• Wnioskowanie dedukcyjne

- przykłady

• Definicja prawdy

• Wnioskowanie indukcyjne
- przykłady
Argumentacja
• Identyfikacja argumentacji
- Konkluzji
- Przesłanek
- Sporządzenie diagramu schematycznego argumentacji

• Paradoks Fitch’a
 Wykłady z zakresu logiki nieformalnej są oparte na książce
„Logika i argumentacja. Praktyczny kurs krytycznego myślenia”.
Andrzej Kisielewicz, (2017) PWN.
• Przez argumentację rozumiemy czynność uzasadniania jakiegoś
twierdzenia, zwanego wnioskiem lub tezą uzasadnianą, przy
użyciu innych twierdzeń zwanych przesłankami lub argumentami.
Argumentacja • Teza uzasadniana może dotyczyć faktów, być zdaniem
o charakterze prawdziwościowym* lub zdaniem dotyczącym
wartości: co jest lepsze lub gorsze, co powinno się uczynić itp.
Argumentacja może się odwoływać do rozumu lub do uczuć
i emocji.
(*) Zaraz przejdziemy do definicji prawdy.
 Przykład (dubito, ergo sum Augustyna z Hippony 354-430):
Człowiek może zwątpić o wszystkim, o istnieniu świata, czy nawet
o istnieniu Boga, nie może jednak wątpić, że sam istnieje. Gdyby
nie istniał, nie mógłby wątpić. Fakt, że mogę się mylić, nie ma
znaczenia, bowiem skoro się mylę, to istnieję.

Argumentacja Przykład (Modus Ponens z zastosowaniem aksjomatu Elzenberga

1887-1967):
Jeśli rozumiemy (rozpoznajemy) że coś powinno być dokonane, to
powinnyśmy chcieć tego dokonać. Ala rozumie że powinna się
podzielić truskawkami z wygłodniałym Asem. Więc, Ala powinna
chcieć się z nim podzielić.
 • Nas interesować będzie przede wszystkim dochodzenie do
prawdy lub racjonalnego stanowiska odwołujące się wyłącznie do
rozumu. W takim przypadku mówimy o argumentacji logicznej
lub wnioskowaniu. Kisielewicz, (2017, s.17)

• Argumentacja prosta (ang. argument) to zestaw racji

uzasadniających jakąś tezę, fragment rozumowania złożony
z twierdzenia (wniosku) oraz racji („argumentów”) wspierających
Argumentacja to twierdzenie. Wniosek nazywany jest konkluzją, a racje –
przesłankami (ang. conclusion, premises). Kisielewicz, (2017, s.18)
logiczna
• Ogólny schemat argumentacji prostej:
P1, P2, …, Pn
---------------------
W
 Szczególnymi argumentacjami są wnioskowania dedukcyjne, takie
jak (przypomnijmy sobie z poprzedniego wykładu):
PRZYKŁAD 1 (sylogizm)
P1 = Każdy wieloryb jest ssakiem.
P2 = Każdy ssak jest kręgowcem.
W = Każdy wieloryb jest kręgowcem.

Argumentacja PRZYKŁAD 2 (modus tollendo ponens)

P1 = Albo Piotr, albo Paweł zbił szybę sąsiada.
Wnioskowanie P2 = Piotr nie wychodził dziś z domu.
dedukcyjne W = Paweł zbił szybę sąsiada.

PRZYKŁAD 3 (modus ponens)

P1 = Jeśli nie kupisz kuponu Lotto to nie wygrasz (w Lotto).
P2 = Ala nie kupiła kuponu Lotto.
W = Ala nie wygra (w Lotto).

gdzie P1, P2 oznaczają przesłanki, a W oznacza wniosek.

 Wnioskowania dedukcyjne to te, w których wniosek wynika z przesłanek w
sposób pewny.
O samym wniosku mówi się też, że jest niezawodny lub konieczny.
Logicy ustalili, że jeśli wniosek wynika z przesłanek w sposób niezawodny,
jeśli jest w świetle przesłanek absolutnie pewny, konieczny, to całe
wnioskowanie musi mieć charakter formalny w tym sensie, że podpada pod
Argumentacja pewien schemat odnoszący się jedynie do form zdań, a nie do ich treści.
Wnioskowanie
dedukcyjne SCHEMAT 1
Każde M jest N.
SCHEMAT 2
Albo p, albo q.
SCHEMAT 3
Jeśli p, to q.
Każde N jest R. Nieprawda, że p. p
A zatem: każde M jest R. A zatem: q. A zatem: q.

