MGH SRM 1 2

*UHJRULXV7XURQHQVLV!$UQGW:LOKHOP.
UXVFK%UXQR
*UHJRULL7XURQHQVLVRSHUD
%G
+DQQRYHUDH
0QFKHQ0RQXPHQWD*HUPDQLDH+LVWRULFD&
XUQQEQGHEYEEVE
'LH3')'DWHLNDQQHOHNWURQLVFKGXUFKVXFKWZHUGHQ
MONVMENTA
GERMANIAE
HISTORICA
INDE AB ANNO CHRISTI QVINGENTESIMO
VSQVE AD ANNVM MILLESIMVM
ET QVINGENTESIMVM
EDIDIT
SOCIETAS APERIENDIS FONTIBVS

RERVM GERMANICARVM MEDII AEVI.
SCRIPTORVM RERVM MEROVINGICARVM

TOMI I. PARS I I .
HANNOVERAE
IMPENSIS BIBLIOPOLII HAHNIANI
MDCCCLXXXV.
E D I T I O NOVA LUCIS OPE EXPRESSA MCMLXIX
SCRIPTORES
RERUM MEROVINGICARUM
TOMI I PARS II
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS

MIRACULA ET OPERA MINORA
EDIDIT
BRUNO KRUSCH
HANNOVERAE
IMPENSIS BIBLIOPOLII HAHNIANI
MDCCCLXXXV.
EDITIO NOVA LUCIS OPE EXPRESSA MCMLXIX
© 1969 by Hahnsche Buchhandlung, Hannover
Gesamtherstellung: ALSTERDRUCK, E. Schlecht, Hamburg 71
MONUMENTA GERMANIAE
h'ISTORICA
Bibliothek
HOC VOLUMINE CONTINENTUR
Pagg. [Ed. Ia]
Gregorii episcopi Turonensis libri octo Miraculorum ed. Bruno Krusch . . 1 [451]
I. Liber in Gloria martyrum 34 [484]
77. Liber de passione et virtutibus sancti Iuliani martyris . . . 112 [562]
III—IV. Libri I—IV. de virtutibus sancti Martini episcopi 134 [584]
VII. Liber vitae patrum 211 [661]
VIII. Liber in gloria confessorum 284 [744]
Gregorii episcopi Turonensis liber de miraculis beati Andreae apostoli ed. Max
Bonnet 371 [821]
Passio sanctorum Septem dormientium apud Ephesum translata in Latinum
per Gregorium episcopum Turonicum ed. Bruno Kr usch 396 [847]
Gregorii episcopi Turonensis de cursu stellarum ratio, qualiter ad officium im-
plendum debent observari ed. Bruno Krusch 404 [854]
Gregorii episcopi Turonensis in psalterii tractatum commentarius ed. Bruno
Krusch 423 [873]
Appendix. Passio sancti Iuliani martyris ed. Br. Krusch 428 [878]
Addenda et emendanda 432 [882]
Index. Scripsit Br. Krusch 433 [884]
Lexica et Grammatica. Scripsit Br. Krusch 447 [929]
Tabula ad paginam 15
Scriptorum rerum Merovingicarum primi voluminis priorem partem,

quae Gregorii Turonensis Historiam Francorum continet, a. 1937—1951
denuo ediderunt Bruno Krusch atque Wilhelmus Levison indicibus
adiectis. Quoniam illa editio amplior extitit quam prima, in hoc nova im-
pressione posterioris partis lucis ope confecta ita convertere oportuit nu-
meros paginarum, ut pag. 1 fieret, quae anteafuit pag. 451. Si quis prioris
editionis paginas quaerit, numerum 450 novis addat necesse est, sicut
demonstrat tabula suprascripta. Indicibus reficiendis operam dedit Got-
fridus Opitz omittens ea, quae ad priorem partem spectant; idem errores
typographicas veteris editiones correxit.
GEORGII FLOREN TH GREGORII
EPISCOPI TURONENSIS
LIBRI OCTO MIRACULORUM.
EDIDIT
BRUNO KRUSCH.
Praeter historiam Francorum Miraculorum libros octo a se compositos esse,
Gregorius ipse auctor est, qui H. Fr. X, 3 1 : Decem, inquit, libros historiarum, Septem
miraculorum, unum de vita patrum scripsi. Hie quidem Septem tantum libros laudavit,
quasi librum Vitae Patrum seorsum ab Ulis edidisset, sed in Prologo libri in Gloria Con-
io fessorum, ubi de singulis libris fusius egit, hunc librum Miraculis comprehendens, octo
enumeravit. Igitur, inquit, in primo libello inseruimus aliqua de miraculis Domini
ac sanctorum apostolorum reliquorumque martyrum, quae actenus latuerunt, quae
Deus ad corroborandam fidelium fidem cotidie dignatur augere; quia valde molestum
erat, ut traderentur oblivioni. In seeundo posuimus de virtutibus sancti Iuliani. Quattuor
15 vero libellos de virtutibus sancti Martini. Septimum de quorundam feliciosorum vita.
Octavum hunc scribimus de miraculis confessorum. Re vera eo ordine in omnibus
codieibus libri singuli dispositi sunt, quem primus restitui, cum adhuc liber in Gloria
Confessorum editoribus tertius fuisset. Elorum ordini etiam praefatio Vitae Patrum
obstat, ubi liber in Gloria Confessorum 'inferior' appellatus est.
20 Quonam tempore Gregorius singidos composueriV, quaestio subdifjicilis- exsistit,
cum in omnia scripta sua usque ad mortem operam studiumque contulerit. Itaque
factum est, ut librum a in b et b in a laudaverit, semper paratus nova miracula, ubi
ipsi in notitiam venerunt, litteris tradere.
'Liber primus miracxdorum in Gloria Martyrum beatorum', qui 'aliqua de saneto-
25 rum miraculis, quae actenus latuerunt'*, continet, circa a. 590. conditus est. Bert-
chramnus enim Burdegalensis episcopus iam decesserat, cum c. 33. de ipso scripta
sint: qui t u n c episcopatu urbem regebat. Is autem a. 585. mortuus est; cf. H. Fr.
VIII, 22; IX, 33. Huc accedit, quod c. 104. rebellionis a. 585. a Gundovaldo faetae
mentio iam facta est. De ecclesia S. Mariae et 8. Iohannis Turonensi (c. 19J Gre-
30 gorius: Vidimus, inquit, et nos quosdam de Turonicis in loco eodem periurasse, qui ita
divino iudicio condemnati sunt, ut in ipsius anni curriculo finirentur a saeculo. Is
proeul dubio Pelagius Turonensis erat, qui postquam mense primo a. 586. in basüica
1) Qua de re Monod, 'Etudes critiques sur les sources de l'histoire Merovingienne', Pari».
1872, p. 41 sqq. breviter egit. 2) Cf. Gl. Mart. Prol. et supra Gl. Conf. Prol.
SS. R. Meroving. I. 58
2 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBRI OCTO MIRACULORUM.
illa peieravit, mense quinto diem obiit; cf. H. Fr. VIII, 40. Item ex verbis: a d h u c
beata Kadegundae regina superstite (c. b) intelligitur, Eadegundem iam transiisse,
quae a. 587. obiit. Anno 590. diaconus Turonensis Romam adiit, unde, reliquiis
acceptis, postquam Gregorius I. die 3. Septembris consecratus est, rediit. Quod Her
Gregorius c. 82. commemoravit: sicut nobis n u p e r a diacono nostro relatum, ita gestum 5
esse cognovimus. Quae cum ita sint, librum primum Miraculorum a. 590. ex. com-
positum esse coniecerim. Certe a. 591. iam exstabat, cum caput 95. in H. Fr. X, 24.
his verbis laudatum sit: Tunc etiam et basilica sanctorum quadraginta octo martyrum,
de quibus in libro Miraculorum memini, — — succendere nisi sunt.
'Liber secundus de passione et virtutibus sancti Iuliani martyris', Gregorii 10
patroni, ante primum confectus sit, necesse est, quippe qui in GL Mart. c. 64. appellatus
sit: De cuius (seil. S. Iuliani) virtutibus quae ad nos usque venerunt in libro, quem
de eius miraculis propriae scribere praesumpsimus, declaravimus. Multo post quam
a. 573. Gregorius episcopus ordinatus est, ad Miracula patroni sui describenda
aggressus est; cf. c. 3 4 : Haec ego d u d u m experta. Contigit, ut post ordinationem >5
meam Arvernus accederem. Aridii, quem ut sanetum coluit, in Mir. S. Mart. II, 39.
et 111, 24. mentionem fecit, sed alterum tantum locum in Mir. S. Iuliani c. 41, ubi
de eodem complura retulit, his verbis lauduvit: cui etiam in seeundo virtutum beati
Martini libro memini. Secundum autem Mir. S. Mart. librum a. 581, tertivm a. 587.
compositum esse, infra demonstrabimus. Itaqne inter a. 581. et 587. liber de virtutibus 20
S. Iuliani confectus est. Sed obstat caput extremum, in quo iam Vita S. Nicctii laudata
est: Memini huic caeco in libro vitae sancti Niceti (= V. Patr. VIII, 8), quia dignum
est, ut communis virtus utriusque sancti scripta conneetat. Quae cum inter a. 590. et
592. scripta sit, facere non possum, quin c. 50. Miraculis S. Iuliani a Gregorio postea
subiectum esse censeam. 25
Libros quattuor de viHutibus beati Maliini episcopi, qui 'dominis sanetis et in
Christi amore dulcissimis fratribus et filiis ecclesiae Turonicae' dicati sunt, somnin
admonitus post Severum, Paulinum, Fortunatum conscribendos suscc/iit. Cum liber
secundus inscrij)tus sit: De virtutibus, quae faetae sunt, postquam nos venimus, constat,
librum primum ea miracida continere, quae ante a. 573. acta sunt. Gregorius enim so
die 20. Augusti a. 573. episcopus Turonensis faetns est. Poeseos ut erat studio-
sissimus amator, a Fortunato amico petiit, ut Miracula S. Martini versibus redderet,
id quod ille cum libros aeeepisset se suseepturum esse promisit. Constant liber primus
e capitibus 40, secundus et tertius e capitibus 60. Et, inquit*, quia prior libellus ab
eo tempore initiatus est, quo Paulinus reliquit, et sub quadraginta capitulis constabat 35
impletus, destinavi huic ineeptum in sexaginta conplere. — — In quo cum quinqua-
ginta novem virtutes discripsissem et sexagesimam adhuc adtentius praestolarem, subito
mihi sinistrum capitis timpus artatur doloribus. Iam ex his verbis intelligitur, singula
miracida ut contigerunt vel innotuerunt a Gregorio litteris mandata neque uno tenore
hos libros compositos esse. Re vera ipse testatus est, se sperasse, fore ut 'non frustra- «o
retur a voto, quod in octo annis, Domino iubente, complevit'. Itaque paulo postquam
Turonensem sedem adeptus est, operam S. Martini miraculis insumere coepit, quavi
a. 581, libro altero confecto, quasi ad finem perduxit. Iam ante a. 576. Gregorium
miraculis S. Martini operam navasse, ex epistola Fortunati Vitae S. Martini praefixa
intelligitur. Fortunatus enim, qui Germano Parisiensi vivo2, i.e. ante a. 576, scripsit, 45
Miracula Gregorii iam edoctus erat. Tres paralyticos, quos II, 5 — 7. laudavit,
a. 574. sanatos esse, auetor ipse est; cf. H. Fr. IV, 4 9 : Sed nee lioc sine beati Martini
1) Mir. S. Mart. II, 60. 2) Cf. Fort. V. S. Mart. IV, 636;

Inde Parisiacam placide properabis ad arcem,
Quam modo Germanus regit et Dionysius olim.
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBRI OCTO MIRACULORUM. 3
fuisse virtute ambigitur, ut hi sine bello pacificarentur; nam ipsa die, qua hi pacem fece-
runt, tres paralitici ad beati basilicam sunt directi. Quod in sequentibus libris, Domino
iubente, desseruemus. Sequentes libri sunt Miracula S. Martini, quae, priusquam Miracu-
lorum libros in eum, quem Codices servant, ordinem redegisset, Historiam Francorum ex-
b cepisse, ex hoc tantum loco conicere licet. Ragnimodus Hunc diaconus, nunc episcopus',
quem II, 12. laudavit, a. demum 576. S. Germnno Parisiensi successit. Eodem anno quae
II, 37. de Ruccoleno tradidit gesta sunt. Leodastis, 'qui tunc Turonicum regebat
comitatum' (11, 58j, a. 580. Eunomio cessit. Igitur ante a. 581. liber secundus abso-
lutio esse non potest. Quo completo, alterum libellum se additurum esse promisit, si
io materia suppeditaret: Tarnen, inquit, si adhuc meremur videre miracula, placet ea alteri
coniungi libello. Ut secundum ita tertium miracula, quae ipse expertus est, librum
ducunt et finiunt. Quid, inquit1, n u p e r pertulerim, primum inseram huic libello mira-
culum; item III, 60: Oportunitatis causa n u p e r exteterat, ut ad visitandam genetri-
cem meam in terretorium Cavellonensis urbis adirem. Cap. 8. de Florentio et Ex-
15 superio legatis Hispanorum a. 582. ad Chilpericum regem missis egit; c. 35. Bade-
gyselus Cenomannorum episcopus, qui a. 581—586. sedit, laudatur. Tertio a. 587. vel
antea absoluto eadem fere ac alteri subiecit: Sufficiant ergo haec huic libello, quae
indita sunt. Tarnen si adhuc miracula cernere meremur, placet ea alteri libello inseri,
ut ea quae ostenduntur non oculi, sed magis debeant populari. Neque defuerunt vir-
20 tutes credulo Miraculorum scriptori. Nuperrimo, inquit1, tempore ventris dolorem
incurri. Cap. 4. de festo translationis, c. 5. de festo depositionis S. Martini a. 588.
celebrato agitur; c. 6. Florentianum et Romulfum laudavit, quos a. 589. Turonos
venisse constat; cf. H. Fr. IX, 30. Postquam autem c. 8. quae 'praesenti anno' gesta
sunt scripsit, c. 26. de 16. regis Childeberthi anno (= 59 \), c. 32. de eodem anno, quo
25 Plato Pictaviensis episcopus factus est, c. 37. de tempore disseruit, 'quo post obitum
gloriosissimi regis Gunthramni Childebertus rex Aurilianensim urbem adivit'. Gunt-
hramnum autem d. 28. Martii a. 592. (non 593j mortuum esse, 'Forschungen zur
Deutschen Geschichte' XXII, p. 451 sqq. dixi. Tunc c. 38. 'de solemnitatis sancti die
annuo' (= 592, Iul. 4), c. 41. 'de alia festivitate, quae hieme caelebratur' (— 592,
so Nov. 11J, c. 45. de festivitate, quae anno post integro, quam Leudulfus foenum secuit,
celebrata est, i. e. aestiva (== 593, Iul. 4), c. 47. 'de praesenti tempore' Herum egit.
Cum liber quartus clausula solemni, in qua reliqui libri desinunt, prorsus careat et
capita 46. 47. in indice desiderentur, ubi 45 tantum recensita sunt, Gregorium, quo-
minus librum finiret, morte impeditum esse, luce clarius intelligitur. Huc accedit, quod
so secundus et tertius liber 60 capita continent. Quae cum ita sint, mihi quidem Gre-
gorius, qui die 17. Novembris colitur, a. 593, Nov. 17. morti occubuisse videtur, neque
a. 594, ut alii coniecerunt. Cid calculo finis Historiae Francorum minime obstat: A
transitu sancti Martini usque ad memoratum superius annum, id est ordinationis nostrae
primum et vicesimum, qui fuit Gregorii papae Romani quintus, Guntchramni regis
40 trigesimus primus, Childeberti iunioris decimus nonus, anni 197. A transitu enim
S. Martini ad transitum Chlodovechi in H. Fr. II, 43. 112 anni, a Chlodovecho ad
Theodoberthum 37, a Theodobertho ad mortem Sigiberti, qui 14. regni sui anno obiit,
H. Fr. IV, 51. anni 29 computantur. Quae computatio efficit annos 178. Duodecimo Sigi-
berti anno Gregorius episcopus factus est; cf. Mir. S. Mart. II, 1. Detractis igitur
45 2 annis, restant 176 3 , qui Gregorio teste a transitu Martini ad ordinationem suam
praeterierunt. His 21 anni episcopatus, quos Hist. Fr. ex. computavit, additi faciunt
197, ut ipse scripsit. Cum autem a. 573, d. 20. Augusti consecratus sit, 21. episco-
patus annus a d. 20. Aug. 593. ad 19. Aug. 594. porrigilur. Is extremus Gregorii
1) Mir. S. Mart. III, 1. 2) Ib. IV, 1. 3) In calculo sibi minime constat, nam
50 172 annos Mir. S. Mart. II, 1. computavit.
58*
annus, quem ipse indicaverit, cum Miraculis S. Martini fere concordat. Nam si illo
obierit, nuüo die e vivis excessisse potest nisi 17. Nov. a. 593. Reliquas temporis notas
non convenire, iam alii perspexerunt. Gregorii enim papae annus quintus est a. Chr.
n. 594, Sept. 3. — 595, ßept. 2, Gunthramni a. 31 = 591. ex. — 592. ex., Childeberti a. 19.
= 593, Dec. 25. — 594, Dec. 24. Sed vix dubito, quin 21. ordinationis suae anno 6
fides maior debeatur, praesertim cum a. 593. etiam anno S. Martini emortuali con-
ßrmetur. lllum Caesario et Attico, i. e. a. 397, d. 10. Nov. mortuum esse, Gregorius
perperam censuit. Ergo 197. annus a transitu S. Martini est a. 593, Nov. 10. — 594,
Nov. 9. Sed de hac re satis.
Liber Vitae Patrum, qui ex 20 capitibus constat, prolixiores vitas sanctorum 10
continet, dum in sequente libro breviora tantum de sanctis tradit; cf. Praef: Et scripsi,
fateor, in inferiore Confessorum libro aliqua de quorundam vitam quae in corpore operati
sunt breviora, prolixiora quoque in hoc, quod Vita Sanctorum vocitare voluimus.
Sed eos tantum sanctos recepit, quorum Vita aut omnino non conscripta erat *, aut
scripta votis eius non satisfecit1. Unicuique vitae prologum locis Sacrae Scripturae 15
refertum praemisit, ubi verbis sicut nunc ad sanctum transit; Vitam ipsam plerumque
adverbium Igitur ducit. Ceterum quem hie 'Vita Sanctorum! appellari voluit librum
alias 'de quorundam feliciosorum vita' inscripsit. In titulis enim scribendis sibi minime
constat. Pluralem 'vitas' non admisit, tertio Plinii artis grammaticae libro commotus:
Unde, inquit, manifestum est, melius dici vitam patrum quam vitas. Prologos et 20
septimi et oetavi libri tunc demum composuit, postquam utrumque librum confecit.
Singulas libri septimi vitas non uno tenore litteris tradidit, sed hanc post librum in
Gloria Confessorum, illam antea condidit. Caput VIII. de S. Nicetio Lugdunensi post
a. 585. conditum est, cum expeditionem Convenensem §. 11. iam laudaverit. Anno 590.
Agiulfus diaconus inter sanctorum pignora, quae Roma attulit, etiam herbulas quasdam 25
e tumulo S. Nicetii Turonos asportavit, quibus frigoriticos curavit. Quae miracula
Gregorius non solum in Vita Patrum, sed etiam in Gl. Conf. c. 60. narravit. Sed
conferas velim utrumque locum:
Gl. Conf c. 60. V. Patr. VIII, 6.
Tamen retulit mihi vir fidelis, quattuor ibi Qu a n d o autem nobis haec retulit, iam so
caecos a n t e p a u e o s d i e s fuisse inlumi- quattuor exinde sanos factos ab hac in-
natos, et hominem, quem claudum olim nove- firinitate narravit.
rat, incolomem n u p e r aspexit.
Primo patet aspectu, c. 60. Gl. Conf. ipso anno 590, postquam Agiulfus rediit,
confectum esse, dum V. Patr. c. 8. posterius ortum esse necesse est. Neque tamen post 35
a. 592. Gregorius S. Nicetii vitam scripsit, cum Gunthramnus nondum e vivis ex-
cessisset, qui illo anno obiit; cf. VIII, 10: Nuper autem in conspectu Gunthramni
prineipis Siagrium Agustidunensim episcopum regi referentem audivi. Eodem tempore
caput 17. de S. Nicetio Treverense scriptum videtur esse. Aridius enim, cui S. Nicetii
historiam Gregorius debuit, a. 591. mortuus est, postquam 'eum Deus ab imbrium «o
mibe obtectum ita protexit, ut, imbutis soeiis, hie nulla stillarum cadentium infusione
madesceret'. Haec Gregorius in Praef. V. Patr. c. 17. Quo tempore miraculum con-
tigerit, ex H. Fr. X, 29. diseimus, ubi: nuperrimo, inquit, tempore iter carpens, nimbos
ad eum pluviae advenire coepit, super eos tamen nulla stillicidia gutta descendit.
Ex hoc loco intelligitur, paulo ante mortem S. Aridii Dominum pluvias ab eodem 45
1) Cf. V. Patr. X, 1 : de cuius (seil. S. Friardi) vita p a r u m p e r ad aedificationem ecle-

siae dicere delectat animo, quia ignovo, si ab aliquo sit scripta. 2) Cf. V. Patr. VIII, Prol.:
D e cuius (seil. S. Nicetii) vita r e t e n e t u r quidem exinde libellus nobiscum, nescio quo con-
positus, qui multas quidem v i i t u t e s eius pandit, non tamen vel exordium iiativitatis conver-
sionisque eius vel serium virtutum declarat ad liquidum. 60
defendisse. Ergo ante a. 591. hanc vitam confectam esse vix credo; fortasse mortuo
iam sancto iüam condidit. Ex libro Vitae Patrum, qui reliquos Miraculorum libros
longe praestat, Gregorius complures virtutes Historiae Francorum inseruit, subiectis
verbis: quas in libro vitae eius scripsimus. Liber in Gloria Confessorum nisi in Prae-
5 fatione, quam postea praefixam esse dixi, in Vita Patrum non laudatur, sed hie liber
quinquies in illo, ut Gl. Conf. c. 15. de S.- Venantio: huius enim sancti vitam nos
scripsimus, c. 24. de S. Monegunde: Sed quoniam multa ex his in libro, quem de eius
vita conscripsimus, memoravimus, c. 25. de S. Senoch: Senoch abbatis vita d u d u m
a nobis scripta fuit, c. 38. de Brachione: sicut in libro vitae eius scripsimus, c. 92. de
io S. Nicetio Treverense: Nicetius autem, ut supra diximus, ipsius urbis episcopus. Quas
vitas 12. 15. 16. 17. 19. ante ea capita Gl. Conf, quae laudavi, scriptas esse per
se patet, immo vero dudum ante c. 25. Gl. Conf. Vita S. Senoch (V. Patr. lb), qui
a. 576. obiit, composita est. Supplevit enim Gregorius in Gloria Confessorum sancto-
rum miracula, 'quae deineeps gesta sunt'.
is Liber 'in Gloria Confessorum' vel 'de Miraculis Confessorum', — sie enim in
Praefatione illum appellavit —, continet, 'quae de beatorum virtutibus vel ipse saepius
inspexit vel per relationem bonorum virorum et certae fidei evidenter gesta cognovit'.
Sed eas tantum virtutes reeepit, 'quae Dens post obitum sanctorum suorum, eis obtinen-
tibus, est operari dignatus1'. Inchoavit libellum ab angelorum virtutibus, quoniam,
«o inquit, primum libellum de Domini miraculis inchoavi, velim et huic libello de sancto-
rum angelorum virtutibus adhibere prineipium. Postquam c. 2. 3. de SS. Hilario
Pictaviensi et Eusebio Vercellensi egit, in sequentibus civitates singulas comprehendit,
ita ut c. 4—25. Turonenses, praeeipue S. Martinum, c. 27. 28. Lemovicinos, c. 29—39.
Arvernos sanetos laudaret. Cap. 105 —107, quae de Tetrico episcopo, de sancto
25 Orientio episcopo, de Quiteria virgine inscripta sunt, in omnibus codieibus desideran-
tur, neque est quod putemus, librarios haec capita consulto delevisse. Huc accedit,
quod etiam in H. Fr. IV, 16. S. Tetricus Lingonensis ita laudatur, quasi iam de
ipso egisset: Erat ibi tunc sanetus Tetricus episcopus, cui in superiore libellum memo-
riam fecemus, dum in libro tertio ne nomen quidem ipsius reperitur. Quae cum ita
30 sint, verisimile est, Gregorium de Tetrico, Orientio, Quiteria scribendi habuisse qui-
dem propositum, neque tamen peregisse, quamquam indicem iam suppleverat. Excedunt
etiam ordinem statutum, cum Tetricus post cap. 86, ubi de S. Sequano Lingonensi agitur,
inserendus flasset. Quod c. 12. in Hispaniis 'nuper factum cognovit', Leuvieldo rege
a. 583. gestum est. Erat tunc temporis Ragnimodus iam Parisiensis episcopus (c. 81),
35 qui a. biß. S. Germano successit, atque S. Hospicius (c. 9b) iam obierat, id quod
a. 581. contigit. Sed annus, quo liber compositus est, aecuratius circumsenbi potest.
De S. Martino Gregorius c. 6 : E t , inquit, quia tertium de eius operibus libellum
scripsimus, ne et hie liber ab eius virtutibus sit inmunis, scribere in eodem de aliqua de
his quae nobis evidenter sunt conperta, traetavimus. Itaque tres Miraculorum S. Mar-
io tini libri absoluti erant, cum Gregorius librum in Gloria Confessorum inchoavit. Tertio
autem Mir. S. Martini libro circa a. 587. perfecto, Gregorium a. 588. quartum
inchoasse, supra dixi. Conveniunt, quae Gregorius c. 93. de Charimere referendario,
qui iam a. 588. Ayerico Viridunensi episcopo successit, memoriae tradidit. Haec, inquit,
audiens Charimeris, qui nunc referendarius Childeberti regis habetur. Quae cum ita
45 sint, nemo dubitat, quin liber in Gloria Confessorum ipso a. 587. perfectus sit.
Sed inde ab a. 590. nonnulla capita inseruit, alia subiecit, prologum praefixit.
Primum enim in prologo 'quattuor libellos de virtutibus sancti Martini' laudavit, dum
c. 6. tres tantum appellantur. Deinde c. 60. de sancto Nicetio Lugdunensi a. 590.
1) Cf. Gl. Conf. 44, ubi haec addidit: tamen non puto absurdum duci, si de illorum
50 vita memoremus aliqua, de quibus nulla cognovimus esse conscripta.
confectum esse, iam supra demonstravi. Tum Probatus 'archidiaconus noster', cuius
famula c. 24. sanata est, procul dubio Piatonis archidiaconi successor erat, qui a. 591.
Pictaviensis episcopus factus est. Denique omnia quae c. 99.' sequuntur postea a
Gregorio subiecta esse mihi videntur. Sunt enim haec: c. 100. de Feiice Bituricense,
c. 101. et 102. de Iuniano et Pelagia Lemovicensibus, c. 103. de Crescentia Parisiensi, 5
c. 104. de Radegunde Pictaviensi, c. 105—107. de Tetrico, Orientio Quiteria, quae
prorsus desiderantur. De sanctis autem Bituricensibus Gregorius c. 79—81, de
Lemovicensibus c. 27—28, de Parisiensibus c. 87—90, de Pictaviensibus c. 52—53.
egit. Ergo capita 100—104. ordinem turbare apparet, cum capita 105 —107, quae
ordini debito aeque male respondent, numquam scripta esse, iam supra demonstra- io
verim. Huc accedit, quod c. 104. S. Radegundis transitus, cui ipse interfuit, iam
descriptus est. Haec autem d. 13. Aug. a. 587. diem supremum obiit. Laudatur
idem c. 104. in H. Fr. IX, 2 : Quae autem ibi ipsa die virtutes- apparuerunt, vel qua-
liter fuerit funerata, in libro Miraculorum plenius scribere studui. Item Gl. Conf. c. 97.
in H. Fr. VIII, 2 : sancti Aviti abbatis, cui in libro Miraculorum meminimus, et Gl. is
Conf. c. 97. in H. Fr. IX, 15. ajppellata sunt: quod nos in libro Miraculorum plenius
declaravimus. Unde intelligitur, capita quae dixi libri in Gloria Confessorum, cum
illa H. Fr. verba scripsit, iam perfecta fuisse. Gregorium opera sua saepius recogno-
visse, notum est. Ita factum est, ut in c. 20. Gl. Conf. capita 37. et 38, in capite
autem 38. caput 20. laudaverit. Capiti 44. de S. Severino, cuius Vitam scriptam se so
non cognovisse ipse testatus est, postea haec addidit: Vitam tamen huius, p o s t q u a m
h a e c s c r i p s i m u s , a Fortunato presbytero conscriptam cognovimus.
De fi.de Gregorii nemo adhuc dubitavit. Miracula quae alii viderunt se ipsum
non vidisse, nonnumquam ingenue profe. us est; cf. Gl. Mart. c. 8 5 : Aderam, fateor,
et ego tunc temporis huic festivitati, sed haec videre non merui. Ea autem quae de a
se ipso expertus est plerumque sunt, quorum causa perspicua facile cognoscatur.
Alia bonis auctoribus debuit, qui homini credulo quo mirabiliora narraverunt, eo
magis accepti erant. Quid 1 , inquit, faciam, quod oculi non patior quae de beatorum
virtutibus vel ipse saepius inspexi vel per relationem bonorum virorum et certae fidei
evidenter gesta cognovi? Certe etiam miraculorum Studiosus indagator de Historia 3o
Francorum optime meritus est, cum vix aliunde res ecclesiasticae atque consuetudo
vitaque Francorum melius illustrari possint, quam ex libris quos reliquit octo Miracu-
lorum. Neque vero Gregorius primus est, qui hoc orationis genus coluerit. Postquam
Martini etiam vivi Sulpicius miracula memoriae tradidit — erant autem, qui ipsum
mentitum esse dicerent3 —, Perpetuus, eiusdem successor, quae post mortem acta erant ss
conscripsit Paulinoque Petricordiensi misit, qui libros VI de Vita S. Martini versibus
descripsit. Nicetius Treverensis episcopus, qui. post Chlotharium a. 561. mortuum ad
Chlodosvindam litteras dedit*, miracula, quae S. Martini die festo contigerunt, laudi-
bus extulit. Hie, inquit, si iubet ad dominum Martinum per festivitatem suam, quam
undeeima die facit November, ipsos mittat; et ibi, si audent, aliquid praesumant, ubi io
caecos hodie illuminari conspicimus, ubi surdos auditum et mutos sanitatem reeipere.
Nam quid dicam de leprosis aut de aliis quam plurimis, qui quantacumque debilitate
percussi sunt, ibidem per singulos annos alii et alii sanantur? Fortasse dieunt: 'Con-
fingunt vel caecos, qui caeci a nativitate esse videntur'. Quid dicam, cum inde illumi-
natos conspicimus et ad propria, Deo miserante, sanos reverti videmus? Mitto Fortu- 45
1) Ibi de S. Ebarchio, qui a. 5 8 1 . mortuus est, agitur. De eodem Gregorius H. Fr. VI, 8.
scripsit. Utrumque caput postquam cum Vita anliqua contuli, statim intellexi, Historiam Fr.
librum in Gl. Conf. longe praestare, cum Gregorio in illo componendo memoria defecisse videatur.
2) Gl. Conf. Pra'f. 3) Severi Dial. I. 26. 4) Concil. Galt. ed. Maur. I, p. 449.
nati Carmen, ubi Sulpicius tantum exscriptus est. Itaque Gregorius id solum perse-
cutus est, quod a veteribus acceperat.
Quibus fontibus Gregorius usus sit, cum iam in disquisitionem veniat, scriptores
omnes unde hauserint tarn accurate lectores docuisse velim. Verebatur enim, ne vitu-
5 perationem subiret eorum, qui dicerent:1 Tu cum sis iunior, quomodo seniorum gesta
poteris scire? Permulta ipse vidit, qui per totas fere Gallias pervagatus erat, semper
expeditus ad ea quae sibi memoria digna visa sunt litteris mandanda. Nullus, quoad
novi, illius aevi homo doctus tarn accurate titulos lapidum descripsit, ac Gregorius noster
Mir. S. Iul. c. 2, Gl. Conf. c. 35. 103. Alia pater* materque3 filio narraverant,
10 praecipue haec, cui eo quo decet amore adhaesit. Etiam a lustino, 'viro sororis
suae', quaedam cognovit; cf. Mir. S. Mart. II, 2. Primum vero locum inter eos qui
Gregorium de miraculis in patria actis certiorem fecerunt Aridius ille obtinet, qui
per Turonensem nostrum sanctorum choro adscitus est. Cuius cum auctoritas apud
Gregorium plurimum valuerit, vitam fidemque paucis illustrare non piget. Is Lemo-
i5 vicinus valde ingenuus, postquam inter aulicos palatinos a Theodoberto rege (b34—
b48) iuvenis in Treverica urbe receptus est, saeculum reliquit atque Nicetii episcopi
scholam adiit, qui ipsum disciplinis ecclesiasticis bene eruditum clericum fecit. Iocundo
patre fratreque Renosindo sive Eustadio (M. S. Mart. II, 39; defunctis, in patriam
regressus est, ut Pelagiam matrem consolaretur, 'quae nullum parentem praeter hanc
20 sobolem spectabat'. Infundis suis Attanense monasterium, quod postea ex ipso S. Aridii
(Saint-Yrieix, 'dep. Haute - Vienne'; cf. Longnon p. 527) vocatum est, construxit, at-
que abbas gubernavit. A. 585. inter eos erat, qui ad Guntchramnum profecti Desi-
derium ducem cum rege reconciliaverunt; cf. H. Fr. VIII, 27. S. Martinum Turo-
nensem saepius visitavit: primum fratre iam vivo (M. S. Mart. II, 39), deinde tem-
25 pore Eufronii episcopi (Gl. Conf. c. 9) et annis incertis (Mir. S. Iul. c. 41, M. S.
Mart. III, 24j, demum a. 589. (M. S. Mart. IV, 6 ; et 591. post d. 4. Iulii (H. Fr.
X, 29;. In ceUam suam reversus, Gregorio teste testamentum condidit, in quo SS. Mar-
tinum et Hilarium heredes scripsit. Sed quod exstat Aridii testamentum (Pardessus
nr. 180J prid. Kai. Nov. a. 17. Sigiberti, qui iam a. 14. regni (= 575. Dec.) obiit,
30 datum est, quare Pardessus duplicem testamenti editionem statuit: alteram a. 573,
alteram a. 591. Priorem a. 578. factam esse volo, emendationem codicis Vosiani in-
terpolati (a. XII. Sigiberti) reiiciens, cum Lemovicini, qui a. 579, d. 1. Martis rebella-
verunt (cf. H. Fr. V, 28;, Chilperico usurpatore non agnito, facile Sigiberti annos
ultra mortem eiusdem ducere potuerint. Aridius dysenteria aegrotans, die sexto obiit,
35 a. 591, d. 24. vel 25. Augusti; cf. H. Fr. X, 29. Ipsum eiusque 'sanctam genetricem'
Fortunatus V, 19. salutavit. Vitam eius, quam 'sollicite perscrutatus est' (cf. Mir.
S. Iul. c. 4 1 ; , Gregorius, H. Fr. X, 29, scripsit*. Miracula satis multa ei videre
licuit1, quae, 'sicut ergo est verecundissimus, diu cunctatus, tandem valde invitus' bono
Gregorio exposuit (Mir. S. Iul. c. 4 1 ; . Eidem Vitam S. Nicetii Gregorius debuit
40 (V. Patr. c. 17;, 'quem in hoc non credidit fefellisse, cum per eum Deus caecos, para-
1) V. Patr. XVII. Praef. 2) Cf. V. Patr. XIV, 3 : Haec autem a mei genitoris
relatione eognovi, eo quod ei fuerit hie Nivardus in amicitiae coniunctione devinctus. Cf.
Gl. Mart. c. 83. 3) Gl. Mart. c. 5 0 ; Gl. Conf. c. 3. 4) Altera Vita, quam Mabillon,
AA. SS. ord. S. Bened. saec. I, p. 349, e codice Maioris-monasterii edidit, e scriptis Gregorii
45 composita est; tertia, quam Mabillon, Ruinart, Bordier IV, p. 162. ad codicem S. Galli
recensuerunt, ex altera Vita et Gregorio confecta est, sed ex vetustis S. Aridii Miraculis auctor
profecit, quae iam perierunt. Cf. de Foncemagne, 'Que St. GrJgoire de Tours n'est pas auteur
de. la vie de St. Yrier' ('Histoire de l'acad. des inscr.' VII, p. 278;, qui ostendil, V. S. Aridii
post a. 613. compositam esse. 5) Cf. Gl. Mart. c. 36. 4 1 ; Mir. S. Iul. e. 28. 5 1 — 4 5 ;
50 Gl. Conf. c. 9. 10. etc.
lyticos, inerguminos sanavisset'. Denique, inquit*, si de tali relatore dubitatur, de

beneficiis Dei diffiditur, et2: Quod ne quis dubitet, testor omnipotentem Deum, quia
ab ipsius abbatis haec ore cognovi, apud cuius monachum gesta sunt. Omnibus quae
retulit miraculis ipsius sanctitas celebratur, neque satis ei fuit, se ipsum semideum
Gregorio reddidisse, nisi Pelagiam matrem miraculis post mortem actis sanctorum 5
societati adscivisset; cf Gl. Conf. c. 102. Sed de hoc nebidone satis.
Reliquos strictim dicere übet. Sunt
episcopi: Arverni Gallus, Gregorii patruus (M. S. Iul. 23, V. Patr. VI, 2);
Continus (Gl. Conf. 29;,* Avitus, Gregorii praeceptor (V. Patr. 11,4, XIII, 3); Bur-
degalensis Bertchramnus (Gl. Mart. 33); Cavillonensis Veranus (M. S. Mart. III, 6 0 ; ; 10
Namnetensis Felix (Gl. Conf. 11); Sanctonicus Palladius (M. S. Mart: IV, 8); Turo-
nensis Eufronius (Gl. Conf. \8);
abbates: Locotigiacensis (M. S. Mart. IV, 30); Maioris-Monasterii Eustachius
(V. Patr. XX, 3); alius (Gl. Conf. 9G);
abbatissa: Agnes Pictaviensis, quae M. S. Mart. IV, 29 relatum sibi a Treverico 15
negotiatore Gregorio narravit (cf. Gl. Conf. 104;,-
presbyteri: Deodatus (V. Patr. XIII, 3), Fortunatus amicus, qui ipsi M. S.
Mart. I, 13—16. retulit; Valentinianus Arvernus (V. Patr. VI, 1); Wiliacharius
(M. S. Mart. 1, 23;,- Agaunensis (Gl. Mart. c. 1b); alius (V. Patr. VIII, U);
tum: Catalaunensis diaconus (M. S. Mart. 111,38); 'Burdegalenses clerici', quo- 20
mm 'fideli relatione' de S. Severino episcopo quaedam cognovit (Gl. Conf. 44;,- Bri-
vatensis aedituus (M. S. Iul. c. 2) et 'custodes aedis' S. Martini Turonensis, qui ut
miraculum actum erat, ipsi retulerunt; cf. M. S. Mart. III, 4 5 : Cumque rumor sur-
rexerit beati antestitis apparuisse virtutem, vocatis ad nos custodibus aedis, quae sunt
acta cognoscimus; nomina tamen non semper ab his discimus; 25
denique reclausi: Caluppa (V. Patr. XI); Leobardus (V. Patr. XX).
Inter laicos eminent Florentianus maior domus Childeberti (M. S. Mart. IV, 1),
qui ei narravit, quae 'ab ipsius Mironis relatione cognoverat'; Siggo referendarius
Sigiberthi (M. S. Mart. III, 11); Florentius legatus Hispanus (M. S. Mart. III, 8);
Cliramnulfus comes (Gl. Conf. c. 99;, qui ipsum de S. Ebarchio certiorem fecit; cf. 30
H. Fr. VI, 8. Praeterea Allomeris (M. S. Mart. II, 3 3 ; , Chardegysilns Sanctonicae
urbis civis cognomento Gyso (M. S. Mart. III, 51), Fedamius, filius Eunomi Arverni
presbyteri (Gl. Mart. b2), Leodoaldus puer Andecavensis (M. S. Mart. IV, 11), Mau-
ranus Cantabriensis (M. S. Mart. IV, 40;, Sisulfus ex Cinomanicis pauperculus
(M. S. Mart. II, 40;, Viliogundis puella Andecavensis (M. S. Mart. IV, 18) et civis 35
Arvernus (Gl. Conf. 1), Lugdunensis (Gl. Conf. 6 1 ; , Remensis (M. S. Mart. IV, 26;,
Sanctonicus (M. S. Mart. IV, 3\) laudati sunt. Alia 'fidelibus' debuit, quorum nomina
memoriae non tradidit.
Neque vero tunc deerant, qui terras ultimas pervagati de Roma, Hierosolymis,
India Gregorio curioso nova inauditaque referrent. Ipse a. 590. Agiulfum diaconum 40
Romam misit, qui reliquias sanctorum Pauli, Laurenti, Pancrati, Chrysanthi, Dariae,
Iohannis, Pauli retulit atque de basilicis coemiteriisque et de vita lohannis3 papae
ipsum instruxit; cf. Gl. Mart. c. 21. 28. 37—39. 8 2 ; V. Patr. VIII, 6 ; H. Fr. X, 1.
Is ipse forte etiam Bononiam et Mediolanum adiit; cf. Gl. Mart. c. 43. 46. Hiero-
solyma Turonensis diaconus profectus est, qui ei procul dubio illa narracit, quae a 45
Theodosio, De locis sanetis, praetermissa erant. Ipse Gl. Mart. c. 1. 'diaconum nostrum',
1) V. Patr. 17. 2) Mir. S. Iul. c. 28. 3) Cf. Duchesne, 'Le liber pontificalis en
Gaule' (Melanges d'archeol. et d'histoire'. Paris. 1882; p. 278. Is passionem S. lohannis ab
Agiulfo in Gallias translatam esse coniecit, sed Gregorius ipse testatus est: quoniam agon eius
ad n o s usque non accessit scriptus. 50
c. 18 'hominem Iohannem nomine', c. 87. 'Iohannem diaconum' laudavit, quibus mira-

bilia de locis sanctis debuit. Alius forte ille peret/rinus Hierosolymitanus, qui Gre-
gorio 'paUulam holosiricam' tradidit; cf. Gl. Mart. c. 5. Ex India Theodorus in
Gallias venit, qui miraculum S. Tliomae, Gl, Mart. c. 3 1 , retulit. Miraculum
5 S. Iuliani in Oriente actum 'fidelium fratrum relatione' edoctus erat; cf. M. S. Iul.
c. 33.
Gregorius ut erat poeseos amator, si Camoenae ipsi favissent, certe nihil nisi
versus scripsisset. Si, inquit', tibi in his quiddam placuerit, salvo opere nostro, te
scribere versu non abnuo; et Gl. Conf. Praef.: Nam, ut opinor, unum beneficium vobis
10 haec scripta praebcbunt, scilicet ut, quod nos inculte et breviter stilo nigrante discribimus,
vos lucide ac splendide stante versu in paginis prolixioribus dilatetis. Itaque vix mira-
mur, quod inter scriptores quos coluit latinos primum'locum Vergilius obtinet, ex cuius
Aeneide dictiones non paucas, immo vero totos versus deprompsit. Voces Vergilianae
sunt: bidens Gl. Conf. 28 (Aen. 6, 39. 7, 93. 12, 170;, cornipes Gl. Conf. 49 (Aen.
15 7, 779;, Molossus V. Patr. 12, 2 ; Gl. Conf. 86 (Georg. III, 405), sonipes Gl. Conf. 8
(Aen. 4, 13b). Alias in Glossario quaeras. Versibus usus est: Aen. I, 82 (Gl. Conf.
18;, i, 87 (Gl. Mart. 83;, I, 90 (Gl. Mart. 8 3 ; , I, 92 (M. S. Mart. I, 9), I, 106
(M. S. Mart. I, 9), I, 148 (V. Patr. 8,1), I, 203 (M. S. Mart. I, 40;, II, 8 (Gl. Conf.
104;, II, 268 (Gl. Mart. 10b), 11, 774 (Gl. Mart. 52. 57;, 111, 56 (Gl. Mart. 5 7 ;
20 M. S. Iul. 18; M. S. Mart. I, 3 1 ; V. Patr. I, 1; Gl. Conf. 109;, IV, 30 (M. S. Mart.
IV, 30; Gl. Conf. 18;. Nemo est, qui non videat, libros I. et IL Aeneidis a Gregorio
magis quam reliquos tritos esse, neque tamen cum Kurth v. cl., 'Saint Gregoire de Tours
et les t'tudes classiques au VIe siede' ('Revue des questions historiqucs' 1878, p. 586—
593; coniecerim, anthologi.cn. tantum Uli praesto fuisse, praesertim cum etiamnum ea
25 Vergiliani studii consuetudo exerceatur. Huc accedit, quod quae in Praefatione libri
in Gloria Martyrum scripsit, eum minimum octo Aeneidis libros lectitasse, luce clarius
demonstrant. Non, inquit, ego Saturni fugam, non Iunonis iram, non Iovis stupra,
non Ncptuni iniuriam, non Eoli sccptra, non Aeneada bella, naufragio vel regna com-
mcmoro. Taceo Cupidinis cmissionem, non Ascanii dilectionem emcneosque lacrimas
so vel exitia sacva Didonis, non Plutonis triste vostibulum, non Proserpinae stuprosum
raptum, non Cerberi tri forme caput, non revolvam Anchisae colloquia, non Itachis
ingenia, non Achillis argutias, non Senonis fallacias. Non ego Laguonthe consilia non
Amphitrionidis robora, non Iani conflictus, fugas vel obitum exitiale. Non Eome* idum
variorumque monstrorum formas exponam, non rcliquarum fabularum commenta, quae
35 hie auctor aut finxit mendacio aut versu depinxit hcroico. Auctor est Vergilius, sed
Proserpinae stuprosum rajttum Ovidius cecinit, quem num habua-it, nescio. Initium
Sallustii, De coniur. Cat. in V. Patr. IV. exscripsit et Plinii tertium arfis grammaticae*
librum Gdliumque, quem Agellium appellavit, in Praef. V. Patr. Iwidavit. Quae puer
exer"nerat studia ej>iseopus Hieronymo duce contempsit. Non, inquit3, oportet fallaces
40 commemorare fabula» neque philosophorum inimicam Deo sapientiam sequi, ne in Judi-
cium acternae mortis, Domino discernente, cadamus. Scripturae sanetae editionem,
quam Italam vocamus, adhibuit, Hieronymi epistolam edeberrimam ad Eustochium in
Gl. Mart. Praef. exscrij)sit. Prudenfii carmina Gregorius diligentissime coluit, quippe
qui complura oratione soluta exscripserit, quin etiam versus deprompserit. Carmina,
is quibus usus est, sunt haec: Catkemerinon VI, 133 (Gl. Mart. 10b), Peristephanon I (Gl.
Mart. 92, ubi Aurelius Clemens in libro Coronarum laudatur), III (ib 90;, IV (ib. 9 1 ; ,
1) II. Fr. X, 31. 2) Plenius, inquit, auctor in tertio artis grammaticae libro ait:
'Vitas antiqui cuiuscumque nostrum dixerunt; sed grammatici pluralem uon putant habere
vitam'. Ar» grammatica iam periit. 3) Gl. Mart. Praef.
V (ib. 89;, IX (ib. 42;, Apotheosis 449 — 502 (Gl. Mart. 40;, Hamartigenia 257
(V. Patr. VI; Praef. et Gl. Conf. 110;. 'Paulini beatissimi epistola', quam Gl. Mart. 46.
et H. Fr. X, 31. laudavit, iam tatet, sed Nolani fuisse videtur, cuius carmina 15. 16.
18. 23. (de S. Feiice 4—1) in Gl. Mart. 103. exscripsit. Habuit etiam Uranii epistolam
de transitu S. Martini1. Sulpicii Severi scripta a successore S. Martini magni aesti- 5
mata esse, vix commemorari necesse est. Severus, inquit1, Sulpicius, cui tantus fervor
amoris fuit in sanctum Dei, ut eo adhuc degente in saeculo, unum librum de mira-
bilibus vitae eius scriberet, exinde post transitum beati viri duos scripsit, quos dialogos
voluit vocitari. Epistola ad Desiderium, quae Vitam S. Martini praecedit, in Prae-
fatione Mir. S. Martini usus est; Vitae ipsius c. 1 (Gl. Conf. 6), 2 (M. S. Mart. I, 3), 10
3 (ib. I, 19;, 7 (ib. II, 6 0 ; IV, 3 0 ; , 9 (ib. I, 3 ; IV, 30;, 11 (ib. I, 26), 13 (Gl. Conf.
104;, 18 (M. S. Mart. I, 17; exscripsit. Praeterea epistolas secundam ad Aurelium
(M. S. Mart. 1, 4), tertiam ad Bassulam datam (M. S. Mart. I, 2 2 ; V. Patr. VII, 3) et
Dialogos I (II), 2 (Gl. Conf. 20, ubi liber vitae beati Martini laudatur, et 38;, 1 (II), 4
(M. S. Mart. II, 43;, II (III), 3 (M. S. Mart. II, 32;, III, 16 (V. Patr. VIII, 3), UI, 17 15
(M. S. Mart. I, 1) adhibuit. Hufini historia ecclesiastica V, 1 (V. Patr. VI, 1)
V, 3 (Gl. Mart. 48;, VII, 13 (GL Mart. 16;, VII, 14 (Gl. Mart. 20; usus est. Graecam
non vidit, quamquam V. Patr. VI, 1, Eusebii historiam laudavit. Rufini Vitas Patrum
et Cassiani Institutionem Coenob. S. Leobardo reclauso misit. Libros, inquit3, et Vita
Patrum ac Institutione monachorium, vel quales qui recluduntur esse debeant, vel cum 20
quali cautela monachis vivere op'Orteat, abscedens ab eo direxi. Historiam Romanam
ex Orosio hausit, quem M. S. Iul. 1 (Oros. III, 6) et Gl. Conf. 1 (Oros. V, 1)
laudavit. E Constantii Vita S. Germani Autisiodorensis (1, 1) totum caput 29.
M. S. Iuliani ad verbum exscripsit neque vero auctorem nominavit, id quod alias
fere semper fecit. Eodem etiam in Gl. Conf. c. 40 (= Constantius II, 2) usus est. 25
Paulinum Petrocordiensem eundern ac Nolanum habuit, unde omnia quae hie scripserat
Uli tribuit. Paulinus, inquit*, beatus Nolanae urbis episcopus post scriptos versus de
virtutibus eius, quas Severus conplexus est, quinque libros illa conprehendit miracula, quae
post eius gesta sunt transitum, id est in sexto operis sui libro. Quem librum postquam
oratione soluta reddidit, haec adiecit: Haec Paulinus in sexto operis sui libro versu 30
conscripsit, aeeeptum a sancto Perpetuo episcopo de his indiculum. Verum cum ad
eum huius indiculi carta venisset, nepus eius gravi tenebatur incommodo. Unde intelli-
gitur, versus quoque Paulini de wisitatione nepotuli sui Gregorio praesto fuisse. Ne-
que illustris Arverni Sidonii Apollinaris, quem 'Sollium nostrum' voeavit, opera ei
defuerunt. Ep. VII, 12. in M. S. Iul. c. 2. laudavit et Vitam S. Abrahae (V. Patr. 3) 35
ex ipsius Epitaphio (Ep. VII, 11) composuit. Satis mirum est, quod nemo adhuc
vidit, quae Gregorius de locis sametis in Gl. Mart. 6. 8. 16. 17. 26. scripsit maximam
partem e libello Theodosii de Terra Sancta fluxisse. Denique Fortunati amici scripta Gre-
gorium studiose lectitasse, vix comimemorari necesse est. Exscripsit Carmen IX,14.S neque
Vitam S.Martini ignoravit: Sed, inquit6, et Fortunatus presbyter omne opus vitae eius 40
in quattuor libris versu conscrip'sit. Epistola, quae Vitam praecedit, Gregorio ipsi
dicata est. Ex Vitis quas Fortunatus scripsit sanctorum Mas S. Albini'' et S. Seve-
rini Bürdegalensis, quae iam latet*, laudavit. Vitae S. Hilarii in Gl. Conf. 2.
1) Gl. Conf. 108; De transitu autem eius est apud nos magna lectio, ideo eum ex
ordine prosecuti non sumus. 2) M. S. Mart. I, 1. 3) V. Patr. 20, 3. 4) M. S. Mart. I, 2. 45
Cf. quae in Gl. Conf. 1 0 8 . de Nolan.o scripsit, cuius inter opera etiam 'de virtutibus beati Mar-
tini sex versu conscriptos libros' recemsuit. 5) Gl. Mart. 4 1 : Quod Fortunatus presbyter bis
versibus prosecutus est. 6) M. S. Mart. I, 2. 7) Gl. Conf. 9 4 : Albinus autem confessor,
cuius nuper vitae liber a Fortunat.o est conscriptus presbytero. 8) Gl. Conf. 4 4 : Vitam
tarnen huius, postquam haec scripsimus, a Fortunato presbytero conscriptam cognovimus. 50
mentionem fecit, sed Fortunatum auctorem non prodidit. Item Vitas S. Marcelli',
S. Medardi2, S. Remigii3, quae inter Fortunati opera editae sunt, bene novit, neque
vero quis scripsisset memoriae tradidit.
Historiam passionis vel vitam sanctorum quorundam sibi in promptu non fuisse,
5 Gregorius ipse saepius testatus est; cf. Gl. Mart. 55. 103. etc. Cum autem rusticorum
esset, 'ut sanctos Dei, quorum agones relegunt, attentius venerentur', elend nonnum-
quam fraudem fecisse videntur. Unde episcopus ille lectorem, qui passionem S. Patrocli
ex exemplari peregrini cuiusdam 'nocturna tempore, famulante lumine' se descripsisse
dixerat, caesum increpatumque abscedere iussit, dicens: 'Te haec iuxta votum tuum
10 dietasse manifestum est, nam numquam ea cum ullo homine repperisti 4 '. Sed postea
exercitus, qui in Italiam profectus erat, S. Patrocli passionem eandem in Gallias
apportavit. Ita etiam S. Benigni Passionis historiam 'ab euntibus in Italiam' Grego-
rius Lingonensis aeeepit3. Sunt autem non paucae Passiones vel Vitae, quae Gregorio
nostro praesto fuerunt. Eas quidem litterarum ordine hie proferre libet, neque vero
15 repetivi, quas iam supra certis auctoribus tribui: S. Amarandi, Gl. Mart. 5 6 ; S. An-
dreae, quam ipse 'praetermissis his quae fastidium generabant, uno tantum parvo
volumine' comprehendit*, Gl. Mart. 3 0 ; S. Bartholomaei, Gl. Mart. 3 4 ; *S. Bibiani,
Gl. Conf. 5 7 ; SS. Chrysanthi et Dariae, Gl. Mart. 3 7 ; S. Clementis, Gl. Mart. 3 5 ;
SS. Epipodii et Alexandri, Gl. Conf. 6 3 ; S. Eugenii et sociorum eius, Gl. Mart. bl;
20 SS. Ferreoli et Ferrucii, Gl. Mart. 7 0 ; S. Genesii, Gl. Mart. 7 3 ; SS. Gervasii et
Prothasii'', Gl. Mart. 46; S. Iuliani, Mir. S. Iul. 1. 4. 5 ; S. Mariae, quae Melitoni
perperam tribuitur, Gl. Mart. 4 ; S. Maximi 'liber vitae versu conscriptae', Gl. Conf. 22;
S. Mitriae, Gl. Conf. 7 0 ; SS. Nazarii et Celsi, Gl. Mart. 4 6 ; S. Nicetii Lugdunensis,
V. Patr. VIII, Praef. et §. 12; S. Pauli, Gl. Mart. 2 8 ; S. Romani, Gl. Conf. 4 5 ;
25 S. Saturnini', Gl. Mart. 4 7 ; S. Simeonis, Gl. Conf. 2 6 ; S. Symphoriani, Gl, Conf.
76; S. Thomae, Gl. Mart. 3 1 ; S. Vincentii, Gl. Mart. 104. E quibus nonnullae
Vitae iam latent. Quae de SS. Lupicino et Romano in libro Vitae Patr. I. scripsit,
cum Vitis vetere ab auetore conscriptis, qui S. Augendo familiariter usus erat, fere
conveniunt, neque vero Gregorius ex Ulis hausit. Multo magis verisimile est, ipsum
so audita retulisse, quae quidem ex Vitis pendere non nego. De beati Patrocli vita
se 'nuper' relationem aeeepisse, Gregorius dicit; cf. V. Patr. IX, Praef. De vita
septem dormientium apud Ephesum: Quod, inquit*, passio eorum, quam Siro quodam
interpretante in Latino transtulimus, plenius pandit. Quem libellum iam exstare, nemo
omnium, qui de Gregorio disseruerunt adhuc animadvertit. Est autem post Mombri-
35 tium*, qui textum transformatum sine nomine auctoris protulit, a Bollandianis, AA. SS,
27. Iul. VI, p. 389, editus et Gregorio iure vindicatus, cum uni codici S. Audomari
haec clausula subieeta sit: Explicit passio sanctorum martyrum Septem dormientium
apud Ephesum, translata in Latinum per Gregorium episcopum, interpretante Iohanne
Syro, quae observatur sexto Kai. Augusti. Eidem Iohanni interpreti Gregorius sine
40 dubio alia quoque debuit, quae nisi in Graecis libris reperire mihi non lieuit. -Dico
quae de clavis dominicae crucis in Gl. Mart. b (= Theodoreti Hist. Eccl. I, 11), de
puero Iudaeo ib. 9 (= Evagrii Hist. eccl. IV, 26;, de Maria Magdalena ib. 29, de
Iuliana ib. 102 f = Codinus, De aedifieiis Cp.) scripsit.
Codex Miraculorum iam Baudoniviae praesto erat, quae paulo post a. 600. de
45 Vita S. Radegundis libellum condidit. Constat, ipsam, Syagrio Augustodunensi mortuo,
1) Gl. Conf. 87. 2) Ib. 9 3 . S. Medardi Vita post a. 595. tempore Theodoberti regis
recognita est, id quod ex extremis verbis intelligitur. 3) 76. 78. 4) Gl. Mart. 63. 5) Cf.
Gl. Mart. 50. 6) Gregorii liber de Miraculis beati Andreae apostoli infra edendus est.
7) Scriptorem Passionis, quae iam lotet, Augustino usum esse, e Gregorio intelligitur. 8) Gl.
Co Mart. 94. 9) Mombrüius, Vitae SS. II, p. 267 v.
59*
tempore Leifasti episcopi scripsisse. De Gregorio: Ambulavit, inquit', nuntius ad

virum apostolicum dominum Gregorium Turonicae civitatis episcopum, et advenit. Sed
quantum praesens vidit oculis, antequam eam scpeliret, de eius virtutibus in libro mira-
culorum, quem composuit, inseruit. Flodoardus quoque in Historia Remensi Gregorii
Miraculis usus est. s
Quos videre mild licuit, Codices in quattuor classes distinxi, e quibus tres arcte
inter se cohaerent, quarta quamquam antäte inferior est, tamen locis quibusdam omnes
superat, ita ut lacunae quaedam e nullo codice nisi ex hoc snppleri possint. Libros
plerosque Berolinum benevole transmissos ipse contidi; de Vaticanis Mau v. d. certio-
rem me fecit. 1o
la) Codex Paris iensis lat. nr. 2204, membranaceus saec. IX, in forma qua-
drata, fol. 206, olim Reg. 3804, e libris B. Ant. Faure (nr. 6) est. Tegumento, cui
nomina G. Bareps (?) et Io. Schaudelli inscripta sunt, charta pontificis cniiisdam
Avinionensis Ambianensi dioecesi data allita est, cuius scriptura pevlucens specnlo
adhibito vix legi potest. Codex duobus columnis manu antiqua optime scriptiis, hie 15
illic notis Tironianis emendatus est. Praeterea complures libravii saec. IX—XII. rusti-
citatem tollere textumque supplere studebant, quibus correcturis vacare meum non erat.
Titulorum versus singuli minio atramentoque litteris maioribus scripti variant. Siglis
librarius perpaucis usus est: nota 9 litteras 'us', 'ur','um', 'ut' expressit, e. gr. 'merebim9',
'putaret9', 'reliquar9', 'sie9'. Qua de causa scriba codicis sequentis saepe erravit, 20
qnippe qui syllabas 'us' et 'ur' constanter confuderit. Littera 'u' post 'q' in la
plerumque dcsideratar, ut 'qa', 'qod', 'reliqit'. In margine fol. Ib. manas quaedam
hominem extensa dextera ddineavit, in sinistra f. 156. margine nomen MANNO
legitur; nescio, an ille S. Augendi lurensis praepositus intdUgatur, qui monasterio
suo complures Codices obtulit. Insunt autem haec: 25
r mu
fol. 1—45. Gregorii liber in Gloria Martyrum. Cum 2> i m folium excisum
sit, codex in titulo 8 2 : qui nobis a Roma delatae sunt ineipit;
fol. 45—60'. eiusdem liber de Gloria S. Iuliani;
fol. 60' —114. eiusdem libri 4 de virtutibus sancti Martini;
fol. 114—162. eiusdem liber Vitae Patrum; so
fol. 162—199'. eiusdem liber in Gloria Confessorum.
In folio 199'. maxima ex parte vacuo postea canis delineatus est. Sequitur
fol. 200—206'. Fortunati liber I. de vita S. Martini; cf. Auct. antiq. IV, p. XXIl.
Sunt quaterniones 26, e quibus unum Fortunati Carmen oecupat.
la*) Codex Bernensis nr. 199. in forma quadrata, fol. 138. saec. IX. scrij>tus, 35
ex 19 fasciculis constat. Duofolia saec. VIII. litteris Merovingicis exarata a glutinatore
praefixa sunt, quae textum vulgatum Ioannis 11, 16: Didimus — 12, 42: prineipibus
continent, tria (f. 136—138; saec. X. scripta Gregorium sequuntur, quae Vita S. Paidi
eremitae ab Hieronymo composita (ed. Bollandus, AA. SS. Ian. I, p. 604; oecupat.
Fol. 3—135'. octo Gregorii libri integri exstant, quibus describendis complures librarii 40
vacabant. Alii textum emendaverunt et e codieibus deterioribus interpolaverunt.
Codicem frustra trivi. Nam postquam eum totum contuli, liber la sub oculos mihi
venit, quem ipsius fontem esse statim perspexi. Iam huius libri nullam rationem habui,
nisi quod in indice libri I, cuius maxima pars in la periit, ipsum conjsului. Libra-
rius la* libro in Gloria Confessorum caput de Ioanne abbate Reomaensi totum fere ex 45
Vita ipsius descriptum post c. 85. inseruit, de cuius auetoritate nemo adhuc dubitavit,
quamquam et a sermone Gregorii plane alienum est et in exemplari la desideratur.
Nescio autem, utrum la* ex la an ex apographo illius descriptus sit. Neque de
1) Mabillon, AA. SS. saec. I, p. 333.

libris, qui sequuntur, affirmare vdim, fluxerintne ex la' an ex apographo illo, an ex

ipso la. Codicem l u " " , cui caput de Johanne abbate deesse, postquam haec scripsi,
comperi, ex lrt derivatum esse, necesse est.
la") Codex Vindocinensis, quo Ruinart in libro primo recensendo usus est.
5 l a * " ; Codex Laudunensis, de quo Ruinart, Praef. nr. 126, haec scripsit:
'Tertium denique ex Laudunensi ecclesia, agcnte sapient. viro D. Leleu, consentientibus-
que ceteris venerabilibus canonicis, mutuo accepimus, ad cuius calcem haec habentur:
Explicit liber octavus fcliciter. Adalardus subdiaconus scripsit istum codicem in honore
beatissimi Michaelis archangeli. In altera autem folio legitur haec epigraphe: Hunc
io indignus levita librum Odalricus obtulit Deo et sanctae Mariae
quem si quis quolibet ingenio abstulerit, iram Dei omnipotentis incurrat et perpetuae male-
dictionis anathemate damnatus existat. Voces quae detritae sunt Remensem designabant,
uti suspicor, ecclesiam, cui multos alios Codices Odalricus contulit, ut ex similibus codi-
cum inscriptionibus patet, qui etiamnunc in bibliotheca metropolitanae Remorum ecclcsiae
15 asservantur: sed et ecclesia sancti Michaelis ibi etiamnunc in canonicorum claustro
substitif. Haec Ruinartius Remensis. Librum adhuc reperire non licuit.
la****) Codex Vaticanus Reginae Christinae nr. 530', olim card. Ottoboni,
saec. X, in forma quadrata, fol. 120, de quo Ruinartius Praef. nr. 127: 'Alias lectiones
ex codice Romano Christinae reginae Sueciae debemus Stephanotio nostro, qui codex
20 omnes ferme Miraculorum libros comprehendit'. Insunt libri in Gl. Mart., de Gl.
S. Iuliani, Miraculorum S. Martini libri IV.
la*****; Codex Vaticanus inter Palatinos nr. 865, saec. X, membranaceus in
forma quadrata, fol. 108, idem est, quem Ruinart, Praef. nr. 127. Weingartensem
habuit, quamquam c monasterio Kirsgartensi originem traxit. Haec enim fol. 2. indita
25 sunt: Codex ffm in Kirßgarte propc Worin. Insunt libri Vitae Patrum et in Gl. Conf.
lb) Codex Parisiensis lat. membranaceus 'Nouv. Acqu.' nr. 1493 (Cluni 44;,
fol. 153, in forma quadrata, saec. 1X/X, olim bibliothecae publicae Cluniacensis erat.
Initio mutilus — deest enim primus quaternio — fol. 1. artubus aliqua condonari
(Lib. I, c. 13) incijnt. Insunt
30 fol. 1—48. Gregorii liber in Gloria Martyrum;
fol. 49—111. eiusdem liber Vitae Patrum;
fol. 111—153'. eiusdem liber in Gloria Confessorum.
Fasciculornm ordo in extremis paginis designatus est. Sententias nonnullas,
quae omissae erant, manus antiqua in inferiore margine supplevit, alii alia correxe-
35 runt. Codex quod tres tantum libros continet, valde dolendum est. Est la similis,
quocum etiam in ratione scribendi saepe convenit, sed menda illius ex hoc codice non
semel tolli possunt.
2) Codex Parisiensis lat. membranaceus nr. 2205. in forma quadrata, saec. X,
fol. 154, erat P. Piihoei, Colberti nr. 2030, Regius 3§04. Fol. 1. manu saec. XVI.
40 verba Empt. Trecass. IX. Kl. Oct. MDLXX. scripta sunt. Insunt
fol. 1—35. Gregorii liber in Gloria Martyrum;
fol. 35—47'. eiusdem liber de Gloria S. Iuliani;
fol. 47'—86'. eiusdem libri 4 de miraculis S. Martini;
fol. 86' —125. eiusdem liber de Vita Patrum;
45 fol. 125'—154'. eiusdem liber in Gloria Confessorum. Ultimus liber iam c. 107.
Igitur de hoc desinit, cum extremus quaternio perierit. Defectum manus saec. XVI.
his verbis indicavit: Desunt capita IUI et pars CVH.
Liber 19 fasciculis constat, e quibus primus, qui Indicem libri I. continet, binio
est. Librarius primos capitum versus et indices litteris maioribus exaravit, hos qui-
50 dem altemo minio atque atramento. Codex summa neglegentia scriptus est, cum saepis-
1) Olim nr. 636; cf. Montfaucon, Bibl. tom. I, p. 102.

sime verba transposita, repetita, mutata sint. Unde conicere licet, librarios dictata
scripsisse. Duo enim munere scribendi functi sunt, quorum alter litteris nitidis magis
erravit altero, qui rudibus litteris accepta accuratius membranae tradidit. Littera 'u'
post 'q' saepe lineola iudicata, ut quöd qüT; item 'p' nonnumquam lineola ornata
est, ut per, p. Duo, nisi fallor, librarii, aliis exemplaribus adhibitis, emendationibus 5
studuerunt; tertius saeculo XII. suo arbitrio textum corrupit.
Liber ex eodem exemplari ac codex 1 fluxit.
3 ; Codex Claromontanus bibliothecae urbanae nr. 1 1 , saec. X, pulcherrime
scriptus et picturis ornatus est. Qui eum in usum nostrum contulit, de forma scrip-
turaque ne verbum quidem retulit, sed conferas vdim Bordier IV, p. 280: Libri primi 10
index j)rologusque deesse videntur, cum inter schedas nostras reperiri non possint.
Post quartum fasciculum quaternio duoque folia exciderunt, ut textus a verbis Cum
autem (Hb. I, c. 1b) ad c. 104. auderet attingere (f. 3 3 ; Met. Librum in Gloria
martyrum, qui fol. 33. desinit, tria folia vacua sequuntur. Superiori margini fol. 35'.
librarius verba omnium sanctorum et virginum miracula adscripsit. Liber de Gloria 15
S. Iuliani excisus est; fasciculus sextus, qui sequitur, Miracula S. Martini continet,
sed Gregorii epistola desideratur. Praecedunt indices et primi et secundi libri, in
reliquis codicibus singidis libris praefixi, sed textus iam lib. II, c. 32. desinit, atque
tertius et quartus liber omnino absunt. Liber quoque de Vita Patrum mutilus est,
cum c. 18—20. desiderentur. Praeterea omnes prologos librarius omisit. Libro in 20
Gloria Confessorum praeter prologum c. 8. 9. 19. 25. 27—28. 39. 55. 57. 63. 69. 84
—89. 92. 104. 108. desunt. Huc accedit, quod etiam media in textu complura excide-
runt, liberoque arbitrio a librario rustico ubique verba mutata sunt. Nihilominus ex
hoc ipso codice multum profeci, qui, etsi cum 1. 2. eodem, loco nonnumquam hiat, tamen
lacunas illorum complures suppleat. Contulit V. D. Balst. 25
3 a ; Codex Bellovacensis, de quo Ruinart, Praef. nr. 126: 'secundum ex

bibliotheca maioris ecclesiae Bellovacensis, assentiente venerabili Cajritido, nobis suppe-
ditavit D. de Neuilly eiusdem ecclesiae canonicus'. Liber V. Patr. XX, 2. in verbis:
haec ore cognovi desiit. Est solus inter Ruinartii Codices, quem quod catalogos per-
scndatus, non reperi, maxime doleo. Libro 3 affinis quidem erat, sed multo accuratius so
ipso scriptus videtur esse.
4) Codex Bruxellensis nr. 7666—71. in forma quadrata, fol. 143 1 , saec. X,
monasterii cuiusdam erat, cuius nomen periit. Id verba fol. 1. manu saec. XIV. in-
scripta lib' mon| indicant, quae, lacinia abscisa, für quidam mutilavit. Saeculo XVI.
collegii societatis Iesu Molshemiensis erat, ubi haec fol. 1. indiderunt: Coli. Soc. Iesu 35
Molsh. Unde permutatione in bibliothecam celeberrimae domus profess. soc. Iesu Ant-
verpiensis transiit, id quod ex his verbis fol. 1. inscriptis intelligitur: Hunc librum ä
collegio Molshemiensi redemimus permutatione aliorum procurante P . Petri Ruent (?)
ibidem S. theol. Professore. Librum a Bollandianis P. Ms. 12. signatum et Buche-
rius et Chiffietius mutuati sunt, ut acta testantur, quae codici praefixa sunt. Primum 40
epistola Reverendo Patri in Christo P. Aegidio Boucherio Societatis Iesu Insulis. Cum
libro inscripta inest, quam hie repetere libet:
Reverende in Christo Pater Pax Christi. En etiam librum primum et secundum tomi
secundi. Sed ea lege, ut quintus et sextus, cum primum expediverit Reverentia Vestra
ad rae remittatur: et primus et secundus iste suo tempore, secundum promissa Reve- 45
rentiae Vestrae. Utere interea et fruere, sed non prorsus immemor mei. — Salutem
Reverendo Patri meo Herennio et toti choro Sanctorum. 13. Martii 1634. — Antverpiae.
Reverentiae Vestrae Servus in Christo Iacobus Tirivus.
Resalutat Pater Bollandus, sed negat, se quidquam ad Reverentiam Vestram scripsisse
ab uno alterove mense. Pater Sylvester ante 14 dies hinc abscessit et Leodium repetiit. 50
1) Complura folia accedunt, quae qui numeros adscripsit transiluit.

Cs?
' O.'%/y/rme'?i*uJ t-sw&r€i€&ca/
%></Oft
Micc^L^ ^dPrm~ 7/.
i
nonfotum dmrrtnif dmraPfed
^wdcudartifucrbtfnvbonam
•«mtfmiTttfdt- Tcccrnvaudirr
yncrmtrtar abvpfo 6"gT ßffUf
boncr* quiAfupcT paucnfiuftift
ddif- fupermu IUL trcnnfhrtiviTTi'
1 NÖSS* U1S U c t ö f L -
ciuib* bic Ltbdktf-cemponbuf
tttdettur ctr ccmfcriptxif'tAd-fajcro
rum nva/wV -paofam ex&txurn
{jixidcrrt' mite- rucf* Anno AU
irtcarn^ttionjC" d n t fept^rwtrtccfl
mo fexAgcfvno feptxnxo Txrrvpo
rtb* fdtctfftmi xtq- xrz^n^xvdhffv
mv SccxxhoUxx ptpjnnt r&pf fran.
cortmv öcpxtrvcit rorrianoriWfV
filtt VCATAC mern&riAje: cjuansVL
CATOU prvncupif Anno fduifftmi
rzgnt emf-TmÜ narmntz fexta der
cirno'W&tctione- K\VULTVCA: &filxo$t
euxfcoritndenr^ regurn franco^.
Sigillo haec impressa sunt: + PRAEPOSITI. DOMVS. PROFESS. SOC. IESV.

