ПСИХИЧКИ ЖИВОТ

ПОИМ, ФУНКЦИИ

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

И ОСНОВИ НА РАЗВОЈОТ

Проф. д-р Ленче Милошева

Факултет за Медицински науки
Универзитет „Гоце Делчев“, Штип
 ОСНОВИ НА РАЗВОЈ НА ПСИХИЧКИОТ
ЖИВОТ

 Биолошки фактори-генетски основи

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

 Средински услови-физички и социјални

 Активност на индивидуата-автокреација
БИОЛОШКИ ОСНОВИ НА РАЗВОЈОТ
 Генотип- збир на сите наследни фактори
(потенцијал за развој) и горна граница на можен
развој .

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

 Фенотип- развиена манифестацијa на генотипски
можности.
 Услови од средината-различни исходи на развој на
исти генотипски можности.
 Матурација-созревање.
 Критичен период на развојот-најприлагодена
возраст за развој на диспозицијата.
 Зона на следен развој-актуелен потенцијал на
детето за достигнување на следно ниво на развој.
СОЦИЈАЛНИ ФАКТОРИ НА РАЗВОЈОТ
 Физичка и социјална средина
 Социјализација-процес на стекнување на социјално

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

релевантни облици на однесување и специфични
особини на личноста
 Процеси, агенси, ефекти
 Облици на делување-ефикасна средина
 Поврзаност на генотипот и срединските фактори –
пасивно, провокативно, проактивно
(трпи) (бира) (креира)
ИНТЕРАКЦИЈА НА РАЗВОЈНИТЕ
ФАКТОРИ

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

Активност на
индивидуата

Вродена Социјална
диспозиција средина
 Што е развој?

- Предмет на проучување на развојната психологија се системските

врски и односи меѓу протокот на времето (еволуционо, историско или
календарската возраст во онтогенезата) и промените во однесувањето

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

и психичките функции.
 Според Николоска (2002) „поимот развој се однесува на системските
промени во единката што се одвиваат од моментот на концепцијата
(зачнувањето) па сè до смртта“
 Според Мурџева-Шкариќ (2009), под поимот развој се подразбираат
процеси и промени кои ја водат индивидуата кон повисоки стадиуми,
подобра рамнотежа и поголема стабилност и ефикасност.
 Под квантитативни промени се подразбираат
промени кои се однесуваат на зголемување на
човековите способности и капацитети, кои можат да
се наречат и растење.

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

 Квалитативните промени, пак, за разлика од
квантитативните промени подразбираат
трансформација, реорганизација, поинаков начин на
функционирање на човековите способности.
 Развојот е доживотен
 Развојот е мултидимензионален

 Развојот е пластичен

 Развојот е мултинасочен

 Науките за развојот се мултидисциплинарни

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

 Развојот се одвива во контекст

 Развојот вклучува раст, одржување и регулација на

загубата
 Развојот е коконструкција на биологијата, културата, и
индивидуата
 ТЕОРИИ НА РАЗВОЈОТ НИЗ
ЦЕЛОЖИВОТНАТА ПЕРСПЕКТИВА
 ПСИХОАНАЛИТИЧКИ ТЕОРИИ
 КОГНИТИВНИ ТЕОРИИ

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

 БИХЕЈВИОРАЛНИ И СОЦИЈАЛНО КОГНИТИВНИ ТЕОРИИ

 ЕТОЛОШКИ ТЕОРИИ

 ЕКОЛОШКИ ТЕОРИИ

 ЕКЛЕКТИЧКА ТЕОРЕТСКА ОРИЕНТАЦИЈА

 ПСИХОАНАЛИТИЧКИ ТЕОРИИ
 го опишуваат развојот како примарно несвесен (покрај постоење
на свесен дел) и претежно обоен со емоции;
 однесувањето е едвај видливо на површината и дека суштинското

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

разбирање на развојот бара анализирање на симболичкото
значење на однесувањето и длабоко, внатрешно работење на
умот;
 раното искуство со родителите има долготрајно влијание во
обликувањето на развојот.
 ФРОЈДОВАТА ТЕОРИЈА НА РАЗВОЈ (SIGMUND
FREUD )
 Развојот на личноста се одвива под влијание на различни
искуства од раното детство и под влијание на
сексуалната енергија или либидо што му е вродено на

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

секоја личност;
 ПСИХИЧКИ АПАРАТ ( ДВА СИСТЕМА)
 Топографскиот систем се состои од три слоја психизми :
• Несвесното-менталните содржини и процеси; доминација на
примарното нелогично мислење; асоцијација на време поинаква;
асоцијативните низови и симболизацијата имаат клучна улога.

