Republi

kaSrbi
ja
Mi
nist
arst
vopol
jopr
ivr
edeizašti
teži
vot
nesr
edi
ne

Štampanj ebrošure„Zdr avazemljazazdr avživotMačve“

suf
inansir
anojesr edstvima Ministar
stvapolj
opr i
vredei
zaštit
eživotnesredine-Pr ojekt
iuobl ast
izaštit
eži vot
ne
sr
edinečijisunosiociudruženjaidr ugeorgani
zacijecivi
lnog
društvau2015.godi ni

St
avoviizraženiuovojpubli
kaci
jii
sklj
učivasuodgovornost
aut
or ainjegovi
hsaradnikainepredstavlj
ajunužnozvaničan
stavMinistar
stvapol
jopri
vredeizašti
teživot
nesredi
ne.

ЗДРАВА ЗЕМЉ А ЗА ЗДРАВ Ж ИВОТМАЧВЕ

ZDRAVA ZEMLJA ZA ZDRAV ŽIVOT MAČVE

Beograd, 5. decembar 2015.

 Izdavač:
Unija ekologa UNEKO

Za izdavača:
Dimitrije Aleksić

Pripremio:
Miloš Nikolić

Dizajn korica:
Unija ekologa UNEKO

Štampa:
PLUS KOPI, Šabac

Tiraž: 500

ISBN 978-86-86859-48-8

CIP - Katalogizacija u publikaciji

Narodna biblioteka Srbije

631.4(497.11)
502.131.1:502.521(497.11)

ZDRAVA zemlja za zdrav život Mačve / [pripremio Miloš Nikolić]. -

Beograd : Unija ekologa UNEKO, 2015 (Šabac : Plus Kopi). - 55 str. :
ilustr. ; 30 cm

Tiraž 500. - Bibliografija: str. 55.

ISBN 978-86-86859-48-8

a) Земљиште - Одрживи развој - Мачва

COBISS.SR-ID 219371276
 SADRŽAJ

1. Vesna Vandić: UVOD 1

2. Gordana Rehak: ZEMLJIŠTE MAČVE 3

3. Mr Dragana Vidojević, Nataša Baćanović,

Branislava Dimić, Nemanja Jevtić, Miloš Ninković:
IZVEŠTAJ O STANJU ZEMLJIŠTA MAČVE 12

4. Gordana Rehak: STRATEGIJE, PERSPEKTIVA I

PLANOVI ZAŠTITE I UNAPREĐENJA STANJA
ZEMLJIŠTA PODRUČJA MAČVE 29

5. Mesud Adžemović: BEZBEDNOST ZEMLJIŠTA

- OPSTANAK ČOVEČANSTVA 36

6. Vesna Vandić: ZAKONODAVNI OKVIR

ZAŠTITE ZEMLJIŠTA 47
UVOD

Opšti cilj projekta „Zdrava zemlja za zdrav život Mačve“ je

uspostavljanje partnerske saradnje sa nadležnim organima i
službama područja Mačva u izradi i prezentaciji analize i ocene stanja
vrednosti i ugroženosti zemljišta Mačve, odnosno određivanje
ekološkog statusa zemljišta Mačve.
Zemljište područja Mačve je u kontinualnoj opasnosti zbog zagađenja
i klimatskih promena. Trenutna stopa porasta degradacije zemljišta
na prostoru Mačve preti potrebama budućih generacija. Sve dok je
zemljište Mačve pod rizikom za održivu poljoprivredu, bezbednost
hrane, zdravlje stanovništva i pružanje ekosistemskih usluga, ukupan
ekološki status područja Mačve biće doveden u pitanje za budući
održivi razvoj.
Cilj projekta „Zdrava zemlja za zdrav život Mačve“ je i da se kroz
planirane i realizovane projektne aktivnosti uradi i predstavi ekološki
status zemljišta područja Mačve, sprovede proces dijaloga o značaju
buduće zaštite i unapređenja stanja zemljišta kao neobnovljivog
resursa, da se utiče na podizanje svesti građana i donosioca odluka o
značaju i važnosti zemljišta u ekosistemu i životu ljudi, bezbednosti
hrane, adaptaciji i ublažavanju klimatskih promena, utiče na
smanjenje siromaštva i održivog razvoja, jer je zemljište osnovna
komponenta koja podržava život i opstanak naše planete.
Zemljište Mačve obezbeđuje, reguliše i podržava brojne usluge
ekosistema koje omogućavaju očuvane prirodne vrednosti, biološku
raznovrsnost, očuvana prirodna staništa, održivu proizvodnju hrane,
privredne delatnosti, kontrolu poplava, borbu protiv bolesti, ukupan
sociološki i kulturni razvoj. Zemljište Mačve danas je veoma
ugroženo rizicima, a od vitalnog je značaja za zdravu životnu
sredinu. Do sada nije analizirano i ocenjivano u okvirima njegovog
ekološkog statusa, što je pretpostavka i osnov za budući održivi
razvoj zajednice na ovom području. Jasno utvrđivanje i
predstavljanje aktuelnog stanja, funkcionalnih sposobnosti,

1
potencijala - ekološkog statusa zemljišta i njegove ugroženosti od
ključnog je značaja za planiranje, odlučivanje i upravljanje održivim
razvojem zemljišnih resursa zajednice.
Pored toga, projekat ima za cilj da se sprovede promocija i kampanja
putem promo materijala, brošure „Zdrava zemlja za zdrav život
Mačve“, kao i konferencijom projekta, povodom Međunarodne godine
zemljišta - 2015. (The International Year of Soils 2015-IYS) i
Svetskog dana zemljišta (World Soil Day) 05.decembar 2015,
proglašene na 68. zasedanju Generalne skupštine UN, koja ima za
cilj da bude platforma za podizanje svesti o važnosti zemljišta za
bezbednost hrane i esencijalne funkcije opstanka ekosistema i života
ljudi.
Ovaj projekat ima za cilj i povećanje svesti građana i donosioca
odluka o ključnom značaju zemljišta u zaštiti životne sredine,
opstanku i životu ljudi.

Vesna Vandić, koordinator projekta

2
 ZEMLJIŠTE MAČVE
Gordana Rehak, dipl. ing. - Poljoprivredna savetodavna i stručna
služba Šabac

Mačvanski okrug je smešten u zapadnom delu Srbije i obuhvata

teritorije zapadnog regiona.Mačvanski okrug čine gradovi Šabac,
Loznica i opštine Bogatić, Vladimirci, Koceljevo, Mali Zvornik,
Krupanj, Ljubovija.Okrug broji ukupno 472 006 stanovnika.
Opština i grad Šabac zahvataju severni deo severozapadne Srbije.
Geografski položaj opštine je veoma povoljan jer se nalazi na važnim
saobraćajnim pravcima: drumskim, železničkim i rečnim, i u blizini je
velikih gradova Beograda i Novog Sada. Opština Šabac prostire se na
površini od 795 km2 i ima 122.320 stanovnika. Šabac se nalazi na
44°46᾽ severne geografske širine i 19°46᾽ istočne geografske dužine
i na nadmorskoj visini od 80 metara. Smešten je na desnoj obali reke
Save, 103 kilometra uzvodno od Beograda. Ka Šapcu gravitiraju tri
mikroregije; ka zapadu se prostire Mačva, ka jugu Pocerina, ka istoku
Posavina, koje sve ukupno čine poljoprivredno zaleđe grada. U gradu,
sa prigradskim naseljima, živi oko 70.000 stanovnika. Osnovni
privredni potencijali su kvalitetno zemljište pogodno za sve vrste
poljoprivredne proizvodnje, a vode reka Save i Drine pogoduju
razvoju brojnih privrednih grana; industrije, vodoprivrede,
poljoprivrede, rečnog saobraćaja i turizma. Grad Šabac je oduvek bio
ekonomski i kulturni centar Podrinja i šireg područja.
Ukupno raspoloživo poljoprivredno zemljište zauzima površinu od 226
513 ha, od čega je ono i ukupno korišćeno poljoprivredno zemljište,
na neiskorišćeno otpada 6 291 ha, šumsko zemljište 46 901 ha i
ostalo 11 978 ha. Najveći poljoprivredni potencijal ima grad Šabac,
zatim Loznica, opštine Bogatić, Vladimirci i Koceljeva, dok su u
ostalim opštinskim područjima zastupljeni brdsko-planinski atari u
kojima je visok stepen šumskog pokrivača, pašnjaka i livada kao
svojevrsno bogatstvo sa stanovišta biodiverziteta i jedinstvenih odlika
predela.
Mačvanski okrug u fizičko-geografskom smislu je diferenciran na
posebnu podcelinu, ravničarsku Mačvu koja se odlikuje niskum i
ravnim terenom, a u širem smislu predstavlja deo plodnog Panonskog
basena.

3
Ukupno korišćeno zemljište po kategorijama u Mačvanskom okrugu
zauzima 199 494 ha, od čega su:

R.br. Opis Površina

1. Oranice i bašte 169 765 ha
2. Livade i pašnjaci 18 039 ha
3. Voćnjaci 11 508 ha
4. Vinogradi 93 ha
5. Rasadnici 66 ha
6. Ostalo zemljište 23 ha

Izvanredne prirodne pogodnosti za intenzivnu ratarsko-povrtarsku

proizvodnju imaju ravničarski atari Mačve, Posavine i Tamnave.
Najvišom zastupljenošću oranica vrhunske plodnosti odlikuju se
opštine Bogatić, Vladimirci kao i grad Šabac, a najslabijom,
submarginalnom plodnošću opštine Ljubovija, Mali Zvornik i Krupanj.

Oranice i bašte
Ratarstvo i povrtarstvo su grane poljoprivrede koje su veoma
zastupljene u Mačvanskom regionu, ali se ne može zanemariti ni
voćarstvo i vinogradarstvo koje obuhvata podizanje novih voćnih
zasada jagodičastog, jabučastog, koštičavog i jezgrastog voća koje je
podignuto zahvaljujući subvencijama i ostalim aktivnostima
ministarstva.
Kako oranice i bašte u Mačvanskom okrugu zauzimaju 169 765 ha,
zastupljenost poljoprivrednih kultura je sledeći:

R.br. Opis Površina

1. Žita 111 680 ha
2. Soja 7 300 ha
3. Industrijsko bilje 7 805 ha
4. Krmno bilje 28 582 ha
5. Povrće 13 600 ha
6. Cveće i ukrasno bilje 24 ha
7. Ostali usevi 4 ha
8. Ugar 770 ha

Gledano sa stanovišta agroekologije koja proučava zakonitosti na

kojima u poljoprivrednoj proizvodnji počiva zajednički život,
održavanje i proizvodna delatnost kulturnih biljaka i domaćih
životinja, poljoprivredna proizvodnja predstavlja proizvodnju
4
organske materije, gajenjem kulturnih biljaka na poljoprivredno
proizvodnom prostoru na kojima vladaju različiti uslovi koji
predstavljaju različite mogućnosti za uspešno gajenje kulturnih
biljaka. Uslovi koje čovek omogućuje biljkama za pravilan rast, jesu
vegetacioni činioci, koji mogu biti:
Abiotički:
- činioci klime,
- činioci zemljišta;
Biotički:
- insekti,
- korovske biljke i
- čovek.
Ovo su veoma bitni činioci određivanja kvaliteta zemljišta, njegove
uloge u poljoprivrednoj proizvodnji, kao i uticaja čoveka na njegovu
degradaciju. To govorim, jer zemljište nastaje delovanjem klime i
vegetacije na matičnu podlogu, kao i delovanjem čoveka – pozitivno
ili negativno. Poštujući pravilnu agrotehniku, dobru poljoprivrednu
praksu, može se postići potpun sklad u biljnoj proizvodnji, a da se u
isto vreme ne ugrozi i ne naruši struktura zemljišta i njegov kvalitet.
Činioci zemljišta nam govore o fizičkim i hemijskim osobinama, kao
i ekspoziciji i nagibu terena.
Fizičke osobine se odlikuju toplotnim, vodnim i vazdušnim režimom
zemljišta, mehaničkim sastavom i strukturom.
Hemijske osobine predstavljaju plodnost zemljišta, njegovu
kiselost, adsorpciju, supstituciju i pufernost.
Klimatski uslovi su veoma značajan faktor određivanja kako
rasprostranjenosti tako i sortimenta pojedinih poljoprivrednih kultura,
gledano sa stanovišta gajenja, govorimo o primeni mineralnih i
organskih đubriva i pesticida, kao potencijalnog zagađivača zemljišta
i okoline.
Temperatura vazduha je jedan od osnovnih klimatskih elemenata,
koja nam omogućuje uvid u toplotno stanje atmosfere koja se u
prizemnom sloju zagreva od zemljine površine. Adsorbobanje dela
sunčevog zračenja i zagrevanje vazduha zavisi uglavnom od
geografske širine, nadmorske visine i ekspozicije terena.
Padavine predstavljaju važan klimatski elemenat, jer je naše
podnevlje okarakterisano kao predeo sa više oblačnosti i padavina.