ANTV. Bucherius, qui Miraculorum editionem paravit1, diem, quo litteras ac-
ceperat, subiecit: Accepi 17° Martii, mane. Deinde Chiffletius, cuius Miraculorum
editio summo desiderio exspectata numquam apparuit, codice usus est, teste Papebrochio:
5 Hie liber ann. 1678. commodatus RP. Chiffletio in Collegio Claromontano Parisiis
paranti novam editionem D. Gregorii Turonensis restitui debet Musaeo Sanctorum in
Domo Professu S. I. Antverpiae. Daniel Papebrochius.
Idem atramento pallidiore de auetoritate codicis haec subiecit: Et continetur hie
multo perfectior quam in editis. Adiecta est schedula Chiffletii manu scripta de aetate
io codicis et rebus, quae in ipso continentur. Quam quidem hie repetere nolui, sed id
commemorare libet, quod Chiffletius, ut Ruinart2, codicem a. 767, de quo in clausula
Pippini agitur, compositum esse duxit. Gregorii miracula, quae fol. 1—97. oecupant,
litteris permagnis complures librarii alternis scripsisse videntur, duobus columnis sibi
oppositis. Haec autem insunt:
15 fol. 1—59'. Gregorii liber de Vita Patrum, ubi prologus indicem praecedit;
fol. 59'—96'. eiusdem liber in Gloria Confessorum, ubi capitibus singulis tituli
inditi sunt, quamquam ut in reliquis libris index praefixus est;
fol. 96'—97. Clausula quae dicitur de Pippino a Mabillon, De re diplom. p. 384,
primum edita, quae pallidiore atramento et alia manu subieeta videtur esse. Cum illa
20 permagni aestimanda sit neque qui post Bollandianos eam ediderunt codicem adhibue-
rint, multis gratum fore arbitror, quod pretiosissimum historiae Pipinianae monu-
mentum huic praefationi inserendum esse curavi.
*SI NOSSE VIS, LECTOR, quibus hie libellus temporibus videatur esse con- *f. 96'.
scriptus* vel ad sacrorum martirum preciosam editum laudem, invenies b anno ab c in-
25 carnatione Domini septingentesimo sexagesimo septimo temporibus felicissimi atque 7«7.
traiiquillissimid et catholici Pippini regis Francorum et patricii Romanorum, filii beatae
memoriae quondam Caroli prineipis, anno felicissimi regni eius in Dei e nomine sexto
deeimo, indictione quinta et hliorum eius eorundemque regum Francorum Caroli et
Carlomanni, qui per manus sanetae recordationis viri beatissimi domni Stephani papae
30 una cum predicto patre domno viro gloriosisimo Pippino rege sacro chrismate in reges
Dei providentia et sanctorum apostolorum Petri et Pauli intercessionibus consecrati sunt,
anno tertio deeimo. Nam ipse praedictus domnus florentissimusf Pippinus rex pius per
auetoritatem et imperium sanetae recordationis domni Zachariae papae et unetionem
sancti chrismatis per manus beatorum sacerdotum Galliarum et electionem omnium
35 Franchorum tribus annis antea in regni solio sublimatus est. Postea per manus eius-
demques Stephani pontificis die*1 uno in beatorum praedictorum martirum Dionisii,
Rustici et Eleutherii aecclesia, ubi et venerabilis vir Folradus archipresbiter et abbas
esse cognoscitur, in regem et patricium' una cum predictis filiis Carolo et Carlomanno
in nomine sanetae Trinitatis unetus et benedictus est. In ipsa namque beatorum mar-
40 tyrum aecclesia uno eodemque die nobilissimam atque devotissimam* et sanctis mar- *f. 97.
tiribus devotissime adhaerentem Berteradam, iam dicti florentissimi regis coniugem,
a) conscri in litura 1. m. c. b) s in litura c. c) ab:: | ine, ras. in c. d) tranquillissi:: | mi,

ras. mi c. e) i in litura l. m. c. f) florentis in litura 1. m. c. g) eius quemque St. c. b) de c.
i) ci in litura 1. m. c.
45 1) Cf. Fabricius, Bibl. latina mediae et infimae aetatis (ed. Florent. 1858, tom. III, p. 98;.-
In Bibliotheca Iesuitica memoratur Gregorius Turonensis amplissimis notis illustratus ab Aegidio
Bucherio. Sed illae Mstae in Bibliotheca Iesuitarum Tornaeensi needum editae sunt, quod
sciam. 2) Col. 1156. Sed Bollandiani, AA. SS. 5. Iun. I, p, 424, haesilaverunt: si non
in illo libro, saltem in exemplari non nisi paulo antiquiori.
praedictus venerabilis * pontifex regalibus indutam cicladibus b gratia septiformis Spiritus

benedixit, simulque Francorum principes benedictione 0 sancti Spiritus gratia confirmavit
et tali d omnes interdictu et excommunicationis lege constrinxit, ut numquam de alterius
lumbis regem in aevo presumant eligere, sed ex ipsorum, quos et divina pietas exaltare
dignata est et sanctorum apostolorum intercessionibus per manus vicarii ipsorum bea- s>
tissimi pontificis confirmare et consecrare disposuit. Haec ideo caritati vestrae breviter
in novissima paginula libelli inseruimus huius, ut per suecedentium temporum et vulgi
relatione propago in aevo valeat cognoscere posterorum.
Cum, codicem 4 ante saec. X. exaratum non esse, inter omnes scripturae antiquae
peritos constet, clausulam, quae anno 767. 'in novissima paginula libelli' cuiusdam 10
inserta erat, ex antiquiore Miraculorum codice monasterii S. Dionysii Parisiensis
descriptam esse,patet. Eadem postea auctor 'Revelationis, quae ostensa est S. Stephano'
papae' (ed. Surius AA. SS. V, p. 658;, a Reginone Prumiensi exscriptae, usus est2.
Post fol. 97, quod non consumitur, — dimidia enim fol. 91. columua et totum
fol. 97'. vacant — tria folia excisa sunt, unde quaternio 13. e quinque tantum foliis 15
constat. E duodecim qui praecedunt quaternionibus primus mutilus est, cum folium
primum desit. Gregorium sequuntur:
fol. 98—106'. Libri duo de Vita et virtutibus S. Hilarii a Fortunato compositi et
fol. 107 — 109. Epistola Hilarii, quam misit Abrae filiae suae (ed. Migne, Patr.
lat. X, p. 549—552;,- 20
fol. 109—113'. Vita S. Meginradi (AA. SS. ed. Bollandus Ian. 21, p. 382;,-
fol. 114—131' bis. Vita S. Ermenlandi alia manu scripta (ed. Mabillon, AA. SS.
Saec. III, P. I, p. 383;,-
fol. 132 — 142'. Vita et Miracula S. Cassiani item alia manu scripta, quae
media pagina in his verbis desinunt: sancti pontificis interventio valcat (AA. SS ed. 25
Bollandus 5. Aug. II, p. 66—68;. Deest caput 16. De pace a Domino impretata, id
quod iam Chiffletius animadvertit, et c. 17.
Bruxellensis non satis laudibus efferendus est, quippe qui solus V. Patr. II, 3,
posteris tradiderit, qiä locus in reliquis codicibus plane desideratur. Is primum
a Bollandianis, qui neglegentia unam sententiam omiserunt, deinde a Ruinartio editus 30
est, qui altera hiatu textum depravavit. Aliis quoque locis e codice 4. Gregorium emen-
dare nobis licuit, quin immo nonnullas sententias primum adiecimus. Librarius satis
neglegenter munere functus est, cum verba mutaverit aliaque omiscrit. Nonnulla vitia
non multo post ex alio exemplari in margine correcta, hiatus cruce adscripta saepe
notati sunt. Quod ad rationem scribendi pertinet, huic libro auctoritas nulla accedit, 35
cum tota fere ea sit, quae saeculo X. in usu erat.
Accedunt Codices, quos neque ipse vidi neque alii in usum nostrum contulerunt.
E quibus nullus omnes Miraculorum libros continet, sed singuli tantum insunt vel
parva fragmenta. Textus plerumque foedissimis interpolationibus aspersus aid om-
nino transformatus est. De Parisiensibus et Rotomagensi me per Löioenfeld et 40
Molinier vv. cc. certiorem factum esse, grato animo profiteor. In singidis recensendis
ordinem, quo Gregorius Miraculorum libros digessit, secutus sum, ita ut codices, qui
librum in Gloria Mart. continent, agmen ducant.
5 ; Codex Parisiensis' nr. 9733, saec. IX, membranaceus in forma quadrata,
fol. öl, continet: 45
a) is in litura 1. m. c. b) iccladibus c. c) edictionc in litura 1. m. c. d) tali:, ras. et c.
1) Digna est, quae in M. Germ, non praetermittatur. Exstat in codice Petropolitano Q. I, 37,
saec. X, fol. 1'—3'; cf. 'N. Archiv' VI, p. 500. 2) Cf. Oelsner, 'König Pippin', p. 155.
3) Quem eundem ac codicem S. Gatiani Turonensis fuisse, perpera/n censuit Bordier IV, p. 279.
fol. 1 — 49. Gregorii librum in Gloria Martyrum, sed index desideratur;

fol. 50—57. fragmentum libri IL de Miraculis S. Martini a c. 31. religiosa vi
febrium ad c. 60. vel in puplicis.
Fol. 1—4. valde mutilata sunt. Liber a compluribus librariis scriptus et emen-
5 datus, idem ac codex vetustus Sancti Martini apud Turonos est1, cuius varias
lectiones ab Edmundo Martenne Ruinartius accepit. Tunc autem codex integer libros
in Gloria Martyrum, de Gloria S. Iuliani et Miracida S. Martini ad III, 8 eleganti
opere exornata Turonis continebat; cf. Ruinartii Praef. nr. 127. Finis libri scabie et
putredine exesus erat.
10 Liber reliquos, quos hie collegi, praestantia superare videtur, sed Ruinartius
pauca tantum exscripsit. Clichtoveus simili codice usus est.
6) Codex Admontanus nr. 19, saec. XII, in fol., Gregorii Turonensis librum
de Miraculis et Gloria martyrum confessorumque continet.
1) Codex Bruxellensis nr. 9537—9540, saec. XII, membranaceus in fol., librum
15 in Gloria Martyrum et Vitam Patrum continet.
8; Codex Rotomagensis .4.449, iolim -^= , membranaceus in forma quadrata,
saec. XII. in., continet:
fol. 1. Gregorii librum in Gloria Martyrum;
fol. 26'. eiusdem Vitam Patrum;
20 fol. 43. Boetii librum de consolatione philosophiae; fol. 44. Passionem S. Luciani
et sociorum eius; fol. 53. Passionem SS. Potentiani, Saviniani et Altini (!).
Index libri primi desideratur. Praeterea c. 36—46. 48—58. 61—70. 72—77. 89.
a verbis Cum autem reliquiae, 91—93. 95—101. 103. a verbis Ad huius quoque cellulae,
104. desunt, c. 71. et 78. post c. 84. posita sunt et 91. c. 90. praecedit. Liber Vitae
25 Patrum Igitur Lupicinus (c. 1, §. 1) incipit; sequuntur c. 1. Igitur Gregorius sanctus,
c. 10. Fuit igitur apud insulam, c. 11. 13. 16. Sunt igitur perpauca tantum capita,
quae librarius descripsit, eaque ita versa atque mutata, ut Gregorii sermonem vix
recognoveris.
9) Codex Parisiensis nr. 2791, saec. XII. ex.1, membranaceus in forma qua-
so drata, fol. 120, olim Colbert. nr. 266. erat. Fol. 1. haecce Baluzii manu scripta sunt:
Codex iste in bibliothecam Colbertinam delatus est ex urbe Tutelensi anno MDCLXXXVII.
Steph. Baluzius. Est igitur idem ac 'Colb. tut.' Ruinartii. Insunt:
fol. 1. Gregorii liber in Gloria Martyrum ad c. 105: non sunt auditae;
fol. 34. liber IL de miraculis sanctorum Confessorum;
35 fol. 73—120'. eiusdem Miracula S. Martini ad IV. Prol.: ignavia mentis nostrae
permitteret eum.
Libri primi capita 1—10. 27. 28. 31. 35. 36. 38. 41. 4 3 - 4 5 . 47. 50. 51. 63.
7 6 - 7 8 . 85. 89. 93. 98. 100. 103. 106, libri in Gloria Confessorum c. Ib. 22. 23. 2 6 - 2 8 .
40. 54. 60. 61. 68. 104. desiderantur; M. S. Mart. I, 4 — 6. initia tantum exstant.
40 Codex foedissimis interpolationibus scatet iisdem, quas in libris 15 deprehendimus.
10; Codex Claromontensis collegii Parisiensis Ludovici Magni, quem per
Iohannem Harduinum communicatum Ruinartius littera a distinxit; cf. Praef. nr. 127.
Ibi complura capita hie illic desiderantur, ut Gl. Mart. Prol. a verbis: Non ego Saturni
fugam, c. 2—10. 14. 15. 19. 20. 2 3 - 2 6 . 29. 31—34. 40. 45—49. 51—55. 58. 63—73.
45 76 — 87. 92. 93. Cap. 78. post 31. positum erat et ad c. 37. Ruinartius haec ad-
notavit: 'Deinceps vero in Clar. a pleraque desunt, quaedam alio ordine, quam in
1) Id Delisle, 'Notice sur les mss. disparus de la bibliotheque de Tours', p. 94 (in 'Nolices
et extraits des mss. XXXI, I') probavit. 2) In Catalogo regio saec. XIII. scriptus esse
perperam dicitur.
SS. R. Meroving. I, 60
ceteris scriptis et editis posita, intermixtis etiam quandoque aliquot capitulis ex libro
de Gloria Confessorum'. Liber de Gloria S. Iuliani plane aberat; de Miraculis
S. Martini non constat, utrum Claromontensem Ruinartius litteris Clar. designaverit.
Codex 'Clar.', ut cod. 9, capitum 4—6, libri primi initia tantum habuit. Libro in Gloria
Confessorum c. 9. 10. 15. 1 9 - 2 1 . 2 4 - 2 6 . 28. 29. 35. 36. 4 3 - 4 8 . 5 2 - 5 7 . 59. 84—89. 5
deerant. Desiit c. 96. in verbis: super ignem impletam, ceteris avulsis. Codex ex la*
fiuxisse videtur. Idem est ac Cheltenhamensis nr. 316. 468 (1691;, membranaceus,
saec. XV. ex., Gregorii de gloria martyrum seu confessorum libros II continens, quo-
rum et plures articidi desunt et finis desideratur. Cf. Haenel, Cat. p. 850.
l l ; Codex Claromontensis collegii Parisiensis Ludovici Magni, quem Rui- 10
nartius b appellavit; cf. Praef. nr. 127. Inerant liber in Gloria Martyrum a c. 4,
sed c. 14—20. 26. 28. 30. 33. a verbis Pars enim — virtus beati perpatuit, 35—39. 40.
a verbis Quae relatio, 41—45. 47—49. 50. a verbis Super lapidem vero, 51—56. 58.
59. 61—68. ad verba ceperant abstulerunt, 7 0 - 7 3 . 75—78. 82—84. 88—90. 91. a verbis
Huius reliquiae, 96—98. 100. 101. 103. a verbis Erat enim quidem pauper, 104. deerant, 15
et liber in Gloria Confessorum. Sine dubio Cheltenhamensis nr. 516. 777 (1874;,
saec. XI, est, qui e monasterio S. Vincentii Mettensis originem traxit.
12; Codex Camer acensis nr. 733, membranaceus in forma quadrata, saec. IX,
Gregorii Tur. Passionem S. Iuliani, Vitam S. Martini, pauca de libro Miraculorum
edita a beato Gregorio Tur. continet; cf. Le Glay, 'Catalogue des Mss. de la bibl. 20
de Cambrai', p. 153.
13a et b) Codices Sangermanensis1 et Gemeticensis, quos Ruinartius ad-
hibuit, librum de virtutibus S. Iuliani continebant.
14a) Codex Matritensis bibliothecae regiae nr. A. 76, saec. IX.2 vel X.3, a com-
pluribus librariis litteris Visigothicis exaratus est. Insunt: 25
Gregorii Tur. Epistola de transitu S. Martini; eiusdem libri 4 de virtutibus
S. Martini, sed lib. I, c. 1—8. desunt;
locus de S. Martino e libro de. laude confessorum excerptus;
locus de Briccio ex Historia Franc, sumptus (H. Fr. 11, 1);
extremum Historiae Franc, caput de episcopis Turonensibus (H. Fr. X, 3 1 ; . 30
146; Codex Parisiensis nr. 5326, saec. X, olim Bigotianus nr. 111,fol. 67— 139.
Gregorii Tur. de virtutibus S. Martini libros 4 continet. Inter fol. 114'. et 115. a III, 11.
(dulcis)sime fili mihi aliquid ad III, 24. hoc oleum benedictione textus hiat.
14c) Codex Parisiensis, 'nouv. acq.lat.', nr. 2178, saec. XI, in fol., olim mona-
sterii quod Silos appellatur. Insunt post scripta Sulpicii Severi: 35
f. 55. Liber sancti Martini de Trinitate;
f. 55'. Epistola Gregorii de transitu sancti Martini (H. Fr. 1, 48);
f. 56—97'. Gregorii Miraculorum S. Martini libri 4, sed inter f. 66'. et 67, initium
libri IL desideratur;
f. 100. Vita sancti Briccii episcopi (H. Fr. II, 1); 40
/ . 101. Incipit de episcopis Turonorum (H. Fr. X, 31). Cf. Delisle, 'Mdanges', p. 82.
14ä"; Codex Romanus olim S. Crucis nr. 53, iam bibliothecae Victorii Emanuelis
nr. 140, membranaceus in fol. minore, saec. XI, litteris Beneventanis exaratus est.
Insunt post scripta Sulpicii:
f. 49. Gregorius Tur. de translatione S. Martini (M. S. Mart. I, 6); 45
/ . 50'. de basilica S. Martini (H. Fr. II, 14;,*
/ . 55. Gregorii libellus de miraculis S. Martini, qui Dominis sanctis et in Christi
1) Sangermanenses in Parisiensem bibliothecam transiisse, inter omnes constat, sed inter tot
Codices, qui S. Iuliani Miracula continent, eos quos Ruinartius habuerit e Catalogo eruere non
licuit. 2) Sic Knust, 'Archiv' VIII, p. 770. 3) Sic Eioald, 'N. Archiv' VI, p. 287. 50
amore dulcissimis fratribus incipit; sed iam in vereis confusus abscessit (I, 4) desinit.
Sequitur f. 60. H. Fr. I, 48.
14e; Codex Aurelianensis nr. 292, saec. XI, in forma quadrata, fol. 103,
'Vitam S. Martini episcopi, auctore Gregorio eiusdem regionis episcopo' continet; cf.
5 Septier, 'Manuscrits de la bibl. d'Orleans', p. 169. Erat S. Benedicti ad Ligerim.
14/; Codex Parisiensis nr. 9734, saec. XII, f. 26'—74. Miraculorum S. Mar-
tini libros 4. a Gregorio compositos continet, aliaque quae ad S. Martinum spectant;
cf. Delisle, 'Inventaire des Mss.', p. 45.
14<j*; Codex Parisiensis nr. 13770 (olim S. Germani a Pratis), saec. XII, con-
10 tinet, quae Sulj)icius Severus, Gregorius Tur., episcopus quidam Traiectensis de S. Mar-
tino scripserunt; cf. Delisle, 'Inventaire des Mss.', p.'113.
14h) Codex Parisiensis nr. 5329 (olim Bigotianus nr. 116), membranaceus in
forma quadrata, saec. XIII, p>ost Sulpicii Severi scripta et Abbreviationem Alcuini de
vita et virtutibus S. Martini haecce continet:
15 fol. 63. Gregorii Tur. de virtutibus S. Martini libros 4;
fol. 125. librum cuiusdam episcopi Traiectensis in quoddam miraculum S. Martini;
fol. 131. fragmenta e libro Gregorii in Gloria Confessorum collecta, capita sci-
licet 4. 5. 7—11. His verba subiecta sunt: Omnipotens sempiterne Deus, fons et
origo totius boni, qui in beato Martino antistite glorificaris — saecula saeculorum.
20 Amen. Sequitur Oddonis abbatis sermo nuper, orante domno Theotheloneo episcopo,
de adustione beati Martini Turonensis ecclesiae editus.
14i; Codex Parisiensis nr. 3801 (olim Philiberti de la Marc nr. 44b), saec. XII',
f. 117—166. Gregorii de miraculis S. Martini libros 4 continet.
14k) Codex Trecensis nr. 1, saec. XII, Gregorii Tur. libros 4 miraculorum
26 S. Martini: Dominis sanctis et in Christi amore, Vitam S. Briccii: Igitur post ex-
cessum beatissimi Martini (H. Fr. II, 1), Vitam S. Gregorii Tur. continet.
141) Codex S. Audomari nr. 716, saec. XIII, tom. V, e libris 1 (!) miraculorum
S. Martini, quos Gregorius composuit, quattuor extremos habere dicitur.
14m) Codex Parisiensis nr. 10849 (olim Suppl. lat. 243;, membranaceus, saec.XIII,
so fol. 57. Gregorii Tur. libros 4 Miraculorum S. Martini continet. Liber, ut ex
paucis quos Löivenfeld v. c. exscripsit locis conicere licet, melioribus adnumerandus est.
14«; Codex Aurelianensis nr. 293 (olim Dubois canonici Aurelianensis), saec.
XIII, i)i forma quadrata, fol. 150. Insunt Sulpicii Servii scripta, Gregorius de vita
et miraculis S. Martini, Odonis historia translationis; cf. Septier l. I. p. 169.
35 14o; Codex Turonensis nr. 1021, saec. XIII, olim S. Gatiani ecclesiae cathe-
dralis, cuius varias lectiones Ruinartius ab E. Martenne accepit, f. 52. libros 4 mira-
culorum S. Martini continet.
14p) Codex Cheltenhamensis nr. 481. 728 (1810;, olim S. Maximini Treve-
rensis, saec. XI. et XIII, eadem continet; cf. Haenel, p. 862.
4o 14»; Codex Parisiensis nr. 5334 (olim Puteanus), saec. XIV, fol. 298, membra-
naceus in folio, fol. 156'—261. Gregorii Tur. miraculorum S. Martini libros 4 continet.
14r) Codex Parisiensis nr. 5335, saec. XV, fol. 9 1 , membranaceus in forma
quadrata, post scripta Sulpicii Severi continet:
fol. 37. Gregorii Tur. libros miraculorum S. Martini 4;
45 fol. 76'. librum cuiusdam e (episc.) Treiectensis de quodam miraculo beati Martini;
fol. 83. sermonem beati Odonis abbatis Cluniacensis de combustione basilicae beati
Martini Turonensis.
14s) Codex Parisiensis nr. 9732, saec. XV, in forma quadrata, fol. 167, post
Sulpicii Severi scripta continet:
50 1) In Catalogo regio saec. XIII. perperam tribuitur.

60*
fol. 48. Gregorii Tur. libros 4 de miraculis S. Martini;

fol. 102. librum cuiusdam episcopi Traiectensis in quoddam miraculum beati Martini;
fol. 111'. sermonem beati Odonis continet. — Liber praecedenti simillimus est.
14t) Codex Turon'ensis nr. 1023, olim S. Martini nr. 179, saec. XV, eadem
continet, sed post librum episcopi Traiectensis Gl. Conf. c. 6—8. inserta sunt. 5
14«; Codex Boloniensis nr. 105, saec. XVI, Gregorii Tur. de virtutibus beati
Martini libros 4 continet.
14v; Codex S. Victoris Parisiensis, quem Ruinartius per Herovallium ac-
cepit, praeter libros 4 de Miraculis S. Martini 'aliquot capitula libri de Gloria Con-
fessorum' continebat; cf. Praef. nr. 127. et p. 1139. Inerat etiam Prosa de S. Martino, 10
quam ex vetustis Missalibus excerptam esse, Ruinartius coniecit. Hanc, ne quid desi-
deretur, hie subiciendam esse curavi:
PROSA DE SANCTO MARTINO. Sacerdotem Christi Martinum euneta per orbem
canat ecclesia pacis catholica, atque illius nomen omnis haereticus fugiat pavidus.
Pannonia laetetur genitrix talis filii, Italia exsultet altrix tanti iuvenis, et Galliae trina 15
divisio sacro certet litigio, cuius esse debeat praesul, sed pariter habere se patrem omnes
gaudeant, Turonici soli eius corpus foveant. Hinc Francorum atque Germaniae plebs
omnis plaudat, quibus videndum inspexit Dominum in sua veste. Hie celebris est
Aegypti partibus, Graeciae quoque eunetis sapientibus, qui impares se Martini meritis
sentiunt atque eius medicamini. Nam febres sedat daemonesque fugat, paralvtica membra 20
glutinat et mortuorum sua prece trium reddit corpora vitae pristinae. Hie ritus sacri-
legos destruit et ad Christi gloriam dat ignibus idola. Hie nudis mysteria brachiis con-
ficiens, praeditus est caelesti lumine, hie oculis ac manibus in caelum est totis viribus
suspen8us, terrena euneta respuit. Eius ori numquam Christus abfuit sive iustitia, vel
quidquid ad veram vitam pertinet. Igitur te euneti poseimus, 0 Martine, ut qui multa mira 25
hie ostendisti, etiam de caelo gratiam Christi nobis supplicatu tuo semper infundas et cetera.
Omnipotens sempiterne Deus, fons et origo totius boni, qui in beato Martino anti-
stite glorificaris, laus virtutis eius et robur fortitudinis illius, gloria sanetitatis eius et
decor formae ipsius, amor cordis eius suspensioque animae ipsius, lumen mentis eius et
dux itineris illius; qui in eo imaginis tuae similitudinem mirabili expressione reformasti 30
et per eum puritatis tuae formam quodam modo palpabilem nobis exhibuisti; quem,
cum diligeret, te inspirante, iustitiam odiretque iniquitatem, unxisti oleo exsultationis
non prae partieipibus tuis, sed inter maximos Unigeniti tui partieipes; exaudi, ipso inter-
cedente, deprecationes nostras gravi peccatorum pondere pressas, et praesta, ut preces
eius apud misericordiam tuam scelerum meorum raaculas deleant, exempla me ad altiora S5
piae operationis provocent, miracula a maus terreant, charismatumque eius flagrantia
ad currendum post te in odore unguentorum tuorum me pertrahat, imber doctrinae eius
mei cordis duritiam infundat, omnisque gratia, quam abs te boni auetore aeeepit, ad
meae proficiat devotionis atque salutis augmentum. Per eumdem.
Qui sequunticr Codices 15 Miracula S. Martini ad II, 24. tantum continent, cum- 40
que interpolatum textum eundem ac codex 9. praebeant, ex simili exemplari eos fiuxisse
necesse est. Sunt autem hi:
lba) Codex Parisiensis nr. 5359 (olim Bigotianus nr. 113) membranaceus in
folio, saec. X. ex. vel XL in. Post Sulpicii Severi Vitam S. Martini epistolasque insunt:
fol. 49. Vita S. Briccii (ex Hist. Fr. II, 1); 45
fol. 51. Sulpicii Severi dialogus de virtutibus S. Martini episcopi;
fol. 73. liber S. Martini de Trinitate;
fol. 73'. liber miraculorum S. Gregorii.
Sequitur fol. 91. Vita S. Eligii episcopi.
Catalogus episcoporum Andegavensium fol. 113, qui beati Gregorii Vitam S. Mau- 50
rilii episcopi et confessoris excipit, ad Raynaldum (913—1010; produetus est. Quod ad
Miracula S. Martini spectat, quae II, 24. in verbis perferatur. Explicit Vita Sancti
Martini deficiunt, post I, 6. silere nequivimus adiuvante domino nostro Iesu Christo
homilia Albini inserta est:
fol. 77—78'. Incipit Omelia Albini in natali S. Martini episcopi et confessoris.
5 Postquam Dominus noster — fieri solent, qui vivit et regnat cum Deo patre et Spiritu
sancto in unitate maiestatis divine per orania' secula seculorum. Amen.
Homiliam cap. 1. Gregorii excipit.
156; Codex S. Vincentii Cenomanensis, de quo v. Ruinart nr. 127. Capita
4—6. libri primi desiderabantur vel potius extra ordinem sub nomine Sermonum in
10 ipso codice descripta erant. Defecit II, 24. perferatur. Explicit de Miraculis sancti
Martini episcopi et confessoris.
15c; Codex Parisiensis nr. 13770 (olim S. Germani a Pratis), saec. XII, teste
Ruinart p. 1005, annorum circiter 700, item Mir. S. Martini I, 4—6. omittit, sed
librum primum (f. 101—127; tantum habet. Desinit in his verbis: pro delictis, eo
15 praestänte, qui iudicaturus est vivos et mortuos in sede supernae maiestatis. Amen.
lbd) Codex Beccensis, ubi liber I. Miracula quae Dominus incepit, capita
1, 4—6. omisit, cum extra ordinem in codice haberentur. Praeterea, ut in lbe, I, 14
et II, 19. ad verba: prodatur in opere desiderabantur. Desiit II, 24. in perferatur.
15e; Codex Parisiensis nr. 5336, saec. XIII, olim Colbertinus nr. 709, idem est,
20 quem Ruinartius 'Colb. b' appellavit. Insunt:
Gregorii Tur. narratio de transitu S. Martini;
fol. 48—59. eiusdem de miraculis S. Martini libri IL Desiderantur I, 4—6.
14. 31. a verbis qui sie ab iniqua cupiditate, II, 19. ad verba: prodatur in opere.
Desinit II, 24. ab eius ore narrata cognovi. Explicit liber IL Miraculorum sancti
25 Martini.
Gregorium V. S. Pelagiae poenitentis excipit. Codex aliquanto deterior eo est,
quem supra commemoravi'.
16; Codex Parisiensis nr. 17568 (olim 'Notre-Dame' nr. 121), membranaceus
in folio, saec. XIII, post fragmenta Vitae Apollonii de Tyro
so fol. 95'—114. Gregorii librum Vitae Patrum ad c. 10. Christus animam suseepit
in celo continet. Caput 4. et prologi c. 9. 10. desiderantur. Sequuntur E x c e r p t a de
libro Paschasii diaconi de vita p a t r u m .
17; Codex Remensis nr. 312. S, membranaceus in fol., Gregorii librum de
miraculis patrum continet; cf. Haenel p. 397.
35 18; Codex Bruxellensis nr. 11986, chartaceus saec. XV, tomus primus coüec-
tionis Geuthyanae est. Insunt:
fol. 230. Gregorius Tur. de gestis sanctorum patrum;
fol. 250. eiusdem de Gloria Confessorum; cf. 'N. Archiv' II, p. 258'.
Capita singula e Gregorii Miraculis selecta in libris mss. saepissime reperiuntur,
40 sive in Collectiones quae Acta Sanctorum continent recepta sive Sulpicii Severi scriptis
subieeta sunt. Quos quidem Codices, cum fere innumeri sint, omnes proferre meum
non erat, sed iüos tantum enumerare libet, quos e Catalogis raptim congessi.
19a) Codex Parisiensis nr. 5343 (olim Philiberti de la Mare), saec. XI, continet
Gl. Mart. c. 27. 28. de S. Paulo apost. et de S- Petro apost.
45 1) Praeterea Bordier v. c. IV, p. 280. codicum Turonensis e libris Victoris Luzarche,

saec. XII. et XIII ('de Saint-Martin de Siez'), et Londoniensis, Musaei Brilannici, Cott.
Append. XVIII, saec. XII, mentionem fecit, qui 'Mir. Mart.' continent. 2) Codici Matritensi
academiae regiae historicae nr. 6 (F. 177;, saec. X, librum 'De laude confessorum' inesse, Ewald,
'N. Archiv' VI, p. 330, scripsit, sed nescio, an Mir. S. Mart. potius sint, cum codex ad classem
50 14. vel 27, pertinere videatur.
22 GREGORU EPISCOPI TURONENSIS LIBRI OCTO MIRACULORUM.
196; Codex Parisiensis nr. 13758 (olim S. Germani a Prato nr. 1049;, saec. XI.
Insunt: fol. 115. Gregorius Tur. de SS. Petro et Paulo (Gl. Mart. c. 27. 28.), fol. 116.
de vita S. Maurilü; fol. 148. de S. Cruce; cf. Delisle, 'Inventaire', p. 112.
19c; Codex Trecensis nr. 2, saec. XII. vel XIII. Insunt Gregorius Tur. de
S. Petro et Paulo et de S. Laurentio, i. e. Gl. Mart. c. 27. 28. 41. 6
20; Codex Parisiensis nr. 5339 (olim Colbertinus), saec. XL vel XII, Vitam
S. Maurilü auctore Gregorio, Vitam S. Mariae Aegyptiae, Missam in natali S. Briccii,
Vitam et miracula S. Andreae apost. (Gl. Mart. c. 30. 78?;, Vitam S. Senoch abbatis
(V. Patr. c. 15; continet.
2 1 ; Codex Parisiensis nr. 1805 (olim Bigotianus nr. 41), saec. X. vel XI, in io
forma quadrata, fol. 88, post Lectiones omnium sanctorum fol. 39'. Gl. Mart. c. 50-
continet, cui post permansit Gl. Conf. c. 41—43, subiecta sunt: Apud etiam castrum
— retuli sanas. Lemma inscriptum est: Gregorius Tur. ep. de beato Benigno et ceteris
apud Divionem locatis sanctis. Vita S. Romani Rotomagensis episcopi et catalogus
Rotomagensium episcoporum, qui ad Witonem (892—909; progreditur, sequuntur. 15
22; Codex Lugdunensis-Batavorum nr. XVIII. 114. A. (apud Geelium
nr. 396;, saec. XI, fol. 61—65'. 'Excerpta e libro Gregorii Turonensis de miraculis
martyrum Thebaeorum', i. e. Gl. Mart. c. 61, continet.
2 3 ; Codex Floriacensis, quem Ruinartius p. 1398. ad Gl. Mart. c. 73. hoc modo
laudavit: Istud caput invenimus in codice Floriacensi ab annis circa 600. scripto. 20
Cf. Praef. nr. 127.
24«; Codex Parisiensis nr. 5318 (olim Bigotianus nr. 111), membranaceus in
folio, saec. XII, fol. 4 5 ;
246; Codex Parisiensis nr. 5341 (olim Colbertinus nr. 59;, membranaceus in
folio, saec. XII, fol. 4 4 ' ; 25
24c; Codex Parisiensis nr. 5292 (olim Colbertinus nr. 401;, membranaceus in
folio, saec. XIII, fol. 133' ;
24a"; Codex Parisiensis nr. 5319 (olim Colbertinus nr. 846;, membranaceus in
folio, saec. XIV, fol. 82,
Gl. Mart. c. 103. de Feiice Nolano presbytero continent, sed post verba Igitur in so
pace quiescens, sepultus est iuxta urbem inserunt ab Elpidio venerabili presbytero in
loco qui dicitur Pincis. Desinunt in verbis: scripsit hie auctor.
24e; Codex Parisiensis nr. 3788 (olim Colbertinus nr. 801;, membranaceus in
folio, saec. XII, idem c. 103. habet, sed textus magis depravatus est: sepultus est
iuxta urbem ab Elpidio venerabili presbytero in loco qui dicitur Pincis, ubi virtus divina ss
multis eum declaravit miraculis, de quibus unum refero. Erat quidam pauper. Desinit
iam in verbis: velociter mihi restituit. E t ita vir pauper, repertis bobus, quos amiserat,
letus et gratias agens Deo revertitur ad propria. Explicit. Fol. 22'. Sermones Gregorii
Tur. de transitu S. Martini et de translatione et virtutibus eiusdem exstant.
25; Codex Trecensis nr. 1, saec. XII, Gl. Mart. c. 55. de S. Eutropio, c. 5. de 40
miraculis sanetae Crucis, c. 27. de S. Petro, c. 28. de S. Paulo, Gl. Conf. c. 90. de
S. Lusorio continet.
26; Codex Montepessulanus nr. 1, tom. 1, Gl. Mart. c. 35. de S. demente,
c. 47. de S. Saturnino, Passionem S. Andreae apostoli; tom. II. Vitam et Miracula
S. Maurilü Andegavensis episcopi; tom. III, Gl. Mart. c. 58. de S. Troiano; tom. IV. 45
Gl. Mart. c. 41. de S. Laurentio et 'Narrationem beati GregoriiTur. de Radegunde' continet.
21a) Codex Parisiensis nr. 10848 (olim Suppl. lat. 1012;, membranaceus in
forma quadrata, saec. IX.' Insunt:
fol. 1. Sulpicii Severi scripta;
fol. 94. Versus in foribus primae cellae S. Martini episcopi ac confessoris; so
1) Saec. X. Arndt v. c. p. 28. tribuü.

fol. 98. Descriptio basilicae S. Martini: Basilica sancti Martini abest a civitate
passos quingentos fere et quinquaginta ( = H. Fr. II, 14;;
fol. 99. Quodam itidem die, dum in area, quae parva admodum — auditoribus
caena debetur ( = Sulp. Sev. Dial. II (III) lb);
5 fol. 101. Liber S. Martini de trinitate;
fol. 102'. Sermo dön Gregor epi de transitu sei Martini. Archadii vero et Honorii
— conputantur ( = H. Fr. I, 4 8 ; ;
fol. 104. Item alius eiusdem de eo quod audivit Severinus episcopus in transitu
sancti Martini. Beatus autem Severinus ( = Mir. S. Mart. I, 4—6;, ubi c. 4. post
10 verba ex consuetudine inserta sunt post matutinos;
fol. 107'. Vita S. Briccii (= H. Fr. II, 1);
fol. 110'. De episcopis Turonicis ( = H. Fr. X, 31);
fol. 117'. Catalogus pontificum Turonensium a Latino ad Landramnum.
Erat bibliothecae Pitkoeanae, ubi Claudii Peleterii regni administri beneficio
15 Ruinartius ipso usus est; cf. Delisle, 'Cabinet des Mss. de la Bibl. Nat.' II, p. 294.
'In quo praeter Gregorii locum de obitu sancti Martini, sub titulo, serm. dön. Gre-
gorii epi de transitu S. Martini, relatum, habetur catalogus episcoporum Turonensium,
id est caput ultimum Historiae Gregorianae. — — — Ceterum Gregoriano Turo-
nensium episcoporum catalogo subiunguntur nomina sequentium ad Landramnum, cuius
so tempore, saeculo scilicet nono, codex scriptus est. Ii autem recensentur hoc ordine:
Latinus episcopus. Charegiselus episcopus. Medegiselus episcopus. Sigilaieus epi-
scopus. Rigobertus episcopus. Chrodobertus episcopus. Bertus episcopus. Guntram-
nus episcopus. Ibbo episcopus. Gausbertus episcopus. Dido episcopus. Rangabertus
episcopus. Austaldus episcopus. Eusebius episcopus. Herbernus episcopus. Ioseph
25 episcopus. Landramnus episcopus'.
Haec Ruinartius.
21b) Codex Turonensis nr. 1018, olim S. Martini nr. 155, saec. XI, inter cetera
f. 180—188'. M. S. Mart. I, 4—6. continet.
21c) Codex Turonensis nr. 1020, saec. XIII, eadem continet.
so 27a"; Codex Parisiensis nr. 1933 (olim Colbertinus nr. 1168;, saec. XIII, fol.
124—125. Mir. S. Martini I, c. 4—6. continet. Verba post matutinos (c. 4), ut in 21a,
interpolata sunt. Desinit: silere nequivimus, adiuvante domino nostro Iesu Christo,
qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia secula seculorum. Amen.
27e; Codex Parisiensis nr. 2854 (olim Puteanus), in forma quadrata, saec. IX,
a fol. 72. post Sulpicii Severi epistolam ad Bassulam datam, fol. 64—66'. Sermones
Gregorii Turon. episcopi de transitu S. Martini episcopi continet. Sequuntur 'Scriptum
Albini magistri de vita S. Martini' et Vita S. Briccii (H. Fr. II, 1).
27/; Codex Corbeiensis, saec. IX, Mir. S. Mart. I, c. 4. 5. continebat; cf. Rui-
nart p. 1005: 'In codice autem Corbeiensi ab annis 900 descripto sub hoc titulo ex-
40 stant: Versicolus de transitu S. Martini, et ibi sanctus Severinus dicitur Colosensis epi-
scopus'. Desiit c. 5. explicare. Finit versiculus sancti Ambrosii de transitu sancti Mar-
tini episcopi et confessoris.
27<7; Codex Vindobonensis nr. 468 (olim Hist. eccl. nr. 94), membranaceus
saec. X, in forma quadrata, continet:
45 fol. 14—IT. 'Gregorii Tur. de miraculis S. Martini. Fragmentum libri primi';
fol. IT—19'. Vitam S. Briccii (H. Fr. II, \) ad verba magnifice sanetitatis.
Restante domino nostro Iesu Christo, cui est gloria.
2 7 Ä ; Codex Parisiensis nr. 15032, olim S. Victoris, saec. X. et XI, opuscula
Sulpicii Severi aliaque, quae ad S. Martinum speetant, et Vitam S. Briccii (fol. bl)
60 continet. Cf. Delisle, 'Inventaire des Mss.', p. 67.
21i) Codex Vindobonensis nr. 642 (olim Hist. eccl. nr. 168;, membranaceus
saec. XI, in 8°. Insunt:
fol. 170'—176'. Gregorii Tur. Vita S. Briccii (H. IV. II, 1), de obitu S. Mar-
tini, versiculus de transitu;
fol. 177'—179'. eiusdem translatio S. Martini.
21k) Codex Laudunensis nr. 195, saec. XIII, sermonem Gregorii Tur. Beatus
autem Severinus (Mir. S. Mart. I, 4) continet. 5
211) Codex Parisiensis nr. 1864 (olim Colbertinus nr. 2854;, membranaceus in
folio, saec. XIII, fol. 301. Insunt:
fol. 36'. Narratio Gregorii Tur. de obitu S. Martini;
fol. 61'. Narratio Gregorii Tur. de virtutibus S. Martini;
fol. 101'. Gregorius Tur. de miraculis S. Andreae apostoli. 10
27m; Codex Escorialensis F. IV, 2, saec. XIV, Gregorii Tur. scripta de
transitu beati Martini et de eius translatione continet.
28; Codex Parisiensis nr. 5322 (olim Colbertinus nr. Bl), membranaceus in
folio, saec. XII, fol. 5. Gregorii Tur. Vitam S. Nicetii Lugdunensis episcopi ( V. Patr.
c. 8) continet. is
29a; Codex S. Audomari nr. 765, saec. XI. Insunt:
Sermo beati Gregorii Tur. de transitu Martini; Vita S. Briccii (H. Fr. II, 1);
Gregorii Tur. Vita S. Venantü abbatis (V. Patr. c. 16;.
296 et c) Codices Maioris monasterii a et b Ruinartii, quorum alter iam
Turonensis nr. 1013, saec. X. et XI. est, alter periit. Inest V. S. Venantü (V. Patr. 20
c. 16;, quam in Mai. mon. a Gl. Conf. c. 15. de S. Venantio excipit. In Mai. mon. 6
prologus deerat. Iidem Passionem S. Iuliani interpolatam habent, Turonensis, f. 42,
etiam initium libri Gregorii de Gloria S. Iuliani ad c. 7 : super eos inruit.
29d; Codex Parisiensis nr. 11754, olim S. Germani a Pratis, f. 96'. V. Patr.
c. 16. de S. Venantio continet. Desinit §. 4. redditur gloriosum, ut codex 3. Ipso 25
Ruinart usus est.
30a) Codex Vindobonensis nr. 576 (olim Hist. eccl. nr. 14b), saec. X,
fol. 24—32. Gregorii Tur. Vitam S. Nicetii (V. Patr. c. 11);
fol. 32. eiusdem 'Narrationem de duobus miraculis in sepulcro S. Maximini
factis' (Gl. Conf. c. 91. 9 2 ; continet. 30
306; Codex Vindobonensis nr. 748 (olim Theol. nr. 164;, saec. XU,
fol. 80'—84. Gregorii Tur. Vitam S. Nicecii Trevericorum archiepiscopi (V. Patr.
c. 17; continet.
3 1 ; Codex S. Albini Andegavensis, quo Labbe, Bibl. Mss. II, p. 696, usus
est, V. Patr. c. 18. de Urso et Leobatio continebat. 35
32; Codex Parisiensis nr. 9735, olim Maioris Monasterii nr. 112, tum Suppl.
lat. nr. 544, saec. XI, fol. 6 — 10. V. S. Monegundis (V. Patr. c. 19; continet. Ipso
Ruinart usus est; cf. Delisle, 'Notice', p. 136.
3 3 ; Codex S. Cornelii Comp endiensis ab Ruinartio in V. Patr. c. 20. de
sancto Leobardo reclauso laudatur. Is ex la, postquam ab interpolatore depravatus 40
est, descriptus videtur esse.
34; Codex Lugdunensis - Batavorum Voss, in 4°, nr. 2 8 , membranaceus,
continet: 'et alia quorum finem facit aliquid Gregorii Tur. ex libro Miraculorum'.
35; Codex Cusanus, Hist. membr., saec. XIII, Greg. Tur. 'de miraculis sancto-
rum' continet; cf. 'Archiv' VIII, 611. 45
Saeculo XI, ut videtur, homo otiosus ex altero Gregorii Miraculorum libro, in
quo de S. Iuliano agitur, Passione antiqua (AA. SS. ed. Boll. 28. Aug. VI, p. 113)
adhibita, opusculum illud confecit, quod e compluribus codicibus Ruinartius p. 1265.
edidit. Id quidem, cum vix quidquam novi1 contineat, typis iterum mandare super-
1) Locum, quo sanctus occisus est, auctor Passionis Vinicellam appellavit. 50

sedemus, sed, ne quid desit, Codices, qui nobis in notitiam venerunt, infra coüe-
gimus.
36a) Codex Parisiensis nr. 5283 (olim Colbertinus nr. 3296), membranaceus in
forma quadrata, saec. XI, fol. 194, Passionem S. Iuliani fol. 112'. continet.
5 366; Codex Parisiensis nr. 15437 (olim Sorbonnicus nr. 1283;, membranaceus
in folio, saec. XI, fol. 217. Inest fol. 124'. Passio S. Iuliani auct. Gregorio Turon.
36c) Codex S. Germani a Pratis c apud Ruinartium.
Codex Gemeticensis Ruinartii, in quo verba sermo fidelis eundem conflictum
percurrat sequuntur Explicit praefatio, tum capitum index, post quem: Incipit passio
10 sancti Iuliani egregii martyris. Cap. I. Sanctus etc. Sine dubio idem est ac 136, tn
quo genuinus Gregorii liber exstat.
Codices Maioris-monasterii duo üdem sunt, quos supra 296 et c recensui.
In altero, iam Turonensi nr. 1013, saec. X. et XI, fol. 42 — 50. Passio S. Iuliani
exstat.
is In libris qui sequuntur 36d —g Jinis Passionis inde a verbis: In loco autem illo,
quo beatus martyr percussus est, desideratur.
36d) Codex Parisiensis nr. 17002 (olim 'Notre-Dame' nr. 91), membranaceus
in folio, saec. X, sed folia quaedam saec. XL scripta inserta sunt. Exstant fol. 265'.
Miracula S. Iuliani, manu saec. XI. exarata.
20 36e et f) Codices S. Germani a Pratis b et u Ruinartii*.
36g) Codex Vindobonensis nr. 498 (olim Hist. eccl. nr 107;, saec. XIII,
fol.94—109'. Gregorii Tur. Passionem Iuliani martyris continet, sed qualis sit, ignoro.
De ratione quae inter singulos libros intercedat cum iam disserendum mihi sit,
primum codicem la* ex la fiuxisse paucis probabo. In libro V. Patr. 6,7 scriba la
25 pro assiduo instante scripsit assiduo (duo postea eras.) et a linea duo instante, quae
librarius la* assiduo duo instante reddidit. Deinde quae V. Patr. 12, 3 m. 2. in la
interpolavit, in textu codicis la* reperiuntur:
la la'
ductum se* in praesentiam Domini** aethe- ductum se ad aethera in presentiam Do-
so ros et in hac Serafin obumbraret maie- mini ibique Seraphin obumbrare maiestatem
statem Isaiam prophetam extenso volumine Domini et Isaiae prophetae verba quae
verba*". Dum (que haec m. 2. add.). vaticinaturus erat intimare turba circum-
*ad aethera m. 2. superscr. stante angelorum in laudem Dei voce se-
"ibique Seraphin obumbrare maiestatem dentes aetheras et in hac Seraphin obum-
35 Domini et Isaiae prophetae verba quae vati- braret maiestatem Isaiam prophetam extenso
cinaturus erat intimare turba circumstante volumine verba quae vaticinaturus erat
angelorum in laudem Dei voces edente clamare turba. Dumque haec.
m. 2. in inferiore marg. emendavit.
***quae vaticinaturus erat clamare turba
40 1. m. in inferiore marg. supplevit.
Nemo est qui non videat, quae m. 2. in la supplevit, fere eadem esse quae in
textu la iam scripta erant. Itaque librarius la*, qui emendationes inseruit, de Seraphin
et Isaia propheta eadem bis retulit. la" cum la et la* in Gl. Mart. 27. convenit:
ratum pro rarum, et cum la' in Gl. Mart. 28: agens pro genis, ubi in la probe genis
45 scriptum est. la"' cum la' consentit: Gl. Mart. c. 33. resalutans, c. 40. lacinoris et
tabescit pro iocinoris et tepescit, c. 55. consecutus pro consecratus, M. S. Iul. Praef.
conscendunt pro contendunt, quae menda la evitavit. la"" in Gl. Mart. c. 55. con-
secutus CM»I la*. la***, c. 103. Maximiano pro Maximo cum la. la*. la*" habet.
1) Codicem Colb. tut. (9) Ruinartius, p. 8 4 8 . libri» 3 6 . perperam tribuit.
la**"* in Gl. Conf. c. 49. textum cum la* sie corrupit: duas ecclesias edifieavit, tem-
plum Dei cum reliquiis sanctorum communivit. Quae cum ita sint, codices la*. la".
la"*. l a " " . l a non curavi, sed unum la tantum adhibui. Is ex eodem exemplari (1)
ac 16 fiuxit: uterque Gl. Mart. c. 40. fons pro frons, c. 50. accelatur pro acceleratur,
c. 67. Huie pro Hie, c. 76. humilitatis pro humiliatis, V. Patr. II, Praef. feci in david la, 5
feeundavid 16 pro feeundavit scripsit. Denique in V. Patr. 19, 2 uterque verba mors
iniqua omisit. Cum codici 16 tres tantum libri insint, la ex illo fiuxisse nequit.
Neque 1 6 ex l a descriptus est, cum menda la propria evitaverit, ut Gl. Mart. c. 16.
et qui ipsa l a , et aqua ipsa probe 16 scripsit. Codex 2 arete quidem cum 1 coniunetus
est, sed de vetustiore exemplari D pendet. Cum 1 convenit: Gl. Mart. c. 14. plerisque 10
pro plexisque, c. 20. palmas pro palmasque (sie Rufinus), c. 36. sita pro sata,
c. 40. quis pro aquis et detecto pro deiecto, c. 72. nequitia pro nequit. Cum itaque
codex D iam compluribus naevis aspersus esset, in üs libris, qui in 1 et 2 tantum
exstant, veram lectionem e codieibus non semper erui lieuit. Quae cum ita sint,
felici casu contigit, ut editor princeps (p) codice usus, sit, qui etsi cum la. 6. 2 non ü
raro convenit1, tamen lacunas quasdam supplevit, quibus et 1 et 2 hiabant2. In üs
autem libris, qui etiam in 3 conservati sunt, codicum auetoritatem rarissime tantum
neglegi lieuit. Neque vero codex B, ex quo et D et 3 fiuxit, mendis omnino vaeuus
erat. Exempli gratia in Gl. Mart. c. 9. pro verbis in quo tarn loco 1. 2. 3 habent in
quodam loco, c. 27. pro morbidis praebent la. b more idis, 3 more eorum. Codex 3a 20
cum 3 in Gl. Conf. c. 81. quae ingluttire in quae in gutture depravavit, dum alias
cum la convenit, ut V. Patr. 4, 4. Candidobrinse pro Canbidobrinsi. Sed ipsum tertiae
classi tribuere malui, cum Gl. Conf. c. 49. verba exinde iterum in alia villa aliud aedifi-
cavit Ruinartio teste cum la non omiserit.
Denique de codice 4 agendum mihi est, qui praestantia reliquos superaret, si 25
libros omnes haberet atque accuratius scriptus esset. Is ipse est, ex quo V. Patr. c. II, 4.
hausi, quod in 1. 2. 3 desideratur. Id quidem post Bollandianos iam Ruinartius, sen-
tentiis quibusdam omissis, textui inseruit, sed alia non pauca ex hoc codice primus et
emendavi et supplevi. Exempli causa V. Patr. VI, Praef. pro parturit ex 4 scripsi
parto fit cum Prudentio; V. Patr. VI, 6. verba expletos migrabis a saeculo. Quod postea 30
manifestum fuit ex 4 sie emendavi: time. Unde manifestum fuit, transactis his annis,
eum a saeculo discessisse, ut in H. Fr. IV, 5. legitur; V. Patr. VIII, 2. verba: cum
ad implendum cursum Oratorium fuisset inserui aliaque correxi. Unde intelligitur,
codicem 4 non de B, sed de alio exemplari C pendere, e cuius progenie nullus praeter
illum iniuriam temporum tulerit. Sed sunt quae nobis persuadeant, ut librarium 4 35
e codice quodam 2 profecisse censeamus: V. Patr. I, l. corde requirens pro requirens
corde 2. 4 ; V. Patr. III, Praef creatus pro formatus 2. 4 ; V. Patr. IV, 1. Amandi pro
Amanti 2. 4 ; V. Patr. IV, 2. post Theodorico uterque rege addit; V. Patr. VIII, 1.
prineipi pro prineipio 2. 4 ; Sacra pro Sarra 2. 4 ; V. Patr. VIII, 12. ea peteret pro
apeteret. Quae cum ita se habeant, nescio an codex 4 ex exemplari 2 descriptus sit 40
quod librarius quidam ex C emendaverit et suppleverit. Ita enim utraque affinitas
optime explicata sit. Praetermitto paucas corruptelas, quibus 4 cum 16 convenit.
• Cum tria capita, quae in Gl. Conf desiderantur, a Gregorio scripta non esse, supra
exposuerim, iam restat, ut alias locos proferamus, quibus B et C de exemplari iam
corrupto A pendere probari possit. Neque enim desunt: V. Patr. VIII, 8. Phronimius *5
pro Phronimii 1. 2. 3. 4 ; V. Patr. XVII, 1. arceri pro arcessiri 1. 2. 3. 4. Cum igitur
1) Gl. Mart. c. 14. plerisque, c. 20. palmas, c. 36. sita, c. 40. quis praebet. 2) Cf. quae
p. 481. hac de re scripsi.
textus codicis A iam corruptdis quibusdam pollutns esset, eorum, qui ex eius stirpe
nati sunt, nullus tanta auctoritate dignus erat, quem solum ducem eligerem
Stemma delineavi, quod hie subicere libet.
A
, « ,
3 * 3
T 2
/\ 1
4
la 16
I
la*
io In notis textui subiectis uncinis inclusi, quae ex silentio protuli.
De rebus orthographicis cum propositum sit mihi, tomo absoluto, fusius agere,
hie paucis tantum verbis, quam rationem secutus sim, explicare necesse habeo. Cum
codicis la, qui antiquitate reliquos longe praestat, sermonem libris B Historiae Fran-
corum propiorem esse intellexerim, quam 2. 3. 4, non dubitavi, quin lubrico viae illum
15 ducem mihi degerem. Neque vero ea recepi, quae Gregorius numquam scripsisse
potest, ut qos, qam, qa, qas, qod, inqit, reliqit, sequti, had, hostoriam (fere), alia, neque
quae reliqui meliora praebuerunt, spernenda mihi esse censui, ut adverbium in ae,
inquid, quod la rarissime habet. Praeterea semper eclesia scripsi, nam quae in hac
voce codices variant, reddere taedet. Me saepius haesitasse, ingenue confiteor. Verbi
20 gratia in Miraculis lychnus l a , lichnus 2, lichnus et lignus 3 scriptum est, ubi quid
praeferendum sit, nescio, cum etiam in H. Fr. IV, 31. lichinus, IV, 28. lignus exstet.
Varias lectiones, quae ad rationem scribendi speetant, textui non subieci, nisi quod
nomina propria quomodo in libris scripta sint, accurate indieavi. Ne quid desit, e
codieibus 16. 2. 3. 4, quae propria habent, collecta huic prooemio inserenda esse duxi.
st Codex 16.
e pro a: alteri, certentes, comparendique, eletus, explenaret, meledicta, purgendi, revelentes; —
a pro e: altarius, inpartiamus, violantia; —
a pro au: had, paper; —
ae (e) pro e: aecclesia fere, aedicere, aepistolas, Andraeae, caelebrare fere, caeleriter, caelerius, cael-
so lulam, congraegabit, evaehit, extraemum, febris/ere, ingraediendum, interpraes, loquaebatur, naec, pariae-
tum, regraederetur; abbatae, celebrae, evenissae, faciae, febrae, iudieae, periurassae, progeniae, -quae fere,
requiae, sivae, speciae, vasae; —
oe pro e: poenitus fere; —
i pro e: aeeiperat, adoliscentia, efficire, elimentis, extimplo, ingredire, octoginarii, permanibat,
35 si, subdi; —
e pro i: benegnissime, Galleis, protenus, studiosissimes; —
y pro i: arehydiacono, arehydiaconatu, arehypresbyterum, cybos, Hyspaniae fere, hystoria, pyro,
Quintynus, sepulchrys; affatym, confestym, furtym, statym fere, paulatym, praesertym, ubertym, viritym,
Virmandinsym; —
40 u -pro o: ucultum, unus; admunitis, cummoratur, cumunionem, cupolari, deplurans, funte, huc, humu-
rem, lucutionis, mundum ( = modum), muntis, mus, nubilior, nubis, nullet, pundus, submuntani, suspitati,
victuriam, vuluerint; amatur, eultur, genitur; Gothus, matutinus, suspensus; domu, territuriu, tumulu, unu; —
o pro u: commoniri, coneta, copolatus, costodi, doceretur, fondamine, forto, gutore, ioconditatis,
iocondus, iracondia, loci, mondati, mondi, nontiata, parvoli, potavi, secondo, sulphor, verecondantibus,
45 verecondiam; conator, torquetor; devotos, episcopos; —
e pro u: conqueriter; —
aspirala abundat: habiret, habundantia, hac, hordiendum, hostium, inhunetiones, perhuneta; archa-
nura, archorum, ephiphaniorum, sarchophagum, sterchore; —
axpirata desideratur; abetur, auriret, austu, ora, orreo, exausti, exibito; ineoantes, limpas fere,
50 sepulcrum; —
consonans simplex pro duplici: acurrit, oculta, ocursum; aditi, redidit, reditur, quidam; afata,
61*
afecrus, dificilis, efata; decolatus ; sumitate; opilari; exteritus, succurite, transferentur; accessiset, acce-
sisset, amoenisimus, asertiones, confesori, deperisent, egresusque, emisis, fuise, fuiset, geserat, iusisti,
inssiset, iusu, misoque, porrexiset, pose, posit, posumus, preciosisimas, presuris, regresi, scisaque; amitit,
dimitendo, guta fere; —
duplex pro simplici: neccessitas, occuli, peccorum, seccantes; reddemtionem, reddemptoris, reddiviva; 5
anullus, convallescebat, exillit, intollerabilium, revellantes, sepellire, tullerim; adsummi, commam, commi-
tatum, commitis, consummeret fere, summo, immaginatam, semmivivus; nupperrimo, oppitulabatur, oppus;
Arrvennum, deferratur, dexterram, interriit, litterrarum, merorrem, parrumper, tugurrium; appossitus,
bassilicam, caessa, conpossitionem, diffissus, ecclessias, gloriossissime, hessitationum, inpossitionem, inpos-
suit, pervassores, quadragessima, snperpossitum, vasse, vissum; fattearis, futturum, mittigavit, nittitur; •— 10
p pro b: pella; glopum, ocupuit, optestatur, puplice, recupitu; —
b pro p: abtavit, Iabis; —
v pro b: iuvente; —
b pro v: fabillae, implebit, levabit, putabi; —
g pro c: grassitudine; — 15
qu pro c: dequoquens, quur; —
e pro qu: condam, eorum, proseeuntur, seeuntur; —
s pro c: secatus, sensetur, servicis, sibi; calsiamenta, consessa, insidi, Pauliasensim; depossit,
possit, tabessit; cf. consente ( = conscende), silicet fere, sire; —
c pro s: cellulam, cervicii, citis; defencionem, poscedebit, poscent; cf. scentiret; — jo
ti pro ci: aedintio, atrotius, benefitia, constientiae, crutiatu, efferisse, fatiam, fatiem, iuditium, offi-
tium, pellitia, rustitiori, sotios, supplitia; —
ci pro ti; cicius, lacitare, nuncii, spacium, tercia; —
si pro ti: praesumpsione, coneupiscensiis; —
tt vel t pro et: iattantia; anteditus, conpuntos, eunta, dito, flutibus, proieti; — ti
et pro it vel t: actonitu, actonitus; relactio, quineto; —
t pro d: at, aput, erubescentis, extorquente, pentens, retartasset, tantem, temptantum, vendenti; —
d pro t: abeunde, ad, adque, adtendus, adveniende, aud, capud, condenderent, dehiscende, dicende,
expeditur, matudinum, pariedes, quandum, subdilitatem, tandum, velud; —
g pro gu: argens, restingerent; — 30
r pro l: prura; —
p inter mn vel mt insertum: eolumpnarum, verumptamen saepe; —
n desideratur: maetates, resposurium; —
s ante c elisum est: camnum, caelera, celeribus; agnocere, cognoccat, concenditur, recognoeimur; —
t finalis desideratur: au, fuera, pos, posquam, subtrahere j — J5
s pro x: iusta; —
xs pro x: crueifixsum, extinexerat, fixsa, restinexit.
Codex 2.
e pro ae semper; —
ae pro e: ae, aecclesia, aegerunt, aegregiae, aegressum, aeius, aevangelica, aevectus; Alaexander, 40
appaeritur, caerae, caeterum, huiuscaemodi, neglaegenter, occulaebatur, parietaes, quidaem, revaelatione,
saepelire; aedae, capitae, cordae, dogmatae, exanimae, lucae, prolixiorae, requie, urbae; faciae, specie;
diutissime; —
i pro e: attinta, daemoui (abl.J, elimentis, indigina, quadringintis, rigionem; —
oe pro e: loeto; — 46
o pro e: postorum, volociter; —
e pro i: refectiones, retributiones; praeeeptionebus, susurrantebus; expresset, novet; aegretudinum,
confeciebat, refeciebatur, deversis, frigoretici, obveam, pereculis, ubertem; —
y pro i: cybus saepe; —
u pro o: beatus (acc), eunsummata, glorificatur, unestate, inpulluta, pupuli; — SO
o pro u: copolam, cocullo, famolo, renontiaverit; apostolos; exordiom, monasteriom; auso, haustoj —
aspirata abundat: habiens, habiit, habundantibus, his, hevehi, hoetavi, hodibilem, höre, hostia; ad-
herant, exhiliens, exhilio, exhorta, perhennis, preheunte, prehire; lathronum; —
aspirata lenis acuta est: michi, nichil semper fere; —
aspirata desideratur: erbis, ilari, ortaretur, ortorum, ospitium, oste, ostilitatis, umilis; sepulcrum; — 55
consonans duplex pro simplici: accervus, occuli; sumnrere, consummerer, praesummas; apperuit,
supperare; amississe; —
simplex pro duplici: amonitis, apetens, apulsus, atonitis, cominus, cpmotus, conexam; abate; con-
sumare fere, consumati, flamarum; lipitudine ; regresaque, spisitudine; —
5 praepositiones verbo semper fere assimulantur: ammirabili, ammiratione, ammiratus, ammoneretur,
ammoveri, apponere, asserunt, assolet, illaesum, illata, illuminare, illustrare, illustre, irrigare, irriguit,
irriguum, optentu, optinere, summissior, suppedibus; —
p pro b: patipulo, puplicaret, puplice; —
6 pro p: elabsus, marsubiis, nubtiis, palbans; —
10 qu pro c: quoquens, loquutus, persequutionis, persequutoris; —
ti pro ci: contumatia, fallatias, Ferrutio, hospitiolum, Mauritius, mendatio et alia; —
t pro et: euntis, dotrina, flutus; —
t pro d: aput, at, parienti; —
d pro t: adque, capud, essed, quod, restaurassed, velud; —
15 t finalis desideratur: reliquera, u ; —
c pro g: fraementa, neclectis, piuenoribus; —
n pro m: inperatoris, menbra fere, quanquam; —
m pro n: i m ; —
l pro r: salculo; —
20 ss pro rs: p r o s s u s saepe.
Codex 3.
o pro a: obcultavit, obdebatur; novali; coeci, dominicoe; —
i pro ae: pricoeptionem, prisentis; —
e pro ae saepe; —
25 ae pro e: aelati, aeligitur, aeloquia, a e p i s c o p u m , a e p i s t o l a s , a e s s e n t , a e v e h i t u r , a e v e r t e r e ; a d h i b u a e
runt, caeleriter, laederaetur, maeae, ministraetur, suscaeperat, tribuaetur; diae, insignae, silicae, s p e c i a e ; —
e pro i: a m o r e s , a s p i c i e n t e b u s , Christe, dedeeavit, devotes, dilectessime, evenesse, nesi, rege,
veritim, v i g e l e m u s ; —
y pro i: c y b o , c y b o r i u m , l a c r y m i s fere. scyrpi, sydus, t y t u l o ; —
M u pro o: a d u l e s c e n c i a , a d u l e s c e n c i o r , a n g e l i c u s , c u m m u n e , p o p u l u s , r e e u n d a t u r , s u m n u m ; —
o pro u: a d n o n c i a n s , adolatores, com, decombentem, molto, nonciare, p e r v e n i t o r , t u m o l o , vere-
c o n d i a m ; h o s p i c i o l o m , m o n a s t e r i o m , s o l a t i o m , t a n t o m , o v i o m ; oculos, o r d i n a t o s ; —
aspirata abundat: h a b , h a b b a t e , h a b i r e fere, h a c fere, hacceleratur, haeta, haedificatum, haedis,
nalius, h a r c a , helectionis, h e l e g e n t e , h e u n t e , h i t a , h i t e r u m , h o , h o c t a v o , h o r a t o r i o , h o r d i e n d u m , h o r d i n i s ,
35 h ö r e , h o r n a t u m , hos, hostium, huna, hunica, hunius, hurbem, husuris; archam, chathedra, sarchofagum,
m o n a s t h e r i u m fere; —
aspirata desideratur: a c , a u d , a u s i s s e , a u s t o , exibuit, istoria, o r a e , s e p u l c r u m fere; —
acuta pro leni: m i c h i fere, nichil; —
consonans simplex pro duplici: abatem; acusacionibus; difusa; flamas; a p a r e r e fere, suplicanti;
40 accesit, inposibile, poset, p u r i s i m o , t r a n s m i s i s e t , vidiset, p r o m i t e n s ; t r a n s m i t e r e , v i t a t u s ; —
duplex pro simplici: o e c u l i s ; R a d d e g u n d i s , r e d d i i t ; deffleam; c l a m m i t a n s , c o m m i t a n t e , commitatus,
fammam; cannon; oppera. pupplice; pssallendo; coetteros, excuttere, heremittae, orattorio, quodtidie,
vittam; —
finalis abest: n u n ; c u , c u q u e , eu, i b i d e , n a ; i; p o s ; —
45 v pro b: t r a v i ; —
p pro b: e p u l l i e n t e s , u p p e l a g o , t u r p i d u s ; —
b pro p: c o a b t a s s e t , o b t i m e , s u b s c r i b t i o n i b u s ; —
d abundat: a d pro a saepe aeeipitur; —
g pro c: s a r g o f a g u m ; —
50 c pro g: i n c r e d i t u r , v a c a n t e s ; —
qu pro c: q u o r a m , q u u r , b a s i l i q u a , e x q u o q u e n s , l o q u u t a , p e r s e q u u t o r i s ; —
e pro qu: c a , c o d a m , c o n d a m , e o r u m ; a d p r o p i n c a n t i b u s , a l i c o c i e n s vel alicotient, licor, l o n g i n c o ,
proseeuntur, relicus; —
ti pro ci: fatias, sacrifitiis, v e l o t i u s ; —
55 et pro ti plerumque; —
t vel U pro et: dotrinis, umetatum; coniunttionem, planttnm; —

nt pro et: iantancia; —
c ante litteras g, m, p, q, x insertum est: necglegens, suegesserit, lacmentanti, conepunetus,
necquaquam, intellecxit; —
/ pro d: atiuvat; aliquit, aliut, aput, illut; — »
d pro t: discernende; aud, conspicissed, capud fere, fuissed, nequid, peread, potuissed, praestitid,
reliquid, ud; —
gu pro g: prolonguatum; —
i pro g: ieruntur, iesserat, iessit, iestatores, aiebat; —
I0
g pro i: magestatum; —
n pro m: anphorae, menbris, horan; —
m ante b et p desideratur: ubra, plubeum, tepore; —
mn pro m: autumnabant; —
m pro nm: omibus saepe; —
15
m pro n: rimamdam ; —
gc pro ne : conpugetus; —
m pro n«; aeeipiem, laboram; —
ss pro ns: ascessionis, defessor; —
s pro ps: sallentio, salmis; —
,0
l pro r: fluetuum; —
x pro s: iuxta; —•
xi pro s: inluxstratur; —
s pro x: iusta, mediatris, prolisam, sesta; —
Praeterea verbum passivum pro activo saepe aeeipitur.
In codice 4, »
cum librarius meliorem rationem scribendi introduxeril, quae eius aevo usitala erat, barba-
rismi et soloecismi librorum vetustorum iam fere nulli restant. Verbi gratia, dum in reliquis libris
aecusativus absolutus reperitur, ablativus hie substitutus est. Pauca quae ab arte grammatica disce-
dunt, subieci: doemones, d o e m o n i a / e r e ; — praesbiter fere; — praedistinator, praedistinavit, saepe -is in
plurali; deversis, devina, frigoreticus semper; — hylaritatem, ymber; — apostulus, rubnsto; — pau- 30
lolum, strato fere; — ortus pro hortus fere; — immisisque, pecati; — aecutam, eggressus, euuangelium,
oeculi, peceuniam; — archiprespiter, optentu? — labidem, poblitum; — suspitio; — obtonnivit; —
magnidudinis, multidudine, sollicidudo; — venestellam; — nunquam; — - im modum; — volutas; —
corrumtum. Praeterea semper altarium et aeclesia vel eclesia scripta et praepositiones verbo assimu-
latae sunt. 35
De editionibus Miraculorum traetaturus aegerrime fero, quod plerosque libros

typis impressos eosque vetustissimos, ut 2, nancisci non potui, quippe qui et Berolini
et Gottingae et Monachii desiderentur. Etsi in ea, quam Bordier IV, p. 281 sqq.
composuit, 'bibliographia operum Gregorii Turonensis' omnes editiones, quae in lucem
prodierunt, aecuratissime recensitae et descriptae sunt, neque rationem, quae inter sin- 40
gulas intercedat, docemur, neque qualibus codicibus veteres editores usi sint. Ea quidem
quaestio, quamquam extra Lutetiam vix traetari polest, praetermittenda mihi non erat,
postquam intdlexi, Clichtoveo codicem praesto fuisse, qui nostris quodam modo melior
fuerit. Ceterum Acta Sanctorum, quae e Miraculis valde profecerunt, missa facio,
cum Gregorii scripta discerpta laciniaeque hie illic dispersae sint, neque de Bucheriis 45
Chiffletiis plura commemorare libet, qui editionem parat am numquam typis manda-
verunt.' Asteriscum üs adieci, quas non vidi.
1) Editionem prineipem Hieronymus Chlichtoveus doctor Sorbonnicus a. 1511.
Guilhelmo Parvo regio confessori et sacrarum liiterarum professori dieav. Argu-
mentum libro praemissum est: 50
In hoc volumine continentur:
Sulpitii Severi de vita divi Martini turone archipsulis liber primus.
Eiusdem de eodem setissimo Martino dialogi duo.
Eiusdem Severi de vita divi Martini liber secundus.

Tractatus beati Odonis abbatis Cluniacensis et reveraione beatissimi Martini Turo-
nensis ex burgundia.
Alter tractatus eiusdem quo Martinum apostolis parem esse demonstrat.
» Beatissimi Martini de individue deitatis personarum trinitate religiosa confessio.
P. Fortunati pbyteri Carmen scti martini vitam quattuor libris conplectens.
Vita sancti Gregorii Turonensis archiepiscopi.
Eiusdem Gregorii turonensis de miraculis. S. Martini libri quattuor certis capi-
tibus distincti cum tabula.
10 Eiusdem opus in gloriam plurimorum martyrum. C. &. VI. capitibus distinctum
adiuncta tabula.
Eiusdem opus in gloriam Iuliani martyris turonensium patroni cum capitum indice.
Eiusdem epistola ad beatum sulpitium bituricensem archiepiscopum in vitam
sanctorum Septem dormientium.
is Subiectum est Signum Ioannis Parvi (Iehan Petit). In extremo folio CLXV1.
haec leguntur: Et quicquid mendarum hie compereris partim antiquorum imputetur
ruditati quorum mos erat potius religioni quam sermoni insistere partim mechanicorum
inertie mercedem ^rariam quam librorum correctionem pluris facientinm nee faciles
emendanti aures prestantium.
20 Exaratum opera Ioannis marchant et impensis Ioannis parvi bibliopole. In vico
divi Iacobi ad intersignium Lilii aurei commorantis /apud Parrhisios Anno salutis. 1511.
6. idus Iul'.
Argumentum perlustrantem id non fugiet, quod Über eadem ferme scripta
continet, quae codicibus 14 insunt, Sulpicii scilicet Severi, Odonis, Martini de Trini-
«5 täte, Gregorii de miraculis Martini. Re vera dichtoveus (p) nonnumquam cum 14o
convenit: Mir. S. Mart. III, c. 14. matricolae] matris ecclesiae; IV, c. 4 4 : PrincipiusJ Pre-
cipuus; sed plerumque cum b consentit: Gl. Mart. c. 10. Alangaviensim] Langavien-
sem; c. 34. Asiam] Indiam; c. 91. altitudo ne] altitudine 1 ; Mir. S. Mart. I, c. 8 cursi-
taretj cum fide staret p, constaret 5; c. 9. in villam] de urbem in urbem p, de villa in
so villam 5 ; c. 10. viatoribus praeferentes] previantibus preferentes p, praeviantibus feren-
tes 5; II, c. 9. Virmandense] vico Mandense; c. 18. abstento imbre maduisset] absente
i. aluisset p. 14 i; absente i. maduisset 5.
Quae cum ita sint, dubium esse non potest, quin Clichtoveus aut codicem 5 aut
apographon habuerit. Cum autem codex 5, qui iam Ruinartii tempore mutilus erat,
35 nihü hodie nisi librum I. et pauca fragmenta contineat, ad editionem prineipem nobis
recurrendum erat. Sane 5 mendis plurimis aspersus erat, sed duas sententias solus
habuisse videtur: Mir. S. Iuliani c. 46. In ipsas quoque cancelli celaturas mirabatur
rosas intus, nonus enim erat mensis; Mir. S. Mart. III, 17: Sed ille unam habens opi-
tulatam aurem, vix de alia poterat quae loquebamur advertere. Haec in 1. 2 deside-
40 rantur. In libro primo, qui etiam in 3 exstat, p fere neglexi, cum vix quidquam boni
habeat, quod in 1. 2. 3 non reperiatur. Ceterum Clichtoveus ex 27 quoque profecisse
videtur, cum Mir. S. Mart. I, 4. glossam. post matutinos hymnos inserat.
*2) lodocus Badius a. 1512. rdiqua Gregorii scripta aliaque, i. e. Beati Gre-
gorii Turonensis episcopi Historiarum praecipue Gallicarum libri X. In Vitas Patrum
45 fere sui temporis lib. I. De Gloria confessorum praecipue Gallorum lib. I. Adonis Vien-
nensis episcopi sex aetatum mundi Breves seu commentarii: usque ad Carolum simpli-
1) Delisle v. c. lectionem codicis 5 aecuratissime exteriptam ea qua excellit libevalitate

mecum communieavit: set cum hius altitudii:::::ne Liguria — — — corneritur arceret 1. m.;
sed cum huius aedis altitudine Liguria — — — non ceraeretur arceret 2. m.
cem Francorum regem, Magistro GuiUelmo Parvo, Theologo, Praedicatorü ordinis et

regiae confessionis auditori sapientissimo dicavit. In fronte haec leguntur: Venun-
dantur ab impressore Iodoco Badio et Ioanne Parvo (et Ioanne Confluentino in exem-
plaribus aliis additur). Sunt fol. CLXXXII numerata, quae sex alia praecedunt.
Fol. 182. clausula invenitur: Finis . . . . auspicio et iussu honorandi patris Magistri 5
Guilielmi Parvi ordinis praedicatorum et theologie professoris clarissimi. In aedibus
Ascensianis. Anno salutis nostre M. D. XXII (perperam pro 1512; ad idus novemb.
Fol. 101'. Vita Gregorii ab Ioanne Aegidio Turonensi composita, fol. 147. 148. Vita
S. Pauli primi eremitae ab Hieronymo conscripta occupant. Quae S. Pauli Vita
in uno codice la* Gregorii Miraculis subiecta est; quo Badium usum esse, post- 10
quam Molinier v. c. de hoc libro mihi retulit, pro certo habeo. Eae enim lectio-
nes, quibus Ruinart Bad. vel ed. adscripsit, omnes in la* reperiuntur, ubi saepe
manu alia in litura scriptae sunt, et editores posteri, ut Balesdens, qui decessores fere
ad verbum exscripserunt, cum la* plerumque conveniunt. Verbi gratia caput de Ioanne
Reomaense interpolatam (Gl. Conf. c. 81) ex alio codice nisi la* sumptum esse non 15
potest, atque locum illum depravatum V. Patr. XII, 3: retulit ductum se ad aethera
in praesentiam Domini, ibique Seraphin obumbrare maiestatem Domini, et Esaiae pro-
phetae verba que vaticinaturus erat intimare turba circumstante Angelorum, in laudem
Dei voce sedentes aetheras et in hac Seraphim obumbrare maiestatem, Esayam pro-
phetam extenso volumine verba quae vaticinaturus erat clamare: dumque hoc etc. ex 20
eodem codice la* fiuxisse certum est'. Itaque in libro Vitae Patrum et in Gloria Con-
fessorum neque principem neque reliquas editiones curavi.
'3) Georgii Florentis episcopi Turonici de Gloria martyrum libri duo. Eiusdem
Gregorii de Gloria confessorum. Opus Christianum et antiquis fidelium historiis plenum.
Ex vetustis et manuscriptis codicibus Parisiis, MDLXIII. Apud Guil. Morellium typo- 25
graphum regium. In fine (p. 26b) haec exstant: Excudebat Guil. Morelius, MDLXIII.
Kai. dccemb. Liber alter de Gloria Mart. Morellii est liber de Passione S. Iuliani. In-
dices trium librorum volumen ducunt. Hanc quidem editionem non vidi, sed Clich-
tovei textum a Morellio locis quibusdam emendatum esse, Molinier v. c. me docuit.
Habet enim Gl. Mart. c. 34. Asiam, c. 91. altitudo ne. Praeterea videsis quae infra so
de Cholino scripsi, qui vel titulum e Morellio recepit.
'4) Historia christiana veterum patrum . . . . Laurentii de la Barre labore et in-
dustria castigata atque per ordinem digesta. Parisiis, apud Michaelem Sonnium,
MDLXXXIII. Insunt de Gloria Martyrum libri duo, i. e. Gl. Mart. et Mir. S. Iu-
liani, et in Gloria Confessorum. 35
5) Ex editione Laurentii de la Barre tres Miraculorum libros in Bibliothecas
veterum patrum transüsse, Bordier IV, p. 290. scripsit.
'a) Coloniensis a. 1583, tom. VI, 2, quam Arndt v. c. laudavit;
b) de la Bigne, Sacrae bibliothecae sanctorum patrum tomus VII, ed. 2, Paris.
1589, p. 837; 40
'c) Coloniensis a. 1618, tom. VI, quam Potthast laudavit.
6) Divi Gregorii archiepiscopi Turonensis, de Gloria Martyrum, libri duo. Eius-
dem, De gloria Confessorum, liber unus. De virtutibus S. Martini, Libri IUI. Opus
Christianum, et antiquis Fidelium historiis plenum. E x vetustis et manuscriptis codi-
cibus Coloniae. Apud Maternum Cholinum. Anno MDLXXXIII. Cholinus typographus 45
librum, quem repetendum curavit, 'cum certior redditus esset, Gallicanae editionis
exemplaria omnia divendita', Ioanni ab Hammerstein imperialis monasterii S. Cor-
nelii ad Indam abbati dicavit. Libros in Glor. Mart. et de Passione S. Iuliani ad
verbum ex Morellio sumpsit, dum Miracida S. Martini Clichtoveo debet. Praecedunt
indices libri primi et secundi et libri in Gl. Conf. Menda a Chlichtoveo in libro 1. 50
1) Cf. supra p. 47D.

et IL commissa, quae supra animadverti, Cholinus evitavit, cum iam Morellius ipsa
sustulisset — habet enim c. Ib. Alangaviensem, c. 34. Asiam, c. 91. altitudo ne —, sed
ubi Morellius defecit, Clichtovei auctoritati fidem maximam habuit. Unde in Miraculis
S. Martini vitia editionis Clichtoveanae, quae supra enumeravi, Cholinus omnia accu-
5 ratissime reddidit, ut I, 8. cum fide staret, c. 9. de urbe in urbem, c. 10. praeviantibus
praeferentes, II, 9. Vicomadensi, c. 18. absente imbre aluisset. Id tantum mutavit, quod
capitibus singulis ex indicibus Clichtovei titulos inscripsit. Exstat in hac editione
Gl. Conf. c. 87. de lohanne, quod iam Badius receperat, et Gl. Conf. c. 49. pro eccle-
siam aedificavit; exinde iterum in alia villa aliud aedificavit templum Dei, utrumque
IO tamen sanctorum cum Badio et Morellio scripsit: duas ecclesias aedificavit, templum
Dei sanctorum ( = la*;. Brevi Cholinus typographus Mercurium magis quam Apol-
linem coluit.
7) Publicae utilitati. Divi Georgii Florentis Gregorii episcopi Turonici, operum
piorum partes II. 1640. Libri diligenti opera et fide veterum Codicum exscripti, emen-
15 dati et aucti. Labore et industria I. B(alesdens) in Senat. Paris, et Regia Advoc. Parisiis.
Ex Typographia Iacobi Dugast, via Sancti Ioannis Bellovacensis ad Olivam R. Stephani.
Insunt parti I: De Gloria Martyrum et Confessorum libri I I I ; parti II: De Miraculis
S. Martini archiepiscopi Turonensis, Libri quattuor. De Vitis Patrum, Liber unus. De
Septem Dormientibus in maiori Monasterio prope Turonum, Liber unus. Est prima
20 editio, quae omnes Miraculorum libros continet, Dominico Seguierio utriusque regii
Consistorü Assessori dicata. Balesdens Cholinum exscripsit, sed nonnumquam
coniectura veram lectionem restituere conatus est, ut Mir. S. Mart. II, 9. Viromadensi,
c. 18. abluisset emendavit. Indices capitum, quos Cholinus editioni praefixerat, non
omisit, quamquam singulis etiam capitibus titulos adscripsit. Adiecit librum Vitae
25 Patrum ex Badio', unde Gregorii quoque Vitam ab lohanne Aegidio compositam, quae
alteri Miraculorum parti praemissa est, hausisse videtur. Priorem Partem üla Vita
praecedit, quam Odoni vulgo tribuunt.
8) Maxima bibliotheca veterum patrum et antiquorum scriptorum ecclesiasticorum.
Lugdun. 1677. Tom. XI, p. 831. Est integra Balesdensi editio, ut iam ex titulo in-
so telligitur: Labore et industria I. B. in Senat. Paris, et Regia Advocat.
9) Ruinartius p. 713—1256, a. 1699, Miraculorum quoque libros edendos curavit.
Sed hac in parte minus laudandus est, cum textum a Badio et Morellio traditum locis
tantum perpaucis correxerit. Librorum ordinem, qui hoc modo ortus est, quod Mordlii
editioni (Gl. Mart., Gl. S. Iul., Gl. Conf.) Cholinus Mir. S. Martini, Balesdens Vitam
ss Patrum adiunxerit, religiöse servavit. Supplevit quidem V- Patr. II, 4. ex Actis
Sanctorum, sed Miracula S. Martini e codicibus interpolatis magis depravavit. Non
nescio , Ruinartio Codices permultos praesto fuisse, quos ipse in schedula Operibus
praefixa hoc modo indicauit:
Libros octo Miraculorum ad mss. Laudunensem, 1. 'Laud.' Bellovacensem 1. Col-
40 bertinum 1. 'Colb. a.' Varias lectiones in eodem codice, et alias Pithoei, 'Pith.' Sanbovii 1 ,
'SB.' Aliquot vero ex üs libris ad Regios, Colbertinum Tutela advectum, 'Colb. Tut.'
Colbertinum alium, 'Colb. c ' item alium, Claromontanos 2. 'Clar. a. Clar. b.' Reginae Sue-
ciae, nunc Card. Ottoboni, 'Rom.' Vindocinensem 1. S. Martini Turonensis, 'Mart.' Maioris-
monasterii duos, 'Maim. a. et b.' S. Germani a Patris 5. Gemeticensem 1. 'Gem.' S. Vic-
45 toris Paris. 'Vict.' Vaticanae biblioth. -Vat.' S. Cornelii Compendiensis, 'Comp.' S. Vin-
1) Id facile probari potest. Balesdens in V. Patr. XII, 1 3 : retulit — dumque hoc cum
Badio consentit, sed pro voce sedentes aetheras et in hac coniecü sedentis super aethera, et
ibi. Itaque Bordier IV, p. 296, Balesdensum Vitam Patrum inedüam aestimasse ratus, fallitur.
2) Sanbovius doctor Sorbonicus e duobus codicibus varias lectiones collegit; cf. Ruinart Praef.
50 nr. 127. Alter la erat; cf. Gl. Conf. c. 2 1 .
centii Cenomannensis. Floriacensem. S. Gatiani Turon. 'Gar.' Beccensem. et alios com-

plures qui suis locis notantur ( = supra la". la*'*. la"". la*"**. 2. 3a. 5. 9. 10. 11.
13a. 136. 14o. 14». 156. 15c. 15d. 15e. 23. 27a. 27/. 296. 29c. 29d. 32. 33. 36c.
36 c. 3 6 / ; , sed in hac'vasta congerie boni libri admodum rari sunt. Solum codi-
cem 3a quod reperire nequivi, aegre fero. Ex adnotationibus, quas Ruinartius textui 5
subiecit, me valde profecisse, grato animo confiteor.
10) Bouquet, Rerum Gallicarum et Francicarum Script. II, p. 465—470. excerpla
e Miraculis edidit.
11) Item Guadet et Taranne II, p. 333—454. ea tantum e Miraculis selegerunt,
quae ad Historiam Francorum pertinent. 10
12) Migne, Patrologia latina tom. LXXI, Ruinartii editionem repetivit.
13) 'Les livres des Miracles et autres opuscules de Georges Florent Gregoire eveque
de Tours revus et collationnös sur de nouveaux Manuscrits et traduits pour la societe
de l'histoire de France par H. L. Bordier. Paris, Jules Renouard' 1857—1864. Tom. I
—IV. Praef atio Ruinartii (a §. 62; in linguam Gallicam versa tomum primum ducit. 15
Textus fere idem ac Ruinartianus est, nisi quod nomina propria Bordier cum Parisiensi-
bus codd.,praecipue la. 2. 5, et cum Claromontano (3) contulit, quem benevolentiae Desbouis
bibliothecarii debuit; cf. II, p. 447. Tomus quartus libros de cursu stellarum et de mira-
culis beati Andreae continet. Accedunt scripta quae Gregorio perperam tribuuntur,
et Vita ipsius per Odonem conscripta. Testimonia virorum illustrium de Gregorio, 20
'Note sur les manuscrits', 'Bibliographie des Oeuvres de Gregoire de Tours', quam
summa diligentia Bordier composuit, subiecta sunt. Omnes Gregorii libros Miraculo-
rum in linguam Gallicam vertit, ita ut paginam dexteram textus Latinus, vulgaris
sinistram occupet.
Ante Bordier iam M. de Marolles, s. t. 'L'histoire des Francois de S. Gregoire. v,
II. Volume. La seconde partie des Histoire de S. Gregoire, evesque de Tours, contenant
»es livres de la Gloire des Martyres et des Confesseurs, avec les quatre livres de la
Vie de S. Martin et celui de la Vie des Peres', Paris. 1668, Miracula in linguam
francogaUicam transtulerat.
Denique vix commemorare necesse habeo, egregio Longnon v. c. cpere, quod 30
'Geographie de la Gaule au VIe siede' inscripsit, in Miraculis Gregorii recensendis
me valde adiutum esse.
Scribebam Berolini mense Ianuario 1884. B. Krusch.
LIBER IN GLORIA MARTYRUM.

