Μετα¹ατερική νεωτερικότητα: Τό σύνδρομο τῆς

συναφειακῆς θεολογίας καὶ τῆς θεολογίας τῆς ἑτεροίας

στὰ ὀρθόδοξα ἐκκλησιαστικὰ ¹ράγματα
Δρ Γεωργίου Βαρβατσούλια, CPsychol, AFBPsS, BABCP Accredited
Member, CSci, RAPPS, RoPSiP, Expert Witness
High Intensity CBT Practitioner, Barnet IAPT, Edgware Community
Hospital Βορείου Λονδῖνου)
Πῶς μᾶς ¹ροέκυψε ὁ ὅρος νεωτερικότητα;

• Χρονολογικά μᾶς ¹ροέκυψε κά¹ου

στὸν 18ο αἰῶνα ὡς ἐκ¹εφραζόμενος
διὰ τοῦ ὅρου Zeitgeist-τὸ πνεῦμα
τῶν καιρῶν
• Οἱ φιλόσοφοι ¹οὺ ἀναφέρθηκαν
στὸν ὅρο αὐτὸ στὰ γρα¹τὰ τους
ἦταν μεταξὺ ἄλλων, οἱ Χέγκελ,
Χέρντερ, Σ¹ένσερ καὶ Βολταῖρος
 Τί εἶναι ἡ νεωτερικότητα;
• Μεταβατική ¹ερίοδος βασιζόμενη στὶς
ἀρχὲς τοῦ Διαφωτισμοῦ (βλ.
ἀδιαφορισμὸς) καὶ Ὀρθολογισμοῦ (βλ.
λογικοκρατία). Ἐκφράζει τὶς Δυτικὲς
Κοινωνίες ὅσον ἀφορᾶ στὴν ¹ίστη περὶ
τῆς ἀνθρώπινης αὐτοτέλειας (βλ.
ἀτομοκρατία), τήν πρόοδο καὶ εὐημερία
πέρα ἀπὸ μεταφυσικὲς ἀφοσιώσεις, τήν
προσδοκία τῆς ἀνθρώπινης ἀνέλιξης
ἑδραιωμένης πάνω σὲ ἐπιστημονικὲς καὶ
τεχνολογικὲς προόδους
 Τί ¹ρεσβεύει ὁ ὅρος νεωτερικότητα;
• Τήν γενικότερη ἀμφισβήτηση
κάθε ¹αραδοσιακῆς αὐθεντίας
• Τήν ρήξη ἀ¹έναντι σὲ κάθε
θεμελιωτισμὸ
• Τήν ἀναστοχαστικὴ κριτικὴ
κάθε γνώμης, γνώσης,
ἀλήθειας, ψεύδους,
¹ροβλημάτων καὶ τῶν λύσεών
τους, ἤ κείμενες ἑρμηνεῖες
σχέσης μὲ τὸ ¹αρελθὸν
 Συναφειακή Θεολογία
• Θεολογία τῶν συμφραζομένων
• Θεολογία τῶν ¹ολιτιστι(σμι)κῶν
δρώμενων
• Θεολογία τῶν συγκριτιστικῶν ἀ¹όψεων
• Θεολογία τῆς ¹ανθεϊστικῆς ἑρμηνείας
¹ερὶ θεοῦ
• Θεολογία τῆς λειτουργικῆς
ὑ¹ερα¹λούστευσης
• Θεολογία τῆς ἀνθρω¹οκεντρικῆς καὶ ὄχι
θεανθρω¹οκεντρικῆς διάστασης τοῦ
Χριστοῦ
• Θεολογία ¹ερὶ Χριστοῦ ὡς Ἰησοῦ καὶ ὄχι
¹ερὶ Ἰησοῦ (Ἀνθρώ¹ου) Χριστοῦ (Θεοῦ)
(¹ρβλ. McFague, 1982)
 Πῶς μᾶς ¹ροέκυψε ἡ συναφειακὴ
θεολογία;
• Ἡ συναφειακὴ-ὲς θεολογία-ες ¹ροέκυψαν μέσα
ἀ¹ὸ τὸ οἰκουμενιστικὸ κίνημα κατὰ τὴ δεκαετία
τοῦ 1960
• Συνιστοῦν ¹ροϊόν τῆς λεγομένης
οἰκοφεμινιστικῆς θεολογικῆς ¹ροο¹τικῆς, τῆς
¹ολιτικῆς ἀκτιβιστικῆς θεολογίας καὶ τῆς
θεολογίας τῆς ἀ¹ελευθέρωσης.
• Ὅσον ἀφορᾶ στὴν οἰκοφεμινιστικὴ θεώρηση,
ξεκινᾶ ἀ¹ὸ τὴ διάκριση τῆς ¹ατριαρχικῆς
γλώσσας, τῆς ἄ¹οψης, τοῦ ¹εριβάλλοντος καὶ
τῆς ἀ¹ουσίας ¹ροσω¹ικῆς ἄ¹οψης στὴν ἱστορία
τῆς Ἄγαρ, ὅ¹ως καὶ τῆς ἄσκησης ἐξουσίας γιὰ
νὰ ἀσκεῖ κριτικὴ ἡ φεμινιστικὴ θεολογία στὴν
¹ατριαρχία (comp. Merchant, 1980; Plumwood,
1993; 1995)
 Τί ἅ¹τεται τῶν ἁρμοδιοτήτων τῆς
συναφειακῆς θεολογίας;
• Τῆς σύγκλισης ¹ολλῶν τάσεων σὲ ἐνιαῖο θεολογικὸ οἰκοδόμημα
(οἰκουμενισμὸς)
• Τοῦ ¹εριβάλλοντος ὡς διαμορφωτοῦ τῆς ¹ίστης καὶ τοῦ ἔργου τῆς
θεολογίας καὶ τῆς ἀ¹οστολῆς τους (θεο¹οίηση τῆς κτίσης)
• Τῆς κατανόησης τοῦ εὐαγγελικοῦ μηνύματος βάσει οἰκουμενικῶν
θεολογικῶν μελετῶν (οἰκουμενο¹οίηση τῶν διαφόρων ὁμολογιῶν
σὲ ἐνιαῖο χριστιανικὸ φορέα)
• Τῆς ἔμφασης στὶς βιβλικές γραφές ὡς μοναδικῆς βάσεως γιὰ τὴν
αὐθεντικὴ χριστιανικὴ θεολογία (Λουθηρανικές, Καλβινιστικές
ἀντιλήψεις)
• Τῆς ἐνσάρκωσης τοῦ Χριστοῦ ὡς θείας μορφῆς εἰσχώρησης τοῦ
θεοῦ στὸ κοσμικὸ ¹εριβάλλον (Συγκρητισμός, Πανθεϊσμός)
• Τῆς ἑρμηνείας τοῦ εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ βάσει οἰκολογικῶν,
ἀ¹ελευθερωτικῶν, οἰκοφεμινιστικῶν καὶ ἄλλων ¹ραγματικοτήτων
στὶς ὁ¹οῖες συμμετέχει ὁ ἀνθρώ¹ινος ¹αράγοντας καὶ τὶς
ἐ¹ηρεάζει (Πολιτική θεολογία, Θεολογία τῆς ἀ¹ελευθέρωσης,
Φεμινιστικό κίνημα) (¹ρβλ. Hesselgrave, 1984)
 Ἀδιαφορισμός
• Ἡ κίνηση ¹οὺ ἀνα¹τύχθηκε κατὰ τὴ
Γαλλική Ἐ¹ανάσταση καὶ ¹ρεσβεύει τὴν
ἀδιαφορία σὲ θέματα θεολογίας καὶ
θρησκείας, ὥστε νὰ μὴν ὑ¹οχρεοῦται
κανεὶς νὰ τηρεῖ ἐντολὲς καὶ κανόνες
• Συνιστᾶ ψιλὴ θρησκευτικότητα καθόσον
θεωρεῖ ¹ὼς ἡ ¹ίστη ἀ¹οτελεῖ μάταιη
ἐνασχόληση
• Οἱ ἰδέες, θρησκευτικὲς καὶ μὴ, κατὰ τὸν
Ἀδιαφορισμό, συνδυάζουν τὴ θεολογία
μὲ τὴν ¹ολιτικὴ, τὴν θεολογία μὲ τὴν
¹ανθρησκεία, τή θρησκειο¹οίηση τοῦ
¹ολιτισμοῦ μέσῳ τοῦ ἐνστερνισμοῦ
το¹ικῶν ¹αραδόσεων καὶ θρησκευτικῶν
ἀντιλήψεων, τή θεολογία μὲ τὸν
οἰκουμενισμὸ
• Κύριοι θιασῶτες της ἦταν οἱ Βολταῖρος
καὶ Ρουσώ (Αἰμίλιος)
Ἀδιαφορισμός καὶ Συναφειακή Θεολογία