5
Na režim padavina uticaj imaju ciklonske aktivnosti različitog porekla,
a koje se manifestuju u prodorima vlažnih i hladnih vazdušnih masa
sa Atlantskog okeanasa zapada i severozapada, toplih sa juga i
jugozapada u toku zimskog perioda.
Kretanje vazdušnih masa je takođe važan činioc podneblja jer
direktno utiče na temperaturu vazduha, isparavanje, oblačnost,
padavine i dr.
Kako se u zemljištu pod uticajem različitih činilaca odigravaju fizički,
hemijski i biološki procesi za čije narušavanje je u mnogome kriv
čovek, koji treba da primenom različitih mera utiče da se gajenim
biljkama obezbedi potrebna baza za razvoj i razviće. To se može
obezbediti pravilnim delovanjem na zemljište prevođenjem biljnih
hraniva na pristupačan nivo za usvajanje, što se naziva aktivacija.
Biljna hraniva moraju biti dostupna što duži vremenski period i da se
u zemljištu zadrže, kako ne bi došlo do ispiranja u dublje slojeve.
Sposobnost zemljišta da usvaja i zadržava biljna hraniva, naziva se
adsorpcija, tako da zemljišne čestice zajedno sa hranivom i vodom,
predstavljaju adsorptivni kompleks. Ukoliko su zemljišne čestice
zasićene, što pokazuje kiselost zemljišta, a od toga kojim jonima su
zasićene, pokazuje vrednost kiselosti. Ukoliko je adsorptivni
kompleks zasićen vodonikovim jonima, tada je zemljište kisele
reakcije, ako je zasićen bazama onda je bazna reakcija, a ukoliko u
odgovarajućem odnosu ima i vodonikovih jona i baza, tada je reakcija
neutralna, što je najbolji odnos za biljke i mikrofloru u oraničnom
sloju. Od kvaliteta oranice zavisi rodnost zemljišta.
Poljoprivrednici moraju znati da zaoravanjem žetvenih ostataka ili
đubrenje organskom materijom, doprinose održavanju svih
parametara (fizičkih, hemijskih i bioloških), što podrazumeva
bogaćenje zemljišta humusom. Zato se poljoprivrednicima savetuje
da ne pale žetvene ostatke, nego da ih uvek zaoravaju uz dodatak
nekog azotnog đubriva, kako bi sačuvali nivo azota u zemljištu.
Pomenućemo i drugi sloj zemljišta koji se nalazi ispod oraničnog i
naziva se zdravica. Ovo je sloj koji se ne obrađuje poljoprivrednim
oruđima, sem nekih vrsta mahunjača čiji koren prodre u ovaj sloj.
Ovaj sloj se odlikuje tako što je hladniji i nema dovoljno vazduha, pa
se procesi mnogo slabije odigravaju u njemu. I pored svojih mana,
veoma je značajan za visinu prinosa, jer upravo od njegovih osobina
zavisi propustljivost za vodu, dubina obrađivanja i plodnost.

6
Prostorna veličina i struktura područja
Područje opštine Šabac, površine od 79.666,56 ha, podeljeno je na
49 katastarskih opština, a po prirodnim i izgrađenim karakteristikama
prostora može se segmentirati na:
- šire područje grada, koje obuhvata grad i pet prigradskih naselja
(Majur, Jevremovac, P. Pričinović, Jelenča i Mišar)
- područje Mačve, na kome je 14 katastarskih opština i naselja
- područje Pocerine na kome je 24 katastarske opštine i 26 naselja
Na osnovu prirodno-ekoloških faktora - reljefa, klime i potencijala
zemljišta, područja opštine jasno diferenciraju u pogledu proizvodne
namene zemljišta na tri proizvodna reona:
1. Ravničarski reon sa 44.611,87 ha između horinzontala 75 i 100
mnv, sa umereno kontinentalnom klimom, dubokim i plodnim
zemljištima, raznovrsnih tipova.
Zemljište je dobrog potencijala, sa delimično izvršenom melioracijom,
gde u ukupnoj strukturi obradivo zemljište učestvuje sa 82,3%, od
toga, oranice su zastupljene sa 77,2% i zasađene su uglavnom
kukuruzom, žitaricama, krmnim i industrijskim biljem.
2. Ratarsko voćarski reon sa 33.166,73 ha, između horizontala 100 i
300 mnv, sa vlažnijom kontinentalnom klimom, sa manje dubokim
plodnim zemljištima.
Obradivo zemljište učestvuje sa 74,5%, a od toga oranice zauzimaju
66% zasađeno uglavnom sa žitaricama i kukuruzom.
3. Brdsko – planinski reon ili šumsko pašnjački sa 1.882 ha, iznad
300 – te horinzontale, sa planinskom klimom, plitkim zemljištima
male plodnosti. Obradivo zemljište zauzima svega 10,9% od ukupne
površine.
Pedološke karakteristike zemljišta
Pedološke karakteristike, tipovi zemljišta koji se javljaju na
analiziranom prostoru jedan je od najznačajnih uslova za gajenje
poljoprivrednih kultura, kao i na obrazovanje travne i šumske
vegetacije. Uzajamnim dejstvom prirodnih faktora pedogenetskim
procesima obrazovani su raznovrsni tipovi i podtipovi zemljišta na
prostoru šabačke opštine kome pripada i mačvanski region. Na njihov
razmeštaj od uticaja su bili reljef, geološki sastav podloge i klimatske
prilike.
Zemljište je površinski sloj litosfere nastao u rezultatu veoma
složenog delovanja, na kamenitu podlogu: biosfere, klimatskih i
7
reljefnih uslova kao i proizvodne delatnosti čoveka.
Tako stvoreno zemljište se od litosfere razlikuje plodnošću
(sposobnost snabdevanja biljaka vodom i asimilativima)
U opštini Šabac, na osnovu niže date tabele, vidi se da dominantno
mesto zauzimaju klimatogena zemljišta (75%), zatim topogena
(14,9%) i genetički nerazvijena (10,2%).

Pedološke karakteristike

Klasa, tip, podtip Zastupljenost %

(ha)
KLIMATOGENA 59.688 74,9
1. Černozem 3.729 4,7
černozem izluženi 1.540 1,9
černozem ogajnjačeni 2.180 2,8
2. Gajnjača 7.590 9,5
gajnjača normalna 4.330 5,4
gajnjača lesivirana 3.260 4,1
3. Parapodzol 48.378 60,7
TOPOGENA 11.840 14,9
4. Smonica 890 1,1
smonica 220 0,2
smonica lesivirana 670 0,9
5. Mineralno barsko 10.950 13,8
GENETIČKI NERAZVIJENA 8.132 10,2
6. Aluvijalni nanos 6.250 7,8
7. Skeletoidno parapozolasto zem. 1.882 2,4
UKUPNO: 79.660 100,0

Izluženi ili beskarbonatni černozem je prirodno najplodnije

zemljište na kom se mogu uzgajati sve kulture sa visokim prinosom,
javlja se u atarima sela Uzveće, Ševarice, Drenovac, Noćaj. Proces
ispiranja kreča uticao je na promenu boje i strukture ove vrste
černozema. Humusni horizont je dubok od 50-70 cm i nešto je
zatvorenije boje od karbonatnog černozema. Izluženi černozem je u
pogledu sadržaja humusa bogatiji od karbonatnog, u površinskom
sloju količina humusa iznosi 4,11 – 4,44%. Ima grudvičastu
strukturu.
Černozem u ogajnjačavanju predstavlja dalju etapu degradacije
černozema, i on i dalje predstavlja zemljište za sve kulture ali daje
slabije prinose od prethodnog. Javlja se u atarima Zasavice, Noćaja i

8
Salaša Noćajskog, u srednjem delu Mačve između Glušaca, Uzveća,
Metkovića, Belotića i Dublja, i u istočnom delu Mačve u atarima sela
Ševarice i Drenovac. Po morfološkom izgledu dosta se razlikuje od
normalnog černozema, jer usled pokretljivosti mineralnih sastojaka,
pre svega kretanja gvožđa, on se nalazi u procesu intezivnog
zaruđivanja i na njemu se na mnogim mestima jasno ispoljavaju veći
procesi ogajčavanja. U procesu ogajčavanja smanjuje se sadržaj
humusa tako da ga u oraničnom sloju ima 3%.
Gajnjača normalna predstavlja zemljište manje plodnosti ali još
uvek daje dobre prinose. Ona čini jedinstven kompleks u zapadnoj
Mačvi, od Prnjavora na jugu do Sovljaka na severu i obuhvata delove
atara sela Prnjavor, Ribari, Očage, Zminjak, Klenje, Salaš Crnobarski,
Dublje, Skrađani i Sovljak. Manjih površina ima u atarima
Radenkovića, Ravnja, Mačvanskog Pričinovića, Tabanovića, Šapca,
Jevremovca i Pocerskog Pričinovića a u Posavini između Dragojevca i
Prova.
Glavna morfološka osobina gajnjača je njihova smeđa (ruda) boja,
uslovljena slabo hidratisanim oksidima gvožđa. Humusni horizont je
tamnorude, aređe smeđe i mrke boje dubine 25-35 cm.
Gajnjača lesivirana (ili u opodzoljavanju ) ima slabija filtraciona
svojstva i sklonost preovlažavanje, tako da se može koristiti za
ograničen broj kultura. Ona predstavlja prelaz između normalne
gajnjače (kod koje procesi ispiranja još nisu izraženi) i podzola (kod
kojeg je spiranje već odmaklo). Javlja su u području zapadne i
srednje Mačve u atarima Crne Bare, Banovog Polja, Bogatića,
Metkovića, a u istočnoj Mačvi oko Majura.U Šabačkoj Posavini javlja
se u atarima sela Dragojevac, Provo, Predvorica, Miokus, Kujavica,
Vučevica i Mišar.
Gajnjača u lesiviranju ima sivkastu boju, graškastu ili liskastu
strukturu. Humus se razlaže ili ispira, a vodne, vazdušne i toplotne
osobine su znatno lošije, nego kod normalnih gajnjača.
Parapodzol ili pseudoglej ima dosta ograničenu proizvodnu
plodnost zbog ograničenja u vodnovazdušnim svojstvima.To je podtip
podzola kod koga su procesi destrukcije i opodzoljavanja najmanje
odmakli. Parapodzol je tipičan za zatalasan i brežuljkast deo Šabačke
Posavine i Pocerine.Parapodzol spada u beskarbonatna i kisela
zemljišta. Potpuno odsustvo CaCO3 sve do dubine od 150 cm
posledica je uticaja bezkrečne jezerske gline na kojoj je ovo zemljište
nastalo. Sadržaj humusa se kreće od 2,91% (Jelenča) do 4% (Lipolist
i Jevremovac).
U periodu zime i proleća pseudoglej se zasiti vodom pa ozime kulture
9
mogu stradati od izmrzavanja ili nedostatka kiseonika, a i setva se
teško može izvršiti na vreme. Pseudoglej se koristi za kombinovanu
njivsko-livadsku i za voćarsku proizvodnju. Od njivskih useva dobro
uspevaju žita-pšenica, ovas i kukuruz, zatim crvena detelina i
krompir a od voćarskih kultura šljive, jabuke i maline.
Mineralno barsko zemljište često se opisuje kao livadsko, ako nije
plavno mogu se u nekim slučajevima gajiti sve kulture. Najveći
kompleks mineralnog barskog zemljišta nalazi se u atarima sela
Štitara, Slepčevića i Tabanovića u jugoistočnom delu Mačve.
Poplave cerskih reka Jereza, Bele Reke, Miloševice, Doluše su u ovom
delu Mačve stvarale jedan prostrani rit, u kome su se vremenom
obrazovala ritska zemljišta. Ovaj proces doveo je do postanka jednog
morfološki karakterističnog tipa zemljišta koji se odlikuje prisustvom
tamnog humusnog horizonta u gornjem i jednog sivkastog horizonta
u donjem delu zemljišnog sloja. Ova zemljišta imaju nešto slbije
fizičke osobine, manje su porozna, teže regulišu vlažnost i podložna
su zabarivanju.
Smonice imaju jako loše fizičke osobine i teška su za obradu,
proizvodna vrednost je manja od livadskih zemljišta. Vlažna i mokra
smonica bubri, količina vazduha se smanjuje, zemljište se rasplinjava
i pretvara u blato pa je primena mašina i drugih agrotehničkih mera
ograničena. Za vreme suše voda se gubi isparavanjem, pri čemu se
obrazuju velike pukotine koje stvaraju jak mehanički otpor
korenu.Lako se obrađuju samo kad su poluvlažne. Agrotehničke mere
zahtevaju kalcifikaciju, humizaciju i gajenje višegodišnjih trava
(lucerke). Na smonicama uspevaju okopavine, krmno bilje i voće a
slabije žito.
Aluvijalni nanosi po prirodnoj plodnosti mogu se svrstati u
najplodnija, međutim, mestimična pojava peska umanje vrednost.
Ova zemljišta spadaju u grupu genetičkih, nerazvijenih (azonalnih)
zemljišta kod kojih su tipični pedogenetski procesi slabo izraženi.
Aluvijalni nanosi predstavlaju značajne površine uz reku Drinu, Savu i
Dobravu. Iako je po mehaničkom sastavu aluvijum dosta promenljiv,
u zavisnosti od udaljenosti od rečnog korita, kod njega ipak
preovlađuje laka, odnosno peskovita ilovača. Ova peskovita zemljišta
su dosta plodna jer su pomešana sa muljem. Njegove morfološke,
fizičke i hemijske osobine pružaju povoljne uslove za poljoprivredne
kulture, posebno povrće a takođe za šume i livade.
Skeletoidno - parapodzolasto zemljište je različito po pravcu i
stadijumu pedogeneze, najčešće se sreću plitka zemljišta u inicijalnoj
fazi geneze. Ova vrsta zemljišta zauzima područje visoke Pocerine,

10
uglavnom iznad izohipse od 300 m. Pokriva gornje delove atara
Petkovice, Bele Reke, Desića, Miloševca i Dvorišta. Proces
opodzoljavanja uslovljavaju jednako vlažnija klima,šumska vegetacija
i geološka podloga koju čine kisele metamorfne i eruptivne stene. To
su plitka zemljišta koja se u pogledu pedogeneze nalaze još uvek u
početnom stadijumu obrazovanja i kao takva obiluju grubim
sastojcima, a relativno siromašna glinom. Pošto je ovo zemljište
plitko, uz to oranični sloj nepovoljnog sastava, podložan eroziji zbog
velikog nagiba, ono je nepovoljno za poljoprivredu i pretežno je pod
šumskim pokrivačem.