INCIPIUNT» CAPITULA. ss
b
1. De nativitate domini nostri Iesu Christi in Bethleem.
2. De miraculis domini et Salvatoris nostri.
3. De passione, resurrectione ac ascensione eius.
4. De apostolis et beata Maria.
5. De cruce et mirabilibus eius apud c Pectavum. 40
6. De lancea et reliquo apparatu dominicae passionis, vel d de sepulchro.
7. De tunica dominici corporis.
8.* De mirabilibus basilicae sanetae Mariae.
Codices quibus usi sumus: Index la*. 2. 3*.
Index, a) tituli 1 — 8 1 . desunt l a , sed exstant in la*, quem consului. Initium libri ad c. 13. 45
periit 14. Index fere totus litteris maiusculis exaratus est, ita ut versus miniati et atramento scripti
varient 2. Index deest 3, u6» singulis capitibus tituli inditi sunt, quos raro consului (i*), cum valde
contractu mutatique sint. Vitam Patrum et Rbrum in Gloria Confessorum tantum continet 4. b) in Bet-
leem n». al. add. 2. c) a. Pictavum m. al, add. 2 ; om. 3*. d) ac la*. e) v m i . 2.
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER IN GLORIA MARTYRUM. 35
9. De puero* in igne iactato.

10. De incendio per virtutem reliquiarum b sanetae Mariae.
11. De lohanne baptista et reliquias 0 eius apud Vasatensem.
12. De gemma Vasatensibus nata divinitus.
5 13. De reliquias sancti lohannis apud urbem Mauriennam delatas*.
14. De reliquias sancti lohannis infra monasterium Sancti Martini positas e .
15. De reliquias sancti lohannis Alangaviense r vici.
16. De Iordane fluvio.
17. De aquis Levidae urbis.
IO 18. De reliquias beatae^ Mariae.
19. De eclesia, in qua sanetae Mariae reliquiae h cum lohannis baptistae' infra
urbem Turonicam k .
20. De miraculis statuae apud urbem Phaniadam.
21. De Iudaeo, qui iconicam 1 Christi furavit m .
15 22. De alia pictura Christi domini.
23. De fontibus Hispaniae.
24. De his qui non dederunt honorem loci illius.
25. De eo qui eultrum loci illius furavit.
26. De sepulchro lacobi apostoli.
20 27. De sepulchro et basilica sancti Petri apostoli.
28. De Paulo apostolo.
29. De Iohannne euangelista.
30. De sepulchro Andreae apostoli".
31. De sepulchro Thomae apostoli.
*5 32.° De virtute basilicae, in qua postea translatus est.
33.P De reliquias sancti * Stephani martyris r .
34. De Bartholomeo apostolo.
35. De sancto demente episcopo et martyre.
36. De aqua fontis eius virtute redueta.
jo 37. De Crisanto martyre.
38. De Panchrato" martyre.
39. De lohanne martyre.
40. De christiano, qui coram pagano immolante stetit.
4L De sancto Laurentio martyre' et levita.
55 42. De Cassiano martyre.
43. De virtutibus martyrum Agricolae et Vitalis.
44. De Victore Mediolanense.
45. De effracto calice.
46. De sanctorum Gervasi, Protasi corporibus, et de" sancto Nazario.
40 47. De reliquiis sancti Saturnini.
48. De 48 martyribus apud Lugdunum passos.
49. De sepulchris sanctorum Herenei", Epipodii w , Alexandri.
Index, la*. 2. 3*.
a) puerulo 2. b) v. s. M. r. corr. pr. m. v. r. s. M. 2. c) reliquiis semper 2. d) delatis 2.
46 e) sie la*. 2. 3*. f) Alanviensi la*. g) scäe 2. h) om. la*; superscr. m. al. 2 ; in qua sunt reli.
quie s. M. et s. I. 3*, ubi i. u. T. desunt. ij in qua repetila, sed pr. m. deleta 2. k) sunt add. 2-
1) iconiam la*; ico:nam 2. m) furatus est 2. n) rubrum De virtute basilice, ubi translatus est inserit 3*.
o) in textu codicum capita 3 1 . et 32. compactu sunt. p) tn libris mss. hie titulus post sequentem ponitur
quod correxi, cum in textu Bartholomeus Stephanum sequatur. q) evanuit la*. r) litulum De ipsarum
60 reliquiarum virtutibus inserit 3*. s) Pancratio la*; Prancatio 2. t) m. et 1. om. 2 ; et 1. om. 3*.
u) caput novum incipit 3*. v) :irenei la*. w) sie scripsi; Hypoliti la*; Yppoliti 2. 3*.
62*
36 G R E G O R I I E P I S C O P I T U R O N E N S I S L I B E R IN G L O R I A MARTYRUM.
50. De sancto Benigno martyre".

51. De reliquiis sancti Symphoriani b martyris.
52. De sancto Marcello martyre.
53. De sancto Valeriano martyre et socio 0 eius.
54. D e d Timotheo et Apollinare e . »
55. De Eutrope martyre.
56. De Amarando martyre.
57. De Eugenio martyre.
58. De eclesia Iciodorense r in Turonico.
59. De virtutibus sanctorum Rogatiani«, Donati ac h Similini confessorum. io
60. De Nazario martyre.
61. De sanctis aureis apud Agripinam urbem.
62. De Malloso martyre.
63. De Patroclo martyre.
64. De basilica sancti Antoliani martyris. 15
65. De oratorio Iciacense' in Arverno, ubi k sanctus Saturninus 1 requiescit.
66. De sancto Genesio Arverno.
67. De Genesio Arelatense1" martyre.
68. De ponte Rodani.
69. De muliere, cui crimen iniectum est. *°
70. De Ferreolo et Ferrucione" martyribus.
71. De sancto Dionisio martyre.
72. De Quintino martyre.
73. De Genesio Beorritanae martyre 0 .
74. D e SigimundoP rege. »5
75. De sanctis Agaunensibus •*.
76. De Victorio Massiliense r .
77. De sancto Baudilio martyre.
78. De eclesia Agatense.
79. D e nequitia heretici. so
80. De altercatione catholici diac. cum presbytero' heretico.
81. De clerico pro confessione dominica caeso.
82. De virtute reliquiarum, qui' nobis a Roma delatae sunt.
83. De reliquiis, quas pater meus habuit.
84. De eo qui pedes in patena eclesiae lavit. ss
85. De diacono, cui turris inter manibus" effugivit.
86. De presbitero, qui in vigilia natalis 7 Domini w bibit.
87. De muliere adultera ad Iordanem.
88. De sepulchro indigni hominis.
89. D e Vincentio* levita et martyre. 40
90. De Eulalia virgine et martyre.
91. De Feiice martyre Gerundae urbis.
92. De Emeterio et Celedonio martyribus.
Index, la (cf. n. t). la*. 2. 3*.
Index, a) titulum De Paschasia religiosa add 3*, ubi r. 51 — 104. desunt. b) Symforiani 2. c) so- 45
ciis la". 2 ; Valerianus Marceüi socius erat. d) scö add. 2. e) Apolinare la*. f) Iciodoronensis la*.
g) Rocatiani 2. h) ab ac c. 60. incipit la*. i) sie scripsi; Iciodorense la*; Icioderense 2. k).ai
ubi c. 67. incipit la*. 1) Simphorianus r. m. al. suppl. 2. m) Arelatensis la*. n) Ferruciano la*;
Ferrutirone, ras. a 2. o) marts 2. p) Sigismundo 2. q) Auguanensibus corr. m. al. Augau-
nensibus 2. r) mär add. 2. s) a pr. c. 83. incipit la*; prbtf 2. t) a qui incipit la; quae 2. 50
u) manus 2. v) om. 2. w) per noctem add. la; om. la*. 2. x) Vincen'io l a ; Vincencentio 2.
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER IN GLORIA MARTYRUM, 37
93. De Cypriano Carthaginens.* martyre.

94. De septem b dormientibus apud Ephesum 0 .
95. De 48 martyribus apud Armoeniam passos.
96. d De Sergio martyre.
5 97. De Cosma et Damiano martyribus.
98. De sancto Foca martyre.
99. De Domicio martyre.
100. De Georgio martyre.
101. De Isiodori e martyre.
io 102. De Polyocto f martyre.
103. De Feiice Nolano martyre.
104. De Vincentio Aginense*.
105. h De muliere, quae' pecuniam k abscondit.
106. • De inportunitate muscae, signo episcopi aversa.
" EXPLICIUNT CAPITÜLA.
INCIPIT» LIBER PRIMUS MIRACULORUM IN GLORIA MARTYRUM

BEATORUM OPERE GEORGI FLORENTI GREGORI EPISCOPI
TURONICI.
Hieronimus presbiter et post apostolum Paulum bonus b doctor eclesiae refert 1 ,
so se ductum ante tribunal aeterni ludicis et extensum in supplicio graviter caesum, eo
quod Ciceronis argutias vel Vergilii 0 fallacias saepius lectitaret, confessumque se coram
angelis sanctis ipsi Dominatori omnium, numquam se deinceps haec lecturum neque
ultra tractaturum, nisi ea quae Deo digna et ad eclesiae aedificationem oportuna iudi-
carentur. Sed et Paulus apostolus: Quae pacis sunt, inquid, sectemur et quae ad aedi- Rom.u,io.
25 ficationem invicem custodiamus. Et alibi: Omnis sermo malus ex ore vestro non pro- Eph. t,»».
cedat; sed si quis bonus ad aedificationem, ut det gratiam audientibus. Ergo haec
nos oportet sequi, scribere atque loqui, quae eclesiam Dei aedificent et quae mentes
inopes ad notitiam perfectae fidei instructione sancta faecundent. Non enim oportet
fallaces commemorare fabulas neque philosophorum inimicam Deo sapientiam sequi, ne
so in iudicium aeternae mortis, Domino discernente, cadamus. Quod ego metuens et ali-
qua de sanctorum miraculis, quae actenus latuerunt 1 , pandere desiderans, non me his d
retibus vel vinci cupio vel involvi. Non ego Saturni 3 fugam, non Iunonis 4 iram, non
Iovis 5 stupra, non Neptuni 6 iniuriam, non Eoli' sceptra, non Aeneada bella, naufragio e - *
Index la. 2. 3*. Praef. la. 2.

35 Index, a) Cartaginens 2. b) septe l a . e) Hephesum 2. d) titulos 96. et 97. inverso ordine
ponit la. e) sie la. 2. f) Poliocto 2. gl Agenens 2. h) deesl la. i) qui 3*. k ) pecu-
nia £ pro p. a. 2 ; p. congregavit 3*. 1) 105. corr. m. al. 106. l a .
Praef. a ) utrum 3 prologum habeat an non, nescius sum. b ) d. b. 2. c) Virg. 2.
d) non : e : is ret. l a . e) ita la. 2.
40 1) Hieronymus, Epist. ad Eustochium 22, c. 30 (Migne, Patr. lat. XXII, 1, p. 416J:

Cum subito raptus in spiritu ad tribunal iudicis pertrahor. Ego qui in tanto constrictus
articulo vellem etiam maiora promittere, deierare coepi et nomen eius obtestans dicere:
'Domine, si umquam habuero Codices saeculares, si legero, te negavi'. 2) Cf. Gl. Conf.
Prol.: Igitur in primo libello inseruimus aliqua de miraculis Domini ac sanctorum aposto-
45 lorum reliquorumque martyrum, quae actenus latuerunt. 3) Cf. Verg. Aen. VIII, 320.
4) Ib. T, 4. 5) 76. I, 4 7 ; cf. H. Fr. II, 2 9 : Iovis omnium stuprorum spurcissimus perpe-
tratur. 6) Cf. Verg. Aen. I, 126. 7) Ib. I, 141. 8) Ib. 1, 102 sqq.
38 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER IN GLORIA MARTYRUM.
vel regna commemoro. Taceo Cupidinis • emissionem, non Ascanii J dilectionem emc-
neosque*-3, lacrimas 4 vel exitia 5 saeva Didonis, non Plutonis b triste 6 vestibulum,
non Proserpinae 7 stuprosum raptum, non Cerberi 8 tri forme caput, non revolvam An-
chisae0-* colloquia, non I t a c h i s d ' ° ingenia, non Achillis" argutias, non Senonis" fal-
lacias. Non ego L a g u o n t h e e i s consilia, non Amphitrionidis f - '* robora, non Iani 1 5 con- 5
flictus, fugas vel obitum exitiale proferam. Non Eomenidum l6 variorumque monstrorum
formas exponam, non reliquarum fabularum commenta, quae hie a u c t o r " aut finxit
7,26. mendacio aut versu depinxit heroieo. Sed ista omnia tamquam super harenam locata
et cito ruitura conspiciens, ad divina et euangelica potius miracula revertamur. Unde
1,1—s. lohannis euangelista exorsus est, dicens: In prineipio erat Verbum, et Verbum erat apud 10
Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in prineipio apud Deum. Omnia per ipsum facta
ib. 14. sunt, et sine ipso factum est nihil. E t deinceps ait: Et Verbum caro factum est et habi-
tavit in nobis, et vidimus gloriam eius, gloriam quasi Unigeniti a Patre, plenum gratia
Mich. 5, *. et veritate. Quod autem in Bethlem s nasciturus erat, ita ait propheta: Et tu, Bethlem
Eufratha, non es minima in milibus Inda. Ex te enim prodieth rex, qui regat popu- 15
loaan. 1,49. lum meum Israhel. Hoc enim et Nathanahel ille a ' Chana Galileae dixit: Rabbi, tu
2 29.Cso. es jüius Dei, tu es rex Israhel. Ipse est et salus mundi, de quo et ille Syraeon ait:
Nunc dimittis, Domine*-, servum tuum in pace, quia viderunt oculi mei salutare tuum.
1. Nato ergo domino nostro Iesu Christo secundum carnem in Bethlem oppido in
diebus Herodis regis iuxta fidem euangelicam, magi ab Oriente venerunt Hierusolymis a , 20
Matth. 2,2. dicentes: Ubi est qui natus est rex Iudaeorum? Vidimus enim stellam eius in Oriente
et venimus adorare eum, et reliqua.
Est autem in Bethlem puteus magnus 1 8 , de qua 0 Maria gloriosa aquam fertur
hausi88e°. Saepius aspicientibus miraculum inlustre monstratur, id d est Stella ibi mundis
corde, quae apparuif magis, ostenditur. Venientibus devotis ac recumbentibus super os 25
putei, operiuntur lenteo capita eorum. Tunc ille, cuius meritum obtenuerit, videt stellam
ab uno pariete putei super aquas transmigrari f ad alium in illo modo, quo solent super
caelorum circulos stellae transferri. Et cum multi aspiciant1", ab illis tantum' videtur,
quibus est mens sanior. Nonnullos vidi, qui eam adserebant se vidisse. Nuper autem
diaconus noster retulit, quod cum quinque viris aspexit, sed duobus tantum apparuit. 30
2. Dominus igitur noster Iesus Christus in adsumpta carne de virgine multa po-
pulis miracula est dignatus ostendere. Haustos enim latices in vini sapore" convertit,
caecorum oculis, depulsa nocte, lumen infudit, paralyticorum gressus, ablata debilitate,
Praef. la. 2. Capp. 1 — 2. la. 2. 3.
Praef. a) imineasque corr. al. m. imeneasque 2. b) Piatonis la. 2. c) Ancises la. 35
d) Icaehis corr. m. al. Itachi 2. e) Lagoonthe 2. f) Anphytrionidis la. g) Bethleem semper 2.
h) prodiit la. i) d. a. C. G. 2. k) s. t. D. 2.
Cap. 1. a) Hierosolimis 2; Ierosolimis 3. b) sie la. 2. c) ubi add. 2. p. d) idem enim
st. 3. e) m. a. 3. f) tfämigrare 3. g) circulos 2; t. st. 3. h) aspiciunt? 3. i) tamen 2.
Cap. 2. a) sopore 3. 40
1) Ib. I, 695. 2) Ib. I, 718. 3) Ib. IV, 316. 4) Ib. IV, 4 1 3 . 5) Ib. IV, 705.
6) Ib. IV, 2 4 3 ; VI, 548 sqq. 7) Ovid. Met. V, 395. 8) Verg. Aen. VI, 417. 9) Ib.
VI, 687 sqq. 10) Ib. II, 44. 11) Ib. II, 29. 12) Ib. II, 195. 13) 77, 4 L 14) Ib.
VIII, 214 sqq. 15) De Iani obitu exitiali nihil constat; nescio an Turni scribendum sit.
16) Verg. VI, 280. 17) Seil. Vergilius, sed Proserpinae stuprosum raptum Ovidius cecinit. 45
18) Cuius putei Gregorius quoad sciam primus mentionem fecit. Cisterna, quae Ruinartii
tempore peregrinis ostendebatur, iam in cod. Bern. nr. 46. commemorata est: Cisterna. Inde ad
capellam presepis Christi est cisterna, in quam dicitur stilla cecidisse, que magos illuc duxerat;
cf. Tobler, 'Topographie von lerusalem', II, p. 467.
direxit, febres aegrotantium, fugato ardore, restinxit", ydropicum, conpraesso tumore,

sanavit, lcpram discederc sacri oris virtute mandavit b , mulierem 0 daemonio inclinatam,
invidentibus Iudaeis, erexit; super aquas vero, non dehiscentibus d aquis, incessit, pro-
fluvium mulicris tactu fimbriae salutaris avertit 0 . Multa quidem et alia fecit, quae sacra
5 euangeliorum narrat historia. Tamen cum multos salubri caelestique mandato restau-
rasset ad vitam, tres ab infernali morte reductos vitae restituit, id est archisynagogi>
filiam resuscitavit in domo, unicum* viduae surgere iussit ad portae r egressum et La-
zarum 5 vocavit ex monumento.
3. Igitur Iudaei furore succensi, falsis accusationibus circumdantes Iustum, tradi-
10 derunt morti et crucis adfixione damnaverunt. Quem Deus pater suscitavit a mortuis
tertia die, solutis * doloribus mortis D , quoniam inpossibile erat eum apud inferos reteneri,
sicut ait apostolus Petrus *. Post haec promittens Paraclytum et imbuens caelestibus doc-
trinis apostolos 0 , victor ascendit ad caelos, venturumque se ad iudicandum, angelis
testantibus, repromitteus, dicente apostolici actus historia: Hie lesus, qui receptus est Aen, u.
15 a vobis, sie veniet, quemadmodum vidistis eum euntem in caelum.
4. Post admirabilem igitur dominicae ascensionis gloriam, quae a , contrito dia-
bolicae b malignitatis capite, mentes fidelium ad contemplanda 0 caelestia animavit, sancti
apostoli domini et Salvatoris nostri cum beata Maria, matre eius, in unam d congregati
domum, omnia ponebant in medio; nee quiequam suum aliquis esse dicebat, sed unus-
20 quisque euneta possedebat in caritate, sicut sacer apostolicae actionis e narrat stilus 5 .
Post haec dispersi sunt per regiones diversas ad praedicandum verbum Dei.
Denique impleto beata f Maria huius8 vitae cursu, cum iam vocaretur a saeculo,
congregati h sunt omnes apostoli de singulis regionibus ad domum eius. Cumque audissent,
quia esset adsumenda de mundo, vigilabant cum ea simul; et ecce dominus lesus
25 advenit' cum angelis suis, et accipiens animam eius, tradidit MichaheIok angelo» et
recessit. Diluculo autem levaverunt apostoli cum lectulo 1 corpus eius posueruntque™
illud in monumento et custodiebant eum, adventum Domini praestolantes. Et ecce
iterum adstetit eis Dominus, suseeptumque corpus sanetum in nube deferri iussit in
paradiso, ubi nunc resumpta anima cum electis eius exultans, aeternitatis bona nullo
30 occasura fine perfruetur.
5. Crux dominica, quae ab Helena augusta reperta est Hierusolymis, ita*-' quarta
et sexta feria adoratur. Huius reliquias et merito et fide Helenae conparanda regina
Radegundis expetiit ac devote in monasterium Pictavensim D , quod suo studio constituit0,
Capp. 2 — 5. l a . 2. 3.
S5 Cap. 2. a) restrinxit 3 ; restrixit p. b) sanavit 3. e) a add. 3. d) discissentibus 3.
e) evertit 3. f) portam et L. 3.
Cap 3. a) soluti l a , corr. m. al. b) mortuis 3. c) apostolis l a .
Cap 4. a) quo 3. b) om. 2. c) contemplandam 3. d) unum 3. e) n. a. 3 ;
a. m. s. XII. superscr. 2. f) beatae Mariae 3. g) cursum h. v. 3. h) c. s. om. 3. i) venit 2.
40 k) Michael 2; Michaeli 3. 1) lecto la. m) et posuerunt 2.
Cap. 5. a) sita 2. b) Pictavense 2; Pictavensium 3. c) constituerat 3.
1) Luc. 8, 4 1 . 2) Luc. 7, 12. 3) Cf. Ioann. 12, 1 7 . 4) Act. 2, 2 4 . 5) Cf.

Acta 4, 3 4 . 6) Gregorius libello Pseudo- Melitonis de transitu Mariae (Bibl. Max. Patr. II, 2,
p. 214J usus est: E t haec dicens Dominus tradidit auimam sanetae matris nostrae Mariae
45 Michaeli a r c h a n g e l o suo. — — E t p o s u e r u n t eam in monumento novo et c l a u s e r u n t sepul-
chrum. — — E t statim cum haec dixisset Dominus, clevatus in n u b e receptus est in coelum,
et angeli cum eo, deferentes beatissimam Dei genitricem Mariam in p a r a d i s u m D e i . 7) De
cruce dominica ab Helena reperta v. Rufin. X, c. 8 ; Sulpic. chron. II, c. 3 4 ; Theodosius, De
terra saneta c. 5 ; Greg. H. Fr. I, c. 3 6 .
collocavit1; misitque pueros iterum Hierusolymis ac per totam Orientis plagam». Qui
circumeuntes sepulchra sanctorum martyrum confessorumque, cunctorum* reliquias de-
tulerunt, quas in arca argentea cum ipsa cruce sancta locatas, multa exinde miracula
conspicere meruit.
De quibus illud primum exponam, quod ibidem Dominus in diebus passionis suae 5
dignatus est revelare. Sexta feria ante sanctum pascha, cum in vigiliis sine lumine
pernoctarent, circa horam tertiam noctis apparuit ante altare lumen parvulum in modum
scintillae; deinde ampliatum, huc illucque comas fulgoris spargens, coepit gradatim in
alto b conscendere, effectaque pharus magna obscurae nocti vigilantique plebicula 0 lumen
praebuit supplicanti. Inluceseente quoque caelo paulatim deficiens, data terris luce, ab 10
oculis mirantum evanuit.
Ego autem audiebam saepius, quod etiam lycbni, qui accendebantur ante haec
pignora, ebullientes virtute divina, in tantum exundarent oleum, ut vas subpositum ple-
rumque replerent; et tamen iuxta stultitiam mentis durae numquam ad haec credenda
movebar d , donec brutam segnitiem ipsa e ad praesens, quae ostensa est virtus, argueret. 15
Ideoque quae oculis propriis viderim, explicabo. Causa devotionis extetit, ut f
sepulchrum sancti Helari * visitans, huius reginae adirem h colloquia. Ingressusque mona-
sterio', consalutatam reginam, coram adoranda cruce ac sacris beatorum prosternor
pignoribus. Denique, oratione facta, surrexi. Erat enim ad dexteram lychnus accensus,
quem cum stillis frequentibus defluere k conspexissem, testor Deum, quia putavi, quasi 20
vas esset effractum, quia erat ei1 conca subposita, in qua oleum defluens decidebat.
Tunc conversus ad abbatissam, aio: 'Tantane te retenet mentis ignavia, ut integrum
cicendile laborare non possis, in quo oleum accendatur, nisi effractum quo™ defluat
ponas?' Et illa: 'Non n est ita, domine mi, sed virtus est crucis sanetae 0 , quae cernis'.
Tunc ego ad me reversus et ad memoriam revocans quae prius audieram, conversus 25
ad lychnumP, in modum ollae ferventis magnis fluetibus exundare ac per horam ipsam,
undis intumescentibus, superfluere et, ut credo, ad incredulitatem meam arguendam
magis ac magis augeri, ita ut in unius horae spatio plus quam unum sestarium redderef
vasculum, quod quartarium non tenebaf. Admiratusque silui ac virtutem adorandae
crucis deinceps praedieavi. so
Puella quaedam Chrodigildis' nomine, dum post mortem patris in urbem* Ceno-
manicae a territurio resederet, oculorum amissione multatur. Postquam autem ex ius-
sione Chilperici T regis, adhuc beata Radegundae 1 " regina superstite, ad antedicti mona-
sterii trausmisisset* regulam, ipsa? beatissima ostendente, ante sanetam prosternitur z
Cap. 5. la. 2. 3. S5
Cap. 6. a) multorum 3 . b) altum (3). c) plebecule 2. d) monebar 3 . e) ad p. i. 2.
f) in corr. m. al. ut la. g) Hilarii 2 ; Ylarii 3. h) adire In. i) monasterium 2. 3. k) m. al.
superscr. 2; om. 3. 1) om. 3 . m) quod 3. n) Ne la. p. o) sancta quam 3 ; qua 2, corr.
m. al. p) lignum saepe 3 ; vidi m. al. add. 2. q) rediret 1 a. r) tenebatur 3. s) Chrodechildis 2.
t) urbis (2. 3). n) Cinomanicae 2 ; Cenomannicae 3. v) Childerici l a , corr. m. al. w) Radi- 40
eunde corr. Radegunde 2; Raddegundis 3. x) m. al. corr. transmissa fuisset 2 ; quod idem valet.
y) ipsam beanssimam 3 , corr. z) om. 3 .
1) De monasterio S. Crucis Pictaviensi a Radegunde condito cf. Greg. H. Fr. III, 7, et

praecipue IX, 4 0 : T e m p o r e vero S y g i b e r t h i (a. 5 6 1 — 5 7 5 ) , p o s t q u a m Maroveus episcopatum u r b i s
adeptus e s t , acceptis epistulis Sygiberthi regis, pro fide ac devotione R a d e g u n d i s b e a t a e in 45
p a r t e s Orientis clericos distinat pro dorainicae crucis lignum ac sanctorum apostolorum cetero-
r u m q u e martyrum reliquiis. Qui e u n t e s d e t u l e r u n t haec p i g n e r a . Cf. Vitam S. Radegundis a
Baudonivia conscriptam § . 1 8 (ed. Mabillon, AA. SS. saec. I, p. 3 3 LJ. Monasterium tempore revo-
lutionis publicatum iam religiosae hospitalitae oecupant; v. Longnon p. 5 6 4 . 2) Reovalem presby-
terum cum aliis iterum Hierosolymas misit, qui iam antea S. Mammetis reliquias transtulerat; cf. 50
V. S. Radeg. auet. Baudonivia §. 1 5 . 2 0 (ed. Mabillon, p. 3 3 0 . 3 3 L J ; Greg. H. Fr. IX, 40.
arcam; ibique cum reliquis sanctaemonialibus vigilias explicans, dato mane hisdem dis-
cedentibus, prostrata* solo in eodem b loco quievit, apparuitque ei per visum, quasi
aperiret 0 aliquis oculos eius, et unum sanitati redditum, dum cum alio laboraret, subito
ad d ostii reserati sonum expergefacta, unius oculi lumen recepit. Quod non ambigitur,
5 haec per crucis virtutem fuisse praestitum. Inergumini, clodi et alii quoque infirmi
persaepe e in hoc loco sanantur. Actenus hinc.
Speciosi autem omnique f metallo nobiliores dominicae crucis clavi, qui beata
membra tenuerunt, ab Helena regina post ipsius sacrae • crucis inventione h reperti
sunt; et de duobus quidem frenum • imperatoris munivit, q u o ' facilius, si adversae
10 gentes restitissent principi, hac virtute fugarentur. De quibus non est ignotum Zaccha-
riam k vaticinasse prophetam: Erit, inquit, quod in os equi ponitur, sanctum Domini. zach. 14,20.
Eo enim tempore Adriaticum mare 1 magnis fluctibus movebatur, in quo tarn fre-
quentia erant naufragia ac dimersio hominum, ut vorago navigantium diceretur. Tunc
provida regina, condolens excidia" 1 miserorum, unum ex quattuor* clavis deponi iubet
15 in pelago, confisa" de Domini 0 misericordia, quod saevas fluctuum commotiones facile
possitD obpraemere. Quo facto, redditur mare quietum, tranquillaque deinceps navi-
gantibus flabra praestantur. Unde usque hodie nautae sanctificatum mare veneranter
cum ingressi fuerint, ieiuniis orationibusquei et psallentio vacant.
Clavorum r ergo dominicorum gratia quod quattuor fuerint, haec est ratio. Duo
20 sunt adfixi in palmis et duo in plantis; et quaeritur, cur plantae adfixae sint, quae in
cruce 6ancta dependere visae sint potius quam stare? Sed in stipite erecto foramen
factum manifestum est. Pes quoque parvulae tabulae i n ' hoc foramen insertus est;
super hanc vero tabulam tamquam stantis hominis sacrae adfixae sunt plantae.
Quaeritur etiam, quid de his clavis fuerit factum. Duo sunt, quae' supra diximus,
25 aptati in freno, tertius proiectus in fretum", quartum adserunt esse defixum in capite v
statuae Constantini, quae civitati, ut aiunt, totae excelaior esse suspicetur, scilicet ut
tota cui eminet munitionem salutis quodadmodo galea coronata est. Magnam adserunt
virtutem w esse huius freni, quod ambigeri x nequaquam potest; quod Iustinus imperator
publicae expertus* ac suis omnibus patefecit. Inlusus enim a quodam mago propter
so pecuniam emissam, quae sibi daemonis umbra intolerabilis per duarum curricula noctium
sustenuisset insidias; sed cum tertia nocte frenum capiti 1 collocasset, locum insidiandi
inimicus ultra non habuit, repertumque auctorem insidiarum gladio 8 perculit.
Nobis vero, quae sit virtus ligni huius, hoc modo manifestum est. Advenit quidam,
qui nobis pallulam holosiricam valde vetustam exhibuit, dicens, ab hac Hierusolymis
35 crucem Domini involutam fuisse. Quod cum apud rusticitatem nostram incredibile
haberetur 0 , ac rimaremur sollicitae, unde ei tanta 0 ibidem fuisset gratia, ut ista meru-
Cap. 5. l a . 2. 3 .
Cap. 5. a) prostita l a , corr. m. al. b) edem 3 . c) aperuisset 2 ; q. a. o. e. tangens 3.
d) r. ad o. 3. e) saepe 3. f) omniüque l a . p. g) scäe 3. h) ita 2. 3. i) quod 3 .
40 k) sie la. 1) superscr. m. al. 2. m) excidium 3. n) confidens 3 . o) dl 2. p) posset 2. 3 .
q) i. et o. 3. r) c. 6. incipit la. s) in h. foramine superscr. m. al. 2. t) ut 2. p ; quos (3).
u) fretu l a . v) capud 3. w) h. f. e. v. 3. x) ita la; ambigi 2 ; ambiger: 3. y) est add. (3);
superscr. m. al. 2. z) capite 3, corr. a) om. 3. b) iudicaretur 3 . c) i. t. 3.
1) Cf. Theodoreti H. eccl. I, 17 (Migne, Patr. Gr. LXXXII, p. 960;.- Ovxio hi] xov
45 ßaödEug r\ UTITTIQ uuSoiiöa xo Jto9'oij|AEvov, TWV TJAWV TU uiv EIS TÖ ßaöitaxov EVEßcds XQIXVOS,
tfjs TOV iraiSos XEopaAfjg jtQou.rj{Tovuivr|, iva xa. TWV JTOAEUXWV djtoxQoijrjTai $iXr\- xa 8s
TU xov EKROU (XVEU.I,!;S XÂI-VW, xal äöipaAEiav (irixai'wuEvn TW 8aöi>,Et, xal nccktia jtQO(pr|TEia
JIEQCIS ErttTi&Eiöa- itÖQQtoÖEv ydo Za/aQias 6 JtoocpriTris sßöa- „Kai EÖTCU TÖ sitl TU x a '- l v w
TOV fatJtov aytov TW XVQICO jiavTOXQOTOQi". Cf. Ambros., De obitu Theodosii oratio, c. 47.
50 (Migne, Patr. lat. XVI, p. 140LJ. 2) Ioannes Ant. Lib. XIII: u.£T<x TWV JTEVTE fJAWv.
isset, cum sciamus, in tempore, quo sacrum" hoc lignum adoratur, non solum exinde
nihil quemquam mereri, sed etiam inportunius accedentem 0 verberibus arceri, respondit:
'Quando', inquit, 'Hierusolymis abii, Futen 1 abbatem repperi, qui° magnam cum Sophia
augusta 1 gratiam habuit; huic enim omnem Orientem quasi praefectum d commiserant.
Huic e me subdidi, et cum ab Oriente regrederer, ab hoc et sanctorum pignora et hanc &
pallam, de qua eo tempore sancta crux involvebatur, accepi'. Postquam mihi vir ille
retulit et hanc mihi' pallam tradidit 3 , praesumpsi, fateor, eam I abluere et frigoriticis potum
dare; sed mox, opitulante virtute divina, sanabantur. Scindebam etiam" exinde plerum-
que particulas et dabam religiosis pro benedictione. Uni vero abbati partem divisi,
qui post duos ad me annos rediens, cum sacramento adseruit', duodecim ab ea inergu- 10
minos, tres caecos duosque paralyticos fuisse sanatos. Muto cuidam ipsam pallam in
os posuit, sed cum dentes linguamque k eius attigit, statim vocem eloquiumque restituit.
M»rc. 11,24. Quod 1 nos fideliter credere, ipsa Domini promissio inlicet1", dicens: Omnia, quaecumque
petieritis in nomine meo, credite, quia accipietis, et venient" vobis.
6". De lancea* vero b , harundo 0 - 5 , spungia, Corona spinea d , columna, ad quam is
verberatus est Dominus et redemptor e Hierusolymis. Ad hanc vero columnam multi
fide pleni accedentes, corrigias textiles faciunt eamque circumdant; quas f rursum pro
benedictione recipiunt, diversis infirmitatibuss profuturas.
Ferunt etiam, ipsas coronae sentes quasi virides apparere; quae tamen si videatur"
aruisse foliis, cotidie tamen revirescere virtute divina. 20
Prodit et' ex monumento', quo dominicum k iacuit corpus, mira virtus, quod
saepius terra naturali candore radiante repletur, et exinde iterum ablata aqua 1 con-
spergitur, de qua turtolae parvulae formantur ac per diversis1" mundi partibus trans-
mittuntur; de quibus plerumque infirmi sanitates hauriunt. Illud est trepudiabile, quod
saepissime accessus serpentium vitant. Sed quod" ego temerarius de his loqui audeo, 25
cum fides reteneat, omne quod sacrosanctum corpus attigit esse sacratum? •
7. De tunica vero beati corporis non consuta, desuper contexta per totum, quod
iuxta Davitici' vaticinium sub sorte iacuerit", fides euangelica pandit. Ait enim:
loh. 1», 24. Partiti sunt vestimenta mea sibi et in vestemb meam miserunt sortes. De hac vero in-
maculati Agni tunica quae a quibus 0 audivi silere nequeo. Ferunt autem d in civitatem so
Capp. 5—7. la. 2. 3.
Cap. 5. a) sacro corr. m. al. sacrum la. b) accend. 3. c) quia magna 3. d) ita la. 2.
e) cui 2. f) p. m. 2. g) a. eam 2. h) enim 3. i) adserens 3. k) que superscr. m. al. 2.
1) Sed hoc f. 3. m) inlicit 2; indicat 3. n) veniet 3.
Cap. 6. a) 7. la. b) om. 2. c) hac add. 3. d) et add. (3). e) noster add. 3. 35
f) quia 3. g) infirmitates 2, corr. h) videantur (3). p. i) superscr. m. al. 2. k) divinum 2.
1) quo {corr. qua) add. 3. m) ita la. 3. n) quid 2.
Cap. 7. a) sie la. 2. b) vestae mea mea 3. c) quibusdam 2. d) ::eam, ras. et? 2;
etiam 3.
1) Quis ille abbas fuerit, ignoro. R. 2) Iustini iunioris uxor. 3) V, Fortun. Carm. II, 3 : 40
Pallia nam meruit, sunt quae cruce textile pulchra,
Obsequiisque suis crux habet alma cruces,
Serica quae niveis sunt agnava blattea telis,
Et textis crueibus magnificatur opus.
4) Cf. Theodosius, De terra sancta, c. 6 : Columna, quae fuit in domo Caiphae, est modo in sancta Sion. 45
Et est ibi in media basilica Corona spinea. — — Et ibi est lancea. 5) Cf. Antoninus
Martyr, De locis sanctis c. 20 (Hin. Hieros. ed. Tobler et Molinier I, p. 102j: Etiam ibi (in
basilica Constantini) est spongia et canna, de quibus legitur in euangelio, de qua spongia
aquam bibimus. 6) Cf. Theodosius, De terra sancta, c. 2 : In medio civitatis est basilica.
A parte oeeidentis intras in sanetam resurrectionem, ubi est sepulchrum domini nostri Iesu 50
Christi. 7) Ps. 2 1 , 19.
Galateae 8 -', in basilica quae Ad sanctos archangelos y.ocitatur retenere. Est enim haec
civitas ab urbe Constantinopolitana quasi milibus 150, in qua basilica est cripta abdi-
tissima; ibique in arca lignea hoc vestimentum habetur inclausum. Quae arca a devotis
atque fidelibus cum summa diligentia adoratur, non inmerito digna, quae hoc vestimentum
5 retinet 0 , dominicum corpus vel contingere meruit 0 vel velare d .
8. Maria vero gloriosa* genetrix Christi ut ante partum ita virgo creditur et
post partum, quae, ut supra diximus *, angelicis choris canentibus, in paradiso 0 , Domino
praecedente c , translata est. Cuius basilica 3 ab imperatore Constantino admirabili opere
fabricata d renidet, ad quam adductae colummae, cum prae magnitudine levare non
10 possint e , eo quod esset circuitus earum sedecinum pedum, ac diebus singulis casso labore
fatigarentur, apparuit artifici sancta virgo per visum, dicens: 'Noli maestus esse; ego
enim tibi ostendam, qualiter hae quaeant elevari f columnae'. Et ostendit ei, quae ap-
tarentur machinae, qualiter suspenderentur trocleae atque funes, extenderentur» officia,
illud addens: 'Coniunge tecum tres pueros de scolis, quorum hoc adiutorium possis ex-
15 plere'. Quo*1 cum ille evigilans quae praecepta fuerant coaptasset, vocatis tribus pueris
ab scolis, erexit summa velocitate columnas. Praestitum est populis expectare miraculum
admirandum, ut, quod multitudo virorum fortium levare nequiverant, tres pueruli' absque
virtute perfecti operis sublevarent. Huius festivitas k sacra mediante mense undecimo * i»n. is.
caelebratur.
20 Nam in oratorio Marciacensis '• 5 domus Arverni teiTiturii eius reliquiae contenentur.
Adveniente vero hac" 1 festivitate, ego ad caelebrandas vigilias eum" accessi. Cumque
per obscuram noctem properarem 0 Oratorium, suspicio a" longe per fenestras ita in-
mensami claritatem effulgere, ut putaretur ibi multitudo lignorum r ac cereorum esse
accensa. Credens igitur, quod aliqui devotorum iam nos ad celebrandas vigilias prae-
26 cessissent 8 , accedo ad ostium, pulso nee quemquam invenio, repertumque ostium clave
munitum, euneta silentio data deprehendo. Quid plura? Transmittimus ad custodem,
cui tunc erat observandi cura', ut scilicet ostium, clave exhibita, reseraret. Dum autem
ille venit, nos accendimus a foris cereum. Interea aperitur sponte et" ostium; ingressis-
que nobis, credo a caligine peccatorum" meorum, claritas, quam admirabamur a foris,
so apparente cereo nostro, discessit; nihil tamen praeter virtutem gloriosae virginis aliud
penitus videre potuimus, unde claritas illa fuisset exorta.
Capp. 7—8. l a . 2. 3.
Cap. 7. a) Galatae l a , corr. m. al.; Galaciae 3 ; Galathe p. b) quod add. 2. p. c) potuit 2.
d) valere 3, corr.
35 Cap. 8. a) Dei add. 3. b) paradisum 2. c) ducente, in marg. m al. al. peedente 2. - d) fa-
brica l a , corr. m. al. e) sie la. 3. f) c. e. 3. g) ostenderentur 3. h) sie la. 2. i) puero
corr. pueri 3. k) festivitatis 3, corr. 1) Marciacinsis 2, corr. m) in marg. suppl. 2 ; hanc 3.
n) om. 2. 3. o) ad add. 2. p) a. 1. om. 2. q) inmensa claritate 3. r) sie 3 . p. s) ad-
venissent in marg. corr. peessisent 2. t) custodia in marg. corr. cura 2. u) om. 3. v) m. p. 2.
io 1) Fredegario teste (lib. IV, c. l l j tunica Iesu Christi a. 3 0 . Gunthramni (= 5 9 0 . p. Chr.)

'in civitatem Zafad procul a Hyerusolima in arca marmorea' inventa est, unde a Gregorio Antio-
cheno, Thoma Hierosolymitano, lohanne Constantinopolitano episcopis Hierosolymas translata est.
Galateam pro provinda Galatia aeeipiendam esse, Ruinart censuit, sed Gregorius oppidum intel-
lexit, quod Bordier Galatz esse coniecit. 2) Cap. 4. 3) Cf. Theodosius, De terra sancta,
45 c. 1 1 : E t ibi (seil, in volle losaphat) est basilica sanetae M a r i a e , et ibi est sepulchrum eius.
4) Mariae virginis depositio in Calendario Corbdensi et in Lectionario Luxoviensi die 18. la-
nuarii colitur, quibuscum Gallicanae ecclesiae Martyrologia vetusta consentiunt; cf. Mabillon, De
liturg. Galt. II, p. 118; Piper , 'Karls d. Gr. Kalendarium', p. 6 0 . 5) Marsat (Puy-de-
Döme, arr. et cant. Riom), ubi etiamnum ecclesia 'Notre-Dame de VAnnonciation' exstat; cf. Long-
50 non, p. 504.
63»
5S6—55». 9. Quid igitur in Oriente a c t u m 8 f u e r i t ' , a d conroborandam fidem catholicam

non silebo. Iudaei cuiusdam vitrarii • filius, cum apud christianos pueros ad studia litte-
rarum exerceretur, quadam die, dum missarum festa3 in basilica beatae Mariae celebra-
rentur,. ad participationem gloriosi corporis et sanguinis dominici cum aliis infantibus
infans ludaeus accessit. Quod sanctum 4 adsumptum, gaudens ad domum patris rever- 5
titur; illoque operante, inter amplexos et oscula" quae acceperat cum gaudio refert.
At ille Christo domino ac suis legibus inimicus ait: 'Si cum his infantibus communi-
casti, oblitus paterna pietate, ad ulciscendam Moysaicae legis iniuriam parricida in te
durus exsistam'. Et adprehensum puerum in os fornacis ardentis proiecit 5 , adiectaque
ligna, quo vehementius exureretur, insistit. Sed non defuit illa misericordia, quae tres 10
quondam 0 Hebraeos pueros 6 Chaldaico in camino proiectos nube rorolenta resperserat.
Ipsa enim et hunc inter medios ignes, prunarum moles iacentem prorsus consumi non
patitur. Licet d cum e audisset mater, quod scilicet filium communem pater deliberasset
exurere, cucurrit ad liberandum eum. Sed cum vidisset incendia ab ore fornacis patulo
huc f sive illuc*, flamma dominante, respergi, ornatum capitis ad terram proiecit, dif- 15
fusaque caesarie, se miseram clamitans, civitatem vocibus impletur h . Quod cum chri-
stiani, quid actum fuerat, didicissent', concurrunt omnes ad tarn iniquum spectaculum,
retractisque ignibus ab ore fornacis, inveniunt puerum quasi super plumas mollissimas k
decumbentem. Quo extracto, admirantur omnes inlaesum; clamoribus' locus ille repletur,
et sie Deum m omnis populus benedicit. Conclamant etiam, ut auctorem huius sceleris 20
in ipsas proieerent flammas. Proiectum' autem ita totum ignis absorbuit", ut vix de
Ossibus eius parvum quodammodo relinqueretur indicium. Interrogantes autem infan-
tulum christiani, quäle ei inter ignes fuisset umbraculum, ait: 'Mulier 0 - 8 , quae in
basilicam illam, ubi panem de mensa aeeepi, in cathedra resedens, parvulum in sinu
gestat infantem, haec me pallio suo, ne ignis voraret, operuit'. Unde indubitatum 25
est, beatam ei Mariam apparuisse. Agnitam ergo infans fidem catholicam, credidit
in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, ac salutaribus aquis ablutos" una cum
genetrice sua denuo sunt renati 9 . Multi Iudaeorum exemplo hoc in urbe illa«
salvati sunt.
Monasterium r valde magnum in Hierusalem 10 non modicam habens congregationem, so
in quo tarn* loco devotio populi' saepe plurima confert, verum etiam ab imperatoris
iussu ibi non minima largiuntur. Accidit autem quodam tempore, ut prae" paenuria
Cap. 9. la. 2. 3.
Cap. 9. a) f. a. 2. b) gaudia 2. c) p. q. H. 2. d) om. 2. e) autem add. 2.
f) om. la. 2. g) illic la, corr. h) impleretur la, corr.; implet 2. i) didicisset 2, corr. m. al. 35
k) mollisismas 3. 1) clamoribusque (3). m) Dnm 2. p. n) obs. 2, corr. m. al. o) illa add. 2.
p) abluto la. q) om. 2. r) c. 10. incipit la. 2; sed index obstat; est add. (3). p; superscr. m. al. la. 2.
s) sie scripsi; in quodam la. 2. 3. 5. t) p. n solum saepe, m. al. n superscr. 2. u) per penuriam 3.
1) Eadem Evagrius Schol., Hist. eccl. IV, 26 (Migne, Patr. Gr. LXXXVI, 2, p. 2770} narravit.
Miraculum in urbe Constantinopolitana tempore Menae episcopi f536—552J factum est. 2) Cf. 40
Evagr. I. l.:"0%to SJTELÖ»] yEyovev, r\kia§r\ fiETCt TWV natöwv vaAot>Qyoü jicug, 'Eßoaiov xr\v
SÖâr. 3) Ita etiam infra c. 13.- missarum agit festa. 4) Sanctum pro eucharistia acci-
pitvr. 5) Cf. Evagr. I. I.: '0 SE cpiJöag, {ruuwitelg xal u^viaag, iv TW jtviyEt TWV dv&ori-
xwr EV3U TT|V vctAOV EuÜQCpOV. 6) Daniel III, 50. 7) Evagrio teste pater lusliniani iussu
in Sycensi suburbio cruci suffixus est. 8) Cf. Evagr. I. I.: "Og dvEQWTWfiEVOS Önwg dnaOr)? 45
u,E(i£VT]XEi, yuvaixa s<pr\, jroQ(pt>Qäv anji£XOuivr|v EOtHyta ovxva qioiTwöav naq OVTOV, \>8WQ
ÖQEyEtv, xal TOWW TOI)S itAriötcôvrag TWV drdQÖxwv xaxtvvdZ,tiv, OixiZpw TE avTÖv oodxig
3tEirwr|. 9) Cf. Evagr. I. I.: "OJIEQ SITEIST] ES 'lotiöTtnarov TJVEX&T], XOV uiv ^ a i 8 a xai TTIV
\ir\xiqa TW AODTQW TTJg rtaAtyyEvEOtag (pwTiöO'EVTag EXAT^QWÖS. 10) S. Mariae.
aegestatis valde eis victus necessaria" defecerant. Congregatio enim" garrula mona-
chorum, cum una atque alia die refectionis alimoniam ° non caperet d , vociferant ad
abbatem, dicentes: 'Largire cibos, aut permitte discedere unumquemque in loco, quo
vitam propagare e possit, alioquin nee te consulto abscedimus f , ne pereamur a fame'.
5 Haec his8 dicentibus, ait abba: 'Oremus, fratres dilectissimi, et Dominus ministrabit
nobis cibos. Nee enim potest fieri, ut deficiat triticum in eius monasterium, quae frugem
vitae ex utero pereunti intulit mundo'. Quibus vigilantibus nocte tota ac psallentibus,
mane orto, ita reppereunt euneta horraeorum habitacula repleta tritico, ut vix vel de-
serrari h ostium possit. Accepto autem eibo, gratias egerunt Deo.
10 Post multos vero annos iterum deficiente eibo, clamaverunt monachi ad abbatem,
qui ait: 'Vigilemus ac deprecemur Dominum, et forsitan transmittere dignabitur ali-
menta'. Denique prosternuntur ad pavimentum templi. Vigilantes itaque noctem in
psalmis hymnisque', canticis spiritalibus k , cumque se post matutinos somnum' dedissent,
venit angelus Domini et posuit super altare multitudinem innumeram auri. Erant enim
15 ostia aedis obserata. Exsurgentibus m autem mane abbatem cum monachis ad caele-
brandum cursum', viderunt multitudinem auri super altare. Et ait abba custodi aedituo:
'Quis praefectorum hie ingressus est, qui haec detulit?' Respondit: 'Post egressum
vestrum nullus hie hominum accessum habuit, sed ostii clave munita retenui et mecum
habui, donec surgeres" ad commovendum signum 3 '. Tunc stupens 0 abba cum monachis,
20 munus caeleste intellegitP; gratiasque Deo agens, collegit, comparatisque victui0- necessariis,
plebem creditam affluenter refecit. Nee mirum, si beata virgo sine labore suis protulit
victum, quae sine coitu viri coneipiens, virgo permansit et post partum.
10*. Huius beatae virginis reliquias cum sanctorum apostolorum vel beati Martini
quadam vice super me in cruce aurea positas exhibebam. Cumque per viam grade-
25 remur, conspicio haud procul a via hospiciolum cuiusdam pauperis incendio u concremari.
Erat a u t e m 0 a foliis, quae ignibus maxima praestant fomenta, contectum. Currebal
miser c u m liberis et uxore aquam deportans, sed flammae non mitigabantur. T u n c ex-
traetam a pectore crucem elevo contra ignem; m o x in aspectu sanetarum reliquiarum
ita eunetus ignis obstipuit, aesi non fuisset accensus.
30 11. Iohannes vero baptista a s t u " Herodis p e r " H e r o d i a d e n , uxorem fratris 0 , in
carcere d conligatur 3 . T u n c temporis a Galliis matrona quaedam Hierusolymis abierat
pro devotione, tantum u t Domini et Salvatoris nostri praesentiam mereretur. Audivit
autem, quod beatus I o h a n n e s e decollaretur; cursu illuc rapido tendit, datisque muneribus,
supplicat percussori, ut eam sanguinem defluentem collegere permitteret non arceri.
ss Illo autem percutiente, matrona concam argenteam praeparat, truncatumque martyris
caput, cruorem devota r suseepit; quam 8 diligenter in ampullam positum, patriae detulit
et apud Vasatensem urbem, aedificata in eius honore eclesia 4 , in sancto altare collocavit.
Capp. 9 — 12. la. 2. 3.

Cap. 9. a) necessarii defecissent 2. b) itaque in litura m. al. la. ci alimonia l a , corr.
40 d) sie la. 2. e) propagari 3. f) discedimus 3. g) eis 3. h) disserari 3. i) et add. 2. p.
k) perduxerunt add. 2. 1) somno 2. m) Exsurgente — — abbate 2. n) surgerer ad com-
monendum 3. o) surgens in marg. m. al. corr. stupens 2. p) intellegens 3. q) victu 3.
Cap. 10. a) numerus h. I. deest la. 2; sed cf. p. 494, n. r. b) c. i. 2. c) suppl. la.
Cap. 11. a) aestu 2; astucia 3. b) propter 2. c) eius add. 3. d) carcerem l a . p.
45 e) lohannis l a . f) devote 3. g) quem 2.
1) t. e. 'officium divinum'. 2) Cf. Regulam S. Benedicti c. 4 7 . 3) Matth. 14, 3 ;

Marc. 6 , 17. 4) Cathedralis ecclesia Vasatensis (Bazas) hodieque sancto Iohanni baptistae
sacra est. R. Tempore revolutionis ampulla sanguine S. lohannis repleta periit; cf. Aurilien,
'L'apötre Saint-MartiaT, Tolos. 1880, p. 3 1 2 . Administrator quidam libri, qui Baptista Salvatoris
50 appellatur, margini haec verba adscripsit: 'J'ai jete" cette relique d a n s un e'goüt d e ma maison' ( 1 7 9 2 ) .
12. Quoniam Vasatinsis" urbis meminimus, operae praetium puto miraculum,

quod in ea Dominus largitus est, memorare. Tempore, quo diuturna obsidione valla-
batur b a Chunis, omni nocte sacerdos, qui praeerat, circuibat psallendo et orabat 0 nee
ab ullo auxilium nisi Domini d misericordiam* requirebat. Hortabatur omnes orare et
non deficere, adserens, humiles preces caelorum ianua f penetrare. Hostis vero in cir- s
cuitu depopulabat villas, domos tradebat incendio, agros vineasque, pecora intromissa,
vastabat; sed sacerdoti bono opere« insistenti celeriter virtus divina adfuit. Una" nocte
visum est ipsi barbarorum regi, quasi psallentes homines in vestimentis albisj accensis
cereis, cireuire muros urbis. Et indignans ait: 'Quae est haec perversitas et securitas
vana, ut obsessi, quasi dispectis nobis, canticis nescio quibus ac laudibus perstrepant? 10
Vere, quia digni sunt perditioni'. Et statim misit ad urbem nuntios, interrogantes, quid
sibi ista velint. At illi negant, scire» se quae dieuntur neque de his aliqua persensisse.
Alia vero nocte vidit quasi globum magnum ignis super urbem discendere, et ait: 'Si
contra nos hü obsessi contumaciter agunt nee nos metuunt, vel caelestis k eos 1 ira con-
sumit'. Cumque non videret, ullum ab urbe incendium consurgere, misit iterum inter- 15
rogare, quae essent quae viderat™. Similiter negaverunt, nihil se omnino vidisse. Tunc
rex Gausericus 1 ait: 'Si haec isti nesciunt, manifestum est, quod Deus eorum adiuvat
eos', et statim discessit a loco illo. Sacerdos autem, convocatis civibus, vigilias celebrat
et missarum agit festa pro liberatione" populi sui. Dum autem haec ageret, respiciens
sursum, vidit super altare quasi de camera 1 templi cadere tres guttas aequales magni- 20
tudine 0 , claritate, candoremP cristalli vincentes. Cumque omnes cum admiratione et
stupore vehementi intenderent, easque nullus auderet attingere, Petrus quidam presbiter,
quii, ut res ipsa r adserit, magni meriti erat, exhibitam argenteam patenam, guttas col-
legere nititur. Quae dum per altare vago cursu rotantur, defluentes in ipsam patenam,
statim in se coniunctae, quasi unam gemmam pulcherrimam effecerunt, patuitque* evi- 25
denti ratione, contra iniquam et Deo odibilem Arrianam heresim, quae eo tempore pullu-
labat, haec acta. Agnitumque est, sanetam Trinitatem in una 1 omnipotentiae aequalitate
connexam, nullis garrulationibus posse disiungi. Tunc gavisus populus et intellegens,
munus sibi indultum fuisse divinitus,' conferens aurum gemmasque pretiosas, crucem fecit,
in qua hanc gemmam statuit. Sed protenus" omnes reliquae gemmae, hac accedente, 30
ceciderunt. Tunc pontifex intellegens, non esse consortium caelestibus cum terrenis,
fabricatam crucem ex auro purissimo, eam gemmam mediaY intercapidine locat et populo
adorandam praebet. Nee mora, fugato, ut diximus, hoste, civitas liberata est. Iam ex
hoc multi infirmi, hausto vino vel aqua, in qua gemma abluitur, protinus sanitati red-
duntur. Denique cum adorata fuerit, si a peccato est homo inmunis, et ipsa apparet 35
clara; ceterum si, ut plerumque adsolet, humanae fragilitati aliquid detulerit criminis,
tota ei w videtur obscura; miramque praebens x discretionem inter innocentem I et noxium,
cum uni atra z , alteri monstretur splendida.
Cap. 12. l a . 2. 3.
Cap. 12. a) Vasatin»' s l a . b) vellebatur 3. c) orando 3. d) post m suppl. 3. e) miseri- 40
cordia l a . f) sie la; ianuam 2 ; ianuas (3). p. g) sie la. 2. h) una nocte l a , corr.; Nam nocte p.
i) se sc. 3. k) caelestico l a , corr. 1) om. 3. m) vidierat la, corr. m. al. n) p. s. 1. 2.
o) elaritatS et magni tudine candore, dei. m. 2. p) candore l a , corr. m. al. q) superscr. m. al. 2.
r) ipsas 3. s) Potuitque l a , corr. m. al.; Placuitque 3. t) unam omnipotentem (corr. omni-
potentiae) aequalitate 3. u) statim 2. v) in medio i. 3. w) superscr. m. al. 2. x) pbet 2. 45
y) innoctem l a , corr. m. al. z) te:tra 3.
1) Gregorium de Gdserico Vandalorum rege neque de rege quodam Chunorum (cf. Valesius I,
p. HO) cogitasse, ex iis intelligitur, quae infra scripsit: contra iniquam et D e o odibilem Arria-
nam heresim. 2) V. infra c. 4 6 .
13. Nam quaedam mulier • a Maurienna urbe progrediens 8 , ipsius praecursoris"

reliquias expetivit et ita se constrinxit vinculo iuramenti, ut non ante 0 a loco discederet,
nisi de membris eius mereretur quicquam accipere. Sed cum inpossibile haec incolae
loci narrarent, prosternebatur cotidie ante sepulchrum 1 , orans'sibi, ut diximus, de sanctis
5 artubu6 d aliqua condonari. In qua intentione integrum duxit annum, similiter et alium,
iugi semper oratione deposcens. Tertio vero ingrediente anno, cum orationem suam
pervenire non cerneret ad effectum, proiecit se ante sepulchrum et obtestatur, non
se exinde e surrecturam, priusquam haec petitio obteneretur a sancto. Septima vero die.
cum iam inaedia defeceret, apparuit super altare pollex mirae candoris ac Iucis effulgens.
io Cognitum autem mulier Dei donum, surrexit a pavimento, factamque capsulam f auream,
in ea recondidit quae Domino largiente meruerat, et. sie gaudens remeavit ad propria 3 .
Impletumque est in illa, quod Dominus ait in euangelio: Amen dico vobis, quod, si Luc.n,8.
perseveraverit pulsans, et si non surgit, pro eo quod amicus sit, propter inprobitatem
tarnen eius surgit et tribuit eis, quotquot habet necessarios.
i5 Post haec tres episcopi 4 advenientes de civitatibus suis ad" adorandum in hoc loco,
voluerunt partem de hoc pignore elicere; positumque in medio, nihil omnino auferre
potuerunt. Tunc una vigilantes nocte, deprecati sunt, ut aliquid mererentur a pollice;
positumque sub eo lenteum, dum partem auferre conantur, una e x ' eo gutta sanguinis
cecidit super lenteum. Quod cernentes, duas deinceps noctes vigilant. Deinde prostrati
20 coram sancto altare, dum supplicant, ut adhuc maius k aliquid mereantur a pollice, duae
iterum ex 1 eo fluxerunt guttae. At illi gavisi, collegentes devote quae Dominus dederat,
iuxta numerum servorum suorum diviserunt lenteum cum guttis suis1", quae non sine
grandi" admiratione urbibus intulerunt.
Et quia locus ille Mauriennensis 0 ad Taurinensim quondam 5 urbem pertenebatP,
25 tempore illo, quo0- Rufus8 erat episcopus, ait archidiaconus eius ad eum: 'Non est
Cap. 13. l a . 16 (cf. n. d). 2. 3.

Cap. 13. a) aegrediens 2. b) r. p. 3. c) antea a 1. 2. d) in artubus incipit Ib.
e) inde 2. f) capsellam corr. m. al. Capsula l a . g) tribuit quot habuit 3. h) superscr. m. al. la.
i) ex eo om. 3. k) magis 3. 1) g. ex eo f. 3. m) om. 2. n) a. g. 2. o) Maurianensis 16.
30 p) t. i. p. 2. q) i. in quo 16.
1) Mulier in 'auctoritate, quod ex antiquo Moriensis ecclesia Viennensi ecclesie metropoli

subdita fui£ (cod. Paris, nr. 1 4 5 2 , saec. XI, fol. 202J, Tygris appellatur. Quae a Ruinartio
(Greg. Opp. col. 1342_) edita, a Bordier I, p. 4 4 , excerpta ita incipit: In diebus praecellen-
tissimi regis Gontramni mulier q u a e d a m T y g r i s nomine ex territorio M a u r i g i n e n s e e r t a , oppido
35 quod nominatur Volacis nobiliter n a t a et sacris litteris educata. Eadem narratiuncula retractata
in nonnullis codicibus ecclesiae Mauriennensis exstat (cf. AA. SS. Iun. V, p. 72) et a Bordier tom. I,
p. 3 9 9 . e breviario saec. XIV. edita est, ubi oppidum 'Voloviam' (iam Valloires) vocatur. Colitur
d. 2 5 . Iunii. 2) Cf. auctoritatem Maurienn. I. I.: quod membra illius fuissent h u m a t a in civitate
Samarie, que n u n c Sebaste vocatur, ac t e m p o r e p r o c e d e n t e Alexandriam missa caputque eius P h o e -
40 nice translatum. 3) Mauriennae ecclesiam S. lohannis Gunthramnus condidisse dintur in aucto-
ritate Maurienn., cuius fidem Longnon p. 4 3 0 . impugnat. In honorem S. lohannis urbem iam
Saint - Iean de Maurienne appellari, nullus nesnt. 4) Taurinensis, Augustensis, Bellicensis in
AA. SS. I. I. dicuntur. 5) Circa a. 5 7 4 , ut videtur, Mauriennensis dioecesis a Gunthramno rege
instituta est; cf. Longnon p. 4 3 1 . Ursicinus Taurinensis episcopus a. 5 9 9 . conquestus est, 'in
45 parochiis eius, quae in Francorum sitae terminis perhibentur, alterum contra ecclesiastica statuta
constitutum esse antistitem'; cf. Greg. M. Reg. lib. IX, ind. II, ep. 2 1 4 . 2 2 6 (Ewald). Id ad Mau-
riennensem ecclesiam referendum est. Episcopus Mauriennensis conciliis Matisconensibus I. et II.
a. 5 8 1 . et 5 8 5 . intererat; cf. Loening, 'Gesch. d. deutsch. Kirchenrechts' II, p. 120. 6) De
Rufo praeter ea quae Gregorius prodidit vix quidquam notum est; cf. Ughelli, Italia sacra IV,p. 1426.
aequum, ut hoc pignus in loco viliori teneatur, 6ed surge et accipe eum et defer ad
Taurinensim* eclesiam, quae plus popularis habetur'. Cui ille respondit, quia haec
agere non audebat. Archidiaconus dixit: 'Ego hoc b deferam, si permittis'. Et epi-
scopus: <Fac, quod übet 0 '. Tunc archidiaconus 0 accedens ad locum, dum vigilias
caelebrät, mittit manum ad e capsulam. Mox amens effectus, accensus febre, die tertio f 5
spiravit«, factusque est" timor magnus omnibus, nee quisquam ultra' beata pignora
ausus est mutare.
14. Apud Toronicam vero urbem in Oratorium 1 atrii beati Martini, dum ipsius
praecursoris reliquias collocaremus, caecus quidam, amminiculo deducente, lumen reeepit.
Inerguminus vero obtestans virtutem beati lohannis Martinique antestitis, expulso pur- 10
gatus est" daemone. In hoc Oratorium" una puellarum, cui officium erat lychni fomenta
conponere, adveniens 0 cum cereo, ut haec ageret, est ingressa; conpositumque lychnum
atque accensum, adtracta d ad se funem, sublimavit in altum, plexisque e in nexum laqueis
ad parietis clavum f , abscessit. Quae dum redit, cereus, quem manu gerebats, extinguitur,
regressaque velociter ad cicendilem h , cereum non attingebat inluminare neque laqueum 15
funis absolvere. Dum ambigua de ac causa penderet, subito delapsa a cicendile flamma
cereum in manu eius inluminavit; et sie officio luminis praeeunte, quo voluit ivit'.
Ferunt autem in hoc Oratorium a lychno oleum ebullire. Habentur enim et ibi
reliquiae sanetae crucis k - 1 .
15. Sub huius urbis territurio apud vicum Alangaviensim 8 - 3 mulier quaedam ex 20
incolis, conspersam dominica" die farinam 0 , panem formavit, quem, segregatis prunis,
cinere ferventi contegit decoquendum. Quod cum fecisset, protenus ei manus dextera
divino igne succensa coepit exuri. At illa voeiferans ac plangens, basilicam huius vici,
in qua reliquiae beati lohannis retenentur, expetiit. Et oratione fusa, vovit in d hac
die divino nomini consecratam e nullam operam exercere, nisi tantum orationi vacare. 25
Nocte vero sequenti fecit cereum in altitudinem f Status sui. Tunc in oratione per-
noetans, tentum* tota nocte manu" propria cereum, restinetis ardoribus, incolomis est
egressa.
16. Et quia lohannis baptistae meminimus, dignum est, ut de Iordane aliqua
memoremus. Igitur a monte Phanio 4 duo eonsurgunt fontes, quorum unus Ior 5 , alter so
Capp. 13—16. l a . 16. 2. 3. 5.

Cap. 13. a) Taurien(sem post add.) 3. b) huc 16. c) libes l a . 6; inquid add. 3. d) ar-
chidid l a . e) in 16. f) tercia 3. g) expiravit 3. h) superscr. m. al. la. i) amplius 2.
Cap. 14. a) e (pro est) m. al. inseruit la. b) sie la. b; oratorio 2. (3). c) accedens 2.
d) adtractä 2 ; ad se fune 3. e) sie 2 (e corr. m. al.). 3 ; plerisque l a . 6. 2. p. f) et add. (3). 85
g) tenebat in marg. corr. gerebat 2. h) cicindile 2. i) ibit l a . 6. k) Marie 3.
Cap. 16. a) Lingaviensim 5. b) die d. 2. c) om. 3. d) ut l a , corr. m. al. e) sie
la. 6. 2. f) altitudine 2. g) retentum 3. h) m. p. m. al. superscr. 2.
1) Oratorium in atrio S. Martini hie memoratum quidam esse putant illud, quod etiam
nunc »ubsistit sub S. lohannis baptistae titulo, in quo S. Martini canonici capitulum congregare i0
solent. Exstat aliud velustum S. lohannis baptistae sacellum in ipso ecclesiae S. Martini
ingressu, quod hie forte designatur. R. Cf. Longnon p. 248. 2) Item in monasterio S. Crucis
Pictaviensi 'lychni ebullientes exundabant oleum'; cf. supra c. 5. Fortunatus (Carm. II, 3) versus
'in honore sanetae crucis vel oratorii domus ecclesiae apud Toronos' a Gregorio construeti com-
posuit, quod idem atque hoc Oratorium atrii beati Martini esse, Le Blant nr. 1 9 4 . rede coniecit. 45
3) Vicus a Gregorio, H. Fr. X, 3 1 , Alingaviensis appellatur. Est Langeais (Indre-et-Loire,
arr. Chinon), ubi ecclesia etiam nunc S. Iohanni dicata est; cf. Longnon p. 2 6 0 . 4) V. Rufin.
VII, 1 3 : Apud C a e s a r e a m Philippi, quam Paneadam Phoenices vocant, aiunt sub radice
montis, qui appellatur P a n i u s , ex quo fluv.ii I o r d a n i s primo fluenta prosiliunt etc. 5) Cf. Theo-
Dan vocitatur; qui ab utraque parte Phaniadae urbis, quae prius Caesarea Philippi
vocabatur, descendentes, sub ipsa urbe tarn fluentis coniuncti quam nomine uno Ior
danem efficiunt, qui usque Hiericho" civitatem et ultra defluit. In eo habetur locus,
in quo Dominus baptizatus est. In uno etenim reflexu" aqua ipsa revolvitur, in qua
5 nunc leprosi mundantur. Cum autem advenerint, saepius lavantur in flumine, donec ab
infirmitate0 purgentur. De publico tamen dum ibi commorati fuerint, victum accipiunt;
sanati autem ad propria discedunt. Ipse quoque Iordanis ab eo loco in quinto miliario*
mari commixtus d Mortuo nomen amittit. Mare enim Mortuum ab e hoc dicitur, eo
quod ab incendio Sodomae vel reliquarum urbium est versatum, et aqua f ipsa asphaltrp
10 permixta est; unde a nonnullis mare Asphaltri • appellatur. In quo qui natare nescit
super aquam fertur 3 , et circa eum sulphur adhaeret.
17. Sunt autem et ad Levidam 4 civitatem aquae calidae, in quibus" Hiesus" Nave*
lavare 0 solitus erat, ubi similiter leprosi mundantur. Est autem ab Hiericho d duodecim
milia. Prope autem Hiericho habentur arbores, quae lanas gignunt. Exhibent enim
15 poma in modum cucurbitarum, testa 0 in circuitu habentes dura, intrinsecus enim f plena
sunt lanaee. Et de his enim h ferunt ipsi Hiesu Nave solere fieri indumenta 8 . Sed et'
hodieque tales exhibent lanas, ex quibus nos a quibusdam delatas vidimus et admirati
sumus vel candorem vel subtilitatem k earum.
18. Nam vidi ante hoc tempus hominem Iohannem nomine, qui a Galliis leprosus
20 abierat, et in ipso loco, quo» Dominum diximus baptizatum, aiebat se per annum inte-
grum commoratum fuisse. Qui assiduae abluebatur in amne; sed redditus pristinae
incolomitati, reformata in melius cute, sanatus est. Hie reliquias beatae Mariae ab
Hierusolymis accipiens, revertebatur in patriam; sed prius Romam abire disposuit.
Verum ubi altas" Italiae solitudines 0 est ingressus, ineidit in latrones. Nee mora, spo-
25 liatur ab indumentis; et ipsa quoque capsa, in qua beata gestabat pignora, capitur.
Exaestimantes enim inimici i 111 auri ibidem sestertias d adgregatas, effraeta clave, omnia
rimantur intente. Sed cum nihil in eam peeuniae repperissent, extraeta pignora in
Capp. 16—18. la. 16. 2. 3.