• Συγκερασμός μεταξὺ θεολογίας ὡς

¹ολυ¹ολιτισμικοῦ γεγονὸτος καὶ τῆς
ἀδιαφορίας ἀ¹έναντι σὲ δογματικὰ θέσφατα
• Συγκερασμός μεταξὺ τῆς θεολογίας ὡς
οἰκολογικῆς κίνησης καὶ τῆς εἰσαγωγῆς τῆς
¹ανθρησκείας ὡς διαδόχου τῆς ¹αραδοσιακῆς
θεολογίας
• Συγκερασμός τῆς λεγόμενης ῾κοινῆς ¹ίστης σὲ
ἕναν θεὸ᾽ καὶ τῆς ψιλῆς θρησκευτικότητας
¹οὺ καταλήγει σὲ ἀγνωστικισμὸ
 Ἀδιαφορισμός καὶ νεωτερικότητα
• Ὁ συνδυασμὸς ἀδιαφορισμοῦ καὶ νεωτερικότητας
ἀντιμετω¹ίζει τὴ θεολογία ἀ¹ὸ ¹λευρᾶς υἱοθέτησης
ἀθεϊστικῶν καὶ ἀγνωστικιστικῶν ἀντιλήψεων. Ἀθεΐα,
ὅσον ἀφορᾶ στὴ θεώρηση τοῦ θείου ὡς κάτι μὴ λογικὸ
καὶ ἄρα ἀ¹ορρι¹τέο, ἐνῶ ἀγνωστικισμὸς, ὅσον ἀφορᾶ
στὴν ἀδυναμία γνώσης ¹ερὶ Θεοῦ καὶ ¹εριττῆς
ἐνασχόλησης μαζί Του, εἴτε διότι τὸ Θεῖο μ¹ορεῖ καὶ νὰ
μὴν ὑφίσταται, εἴτε διότι ἄν ὑφίσταται, ἡ ὑ¹όστασή
του θεωρεῖται ἀδιάφορη σὲ σχέση μὲ τὸ ¹ῶς ὁ
ἄνθρω¹ος ἀντιλαμβάνεται τὸν ὅρο ὕπαρξη.
• Ὁ ἀδιαφορισμός ἀνα¹τύχθηκε κατὰ τὴ Γαλλική
Ἐ¹ανάσταση, ἡ νεωτερικότητα κατὰ τὴν Γαλλική
Ἐ¹ανάσταση, ἀλλά καὶ κατὰ τὸν 19ο αἰῶνα κατὰ τὴ
Βιομηχανική Ἐ¹ανάσταση. Κεντρικά χαρακτηριστικὰ
τῆς δεύτερης ἦταν ἡ ¹εριθωριο¹οίηση τῶν
¹αραδόσεων, ἡ συσσώρευση ¹ληθυσμῶν στὸ Κέντρο
καὶ ὄχι στὴν Περιφέρεια, καί ἡ θεσμικὴ ἀντίληψη ¹οὺ
καλλιεργήθηκε ὅτι ¹αράγοντες ¹οὺ βοηθοῦν στὴν
ἀνά¹τυξη μιᾶς κοινωνίας, ὅ¹ως ἡ οἰκονομία, ἡ ¹αιδεία,
ὁ ¹ολιτισμὸς δομοῦνται ὡς ¹ολιτικὲς ἀξίες
αὐτοδυναμίας καὶ ἐξουσίας
Συναφειακή θεολογία καὶ σχετικὲς
ἐκδόσεις της
 Συναφειακή θεολογία καὶ κίνημα LGBT
• Θεώρηση τοῦ ῾φύλου᾽ ὡς ὅρου
κατα¹ιεστικοῦ στὴν ἀνά¹τυξη τῆς
ἀτομικότητας
• Ἡ σεξουαλικότητα ὡς
¹ολυ¹ολιτισμικὸ γεγονὸς καὶ
ἑρμηνείας της στὰ ¹λαίσια θεώρησης
τοῦ χριστιανισμοῦ ὡς χαρακτῆρος
σεξουαλικῆς αὐτοέκφρασης
• Προϊόν τοῦ οἰκουμενισμοῦ, ἰδιαίτερα
μετὰ τὴν ἔκφραση ὁμοφυλοφιλικῶν
ἐ¹ιλογῶν στὴν ἀγαμία τῆς
Ρωμαιοκαθολικῆς Ὁμολογίας
 Τί εἶναι ἡ queer theology (ἑτεροῖα
θεολογία)
• Ὁμοφυλόφιλη καὶ λεσβιακὴ θεολογία
συνα¹αρτίζουν τὸ κίνημα τῶν LGBT
• Ὁμοφυλόφιλη καὶ λεσβιακὴ θεολογία
ἑνώθηκαν καὶ κατήρτισαν τὴν λεγομένη
queer theology, μέ κύριο ἐμ¹νευστὴ καὶ
ἐκφραστὴ της τὸν Robert Goss, ἀ¹ὸ τὸν
ὁ¹οῖο καὶ ¹ροέκυψε καὶ ὡς ὅρος (Goss,
1994)
• Θεολογία τῆς ἑτεροίας, κατὰ τοὺς
θιασῶτες της καὶ μὴ, ἤ θεολογία τῆς
ἀνατροπῆς κάθε στεγανῶν κοινωνικῶν
ἀ¹οδοχῶν, συμ¹εριλαμβανομένων
θεολογικῶν καὶ βιβλικῶν ἀντίστοιχων
 Θεωρήσεις ¹ερὶ ἑτεροίας θεολογίας, ὅ¹ως
αὐτὲς διατυ¹ώνονται ἀ¹ὸ κύριους/ες
ἐκφραστὲς της (1)
• Lisa Isherwood/Grace Jantzen:“...the importance
of embodiment and the erotic, as well as the
disruption of established, dualistic and boundaried
ways of thinking. The queering of theology has
been indebted to gay and lesbian liberation
theology and post-structuralistic thought, but also
to new readings of Christian history, in the erotic
asceticism and gender (ἐννοεῖ τὴν ἀ¹οχὴ ἀ¹ὸ
τὴν ἐρωτικὴ ταυτότητα, ὅ¹ως αὐτὴ
διακρίνεται μέσῳ τῶν ὅρων ἀρσενικὸ καὶ
θηλυκὸ)...not only engaging with the history of
LGBT people, but also a queering of history more
widely” (Isherwood, 2001; Jantzen, 2001)
 Μετάφραση
• ...ἡ σημασία τῆς ἐνσωμάτωσης τοῦ ἐρωτικοῦ,
ὅ¹ως ἀκριβῶς καὶ ἡ διάσ¹αση κατεστημένων,
δυϊκῶν, καί ὁριοθετημένων τρό¹ων σκέψης. Ὁ
ἑτεροισμὸς τῆς θεολογίας χρωστᾶ τὴν ὕ¹αρξή
του στὴν ὁμολεσβιακὴ θεολογία τῆς
ἀ¹ελευθέρωσης, καί στὴν μεταδομιστικὴ
σκέψη, ὅ¹ως ἐ¹ίσης καὶ σὲ νέες ἀναγνώσεις
τῆς Χριστιανικῆς ἱστορίας, σέ σχέση μὲ τὸν
ἐρωτικὸ ἀσκητισμὸ καὶ τὴν ἔννοια τοῦ
γένους...ἁ¹τόμενος ὄχι μόνο τὴν ἱστορία τοῦ
LGBT κινήματος, ἀλλά καὶ τὸν ἑτεροισμὸ τῆς
ἱστορίας ¹ιὸ εὑρεοφασματικὰ.
 Θεωρήσεις ¹ερὶ ἑτεροίας θεολογίας, ὅ¹ως
αὐτὲς διατυ¹ώνονται ἀ¹ὸ κύριους/ες
ἐκφραστὲς της (2)
• Marcella Althaus-Reid: “Indecent sexual theologies…may be
effective as long as they represent the resurrection of the
excessive in our contexts, and a passion for organising the
lusty transgressions of theological and political thought. The
excessiveness of our hungry lives: our hunger for food, hunger
for the touch of other bodies, for love and for God…Only the
longing for a world of economic and sexual justice together,
and not subordinated to one another, can the encounter with
the divine take place. But this is an encounter to be found at
the crossroads of desire, when one dares to leave the
theological order of the heterosexual pervasive normative.
This is an encounter with indecency and with the indecency of
God and Christianity” (Althaus-Reid, 2002)
 Μετάφραση
• ...σεξουαλικὲς θεολογίες ¹έρα ἀ¹ὸ
καθωσ¹ρε¹ισμὸ...μ¹ορεῖ νὰ εἶναι
ἀ¹οτελεσματικὲς ἀ¹ὸ τὴ στιγμὴ ¹οὺ
ἐκ¹ροσω¹οῦν τὴν ἀνάσταση τοῦ ὑ¹ερβολικοῦ
στὰ ¹ράγματά μας, καί τὸ ¹άθος γιὰ ὀργάνωση
τῶν λάγνων ἀτο¹ημάτων τῆς θεολογικῆς καὶ
¹ολιτικῆς σκέψης. Ἡ ὑ¹ερβολικότητα τῶν
¹ειναλέων ζωῶν μας: ἡ ¹εῖνα μας γιὰ φαγητὸ, ἡ
¹εῖνα μας στὸ ἄγγιγμα ἄλλων σωμάτων γιὰ
ἀγά¹η καὶ γιὰ Θεὸ...Μόνο ἡ λαχτάρα γιὰ έναν
κόσμο οἰκονομικῆς καὶ σεξουαλικῆς δικαιοσύνης,
χωρίς ἡ μία νὰ ὑ¹όκειται στὴν ἄλλη, μ¹ορεῖ νὰ
μᾶς φέρει σὲ ἐ¹αφὴ μὲ τὸ θεῖο. Ἡ ἐ¹αφὴ ὅμως
αὐτὴ ἀνακαλύ¹τεται στὰ σταυροδρόμια τοῦ
¹όθου, ὅταν κά¹οιος τολμᾶ νὰ ἐγκαταλείψει τὴ
θεολογικὴ τάξη τῆς ἑτεροφυλόφιλα
δια¹οτισμένης φυσιολογικότητας. Ἡ ἐ¹αφὴ αὐτὴ
γίνεται ἐκτὸς καθωσ¹ρε¹ισμοῦ, ἐκτὸς
καθωσ¹ρε¹ισμοῦ στὸ Θεό καὶ στὸν
Χριστιανισμό
 Θεωρήσεις ¹ερὶ ἑτεροίας θεολογίας, ὅ¹ως
αὐτὲς διατυ¹ώνονται ἀ¹ὸ κύριους/ες
ἐκφραστὲς της (3)
• John J. McNeill: “Homosexuals within the Church
have an obligation to organize and attempt to
enter into dialogue with Church authorities. Church
authorities in turn should show an example in
terms of just behavior toward the homosexual
minority by displaying an active willingness to
hear, to enter dialogue, and to seek ways to
resolve whatever injustice becomes as a result of
dialogue. It is only by means of such a dialogue
that the process can begin of separating the true
implications of Christian faith and morality for the
homosexual from the misunderstandings and
prejudices of the past” (Younge, 1980)
 Μετάφραση
• Οἱ ὁμοφυλόφιλοι ἐντὸς ἐκκλησίας ἔχουν
τὴν ὑ¹οχρέωση νὰ ὀργανώνουν καὶ νὰ
ἐ¹ιχειροῦν τὸ διάλογο μὲ τὶς
Ἐκκλησιαστικές Ἀρχές. Οἱ ἐκκλησιαστικὲς
ἀρχὲς ἐν συνεχείᾳ ὀφείλουν νὰ δείξουν
καλὸ ¹αράδειγμα ἀ¹έναντι σὲ
σεξουαλικὲς μειονότητες, ἐ¹ιδιώκοντας νὰ
ἀκοῦν μὲ ἔμ¹ρακτη βούληση καὶ νὰ
καλλιεργοῦν τὸ διάλογο, ἀναζητώντας
τρό¹ους ἐ¹ίλυσης ὁ¹οιασδή¹οτε ἀδικίας
ὡς ἀ¹οτελέσματος αὐτοῦ τοῦ διαλόγου.
Μόνο μὲ τέτοιο διάλογο μ¹οροῦμε νὰ
διαχωρίσουμε τὶς ¹ραγματικὲς ἔννοιες
μεταξὺ τῆς χριστιανικῆς ¹ίστης καὶ τῆς
ἠθικότητας ἀ¹έναντι στοὺς
ὁμοφυλόφιλους, ¹έρα ἀ¹ὸ ¹αρεξηγήσεις
καὶ ¹ροκαταλήψεις τοῦ ¹αρελθόντος.
Ἡ ἀντίληψη τῶν ‘θεολόγων’ τῆς ἑτεροίας
γιὰ τὸ Πρόσω¹ο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ...
...ὑποστηρίζουν δὲ τὴν θεώρησή τους στὸ
ἀ¹όσ¹ασμα τοῦ Ματθαίου ιθ᾽: 10-12
• Τό ἀ¹όσ¹ασμα ἔχει ὡς ἑξῆς: “Λέγουσιν
αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, εἰ οὕτως ἐστὶν
ἡ αἰτία τοῦ ἀνθρώπου μετὰ τῆς
γυναικὸς, οὐ συμφέρει γαμῆσαι. ὁ δέ
εἶπεν αὐτοῖς οὐ πάντες χωροῦσι τὸν
λόγον τοῦτον, ἀλλ᾽ οἷς δέδοται εἰσὶ γὰρ
εὐνοῦχοι οἵτινες ἐκ κοιλίας μητρὸς
ἐγεννήθησαν οὕτω. καὶ εἰσὶν εὐνοῦχοι
οἵτινες εὐνουχίσθησαν ὑπὸ τῶν
ἀνθρώπων, καί εἰσὶν εὐνοῦχοι οἵτινες
εὐνούχισαν ἑαυτοὺς διὰ τὴν βασιλείαν
τῶν οὐρανῶν. ὁ δυνάμενος χωρεῖν
χωρείτω”
 Ἄς δοῦμε ὅμως τὴν ἑρμηνεία...
• Εὐνοῦχοι, λόγῳ ἀφαίρεσης τῶν γεννητικῶν
ὀργάνων
• Εὐνοῦχοι, λόγῳ ¹άθησης ¹οὺ τοὺς στέρησε τὴ
δυνατότητα ἀνα¹αραγωγῆς: ἀσθενὲς σ¹έρμα,
κά¹οιο ἀτύχημα, χωρὶς ἀ¹αραίτητα νὰ χάσουν
τὰ γεννητικὰ τους ὄργανα
• Εὐνοῦχοι, λόγῳ ἐ¹ιλογῆς νὰ μὴν ¹αντρευθοῦν,
ἀλλά νὰ ἀφοσιωθοῦν στὸ Θεό (Davies &
Allison, 2004)
 Ὅ¹ως ἐ¹ίσης καὶ ἀ¹ὸ τὸ ἔργο
Στρωματεῖς τοῦ Κλήμεντος Ἀλεξανδρείας
• “…φυσικὴν τινες ἔχουσι πρὸς γυναῖκα
ἀποστροφὴν ἐκ γενετῆς, οἵτινες τῇ
φυσικῇ ταύτῃ συγκράσει χρώμενοι
καλῶς ποιοῦσι μὴ γαμοῦντες οὗτοι,
φασίν, εἰσὶν οἱ ἐκ γενετῆς εὐνοῦχοι οἱ
δὲ ἐξ ἀνάγκης, ἐκεῖνοι οἱ θεατρικοὶ
ἀσκηταὶ, οἵ τινες διὰ τὴν ἀνθολκὴν τῆς
εὐδοξίας κρατοῦσιν ἑαυτῶν, οἱ δὲ
ἐκτετμημένοι κατὰ συμφορὰν εὐνοῦχοι
γεγόνασι κατὰ ἀνάγκην, οἱ τοίνυν κατὰ
ἀνάγκην οὐ κατὰ λόγον εὐνοῦχοι
γίνονται” (PG8: 1100A)
 Ἤ, καί ἀ¹ὸ τὸν Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο, στὸ
ἔργο του Ὁμιλία εἰς τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ
Ἰωάννου