11
 IZVEŠTAJ O STANJU ZEMLJIŠTA MAČVE
Mr Dragana Vidojević, dipl. biol, Nataša Baćanović, mast. inž. polj,
Branislava Dimić, dipl.inž.građ, Nemanja Jevtić, mast. prostor. plan,
Miloš Ninković, mast. geograf
- Agencija za zaštitu životne sredine RS -

Zemljište je tanak rastresiti površinski sloj zemljine kore nastao

dugotrajnim uzajamnim delovanjem matične stene (geološke
podloge), klime (makro, mezo i mikroklime) i živih bića (biljaka,
životinja i mikroorganizama). Ubraja se u uslovno obnovljive resurse
s obzirom na dugotrajne procese nastanka i razvoja.
Zemljište se odlikuje plodnošću, odnosno prisustvom supstanci (vode,
mineralnih i organskih materija, kiseonika) koje su neophodne za rast
i razviće biljaka. Gotovo sva hrana, gorivo i vlakna koje čovek koristi
proizvedeno je na zemljištu. Blagostanje i naša ekonomija zavisi od
ekosistemske podrške i održavanja funkcija zemljišta kao jednog od
najvažnijih prirodnih resursa i osnove za opstanak živog sveta na
zemlji.
Područje Mačve je najveća makroplavina i ravnica u centalnom delu
Srbije i nalazi se u njenom severozapadnom delu. Zahvata prostor
koji se graniči sa zapada rekom Drinom, do njenog ušća u reku Savu,
sa severa i istoka rekom Savom, a sa juga planinom Cer. U visinskom
pogledu najveći deo Mačve leži između 78 i 90 m nadmorske visine.
Razmatrano područje, koje obuhvata grad Šabac, opštinu Bogatić i
naselja desne obale Save koje administrativno pripadaju gradu
Sremskoj Mitrovici, zauzima 945,72 km².
STANJE PLODNOSTI POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA NA
PODRUČJU MAČVE
Plodnost je sposobnost zemljišta da zadovoljava potrebe biljaka za
hranljivim elementima, vodom, dovoljnom količinom vazduha,
toplotom i povoljnim fizičko hemijskim osobinama za normalan rast i
razvoj biljaka.
Utvrđivanje nivoa hraniva u poljoprivrednom zemljištu u cilju
obezbeđivanja pravilne upotrebe mineralnih i organskih đubriva
predstavlja „kontrolu plodnosti“ zemljišta. Ovakva kompleksna
12
ispitivanja realizuju ovlašćene poljoprivredne stručne službe i instituti
kroz Projekat „Sistematska kontrola plodnosti obradivog
poljoprivrednog zemljišta“ koji je pod pokroviteljstvom Ministarstva
poljoprivrede i zaštite životne sredine.
Ispitivanje obuhvata analizu osnovnih hemijskih osobina
poljoprivrednog zemljišta: supstituciona kiselost (рН u nKCl), CaCO3
(%), humus (%), N (%) i lakopristupačni oblici fosfora (P 2O5–
mg/100g) i kalijuma (K2O –mg/100g) i sprovode se u cilju davanja
preporuka poljoprivrednim proizvođačima o količinama potrebnog
mineralnog i organskog đubriva.
Za potrebe ove publikacije razmatrani su podaci iz sistematske
kontrole plodnosti poljoprivrednog zemljišta realizovane u periodu
2012-2014. godine. Analiza je obuhvatila ukupno 1747 uzoraka
poljoprivrednog zemljišta uzorkovanog na dubini od 0-30 cm.
Uzorkovanje zemljišta vršeno je na području Mačve u opštini Šabac i
Bogatić, kao i u 6 naselja koja od 1957. godine administrativno
pripadaju opštini Sremska Mitrovica, ali se geografski nalaze u
severnom delu Mačve.
Karte predstavljaju grafički prikaz rezultata dobijenih analizom
uzoraka zemljišta i njihovom interpolacijom.
Rezultati ispitivanja reakcije zemljišta (Slika 1 i 2) pokazuju da kod
većine zemljišta pod oranicama, baštama i voćnjacima dominira pH
vrednost slabo kisele reakcije (pH 5.5-6.5).

Slika 1: Supstitucionalna kiselost (pH u KCl-u)

.
13
Slika 2: Vrednost supstitucione kiselosti na ispitivanom području (pH
u n KCl)
Sadržaj karbonata utiče na reakciju zemljišta, a rezultati ispitivanja
sadržaja CaCO3 (Slika 3 i 4) pokazuju da zemljišta u najvećem
procentu pripadaju beskarbonatnim zemljištima (CaCO 3 0%).

Slika 3: Sadržaj CaCO3

14
 Slika 4: Sadržaj CaCO₃
Humus, važan pokazatelj plodnosti zemljišta, zavisi od faktora kao
što su geološki supstrat, klima i vegetacija. Analize humusa pokazuju
da zemljišta u najvećem procentu pripadaju klasi zemljišta koja su
slabo snabdevena humusom (1-3% humusa) (Slika 5 i 6).

Slika 5. Sadržaj humusa

15
 Slika 6. Sadržaj humusa na ispitivanom području
Nedostatak fosfora, može često i pred dobrih osobina zemljišta da
utiče na plodnost, jer se ukupna količina fosfora odlikuje vrlo niskom
rastvorljivošću, odnosno malim prisustvom u zemljišnom rastvoru.
Analize lakopristupačnog fosfora pokazuju da su u najvećem procentu
zastupljeni uzorci sa niskim sadržajem fosfora (P2O5 5-10mg/100g)
(Slika 7 i 8).

Slika 7. Sadržaj lakopristupačnih oblika fosfora (P2O5-mg/100g)

16
 Slika 8. Snabdevenost zemljišta pristupačnim P₂O₅ (mg/100g)
Analize lakopristupačnog kalijuma pokazuju da su u najvećem
procentu zastupljeni uzorci sa visokim sadržajem kalijuma (K 2O 15-
25mg/100g) i u nešto nižem procentu sa veoma visokim sadržajem
kalijuma. Često su visoke koncentarcije kalijuma posledica
intenzivnog đubrenja, posebno na zemljištima povrtarskih i voćarskih
kultura (Slika 9 i 10).

Slika 9. Sadržaj lakopristupačnih oblika kalijuma (K2O mg/100g)

17
 Slika 10. Snabdevenost zemljišta pristupačnim K2O (mg/100g)

Sadržaj organskog ugljenika

Zemljište je glavni kopneni rezervoar ugljenika i male promene
njegovih zaliha mogu uticati na ukupni balans ugljenika u kopnenim
ekosistemima. Adekvatno upravljanje zemljištem u cilju podizanja
nivoa organskog ugljenika može povećati produktivnost i održivost
poljoprivrednih ekosistema. Ovakvo upravljanje takođe ima ulogu u
ublažavanju efekata gasova staklene bašte, s obzirom da zemljište
ima kapacitet da otpusti ili zadrži ugljenik.
Sadržaj organskog ugljenika dobijen iz humusa na osnovu rezultata
uzoraka iz kontrole plodnosti poljoprivrednog zemljišta sa područja
Mačve pokazuje da su zemljišta obezbedjena niskim sadržajem
organskog ugljenika (OC 1.1-2%) (Slika 11 i 12).

18
 Slika 11. Sadržaj organskog ugljenika (OC) na dubini do 30 cm

Slika 12. Snabdevenost zemljišta organskim ugljenikom

Povećanje organske materije u zemljištu predstavlja važnu strategiju
biološkog vezivanja (imobilizacije) ugljenika. Ovo je prepoznato i od
strane Ujedinjenih Nacija i Okvirne Konvencije o klimatskim
Promenama (United Nations Framework Convention on Climate
19
Change (UNFCCC, 1992) i Kjoto Protokola (Kyoto Protocol,1988), što
se odnosi na uklanjanje ugljenika iz atmosfere, između ostalog i sa
poboljšanim upravljanjem poljoprivrednim zemljištem.

ISPITIVANJE SADRŽAJA OPASNIH I ŠTETNIH MATERIJA U

ZEMLJIŠTU NA PODRUĆJU MAČVE
Makroprojekat "Kontrola plodnosti i utvrđivanje sadržaja opasnih i
štetnih materija u zemljištima Republike Srbije" realizuje se na
području centralne Srbije. Projekat finansira Ministarstvo
poljoprivrede i zaštite životne sredine, a realizuje Institut za zemljište
u Beogradu (Mrvić i sar, 2009).
U ovom istraživanju određen je ukupni sadržaj najvažnijih osam
potencijalno opasnih i štetnih elemenata (As, Cd, Cr, Hg, Ni, Pb, Cu i
Zn). Kriterijum za ocenu zagađenosti zemljišta ovim elementima su
granične vrednosti (GV) i remedijacione vrednosti (RV) koncentracija
opasnih i štetnih materija i vrednosti koje mogu ukazati na značajnu
kontaminaciju zemljišta, date u Uredbi o Programu sistemskog
praćenja kvaliteta zemljišta, indikatorima za ocenu rizika od
degradacije zemljišta i metododlogiji za izradu remedijacionih
programa („Službeni glasnik RS“ br. 88/10).
Rezultati analiziranih uzoraka zemljišta posmatrani su i prema
kriterujumu maksimalno dozvoljene količine (MDK) opasnih i štetnih
materija dati u Pravilniku o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih
materija u zemljištu i vodi za navodnjavanje i metodama za njihovo
ispitivanje („Službeni glasnik RS“ br. 23/94).
Na osnovu podataka iz navedenog Projekta, dobijeni su rezultati
ispitivanja područja Mačve koji obuhvataju 89 uzoraka sa
poljoprivrednog zemljišta, uzorkovanog na dubini od 0-30 cm.
Sadržaj kadmijuma u zemljištu ispitanog područja u 85,39%
uzoraka premašuje nivo GV (0.8 mg/kg), dok je prosečan sadržaj
kadmijuma 1.57 mg/kg. Remedijaciona vrednost (12 mg/kg), kao ni
MDK vrednost (3 mg/kg) nisu prekoračene (Slika 13).

20
 Slika 13. Sadržaj ukupnog Cd (mg/kg)
Prosečan sadržaj bakra je 23,61 mg/kg. Od ukupnog broja uzoraka
4,49% ima prekoračenje iznad GV (36 mg/kg). Remedijaciona
vrednost (190 mg/kg), kao ni MDK vrednost (100 mg/kg) nisu
prekoračene (Slika 14).

Slika 14. Sadržaj ukupnog Cu (mg/kg)

Sadržaj žive je prekoračio GV (0,3 mg/kg) u 1,12% od ukupnog
broja ispitanih uzoraka, prosečan sadržaj žive na ispitanom području

21
je 0,01 mg/kg. Remedijaciona vrednost (10 mg/kg), kao ni MDK
vrednost (2 mg/kg) nije prekoračena (Slika 15).

Slika 15. Sadržaj ukupnog Hg (mg/kg)

Rezultati istraživanja pokazuju da je prosečan sadržaj nikla na
ispitivanom području 52,50 mg/kg. Podaci pokazuju da je
prekoračena GV (35 mg/kg) u 70,79% od ukupnog broja uzoraka.
Remedijaciona vrednost (210 mg/kg) nije prekoračena. Ako se
posmatra nivo MDK (50 mg/kg) premašen je u 47,19% od ukupno
ispitanih uzoraka (Slika 16).

Slika 16. Sadržaj ukupnog Ni (mg/kg)

22
Koncentracija cinka u 1,12% od ukupno ispitanih uzoraka prelazi GV
(140 mg/kg), prosečan sadržaj cinka iznosi 76.27 mg/kg.
Remedijaciona vrednost (720 mg/kg), kao ni MDK vrednost u
ispitanim uzorcima nije prekoračena (Slika 17).