Kisielewicz, (2017, s.20)

 Arystoteles tak próbował przybliżać istotę prawdy w
swojej Metafizyce (źródło: Wikipedia):
Powiedzieć, że istnieje, o czymś, czego nie ma, jest fałszem.
Powiedzieć o tym, co jest, że jest, a o tym, czego nie
ma, że go nie ma, jest prawdą.
Poniższa definicja, zwana dziś korespondencyjną definicją prawdy
brzmi następująco:

Definicja prawdy Zdanie A jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy stan faktyczny
opisany przez zdanie A ma rzeczywiście miejsce.
Arystoteles (Metafizyka).
To znaczy, zdanie „Ala ma kota” jest prawdziwe wtedy i tylko
wtedy, gdy Ala rzeczywiście posiada jakiegoś kota.

Zdania a sądy. Sąd jest znaczeniem zdania, które go wyraża. Czyli

zdania prawdziwe oraz fałszywe wyrażają/opisują stany rzeczy (lub
inaczej, sytuacje), gdzie w przypadku fałszu nie są to sytuacje,
które mają rzeczywiście (faktycznie) miejsce.

Kategorie prawd
Gottfried Leibniz (1646-1717)
Prawdy
konieczne i przygodne
(źródło: Stanford Encyclopedia of Philosophy)
Possibility: A proposition is possible if and only if it is true
in some possible world.
Prawda możliwa: sąd jest możliwy wtedy i tylko wtedy, gdy
jest prawdziwy w jakiejś możliwej sytuacji.
Contingency: A proposition is contingently true if and only
if it is true in this world and false in another world.
Prawda przygodna (przypadkowa): sąd jest przygodny
wtedy i tylko wtedy, gdy jest faktycznie prawdziwy a jego
fałsz jest możliwy.
Necessity: A proposition is necessarily true if and only if it
is true in every possible world.
Konieczność: sąd jest konieczny wtedy i tylko wtedy, gdy
jest prawdziwy w każdej możliwej sytuacji.
Impossibility: A proposition is impossible if and only if it is
not true in any possible world.
Niemożliwość: sąd jest niemożliwy wtedy i tylko wtedy,
gdy nie jest prawdziwy w żadnej możliwej sytuacji.
 We wnioskowaniu dedukcyjnym jest jedynie mowa o formie. Ale
prawda (przesłanek) też jest istotna. Wiemy już że sylogizm ma
dedukcyjnie właściwą formę, ale spójrzmy na poniższe przykłady
sylogizmu.

PRZYKŁAD (sylogizm)
P1 = Każdy wieloryb jest ptakiem.
P2 = Każdy ptak jest grzybem.
W = Każdy wieloryb jest grzybem.
Argumentacja
Prawdziwe przesłanki PRZYKŁAD (sylogizm)
P1 = Każdy wieloryb jest ptakiem.
P2 = Każdy ptak jest kręgowcem.
W = Każdy wieloryb jest kręgowcem.

Przypomnijmy sobie z poprzedniego wykładu, że jedną z cech (nawet

definicji) poprawnego wnioskowania dedukcyjnego jest
„przechowalność prawdy” (ang. truth preservation), czyli jeśli forma
argumentu dedukcyjnego jest poprawna to począwszy od
prawdziwych przesłanek, zawsze dochodzimy do prawdziwego
wniosku.
 W praktyce, gdy chcemy aby nasz argument (albo argument
skierowany do nas) był przekonujący, posługujemy się
prawdziwymi przesłankami (lub tymi, o których prawdzie
jesteśmy przekonani).

Weźmy jako przykład poniższy argument, który wygląda na

względnie przekonujący, zakładając że wszystkie przesłanki są
Argumentacja prawdziwe.
Dlaczego prawdziwe P1 = Jest duszno w tej sali.

przesłanki są istotne? P2 = Duchota utrudnia koncentrację, a chcemy być dobrze

skupieni na wykładzie.
P3 = Jeśli otworzymy okno to napłynie świeże powietrze.
W = Powinniśmy otworzyć okno.