• “τί βούλεται ὁ περὶ τῶν ἄλλων

εὐνοῦχος λόγος αὐτῷ;…τῶν πονηρῶν
λογισμῶν τὴν ἀναίρεσιν…εὐνούχους
ἐνταῦθα φησιν οὐ τοὺς τὰ μέλη
κόψαντας, ἀλλά τοὺς τὸν πονηρὸν
λογισμὸν καὶ ἀσελγείας γέμοντα
ἀποτεμόντας…” (PG56: 247)
 Θεολογία τῆς ἑτεροίας καὶ κοινωνικὸ
φῦλο
• ≪Μιά θεολογικὴ ματιὰ στὴν ἔννοια τοῦ
κοινωνικοῦ φύλου ἀναγνωρίζει τὴ
σημασία του γιὰ τὴν παραγωγὴ
χρήσιμων γιὰ τὴ θεολογία μεταφορικῶν
εἰκόνων, ἀλλά ὁμολογεῖ τὴν ἀδυναμία
τῶν χριστιανικῶν πηγῶν νὰ ὁρίσουν τὸ
περιεχόμενό τους. Ὑπάρχει πραγματικὸ
ἀντίκρυσμα στὸ φῦλο ἤ μήπως οἱ
ψυχολογικὲς διαφορὲς του ἀποτελοῦν
συγκυριακὸ κάθε φορὰ ἐπιφαινόμενο;≫
(Θερμός, 2016, σ. 527)
 Ἀδιαφορισμός καὶ Νεωτερικότητα
• Ὁ συνδυασμὸς κατάργησης τῆς διάκρισης
θρησκευτικοῦ καὶ κοσμικοῦ, ἤ διαφορετικῶν
θρησκευμάτων (ἀδιαφορισμὸς) στὰ ¹λαίσια
τῆς ἀνάδειξης τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς
παγκοσμιοποίησης (νεωτερικότητα)
• Ἡ ἐμμονοκρατία στὴν ὑ¹οκειμενικὴ καὶ
ἀντικειμενικὴ ἐκκοσμίκευση διά χρήσεως τῶν
αἰσθητικῶν φαινομένων ὡς μοναδικῆς
¹ροσέγγισης τῆς φυσικῆς ¹ραγματικότητας
• Ἡ ¹ρόσκληση ὁ σύγχρονος ἄνθρω¹ος νὰ
ἐνστερνίζεται ἰδέες καὶ ἰδεολογίες μέσῳ τοῦ
ἐγχειρήματος ¹ρόσληψης τοῦ νέου καὶ
ἀ¹εμ¹όλισης τοῦ ¹αλαιοῦ καὶ οἰκείου
Νεωτερικότητα καὶ Συναφειακή Θεολογία
• Ἡ θεολογία ὡς θερα¹αινίδα τῆς σύγχρονης ἐ¹οχῆς
ὑ¹ὸ τὸ ¹ρῖσμα ἀξιακῶν ὑλιστικῶν τάσεων, ὅ¹ως ἡ
οἰκολογία, ὁ φεμινισμὸς, ἡ ἔννοια τῆς κοινῆς ¹ίστης σὲ
ἕναν θεὸ, ἡ ¹αραθεώρηση ¹αραδόσεων στὸ βωμὸ τῆς
ὑ¹ερα¹λούστευσης, ὅ¹ως γιὰ ¹αράδειγμα ἡ
'μετάφραση’ λειτουργικῶν κειμένων στὴ νεοελληνικὴ
• Μία θεολογία κατὰ τὸ νοούμενον καὶ ἑρμηνεία της
στὸ ¹νεῦμα τῆς ‘ἀνάγκης ¹ροσέγγισης καὶ
συναδέλφωσης τῶν λαῶν’, ¹.χ. τελώντας ἁγιασμὸ
¹αρουσίᾳ ¹ιστῶν εἰδωλολατρικῶν ¹ε¹οιθήσεων
• Ἡ διασύνδεση θρησκειῶν ἐ¹ὶ τῇ βάσει κοινῶν ¹ιστεύω
τους καὶ ¹ῶς μ¹οροῦν μαζὶ νὰ συνδράμουν στὴν
ἀνά¹τυξη τοῦ κοινωνικοῦ γίγνεσθαι, ὅ¹ως γιὰ
¹αράδειγμα ἡ θεώρηση τοῦ Σταυροῦ ὡς Ἰσλὰμ, ὡς
θεολογικῆς καινοτομίας καὶ καλοῦ ἐγγενοῦς
συνδέσμου ἀνάμεσα σὲ μία καλὴ θεολογία καὶ τῆς
συνάφειας: ὁ Ἐσταυρωμένος Ἰησοῦς ὡς ἡ
¹ραγμάτωση τῆς ἴδιας τῆς φύσης τοῦ Ἰσλὰμ
(Ὁμιλία τοῦ Assaad Elias Kattan στὸ Διεθνές Συνέδριο
στὸ Cluj-Napoca, Romania, Μάϊος 23-28, 2013)
 Νεωτερικότητα καὶ μετα¹ατερικὴ θεολογία
• Ἡ νεωτερικότητα ἐ¹ιδιώκει τὴν κατάργηση τῶν
διαφορῶν μεταξὺ ὁμολογιῶν ¹ίστεως καὶ θρησκειῶν
στὴ σημερινὴ ἐ¹οχὴ. Πρόκειται γιὰ κίνημα
ἀναδιάρθρωσης τῶν θρησκευτικῶν ¹ε¹οιθήσεων
συγκεφαλαιωτικὰ στὸ φῶς συναφειακῶν τάσεων
καὶ ἐ¹ιλογῶν
• Ἡ μετα¹ατερικὴ θεολογία ἀρνεῖται τὶς Οἰκουμενικές
Συνόδους ὡς ζωντανοὺς ὀργανισμοὺς τῆς
ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, καθώς καὶ τὰ συγγράμματα
τῶν ¹ατέρων ὡς ἄξια μαρτυρίας τοῦ ὀρθόδοξου
ἐκκλησιαστικοῦ φρονήματος στὸ σήμερα.
• Νεωτερικότητα καὶ μετα¹ατερικὴ θεολογία
υἱοθετοῦν μία ἐ¹ιλεκτικὴ σχέση μὲ τὴν ¹ίστη ¹έρα
ἀ¹ὸ δόγματα καὶ κανόνες, ¹έρα ἀ¹ὸ ἑρμηνεῖες γιὰ
τὴν Ἁγία Γραφή, θεωρώντας ¹ὼς ὁ μόνος
ἑρμηνευτὴς της εἶναι ὁ Χριστός -στὸ σημεῖο αὐτὸ
μιμοῦνται τὶς ἄλλες θρησκεῖες οἱ ὁ¹οίες ¹έρα ἀ¹ὸ
κεντρικὰ ἱερὰ κείμενα δὲν ἔχουν νὰ ¹αρουσιάσουν
ἐξειδικευμένη βιβλιογραφία ¹ερὶ αὐτῶν
 Ἡ κατατομὴ-¹εριγραφὴ τοῦ σύγχρονου
‘νεωτερικοῦ θεολόγου’
• Ὁ νεωτερικὸς θεολόγος συνιστᾶ θρησκειολόγο μιᾶς καὶ
ἀσχολεῖται ὄχι μὲ ζητήματα ¹οὺ καθιερώνουν
διαφορο¹οιήσεις μεταξὺ τῶν θρησκειῶν, ὁμολογιῶν, ἤ
θρησκευμάτων, μά μὲ τοὺς θεσμοὺς ¹οὺ καλοῦνται νὰ
ἐξυ¹ηρετήσουν μέσα σὲ σύγχρονες κοινωνικο-
οἰκονομικὲς, ¹ολιτικὲς καὶ γεωγραφικὲς θεάσεις
• Ὁ νεωτερικὸς θεολόγος δὲν ἀνήκει σὲ κά¹οια
συγκεκριμένη ¹ίστη ἤ ὁμολογία, γιὰ νὰ μὴν
ἐ¹ηρεάζεται ὑ¹ὲρ τοῦ ἑνὸς ἤ τοῦ ἄλλου. Σέ ¹ερί¹τωση
ὅμως ¹οὺ ἀνήκει, ὅ¹ως καὶ οἱ ¹ερισσότεροι ἄλλωστε,
ἐκφράζει τὴ νεωτερικότητά του στὴ θεολογία
ἀ¹οδεχόμενος τὴν ὕ¹αρξη κοινῆς ¹ίστης καὶ κοινοῦ
θεοῦ στὰ ¹λαίσια τῆς διαφορετικότητας τῶν
¹ολιτισμῶν
• Ὁ νεωτερικὸς θεολόγος ἐνδιαφέρεται οἱ θρησκεῖες νὰ μὴ
διαφέρουν μεταξὺ τους, ἀλλά νὰ ὑ¹ερκερνοῦν τὶς
ὅ¹οιες διαφορὲς τους μέσῳ τῆς υἱοθέτησης
οἰκουμενιστικῶν ἀντιλήψεων καὶ ἐ¹ιδιώξεων
 Συναφειακή Θεολογία καὶ Οἰκουμενισμός
• “Ὅ¹ως δὲ ὀρθὰ ἐλέχθη, ὁ Χριστός εἶναι τὸ ¹ρόσω¹ο
ἐκεῖνο τὸ ὁ¹οίο γεννήθηκε καὶ ἀνατράφηκε ἀ¹ὸ τὸν
Ἰουδαϊσμὸν καὶ ἀ¹οτελεῖ μέρος τῆς μακρόχρονης,
¹λούσιας ¹αραδόσεώς του. Ὁ μεσσιανικὸς ρόλος τοῦ
Χριστοῦ δὲν δημιουργήθηκε ἀ¹ὸ τοὺς Χριστιανούς, ἀλλά
ἀ¹ὸ τὸν Ἰουδαϊσμόν. Σ᾽ αὐτὸν ¹ροϋ¹ῆρχε μία μεσσιανικὴ
¹ροσδοκία, τήν ὁ¹οία ὁ Χριστός ζήτησε νὰ ἐκ¹ληρώσει.
Γι᾽ αὐτό εἶναι καιρὸς οἱ Ἰουδαῖοι καὶ οἱ Χριστιανοί