Slika 17. Sadržaj ukupnog Zn (mg/kg)

Na ispitivanom području rezultati pokazuju da ne postoji potencijalno
zagađenje zemljišta od povišenog sadržaja arsena, hroma i olova ni u
jednom uzorku.

Slika 18. Sadržaj ukupnog As (mg/kg)

23
 Slika 19. Sadržaj ukupnog Cr (mg/kg)

Slika 20. Sadržaj ukupnog Pb (mg/kg)

NAČIN KORIŠĆENJA ZEMLJIŠTA

Corina Land Cover predstavlja bazu podataka Evropske agencije za
životnu sredinu (EEA) i njenih zemalja članica u okviru Evropske
mreže za informisanje i osmatranje (EIONET). Foto-interpretacijom
satelitskih snimaka dobijeni su nacionalni registri zemljišnog

24
pokrivača, koji predstavljaju deo osnovne mape zemljišnog pokrivača
Evrope.
Za kartiranje promena tokom vremena koriste se 44 klase zemljišnog
pokrivača koje na specifičan način ukazuju na to kako odluke donate
širom Evrope dovede do promena u izgledu predela.
Tabela 1. Površine Corine Land Cover kategorija za 2012. godinu na
području Mačve

Površina Procenat
Kod Kategorije
_ha %
Veštačke površine
Diskontinuirano urbano
112 4.100,05 4,34
područje
Industrijske ili komercijalne
121 374,78 0,40
jedinice
132 Odlagališta otpada 464,81 0,49
141 Zelena urbana područja 418,15 0,44
142 Sportski i rekreacioni objekti 575,02 0,61
Poljoprivredne površine
Oranice koje se
211 55.724,47 58,92
nenavodnjavaju
222 Voćnjaci 396,92 0,42
231 Pašnjaci 99,10 0,10
Kompleksi parcela koje se
242 8.877,44 9,39
obrađuju
Pretežno poljoprivredna
zemljišta sa značajnom
243 10.162,26 10,75
površinom pod prirodnom
vegetacijom
Šume i poluprirodna područja
311 Širokolisne šume 6.388,26 6,75
321 Prirodni travnati predeli 283,89 0,30
Prelazno područje šumski
324 3.176,37 3,36
predeo/žbunje
331 Plaže, dine, peskovi 272,17 0,29
Vlažna područja
411 Kopnene močvare 470,30 0,50
Vodeni baseni
511 Vodotoci 2.564,99 2,71
512 Vodeni baseni 222,58 0,24
Ukupno 9.4571,57 100,00

25
 Tabela 2. Površine Corine Land Cover kategorija za 2012. godinu na
području Mačve

Kategorije Površina_ha Procenat %

Veštačke površine 5.932,81 6,27
Poljoprivredne površine 75.260,19 79,58
Šume i poluprirodna područja 10.120,69 10,70
Vlažna područja 470,30 0,50
Vodeni baseni 2.787,57 2,95

Analiza Corina Land Cover baze podataka za 2012. godinu na

prostoru Mačve pokazuje prisustvo 17 od 44 klasa CLC nomenklature.
Poljoprivredne površine dominiraju sa 79,58% od ukupne teritorije
razmatranog prostora (Slika 20).
Oko 58,92% ove teritorije zauzima kategorija oranica koje se
nenavodnjavaju, 10,75% zauzimaju pretežno poljoprivredna
zemljišta sa značajnom površinom pod prirodnom vegetacijom, dok
se na 9,39% prostiru kompleksi parcela koje se obrađuju. Voćnjaci i
pašnjaci zauzimaju manje od 1% površine.
Šume i poluprirodna područja pokrivaju nešto više od 10% teritorije
Mačve, dominira kategorija širokolisnih šuma.
Zemljište klasifikovano kao veštačke površine pokriva 6,27% Mačve,
ostatak oko 3% su vodene površine i vodeni baseni.

Slika 21. Corine Land Cover za 2012.godinu

26
POTENCIJALNO KONTAMINIRANI LOKALITETI NA PODRUČJU
MAČVE
Od 2006. godine Agencija za zaštitu životne sredine vodi Inventar
kontaminiranih lokacija. Podaci se prikupljaju preko lokalnih
samouprava na osnovu Upitnika za utvrđivanje kontaminiranih
lokacija. Cilj izrade Inventara je da obezbedi sistematizovane podatke
o izvorima zagađenja, kao što su tip, količine, način i mesto
ispuštanja zagađujućih materija u zemljište, kako bi mogle da se
implementiraju mere prevencije, sanacije i remedijacije.
Zakonski osnov za identifikaciju kontaminiranih lokacija, procenu
kvaliteta/degradacije zemljišta i utvrđivanje prioriteta za sanaciju i
remedijaciju čine sledeći propisi:
1. Uredba o programu sistemskog praćenja kvaliteta
zemljišta, indikatorima za ocenu rizika od degradacije zemljišta
i metodologiji za izradu remedijacionih programa ("Službeni
glasnik RS" br. 88/10).
2. Uredba o utvrđivanju kriterijuma za određivanje statusa
posebno ugrožene životne sredine, statusa ugrožene životne
sredine i za utvrđivanje prioriteta za sanaciju I remedijaciju
("Službeni glasnik RS" br. 22/10)
3. Pravilnik o metodologiji za izradu projekata sanacije i
remedijacije ("Službeni glasnik RS" br. 78/15).
Na svim potencijalno kontaminiranim lokacijama sa hitnom potrebom
za verifikacijom ili akcijom potrebno je sprovesti dalje istraživanje u
cilju dokazivanja kontaminacije i sprovođenja hitnih mera sanacije i
remedijacije.
Na području Mačve, u okviru industrije, registrovana su 4 lokaliteta u
gradu Šapcu na kojima je u okviru preliminarnih istraživanja
potvrđeno prisustvo opasnih i štetnih materija preko graničnih
vrednosti i na kojima je potrebno izvršiti detaljna istraživanja u cilju
utvrđivanja potencijalnog uticaja na životnu sredinu i zdravlje ljudi,
kao i utvrđivanje prioriteta za sanaciju i remedijaciju.
Lokacije za odlaganje komunalnog otpada
U okviru Inventara kontaminiranih lokacija na području Mačve
registrovane su lokacije za odlaganje komunalnog otpada koje
obuhvataju javno-komunalne i divlje deponije (Slika 22).
Osnovna zakonska regulativa vezana za upravljanje otpadom u
Republici Srbiji određuje opštinu kao administrativnu i prostornu
27
celinu u čijoj je nadležnosti pitanje upravljanja komunalnim otpadom.
Deponija treba da se projektuju tako da zadovoljava potrebne uslove
za sprečavanje zagađenja zemljišta, podzemnih i površinskih voda,
vazduha i da obezbedi kontrolisano upravljanje procednim vodama i
izdvojenim gasovima. Zaštita zemljišta, podzemnih i površinskih voda
postiže se kombinacijom geološke barijere i donjeg nepropusnog
sloja za vreme aktivne faze deponije i kombinacijom geološke
barijere i gornjeg nepropusnog sloja za vreme pasivne faze nakon
zatvaranja deponije. (Uredba o odlaganju otpada na deponije "Sl.
glasnik RS", br. 92/2010).

Slika 22. Lokacije deponija na području Mačve

Na razmatranom prostoru, na osnovu podataka postoji čak 68
deponija koje zahvataju površinu od 52,94 ha. Sve deponije su
nekontrolisane i nesanitarne osim zatvorene deponije u Šapcu čija je
površina 17,8 ha i deponije u Bogatiću koja je i dalje u funkciji i koja
je lokalnog/opštinskog karaktera. Planirano je da se u narednom
periodu površina postojeće deponije u Bogatiću gotovo udvostruči,
odnosno sa postojećih 3,24 ha poveća na 7 ha.
Od 2011. godine u funkciji je nova regionalna deponija „Jarak“ koja
se nalazi na teritorije opštine Sremska Mitrovica i pokriva Grad Šabac
i Sremsku Mitrovicu.

28
 STRATEGIJE, PERSPEKTIVA I PLANOVI ZAŠTITE I
UNAPREĐENJA STANJA ZEMLJIŠTA PODRUČJA MAČVE
Gordana Rehak, dipl. ing. - Poljoprivredna savetodavna i stručna
služba Šabac

Kako je strategija opšti plan akcija čija je svrha ostvarivanje

određenih, jasno definisanih, ciljeva, to ćemo u daljem tekstu
nastojati da objasnimo uzroke i posledice degradacije zemljišta
područja Mačve, ali i jasno definisane ciljeve zaštite i očuvanja istog.
Poljoprivredno zemljište predstavlja osnov na kome se odvija
poljoprivredna proizvodnja ulaganjem, a u isto vreme i narušavanjem
prirodne plodnosti, strukture zemljišta kroz određene procese i
reakcije koji podrazumevaju razmenu materije sa okolinom,
translokacije i transformacije materijala unutar samog zemljišta, na
šta se mora obratiti posebna pažnja.
Osnovne tačke koje možemo tražiti kao faktore narušavanja kvaliteta
zemljišta mačvanskog područja, možemo sagledati u dva pravca:
1. Vezano za proizvodnju biomase
o Poljoprivredno i šumsko zemljište
o Plodnost zemljišta
o Zagađenost zemljišta
o Plavljenje i zabarivanje
o Erozija zemljišta
2. Vezano za urbanizaciju
o Inženjerskogeološke osobine građevinskog materijala
o Industrijska zona.
Uzimajući u obzir poljoprivredni potencijal sa kojim raspolaže
područje Mačve, poljoprivredne i urbane tendencije proširivanja
gradskog jezgra na račun plodnog obradivog poljoprivrednog
zemljišta i proširivanja industrijske zone ili izgradnje privatnih firmi,
problem degradacije zemljišta možemo sagledati kritički, na šta treba
posebno obratiti pažnju.

29
Plodnost zemljišta
Plodnost zemljišta se ispituje u Poljoprivrednoj Savetodavnoj i
Stručnoj Službi Šabac prema programu Ministarstva poljoprivrede i
zaštite životne sredine RS. Od 2004. god. PSSS Šabac vrši svake
godine sistemsku kontrolu plodnosti poljoprivrednog obradivog
zemljišta od prve do pete klase za sve registrovane (ali i one koji
nisu) poljoprivredne proizvođače. Na takav način se dobija pravilna
slika mineralnih elemenata koji su zastupljeni u zemljištu, pristupačni
manje ili više, ili pak, vezani u nepristupačnom obliku za biljke.
Kontrolom plodnosti se dobija veoma važan izvor podataka kojim se
objašnjavaju parametri plodnosti zemljišta, obzirom na neophodne
nutrijente (NPK hraniva), kojih može biti u višku i time štetno
delovati na zemljište, jer ispiranjem dospevaju u vodotokove čija
koncentracija može dovesti i do smrtnosti, ukoliko se takva voda
koristi za piće.
Ono što je najvažnije, analizom se ispituje kiselost zemljišta - pH
vrednost, koja svojim visokim sadržajem u zemljištu može
onemogućiti čitav niz procesa i reakcija koji dovode do degradacije
plodnosti i prevođenja lako pristupačnih elemenata u vezano stanje.
Osim prirodnog nedostatka kvaliteta zemljišta, veoma štetano
dejstvo ima čovek paljenjem žetvenih ostataka što veoma šteti
kvalitetu zemljišta, posebno plodnih oranica Mačve.
Zagađenost zemljišta
Zagađenost zemljišta može biti uslovljena sledećim činiocima :
o Velike stočne farme (goveda i svinja) koje pripadaju ruralnoj
sredini mogu biti ili su potencijalni zagađivači
o Neobezbeđeno i neadekvatno odlaganje stajnjaka (stajskog
đubriva), koje se ogleda u nemarnom skladištenju i zaštiti od
osipanja i zagađivanja okoline, što se svakako ogleda u
neplanskom korišćenju, kao i proizvodnji istog i nemogućnosti
apliciranja na parcele, jer se ne sprovodi dobra poljoprivredna
praksa
o Neregulisana kanalizaciona mreža za otpadne vode iz seoskih
domaćinstava
o Nekontrilisana upotreba mineralnih đubriva, pesticida i
herbicida, kao i nemarno bacanje ambalaže u blizini parcela
(obično manjih kanala) na kojima se vrši njihovo apliciranje
o Oduzimanje poljoprivrednih površina za odlaganje otpada,
kako iz seoskih domaćinstava, tako i otpada iz hemijske industrije i