Cap. 16. a) Ierico 3. b) refluxu 3. c) infirmitate 16, corr. d) eunmixtis 16, corr.;
30 cömixto 2, corr. m. al. e) ob 2. f) et quia i. la.
Cap 17. a) qua 2. b) sie la. b. 2. c) lavari post solitus m. al. suppl. 2; N. s. e. ab-
luere 3. d) Ierico 3. e) testa dura 16; texta 3; testas p. f) sie la. 6. 2. 3 ; autem m. al.
superscr. la. 2. g) sie la. p. h) om. 2. i) om. 3 ; que om. 16. 2. p. k) sublitatem la.
Cap. 18. a) quod 16, corr. b) alpes 3. c) est i. s. 2. d) sistarcias 3.
35 dosius, De terra sancta, c. 2 9 : Inde ex duobus locis oriuntur duo fontes, Ior et Dan. Per
ipsam Paneadem in medio aquas mittunt et sub civitate quae nunc Beiinas dicitur aut
Caesarea Philippi iuneti Iordanem efficiunt. Hoc libello Gregorius usus est. 1) Cf.
Theodosius LI. c. 1 8 : Ab unde Dominus baptizatus est usque ubi Iordanis in mare Mortuum
intrat sunt millia quinque. In loco isto submersae sunt Sodoma et Gomorrba cum aliis
40 tribus, quia quinque civitates fuerunt iuxta mare. 2) Asphaltites ab Isidoro quoque in Etym.
XIII, 19, Lacus Asphalti appellatur. 3) Cf. Itinerarium a Bordigala Hierusalem usque (ed.
Tobler et Molinier I, p. 19,): Est aqua ipsius valde amarissima, ubi in totum nullius generis
piscis est nee aliqua navis, et si quis hominum miserit se, ut natet, ipsa aqua eum versat.
4) Cf. Theodosius l. I. c. 1 9 : Civitas Leviada trans Iordanem distat a Iericho milliaribus duo-
45 deeim. 5) Potius Moyses; cf. Theodosius l. I.: Et ibi aquae calidae sunt, ubi Moyses lavit,
et in ipsis aquis calidis leprosi mundantur. 6) Cf. Herod. III, 106: TÖ 8E SEVSQECI Ta
ayQia cruTo&t (DEQEI. xaorcov EIQICI xaAAOvrj TE TCQocpEQovra xai doETTJ TWV ctJtö TWV OIWV xal
EÖ&TJTI oi 'Iv8ol ä n ö TOVTWV TWV 8EV8QEWV XQEOVTCU.
ignem* proiciunt, caesoque homine, discesserunt. At ille semivivus D exsurgens, ut vel

cineres exustorum collegöret pignorum, invenit super carbones accensos inlaesas iacere
reliquias; ipsumque lenteum, quo 0 involutae erant, ita admiratur integrum, ut non puta-
retur prunis iniectum, sed* eum ex aquis absconditum. Collegitque euneta cum gaudio,
et viam quam pergebat ingressus, usque ad Gallias pervenit incolomis. Multos enim 5
.vidimus, qui vel in Iordane vel in aquis Levidae urbis d tineti, ab hoc fuerant morbo
mundati.
19. In urbe* autem Turonica est eclesia sanetae Mariae virginis 1 ac lohannis
baptistae nomine" consecrata 0 , in qua periuribus ultio divina apparuit. Quidam d autem
cum ad periurandum e in f hac eclesia fuisset ingressus, ats ubi manus ante altare stans io
sursum extulit, ut sacramentum mendax proferret, statim resupinus mens, ita caput
in pavimentum conlisit, ut vix vel vivens erigi potuisset. Ad se autem reversus dolum
periurii, quod oecultabat, publice patefecit. Vidimus enim et nos quosdam de Turo-
nicis in loco eodem periurasse, qui ita divino iudicio condemnati sunt, ut in ipsius
anni curriculo" finirentur a saeculo 1 . is
20. Igitur, ut diximus, in ipso primo* Iordanis egressu Phaniada" civitas 3 sita
est, in qua habetur statua ex electro purissimo fabricata, in qua Redemptoris nostri
forma dicitur esse 0 expressa. Nam, ut plerosque audivi, qui eam contemplati fuerant,
mira claritas in eius facie contenetur d . Sed ne° cui videatur absurdum, narrare quae
de ea Caesariensis refert Eusebius non pigebit. Ait enim 4 : Mulierem, quam san- 20
guinis profluvio laborantem a Salvatore curatam euangelia tradiderunt, huius urbis
civem constat' fuisse, domusque eius in ea etiams nunc ostenditur. Pro foribus vero
domus ipsius basish quaedam in loco editiore collocata monstratur, in qua mulieris
ipsius velut genibus provolutae palmasque1 suppliciter tendentis imago aerea videtur
expraessa. Adstat vero aliak aerea nihilhominus fusa statua habitu viri stolax 25
compte circumdati et dextram mulierim porregentis. Huius ad pedem statuae inn basi
est" herba quaedam, nova specie nascitur. Quae cum exorta fuerit, exerescere usque
ad stolae illius aereae? indumenti fimbriam solet. Quam cum summoi vertice crescens
herba' contigerit, vires inde ad depellendos omnes morbos languoresque conquiret*,
ita ut, quaecumque fuerit1 illa infirmitas corporis, haustu exiguo madefaeta^ salutaris so
graminis depellatur; nihil omnino virium gerens, si, antequam aereae fimbriae summi-
tatem crescendo contigerit, decerpatur. Hanc statuam ad similitudinem vultus Iesu
formatam tradebant; quae permansit etiamr ad™ nostra usque tempora, sicut ipsi
oculisx nostris inspeximus. Et nihil mirum, si sibii qui ex gentibus crediderunt1
pro beneficüs, quae a Salvatore fuerant consecuti, huiusmodi velut' munus videbantur 35
offerre, cum videamusb etiam nunc et apostolorum Petri vel Pauli et ipsius Salvatoris
imagines* designari tabulasque depingi. Haec Eusebius retulit - .
Capp. 18—20. l a . 16. 2. 3.
Cap. 18. a) igne 3. b) « s u r g . s., sed prima m. transposuit 2. c) 1. in quo 2. d) om. 2.
Cap. 19. a) urbem a. Turonieam l a , corr. b) nominis 3. c) sacrata corr. m. al. consacr. 2. 40
d) Quadam autem die c. 3. e) iurandum l a , corr. m. al. f) p. quidam in ectsia 3. g) om. (2. 3).
h) circulo 3 .
Cap. 20. a) I. p. 2. b) Phanin 3, corr. c) om. 2. d) contenebatur corr. m. al. contine-
tur l a . e) nee, dei. c 16. i) om. 2. g) usque nunc etiam 3 ; e. om. p. h) basilica 3. i) que
om. la. 6. 2. p. k) n. al. f. s. a. 3. 1) stole c. circumdata (corr.) 3. m) mulieris 3 . n) e basi Ruf. 46
o) ei 2 ; q. erba 3 . p) aerei Ruf. q) somum ? l a , corr. r) herbS l a . s) sie l a . 3 . p.
t) illa inf. f. Ruf. u) madefacti Ruf. v) om. Ruf. w) u. ad n. 2, corr. m. al. x) n. o. 3.
y) hü Ruf. z) crediderant Ruf. cum p. a) veluti 3. b) videbantur 3. c) imaginem 3. d) describit 3.
1) De ecclesia SS. Mariae et lohannis Turonensi v. Longnon p. 2 5 2 . 2) Pelagius

Turonensis, qui a. 5 8 6 , mense primo in basilica S. Mariae peieravit, mense quinto diem obiit; 50
cf. H. Fr. VIII, 40. 3) Cf. supra c. 16. 4) Rufin. VII, 14.
21. Nam et isto» nunc tempore per credulitatem integram tanto Christus amore
diligitur, ut, cuius legem in tabulis cordis credentes populi retenent, eius etiam ima-
ginem ad commemorationem virtutis in tabulis visibilibus pictam per eclesias ac domos
adfigant; sed et in hoc inimicus semper humani generis aemulus" extat. Nam ludaeus
5 quidam, cum huiuscemodi imaginem in tabulam pictam ac parieti adfixam in eclesia
saepe vidisset, ait: 'Ecce seductorem illum, qui nos genusque nostrum humiliavit!' Et
sie nocte veniens, telo ipsam imaginem verberat, elisamque de pariete, opertam veste,
ad domum portans, flammis parat exurere. Sed res mira apparuit, quae 0 de virtute
Dei d non potest ambigeri e . Nam de vulnere, ubi imago transfossa fuerat, sanguis
io effluxit. Quod ipse iniquus spiculator obpletus f furore non sensit. Cum autem per
obscurae« noctis tenebras domum suam fuisset ingressus, lumine adhibito, cernit se
totum sanguine cruentatum, timensque, ne scelus suum patefieret, abiectam a se tabulam
abdidit" in obscuris; nee ausus est ultra contingere, quod inique praesumpsit auferre.
Venientes autem christiani dilueulo' ad domum Dei, iconicam k - 1 non inveniunt, stupen-
15 tesque ac requirentes quod fuerat 1 factum, cruoris vestigia deprehendunt. Quod se-
quentes, ad domum Iudaei accedunt. Denique sciscitati1" de tabula, nihil certi cogno-
seunt. Requirentes autem eam" sollicitae, in angulo cellulae Iudaei repperiunt; quam
eclesiae redditam, furem 0 lapidibus obruerunt.
22. Est et* apud Narbonensim" urbem in eclesia seniore 1 , quae beati Genesii mar-
20 tyris reliquiis plaudit, pictura, quae Dominum nostrum quasi praecinetum lenteo indicat
crueifixum, quae pictura dum assiduae cerneretur a populis, apparuit cuidam Basileo pres-
bitero per visum persona terribilis, dicens: 'Omnes vos obtecti estis variis indumentis
et me iugiter 0 nudum aspicitis. Vade quantotiu8 d , operi me vestimento!' Et presbiter
non intellegens visionem, data die nequaquam ex ea re memoratus est. Rursumque
25 apparuit ei; sed et illud e parvi pendit. Post tertium f autem diem seeundae visionis,
gravibus exeruciatum verberibus, ait: 'Nonne dixeram tibi, ut operires me vestimento,
ne cernerer nudus; et nihil ex« hoc a te actum h est? Vade', inquid, 'et tege lenteo'
picturam illam, in qua crueifixus appareo k , ne tibi velox superveniat interitus'. At ille
commotus et valde metuens, narravit ea episcopo, qui protenus iussit desuper velum
so expandi. Et sie obtecta nunc pictura suspicitur. Nam etsi parumper detegatur ad
contemplandum, mox dimisso velo contegitur, ne deteeta cernatur.
23. Est et illud inlustre miraculum de fontibus Hispaniae, quos* Lusitania pro-
vintia profert. Piscina b namque est apud Oscn s campum antiquitus sculpta 0 et ex
Capp. 21 — 23. In. 16. 2. 3.

35 Cap. 21. a) insto 2. b) aemulis 16, corr. c) que add. 3. d) dni corr. m. al. di 2. e) am-
bigi 2 ; ambigere 3. f) rcplotus 3. g) obscuras 3. h) addidit 3. i) ad dorn. Dei dil. 3. k) ico-
nam 16. 2. 1) post factum superscr. 2. m) sciscitantes 3 ; sciscitata p. n) om. 2. o) f. vero
vero 1., alierum vero deletum 16.
Cap. 22. a) om. 2. b) sie la. b. c) n. i. 2. d) sie la. b. 2. e) ille 3 . f) terciam 3.
40 g) a te ex h. 3 ; ex h. om. 2. h) aptum 3, corr. i) p. i. 1. 2. k) appareb& l a , corr.
Cap. 23. a) quod 3. b) Piscina, ras. virgula 16. c) scalpta, in litura al m. al. scr. Ib.
1) Iconica est tabula pieta (Graece c i x w v j ; cf. Indicem huius libri et Vit. Patr. XII, 2.
2) Sine dubio ecclesia cathedralis est, iam SS. lutto et Pastori dicata; cf. Longnon p. 608.
45 3) V. H. Fr. VI, 4 3 : et in castrum Osser, in cuius eclesia fontes divinitus conplentur.
Sed Osser vel Osset castrum in Baelica situm est (prope Hispalim); v. Corblet, 'Des lieux con-
sacris ä l'administration du bapteme' ('Revue de Hart chrit.' XXI, p. 179J. De fontibus Hispa-
nicis cf. etiam H. Fr. V, 1 7 . Meltinatem fontem, qui tempore paschali ex sese replebatur,
Pascasinus in epistola ad Leonem I. data, §. 3 , commemoravit.
64*
marmore vario in modum crucis miro conposita opere. Sed et aedes magnae claritatis
ac celsitudinis desuper a christianis constructa est. Igitur cum dies sacer post curri-
culum anni decedentis* advenerit, quo Dominus, confuso proditori, misticam discipulis
praebuit cenam, conveniunt in loco illo cum pontifice cives, iam odorem sacri praesen-
tientes aromatis. Tunc data oratione sacerdos, ostia templi iubent simul muniri signa- 5
culis b , adventum virtutis 0 dominicae praestolantes. Die autem tertia, quod d est sabbati,
convenientibus ad baptizandum e populis, adveniens episcopus cum civibus suis, in-
spectis signaculis, ostia reserat clausa. Ac mirum dictu, piscinam, quam reliquerant
vacuam, repperiunt plenam, sed ita cumulo altiore refertam, ut solet super ora modiorum
triticum adgregari; videasque huc illucque latices fluctuare nee parte in diversa defluere. 10
Tunc cum exorcismo f sanetificatum, conspersum desuper chrysma, omnis populus pro
devotione haurit 1 et vas plenum domi pro salvatione reportat, agros vineasque asper-
sione saluberrima tutaturus«. Et cum exinde multitudo amphorarum sine collecto
numero hauriatur h , numquam tamen vel cumulum minuit'; licet, ubi infans primus in-
tinetus fuerit, mox aqua redueitur, et baptizatis Omnibus, limphis in se reversis, ut 15
initio produnt k nescio, ita et fine1 clauduntur ignaro.
24.» Quidam vero ex hereticis Deum" non metuens neque venerationem praestans
huic loco sancto neque credens corde miraculum, quod in eo Dominus ad corroborandam °
suorum fidem praestare dignatur, non silebo. Venit cum turba equorum, solutaque in-
pedimenta, iussit in basilicam poni equitibusque in ea praesepia praeparari, inridens 20
miser quae de hoc loco narrabantur ab incolis. Igitur media nocte praetereunte, a
febre corripitur ac pene exanimes et tardius quam debuerat paenitens exclamat, equites
ab aede expelli. Erat enim ei, sub rege licet, magna tamen in illa regione potestas.
Expulsis quoque d a basilica sancta equitibus, ad se conversus, coepit dentibus proprium
lacerare corpusculum, nee prorsus retenere 0 a suis ob f nimiam poterat debachationem. 25
Tandemque oppressus, inter suorum manus spiritum exalavit.
Denique« Theodegisilus h - a huius rex regionis, cum vidisset hoc miraculum, quod
in his sacratis' Deo fontibus gerebatur k , cogitavit intra se, dicens, quia: 'Ingenium
est Romanorum' — Romanos 3 enim vocitant nostrae 1 homines relegionis —, 'ut ita
accedat, et non est Dei virtus'. Veniens vero 1 " ad annum sequentem, ostium sigillis 30
suis cum episcopi sigillo munivit, posuitque custodes in circuitu templi, si forte aliquem
deprehendere possit fraudis alieuius conscium, per cuius ingenium in fontibus aqua
succederet". Similiter et in alium fecit annum. Tertio vero convocata virorum 0 multi-
tudine, fossas in circuitu basilicae fieri iussit, ne forte togis oecultis limphae deduce-
rentur in fönte. Fueruntque fossae in profundo vicinum quinum pedum, in latitudine 35
549. vero quindecinum P. Sed nihil abditum potuit repperiri. Tamen vitae 1 finem faeiens,
Capp. 23—24. l a . 6. 2. 3.
Cap. 23. a) descendentis 3. b) signaculum 3. c) d. v. 2. d) id 3. e) baptismum 3.
f) exorcissimo 16. g) tutaturos 3. h) auritur 3, corr. i) minuitur 3. k) sie la. 6. 3. 1) fine
l a , corr.; i. f. c. 2 ; f. i. c. p. 40
Cap. 24. a) 25. l a . b) dnm 2. c) comprobandam 3 ; corroborandum p. d) sie la. b. 2.
e) retineri 16. 3. f) p. ob n. 3. g) Deinde 2. h) Theud. 3 ; Teodegisilis 3a. i) sacris 3.
k) gerebantur l a , ras. n. 1) h. n. l a (ubi transpos.J. (3). p m) autem 3. n) succenderet 3, corr.
o) m. v. 2, corr. p) quindeeimum l a (corr. m. al. quindecenum). p; quindeeim 3. q) f. v. 2, CO»T.
1) Viget etiamnunc ea consuetudo, quam, ut ex hoc loco patet, a palribus nostris acce- 46
pimus, aquam in vigilia paschae sacerdotum preeibus sanetificatam in domos reportandi ad
tutamen adversus diabolicos ineursus et ad aerearum potestatum insidias abigendas. Vide Vitam
S. Caesarii II, 1 3 . R. Neque nostro tempore haec consuetudo abolita est. 2) Theodegisilus
a. 5 4 9 , Oct. oedsus est; cf. H. Fr. III, 3 0 ; Dahn, 'Könige der Germanen' V, p. 120. /*
autem 17 tantum menses regnavit, neque tertium annum vidit. 3) Cf. infra c. 7 8 . 7 9 ; Löning, 50
'Gesch. des deutsch. Kirchenrechts' II, p. 15.
et credo pro huius inquisitionis* temeritate, anni" sequentis diem, quo hoc mysterium
celebrabatur °, videre non meruit, eo quod arcanum virtutis divinae investigare prae-
sumpsit. Habentur autem in ea reliquiae sancti Stephani levitae.
25. Ergo*, quia fons ille divino nutu, ut supra diximus, ad officium baptizandi
s repletur, et quia, cum conpletus fuerit, avide ex hoc populus 0 haurire festinat, quidam,
accepto vasculo, presbitero, qui hanc aquam ministrabat, porrexit ad conplendum.
Quod dum conplet senior, hie inter conpraementes turbas manum alterius extendit
ad balteum eultrumque furavit. Quem vagina reconditum, manus extendit ad acci-
piendam hydriam, quam tradiderat presbitero. Qua aeeepta, amotus 0 in parte alia,
io neque unam guttam aquae in eam potuit repperire. Tunc confusus valde et sibi ob
furti causa haec d evenisse cognoscens, homini eultrum, quem furaverat, reddidit; et sie
iterum porreeta laguena, plenam aquae reeepit. Est enim populus ille hereticus: qui
videns haec magnalia, non conpungitur ad credendum, sed semper callide divinorum
praeeeptionum sacramenta nequissirais e interpretationum garrulationibus non desinit
is inpugnare; sed virtus Domini diversam partem distruit et confundit.
26. Iacobus 1 apostolus, qui et frater Domini vocitatus est, ab ipso domino nostro
Iesu Christo episcopus dicitur a ordinatus. Post cuius gloriosam ascensionem, dum viam
iustitiae Iudaeis errantibus aperire conatur, de pinna templi praeeipitatus, alliditur",
effusumque fullonis fuste cerebrum, spiritum 0 reddidit, sepultusque est in monte Oliveti,
20 in memoriam d , quam 0 sibi ipse prius fabrieaverat', et in qua Zacchariam' ac« Symeo-
nem" sepelierat. Haec' de apostolo Iacobo.
27. Petrus apostolus ob* humilitatem docendam caput desuper tundi b instituit; qui
ab apostolis ceteris episcopus ordinatur 0 , Romae cathedram locavit. Cuius oratione
vel Pauli Simonis"1 magi calliditas vel deteeta est vel obruta». Extant hodieque apud
25 urbem Romanam duae in lapide fossulae, super quem beati apostoli, deflexue poplite,
orationem contra ipsum' Simonem magum ad Dominum effuderunt. In quibus cum
de pluviis limphae collectae fuerint, a morbidis« expetuntur, haustaeque mox sanitatem
tribuunt. Sanctus" vero Petrus apostolus, ut praefati sumus', post Neroniana ac Simo-
niaca bella ad crucem venisset, impleto iam felicis trophei k certamine, resupinis 1 ad
so caelum vestigiis se expetiit1" crueifigi, indignum se voeiferans ut Dominum exaltari*.
Sicque dirigens" spiritum vivacem in astris, sepultus est in templo quod vocitabatur
Capp. 2 4 - 2 6 . la. 6. 2. 3.
Cap. 24. a) inquitionis 3. b) annis 16, corr.; sequenti die la. c) caele|batur 16; celebratur 3.
Cap. 25. a) est add. 3. b) populis 16, corr. m. al. c) motus 2. d) sie la. b. 2.
35 e) n. i. om. 3.
Cap. 26. a) ordinatus est 3. b) allisus e corr. Ib. c) r. s. 3. d) memoria 16.
e) quem 3, corr f) sie la. g) Et 3. h) sie la. 2. i) H. d. a. I. om. 3.
Cap. 27. a) ab corr. m. al. ad la. b) sie la. b; tondi 2. 3. p. c) ordinatus 2. d) Sym. 16. 3.
e) sie la. b; deflexi 3. i) om. 3. g) sie la (e corr.). 2; more idis la*. 6; more eorum 3. h) scös
40 corr. m. al. sevs 16. i) cum add. 2; m. al. superscr. la. k) tropheo 3, corr. 1) resupinus 3, corr.
ra) expetit 3. n) dirigit — sepultusque est 3.
1) Ex libello Theodosii, De terra sancta l. I. c. 9: Iuxta civitatem est locus, qui vocatur
sanctus Iacob, quia illic beatus Iacob, ordinatus ab ipso Christo Hierosolymitanus episcopus,
post ascensionem Domini, excusso cerebro, de pinna templi praeeipitatus est, et nihil ei noeuit,
45 sed fullo eum de vecte, quem reportare consueverat, occidit, et positus est in monte Oliveti.
Cf. Rufin. II, 23. 2) V. Theodosius l. I. c. 12: Sanctus Iacobus et sanctus Simeon in una
memoria positi sunt, quam memoriam ipse sanctus Iacobus fabrieavit, corpora illorum ipse ibi
recondidit et se ibi cum eis praeeepit poni. 3) Cf. Rufin. II, 13. 4) Cf. Rufin. III, 2 :
Et ad ultimum in urbe Roma commoratus, ubi et crueifixus est deorsum capite demerso,
so quod ipse ita fieri deprecatuB, ne exaequari Domino videretur; v. Prudent., Peristephan. XII, 13.
antiquitus" Batecanum"->, quattuor ordines columnarum valde admirabilium numero

nonaginta sex habens. Habet etiam quattuor in altare, quod 0 sunt simul centum,
praeter illas quae eiborium 3 sepulchri sustentant. Hoc enim* sepulchrum sub altare
collocatum, valde rarum d habetur e . Sed qui f orare desiderat, reseratis cancellis, quibus
locus ille ambitur«, accedit super sepulchrum; et sie fenestella" parvula patefaeta, in- 5
misso introrsum' capite, quae necessitas promit efflagitat. Nee moratus k effectus, si
petitionis tantum iusta proferatur oratio. Quod si beata auferre desiderat pignora, pal-
liolum1 aliquod momentana pensatum iacet"1 intrinsecus; deinde vigilans ac ieiunans,
devotissime deprecatur, ut devotionis suae virtus apostolica" suffragetur. Mirum dictu 0 !
Si fides hominis praevaluerit, aP tumulo palliolum elevatum ita imbuitur divina virtute, 10
ut multo amplius, quam prius pensaverat, ponderetur 8 ; et tunc seit qui levaverit, cum
eius gratia i sumpsisse r quod petiit. Multi enim et claves aureas ad reserandos can-
cellos beati sepulchri faciunt, cui ferentes 5 pro benedictione priores 1 , quibus infirmitates
tribulantum • medicantur T . Omnia enim fides integra praestat. Sunt ibi et columnae
mirae eligantiae candore niveo quattuor numero, quae eiborium sepulchri sustenere" 15
dieuntur.
28. Paulus vero apostolus post* revolutum anni circulum ipsa die 4 , qua Petrus
apostolus passus", apud urbem Romam gladio percussus oeeubuit. Ex° cuius sacro
corpore lac d - 5 defluxit et aqua. Nee mirum, si lac eius manavif ex corpore, qui gentes
incredulas et parturivit et peperit ac lacte spiritali nutritas ad cibum solidum Scriptura- 20
rum Sanctarum opaca reserando perduxit. De cuius virtutibus multa quidem audivimus,
sed de plurimis unum tantum miraculum studuimus declarare.
Factum est autem in quodam loco, ut homo laqueum sibi ad extorquendam vitam,
instigante diabolo, praepararet. Cumque secretum cellulae, in qua haec ageret, reppe-
risset, funem trabi transmissum, laqueum coepit innectere, nomen tamen semper Pauli 25
apostoli f invocabat, dicens: 'Adiuva me, sanetae« Paulae!' Et ecce umbra squalida
atque funesta, quae nihil minus h vultu quam diabolum similabat, apparuit ei, hortans
a c ' dicens: 'Heia, age, ne moreris; expeti k celerius quae coepisti'. At ille cum opus
hoc, id est 1 vitae extorquendae, pararet, semper agebat: 'Beatissime Paule, esto adiutor
meus!' Denique expedito iam laqueo, cum vehementius urgueretur ab umbra, ut collum 30
inmjtteret, subito adfuit alia umbra huic similis, dicens ei quae cum homine erat: 'Fuge
Capp. 27—28. l a . b. 2. 3 .
Cap. 27. a) om. 2. b) sie Ib. 2; Beatecanum l a ; Vatecanum 3 ; Vatecani p. c) sie In. 2 ;
quo corr. quae 16; quae (3). d) ratum l a . p. e) habere l a , corr. f) quid, delel. d 8. g) ambigi-
tur l a , corr. h) fenestrella 3. p. i) introrssus 3. k) moratur 2. ]) pallium 3, corr. m) sie la. 5. 2. J 5
n) apostilica l a . o) dicto l a , corr. m. al. p) p. e. a. t 16; e. p. a. t. 3 ; elevare 2. q) gra-
ciam 3. r) sumsiset 3. s) aeeipiunt m. s. XII. superscr. la*. t) aeeipiunt add. p. ui tribu-
lantium 16. 2 ; tribulantur 3. v) meantur corr. 1. m. medantur l a ; mundantur 3 ; medeantur p.
w) sustineri 3.
Cap. 28. a) p. r. a. c. eras. 2. b) est add. 2. c) Ex — aqua m. al. in inf. marg. 40
suppl. Ib. d) in marg. add. 2. e) emanavit 3. f) om. 3. g) sie la. b. 2. h) t magis
m. s. XII. superscr. 2. i) et 16. 3. k) exple 16. p; explere, ras. re 2. 1) idem 3 ; om. p.
1) Cf. Rufin. II, 25: 'Ego', inquit (seil. Gaius), 'habeo trophaea apostolorum, quae
ostendam. Si enim p r o c e d a s via regali, quae ad Vaticanum ducit, aut via Hostiensi, invenies
t r o p h a e a defixa, q u i b u s ex u t r a q u e p a r t e statutis R o m a n a communitur ecclesia'. 2) Cf. Ducange, 45
ed. Henschel II, p. 3 4 5 . 3) Eadem Greg., Mir. S. Mart. I, 1 1 , de palliolo retulit, quod super
sepulchrum S. Martini positum erat. 4) Cf. Abdiam, De S. Paulo lib. II, c. 6 (ed. Fabricius
p. 4b0): qui a Corona etiam martyrii eadem die dispensatione divina s u b t r a c t u s f u e r a t ; cf.
Prud., Perist. XII, 21. 5) V. Abdiam l.l. c. 8 : E cuius gladio, desecto capite, pro sanguine
lac cueurrit, ita u t percussoris dextram lactea unda perfunderet. 50
miserrime! En Paulum apostolum huc venientem! Invocatus enim ab* hoc homine,
ecce adest!' Tunc evaniscentibus umbris", hie ad sensum suum reversus et crucem
virtutis 0 dominicae pectori nutanti d depingens, paenitentiam, genis lacrimarum imbre
perfusis, agebat, cur ista temptasset. Unde manifestum est, hunc eundemque hominem
5 per virtutem beati apostoli ab hoc saevae 0 mortis praeeipitio fuisse salvatum.
29. Iohannes vero apostolus et euangelista Dei post peractum tarn agonis legitimi
quam praedicationis saluberrimae cursum vivus descendens in tumulo, operire* se humo
praeeepit 1 . Cuius nunc sepulchrum mannam 2 in modum farinae hodieque eruetat, ex
qua beatae reliquiae per Universum delatae mundum b , salutem morbidis praestant. Hie*
10 est Iohannes, quem Dominus plus quam ceteros dilexit 0 apostolos, qui tantae caritatis
amore praelatus est, ut super ipsum sacri corporis pectus aecumbens, mysteriorum cae-
lestium hauriret arcana. Ipsi d etiam Dominus noster gloriosam genetricem quasi pecu-
liari quodam modo discipulo e in ipsa passionis hora in cruce pro mundi salute positus
commendavit. De hoc enim et post resurrectionem dixit: Sic eum volo manere, donec io»n. 21,22.
15 veniam. In Epheso autem habetur locus, in quo hie apostolus euangelium, quod ex
eius nomine in eclesiam f legitur, scripsit. Sunt autem in summitate montis illius pro-
ximi quattuor sine tecto parietes. In his enim orationi insistens, Dominum assiduae
pro delictis populi deprecans, morabatur; obtenuitque, ne i n c loco illo imber ullus«
descenderet, donec ille euangelium adimpleret. Sed et usque hodie ita praestatur a
20 Domino, ut nulla ibi descendat pluvia, neque imber violentus adveniat.
In ea urbe Maria Magdalenae quiescit 4 , nulluni super se tegumen habens. In
h
ca et septem dormientes' habentur, de quibus aliqua, Domino iubente, in posterum nar-
raturi suraus 5 . In hac et idolum Dianae fuit ab apostolo Paulo k distruetum. Sed ad
coepta 1 redeamus.
25 30. Andreas apostolus magnum miraculum in die solemnitatis suae profert, hoc Nov. so.
est mannam in modum farinae vel oleum cum odore neetarco, quod de tumulo eius
exundat*. Per id enim, quae sit fertilitas anni sequentis, ostenditur. Si exiguum pro-
fluxerit", exiguum terra profert fruetum; si vero fuerit copiosum, magnum arva pro-
Capp. 28—30. la. 6. 2. 3.
30 Cap. 28. a) ad 16, corr. m. al. b) in marg. suppl. 2. c) d. v. 2. d) nutandi 3. e* sue 3.
Cap. 29. a) sie la. 6. 2. b) regnum morb. p. remedium 3. c) om. 3. d) Ipse l a . 6. p .
c) diseipula 3. f) aeclesia 16. g^ illius l a , corr. m. al. h) enim add. 3. i) dormites 2.
k) om. 16. 1) ad hac cepta 3.
Cap. 30. a) perundat 2. b) fluxerit 3.
S5 1) V. Abdiam, De S. lohanne lib. V, c. 23 (ed. Fabririus p. 589J: Ac omnes bene-
diecns ac valefaciens, deposuit se viventem in sepulchro suo et iussit se operire, glorificans
Dominum; cf. Augustin., Tract. 124. in loh., et H. Fr. I, 26. 2) V. Abdiam LI.: Et protinus
manna exiens de sepulchro, apparuit eunetis, quam usque hodic gignit locus iste ; et turnt
virtutes per orationes eius frequentes, hie ab omnibus infirmitatibus aegroti liberantur. Cf.-Melito,
40 De passione lohannis (Fabririus III, p. 623J, Augustinus l. I. Gregorium Anonymus exscripsit, qui
Itinerarium S. Willibaldi composuit (ed. Tobler et Molinier I, p. 288J; sed in Hodoeporico, quod
snndimoniali Heydenhdmensi debemtis, locus iste deest. 3) V. Abdiam l. I.: Hie est beatus
Iohannes, de quo Dominus prius dixerat ad Petrum: 'Sic eum volo manere, quoadusque veniam'.
4) Ita Modestus (saec. VII) archiep. Hierosolym. apud Photium Bibl. cod. 275 (Migne, Patrol.
45 Graeca CIV, p. 2i4) et Synaxarium (Assemani, Calendaria eccl. universae VI, p. 491J Iul. 2 2 :
Deposita fuit ad ingressum speluncae, in qua sancti ac beati septem pueri obdormierunt.
Traditionem Graecam Gregorius procul dubio ex Syro illo hausit, qui ipsi passionem septem dormien-
tium interpretatus est (infra c. 94j. Qui Mariam Magdalenam Ephesenam aliam fuisse conten-
dunt atque illam, quae ex Evangeliis nota est (cf. Faillon, 'Monuments inidits sur l'apostolat de
50 Sainte Marie - Madeleine' I, p. 569 sqq.), procul dubio falluntur. 5) Cf. infra c. 94.
ventum fructuum* habere significat. Nam ferunt" in aliquibus annis, in tantum e°

tumulo oleum exundare-, ut usque medium basilicae profluat rivus d ille 1 . Haec autem
aguntur apud provintiam Achaiam, in civitate e Patras 1 , in qua beatus apostolus sive
martyr pro Redemptoris nomine crucifixus praesentem vitam gloriosa morte finivit. Tamen
cum oleum defluxerit, tantum odorem naribus praestat, ut putes ibi multarum aromatum &
sparsam esse congeriem. Quod f non sine miraculo ac beneficio habetur in populis.
Nam ex hoc seu inunctiones« factae sive" potiones datae plerumque languentibus com-
modum praestant. Post cuius gloriosam adsumptionem multae virtutes vel ad hoc se-
pulchrum vel per loca diversa, in qua eius reliquiae collocatae sunt, feruntur ostensae.
De quibus pauca memorari non putavi absurdum, quia aedificatio est eclesiae gloria 10
martyrum virtusque sanctorum.
Tempore, quo, interfecto Chlodomere' rege Francorum 5 , se exercitus reparans
Burgundiam k devastabat 1 , in quadam basilicam"1 reliquiae iam dicti" apostoli cum
Saturnini martyris tenebantur. Accensaque basilica, cum iam tegnorum moles dinieret 0 ,
pauperes ac senes, quos barbaries reliqueratP, flebant, dicentes: 'Vae nobis, qui tanto- 15
rnm pignorum hodie caremus auxiliai; nec r nobis ultra spes praesentis vitae manebit,
si haec deperierint'. His ita flentibus, nutu Dei ad veniens Turonicus s homo, condolens
his lamentis et discens virtutem martyrum, non minus fide quam parma' protectus, per
medias ingreditur flammas, adprehensasque ab altare sanctus reliquias, nihil ab igne
nocitus", extulit foras, sed continuo ita constrictus v est, ut gressum in antea agere non 20
valeret. Tunc indignum se iudicans, qui eas ferret, unam puellam parvulam inpollutam-
que elegit a w praeda, cui capsulam* ad collum posuit et sie in patriam prospere ac-
cessit. Tunc conlocatis in altari Novivicensis eclesiae 4 , ubi nulla adhucy sanctorum
pignora habebantur, annis singulis devotissime eorum solemnia celebrabat. Cuius filius,
cum haec post patris obitum non impleret, a" febre quartana per annum integrum 25
laborans, vovit, ut novam 1 basilicam in eorum honore* construeret; quo facto, amota
febre, sanatus est.
Sed nec° hoc sine Divinitatis Providentia 0 actum reor, quod ea die, qua d beatae e
reliquiae in alia sunt translata basilica, errantes homines a via, qui f beati Vincenti
reliquias deferebant, ad vicum ipsum delati sunt. Tunc rogante presbitero, diviserunt so
ei particulam pignorum, quam in sancto altari«, unde alias abstulerat", conlocavit.
Mummolus' autem, cum Theodoberti k regis tempore ad 1 Iustinianum 5 imperatorem
pergens Constantinopolitani itineris viam navali evectu sulcaret, ad urbem Patras, in
qua idem habetur 8 apostolus, est adpulsus. A c m dum" ibi cum satellitibus moraretur,
Cap. 30. l a . 6. 2. 3. 35
Cap. 30. a) fructu u m 16; fruetum 3. b) fuerunt 16, corr. c) ex 3. d) rivulus
ille 2. e) civitatem 3. f) enim add. 3. g) iniunet. 3 . h) seu 2. p. i) Clodovere
corr. m. al. Clodoveho 2; Chlodomeres 3 ; Clodomeri p. k) Burgond. 3. p. 1) devastaret 2.
m) sie Ib. 3. n) dicte 3. o) destrueret 3. p) relinqu. 3. q) auxilio 2. p. r) non 2; hec 3.
s) om. 3. t) arma 16. 3. u) noscitus 3 ; lesus p. v) contraetus 3. w) ad pdäq; cui, 40
ras. d et q; 16; ad praedam 3. x) Capsula 3. y) adhunc 3. z) novum (corr. novam) basilica 16.
a) sie la. 6. 2. b) ne 16, corr. m. al. c) Providentia l a , corr. d) quae l a , corr. e) die
add. 3. f) qua 16, corr. m. al. g) altareo 3 . h) abstulerant 2 ; tulerat 3. i) Mummolenus
l a , ras. e n ; Mummulus 3. k) Theodeb. l a . 2. p. 1) a 3. m) At 3. n) tum 16, corr. m. al.
1) Idem miraculum Greg., Mir. S. Andreae c. 3 7 , protulit: Nam ferunt hoc oleum u s q u e 45
ad medium basilicae sanetae decurrere, sicut in p r i m o Miraculorum scripsimus libro. De
miraculis S. Andreae egit Lipsius, 'Die apokryphen Apostelgeschichten' I, p. 137. 2) Cf. Mir.
S. Andreae c. 3 4 . 3 6 . 3) Cf. H. Fr. III, 6. 4) Neuvy-le-Roi (Indre - et - Loire, arr. Tours),
ubi ecclesia vetustissima S. Andreae dicala iam exstat; cf. Longnon p. 2 8 3 . 5) Tres litterae,
quas Theudobertus rex (a. 534—548,) ad Iustinianum dedit, iam supersunt; cf. Bouquet IV, p. 5 9 . 60
Mummolus an idem sit ac comes Autissiodorensis (cf. H. Fr. IV, 42), a. 5 8 5 . interfectus (H. Fr,
VII, 39J, nesdo.
infirmata visica, calculosus efficitur. Dehinc diversis doloribus* artatus, febre consu-
mitur; ablataque delectatione b comedendi atque bibendi, adventus 0 mortis solius d prae-
stolatur. Igitur dum se ita fessum et sine spe vitae decernit, testamentum suum petit
scribi, raunitumquo subscriptionibus ac e sigillis, inquiri praeccpit f , forsitan aliquis repe-
5 rirctur in civitate, qui peritus in arte medicinae possit perituro succurrere. Sed cum
hoc episcopo, qui tunc praeerat, suggeritur, ait: 'Quousquc vos, dilectissimi, casso fati-
gatis labore et inter homines requiritis medicinam, cum habeatur hie caelestis medicus,
qui saepe infirmorum valitudines sine herbarum adminiculo, virtutis propriae depellat
effectu?' 'Et quis', inquiunt, 'est ille?' 'Andreas', ait, 'apostolus Christi'. Haec nunti-
10 antes infirrno, rogat se portari ad beati« sepulchrum 1 . Cumque pavimento prostratus
quae neecssitas exigebat" fideliter precaretur, medium» fere noctis omnes qui aderant
sopor obtcnuit k . Statimque iufirmo conari eiciendae urinae inminit, tangensque unum
puerorum, voce tenui vasculum postulat exhiberi, inlatumque, dum urinam nititur eicere,
lapidcm magnum emisit, qui tam validus fuit, ut cadens sonum 1 in ipsa quae parata
15 fuerat conca proferret. Tunc ablata febre cum omni dolore, navi restauratur incolomes1".
31. Thomas apostolus secundum historiam' passionis eius in Indiam" passus"
dcclaratur. Cuius beatum corpus post multum tempus adsumptum in civitatem 0 , quam
Syri Aedissam d - S vocant, translatum est, ibique sepultum. Ergo in loco regionis Indiae,
quo prius quievit 0 , monasterium habetur et templum mirae magnitudinis diligenterque
20 exornatum atque conpositum. In hac igitur aede magnum miraculum Deus ostendit'.
Lignus« ctcniin inibi positus atque inluminatus, ante locum sepulturac ipsius perpetua-
litcr die noctuque divino nutu resplendet, a nullo fomentoh olei scirpique accipiens;
neque vento extinguitur neque casu' dilabitur neque ardendo minuitur, habetque incre-
mcntiim per apostoli virtutem, qui nescitur ab homine, cognitum tantum k habetur divinac
25 potentiac. Hoc Theodorus, qui ad ipsum locum accessit, nobis exposuit 1 .
32.* In supradieta igitur urbe*, in qua beatos artus diximus tumulatos, adveniente
festivitate, magnus adgregatur populorum coetus, ac de" diversis regionibus cum votis 0
negotiisque venientes, vendendi conparandique per" triginta dies sine ulla thelonei
cxactione liecntia datur. In Ins vero diebus, qui in mense habentur quinto 5 , magna et
30 Capp. 3 0 - 3 2 . l a . 16. 2. 3 .
Cap. 30. a) febribus in marg. corr. pr. m. doloribus 2. b) delectione 16, corr. m. al. c) ad-
vcntum (3). d) solitus 3 ; solum p. e) atque 2. f) an add. 2. g) beatum 3. h) exibebat 3.
i) medio (3). k) obnituit 3. 1) om. 3. m) sie la. b; incolumes 2.
Cap. 3 1 . a) sie la. 2. b) e (corr. m. al. ee) add. la. c) sie la. 3. d) Aedissa 16;
85 Edissam 2. 3. e) om. 3. f) ostenditur 3. g) sie 3. p. h) fomentum 16. 2. i) capsa l a , corr.
m. al. k) tarnen 2. p. 1) mandavit 3.
Cap. 32. a) urbe l a , corr. b) om. 3 . c) r. convocatis 3.
1) Eius sacrum corpus Constantinopolim in ecclesiam SS. Apostolorum translatum est iam .sub
Constdiitio imp., ut scribunt veteres auetores. Cf. Philostorgiym III, 2 (Migne, Patr. Gr. LXV, 1,
40 p. 4 8 0 ) et Theodorum Lecl. II, 61 (Migne LXXXVI, 1, p. 214J. R. 2) Passionis historiam
Graecum et Intinam ed. Bonnet, Acta Thomae, qui Latinam a Gregorio compositum esse coniecit.
Idem iam Lipsius, 'Die apokryphen Apostelgeschichten I, p. 1 6 3 , staluerat, srd quomodo pro-
fecerint, videant alii. 3) Cf. Rufin. XI, 5 : Edissa n a m q u e Mesopotamiae urbs fidelium popu-
lorum est T h o m a e apostoli reliquiis decorata; v. Fortun. VIII, 3 , v. 1 4 6 . De translatione
45 cf. Passionem ed. Bonnet p. 1 5 9 . 4) In codiribus mss. hoc loco caput nullum incipit, sed in
indice praemisso c. 3 2 . D e virtute basilicae, in q u a p o s t e a translatus est inscribitur. Hac de
causa ipse incisionem feri numerosque capitum 3 3 . 3 4 . 3 5 , quae in codicibus 3 2 . 3 3 . 3 4 . computantur, ut
cum indice convenirent, mutavi. Inde a c. 3 6 . numeri mss. cum indice concordant, unde distindio
a nobis introducla comprobatur. 5) Laiini die 3 . lulii, seu mensis quinli, festum S. Thomae,
SS. R. Mcroving. I . 65
inusitata* populis praebentur beneficia. Non scandalum surget" in plebe, non musca
insedit 0 mortificatae carni, non latex deest sitienti. Nam cum ibi reliquis diebus plus
quam centinum pedum d altitudine aqua hauriatur a puteis, nunc paululum fodias0,
affatim limphas exuberantes f invenies; quod non ambigitur virtute haec apostoli inper-
tiri. Decursis igitur festivitatis diebus, theloneum publico« redditur, musca quae1' defuit 5
adest, propinquitas aquae dehiscit*. Dehinc emissa divinitus pluvia ita omne k atrium
templi a sordibus et diversis squaloribus, qui per ipsa 1 solemnia facti sunt, mundat, ut
putes, eum nee fuisse calcatum.
33. l Stephanus autem primus vel diaconus eclesiae sanetae vel martyr apud Hieru-
solymam, sicut sacra apostolorum narrat historia 1 , pro nomine sancto Christi, quem a io
dextris virtutis spiritali contemplatione cernebat, lapidibus est obrutus, pro persecutoribus
ipsam supplicans maiestatem.
Denique erat Oratorium apud urbem Turonicam, ab antiquis eius nomine dedi-
catum, quem* nos parumper iussimus prolongari. Quod cum factum fuisset, et altare
ut b erat integrum in ante promovimus. Requirentes vero in loculo, nihil 0 de pignoribus 15
sanctis, quod fama ferebat, repperimus. Tunc misi unum ex abbatibus, ut ab oratorio
domus eclesiasticae nobis eius d reliquias exhiberet, oblitus tamen clavem 0 capsae por-
rigere, quae cingulo dependebat. Veniens f vero abba, ablatum ab armario sigillum,
capsam repperit obseratam. Quid faceret, quid ageret, in ambiguo dependebat. Si ad
me rediret, longum erat venire« et reverti; si ipsam capsam exhiberet, molestum mihi 20
esse noverat, quia multorum ibi sanctorum pignora tenebantur"; si non faceret, iussionera
quam aeeeperat non implebat'. Quid multa? Dum capsam in manu dubitans reteneret k ,
resilientibus cum sonitu repaculis 1 , capsam aspicit reseratam. Tunc cum giatiarum
actione m adsumptas reliquias non sine grandi admiratione nobis exhibuit, quas nos, dictis
missis, Domino iubente, plantavimus. Regressus autem post multos dies ad urbem, 25
capsam repperi", redueto pessulo, sicut reliqueram, obseratam.
Pars enim 0 beati sanguinis sacrosaneti levitae huius, sicut celebre fertur, in altari
BiturigaeP eclesiae contenetur 3 . Quidam autem tempore Felicis episcopi* vicinos suos
quodam pro crimine inpetebat; quos cum plerumque verbis procaeibus lacessiret ac
iudicio publico provocaret, decretum est sententiai primorum urbis, ut se ab hac r 30
noxa qui inpetebantur sacramento purgarent. Ingressique in huius memoratae aedis
altare, cum elevatis manibus sacramenta proferrent, prosecutor causae periurasse eos
clara voce testatur. Statimque elevatis in sublimi pedibus, in aera excutitur ac, inliso
capite in pavimento, pene exanimes* circumstanti turba conspicitur. Post duarum fere
horarum spatium cum ad liquidum putaretur spiritum exalare, apertis oculis crimen 35
fatetur, se iniuste fatigasse homines vel proclamasse noxios declaravit; sieque laxatis'
insontibus, manifestato u nocente, virtus beati perpatuit.
Capp. 32—33. la. 16. 2. 3.

Cap. 32. a) usitata 3. b) sie la. c) ineidit 16; ineidet p. d) pedes 2, corr. m. al.
f) si fod. 2 ; fodiens 3. e) exsuperantes 16. g) pullice corr. m. al. pullicum 2. h) qui 16, corr. 40
m. al. i) dehiscitur S; deficit p. k) omnem 3. 1) missa 3.
Cap. 33. a) quod (2. 3). b) a. quod e., ras. quod 2. c) nil 16, corr. m. al. d) m. al.
superscr. 2. e) clave 3. f) Veniens — dependebat 07». 3. g) ire 2; redire p. h) retinebantur 3.
i) imple s s& 3. k) teneret 2. 1) sie l a . 6; repauli s p 3. m) actione l a , corr. n) repperit —
reliquerat 3. o) autem 3. p) Bituricae 2. q) sententie 3. r) hanc noxam 3. s) a add. 2. p. 45
t) lavatis 3. u) manifesto 3.
nimirum translationis, celebrant. R. 1) In indice caput 3 3 . sequitur 34. 2) Ad. 7, 5 8 .

3) Hodieque in cathedrali Biturigum ecclesia visitur ampulla sanguine beati Stephani plena, quae,
ut traditio est, ea ipsa est, quam hie noster Gregorius commemorat. Eam aiunt a beato Ursino
Büurigas allatam fuisse, cum primum ad fidem Christi nuntiandam illuc appulit, R, 4) Colitur 50
die Ian. 1 ; cf. GL Conf. Q. 1 0 0 .
Apud Burdegalinsim* autem urbem anus quaedam gravata senio, sed fide mentis
integrae sublevata, cui mos erat in sanctorum basilicis, inisso" oleo, lignos accendere,
ut hoc negotium ageret, nocte dominica beati Petri ° apostoli basilicam > ingressa est.
Huius enim d altaris e posita in altum pulpita locatum habetur, cuius pars inferior in
s modum eriptae ostio clauditur, habens nihilominus et ipsa cum sanctorum pignoribus
altare suum. In hac venerabilis mulier ad accendendum, ut diximus, lumen devota f
discendit, unam tantummodo habens puellulam« in comitatu suo. Quod opus dum
ageret, et nox adveniens mundum tenebris operuisset, accedentes clerici, dictis psal-
morum capitulis", obserato eriptae ostio", discesserunt, ignorantes introrsum esse mulierem'.
10 At illa, accenso lumine, ad ostium properat, ut egrederetur. Quod cum clausuni esse
sensisset, voces emittit, qui ei aperire k debeat ex nomine vocat1. Sed cum non esset
vox prae senio ita valida, quae possit penetrare1" haec claustra; at ubi" se sensit a nullo
audiri, prostrata in pavimento quievit, dicens: 'Deprecer pro peccatis meis et populi
Dominum omnium creatorem, quoadusque veniat, qui reserare debeat huius aedis
15 ingressum'. In qua oratione exeubans, vidit 0 circa medium fere noctis, patefactis ostiis,
omnem basilicam inmenso lumine effulgere. Et ecce chorus psallentium, qui ingressus
basilicam! Postquam, dieta Gloria Trinitati, psallentiiP modolatio conquievit, audivit
viros conquerentes inter se atque dicentes: 'Morami nobis sanctus levita facit Stephanus.
Iam enim alias debebamus r adire basilicas et non possumus, nisi ille 8 prius qui prae-
20 stolatur adveniat'. Haec enim crebre repetentibus, advenit vir subito in veste alba,
cuius personam omnis illa venerans multitudo salutavit humiliter, dicens: 'Benedic nobis,
sacer ac sanetae levita Stephane'. At ille iterum salutans, data oratione, interrogatus
ab eis, cur a l visitatione locorum sanctorum paululum retardasset, respondit: 'Navis
enim in mari periculum dimersionis ineurrerat, ibique invocatus adsteti", erutamque T ,
25 ecce adsum! Et ut ipsi probetis esse vera quae loquor, vestimentum, quod w indutus
sum, adhuc guttis stillantibus marinis, fluetibus cernitur umeetatum'. Haec mulier, cum
tremore magno opprimens pavimentum, intente* suspiciebaU. Quibus discedentibus,
rursum ostiis divinitus obseratis, haec ad locum in quo sanctus steterat* accedens,
sudario guttas, quae in pavimentum * delapsae fuerant, diligenter collegit et Bertchramno "• *,
30 qui tunc episeopatu ° urbem regebat, manifestavit. Quod ille cum gaudio et admiratione
magna suseipiens, secum retenuit. De hoc enim sudario multi infirmi sanitatem experti
sunt, ac plerumque et ipse pontifex de eo decerpens pignora d , ubi eclesias consecrabat,
fideliter collocavit. Haec autem a b e ipsius episcopi relatu f cognovimus.
34. Bartholomeum* apostolum apud" Asiam 3 passum agonis ipsius narrat historia 4 .
85 Cap. 33—34. l a . 16. 2. 3.

Cap. 33. a) Burdegallinsim l a ; Burdegalensim 16; Burdegalensem (3). b) om. 3. c) tabula
rudis in marg. pieta est, homo scilicet ecclesiastica veste indutus, qui dexteram porrigit la. d) ergo 3.
e) altariü e corr. m. al. 16; altare 2. f) devote 3. g) puellam 3. h) capitellis 3. i) mulie-
rum 16, corr. m. al. k) apperiret 3. 1) n. clamabat vel vocabat 3. m) penetrar& e cl. 3. n) ubi se
40 eras. 3 ; se m. al. superscr. Ib. o) vidi 3. p) psallentium 2. q) Moram — Stephanus om. 3;
facit m. al. post St. superscr. Ib. r) debeamus l a , corr. m. al. s) pr. ille 2. t) in v. 3. u) ad-
stitit 3. v) ereptamque 3. w) sie la. b. p; quo 2. 3. x) intenta 3. y) suseipiebat 16, corr. m. al.
v.) Stephanus add. 3. a) pavimento 2 (corr.). p; pavitum 3. b) Bertchamno 2 ; Bertramno 3.
e) episcopatum r. 3. d) m. al. superscr. 16. e) in marg. suppl. 2; ad 3. f) relatum 3.
45 Cap. 34. a) Bartol. 3. b) om. 3.
1) De basilica S. Petri Burdegalensi v. Longnon p. 5 4 6 . 2) Obiit a. 5 8 5 ; cf. H. Fr.

VIII, 2 2 . IX, 33. 3) Bartholomaeum apostolum apud Indos passum esse, constat; cf. Rufin.
III, 1 : T h o m a s , sicut nobis traditum est, sortitus est P a r t h o s , Matheus Aethiopiam, Bartholo-
meus Indiam interiorem, quare Ruinart lectionem codids 5 et ed. Clicht. a p u d Indiam anteposuü.
50 4) Est liber VIII. Historiae apostolicae, quae Abdiae trtbuitur; Fabririus, Codex Apocr. p. 669,
65*
Post multorum vero annorum spatia de passione eius, cum iterum christianis pcrsecutio*
advenisset, et viderent gentiles, omnem b populum ad eius sepulchrum concurrere ciquc
deprecationes assiduae 0 , incensa deferre, invidia inlecti, abstulcrunt corpus eius, et
ponentes eum in sarcophagum plumbeum, proiecerunt illud in inari, dicentes, quia:
'Non seducis amplius populum nostrum'. Sed providentia Dei cooperante per secretum 5
operis eius, sarcophagum d plumbeum a e loco illo aquis f subvehentibus sublcvatum,
dclatum est ad insolam vocabulo Lyparis«- *. Revelatumquc est christianis, ut eum col-
legerent; collectumque ac sepultum, aedifieaverunt super eum templum magnum. In
quo nunc invocatus, prodesse populis multis virtutibus ac beneficüs manifestat".
35. Clemens martyr, ut in passione eius* legitur', anchora collo eius suspensa, 10
in mari praeeipitatus est. Nunc autem in die solemnitatis eius recedit mare per trea
milia; siecumque gradientibus iter praebens, usque ad sepulchrum martyris pervenitur.
Ibique vota reddentes, orantes populi, regrediuntur ad litus. Factum h est autem, ut in
una solemnitatum mulier eum filio parvulo in loco accederet. Aepulante autem ea post
acta solemnia, obdormivit infans. Dum autem haec agerentur, ecce sonus 0 subito factus 15
est accedentis d pelagi. Dehinc oblita mulier subolis e sui, coepit velociter cura reliquo
populo petere ripam. Igitur insequenti maris accessu, postquam ad litus venerat,
meminit se filium reliquisse. Tunc cum fletu magno deieeta terris, raiseram se clamitans,
litora f voeibus replebat atque discurrebat per cireuitum riparum, si forte enecatam«
prolem eieetamque" litori' quis conspicasset k . Sed cum nihil invenirct 1 indicii, tandem 20
consolata a propinquis, ad propria redueitur, totum annum in luctu ac lamentationc
deducens. Recurrcnte autem anni circulo, venit iterum ad expeetandam martyris solem-
nitatem, fortassis de infantulo aliqua invenire1" possit indicia. Quid plura? Recedentc
mare, antieipat omnes ad ingrediendum, et ipsa prima praecedit ad tumulum. Cumque
prostrata solo" orationem explesset, ereeta sursum, genis" ubertim fletuum imbribus 25
madefactis, dum divertit in parte altera vultum, aspicit filium in eo loco, ubi eum dor-
Capp. 34—35. l a . 16. 2. 3.

Cap. 34. a) persecutionis 3 . b) p . o. 3 . e) et add. 2. d) sacroph. 16, corr. 0) ad 3.
f) om. 3. g) Yparis 3. h) manifestatur 2. p.
Cap. 35. a) om. 16. b) c. 35. incipit 16. 2. c) superscr. 16; sonitus 3. d) acce- so
dentes 16. 3 ; p. a. 2. e) sie la. 2. f) litore corr. m. al. litus l a . g) neentam 3. 10 eiec-
taque 3. i) m. cd. superscr. 2. k) conspicissed 3 ; conspexisset p. 1) inveuisset 2 ; invenerit p.
m) inveniri 3. n) solum 2, corr. m. al. o) om. 3.
1) Saec. VI. in. Anastasius Imperator Daras urbem Bartholomaei reliquiis ornaverat; cf. Theo-
dorum Led. II, bl (Migne, Patr. Gr. LXXXVI, 1, p. 2\\), Theodosium, De terra sancta c. 3 6 . Inde ss
Liparam corpus translatum est, teste Theodoro Studita (cf. AA. SS. Aug. 2b), ubi S. Willibaldi tempore
etiam erat. Cf. Hodoeporiri S. Willibaldi a sandimoniali Heydenheimensi couscripti c. 3 1 , quod
Insula L i p a r a cum ecclesia sancti B a r t h o l o m e i apostoli inscriptum est: inde levantes sc naviga-
verunt ad ecclesiam sancti B a r t h o l o m e i a p o s t o l i , quae stat in litore maris. Tandem a. 8 3 8 .
corpus Beneventum translatum est; cf. Ann. Benev., SS. III, p. 173; 8 3 8 . Corpus sancti Bar- 40
tholomei translatur de insula L i p a r i in Salernum 5. K a i . Magi, deinde in Beneventum 8. K a i .
N o v e m b r i s ; cf. Chr. Salernit. ib. p. 5 0 4 . Translatio in AA- SS. Aug. 2 5 , p. 4 2 . edita est; cf.
SS. R. Lang. p. 2 1 5 . 2) Gregorius Passione S. Clementis usus est, quam Surius XI, p. 657
(ed. nova) edidit: O r a n t e e r g o p o p u l o , retrocessit mare in suum sinum ad t r i a fere milia. Per
siecum autem ingressi populi, i n v e n e r u n t in figura templi marmorei p a r a t u m a Deo habitaculuin 45
et illic situm corpus sancti Clementis et a n c o r a m , cum qua fuit proiectus, p r o p e ipsum iacen-
tem — — . Quibus etiam hoc fuit r e s p o n s u m , quod singulis annis in die suae decertationis
cessurum sit mare venientibus, s e p t e m dies siecum iter eis p r a e b e n s . Quod quidem D e o placuit
fieri ad laudem eius nominis usque in h o d i e r n u m diem. Cf. Tlteodosius, De terra sancta c. 3 1 .
mientcm reliquerat, in ipso adhuc sopore* teneri. Acstimans" autem, eum esse defunctum,
accedit corarainus, quasi collectura cadaver exanime; sed cum eum dormire cognovisset,
excitatum velociter, expeetantibus populis, incolomem levavit in ulnis. Interrogansque
inter oscula, ubi per anni fuisset0 spatia, nescire se ait, si annus integer d praeterisset;
5 tantum dormisse e se suavi sopore in unius noctis spatio aestimabat.
36. Föns erat inriguus ruri cuidam infra territurium urbis Lemovicinac, cuius
unda tam hortorum sata* quam agrorum eulta vel fovebat acecssu1' vel impetu feeun-
dabat. Deducebatur 0 etiam d , factis deeursibus, per loca necessaria, ut, ubi cum natura
non dabat, Studium provocaret. Et erat tam c dulcibus, vena exuberante, fluentisr,
io ut« gauderc cerneres holus sive f virgultum, si fuisset ab eodem inrigatum. Opitulabatur
etiam in eo gratia maiestatis divinae, ut, in quo fuisset fluentum emissum, velociter ger-
mina aeeiperent incrementum. Cumque cum incolae loci quasi ludum agentes per
singula quaeque loca deducerent, insidiatoris", ut credo, invidia sub terra dehiscit', ac
velut in stadiis k duodecim in medium paludis, ubi nullum prorsus possit opus efficere,
15 fluetibus sparsis, exoritur. Extcmplo omnium mentes timor obsedit, ei 1 novum quoddam
advenire regioni; loci incolae praestulantur intcritum, simulque et beneficium, quod habere
consuevcrant m , iugi fletu dcplorant. Curriculum igitur unius atque" alterius anni in
hac ariditate pertransiit. Arcscunt siti loci illius omnia, quae inrigare consueverat.
Tertio quoque anno aeeidit, ut quidam iter agens beati Clementis martyris, cui 0 iam
20 supra meminimus 1 , reliquias exhiberet, quas Aridio 2 ipsius urbis presbitero, viro in
omni sanctitateP rcligioso"', detulit. Ad quem cura die noctuque vicinia maesta penderent,
confisi de eius oratione, quod, si peteret Dominum, fontem possif suo restituere loco,
ait: 'Eamus', inquid, 'dilectissimi, et si vera sunt, quae portitor noster adseruit, haec 9
esse Clementis martyris pignora, nunc apparebit, cum eius fuerit virtus manifestata'.
25 Tunc cum psallentio ad locum fontis accedit. Et 1 dictis" psalmis, in oratione proster-
nitur; positisque sanctis v reliquiis in ipso fontis aditu, petiit, ut, qui quondam in deserto
damnatis ad secanda marmora flumen inriguum patefeeit, in hunc locum aquas, quas c £ 1
prius pia indulserat dementia, Clementis iterum intercessio revocaret. Ilico w vena
recurrit ad acutum, magnas evomens aquas, illumque quem prius tenuerat alveum
so decurrendo* replevit^; admirantibus populis, inmensae gratiae Domino referuntur, qui
et martyris virtutem prodidit et fidelis* sui orationem implere dignatus est.
37. Crisantus martyr, ut historia passionis* declarat 3 , post aeeeptam martyrii
coronam cum" Daria virgine multa populis sanitatum beneficia tribuebat Et ob hoc
etiam cripta 4 super eos miro opere fabricata est, quae in arcorum modo transvoluta,
35 Capp. 35—37 In. 16. 2. 3.

Cap. 35. a) sopori 8. b) aestimantes 16, corr. c) fuisse l a , corr. m. al. d) integrus 3.
o) dormisset 3.
Cap. 36. a) sita 1«. b. 2. p; corr. Ib. 2. b) accensu 3. c) deduccba:tur 16. d) autem 3.
e) pr. m. superscr. la. f) om. 3. g) nti 3. h) insidiatores 16. i) dehiscens 2. k) studiis 3.
40 1) eius 3. m) consueverat 16, corr. m. al. n) atque — siti om. 3. o) sie scripsi; cuius codd.
p) seitati 2, corr. q) om. 2. r) posset (2. 31. s) a. beati C. h. e. m. 2. t) Et — proster-
nitur pr. m. in marg. suppl. 2. n) dieti 16, corr. in. al. v) m. al. superscr. 2. w) Ilico —
aquas om. 3. x) rceurrendo 3. y) replens la. p. z) fideli 2, m. s. XII. corr.
Cap. 37. a) eius add. 3. b) tn. al. superscr. 16.
45 1) Cap. 3 5 . 2) S. Aridius Lemovicensis; de quo v. Praef. p. 4 5 9 . 3) Passionem SS. Chry-

santhi et Dariae, qua Gregorius usus est, Graecam et Tâtinam ed. Boll. in AA. SS. Od. 25,
p. 4 8 3 . 4) SS. Chry.taiithus d J~>aria in arenario ad viam Salariam novam sito depositi sunt,
quod Bosio recognovit et dcscripxit. Quorum coemeterium Hadrianus I. papa restauravit, ex Libro
pont. V. Hadr.; cf. Kraus, 'Roma sotterranea' p. 3 4 0 . 4 7 7 .
firmissima stabilitate subsistit. Denique cum ad eius festa populorum frequentatio con-
fluxisset, iniquissimus imperator', erectum in illius eriptae introitu parietem*, conclusa
multitudine, iussit aedem harena ac lapidibus operiri, factusque est desuper mons magnus;
idque" gestum certissime ipsius manifestant 0 scripta certaminis. Quae cripta diu sub
hoc velamento permansit operta d , donec urbs Romana, relictis idolis, Christo domino 5
subderetur. Iam procedente tempore iam nulli erat cognitus locus ipsius sepulturae,
donec domino e Iesu revelante patefactum est; cuius parte in una loci, interposito pariete,
sepulchra martyrum Crisanti et Dariae segregata, parte in alia sanctorum reliquorum
cadavera in unum sunt congregata. Verum tamen pariete illo, qui est in medio positus,
fenestram structor r patefaetam reliquit, ut ad contemplanda« sanctorum corpora aditus 10
aspiciendi patesceret.
Ferunt 1 etiam, quod eo tempore, quo ad" sancta' solemnia aecedentes inelusi
sunt, ureeos argenteos ex metallo formatos cum vino, quod ad oblationem sacrificii
divini offertur, secum k homines detulissent, argentumque ibi remansisse manifestum est,
eumque hodie a 1 conspicientibus cerni. Sed quia iugiter mens humana turpibus erube- 15
scendisque cupiditatibus inhiat, subdiaconus"' quidam, viso per fenestram argento, cogitat
intra se", quod postea, avaritia inpellente, conplevit 0 . Nocte enim consurgens, ingressus
est basilicam sanctorum, deinde per fenestram ingrediens cellulam ac per obscuritatem
noctis palpans manibus, aliquos de ureeis capit; deinde egrediP cum praeda cupiens,
per totam noctem circumiensi, numquam potuit r aditum, unde ingressus s fuerat, rep- 20
perire. D a t o vero die, d u m opera sua obtegi conscius sceleris voluit iuxta illud dominici
ioao. 3,20. oraeuli dictum, quod: Omnis qui male agit odit lucem, ut non manifestentur opera
eius, oecultavit se in angulo cellulae tota d i e , n e videretur. Sequenti vero nocte quae-
sivit iterum a d i t u m , sed repperire non potuit; sie per t r i u m ' noctium curricula 11 fecit.
Tertia vero die cum iam fame cruciaretur, accessit coram populo ad fenestram, et relicto 25
a r g e n t o , confessus est opus s u u m , egressusque" est foris cum m a g n a vereeundia; nee
latuit scelus quod gesserat populis qui aderant. Post multum vero temporis cognosecns
hoc factum D a m a s u s antestis sanetae sedis apostolicae, iussit diligentius w operere fene-
s t r a m , u b i et versibus decoravit locum*. E t ibi benedicitur" dominus noster lesus
Christus ad laudem nominis sui usque in hodiernum diem. 30
38. E s t etiam haud procul a b huius urbis muro et Panchratus*- 4 martyr valde
in periuribus ultor. Ad cuius sepulchrum si c u i u s q u a m " mens insana i u r a m e n t u m 0
Capp. 37—38. l a . 16. 2. 3 .
Cap. 37. a) pariaete 16. b) id::que la. c) manifestavit 3. d) eooperta 2 , corr.
e) nostro add. 3 . f) instruetor 3. g) comtemplandä 2, ras. viryula. h) a 3. i) scam 16, 35
corr. k) Sed cum 3. 1) om. 3. m) Sed diaconus invidiam v. 3. 11) intrare 3. o) implevit 2.
p) egrediens 3. q) criptam add. 3. r) a. p. 2. s) egr. f. repperiri 3. t) triduum 3.
u) n. spatia (sp. m. al. delevit) c. 2 ; circula 3. v) egressus foris est 3 ; foras l a . 2. w) o. d. 2.
x) benedicetur l a .
Cap. 38. a) Pancratus (16. 3 ) ; Pranchratus 5. b) cuiusquo 16. c) iuramenta 16. 40
1) Numerianus; cf. Passionem l. L: H o c cum fuisset Numeriani auribus intimatuin, iussit,

u t in i n t r o i t u , p e r quem i n t r o i e r u n t in c r y p t a m , paries levaretur. Quod cum fuisset adim-
p l e t u m , de zabulo super eos m o n t e m deiecit. 2) Diaconus, qui a. 5 9 0 . sanctorum reliquias
in Gallias transtulit, quae sequuntur Gregorio nuntiasse videtur; cf. infra c. 8 2 . 3) Damasi
Carmen 2 8 . de SS. martyribus Chrysanto et Daria ed. Merenda p. 2 3 6 : 45
Effera quem r a b i e s , n e g l e c t o iure sepulchri,
Sanctorum tumulos p r a e d a furentis erat.
P a u p e r i s ex censu melius nunc ista r e s u r g u n t ,
Divite sed voto plus p l a c i t u r a D e o .
4) Coemeterium S. Pancrati in via Aurelia 'haud procul a muro' situm est, qui lanicidum tangit. 50
inanc proferre voluerit, priusquam sepulchrum cius a adeat, hoc est, antequam usque"
ad cancellos, qui sub arcu habentur, ubi clericorum psallentium stare mos est, accedat,
statim aut arripitur a daemone aut cadens in pavimento amittit spiritum. Ex hoc enim
quisque fidem cuiuscumque rei ab alio voluerit elicerc 0 , ut v'eram cognoscat, non aliter
s nisi ad huius basilicam d destinat 6 . Nam ferunt, plerosquc iuxta basilicas f apostolorum
sive aliorum martyrum commanentes non alibi pro hac« necessitate nisi templum
expetere beati Panchrati 11 , ut, eius severitatis censura publice discernente, aut veritatem
audientes credant, aut pro fallatia' iudicium martyris beati k experiantur.
39. Multi quidem sunt martyres apud urbem Romam, quorum historiae passionum
io nobis integrae non sunt delatae. De lohanne tarnen episcopo, quoniam agon eius ad
nos usque non accessit scriptus 1 , quae a fidelibus comperi, tacere nequivi. Hie cum
ad episeopatum venisset*, summo studio heretieos exsccrans, cclesias eorum in catho- 52s.
lica" dedieavit 2 . Quod cum Theodericus 0 rex comperisset, furore succensus, quia esset
seetae Arrianae deditus, iussit gladiatores per Italiam dirigi 3 , qui Universum, quotquot
15 invenissent, eatholicum populum iugularent. Haec audiens beatus Iohannes d , ad regem,
ne haec e fierent, depraecaturus accessit. A quo cum dolo 4 suseeptus, alligavit eum et
posuit in carcerem, dicens: 'Ego te faciam, ne audeas contra sectam r nostram amplius
musitarc'. Positus vero sanctus« Dei in carcerem, tantis adtritus est iniuriis, ut non
post multum tempus spiritum exalaret; obiitque in carcero" cum gloria apud urbem
20 Ravcnnam 5 . Domini autem misericordia statim ultionem' super regem inprobum inro- 526,Mai.i8.
gavit; nam subito* a Deo percussus, plagis magnis exinanitus interiit, suscepitque pro- 526,Aug.so.
tinus perpetuum gehennae flammantis incendium'.
40. Magna est enim dignitas nominis christiani, si illa, quae confiteris fide, opere*
prosequaris. Nam, sicut ait apostolus: Fides sine operibns mortua est in semetipsa. iac.2,17.20
25 Sicut enim filios Abraham" non carnalis nativitas sed fides facit, ita et christianos 0 veros
Capp. 38-40. la. 16. 2. 3.

Cap. 38. a) m. al. in marg. add. 2. b) us 16, corr. m. id.; u. ad m. al. in marg. add. 2.
c) diecre corr. m. al. discere 16; eicere 3. d) basilica 3. e) destitat l a ; des::::::: corr. m. al. defi-
niatur 16; destinet corr. m. al. destinat 2; destinavit 3. fj basilicam 3. g) hanc necessitatem 3 ;
30 necessitate: 16. h) Pranchati l a ; Panch r ati 16; P r anchati 2; Pangrati 3. i) mendacio 3. k) om. 3.
Cap. 39. a) pervenisset 3. b) catholicomm 3, corr. c) Theodor. 16; Teod. 3. d) lohan-
nis l a , corr. e) om. 3. f) sesta 3. g) in carcere 8. D. 3. h) carcerem 16. 3. i) om. 2.
Cap. 40. a) opera 3. b) Abraam 3. c) et ex xpianis 3.
Ibi Symmachus papa circa a. 5 0 0 . ecclesiam condidit, in qua Gregorius I. homiliam 27. habuit.
35 Idem papa a. 5 9 4 . ecclesiam a presbyteris negledam monachis dedit (cf. Reg. IV, 18j, quam
iam Carmelitani tenent; cf. Kraus, 'Roma sotterranea' p. 4 7 0 . 1) i. e. Passio quaedam, ut
Duchesue, 'Mdanges d'archeoloyie et d'histoire'. II, Paris. 1 8 8 2 , p. 2 8 0 . vull, qui Gregorium
Libro pontificali usum esse contendit. Cum autem Gregorius fidelcs quosdam audores laudaverit,
libros scriptos ipsi minime praesto fuisse, persuasum mihi est. 2) ld de lustino imp. auctor
10 V. lohannis I. scripsit; cf. Cat. Felic: qui summo a m o r e religionis christianae voluit h a e r e t i c o s
e x t r i c a r e , nam summo fervore ecclesias Arrianorum in catholicas dedieavit. Errorem Gregorii
Duchesne p. 2 8 1 . e Cat. Felic. ortum esse, euniccit. 3) Exinde iratus T h e o d e r i c u s Arrianus
voluit totam Italiam gladio p e r d e r e . Cat. Fei. 4) Anonymus Valesianus, postquam Iohannem
papam a Theuderico Constantinopolim missum esse narravit, ut lustinus Imperator catholicae reli-
45 gioni reconciliatos Arianae legi restitueret: R e v e r t e n s , inquit, Iohannes papa a l u s t i n o , quem
Theodericus cum dolo suseepit, et in offensa sua eum esse i u b e t , qui p o s t paueos dies
defunetus est. 5) qui vero defunetus est R a v e n n a cum gloria 1 5 . Kl. I u n . in custodia
regis T h e o d e r i c i . Cat. Felic. 6) Cf. Cat. Felic.: subito T h e o d e r i c u s rex interiit, divinitate
percussus. 7) Cf. visionem solitarii Liparitani, Greg. Dial. IV, 3 1 , SS. R. Lang. p. 5 4 1 .
non solum nominis gratia, sed opera praestat*. Per hoc" enim nomen inluminantur
tenebrae, serpentes fugiunt, idolatria prosternuntur, cessat hariolus, tabescit sortilegus 0 ,
cultores daemonum propelluntur, sicut Prudentius noster in libro contra Iudaeos'
v. 449.P meminit, quod procedens imperator* ad immolationem faetidam daemoniorum, adoratis
diis atque coram sigillis prostratus, expectabat saeerdotes simulaerorum mactantcs turbas 5
ib.v.465] pecodum, quorum frons d revincta e lauro securibus caedebatur. Cumque senes crucntis f
manibus internorum traetaret viscerum partes, iocinoris« fibras1' atque inter praecordia
exta' animalium investigare aliquid temptaret divinum, turbata omnia cernit nee ea
ib.v.469. quae k cupiebat scirc poterat certus 1 agnoscere. Exclamat1 " turbatus et ait: 'Heu, heu,
nescio quid hie agitur, quod diis nostris contrarium esse putatur. Video enim deos io
ib.v.474. nostros a longe discedere nee de praeparatis sacrifieiis aliqua" praelibare. Est hie, ut
res ipsa docet, de offieiis quorumpiam deorum, qui nobis adversari 0 sunt soliti. VA
ib.v.485. mirum, si ad hanc fugam non aliquisP de eultoribus dei Christi, quem crueifixum ad-
ib. v. 479. serunt, deos nostros inpellat. Turibulai timiamatis refrigescunt r , arae tepescit ignis, et
ib.v.48*. ipsum quoque ferrum iniectum victimis hebetare s conspicitur. Require nunc, sacra- is
ib.v.487. tissime auguste, quis adstet aquis' ablutus', balsamo unetus; et abscedat protinus, ut
ib. v.489. accedant" dii 4 , quos invocamus'. Et haec dicens, acsi ipsum cerneret de his Christum
ultorem, proeidens ad terram exanimis, offensa proclamat numina. Tunc et ipse impe-
rator, deposito diademate, ait 5 : 'Quis est hie numinibus nostris contrarius ac religionis
ib.v.493. christianae socius, qui fronte v chrysmatis w inscriptione signatam ferat lignumque erucis 20
adoret? Ne moretur edicere'. Tunc unus de armigeris augusti in medio positus, pro-
iecit arma solo e t 1 ait: 'Ego sum, cuius deus Christus est, et qui eius baptismo ablutus
et cruce redemptus sum; qui semper eius* nomen invocabam, dum haec saeerdotes
vestri daemoniis* haec quae* sunt adposita conseerarent. Eius nomen fugiunt dii vestri
nee possunt in loco illo stare, ubi tantae" maiestatis nomen fuerit invoeatum'. Haec 25
ib.v.499. dicente puero, obstupefactus imperator et tremens, reliquit templum daemoniorum 0 ,
tantusque omnes adstantes Dei timor aeeendit, ut nullus augustum ad palatium seque-
retur, sed euneti, erectis ad caelum palmis et oculis, dominum Christum uno ore uno-
jjue consensu laudabant atque, ut eisdem adiutor exsisteret, voce supplici invocabant.
Quae d relatio ne cui fortassis videatur incredula, paueos ex his subiciam versos: 30
ib.v. 449. Principibus tamen e eunetis non fuite unus,
Quem1 puero memini, duetor fortissimus armis
Cap. 40. l a . 16. 2. 3 .