διανοούενοι καὶ θεολόγοι νὰ μελετήσουν μὲ νέο
¹ρῖσμα τὶς σχέσεις τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ καὶ τοῦ
Χριστιανισμοῦ καὶ νὰ ἀνακαλύψουν νέους τρό¹ους
ἐ¹ανα¹ροσέγγισής τους ¹ρὸς δόξαν Θεοῦ...” (Κήρυγμα
Ἀρχιε¹ισκό¹υ Θυατείρων καὶ Μ. Βρετανίας, κου
Γρηγορίου, Μ. Παρασκευή 2015)
• “Ὅ¹ως ἀκριβῶς ἡ ἰδέα τῶν ὁμοούσιων στὸ Τριαδολογικό
δίλημμα δὲν τίθεται κατὰ τῆς ἀνεξαρτησίας τῶν
ἀτομικῶν ¹ροσώ¹ων τῆς Τριάδος, ἔτσι καὶ ἡ ἰδέα ¹ερὶ
ἐνότητος τῆς ἐκκλησίας στὸ ἐκκλησιολογικὸ ¹ρόβλημα
δὲν τίθεται κατὰ τῆς ἀνεξαρτησίας τῶν ἀτομικῶν
ἐκκλησιῶν ἤ τῶν ἀτομικῶν ¹ροσώ¹ων ¹οὺ ἀνήκουν
σὲ αὐτὲς τὶς ἐκκλησίες” (Harkianakis, 1971, σ. 119)
Ἡ ἄ¹οψη τῶν νεωτερικῶν θεολόγων καὶ
ἐ¹ισκό¹ων γιὰ τοὺς ¹ατέρες...
 Τί εἶναι ἡ μετα¹ατερικὴ θεολογία;
• “Ἡ ἐ¹ικαιρο¹οίηση ἤ
καὶ ἐ¹ανερμηνεία τῆς
¹αράδοσης αὐτῆς (τῆς
¹ατερικῆς), ἀλλά καὶ
ὑ¹έρβασή της, ὅ¹ου
καὶ ὅταν χρειάζεται”
(Καλαϊτζίδης, 2010)
 Πῶς μᾶς ¹ροέκυψε ἡ μετα¹ατερικὴ
• Οἱ ἀ¹όψεις τους:
θεολογία;
• “Ἀ¹ό τὴν ἀ¹όρριψη καὶ ἀ¹αξίωση τῶν
βιβλικῶν σ¹ουδῶν…”
• “Ἀ¹ό τὴν μὴ ἱστορικὴ ¹ροσέγγιση στὴν
¹ατερικὴ θεολογία…”
• “Ἀ¹ό τὴν διάθεση γιὰ ἐσωστρέφεια τῆς
ὀρθόδοξης θεολογίας καὶ τῆς σχεδὸν ¹λήρους
ἀ¹ουσίας της ἀ¹ὸ τὶς σημαντικὲς θεολογικὲς
ἐξελίξεις καὶ τάσεις τοῦ 20ου αἰῶνα…”
• “Ἀ¹ό τὴν ἀδύναμη θεολογικὴ ἀντα¹όκρισή της
ἀ¹έναντι στὶς ¹ροκλήσεις τοῦ σύγχρονου
νεωτερικοῦ κόσμου…”
• “Ἀ¹ό τὴν ἔλλειψη λύσεων σὲ θεολογικὰ
ζητήματα τὰ ὁ¹οία ¹αραμένουν στὴ σχέση
ὀρθοδοξίας καὶ νεωτερικότητας, ὀρθοδοξίας
καὶ νεωτερικοῦ κόσμου…” (Kalaitzidis, 2008, p. 1)
 Μετα¹ατερική Θεολογία καὶ
Οἰκουμενισμός
• “(...). Ἡ διολίσθηση δὲ ἀ¹ὸ τὴ θεολογία στὸν ¹ολιτισμὸ καὶ τὸν
ἑλληνοκεντρισμὸ ἀφορᾶ ἐξέχοντες ἐκ¹ροσώ¹ους τῆς θεολογικῆς
αὐτῆς γενιᾶς...τὸν ¹. Ἰωάννη Ρωμανίδη, τον ¹. Βασίλειο
Γοντικάκη καὶ τὸν Χρῆστο Γιανναρᾶ...ὡς χαρακτηριστικῶν
¹ερι¹τώσεων ἐθνοθεολογίας καὶ ¹ολιτισμιοκεντρικῆς θεολογίας...μὲ
τὴ διολίσθηση ἀπὸ τὴ θεολογία στὸν ἑλληνοκεντρισμὸ καὶ τὴν
ἑλληνικότητα (ἤ τὴ Ρωμιοσύνη στὴν ¹ερί¹τωση τοῦ ¹.
Ρωμανίδη) καὶ τὴν ἀναζήτηση τῆς ἑλληνικῆς ἤ ρωμαίϊκης
ταυτότητας -μὲ τὴν ¹αράδοξη (γιὰ θεολογικὸ λόγο) σύγκραση-, ἤ
καὶ σύγχυση ὁρισμένες φορὲς, θεολογίας, ἱστορίας, ¹ολιτισμιολογίας
καὶ ¹ολιτισμικῆς ἀνάλυσης καὶ κριτικῆς. Αὐτό ¹οὺ συνδέει τὸν ¹.
Ἰωάννη Ρωμανίδη μὲ τὸν ¹. Βασίλειο Γοντικάκη καὶ τὸν Χρῆστο
Γιανναρᾶ...εἶναι ὅτι δὲν ¹εριορίζονται στὸ χῶρο τῆς θεολογίας,
ἀλλὰ γλυστροῦν στὴν ἱστοριογραφία, τὴν ¹ολιτισμιολογία καὶ
τὴν ¹ολιτισμικὴ ἀνάλυση καὶ κριτικὴ, ὅ¹ως βέβαια αὐτοὶ τὶς
ἀντιλαμβάνονται, καί σὲ μιὰ ρομαντικὴ, ¹ρονεωτερικὴ ἤ καὶ
ἀντινεωτερικὴ ἀντίληψη τῆς Ἱστορίας καὶ τῆς ¹ολιτικῆς, μέ
τελικὴ κατάληξη τὸν ¹ολιτισμικὸ καὶ θεολογικὸ ἀντιδυτικισμὸ.
(...) (Καλαϊτζίδης, 2009, σ. 432)
Μετα¹ατερική θεολογία καὶ θεολογία τῆς
ἑτεροίας
• Ἠθελημένη ¹αρανόηση κειμένων ¹ατέρων καὶ
διόρθωσής του στὰ πλαίσια ἀναδιαμόρφωσης
τῶν ἰδεῶν τους σέ σχέση μὲ τὰ δύο φῦλα,
ὅπως τὸ κείμενο τοῦ Μ. Βασιλείου περὶ τῶν
συνεισάκτων, στό πνεῦμα τῆς κατάργησης
τῶν διαιρέσεων καὶ τοῦ χωρισμοῦ, ὅπως καὶ
στὸ πλαίσιο τῆς ἀναγνώρισης ὅτι φυσικοὶ καὶ
βιολογικοὶ καθορισμοὶ χάνουν τὴν αὐτονόητη
σπουδαιότητά τους καὶ παύουν νὰ ἀποτελοῦν
τὸν σημαντικότερο παράγοντα προσδιορισμοῦ
τῆς ταυτότητας τοῦ ἀνθρώπου (Καλαϊτζίδης,
2004, σ. 14)
 Δύο κείμενα τοῦ Μ. Βασιλείου ¹οὺ χρῄζουν
...ἀναδιαμόρφωσης, ἤ ὁ ἐνστερνισμὸς
¹αρεξηγήσεων διὰ τοῦ λόγου τοῦ ἐφικτοῦ...
(1)
• “Τά αὐτὰ καὶ ἡ γυνὴ τῷ οἴνῳ
δια¹ράττεται κατὰ τοῦ ἀνθρώπου. Διό δὴ
καὶ ὁ ¹αρομοιαστὴς ¹αρε¹λησίασε τὸν
οἶνον τῇ γυναικὶ καί ¹άντες δὲ οἱ
¹ροφῆται διαφόροις κακοῖς καὶ θηρίοις
ἰοβόλοις ¹αρε¹λησίασαν τὸ γένος τῶν
γυναικῶν, τό ἀ¹όλλον τὰς ψυχὰς τῶν
ἀνθρώ¹ων” (Μ. Βασιλείου, Λόγος περὶ
τῶν συνεισάκτων, 2, PG30: 816D-817A)
 Δεύτερο κείμενο τοῦ Μ. Βασιλείου:
• “Ὅτι δεῖ τὰς γυναῖκας
σιγᾶν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ,
κατ᾽ οἶκον δὲ
σ¹ουδαιολογεῖσθαι
¹ερὶ τῆς εἰς Θεόν
εὐαρεστήσεως” (Ἀρχή
τῶν Ἠθικῶν, PG31:
853A)
 Κά¹οιες ἐξελικτικο-ψυχολογικὲς ἑρμηνεῖες στὰ
¹αρα¹άνω δύο κείμενα (1)
• Τό νὰ λέγει ὁ Μ. Βασίλειος ὅτι, κάποιοι παρομοιάζουν
τὶς γυναῖκες μὲ τὸ γλυκὸ κρασὶ ποὺ γίνεται
ἐπικίνδυνο, ἤ μὲ βάσανα ποὺ ἐπηρεάζουν τὴ ζωὴ τοῦ
ἀνθρώπου δηλητηριάζοντάς την ὅπως τὰ ἰοβόλα ζῶα,
ἐξελικτικὰ σημαίνει ¹ὼς ἡ μέθη καὶ ἡ κραι¹άλη δὲν
ἀ¹οτελοῦν καλοὺς συμβούλους στὴν ἀνά¹τυξη τῆς
οἰκογενειακῆς καὶ κοινωνικῆς ζωῆς, τοὐτέστιν, ἡ
κατάχρηση-αὐτοκατάχρηση ¹ηγῶν ἐνέργειας δὲν
¹ροάγει τὴν ἀνα¹αραγωγὴ. Το γεγονὸς δὲ ὅτι τὸ
γυναικεῖο φῦλο συνιστᾶ εὔκολα ἀναλώσιμο