Wyobraźmy sobie sytuację gdyby nie wszystkie przesłanki byłyby

prawdziwe. Czy ten argument byłby nadal przekonujący?
 Wiedząc że każda, dedukcyjnie poprawna argumentacja ma
właściwość przechowywania prawdy, we wcześniej opisanym
sensie, aby dowieść niepoprawności danej argumentacji –
uzurpującej dedukcyjnie poprawną – wystarczy znaleźć możliwą
sytuację, w której przesłanki są prawdziwe ale konkluzja jest
fałszem.
Przykład:
Argumentacja Jeśli p to q
Demonstracja niepoprawnego nie p
wnioskowania dedukcyjnego.
Więc, nie q
Jeśli będzie padało, mecz zostanie odwołany.
Nie pada.
Więc mecz nie zostanie odwołany.
(Ale może być odwołany z wielu innych przyczyn, np. lot drużyny
gościnnej został opóźniony; nagła choroba członków jednej z
drużyn.)
 Przykład:
Jeśli p to q
q
Więc p
Argumentacja
Demonstracja niepoprawnego
wnioskowania dedukcyjnego. Jeśli coś jest kotem to jest zwierzęciem.
Burek jest zwierzęciem.
Więc Burek jest kotem.
(Ale Burek jest psem!)
 Do sprawy wnioskowań dedukcyjnych i ich użyteczności
jeszcze wrócimy. Na razie zajmiemy się przeważającym w
praktyce typem argumentacji, które zwykle nie mają
Argumentacja dedukcyjnego charakteru. Najczęściej wniosek jest tylko
Wnioskowanie mniej lub bardziej uprawdopodobniony przez przesłanki.
Takie wnioski, gdzie wniosek nie wynika z przesłanek w
dedukcyjne sposób konieczny, a jest jedynie prawdopodobny, nazwa
się w wielu podręcznikach wnioskami indukcyjnymi
(chociaż nie jest to dziś powszechnie akceptowana
terminologia). Kisielewicz, (2017, s.20)
 Pojęcie wnioskowanie indukcyjne w literaturze rozumie się
(1) bądź szeroko, mając na myśli wszelkie rozumowania
niededukcyjne,
(2) bądź wąsko, jako odnoszące się do pewnego szczególnego
typu wnioskowań niededukcyjnych. W tym drugim przypadku
przez wnioskowanie indukcyjne rozumiemy przechodzenia do
ogólnego twierdzenia na podstawie szczególnych jego
przypadków. Schematycznie można to wyrazić następująco:
Argumentacja P(x1), P(x2), P(x3), P(x4)…
Wnioskowanie ---------------------------------
Dla każdego x, P(x).
indukcyjne
Wnioskowanie indukcyjne charakteryzuje się też przez inne
przeciwstawienia wnioskowaniu dedukcyjnemu. Na przykład to
pierwsze rozszerza wiedzę zawartą w przesłankach, a w drugim
wniosek jest zawarty w przesłankach; pierwsze jest
wnioskowaniem o całości z części, drugie – odwrotnie. Oprócz
tego wyróżnia się też inne rodzaje wnioskowań niededukcyjnych:
abdukcyjne, kondukcyjne, przez analogię. Kisielewicz, (2017, s.21)
Lektura: Czym jest to co zwiemy nauką? Alan Chalmers. Rozdział I.
 Proporcja Q zaobserwowanych jednostek posiada atrybut A.
Więc:
Argumentacja Proporcja Q całej populacji posiada atrybut A.
Wnioskowanie indukcyjne
UOGÓLNIENIE PRZYKŁAD:
40% procent ankietowanych obywateli preferuje produkt P.
Więc, 40% wszystkich obywateli preferuje produkt P.
 Wysoka proporcja jednostek z atrybutem A, posiada też atrybut B.
Jednostka a posiada atrybut A.
Argumentacja Więc, jednostka a posiada atrybut B.
Wnioskowanie indukcyjne
SYLOGIZM PRZYKŁAD
STATYSTYCZNY Prawie wszyscy koszykarze mają ponad 180cm wzrostu.
Alek jest koszykarzem.
Więc, Alek ma ponad 180cm wzrostu.
 Przedmioty P i Q mają wspólne właściwości a, b, oraz c.
Zaobserwowano ponadto że przedmiot P ma jeszcze atrybut x.
Więc, przedmiot Q (najprawdopodobniej) też ma atrybut x.