Cap. 40. a) prestant 2. b) ho 16, corr. m. al.; n. e. 2. c) sortilogus 3. d) fons
l a . 6.; corr. Ib. e) revieta 3. f) cruentibus 16, corr. g) io:::eris corr. m. al. id~iecoris 16; 35
p. i. om. 2. h) p. f. a. i. 16. p; praec. om. 2. i) extat 3. k) qua 3. 1) nee add. 2.
m) exclamabat corr. m. al. exclamavit la. n) aliquid praelibaret 3. o) adversarii 3. p) ali-
quid l a , corr. m. al.; aliqui s 16; aliqui inpellant 2. p; impellunt 3, corr. q) et tur. 2. r) refri-
gescant 2. s) habitare 1«; h:b:tare 16, corr. t) sie 3 ; quis l a . 6. 2. p. u) accendant 3, corr.
v) fönte l a , corr. m. al.; frontem 2. p. w) chrymatis l a , corr. m. al. x) om. 3. y) n. e. 3. 40
z) daemonis (3). a) querunt a. 3. b) n. t. m. 2. c) idolorum 2. d) qua revelatio l a ;
qua 16, corr. m. al. e) sie codd.; defuit Pr. p. f) Me puero ut mein, Pr.; versus e Prudentio m. al.
emendavit omissosque supplevit Ib.
1) Intelligitur Prudentii Apotheosis, ex qua quae sequuntur Gregorius oratione soluta exscripsit.
Sed non semper üsdem usus est verbis nonnullaque addidit. fysos quidem Prudentii versus 45
449 — 5 0 2 . Gregorius subiecit, 'ne cid fortassis relatio videatur incredula', sed aliquot omisit.
2) Iulianum Dressel perperam intellexit; sed Diocletianum fuisse imperatorem e Ladant., De
mort. persec. c. 1 0 , probatur, quo Prudentius usus est. 3) L o t u s procul absit et unetus
Prud. Lotus et aquis ablutus est christianus, chrismate unetus. 4) r e d e a t P r o s e r p i n a Prud.
5) Imperaloris et armigeri orationes Gregorius ipse composuil, 50
Conditor et legum celeberrimus, ore manuque

Consultor patriae, sed non consultor habendae
Religionis, amans ter centum milia divum.
Fm
Augustum caput ante pedes curvare Menervat" \t$
5
Ficlilis et soleas Iunonis lambere, jrtantis*
Herculisc advolvi, genua incerare Dianae.
Forte litans Achatenä placabat sanguine multo ib.v.460
Vittatus dee more senex, manibusque cruentis ib.v.465*
Tractabat trepidasf laetali frigore fibras*
10
Postremosque animi pulsos in corde taepenti
CaUidus interpres numeris et fine notabat;
Cum subito exclamat media inter sacra sacerdos
Pallidus: 'En quid ago? Maius, rex optime, maiush '
Numen nescio quod nostris intervenit aris'.
15
Accitas video longe dispergerek umbras. ib. v.474.
Nescio quis certe subrepsit christicularvm ib. v. 485.
1
Hie iuvenum; genus hoc hominum tremit infula et omne
Pulvinarm divum. Lotus procul absit et unetus,
Pulchra reformatis redeat Proserpina sacris'.
20
Dixit et" exsanguis conlabitur, ac velut ipsum
Cerneret exerto ° minitantem fulmine Christum,
Ipse quoque exanimisv, jwsito diademate, princeps
Fallet et adstantes circumspicit, equisi alumnus
Chrysmatis inscripto signaret timpora ligno,
85
Qui Zoroastreos turbasset fronte susurros.
Armiger e euneo puerorum fiavicomantnmr,
Pitrpurei custus lateris deprehenditur* unus,
Nee negat et gemino gemmata hastila ferro
Proicit ac signum Christi se' ferre fatetur.
30
Prosiluit, pavidou deiectoy antistite, princeps,
Marmoreum fugiens nullo comitante sacellum",
Dum tremefaeta* cohors, dominii oblita, supinas1
Eregit ad caelum facies atque vocata Iesum.
Hos tantum versiculos ad haec quae narravi confirmanda inserui lectioni, osten-
35 dens, quid nomen christianum, quid crucis vixillum prosit" his, qui fide cred.entes, opere
perficiunt 0 quae crediderunt, sicut superius d dictum est.
41. Templum erat in quodam loco beati Laurenti et reliquiis et nomine conse-
cratum, quod per ineuriam longinqui temporis valde detectum* erat. Quod cum reno-
vare loci" incolae vellent, silvas adeunt 0 , incisa levigataque d ligna, trabes efficiunt, in-
40 positisque plaustris ad locum exhibent. Quibus per humum ad ordiendum extensis,
una brevior est reperta; statimque sacerdotis animum, qui haec insistebat, dolor maxi-
Capp. 40. 41. l a . 16. 2. 3.

Cap. 40. aj Min. 2. 3. p. b) plantas 2. c) Erculis 3. d) Hechaten Pr. e) domare s. 3 .
f) trepidat 3. g) sibras 3. h) malus 3. i) aurcs 3. k) dispergier Pr. cum p. 1) omne 3.
45 m) Pluvinar 3. n) om. la. p; m. al. suppl. Ib. 2. 0) ex exerto 3. p) examinis 16. q) sie
la. 6. 2; ecquis ( 3 ) ; an quis p. r) flavicomatum 3. s) deprenditur Pr. t) referre 3; si f. p.
u) pavidus Pr. v) detecto l a . 6. 2. p; corr. m. al. 16. w) sacello 2, corr. x) tremefacte 16,
corr. m. al. y) dominique Pr. cum p. z) sub (corr. sup) pennis 3. a) sie codd.; invocat
Pr. et corr. 16. 2. b) om. 3. c) er e corr. m. al. 16; prof. 2, corr. d) antea 3.
50 Cap. 4 1 . a) deiectum 3. b) om. 3. c) silvadeunt 16, corr. m. al. d) que om. 3,
mus* attigit, et flens valde, quid ageret, quo se verteret, ignorabat. Tunc intuens robo-
rem b breviorem, ait: 'O Laurenti beatissime 0 , appositus igni d glorificate0, semper pau-
peres fovens ac reficiens, cogita paupertatem meam, quia non est exiguitate f nostrae
facultas, qualiter hie alia - exhibeatur«'. Ilico eunetis attonitis, trabes crevit in tanto
spatio longitudinis, ut necesse esset, partem magnam ineidi. De qua industria plebis, 5
beneficia perdere nefas" putans, credens eam manu martyris taetam ac prolongatam.
partem quae superfuerat frustratim' decerpens, diversas infirmitates saepe submovit.
Quod Fortunatus presbiter his versibus prosecutus est' :
Laurenti, merito fiammis vitalibus uste,
Qui fervente fide victor ab igne redis, 10
Dumk templa novant breviore robore plebes,
Creveruntque trabes, crevit et alma fides;
Stipite contractu tua se mercede tetendit,
Quantum1 parva prius, postea caesa fuit.
Crescere plus meruit succisa securibus arbor, 15
Et didicit sicca longior esse coma.
Unde recisa fuit, populus fert inde solidem:
Si venit intrepidus, luminam caecus habet.
Multo plures exinde scripsit versiculos 2 , quos ego praetermisi, hos tantum pro testi-
monio" viri scribens. Acta sunt autem haec apud Brionas Italiae 0 castrum 3 . Nam 20
vidi ego hominem, qui graviter dentium P dolore laborans, aeeeptam de hoc ligno
particulami a sacerdote, statim ut dentem attigit doloremque r protenus caruit.
Sed nee illud silendum putavi, quod reliquiae eius ab incendio hostilitatis creptae,
a quodam s nomine in Lemovieino 1 delatae sunt. Qui cum saepius admoneretur per
visum, ut easdem" Aridio abbati' deferret, nee iussionem impleret, ipse cum coniuge 25
et omni familia aegrotare coepit. Tunc necessitate conpulsus, ut eas viro v sancto de-
tulit, mox sanitati restitutus w abscessit.
42.* Cassianus martyr Italiae 5 , puerorum magnificus doctor*, adveniente persecu-
tione', ipse puerili ac tenero gregi persecutorum iudicio traditur". At Uli magistri 0 san-
guinem sitientes, ceratas caput inlidunt tabellas 8 , secantes latitudinibus stilorum 9 punetis- 30
que minutis d -'° transverberantes membra magistri e , dignum Deo martyrem f effecerunt«.
Capp. 4 1 . 42. l a . 16. 2. 3.

Cap. 4 1 . a) magnus 3. b) arborem e corr. m. al. Ib. c) Laurenti add., sed eras. 2.
d) ignis 3. e) sie la. 3. p. f) mee add. 3. g) exibeatus 16. h) nefa: 1«; nefans 16. i) fru-
statum 16. k) tua m. s. XII. add. 2 cum Fort.; Cum tibi p. 1) Quorum 3. m) lumen 3. 35
n) testimonium 3. 0) Itali 3. p) dol. dent. 2; dol. om. 3. q) a. s. p. l a . 6. p. r) que om. 16;
doloreque 2. p. s) quedam 3. t) Lemovicimo 3. u) A. e. 2. v) s. v. 3. w) restitus 16.
Cap. 42. a) om. 16. b) traditus 16. c) magisterii 3. d) minantis 3. c) magi-
stis 3, corr. {) martyrium 3. g) efferunt l a ; fecerunt 3.
1) Carm. IX, 14, v.l. 2. 11 — 1 8 . 2) 2 2 scilicet. 3) Locum Fortunatus non tradidit. 40

De Brionas cf. Zeuss, 'Die Deutschen' p. 5 8 6 . 4) Cf. supra p. 4 5 9 . 5) Cassiani Foro-
corneliensis passionem Prudentius, l'eristephanon IX. descripsit, unde Greg, hausit.
6) Prud. I. I. v. 2 1 : Praefuerat studiis puerilibus et g r e g e multo
Septus magister litterarum sederat.
7) Prud. I. I. v. 2 9 : Ecce fidem quatiens tempestas saeva p r e m e b a t . 45
8) Prud. I. I. v. 4 7 : Coniciunt alii fragiles inque ora tabellas
F r a n g u n t , relisa fronte lignum dissilit.
9) Ib. v. 1 4 ; Confossa parvis m e m b r a figebant stilis.
10) Ib. v. 1 2 : R u p t a m minutis p r a e f e r e n s punetis cutem.
In cuius honorc hodieque tantus timor habetur, ut nullus penitus de* eius rebus aliquid
sit ausus b attingere. Quod si fecerit, aut arripitur 0 daemonio aut morte repentina
consumitur, non tamen inmunis ab ultione recedit.
43.* Agricola 1 et Vitalis apud Bononiam Italiae urbem pro b Christi nomine cru-
0
5 cifixi sunt, quorum sepulchra, ut per revelationem fidelium cognovimus, quia nondum
ad nos historia passionis advenit, super terram sunt collocata d . Quae cum a multis,
ut fit, vel tangerentur manu vel ore oscularentur, admonitus est aedituus templi, ut in-
mundi ab his arcerentur. Quidam audax atque facinorosus operturium unius tumuli
removet, ut scilicet aliquid de sacris auferret cineribus; missoque e introrsum capite,
io obpraessus ab eo, vix ab aliis liberatus, confusus abscessit; nec f accipere meruit, quod
temerario« ausu praesumpsit, sed cum maiori" deinceps reverentia sanctorum adivit
sepulchra.
Alius quoque tributa publica deferens, sacculum pecuniae, dum iter ageret, negle-
genter amisit. Adpropinquans autem civitati, recognoscit, se amisisse' publicum quod
ir. ferebat. Tunc prostratus coram sepulchris k beatorum, cum lacrimis deprecatur, ut per-
ditum eorum virtute reciperet, ne ipse coniuxque ac liberi ob id captivitati subigerentur.
Egressus autem foris in atrio, virum, qui hanc pecuniam in via iacentem repererat,
nanctus est; scrutatusque diligenter, illius horae tempore hie sacculum invenisse se
dixit, quo iste martyrum auxilium flagitavit.
20 Horum reliquias Namacius 1 Arvernorum"1 episcopus devote expetiit, ut scilicet
eas in eclesia, quam ipse construxerat 2 , collocaret. Direxitque unum illuc presbite-
rum s , qui abiens cum Dei gratia, quae petierat detulit. Regressusque cum soeiis, in
quinto ab Arverna urbe miliario revertentes metatum aeeipiunt et ad episcopum missos
dirigunt, ut eis quid agant iubeat ordinäre. Mane autem facto, sacerdos, admonitis
25 civibus, cum crueibus et cereis ad oceursum sanetarum" reliquiarum devotissimus pro-
perat. Cumque ei presbiter offerret, ut bcatas reliquias 0 aspiceret, si iuberet, et ille:
'Mihi', inquid, 'magis est haec 0 credere quam videre. Sic enim in Scripturis legimus
sanctis 4 , et ipse Dominus beatos illos iudicat, qui eum cum non viderint credidissent'.
Hac itaqueP sacerdotis fide pollente, Dominusi sanetos suos glorificat in virtute. Nam
so venientibus Ulis, subito contenebratum est caelum, et ecce imber umbrosus atque teter-
rimus super eos discendit, et tanta pluvia ibidem est diffusa, ut flumina per vias illas cur-
rere cernerentur. Verum tamen circa sancta pignora per unum valde iugerum neque una
gutta visa est cecidisse. Et abeuntibus illis, pluvia eos a longe, quasi praebens obsequium,
Cap. 42. l a . 16. 2. 3. Cap. 43. la. 16. 2.

S5 Cap. 42. a) deaetus r. 3. b) causus, expunet. c 16. c) arripietur l a .
Cap. 43. a) c. 43. om. 8. b) postea add. la. c) passi s. in marg. m. coaeva corr. cruci-
fixi s. 2. d) collecta 1«, corr. e) que m. al. superscr. Ib. f) ne l a . g) temeraria usu l a .
h) maiore 2. i) sacculum add. Ruin. k) reliquiis, in marg. m. al. at sepulehris 2. 1) Namatius 2.
m) Arvennorum l a , et sie deinceps. n) in mary. prima m. suppl. la; r. s. 2. o) in marg. add. 2.
40 p) igitur 2. q) dnö corr. m. al. dnus 16.
1) V. Paul. Nol. Poema XXVII, v. 4 3 2 :

Vitalem, Agricolam P r o c u l u m q u e Bononia condit,
Quos iurata fides pietatis in arma voeavit,
P a r q u e salutiferis texit victoria palmis,
«5 Corpora transfixos trabalibus inclita clavis.
2) Hanc ecclesiam Gregorius, H. Fr. II, 16, fusius descripsit. 3) Cf. IL Fr. I. L: Exactum
ergo in duodeeimo a n n o beatus pontifex edificium, Bononiae civitatem Italiae saeerdotes dirigit,
ut ei reliquias sanctorum Agricolae et Vitalis exhibeant, quos pro nomine Christi dei nostri
manifestissime crueifixos esse cognovimus. 4) Ioann. 20, 29.
66*
sequebatur, populum fovens, gestatores autem pignorum non attingcns. Haec vidcns
pontifex, magnificavit Dominum, qui fidei suac sie favens, talia :id sanctorum gloriam
operare dignatus est. Congregatis vero civibus, cum magno gaudio atque devotione*
sanctam eclesiam his inlustratam pignoribus dedieavit.
44. Magnificatur etiam apud Mediolanonsium urbem Victor' inclytus mnrtyr, 5
quod saepius vinetos ab ergastulis dissolvat* captivosquc liberos abirc permittat. Igitur
quodam tempore Apollinaris" 2 cum Victorio duce * Italiam 0 pctiit, quod'1 agunf apud
urbem Romam f interfectum; Apollinarem« incolae loci quasi captivum retenebant,
dicentes: 'Non videbis patriam tuam, sed digmis ut satcHos1' tuus poenas cxsolves'.
Haec autem comminati, miserunt cum in exilio1 apud urbem Mediolanens'nnk. Factum 10
Mai. 8. est autem, ut adveniente festivitate1 sancti Victoris, eonvonientibus populis, et hie vigi-
liis interesset — sub libera enim custodia absoluta* m adtendebatur —, prostratusque
coram sacro sepulchro sancti", cum semper tum inpen.--ius orare coepit, ut eum virtus
martyris ab hoc exilio liberaret. Circa medium vero noctis egressus ab aede, audivit
unum de aegenis loquentem ad alium atque dieentem: 'Quid putas, 0 conpauper, quae 15
virtus sit huius martyris 0 ? Verum dico necP fallor, quia in hac nocte quisquis capti-
vus domino per fugam dilabitur, absolutus in patriam accedit, nee prorsus ultra reppe-
rituri'. Haec Apollinaris r verba quasi auspicium ex Dei nutu missuin accipiens, iterum
atque iterum provolutus ad tumulum martyris, orat, ut virtute eius adiutus s absque
inpedimento possit' abscedere". Moxque vocato puero", equum sterni praccepit, dicens: 20
'Hodie absolvendi sumus a vineulo isto custodiae'. Et ascendentes ita Alpium iuga w , conge-
riorum oppleta multitudine, pertransierunt atque Arvernum * perlnti sunt, virtute beati
martyris praeeunte, ut a nullo interrogarentur, quo tenderent vel unde venirent. Mani-
festumque est, eos praesidio?" beati martyris ab hac aeruinna fuisse salvatos.
45. Est enim apud eandem urbem basilica sancti Laurenti levitae, cui supra 25
meminimus 4 , ibique admirabili pulchritudinc calix eristallinus habebatur*. Acta vero
quadam solemnitate, dum per diaconem" ad sanctum altare ofterretur0, elapsus manu
in terram ruit et in frustra d comminutus est. At diaconus paliidus et exsanguis collecta
diligenter fragmenta vasculi super altare posuit, non diffisus, quod eum possit e virtus
martyris solidare. Denique in vigiliis, lacrimis atque oratione deduetam f noctem, requi- so
Cap. 43. l a . 16. 2. Capp. 44. 45. l a . 16. 2. 3.

Cap. 43. a) devocionem 16.
Cap. 44. a) solvat 3. b) Apolin. 16. c| Italia .'!; petit 2, rorr. d) quem 2; quo ut a. p.
e) sie 16; ahmt cett. f) Romanam 16, corr. m id. g) Apolin. l a . h) ut s. tuos l a ; cü satel-
litibus 16; ut satellis tui 9 3. i) exilium 2. p. k) Mediolanensium 2. p; corr. Mediolanensem 2. 55
1) festivitatem 2, con-. m) adsolutus 3. n) sancto 3 . o) uiri:: 3. p) non 16. q) reperitus
hae (corr. m. al. haec) 16. r) Apollon. 2, rorr. m. al. s) aduirtu 9 3. t) posset 2. u) accedere 3.
v) om. 3. w) Alpium iuga neque alium congeiiorum codd.: exemplar Alium iuga habuit; qui dietavil
Alpium iuga coniecit et adiecit: 'neque' Alium. x) Arrvennum 16. y) praesidii 3.
Cap. 45. a) habetur 3. b) sie la. 2. p. c) offeretur l a . 6. d) sie Ib. 3. e) posset 2. 40
f) sie la. 6. 2. p.
1) Per quem Ennodius bonae valitudini restitutus est; cf. Ep. VIII, 2 4 ; Euchar. p. 397
(ed. H'artel). Acta, quae in AA. SS. Mai. 8, tom. II, p. 2 8 8 . edita sunt, auetoritate carent.
2) In pugna Vogladensi Arvernis praefectus (cf. H. Fr. II, 31), postea episcopus (H. Fr. III, 2 .
Glor, Mart. c. 6 5 ; V. Patr, IV, \), filius Apollinaris Sidonii, ut Sirmondus coniecit. 3) Victo- 45
rium ducem ab Eurico Gothorum rege 'super septem civitatis' praepositum, cum 'ab Arvernus veri-
ritur interfeci, Romam fugisse ibique lapidibns obrutum esse, Gregorius, H. Fr. II, 20, narravit.
Cf. Sidon. Apoll. Ep. VII, 1 6 . Ex Iordane, Get. §. 2 4 0 . constat, Arvernam urbem a. 4 7 4 . ab
Eurico captam esse. Victorius igitur dux, qui ante Euricum (a. 48b) mortuus videtur esse, circa
a. 4 7 4 . ad Arvernos venu. 4) Cap. 41. 50
situm calicem repperit super altare solidatum. Quae virtus cum populis nuntiata fuisset,
tanta animos devotione succendit, ut a sacerdote peterent, nova in honorem * eius Deo
solemnia celebrari. Tunc pontifex loci, suspensum" super altare calicem, et 0 tunc
agens, et in posterum per singulos annos devotissime instituit celebrari.
5 46. In hac enim urbe beatorum martyrum Gervasi Protasique • victricia corpora
retenentur, quae diu, sicut ipsa* passionis narrat historia, sub fossa latuerunt*. Quae
beato Ambrosio revelata atque ab, eodem reperta, in basilicam", quam ipse proprio 3sc.
aedificavit studio, ostensis miraculis, sunt sepulta. De quorum reliquiis quia maxime 0
Turonica urbs seniores eclesias contenet inlustratas, sed et per totum Galliarum ambi-
10 tum Deo propitio dilatatae d sunt. Sermo quadam vice de his quibusdam religiosis est
habitus, vel qua de causa antedictae reliquiae tam condensae fuerint per loca singula
distributa. Et quae super his quodame referente audivi f , absurdum non putavi inserere
lectioni, quia non contenetur in historia passionis. Aiebat enim, quod, quando haec
gloriosa corpora translata in eclesia illa fuerunt, dum in honore ipsorum martyrum
is missarum solemnia celebrarentur, cecidisse e camera 3 tabulam unam, qui« inlisa capiti-
bus martyrum, rivum sanguinis elicuerit. De quo infecta lenteamina vel pallulae sive
vela" eclesiastica, beatus cruor collectus est; qui usque adeo confluxisse fertur, quoad-
usque lenteamina, qui' susciperent, sunt reperta. Ex hoc enim eorum k reliquiae affatim1
collectae per universam Italiam 4 vel Gallias m sunt dilatae. Ex quibus et sanctus Mar-
20 tinus multa suscepit, sicut Paulini beatissimi narrat epistola 5 .
De sancti vero Nazarii ac" Celsi pueri artubus, quos apud Ebredunensim Gallia-
rum 0 urbem passos lectio certaminis narrat 6 , et ipsaP ita clam propter paganorum inse-
cutionem sepulta sunt, ut in tempora secutura oblivioni0- darentur. Referre erat solitus
vir ille, qui de supradictis sanctis quae praefati fuimus r enarravit, natam fuisse super
25 haec sepulchra pirum arborem, et fecisse quodam' paupere hortellum' in hoc loco, qui
hanc arborem concludebat". Verum cum poma iuxta morem tempore debito ferret,
Capp. 45. 46. l a . 16. 2. 3.

Cap. 45. a) honore la. p. b) prima m. in marg. suppl. 2. c) ex (3).
Cap. 46. a) p. i. 2. b) basilica 3. c) maxima corr. prima m. maxime 2. d) delatae 3.
30 e) quadam 16. f) cognovi, in marg. m. al. at audivi 2. g) que Ib. p. h) vel l a . i) que susce-
perant 3. k) r. e. 2. 1) eff. l a , corr. prima m. m) Galliam (16). 3. p. n) ecclesi corr. a Celsi 16.
o) u. G. 3. p) it (corr. m. al. ita) ipsa 16. q) obliovioni 16. r) sumus 2. 3 ; m. coaeva in marg.
corr. 2. s) quendam 2. p. t) hortulum (3). u) ineludebat 16.
1) De quibus v. AA.SS. Iun.19, III, p. 8 1 7 — 8 4 6 . Passionis historia iam tatet, sed scriptori Augu-
35 stinunx praesto fuisse, e Gregorio intelligitur. 2) Ex Augustino, Confess. IX, 7.- Cum enim p r o p a l a t a et
effossa digno cum h o n o r e transferrentur ad A m b r o s i a n a m basilicam, n o n solum quos immundi
vexabant spiritus etc. et De civ. Dei XXII, 8 : quae cum l a t e r e n t et penitus nescirentur, epi-
scopo Ambrosio per somnium r e v e l a t a reperta sunt, ubi caecus ille, depulsis veteribus
t e n e b r i s , lumen vidit. 3) i. e. fornice; cf. supra c. 12. 4) SS. Gervasii et Protasii reli-
40 quiae in basilica quoque Fundana conservabantur, Paulino teste Nolano (Ep. 3 2 , Migne LXI, p. 3 3 9 J :
Quosque suo Deus Ambrosio post l o n g a revelat
Saeeula, Protasium cum p a r e Gervasio.
5) V. H. Fr. X, 3 1 : (Eustochius) aedificavit etiam ecclesiam infra muros civitatis, in qua
reliquias sanctorum Gervasi et Protasi martyrum condidit, quae a sancto Martino de Italia sunt
45 delatae, sicut sanctus Paulinus in epistola sua meminit. Quae epistola iam latet. 6) Gre-
gorius fallitur, cum S. Nazarius et Celsus non Ebrednni sed Mediolani passi sint (cf. Ennodi Carm.
I, 1 8 . 2 8 J ; reliquiae in basilica S. Mariae Ebredunensi, quae iam 'Notre-Dame' dicitur, exstant.
Sed v. AA. SS. Iul. 2 8 , VI, p. 516, ubi Ebredunenses martyres a Mediolanensibus distincti sunt,
id quod probare nequeo. Acta ipsorum, quae supersunt, nihil valent.
quicumque exinde infirmus, qualibet aegritudine detentus, pomum mordicus* deccrpsis-

set b , mox ablata infirmitate convaliscebat. Unde magnum quaestum pauper ille habe-
bat 0 . Sed cum se revelantes martyres, arborem incidi iussissent d , pauper ille in"
magnis fletibus prorumpens, incidi arborem f non sinebat. Quo remoto, succisa piro«,
basilica miro opere aedificata est; in cuius etiam altari" beati Genesi Arelatensis mar- &
tyris reliquiae venerantur'. Tantaque pauper' ille fide praelatus est, ut sacerdotium in
hac k eclesia deinceps promereretur.
47. Saturninus 2 vero martyr, ut fertur, ab apostolorum discipulis ordinatus, in
urbe Tolosacium* est directus. Qui inpulsu" paganorum 3 bovis petulci religatus vesti-
giis°, per grados d Capitulii praeeipitatus, praesentem finivit vitam, capitis conpage 0 10
dispersa. Cuius reliquiae cum a quibusdam religiosis in regionem alteram transferrentur,
iteneris r ordo contulit, ut« Brivatensis pagi 4 situm in Arverno territurio terminum
praeterirent. Sole quoque ruente, ad hospitium cuiusdam pauperis divertunt, mansionis
postulando necessitatem. Recepti quoque ab homine, quid exhibeant narrant. At ille
humanitatis intuitu et Dei timore" commonitus, capsam cum reliquiis in cellam pena- 15
riam' ponit ac super annonam, quae erat in vase condita, locat. Mane quoque dato,
viri, acceptis pignoribus, gratias agentes homini, iter quod k coeperant abierunt. Se-
quenti vero nocte admonitur vir ille per visum, dicente sibi quodam sine: 'Ne maneas
in hoc loco; sanetificatus est 1 enim a pignoribus martyris Saturnini m '. Ille quoque
parvi pendens visionein, nihil de his, ut habet rusticitas, quae admonitus fuerat, retrac- 20
tavit. Nee mora, inruit in taedium, ac parvitas" facultatis eius coepit paulatim minui,
uxor 0 vero illius ab? alio languore tabescere. Quid plura? Infra unumi annum in
tanta r redactus est exiguitate 8 , ut nihil ei, unde aleri 1 aut tcgi possit, sicut humana
deposcit necessitas, remaneret. Tandem conversus ad se, dicit ad coniugem": Teccavi
coram Deo et sanctis eius, ut T ab hoc hospitiolo, sicut sum admonitus, non recessi. 25
Et scio, quod ob hoc nobis mala quae patimur accesserunt. Nunc autem w parcamus
Capp. 46. 47. l a . 16. 2. 3.

Cap. 46. a) mordicitus 3 ; mordens p. b) decerpisset 3. c) li. — pauper ille des. 3.
d) iusserant 2, corr. e) immagni 8 (s m. al.) 16; in om. p. f) arborem 6is scr. 3. g) arbore 3.
h) altare 16. 2. i) f. p. i. 2. k) prima m. superscr. Ib. 30
Cap. 47. a) Tholosacium 5. b) inpulso 3. c) ut stigiis l a , corr. m. al. d) sie la. 2. 3.
e) conpage, ras. virgula Ib. f) sie 3. g) in add. 3. h) timorem 16, corr. i) poeanariam 16.
k) quo 3. 1) e. est 3 ; enim superscr. prima m. 2. in) Sart., expunet. r 16. n) pravitas 3, corr.
o) m. vero illius illius 1. 3. p) ablio 1. 16. q) a. u. 16. r) tantä — exiguitate 16. 2. ]>. s) in-
firmitatem 2, sed corr. t) ali 2. p. u) se pro c. 3. v) qj 2. w) igitur 2. 35
1) De S. Genesio v. infra c. 6 7 . 2) De S. Soturnino Gregorius sibi ipsi repugnat.

In H. enim Fr. I, 3 0 . e Passione S. Saturnini (Ruinart, Acta mart. ed. llatisp. p. 118) retulit,
ipsum Dedo Grato coss., i. e. a. 2 5 0 , episcopum institutum esse, dum h. I. 'ab apostolorum dis-
cipulis ordinatus' esse dicitur. Id quidem vulyo tradunt et clausula Arelatensi (v. Faillon, 'Monu-
ments inedits sur Vapostolat de Sainte Marie - Madeleine' II, p. blb) et Passione quadam S. Saturnini, 40
quam Maceda, De celeri propagatione Evangelii in universo mundo libri tres. Bolon. 1 7 9 8 . e codice
Florent. bibl. Riccard. nr. 2 2 3 . in lucem voeavit, cerlo certius demonstrasse sibi visi sunt, qui
scholae legc?idariae sunt seetatores (v. Salmon, 'Origines de l'cglise de Tours' in 'Revue de l'art
chretien' Atrebat. 1 8 6 9 , p. 402J. Sed Vita Riccard., quae textum ex Actis S. Firmini inter-
polalum prodit, a falsario corrupta est, ut primus Chevalier, 'Origines de l'cglise de Tours', p. 1 4 7 . 45
sagacissime probavit neque clausulae maior fides habenda est, quippe quae colleclioni ecclesiae
Arelatensis postea adiecla sit; cf. Chevalier l. I. p. 4 8 0 sqq. 3) De cuius nece v. II. Fr.
I, 3 0 : Hie vero tauri furentes vestigiis allegatus ac de Capitulio p r a e e i p i t a t u s , vitam finivit,
quae eodem modo in Passione c. 5. descripta est. 4) Brioude.
visioni, quam vidimus, et removeamus hoc hospitiolum a loco istp, ut salvemur'. Tunc
amoto tugurio, Oratorium ex ligneis formatum tabulis collocavit; in quo cotidie oratio-
nem fundens, opem beati martyris flagitabat. Tandem cessantibus plagis, aptanti manus
ad operam tanta fructuum* consequentia fuit, ut in" modici temporis spatio 0 amplius
5 quam pcrdiderat repararet. Haec infra nostro d territurio gesta sunt.
Sed nee hoc silebo ad conpraemendam ma!orum e superbiam, quod Plato quidam r
Chlotharii« regis tempore ad Pauliacensim monasterium 1 accedens1", in cuius Oratorium
huius sancti reliquiae contenentur', pro eo quod munus k aliquod ab abbate non acce-
pisset, dixisse fertur: 'Ego faciam de hac eclesia domum regis, in cuius unum angulum
10 equi eius alantur'. Et cum furore discedens, dum ad principem abire disponit 1 , con-
prehensus a febre, die tertia spiritum exalavit. Discendens velociter ad infernum,
domum" Dei reliquid ad eultum eius, cuius prius fuerat"1 nomine consecrata.
48. Quadraginta octo * vero martyrum 2 nomina, qui Lugduno passi dieuntur, haec
sunt": Vettius Epagatus, Zaccharias 0 , Macharius, Alcipiadis, Silvius, Primus, Alpius d ,
15 Vitalis, Comminius 0 , October, Philominus, Geminus f , lulia, Albina, Grata, Aemelia,
Postumiana«, Pompeia, Rodonae", Biblis, Quarta, Materna, Elpenipsa, Stamas'. Hü
autem bestiis k traditi 3 sunt: Sanctus et1 Maturus"", Alexander, Ponticus, Blandina. Hü
sunt qui in carcerem" spiritum reddiderunt: Arescius 0 , Photinus, Cornelius, ZotimusP,
Titus, Zoticus, Iulius, Aemelia i, GamnitaC, Pompeia, Alumna, Mamilia', Iusta', Tri-
20 fimae", Antonia et beatus Photinus v episcopus. Quorum sancta corpora iudex iniquus
Capp. 47. 48. l a . 16. 2. 3 .

Cap. 47. a) fluctuum fuit 3. b) om- 3. c) sapatio 16, corr. d) nostrum territurium 2.
e) maiorum, om. s. q. P. q. 3. f) quidem l a . g) Clotharii 2. 3. h) accendens l a , corr. i) et
add. 2. k) abatem unus aliquid non 3 ; aliquot ab abbate, ras. virgula la; al. ab a bate, a suppl.
25 prima m. 16. ll disponat 16, corr. m) n. f. 3.
Cap. 48. a) v. o. (3). p. b) s. nomina: Vetitus Epagatatus Cominus M. 3. c) sie l a ; cf.
supra c. 26. d) Alpius corr. m al. Ulpius la. e) Cominius, Octuber 3. f) Geminaus 16;
Celiimus p. g) Postuamiana 3. h) Rodane 3. p. i) Stiamas 3 : an Elpen ipsa Stamas?
k) a bestiis 3. 1) om. 3. m) Marturus 16, corr. n) sie la. 6. o) Arestius 16. p) Zozi-
30 mus 3. q) Amelia 3. r) sie l a . 2 ; Iamnite 16; Ganita 3. s) Mammilia 16. t) Iustat 3.
u) Trifyme 16; Trophima 3, quod malim. v) Fot. 16, ut infra.
1) Ecclesia sancti Saturnini Pauliacensis antiquitus monasterii in charta a. 1 0 8 5 . data

laudatur. Iam Samt-Sernin (Aude, arr. Castelnaudary, cant. Beipech) vocatur; cf. Longnon p. 5 3 8 .
2) Cum Eleutherius papa Romanae ecclesiae praeerat, Lugduni complures christiani martyrio
33 coronati sunt, qui quanta perpessi sint, ex epistola ad ecclesias Asiae et Phrygiae data intelligitur
(Euseb. Hist. eccl. V, 2). Decem martyres Eusebius appellavit, Vettium scilicet Epagathum ("Vectius
E p a g a t h u s Rufin.), Sanctum diaconum Viennensem, Maturum neophytum, Attalum Pergamenum
civem, Blandinam, Bibliadem, quam cum Blandina Rufinus confudit, Pothinum ('Photinus Rufin.)
Lugdunensem episcopum, Alexandrum natione Phrygem, medicum, Ponticum puerum 15 annorum,
•io Alribiadem quendam; sed Zacliarias, quem Gregorius cum Rufino martyrem Lugdunensem habuit,
potius pro patre lohannis baptistae aeeipiendus est, quem ex Luc. 1, 5. Eiusebius laudavit.
Attalum celeberrimum marlyrem Gregarius silentio praeteriit, qui hie ei in II. Fr. I, 2 9 . homines 4 8
passos esse scri2)sil, etiamsi 4 5 tantum nomina memoriae tradidit. Hoc loco praeter translationem
Rufini aut alio Latino aut ipso textu Graeco Gregorius vel is, quem exscripserit, usus est, cum Biblis
45 commemorata sit, quam Rufinus eandem ac Blandinam duxit. Cf. AA. SS. 2 . Iun., I, p. 160.
3) Cf. epistolam ad Eleutherium datam, Rufin. V, 4 : Euumerant etiam post haec diversoruui
martyrum glorias, q u a n t i ferro caesi, quanti bestiis, q u a n t i ignibus, quanti etiam squalore car-
ceris absumpti sunt. Hos quinque martyres bestiis traditos esse, diam in Historia eccl. legitur.
igni tradi praecepit exustaque* in Rodanum"- 1 pulvera iussit spargi. Sed postquam
haec gesta sunt, cum christiani maerorem maximum haberent, quasi deperissent beatae
reliquiae, nocte apparuerunt viris fidelibus in eo loco quo igni traditi sunt stantes
integri ac° inlaesi. Et oonversi ad viros, dixerunt eis: 'Reliquiae nostrae ab hoc colle-
gantur loco, quia nullus periit a nobis. Ex hoc enim d translati sumus ad requicm, 5
quam nobis promisit rex* caelo.rum Christus*1, pro cuius nomine passi sumus'. Haec
renuntiantes viri illi reliquis 1 christianis, gratias egerunt Deo« et confortati sunt in fide,
collegentesque h sacros cineres, aedificaverunt basilicam mirae magnitudinis in eorum
honore'. Et sepelierunt beata pignora sub sancto altare, ubi se d semper virtutibus
manifestis cum Deo habitare declaraverunt. Locus autem ille in d quo passi sunt Atha- 10
naco k -* vocatur, ideoque 1 et ipsi martyres a quibusdam vocantur1" Athanacenses".
49. Igitur martyrio consummatus* gloriosus Photinus 3 episcopus, qui Lugdu-
nensi" praefuit urbi° sacerdos, per d certaminis nobilis meritum invectus est caelo 0 .
Cui et merito et sanctitate condignus f Hereneus«- 4 successit episcopus, per martyrium
et ipse finitus. Hie in eripta basilicae beati lohannis 5 sub altari est sepultus. Et ab 15
Uno quidem latere Epypodius", ab alio' Alexander 9 martyr k est tumulatus. De quo-
rum monumentis si pulvis' cum fide collegatur1, externplo medetur infirmis. Magna
enim claritas in eripta illa contenetur, quae, ut credo, meritum martyrum signat m .
50. Benignus 8 autem ac dominici nominis testis apud Divionensim* castrum
martyrio consummatus est. Et quia in magnum sarcophagum post martyrium conditus 20
fuit, putabant nostri temporis homines", et praesertim beatus Gregorius episcopus 9 , ibi
aliquem positum fuisse0 gentilem. Nam rustici d vota inibi dissolvebant et quae pete-
bant velociter inpetrabant. Ad e hoc ergo beati sepulchrum quidam, dum f exinde
multa beneficia pereiperet, cereum detulit; quo accenso, domi rediit. Puerulus enim
parvulus haec observans, illo abeunte discendit ad tumulum, ut ardentem cereum ex- 25
tingueret et auferret. Quo discendente, ecce serpens mirae magnitudinis de alia parte
veniens, cereum circumeingit. Puer autem timens, sursum rediit et bis aut« tertio
Capp. 48—50. l a . 16. 2. 3.

Cap. 48. a) exusta quoque 3. b) Rhod. (3). c) et m. al. superscr. 16; ac i. om. 3.
d) om. 3. e) rex 6i* scr. 3. f) reliquiis corr. reliqis l a . g) m. al. superscr. Ib. h) que 30
postea add. 2. i) sie la. 6. 2. p. k) Athanaco corr. m. al. Athanacus 16; Athenaco 2 ; Ata-
nacus 3 ; Athanacum p. 1) ideoqueo, expunet. extr. 0 16. m) vocatur 16. n) Athen. 2.
Cap. 49. a) consummatis gloriosis Photinis episcopis 3. b) Lugd. corr. prima m. Lucd. l a ;
Lucdensi corr. m. al. Lucdudensi 16. c) urbis 16. 3. d) p 16. e) caelum la. f) condignis 3.
g) sie la. b; Hireneus 2. p; Hirenaeus 3. h) Epip. (3). p. i) autem add. 2; vero add. (3). p. 35
k) om. 2. 1) colligitur 3. p. m) :signat, ras. de 2.
Cap. 50. a) Divionense (3). b) homine 3. c) fuisse::, ras. nt? 2. d) rusticus 3, corr.
e) Ab l a . f) d. e. m. b. m. al. in marg. suppl. 2. g) ad corr. m. al. aud 16.
1) Cf. Rufin. V, 3 : P o s t aliquot autem dies, cum nullam sepelieudi gratiam praestitissent,
i n c e n s a ossa m a r t y r u m et in favillam r e d a c t a cum reliquo t e r r a e pulvere in R o d a n u m fluvium 40
dispersere. 2) Ubi postea monasterium Ainay construetum est; cf. Longnon p. 1 9 9 . 3) De
Pothino v.p.b21, n. 2; H.Fr. 7,29. 4) DeS.lrenaeo cf. H. Fr. 7 , 2 9 ; Herzog,'Real-EncykL' VII,
p. 139. 5) Calviniani a. 1 5 6 2 , capto Lugduno, S. Irenaei sepulcrum violaverunt, eiusque sacrum
corpus dissipaverunt; capitis cranium ex eorum manibus casu ereptum hodie Lugduni religiöse
adservatur. R. Haec basilica postea nomen S. Irenaei aeeepit; cf. Longnon p. 1 9 7 . 6) Pas- 45
sionem SS. Epipodii et Alexandri ed. Ruinart, Acta Mart. p. 120 sqq. 1) De calceamento
S. Epipodii v. Gl. Conf. c. 6 3 . 8) Cf. Ruinart, Acta Mart. p. 1 2 4 . 125. 9) Gregorius
Lingonicae urbis episcopus (a. 5 0 6 / 5 0 7 — 5 3 9 / 4 0 ) 'apud Divionensim castrum morabatur assidue
(cf. Vitae Patr. VII, 2), ubi etiam sepultus est.
cereum auferre temptans*, obsistente angue non potujj. Talia et his similia beato pontifici
nuntiata" nullo modo credebat, sed magis, ne ibidem adorarent, fortiter testabatur. Tandem
aliquando Dei martyr beato se confessori revelat et 0 dicit: 'Quid', inquid d , 'agis? Non solum
quod tu dispicis, verum etiam honorantes e me spernis. Ne facias, quaeso, sed tegmen f super
5 me velocius praepar-a'. De qua ille« visione" concussus, beatum sepulchrum adit' ibique
diutissime p r o k ignorantia cum fletu veniam deprecatur. Et quia eripta illa, quae ab
antiquis inibi transvoluta 1 fuerat, diruta erat, rursum eam beatus pontifex reaedificavit,
eleganti transvolvens opere. Sed sanctum sepulchrum, nescio qua causa faciente, foris™
evenit. Quod ille intus transferre cupiens, convocatis" ad hoc 0 obsequium abbates atque
10 alios religiosos viros; in quo conventu grande miraculum beatus martyr et populis et
SUOP praestetit confessori. Erat quippe validum, u t ' supra diximus, illud sarcophagum,
ut talem r in isto tempore nee tria paria bovum s trabere possint'. Cumque diutissime
morarentur nee invenirent, qualiter eum intus inferrent, sanctus Gregorius, inluminatis
cereis, cum grandi" psallentio adprehensum a capite martyris sarcophagum, et duo pres-
15 biteri ad pedes moventes eum, in eripta habilissime" detulerunt, et ubi ipsis fuit placitum,
conposuerunt"; quod non minimum populis speetaculum fuit. Post paueos autem annos
ab euntibus in Italiam 1 passionis eius historiam adlatam beatus confessor aeeepit. Sed
et deinceps sanctus martyr multis se virtutibus manifestavit in populis. Nee moratus,
super criptam illam basilicam magnam iussit aedificariy-1.
20 In proximo autem est et« alia basilica, in qua Paschasia quaedam religiosa vene-
ratur*. Nam visum est eo tempore struetoribus, quendam anum egressam* fuisse
ab" ipsa basilica, nigra veste, cigneo 0 - 1 capite d vultuque decora, quae sie affata est
struetoribus 0 : 'Heia, dilectissimi, perficite opus bonum; eleventur' machinae, quibus
erigitur« haec struetura, et merito acceleratur", quae talem habet exsecutorem. Nam
25 si permitteretur, ut vestrorum oculorum acies' contemplaret k , nempe videbatis 1 vobis
operantibus sanctum praeire Benignum'. Haec effata1", basilicam, de qua egressa fuerat,
ingrediens, nulli ultra conparuit 3 . Autumabant enim" eius temporis homines, bcatam
ibi apparuisse Paschasiam 0 .
Super lapidcm vero illum, in quo cum plumbo remisso pedes eius confixi fuerunt,
so factis loculis vinum aut siceram multi infundunt; unde, siP aut oculi lippitudine gravati
aut quaelibet vulnera fuerint peruncta, protinus, fugata infirmitate, sananturi. Quod
ego evidenter expertus sum. Nam cum mihi nimia lippitudine r oculi* gravarentur, ex
hoc sacrato unguine tactus 1 , dolorem" protinus carui.
Cum autem ad Arvernam regionem lues illa inguinäria adveniret, quae sancti 5*«.
35 . Cap. 50. l a . 16. 2. 3.

Cap. 50. a) cupiens in marg. corr. prima m. temptans 2. b) nuncia 16, corr. m. al. c) dicens
in marg. corr. et dicit 2. d) quid 16, corr. m. al. e) me h. 2 ; orantes 3. f) tegumen 16.
(e corr.). 3 . g) om. 3. h) visione, ras. virgula la. i) adat corr. m. al. adiit 16; adiit 3.
k) c. f. p. i. 3. 1) translata 2, corr. m) foras 3. n) sie la. b; convocat 2 ; convocatos 3 ;
40 convoeavit p. o) opus et add. 2. p) suos 3. q) i. s. ut s. d. 3. r) tale 2. p. s) sie Ib. 3.
t) possent 2. u) g. choro psallentium 2. v) amabilissime 3. w) dep. 3. x) Italia 3.
y) aedificare 3. z) veneratus 16. a) egrassa 3. b) a basil. 2. c) signeo, ras. s 16. d) caput
(corr. m. al. capite) decoraque vultu 2. e) struetores 2. p. f) eveheutur 16, corr. m. al. g) eri-
gitus 16. h) accelatur l a . 6. i) facies l a ; :acies 2. k) sie la. 6. 2 ; contemplarentur p.
45 1) videretis 2. 3. p. m) affata 3. n) om. 3. o) Pascas. 3. p. p) m. al. superscr. 2. q) sant' 16.
r) lippitudi non (corr. no) oculi 16. s) om. 2. t) tactos 3. p. u) dolore 2. p.
1) De ecclesia S. Benigni v. Longnon p. 2 1 2 sqq. Sita erat extra castrum prope basilicam
S. Paschasiae. 2) i. e. eyeneo. 3) Eadem Greg., Gl. Conf. c. 4 2 , brevius narravit: Quae
in basilicam suam r e g r e s s a nusquam c o n p a r u i t ,
Galli episcopi oratione depulsa est >, et in subita contemplatione * parietes domorum"
atque eclesiarum signarentur 1 atque 0 caraxarentur, matri meae apparuit in visu noctis
quasi vinum, quod in apothecis nostris habebatur, sanguis esset effectus. Cui lamen-
tanti ac dicenti: 'Vae mihi, quia signata estd plagae domus mea e ', ait ei vir quidam:
Nov. 1. 'Nosti', inquid, 'quod post pridie, quod erit in Kalendis Novembris, passio Benigni mar- 5
tyris caelebrabitur?' 'Novi', ait. 'Vade', inquid, 'et f vigila totam noctem in honore«
ac revoca 3 missas, et liberaberis a plaga'. Expergefacta autem a somno, implevit"
quae sibi fuerant imperata', signatisque vicinorum domibus, domus k nostra inviolata
permansit.
51. Simphorianus"- 4 martyr apud Agustidunensim" urbem martyrium consum- 10
mavit. De loco autem illo, ubi gladio percussus 0 est, et sanguis eius effluxit5, quidam
religiosus tres lapillos d cum ipso sanguine levavit e et in capsa argentea reconditos in
eclesiam ligneis constructam tabulis apud Thigernum r - 6 castrum urbis Arvernae in altari
sancto locavit. Tempore autem, quo« Theodoricus" rex Francorum regionem illam
evertit 7 , hoc castrum ab hostibus incendio eonerematur. Cumque ab aliorum' domorum 15
exustione domus Dei, quae, ut diximus, ligneis erat tabulis fabricata, igni adprehensa
consumeretur, populi plangentes dicebant: 'Utinam vel beatae reliquiae non perissent!'
Interea cum prunarum magnus k esset de incendio acervus effectus, subito aquilone
flante atque urente, vehementer favillae ab incendio relictae per diversa iaciuntur 1 .
Ecce capsa illa argentea in medio copiosi ignis inlaesa refulgens, tamquam sidus prae- 20
darum apparuit. Collegentes autem eam qui tunc aderant clerici, requirentes, nihil de
beatis pignoribus diminutum repperientes1", inter tam valida incendia speciem tam tenuem
sie" fuisse salvatam, — in qua, ut° ita dicam, non solum haec, sed etiam mille librae
argenti aut ferri potuissent sine mora dissolvi, — vere magna ibidem virtus P apparuit,
quae populum ad Dei cultum et honorem sui nominis roboravit; qui, factami deinceps 25
aliam in eodem loco basilicam, sanetas reliquias in altare posuerunt.
Capp. 50. 5 1 . l a . 16. 2. 3.

Cap. 60. a) contemplatione, ras. virgula 2. b) donorum sive e. 16. c) a. c. om. 3. p.
d) p. d. m. est 3. e) meae 16. f) ac corr. m. al. et 2. g) sancti martyris add. 3. h) implebit 16.
i) intimata 3. k) om. 3. 30
Cap. 5 1 . a) Symph. (3). b) Augustidunensem 2; Augustudunensem 3. p. c) consumatus
prima m. in marg. corr. percussus 2. d) capillos 3. e) lecuabit 16. f) Tig. 3. g) quot 16.
h) Theodericus 2. i) sie la. 6. 2. k) magnis 3. 1) et add. 2. p. m) mirati sunt in marg.
suppl. 2. n) m. al. superscr. 2. o) et 16. p) divina add. 2. q) facta — alia — basi-
lica 2. 35
1) Cf. Vitam Patr. VI, 6 : Cum autem regiones alias, ut diximus, Iues illa consumeret,
ad civitatem A r v e r n a m , sancti Galli intercedente oratione, non attigit. Eadem H. Fr. IV, 5.
leguntur. 2) Cf. H. Fr. IV, 5 : T u n c etiam in subita contemplatione parietes vel domorum
vel ecclesiarum s i g n a r i videbantur. U n d e a rusticis hie scriptos T a u vocabatur. 3) Cf.
Fortun., V. S. Germani c. 6 0 : ac missa revocata, de p r a e s e n t i c u r a t a est, et V. S. Radeg. 40
c. 14. Missas revocare idem est ac celebrare. 4) Passionem S. Symphoriani, quam Gregorius,
Gl. Conf. c. 7 6 , laudavit edidit Ruinart, Ada Mart. ed. Ratisp. p. 1 2 5 . De isto tomos tuos
sci-ipsil Dinet, 'S. Symphorien et son eulte'. Augustod. 1861. 5) Passio S. Symph. I. I. §. 7 :
Sic sanctus S y m p h o r i a n u s extra murum duetus, a percussore p r o s t r a t u s e s t ; purpurei sanguinis
sui unda perfusus, a religiosis latenter inde sublatus est. 6) Thiers (Puy-de-Dome), ubi 45
duae basilicae erant, altera S. Symphoriani (iam Moutier; cf. Longnon p. b\2), altera S. Genesii
(cf. infra c. 6 6 ) . 1) V. Greg. H. Fr. III, 1 2 : Theudoricus vero cum exercitu Arverno
veniens, totam regionem devastat ac p r o t e r i t ; cf. infra Mir. S, Iul. c. 1 3 . 2 3 .
52. De beati vero Marcelli > Cavillonensis* martyris virtutibus pauca ad nos mit-
tenda memoriae" monimenta venerunt, quae quamlibet 0 parva censeantur in dictis, ad
eum tamen referenda d , qui haec operatur in singulis. Causa quaedam extiterat, ut
Fedamius, Eunomi e quondam Arverni presbiteri filius, Cavillonensim urbem adiret,
5 idemque apud basilicam sancti martyris Marcelli hospitalem habebat, ab abbate loci
victus stipendia capiens. Ipse enim. quae loquor exposuit: 'Inter duos', inquid, 'viros
orta fuit intentio f ; hisque litigantibus, in hoc lis ipsa subiit, ut eam sacramento diri-
merent. Ingressique basilicam sancti martyris, elevatis homo manibus ad periurandum,
cum nomen sancti voluisset ore patulo nominare, haesit vox 0 in faucibus J , nee« lingua
io ad officium poterat" reflecti. Sed ne hoc quidem parum e videretur' ad beati athletae
gloriam, ipse cum elevatis manibus quasi aeneus totus inriguit. Tunc oratio facta pro
eo absolvi diaboli arte e vinetum obtenuit; ipse k quoque post absolutionem sermone
proprio opus suum confessus, quae neglegenter egerat emendavit'.
53. Huic martyri* adiungitur et sanguine et agone propinquus beatus athleta
15 Valerianus 3 , qui apud castrum Trinorciensim"- 4 quadragesimo a Cavillonensi urbe mili-
ario, consummato certamine, tumulatus est. Igitur Gallus huius urbis comes coeliaci0
morbi dolore gravatus, quae totam alvum non modo tortura, verum etiam tumore ita
conflaveratd, ut ydropicus putaretur e , nihil aedere nihilque poti f eapere possit, fiebatque
iuxta hoc contagium« inaediae morbo deficere. Qui prope exanimis", cum se cerneret
20 disperatum, rogat' se deportari ad beati k martyris tumulum. Ubi cum proiectus fuisset,
accessit ad eum Epyrechius 1 presbiter, qui tunc ipsam regebat eclesiam, vir virtutum
et purae mentis homo, sicut ipsi oculis nostris inspeximus, dixitque ei: 'Si vis sanus
fieri, confide in virtute martyris gloriosi et vove, ut unam trabem cum ligaturis suis ad
huius m templi teeta recuperanda transmittas. Erit enim tibi praesidium, si" ea devote
25 impleveris 0 quae promittis'. At ille adtentusP orans, vovit quae presbiter indicavit;
statimque sanus factus, trabem, nullo commonente, ad basilicam sancti exhiberi prae-
cepit. Ecce quid praestat dominus lesus Christus in terris martyribus sanctis, quos
glorificatos adseivit in caelestibus regnis! Nee inmerito, quia sacrum nomen eius corde'
credentes, in operibus invocantes, in temptationibus confitentes, non modo ut fidelesr
30 servi dominum 3 sunt secuti, verum etiam et alios, ut sequerentur, suis exemplis incitaverunt.
54.* Timotheus et Apollinaris b - 5 , apud Remensium urbem consummato martyrio,
caelestia regna meruerunt. Quorum reliquias quidam 0 , aedificata in eorum honore basi-
Capp. 52—54. l a . 16. 2. 3.
Cap. 52. a) Cavilon. semper 2. 3. b) memoria 3. c) quidam (übet superscr.) p. 3. d) sunt add. (3).
35 e) om. 3. f) contentio e corr. m. al. la. p. g) 1. n. 3. h) potuit 2. i) videtur 3. k) ille 3.
Cap. 53. a) martir 3. b) Trinoreiense 2; Trinorciense 3 ; Triuorciense p. c) coelaci corr.
m. al. coliaci 2. d) confluerat l a , corr. m. al. e) ut add. 2. f) potus c. posset 2. g) c. ut
i. m. deficeret (3). h) examinis 16. i) rogabat l a , corr. m. al. k) t. b. m. 3. 1) Epyri-
chius 2 ; Epirichius 3. m) hius 3. n) m. al. superscr. la. o) impleris 2, corr. m. al. p) aten-
40 tius 3. q) om. la. r) fidelis 3. s) sunt s. d. 2.
Cap. 54. a) 53. l a , corr. m. al. b) Apollonaris la. c) prima m. superscr. la.
1) Sancti Marcelli acta, quae edita sunt, illum e martyrum Lugdunensium numero fuisse
memorant, qui, furente persecutione, e carcere elapsus prope Cabillonum Prisco praesidi oecurrit,
a quo interrogatus et se christianum esse confessus, cingulo tenus in terra defossus tertio post die
45 exspiravit. R. 2) Cf. Verg. Aen. II, 7 7 4 . 3) Valerianus, ut eius acta vulgata habent, simili
modo ac Marcellus e Lugdunensi carcere elapsus, Trenorchii a Prisco praeside tenlus, post varia
supplicia capite plexus est. R. Cf. AA. SS. Sept. 15, p. 2 2 . 4) Tournus (Saone-et-Loire,
arr. Mdcon). Sed castrum, ubi monasterium conditum est, quod, postquam S. Philiberti reli-
quiae translatae sunt, huius nomen ferebat, potius 20 quam 4 0 milia a Cabillono distal; cf.
50 Longnon p. 2 1 9 . 5) Acta SS. Timothei et Apollinaris Flodoardus, H, Rem. I, 4, exscripsit,
67*
7G GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER IN GLORIA MARTYRUM.
lica, devotus expetiit. Pontifex vero qui aderat cum honore p e r presbiterum dirigit.
Cumque iter* ageret, mulier inportuna et, credo, indigna merito, in via procedit, saluta-
tumque presbiterum, deosculat" lenteo, quo s a c r a e 0 tegebantur favillae; rogat d sibi de
his aliquid c o n d o n a r i e . T u n c presbiter diu dubitans et tribuere differens, victus tandem
ab inprobitate eius, divisit ei particulam. Ascendensque sonipem 1 , iter expedire coepit 6
iniunctum, sed percutiens utraque equi latera, nequaquam poterat promoveri; ipse vero
ita gravatus erat, u t vix caput valeret eregere. Intellegens autem, martyrum se virtute
t e n e r i , paenitentia motus utiliter recepit, quod neglegentia f intercedente largire prae-
s u m p s i t ; restitutumque« in capsa quod abstulerat, abire permissus est.
55. Eutropis' quoque martyr Sanctonicae urbis a beato demente episcopo fertur 10
directus in Galliis, ab eodem etiam pontificalis ordinis gratia consecratus est 3 ; imple-
toque huius officii ordine, peracta in* incredulis praedicatione, insurgentibus paganis,
quos auctor invidiae credere non permisit, inliso capite victor occubuit. Sed quia eo
tempore, instante persecutione, neque digno loco sepultus neque a christianis debito
honore veneratus est, valde datum est oblivioni, eum martyrem fore. Quod hoc ordine 15
traditur revelatum. Post multa annorum spatia in eius honore basilica0 aedificata est,
expletoque opere, Palladius 4 , qui tunc sacerdotalis ° ordinis cathedram regebat, convo-
catisque d abbatibus, sacros cineres in loco quem praeparaverat transferri e studuit.
Quod' cum factum fuisset, duo ex abbatibus, reserato operturio, sanctum corpus aspiciunt
contemplanturque f cicatricem capitis, q u a in parte defixum fuerat securis aeumen. Sed 20
ne praesens visio duceretur in irritum, etiam spiritalis« haec doctrina commonuit: hilicet"
cum sequenti nocte stravissent saeerdotes' m e m b r a k s quieti, apparuit per visum his duobus,
dicens: 'Cicatricem q u a m contemplati estis 1 in capite, scitote™1, me per eam martyrium
consummasse'; et ex hoc, quod martyr esset, innotuit populis, quia non aderat historia
passionis. 25
56. Amarandus*-" autem martyr apud Albigensim urbem, exaeto agonis fidelis"
Capp. 54—56. l a . 16. 2. 3.

Cap. 54. a) interogaret pro i. a. l a , corr. m. al. b) deosculatur linteum 2. p. c) care 3.
d) et rogat 2. e) condonare 16, corr. f) negligentiam 3. g) restitumque 3 ; restitutoque p.
Cap. 55. a) om. 2. 3. p. b) ecclesia m. al. 3. c) sacerdotis 3. d) convocatis 2. 3. 30
e) transferre 16, corr. f) que om. 2; contemplatusque 3. g) specialis 3. h) licet 3. i) m. q. s. 2.
k) membra 3. 1) esti 3 . m) o e corr. m. al. la.
Cap. 56. a) :maran:udus 3 ; Amarantus p. b) fideli 3.
quae nihil valent. Idem l. I. hoc caput attulit, ut 'Gregorii Turonensis episcopi in libro miracu-
lorum'. Basilica sanctorum, quam Eusebius vir spedabilis, Flodoardo teste, aedificasse dicitur, 35
iam diruta est; cf. Longnon p. 3 9 2 . 1) A s c e n s o q u e caballo bene Flod. 2) Ita etiam a
Fortunalo I, 1 3 . vocatur, qui S. Eutropitis basilicam 'senio conrutam' a Leonlio Burdegalensi
episcopo restauratam esse memoriae tradidit. Postea Gregorio teste Palladius episcopus in honorem
eiusdem sancti basilicam construxit cineresque transtulit. A. 1 8 4 3 . in urbe Santonica sarcophagus
inventus est, qui inscriptionem fert: EVTROPIVS. Le Blant nr. 5 7 9 , hoc monumentum sae- 40
culoVI/VII. vetustius non esse censuit; sed cf. quae de Rossi, 'Roma sotterranea' I, p. 9 8 , scripsit.
3) Cf. Fortunat. I. L: Urbis Santonicae p r i m u s fuit iste sacerdos. 4) Celebris est in Gregorii
Hist. lib. VII. et VIII. ob ordinatum ab eo Faustianum episcopum Aquensem in Novempopulania.
Interfuit concilio Paris. IV. (a. b!3) et Matisc. II. (a. b8b). Litteras simul et sacros reliquias
a Gregorio M. aeeepit. R. Cf. Mir. S. Mart. IV, 8. ad a. 5 8 9 . 5) Cf. Verg. Aen. I, 6 9 1 . 45
6) Amarandus sepultus fuit apud Viancium vicum, haud procul ab urbe Albigensi, ibique corpus
eius sacrum remansit ad a. 1 4 0 4 , quo in ecclesiam S. Caeciliae urbis cathedralem a Ludovico
de Ambesia translatum est. R. Vianrium est Vieux (Tarn, arr. Gaillac, cant. Castelnau-de-Mont-
miral); cf. Longnon p. 521.
cursu*, sepultus vivit in gloria. Cuius, ut historia passionis' declarat, sepulchrum diu
vepribus sentibusque" contectum 0 latuit, sed, Domino iubente, christianis populis reve-
latum est, et eripta, in qua quiescebat, patefacta resplenduit. Sed cum, hostilitate
inpellente, locus ille ab habitatoribus d fuisset evacuatus, a longinquo venientes incolae,
5 honorem beato martyri quasi custodi proprio nitebantur inpendere. Igitur cum cereos
frequenter devotio christiana deferret, quadam die contigit, ut quidam prae e longin-
quitate r itineris incrementum ignis«, quo accenderetur h cereus, non exhiberet. Arrep-
tamque silicem ferro verberat, quasi ignem eliciturus. Quod dum ageret, et crebris
ictibus lapidem quatiens, nihil' foci possit k excutere, caelesti lampadae cereus, qui iam
10 beato sepulchro adfixus erat, inluminatur; factumque est, ut, quae 1 humanae non exple-
veranf" industriae, peragerentur divini" nominis maiestate. Cessante humano studio,
caelestia officia ministrantur, luminisque novi fulgore cereus clarificatur accensus. Quod
cum populis manifestatum fuisset, incrementum foci ulterius ad accendendum 0 lumen
nullus exhibere praesumpsit. Postquam vero locus ille inhabitari ab hominibus assiduaeP
15 coepit, atque ibi domosi, in quibus ignis accenderetur, adessent, hoc miraculum non est
ultra praestitum r plebi, cum aliis miraculis frequentius inlustretur.
57. Huic eriptae sociatur et ille Honorificianae*-2 persecutionis martyr Eugenius,
sacerdotalis infulae maximum decus, quem" in hac urbe detrusum exilio, vel ipsius vel
sociorum eius passio 3 narrat. Hie cum magnis in saeculo polieret virtutibus et iam
20 vietor de tormentis martyrialibus exsilisset, tempus vocationis suae, quo arcessiretur ad
gloriam, Domino revelante cognovit. Illud praeeipuae, quod populis oeculebatur, mani-
festum noscens, se martyri Amarando 0 socium esse futurum, ad eius sepulchrum dire-
gitur, prostratusque solo d , diutissime orationem fudit ad Dominum. Dehinc expansis
per pavimentum brachiis, spiritum caelo 0 direxit, qui f a christianis collectus, in ipsa 505
26 qua diximus eripta sepulturae mandatus est 4 . Ad cuius festivitatem 5 cum tempore
quodam innumeri populi convenirent«, negotia h multa in' atrio protulerunt. Puella
vero una ex habitatoribus loci stationem adit, quasi aliquid coemptura, speciemque sibi
aptam k aspiciens, a negotiatore suseepit. Et statim dicto citius porreetam alteri, negat
se aeeepisse. Negotiator vero intente agebat 1 : 'Mea tibi eam1" manu protuli", tuque
so rimandam sollicite0 suseepisti'. Illaque negante, ait negotiator: 'Si tibi tanta est per-
tinaciaP, avaritia stimulantei, negandi, iudicet illud beatus martyr Eugenius; ad cuius
Capp. 56. 57. 1«. 16. 2. 3.

Cap. 56. a) cursum 16. b) sens. l a , corr. m. al.; sepibusque p. c) om. 3 ; diu repetit.,
sed eras. 2. d) habitaribus 3. e) pro 3. f) lonqui 3. g) ignem 3. h) aeced., vt infra In,
35 corr. m. al. i) nichil:::: 2. k} posset 2. 3. 1) hec 3. m) historiae add., sed dei. 2. nl divino
num. 2, corr. m. al. 0) accendedum 3. p) c. a. 2 ; a. om. p. q) sie la. b. r) pstititum 16;
m. al. superscr. 2.
Cap. 57. a) Hoiioficianae 3 ; Ilonorificetianae p. b) quem — narrat om. 3. c) Amarandus
ocium l a , corr. d) solus In, corr. e) dire direxit, delet. dire 3. f) quia ap ipianis, expunet.
40 a et p 16. g) conveniss& corr. convenissent 3. h) negotia|tia, expunet. tia 16. i) intro corr. in
atrio 2. k) äptam 3. 1) sie 3. m) m. al. superscr. 2 ; e. t. p. n) protulit 16, corr. o) om. 3.
p) pertinantia 2, corr. m. al. q) stimulande l a (corr.). 16 (e corr.).
1) Illa non exstat. 2) Eugenius Carthaginiensis episcopus a. 8. Hunirici Tamallenum in

exsilium relegatus est (cf. Vict. Vit. ed. Petschenig III, 3 4 . 4 3 . et Nolitiam prov.). A Guntha-
rs mundo, antequam 3 . regni annum peregerit, revocatus, sed postea ad Albigensem urbem denuo ex-
pulsus est, ubi Theodoro cos. (a. bOb) diem obiit; cf. Vidoris Tunn. Chr. h. a. et Greg. II. Fr. II, 3,
supra p. 6 5 . 3) Iisdem Passio?nbus Greg. H. Fr. II, 3 . usus videtur esse: L e g i m u s tarnen quo-
rundam ex ipsis m a r t y r u m p a s s i o n e s , ex quibus quaedam r e p u b l i c a n d a sunt. Quae iam latent.
4) Unde haec ecclesia postea 'S. Eugenii, S. Amarandi' (a. 924J, denique 'S. Eugenii de Viancio'
50 appellata est; cf. Longnon p. 5 2 1 . 5) Colitur Albigae die 6. Sept., in Martyrologiis vulgalis
13. Iulii. R.
78 GREGORII EPISCOPI 'TURONENSIS LIBER IN GLORIA MARTYRUM.
sepulchrum, si cum sacramenti1* interpositione dixeris, te non accepisse, damni" mihi

nihil aestimo, quod amisi'. At illa pollicita 0 , se posse ex hoc exsui sacramento, vadit
otius ad sepulchrum; elevatisqrae manibus, ut iuraret"1, extemplo membris dissolutis
inriguit, plantaeque e eius adfixaief sunt pavimento, vox haesit' in gutturae, tantum os
patulum« a sermone nudum hiaibat. Quod negotiator cum h reliquo populo cernens, ait: 5
'Prosit tibi', inquid, 'virgo, haec: species, quam tulisti mihi; sufficit ultio' data per mar-
tyrem'. Et haec dicens, a loco recessit k . Illa vero in hoc tormento diutissime detenta,
tandem, martyre 1 iubente, locutta, palam confessa est, quod clam latere voluerat. Quid
agis 1 , o infelix avaritia? Quid petendarum rerum alienarum succumbis m mens feminea,
non virilis? Ut quid firmam lloricam mentis modica transverberas sagitta cupiditatis? 10
Quid congregas, o homo, auri irubiginosi talenta, cum his arsurus in gehenna? Quid
tibi prosunt peritura lucra, quaie aeternae vitae pariunt detrimenta iuxta illud Domini
M»tth.i6,26. verbum: Quid prodest homini, si totum mundum lucretur, animae autem suae detri-
mentum patiatur? Aut quam (dabit homo commutationem" pro anima sua?
58. Eclesia est vici Icioidorensis*- 3 sub termino Turonicae urbis, quae plerum- 15
que sacris miraculis inlustratur,, fenestras" ex more habens, quae vitro lignis incluso
cluduntur 0 , quo praeclarius aedii sacratae lumen, quod mundus meruerit d , subministrent.
Quam eclesiam fur e inportunuis adgreditur, ingressusque nocte, cum omnia cerneret
custodum f cura tueri et nihil die sacris ministeriis quod auferret adverteret«, ait intra
se: 'Si aliud', inquid, 'invenire non possum, vel has ipsas quas cerno vitreas auferam'; 20
fusoqueh metallo, aliquid auri comquiri' sibi. Ablatis igitur dissipatisque vitreis, metallum
abstulit et in pago Biturigi k t<erriturü' contulit. Missumque vitrum1" in fornace per
triduum decoquens, nullum exünde opus potuit expedire; victusque crimine, divinum
super se iudicium intuens, necquaquam motus" perdurat 0 in malis. Ablatum autem
a caeavoP vitrum, quod in piluliis nescio quibus conversum fuerat, advenientibus negotia- 25
toribus venundedif, ut scilicett, accepta pecunia, novus Giezi'- 4 lepram perpetuam
conpararet'. Nam adveniente dlie post anni curriculum, quod hoc 1 furtum fccerat, caput
eius tumori datur"; oculi quoqiue inflantur, ut erui v a suis locis w autumentur. Haec
autem 1 ei* singulis annis eveniiunt in .die illa, qua furtum1 admisit. Plangitque miser
vitrum, quod ex itinere, quo trransmisit, non potuit revocare. so
59. Apud urbem vero* Mamneticam" duo sunt martyres pro Christi nomine iugu-
lati, quorum unus Rogatianus,. alter Donatus 0 - 5 est vocitatus. Habetur ibi d etiam et
Capp. 57—59. l a . 16. 2. 3}.

Cap. 57. a) iuramentis 3. b) dänü 3. c) pollicitas 3. d) iuret l a , corr. m. al.; et add. p.
e) plan:: t e . que 16. f) infixae 3. g) pabulae 16. h) cernens c. r. p. 3. i) ultro 2, corr. 35
k) discessit 2. p. 1) detenta repet.., sed delet. 2. m) succumbit 3. n) comot. 16.
Cap. 58. a) sie la. b; corr. m. al. Aucisiod. 16; Icioderensis 2 ; Icidiorensis ( 3 ) ; cf. Longnon
p. 273 n. b) fenestris 3. c) cud. 3. d) meruerint 3. e) für nocturnus inportunusque 2.
f) custodia t. 3. g) av. 3. m) ::::que corr. m. al. putansque 3. i) sie la. 6. 3. p; conquiri
fuit? corr. m. al. conquiram 2. ik) Biturici 2. 1) territorio 3. m) vitru 3. n) prima m. 40
suppl. la. o) perdurat 3. p) sicc la. 6. q) venundandi 3. r) Zyezi l a . 5 ; Ziezi 16. s) con-
paret l a , corr. m. al. t) m. al. auld. 2. u) datus 16, corr. v) ut arui 16, corr. m. al.; ut ui 3.
w) suis luminibus locis, delet. lum. 2 . ; suis sedibus 3. x) aut::, ras. au 2. y) eis 3. z) furtim 16.
Cap. 59. a) bis scr. 3. b) Namnetica 2 ; Nammeticam 3. c) est D. 2. d) etiam
ibi S. 3. 45
1) Cf. Verg. Aen. II, 774. 2) Cf. Verg. Aen. III, 56. 3) Est Yzeures (Indre-et-
Loire, arr. Loches, cant. Preuilly)., ubi ecclesia saeculo V. ab Eustochio episcopo aedificata esse
fertur; cf. Greg. H. Fr. X, 31. 4) Cf. IV. Reg. 5, 2 7 . 5) SS. Rogatiani et Donatiani
Passionem ed. Ruinart, Acta Mart.. ed. Ratisp. p. 3 2 2 .
/
Similinus* 1 magnus confessor. Igitur cum supra dicta civitas tempore Chlodovechi"
regis barbarica vallaretur 0 obsidione', et iam sexaginta dies in hac aerumna fluxissent,
media fere nocte d apparuerunt populis e viri cum albis vestibus, radiantibus f cereis,
a basilica beatorum martyrum» egredi; et ecce alius chorus huic similis de basilica
5 procedere« antestitis Similini". Cumque coniungentes se, data' salutatione, orationi *
incubuissent, recesserunt unusquisque ad locum unde progressus 1 fuerat, ac protinus
omnis phalanga hostilis inmenso m pavore exterrita, ita subito impetu a loco discessit, ut
facta luce nullus ex his repperiri" possit 0 . Apparuit anteP dicta' virtus Chilloni cuidam r ,
qui tunc huic k exercitu* praeerat. Qui necdum erat ex aqua et Spiritu sancto renatus;
10 qui statim conpunetus corde, conversus ad Dominum, iterata nativitate progenitus',
Christum esse filium Dei vivi, clara voce testatus est.
60. In territurio quoque urbis ipsius*, in vico quodam supra alveum" Ligeris*
beati Nazari reliquiae contenentur. Igitur quodam tempore homo devotus baltheum,
ex auro purissimo cum omni 0 apparatu studiosissime fabricatum, super altare basilicae
15 illius posuit 5 , orans, u t d in causis e suis martyris virtus dignaretur adesse. Quo rece-
dente, Britto f quidam ex« satellitibus Warochi" Brittanorum comitis« et primus cum
eo adfuit, ablatoque violenter apparatu' balthei, ipsum quoque baltheum repetit k . Reni-
tente presbitero ac dicente: 'Dei res hae 1 sunt et ad reficiendos pauperes sancto"1 martyri
sunt conlatae, ne famem" pessimam 0 patiantur, qui huic templo fideliP devotione deser-
20 viunt; unde tu potius h i e ' aliqua inferre, non auferre debebas r '. Non mollivit hominis
avari animum abbatis illius praedicatio; sed potius succensus, minare ei coepit ac dicere:
'Nisi sine mora refuderis baltheum, manu mea interimeris'. Tunc victus* abba, speciem
super' altare, quo sancta teguntur pignora, collocavit, dicens: 'En ipsam" quam petis
reiculam; si metus de virtute martyris nullus est, aufer. Erit enim, ut confidimus, de
25 vestigio iudex, si ea v auferre praesumpseris'. At ille nihil metuens, abstulit, iubens
sibi equum ante ipsam basilicae" porticum praeparari. Cui ait x sacerdos: 'Nullus um-
quam» in hoc loco equum praesumpsit ascendere. Da, quaeso, gloriam Deo et honora
Capp. 50. 60. l a . 16. 2. 3.