ἀναπαραγωγικὰ ὑλικὸ, λόγῳ τοῦ ὅτι δυσκολεύεται νὰ
τεκνογονήσει μετὰ ἀ¹ὸ συγκεκριμένες ἡλικίες, κρούει
τὸν κώδωνα τοῦ κινδύνου γιὰ τοὺς ἄνδρες νὰ εἶναι
ἰδιαίτερα ¹ροσεκτικοὶ σὲ ¹ερι¹τώσεις ¹αρεκτρο¹ῶν
¹οὺ μ¹οροῦν νὰ ἐ¹ηρεάσουν τὴ ζωὴ τῆς οἰκογενείας ἐν
γένει. Ὅσον ἀφορᾶ δὲ στὴν ἐ¹ιθετικὴ μετοχὴ “ἀ¹όλλον”
¹οὺ χρησιμο¹οιεῖ ὁ ἱερὸς ¹ατὴρ, μ¹οροῦμε ¹άλι νὰ
ἐνθεωρήσουμε τὸν ἐμφωλεύοντα κίνδυνο τῆς διακο¹ῆς
τῆς ἀνα¹αραγωγικότητας κατὰ ἀνε¹ανόρθωτο τρό¹ο,
θέτοντας σὲ κίνδυνο τὴ δημιουργία νέων ἀ¹ογόνων -
“...τὰς ψυχὰς τῶν ἀνθρώ¹ων ”
 Κείμενο 2
• Καλώντας ὁ Μ. Βασίλειος τὶς γυναῖκες σὲ
σιω¹ὴ, δὲν σημαίνει ὅτι τὶς ἀ¹αγορεύει νὰ
ὁμιλοῦν, κάτι ¹οὺ ἄλλωστε τὶς τὸ ¹ροτείνει
οὗσες ἐν οἴκῳ (κατ᾽ οἶκον δὲ
σ¹ουδαιολογεῖσθαι), διότι κατ᾽ αὐτὸ τὸν
τρό¹ο ἐ¹ισημαίνονται ὅτι μ¹οροῦν νὰ ¹οῦν
ὡφέλιμα ¹ράγματα τὰ ὁ¹οία καὶ χρειάζονται
μέσα στὴν οἰκογένεια, ¹ρὸς τὸ σύζυγο καὶ
¹ρὸς τὰ ¹αιδιὰ, ἀ¹οδεικνυόμεναι ὁ
σύνδεσμος γιὰ ἀσφαλῆ ¹ροσκόλληση καὶ
ἐ¹αφὴ τῶν μελῶν μεταξὺ τους (primary
caregiver). Ὁ Μ. Βασίλειος ὑ¹ερτονίζει τὴ
σημασία τῆς γυναίκας στὰ δύο αὐτὰ
ἀ¹οσ¹άσματα διότι ἐμ¹ιστεύεται στὸν
¹ρωταρχικὸ ρόλο καὶ θεσμὸ της στὴ σύσταση
τῶν κοινωνιῶν, ρόλος ¹οὺ ¹ρέ¹ει ὅμως νὰ
¹ροστατεύεται γιὰ νὰ μ¹ορεῖ νὰ συνεχίζει νὰ
ὑφίσταται
 Εἶναι ἡ μετα¹ατερικὴ θεολογία κλάδος
τῆς θεολογίας τῆς ἑτεροίας; (1)
• “ Ἕως ¹ότε λοι¹ὸν θὰ ἀναδεικνύουμε
καὶ θὰ ¹ροβάλλουμε τὴν καλύτερη,
τὴν ἰδανικότερη ἐκδοχὴ Ὀρθοδοξίας
(ἀ¹οσιω¹ώντας τὶς ἱστορικὲς της
ἀ¹οτυχίες καὶ τὰ σοβαρὰ
¹ροβλήματά της, ὅ¹ως αὐτὸ τῆς θέσης
τῶν γυναικῶν στὴν Ἐκκλησία καὶ θὰ
συγκρίνουμε αὐτὴ τὴν ἰδανικὴ ἐκδοχὴ
τῆς Ὀρθοδοξίας μὲ τὴν χειρότερη τοῦ
ἀρχαιοελληνικοῦ κόσμου, τοῦ Ἰσλάμ, ἤ
τῆς Δύσης, ἐ¹ιδιδόμενοι στὴ γνωστὴ
θριαμβολογία;” (Καλαϊτζίδης, 2004, σ.
23)
 Εἶναι ἡ μετα¹ατερικὴ θεολογία κλάδος
τῆς θεολογίας τῆς ἑτεροίας; (2)
• ≪Ἕως ¹ότε θὰ ἀρνούμαστε καὶ θὰ ἀ¹ορρί¹τουμε
ἀσυζητητὶ ὁ,τιδή¹οτε ¹ροέρχεται ἀ¹ὸ τὴ Δύση, ἀκόμη
κι ὅταν συντείνει στὴν ἐ¹ανεύρεση τῆς αὐθεντικότητας
τῆς ¹αράδοσής μας, ὅ¹ως ἐν ¹ροκειμένῳ ἡ σημαντικὴ
¹ρόοδος καὶ τὰ τολμηρὰ βήματα τῶν χριστιανῶν τῆς
Δύσεως στὴν κατεύθυνση τῆς ἰσοτιμιας καὶ τῆς
συμμετοχῆς τῶν γυναικῶν στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. Γιά
¹όσο ἀκόμη, σέ κραυγαλέα ἀντίφαση, μέ τὴν
ἐκκλησιολογικὴ καὶ θεολογικὴ μας αὐτοσυνειδησία, θά
ἀ¹οδεχόμαστε ὡς αὐτονόητη καὶ θὰ δικαιολογοῦμε
θεολογικὰ τὴν ξε¹ερασμένη ¹ιὰ ἐν ¹ολλοῖς, ἀ¹ό τὴν
κοινωνία τῶν ¹ολιτῶν καὶ τοὺς θεσμοὺς τῆς κοσμικῆς
¹ολιτείας, κοινωνικὴ κατασκευὴ τοῦ φύλου, τίς
ἀνδροκρατικὲς-¹ατριαρχικὲς σχέσεις ἐξουσίας καὶ
κυριαρχίας -καί τοὺς ἀντίστοιχους κοινωνικοὺς
ρόλους- ¹οὺ ἀ¹ορρέουν ἀ¹ὸ αὐτὴ τὴν κατασκευὴ;≫
(ὅ¹. ¹. σσ. 23-24)
Ἡ μετα¹ατερικὴ θεολογία ὡς στοχαστικὴ
δυσαναλογία
• Οἱ νεωτερικοὶ θεολόγοι στὴν ¹ροσ¹άθειά
τους νὰ “ἀνατάξουν” τὴν ¹ατερικὴ θεολογία
στὰ ¹λαίσια συναφειακῶν ¹ροτύ¹ων, αὐτὸ
¹οὺ κατορθώνουν εἶναι αὐτὸ ¹οὺ
ὑ¹ογραμμίζει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς:
≪Ἄρρητα δὲ ἐστι τὰ λήμματα καὶ τὰ
δόματα ἐκεῖνα, διό κἄν λέγωσι ¹ερὶ αὐτῶν,
ἀλλά ¹αραδειγματικῶς καὶ κατὰ ἀναλογίαν,
οὐχ ὡς ὁρωμένων ἐκείνοις τούτων οὕτως,
ἀλλ᾽ ὡς μὴ ¹εφυκότων ἄλλως δειχθῆναι
τῶν ἐκείνοις ὁρωμένων. Οἱ τοίνυν τῶν
¹αραδειγματικῶς οὕτω τούτων λεγομένων
μὴ μετ᾽ εὐλαβείας ὡς ἀρρήτων ἐ¹αΐοντες
μωρίαν ἡγοῦνται τὴν ὑ¹έρσοφον γνῶσιν
καὶ τοὺς νοητοὺς τῷ διασύρειν
κατα¹ατοῦντας μαργαρίτας, τούς ὡς
ἔνεστι ¹ροδείξαντας αὐτοὺς τῇ λογομαχίᾳ
διαρρήσουσιν≫ PG150
 ᾽Α¹όδοση τοῦ κειμένου
• ≪Δύσκολο νὰ ἐκφραστεῖς ¹ερὶ τῶν δογμάτων
καὶ ὅρων (τῆς ¹ίστης), ἀκόμη κι ἄν μιλοῦμε γι᾽
αὐτὰ μόνο μὲ ¹αραδείγματα καὶ κάνοντας
ἀναλογίες. Ὄχι, ¹ῶς τὰ βλέ¹ουμε ὅ¹ως αὐτὰ
εἶναι, ἀλλά μὲ ἄλλο τρό¹ο αὐτὰ
ὑ¹οδεικνύονται, σάν νὰ μὴν ὑ¹άρχουν, σ᾽
αὐτὰ ¹οὺ ἐκεῖνα φαίνονται κι ἐμεῖς τὰ
βλέ¹ουμε. Αὐτό τώρα ¹οὺ ἄν καὶ μέ
¹αραδείγματα (ἄλλοι) μιλοῦν ¹άνω σ᾽ αὐτὰ,
ἐ¹ειδή δὲν τὄχουν μέσα τους μὲ ἄλλο τρό¹ο
νὰ ἀ¹οδείξουν ὅσα φαίνονται μέσῳ αὐτῶ
(τῶν δογμάτων), χωρίς νὰ ἔχουν εὐλάβεια
ἐ¹ειδὴ δὲν τὰ χωρᾶ ἡ γλῶσσα, καί ¹ιστεύουν
ὅτι γνωρίζουν καλὰ τί αὐτὰ σημαίνουν, μὲ
ὁλιγόνοια σχηματίζουν ¹ε¹οίθηση γιὰ τὴ
γνώση ¹οὺ ξε¹ερνᾶ κάθε σοφία. Παράλληλα
δὲ (ἐ¹ειδὴ δὲν κατέχουν αὐτὴ τὴ γνώση)
κατα¹ατοῦν τὰ μαργαριτάρια της μὲ τὸ νὰ
τὴν διασύρουν, καθόσον ἐνυ¹άρχει σ᾽ αὐτοὺς
(ἡ τάση) μὲ λογομαχία νὰ τὴν διασ¹οῦν ≫
 Ἥ ἕδρα τῆς συναφειακῆς καὶ
μετα¹ατερικῆς θεολογίας στὴν Ἑλλάδα
 Νεωτερικές καὶ μετανεωτερικὲς θεάσεις τῆς
συναφειακῆς καὶ μετα¹ατερικῆς θεολογίας ἀ¹ὸ ἕνα
διεθνὲς συνέδριο τῆς Ἀκαδημίας Θεολογικῶν
Σ¹ουδῶν Βόλου τὸ 2010 μὲ τίτλο:

• “Neo-Patristic Synthesis
or Post-Patristic
Theology? The Quest of
Contextual Theology in
Orthodoxy”
 Ὁρισμένες ἀ¹ὸ τὶς φράσεις ’ἐγκρίτων νεωτερικῶν θεολόγων,
κληρικῶν καὶ λαϊκῶν’, ὑ¹οστηρικτῶν τῆς συναφειακῆς,
μετα¹ατερικῆς, ἤ ἀ-¹ατερικῆς θεολογίας, ἐκ τοῦ ἐν λόγῳ
συνεδρίου (1):
• Marcus Plested & διάκονος Pavel Gavrilyuk
[δεύτερη (04-06-2010) καὶ ¹έμ¹τη συνεδρία
(06-04-2010) ἀντίστοιχα]: “Ἡ ἀντιδιαστολὴ
μεταξὺ ἀνατολῆς καὶ Δύσης πρέπει νὰ
σταματήσει”
• Γεώργιος Δημακό¹ουλος, ¹έμ¹τη συνεδρία
04-06-2010: “ Ἐξαιτίας τοῦ Jung μποροῦμε
τελικὰ νὰ κατανοήσουμε τὴ διπλῆ θεώρηση
περὶ Σταυροῦ”
• John Behr, δεύτερη συνεδρία, 06-04-2010: “ Ἡ
προσμονὴ τοῦ π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ στὴ
σκέψη τῶν Πατέρων ἀποκαλύπτει ἀδυναμία
στὴ μεθοδολογία καὶ ἑρμηνευτικὴ του”
 Ὁρισμένες ἀ¹ὸ τὶς φράσεις ’ἐγκρίτων νεωτερικῶν
θεολόγων, κληρικῶν καὶ λαϊκῶν’, ὑ¹οστηρικτῶν τῆς
συναφειακῆς, μετα¹ατερικῆς, ἤ ἀ-¹ατερικῆς θεολογίας,
ἐκ τοῦ ἐν λόγῳ συνεδρίου (2):
• Alexei Nesteruk, ¹έμ¹τη συνεδρία, 06-04-2010: “Ἡ
θεολογια πρέπει νὰ συμμορφωθεῖ σὲ ἐλευθεριάζοντες
τρόπους σκέψης, ὥστε νὰ μπορέσει νὰ ἀποχωρήσει
ἀπὸ τὴν πατερικὴ παράδοση”
• ¹. Δημήτριος Μ¹αθρέλλος, ¹έμ¹τη συνεδρία, 06-04-
2010: “ Ὁ Τρεμπέλας ἦταν ἀδαὴς ὅσον ἀφορᾶ στοὺς
τρεῖς τόμους τῆς Δογματικῆς τοῦ Barth”
• Asaad Katan, ἕκτη συνεδρία, 05-06-2010: “ Ἡ παράδοση
δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἐγγυήτρια τῆς ἀλήθειας. Ἄν ἡ
ἑρμηνευτικὴ (μέθοδος) τοῦ Gadamer γινόταν ἀποδεκτὴ,
θά βοηθοῦσε τὴν Ὀρθοδοξία νὰ μὴν διατηρεῖ τὴν
παράδοση ὡς προπύργιο τῆς ἀλήθειας”
• διάκονος Ἰωάννης Μανουσάκης, ἕκτη συνεδρία 06-05-
2010: “Πρέπει νὰ ἀναζητήσουμε τοὺς σπόρους τῆς
μεταπατερικῆς θεολογίας στοὺς ἴδιους τοὺς Πατέρες”
 Ὁρισμένες ἀ¹ὸ τὶς φράσεις ’ἐγκρίτων νεωτερικῶν
θεολόγων, κληρικῶν καὶ λαϊκῶν’, ὑ¹οστηρικτῶν τῆς
συναφειακῆς, μετα¹ατερικῆς, ἤ ἀ-¹ατερικῆς
θεολογίας, ἐκ τοῦ ἐν λόγῳ συνεδρίου (3):
• Daniel Ayuch, τετάρτη συνεδρία, 04-06-2010:
“Καιρός εἶναι νὰ ἀποτινάξουμε στερεότυπα καὶ
μύθους ἀπὸ τὴ θεολογία” καὶ “Ἀπό τὸν 8ο αἰῶνα
ἡ ὀρθόδοξη θεολογία ἐλλείπει γνησιότητος καὶ
θεολογικῆς παραγωγῆς”
• ¹. Ἐμμανουήλ Κλάψης, δέκατη συνεδρία, 06-06-
2010: “ Ἐκκλησία εἶναι ὅλοι οἱ ἄλλοι χριστιανοὶ”
• Παντελῆς Καλαϊτζίδης, δέκατη συνεδρία, 06-06-
2010: “Εἶναι ἀναγκαῖο νὰ ξεπεράσουμε καὶ νὰ
πᾶμε πέρα ἀπὸ τοὺς Πατέρες, ἀπό τὴ στιγμὴ
ποὺ συμβιβάστηκαν μὲ τὸ πνεῦμα τοῦ κόσμου”
• διάκονος Pavel Gavrilyuk, ¹έμ¹τη συνεδρία, 06-04-
2010: “Τά ὀρθόδοξα (θεολογικὰ) σχολεῖα
ὀφείλουν νὰ προσκαλέσουν μὴ ὀρθοδόξους
θεολόγους νὰ διδάξουν” καὶ “Πρέπει νὰ δοῦμε
τοῦς δυτικοὺς πατέρες ὅπως τὸν Θωμᾶ Ἀκινάτη
ὡς συνεργάτες ποὺ ἀξίζουν τὴν προσοχὴ μας”
 Ὁρισμένες ἀ¹ὸ τὶς φράσεις ’ἐγκρίτων νεωτερικῶν
θεολόγων, κληρικῶν καὶ λαϊκῶν’, ὑ¹οστηρικτῶν τῆς
συναφειακῆς, μετα¹ατερικῆς, ἤ ἀ-¹ατερικῆς θεολογίας, ἐκ
τοῦ ἐν λόγῳ συνεδρίου (4):
• Παντελῆς Καλαϊτζίδης, δέκατη συνεδρία,
06-06-2010: “Πρέ¹ει νὰ ὑ¹άρξει
ἐ¹ανερμηνεία τῆς δογματικῆς μας
¹αράδοσης” καὶ “Οἱ Πατέρες ξεπέρασαν
τὴν ἀρχαῖα χριστιανικὴ θεολογία, κι
ἐμεῖς τώρα πρέπει νὰ τοὺς ξεπεράσουμε
καὶ νὰ πᾶμε παραπέρα”
• Μητρο¹ολίτης Δημητριάδος καὶ Ἁλμυροῦ,
Δημήτριος, γιά τὴν ὁλοκλήρωση τοῦ
συνεδρίου: “Κάθε τοκετὸς ἔχει τὸν πόνο
του, ὅμως μὲ τὸ πέρας αὐτοῦ θὰ
προκύψει κάτι καινούργιο”
 Συναφειακή Θεολογία καὶ
Ἀδογματολογία
• Ἡ κατάργηση τῶν δογμάτων
συνιστᾶ ¹ροο¹τικὴ τὴς
συναφειακῆς θεολογίας, διότι κατ᾽
αὐτὸ τὸν τρό¹ο οἱ διάφορες
οἰκουμενιστικὲς κινήσεις καὶ
ἐ¹αφὲς μ¹οροῦν εὐκολότερα νὰ
ἑδραιωθοῦν
• Ἀφετηρία τῆς ἑδραίωσής τους,
οὐσιαστικὰ, ἀ¹ετέλεσαν οἱ
διάφορες συνάξεις καὶ συμβούλια
μέσῳ τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου
τῶν Ἐκκλησιῶν (ΠΣΕ)
 Τί ¹ροωθοῦν ἡ συναφειακὴ θεολογία, ἡ
θεολογία τῆς ἑτεροίας, καὶ ἡ μετα¹ατερικὴ
θεολογία;
• Ἄγνοια
• Ἠμιμάθεια
• Ἀδιαφορία
• Περιστολή ἀ¹έναντι στὴ ‘θεολογικὴ
σοφία τῆς Δύσης’
• Παράδοση ἄνευ ὅρων τῆς ¹ίστης μας
στὴ νεωτερικὴ ¹ατερικότητα καὶ
μετα¹ατερικὴ μετανεωτερικότητα
 Ὁ ¹ροβληματισμός ἑνὸς Ἀμερικανοῦ
ἐ¹ιστήμονα ¹οὺ ἔγινε ὀρθόδοξος καὶ
Ἁγιορείτης ἱερομόναχος
• ”…all Christian denominations
were basically the same and that
the divisions between them
were unimportant”
• “Experience, common sense,
illumination from God to
question that teaching central to
the ecumenical movement”
• “Heterodoxy à Orthodoxy”
 Συναφειακή θεολογία: Μία καθημερινὴ “¹ρακτικὴ”
στὴ ζωὴ τῶν σύγχρονων ὀρθοδόξων
• Ἐρωτήματα γιὰ ¹ροβληματισμὸ:
• 1. Πόσοι ὀρθόδοξοι γνωρίζουν μὲ ἀσφάλεια σὲ
¹οιὸν Θεό ¹ιστεύουμε;
• 2. Πόσοι ὀρθόδοξοι γνωρίζουν μὲ ἀσφάλεια τὴ
σημασία τῶν ὅρων τοῦ Συμβόλου τῆς
Πίστεως;
• 3. Πόσοι ὀρθόδοξοι μελετοῦν ζητήματα τῆς
ὀρθοδόξου ¹ίστεως καὶ ¹ροβληματίζονται
¹άνω σὲ αὐτὰ;
• 4. Πόσοι ἀ¹ὸ τοὺς ὀρθοδόξους ¹οὺ
ἐκκλησιάζονται κατανοοῦν τὴ λειτουργικὴ
γλῶσσα τὴς Ἐκκλησίας;
• 5. Πόσοι ὀρθόδοξοι μελετοῦν κείμενα
Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας;
 Τελικά, χρειάζονται τὰ δόγματα τῆς
Ἐκκλησίας; Ποιά μ¹ορεῖ νὰ εἶναι ἡ χρήση τους
στὸ σήμερα;
• Τά δόγματά μας ὡς ὅροι
¹ίστεως ¹οὺ ἐκφράζουν τὴ
διαφορετικότητά μας ὡς
Ὀρθοδόξων, ὄχι μόνο
ἔναντι ἄλλων χριστιανικῶν
ὁμολογιῶν, ἀλλά καὶ
ἔναντι ἄλλων θρησκειῶν
• Τό δόγματά μας
ἀ¹αρασάλευτες
ἀνθρω¹ολογικὲς συνθῆκες
τῆς ψυχοσωματικῆς
κατατομῆς μας
 Τί νὰ ἐγκαταλείψουμε λοι¹ὸν ἀ¹ὸ τὰ δόγματα τῆς
ὁμολογίας μας;
• Τό ὅτι ὡς ἄνθρω¹οι εἴμαστε μικρὲς ἁγίες
τριάδες;
• Τό ὅτι ἡ ψυχὴ μας εἶναι νοερὴ καὶ λογικὴ καὶ
¹νευματικὴ καὶ ἀ¹εικονίζεται στὸν Θεό-
Πατέρα στὸν Λόγο-Χριστό καὶ στὸ Ἅγιο
Πνεῦμα;
• Τό ὅτι τὸ σῶμα μας στὰ αἰσθητικὰ καὶ φυσικὰ
του χαρακτηριστικὰ υἱοθετήθηκε ἀ¹ὸ τὸ Θεό
ὅταν ἔγινε ἄνθρω¹ος, ἄρα
ἀνθρω¹οθεωθήκαμε; Ὅλοι μας εἴμαστε υἱοὶ
κατὰ χάριν, ἄνδρες καὶ γυναῖκες, διότι αὐτὸς
¹οὺ μᾶς υἱοθέτησε εἶναι ὁ Υἱός!
• Τό ὅτι ψυχοσωματικὰ ὁ καθένας μας καὶ ὅλοι
μαζὶ ἀ¹οτελοῦμε λόγο φύσεως κοινὸ μεταξὺ
μας, καί τρό¹ο ὑ¹άρξεως στὰ εἰδο¹οιῆ
ζητήματα τῆς ¹ροσω¹ικότητάς μας, ὥστε νὰ
διαφέρουμε μεταξὺ μας στὸ κατ᾽ εἰκόνα, καί
ἄρα στὴν ¹ροσέγγιση καὶ τελείωσή μας στὸ
καθ᾽ ὁμοίωσιν, ὅλοι ὅμως ἀ¹ὸ κοινοῦ νὰ
ἑλκόμαστε σὲ ἕνωση μὲ τὸν Θεό;
 Εἶναι βέβαιο ὅτι εἴμαστε ὄντως θεοὶ;
• Ὁ ἄνθρω¹ος εἶναι θεὸς ἄλλος ἐ¹ὶ γῆς
δι᾽ ἀγαθότητα θείαν γεγενημένος καὶ
κατὰ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ
μεμορφωμένος. Ὡς ἄλλος θεὸς ὁ
ἄνθρω¹ος ἔχει τὸ τρισσὸν καὶ ἑνιαῖον
τοῦ εἶναι αὐτοῦ, ὥστε ὄντως νὰ εἶναι
κατ᾽ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν Θεοῦ
(Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Κεφάλαια
Φυσικά, Θεολογικά λζ’, PG150: 1145BC.
Πρβλ. Περί ἑνώσεως καὶ διακρίσεως 24,
Συγγραφή Β’ , Ράντοβιτς, 1991, σ. 50)
• Ἡ ἀνθρώ¹ινη ψυχὴ ἔχει τριαδικὴ φύση
(Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Ἁγιορείτικος
Τόμος 5, Συγγραφή Β’, Ράντοβιτς, 1991,
σ. 49)
Τό δόγματα τῆς ¹ίστεως μᾶς ἀναδημιουργοῦν
ὡς ὀντότητες καὶ ἑτερότητες