PRZYKŁAD
Argumentacja (analogia Kosmicznego Zegarmistrza – popularna wśród deistów)
Wnioskowanie indukcyjne Gdybym podczas spaceru po plaży napotkał kamień, nie byłbym
zaskoczony – pomyślałbym że tam leżał od zawsze. Ale gdybym znalazł
PRZEZ ANALOGIĘ na tej ścieżce zegarek, wytłumaczyłbym sobie istnienie tak złożonej
konstrukcji pracą jakiegoś rzemieślnika. Nie twierdziłbym, że stworzył go
przypadek. Podobnie jeśli chodzi o cały świat i życie, jego prawa, jego
rosnącą złożoność, byłbym skłonny, przez analogię, spodziewać się dzieła
wielkiego rzemieślnika.

David Hume: „przez analogię, powinniśmy spodziewać się całego zespołu

rzemieślników-specjalistów” ;-)
 Jeśli P to Q.
(Jeśli w większości przypadków pojawienia się Q, przyczyną jest P,
a inne przyczyny Q są mało prawdopodobne.)
Q
Więc P.

Argumentacja
• Jeśli zorganizowana jest historyczna inscenizacja bitwy
Wnioskowanie indukcyjne średniowiecznej w lokalnym parku, to będzie tam kilkadziesiąt
ABDUKCJA statystów pieszych i kilkunastu na koniach.
• Kilkudziesięciu rycerzy walczy ze sobą w lokalnym parku! Jest
też husaria! (Co się dzieje?)
• To inscenizacja historyczna.
Argumentacja
Diagramy
• Proste argumentacje można przedstawiać w postaci
diagramów na wzór wnioskowań dedukcyjnych. Przy większej
ilości przesłanek i nieco bardziej złożonych formach argumentacji
(czy to dedukcyjnej, czy indukcyjnej) wygodnie jest używać
strzałek lub linii dla zaznaczenia relacji przesłanka – wniosek.
Zwykle przesłanki umieszczamy nad wnioskiem.

Przykład: Argument prosty

Jasne i logiczne myślenie jest ważną umiejętnością, więc wszyscy
studenci powinni zaliczać kursy logicznego myślenia.
[P: Jasne i logiczne myślenie jest ważną umiejętnością,] więc [W:
wszyscy studenci powinni zaliczać kursy logicznego myślenia.]

P = Jasne i logiczne myślenie jest ważną umiejętnością,

W = wszyscy studenci powinni zaliczać kursy logicznego myślenia.
Kisielewicz, (2017, s.22)
Argumentacja
Diagramy
• Rysowanie diagramów podane jest na przykładach. To, czy
skrócone tezy będą zawarte w opisie diagramu, czy w
odpowiednich ramkach (jak to prezentujemy w dalszych
przykładach), to sprawa indywidualna. Diagram powinien być
czytelny sam przez się. Kisielewicz, (2017, s.23)
Argumentacja
Diagramy
Przesłanki związane/równoległe.
• Teoretycy argumentacji proponują przy tym (dla argumentacji
niededukcyjnych) wyróżnienie w diagramach związków między
przesłankami.
• Przesłanki są związane (ang. linked), jeśli „działają” w
argumentacji łącznie, tzn. jeśli osobno nie stanowią racji dla
uznania wniosku. (Tutaj wchodzimy już w zakres oceny
argumentu, więc powrócimy jeszcze do tego rozróżnienia po
sformułowaniu kryteriów oceny w podr. 7).
• W przeciwnym razie, jeśli pewne przesłanki „działają
niezależnie”, jeśli każda z nich wspiera wniosek samodzielnie, to
przesłanki nazywamy równoległymi (niezależnymi, ang.
convergent – gdy wspierają ten sam wniosek).

Kisielewicz, (2017, s.23-24)

Argumentacja
Diagramy
Przesłanki związane.
Przykład. Wnioskowanie Sherlocka Holmesa.
Przykład: Przesłanki związane
Takiego morderstwa mógł dokonać tylko ktoś bardzo silny. George
jest słaby, więc George odpada.
[P1: Takiego morderstwa mógł dokonać tylko ktoś bardzo silny].
[P2: George jest słaby], więc [W: to nie George popełnił
zbrodnię].

P1: Takiego morderstwa mógł dokonać tylko ktoś bardzo silny.