30
 drugih privatnih prerađivača koji se nalaze kako u gradovima, tako
i u selima.
Plavljenje i zabarivanje
Plavljenje i zabarivanje se odnosi na poljoprivredno zemljište koje se
nalazi u blizini većih rečnih vodotokova, kanalske mreže, kao i u
podnožju planine Cer i sela kroz koja protiče reka Dumača (deo KO
Grušić, kao i delovi KO-a Krivaja, Sinošević, Metlić, Nakučani, Gornja
Vranjska i Mala Vranjska), kao i obodni kanali čije ispiranje nanosi
velike štete u ravničarskom delu atara Petkovica, Ribari, Lipolist i
Bela Reka, što se u 2010. god. koja je bila klimatski jako nepovoljna,
kao i 2014.–ta, obzirom na obilne padavine, odrazilo štetama
prouzrokovanim nemarnim i neadekvatnim održavanjem istih. Takođe
su štetne posledice na području reke Save, koja izaziva velike štete
zabarivanjem, podizanjem nivoa vode u pojedinim periodima godine i
ugrožava sela KO-a Drenovac, Ševarice, Tabanović, poljoprivredne
površine teritorije grada Šapca, kao što su Majur, Štitar, Mišar,
Miokus, Mrđenovac, Orašac, Predvorica, Korman i Jelenča.
Erozija
Erozija u slivu reke Dobrave bujičkim izlivanjem odnosi i uništava
pored useva i najplodniji sloj poljoprivrednog zemljišta. U toku reke
Drine koja pripada opštini Šabac u dužini 4,5 km, svojom snagom
ruši obalu i odnosi najplodnije poljoprivredno zemljište (aluvijalno
zemljište).
Primećena je pojava sve većeg klizišta i erozije zemljišta kao
posledica nekontrolisane seče šuma na terenima Pocerine, (teren sa
nagibom), usled čega dolazi do nestanka oraničnog sloja, kao i
uništavanja naselja i infrastrukture.
Inženjersko geološke osobine
Oduzimanje poljoprivrednih površina na račun izgradnje objekata
privatnih preduzetnika i njihovog skladištenja štetnih materija koje
obično ne prate zakonske obaveze
Industrijska zona
Deponija piritne izgoretine - Piritna izgoretina nastaje pri sagorevanju
pirita u proizvodnji sumporne kiseline u fabrici “Zorka” – Mineralna
đubriva, fabrika sumporne kiseline, koja je izvlačena na deponiju u
selu Orašac, u periodu od 1980. – do 1990. Godine. Tačnije deponija
se nalazi na katastarskim parcelama kp 5, kp 16/4, kp 17, kp 18, kp
1,2,3/1, kp 3/2, kp 3/3, kp 3/4, kp 4, kp 12, kp 13, kp 14/1, kp 14/2
u KO orašac; i kp 1957/1, kp 1957/2, kp 1958, kp 1959, kp 2042, kp

31
2050, u KO Mišar.
Prema dostupnim podacima, na deponiji je uskladišteno oko 700 000
– 800 000 tona piritne izgoretine. Na mestu gde se sada nalazi
piritna izgoretina, ranije se nalazila šljunkara, koja je vremenom
popunjavana izgoretinom, te je debljina sloja različita u zavisnosti od
debljine sloja šljunka.
Na osnovu urađene karakterizacije od strane ovlašćene institucije od
30.10.2010. g. piritna izgoretina je okarakterisana kao opasan otpad.
Prisutan je povećan sadržaj teških metala - olova i znatno povećan
sadržaj arsena.
Ispitivani su uzorci piritne izgoretine na radioaktivnost i tom prilikom
su detektovani prirodni radionuklidi 226 Ra, 232 Th, 40 K, kao i
proizvedeni radionuklid 137 Cs, čija je vrednost gama indeksa manja
od jedan, što ukazuje da se izgoretina može odlagati u životnu
sredinu.
Znatni kompleksi se nalaze u Kolubarskom basenu, Jadru i Pocerini
na pseudoglejnim zemljištima.

PLAN ZAŠTITE I UNAPREĐENJA STANJA ZEMLJIŠTA

PODRUČJA MAČVE
Osnovni problemi koji se mogu javiti na području Mačve, a odnose se
na ugrožavanje poljoprivrednog zemljišta, odnosno plodnih oranica,
koje su osnov života poljoprivrednika Mačve, ostaju:
o Menjanje svesti poljoprivrednog stanovništva ruralne regije,
kroz edukaciju poljoprivrednih proizvođača i uvođenje dobre
poljoprivredne prakse,
o Popravka poljoprivrednog zemljišta Mačve kroz unošenje
kalcijuma čime će se popraviti fizičke, mehaničke i hemijske
osobine zemljišta, što omogućuje popravku pH vrednosti čime je
usvajanje hraniva od strane biljaka veće. Takođe zaoravanje
žetvenih ostataka doprinosi očuvanju mikroflore i faune, čime se
štiti kvalitet zemljišta,
o Deo površina za uključivanje u intenzivnu poljoprivrednu
proizvodnju, potrebno je meliorisati kako bi se otklonila određena
ograničenja kao što su prevlaživanje, kiselost, nizak nivo biljnih
asimilativa i slično. To su uglavnom lokaliteti pseudoglejnih
zemljišta. Imajući u vidu korišćenje poljoprivrednog zemljišta u
poslednjih nekoliko godina navedene meliorativne mere dobijaju
sve veći značaj i traže neizbežnu primenu,

32
 o Praćenje i ispitivanje kvaliteta podzemnih i površinskih voda
koje se nalaze u blizini velikih stočarskih farmi, a takođe i voda iz
kanalske mreže koja se koristi za navodnjavanje,
o Standardizaciju stajnjaka, odnosno obezbeđivanje čvrstog i
tečnog stajnjaka pomoću objekata koji će u mnogome doprineti
smanjenju zagađenja zemljišta i voda nutrijentima koji pripadaju
slivu Dunava, kroz oživljavanje DREPR projekta na Mačvanskom
području koji treba da oživi postavljajući merne stanice, a koji je
trebao da zaživi još pre mnogo godina,
o Očuvanje zemljišta od bujičnih kiša i ispiranja plodnog
zemljišta Mačve,
o Smanjenje rizika od klizišta.
Prema dostupnim podacima i predloženim merama sanacije prilikom
snimanja terena koja su bila ugrožena ili imaju tendenciju
narušavanja, Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine, grad
Šabac i svi nadležni faktori su dali predloge za mere sanacije i
očuvanja zemljišta koje zauzima mačvanski region.
Prvenstveno je to sprečavanje spiranja plodnog tla i ugrožavanja
obližnjih naselja od bujičnih vodotokova, klizišta koja nastaju
ovakvim posledicama.

Važne mere koje treba izvršiti su:

Izvođenje radova na vodotocima i reda, u koje spadaju reka Dobrava,
Sava, Drina i Cerski obodni kanal (COK), gde su snimanjem terena
određene kritične tačke i pravci delovanja, kao i izvršeni radovi na
sanaciji i planovi za buduće radove koji još nisu završeni.
Ovde spada uređenje COK-a, čiji je pravac Šabac-Bogosavac-Pocerski
Dobrić-stari Lipolist-Lipolist-Bela Reka-Petkovica-Ribari, jer je korito
COK-a obraslo u gustu biljnu vegetaciju koju je potrebno saseći,
korito izmuljiti, te zemlju nasuti po nasipu kako bi nadvisio nasip i
tako omogućio bolji i brži protok vode i sprečio izlivanje; na nekim
mestima bi trebalo podzidati obalske utvrde. Za kanalsku mrežu I
reda je zaduženo ministarstvo, kao i vodoprivredno preduzeće Sava,
Šabac. Na 640 metara dužine obale reke Drine grad Šabac je izdvojio
sredstva i izgradio utvrdu koja je nedovoljna, jer je potrebno da se
postave ustavne brane na Cerskom obodnom kanalu i da se COK
spoji sa rekom Jadar, čime bi se smanjio visok vodotok, a u sušnom
periodu uz izgradnju kanalske mreže koristio za navodnjavanje
plodnih parcela idealnih za povrtarsku proizvodnju. Ovakvim
radovima bi se u sušnom periodu izbeglo i smanjenje podzemnih
33
voda do 3 m, čime bi se izbeglo ugrožavanje vodosnabdevanja
okolnih sela.
Utvrđivanje stanja i izvođenje radova na vodotokovima II reda i
kanalskoj mreži, izdvojićemo samo poneku koja podrazumeva MZ
Majur - kritična tačka kanal Kurtovača koji se uliva u Srednje
mačvanski kanal, gde je potrebno izvršiti uklanjanje rastinja,
izgradnja novog mosta na mestu ulivanja, (gde je stara drvena
ćuprija u jako lošem stanju), takođe putna kanalizaciona mreža
predstavlja problem privećoj količini padavina; MZ Varna - gde je
potrebno ispraviti korito reke Dumače, izvršiti čišćenje korita,
izdignuti obale i napraviti propuste. Slične radove treba izvršiti i u MZ
Lipolist, Bela Reka, Petkovica, Krivaja, Drenovac, gde je potrebno
uraditi 3 propusta koji su ranije postojali, izvršiti otklanjanje mulja, i
čišćenje od smeća i rastinja, MZ Tabanović kod kanala Jerez koji se
uliva Donjomačvanski kanal.
U cilju zaštite poljoprivrednog i šumskog zemljišta od erozije i bujica,
treba preduzeti sledeće mere: privremene ili trajne zabrane
preoravanja livada i pašnjaka i drugih površina, radi njihovog
pretvaranja u oranice sa jednogodišnjim usevom, uvođenje
plodosmene, način obrade zemljišta, gajenje višegodišnjih zasada,
izgradnja specifičnih građevinskih objekata, podizanje i gajenje
poljozaštitnih pojaseva ili sađenje višegodišnjih drvenastih biljaka,
zabrana napasanja stoke, kao i zabrana nedozvoljene seče šuma i
šumskih zasada iznad ugroženih parcela.
o Sprečavanje paljenja žetvenih ostataka i očuvanje potencijala
oraničnog sloja
o U Mačvanskom regionu u proteklim godinama veoma izražena
tendencija porasta stočarske proizvodnje, koja je tradicionalno
prisutna u ovim krajevima i ima prilično potencijala za razvoj kako
farmskog, tako i pašnjačkog uzgoja. U cilju unapređenja
proizvodnje i kurentnosti na tržištu, sa poljoprivrednicima
Mačvanskog kraja, treba raditi na edukacijiu smislu zakonskih
odredbi koje se tiču proizvodnje i prilagođavanja standarda EU. Na
području Mačve postoji 13 privrednih objekata, čiji dnevni klanični
kapaciteti za preradu u svinjarstvu iznose 1518 grla, govedarstvu
35336 grla, u 4 objekta 34500 grla živine i jednom objektu 30
jagnjadi, a kako standardi oko uništananja klaničnog otpada nisu
do kraja rešeni, mogućnosti za zagađenje okoline i te kako treba
uzeti u razmatranje.
o Takođe, plodna Mačva leži na termalnim vodama koje bi se
planski mogle iskoristiti u stakleničkoj proizvodnji povrtarskih

34
 kultura za navodnjavanje, kao i u svrhu primene za zagrevanje
stambenih objekata, kao i banjsko lečenje.

ZAKLJUČAK: Na osnovu navedenog stanja i opštih karakteristika

zemljišta područja Mačve, kao i prirodnih potencijala koji su u
mnogome neiskorišćeni, potrebno je aktivirati sve relevantne
učesnike i činioce koji u mnogome mogu doprineti očuvanju i zaštiti
područja Mačve. Planskim aktivnostima i tačno definisanim ciljevima
izvršiti koordinaciju subjekata od važnosti za očuvanje i unapređenje
kvaliteta bogatog i još nezagađenog zemljišta Mačve.

35
 BEZBEDNOST ZEMLJIŠTA - OPSTANAK ČOVEČANSTVA
Mesud Adžemović, master analitičar zžs, Univerzitet Singidunum,
Fakultet za primenjenu ekologiju Futura

Zemljište u ekosistemu
Degradacija zemljišta je jedan od kritičnih i narastajućih globalnih
problema savremenog doba. U 2015, međunarodnoj godini zemljišta,
pažnja je fokusirana na negativne uticaje koje degradacija zemljišta
ima na ostale komponente životne sredine.
Opasnost za svet danas predstavlja gubitak agro-biodiverziteta, i to,
pored ostalih faktora, zbog upotrebe pesticida, pa čak i đubriva.
Upotreba pesticida i đubriva u poljoprivredi, kao i zagađivanje
zemljišta otpadom, samo su neki od akutnih problema.
Pojava i razvoj erozionih procesa predstavljaju jedan od osnovnih
uzroka degradacije zemljišta, odnosno pogoršanja njegovog kvaliteta
(boniteta). Na kvalitet zemljišta negativno utiče nekontrolisana i
neadekvatna primena veštačkih đubriva i pesticida, kao i odsustvo
kontrole kvaliteta vode za navodnjavanje. Loše upravljanje otpadom i
hemikalijama izaziva degradaciju zemljišta. Erozija zemljišta
predstavlja ispiranje i odnošenje najsitnijih i najplodnijih čestica iz
rastresite podloge. Erozija zemljišta je prirodan proces koji se može
ubrzati nekontrolisanom sečom šuma i pogrešnim korišćenjem
zemljišta. Erozija je osnovni razlog zbog kojeg se godišnje praktično
gubi 25.000 hektara obradivog zemljišta samo na tlu Srbije, dok u
svetu erozija godišnje pojede vise od 50 miliona hektara, a nekad i
mnogostruko više.
Borbu sa erozijom i bujičnim poplavama treba shvatiti ozbiljno, jer su
u pitanju štete ogromnih razmera. Srbija spada u red zemalja koje su
veoma ugrožene erozijom. Ovo najbolje potvrđuju činjenice da su
mnogi naši krajevi potpuno ostali bez rastresitog pokrivača. Jedan
deo odgovornosti snose i mnogi objekti za odbranu od bujičnih
poplava i erozije, koji su izgrađeni pre više od četrdeset godina, a sa
današnjeg aspekta imaju neadekvatne konstrukcione elemente za
zaštitu i sprečavanje erozije.