Cap. 59. a) Similianus 3 a ; Similis p. b) Chlodovei 16; Chodovichi 2, corr. m. al.; Clodovei 3 ;
30 Chlodovichi 5. c) valleretur 3. d) fere repet. 3. e) v. c. a. v. p. 2. f) radicant., expunet. c 16.
g) procederet antistis 3. h) ni m. al. suppl. 16; Simillimi p. i) oratione add., sed erdi. 2.
k) om. 3. 1) progressi fuerant 3. m) inmense 3. n) repperire 3. o) potuisset, sed tui m. al.
in litura 2 ; posset (3). p) pre 3. q) dicta:::::, ra».visio? 2. r) :cuidam, ras. q l a . s) exer-
citum corr. m. al. exercitui 16, et ita 2. p. t) pn::: corr. m. al. protinus 3.
S5 Cap. 60. a) sie la; urbis Namnetice 16. p.; q. Namneticae urbis 2 ; ipsi 3. b) aleveum 16, corr.
c) omnia 16, corr. d) et 16, corr. m. al. e) causi' suis corr. m. al. causa ipsius 3. f) Brito 3. p.
g) exatellitibus, corr. m. al. Ib. 3. h) Warodii 3. i) b. a. 2. k) repetüt (3). 1) hec 3.
m) sei 16. 2. p. n} famä l a ; fame pessima 3. o) pat. p. 2. p) fideliter 3. q) ante potius
m. al. suppl. 2. r) debeas 16. s) vinetus 3. t) sub 3. u) ipsum 3. v) eä m. al. superscr. 2.
40 w) basilicam 16, corr. x) om. 3. y) in h. 1. u. 3.
1) Similinus, qui tertius Namnetensium episcopus fuisse dicitur, idem forte est ac Similianus,
in Kalendariis die XVI. Kai. Iul. memoratus; cf. Galliam Chr. XIV, p. 795. 2) Ante con-
cilium Aurelianense I, a. 5 1 1 . congregatam, cui Epiphanius Namnetcnsis episcopus oubscripsit. R.
Sed quaeritur, utrum Franri an alii barbari, ut Saxones d Brittones, Namnetes tunc temporis
45 obsederint. 3) Basilica SS. Donatiani et Rogaliani adhuc superest; S. Similiani diruta, sed
a. 1 8 0 5 . reaedificata est; v. Longnon p. 3 1 1 . 4) Exstat iam Saint - Nazaire (Loire-Inferieure)
oppidum in terrilorio Namnetensi; cf. Longnon p. 3 1 2 . 5) V. Marculf. I, 1 : nee de hoc,
q u o d a d D e u m timentibus h o m i n e b u s t r a n s m i s s u m a u t in altario offertum fuerit, a u t sacris volu-
minebus vel q u i b u s c u m q u e speciebus, quod ad ornatum divini eultus pertinet, ad presens
50 c o n l a t a vel deinceps c o n l a t u r a fuerint, auferre n o n p r e s u m a t . 6) De a. 5 9 0 . Ruinart cogitavit;
cf. H. Fr. X, 9.
martyrem, ne mali aliquid patiaris'. Ille vero mandata neglegens sacerdotis, ascenso in
atrio sancto equite. At ubi egredi venit*, percussum" ad° portae limen superius caput,
ad humum, testo disrupto, corruit, manibusque suorum deportatus, ut tugurium d cuius-
dam pauperculi, quod e erat proximum, est ingressus, protinus spiritum exalavit. Quod
Warochus f audiens, et res quas hie abstulit restituit et de suo proprio multa contulit, 5
pavore perterritus.
61. Est apud Agripinensim urbem basilica*, in qua dieuntur quinquaginta viri
ex illa legione" sacra Thebeorum pro Christi nomine martyrium consummasse. Et
quia admirabili opere ex musivo quodam modo deaurata resplendet, Sanctos Aureos'
ipsam basilicam incolae vocitare 0 voluerunt. Quodam autem tempore Eberigisili d epi- io
scopi 2 , qui tunc huius urbis erat antestis, capitis medietas validis doloribus quatiebatur,
— erat tunc temporis in villa oppido proxima. Quo dolore, ut diximus, valde attenuatus,
misit diaconem suum ad sanctorum basilicam. Et quia in ipsius templi medio puteus
esse dicitur, in quo sancti post e martyrium pariter f sunt coniecti, collectum exinde
pulverem detulit sacerdoti. Verum ubi exinde caput attigit, extemplo dolor« omnis 15
exemptus est.
62. Ab hoc enim sacerdote sancti martyris Mallosi3 corpus repertum est hoc modo.
Cum fama ferret, hunc a p u d ' Bertunensim"- 4 oppidum martyrium consummasse, oecultum
erat hominibus illis, quo in loco quiesceret; erat tamen Oratorium0 inibi d , in quo nomen
eius invocabatur 0 . Supradictus vero f pontifex in honore« eius basilicam aedificavit, ut 20
scilicet, cum aliquid revelationis de martyre aeeiperet, in ea beatos artus, Domino an-
nuente, transferret. Denique in latere basilicae, id est in pariete, qui a parte erat ora-
torii, in absida collegit, praestolans" Domini misericordiam, quid iuberet de martyre
revelari. Post haec diaconus quidam Mettensis1 per visum duetus, ubi martyr quie-
sceret, est edoctus. Post paucum autem tempus veniens ad episcopum, et quasi k certa 25
signa, quae per visum viderat, relegens, cum prius ibidem non 1 fuisset, ait episcopo:
'Hie effode1", et invenies corpus sancti', id est in" medio absidae. At illo cum fodisset
quasi in septem pedes, attigit nares eius odor inmensi aromatis, et ait: 'Credo in Christo,
quod ostendit mihi martyrem suum, quando haec 0 me suavitas circumdedit'; et fodiens,
repperit sanctum corpus inlaesum, et emittens voceP magna, Gloria in excelsis Deo so
omnera0- clerum pariter psallere fecit. Dicto quoque r hymno, corpus sanctum in basilica
transtulit 8 , cum laude debita sepelivit. Ferunt ibidem et Victorem martyrem , s esse
sepultum, sed non eum adhuc cognovimus" revelatum.
Capp. 60—62. l a . 16. 2. 3.

Cap. 60. a) velit 18; voluit e corr. m. al. 2; pervenit 3. b) percusso (3). c) a 16. 3. 35
d) tugugrium 3. e) q. e. p. om. 3. f) ficus 3.
Cap. 6 1 . a) basilicam 16. 3. b) m. al. superscr. 2. c) vocare 2, corr. m. al. d) Aeber.,
ras. a 2 ; Eberegisili p. e) pots 3. f) s. iniecti p. 2. g) o. d. 3 .
Cap. 62. a) caput 3. b) Bertunensem 2; Bertunense (3). p. c) in marg. suppl. 3. d) ibi 3.
e) voc. 3. f) autem 2. g) honorem (3). h) expeetans, m. coaeva in marg. pstolans 2. i) Me- 40
tensis 2. 3 ; Mentensis p. k) sincera m. al. pro q. c. scr. 3. 1) om. 3. m) effodi 3. n) i 16,
corr. m, al. o) me haec l a . 5. p. p) vocem magnam 2. q) o. c. p. om. 3. r) dictoque 3.
s) et add. 16. 2. p. t) om. 2. u) esse add. 3.
1) Helinandus, seu quivis alius, in sermone (Surius, 10. Od., tom. V, p, 673j Sanctos-
Aureos, qui hie laudantur, interprelatur S. Gereonem sociosque eius, quamquam multo plures 45
quam 5 0 fuisse dicantur. Monasterium S. Gereonis appellat, quod hodie insignis est collegiala. R.
2) A. 5 9 0 . una cum Gregorio Eberigisilus episcopus Agrippinensis scandalum in monasterio
Pidaviensi ortum emendare iussus est; cf. Greg. H. Fr. X, Ib. De quo v. Rettberg, 'K. G.' I,
p. 5 3 5 . 3) Colitur die 10. Odobris. 4) Birten in provincia Rhenana (praef. Düsseldorf);
cf. Longnon p. 385. 5) 'Vidor's Loch' vel 'Victor''s Lager' circus quidam in oppido Birten so
conservalus diam nunc vulgo appellatur; v. Longnon l. I,
63. Patroclus quoque martyr, qui apud urbem Tricasinorum* sepultus habetur,
saepius se amicum Dei virtutibus multis ostendit. Erat enim super eum parvolum
Oratorium1, in quo unus tantum clericus serviebat. Loci enim homines parvum exhibe-
bant b martyri 0 famulatum, pro eo quod historia passionis eius non haberetur in promtu.
5 Mos namque erat liominum rusticorum, ut sanctos Dei, quorum agones relegunt, atten-
tius venerentur d . Quidam igitur de longinquo e itinere veniens, libellum huius certaminis
detulit, lectori, quem in ipso loco servire diximus, prodidit f ad legendum. Ille vero
post decursa« lectione valde gavisus, nocturno sub" tempore, famulante lumine, velo-
citer exemplavit. Hominibus quidem digressis, hie episcopo' suo exhibet quae reppe-
10 rerat k , putans 1 , se per m haec gratiam adsequere" sacerdotis. At ille non credens, nisi
confictum aestimans, caesum increpatumque clericum abscedere 0 iubet, dicens: 'Te haec
iuxta votum tuum dietasse, manifestum est; nam numquam ea cum ulloP homine reppe-
risti'. Post multum vero tempus, ut virtus martyris non esset' oeculta, abiit exercitus
in Italiam r ; detulit passionis huius historiam 2 , sicut a clerico tenebatur scripta. Tunc
is confusus valde episcopus, cognovit, vera esse quae a clerico dicebantur. Populus
autem ex hoc magis honorare* coepit martyrem, construetaque super eum basilica,
festivitatem eius per singulos annos devote concelebrat.
64. Antolianus» autem martyr apud urbem Arvernam martyrium consummavit.
In cuius honore Alchima*-4, soror, Placidina", coniux Apollinaris 0 episcopi, templum
20 aedifieare cupientes, multa sanctorum corpora, dum fundamenta iacerent d , removerunt;
nescientes, cuius meriti essent quorum sepulchra 0 reppereranf. Qua« cum viritim
sepelire propter" aliorum sepulchrorum' multitudinem, qui locum illum ab antiquo
repleverant, non haberent, congregatam k ossuum1 massam in unam proieientes fossam,
humo operuerunt; ideoque"1, quod Deo vel" sancto martyri aeeeptabile 0 non fuisset,
25 per visum cuidam apparuit. Viditque homo ille conquirentem beatum Antolianum cum
reliquis sanctis atque dicentem: 'Vae mihi, quiaP propter me multi fratrum meorum
iniuriati sunt; verum tamen dico, quia qui haec coeperunt ad effectum perducere non
possunt'. Quod ita gestum est. Erectis tamen parietibus super altare aedis« illius,
turrem, a c r columnis Pharis Heraclisque 5 , transvolutis areubus 9 , erexerunt, miram 1
SO Capp. 63. 64. l a . 16. 2. 3 .
Cap. 63. a) Tricasimorum, ras. o 16. b) exiebant 16, cotr. m. al. c) martirem 3.
d) venerarent 3. e) Ion 3. f) prodit 3. g) decursam lectionem 2. p. h) post 3. i) 8. 6. 2 ;
s. om. 3. k) repperarat 3. 1) sperans 2. m) om. la. n) adsequi 2. o) absedere 16;
accedere p. p) nullo 3. q) t m. al. supjrt. Ib. r) Italia 3. s) c. h. 2.
35 Cap. 64. a) Alchyma 16. b) Placidinae l a . 2; Placidine 16. 3. p. c) Apollon. 16, corr.;
Appollin. 2. d) iaceret, removerent 3. e) corpora in marg. corr. sepulchra 2. f) repperant 3.
g) Quae 2. p; Quia 3. h) pt 3 . i) sepulchrum 16, corr. k) congregata o. massa 3.
1) sie la. 2. m) sie la. 2 ; idque 16. 3. p. et la. 2 e corr. n) et sancti 3 ; vel sancti p. o) aeeep-
tabili 16. p) qui 16, corr. m. al. q) superscr. prima in, 2. r) a col. 3. p. s) artibus 3,
40 t) mire 3.
1) 'Parvulam cellulam' super corpus S. Patrocli Eusebius, 'qui eum in sepulchro recondi-
derat', construxisse fertur; cf. AA. SS. lan. II, p. 3 4 5 . 2) Vita S. Patrocli eadem, ut
videtur, quae Gregorio praesto erat, in AA. SS. Ian. II, p. 3 4 3 , edita est. Aurelianum, cuius
iussu Patroclus occisus esse dicitur, non imperatorem sed praesidem nonnulli habuerunt. De trans-
45 latione reliquiarum S. Patrocli per Brunonem Coloniensem archiepiscopum perada cf. Ruotgeri
V. Brunonis c. 3 1 . 3) Cf. Greg. H. Fr. I, 3 3 : I u x t a h a n c u r b e m Liminius Antolianusque
m a r t y r e s requieseunt. 4) Cf. Greg. H. Fr. III, 2: Alchima et Placidina, uxor sororque
Apollonans; cf. H. Fr. III, 12. Apollinaris, Apollinaris Sidonii filius, quattuor aut tres menses
5 1 5 ex.—516 in. ecclesiae Arvernensi praefuü; v. V. Patr. IV, 1. 5) Hunc locum sie exponit
camerae fucorum* diversitatibms imaginatam adhibentes picturam. Nam ita fuit hoc
opus eligans" et subtile, ut pier longa tempora rimarum frequentatione divisum pene
in ruinam pendere videretur. Quod periculum Avitus 0 pontifex 1 cernens, anticipans
futuram colomnarum d stragem' e , iussit tegnos asseresque vel tegulas amoveri; quae sub-
mota nee adiutoria colomnis adposita, nutu Dei f , discedentibus« de machina struetori- 5
bus, ut cibum caperent, recedemtibusque et reliquis a h basilica, dato colomnae inmenso
pondere cum magno sonitu' super altare et circa altare diruerunt, conpletaque k est
aedis nebula de 1 effracti calciis pulvere. At sacerdos exsanguis, duorum damnorum m
detrimenta suspirans, ne et mairmora confregissent, et aliquis deperisset e populo, scire
non poterat, quid" damni 0 accessissetP. Nullus enim propter nebulami pulveris illuc 10
poterat accedere. Post duaruim vero horarum spatium', recedente 8 nebula, ingressi
sunt vel defunetorum collegere' corpora vel colomnarum fragmenta rimari. Nullum
hominem perisse cognoseunt; jaltare quoque mirantur inlaesum, in quo" de tanta altitu-
dine inpaetae colomnae nihil laesionis intulerunt v . Quid plura? Invenerunt omnia
ititegra, euneta contemplantur esse salvata; glorificant martyrem, conspiciunt Dei virtu- 15
tem, qui sie altare colomnasquie servavit w inlaesas.
I n huius urbis territurio) 1 et Iulianus m a r t y r agonis palmam legitime decertando
promeruit. D e cuius virtutibuis quae ad nos usque venerunt in libro, quem de eius
miraculis p r o p r i a e * scribere piraesumpsimus, declaravimus i-3.
556. 6 5 . In ipso quoque territurio tempore, quo Chramnus* A r v e r n u m a b i i t 4 , cum 20
diversa scelera" a b eius geresrentur ministris, quinque viri° sacrosanetum Oratorium
domus Iciacensis 5 furtim appietunt — habentur autem in eum sancti Saturnini reli-
quiae —, i n r u p t u m q u e , a b b a t i s d palleolis vel reliqua ministem ornamenta, nocte
tegente discedunt. Sed presbhter recognoscens furtum ac inter vicinos scrutans, nullum
potuit ex his quae ablata fuerant indicium repperire. Protinus vero latrones, qui haec 25
admiserant, in Aurilianensi e se: territurio' transtulerunt«; divisisque rebus, aeeepit unus-
quisque partem suam. Sed mox, insequente ultione divina, quattuor in seditionibus
interfecti sunt. Quintus vero totam sibi furti h huius hereditatem superstis' remanens
vindieavit. Sed ubi haec in doimo sua contulit, statimque k obtectis 1 sanguine oculis, ex-
caecatus est. Tunc conpunctms tam doloribus quam inspiratione divina, vovit, dicens: so
'Si respexerit Deus miseriam meam et mihi1" visum reddiderit, referam loco illi sancto
quae abstuli'. Et haec cum hacrimis orans, visum reeepit. Accedens vero ad oppidum
Capp. 64. 65. l a . 16. 2. 3.

Cap. 64. a) focorum 3. b.) sie Ib. 3. c) Avitos 16. d) sie nonnumquam la. e) strangem,
ras. n 16. f) m. al. superscr. 2. g) discend. 16, corr. h) de basiliqua 3. i) om. 3. k) ::cöpl. e 35
(ras. g) que 6 16. 1) defracti 3. m) damnatorum l a , ras. at; damnarum 2, corr. n) qui d. 16,
corr. m. al. o) i m. al. add. la. p) accessissent, ras. n l a . q) nebula 3. r) sapacium 16, corr.
s) recend. 16, corr.; n. r. 3. t) tollere in marg. corr. al collegere 2. u) sie la; quod e (16. 2). p;
quod de 3. v) intulerint l a . w) servabit 16. x) proprüs 3. y) declarabimus 3.
Cap. 65. a) Crhamus 16; <Condramnus 2 ; christianus p. b) caelera 16. c) vi 3. d) abba- 40
tis 16 (corr.). p. e) Aurel. 2. p. f) territorium (3). p. g) trast. 3. h) furtim 3. i) sie la. b.
k) que om. 2. p. 1) obtectus 3. m) v. m. 3.
Bollandus, AA. SS. 6. Febr. (tom.. I, p. 110), ut arcus telamonibus sive athlantibus, quos Gregorius
heraclas, quasi hercules appellat, iinnixi fuerint. Pharos censet esse tigna, quae in modum phari assur-
gebant. R. Sed erravit. Agitur- enim de marmore Pario, quod Pharium Gregorius dixit, et de 45
lapide Heracleo vel Lydio. 1) Arvernensis. 2) Cf. infra lib. II, e. 1. 3) Est liber II, qui 'de
passione et virtutibus S. Iuliani mairtyris' inscriptus est. 4) De sceleribus Chramni in Arvernensi urbe
residentis v. H. Fr. IV, 1 3 . 16. 5) Vicus iam Yssac - la - Tourette (Puy-de- Dome, arr. Riom, cant.
Combronde) vocatur, ubi ecclesia S. Saturnino dicata etiam nunc superest; cf. Longnon p. 4 9 9 . In
indice Oratorium Iriodorense vel Iciioderense nuncupatur, quare Ruinart et lacobs de Issoire cogitaverunt. &o
Aurilianensem*, providente" Deo, diaconem Arvernum invenit. Cui traditis rebus,

suppliciter exoravit, ut easdem oratorio 0 restitueret; quod diaconus devotus implevit.
66.* Nuperrimo autem tempore in huius urbis Arvernae territurio, quod adiacit
Tigernensi" castello', Genesius 0 1 eiusdem loci sanctus se hoc modo revelavit. Pauper
5 quidam .boves d , quos ad exercendam culturam habebat, casu ab oculis dilapsos e per-
didit, eosdemque 1 sollicita indage' quaesitos« repperire non potuit. Consequenti vero
nocte apparuit ei vir quidam per visum, dicens: 'Vade per viam, quae ad silvam ducit,
et invenies boves, quos sollicite requiris, iuxta lapidem marmoris herbarum copiam
decerpentes; iunctisque ad plaustrum, marmorem exhibe et super sepulturam, quae viae
10 est propinqua, conpone. Ego enim sum, qui tibi haec loquor, Genesius, cuius est
tumulus ille, qui in albis" positus per martyrium ab hoc mundo migravi'. Consurgens
autem homo ille diluculo, repperit boves iuxta lapidem, fecitque sicut ei praeceptum
fuerat per visum. Sed nee in hoc defuit miraculum, cum inmensum lapidem, quem'
a k multa boum 1 paria movere vix poterant, a m duobus tantum delatus est bubus. E x
15 hoc enim multi infirmi" ibidem venientes, votorum promissa solventes, sanitatem reci-
piunt. Audiens 0 haec Avitus episcopus 3 urbis illius, basilicam super tumulum sanctiP
magnam aedificavit, dedicatamque0-, festivitatem * in ea r excoli praecepit, in qua nunc
multa frequentia populorum cum' votis, ut diximus, veniens 1 , cum sanitate regreditur.
Hanc etiam basilicam sancti Genesi" Arelatensis reliquiis inlustravit.
20 67. Hie* vero martyr Genesius* decesionem" cervicis agonem pro Christi nomine
apud eandem, Arelatensim 0 scilicet, urbem, pollentem fervorem d fidei, consummavit.
Est autem ibi arbor, ubi dicitur deeollatus fuisse, genere morus 0 , ex qua infirmis multa
plerumque beneficia, inpertiente martyre, sunt concessa'. Sed decursis temporibus,
cum rami cortixque eius pro salvatione a multis detraherentur, arefaeta est. Verum
25 tamen adhuc fideliter petentibus vivit, similia praebens medicamina quod superest de
colomna.
68. Sed et* pons quondam super Rhodanum" fluvium", ubi beatus martyr
Capp. 65 — 68. l a . 16. 2. 3.

Cap. 66. al Aurulianensem corr. Aurel. 16; Aurelianense 2. p; Anrelianensim 3. b) provide 16.
SO c) r. o. 3.
Cap. 66. a) LVI. 16. b) Tigernense 2; Zig. p . c) Genesibus? corr. Genesus 16. d) oves 2,
corr. m. al. e) dei. 16. f) eosque 2. g) post q. 9 litt. ras. 2. h) abbis 16, corr. i) cum 3.
k) eras. 16; om. 2.p; ad 3. 1) p. b. 3. m) ad 3. n) in::firmi 3. o) Audientes, expunet. te 16;
autem add. 3. p) sei Genesii e corr. 3. q) dedicataque 2. r) eam exeolo (corr. excoli) 3.
35 8) cövocatos ut 3. t) venientia e corr. 3. u) sie la.
Cap. 67. a) H:ic l a ; Huic 16. b) decesione l a . 2; decessionem 1 6 ; decisionem 3 ; decisionep.
c) u. A. s. 3 . d) sie Ib. 3 ; fervore l a . 2. p. e) moras 3. f) consessa 16.
Cap. 68. a) Sed post q. 3. b) Rothanum corr. Rod., infra Rhot. 16; Rod., ut infra 3.
1) Thiers (Puy - de - Dome); cf. supra c. 5 1 . S. Genesii ecclesia iam superest; v. Longnon
40 p. 5 1 2 . 2) Huius sancti Acta habentur, sed quae parvam merentur auetoritatem; Ruinart
p. 1398. 3) A. 5 7 1 . tempore paschali episcopus factus est. 4) Colitur d. 2 8 . Octobr.
5) Cf. Prudentius, Peristephanon IV, 35: T e q u e p r a e p o l l e n s A r e l a s habebit,
Sancte G e n e s i .
V. Passionem Paulino adscriptam §. 3 (ed. Ruinart, Acta Mart. Ratisp. p. 561,) et Fortun.
45 VIII, 3 , v. 1 5 7 . S. Genesii reliquiae in basilicam SS. Nazarii et Celsi Ebredunensem translatae
sunt; cf. supra c. 4 6 . 6) Sermonem S. Hilarii Arelatensis (ed. Ballerini, Leonis Opp. II,
p. 311), qui festo Uli interfuil, Gregorius exscripsit: Natalis enim ipsius die frequens ille in
civitate Arelatensi casus pontis abrupti periculo urbem totam nimio t r e m o r e c o n e u s s i t , et
animis subiti pavoris discrimine coneussis, solcmnitatis laetitiam, recepta salutis gratia,
50 laetiorem reddidit, iueunditate duplicata. — — Interim via illa navalis, qua inter con-
68*
Aug.25 natasse fcrtur 1 , in die solemnitatis eius, disruptis catenis, quia super* naves locatus
erat, nutare coepit, ac prac nimio pondere populorum ipsae naves dehiscentes b , in alveo
fluminis populum submergebant 0 . Tunc omnes d simul in di.scrimine positi, una voce
clamaverunt, dicentes: 'Genesi beatissime, eripe nos propriae sauctitatis virtute, ne pereat
plebs, quae fideliter advenit tua devote solemnia celebrare'. Mox, flante vento, vulgus 5
omne ad litus reductum, miratur, se virtute 0 martyris esse salvatum. Nam et cancelli
beati sepulchri saepius a f Langobardis vel reliquis hostibus confracti sunt. Sed arrepti
a« daemone homines aut conprehensi h rabiae, debachantes aut propriis' se dentibus lace-
rantes k , nihil de his quae violenter coeperant abstulerunt.
Ferunt etiam in hac urbe fuisse mulierem, cui a viro crimen inpactum nee omnino 10
probatum, a iudice, ut aquis inmergeretur, diiudicata 1 est. Cui cum ad Collum m lapis
inmensus funibus colligatus fuisset, in Rhodanum de navi praeeipitata est. Illa vero
beati martyris auxilium" precabatur, et nomen eius invocans, aiebat: 'Sancte Genesi 0 ,
gloriosae martyrP, qui has aquas natandi pulsu0- sanetificasti', erue me iuxta innocentiam
meam!' E t r statim super aquas ferri 3 coepit. Quod videiites populi, susceperunt eam 15
in' navi et ad" basilicam sancti deduxerunt" incolomem; nee ulterius a w viro vel a
iudice est* quaesita.
69. 0 quantum innocentia praestat, quantum mens pura meretur! Nam simili
sortae* alia mulier a viro suo adulterii crimen aeeepit. Quod coram iudice diutissime
denegans, cum propria confessione superari" non possit 0 , diiudicatur d inmergi. Dehinc e , 20
currente ad speetaculum populo, ad pontem ducitur r amnis Ararici 2 , connexumque«
cum fune lapidem molarem collo eius, praeeipitaverunt eam in flumine, inciepante de-
super viro atque dicente: 'Ablue nunc aquis' 1 abundantibus fornicationes inmunditiafque
tuas, quibus' saepe maculasti Stratum meum'. Sed Domini pietas, quae insontes k per-
ire non patitur, providit 1 stilum sub aquis, quem videre homo non poterat; qui susci- 25
piens funem, sustenuit mulierem, ne ad fundum fluminis perveniret" 1 . Et erant utraque
sub aquis, mulier scilicet et petra stili illius lance librata. Cumque iam sol oeeubitum
peteret, propinqui feminae illius deposeunt a iudice, ut liceret per alveum" torrentis
cadaver parentis inquirere. Accepta itaque indulgentia, discenderunt 0 ad locum, in
quo praeeipitata fuerat mulier. Videruntque eam pendere cum lapide, missoque uneo, so
abstraxerunt illam; intellegentesque P esse vivam, velociter1' ad basilicam, quae erat
fluminis proxima, transtulerunt; timebant enim r , ne iterum mergi iuberetur a iudice.
Capp. 68. 69. 1«. 16. 2. 3.

Cap. 68. a) navis nimis onerata erat pro s. n. 1. e. in litura 3 ; 1. m. al. superscr. 2. b) de-
iscens::in 3. c) submergebat 3. d) omnis 3. e) in. v. 3. f) ad saepe 3. g) om. Ib. 35
h) comprehens 3. i) proprie l a ; proprii p. k) lacerantibus 3 . 1) diuidicata 16; diu iudicata.
Cui 3 . m) locum la. 3 ; corr. m. al. la. n) a. p. om. 3. o) Genese 16. p) m. al.
superscr. 16; om. p. q) pulsus s. 16. 3. r) E 3 . s) fieri 16, corr. t) inavi 16. u) m. al.
superscr. la. v) perduxerunt 2; duxerunt p. w) a v. v. a i. om. 3. x) q. e. 3.
Cap. 69. a) horte halia 3. b) superare 3. c) posset 2. d) diiudicatus 16, corr. m. al. 40
e) Dehinc — in flumine om. 3. f) deduc. 2. g) est add., sed eras. la. h) aquas l a . 6, con: m. al.
i) bis scr., sed eras. la. k) infontes 3. 1) t m. al. add. Ib. m) pervenisset 3 . nl alvem 16,
corr. m. al. o) sie la. p) eam add. 2. q) m. al. post proxima in marg. suppl. 2. r) ergo 16.
foederatas sibi urbes illius terribilis R h o d a n i t e r g a calcantur, subito aut sub iniusto fasce aut
nimio materiarum p o n d e r e aut p e r obliquum amnis illapsum p r o n a diffusa est. — — Illaesos 45
omnes atque incolumes v e r n a c u l a ac familiaris ripa suseepit. Honoratus, cuius vitam Hilariu»
scripsit, tunc Arelatensis episcopus erat. 1) Cf. Passionem S. Genesii l. I.: Atque is, u b i se
perspicit d e p r e h e n s u m , instinetu Domini R h o d a n u m petiit et sancta fluento m e m b r a committit.
2) La Saone.
Interrogabant autem mulieri*, qualiter sub pelago vivere" potuisset. Respondit: 'Non
mihi aliter, quam somnium visum est, nee amplius aquas sensi, nisi cum in his proieeta
discendi aut° ab his iterum sum d resumpta, surrexi'. Et mirabantur omnes, non potuisse
eam d mori in tali discrimine; salvavit enim illam purae e conscientiae fides et Dominus,
5 quem iugiter inprecata est. Deinde parentibus indulta, nee a f iudice nee a viro est
amplius inquisita; sed ad virtutes martyrum redeamus.
70. Visonticorum* quoque civitas propriis inlustrata martyribus", plerumque"
miraculis praesentibus gaudet. Huic in abditu eriptae duo 0 , ut passio declarat, martyres
Ferreolus l atque d Ferrucio e sunt sepulti. Factum est autem f quodam tempore, ut
io vir J sororis meae, invalescente febre, graviter aegrotaret. Cumque iam quarti mensis
spatio lectulo anhelus oecumberet, ut nihil aliud coniux maesta, nisi quae sepulturae«
erant necessaria, cogitaret, sanctorum basilicam flens ac tristis expetüt; provolutaque
coram sepulchris, palmis ac facie rigentem oppraemit n pavimentum. Accedit' autem
fortuitu, ut extensa dexterae manus palma folium herbae salviae, quod pro honore
15 martyrum in eripta conspersum fuerat, operiret. Postquam autem, fusa oratione, cum
lacrimis surrexit a tumulis, putans aliquid de lenteaminibus, quae induta erat, manu
prendisse k , ut adsolet 1 , volam contenuit clausam; egressaque basilicam, patefaeta1" manu,
folium herbae miratur. Obstupefacta" vero, quid 0 hoc essetP, munus caeleste indultum
sibi divinitus recognoscit, ut scilicet per eum virtus martyrum •• infirmo suecurreret r .
20 Dornui' igitur iam laetior rediens, folium dilutum' aqua viro porregit ad bibendum.
Qui ut hausit plenus" fide, protinus sanitatem plenissimam meruit obtenere.
71. Dionisius* vero episcopus Parisiorum" urbi datus 0 est martyr'. Tempore 574.
vero, quo d Sigibertus 0 rex cum exercitu ad urbem illam f venit et maximam vicorum
eius partem incendio concremavit 4 , quidam de primoribus eius ad basilicam antedicti
25 martyris« properat", non orationis' devotione, sed tantum ut aliquid fraudaret k ab aede.
Hilicet1 ubi reserata ostia ac vaeuum templum a custodibus repperisset, pallam holo-
Capp. 69—71. l a . 16. 2. 3 .

Cap. 69. a) mulierem 2. b) vive 2, corr. m. rec. c) ut 16; et 3. d) om. 2. e) pura
consciencia 3 ; proprie c. p. f) m. al. superscr. 16.
SO Cap. 70. a) Visontorum 2 ; Visontiquorum 5. b) om. 3. c) d. m. ut p. d. 2. d) et 2.
e) Ferrucianis 3. f) om. Ib. g) aep. 16, corr. m. al. h) oprimens 3. i) sie la. 6. 2-
k) prendidisst in litura 2 ; cöprehendisse 3. 1) solet clausit egr. 3. m) patefaetam 3 . n) obstupe-
facta 2, corr. o) quidquid 3. p) esse 3. q) martyrum, ras. i l a . r) succereret 16, corr.
s) Domum (3). p. t) delotum 3 . u) pr. f. pl. 3.
S5 Cap. 71. a) si superscr. la. b) Parissiorum urbis 3. c) datur 16, corr. m. al. d) qua 16,
corr. m. al. e) Sigyb. 16; Sigeb. 3 . f) v. i. 16. 2. g) martyres 16, corr. h) properant 3.
i) oracionem sed 3. k) frauderet 16, corr. m. al. 1) Hie licet (16); Hil(ico in litura m. al.) 2.
1) S. Ferreolus presbyter et S. Ferrucio diaconus ab Irenaeo Vesonlionem missi, sub

Antonino Caracaüa passi esse dicunlur. Quorum Acta, a Bollandianis 1 6 . lun. tom. III,
40 p. 1 sqq. edita, eadem forte sunt, quae Gregorius hie laudavit. De crypta, ubi conditi sunt,
hagiographus haec tradidit: Tunc christiaui nocte s u b l a t a eorum corpora in eadem crypta
s e p e l i e r u n t , ubi semper — — habitare solebant. 2) Iustinus; cf. M. S. Mart. II, 2:
Iustinus vir sororis meae in valitudine inruit. 3) Greg. H. Fr. 1, 3 0 : D e his vero b e a t u s
Dionisius P a r i s i o r u m episcopus, diversis p r o Christi n o m i n e adfectus poenis, p r a e s e n t e m vitam
45 gladio i n m i n e n t e finivit. Idem Decio et Grato coss. (a. 2b0) Dionysium in Gallias missum esse
scripsit. Cf. quae Chevalier, 'Les origines de l'e'glise de Tours' ('Memoires de la soc. arch. de
Touraine' 1 8 7 1 , p. 169J probe disseruit. 4) V. H. Fr. IV, 4 9 : Vicos q u o q u e qui circa
Parisius e r a n t maxime t u n c flamma c o n s u m p s i t ; et tam domus quam res reliquae ab hoste
direpti sunt, u t etiam et captivi d u c e r e n t u r .
siricam auroque exornatam et gemmis, quae sanctum tegebat sepulchrum, temerario

ausu diripuit* secumque sustulit". Veniens autem ad castra, fuit ei necessitas navi-
gandi. Cumque puer eius, quem tunc creditum habebat, suspensis ad Collum0 ducentis
aureis, navem cum eodem d ascendisset e , subito a nullo tactus, de navi deruit, obpraes-
susque aquis, numquam potuit inveniri f . Ille quoque iudicium Dei in se cernens per 5
pueri amissionem« et auri, velociter litori, de quo digressus fuerat, remeavit, pallamque
sepulchri11 summa velocitate restituit. Et licet hoc fecerit, tamen diem1, in quo haec
admiserat, recurrente anni circulo, non attigit. Alius autem super sepulchrum14 sanctum
calcare' non metuens, dum columbam' auream lancea quaerit elidere, elapsisque m pedi-
bus ab utraque parte, quia turritum erat tumulum, conpressis" testiculis, lancea in latere 10
defixa, exanimis est inventus 0 . Id non fortuitu contigisse, sed iudicioP Dei gestum0-
nullus ambigat.
72. Apud Virmandinsim* vero b oppidum c - J Galliarum Quintinus martyr 3 quiescit,
cuius beatum corpus a quadam d religiosa, quae dudum fuerat caecata, repperitur. Sed
mox ut a e fluminis' fundi relevatum« est, miraculum protulit, cum mulieris facie", i°
ubi primum inluxit, lumina caecata restituit.
In hac igitur urbe unus ex latronibus equum presbiteri furtim abstulit; inventus
a presbitero, iudici manifestatur. Nee mora, adprehensus et in vincla' conpactus, sup-
plicio subditur k ; opus suum ore proprio indicans, patibulo düudicatur. Sed presbiter 1
metuens"1, ne ob sui damni" causam anima hominis auferreretur 0 , iudicem deprecansP, 20
ut, concessa illi q vita, hie culpa reus absolveretur a poena, dicens, satis r sibi esse iam
factum, quod per tot tormentorum * genera Iatro quae gesserat declarasset; sed severitas
iudicis cum nullis preeibus potuisset inflecti, reum patibulo condemnavit. Tunc pres-
biter' cum lacrimis prostratus ad beati martyris tumulum 1 , suppliciter deprecatur,
dicens: 'Quaeso, gloriosissime athleta Christi, ut eruas hunc pauperem" de manu mortis 25
iniquae v , ne mihi* fiat in obprobrium, si per meam 1 aecusationem moriatur hie homo.
Ostende, deprecor, virtutem tuam, ut, quem? asperitas humana nequit 1 absolvere, lenis*
Capp. 71. 72. l a . 16. 2. 3.

Cap. 7 1 . a) difripi:: 3. b) distulit 3. c) ad repetit 16. d) eo 3. e) conscendisset in
marg. m. al. suppl. 2. f) invenire l a . g) amissione 3. h) sepuebri 2 ; se:pulcbri 3. i) die 3. so
k) sepulcri 3 , corr. 1) om. 3. m) que om. 3. n) comprehensis 3. o) uiuentus 16, corr. m. al.
p) iudicium 3. q) in marg. suppl. 2.
Cap. 72. a) Virmandinsym 16; Virmandinse 2 ; (Ver m. al. scr. )mandensem 3. b) om. 3.
c) oppido 2. d) quedam l a . 6. e) superscr. Ib. f) flumine 2, corr. m. al. g) reelevatum l a ;
revelatum p. h) faciem 2. i) sie la. b. 2. k) subdit 9 l a . 1) prbi 16. m) intuens 3. S5
n) c. d. 2, corr.; d. causa 3. o) auferretur 2. 3. p. p) depeaf, sed t in litura m. al. 2 ; precans 3.
q) ille l a . r) sibi satis f. e. 3 ; sibi satis p. s) tormentarum 3. t) sepulchrum 2. u) paperem 16.
v) iniqui 3 . w) f. m. 3. x) mea causatione 3. y) que 3. z) sie 5, corr. nequitia; humana
(::, ras. as 16) nequitia absolvere (nequit add. la') la. b; humanae nequitiae absolvere noluit tu dis-
solvas. Haec 2; humana nequid abs. 3. a) linitatis etatis m. 3 ; leuis p. 40
1) De eiusmodi columbis ad sepulcra appensis vide Mabillon, Liturgia Gallic. I, 9, ubi d

de columbis altarium et baptisteriorum disseritur. R. 2) Iam Saint-Quentin vocatur; cf. Longnon
p. 411. 3) S. Quintini Ada, quae Surius V, p. 9 8 2 . edidit, ex 'historia priore' confeeta esse
dieuntur, quae Gregorio procul dubio praesto erat. Passus est Quintinus sub Ritiovaro praefedo,
Diocleliano et Maximiano imperantibus, prid. Kai. Nov. Cuius corpus, quod praefectus 'Somnae 45
fluentis immergi iusserat', ab Eusebia Romana matrona, 'regnantibus Constantio, Constantini filio
riusque cum eo fratribus Constantino et Constante', repertum est, mulierque 'ab annis novem ocu-
lorum luminibus orbata lumen olim amissum virtute divina, densissimis fugatis tenebris, laetabunda
reeepit'. Cuius inventionis dies festus 8. Kai. Iul. celebratur; alteram invenlionem Audoenus,
V. Eligii II, 6, descripsit. 60
pietatis moderamine tu dissolvas'. Haec sacerdote cum lacrimis deprecante, disruptis

vinculis patibuli, reus ad terram ruit. Quod audiens iudex, timore perterritus et divi-
nam admirans virtutem, nihil illi* ultra nocere praesumpsit.
73. Est alius martyr > infra terminum urbis Beorritanae, presbiterii a honore
5 praeditus, cuius passionis historia apud loci incolis" legitur. Hic dum esset in corpore,
castaneum diu aridam 0 suis orationibus obtenuit viriditate redire. In cuius basilicam d
cum plerumque e super infirmos mirabilia ostendantur, illud prae ceteris est admirabile',
quod lilium dudum collectum et siecum in eius solemnitate denuo revirescit«, ita ut
intueantur illa die populi flores novos, quos pridem viderant arefactos. Ad huius enim h
10 sepulchrum plerumque sacramentum mendax' prolatum* a perfidis virtute martyris con-
futatur1, ut, qui temeritate elatus m advenerat, emendatus abscedat.
74. Saepe enim Dominus arrogantiam* contumacis mentis virga correctionis"
enervat, ut eandem cultus c sui venerationi d restituat, sicut quondam de Sigimundo 0
rege manifesta fides gestum profert. Hic etenim post interemptum p e r ' iniquae con-
15 silium coniugis filium1 conpunetus corde, Agauno« dirigit"- 3 , ibique prostratus coram
sepulchris beatissimorum martyrum legionis felicis4, paenitentiam egit, deprecans, ut
quaecumque' deliquerat in hoc ei saeculo ultio divina retribueret, ut scilicet habeatur
in iudicio absolutus, si ei mala quae gesserat, priusquam de mundo decedat, repen-
setur k . Ibique et psallentium 1 cotidianum* instituit locumque m tam" in territuriis
20 quam in reliquis rebus affluentissime ditavit. Postea vero 0 captusP a Chlodomerei rege
cum filiis, interfectusque eius iussu«, ad r eodem locum delatus, sepulturae mandatus
est; quem in consortio sanctorum adscitum ipsa res quae geritur manifestat. Nam,
si" qui nunc frigoritici' in eius honore missas devote* celebrant eiusque pro requie Deo
offerunt oblationem, statim, conpressis tremoribus, restinetis 1 febribus, sanitati praestinae"
25 restaurantur.
75.* Magna" est enim 0 virtus ad d antedictorum martyrum» sepulchra, de quibus
Capp. 72—75. l a . 16. 2. 3 .
Cap. 72. a) om. 3.
Cap. 73. a) presbyteri 3. b) incolas 2. p. c) aradam 3. d) basilica (3). p. e) s. i. m.
80 p. 2, corr. f) admirabili 3. g) re::vir., ras. di 16; revivescit 3. h) in marg. suppl. 2. i) post
m. 8 litt. ras. 2. k) prolatam l a , corr. 1) confutati corr. prima m. confutat' 16; m. al. in marg.
suppl. 2. m) eletus 16, corr.
Cap. 74. a) arrogantium 16, corr. b) corepeionis 3. c) cultum 3. d) sie 3 ; veneratio
l a . 6; veneratione, ras. ne 2 ; generatio p. e) Sigism. (3). p. f) f. p. i. c. c. 2. g) Agaudo 3.
35 h) dirigit 2. i) qtcüque? l a , corr. m. al.; quae 3. k) repens. 3. 1) ps. chorum inst. c. 2.
m) que postea inser. la. n) om. 3. o) autem 2. p) captus 3 . q) ab Chlodmere l a . 5 ;
a Chodmero (corr. Chlod.) 2; a Coldomere 3. r) ab l a , corr. m al.; eundem 2. p. s) celebratur
d. 3. t) restrinetis 3. u) sie la; pstina corr. m. al. pstinae 1 6 ; om. 3 .
Cap. 75. a) deest la. b) Magni 2, corr. c) om. 2. 3. d) om. Ib.
40 1) In indice capitum Genesius appellatur, de quo nihil constat. De civitate. Beorrilana

(Haules - Pyrenees) v. Longnon p. 5 9 8 sqq. 2) Novercae invisus iussu Sigismundi Sigiricus
interemtus est; cf. Marius a. 5 2 2 ; H. Fr. III, 5. 3) V. Greg. I. I.: Nihilominus ille ad
sanctus Acaunenses abiens, per multus dies in fletu et ieiuniis d a r a u s , veniam praecabatur.
4) Ita Agaunenses martyres appellatos fuisse constat; cf. Fortunat. VIII, 3 , v. 1 7 2 : Et legio
45 felix Agaunensis adest; et Aviti Homiliam 'didam in basilica sanctorum Acaunensium' (MG. Auct.
anl. ed. Peiper p. 1 4 5 J : Praeconium felicis exercitus etc. Qua de re v. Ruinart, Acta Marl,
p. 3 1 4 . 5) Greg. I. L: P s a l l e n t i u m ibi assiduum i n s t i t u e n s . 6) Cf. Greg. III, 6 : Statim-
que interfecto Sigimundo cum u x o r e et filiis, a p u d Columnam Aurilianinsim u r b i s vicum in
puteum iaetare praeeipiens; Marius a. 5 2 3 . 7) Missa de S. Sigimundo pro frigoriticis exstat
50 in Sacramentorio Bobiensi a Mabillon edito; cf. Ruinart p. 1364. 8) SS. Agaunensium Pas-
sionem ab Eucherio conscriptam ed. Ruinart, Acta Mart. p. 317,
relictis pluribus pauca perstringere libuit. Mulier quaedam filium suum unicum ad hoc
monasterium adducens, abbati tradidit erudiendum, videlicet ut factus clericus sanctis
manciparetur officiis. Verum cum iam spiritalibus eruditus esset in litteris et cum
reliquis clericis 1 in choro canentium* psalleret, modica pulsatus febre, spiritum exalavit.
Cucurrit mater orbata ad obsequium funeris plangens, sepelivitque filium. Verum tamen 5
non sufficerunt" hae lacrimae 0 dolori, quae in exsequüs sunt effusae, sed per dies d
singulos veniebat et super sepulchrum nati sui, emissis in altum vocibus, heiulabat e .
Cui tandem apparens' per visum noctis beatus Mauricius, ait: 'Quid tu, o mulier, in-
cessanter filii obitum plangens«, numquam desistis" a luctu?' Cui illa: 'Dies', inquid,
'vitae meae hunc planctum non expleunt', sed dum advixero k semper defleam1 unicum m 10
meum; nee umquam mitigabor a lacrimis, donec oculos corporis huius" debita mors
concludat'. Cui ille: 'Noli 0 itaP', ait, 'quasi mortuum flere, sed aequanimiter'i age!
Nam scias, eum r nobiscum habitare et sedes* vitae perennis consortio nostro perfrui.
Et ut veraciter credas, certa esse quae loquor, surge crastina die ad matutinum, et
audies vocem eius inter choros psallentium 1 monaehorum. Et non solum die" crastina, n>
sed etiam omnibus diebus 0 vitae tuae, cum veneris, audies T in psallentio vocem eius;
ideoque ne fleveris, eo quod gaudere te oporteat" potius quam lugere'. Surgit mulier
longaque ducit 1 suspiria 2 , nee obdormit in stratu suo, donec signum ad consurgendum
commoveatur a monachis. Quo commoto, accedit ad eclesiam, aliqua 1 de visione 1
quam viderat probatura. Nihil enim praeterüt de pollicitatione sancta, sed quae fuerant 20
divinitus nuntiata mox impleta* noseuntur. Verum, ubi cantor responso, antephonam
caterva suseepit monaehorum, audit genetrix, parvuli vocem cognoscit et gratias agit"
Deo. Sed et illud quod 0 martyris ore promissum habebatur prorsus impletum est, ut
omnibus diebus 1 vitae suae, cum aece8sissetd mulier ad psallentium, vocem audiret huius
infantuli inter reliqua modolamina vocum 0 . 25
Cum autem Gunthramnus' rex ita se spiritalibus actionibus« maneipasset, ut,
relictis saeculi n pompis, thesauros suos eclesüs et pauperibus erogaret, accedit, ut, misso
presbitero, munera fratribus, qui sanctis Agaunensibus' deserviunt, ex voto transmit-
teret, praeeipiens presbitero, ut ad eum rediens k sanctorum sibi reliquias exhiberet.
Igitur dum, impleta regis praeceptione, cum his regrederetur pignoribus, Limanni 1 laci, 30
per quem Rhodanus m influit, navigium petit. Extenditur autem lacus ille in longitudine
quasi stadiis quadringentis, latitudinis vero in stadiis 150 s . Denique revertens presbiter,
ut diximus, cum navigium hoc fuisset adgressus, subito tempestas exorta fluetus tollit;
ad sidera surgunt undarum montes, et nunc puppis naviculae, prora dehiscente, fertur
in altum, nunc iterum, dimersa puppi, prora tollitur in sublimi. Turbantur" nautae, et 35
nihil aliud nisi sola mors in periculo praestolatur. Tunc presbiter, cum videret, se his
fluetibus obrui et spumis undarum 0 ipsarum graviter operiri, extraeta a collo Capsula,
Cap. 76. la. 16. 2. 3 (cf. n. e).

Cap. 75. a) psallentium caneret 2 ; cantancium ps. 3. b) sufficierunt hec 3. c) lacri-
meae 16, corr. d) s. d. 2. e) heiulavit 16, corr. f) p. v. a. 2. g) plangeas 3. h) desisti 3. 40
i) explebunt 2 ; expleam 3. k) vixero 3. 1) deflebo (2). m) filium 3 ; d. filium m. u. p.
n) hin» la. o) superscr. Ib. p) agere add. 2, sed eras.; e add. 3. q) aequanimite 3. r) 6i*
scr„ sed eras. 2. s) sedis 2 ; et in luce v. p. t) canencium 3. u) dies, expunet. s 16. v) audiens 16,
corr. m. al. w) oportet 3. x) cit in litura 3. y) om. 3. z) visionem 3. a) n. i. 2.
b) a:git, ra». e 16. c) m. al. superscr. la. d) accessit 3. e) deficit 3, u6i 10 folia excisa sunt. 45
f) Guntr. 16. 2, corr. g) actionibus:, ras. &? la. h) setis 16, corr. i) Augaun. 2. k) m. al.
superscr. Ib. 1) Lern. 2. m) Rbotanus 16, corr. m. al. n) Turbat' 16. o) i. u. l a ; u. i. sp. 2.
1) Gregorius saepe monacho» pro clericis aeeepit; cf. infra De pass. S. Iul. c. 2 8 .
2) Ovid. Md. X, 402. 3) »'. e. 74 km. longus, 27 km. latus; cf. Longnon p. 162. Marius
Aventicensis a. 5 6 3 . lacum ita descripsit: lacum in longitudine 6 0 miliurn et latitudine 2 0 milium, 50
quae sanctorum pignora contenebatur*, undis tumentibus fidus obiecit, a c b sanctorum

praesidium clara invocat 0 voce, dicens: 'Ne peream in his fluctibus, virtutem vestram
depraecor, martyres gloriosi, sed potius, qui iugiter pereuntibus praebetis auxilium, mihi,
quaeso, dexteram salutis porregere dignamini; fluctus obpraemite nosque ad litus
6 optatum vestri adiutorii ope d reducite'. Et haec dicens, cessante vento, decedentibus
undis, ad litus evecti sunt. Haec ab ipso cognovi presbitero. In hoc enim stagno
ferunt e tructarum' piscium magnitudinem usque ad centum librarum pondere trutinari.
76. Est et* ad sepulchrum sancti Victoris' Massiliensis martyris mira virtus.
Nam cum saepius ad b eum accedentes infirmi sanentur reliqui, inergumini tamen multum
io se conlidentes et martyrem declamantes, eiectis daemonibus, liberantur. Auriliani 0 autem
patricü servus a daemonio d correptus, dolendo exitu cruciabatur, ita ut plerumque
propriis e se morsibus laceraret; sed adductus' ad basilicam sancti 1 , cum se exuri«
eius virtute fateretur", debachans per totam aedem, die tertia mundatus' abscessit. Qui
in tantum fidei merito roboratus est, ut deinceps, humiliatis k capillis, abbatis sortitus
is ordinem, monasterio uni praeponeretur.
77. Est apud Nemausensis urbis oppido Baudillii*-3 beati 0 martyris gloriosum
sepulchrum, de quo saepius virtutes multae manifestantur. Ex quo sepulchro laurus
orta et per parietem egressa, arborem foris fecit, salubri coma vernante. Quod saepe
loci incolae in multis infirmitatibus habere caeleste remedium sunt experti. Pro quibus
20 virtutum beneficüs cum plerumque nudaretur a folüs vel ipsa quodadmodo 0 cortice,
arida est effecta. Unde quia morbos ab ea multorum d infirmitatum diximus depelli,
longum fuit singulos quosque memorari; ideo haec sufficere putavi, quod ea medicamenta
largiendo aridam effectam dixi. Nam fertur celebre 0 a negotiatore quodam in Oriente
de his folüs deportatum pignus fuisse; sed priusquam portum' negotiator attingeret,
25 inerguminus in eclesia, adire Baudillium martyrem orientalem plagam, stupentibus
populis, declamavit. Ostendit autem beatus martyr et in aliis virtutem suam. Ära 4
Capp. 75—77. la. 16. 2.

Cap. 75. a) continebatur corr. m. al. continebantur 2; continebat p. b) c m. al. suppl. Ib.
c) v. i. 2. d) ope ducite 16; ope ducite p. e) fuerunt la, corr. f) tractarum 16, corr. m. al.
SO Cap. 76. a) m. al. superscr. 2. b) acc. ad e. 2. c) Aurel. 2. p. d) deomonio 16. e) in
marg. m. al. suppl. 2. f) ad m. al. suppl. 2. g) ex uiri 16. h) fac. 16, corr. m. al. i) mud.
16, corr. m. al. k) humilitatis corr. humiliatis la. 6.
Cap. 77. a) corr. m. al. Baudelii 16, ut infra; Baudel. semper 2; Baudililii 6. b) beatis-
simi 2; om. p. c) «ic 16; quod (at modo m. al. scr., ras. t) la. d) sie la. 6. 2. e) caele-
35 brare 16. f) n. p. 2.
1) V. Fortunat. VIII, 3, v. 156; Massilia Victor martyr ab urbe venit. Passionem ed.
Ruinart, Acta Mart. p. 3 3 3 , ubi S. Victor Maximiano imperatore Massiliae passus esse dicitur.
2) S. Victoris Massiliensis basilica H. Fr. IX, 22. laudatur; cf. Longnon p. 449. 3) Eius Acta
habentur die 20. Maii Boüandiani (tom. V, p. 194*J, sed non adeo antiqua, ut integram meraantur
40 fidem. Supra dusdem sancti sepulcrum ecclesia construda postea abbatiae titulo decorata fuisse
dicitur. Saeculo XI. labente in prioratum redacta fuit et Seguino Casae Dei abbati subiecta,
qui ibi monachos restituit. Sed a. circiter 1561. a Calvinianis in faviüas redacta fuit. Cum nulla
restaurandi veteris monasterii spes affulgeret, Casenses monachi vetus episcopale palatium pretio
comparaverunt, ubi novum sub S. Baudilii patrocinio monasterium excitatum est, in quod favente
45 episcopo Nemausensi Spiritu Flechier monachi Benedidini Cong. S. Mauri e Casae - Dei mona-
sterio introdueti fuere die 23. Sept. a. 1689. R. Cf. Longnon jp. 613. In titulo Vindascensi
(Le Blant nr. 108) 2 1 . Matt dte« passionis S. Baudelii indicatur: XII. Kai. Iunias tenarias
intravit Petrus fauces averni, sed marter Baudelius per passionis die dno. dulcem suum com-
mendat alumnum. 4) De Ära duce v. Vaissete, 'Histoire de Languedoc' I, p. 255.
vero Theodorici* regis Italici dux, dum in Arelatensi" urbe resederet, extetit 0 ei quidam
archipresbiter paruchiae Nemausensis d invisus. Tunc fervens feile, contra eum misit
pueros, dicens: 'Ite quantotius, et ligatis pedibus ac manibus, adducite eum cum vi, ut
cognoscat 0 , quod sim' dominus regionis huius'. At illi non intellegentes archipresbiterum,
putaverunt, quod archidiaconem iussisset adduci. Et ascensis equitibus, venerunt ad 5
urbem, interrogantesque de archidiacono«, digito eis ostensus est. Erat enim hic h
Iohannes nomine valde' reügiosus et in k archidiaconatu suo Studium docendi parvulos
habens. Adprehensumque pueri ducis, ligatis manibus ac pedibus sub alvo equi, ad-
duxerunt eum. Sed non desiit virtus martyris alumno proprio subvenire. Pueri vero
iuxta ipsam 1 portam cum eo mansionem habuerunt, qui iam, obseratis pro nocte por- 10
tarum valvis, ingredi non potuerunt. In ipsa vero nocte, duce obdormiente, adstetit ei
archidiaconus per"1 visum, dicens: 'Quid tibi, 0 homo, culpabilis" exteti, quod 0 me in
hac humilitate redactum cum taliP iussisti iniuria arcessirii? Vere dicam tibi, quia
non effugies iudicium Dei'. At ille expergefactus consternatusque metu, exclamat suis:
'Inquirite, si pueri quos Nemauso1- direximus iam venerunt'. Interrogantesque de muro 15
urbis, responderunt, se adesse cum homine. Renuntiant nuntii quae audierant. Con-
festimque dux ait: 'Exhibete ad me hominem, quem adduxistis'. Quod cum factum
fuisset, aspiciens eum dux, timore perterritus, ait: 'Archipresbiterum ego adduci prae-
ceperam, non archidiaconem 8 '. Et prostratus ad pedes eius, ait: 'Indulge, quaeso',
delicti huius, quia non est in conscientiam" meam, ut haec passus fuisses'. Et statim 20
dignis honoratum v muneribus remisit ad urbem, quem in tanto amore pro ipsa martyris
reverentia dilexit in posterum, ut, decedente urbis w illius sacerdote, ipsum sacerdotem
mandaret institui'. Sed nee archipresbiterum amplius inquiri iussit. O magna virtus
martyris, quae per innocentis iniuriam noxium absolvit* a poena! impletumque est illud
Rom.8,28. apostoli, quia: Diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, cum haec iniuria 25
gradum v huic construxit, quem scanderet ad regendam eclesiam Dei.
78. Eclesia quoque Agatensis urbis, quae* sancti Andreae apostoli 2 reliquiis
plaudit, plerumque gloriosis inlustratur miraculis, pervasores rerum suarum saepius arguit.
Denique" Gomacharius 0 comes agrum eclesiae ipsius pervadit*1. Tunc Leo 3 episcopus
huius 0 eclesiae valde maestus concurrit' ad eum, dicens: 'Relinque, 0 fili, res pauperum, 30
quas ordinationi nostrae Dominus commendavit, ne tibi sit noxium, et a lacrimis egentium,
qui de fructibus eius alere consueverant, eneceris. Ille vero, quia« erat hereticus, parvi
pendens de his quae ab episcopo dicebantur, rem in sua dominatione retenuit. Interim
Capp. 77. 78. l a . 16. 2.

Cap. 77. a) Theoderici 2 ; Theorici p. b) Aral. 2, corr. m. al. c) sie 16; ei om. 2. 35
d) sen m. al. superscr. Ib. e) sciat 2. f) m. al. inseruit la; sum p. g) archidiaco l a . h) I. h.
2, corr. m. al. i) r. v. 2. k) om. la. 1) p. i. 2. m) p. v. in marg. m. al. suppl. 2.
n) bi m. al. superscr. 2. o) quid 16. p) tale 16. q) arcerri 2, corr. m. al. r) so m. al.
superscr. 2. s) archidiaene la. t) iniuriam m. rec. superscr. la*; add. p. u) conscientia
mea 2. p. v) honora:tum, ras. b 2. w) i. u. 2. x) ab in marg. suppl. 2. y) graduum 16. 40
Cap. 78. a) qu(ae m. al. in litura) la; qua corr. qua 16. b) cum add. 2. c) goma
(expunet. m)charia 16. d) invaderet 2. e) ipsius 2. f) cueurrit 2, corr. m. al. g) ut 2 ; qui p.
1) Iohannes I. in Breviario Nemausensi saec. XII. med. cum Remessario episcopo in ecclesia
S. Iuliani sepultus esse dicitur. Fortasse idem est atque Iohannes episcopus Gothiae, qui die
2 6 . Iunii colitur; cf. Gatt. Clir. VI, p. 4 2 8 . Sedit inter Sedatum, qui Agathensi concilio a. 5 0 6 . 45
interfuit, et Pelagium, qui Toletano a. 5 8 8 . subscripsit. 2) 'In sancti Andreae basilica' synodus
Agathensis a. 5 0 6 . habita est; v. Longnon p. 6 1 0 . 3) Leo Agathensem ecclesiam rexit inter
Sophronium, qui a. 5 0 6 . Agathensi concilio interfuit, et Tigridium, qui subscripsit concilio
Narbonensi a. 5 8 9 . R,
procedente die, arripitur a febre, cumque non modo ardore corporeo, verum etiam*
animae vexaretur" incommodo, misit ad episcopum nuntios, dicens: 'Dignetur pro me
sacerdos orationem ad Dominum fundere, et ego dimittam agrum eius'. Quo orante,
hic a° valitudine qua gravabatur convaluit, factusque sanus, ait suis: 'Quid putatis,
5 quid isti nuncRomani 1 dicant? Aiunt enim, me ob d hoc 0 fuisse febre gravatum, quia
tulerim agrum eorum, quod mihi iuxta consuetudinem humani corporis accidit; verum
tamen non habebunt eum me vivente'. Et dicto citius misit qui eum iterum auferret.
Quod cum episcopus conperisset, venit ad eum, dicens: 'Num paenitet te prius fecisse
bene, quod hoc iterum conaris evertere'? Ne facias, quaeso, et ultioni« divinae sub-
10 iaceas1"'. Qui ait ad episcopum: 'Sile, sile decrepite; nam' infrenatum te loris circuire
urbem super asinum faciam, ut sis in ridiculo omnibus qui te aspexerint'. At ille
silens k ad nota recurrit praesidia; prosternitur in oratione, celebratur vigilias ac noctem
totam in lacrimis et psallentio ducit. Mane autem facto, accedit ad lignos 1 , qui de
camera eclesiae dependebant, extendensque virgam, quam tenebat in manu, effregit
is cunctos, dicens: 'Non hic accenditur" 1 lumen, donec ulciscatur Deus de inimicis et
restituat res domus suae'. Haec eo dicente, protinus hereticus ille in rediviva febre
corruit. Cumque in extremis ageret, misit ad episcopum, dicens: 'Oret pro" me sacerdos 0
ad Dominum, ut vivam et restituam agrum ac similemP eius conferam dominationi'.
Quibus pontifex respondit: 'Iam oravi ad Dominum, et exaudivit me'. Misit et alios
20 ac tertios ad eum nuntios. Sed sacerdos in uno responso persistens, non movebatur
ad haec, ut pro eo orationem daret ad Dominum. Haec ille hereticus cernens, iussit
se in plaustro conponi atque ad eodem "• evehi ac per s e r depraecari episcopum, dicens,
quia: 'Dupla satisfactione restituo 8 agrum, quem inique pervasi, tantum ut oret pro me
sanctitas tua'. Illo quoque recusante', conpulit eum vi, ut abiret ad eclesiam. Quo
25 discendente", ut eclesiam est ingressus, et hic spiritum exalavit; recepitque confestim
eclesiav rem suam.
79. Semper enim catholicorum inimica est heresis, et ubicumque potuerit tendere
insidias, non obmittit; sicut illud est quod quodam loco factum celebre fama profert.
Mulier quaedam erat catholica, habens virum hereticum. Ad * quam cum venisset pres-
30 biter nostrae religionis valde catholicus, ait mulier ad virum suum: 'Peto caritati tuae,
ut pro" adventu huius sacerdotis, qui me visitare dignatus est, laetitia habeatur in domo
nostra, ac praeparatum 0 dignis inpendiis prandium aepulemur d cum eo'. Promittente
autem viro eius, sie se ut illa flagitabate facturum, advenit et alius hereticorum pres-
biter, dixitque vir mulieri: 'Duplicata est laetitia hodie, eo quod sint' saeerdotes utrius-
S5 que religionis in domo nostra'. Discumbentibus« autem ad convivium11, vir ille cum
presbitero dextrae partis 2 cornu oecupat, eatholicum ad sinistrum statuens, positamque
ad laevam eius sellulam, in qua coniux eius resederet. Dixitque' vir ad presbiterum
hereticum: 'Si consenseris dictionibus meis, exercemus hodie cachinnum de hoc Roma-
norum 1 presbitero, ut scilicetk, adposito ferculo, tu celerius 1 signare festines; cumque
40 Capp. 78. 79. l a . 16. 2.

Cap. 78. a) post e. 5 litt. ras. 2. b) vexer. 2, corr. c) m. al. superscr. 2. d) ab 2.
e) me repet. 2. f) avertere l a . g) ultionis, ras. s 16. h) as e corr. primae m. la. i) iam la. 6.
k) siles 16, corr. 1) sie Ib. m) accendetur 2. p. n) superscr. 2. o) eps 2. p) simile l a . p.
q) eundem 2. p. r) p sedem (ras. m) peari l a . s) restituam 2, corr. t) resucante l a , corr.
45 u) disced. 2. v) eeeta:, ras. m. 16.
Cap. 79. a) at l a . 6. b) om. Ib. c) pparatis 2. d) aepulemus l a . e) petebat 2.
f) sae. s. 2. g) Discumbente 2, corr. h) convivivium 15, corr. m. al. i) que om. 2. k) sie
licet 16, corr. m. al. 1) caelerimus, expunet. m 16.
1) R o m a n o s enim vocitant (Arriani) nostrae homines relegionis, i. e. calholicos; cf.

60 supra c. 2 4 . 2) Dexteram partem hic Gregorius nobiliorem appellat. R.
69*
ille manum non posuerit, illo tristante, nos cum laetitia comedimus* cibum'. Cui ille:
'Faciam', inquid, 'quod praecipis'. Denique, veniente disco cum holeribus, signavit
hereticus", posuitque primus manum suam. Quod cernens mulier, ait: 'Ne feceris, quia
ingrate fero iniuriam sacerdotis'. Et exhibito alio eibo, sumpsit catholicus. In seeundo
vero et tertio ferculo similiter fecit hereticus. Quarto 0 autem exhibito, cuius in medium d 5
sartago fervens advenerat, in qua conpositum erat cibum illud, quod ex conlisis ovis,
parumper mixta farina, dactilorum partibus olivarumque rotunditatibus adsolet exornari,
festinans hereticus, priusquam ferculum illud vel mensam tangeret, elevata in obviam
manu, signat; statimque positum coclearium, sumit 0 , non intellegens, an caleret, ferven-
temque cibum velociter ingluttivit'. Protenus accenso pectore, aestuare coepit, emissum- 10
que cum suspirio inmenso ventris strepitu«, nequam spiritum h exalavit; ablatusque de
convivio, locatus in tumulo, terrenae' molis congeriae est opertus. Tunc exultans pres-
biter nostrae religionis, ait: 'Vere ultus est Deus servos suos'; et conversus ad virum,
Pa. 9,7.8. cuius erat convivium, dixit: 'Periit huius memoria cum k sonitu, et Dominus in aeternum
permanet. Tu vero adpone quod comedam 1 '. Tunc homo ille perterritus, expleto con- 15
vivio, provolutus est ad pedes presbiteri, conversusque m ad fidem catholicam, credidit
cf.Acui8,8. cum domo sua, qui in hac perfidia" tenebatur 0 ; et multiplicata est laetitia, sicut prius
mulier flagitaverat.
80. Arrianorum presbiter cum diacono nostrae religionis altercationem habebat,
proferens contra Dei Filium ac Spiritum sanctum, ut mos* genti est 0 , venenosas adser- 20
tiones. At c ille, cum diu multumque nonnulla de fidei nostrae ratione d disseruisset, et
Sap. 1,4. hereticus perfidiae obcaecatus caligine, quae erant vera respueret iuxta illud, quia: In
malivola anima non introibit sapientia, adiecit, dicens: 'Quid longis sermocinationum
intentionibus fatigamur? Factis rei veritas adprobetur; succendatur igni aeneus, et in
ferventi aqua anulus cuiusdam proieiatur 1 . Qui vero eum ex ferventi unda sustulerit, 25
ille iustitiam consequi conprobatur; quo facto, pars diversa ad cognitionem huius iustitiae
convertatur. Intellege ° itaque et tu, heretice, haec pars nostra, Spiritu sancto adiuvante,
conpleverit'; nihil in sancta Trinitate dissonum, nihil esse dissimile, fatearis'. Consensit«
hereticus huic diffinitioni, et inito usque mane placito, discesserunt; sed fidei fervor,
per quem haec primum diaconus protulerat, coepit, inimico insidiante, tepiscere. Dilu- 30
culo autem surgens, brachium infundit oleo, unguento conspergit. Sed tamen loca
sancta11 cireuit et Dominum deprecatur. Quid' plura? Circa horam tertiam in foro
conveniunt. Concurrit populus ad speetaculum. Accenditur ignis, aeneus superponitur,
fervet valde, anulus in unda ferventi proieitur. Invitat k primum diaconus hereticum,
ut ipse eum a calore auferat. Sed statim recusavit, dicens: 'Qui hanc sententiam pro- 35
tulisti, debes auferri 1 '. Diaconus vero, licet trepidus, tamen dinudat" brachium. Cumque
eum vidisset unguentis hereticus presbiter dilibutum, exclamavit, dicens: 'Magicis
artibus te elitandum putasti, ut haec unguenta diffunderis, nee valebunt ista quae agis'.
Capp. 79. 80. l a . 16. 2.

Cap. 79. a) comedemus 2. b) eheret. 2, corr. c) In q. 16. d) medio" 2 ; medio p. 40
e) sumpsit 2. f) inglutti:vit, ras. n ? l a . g) strepitu 16. h) spü l a . i) nae eras. la.
k) c. s. in litura m. al. 2. 1) cöme:dam, ras. n l a . m) conversumq 16. n) fide 2, corr. m. al.
o) bis- scr., sed eras. 2.
Cap. 80. a) est m. al. superscr. la. b) sie p; et l a . 6; g. illi est v. 2. c) ait 16, corr.
d) oratione deser. l a . e) Liege 1 a, corr. f) conblebit corr. prima m. conpl. 2, «6i si add. g) Consentit 2. 45
h) om. Ib. i) qd 16, corr. m. al. k) invitant 16, corr. 1) auferre 2. p. m) denudabat, ras. ba l a .
1) Simile placitum inter eatholicum et haereticum institutum Greg. Gl. Conf. c. 14. retulit.
Anulum enim igni ddectum catholicus sustulit. De iudirio aquae ferventis v. L. Visig. VI, 1, 3 .
et Grimm, 'Deutsche Rechtsalterthümer' ed. 2, p. 920.
His ita litigantibus*, supervenit diaconus ab urbe Ravenna Iacincthus 0 nomine, scisci-
tansque °, quae esset haec altercatio, ut veritatem cognovit, nee moratus, extracto a vesti-
mentis d brachio, in aeneum dexteram mergit. Anulus enim, qui eiectus fuerat, erat
valde levis ac parvulus, nee minus ferebatur ab unda, quam vento possit ferri e vel
5 palea; quem diu multumque quaesitum infra unius horae spatium repperit. Accende-
batur interea vehementer focus ille sub doleo', quo validius fervens non facile adsequi
possit« anulus a manu quaerentis, extractumque tandem, nihil diaconus sensit in carne
sua; sed potius protestatur, in imo" quidem' frigidum esse aeneum, in sumitatem k
vero calorem teporis 1 modici contenentem m . Quod cernens hereticus, valde" confusus0,
10 iniecit audax manum in aeneo, dicens: 'Praestabit mihi haec fides mea'. Iniecta manuP,
protinus usque ad ipsa ossuum internodia omnis caro liquefaeta defluxit; et sie alter-
catio finem fecit.
81.* Sed et nostro tempore, cum incredulitas ac iniqua Arrianorum seeta in locis
Hispaniae per malorum pessimas assertiones disseminata fuisset, quidam clericus adpre-
15 hensus, christianum se esse confessus est, adserens aequalem" patri Filium et Spiritum
sanctum esse. Cui rex 1 qui praeerat, oblata munera, tamquam maiorem sibi suppliciter
deprecabatur, ut scilicet, conpraessa 0 confessione de sanetae Trinitatis aequalitate d ,
minorem Patri Filium cum sancto Spiritu fateretur. Quod si faceret, et facultatibus
ditaretur et magnus haberetur in populis. Quod ille consilium tamquam morsum viperae
20 fugiens ac iniqui virus mortiferum respuens anguis, adiecit rex: 'Video', inquid, 'duram
intentionem mentis insanae, sed novi temperamentum tuum, ut, quem munera non e
deflectunt, facile tormenta subiciant'. At ille: 'Utinam dignus habear', ait, 'in hac iugu-
lari confessione, nam munera tua tamquam stercus exhorreo'. Tunc iratus rex, iussit
eum ad trocleas extendi et fortiter caedi, interrogans: 'Quid credis?' Respondit: 'Iam
2& dixi tibi: Credo Deum patrem omnipotentem et filium eius lesum Christum'. Post
haec caesus est valde, sed semper durabat in confessione; nee umquam eum a fidei'
linea potuit haec tortura deflectere. Nam in primordio cum caederetur, tres tantum
verberum ictus sensit, qui, ut ipse postea referebat, ipsam animam penetrarunt. Reliqua
vero flagella, tamquam si aliquod« velamentum dorso superpositum fuisset, ita* non
so sentiens, magis fidem quam coeperat, inter tormenta positus, praedicabat. Itaque cum
regi' satisfactum de eius caede fuisset, dimissus est, obtestante eo, ne in terminis
Hispaniae umquam k inveniretur. At ille laetus discedens, in Galliis 1 est regressus1".
Sed ut fides dictis adhibeatur, ego hominem vidi, qui" haec ab ipsius clerici 0 ore audita
narravit.
ss 82. Per hanc* enim confessionem martyres gloriosi ineffabilia" semper salutarium
munerum beneficia meruerunt ac petentibus se° hoc praestiterunt virtute, quod eisdem
domino inpertitum est Creatore, sicut nobis nuper a diacono nostro d relatum, ita*
Capp. 80—82. l a . 16. 2.

Cap. 80. a) li::tig, ras. gi 16. b) Iacinctu' 16. p; Iacinthus 2. c) que eras. la; m. rec.
40 suppl. 2. d) vestimento 2. e) ferre 2. f) deoleo 16. g) posset 2. h) i:mo, ras. m l a .
i) qudS corr. qude 16. k) summitate l a . p. 1) temporis 16, corr. m. al. m) JLXXI. add., sed
eras. 2. n) vaede l a , corr. o) confisns coni. Bordier. p) manum l a ; manus p.
Cap. 81. a) om. 2. b) aequali 16, corr. m. al. c) conphensa l a , corr. m. al. d) aequa-
liter p. e) m. al. superscr. la. f) fideli l a . g) aliquot l a ; ali^d 16. h) a m. al. suppl. Ib.
45 i) regis, expunet. s 16. k) numquam 16, corr. m. al. 1) Galleis 16. m) digressus 16. n) cui l a . 6.
o) clerico 2, corr.
Cap. 82. a) hunc l a , corr.; hac 16, corr. m. al. b) ineffabilium 2, corr. c) sed, ras. d 16.
d) nuper repet., sed delet. 2. e) e. i. g. c. 2.
1) 7s fuit, ut reor, Leuvigildus, qui persecutionem in catholicos movit. S.

6»o. gestum esse cognovimus. Hic autem diaconus, a papa urbis Romanae* Pelagio 1 quo-
rundam martyrum confessorumque adsumpta pignora, cum grandi psallentio vel cleri-
corum officio ac populi inmensi obsequio usque" ad Portum 1 deductus est. Et ingressus
navem, erectis velis ac per illum antemnae, quae modolum crucis gestat, apparatum
extensis 0 , flante vento, pelagus d altum arripiunt e . Qui dum' navigant, ut Massiliensis« 5
urbis portum attingant, adpropinquare coeperunt ad locum quendam, de quo a litore
maris lapideus mons exsurgens ac paulatim decedens", summa' tenus unda in mari
distenditur. Cumque inpellente vento k carina magno impetu ferretur in praeceps, ut
scilicet scopulo inlisa quassaretur, ac nautae discrimen intuentes exitu vociferarent,
diaconus, elevatam' cum sanctis pignoribus capsam, invocare nomina singulorum cum 10
gemitu et voce maxima coepit, deprecans, ut eorum virtute ab hoc periculo perituri
liberarentur. Iam iamque m adpropinquabat navis, ut praefati sumus, ad scopulum; et
statim in sanctorum contemplatione reliquiarum ab" ipso loco commotus cum violentia
maiori ventus huic vento contrarius fluctum elisit ventumquc diversum repulit 0 ac,
navem in pelagus profundum revocatam, cunctos a mortis periculo liberavit. Sicque 15
gyrataP mole periculi, portum quem desiderabant cum Domini gratia ac sanctorum
patrocinio contigerunt. Erant enim reliquiae sanctorum, quorum sacra vestigia Domini
manibus sunt abluta 3 , cum Pauli Laurentique atque Pancrati', Chrysanti Dariaeque
virginis, lohannis atque alterius Pauli 4 , fratris eius, quorum certamina ac palmae victo-
riarum ipsa caput orbis urbs Roma devotae concelebrat. 20
83. Quid vero et de his reliquiis, quas* quondam genitor meus secum habuit,
fuerit gestum, edicam. Tempore, quo Theodobertus" Arvernorum filios in obsidatum tolli
praecepit, pater meus nuper iunctus coniugio, voluit se sanctorum 0 reliquiis communiri,
petivitque a quodam sacerdote, ut ei aliquid de d hisdem indulgeret, quo" scilicet in
viam longinquam abiens tali praesidio tutaretur. Tunc inclusos in lupino aureo sacros 25
cineres circa eum posuit; sed ignarus vir nominum beatorum. Referre enim' erat solitus,
se a multis tunc periculis« eruto; nam et violentias latronum et pericula fluminum,
inprobitates seditiosorum et adsultus ensuum h saepius se evasisse horum virtutibus, testa-
batur. Quid tamen ego de his viderim, non silebo. Post genitoris mei obitum mater
mea haec pignora super se habebat. Igitur segitum advenerat Sectio, et congregati in so
areis' frugum acervi fuerant magni. In illis autem diebus, cum iam semina tritura-
rentur, et sicut L e m a n e k s vestitum segitibus nudum habetur 1 a silvis, intercedente gelu,
Capp. 82. 83. l a . 16. 2.