P2: George jest słaby.
W: to nie George popełnił zbrodnię.
Kisielewicz, (2017, s.24)

OBSERWACJA: Zauważmy że w przypadku poprawnego wnioskowania

dedukcyjnego, przesłanki zawsze są związane.
Argumentacja
Diagramy
Przesłanki związane.
Przykład. Doradzenie komuś w sprawie zakupu.

Chciałeś dobrego laptopa o rozmiarze monitora 14’’ i procesorem

nie mniej sprawnym od i7. Dell Inspiron 5482 ma te parametry.
Więc sugeruję abyś kupił ten model.

P1: Chciałeś kupić nowego laptopa o parametrach X.

P2: Dell Inspiron ma te parametry.
W: Powinieneś kupić ten model.
Argumentacja
Diagramy
Przesłanki związane.
Przykład.
Aby zdążyć na autobus musimy najpóźniej wyjść o siódmej. Jest
już siódma! Musimy wychodzić!

P1: Aby zdążyć na autobus musimy najpóźniej wyjść o siódmej.

P2: Jest siódma.
W: Musimy wyjść teraz.
Argumentacja
Diagramy
Przesłanki równoległe (niezależne).
Przykład. Wnioskowanie Sherlocka Holmesa:
Zbrodnia została popełniona przez kogoś z domowników. Bo chociaż
okno w salonie jest otwarte, to nie ma pod nim żadnych śladów,
mimo że ziemia jest miękka po deszczu. Po drugie, zamek w kasecie
jest nieuszkodzony; otworzono ją kluczem, który był schowany za
zegarem. Ponadto pies cały czas był spokojny i nie szczekał.
[W: Zbrodnia została popełniona przez kogoś z domowników]. Bo [P1:
chociaż okno w salonie jest otwarte, to nie ma pod nim żadnych
śladów, mimo że ziemia jest miękka po deszczu]. Po drugie, [P2:
zamek w kasecie jest nieuszkodzony. Otworzono ją kluczem, który był
schowany za zegarem]. Ponadto [P3: pies cały czas był spokojny i nie
szczekał].
W = Zbrodnia została popełniona przez kogoś z domowników.
P1 = chociaż okno w salonie jest otwarte, to nie ma pod nim żadnych
śladów, mimo że ziemia jest miękka po deszczu.
P2 = zamek w kasecie jest nieuszkodzony. Otworzono ją kluczem,
który był schowany za zegarem.
P3 = pies cały czas był spokojny i nie szczekał.
Kisielewicz, (2017, s.23)
Argumentacja
Diagramy
Przesłanki równoległe (niezależne).
Przykład. Ktoś chcąc przekonać matkę o wyborze liceum dla córki.
(Może nie uważacie ten argument za przekonujący, ale obecnie to
nie jest aż tak istotne – koncentrujemy się na samej strukturze.)

Wiesz co, to liceum A jest naprawdę daleko – po drugiej stronie

miasta! Poza tym Zosia mówiła mi że ma kolegów i koleżanki w
tym liceum B na osiedlu. Sprawdziłem też że liceum B jest o tym
samym profilu co A.
Nie powinnaś zapisywać Zosi do liceum A, tylko do B.

P1 = Liceum A jest za daleko.

P2 = Zosia ma kolegów i koleżanki w innym liceum (B).
P3 = Liceum B jest o tym samym profilu co A.
W = Matka powinna zapisać Zosię do liceum B.
Argumentacja
Diagramy
Przesłanki równoległe (niezależne).
Zauważmy że równoległe przesłanki w efekcie działają jak
równoległe argumenty, z tą sama konkluzją.
Argumentacja
Diagramy
Kombinacje typu przesłanek.
Przykład. Doradzenie komuś w sprawie zakupu.

Chciałeś dobrego laptopa o rozmiarze monitora 14’’ i procesorem

nie mniej sprawnym od i7. Dell Inspiron 5482 spełnia te
wymagania (ma odpowiednie parametry). Ponad to Dell to dobra
firma, a ten model jest niedrogi. Więc sugeruję abyś kupił ten
model.

P1: Chciałeś kupić nowego laptopa o parametrach X.

P2: Dell Inspiron ma te parametry.
P3: Dell to dobra firma.
P4: Ten model jest niedrogi.
W: Powinieneś kupić ten model.
Argumentacja
Diagramy
Subargumentacje.
W naszej argumentacji, każda z przesłanek sama w sobie może
być konkluzją – uzasadnioną innymi przesłankami.
Argumentacja
Diagramy
Subargumentacje.
Przykład. Wnioskowanie Sherlocka Holmesa.