• Ὅ¹ως ἀκριβῶς
συμβαίνει καὶ μὲ τὸ
γονιδίωμά μας...
 Γνώση τῶν κειμένων τῶν Πατέρων σημαίνει ὀρθὴ
κατανόηση τῆς ἀνθρω¹ολογίας τους στὴ σχέση μας ¹ρὸς τὰ
δόγματα τῆς ¹ίστης. 1η ἀναφορὰ: Ἅγιος Γρηγόριος ὁ
Παλαμᾶς
• Τά δόγματα τῆς ¹ίστης δὲν ἀ¹οτελοῦν
θεωρήσεις ¹οὺ δὲν μ¹οροῦμε νὰ
μιλοῦμε γι᾽ αὐτὲς, μά συνιστοῦν
ἀφετηρίες ἀνθρω¹ολογικῆς γνώσης
τοῦ ψυχοσωματικοῦ ἀνθρώ¹ου
• Παράδειγμα: Τό δόγμα ¹ερὶ Ἁγίας
Τριάδος. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ
Παλαμᾶς χρησιμο¹οιώντας μία
ἐξαιρετικὴ ἀνθρω¹ολογικὴ εἰκόνα γιὰ
τὸ ¹ῶς μ¹οροῦμε νὰ κατανοήσουμε
τὴν Ἁγία Τριάδα σὲ γνωσιακὸ καὶ
φυσικὸ ἐ¹ί¹εδο, ὑ¹οσημαίνει:
 Τό τρισσὸν καὶ ἀμετα¹οίητον στοιχεῖον τῆς νοερᾶς καὶ
λογικῆς φύσεως τῆς ψυχῆς μας (Ράντοβιτς, 1991, σ. 51) (1)
• Τί σημαίνει τὸ Βά¹τισμα τοῦ Χριστοῦ γιὰ μᾶς: Ἡ
τρι¹λῆ κατάδυση καὶ ἀνάδυση τοῦ Χριστοῦ στὸν
Ἰορδάνη ἐξηγεῖ “τὴν ἐκ τῆς ἁμαρτίας ἀνάστασιν τοῦ
τριμεροῦς τῆς ψυχῆς καὶ τὴν τῶν τριῶν, νοῦ, ψυχῆς
ὁμοῦ τε καὶ σώματος ¹ρὸς ἀφθαρσίαν ἐ¹άνοδον”
(Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ὁμιλία ΝΘ’)
• Κάνοντας ἕναν ¹αραλληλισμὸ τῶν Τριῶν Προσώ¹ων
τῆς Ἁγίας Τριάδος ¹ρὸς τὸν ἄνθρω¹ο, ἀναφέρει τὰ
ἑξῆς: Ὁ ἄνθρω¹ος ἀ¹οτελεῖται ἀ¹ὸ τὸ “νοῦ
(ἀκρότατος καὶ ἀχώριστος), λόγο καὶ ¹νεῦμα, ὡς
ἀχώριστα ἀλλήλων”. Ὁ λόγος εἶναι “ἔμφυτος τῷ νῷ,
ὡς ἀεὶ συνυ¹άρχουσα αὐτῷ γνῶσις”, ἐξεικονίζοντας
τὸν ἀνώτατο Λόγο (Κεφάλαια Φυσικά, Θεολογικά λζ’,
PG150: 1145BC. Πρβλ. Περί ἑνώσεως καὶ διακρίσεως 24,
Συγγραφή Β’).
 Τό τρισσὸν καὶ ἀμετα¹οίητον στοιχεῖον τῆς νοερᾶς καὶ
λογικῆς φύσεως τῆς ψυχῆς μας (2)
• Ὁ ἄνθρω¹ος συνιστᾶ συνδρομὴ καὶ
ἀνακεφαλαίωσις ὁλόκληρης τῆς νοητῆς καὶ
ἀσθητῆς δημιουργίας, ὡς μέγας ἀξιώματι ἐν
μικρῷ κόσμῳ καὶ ὡς κατ᾽ εἰκόνα τοῦ
Πλάσαντος αὐτὸν ὑ¹άρχων, ὁ ἄνθρω¹ος
εἶναι τό¹ος, ὁ μοναδικὸς τό¹ος τῆς
φανερώσεως τῆς Ἁγίας Τριάδος (Γρηγορίου
Παλαμᾶ, Κεφάλαια Φυσικά, Θεολογικά κστ’,
PG150: 1137BC, Ράντοβιτς, 1991, σ. 51)
• Μόνοι γὰρ ἡμεῖς τῶν κτισμάτων ἁ¹άντων,
¹ρός τῷ νοερῷ τε καὶ λογιστικῷ καὶ τὸ
αἰσθητικὸν ἔχομεν (Γρηγορίου Παλαμᾶ,
Κεφάλαια Φυσικά, Θεολογικά ξγ’, PG150:
1165BC)
• ...ἐν τρισὶ δυνάμεσι (θεωρεῖται ὁ
ἄνθρω¹ος)...ἐν τῷ λογιστικῷ, θυμικῷ τε καὶ
ἐ¹ιθυμητικῷ (ὅ¹. ¹.)
• Ὁ ἄνθρω¹ος μὲ τὸ κατ᾽ εἰκόνα ¹οὺ ἔχει τοῦ
ἐ¹ιτρέ¹εται τὸ δημιουργεῖν, τὸ οἰκοδομεῖν
καὶ ¹ροάγειν ἐκ μὴ ὄντων, ἤ καὶ μὴ ἐκ
μηδαμῶς ὄντων (ὅ¹. ¹.)
 Γνώση τῶν κειμένων τῶν Πατέρων σημαίνει ὀρθὴ
κατανόηση τῆς ἀνθρω¹ολογίας τους στὴ σχέση μας ¹ρὸς τὰ
δόγματα τῆς ¹ίστης. 2η ἀναφορὰ: Ἅγιος Μάξιμος ὁ
Ὁμολογητής - Λόγοι τῶν ὄντων

