Platon – tło do Poetyki Arystotelesa

Tło historyczne – Platon i literatura (za Mitosek)

Mit antyczności = jedność sztuki i życia, spontaniczna harmonia.

Platon wyznawał filozofię sztuki, może dlatego do samej sztuki – twórczości odnosił się
pod kątem funkcji, jakie mogła spełniać w różnych dziedzinach.

Postulował, żeby poetów wypędzić z idealnego państwa.

Pytania postawione za Platona przez Sokratesa:

 Jaki jest stosunek literatury do rzeczywistości?

 Jaką pozycję ma mimesis w opozycji do prawdy i dobra?
 Jakie funkcje sztuka naśladując może spełniać wobec jednostki i społeczeństwa?
 Szczegóły dotyczące: filozofii języka, stosunku mowy do pisma, genologii,
implikacji poznawczych dyskursów poetyckiego i filozoficznego.

Starożytnicy zajmowali się poezją – byłą to mowa wzniosła, wiązana, o szczególnych

środkach wyrazu (harmonia, rytm, tropy semantyczne – cele mnemotechniczne). Tak
pojmowaną poezję Platon przeciwstawiał prozie. Teorią prozy miała zajmować się
retoryka . swoje idee przekazywał właśnie prozą.

Mimesis

Koncepcja oparta na zmysłowych aspektach naśladowania przedmiotu – gwarancją

udanego naśladowania jest podobieństwo przedmiotu naśladowanego i naśladującego.
Słynna maksyma Horacego: „Ut pictura poesis”.

Związane terminy: obraz, odtworzenie, odzwierciedlenie.

Stosowano ją także w poezji – to sztuka słowa.

Jednak według Platona „możliwości poznawcze poezji są podejrzane”.

Sokrates każdego poetę nazywa naśladowcą (mimetes) – wytwórcę widziadeł (eidolon

poietes), którego przeciwieństwem jest rzemieślnik – wytwórca realnych przedmiotów.
Naśladowanie artystyczne jest potrójnym oszustwem. Sztuka oddala człowieka od
prawdy i pogrąża go w świecie pozorów:

 Kiedy mimesis jest wierna – kopia rzeczywistości jest zbędnym przedmiotem,

  Kiedy mimesis jest nieudana – staje się niebezpieczna – zamiast prawdy wzbudza
iluzję.

Moralność artysty = moralność sofisty – w słowach uwodzi młodych ludzi.

Platon uważał za najbardziej szkodliwe dzieła tak lubiane przez ludzi: tragedie i epopeje.
Ponieważ poezja opiera się na rytmice wpływa na zmysły, a nie na rozum. Szukał więc
środków pomocy – przeciwdziałania temu uwodzeniu.

Sokrates – dwa (trzy) typy opowiadania

a) Poeta mówi we własnej osobie (diegesis),

b) Poeta ukrywa się pod postaciami teatralnymi, aktorzy naśladują bohaterów
(mimesis)
c) Opowiadanie mieszane – (epopeja) autor relacjonuje losy bohaterów i raz mówi
od siebie, a czasami wciela się w postaci i mówi w ich imieniu.

Mimesis artystyczna jest groźna bo ewokuje wzory zachowań – żyje w odbiorcach, czyli
mimesis obraca się przeciwko sztuce i jej roli publicznego obowiązku w stosunku do
społeczeństwa.

Opowiadanie proste NIE NAŚLADUJE. Jest więc prawdziwie moralne bo poeta wyraża
poglądy, a nie naśladuje i nie kusi do naśladowania bohaterów (przykład: Platon
sparafrazował dla Homera fragment Iliady żeby była opowiadaniem prostym –
moralnym).

Platon nadaje mimesis status farmakonu – środka, który może leczyć, albo zabijać.

Wszystkie te wywody Arystoteles określił jako instynkt mimetyczny, jednak

wprowadzając pojęcie katharsis – oczyszczenia, nadał mu wysokie walory poznawcze
i artystyczne.