36
Paradigma u pristupu upravljanja resursom zemljišta mora da se
menja, zbog toga što se sva pitanja životne sredine sagledavaju kroz
uticaje globalnih i regionalnih pritisaka i promena. Izazovima 21.
veka, kao što su energetska stabilnost, klimatske promene,
nekontrolisana urbanizacija i apartmanizacija, zagađenja i dr, treba
pridodati urgentnost u očuvanju zemljišta, kao neobnovljivog resursa,
za opstanak čovečanstva.
Kao značajan element zemljišnog prostora, zemljište prihvata uticaje
ostalih elemenata tog sistema i ima nezamenljivu ulogu u regulisanju
procesa u životnoj sredini. Zemljište u ekosistemima ima kritičnu,
regulatornu i dinamičku osnovu, kako za odvijanje prirodnih procesa,
tako i za mere upravljanja i korišćenja. Funkcije zemljišta naročito su
važne kada se zna da će u neposrednoj budućnosti značajno porasti
potrebe za većim količinama hrane i čiste vode, za pružanje servisa i
usluga ekosistemu u uslovima klimatskih promena i usled drugih
oblika degradacije.
Integralna uloga zemljišta u globalnim razmerama sagledana je kroz
koncept bezbednosti zemljišta (soil security). Ovaj holistički pristup,
nazvan "bezbednost zemljišta" definiše se kao ''globalna održivost
i unapređenje resursa zemljišta u cilju proizvodnje hrane, vlakana i
vode, doprinosi stabilnosti klime i energije, održava biodiverzitet i
sveukupnu zaštitu ekosistema”.
Naučna i stručna javnost koncept bezbednosti zemljišta proučava
kroz pet dimenzija:
o kapacitet zemljišta za proizvodnju biomase i obezbeđivanje
usluga i servisa ekosistema,
o aktuelno stanje zemljišta modifikovano antropogenim
aktivnostima,
o ekonomski izražene usluge zemljišta u odnosu na zdravlje,
životnu sredinu i proizvodnju hrane,
o socijalnu povezanost između upravljača zemljištem i korisnika
zemljišta, i
o strategija za obezbeđivanje usluga i definisanje politika za
bezbednost zemljišta.

Demistifikacija paradigme održivog razvoja

Odgovori na otvorena pitanja u pristupima novih koncepata za zaštitu
životne sredine su važni, jer se aktuelnost svih dimenzije/stubova
održivog razvoja u velikoj meri određuje stepenom degradacije

37
životne sredine i smanjenjem kapaciteta obnovljivih izvora. Jer,
stepen siromaštva u svetu se povećava i širi kao epidemija i u
direktnoj je vezi sa porastom broja ljudi na Zemlji. Nizak nivo
obrazovanja i visok nivo smrtnosti dece u svetu su direktni manifestni
oblik nejednakosti i poretka globalnog sveta, sa izraženom
tendencijom nejednakosti u zadovoljavanju osnovnih ljudskih
potreba.
Socijalna dimenzija koncepta održivog razvoja u segmentu
zadovoljavanje osnovnih ljudskih potreba (hrana, voda, stan, odeća,
obrazovanje, zdravstvena zaštita, kultura...) pretpostavlja, ili bi
trebalo da pretpostavlja, jednak pristup resursima, ali i pravičnu
raspodelu javnih dobara. Sustiže nas vreme kada će biti neophodno
da se „neograničene“ potrebe, različitih društvenih grupa i slojeva,
zamene sa „osnovnim“ ili „fundamentalnim“ potrebama.
Prepreka koja značajno utiče na disbalans socijalnog i ekološkog
razvoja smeštena je u ravan institucionalnog konzervativnog
okruženja, koje nije razumelo potrebu za uravnoteženjem
ekonomskog uticaja globalizacije sa smanjenjem degradacije životne
sredine i održavanja reproduktivnih kapaciteta i usluga prirode. Prvi
korak za promenu mora biti priznanje o ograničenosti prirodnih
resursa, i obnovljivih i neobnovljivih, i njihovo racionalno korišćenje u
skladu sa redefinisanim, značajno smanjenim po obimu i vrstama,
“fundamentalnim” potrebama.
Koncept održivog razvoja prvi je aktuelizovao krajem 18. veka
engleski ekonomista, i osnivač demografije, Tomas Robert Maltus, u
delu “Esej o principima evolucije” tvrdnjom da postoji nejednakost
između rasta stanovništva i rasta sredstava za život, posebno
proizvodnje hrane. Opasnosti o kojima je upozoravao Maltus
vremenom su se uobličile u teoriju koja je bila predmet debate tokom
19. veka. Koncept održivog razvoja najpre je nastao kao pokušaj
pronalaženja ravnoteže između ekonomskog rasta i potreba za
racionalnim korišćenjem prirodnih resursa. Najčešće navođena
definicija održivog razvoja je određenje Bruntlendove komisije da
„održivi razvoj jeste razvoj koji zadovoljava potrebe sadašnjice, a da
ne dovodi u pitanje sposobnost budućih generacija da zadovolje
vlastite potrebe“.
Bruntlendova definicija održivog razvoja uključuje dva osnovna
koncepta: koncept zadovoljenja potreba i koncept ograničenja. Prvi
koncept se odnosi na postizanje ili očuvanje prihvatljivog životnog
standarda za sve ljude, dok drugi koncept zagovara korišćenje
kapaciteta životne sredine u saglasnosti sa dostignutim nivoom
tehnološkog razvoja i društvene organizacije. Koncept potreba je
38
osnova za unutar generacijsku pravdu, dok se na konceptu
ograničenja zasniva međugeneracijska pravda.
Sa stanovišta ekološke ekonomije održivi razvoj se može definisati i
kao “upravljanje resursima Zemlje na način kojim se osigurava njihov
dugoročni kvalitet i dovoljnost”, što praktično znači da je nužno
ograničiti trošenje neobnovljivih resursa i zagađivanje životne
sredine, dakle u okvirima tzv. nosivog kapaciteta održivih
ekosistema.

Bezbednost životne sredine

Ekološka bezbednost, odnosno bezbednost životne sredine, termin je
koji se koristi za probleme koji povezuju stanje životne sredine sa
interesima nacionalne bezbednosti. To je tema koja sve više dobija na
značaju, mada u svetu trenutno ne postoji visok stepen saglasnosti o
tome kako se ekološka bezbednost definiše, koje su pretnje njenoj
stabilnosti i koje su odgovornosti za preduzete mere. Ekološka
bezbednost je faktor ljudske bezbednosti.
Ekološka bezbednost obuhvata razmatranje problema koji se tiču
nedovoljnih količina prirodnih resursa, degradacije životne sredine i
biološke opasnosti, a koji mogu dovesti do sukoba, odnosno
ugrožavanja ljudske bezbednosti. Mada su održivi razvoj i ekološka
bezbednost koncepti koji se međusobno dopunjavaju, oni ipak nisu
jedno te isto. Održivi razvoj se odnosi na ekološki razuman
društveno-ekonomski razvoj, a ekološka bezbednost je usredsređena
na prevenciju sukoba vezanih za ugrožavanje životne sredine, na
dodatnu potrebu oružanih snaga da se zaštite od ekoloških opasnosti
i na sanaciju štete nanete životnoj sredini.
Velika pretnja sa kojom će bezbednost životne sredine morati da se
suoči jesu oštećenje ozonskog omotača i klimatske promene, koje
zbog emisije gasova sa efektom staklene bašte (promena intenziteta
padavina) što vodi globalnom zagrevanju. Svedoci smo sve većeg
uticaja klimatskih promena na ekološku bezbednost u svetu.
Degradacija životne sredine i nedostatak resursâ na lokalnom i
regionalnom planu (pogoršani porastom broja stanovnika,
nepravičnom raspodelom bogatstava i globalnim promenama u
oblasti životne sredine) bitni su faktori koji mogu da stvore ili
pojačaju opasnost po nacionalnu bezbednost u smislu političke
nestabilnosti ili nasilnog sukoba, ili da joj doprinesu.

39
Migracije stanovništva prouzrokovane očiglednom degradacijom
životne sredine sve se češće pojavljuju kao nov problem, a može se
očekivati da će pojačati već postojeće tenzije.
Postoji značajno zaostajanje Srbije u ratifikovanju međunarodnih
ugovora i učešću u međunarodnoj saradnji u oblasti životne sredine.
Takvo stanje u pogledu ratifikovanja međunarodnih ugovora u oblasti
životne sredine predstavlja problem za ostvarivanje ciljeva reforme
politike životne sredine i ima uticaja na druge sektore.
Kvalitet ambijentalnog vazduha u Srbiji uslovljen je emisijama SO2,
NOx, SO, čađi, praškastih materija i drugih supstancija koje potiču iz
termoenergetskih objekata i industrijskih postrojenja. Veliko
zagađenje vazduha potiče od saobraćaja, zbog korišćenja goriva sa
dodatkom olova.
Voda je dugo bila ključna ilustracija ekološke bezbednosti. Od 1950.
godine globalno snabdevanje vodom za piće po stanovniku palo je na
60%, dok je svetska populacija narasla za preko 150%, a potrošnja
vode je povećana za 180%. Očekuje se da u sledeće dve decenije
potrošnja poraste za novih 40%. U proteklih 50 godina bilo je više od
450 sukoba vezanih za vodu, a u 37 slučajeva je došlo do oružanog
sukoba između zemalja. Srbija raspolaže dovoljnim količinama voda
za zadovoljavanje svojih potreba, ali samo ukoliko ih racionalno
koristi. Samo 8% voda potiče iz Srbije, dok su preostala 92%
tranzitne vode koje dotiču u zemlju Dunavom, Savom, Tisom i
drugim vodotocima. Kvalitet voda u Srbiji je generalno
nezadovoljavajući, a i dalje se pogoršava.
Zbog složenog i specifičnog biljno-geografskog položaja, Srbija je
bogat izvor autohtonih biljnih i životinjskih resursa. Broj od 4.300
biljnih vrsta određuje teritoriju Srbije i Balkana, kao jedan od
najznačajnijih centara florističkog diverziteta Evrope. Šume i šumska
zemljišta čine 28% ukupne površine Srbije, a samo šume čine oko
26,7%.Oko 56% šuma je u vlasništvu države. Stanje šuma
karakteriše struktura nepovoljna po poreklu. Pritisak na biodiverzitet
Srbije najviše se odražava na stanje šumskih ekosistema i osetljivih
ekosistemai uzrokuje smanjivanje, odnosno gubljenje biodiverziteta.
Eksploatacija mineralnih sirovina, posebno na površinskim kopovima,
dovodi do potpune degradacije zemljišta. Ova pojava je naročito
izražena u Kolubarskom i Kostolačkom basenu, gde se vrši
eksploatacija lignita, koji leži ispod najkvalitetnijih zemljišta. Za
razliku od poljoprivrednih, šumskih i vodnih resursa, većina
mineralnih sirovina je neobnovljiva, pa se u procesu eksploatacije

40
iscrpljuje. Rudarski baseni u Srbiji odlikovali su se dugogodišnjom
masovnom eksploatacijom.
Intenzivna eksploatacija mineralnih sirovina, pored iscrpljivanja
neobnovljivih prirodnih resursa i zagađenja vode i vazduha, dovela je
do značajnog razaranja i degradacije zemljišta.
Funkcionalni interakcioni model koncepta održivog razvoja
Funkcionalni interakcioni model koncepta održivog razvoja, koji
počiva na osnovama potrošnje resursa i javnih dobara u odnosu na
osnovne čovekove potrebe, razvijen je 2012. godine od strane grupe
autora koju predvodi Janis Vanags.

Sl.1. Funkcionalna interakcioni model koncepta održivog razvoja

razvijen od strane autora Janis Vanags, Ineta Geipele, Georgs Mote,
Helma Jirgena.