Ktoś rzucił w ofiarę stolikiem nocnym. Takiego morderstwa mógł

dokonać tylko ktoś bardzo silny. George jest słaby, więc George
odpada.

P1: Ktoś rzucił w ofiarę stolikiem nocnym.

P2: Takiego morderstwa mógł dokonać tylko ktoś bardzo silny.
P3: George jest słaby.
W: to nie George popełnił zbrodnię.

Znaczenie zdań języka naturalnego wyznaczone
jest w dużym stopniu przez cały kontekst
wypowiedzi.
Kisielewicz, (2017, s.24-25)
Argumentacja
Rozpoznawanie argumentacji.
Powyżej zaprezentowaliśmy najprostsze schematy argumentacji, gdzie poszczególne zdania
lub ich części odpowiadają określonym przesłankom i konkluzji. W praktyce mamy jednak
do czynienia z argumentacjami, w których często niełatwo jest wyróżnić przesłanki i
wnioski.
W żywej dyskusji, gdzie argumentacja często łączy się z elementami retoryki (a nawet z
perswazyjną rolą obrazu i dźwięku), gdzie zwykle nie ma ona pełnego i uporządkowanego
charakteru, trudno jest w ogóle o spokojną racjonalną analizę. Ograniczymy się więc do
prezentacji argumentacji w formie tekstu. To, co ustalimy w odniesieniu do tekstów w
języku naturalnym, może pomóc także w radzeniu sobie w sytuacjach żywej dyskusji.
Jednak nawet w tekście pisanym nie zawsze łatwo jest zidentyfikować argumentację,
ponieważ często obok przesłanek i wniosku występują różne elementy organizujące tekst,
dygresje, dopowiedzenia i objaśnienia. Swego rodzaju znakiem rozpoznawczym
argumentacji mogą być słowa charakterystyczne dla wnioskowania, takie jak: więc, zatem,
ponieważ, wynika, dowodzi itp. Niestety, wykrycie takich słów nie oznacza jeszcze, że
mamy do czynienia z argumentacją, ponieważ często słowa te występują też w innych
kontekstach, np. przy wyjaśnianiu zjawisk.
Ponieważ zaczęło padać, poszedł do domu. Zaczęło padać, więc poszedł do domu.
Jedyne, co można tu poradzić, to odwołanie się do własnego zrozumienia tekstu i
rozstrzygnięcie, czy mamy do czynienia z jakąś jawnie lub domyślnie sformułowaną tezą, na
poparcie której przytaczane są inne tezy. Tu należy zdać sobie sprawę, że twierdzenie czy
teza niekoniecznie odpowiadają pojedynczemu zdaniu w sensie gramatycznym. Teza może
składać się z wielu zdań, jednego lub więcej akapitów; może to być próba wyłożenia rzeczy
zasadniczo skomplikowanej zdaniami równorzędnymi lub wyłuszczenia sensu zdania
głównego za pomocą zdań uściślających. Rzeczywisty sens twierdzenia może być
zdeterminowany nie tylko przez zdania wprost uściślające jego znacznie, ale przez cały
kontekst.

Kroki te można streścić w następujących
czterech punktach:
1. Wyodrębnienie w tekście twierdzeń.
2. Zapisanie twierdzeń w formie skróconej.
3. Ustalenie relacji wniosek – przesłanki.
3.1. Ustalenie relacji między przesłankami.
4. Sporządzenie diagramu.
Kisielewicz, (2017, s.26)
Argumentacja
Diagramy
Sporządzanie diagramu.
Na bazie wyżej przywołanego zrozumienia tekstu można pokusić
się o sporządzenie diagramu argumentacji zawartej w tekście. Po
wyodrębnieniu tez (przez zakreślenie w tekście odpowiednich
akapitów, podkreślenie głównych zdań lub dokonanie tego w
myśli) należy zapisać je w skróconej formie, tak aby były w pełni
zrozumiałe dla analizującego tekst.
Korzystamy tu z faktu, że po uważnym przeczytaniu tekstu
określone przez kontekst znaczenie danej tezy mamy już w
umyśle i wystarczy krótka forma, żeby je przywołać.
Następnie trzeba ustalić relacje typu wniosek – przesłanki,
wskazać, co jest tezą uzasadnianą, co stanowi dla niej rację. W
przypadku argumentacji prostej będzie to jeden wniosek i kilka
przesłanek. W przypadku argumentacji złożonej pewne wnioski
pośrednie mogą służyć za przesłanki do dalszych wniosków.
Relacje te można następnie przedstawić w formie graficznej,
posługując się diagramami, których przykłady podaliśmy powyżej.
(Dalej podamy też przykłady w innej możliwej konwencji
graficznej).
Argumentacja
Diagramy
Niejawne przesłanki i wnioski.
Analizę komplikuje fakt, że w praktycznych argumentacjach często
pomijamy oczywiste przesłanki, a z powodów retorycznych zdarza
się nawet, że nie formułujemy wprost wniosku. Wielu autorów
uważa, że jest to powód, dla którego w praktycznych
rozumowaniach tak rzadko napotykamy jawne zastosowania
schematów logiki formalnej. Rozważmy następującą
argumentację:

Kisielewicz, (2017, s.28)

Argumentacja
Diagramy
Niejawne przesłanki i wnioski.
Jeśli dodamy do niej ukrytą przesłankę, to
otrzymamy całkowicie poprawną argumentację:

Kisielewicz, (2017, s.28)

 Przykład (Euklides, ok. 365-270 p.n.e.):

Twierdzenie: Jest nieskończenie wiele liczb pierwszych.

Dowód: Niech A = {p1, p2,..., pn} będzie dowolnym niepustym,
skończonym zbiorem liczb pierwszych. Wtedy istnieje liczba
pierwsza q nie należąca do tego zbioru:
niech m = p1 . p2 . ... . pn + 1. Każda z liczb p1, p2,..., pn jest większa lub
Argumentacja równa 2, wiec m > 2 - liczba m nie może być ani zerem, ani jedynką.
[W takim razie liczba m ma rozkład na czynniki pierwsze]*, w którym
występuje co najmniej jedna liczba pierwsza q. Liczba q jest pierwsza
i q dzieli m. W takim razie liczba q nie może być elementem zbioru A,
bo dla każdego numeru i liczba m daje resztę 1 z dzielenia przez pi.

*Niejawną przesłanką jest twierdzenie że każda liczba naturalna ma

rozkład na czynniki pierwsze.
 Przykład (dowód ontologiczny Anzelma z Cantenbury 1033-1109):
(Wstępna przesłanka) Głupi mówi, nie ma Boga. Ale nawet ten, co tak
mówi, musi rozumieć o co chodzi, gdy ktoś mówi: „coś, ponad co nic
większego nie może być pomyślane”. Nawet ten głupi rozumie to, co
słyszy, a to co rozumie, znajduje się w jego intelekcie.
1. Niech „coś, ponad co nic większego nie można pomyśleć” będzie
określeniem Boga, które mniej lub bardziej rozumieją wszyscy ludzie.
2. Załóżmy teraz, że przedmiot tego określenia istnieje jedynie w
umyśle jako idea (przedstawienie).