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

• Предсвесното- можат спонтано или со насочено внимание да
дојдат до свеста.
• Му овозможува на свесното допир со внатрешниот дел од
психата.
 Свесното ги прима перцепциите од надворешниот свет или од
внатрешноста на телото и психата.

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

 Ја контролира моторната активност.
СТРУКТУРАЛНИОТ СИСТЕМ- ИД, ЕГО И СУПЕР ЕГО
 ИД- потполно неорганизиран примордијален резервоар на
психичка енергија која произлегува од нагонот;

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

 Под доминација е на принципот на задоволство;
 ЕГО-дел со кој се поврзуваат свесните и предсвесните
функции како што се говор, мислење и логика. Го

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

контролира движењето и перцепцијата, контактот со
реалноста, а низ механизмите на одбрана ги инхибира
примарните нагонски пулзии;
СУПЕРЕГО-моралните вредности втемелени на несвесните
модели на однесување на родителите интроектирани во
почетните стадиуми на развојот.
РАЗВОЈОТ НА ЛИЧНОСТА- НИЗ ЧЕТИРИ
ПСИХОСЕКСУАЛНИ СТАДИУМИ, А ТОА СЕ ОРАЛЕН,
АНАЛЕН, ФАЛУСЕН И ГЕНИТАЛЕН.

 Името на секој стадиум во зависност од насоченоста на

либидото; разрешување на конфликт за да се премине на
следен стадиум;

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

 Важни ф-ри во развојот:

-фрустрација;
-попустливост;
-фиксација; -регресија
 ОРАЛЕН СТАДИУМ- ПРВА ГОДИНА;
(ОРАЛНА ЗОНА)
Анален стадиум-втора и трета година;
(анална зона)

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

Фалусен стадиум-трета и четврта до
шеста година; (фалусен стадиум)
Едипов комплекс;
Репресија и идентификација
 ЛАТЕНЦИЈА –ШЕСТА ДО
ПУБЕРТЕТ
 Генитален стадиум - пубертет па понатаму (
реактивирање на либидото)

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

ЕРИКСОНОВА ТЕОРИЈА НА
ПСИХОСОЦИЈАЛЕН РАЗВОЈ

 Развојот се одвива
низ стадиуми.

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

 Секој стадиум се
карактеризира со
кризи.
 Стадиумите ја
рефлектираат
мотивацијата на
личноста.
Според Ериксон-потреба за идентитетот е
вродена и таа е придвижувач на

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

психосоцијалниот развој.
Тоа е потреба да знаеме за себе повеќе, да
знаеме кои сме , што е смислата на нашето
постоење итн.
Таа потреба за личен идентитет е долга и трае
цел живот.
 ОСУМ СТАДИУМИ НА ЧОВЕКОВ РАЗВОЈ
СПОРЕД ЕРИКСОН

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

8 – Интегритет/Очај
7 – Генеративност/Стагнација
6 – Интимност/ Изолација
5 – Идентитет/Конфузија
4 – Компетенција / Инфериорност
3 – Иницијатива / Чувство на вина
2 – Автономија / Срам и сомневање Доенче (1-3 години)

1 – Доверба / Недоверба Доенче ( 1 година)

СТАДИУМИ НА ЧОВЕКОВИОТ РАЗВОЈ
СПОРЕД ЕРИКСОН

1 - Доверба, сигурност / Развој низ конзистентна

Недоверба,

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

љубов и подршка.
несигурност
0-1 година
2 - Автономија/ срам и Автономност/ независнот
сомневање развиена преку откривање и
2 година прифаќање на предизвици.

Иницијатива наспроти чувство на

3 - Иницијатива / вина вина .Се развива кон цел насочено
3-5 година однесување и планирање.Се
развиваат мотиви за постигнување и
истражување.Свесни за себе ; имаат
бујна фантазија.
 4 -Компетенција / Компетентноста доѓа преку

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

инфериорност успехот и рекогницијата.
6-пубертет

5 - Идентитет / Конфузија Експлорација на различни

- идентитет на улоги патишта за достигнување на
адолесценција здрав идентитет.