Cap. 82. a) Romae|nae l a , corr.; Rome p. b) ad P. u. 2. c) om. 2. d) pelatus 16, corr.
e) arripitur 16. f) dum ambulant navigantes, delet. a., ras. es 2. g) Mans. 16, corr.; p. M. u. 2. 15
h) et add., sed eras. 2. i) corr. summo l a . k) vente l a , corr. 1) elevatum la. m) namque
l a , corr. m. al. n) ad 16, corr. m. al. o) reppelit corr. reppulit 2. p) gratia 16. q) Panchrati 16.
Cap. 83. a) quasi 16, expunet. i. b) Teud. corr. Theud. 2. c) r. s. 2. d) aliquidei: | de
corr. m. al. aliquid de eisdem 2 ; sie p. e) Qui 2. p. f) om. 2. g) periculo (coi~r. m. al. periculis)
e. l a ; erutum 2. p. h) sie la; adsultu (s m. al. inseruit) sensuum 16. 2 ; a. sensuum p. i) aereis 40
16, corr.; aeris p. k) Lema 16; Lemmane 2. p. 1) haberentur, expunet. n 16; punctum sequitur la. 6.
1) Cf. Greg. H. Fr. X, 1 : A n n o igitur quinto deeimo Childeberthi regis diaconus noster
ab urbe Roma sanctorum cum pigneribus veniens. — — Diaconus Agiulfus vocabatur;
cf. Vit. Patr. VIII, 6; Duchesne, 'Le Liber pontificalis en Gaule' (Melanges d'archiol. et
d'histoire', Paris 1882J, p. 2 7 7 . 2) Cf. H. Fr. I. I.: Sed nee distetit diaconus n o s t e r , nisi 45
ad episeopatum eius (seil. Gregorii I) de P o r t o rediret, et, qualiter ordinatus f u e r i t , praesenti
contemplatione suspiceret. 3) Id est apostolorum, quibus pedes Christus lavit. R. 4) Ii
sunt celebres fratres germani, Constantiae eunuchi, qui sub Iuliano Apostata Romae passi dieun-
tur. R. 5) Limagne pars Arverniae; cf. Longnon p. 500.
cum non esset unde ignis accenderetur, ab ipsis paleis focos sibi adhibuerant* excus-
sores". Interea recedent 0 omnes ad capiendum cibum. Et ecce inter incrementa d sua
coepit per paleas paulatim ignis spargi. Nee raora, flante notho, acervi ab igne con-
prehenduntur; fit magnum incendium, insequitur' clamor virorum strepitusque mulierum,
5 ululatus infantum. Haec autem agebantur in agro nostro. Quod sentiens* mater mea,
quae haec pignora collo adpensa gestabat, exilit' de convivio, elevatisque sacris pignori-
bus contra ignium globos, ita omne cessit incendium de momento, ut vix inter moles
exustarum palearum vel semina ignis invenirentur; nihil tamen fruges quas adprehen-
derat nocens. Post multos vero annos has reliquias a genetrice suscepi; cumque iter
10 de Burgundia ad Arvernum« ageremus, oritur contra nos magna tempestas, coepitque
c rebris 2 ignibus micare caelum validisque tonitruorum fragoribus" resonare. Tunc
extractas a sinu beatas 1 reliquias, manu k elevo contra nubem; quae protinus divisa in
duabus partibus, dextra 1 laevaque praeteriens, neque nobis neque ulli deinceps nocuit.
At ego, ut iuvenilis fervor agere solet, vanae gloriae inflari supercilio m coepi et tacitus
15 cogitare, non haec tantum sanctorum meritis quam mihi propriae" fuisse concessum,
atque ad socios itineris iactans, ac proferre, quae 0 innocentiae meae Deus praestiterit,
ut haec mererer. Nee mora, elapsus subito sub me equus, ad terram elisit; in quo
casu tam graviter sum contractus, ut vix surgere possimP. Intellexi enim, mihi ista
a vanitate evenissei, satisque fuit dehinc observare, ne me ultra vanae gloriae stimu-
20 laret aculeus. Nam, si evenit, u t r mererer deinceps aliqua de sanctorum virtutibus con-
templare, Dei illa munere per sanctorum fidem praestita praeconavi.
84. In nullo est* enim temeritas utilis, ut illud quisque appetat, quod exercere
non licet. Sic et Brittanorum comes cum graviter a doloribus pedum adfligeretur, et
per medicos expendens substantiam suam, nihil commodius habuisset, dixit" ei quidam
25 de suis: 'Si enim ab eclesia tibi aliquod vas ministerü, quod in altari 0 ponitur, defe-
ratur d , in quo pedes ablueres e , poterat tibi haec causa ferre medellam', — stulti et inertes
non cognoscentes, quod sacrata Deo vasa non debeant ad usus humanos aptari. At
ille celeriter ad eclesiam mittit et patenam argenteam sacrosancti altaris de sacrario
suscepit ibique pedes abluit; sed statim, doloribus additis, adplene debilitatus, numquam
30 postea gressum facere potuit. Sed et Langobardorum' ducem fecisse similiter, conperi.
85. Deflemus* enim scelera nostra et plangimus, cum nos mundos" esse nescimus,
et ad ipsum altare Domini accedentes, audienter 0 sanctum corpus eius et sanguinem,
cum simus actu polluti, potius ad iudicium sumimus, quam ut veniam consequamur.
Nam recolo d , quae in adolescentia mea gestum audivi. Dies passionis erat Policarpi
35 martyris magni et in Ricomagensi» vico civitatis Arvernae eius solemnia celebrabantur•.
Lecta igitur passione* cum reliquis lectionibus, quas canon sacerdotalis invexit, tempus
Capp. 83—85. l a . 16. 2.

Cap. 83. a) inhibuerant l a . b) exsores 16. c) recedunt 2. p. d) crementa 16. e) senties
16, corr. f) elisit l a , corr. m. al. g) Ervernum l a , corr. h) flagoribus corr. m. al. flagroribus 16.
40 i) r. b. 2. k) manum l a et 16 e corr. p. 1) dextre 16. m) supercili::o l a . n) f. c. p . ' 2 , corr.
m. al.; p. c. f. p. o) quod 2. p) possem 2. p. q) evanisse l a , corr. r) d. ut m. 2, corr. m. al.
Cap. 84. a) enim est 2. b) dix::::suis, ras. it ei? 16. c) alteri 16. d) deferretur 2.
e) abluerer? l a , corr. m. al.; abluere poteris p. f) Long. 2. p.
Cap. 85. a) Defle:mus 2. b) mundo 16, corr. m. al. c) sie la. b; audenter 2. p et corr. la. b.
45 d) recole? l a , corr. m. al. e) celebrantur 16, CO>T. m. al.
1) Cf. Verg. Aen. I, 87: Insequitur clamorque virum stridorque r u d e n t u m . 2) Cf.

Verg. Aen. I, 9 0 ; I n t o n u e r e poli et crebris micat ignibus a e t h e r . 3) Atom (Puy-de- Dome);
cf. Longnon p. 5 0 9 . 4) Agitur de epistola ecclesiae Smyrnensis, quam edidit Zahn, Patrum
Ap. Opp., Fase. II, p. 133.
ad sacrificium offerendum advenit. Accepta* quoque turre diaconus, in qua mysterium'

dominici corporis habebatur, ferre coepit ad ostium, ingressusque templum, ut eam"
altari superponeret, elapsa de manu eius ferebatur in aera, et sie ad ipsam aram accedens,
numquam eam manus diaconi potuit adsequi; quod non alia credimus actum de 0 causa,
nisi quia pollutus erat in conscientia. Saepius enim ab eodem adulteria ferebantur 5
admissa. Uni tantum d presbitero et tribus mulieribus, ex e quibus una mater mea
erat, quibus haec videre licitum fuit, ceteri non viderunt. Aderam, fateor, et ego tunc
temporis huic festivitati, sed haec videre non merui.
86. Sic et Epachius presbiter, dum temere quae indignus erat agere praesumpsit,
Dec. 24. divino iudicio solo proiectus oceubuit. Hic enim dum dominici natalis vigilias celebrare 10
eclesiam* expetisset, per singula horarum b momenta egrediebatur de templo Dei ac
in domo sua pocula laseiva 0 , spumantibus pateris, hauriebat, ita ut adfirmarent multi
eum post galli cantum in ipsa nocte vidisse bibentem. Sed cum esset ex genere sena-
torio, et nullus in vico illo Ricomagensi superius memorato iuxta saeculi dignitatem
haberetur nobilior, celebrare solemnia missarum expetitur. Nee dubitat miser vino 15
madefactus appetere, quod ieiunus quisque non sine metu d potest terrente conscientia
explicare. Verum ubi, explicitis verbis sacris, confracto corporis dominici 0 sacramento,
et ipse sumpsit et aliis distribuit ad aedendum, mox equini hinniti ad modum' vocem
emittens, ad terram ruit, ac spumas cum ipsa mysterü sacri particula, quam dentibus
comminuere non valuit, ab ore proiciens, inter manus suorum ab eclesia deportatur. 20
Nee caruit ultra hanc« ephilentiae infirmitatem, sed per singulos lunares cursus incre-
mentis detrimentisque haec semper pertulit, quia ab haustu nimio vini minime infelix
abstenuit. Quo ergo honore quave reverentia haec nox celebrari debeat, praesens
exemplum docet. Quodam tempore, cum in hac solemnitate de vigilia egressus, paululum
obdormissem, venit ad me vir quidam, dicens: 'Surge et revertere ad eclesiam'. Et 25
ego expergefactus, signo crucis opposito, iterum obdormivi. Nee distitit, sed iterat
priora verba idemque" persona 1 . Sed cum nee seeunda admonitus vice consurgerem
et iterum obdormissem, advenit tertio, et alapam inponens maxillae, ait: 'En tu reliquos
ad vigilias admonere debes, et adhuc sopore obpraemeris?' Tunc pavore perterritus,
cum grandi velocitate k ad eclesiam sum regressus 1 . Haec de natalis dominici vigilia 30
dicta sufficiant. Sed ad temerarios revertamur.
87.* Mulier erat adultera ab Hiericho" civitate, cuius haec erat consuetudo teter-
rima, ut, quotiens ab scorto coneipiens partum edidisset, statim suffbeatum terrae recon-
deret, ut scüicet fieret oecultum hominibus, quae Deo et eius angelis non latebant 0 .
ian. e. Hilieet cum dies sanctus epiphaniorum advenisset, et omnes in lordane discenderent 35
abluere tam vulnera corporis 2 quam animae cicatrices, haec cum reliquo populo ad
litus accessit. Cumque levatis usque ad geniculum vestimentis, ut amnem ingrederetur,
mirum dictu d ! fugit aqua ante pedes eius; illa quoque insequente, fluvius ad ripam
aliam premebatur. Haec videntes populi, mirati sunt, tale factum in die celeberrimo
Capp. 85—87. l a . 16. 2. 40

Cap. 85. a) Acceptä q. turre' 2. b) ea 16. c) superscr. 2. d) unitatum l a , corr.
m. al. e) e 2.
Cap. 86. a) eceta 2. b) ra m. al. suppl. la. c) lasciv:a, ras. i la. d) non repetit.,
sed delet. 2. e) dominicis 16, ras. s. f) domum 16. g) om. 2. h) q; superscr. 2; eademque p.
i) persona (t post add.?) 2 ; personat p. k) voloc. l a . 1) reversus l a , corr. 45
Cap. 87. a) om. 2. b) Hyer. 16; Hierico 2. p. c) latebat, sed extr. t in litura m. al. scr. 2.
d) dictum, ras. m 16.
1) capsam cum corpore Domini bene vertu S. Odo, Collat. II, 32 (Migne, Patr. lat.
CXXXIII, p. bll); cf. Fortunat. III, 20. 2) V. supra c. 16.
contigisse; cognoscentesque, mulierem esse facinorosam, interrogant, quid mali fecerit,

ut haec ei in tali confrequentatione populi evenissent. At illa conversa* ad populum,
crimen fatetur», dicens: 'Septem iam a me parvulos editos interfeci, quos de incestu
concipiens metui publicare, octavum adhuc die 0 praeterita sugillavi. Rogo ergo, ut
5 fundatis pro me orationem ad Dominum, quatenus, remissa iniquitate, peccare iam
desinam, ne me caelestis ira consumat'. Haec ea loquente, omnis populus prostratus
ad terram, precem fudit ad Dominum, ut ei misericorditer ignosceret, quod admini-
culante ignavia d deliquisset. Post orationem vero mulier, extensis per e terram brachiis,
spiritum exalavit; quod ob hoc contigisse reor, ne crimen indultum iteraretur ulterius.
10 Cognovit autem populus delictum, cur aquae fluminis ante faciem mulieris recessissent.
Impletumque est illud Salomonis' proverbium, quia: Spiritus Domini fugit fictum. s»p. I,s.
Miraculum hoc ab ore lohannis diaconi 1 factum« ita-cognovi; adserebat enim, se tunc
temporis fuisseh praesentem.
88. Apud urbem enim Tolosaeium ferunt* fuisse quendam Antoninum nomine,
15 iniquum in Deo et omnium hominum" odibilem, eo quod multa perpetraret scelera.
Factum est autem, ut, impletis diebus migrans a saeculo, in basilicam 0 beati Vincenti 2
sepeliretur, in qua ipse sibi vivens deposuerat vas. Verum ubi cunctos sub alta nocte
silentia sopor arripuit, et omnes blandiente somno dedissent membra* quieti, sarco-
phagus ille a sancta d basilica per fenestram proicitur et in medio deponitur atrii. Mane
20 autem facto, ibi repertus est, effractum super se operturium habens. Denique propinqui
illius non intellegentes° virtutem Dei neque sentientes sancti iniuriam, in cuius templo
indignum temere sepeüerant, iterum deposito sarcophagum', in loco quo prius fuerat
altius suffoderunt. Altera vero luciscente die, invenerunt eum« iterum foris eiectum in
medio esse atrii, et sie intellcxerunt magnalia Dei. Ex hoc enim a nullo tactus, usque
•-'5 hodie in loco quo eiectus est in testimonium reservatur. Haec de temerarüs dicta
sufficiant.
89. Vincentius autem vel levita vel martyr 4 Hispaniis martyrium consummavit.
Apud terminum vero* Pictavum vicus est in Arbatilico 5 nomine Becciaco», in quo eius
habentur reliquiae. Cuius solemnitas duodeeimo Kl. mensis undeeimi"•' celebratur.
to Sed incolae loci et praecipue archipresbiter errorem nescio quem passus, ante diem
eam voluit celebrari. Dictis igitur missis, cum ad convivium resederent, ecce unus ex
inerguminis clamare coepit ac° dicere: 'Currite cives, egrediemini d a vico, exite obviam
Capp. 87—89. l a . 16. 2.
Cap. 87. a) conversus l a , corr. b) fatebatur l a . c) diem la. d) ignavi 16. e) super la.
35 fl Solom. 16. g) fatum 16, corr. m. al. h) fugisse, ras. g 16.; p. f. p.
Cap. 88. a) fuerunt 16, corr. b) omnium 16. c) basilica 16. p. d) m. al. suppl. la.
e) in m. al. suppl. Ib. f) sarcophago 2 ; sareofago p. g) m. al. suppl. 2.
Cap. 89. a) o m. al. suppl. Ib. b) undeeim 16, corr. m. al. c) adedere corr. m. al. ac
il. 16. d) egredimini 2. p.
40 1) V. supra c. 1 8 . et Praef. p. 4 5 9 . 2) Basilica S. Vincentii Tolosana nisi hoc loco

non laudatur; cf. Longnon p. 5 3 7 . 3) Cf. Verg. Aen. VIII, 3 0 ; supra p. 526, l. 2 2 . 4) De
S. Vincenlio v. Prudentius, Perislephanon V, ubi v. 1. m a r t y r , v. 3 0 . levita vocatur; cf. Fortun.
VIII, 3, v. 1 5 4 . 5) Comitatus d'Herbauge; cf. Longnon p. 5 6 4 . 6) Bessay (Vendee, arr.
de la Roche-sur-Yon, canl. de Mareuil); cf. Longnon p. 5 6 5 , qui huius vici ecclesiam S. lohanni
45 baptistae, non S. Vincentio dedicatam esse animadvertit. 1) In laterculo Polemii Silvii et in
Calendario Carthaginienri dies 1 1 . Kai. Febr. sancti martyris Vincentii est, dum Gregorio teste idem
martyr 12. Kai. mensis 1 1 . colitur. Cum mensis undeeimus Gregorio Ianuarius fuerit, dies autem
2 1 . Decembris nequaquam congruat, facere non possum, quin Ideleri ('Handbuch der Chronologie' II,
p. 321) contecturam probem, qui pro X I I . K a i . mensis X I : X L K a i . mensis X I I . scribendum
50 esse coniecit. Sed fortasse ipse Gregorius errorem commisit. (G. W.)
beato Vincentio! Ecce ad vigilias venit! Ecce festa eius crastino* habeturi eritis die!'
Haec eo dicente, renovant solemnia et tota nocte in vigiliis excubant. Mane autem
facto, dum missarum mysteria celebrarentur, et" hic inerguminus, qui adventum sancti
praedixit, et alii cum eodem duo mundati sunt; sed et duo paralytici ipsa die directi
sunt. Et sie a festivitate cum laetitia est discessum. 5
Cum autem reliquiae eius a quibusdam peregrinis defererentur 0 , ad Ceratinsim11-1
Turonicae urbis vicum aecesserunt, ibique ad tugurium cuiusdam pauperis deferentes,
suscepti e sunt. In crastino autem duo paralytici super haec pignora aeeeperunt gressum,
unusque caecus lumen reeepit.
Haud procul autem ab illo vico est alius quem Orbaniaco'- 2 vocant, in cuius 10
eclesia« huius sancti habentur reliquiae". Quae cum a furibus ablatae fuissent, et ipse
qui easdem abstulerat in Biturigo cuidam abbati, aeeepto pretio, reliquisset, revelatum
est abbati, ut 1 eas loco unde dimotae k fuerant restauraret. Nihilhominus et archi-
presbitero huic monasterio propinquo per visum manifestatum est, ne penitus moras
innecteret ad restituendum. Quas acceptas cum psallendo deferret, homo quidam, qui 1 15
per annum integrum oppraessus gravi aegritudine deeubabat, inter suorum deportatus
manibus, ut velum, quo sanetae tegebantur favillae, adorans suppliciter osculavit, mox
conpraessa infirmitate sanatus, exsequüs martyrialibus cum reliquis est secutus.
90. Eulalia gloriosa apud Emeritam 3 urbem passa, magnum miraculum in die
immolationis suae populis profert. Sunt igitur ante eius altare, quo sancta membra 20
teguntur, tres arbores, sed ignarus* ego, cuius sint generis. Cumque iam medio mense"
deeimo 4 , quando eius passio celebratur, sint 0 ab omni foliorum decorae nudatae, ea die
inluceseente caelo in modum columbae alitis flores proferunt suavitatis, scilicet quod
sanctus eius spiritus in columbae 5 speciae penetraverit caelos, et quod beatum eius
corpusculum iam exanime vestibusque nudatum nix caelitus deeedua moUi vellere con- 25
texisset*. Quod miraculum si solita arbores protulerint libertate, seit populus sibi
Capp. 89. 90. l a . 16. 2.
Cap. 89. a) crastina 2, corr. b) m. al. suppl. Ib. c) sie 16; defferrerentur 2 ; deiferrentur
la et 2 e corr. d) Ceratinsf 2, sed virgulam m. al. adiecit. e) sunt susc. 2. f) Orbanico l a , corr.;
Orlianicump. g) ecclesiam l a . h) li suppl. 16. i) u 16, corr. m. al. k) demptf 2. p. 1) om. 2. SO
Cap. 90. a) igna::rus la. b) post m. 5 litt. ras. 2. c) om. Ib.
1) Cere (arr. Tours, cant. Bleri); v. Longnon p. 2 6 8 . 2) Orbigny (Indre-d-Loire, arr.

Loches, cant. Montrisor); cf, Longnon p. 2 8 3 . Ecclesia ab Euphronio episcopo (a. 5 5 6 — b ! 3 ) ibi
construda est; v. Greg. H. Fr. X, 3 1 . 3) Merida iam vocatur. S. Eidaliae passionem Pru-
dentius, Peristephanon III, primus celebravit; cf. v. 1 8 6 : S5
Nunc locus Einerita est tumulo
Clara colonia V e t t o n i a e .
V. diam Fortunat. VIII, 8, v. 170. 4) Die srilied 10. Decembris S. Eulalia colitur.
5) V. Prudentius l. I. v. 1 6 1 ;
Emicat inde columba r e p e n s , 40
Martyris os nive candidior
Visa relinquere et a s t r a sequi.
Spiritus hic e r a t Eulaliae
L a c t e o l u s , celer, i n n o e u u s .
6) V. Prudentius l. I. v. 1 7 5 : 45
Ecce nivem glacialis hiems
I n g e r i t et tegit omne forum:
Membra tegit simul Eulaliae
Axe iacentia sub gelido
Pallioli vice linteoli. 50
annum vel praessuris vacuum vel frugibus plenum. Quod si tardius flores ex more
paruerint, cognoscit plebs, sua hoc fieri noxa; nam, priusquam erumpant, quaerula ad
sepulchrum martyrae ac maesta decumbet*, deprecans, ut solitam promereatur conspicere
gratiam; sed nee psallendo procedit, si haec manifestata non fuerint. Iam si placatur"
& martyr a lacrimis plebis, emergunt protinus ex. arboribus gemmei 0 flores, qui odore
nectareo respirantes, animi maestitiam.et adventu laetificent et reficiant suavitate. Dehinc
diligenter collecti et in basilicam sacerdoti d delati, processio cum gaudio celebratur;
nam et hos flores saepius infirmis prodesse cognovimus.
91. Quodam tempore Felicis martyris basilica a* furibus est effracta. Hic vero
io martyr inGerunda 1 Hispaniae 0 passus 0 est urbe d . Für vero, adprehensis palliis siricis,
textis auro monilibusque exornatis, cum reliquis ornamentis abscessit. Quo eunte, con-
iungitur 0 ei homo ignotus, interrogans, quo pergeret. Cui ille respondit: 'Si sermo
meus occuleretur tecum, ostenderem tibi thesaurum magnum'. Et ille: 'Ostende', ait,
'quae volueris, totis a me obtegitur viribus'. At ille ostendit ei species illas, dicens:
is 'Si in aliis haec' regionibus venundantur, utroque nostrum lucrum inferunt multum'.
Et ille: 'Ego sum', inquid, 'homo, cui« in diversis regionibus multi habentur amici, et
est mihi domus magna atque secreta. Si haec in ea posueris, deinceps cum libuerit
venundabis'. Et praecedens, sequebatur homo cum sareina, putans se ad aliam duci
urbem. Concluserat enim" Deus oculos eius, et non cognoscebat, quia per viam quam
20 venerat regrediebatur. Quid multa? Pervenitur ad basilicam sancti, et ait ad eum
vir: 'Ecce domum de qua locutus sum tibi 1 ! Ingredere et depone sarcinam tuam!'
Ille quoque ingressus est. Verum ubi k , deposita sareina, coepit aspicere, ad se reversus,
cognovit basilicam sancti, de qua res illas abstulerat; vir autem iam recesserat ab eo.
Et sie euneta quae eum viro illo gesserat populis enarravit. Unde indubitatum est,
25 ipsum ei 1 beatum martyrem apparuisse.
Huius reliquiae apud Narbonensim basilicam retenentur. Sed cum huius aedis
altitudo™, ne Liguria"- 2 , quod est locus 0 amoenissimus, a palatio regis non cerneretur,
arceret, contulit haec cum Leone' consüiario rex Alaricus. Qui ait: 'Deponatur ex hoc
aedificio una struetura machinae; rex quae placuerit liberius contemplabif. Et statim
so vocatis operarüs, idem consiliarius humiliavit basilicam sancti aedifieiis non meritis.
Sed ille protinus lumen caruit oculorum.
92. Callagurris*- 4 autem urbs" Hispaniae Emeterium Celedoniumque martyres
Capp. 90—92. l a . 16. 2.

Cap. 90. a ) sie la. b) p l a c a b a t u r 16. c) f. g. 2 . d ) sacerdoti:, ras. s 2.
35 Cap. 91. a ) m. al. superscr. la. b) H y s p . 16, fere. c) est p . 2. d) urbe:, ras. m 2.
e) c o n v i n c i t u r 16. f) m. al. superscr. 2. g) :cui, ras. q la. h ) ei 16. i) om. Ib. k ) ibi 16.
1) i. m. b . l a ; i. ei m. b . p. m ) de cod. 5. cf. p. 4 8 1 , n . 1. n ) L i g u r i a 16. o ) locis 16, corr.
Cap. 92. a ) C a l a g . l a . p. b ) urbis la.
1) V. Prudentius, Perixtephanon IV, 29:

40 P a r v a Felicis decus exhibebit
A r t u b u s sanctis locuples G e r u n d a .
Gerunda (iam Gerona) in Catalaunia sita est. 2) 'La plaine de Liviere'; cf. Longnon p. 6 0 9 . Ecclesia
S. Felicis Narbonensis inter Liguriam et Capitolium ('Capdueilh') sita est. 3) Leo iam Eurici
consiliarius fuerat, ad quem Sidonius ep. 2 4 . I. IV. et 8. I. VIII. (ed. Baret) dedit. De eodem
45 v. Ennodii V. Epiphanii (ed. Vindob. tom. VI, p. 3b2): E r a t p r a e t e r e a ea t e m p e s t a t e consiliorum
prineipis et m o d e r a t o r et arbiter L e o nomine. Quem etiam Alarico familiärem fuisse, ex hoc
Gregorii loco colligi polest. 4) Gregorius Prudentii 'Hymno in honorem sanctorum martyrum
Emeterii et Chelidonii Ccdagurritanorum' (Perislephanon I) usus est. Calagurris - Nassica iam
Calahorra vocatur; cf. Kiepert, 'Geographie p. 495.
70*
gestat; saepe a* beatorum virtute miracula cernendum diversarum aegritudinum medica-

mina capit'. Hü etenim martyres a persecutore conprehensi et ad supplicium rapti,
dum diversis poenis aflicerentur ob divini nominis confessionem, excepta ultimae dam-
nationis sententia, deducuntur ad decollandum. Cumque eorum capita lictor incideret,
miraculum populis magnum apparuit. Nam unius" anolus orariumque alterius nube 5
susceptum est et in 0 caelis evectum. Viderunt haec omnes qui aderant, et usque quod
acies oculorum intendere potuit, fulgorem auri candoremque lentei suspectu sequebantur
attonitu. Praebet huius rei testimonium Aurelius Clemens in libro Coronarum 2 his
versibus d , dicens:
Illa laus occulta non est nee senescit tempore, i»
Missa quod sursum per auras evolarunte munera,
Quae viam patere' caeli praemicando ostenderent.
Illius fidem% figurans, nube fertur anolus;
Hic sui dat pignus oris, ut ferunt, orarium.
Quae superno raptah flatu, lucis intrant intimum. is
Per poli liquentisi axem fulgor auri absconditur,
Ac diu visum sequacem textilis candor fugit:
Subvehuntur usque in astra nee videntur amplius.
93. Cyprianus' 3 beatissimus Carthaginensis D et antestis et martyr salutem saepius
infirmis supplicantibus praestat, in cuius basilica analogius 4 , in quo libro superposito ° 20
cantatur aut legitur, mirabiliter conpositus esse refertur. Nam ex uno lapide marmoris
totus sculptus d adseritur, id est mensa desuper, ad quam per quattuor gradus ascen-
ditur, cancelli in circuitu, subter colomnae; quia et pulpitum habet, sub quo octo per-
sonae reeipere possunt. Qui numquam ibi nullo ingenio potuit exhiberi, nisi virtus
martyris praestitisset. 25
5
94. Septem vero germanorum, qui apud urbem Ephesum* requieseunt, haec est
ratio. Tempore Decü imperatoris, cum persecutio in christianos ageretur, septem viri
conprehensi sunt et dueti sunt coram principe. Horum nomina haec sunt: Maximianus 6 ,
Capp. 92—94. l a . 16. 2.

Cap. 92. a) sie la. 2; ab ecrum 16. p. b) unus 16. p. c) i 16, corr. m. al. d) verbis 2, 30
corr. m. al. e) evel. 16, corr. m. al. f) pat 2 , corr. m. al.; patrie p. g) fi:dem, ras. e 2.
h) rapta:, ras. t 2. i) loquen | quentis 16.
Cap. 93. a) Cipr. 16. p. b) Cartag. l a , corr.; Castiginensis 16; Carthag. 2. c) suposito 16,
corr. m. al.; s. om. p. d) scalptus l a ; scultus 2.
Cap. 94. a) Epesum 16, corr.; E. u. 2. 35
1) Prudentius l. I. v. 114:
M a r t y r u m cum m e m b r a nostro c o n s e c r a v i t oppido,
Sospitant quae n u n c colonos, quos H i b e r u s adluit.
2) Prudentius l. I. 1, 8 2 — 9 0 . 3) Cypriani Acta procons. et Vitam per Pontium scriptam
ed. Hartel, Cypr. Opp. tom. III, 3, p. XC sqq. 4) Est pulpitum; cf. Ducange ed. Favre I, p. 2 3 8 . 40
5) Passionem septem dormientium Gregorius ipse ex interpretatione Syri cuiusdam in linguam
Latinam transtulit; cf. infra: quod passio e o r u m , quam Siro quodam i n t e r p r e t a n t e in L a t i n o
transtulimus, plenius p a n d i t . Quod opusculum Bollandiani, codice S. Audomari reperto, cui haec
subieda sunt (AA. SS. 2 7 . Iul. VI, p. 389,): Explicit passio sanctorum m a r t y r u m septem dor-
mientium apud Ephysum translata in L a t i n u m p e r G r e g o r i u m episcopum, i n t e r p r e t a n t e l o h a n n e 45
S y r o , quae observatur sexto K a i . Augusti, Gregorio primum adiudieaverunt. Neque erraverunt,
nam et in sermone et in rebus geslis Passio accurate cum Miraculis convenit; cf. Praef. p. 4 6 1 .
Eandem Passionem excerptam Photius, Bibl. cod. 253 (ed. Migne, Patr. Gr. CIV, p. 99J
memoriae tradidit. 6) Gregorius eadem nomina in Passione tradidit. Haec sunt Photii: TÖ
Malchus, Martinianus, Constantinus, Dionisius, Iohannes, S e r a p i o n ; qui diversis verbis*

t e m p t a t i , ut c e d e r e n t , nequaquam adquieverunt. Imperator vero pro eügantia eorum,
n e in momento perirent, spatium tractandi indulget. At illi in unam se speluncam 1
concludunt, ibique per multos dies habitaverunt. Egrediebätur tamen u n u s 2 ex eis et
5 c o n p a r a b a t victus et q u a e " necessaria e r a n t " exhibebat. R e v e r t e n t e 0 autem imperatore
in eadem civitate, isti petierunt ad D o m i n u m , ut eos a b hoc periculo dignaretur eruere;
factaque oratione, prostrati solo obdormierunt. C u m q u e imperator didicisset, eos in hoc
antro m o r a r i , n u t u Dei iussit os speluncae m a g n i s d lapidibus oppilari, dicens: 'Ibi
intereant, qui diis nostris immolare noluerunf. Q u o d d u m ageretur, quidam christianus
10 in tabula plumbea* nomina et martyrium eorum scribens, clam in aditu cavernae, prius-
quam oppilaretur, inclusit. P o s t m u l t o r u m 0 vero a n n o r u m curricula, cum, data eclesüs
p a c e , Theodosius christianus obtenuisset i m p e r i u m , surrexit hereses i n m u n d a ' Saddu-
ceorum«- 4 , qui negant resurrectionem futuram. T u n c quidam civis E p h e s i u s 5 , dum
caulas ovibus secum montem* ipsum facere destinat ac lapides divolvit ad coaptanda
15 earum septa, ignarus quae agerentur i n t r o r s u m , patefeeit ingressum eius; non tamen
cognovit a r c a n u m , quod habebatur intrinsecus. D o m i n u s autem inmisit septem viris
spiritum vitae, et surrexerunt, putantesque, quod una tantum nocte dormissent, miserunt
p u e r u m h u n u m 6 ex s e , qui cibos emeret. C u m q u e veniens supra portam civitatis
vidisset crucis gloriosae signaculum audissetque per Christi nomen iurare populum,
20 obstipuit; prolatisque n u m m i s , quos a tempore Decii 1 habebat, a mercatore conprehen-
d i t u r , dicente sibi, quia: 'Absconditos a n t i q u i t u s ' thesauros repperisti'. At ille negans,
deducitur ad e p i s c o p u m 8 ac iudicem civitatis. Cumque a b his a r g u e r e t u r , conpellente
necessitate, absconditum misterium revelavit et deduxit eos ad speluncam, in qua viri
erant. Cumque ingrederetur episcopus, invenit tabulam plurabeam«, in qua omnia
25 *) cui C h i l e i 5 nomen est m. al. in marg. add. 16.
Cap. 94. l a . 16. 2.

Cap. 94. a) nrbis 16. b) om. 2. c) Revertenti 2 , corr. m. al. d) magis 16, corr.
e) multum 2, corr. m. al. f) in mundo 16. g) Saducaeorum l a . h) u. p. 2. i) Dicii 16,
corr. m. al.
30 UUQTÜQIOV TWV ä y i u v tnxd n a i S w Ma§iu.iavov, 'IdfißXixov, MrioTiuov, Aioviiötov, ' E ^ u x o v o x o v -

8iav6v, 'AvTWvtvov x a l 'Iwdvvnv. Serapion igitur Gregorii est Antoninus Photii. 1) EJTl Ti
öJuiAaiov EV öfjft jrAT)öic£om Tij 'Eipsciiov SiaxEtn-Evov [iriToonÖAEi Phot. I. I. 2) Cf. Pass.
I. L: e l e g e r u n t q u e Malchum, ut abiens clam in u r b e m cibos e m e r e t ; Photius l. I.: Öv JlQOEtltEV
'Idu.ßAlXOV 6 Xöyos. lamlicus etiam in Actis Syriaris Nitriensis monasterii, AA. SS. Iul. VI,
35 p. 3 8 8 . vocatur, 'filius Rufi electi, qui est ex optimatibus'. 3) Cf. Pass. I. I.: Hi (seil. Theodorus et
Rüben) scribentes in tabulis plumbeis omnem historiam s a n c t o r u m , posuerunt eas in introitu
cavernae intrinsecus. Quibus de tabulis apud Photium nihil legitur, sed in Actis Syriacis l. I.
laudantur. 4) V. Pass. I. I.: Cuius in t e m p o r e i m m u n d a illa S a d d u c a e o r u m seeta surrexit.
volens evertere spem resurrectionis, dicens, q u i a : 'Mortui non r e s u r g u n t ' . C a p u t autem huius
40 haeresis fuerunt T h e o d o r u s et Gaius episcopi. Theodorus Aegarum episcopus, qui cum multis
haereticis mortuorum resurrectionem negabat, hoc miraculo divulgato, obmutuit; cf. Photius l. I.
5) V. Pass. I. I.: E r a t autem t u n c a p u d Ephesium D a l i u s quidam valde dives in p e c o r i b u s ,
qui circumiens montem Celeum, iussit p u e r o s suos, d i c e n s : ' P r a e p a r a t e hic caulas ovibus nostris'.
ASÖAtOg monti» possessor a Photio vocatus est. 6) Malchum. 1) Cf. Pass. I. I. p. 390:
45 At illi numisma argentei intuentes, d i x e r u n t : 'Hic homo thesauros r e p e r i t a n t i q u o s , nam ecce
a r g e n t e o s de temporibus Decii profert'. 8) Cf. Pass. I. I.: Viri autem euin a p p r e h e n s u m
dueunt ad episcopum Marinum atque ad praefectum u r b i s ; et Photius l. I.: Maput) 8 E Trjc, EV
3
E<p£öU) EXXArjaias Tag tEods (pQOVTtSac, £yx£XElQlö|livov. 9) V. Pass. I. L: Ingressus epi-
quae pertulerant* habebantur scripta, locutusque cum eis, nuntiaverunt haec cursu
rapido imperatori Theodosio. At ille veniens, adoravit eos pronus" in terram; qui tali
colloquio cum eodem usi sunt principe: 'Surrexit, gloriosae auguste, hereses, quae
populum christianum a Dei promissionibus conatur evertere 0 , ut dicant, non fieri resur-
rectionem mortuorum. Ergo ut scias, quia omnes iuxta apostolum Paulum d ' repraesen- 5
tandi erimus ante tribunal Christi e , idcirco iussit nos Dominus suscitari et tibi ista loqui.
Vide ergo, ne seducaris et excludaris a regno Dei'. Haec audiens Theodosius imperator,
glorificavit Dominum, qui non permisit perire populum suum. Viri' autem iterum
prostrati in« terram, obdormierunt; quibus cum Theodosius imperator sepulchra ex auro
fabricare velit", per visum prohibitus est, ne faceret. Viri 2 autem usque hodie palliolis 10
siricis aut carbassinis cooperti in ipso loco requiescunt. Quod passio eorum, quam Siro 1
quodam 3 interpretante in Latino transtulimus, plenius pandit.
95. Ferunt autem fuisse apud Armoeniam* quadraginta octo 4 viros, qui in ipsos"
montes Armoeniae*, in quibus prae altitudine nimia magno frigore aquae 0 et terra
restringitur, passi sunt. Quorum montium celsitudinem non parvam esse, legis lator 0 15
exponit 5 , cum super eos arcam a Noe fabricatam requievisse ait. Ibi effossam persecutor e
terram cisternam magnam efficiens, aquam repleri iubet; nudatosque' viros, ligatis«
post tergum manibus, in lacum gelu h concatenatuin 6 praecepit p o n i ' , succensum
e regione balneum, dicens: 'Elegite e duobus unum. Aut in isto frigore k Christum
vestrum confessi deficite, aut negantes, oblato diis sacrificio, ad balneum eonvolate, ut so
possitis vivere et non malae propter crucifixuni hominem mori'. Negantibus quoque
eunetis sacrificare daemonüs, videt custos eorum quadraginta octo' Coronas pretio-
sissimas e caelo dilapsas discendere super capita virorum et una 1 quoque earum revo-
cari. Defecerat enim fides viri unius, et protinus relictis satellitibus, velociter ad bal-
neum convolavit; immolatisque victimis, honoratus a praeside in balneo tepenti ablutus 25
est, excepturus in posterum perpetui ignis supplicium. Haec custos ille, ut diximus,
cernens, voce magna proclamat, se christianum esse, dicens: 'Cum hisdem mori desidero'.
Nee mora, diversis poenis affectus, spoliatur veste, non fide, et in lacum ponitur, frigora
cum reliquis perpessurus, sed adepturus coronam, quam miser perdiderat. Iam enim
Capp. 94. 95. l a . 16. 2. so

Cap. 94. a) pertulerunt 2, corr. •... al. b) protinus, expunet. ti 16. c) avert. l a . (con. m. al.) p.
d) Paulü:, ras. 1 l a ; Paulo 2, corr. e) ::xpi, dei. ili 2; om. p. fl vir 16. corr. m. al gl in marg
suppl. 2. h) vellet 16. 2. p. i) Syro 2.
Cap. 95. a) Armen. 2, corr. b) ipso l a , corr. m. al. c) quae l a . corr. m. al. d) latore lo.
e) se m. al. suppl. la. f) nugatosque 2, corr. g) ligatisque postergum 16. In genu 16. ii pino 16, .15
corr. k) frigorem l a . 1) unä 2 et 15 e corr. p.
s c o p u s , r e p e r i t scrinium duobus sigillis a r g e u t e i s p r a e s i g u a t u m , egressusque f o r a s , convocaus

multitudinem civitatis, cum praefecto aperuit sigilla et invenit duas tabulas p l u m b e a s , in quibus
scripta e r a t omnis passio e o r u m . 1) 2. Cor. 5, 1 0 . 2) Viri — r e q u i e s c u n t desunt in
Passione. 3) lohanne; cf. supra p. 5 5 0 , l. 4 6 . 4) V. II. Fr. X, 2 4 : T u n c etiam et basilica 40
sanctorum quadraginta octo m a r t y r u m , de quibus in libro Miraculorum m e m i n i , qui in illa
regioue passi sunt, succendere nisi s u n t ; sed 4 0 tantum homines fuisse constat, qui Licinio
imperatore Sebastiae in Armenia passi sunt; v. ' l u m w o v xov XQVöoöTÖfiOV EX TOÜ EVXUfjiov tic, xov±
dyioug u' udoxvqa<z in Bibl. Photii cod. 2 7 4 . (ed. Migne CIV, p. 23b); d Ruinart, Acta Marl,
p. 544. -4c<a 4 0 martyrum, quae edita sunt, Gregorius minime novit. 5) Gen. 8, 4. 6) Cf. *s
Passionem, AA. SS. 10. Mart. II, p. 2 0 : A d d u c e n t e s autem e o s , statuerunt in medio stagno
uudos in glacie. — — Erat autem et lavacrum, de quo calefierent, ut, si quis eorum voluisset
praevaricari, refugeret ad lavacrum caloris et calefaceret se. 7) V. Passionem l. L: et vidit
Coronas d e s c e n d e n t e s de caelo numero triginta novpiu.
virorum emortua erant* frigore corpuscula, et dentibus in se conlisis, ipse quoque

vocis sonitus claudebatur; unum tantum murmur orationis caelo ab arcanis pectoris"
inlabebatur notum soli Deo, qui novit occulta cordis. Tremebant fessi ° artus tam
inaedia quam pruina; erat spes caelo intenta, iam carne praemortua. Interea iudex
5 iniquus, amotis limphis, balneum succendi d septuplum iubet 1 , ut scilicet quos algor
non laxaverat incendia saeva dissolverent. Producuntur viri e lacu, confessi Christum,
mittuntur inter aestuantes ignium vapores; sed sustinent patienter inlata supplicia, ut
maiorem accipiant palmam. Denique in his relinquentes e corpora, animas Christo
tradentes, martyrium consummaverunt in pace. Tunc praeses victum se eorum con-
10 stantia' cernens, putans, vel mortuos possit vincere, qui viventes superare non quiverat,
iussit ipsa« deinceps exuri corpuscula et in flumine propinquo iactari. Quod cum factum
fuisset, miraculi novitas flentibus christianis apparuit." Restetit igitur unda nee ossa
semiusta absorbuit, sed super se tamquam conmendata sustenuit; et sie" collecta a chri-
stianis gaudentibus, honore dignissimo tumulata sunt.
15
96. Sergius 2 quoque martyr multa signa in populis" facit, curans infirmitates
sanansque languores fideliter deprecantium 3 . Unde agitur, ut ex hoc ingentia" basilicae 4
vel° promittantur vota vel munera deferantur, ex quibus nihil omnino licet subtrahi aut
auferri d . Quod si quis fecerit e , mox iudicium aut nothae aut mortis ineurrit. Ob hanc
vero defensionem multi res suas' sancto devovent, scilicet ut eius virtute munitae non
•-'o diripiantur a malis. Denique anus erat exigua et, credo, euangelicae illi pauperculae cf.Luc.«i,i.
similis, quae quondam duo minuta, cum nihil aliud haberet, in gazophilatium devotae
iaetavit. Ergo haec paueulos« gallinarum pullos habebat, quos ex voto basilicari ditioni
subdiderat 5 , datura in domo ipsius, cum necessitas flagitasset. Igitur cum ad festivi-
tatem sancti" multi populi advenissent, duo, conventione facta, qui hos pullos olim
Ü5 viderant*, unum furto subtrahunt, incisoque capite, detractis plumis 1 truncatisque pedibus,
positum k in vasc cum aqua super ignem levant instanterque succendunt. Fervet autem
latex validissime, sed caro furtiva non coquitur. Etiam fervendo aqua consumitur, nee
prorsus pullus ille" mollitur. Temptant crebro manibus et unguem eonantur infigere,
sed duriorem sentiunt, quam nfisissent. Interim adsunt 1 convivae evocati ad aepulum,
30 nullatenus sumpturi" 1 de apparatu. Extat mensa niveis velata mantilibus, opere plumario"
exornata. Conversis eibis in nova duritia, catinus 0 limphis saepe diluitur, sed nihil
coctum, quod in eo exhibeant, invenitur; sicque novo miraculo aepulis redactis in saxo,
eonfusis invitatoribus, vereeundantibus invitatis, a caena cum pudore discessum est.
97. Duo vero gemini*, Cosmas scilicet et Damianus" ' , arte medici, postquam
i5 christiani 0 effecti sunt, solo virtutum merito et orationum interventu infirmitates lan-
Capp. 95—97. l a . 16. 2.
Cap. 95. a) erat l a , corr. b) pectoribus 2, corr. m. al. c) fessis 16. d) sept. succ. 2.
<•) reliquentes 16. f) constantiS 2, COIT. g) d. i. 2. h) si 16, corr. m. al.
Cap. 96. a) populi 16, corr. b) ingenti l a ; m. al. superscr. 2. c) munera add. la.
40 il) ferri 16. e) ecerit 2 , corr. m. al. f) sua 16, corr. m. al. g) pauperculos 16, ras. .per.
h) m. al. superscr. 2. i) pulmis 2, corr. m. al. k) positumque 2. 1) ad in marg. suppl. 2.
m) snpturi 16. n) pulmario 16. o'l catinis 2, corr.
Cap. 97. a) germani 16. b) Daminnus l a , corr. c) ani suppl. la.
1) Id Gregorius solus narravit; reliqui audores sandos, cruribus confractis, combustos esse
45 tradunt. 2) Sergius d Bachus, quorum Acta ed. Boll. 1. Od. III, p. 8 6 3 , Maximiano im-
perante passi sunt. 3) De pollice S. Sergii v. Greg. H. Fr. VII, 31. 4) Resaphensem
S. Sergii ecclesiam Bollandiani intellegunt. 5) De animalibus votivis v. infra Mir. S. Iul. c. 3 1 .
6) Die 1. Octnbris. 7) SS. Cosmas et Damianus 'christiani industrii artis medicae' a. 2 9 7 .
passi esse dieuntur. Coluntur d. 2 7 . Sept. Acta Graeca et Latina ed. Bollandiani 27. Sept.
50 VII, ^ . 4 6 9 sqq.
guentium depellebant; qui diversis cruciatibus consummati*, in caelestibus sunt con-

iuncti, multa miracula incolis ostendentes. Nam si quis infirmus ad eorum sepulchrum
fide plenus oraverit, statim adipiscitur medicinam. Referunt etiam plerique, apparere
eos per visum languentibus et quid faciant indicare; quod cum fecerint, sani discedunt.
Ex quibus multa audivi, quae insequi longum putavi, hoc aestimans posse sufficere 5
quod dixi. Cuncti" fideliter deprecantes sani discesserunt 0 .
98. Focas' quoque martyr et ipse his martyribus regione coniunctus apud Syriam
requiescit; qui, post multas quas pro nomine Redemptoris est passus iniurias, qualiter
de antiquo illo* serpente triumphaverit, hodieque populis declaratur. Denique si in
quempiam in his locis coluber morsum stringens venena diffuderit, extemplo qui per- io
cussus est ut ianuam atrii, quo martyr quiescit, attigerit, conpraesso tumore, evacuata
virtute veneni, salvatur. Ex quibus nonnulli, ut celebre vulgatum est, iam tumidi malae
bestiae ictu, iam toto corpori 0 , incrassante veneno in hoc, perflati, ut spiritum exalarent
inter manus delati et in atrio positi, sunt sanati; nee umquam ab hoc virus obire hominem
fas est, si sacrum limen fide plenus attigerit. if>
99. Domitius equidem alius martyr in hac*- 2 habetur regione, qui cum multa
beneficia incolis praestet, sciaticis tamen veloci virtute medetur. Nam fertur ab hoc"
sanctus 0 fuisse, dum in d corpore esset positus, dolore detentus. Denique cum multis,
ut diximus, in hac necessitate laborantibus mederetur, quidam ludaeus ab ipsa infirmi-
tate correptus sancti basilicam, quamquam Christo non crederet, devotus tamen expetüt e , 20
seque ad ianuam atrii deponi praecipiens, indignum se esse vociferans, qui sanctum
limen ingrederetur. Aiebat enim: 'Scio, me quidem, gloriose martyr, legis velamine
obcaecatum, cui tu inpertire misericordiam dedigneris; sed nunc a d ' te confugio et
supplex tuam misericordiam posco, ut, avcrsa prius infirmitate corporea, languorem
increduütatis avellas«'. Haec cum ante portam aulae fateretur, adveniente nocte, obdor- *&
mivit; sed martyr beatus non longi spatio temporis distulit miserere. Igitur ea nocte
visitans aegrotum per somnium", iussit recedere sanum. At ille expergefactus sentit 1
se redditum incolomitati, confessusque, Christum filium Dei esse salvatorem mundi,
sanus abscessit. Quod videntes christiani, qui in ipsa tenebantur infirmitate, quaeri-
monias sancto inferunt, dicentes: 'Ecce, nos bene Deum confessi necdum meruimus k 30
liberari, et hic incredulus in Christum regem, circumcisus carne, non corde, sanus
abscedit!' Et haec dicentes 1 , cum"1 ira lychnos basilicae, qui ex camera dependebant,
comminuere coeperunt. Sed nee his defuit misericordia postulata; nam ipsa die sanati"
ad propria sunt regressi.
100. Multa de Georgio 3 martyre miracula gesta cognovimus, de quibus pauca 35
Capp. 97—100. 1«. 16. 2.
Cap. 97. a) insunimati 16. b) euncris la. c) discedunt 2.
Cap. 98. a) illos, expunet. s 16. b) corpore 16. p.
Cap. 99. a) hoc 16, corr. m. al.; hab. in h. r. 2. b) hac? 16, corr. c) sei 16, corr.; sacratus p.
d) e. i. c. 2. e) expetit 16, corr. f) a te 16. g) 11 e corr. m. al. la. h) somnum 16. 4«
i) sensit l a . k) meruimur 1«. 6. 1) dicente l a . m) c. i. m. al, in marg. suppl. 2. n) sanitati, ras. it 16.
1) Huius Phocae martyris natale apud Antiochiam celebrant vulgata Martyrologia die
5. Marlii. An idem sit qui hortulanus apud Synopcn vixit, quique a S. Asterio Amaseno laudatur,
•non adeo cerlum est. Viele Acta Mart. ed. pr. p. 6 2 7 . et Bolland. ad 5. Mart. I, p. 3 6 6 . R.
2) Idem videtur esse ac Domitius Persa, quem sub luliano apostata passum esse Graeci tradunt; 45
cf. AA. SS. 5 . Iul. II, p. 2 2 6 . 3) Plura quidem de S. Georgio vulgati auetores habent; sed
eius Ada plane sunt fiditia. Varios cruciatus quos pertulit narrat Fortunatus Carm. II, 12.
Celebrem eius memoriam fuisse in Oriente et Occidente, probant complures basilicae in eius honorem
iam saeculo sexto construdae et plerique istius aevi auetores, de qv'lus fuse Bollandiani ad diem
2 3 . April. III, p. 100 sqq. R. 50
locuturus* sum. Huius enim reliquiae cum reliquorum sanctorum a quibusdam fere-
bantur; sed cum portitores b ad locum quendam Lemovicini 0 termini advenissent, ubi
iam pauci clerici, consertum ligneis tabulis Oratorium, Dominum assidue precabantur,
mansionem postulant. Susceptique d benigne, noctem cum ceteris fratribus psallendo
5 deducunt. Mane autem facto, adprehensam capsulam levare penitus non valebant.
Denique cum iter agere e sine pignore' sancto penitus« nequirent, et eis maximus dolor
animi insedisset, intellegunt, inspirante" Deo, sibi aliquid ex his in loco oportere relin-
quere 1 . Tunc inquisitis ligaturis divisisque particulis, seniori qui cellulae pracerat lar-
giuntur, relinquentes partem patrocinü, sumentes facultatem quo voluerant abeundi.
10 Habentur etiam eius reliquiae in vico quodam Cinomannensi k , ubi multa 1 plerumque
miracula ostenduntur. Nam caeci, claudi, frigoritici vel rcliqui infirmi saepius ibi sani-
tatum gratia munerantur.
101. Isiodorus*-' martyr in insulam Chium quiescit — sie enim est nomen
insulac —, puteum in basilica" sancti habens, in quo et fertur iniectus, de cuius aqua
is inergumini febricitantesque vel reliqui infirmi saepius potati 0 salvantur. Dicitur ibi d
etiam lumen quasi cereus ardens a fidelibus saepe videri. Sed et ego vidi presbiterum,
qui se adfirmabat hoc lumen de ore putei crebrius 0 conteinplassc. In hac enim insula
et granum collegitur masticis ab arboribus, quae, ut ferunt celebre, aliis non inveniun-
t u r ' in« regionibus.
20 102.* Apud Constantinopolim vero magno eultu Polioctus 2 martyr colitur, pro
eo praeeipuae quod, cum magnis virtutibus polleat, in periuribus 3 tamen praesens ultor
exsistit. Nam quicumque, ut adsolet, oecultum scelus admiscrit et data suspitione ad
hoc perduetus fuerit templum, aut statim quod admisit virtute D martyris perterritus con-
fitetur aut, si periuraverit, protinus ultione divina perculitur. Huius basilicae cameram
25 Iuliana 4 quaedam urbis 0 illius matrona auro purissimo texit hoc modo. Cum ad impe-
ratorem Iustinianum fama facultatis eius, multis narrantibus; pervenisset, ad oceursum
Capp. 1 0 0 - 1 0 2 . l a . 16. 2.
Cap. 100. a ) locaturus 16, corr. m. al. h) portiores l a , corr. c) I.emocini 16. d) susce-
pitque l a . e) s. p. s. a. 2. f) pignora 16. g) om. l a . 6. p. h) imperante 2. i) reliquere
30 16, corr. k) Cinomanensi 16; Cenomanensi p. 1) om. Ib.
Cap. 101. a) Isidorus l a . b) basilica 16. c) potanti, ras. n 16. d) e. i. 16. e) sae-
pius se contemplari 2. f) invenitur 2, corr. g) m. al. superscr. 2.
Cap. 102. a) c i . 16. b) virtutem 16. c) i. u. 2.
1) Celebris est martyr apud Graecos et Latinos, qnamris eius acta quae habentur naevis
35 scateant, etiam et Graeca, quae Bollandiani ediderunt ad diem 15. Mail tum. III, p. 4 4 9 . Martyrium
consummasse dicitur sub Decio. Aliam vitam antiquiorem in supplementis l. I. p. 12*, ediderunt. li.
2) Passus est Melitinae in Armenia, cuius Acta habentur, sed non adeo sincera, ut absque naevis
dici possint. Hlum sub Decio et Valeriano passum asserunt, unde nascitur de eius martyrii
tempore difficultas, cum hi duo imperatores simul non reynaierivt. Vidi: AA. SS. 1 3 . Febr., tom. II,
40 p. 6 5 0 sqq. et Tülcmont, 'Mem. pour servir ä Vhist. eccl.' ed. Brux. a. 1 6 9 9 , tom. III, 2 , p. 3 3 0 .
Celebris erat Melitinae saeculo IV. S. Polyeudi basilica, uti patel ex Vita Magni Euthymii, quem
ipsius parentes a Deo eiusdem martyris 2>raecibus obtinuerant. R. 3) IL Fr. VII, 6, Gunth-
ramnus: Ecce, inquit, pactiones, q u a e inter nos faetae s u n t , — — essetque Polioctus martyr
cum Hylario a d q u e Martino confessoribus iudex ac r e t r i b u t o r eius. 4) Iulianam, Valentiniani
45 filiam, Gallae sororem, S. Polyeucli aedem construxisse, Codinus, De aedif. Cp. (ed. Bekker
p. 91J refert: T o v fiyiov floAikvxTov 'IouXuivT] f] •9'uycn;T)o OvotAEVTiviavotJ xov XTIÖTOQOS
TOV äywyov EXTIOEV EJÜ XQÖvotig T E ö ö a o a s x a i fjuiov, TWV TEXUTWV d u o 'Pwurjs EA96VTUV
ywaixaÖEAqifi 8 E TJV rj TOICHJTT) TOXI u,£yäXov ÖEOSOÖIOV.
illius properare* celerius non tardavit, dicens: 'Latere" te non puto, o° venerabilis
mater, qualiter ab specie auri thcsauri publici sint exhausti, dum* vos quietos esse volu-
mus, dum patrias defensare studemus, dum gentes nobis placamus, dum solatia diver-
sorum dando conquirimus. Ergo quia tibi potentia maiestatis divinac multum contulit
auri, quaeso, ut nobis manum porrigas atque aliquid peeuniae comniodes, ut scilicet, 5
cum tributorum publicorum fuerit summa delata, ilico tibi quae commodaveris refor-
mentur, ac in postero, laudis tuae titulo praecurrente, canatur, urbem Constantinopoli-
tanam a Iuliana matrona fuisse peeunüs sublevatam'. At illa intellegcns imperatoris
ingenium, sapienter obtegit quae Deo devoverat, dicens: 'Parvitas redituum meorum,
tam de tributis, quam quod de fructibus speratur, per ipsas adhuc residet domos; si 10
ergo gloria vestra recipiendi d spatium tribuit, cum collcctum fuerit, conspectui vestro
repraesentatur e . Cumque oculis proprüs euneta contemplaveritis, quae placuerint et
relinquitis' et aufertis. Erit mihi ratum, quae voluntas cordis vestri censuerit'. His
ita delusus imperator verbis, ad palatium gaudens« rediit, putans se hanc pecuniam
iam in thesauris publicis retenere. At illa, vocatis artifieibus, quantum reperire auri in is
prumptuarüs potuit, tradidit oecultae, dicens: 'Ite, et factis iuxta mensuram tegnoruni
tabulis, beati e x h hoc Poliocti martyris cameram exornatc, ne haec avari 1 imperatoris
manus attingat'. Illi vero, perfecta omnia quae matrona praeeeperat, camerae adfixerunt
texeruntque k ex auro mundissimo. Quod opus explicitum, vocat mulier imperatorem,
dicens: 'Parvitate' pccuniolae, quam coniungere potui, adest; veni ad contemplandum 211
eam et quod libuerit facito'. Surrexit gavisus"1 imperator de solio, nihil pereepturus"
ex auro; pergit ad domum mulieris, putans se° copiosos thesauros palatio deportarc.
Cui cum mulier oceursum humiliter reddidisset, invitat in templum martyris ad oratio-
nem, — erat enim proximum domui eius, — et haec quae habere potucrat loco illi delega-
verat sancto. Adprehensam imperator manum P mulieris, eo quod esset senex, ingreditur 25
aedem, prosternitur 1 ad orationem. Qua expleta, ait mulier: 'Suspice, quaeso, camerain
huius aedis, gloriosissime auguste, et scito, quia paupertas mea in hoc opere contenetur.
Tu vero quod volueris exinde r facito, non adversor'. Ille vero suspiciens atque ad-
mirans, erubuit; et ne pudor eius manifestaretur, conlaudans opus et gratias agens, abs-
cedere coepit. Sed ne rediret vaeuus a munere, extractum mulier anolum a digito, 30
cuius gemmam vola concluserat, qui non amplius auri pondus quam unius semiuntiae
contenebat, obtulit ei, dicens: 'Accipe, imperator sacratissime, hoc munusculum de
manu mea, quod super pretium huius auri valere censetur'. Erat enim in eo lapis
Neronianus • mirae viriditatis ac splendoris; qui cum fuisset ostensus, omne aurum quasi
Cap. 102. la. 16. 2. 35
Cap. 102. a) m. al. in marg. suppl. 2. b) Letare 16, corr. c) vi. al. superscr. 2. d) s. r.
tribuerit 2. e) repsentabitur 2; rcprcscntctur p. f) relinquetis et auferetis (la). g) laetus 2.
h) P. ex h. 2. i) auri 16; m. a. i. 2; amari p. k) que m. al. superscr. Ib. 1) Parvitas 2. p.
m) gavisum 16, corr. m. al. n) peepturus la. 6, corr. o) p. magnos t. 2. p) manu 16. p.
q) prostenitur 16. r) m. al. in marg. siqtpl. 2. <o
1) Cf. Plin. II. Nat. XXXVII, §. 6 4 : Nero princeps gladiatorum pugnas spectabat in
zmaragdo. Complura de huius nominis origine Epiphanias scripsit; cf. versionem anliquam libri
de XII gemmis ralionalis summi sacerdotis Hebraeorum, Epiphanii Opp. ed. Dindorf IV, p. 174:
Smaragdus, qui et prasinus, viridis est speciei. Est autem in eis quaedam differentia; aliquos
enim Neronianos vocant, aliquos Domitianos. Et Neronianus quidem lapis amarus est, specie 45
valde viridis, splendens ac vibrans; appellari vero Neronianum propter hanc causam referunt,
quod imperatorem Neroncm putant oleo Spano viridi vel Liberirtino, alii vero dieuut amyg-
dalino, alii susino praeeepisse montem rigare; — — alii vero minime, sed vocatum fuisse
Neronem quemdam memorant artis pinariae scientissimum et in huiusmodi lapidum peritia
valde callentem, qui adinvenit hanc smaragdi speciem. 5o
in viriditate visum est convertisse a pulchritudine gemmae. At ille accipiens et iterum

atque iterum gratias agens et conlaudans matronam, in palatio est regressus. Unde
non est dubium, etiam in hac re martyris huius intercessisse virtutem, ne opes locis
sanctis et pauperibus delegatae in illius transferrentur* dominatione, cuius non fuerant
5 studio congregatae.
103. De Feiice Nolano martyre, quia* historia passionis non est in promptu,
iuxta id quod beatus Paulinus • versu conscripsit, pauca huic lectioni oblectat inserere.
Hic enim a Maximo" praedictae urbis pontifice praesbiterii ° honore praeditus, quantae JJL'Jj?*'
fuerit sapientiae eruditionisque, non modo christianis, verum etiam ipsis quoque paganis
10 occuli non potuit. Cum autem imperatorum decreta christianos d insequi praecepissent*, n>. v. HG.
Maximus pontifex iam senio praegravatus, putans se non posse ferre supplicia, silvarum ib.v.3is.
saltus adivit*. Quos' dum turbidus de hac persecutione pererrat, adfectus fame, gelu ib.v. 125.
adtritus, solo corruit semivivus. Ad« Felix presbiter captus, cum multa de deorum* ib.v.«5.
portenta, quod nihil fuerint, disputasset, percursa diversorum suppliciorum genera, car- ib. v. 177.
15 ceri düudicatur; in quo non mediocribus vinclis tenebatur adstrictus. Nocte autem ib.v. 195.
media venit ad eum angelus Domini, et confractis catenis, scissaque trabe, qua 1 pedes ib.v.238.
eius conclusi erant, ait: 'Surge et sequere me'. Qui surgens*, egressus est cum eoib.v.sso.
ianuam carceris; dixitque ei angelus Domini: 'Conscende'• 3 ad montana et require
sacerdotem tuum; inventumque ac refocillatum reduc ad urbem et in loco absconde
20 secreto, ne inaedia ac rigore depereat, donec desinat persecutio a christianis'. Accepto
Felix mandato, pergit quo nesciebat; sed providente Deo, repperit sacerdotem solo ib.v.27».
prostratum, clausis oculis strictisque dentibus, in quo nihil aliud quam tenuis 4 anhelitus ib. v.»73.
inspirabat. Interpellatumque, nullum sermonem potuit elicere, tactumque, sensit eius
membra hiemc rigida et absque ullo vitali tepore praemortua. Anxius autem, cum"1 ib.v.JSS.
25 nullum alimentum esset, quo1" periclitanti porregeret, neque quo ignis accenderetur
haberet; dum staret attonitus, quasi de aethereis sedibus dilapsum, quod ita erat,
munus" contemplatur angelicum. Ecce enim de sente, quae erat proxima, uvam pen- ib.v.289.
dere miratur, de qua granis in os confessoris expressis, paululum senior refocillatus, ib.v.297.
erectus est. Quem humeris inpositum tanta velocitate detulit, ut putaretur magis ille ib.v.sso.
so ferri quam ferret. Sic tugurium 0 cuiusdam viduae 5 commendatum alimentum praebuit, ib.v.338.
donec insecutio christiana discessit. Quo sacerdote migrante, Felix electus a populo, xvi,38.
ut cathedrae eclesiasticae superponereturP, noluit adquiescere; Quintus nomine presbiter ib. v. 229.
episcopus ordinatur. Orta igitur persecutione catholicorum *, cum Felix presbiter in ib. v. 236.
platea 1 populum moneret, ne a recto itinere deviaret, persecutor missus adfuit, et igno- ib. v.60.
35 tusi Felici presbitero, sollicitus ipse coepit esse, quisnam esset Felix. Dextera 1, ille
innuens 8 , ait: 'Hac* in parte habiit'. Quo discedente, hic latebram petiit seque inter
Capp. 102. 103. la. 16. 2.

Cap. 102. a) transferentur l a , corr.
Cap. 103. a) qui 2, corr. b) sie probe Ib. 2. p; Maximiano l a . c) prtjt corr. m. al.
40 prDtcri 16; presbyteri p. d) xpianis 16. e) peepisset 2, corr. f) qd 16. g) »tc l a .
h) de:orum, ras. e l a . i) quae l a . 6. k) :::surgens 2. 1) Consente 16, corr. m) quod 2. p.
n) manus 16, corr. o) tugurio 2. p. p) superponetur 16. q) ignitns l a . r) Dextere 16,
corr. m. al. r) Hic 16, corr.; In hac p.
1) Gregorius Paulini poemata XV, XVI, XVII 1, XXIII (de S. Feiice carmina IV, V,
45 VI, VII) exscripsit. 2) petiit d e s e r t a locorum Paulinus. 3) Angeli orationem Gregorius
exeogitavit. 4) Iam tenui cernit m a e s t u s suspiria n a t u Paulinus. b) anus a Paulino dicitur.
6) De qua catholicorum persecutione Paulinus nihil scripsit. 1) F o r t e suis media steterat
securus in u r b e Paulinus. 8) Paulino teste Felix quaerentibus respondit: NeBcio Felicem quem
quaeritis.
71*
Paaiin. parietes dirutos, per modicum ingressus aditum, occuli voluit. Nee mora, persecutor
insequitur; sed Deus sollicitudinem quaerentis elusit. Nam iussu Divinitatis araneae
ib.v. 100. per aditum, quo martyr ingressus fuerat, telarum praetendunt stamina. At illi per
vestigium persequentes, dum locum explorare nituntur, exordia telae conspiciunt dixe-
ib.v. 104. runtque ad semet ipsos: 'Putasne, per haec fila homo transiit*, quam saepius tenuitas s
ib.v. 120. muscarum erumpit?' Et inlusi Providentia Dei", discesserunt. Beatus quoque Felix,
ib.v.i5i. data nocte, secessit ad alium locum, in quo per tres 1 menses a° muliere quadam eibo-
!b v 2i5. r u m alimenta suseipiens, data pace, eclesiae suae ac populo restauratur; numquam
lbv
* ' ° - t a m e n mulieris ministrantis faciem vidil, aut ab ea suspectus 11 est, dum in latibulum
xvin,89. moraretur. Igitur in pace quiescens, sepultus est iuxta urbem*, multisque 0 se decla- 10
ih. v. 208. rans virtutibus in populis, de quibus pauca perstringam.
ib.v.220. Erat enim quidam pauper habens duos boves ad exercendam eulturam suam,
nee e i ' erat alia possessio, nisi quod ab his potuisset tellurem scindens vomere labo-
rare. Accedit 2 autem, ut die quadam lassus de hoc opere veniens, his dimissis, se
ib. v. 237. hospicioio reconderet. Nee mora, für rapax adfuit, qui cos clam capiens secum abduxit. 15
Egressusque pauper in crastinum, nihil invenit. Deinde quaerit per devia, cireuit silvas,
ib. v. 242. scandit montium ardua; sed nee vestigium quidem deprehendere potest. Redit ad pro-
pria, dat voces in fletu atque cum uxore 3 ac« liberis plangit, dicens: 'Vae mihi, quia,
iuvencis" defactis1 , hoc anno fame morieminü' Quid plura? Accedit lamentans ad
ib. v.248. sepulchrum beati Felicis martyris, dat cum fletu gemitum, exorat, ut ei k virtus eius 20
ib. v. sso. quae perdiderat reddi obteneret a Domino. Egressus autem a templo, ante ipsam atrii
ib.v.382. ianuam agnoscit boves suos et ait: 'O magna virtus martyris, quae mihi perditum 1
b' b 4f4ct * a r a v e l ° c i t e r restitui fecit'. Ingressusque iterum, prosternitur ad pavimentum, et gra-
tias agens, cum rebus regressus est suis; oculumque hominis huius, quem caecum habe-
ib. v. 4cc. bat, martyris virtus inluminavit. 25
1
xxju'iio. Ad huius quoque cellulae parietem, quo beatum corpus tumulo " conditum requiescit",
ib.v. 125. adhaeret adpendens porticus, in qua dependens fune lychnus lumen loco sueverat mini-
strare. Ille autem, cui hoc erat officium contueri ad eius conpositionem 0 , accedens,
ib. v. 151. laxato fune diseessit, quasi oleum petiturus. Cumque omnia tenebris nocturnalibus
ib v itt'. tenerentur operta, et funisP cum uncinulis in medio portici submissior dependeret, qui- so
ib. \.us. dam 4 de adstantibus in vigilia sai.eti nebula 5 cellulae, quae de exusta papiro surrexerat,
fatigatus, foris egreditur. Cumque per portieum illam praeteriret, unus de uncinulis
ib.v. 166. funis faciem excepit hominis venientis, inlato acumine transfigensi oculum eius. At
ib.v i7i. ille dolorem sentiens, extensis celeriter palrnis, vultus periclitantis r cum 8 ipsis obtegit
ib. v. 184. oculis, clamans non medioeri heiulatu ac 1 dicens: 'Succurre, deprecor, sanetae sacerdos, 35
ib v. 206. et proximum te facito pereunti, qui loco proximus adstas. Eraitte sacras per oeculta
ib. v. sie. inedicaiiiiiia manus et" extrahe malum, quod adversatur lumini, ne lumine viduatus
*) ab Elpidio venerabili p r e s b i t e r o in loco qui dicitur Pincis add. codd. 2 4 ; cf. Praef. p. 4 7 2 .
Cap. 103. l a . 16. 2.

Cap. 103. a) pertransiit quae 2. b) superscr. 16. c) ad 16. d) suseeptus l a , corr. 40
e) que om. Ib. 2. p. {) i l a , corr. m. al. g) et 2. h) iuvenis l a , con: i) defectis 2. p.
k) eins- v. ei 2. 1) perdiditum 2, corr. m. al. in) tiimuhitum r. 2. n) requiescet l a . o) con
superscr. Ib. p) funi 16, corr. q) pag. sequentis tertiam partem m. al. in litura scr. 2. r) pericli-
tantes l a . p. s) cui ipso 16. t) accedens corr. ae d. 16. u) om. Ib.
1) Sex menses Paulinus refert I. I. v. 1 9 2 . 2) Accedit — r e c o n d e r e t Gregorius adiecit. 45

3) Quae sequuntur ad moriemini Gregoriana sunt. 4) Erat frater Theridius; cf. Paulinus,
poema XXIII, v. 106. 2 2 4 . 5) Paulinus:
Ut s p i r a n t e foris a u r a depellerct aestum,
Quem fumosa dabat ceratis cella p a p y r i s .
abscedam, qui lumen miraculorum tuorum cernere veni'. Ad huius lamentabili* voci-
feratione exhibito qui aderant lumine, advertunt hominem, transfixo oculo, de fune"
pendere. Cumque, profluentc sanguine, nullus 0 manum ad eruendum d auderet adponere, ib.v. 194.
martyris virtus adfuit inmensa beati, qui sie uncum abstraxit, ut ne oculum erueret ib.v.m.
t nec visum penetraret et sanguinis 0 decurrentis fluentum' stringeret. Sic eruto ferro ib.v.200.
de oculo, dolore palpebrium resedato, virtus martyris« sancti declaratur in populo. Iner-
guminos" autem ad hanc sacra tam athletae Christi aedem probates atque purgatos
saepius scripsit hic auctor'. Sed ad Galliarum martyres recurramus.
104. Vincentius autem Agenensis 2 urbis et ipse martyr, cuius passionis historia 3
10 ab incolis retenetur, leviticae 4 stolae candore in eclesia Christi micans, magnis saepis-
sime virtutibus fulget, in pcrvasoribus rerum suarum plerumque ultor* severus exsistit.
Tempore autem illo, quo contra Gundovaldum" commotus exercitus ad Conveniensim 5 585.
urbem directus est, ab huius hostilitatis multitudine basilica eius vallatur tota. Erat
enim in ea plebs 0 omnia rerum suarum praesidia confidens de reverentia martyris,
15 quod nullus ea praesumptione temeraria d auderet attingere e , et obseratis ostiis, se a b '
intus cum rebus incluserat. Circumdantes autem postes, cum aditum, per quod ingre-
derentur, invenire non possint«, ignem ostiis aedis subiciunt; quam diu multumque"
succendentes, non1 6 adprehendebant* valvae 1 , donec inpulsu securum" 1 comminutae
ingressi sunt, diripientes res populuraque inclusum in ore gladii trucidantes. Sed non
20 diu haec res remansit inulta 7 . Nam alii a daemone correpti, nonnulli" in flumine
Garonnae necati, multi etiam a frigora occupati, diversis in partibus 0 diversorum mor-
borumP genere vexabantui'i. Nam vidi e x r his multos in Turonico 8 territurio, qui in
hoc fuerant mixti scelere, graviter trucidari et usque ad vitae praesentis amissionem'
intolerabilium dolorum u cruciatu torqueri. Multi enim ex his confitebantur v , se iudicio
25 Dei ob iniuriam martyris fuisse inorti pessimae obstinates. Ecce quantum" Dens
praestat martyribus suis! Fcce qualibus eosdem laudibus Christus dominus bellorum
fidelium inspeetor honorat! Ecce quantum j)raestat ipsius nominis dignitas christiani",
si non gentilium more aut inhiamus cupiditati autY luxoriae serviamus!
Cap. 103. 1«. 16. •>. Cap. 104. l a . 16. 2. 3 (cf. n. e).
30 Cap. 103. a) lannutabili- vocifcratione 2 (sed virgulas m. al. add.). p; vociferationem ( l a ) .
b) fune::, ras. re l a . c) liiilluin 16. d) sie e corr. la; erudiendum, ras. di 16. e) sanguis 16.
f) eluentum 1«. 6. 2 ; euentnin p. g) s. m. 2. h) inerguminus l a , corr.
Cap. 104. a) saevus 11. 2. bl Gundouualdum l a ; Gundovoldum 2. c) et add. 2. d) teme-
rari aud. 1«. 6. e) redit 3. 1) in marg. suppl 2. g) possunt 16; possent (3). p; i. non invenirent i. 2.
35 h) que om. 3. i) na 16, rorr. m. al. k) adpreendebantur 3. 1) ualde 3, corr. m) secu-
rium (3). p. n) in. e. a frigore 11. 11. quoque in fi. G. 11. 2. o) par 3. p) membrorum 3. q) vexi-
bantur 3. r) m. ex his 2. s) 0111. Ib. t) admissione 3. 11) dolorem 16. v) conficiebantur 3.
w) quanta 3. x) xpiauis, expunet. vi. al. s 16. y) cupiditatibus 1. 3.
1) Paulinus, poema XIII (de S. Feiice Carmen VII) v. 12; poema XXVI (de S. Feiice
40 carmen VIII) v. 3 5 4 . 2) De ecclesia S. Vincentii Agennensi v. Longnon p. 549 sqq. 3) Acta
S. Vincentii ed. AA. SS. 9. Iun. tom. II, p. 166. Ossa eiusdem circa a. 4 4 0 . Pompeiacum
translata sunt. Leuntius Burdiynlensis episcopus basilicam S. Vincentii alteram ultra Garonnam
'stagneis tectis' exornavit, alteram Vernemetis aedificavit; cf. Fortun. Carm. I, 8. 9. 4) Levita
etiam in antiquis Ledionibus ecclesiae Agennensis appellatur. b) Comminges. Eadem Greg.
45 H. Fr. VII, 3 5 . retulit. 6) Aliter Greg. I. !.: Nec mora, a d p r o p i n q u a n s exercitus cum rese-
r a r e templi regias non valeret, ignem a c c e n d i t ; consumtisque osteis — — Itaque portae igni
consumptae erant, non securibus incisae. 7) Greg. I. L: Sed multos ibi ultio divina conteruit.
Nam plerisque manus divinitus u r e b a n t u r , emittentis fumum m a g n u m , sicut ex incendio s u r g e r e
solet. Nonnulli arrepti a d a e m o n e — —.
105. Nam audivi praeteritis annis gestum in Galliis. Mulier quaedam sub specie
religionis vacabat* ieiunüs, orationibus" insistebat, vigilabat pertinaciter ac loca sancta
devotione simulata cireuibat assiduae. Cumque 0 in hoc colore iustae vitae duraret,
inmensas opes a multis d suscipiebat; congregabat aurum cotidie, et quod devotio chri-
stiana pro redemendis porregebat captivis, loculis abdebatur e occultis; et quae dabantur 5
inopum necessitatibus profutura, iniquis raarsupiis condebantur. Nam effossam mulier
humum in medio' cellulae ollam inmensam inposuit, ibique cum aliquid datum fuisset
recondebat diligenter, et lapide« superposito claudens, ut nulli pateret occultum.
O terque quaterque " exsecranda cupiditas', quae luci1 fraudans homines dimergis k in
tenebris! Quid plura? Cum olla impleta fuisset a nummis, huic mulieri tempus 10
resolutionis advenit; mortua vero Deo 1 , migrans inferno sepulta est. Post cuius ex-
sequias sacerclotes qui aderant puellae eius familiari interrogant, quid de tanta fecisset
pecunia, aut si ea eroganda temporis sui permisit spatium. At illa respondit, numquam
se vidisse, quod ulli m inopum manum misericordiae porrexisset; aut quid pecunia data"
devenisset, ignorare se confitetur. 'Unum tantum scio', ait, 'quod in cellula deportatum 15
regressum foris ultra non vidi'. Haec audientes clerici, stupent auditu °, et quid ex hoc
factum fuisset, diligenter" inquirunt; totumque crebris ictibus pavimentum 1, locus, in
quo occulta iacebat pecunia, tinnitum dedit inpulsus, cavoque resonans, prodidit r quae
latebant. Et statim remoto lapide, invenitur auri congeries. Et clerici stupentes tantae
subtilitatis s perversitatem, episcopo quid actum fuerat indicant'. Ille vero commotus, 20
iussit reserato sepulchro pecuniam" super corpus exanime proici, dicens: 'Sint tua tibi
quae T congregasti; pauperibus vero Christi non deerit, unde sustententur"'. Nec mora,
cum prima 2 quies nocturno tempore data fuisset, audiuntur voces a tumulo, fletus et
ululatus inmensus; inter quas voces 1 hoc maxime resonabat, se miseram, se infelicem,
quae auri consumebatur incendio. Denique cum per triduum>' haec 2 voces adveniente 25
nocte resonarent*, populis non durantibus, ad sacerdotem" venitur. At ille accedens,
iubet tumuli operturium amoveri, submotoque videt 0 aurum quasi in fornace resolutem d
in os mulieris ingredi cum flamma sulpurea 0 . Tunc sacerdos oravit ad Dominum, ut,
quia malitia eius populis fuerat declarata, tandem Dominus poenam cessare' iuberet a
corpore, et operto tumulo, diseessit; vocesque mulieris amplius non sunt auditae. Vides 30
ergo, quantum distat inter conversationem caelestem et opolentiam saecularem, quantum
distat inter martyrum divitias et« saeculi pompas; vides, qualia martyribus sint conlata
praemia ad vitae h religiosae' conpendia. Et tu, 0 homo k mortalis1, non declinas"1 ab"
sceleribus, non cessas a vitiis, non agonizas 0 coneupescentiis saevis. Te inlicet oculus,
dum contemplaris aliena, cum sanctum martyrem non deflexit divitiarum oblatio opo- 35
lenta! T u ? cogitationibus iniquis 1 fluetuaris et cedis r , cum ille martyr non cessit
Cap. 105. l a . 16. 2. 3.