Argumentacja 3. Jednak istnienie w rzeczywistości jest czymś większym, aniżeli

istnienie w samym tylko umyśle.
4. Zatem na podstawie dokonanego rozróżnienia (3) oraz założenia (2)
możemy pomyśleć o czymś jeszcze większym, aniżeli „coś, ponad co
nic innego nie możemy pomyśleć”.
5. Wniosek (4) wypowiada sprzeczność: wszak nie można pomyśleć
niczego większego od „czegoś, ponad co nic większego nie możemy
pomyśleć”.
6. Zatem „coś ponad co nic większego nie można pomyśleć” – wbrew
założeniu (2) istnieje nie tylko w umyśle, lecz także w rzeczywistości.
 (źródło: Czym jest to co zwiemy nauką? Alan Chalmers. Rozdział II)
Zasady indukcji nie można uzasadnić za pomocą logiki.
Jeżeli tak jest w istocie, to wydawałoby się, że indukcjonista, zgodnie
z własnym punktem widzenia, musi teraz pokazać, w jaki sposób
można wyprowadzić zasadę indukcji z doświadczenia.
Na czym polegałoby takie wyprowadzenie? Zapewne wyglądałoby
następująco: Indukcja okazała się sprawować dobrze w wielkiej liczbie
sytuacji. Na przykład prawa optyki, wyprowadzone indukcyjnie z
wyników eksperymentów laboratoryjnych, służyły przy wielu okazjach
do konstrukcji narzędzi optycznych i narzędzia te funkcjonowały
sprawie. Podobnie prawa ruchu planet, wyprowadzone z obserwacji
Problem indukcji pozycji planet na nieboskłonie, zostały wykorzystane do
przewidywania zaćmień. Listę zawierającą opisy skutecznych
Dawid Hume (1646-1717) przewidywań i wyjaśnień, możliwych dzięki indukcyjnie
wywiedzionym prawom i teoriom, można ciągnąć bardzo długo. W
ten sposób zasada indukcji zostanie uzasadniona.
Ale takie uzasadnienie indukcji jest całkowicie nie do przyjęcia, co
wykazał w połowie osiemnastego stulecia David Hume.
Wnioskowania zmierzające do uzasadnienia indukcji poruszają się po
błędnym kole, ponieważ posługują się one dokładnie tym samym
rozumowaniem indukcyjnym, którego poprawności chcę dokazać.
 Paradoks Fitch’a:
Poniższy argument jest dedukcyjnie poprawny wedle zasad współczesnej
logiki modalnej oraz logiki epistemologicznej, przy bardzo
konserwatywnych założeniach, np. że istnieją nieznane prawdy.
Paradoks Fitch’a
Wszystkie prawdy są poznawalne.
Więc, wszystkie prawdy są znane.
 Zacznijmy od niekontrowersyjnej (mam nadzieję!) obserwacji że istnieją
nieznane prawdy. To znaczy, istnieją prawdy o świecie, które być może kiedyś
poznamy, ale obecnie ich nie znamy.
Twierdzenie: Istnieją prawdy, których nie znamy.
Dowód 1: Jedno z poniższych zdań jest prawdą, której nie znamy.
(1) Istnieje życie pozaziemskie.
(2) Nie istnieje życie pozaziemskie.
Obecnie nie wiemy czy (1) czy (2) jest prawdą. Ale bez względu na to, które
Paradoks Fitch’a faktycznie jest prawdą, jedno z nich musi być prawdą. QED

Dowód 2: Jest nieskończenie wiele liczb pierwszych, ale największą którą

obecnie znamy to 282,589,933 − 1. Ma ona prawie 25 milionów cyfr! Nie wiemy
jaka jest następna liczba pierwsza, większa od 282,589,933 − 1. Dowiemy się jak
ją obliczymy, ale obecnie jej nie znamy.
Wiemy że ostatnia cyfra następnej liczby pierwszej musi być spośród 1, 3, 7, 9.
Więc jedno z poniższych czterech zdań jest prawdziwe (gdzie X ∈ {1,3,7,9}), ale
nie wiemy które.
Ostatnią cyfrą następnej liczby pierwsza po 282,589,933 − 1 jest X.
QED
 Teraz przekonamy się że nie wszystkie prawdy są poznawalne. W
przeciwnym wypadku „lądujemy” w absurdzie i paradoksie.
• Kontynuujmy dyskusję z poprzedniego slajdu.
Czyli, jeśli istnieją nieznane prawdy, poniższe zdanie jest prawdą
(gdzie p jest jedną z takich nieznanych prawd, wyrażonych jako
zdanie twierdzące, np. p: „Istnieje życie pozaziemskie.”).
p jest nieznaną prawdą
Teraz, zakładając że wszystkie prawdy są poznawalne, tym
bardziej powyższa prawda powinna być poznawalna. Ale w
Paradoks Fitch’a momencie gdy wiemy że p jest nieznaną prawdą to tym bardziej
wiemy że p jest prawdą (podobnie gdy wiem że As jest psem Ali,
to tym bardziej wiem że As jest psem), co zaprzecza założeniu że
p jest nieznaną prawdą. Absurd! Czyli, zdania tego typu nie mogą
być jednocześnie prawdziwe i poznawalne.

Więc jeśli pragniemy utrzymać że wszystkie prawdy są

poznawalne i jednocześnie uniknąć powyższego absurdu, zbiór
prawd poznawalnych nie może zawierać zdań (prawd) typu „coś
jest nieznaną prawdą”. Czyli nie ma nieznanych prawd.
Czyli wszystkie prawdy są znane!