Vrednost ovog modela (slika 1.) je, između stalog, što ne previđa
značaj socijalnog stuba u razumevanju paradigme održivog razvoja i
što jasno i nedvosmisleno ukazuje na značaj socijalnih interakcija na
resursno ekonomski potencijal javnih dobara. Važno da se zna da se
socijalni procesi reflektuju na sve ključne segmente životnog
okruženja, pa naravno i na institucionalnu sredinu-okruženje, ali i na
potrošnju resursa i javnih dobara za osnovne, ”fundamentalne”
potrebe.
41
 Sl.2. Max-Neffova klasifikacija osnovnih čovekovih potreba

Ova sveobuhvatna klasifikacija “osnovnih” potreba ne zavisi od javne

dobrobiti, na nju ne treba da utiče geografski položaj, tradicija,
kultura, pravno okruženje, preovlađujuća religiji. Klasifikacija je
“očišćena” od navedenih ograničenja za potrebe analize i usklađenosti
koncepta održivosti sa zadovoljavanjem “osnovnih” potreba.
Uključivanje koncepta “neophodnosti da se zadovolje osnovne
potrebe” u okvire koncepta održivog razvoja je prvi važan
korak demistifikacije paradigme održivog razvoja, koja je
zaglibljena u večnom ratu ekonomskog (profita) i ekološkog
(zagađenja, opstanka, zaštite, očuvanja i unapređenja životne
sredine).
Egzistencijalni izazovi životne sredine ogledaju se, pre svega, sa
aspekta:
o bezbednosti hrane,
o bezbednosti vode,

42
 o energetske bezbednosti,
o klimatskih promena,
o gubitaka biodiverziteta, i
o ekosistemskih usluga.
Svi egzistencijalni izazovi životne sredine imaju globalni karakter,
veoma su kompleksni, za njihovo rešavanje potrebno je vreme i
usklađeno delovanje, međusobno su zavisni i povezani.
Svet je danas suočen sa „modernom“ krizom zemljišta, koja
prevazilazi bilo koju do sada, u istorijskom smislu. Degradacija
zemljišta se manifestuje opadanjem funkcija ili umanjenjem
sposobnosti zemljišta da obezbedi ekonomska dobra i usluge
ekosistema, zbog čega i predstavlja globalni fenomen sa više
aspekata. Navedeni procesi degradacije zemljišta, već dugo su
prepoznati i prihvaćeni kao pretnje na globalnom, regionalnim i
nacionalnim okvirima.
Degradacija zemljišta ima tendenciju trajne krize svetske
ekonomije, i poprima karakter “tihe epidemije”.
Koncept bezbednosti zemljišta
Koncept “bezbednost zemljišta” je odgovor na modernu globalnu
krizu zemljišta, i pojavljuje se u vreme kada se traže međunarodni
odgovori na rastuće urgentne probleme sa kojima se suočavaju
globalne rezerve zemljišta i sve očiglednijih raskoraka politike
održivog razvoja i ekološke bezbednosti.
Koncept bezbednosti zemljišta je osmišljen tako da povezuje
biofizičke, ekonomske i humanističke nauke, da prepoznaje
političke i zakonodavne okvire, i kao takav predstavlja most
između nauke i politike.
Prema merodavnim procenama ekonomista, u poslednjem kvartalu
prošlog veka globalna ekonomija se udvostručila, dok je 60%
svetskih ekosistema, u proseku, degradirano, a globalna emisija
ugljen dioksida od 1990, do današnjih dana, porasla za preko 40%.
Na pomolu je globalna ekološka kriza, i postalo je jasno da je
transformisan način funkcionisanja planetarnog ekosistema
(biosfere), generišući značajan kaskadni uticaj za većinu zajednica.
Pritisci na zemljište su široko rasprostranjeni i raznoliki, a izazovi
nastali sve većim zahtevima, pre svega u domenu čovekovih potreba,
dovode u pitanje naše sposobnosti za obezbeđenje dovoljno resursa
za rastuću svetsku populaciju.

43
Neki oblici degradacije zemljišta: erozija, gubitak plodnosti, salinitet,
acidifikacija, zbijanje i gubitak zemljišnog organskog ugljenika,
prirodni su procesi koji mogu biti ubrzani i do 1000 puta, kao
posledica prekomernog korišćenja zemljišta i neodgovarajuće
poljoprivrede ili nekog drugog oblika korišćenja/eksploatacije. Nivo
globalnih gubitaka zemljišta, prema FAO:
o Vodna erozija = 20-30.000.000 t godišnje
o Erozija usled obrade =5.000.000.000 t godišnje
o Eolska erozija = 2.000.000.000 t godišnje.
Gubici zemljišta usled erozije, ekvivalentni su gubitku zemljišta na
površini koja varira od 13.300 do 20.000 km 2 godišnje (1.330.000 –
2.000.000 ha). U uslovima konvencionalnog upravljanja zemljištem u
brdskim uslovima, srednji erozioni gubici zemljišta se kreću od 10 do
20 t ha-1 god-1 (ili približno 0,7 do 1,4 mm ha-1 god-1), dok u
planinskim uslovima, tropskim ili subtropskim područjima, ovi gubici
mogu biti 50-100 t ha-1 god-1(ili do 7 mm ha-1 god-1).
Sinteza meta-analiza odnosa erozija zemljišta-produktivnst, u
okviru FAO, ukazuje da je globalna srednja vrednost gubitaka od
0,3% godišnjeg prinosa (useva), posledica erozionih procesa.
Ukoliko bi ovaj trend gubitaka ostao nepromenjen u budućnosti,
ukupno smanjenje potencijalnih godišnjih prinosa do 2050. godine,
iznosio bi 10%. Ovaj gubitak prinosa, usled erozije zemljišta,
odgovara ekvivalentu isključenja iz proizvodnje površine od 150
miliona ha poljoprivrednog zemljišta ili 4,5 miliona ha god -1.
S druge strane, porast svetske populacije je izraženo ubrzan. Prema
FAO, od 1 milijarde ljudi u 1800, broj stanovnika se povećao na 3
milijarde do 1960, a do 2000. na 6 milijardi. Svetska populacija
sada, 2015, broji 7,3 milijarde, projektovano povećanje od 8,4
milijarde je do 2030, u 2050. – 9,6 milijardi, a 2100. – 10,9
milijardi.
Izveštaj o Milenijumskoj proceni ekosistema (MEA), definiše
obezbeđivanje i regulisanje usluga ekosistema, ali zemljište kao
ključna platforma i koja predstavlja temelj za ostvarenje mnogih
usluga ekosistema, nije dovoljno prepoznato (МЕА, 2005).
Zemljišta sadrže više od 98% genetičke raznovrsnosti u terestričnim
ekosistemima, međutim biodiverzitet zemljišta nije obrađen u
Global Biodiversity Outlook (GBO-3) iz Konvencije o biloškoj
raznovrsnosti (Secretariat of the CBD, 2010), i nije uvršten u
popularnu Crvenu listu ugroženih vrsta (IUCN, 2012).

44
U smislu očuvanja uloge zemljišnog prostora i zemljišta za održivi
razvoj planete Zemlje, uključujući bezbednost hrane i iskorenjavanje
siromaštva, kao jednog od ciljeva razvoja, na Konferenciji Rio+20,
prihvaćen je koncept Nulte degradacije zemljišnog prostora
(Zero Net Land Degradation).
Na Konferenciji (UNCCD, 2012), je istaknuto da je: “... došlo vreme
za međunarodnu zajednicu da se obaveže, da postavljanjem ciljeva
održivog razvoja u odnosu na korišćenje zemljišta, dostigne nultu
degradaciju zemljišnog prostora ili neutralno stanje“.
U ovom kontekstu, postavljen je osnovni cilj: održivo korišćenje
zemljišnog prostora za sve i od svih (za poljoprivredu,
šumarstvo, energiju, urbanizaciju), kao i pojedinačni ciljevi:
Cilj 1: Nulta degradacija zemljišnog prostora do 2030. god.;
Cilj 2: Nulta degradacija šuma do 2030. god.;
Cilj 3: Politike za zaštitu od suša i spremnost da se implementiraju u
svim regionima, zemljama, koje su pogođene sušama do 2020. god.

ZAKLJUČAK
Kao odgovor na „modernu“, globalnu krizu zemljišta i, uopšte,
globalnu ekološku krizu, nastao je koncept „bezbednost zemljišta“.
U cilju potpunog funkcionisanja sistema zemljišta, prihvaćen je
centrični okvir/pristup, da generiše politike koje podižu svest o
degradaciji, ali i o zaštiti zemljišta, kako bi se mogli prepoznati
esencijalni benefiti za održivi razvoj (bezbednosti hrane, zaštite
biodiverziteta, regulacije klime i obezbeđenja slatkih voda).
Kako bi se ustanovio potpuni okvir bezbednosti zemljišta, da bi ovaj
prirodni resurs bio sačuvan i ispunio očekivanja globalne zajednice, a
u skladu sa biofizičkim atributima globalnih egzistencijalnih izazova
životne sredine i sagledavanje njihovih ekonomskih, društvenih i
političkih aspekata, definisane su dimenzije bezbednosti zemljišta,
koje se uključuju u koncept održivog razvoja.
Osnovno pitanje je kako postići usklađen postupak za definisanje
referentnog stanja?
Česte promene uslova sredine, promene namene zemljišta i
tehnološki napredak dovode do vrlo kompleksnih i teških izazova,
tako da dobra politika i političke odluke zavise od uključivanja
odgovarajućih zainteresovanih strana, koje će biti u stanju da
artikulišu ove izazove, da ih prevedu u odgovarajući okvir, tako da se,

45
u ovom slučaju, znanje iz oblasti nauke o zemljištu poboljša i
efikasnije prevede u praktična rešenja.
Ovakav pristup podrazumeva spremnost naučne zajednice da
sarađuje sa državnim organima i privatnim sektorom.

Ključni cilj koncepta bezbednosti zemljišta je da zemljišni resurs

održi i optimizuje svoju funkcionalnost: strukturu i formu,
raznovrsnost i kompleksnost ekosistema i zemljišne biote, kapacitet
kruženja hranljivih materija, ulogu kao supstrata za gajenje biljaka,
kao regulatora, filtera i retencije sveže vode i kao potencijalnog
medijatora promene klime preko vezivanja atmosferskog ugljen-
dioksida. Koncept bezbednosti zemljišta je multidimenzionalan,
tako da prepoznaje: sposobnost, stanje, kapital, povezanost i
regulativu, čime obuhvata biofizičke, ekonomske i humanističke
nauke.

U cilju procenjivanja bezbednosti zemljišta na lokalnom,

regionalnom, nacionalnom i globalnom nivou, postoji ubedljiva
potreba za razvijanjem temeljnog okvira, baziranog na rizicima.
Jer, bezbednost zemljišta je širi i integrativniji pristup od koncepata
“kvaliteta zemljišta”, “zdravlja zemljišta” ili “zaštite
zemljišta”, koji i dalje imaju nesumnjiv značaj.

46
 ZAKONODAVNI OKVIR ZAŠTITE ZEMLJIŠTA
Vesna Vandić, dipl. pravnik, Univerzitet Singidunum, Fakultet za
primenjenu ekologiju Futura

Koncept bezbednosti zemljišta je osmišljen tako da povezuje

biofizičke, ekonomske i humanističke nauke i da prepoznaje političke i
zakonodavne okvire, pa je prva Svetska povelja o zemljištu (World
Soil Charter) formulisana i usvojena od strane zemalja
članica Organizacije Ujedinjenih nacija za ishranu i poljoprivredu -
FAO (Food and Agriculture Organization of the United
Nations) na FAO konferenciji 1981. godine.
To je bio glavni normativni instrument dogovoren sa državama
članicama FAO i Globalnim partnerstvom za zemljište (GSP - Global
Soil Partnership), koje je bilo dužno da promoviše njene principe.
Izazovi sa kojima se suočava svet su vremenom postali evidentni i
ozbiljniji. U međuvremenu i GSP partneri su smatrali da su 13 načela
koja su nabrojana u povelji još uvek važeća, ali je potrebno da se
ažuriraju i revidiraju u svetlu novih naučnih saznanja stečenih tokom
proteklih 30 godina, naročito u vezi sa novim pitanjima kao što su
zagađenje zemljišta i posledice na životnu sredinu, adaptacije na
klimatske promene i njihovo ublažavanje, kao i uticaj urbanog
razvoja na dostupnost i funkcije zemljišta.
Međuvladin tehnički panel o zemljištu (ITPS) je dobio zadatak da
pripremi novu verziju Svetske povelje uz konsultacije u okviru šire
međunarodne zajednice koja se bavi zemljištem. Istovremeno sa
2015. - Međunarodnom godinom zemljišta, zemlje članice tokom
39. FAO konferencije jednoglasno su podržale novu Svetsku povelju o
zemljištu kao sredstvo za promovisanje i institucionalizovanje
održivog upravljanja zemljištem na svim nivoima.
Države u svetu imaju različite pristupe oblikovanja nacionalne
regulative i strategija u oblasti zaštite zemljišnih resursa. Zaštita
zemljišta od degradacije u većini zemalja nije regulisana posebnim
zakonom već se može pronaći kao sastavni deo zakona koji uređuju
druge oblasti zaštite životne sredine. Tako se zakonska regulativa i
institucionalna organizovanost u oblasti zemljišnih resursa u nekim
državama sveta sagledava kroz: Zakon o konzervaciji zemljišta SAD-