6 -Интимност/изолација
Рана зрелост Форми на блиски , позитивни,
врски со другите.
7 – Генеративност/ Пренесување на нешто

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

Стагнација позитивно на следните
Средна зрелост генерации.

8 – Интегритет/Очај Животна перспектива и

Доцна зрелост ретроспективна
евалуација на нашето
минато.
КОГНИТИВНИ РАЗВОЈНИ
ТЕОРИИ
Ги нагласуваат свесните мисли и важноста на развојот на
мислењето.

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

Три важни когнитивни теории на кои ќе обрнеме внимание се :
когнитивно развојната теорија на Пијаже (Jan Piaget,1952);
социо-културната теорија на Виготски (Vygotsky, 1962) и
теоријата на процесирање на информациите (Siegler,1998,
2006).
КОНСТРУКТИВИСТИЧКА КОГНИТИВНА ТЕОРИЈА НА
ПИЈАЖЕ

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

-организација
-адаптација: асимилација и акомодација
-еквилибриум
-различни стадиуми во когнитивниот развој
 Социо-културна теорија на Виготски
Виготски во своите дела тргнува од неколку клучни претпоставки:

- Прво, когнитивниот развој може да се сфати само во рамки на

историскиот и културниот контекст во кој детето расте. Според него,
когнитивниот развој зависи од совладување на систем-знаци заеднички за

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

луѓето во одредена култура, кој им помага да мислат, меѓусебно да
комуницираат или решаваат проблеми.
- Второ, учењето на симболички систем се одвива со постепен след
кој е еднаков за сите деца што е допирна точка помеѓу неговата и
теоријата на Пијаже.
- Трето, сите специфични човечки ментални функции, особини,
способности и обрасци на размислување, емоции и активности се од
социо-културна природа.
- Четврто,развојните новини се создаваат и
трансформираат низ социјалната интеракција
која е вклопена во одреден социјален и
културолошки контекст кој нуди рамка, овозможува,
дава смисла, ја обликува и/или насочува
интеракцијата итн.

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

- Петто, секој специфичен човеков образец на
доживување, мислење, дејствување, однесување,
комуницирање, не може да се разбере вон
развојниот процес на индивидуално, социјално и
културно ниво.
•Нижи и виши ментални функции
•Културно посредување (медијација)

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

•Аломорфност на развојот
•Интернализација и екстернализација
•Зона на нареден развој (ЗНР)
•Скејфолдинг (scaffolding)
Теорија на когнитивно процесуирање на информациите

Роберт Сиглер-

е водечки експерт во детското когнитивно процесирање

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

на информации.
Со други зборови, кога индивидуата перципира,
енкодира, претставува, складира и повикува
информации, тогаш, тој/таа мисли.
Сиглер сметал дека важен аспект во развојот е учењето
на добри стратегии за когнитивна обработка на
информации.
Основни претпоставки за различните теории на
когнитивно процесирање на информации:
а) систем б ) информации и симболи
в) обработка на информации

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

БИХЕЈВИОРАЛНИ И СОЦИЈАЛНО
КОГНИТИВНИ ТЕОРИИ

Вотсон, (Watson), Павлов, (Pavlov), Скинер (Skiner) –

класично и оперативно условување

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

Човечкиот развој е првенствено резултат на процесот
на условување и учење.
Основниот принцип на бихејвиоризмот е дека
промените во однесувањето се претежно резултат на
процесот на условување, а не на вродените биолошки
механизми.

Бандура (Bandura ) –социјално когнитивна теорија

 ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА
Тријадичниот модел на реципрочен детерминизам на Бандура (Bandura)
ЕКОЛОШКА ТЕОРИЈА НА
БРОФЕНБРЕНЕР

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

Теоријата на
Брофенбренер е
фокусирана на
социјалниот
контекст во кој
луѓето живеат и
на луѓето кои
влијаат на
нивниот развој.
Микросистем: Директни интеракции
со партнерите, наставниците,

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

врсниците и другите.
Мезосистем:Врските , односите меѓу
микросистемите како што се
семејството и училиштето, и
врската меѓу студентите и
врсниците.
Егзосистем: Искуствата во
контексти во кои детето нема
активна улога , но влијаат на
детското искуство.
 Макросистем:Пошироката

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

култура во која живеат луѓето.
Хроносистем:Социокултурните
услови на развој на личноста.
 Макро систем
Општество Култура
Егзо-систем