Ion Platona to dialog, w którym poeta staje się naczyniem, przez które przemawiają
bogowie. Postać poety-szaleńcy. Już w Iliadzie sugerowano, że dla poezji niezbędne jest
boskie natchnienie, które określano mianem manii. W dziele Platon podkreśla wpływ
swojego działania na publiczność – jeśli łzy widzów to pieniądze dla niego, śmiech to
starta zarobku. Może to być ironia i pokazanie, że sztuka to wielkie oszustwo, działanie
manipulacyjne, szał zaplanowany, działa jak „zaraza mimetyczna”.
Podział na mimesis i diegesis (naśladowanie i opowiadanie) to zaczątek wiedzy
o rodzajach i gatunkach. Kategoriami nadrzędnymi wobec gatunków są tryby
wypowiedzi – pozycja podmiotu mówiącego:

 tryb narracyjny, Poezja jest niezależna

 tryb mimetyczny, od rzeczywistości

 tryb mieszany (typowy dla eposu).

Platon dokonuje podziału gatunków na:

 Tragedia,
 Komedia,
 Epopeja,
 Dytyramb – pieśni na cześć bogów lub herosów.

W greckim podziale literatury nie pojawia się liryka, może dlatego, że „w poezji epickiej
i dramatycznej naśladuje się działania i obyczaje, w liryczności opiewa się uczucia
i namiętności naśladowane”.

Antyczna genologia to skrzyżowanie trybów wypowiedzi )mimetyczny/ narracyjny)

z tematycznością sztuki (tragedia/komedia/epos).

Sprzeczność aksjologii Platona

Odrzuca mimetyczną moc poezji, potępia poezję dramatyczną w odmianie dialogu,

a jednak w formie dialogu wypowiadają się jego postaci – Sokrates, Fajdron itd. Nie
wszystkie mówią mądrze co prowadzi do efektu ironicznego. Czy są to jednak tylko
pytania i odpowiedzi, czy też Platon padł ofiarą naśladownictwa – mimesis? W III księdze
stwierdza, że każde naśladowanie jest niemoralne.

Wyganiane poetów to symboliczne wskazanie, że forma kultury mowy ustnej

uniemożliwia dystansowanie się odbiorcy od przekazu. Homerycka forma epopei stała
w sprzeczności z postawą dialektyka – umie pytać i odpowiadać – to demokratyczne
prawo dyskusji. Jednak dyskusja prowadzi do wątpliwości zaistnienia prawdy (Sokrates
„wiem, że nic nie wiem”).

Platon jednak, pewny jakości swoich dzieł poleca je jako jedyne godne do czytania dla
młodzieży.
Mowa i pismo

Platon potępia pismo, jako truciznę – pozbawia ona mowę bezpośredniości, a wypowiedź
sprowadza do anonimowości. Według niego, mowa dialogowa pozbawiona jest form
mnemotechnicznych, więc wykład nie ma nic wspólnego z mimesis.

Komunikacja pisemna vs dialogi udające kontakt bezpośredni. To opozycja między

sztuką a filozofią, sztuką słowa, a poznaniem.

Sokrates o recytacji – „Sztuka recytacji nie jest sztuką, bowiem pieśniarze nie przy
zdrowych zmysłach pieśni składają”.

Konwencjonalność języka

Platon w Kratylosie – nazwy odpowiadają rzeczom przez nich oznaczonym („naturalna

właściwość”);

Hermogenes – nazwy rzeczom przyporządkowuje prawodawca;

Sokrates – słowa powinny naśladować przedmioty, do których się odnoszą, ale istnieją
słowa nie umotywowane, lub które tracą motywację nadaną im przez „nazwodawcę”.

Dialog Kratylos jest ważny ze względu na koncepcję mimesis i stale aktualną filozofię
języka. Nawiązywał do niego Ingarden – związek dźwięku, konstrukcji słowa
i wypowiedzi to wg niego istota języka.

Z kolei w Prawach Platon skonstruował ideę theatrum mundi - teatr życia codziennego,
człowiek jest przemyślnie sporządzoną zabawką boga.