47
a, donet 1935, koji čini prekretnicu u toj oblasti i ima veliki uticaj na
uspostavljanje zakonske regulative u drugim zemljama sveta i
Savezni zakon o zaštiti zemljišta (1998), Nemačke, koji predstavlja
jedan od najsadržajnijih zakona zemalja članica EU koja se bavi
problemima zaštite zemljišta.
Pored toga, za zaštitu zemljišta posebno su značajani: Akcioni plan za
zemljište Engleske iz 2004. godine koji sadrži 52 akcije koje se tiču
zaštite zemljišta, zaštite biodiverziteta i očuvanja kulturnog nasleđa,
a od međunarodnih strategija poseban značaj imaju: Alpska
konvencija i Karpatska konvencija.
Zbog zabrinjavajućeg stanja zemljišnih resursa svojih članica,
Evropska Unija je 2006. godine usvojila Tematsku strategiju za
zaštitu zemljišta. U strategiji se ističe multifunkcionalnost zemljišta i
zaštita zemljišta se od monofunkcionalne perspektive, koja se obično
vezuje za poljoprivrednu proizvodnju, pomera ka širim dimenzijama
životne sredine i društva. Strategija se sastoji iz 3 elementa:
Komunikacije i saopštenja, Predlog za Okvirnu direktivu za zemljište i
Procena uticaja. Izveštaj o sprovođenju Tematske strategije usvojen
je 2012. godine a predlog Okvirne direktive za zemljište kojim se
ustanovljavaju okviri za zaštitu zemljišta, objavljen je zajedno sa
tematskom strategijom, ali nije formalno i usvojen.
Zakonski okvir i institucionalna organizovanost u oblasti
zaštite zemljišnih resursa u Republici Srbiji
Zakoni kojima je regulisana oblast zemljišnih resursa u Srbiji su, pre
svega: Zakon o zaštiti životne sredine ("Službeni glasnik RS" br.
135/2004), Zakon o izmenama i dopunama zakona o zaštiti životne
sredine (Službeni glasnik RS" br. 135/2004, 36/2009 član 22,
36/2009 - dr. zakon, 72/2009 - dr. zakon i 43/2011 - odluka US) i
Zakon o poljoprivrednom zemljištu("Službeni glasnik RS" br.
62/2006, 65/2008 - dr. zakon i 41/2009 ), kao i u pojedinim
poglavljima Zakona o šumama i Zakona o vodama.
Pored ovih zakona oblast zemljišnih resursa uređuje se i u okviru
nacionalnih programa, strategija, uredbi i pravilnika i to:
o Nacionalni program zaštite životne sredine ("Službeni glasnik
RS" br. 12/2010)
o Nacionalna Strategija održivog razvoja Republike Srbije
("Službeni glasnik RS" br. 57/2008),
o Akcioni plan za sprovođenje Strategije održivog razvoja
("Službeni glasnik RS" br. 22/2009)

48
 o Uredba o programu sistemskog praćenja kvaliteta zemljišta,
indikatorima za ocenu rizika od degradacije zemljišta i
metodologije za izradu remedijacionih programa ("Službeni glasnik
RS" br. 88/2010).
o Uredba o sadržini i načinu vođenja informacionog sistema
zaštite životne sredine, metodologiji, strukturi, zajedničkim
osnovama, kategorijama i nivoima sakupljanja podataka, kao i
sadržini informacija o kojima se redovno i obavezno obaveštava
javnost ("Službeni glasnik RS" br. 112/2009)
o Pravilnik o Nacionalnoj listi indikatora zaštite životne sredine
("Službeni glasnik RS" br. 37/2011).
Uredba o programu sistemskog praćenja kvaliteta zemljišta,
indikatorima za ocenu rizika od degradacije zemljišta i metodologije
za izradu remedijacionih programa "Službeni glasnik RS" br.
88/2010), uređuje:
o stepen ugroženosti zemljišta od erozije;
o stepen ugroženosti zemljišta od gubitka organske materije;
o stepen ugroženosti zemljišta sa rizikom od zbijanja zemljišta;
o stepen ugroženosti zemljišta od zaslanjivanja i/ili alkalizacije;
o stepen ugroženosti zemljišta od klizišta, osim klizišta koja
mogu nastati rudarskim aktivnostima za vreme trajanja aktivnosti;
o stepen ugroženosti zemljišta od acidifikacije;
o stepen ugroženosti zemljišta od hemijskog zagađenja...
Zakon o poljoprivrednom zemljištu - U zakonu su u odeljku III
Zaštita poljoprivrednog zemljišta i IV Uređenje poljoprivrednog
zemljišta definisane osnove zaštite i uređenja ovog važnog resursa.U
okviru članova 15-29. utvrđene su osnove zaštite poljoprivrednog
zemljišta kroz, između ostalog, i:
o namenu korišćenja,
o zabranu ispuštanja i odlaganja opasnih i štetnih materija,
o protiverozione mere,
o nadležnost za sprovođenje protiverozionih mera,
o utvrđivanje troškova za sprovođenje protiverozionih mera,
o utvrđivanje poljskih šteta,

49
 o zaštitu poljoprivrednog zemljišta od mraza, grada, požara i dr.
U okviru odeljka IV -Uređenje poljoprivrednog zemljišta važan deo
čine članovi 45-56 ovog zakona, koji definišu uređenje zemljišta
melioracijama, koje obuhvata:
o mere uređenja poljoprivrednog zemljišta melioracijama,
o izgradnju i održavanje sistema za odvodnjavanje i
navodnjavanje,
o rekultivaciju poljoprivrednog zemljišta koje je korišćeno za
eksploataciju mineralnih sirovina i drugih materijala,
o sadržaj projekata rekultivacije poljoprivrednog zemljišta,
o melioracije livada i pašnjaka,
o pretvaranje neobradivog poljoprivrednog zemljišta u obradivo,
o poboljšanje kvaliteta obradivog poljoprivrednog zemljišta.
Zakon o zaštiti životne sredine(2009) u odeljku „II Upravljanje
prirodnim resursima, 2. Zaštita prirodnih vrednosti“, definiše, u članu
22, zaštitu tla i zemljišta, kojim se utvrđuje da se „Zaštita zemljišnog
prostora (zemljišta) i njegovog održivog korišćenja ostvaruje se
merama sistemskog praćenja kvaliteta zemljišta, praćenjem
indikatora za ocenu rizika od degradacije zemljišta, kao i
sprovođenjem remedijacionih programa za otklanjanje posledica
kontaminacije i degradacije zemljišnog prostora, bilo da se oni
dešavaju prirodno ili da su uzrokovani ljudskim aktivnostima“; zatim,
u članu 34. definisano je “da se u prostornim i urbanističkim
planovima posebno određuju područja ugroženih delova životne
sredine (zagađena područja, područja ugrožena erozijom i bujicama,
eksploatacijom mineralnih sirovina, plavna područja i sl.) i utvrđuju
mere za njihovu sanaciju”.
Zakonom o šumama definisano je šumsko zemljište kao
„..zemljište na kome se gaji šuma, zemljište na kome je zbog
njegovih prirodnih osobina racionalnije gajiti šume, kai o zemljište na
kome se nalaze objekti namenjeni gazdovanju šumama, divljači i
ostvarivanju opštekorisnih funkcija šuma i koje ne može da se koristi
u druge svrhe...“.
Zakonom o vodama (2010), kao i u Zakonom o šumama (2010),
zemljište se definiše u smislu resursa koji taj zakon određuje. Pod
vodnim zemljištem podrazumeva se (čl.8): „zemljište na kome stalno
ili povremeno ima vode, zbog čega se formiraju posebni hidrološki,
geomorfološki i biološki odnosi koji se odražavaju na akvatični i

50
priobalni ekosistem“; „zemljište tekuće vode “;„zemljište stajaće
vode“;„napušteno korito i peščani i šljunčani sprud koji voda
povremeno plavi usled radova u prostoru..“ „priobalno zemljište“.
Nacrt zakona o zaštiti zemljišta koji je bio na javnoj raspravi u
aprilu 2015. godine nije još uvek usvojen u Skupštini Republike
Srbije. Usvajanjem ovog zakona prvi put bi na sveobuhvatan način
bila regulisana oblast zaštite zemljišta.
Uredba o programu sistemskog praćenja kvaliteta zemljišta,
indikatorima za ocenu rizika od degradacije zemljišta i
metodologije za izradu remedijacionih programa (2010)
donešena je na osnovu Zakona o zaštiti životne sredine (2009). i ona
predstavlja osnovu za donošenje Programa sistemskog praćenja
kvaliteta zemljišta.
Uredba o sadržini i načinu vođenja informacionog sistema
zaštite životne sredine, metodologiji, strukturi, zajedničkim
osnovama, kategorijama i nivoima sakupljanja podataka, kao i
sadržini informacija o kojima se redovno i obavezno
obaveštava javnost (2009), predstavlja osnov za donošenje
Pravilnika o Nacionalnoj listi indikatora zaštite životne sredine
U Nacionalnoj strategiji održivog korišćenja prirodnih resursa
i dobara (2012), u poglavlju 10.dat je okvir za održivo korišćenje
zemljišnih resursa, u kome je navedena postojeća strateška i pravna
regulativa i institucionalna organizovanost. Osim toga, u istom
poglavlju definisani su izazovi i ciljevi održivog korišćenja zemljišta
kao prirodnog resursa.

Institucionalni okvir
Institucionalno nadležno ministarstvo za oblast zemljišnih resursa u
Republici Srbiji je Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine,
a u okviru organizacije ministarstva:
- Uprava za poljoprivredno zemljište, osnovana 2009. godine,
koja ima pet unutrašnjih organizacionih jedinica, a jedna od njih je
i Odeljenje za zaštitu i uređenje poljoprivrednog zemljišta.
Obaveza Uprave za poljoprivredno zemljište je da svake godine
donese Uredbu o utvrđivanju programa izvođenja radova na zaštiti,
uređenju i korišćenju poljoprivrednog zemljišta i
- Agencija za zaštitu životne sredine, u sastavu Ministarstva
poljoprivrede i zaštite životne sredine, osnovana 2007. godine.

51
Literatura:
1) Dugalić G, Gajić B, 2012: Pedologija, Univerzitet u Kragujevcu
2) Tanasijević Đ, Antonović G, Aleksić Ž, Pavićević N. Filipović Đ,
Spasojević M, 1966: Pedološki pokrivač zapadne i severozapadne
Srbije, Institut za zemljište. Beograd
3) Hadžić V, Nešić Lj, Belić M, Furman T, Savin L. 2002: Zemljišni
potencijal Srbije, Traktori i pogonske mašine,Časopis
Jugoslovenskog društva za pogonske mašine,Godina 7 No 5, Novi
Sad
4) Mrvić V, Antonović G, Martinović Lj, 2009: Plodnost i sadržaj
opasnih i štetnih materija u zemljištima centralne Srbije, Institut
za zemljište, Beograd, (ISBN 978-86-911273-1-2)
5) Vasiljević M, 1993: Mačva-istorija stanovništva, Bogatić
6) Vidojević D, Manojlovic M, 2007: Overview of soil information
and policies in Serbia, Chapter in the book: Status and prospect of
soil information in south-eastern Europe: soil databases, projects
and applications, Institute for Environment and Sustainability, EC
JRC, EUR 22656 EN, (87-99).
7) Vidojević, D, Baćanović, N, Dimić, D. 2015: Izveštaj o stanju
zemljišta za 2013. godinu. Ministarsvo poljoprivrede i zaštite
životne sredine, Agencija za zaštitu životne sredine, ISSN 2334-
9913
8) Mc Bratney, et, al, The dimensions of soil security, Geoderma,
Volume 213, January 2014, Pages 203–213
9) Callan, J.S.; Thomsa, M.J. Environmental Economics and
Management: Theory, Policy and Applications; Richard D. Irwin:
London, 1996, pp.18.
10) Janis Vanags, Ineta Geipele, Georgs Mote, Helma Jirgena,
SUSTAINABLE DEVELOPMENT: SOCIAL DIMENSION AND
LIMITATION OF MATERIAL NEEDS REQUEST, 7th International
Scientific Conference “Business and Management 2012” May 10-
11, 2012, Vilnius, LITHUANIA ISSN 2029-4441, pp.771.
11) Max-Neef, M.; Elizalde, A.; Hopenhayn, M. 1989. Human Scale
Development. Available from Internet: http://www.max-
neef.cl/download/Max-neef_Human_Scale_development.pdf.

52
 Republi
kaSrbi
ja
Mi
nist
arst
vopol
jopr
ivr
edeizašti
teži
vot
nesr
edi
ne

Štampanj ebrošure„Zdr avazemljazazdr avživotMačve“

suf
inansir
anojesr edstvima Ministar
stvapolj
opr i
vredei
zaštit
eživotnesredine-Pr ojekt
iuobl ast
izaštit
eži vot
ne
sr
edinečijisunosiociudruženjaidr ugeorgani
zacijecivi
lnog
društvau2015.godi ni

St
avoviizraženiuovojpubli
kaci
jii
sklj
učivasuodgovornost
aut
or ainjegovi
hsaradnikainepredstavlj
ajunužnozvaničan
stavMinistar
stvapol
jopri
vredeizašti
teživot
nesredi
ne.