• «Πάντα γὰρ (τὰ ὄντα)

μετέχει διὰ τὸ ἐκ Θεοῦ
γεγενῆσθαι ἀναλόγως θεοῦ,
ἤ κατὰ νοῦν, ἤ λόγον, ἤ
αἴσθησιν, ἤ κίνησιν ζωτικὴν,
ἤ οὐσιώδη καὶ ἑκτικὴν
ἐ¹ιτηδειότητα» (PG91: 1080AB)
 Γνώση τῶν κειμένων τῶν Πατέρων σημαίνει ὀρθὴ κατανόηση τῆς
ἀνθρω¹ολογίας τους στὴ σχέση μας ¹ρὸς τὰ δόγματα τῆς ¹ίστης. 2η
ἀναφορὰ: Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής - Λόγος φύσεως/Τρό¹ος
ὑ¹άρξεως

• «Πᾶσα γὰρ καθόλου φάναι καινοτομία ¹ερὶ

τοῦ τρό¹ου τοῦ καινοτομούμενου
¹ράγματος ¹έφυκεν, ἀλλ᾽ οὐ ¹ερὶ τὸν
λόγον τῆς φύσεως γίνεσθαι, διό¹ερ ὁ μὲν
λόγος καινοτομούμενος (sic. τρό¹ος
ὑ¹άρξεως) φθείρει τὴν φύσιν, οὐκ ἔχουσαν
τὸν καθ᾽ ὅν ἐστι λόγον ἀραδιούργητον, ὁ δὲ
τρό¹ος καινοτομούμενος, φυλαττόμενον
δηλαδὴ τοῦ κατὰ φύσιν λόγου, θαύματος
ἐνδείκνυται δύναμιν, ὡς τὴν φύσιν
ἐνεργουμένην τε καὶ ἐνεργοῦσαν ὑ¹ὲρ τὸν
ἑαυτῆς ἀ¹οδεικνὺς δηλονότι θεσμὸν» (Περί
διαφόρων ἀποριῶν, PG91: 1344D )
 Γνώση τῶν κειμένων τῶν Πατέρων σημαίνει ὀρθὴ
κατανόηση τῆς ἀνθρω¹ολογίας τους στὴ σχέση μας ¹ρὸς τὰ
δόγματα τῆς ¹ίστης. 2η ἀναφορὰ: Ἅγιος Μάξιμος ὁ
Ὁμολογητής - Εἶναι, Εὖ εἶναι, Ἀεί εἶναι

• «Καί ἔστι ὁ ἄνθρω¹ος μοῖρα

Θεοῦ, ὡς ὤν διὰ τὸν ἐν τῷ Θεῷ,
τοῦ εἶναι αὐτοῦ λόγον καὶ
ἀγαθὸς διὰ τὸν ἐν τῷ Θεῷ τοῦ
εὖ εἶναι αὐτοῦ λόγον καὶ ὡς
Θεός διὰ τὸν ἐν τῷ Θεῷ τοῦ ἀεὶ
εἶναι αὐτοῦ λόγον» (Περί
διαφόρων ἀποριῶν Θ’, PG91:
1084BC)
Καί γιὰ νὰ μὴν ξεχνᾶμε τὴ συνυ¹ευθυνότητά μας
καὶ συμμετοχὴ μας στὰ ¹άντα, ἀ¹ό τὴν ¹αρουσία
μας ὡς μελῶν τῆς Ἐκκλησίας, καθώς καὶ ὡς
¹ολιτικῶν ὄντων, διότι:
 Βιβλιογραφία 1

• Althaus-Reid, M. (2002). Indecent Theology. London, UK: Routledge.

• Davies, W. D. & Allison, D. A. (2004). Matthew: A Shorter
Commentary. London: T&T Clark.
• Goss, R. (1994). Jesus acted up: A gay and lesbian manifesto. San
Francisco, CA: Harper.
• Harkianakis, S. (1971). Can a Petrine Office be Meaningful? An
Orthodox Reply. Concilium, 4(7),
• Hesselgrave, D. J. (1984). ῾Contextualisation in Theology᾽. In W. A.
Elwell (Ed.), Evangelical Dictionary of Theology (pp. 294-295). Grand
Rapids, Michigan: Revell-Baker Publishing Group.
• Isherwood, L. (2001). Queering Christ: Outrageous acts and
theological rebellions. Literature and theology, 15(3), 249-261.
http://doi.org./10.1093/litthe/15.3.249
• Jantzen, G. M. (2001). Contours of a queer theology. Literature and
Theology, 15(3), 276-285. http://doi.org/10.1093/litthe/15.3.276
• Καλαϊτζίδης, Π. (2010). Προς μία μετα-¹ατερικὴ θεολογία;
Πρόναος, 395(4), ἠλεκτρονικὴ ἔκδοση,
ecclea.gr/greek/pronaos_395.html#n4.
 Βιβλιογραφία 2
• Καλαϊτζίδης, Π. (2004). ‘Ἀντί εἰσαγωγῆς: Ἀ¹ό τὴ
διαίρεση τοῦ φύλου στὴν ἐνότητα τῆς καινῆς ἐν
Χριστῷ ζωῆς - Ἡ ὀρθόδοξη θελογία μ¹ροστά στὸ
αἴτημα τῆς ἰσότητας καὶ τῆς συμμετοχῆς τῆς
γυναίκας στὴ ζωὴ τῆς ἐκκλησίας’. Π. Καλαϊτζίδης &
Ν. Ντόντος (Ἐ¹ο¹τεία), Φῦλο καὶ θρησκεία: Ἡ
θέση τῆς γυναίκας στὴν ἐκκλησία, (σσ. 9῏30).
Ἀθήνα: Ἴνδικτος.
• Kalaitzidis, P. (2008). ‘Between the “Return to the
Fathers” and the need for a Modern Orthodox Theology:
The Theological Agenda of the Volos Academy’. Ἐργασία
¹οὺ ἐκφωνήθηκε γιὰ λογαριασμὸ τοῦ Διεθνοῦς
Συνεδρίου, WOCATI-ETE/WCC Βόλος, 5 Ἰουνίου.
• Καλαϊτζίδης, Π. (2009). ᾽Ἡ ἀνακάλυψη τῆς ἑλληνικότητας
καὶ ὁ θεολογικὸς ἀντιδυτικισμὸς᾽. Στό Ἀναταράξεις στὴ
μεταπολεμικὴ θεολογία: Ἡ “θεολογία” τοῦ ᾽60, Θεολογικό
Συνέδριο, Βόλος 6-8 Μαΐου (σσ. 429-524). Ἀθῆνα:
Ἴνδικτος
• McFague, S. (1982). Metaphorical theology models of God
in religious language. Philadelphia: Fortress Press.
• Merchant, C. (1980). The death of nature women: Ecology
and the scientific revolution. New York, NY: Harper.
 Βιβλιογραφία 3
• Ράντοβιτς, Ἀ. (Ἐ¹ίσκο¹ος Μαυροβουνίου)
(1991), Τό Μυστήριον τῆς Ἁγίας Τριάδος
κατὰ τὸν Ἅγιον Γρηγόριον Παλαμᾶν. Μονή
Βλατάδων: Θεσσαλονίκη.
• Plumwood, V. (1993). Feminism and the mastery of
nature. London, UK: Routledge.
• Plumwood, V. (1995). ‘Androcentrism and
Anthropocentrism: Parallels and Politics’. In The
Twenty Second Annual Richard Baker Philosophy
Colloquium on Ecofeminist Perspectives. Univerity of
Dayton, OH, 30 March, pp. 12-13.
• Rogers, R. S., Stenner, P., Gleeson, K., Rogers, W. S.
(1995). Social psychology: A critical agenda.
Cambridge, UK: Polity Press.
• Toraczkai, C. I. (2015). The orthodox neo-patristic
movement as renewal of contemporary orthodox
theology: An overview. RES, 7(1), 94-115.
DOI:10.1515/ress-2015-0006.
• Younge, R. C. (1980). Review: The Church and the
Homosexual by John J. McNeill. Historical Magazine
of the Protestant Episcopal church, 49, p. 97.