Локална дете работа

заедница

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

Мезо систем
Обичаи Društvo
училиште Микро систем Закони
ДЕТЕ
семејство obitelj
училиште семејство

соседство соседство

Вредности
ЕТОЛОШКАТА ТЕОРИЈА НА ЛОРЕНЦ

Етологијата нагласува дека однесувањето

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

е под силно влијание на биологијата, дека
е поврзано со еволуцијата.
Според етолозите, секое однесување
може да биде одредено со непосредни и
еволуциони причини.
Нив најмногу ги интересирале вродените поттици
за однесување и затоа ги проучувале вродените

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

обрасци на однесување.
Реакцијата на пратење е вродена.

Критички или сензитивни периоди

Конрад Лоренц „ втиснување“
Универзалноста значи дека однесувањето кај сите
припаднички на видот, ненаученоста дека не е плод на

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

искуство и учење, стереотипноста означува дека
однесувањето се одвива на ист начин без оглед на
околностите во кои се јавува единката, а специфична
респонсивност на дразби се однесува на одредени
услови на средината.
 Битни карактеристики на
втиснувањето:

-Трајност и иреверзибилност
-Критичен период
-Втиснувањето се одвива

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

брзо на принцип на се или
ништо
-Рано научени адаптивни
механизми-ја препознаваат
својата мајка или старател за
да си обезбедат заштита и
модел
ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА
СОЦИО-ЕМОЦИОНАЛНО ПОВРЗУВАЊЕ
ПРИВРЗАНОСТ „ ATTACHMENT”
Помеѓу 3 и 4 месец-едноставната интерaкција го
достигнува својот врв.
-Респонсивни мајки-циклуси на внимание

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

-синхронизација на вклученост и исклученост
-Бергер-синхронија-интерактивната заемна размена
на примања и давање на информации меѓу бебето
(детето) и родителите или одгледувачите.
Сметал дека оваа размена е брза, префинета и
усогласена во самиот миг ( имитација).
Ова е важно за развојот на детето, бидејќи тоа така
учи да поврзува определена внатрешна состојба со
надворешна експресија.
СОЦИЈАЛНАТА РЕФЕРЕНЦИЈАЛНА
КОМУНИКАЦИЈА

-подразбира „читање“ на емоционалните сигнали кај

другите, со цел да определи како да постапи во одредена

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

ситуација.
-Разни теории разни објаснувања
-Психоаналитичарите- со објект кој нуди орална
сатисфакција
-Хари Харлоу-дали хранењето има поткрепувачка улога и е
главен фактор во приврзаноста (удобност на допирот)
-Џон Болби-Детето се раѓа со капацитети за рано
научени адаптивни форми на социјално однесување, со
кои тоа бара грижа од мајката, и за возврат добива нега,
заштита, но и модел на социјална интеракција со други
луѓе.

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

„систем на приврзаност„-базична, генетски условена
мотивација и систем на однесување кој служи за
преживување и се активира после раѓање во релација со
одредени значајни личности со кои детето се приврзува
-сигнални однесувања, а системот-сигнален систем
-детски систем со кој се повикува на грижа
-мајчин систем со кој се обезбедува грижа
Фази во развој на емоционалната приврзаност

I фаза- недискриминативна социјална реакција

( од раѓање до 2 месец )
II фаза-дискриминативни социјални реакции
( од 2 м. до 7м. ) внатрешен работен модел-когнитивна

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

претстава колку е мајката сигурна, поуздана личност-
мајката е најважна; развиваат доживување на себе
III фаза на насочена приврзаност
(8-24 м.) стравот и одвојувањето најизразени
IV фаза-од 24 м. понатаму-свесност за емоции и
врзаност со други; во прва година има хиерархиска
подреденост во зависност од нивото на сепарационата
анксиозност
ДЕАТАЧМЕНТ-ХИПОТЕЗА ЗА РАНА ДЕПРИВАЦИЈА-
БОЛБИ

Силата на емоционалното врзување во адаптивните

ПРОФ. Д-Р ЛЕНЧЕ МИЛОШЕВА

психолошки механизми- по сепарацијата поминува
време и фази пред да се раскине образецот со цел
корегирана интеракција, мајка-дете.
I фаза на акутен протест- одвоеноста не му е пријатна
и бара повторно воспоставување на близината.
II фаза на очај-поумерени начини, но попродлабочени
III фаза на рамнодушност и детачмент