Cap. 105. a) in add. 3. b) que add. 2. c) que m. al. superscr. 16. d) multas l a , corr. m. al.
e) obd. 3. f) medium l a . g) lapides, ras. s 16. h) et obiter add. la. 6. 5; quaterque ex. c.
obiter quae 2 ; et o. om. 3. i) loci 16. k) demergit 3. 1) om. 3. m) illi 3 ; nulli p. n) tanta 3. 40
o) auditu 2; om. p. p) diligiter 3. q) suppleas percussum. r) perd. 3. s) p. s. 2. t) in-
dicat 16, corr. m. al. u) pecunia 3. v) q. c. om. 3. w) sustentetur l a ; sustentur 2, corr. m. al.
x) voces bis scr. 3. y) triduo 3. z) sie la. 6; hae 2 ; has 3. a) reserarent 3. b) sacer-
dote 3. c) vidi 3. d) solutum 2, corr. m. al. e) sepulturea corr. m. al. suphurea l a ; sul-
phurea 2. p; sulfurata 3. f) i. c. 16; i. a c. c. 2. g) superscr. 15. h) vita l a . i) religiosa 3. 45
k) mo m. al. suppl. Ib. 1) mortalibus? 2, corr. m) cessas 3. n) a 2. 3. p. o) cum add.
la. 6. p. p) Tunc 3. q) inquis 16, corr. m. al. r) sedis l a , corr.
1) Cf. Mir. S. Mart. I, 3 1 . 2) Cf. Verg. Aen. II, 268:

T e m p u s erat, quo p r i m a quies mortalibus aegris
Incipit et dono divom gratissima serpit. 50
flamm is et ungulis! Te unum* desiderü" pessimi iaculum sauciat, cum Christi mar-
tyrem exturbarc a iustitiac 0 tramite nee turbo' 1 verberum praevaluit nec catasta!
llacc martyr sustenuit, visibili ut tu usus 0 corpore, et tu invisibiles non refrenas'
corporis commotiones! Et licet iuxta apostolum caro concupiscat« adversus spiritum cf.o«i.5,i7.
5 ot spiritus adversus carnem, et haec invicem adversentur" sibi, ut non 1 quod volumus
illa geramus; tarnen vide, quid agit k idem doctor: Video legem in membris meis re- Rom. 7,2s.
pugnantem legi mentis meae et captioum me ducentem in lege peccati. Ergo, si te
senscris captivum abduci in lege peccati, tuta frontem tuam signum 1 crucis insigne1",
quo propellas iaculum huius insidiac, quia iuxta Prudcntium':
10 Crux pellit omne" crimen,
Fugiunt crucem tenebrae.
Tali0 dicata signo
Mens fluctuare nescit.
Nam qualis sit huius vixilli sacratissimi" fortitudo, quid0- contigerit nuper, evolvam.
15 100. Pannichiua* Pictavensis termini" presbiter, dum ad convivium cum
ainicis quos evoeaverat resederet, poculum poseit 0 . Quo aeeepto, musca inportunior
circumvolans inquinare poculum nitebatur. Quod cum d saepius manu 0 presbiter'
abigisset, et illa paulum elevans rursus reverti niteretur, sensit esse« insidiam inimici,
suseeptumque laeva poculum, de h dextera crucem' facit; mox in quattuor divisum par-
•10 tibus, liquor k qui inerat, elcvata 1 in excelso unda, terrae™ diffunditur; patuit namque
manifestissime fuisse haec insidiam inimici. Ergo et tu, si" viriliter et non tepide
signum vel" fronti vel pectori" salutarei superponas, tunc resistendo vitiis martyr r habe-
beris, quia et ipsi martyres ea quae viecrunt non suis viribus, sed Dei haec auxiliis
per signaculum crucis gloriosissime peregerunt, in quibus, ut saepe diximus, ipse Domi-
25 nus ct s dimicat et triumphat. Unde oportet nobis eorum patroeinia expetere, ut eorum
mereamur suffragiis adiuvari 1 , vel, quod nostris digni" non sumus meritis obtenere,
eorum possimus v intercessionibus adipisci, ut adiutorio sacratae Trinitatis usi, effici
mereamur martyres w , carnalibus desideriis abdicatis, ut ipse dicit, qui pro se fideliter of- • Pe,r
-
dimicantes x lapidibus pretiosis coronat in caelo 1; alumnos eultoresque amicorum suorum
30 protegere dignetur in saeculo ac praestet, ut adsistant martyres 2 invocati a suis, quos
post victoriam paradisus* beatitudinis retenet" inmortales; ut in 0 illo examinationis
tempore, cum illos gloria aeterna circumdat d , nos aut° excuset mediatrix venia'
aut levis poena pertranseat; nec damnet reos pro criminis« actione in perpetuo", quos
pretiosi sanguinis commertio reparavit 1 .
35 Capp. 105. 106. l a . 16. 2. 3.

Capi. 105. a) virium 3. b) desideriu pessimu 2, corr. c) iustiae 3. d) turbor 3.
o) u:::, m. al. add. est 16. f) nas m. al. in litura Ib. g) coneupiseit 3. h) adversantur 3.
i) JB. al. superscr. 2. k) sie 3. I) signo 2. 3. p. m) sie Ib. 3 ; insigno l a ; insigni 2. p. n) omne
16, corr. 0) Tali:, ras. a 2 ; Et abdicata p. p) sacratissimo 3. q) qui 3.
10 Cap. 106. a) Pnichus corr. m. al. Panuhus 16. b) om. 2. c) poseit 2, corr. d) JB. al.
superscr. 2. c) p. m. 16. 2. f) presbytero ambig. 3. g) ovi. 16. h) cum 3. i) d. Signum
crucis 2. p. k) ligor l a ; loquor 16, corr. m. al ; ::ucor 3. 1) eleva 3. m) terra 3. n) simi-
litcr et 3. o) s. fronte 3. p) pectoris, ras. s l a . 6; pectore 3. q) salvatore l a ; salvatoris
la*. «***; sup. sal. 3. r) lib habieris 3. s) JB. al. superscr. Ib. t) adiuvare l a . u) n. s. d. 2.
15 v) possemus l a ; possumus p. w) xpi add. 2. x) dimicant 3. y) post caelo 5 litt. ras. 2.
•/.) uns 3. a) b. p. 3. b) reeipiet 3. c) nullo 3. d) circumdaverit 3. e) OJB. 3. f) venia
16, corr. g) crimini 3. h) perpetuum 2. p. i) FINIT add. la. 6; Amen add. 2; Finis add. p.
\
1) Calhemerinon VI, 133.
112 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER DE VIRTUTIBUS S. IULIANI.
1NCIPIUNT* CAPITULA LIBRIb SECUNDI

DE PASSIONE E T VIRTUTIBUS 0 SANCTI IULIANI MARTYRIS.
1. De passione eius.
2. De rcvelationc capitis eius.
3. De virtute fontis, ubi d caput eins ablutum est. s
4. De senibus et matrona, cuius vir tenebatur.
5. De eo qui alium in 0 basilica oeeidere voluit.
6. De conversione incolarum.
7. Qualiter Ilillidius' populum ab hostilitate liberavit.
8. De intcritu eorum qui ministcrium basilicae portaverunt. io
9. De Fcdamia paralytica.
10. De eo qui percussorem« suum de basilica conabatur extrahere.
11. De contracto, qui die' 1 dominica boves iunxit.
12. De Anajrildo mute et surdo vel caeco.
13. De his qui Theodoriei' regis tempore basilicam inruperunt. is
14. De Sigivaldo pervasore.
15. De pastoris malitia.
16. De contumacia Bccconis.
17. De diacono, qui oves basilicae k abstulit 1 .
18. De eo qui caballum in1" vigilia sancti* furavit". *o
0
19. De eo qui propter treantem periuravit .
20. De co qui basilicam sanctain" furtu spoliavit.
21. De co qui caballum in festivitate perdidit.
22. De caoeo inluminato.
23. De pede Galli postmodum episcopi sanato. is
24. Do tebre Petri nepotis eins.
25. De mei capitis dolore.
26. De febricitante ad fontem sanato.
27. De tonitruo in basilica facto cum <i corruscatione.
28. De co qui prae inultitudine populi ad r sepulchrum non valebat accedere s . so
29.' De festivitate eins.
30. De inerguminis.
31. De inansuetiuline pecorum.
32." De reliquiis eius in Campaniam translatis.
33. Item de reliquiis eins in Oriente exhibitis. 35
34. 35. Qualiter Turonus" in basilica eius reliquiae sunt locatae.
36. Quod vinum ea nocte adcrevit w .
*) Petri add. p.
Index la. 2.
Index, a) Miracula SS. Iuliani et Martini om. Ib; Miracula S. Iuliani om. 3; lucipiunt capi- 40
tula libri in gloriam martyris Iuliani, patroni nostri editi a Gregorio Florentino Gregorio Turonensi
episcopo p. b) L. 8. om. la. c) virtibns la. d) ::ubi 2. e) o. in b. 2. f) Hilidius 2 ;
Hillidus p. g) percussorum 2, corr. h) b. d. d. 2. i) Theoderici 2 ; Theodori p. k) basilic l a .
1) tulit 2. m) in v. s. om. 2. 11) furatus est 2. o) peiuravit corr. saec. XII. peieravit 2.
p) sem? corr. s. XII. sei 2. q) c. v. om. 2; cum OJB. p. r) ad s. OJB. 2. s) oeeidere 2, corr. 45
vi. al. t) tilulus 29. tricesimum sequitur. Ordinem librarius magis perturbavit, titulos sie trans-
ponens: 30. 31. 29. u) 32. corr. m. al. 3 3 ; sequens tilulus 34. nuvieratur et sie deinceps ad c. 47. l a .
Error, ut e textu patet, eo natus est, quod Gregorius duobus capitibus 34. et 35. unum titulum tribuit
et cap. 46. bis numeiavit. v) Turonis l a . w) crevit 2.
G R E G O R I I E P I S C O P P T U R O N E N S I S L I B E R D E V I R T U T I B U S S. I U L I A N I . 113
37. De contractu in eodem loco sanato.

38. De caeco ' inluminato.
39. De alio contracto.
40. De periuribus.
6 41. De reliquias* eius, quod Aridius presbiter sustulit.
42. De paralytico sanato.
43. De" caeco inluminato.
44. De cruce altaris furata.
45. Qualiter expetita sunt eius pignora.
io 46a. 1 De puero ad ariolos ducto et alio per virtutem sancti sanato.
46b. De rosis ad sepulchrum eius divinitus 0 ostensis.
47. De muliere inluminata d .
48.° De reliquiis, quas Nanninus presbiter detulit'.
49. De eiusdem reliquiis multis infirmis salvatis.
15 50. e De« alio caeco inluminato.
FINIUNTh CAPITULA.
L* Magnum in nobis quodam modo igniculum 0 ad iustitiae suae adipiscendam

semitam pietas divina succendit, cum dicit: Oculi Domini super iustos, et aures eius P«. ss, 16.
ad preces eorum; ostendens, quod qui iustitiam ex tote corde dilexerit, cum depre-
20 catus fuerit, audiatur a Domino. Utinam quisque nostrum, cum haec cantare 0 coeperit,
statim spraetis mundi scandalis, neglectis coneupiscentiis vanis, dcrclictisque semitis
pravis, iustitiae viam expeditus et sine inpedimento saecularium actionum conaretur
inrepere. Per hanc enim d viam Abel iustus suseipitur, Enoch beatus adsumitur, Noe
reservatur, Abraham 0 elegitur, Isaac benedicitur, Iacob dilatatur, Ioseph custoditur,
25 Moyses sanetificatur, David praedestinatur, Salomon ditatur, tres pueri inter incendia
rorolenta vaticinantur, Danihel' inter innocuas« bestias pascitur. Per hanc viam apo-
stoli diriguntur, martyres beati glorificantur. 'Et qualiter?' inquis. Scilicet dum infirma
curant, mortua suscitant, praesentia contemnunt, futura desiderant, tortores dispiciunt,
poenas non sentiunt, ad caelestia regna contendunt. Quod procul dubio virtute pro-
30 pria non obtenerent, nisi per viam iustitiae rectissime incedentes h a Domino audirentur.
Sic et inclitus martyr Iulianus», qui Viennensi ortus urbe Arvernus datus est martyr,
ab hoc igne succensus, haec coneupivit ac mente tota desideravit. Quia cum esset
Index. Cap. 1. l a . 2.
Index. a) reUquiis 2. b) Item de 2. c) di divinitus la. d) inluminato l a , corr.
35 e) deest la. f) sie p; om. la. 2; expetiit pro presb. la*; habuit vi. s. XII. add. 2: expetivit in
textu. g) tilulus postea additus videtur esse 2. h) F . c. om. 2; Expliciunt c. p.
Cap. 1. a) om. 2. b) agniculum l a , corr. c) tentare p. d) JB. al. superscr. 2.
e) Abraam 2. f) Daniel 2. g) sie la.p; nocuas 2. h) incendentes l a . corr.
1) Infra puella lippis oculis p e n e c a e c a t a dicitur. 2) Cap. 4 6 . Gregorius bis nume-

40 rasse videtur. Utrumque litteris a et b dislinxi. 3) Gregorius Passione antiqua S. Iuliani
usus est, quae, antequam Mamerti tempore caput S. Iuliani et corpus S. Ferreoli inventa essent,
conscripta videtur esse, cum ea de re nihil referat. Cum autem scriptor diem natalem S. Iuliani
Germano Autissiodorensi revelatum iam noverit, ipsum postea scripsisse certum est. Post Labbeum
et Bosqudum Bollandiani, AA. SS. 2 8 . Aug. VI, p. 1 7 3 , illam ediderunt. Quam Ruinart primus
45 publico usui tradidit, Passio S. Iuliani, cum ex ipso Gregorio iam hausta sit, parvi aesti-
manda est.
apud beatissimum Ferreolum 1 , iam tunc martyrii odore flagrabat. Qui, relictis divitiis
ac propinquis, tantum ob solius amorem martyrii 1 Arvernus advenit. Sed nec hoc
sine divino mandato peregit*, cum tunc persecutio in Viennensi urbe ferveret. Legerat
Matth, 10,23. enim, Dominum praedixisse: Si vos persecuti fuerint*1 in istam civitatem, fugite in
aliam. Contulit ergo se hic in Arverno territurio non metu mortis, sed ut rclinquens 5
propria facilius perveniret ad palmam; metuebat enim, ne ei ° parentes essent obvü, si
inter eos hoc certamen inisset; et perderet miles Christi coronam gloriae d , si legitime
non certasset. Igitur instante persecutione ad Brivatinsim e vicum, in quo fanatici
erroris neniae colebantur, advenit. Et cum insequi adversarios nutu Dei sensisset, a
vidua quadam 3 se oecultari' deprecatur. Quem illa tegens, ilico, martyre poscente, io
detexit; qui suis insecutoribus« ita infit: 'Nolo 4 ', inquit, 'diutius commorari in hoc sae-
culo, quia sitio tota animi aviditate iam Christum'. At illi eduetam vibranti dextera
frameam, deciso capite, in tribus, ut ita dicam, partibus gloriosus dividitur" martyr.
Nam caput Viennae defertur, artus Brivate 5 reconduntur; felix anima 1 Christo conditore
suseipitur. Senes" quoque, qui sacrosanctum k corpus mancipaverant sepulturae, ita 15
redintegrati sunt, ut in senectute summa positi tamquam iuvenes haberentur. Caput'
quoque eius Ferreolus martyr aeeepit, conplctoque certamine, tam illius membra quam
istius caput in unius tumuli reeeptaculo collocantur. Quod 1 ne cuiquam fortassis
videatur incredibilis esse"1 narratio, quae audivi gesta fideliter prodam.
2. Quodam autem tempore dum ad oceursum beati * Niceti antestitis * usque b 20
Lugduno processissem, libuit animo non aliter nisi orationis causa Viennam adire et
praecipue sepulchrum visitare Ferreoli martyris gloriosi 0 ; insederat enim menti propter
antiquam dilectionem eorum, me d sie esse eius alumnum ut Iuliani». Denique, oratione
facta, erigo oculorum aciem ad tribunal 10 conspicioque in eo versiculos hoc modo con-
scriptos 11 : 25
Heroas" Christi geminos haec contenit aula:
lulianum capite, corpore Ferreolum.
Cumque haec legens aedituum consulcrem, cur haec scripta sie fuerint, respondit:
'Basilica sancti martyris Ferreoli super ipsum R h o d a n i 1 2 litus ab antiquis fuerat collo-
Capp. 1. 2. la. 2. 30
Cap. 1. a) pegit la. b) fuerit 2, corr. m. al. c) p. c. 2. d) gloria 2, COJT. JB. al.
e) Breviatim8im corr. s. XII. Brivatensem 2. f) sie p cum Passione; oeculi la. 2. g) persecuto-
ribus 2. h) divi! 2. i) a add. 2. k) sem sacro 2, corr. JB. al. 1) Quae 2. m) OJB. 2.
Cap. 2. a) JB. al. superscr. 2. b) ad add., sed eras. 2. c) gloriose la, COJT. JB. al.
d) ne la, corr. m. al. e) Heroar la, corr. vi. al. 35
1) Cf. Pass. antiqu. I. L: Sanctus autem Ferreolus et ipse a Domino martyr probatus, tunc
in supradieta urbe tribunitiam regebat potentiam. Colitur die 28. Octobris, Praeses Crispinus
nominatur, sub quo sancti passi esse dieuntur. 2) Ferreolus lulianum admonuit, ut Viennensem
urbem relinquerd. 3) V. Pass. I. L: Ubi hanc revelationem audivit beatus Iulianus, in terri-
torio Arvernae urbis se contulit; ingressusque est tugurium cuiusdam veteranae, et ab ea se 40
oecultari deprecatus est. 4) Verba scriptor Passionis aliter prodidit. 5) Saint -Lilien de
Brioude; cf. Longnon p. 492 sqq. 6) Cf. Pass. I. I.: Duo senes tarnen compuneti divina
virtute corpus sancti de loco, ubi decollatus est, ad vicum cui Brivate nomen est transtu-
lerunt, quod venerabiliter sepulturae tradiderunt. Unde redeuntes, pro beneficio sepulturae
senserunt eam se a Deo quam in iuventute habuerant pristinam reeepisse virtutem. 7) Quae 45
sequuntur Gregorii sunt. 8) A. 552 — 5 7 3 ; cf. V. Patr. c. VIII, 3. 4. 9) Cf. Fort.
Carm. V, 3 : Martin0 proprium mittit Iulianus alumnum
Et fratri praebet quod sibi dulce fuit.
10) 'Gradus, super quem ascendit diaconus ad legendum. Cangius. 11) Titulum e Gregorio Le Blant
nr. 415 A edidit, 12) Cf. Pass. S. Ferreoli (ed. Ruinart, Acta Mart. p. 489J: Quem fidelis religio- 50
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER DE VIRTUTIBUS S. IULIANI. 115
cata. Denique cum, inpulsante violentia amnis, porticus, quae ab ea parte erat locata,
corrueret, providens sacerdos Mamertus • nomine, qui tunc Viennensim regebat eclesiam,
ruinam futuram praeveniens, aliam basilicam eleganti opere et in ipsa mensura sagaci
intentione construxit, illuc sanctum martyris transferre cupiens corpus. Advenit autem
5 ad hoc opus abbatum* atque monaehorum magnus numerus, vigilataque nocte, aeeepto
sarculo fodere coeperunt. Cumque in profundo discenderent, tria sepulchra repperiunt,
at confestim" Stupor mentes speetantium invadit. Nec quisquam erat certus, quisnam
esset beati martyris tumulus. Igitur cum starent omnes in hebitate 0 mentis attoniti,
inspirante, ut credo, Divinitate, unus ex circumstantibus exclamat, dicens: "Antiquitus
10 referri d solitum erat, et celebri per populos sermone vulgatum, caput Iuliani confessoris
in sepulchro retenere 0 martyris Ferreoli. Si, operturio amoto, unusquisque consideretur,
potest, quae sint membra Ferreoli martyris, protenus inveniri". Haec audiens sacerdos,
cunctos iubet in oratione prosterni. Qua inpleta, procedit ad tumulos, detectosque duos,
singulos in his quiescentes invenit viros. Cumque aperuisset e t ' tertium, invenit in eo
15 virum iacentem inlaeso corpore, integro vestimento, qui, deciso capite, caput amplexus
aliud« brachio retenebat. Erat enim acsi nuper sepultus neque pallore faciei" demu-
tatus neque capillorum decisione turpatus neque ulla putredine resolutes, sed ita integer,
inlaesus, ut putares eum adhuc sopore corporeo detenere 1 . Tunc antistis gaudio magno
repletus, ait: 'Hoc esse cadaver Ferreoli, hoc esse caput Iuliani martyris, dubium non
20 habetur'. Tunc cum magno psallentio, plaudente populo, in loco ubi nunc adoratur,
Domino annuente, perducitur 2 '. Haec autem, ut ad sepulchrum martyris ab ipso aedituo
cognovi, fideliter retuli. Pracbet tamen k huic operi testimonium Sollius1 noster, ipsi
Mamerto111 scribens his verbis 3 : Tibi" soli concessa est in partes orbis oeeidui martyris
Ferreoli solida translatio, adiecto nostri capite Iuliani. Unde pro conpensatione
0
25 deposeimus, ut nobis inde veniat pars patrocinii, quia vobis hinc rediit? pars patroni.
3. In loco autem illo quo beatus martyr percussus* est 4 fons habetur" splen-
didus, lenis, dulcibus aquis uberrimus, in quo et a persecutoribus caput amputatum
Capp. 2. 3. l a . 2.
Cap. 2. a) oblatum corr. vi. al. ablatum l a . b) cö|conf. 2. o) h:ebitate 2. d) referre 2, corr.
30 e) retineri 2. f) JB. al. superscr. 2. g) ml JB. al. suppl. 2. h) facie:, ras. s? l a . i) detineri 2.
k) ::tam, j - as. au l a . 1) Solinus corr. s. XII. Sollius et superscr. 1 Sidonius 2. m) Mamerco 2.
n) Tobi l a , corr. vi. al. o) qui. a vobis l a . p) redit 2, corr.
Cap. 3 . a) persecutus l a , CO?T. m. al. b) post h. 8 litt. ras. 2.
sorum civium devotio ac praesidium civitatis non longe a Rhodano cum summa veneratione tumu-
35 lavit. De basilica S. Ferreoli prope Viennam v. Longnon p. 4 2 4 . Eiusdem ossa, postquam basilica
'citra Rhodanum' a Sarracenis incensa est, intra urbem Viennensem translata sunt; cf. Adonis chron.,
SS. II, p. 3 1 9 : (Wilicarius episcopus) ob cladem S a r r a c e n o r u m , cum esset domus praeclarissima
m a r t y r u m citra R h o d a n u m ab eis iam incensa, ossa beati F e r r e o l i cum capite Iuliani martyris
infra u r b e m transtulit, eisque accelerato o p e r e non m a g n o precio ecclesiam construxit. 1)7«
40 rogationes instiluit; cf. Aviti Hom. VI. ed. Peiper p. 1 1 0 ; H. Fr. II, 34. 2) Huius trans-
lationis memoria Viennae celebratur die 1 3 . Decembris. R. 3) Ex epistola Sidonii Apollinaris
ad Mamertum data (lib. VII, 1 2 , ed. Baret p. 8 4 j , ubi haec scripta sunt: E t quia tibi soli
concessa est p o s t avorum memoriam vel confessorem Ambrosium duorum martyrum repertorem
in p a r t i b u s orbis oeeidui — — capite I u l i a n i , quod istinc t u r b u l e n t o quondam persecutori
45 manus retulit c r u e n t a carnificis; n o n iniurium est, quod p r o compensatione — — patroni etc.
4) Fons ille prope basilicam S. Ferreoli (iam Saint - Ferreol les Minimes; cf. Longnon p. blO)
erat, ut e capite 2 5 . intelligitur, quem etiam suo tempore miraculis darum fuisse, Ruinart leslatur.
Vinicellam locum auctor passionis S. Iuliani appellavit, qui Gregorio ipso iam usus est.
72*
i
ablutum est*, de quibus aquis multae sanitates tribuuntur" infirmis. Nam saepe caecorum
oculi ab his tacti inluminati sunt; tertianorum, quartanariorum 0 febrium d accensi, ut
potati qui patiuntur fuerint, conquiescunt. Nam et si quis gravi laborans incommodo e ,
inspirante martyre, desiderium habuerit hauriendi, protinus ut hauserit convalescit; et
ita velociter extinguitur vis febrium, ceu si videas, super inmensum rogum proiectis 5
undis incendia universa restingui.
4. Post passionem vero beati martyris, ac fama praeeunte de senibus*, quos,
dum sanctos artus sepulturae mandarent, fortitudini pristinae" fuerint restituti, multa
ibi beneficia expetentes credentesque, indulgente martyre, consecuntur. De quibus
pauca perstringenti 0 deprecor veniam eondonari, quod me minus vel idoneum vel peritum 10
ad haec narranda cognosco, nec inbutum grammaticis artibus nec litteris liberalibus
eruditum; sed quid facio, quod inpellit me amor patroni, ut nequeam haec silere?
Vinctu8 d ab Hispanüs* et carceri deditus, apud imperatorem' Trevericum' capitali
diiudicatus sententia tenebatur. Quod coniux illius cognitum, dum tumulare viri membra
festinat, ad Brivatinsim« vicum pervenit, repertosque viros 2 , dum diversa studio intento 15
rimaretur, cognoscit, quid in eo loco vel de martyre h vel de senibus fuerit gestum;
fidelique insinuatione credens, ad sepulchrum beati martyris deliberat properare, ut
causas suggerat, casus reseret 1 vel eunetum laborem sui doloris exponat, adserentibus
tum praeterea hominibus: 'Absque dubio pollicemur, domina, tibi a martyre reddi
laetitiam, qui senum quondam decrepitae k aetatis membra rigentia antiquo vigore resti- 20
tuit'. Impletaque haec 1 oratione, promittit, ut, si"1 sospitem" reeiperet coniugem*, mar-
tyris sepulchrum, in quo possit 0 spatio, eimento contegerit. Fide plena et de martyris
pietate secura Treverus" est ingressa, inventumque virum gratia imperiali reeeptum,
laeta regreditur; inquisitumque tempus, quo vir relaxatus esset c carcere, haec fuit
absolutionis hora, qua illa martyris est auxilium inprecata 4 ; dehinc pollicitationem quam 25
promiserat cum inmensis muneribus adimplevit 5 .
5. Erat autem haud* procul a cellula", quam supra sepulchrum martyris haec
matrona construxerat, grande delubrum, ubi in colomnam 0 altissimam simulachrum
Capp. 3—5. la. 2.

Cap. 3. a) JB. al. inseruit 2. b) redduntur 2. c) quartanoriorum l a ; quartan:::orum 2. 30
d) calore JB. S. XII. superscr. 2. e) sie p et JB. al. corr. 2; coiiiniodo la. 2.
Cap. 4. a) sentibus, ras. t l a . b) sie p; priscae l a . 2 ; pristinam reeepisse virtutem Pass.
infra l. 44. c) perstringendi l a . d) quidem add. p. e) COIT. Hispanis l a . f) impraterem 2,
corr. m. al g) Briviat. saepe 2. h) s. v. de m. 2. i) resederet, ras. de la. k) decrepita la.
1) sie la. p; hac 2. m) OJB. p. n) sanum 2. o) posset 2. p) Treveris 2. 35
Cap. 5. a) aut l a . b) cellula: 2. c) columna altissima 2.
1) Trevericum imperatorem Gregorius, V. Patrum II, 1. Maximum tyrannum appellavit;

cf. H. IV. I, 4 3 . Quod sequitur miraculum Gregorius e Passione antiqua hausit, sed nonnulla
mutavit; cf. I. I.: In illis diebus quidam dives opibus in H i s p a n i a imperatori cuidam T r e v e r i s
civitatis eulpabilis extitit. Quem accersitum et carceri maneipatum pro suo crimine iussit post 40
comperendinatis diebus capitalem subire sententiam. 2) Scriptore Passionis teste cum senibus
ipsis mulier convenit: Cumque praefatum vicum m a t r o n a ipsa p r a e t e r i r e t , praedicti s e n e s , quo
t e n d e r e t vel quare tam tristis esset, diligentius inquirebant. Qui, 'indeque', inquiunt, 'redeuutes
eam quam in iuventute babuimus sensimus nos pristinam reeepisse virtutem'. 3) Cf. Pass.
I. I.: spopondit, ut si virum suum videret incolumem et ad domum suam superstites in illius 45
h o n o r e cellulam super sepulcrum sancti martyris aedificarent. 4) Is temporis inquirendi
modus ut Gregorio familiaris est, ita in Passione desideratur. 5) Cf. Pass. I. I.: cellulam,
sicut promiserant, construxerunt, et deinceps p e r universos vitae ipsorum annos ingentia m u n e r a
pro tanto beneficio reportantes, ad venerabile ipsius sepulcrum deferebant.
Martis Mercuriique colebatur 1 . Cumque delubri* illius festa a gentilibus agerentur, ac

mortui mortuis thura deferrent, medio e vulgo commoventur" pueri duo in scandalum,
nudatoque unus gladio alterum appetit trucidandum. At ille cernens, nihil veniae reser-
vari, cum a diis suis non defensaretur, nostrae religionis custodiam, nostrae 0 confes-
5 sionis veniam, nostri contagionis medellam, cellulam expetüt martyris gloriosi. Tunc
ille qui sequebatur, cum in adsultu d gladii eum e non potuisset attingere, et hic super
se ostium reserasset, atque ille, arreptam utramque postem, ostium conaretur infringere:
ilico adhaerentes manus tabulis, dolore maximo quatiuntur, et tanta afflictione miser
torquetur, ut ubertim fluentes laerimae, qualis esset dolor intrinsecus, extrinsecus' nun-
io tiarent. Interea, stupente vulgo, inclusus qui fuerat progreditur liber; parentes quoque
illius qui virtute sancti retenebatur, cognoscentes martyris sepulturam, devotis multis
muneribus pro filio exorabant.
6. Factum est autem, dum haec agerentur, ut presbiter quidam via illa discen-
deret. Qui cum didicisset quae acta fuerant, pollicetur parentibus*, si a gentilitate dis-
15 cederent, filium reciperent sanum. Ipse quoque sacerdos sequenti nocte videt per som-
nium, simulachra illa quae a gentilibus colebantur nomine divino comminui atque in
pulvere redacta solo prosterni. Quarta autem die cum gentilitas vellet iterum diis
exhibere libamina", maestus presbiter ad sepulchrum sancti prosternitur et cum lacrimis
exorat, ut tandem gentilitatem hanc, quae iacebat in tenebris, splendor divinae potentiae
20 visitaret, nec sineret ultra martyr beatus, alumnos proprios ista caligine deteneri, cum
ille perennis claritatis gaudia possideret 0 . Confestim ad eius oratione d commoventur
tonitrua, renident fulgora, discendit imber igne mixtus et grandine, turbantur omnia.
Concurrit vulgus ad cellulam, prosternitur coram sacerdote omnis caterva gentilium, et
mixte cum lacrimis cuncti ululatu Domini misericordia deprecantur, pollicenturque sacer-
25 doti, si grando recederet, et martyrem patronum expeterent et ad Deum eius, relictis
simulachrorum cultibus, integro e de corde transirent'. Porro ille, fusa oratione, euneta
quae petiit meruit obtenere. Recedentc autem tempestate, puer cum parentibus credens,
ipsa die a doloribus liberatur; gentiles in Trinitatis nomine baptizati, statuas quas colu-
erant« confringentes, in lacum vico amnique proximum proiecerunt. Ab eo enim tem-
30 pore in loco illo et fides catholica et martyris virtus est amplius declarata.
7. Post haee venientes quidam de Burgundionibus ad Brivatinsim' vicum, eum
eum armorum multitudine copiosa circumdant, captoque populo, direpto sacrosaneto
ministerio, ultra amnem transeunt, et viros gladio interficere, reliquum vulgus sorte
dividere parant. Tunc Hilüdius J quidam a Vellavo s veniens et, ut aiunt, commonitione
35 columbae alitis incitatus, super eos inruit. Hortatosque" socios, ita hostes ad inter-
nitionem caeeidit, ut, captivis laxatis, triumphans in laude martyris, amne transmisso,
ad beatam cellulam tamquam novus Moyses cum omni populo canendo revertitur; nec
Capp. 5—7. l a . 2.
Cap. 5. a) delebri l a , con-. b) moventur 2, corr. m. al. c) post n. 6 litt. ras. 2. d) adultu
40 la, corr. e) n. p. e. 2. f) tn marg. add. la; om. p; nuntiaret l a . p.
Cap. 6. a) JB. s. XII. ut superscr. 2. b) lab. 2, corr. c) ::poss. 2. d) orationem 2.
e) integre? 2, corr. m. al. f) transierunt la, corr. m. al. g) colerant l a , corr. JB. al.
Cap. 7. a) Brivatensim l a . b) Hortatusque 2.
1) Cf. Pass. I. I.: Ulis autem t e m p o r i b u s a gentilibus vana superstitio in his locis celebra-
45 b a t u r . 2) Quem Ruinart in Indice et Bordier Illidium Arvernensim episcopum habuerunt (cf.
V. Patr. c. 2), quod nullo modo admitti potest, cum 'Hülidius quidam a Vellavo veniens' Gun-
dobaldi Burgundionum regis tempore vixerit, Arvernensis autem centum annis ante, Maximo Treverico
imperante. 3) Le Velay; v. Longnon p. 533.
Exod. i5. minor, ut arbitror, exultatio fuit ereptis, quam quondam Israhelitis dimersis* fuit Aegyptiis.
Quod ne quis dubitet hanc beati martyris fuisse victoriam, sed insinuatio columbae ali-
quod misterium fuisse creditur virtutis divinae. Nam, veniente Hillidio, haec in obviam
venit; cum ille, ut adsolet, aliquid demoraretur", haec in circuitu illius volitabat; illoque
progrediente, ista praecedebat et revertebatur in obviam, quasi accelerare deprecans 5
iter. Dum haec agerentur, adveniens puer captivitatem adnuntiat, et sie iste viam
acceleravit 0 . Sed et, ipso pugnante, columba semper0" circa eum est visa decurrere e .
Quod ne quis invideat confictum de columba et homini praestitum' christiano, cum
Horosius 1 consolem Romanum«, id est Marcum Valerium, a corvo alite scribat adiutum.
8. Prostratis ergo Hillidius* hostibus, quattuor ex his per fugam lapsi, patenam b 10
et urceum, qui anax 2 dicitur, in patriam deferunt, et divisam in tantis ut erant par-
tibus patenam", urceum regi Gundobaldo ob gratiam exhibent conquirendam. Reliquum
vero argentum reginae 3 sagacitas repperit; cui additis multis muneribus, loco illi sancto
restituit, fideliter insinuans regi, non oportere eum, ut gratiam martyris sancti propter
argenti parvitatem amitteret 0 . 15
4
9. Pro quibus ac talibus virtutum ornamentis magna ibi basilica fabricata a fide-
libus, virtutibus, ut praefati sumus, martyris beati refulget, in qua paralyticorum,
clodorum, caecorum et aliorum quoque morborum saepius petita remedia conquiruntur.
Fedamia quaedam mulier paralysi humorc constricta, quae nullum corporis membrum
sine dolore vigebat, exhibita est, deferentibus propinquis, ad beatam basilicam, ut vel 20
stipem a largientibus mereretur. Quae dum in porticu illa, quae sanetae basilicae con-
iungitur, deeubaret noctem dominicam, dum sacrosanetis vigiliis populi fides* devota
concelebrat, et illa quiescens lectulo paululum obdormisset, a viro quodam per visum
correpta atque increpita est, dicente" sibi, cur, reliquis 0 exeubias noeturnas Deo exhi-
bentibus, illa deesset. Respondit, se ab omni membrorum parte debilem nec penitus 25
gressum agere posse. Tunc quasi sustentata d a viro qui loquebatur ei et ad sepul-
chrum usque dedueta, dum in sopore fundit orationem, visum est ei, quasi multitudo
catenarum ab eius membris solo deeidere. A quo etiam sonitu expergefaeta, sensit«5
omnium artuum reeepisse plenissimam sanitatem. Protinus surrexit a lectulo, et stupen-
tibus eunetis, cum gratiarum actione vociferans, sanctam est ingressa basilicam. Ferunt 30
etiam quidam, solitam fuisse eam referre habitum viri qui eam fuerat adlocutus. Dicebat,
eum statura' esse procerum, veste nitidum, elegantia eximium, vultu hilarem, flava
caesariae, inmixtis canis, incessu expeditum, voce liberum, allocutione blandissinium,
candoremque cutis illius ultra lilii nitorem fulgere, ita ut de multis milibus hominum,
Capp. 7—9. l a . 2. s5
Cap. 7. a) sis JB. al. suppl. 2. b) moraretur 2. c) sie p; acceloravi l a ; accclerat 2.

d) se p l a , corr. JB. al. e) discurrere 2 ; dicurrere p. f) ehr. pr. 2. g) Romunoruin p.
Cap. 8. a) illius p. b) pateram 2. c) amittere l a .
Cap. 9. a) fide devote (corr. s. XII. devota) concelebrant 2. b) dicenti l a . c) reliquias?
2, corr. d) sustenta 2, corr. s. XII. e) sensit se ex (ex JB. ». XII. in litura) omnium :::::::::::: a. 2. 40
f) statuiam, ras. m 2.
1) Orosius III, 6 (ed. Zangemeister p. 1 5 0 ) : Confecit hanc pugnain M. V a l e r i u s , auxili-

ante corvo alite. 2) Vox obscura, quam alii cum Plauti 'anancaeo' (= dvayxcuov), alii cum
Gallico 'hanap' comparaverunt; cf. Ducange, Gloss. s. v. anax. 3) Caretenen Gundobaldi
uxorem habuerunt, quae potius Chilperici eoniux erat, id quod post Boissier optime probavit 45
Binding p. 1 1 9 . 4) Cf. Pass. I. I.: I n d e p e r multa t e m p o r a a fidelissimis christianis aedifi-
cata est basilica in h o n o r e illius, q u a e celsum protulit aedificata fastigium et fulget non uno
muneris sui o r n a t a privilegio, peculiaris p a t r o n i nostri referta virtutibus.
quae saepe vidisset, nullum similem conspicaret*. Unde multis non absurde videtur, ei
beatum martyrem apparuisse. Quae mulier post decim et octo annos sanata est.
10. Quidam dum in seditione, quam commoverat, cum * oculum amisisset, hominem
qui ictum intulerat de basilica conabatur extrahere; quod dum agit, non modo amissi
5 oculi non reeepit lumen, verum etiam sentit, alium, quem sanum habuerat, obeaecari.
Porro, cum peccata sua confiteretur, dicens: 'Merito mihi evenit iudicium sine miseri-
cordia, qui non" feci misericordiam', prostratus coram sancto sepulchro cum populo,
qui tunc ad festivitatem advenerant 0 , indulgens laedenti, et visum reeepit et gratiam.
Sicque factum est, ut is qui sancti d auxilium expetierat tutaretur, et ille vero 0 qui
io non credebat argueretur; et sie uterque laetus emendatusque diseessit.
11. Alius quoque ausu temerario die dominica iungens boves, agro* sulcarc coepit,
adprehensamque" securim, ut aliquid emendaret in vomerc, protinus contractis digitis
manubrium in dextera eius 0 adhaesit. Cumque prae d dolore nimio cruciaretur 0 , post
duos annos veniens ad beati martyris basilicam, vigilias fideliter celebravit. Statim in
15 ipsa' die dominica reserata manus lignum, quod invitus tenebat, ainisit; magnam inferens
populo diseiplinam, ut quod die dominica fuerat perpetratum ipsa quoque die dominica
purgaretur. At ille magnificans gloriam martyris, recessit incolomis, nec ultra die resur-
rectionis dominicae«-1 quiequam ausus est operare.
12. Sic et Anagildus* quidam mutus et surdus" et caecus vel omnium membrorum
20 conpagem 0 debilitatus ad limina sacrosaneta proiectus est, scilicet ut vel ab stipe pa-
sceretur devotorum, qui victus alimoniam proprüs manibus laborare non poterat. Igitur
cum per annum integrum ante sanctam aedem deeubasset, tandem visitatus a virtute
beati d martyris, ab omni infirmitate sanatus est.
13. Videtur mihi, ut, sicut sancti virtute curata morbida retexuntur, ita et infi-
25 delium pravitates oratione illius confutatae ad emendationem aliorum, ne similia appetant,
declarentur, quia utraque sancti gloria praestat, ut et* hos sanitati reddat, ne amplius
crucientur, et illos arguat, ne in futuro iudicio condemnentur. Et quia nulli latcre credo
aliquid de hostilitate Theodorici regis 2 ac infirmitatibus b Sigivaldi, quae ei° in Arverno
posito contigerunt, propter virtutem tamen beati martyris est diligentius exponendum,
30 quo facilius fides dictis adhibeatur. Igitur, cum ad direptionem Arvernorum rex ante-
dictus festinaret', et ingrediens terminum, vastationi euneta subigeret, pars aliqua ab
exercitu separata ad Brivatinsim vicum infesta proripuit, fama vulgante, quod in basilica
essent incolae cum multis thesauris adunati. Cumque pervenissent ad locum, inveniunt
multitudinem promiscui sexus, obseratis ostiis, in templo ipso cum proprüs facultatibus
35 rcsedcrc. Cumque intrare non possint, unus, effraetam ceu für in altari sancto fenestram
Capp. 9—13. l a . 2.
Cap. 9. a) conspicasset 2, corr.
Cap. 10. a) eras. la; om. 2; habet p. b) on JB. al. in litura la. c) venerat corr. ad-
venerat 2; advenerat p. d) JB. al. superscr. 2. c) om. 2.
40 Cap. 11. aj agrum 2. b) sie 2. p; adprehensaque securc 1«. c) bis scr., sed, corr. 2.
d) JB. al. superscr. 2. e) anxiaretur 2. f) psa 2, corr. vi. al. g) dominicus }>.
Cap. 12. a) ras. 1 l a ; Anagilus p. b) et c. et s. 2. c) conpage 2. d) om. 2.
Cap. 13. a) JB. al. superscr. 2. b) infirmitate 2. c) eis l a . 2. p; ras. s l a .
1) Quilibet dies solis resurrectionis a Gregorio appellatur. 2) Gregorium auctor Vitae

45 ,s'. Audremonii (Labbe, Bibl. Mss. II, p. 4 9 8 ) laudavit: sicut in libro Miraculorum beati Martini
legitur. 3) Cf. IL Fr. III, 1 2 , ubi eadem scripta sunt: sicut in libro virtutum eius con-
scripsimus. Cum Quintianus Gregorio teste 'his diebus' episcopus fuerit, quem a. 5 2 5 . diem obiisse
certissimum est, a. 5 3 2 , ut vulgo putant, Thcudericus urbem Arvernensem minime vastatus est;
cf. infra c. 2 3 ; V. Patr. c. IV, 2 et V, 2.
cf. ioann. yitream, ingreditur, quia qui non intrat per ianuam hic latro est. Dehinc, reseratis
aedis illius valvis, exercitum intromittit. At illi, direpta euneta, pauperum supellectilem •
cum ministris* ipsius basilicae reliquumque populum qui infra erat eduetum foris
diviscrunt haud procul a vico. Quae cum ad regem delata fuissent, conprehensos ex
his aliquos diversis mortibus condemnavit. Fugiens vero ille qui, inrupta" aede, caput 5
fuit huius sceleris, igne de caelo dilapso consumptus interiit. Super quem cum multi
acervum lapidum congregassent, a tonitruis et corruscationibus detectus, terrenam caruit 0
sepulturam. Qui vero de consentaneis latentes regi in patriam sunt regressi, correpti
a daemone, diversis 2 exitibus hanc vitam crudeliter finierunt. Haec audiens rex, omnia
quae exinde sunt ablata reddidit d . Praeceperat enim, ne in septimo a basilica miliario 10
quis vim inferret».
14. Tunc Sigivaldus*- 4 cum rege praepotens cum omni familia sua in Arverna
regione ex regis iussu migravit. U b i s dum multorum res iniuste conpeteret, villam
quandam«, quam gloriosae memoriae Tetradius 7 episcopus Biturigensis basilicae sancti
Iuliani reliquerat, sub specie obumbratae commutationis avidus pervadit"; sed mense i&
tertio", postquam adgressus est, correptus a febre et sine sensu effectus, declinavit capud °
ad lectulum. Cuius uxor dum de hoc exitu maesta penderet, a quodam sacerdote com-
monita est, ut eum si videre vellet incolomem d auferret a villa. At üla haec audiens,
praeparatis carrucis conpositoque plaustro, quo eum eveheret, mox ut praedium sunt
egressi, protinus divina sunt pariter gratia munerati. Nam iste sospitate e , illa meruit 2°
ex huius incolomitate laetitiam. Ferunt etiam in Oratorium praedii illius sanctum lulianum
martyrem cum Tetradio episcopo conloquentem cuidam religioso revelatum fuisse, pro-
mittentem se episcopo villam, quam pro animae suae remedium sibi reliquerat, reeep-
turum. Sed et habitum beati martyris in eodem modo esse, ut quondam paralytica
exposuerat', referebat. ss
15. Pastor vero quidam non strinuitate, sed nomine Ingenuus genere, dum in
multis rebus contra basilicam sancti martyris iniuste ageret, ad hoc levitas eius, inimico
incrassante, convaluit, ut colonicas* 10 basilicae coneupiscens, quae agro eius erant
proximae, pervadere non timeret. Ad quem sacerdos loci cum aliquos de" clericis
quasi legatus mitteret, ut, aeeepta ratione, quod male pervaserat relaxaret; ille quasi so
contra iniquum hostem, tela correpta, prosiluit, fugatosque sagittis clericos, res sancti 0
in sua dominatione retenuit. Factum est autem, ut in proximo adveniret dies passionis
Aug.28. martyris 11 gloriosi; ad quam ille inmemor pervasionis suae atque iniuriae, quam intu-
Capp. 13—15. la. 2.

Cap. 13. a) scribas ministeriis. b) rupta la, corr. c) corruit? la, corr. m. al. d) restituit 2. 35
Cap. 14. a) Sigiuualdus h. I. la. b) sie 2. p; pervasit la. c) post c. 4 litt. ras. 2.
d) incolum 2. e) sanitate corr. sanitate 2.
Cap. 15. a) colonüas l a ; coloniam p. b) JB. al. superscr. 2. c) res omnes p.
1) resque pauperum, quae ibidem fuerant adgregatae, diripiunt, Greg. I. I. 2) ab

spiritu inmundo correpti, infestis dentibus proprüs se morsibus lacerant, clamantes atque dicentes: 40
'Cur nos, martyr sanete, sie crucias ?' Greg. 1.1. 3) De hoc loco v. Loening, 'Gesch. d. deutschen
Kirchenrechts' II, p. 15 n. 4) Theudoricus autem ab Arverno discendens, Sigivaldum, parentem
suum, in ea quasi pro custodia dereliquid, Greg. H. Fr. III, 13. Cf. V. Patr. V, 2.
5) Eadem Greg. H. Fr. III, 16. retulit, his verbis subiedis: Meminimus et huius virtutis in
libro Miraculorum sancti Iuliani. 6) Bulgiatinsis H. Fr. 1.1. appellatur. 1) Interfuit concilio Aga- 45
thensi a. 507. et Aurelian. I. a. 5 1 1 . De eo Bollandus, AA. SS. Febr. II, p. 887. R.
8) statim amens effectus, Iecto deeubuit. H. Fr. I. I. 9) Fedamia, cf. supra c. 9. 10) De
colonica, i. e. coloni manso, cf. Guerard, Polypt. Irmin. Prol. p. 624—626. 11) Colitur
d. 28. Augusti. Iuliani dies natalis S. Germano Autissiodorensi revelatus est; cf. infra c. 29.
lerat clericis, ante quinque dies solemnitatis ad vicum Brivatinsim advenit. Qui cum
in domo hospitaütatis suae convivium* laetitia et exultatione fungeretur, subito cor-
ruscatione facta tonitruum sonuit; rursumque iteratum, iaculo igneo de caelis elapso
percussus est, nullo tamen de reliquis pereunte. Deinde ad exemplum omnium, tamquam
5 rogus flammeus ardens, paulatim consumebatur. Ad quod miraculum populus, qui ad
beati festa convenerat, haec cernens cum admiratione, metuebat; satisque illi fuit, ne de
rebus sancti aliquid ultra contingere". Quod ne fortuitu actum quis putet 0 , cernat
inter multos innoxius unum interisse sacrilegum.
16. Quid etiam ad Becconis comitis confutandam superbiam beatus martyr sit
io operatus, evolvam. Hic cum actiones 1 ageret publicas et elatus iactantia multos contra
iustitiam adgravaret, casu contigit, ut dimissum accipitrem diu per diversa vacantem
perderet; similiter*, ut unus de servientibus basilicae sancti Iuliani accipitrem alium,
dum per viam ambularet, quasi vagum invenit. Erat enim puer ille pincerna in domo
basilicae. Quod cum ad Becconem pervenisset, quod scilicet puer repertum teneret
15 accipitrem, calumniari coepit ac dicere: 'Meus ille erat', inquit, 'et hic furto eum sustulit"'.
Deinde succendente 0 avaritia misit illum vinctum in carcere, deliberans eum in sequenti
patibulo condemnare. Tunc sacerdos maestus d valde ad sepulchrum sancti properat,
reseratisque cum gemitu causis e , adprehensis dccim aureis, per fidcles amicos Becconi
obtulit. Quod ille pro nihilo respuens, cum iuramento adseruit, numquam se puerum
20 dimissurum, nisi exinde aureos' triginta acciperet. Quod presbiter desuper sepulchro
sancti accipiens, Becconi transmisit; quos acceptos, satiata auri« cupiditate, puerum
restauravit incolomem. Sed Deus omnipotens, qui permanet ante solem, secundum boni- cf.p».71,5.
tatis suae divitias humiliavit calumniatorem. Nam ipsius anni transacto curriculo, veniens
ad sancti festivitatem cum caterva satcllitum, ingressus est limen sanctum. Proccdentc
25 vero lectore", qui beatae passionis recenseret historiam, ut revolvit librum et in 1 prin-
eipio lectionis sancti Iuliani protulit k nomen, confestim Becco voce nescio qua teterrima
ad terram corruit, cruenteque spumans, dare voces diversas coepit. Inde inter suorum
manus sublatus, a basilica domi redueitur. Nec fuit dubium pueris eius, haec ob iniuriam
basilicaris famuli evenisse. Omnem quoque ornatum, quod super se tunc habuit, tam
30 in auro quam in vestimentis, basilicae contulit et multa deinceps munera 1 misit; sed
usque ad diem obitus sui sine sensu duravit.
17. Fuit etiam quidam diaconus, qui, relictam eclesiam, fisco se publice* iunxit,
aeeeptaque a patronis potestate, tanta perpetrabat scelera, ut vix possit a vicinis circum-
positis sustinere". Accidit autem quadam vice, ut saltus montenses, ubi ad aestivandum
ss oves abierant, circumiret atque pascuaria 2 quae fisco debebantur inquereret. Cumque
diversos spoliaret iniuste, conspicit eminus greges, qui tunc sub nomine martyris tuebantur,
ad quos levi cursu evolans, tamquam lupus rapax diripit c arietes. Conturbati atque
exterriti pastores ovium, dieunt ei: 'Ne, quaesumus, contingas hos d arietes, quia beati
martyris 6 Iuliani dominio subiugati sunt'. Quibus ille haec inridens respondisse fertur:
40 'Putasne, quia Iulianus commedit arietes?' Dehinc ipsos verberibus adfectos, quae voluit
abstulit; ignorans miser, quod, qui de domibus sanctorum aliquid aufert, ipsis sanctis
Capp. 15—17. l a . 2.
Cap. 15. a) cum add. p. b) sie la. 2. p. c) JB. al. in litura scr. 2.
Cap. 16. a) accidit JB. S. XII. add. 2. b) abstulit 2. c) succedente 2 (corr. m. al.). p.
45 d) metus corr. JB. al. mestus l a . e) corr. m. al. capsis 2. f) t. a. 2. g) auro l a . 5. h) pastore ;;.
i) in p . 1. in marg. suppl. 2. k) recitavit tn marg. corr. protulit 2. 1) 6t« scr., sed corr. 2.
Cap. 17. a) sie 2. p; publico l a . b) sustineri 2. c) diripet l a . d) a. h. 2. e) OJB. 2.
1) Cf. V. Medardi, quae Fortunaio tribuitur, c. 2: quod publica in actione comitivam

assumeret; Waitz, 'V. G.' II, 2 , p. 40. 2) 'Vedigal ex animalium pastione' Bignonii nota
50 ad Marculf. II, 36,
SS. R. Meroving. L 73
Lac. 10,i6. iniuriam facit, ipso sie Domino protestante: Qui vos spernit, me spernit, et qui recipit
Mattb.io,4i. iustum, mercedem iusti accipiet. Contigit autem, ut post dies* multos, non religionc"
sed casu conferente, ad vicum Brivatinsim properaret, proiectusque humo ante sepulchrum,
mox a febre corripitur et tanta vi caloris obprimitur, ut neque consurgere neque puerum
evocare possit. Famuli vero cum vidissent eum extra solito plus oecumbere, aecc- s
dentes: 'Quid tu', inquiunt 0 , 'in tanta diuturnitate d depraemeris? Non enim tibi tarn 0
longa mos erat orandi' devotio'. Ferebant autem« de eo, quod quandoquidem in eclesia
fuisset ingressus, parumper inmurmurans, nec capite inclinato, regrediebatur. Tunc intcr-
pellantibus pucris, cum responsuni reddere non valeret, ablatus" manibus c loco, in
cellam, qui 1 erat proxima, lectulo collocatur. Igitur, invalcscente febre, proclamat sc 10
miser incendi per martyrem, et quod primo siluerat, admotis animae iudicii faeibus,
crimina confitetur, iaetarique super se aquam, voce qua poterat deprecabatur. Delatis
quoque cum vasculo limphis et in eum saepe deiectis, tamquam de fornacc ita fumus
egrediebatur e corpore. Interea miseri artus ceu conbusti in nigridine convertuntur,
unde tantus procedebat fetor, ut vix de adstantibus possint aliqui' 1 tolcrare. Innuens is
enim dehinc 1 manu, indicat, sc esse leviorem; mox, illis recedentibus, hic spiritum exa-
lavit. De quo haud dubium est, qualem illuc teneat locum, qui hinc"1 eum tali diseessit
iudicio.
18. Alius autem per vigiliam festivitatis equum alieuius, qui tunc forte* ad eandem
solemnitatem b vencrat, furto prehendit 0 , ascensumque, velociter properat; scilicet ut qui 20
lumen perdiderat veritatis, non inveniretur a luce, et cuius pectus cupiditatis tonebrac
obsederant, eius et furtivam fraudulentiam nox celaret. De talibus enim Dominus dicebat
ioan.3,20. in euangelio: Omnis qui male agit odit lucem. Albiscente igitur caelo, dicebat: 'Iam
securus sum; nam triginta lengas a sancti basilica elongatus sum; iam secus propriam
domum esse me credo'. Dum haec tacitus*1 revolveret infra se, demotis ex axe 1 tenebris, 25
cognoscit, se° ipsi vico propinquum inter populos devagare; timensque, ne scelus suum
patefieret publico, cum cautela grandi caballum in loco unde digressus fuerat refor-
mavit. Sic miser virtute martyris tota nocte detentus in circuitu vici et, ut ego credo,
ab auetore qui cum obsederat est delusus, ut viam quam adprehendere voluit non
valeret. O scelerata cupiditas, quid agis 2 ! Semper amatores tuos in confusione' praeeipitas. 30
19. Quidam alteri triantem praestiterat, quem, interpositis paucis diebus, reeepit.
Post annum vero* in atrio sancti conventum hominem, rem suam, quasi non reeepisset,
sibi reddi deposcebat. At ille detestans adserebat, se reddidisse" suseeptum. Cumque
diutissime altercarcntur, ille qui reddiderat ait ad socium: 'Usquequo uterque conten-
dimus? Sub iudicio hoc omnipotentis Dei ponamus. Eamus ad tumulum martyris, et 35
quod sub sacramenti interpositione dixeris discernat 0 virtus sancta patroni'. At ille nec
dubitans ingressusque sepulchrum, dum audacter elevat manus, ut periuret, infeliciter'1
miser inriguit. Haeret 3 vox in gutture, lingua coartatur in faucc, vibrant labia vacua
a sermone; ipsa quoque brachia, quae ad adiutorium frustrati sacramenti crexerat, prorsus
retrahere non valebat. Ad haec vulgo adniirante, pubücato scelere, multitudo euneta 40
Capp. 17—19. la. 2.

Cap. 17. a) m. d. 2. b) religio 2, corr. vi. al. c) iu JB. al. in litura sei: la. d) dinriii-
tatc In. c) tibi longns p. f) aut add. p. g) enim p. h) ablatis 1«. i) quae 2. p.
k) aliquid In. 1) 111. d. 2. m) hic 2.
Cap. 18. a) quidem 2. b) festivitatem 2. c) cojr. JB. al. adphendit 2 ; comprehendit p. 45
d) tacitus:::::::volveret 2. e) JB. al. add. 2. f) corr. vi. al. confusione l a . 2.
Cap. 19. a) autem 2. b) reddisse l a . c) d. haec v. p. 2. dl infelicer l a , con-.
1) i. e. caelo; cf. Verg. Aen. U, 512. 2) Cf. Verg. Aen. III, 56. 3) Cf. Verg.
Aen. II, 7 74.
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER DE VTRTÜTIBUS S. IULIANI. 123
populi una voce prorumpens, Domini misericordia ac beati martyris auxilium deprecatur.
Post quattuor vero aut eo amplius horas ad sensum regressus, quod iniuste repetebat
publica confessione patefeeit*, et sie sanus abscessit.
20. Saepe haec* ille audierat qui basilicae sanetae violentiam intulit; sed iniquam
5 mentem semel obsessam vitio bonitas mollire non potuit, Salamone" obtestantc: insap. 1,4.
malivola anima non ingreditur sapientia. Advenerat festivitas sancti, et ecce quidam Aug.28.
e populo conspicatur ornamentis inmensis beatam basilicam effulgere. Concupescit
iniqua mente, quod adipiscens non poterat oecultare. Igitur discedente populo a basilica
post gratiam vespertinam, lue se in angulo basilicae repraemens latitavit, ac datum
10 eunetis nocturna quiete silentium vel operiente umbrosa caligine mundum, consurgit ab
angulo, et nihil dubitans, utique quia 0 satellite Satanan inpellebatur, super caneellum
beati sepulchri cursu prosilit rapido, detraetamque a summo unam gemmis corruscantibus
crucem ad terram deiecit, collectisque villolis d -' ac palliolis de circuitu parietum pen-
dentibus, unum voluculum facit, inpositumque umeris, ac elevatam crucem manu, ad
15 locum unde discesserat repetit, ac positam capiti 0 sarcinam, peccati sopore conpraessus,
obdormivit. Media vero nocte circumeuntes custodes sanctam basilicam, aspiciunt in
angulo unam gemmam crucis tamquam iubar caeleste refulgere'; obstupefacti accedunt
comminus cum timore, admotoque cereo, inveniunt personam cum rebus füratis, quas
auferre« non potuerat, inibi deeubare. Denique, sub custodia eum illa nocte detentum,
20 mane facto euneta quae feecrat patefeeit, adserens se lassum obdormisse, eo quod diu-
tissime cireuions cum fasce basilicam, ostium unde egrederetur repperire non poterat.
21. Multa quidem et alia in praevaricatoribus ostendit, sed satis sint ista ad
cobercendam desidiam eorum. Nunc vero ad gaudia prosperitatum, qua larga pietate
praestat populis, revertainur. Sed prius illud non arbitror postponendum, quod expertum
25 valde cognovimus, quid in rebus perditis apud hunc patronum fidelis deprecatio con-
sequatur; ex quibus unum tantum commemorare studui. Ad festivitatem beati* martyris Aug. 28.
devotus pauper advenerat, laxatoque equite, sacram ingressus est aedem, ac vigiliis
inmobilis instans, noctem cum ceteris orando deduxit. Inluceseente vero caelo ad
metatum regressus, caballum quem reliquerat non invenit; quaesitumque diutissime, nec
30 signa quidem, qua in parte discessisset, agnovit. Transacto" igitur biduo, recurrit iterum
per saltus, perscrutans locorum incolas, si forte aliquis aut teneret captum aut capi
vidisset ab aliquo. Nullum dehinc indicii genus repperiens, anxius atque maestus ad
sepulchrum sancti regreditur, ibique causas doloris ac meroris exponens, aiebat: 'Ad
tua, sanetae, limina veni, nihil aliud quam parvitatis meae vota deferre; nihil iniuste
35 abstuli, nihil gessi 0 indignum tuae solemnitati. Cur, inquam, perdidi rem meam? Rogo,
ut restituas amissum, ut necessarium reddas'. Hoc d fletue aditus' agens, ut egressus
est templum, conspicit eminus a quodam viro suum equitem reteneri. Ad quem accedens,
dum discutit, unde sit, aut unde venerit, vel« ex quo tempore hunc habeat equum,
didicit, ipsa hora eum fuisse repertum, qua ille beati martyris inploravit auxilium.
40 22. Cum autem quidam a b eo loco* per ineursum diabolicum oculum perdidisset
et ad hospitiolum suum viduatus lumine infeliciter resederet, ac manibus proprüs nihil
Capp. 19—22. l a . 2.
Cap. 19. a) satisfecit JB. al. in litura scr. 2.
Cap. 20. a) i. h. 2. b) Salom. semper 2. c) q u i a | a sat. 2. d) sie la; velulis 2 ;
45 vcllulis p. c) capitis 2. f) refulgere l a , corr. g) auferebat 2, corr. m. al.
Cap. 21. a) ::beati l a . b) Transaetam p. c) gressi, ras. r l a . d) con: JB. al. Haec l a ; Hac,
sed ac JB. al. in litura scr. 2; Hcc p. e) fletü l a , corr. f) aditis 2 ; addito p, quod malim. g) aut p.
Cap. 22. a) locum 2, corr.
1) Cf. V. Patr. VIII, 8: faeictergium d e p e u d e n t i b u s villis intextum.

73*
laborare praevalens, spem ullam* alimonü non haberet, apparuit ei vir in visu" noctis,
commonens, ut ad beati basilicam ambularet; ibique, si devote suggerat, promittit
auxilium inveniri. At ille nihil moratus, arrepto bacello, adminiculante puero, sanctum
ingressus est 0 locum. Qui post conpleta oratione archipresbiterum', qui tunc locum
ipsum regebat, nomine Publianum d adivit, suppücans, ut oculis caecis Christi crucem 5
inponeret. Erat enim valde religiosus. Quod ille, dum iactantiam evadere cupit, evitans,
tenetur a caeco, nec omnino dimittitur, nisi quae petebat adimpleret. Tunc ille pro-
stratus ante sepulchrum, diutissime martvris est suffragiume inprecatus; deinde admotam
oculis caecis manum, protinus ut signum crucis inposuit, visum iste reeepit. Admira-
mini, quaeso, virtutem martyris', cum parum sit« exercere miracula, nunc etiam per 10
manus diseipulorum, adstipulante virtutis suae favore, publice operatur. Sed nec meritum
discipuli" fuit exiguum, cui haec praestita esse cernuntur.
23. Erat enim* tunc temporis apud urbem Arvernam patruus meus Gallus epi-
scopus 2 , de quo non videtur omitti, qualiter in adolescentia sua fuerit a sancti virtute
iuvatus. Et quia saepius commemoravi 3 , quäle excidium Arvernae regioni rex Theodo- 15
ricus intulerit, cum neque maioribus neque minoribus natu aliquid de rebus" proprüs
est relictum 0 praeter"1 terram vacuam, quam secum e barbari ferre' non poterant. His
ergo temporibus gloriosae memoriae patruus meus, qui postea 4 , ut dixi, sacerdotale fasce
Arvernae« rexit" eclesiam, pupillus erat; cuius facultates ita direptae sunt ab exercitu 1 ,
ut nihil prorsus remaneret in promtu; ipse quoque cum uno tantum puerulo usque 20
Brivatinsim vicum plerumque itinere pedestri discurrebat. Accedit autem quodam tem-
pore, dum hoc iter tereret, ut, laxatis prae calore k solis calciamentis, nuda incedens
planta, sudem calcaret spineum. Qui tunc fortassis incisus adhuc terrae baerens, erecto
acumine inter herbas virides latitabat. Qui defixus plantae et superegressus effractus-
que deorsum extrahi nequebatur. Igitur defluente sanguinis rivo, cum gressum facere 25
non valeret, beati martyris inplorat auxilium, paululumque dolore conpraesso, licet
claudicando, iter quod coeperat expedivit. Tertia vero nocte, conputrescente vulnere,
dolor maximus incitatur. Ille vero ad experta dudum praesidia confugiens, sepulchro
glorioso prosternitur; expletisque vigiliis, regressus ad lectulum, dum virtutem martyris
praestolatur, somno incumbente depraemitur. Deinde consurgens, nullam doloris sentit 1 30
iniuriam, aspeetaque planta, pars sudis, quae ingressa fuerat, non videtur; evulsam tamen
sentiebat a pede. Quod lignum diligenter inquirens, in stratu suo repperit, admirans,
qualiter fuisset egressum. Solitus namque1" erat in episeopatu suo locum vulneris
ostendere, in quo magna adhuc fossa conspiciebatur, obtestans, in hoc beati martyris
fuisse virtutem. ss
Aug.28. 24. Post multum vero tempus advenerat festivitas beati martyris, et pater meus
cum omni domo sua ad huius solemnitatis gaudia properabat. Nobis vero iter* agentibus,
Capp. 22—24. l a . 2.
Cap. 22. a) illam l a . b) sie 2. p; visione l a . c) m. al. add. 2. d) Paulianum 2, corr.
e) i. s. 2. f) cui JB. al. superscr. 2; habet p. g) per se add p. h) discipuli:, ras. s 2. 40
Ca^j. 23. a) OIB. 2. b) p. r. 2. c) relictus 2, corr. d) propterea? 2, corr. e) JB. al.
superscr.'2. f) m. al. superscr. la. g) Arverna l a ; Arvernam 2. h) erexit corr. rexit l a . 2 ; revit j>.
i) ex-JB. al. suppl. 2. k) colore l a , corr. 1) sie 2. p; sensit l a . m) numquam l a , corr. JB. al.
Cap. 24. a) interrogantibus corr. m. al. i. a. la.
1) Erat archipresbyter vicanus (cf. Conc. Tur. II, c. 19J, qui iam decanus rusticus dicitur. 46
2) De S. Gallo Gregorius, V. Patr. VI. egit. 3) V. supra c. 1 3 ; Gl. Mart. c. 5 0 . 4) Etiam
hoc ex loco intelligitur, Arvernos ante mortem S. Quintiani a Theuderico caplos esse, eo tempore
quo S. Gallus Quintiani successor adolescens erat. Is a. 4 8 7 . natus, cum Quintianus episeopatum
a. 5 1 6 . in. adeptus est, adolescens (cf. Censor. c. \4) erat, neque post a. 5 2 5 . Arvernicam cladem
faetam esse, cerlum est; cf. supra c. 13 n. 50
Petrus 1 , frater meus senior, ab ardore febrium occupatur et tam graviter agit, ut neque
vigere neque cibum sumere possit. Totumque illud iter cum grandi agitur maerore,
et in discrimine res vertitur, utrum convalescat aut pereat. Denique cum isto labore
pervenitur ad locum; ingredimur basilicam, adoramus sacrosancti martyris sepulturam.
5 Prosternitur et aegrotus in pavimento, deprecans medellam a martyre glorioso. Post
conpleta* vero oratione ad metatum regressus, febris paululum conquievit. Veniente
autem nocte, nobis ad vigilias properantibus, rogat se et ille deferri, ineumbensque ante
sepulchrum, tota nocte martyris suffragium deprecatur. Exactis deinde nocturnis
exeubüs, rogat, ut de pulvere, quod circa beatum erat tumulum", collecto vel potui
10 darent vel collo suspenderent 0 . Quo facto, ita omnis ardor febrium conquievit, ut ipsa
die et cibum caperet incolomis et, ubi delectatio vertisset animum, ambularet.
25.* Sequenti vero festivitate, dum iterum cum magno gaudio ad sanctam propera-
remus" basilicam, mihi caput a sole percussum graviter dolere coepit. Qui dolor ad-
crescens, febrem intrinsecus generabat, ita ut nec cibum me capere nec loqui permitteret.
15 Cumque per duos dies ab hoc dolore consumerer, die tertia ad basilicam sancti Ferreoli,
cui fons ille de quo superius meminimus 2 est contiguus, advenimus. Distat autem
basilica haec 0 a Brivatinsi vico quasi stadiis deeim 3 . Cumque in loco illo venissemus,.
libuit animo ad fontem usque procedere, confidens de virtute martyris, quod, si me
exinde d levis unda 0 perfunderet, mox sanarem'. Adveniens vero orationem fundo,
20 aquam haurio, os refrigero, caput infundo; statimque decedentibus limphis, fugato dolore«,
sanus abscedo et usque ad sepulchrum martyris gloriosi laetus ingredior, admirans et
gratias agens martyri, quod prius me virtute sua dignatus fuerit visitare, quam ipsius
mererer cernere sepulchrum".
26. Est enim ad hunc* fontem, quia ibidem martyr" percussus 0 est, virtus eximia.
25 Quidam a febre correptus, dum in extremis ageret, desiderium habuit de aqua fontis
haurire, ad quam etiam se deportari fideliter exoravit. Quem sui inter manus adprehen-
sum et in loco depositum, protinus ut aquae d haustum aeeepit et faciem caputque per-
fudit, reeipere meruit sanitatem, et aliorum manibus inlatus, proprüs gressibus est
regressus. Fuit autem incola huius vici, sed excidit nomen eius.
30 27. Quadam autem die orta tempestas cum magno venti impetu super vicum
Brivatinsim rapide discendebat. Micabant enim de nubibus fulgora, ac tonitrua terri-
biliter* voces dabant. Quatitur terra fragore, et exuri a corruscatione pene omnia puta-
bantur; sola erat expeetatio in virtute martyris" gloriosi. Nec mora, dato cum fulgore
gravi sono tonitrui, iaculum igneum per aditum, quo funes ille signi dependit 0 , ingre-
35 ditur, perculsisque d duabus columnis, frustas 0 excussit. Inde repercutiens, per fenestram,
quae super sanctum habetur tumulum, est' egressum; nullum tamen per« beati custodiam
Capp. 24—27. l a . 2.
Cajp. 24. a) conpletam v. orationem 2. b) tumulo eolleetum 2, corr. c) super penderent l a .
Cap. 25. a) JB. S. XV. suppl. 2. b) properamus 2 (corr.). p. c) OJB. p. d) JB. al.
40 superscr. 2. e) illa p. f) con-. sanare l a ; sanarer p, extr. r e corr. vi. al. 2. g) dolore:: 2.
h) sepulpuhchrum 2.
Cap. 26. a) sie p; ad "uno rone quia l a ; ad HUNO::::: quia corr. m. al. AD HUNC FONTEM
quia 2 ; ad unoronem quia 3 a ; ad hunoronem quia 5. b) martyr:, ras. i l a . c) decollatus 2. d) 6t»
scr., sed corr. 2 ; aqua p.
45 Cap. 27. a) v. t. 2. b) g. m. 2. c) dependitur ingressus (corr. ingressü) est 2. d) per-
culsique l a , corr.; percussisque p. e) frusta 2. f) egr. est 2. g) probati corr. JB. al. p. b. l a .
1) Petrus diaconus, Gregorii frater maior natu, a filio Silvestri a. 5 7 4 . interfedus est;
cf. Greg. H. Fr. V, 5. 2) V. supra c. 3. 3) Revera Saint - Ferreol les Minimes 2 km.
a Brioude distat. Hoc loco ii refellunlur, qui Brivatem vicum eundem ac Vieille - Brioude esse
50 censent. Iste enim vicus 6 km. a basilica S. Ferreoli remotus est; cf. Longnon p. 495.
de populo laesum. O quam magnus* circa alumnos proprios beati martyris [affectus"]!
Sustulit 0 columnas percuti, non d falangas; confringi passus est vitreum, non catervam e ;
permisit super sepulchrum proprium praeterirc corruseum, ne fieret multitudinis totius
interitum. Igitur expulsum a basilica sancti martyris iaculum, accrvus' feni conbussit,
interfecit pecora«, iumenta delevit. Quod si haec fortuitu quis putat, admiretur magis 5
et stupeat incliti potentiam martyris, quod praeteriens ignis per medium populi neminem
nocuit, sed ibi tantum explevit vota, ubi se cognovit habere licentiam.
28. Clericus • autem Aredii* Lemovicini abbatis ad festivitatem veniens, prae
multitudine populi non modo ad sanctum tumulum accedere, verum etiam nec" in ipsam
basilicam potuit introire. Cumque maestus metatu se reddidisset, reeubans in lectulo 10
obdormivit. Protinus adstetit ei vir in visu, dicens: 'Quid tu', inquid, 'sopore deprae-
meris? Vade celerius 0 ad templum martyris, et omnia invenies reserata'. At ille metu
territus exsurgens, credulus dictioni properat velociter experire, si vera essent quae
sibi fuerant indicata. Cumque venisset ad ostium, repperit, remotos undique populos,
usque sanctum altare vel ipsum tumulum via facta nullum obsistere d . Et sie sine 15
ulla inpraessione accedens, fusa oratione, cum gaudio est regressus. Quod ne quis
dubitet, testor omnipotentem Deum, quia ab ipsius abbatis haec ore cognovi, apud cuius
monachum gesta sunt.
29. Huius 2 festivitatis tempus ignara plebs maesta pendebat, nesciens diem,
in quo martyr beatus deberet pro virtutis ac passionis gloria honorari. Et haec 20
ignorantia usque ad beatum Germanum Autissiodorcnsim* antestitem est protraeta.
Factum est autem, ut antedictus pontifex Brivatem adveniret, sciscitatusque ab incolis,
quo tempore huius sacra" celebrarentur, se nescire respondent. Tunc ille: 'Oremus',
inquit, 'et fortassis nobis 0 haec Domini potentia revelabit'. Quod cum fecissent, mane
Aug. 28 orto, convocatis senioribus loci, ait, quinto Kalendarum mensis septimi caelebrandam 25
esse festivitatem. Ex hoc nunc devotes adveniens populus, vota praesoli reddens,
refert et animae et corporis medicinam.
30. Inergumini vero cum advenerint, plerumque evoment in sanctum Dei con-
vitia, cur sanctus* alios ad suam convocat" festa, ipsosque nominatim 0 confitentes,
eorum fatentur virtutes et merita. Aiunt enim: 'Sufficiat tibi, luliane, nos propria vir- so
tute torquere; ut quid reliquos provocas? quid invitas extraneos? Ecce Martinum
Pannonicum inimicum iugiter nostrum, qui tres a nostris cavernis repulit mortuos s .
Adest Privates ex Gabalis 4 , qui oves suas barbaris, nostra instigatione commotis, tradere
noluit. Advenit Ferreolus 5 collega tuus ex Vicnnensibus d , qui nobis in 0 te supplicium,
incolis praesidium misit. Quid Sinphorianum 8 Aeduum, quid Saturninum' vocas Tholo-ss
Capp. 27—30. la. 2.

Cap. 27. a) magna, sed extr. a e corr. JB. al. 2. b) sie p; om. la; virtus 2. c) c. sinit p. p.
d) sinit manu rec. insertum est 2. c) caternam l a . f) accrvnm 2. g) pectora, ras. t l a .
Cap. 28. a) Aridii 2, corr. JB. al. b) tn marg. add. 2. c) celer 2. d) obsistentem 2 ;
nullo obsistente p. 40
Cap. 29. a) Autissioderensim 2. b) solemnia add. Const. c) OJB. 2.
Cap. 30. a) ses l a . 2. b) convocet l a (e con:). 2. p. c) c. n. 2. d) Vienensibus l a .
e) s. in te 2.
1) Erat monachus; cf. Gloria Mart. c. Ib. 2) Hoc caput Gregorius fere ad verbum
cum Vita S. Germani Autissiod. a Constantio composita convenit; lib. I, c. 1, Dum, 'Bibl. histo- 45
rique de l'Yonve' I, p. 7 7 . 3) tres mortuos vitae restituit IL Fr. I, 3 9 ; cf. H. Fr. X, 31.
4) V. H. Fr. I, 3 4 : Privatus G a b a l i t a n a e urbis episcopus — — dum oves suas ut bonus
pastor lupis tradere non consentit, daemoniis immolare conpellitur. 5) Cf. supra c. 1.
6) V. Gl. Mart. c. 5 1 . 1) V. Gl. Mart. c. 4 7 .
sanumV Adgregasti concilium, ut nobis ingeras infernale tormentum'. Haec et his

similia dicentibus, ita sanctos Dei humanis mentibus repraesentant, ut nulli sit dubium,
cos inibi commorari; multi tamen ab his infirmi curantur et sani recedunt.
31. Sed et illud est memoratu dignissimum, quae sit mansuetudo pecorum in
5 hac basilica votivorum'; qualiter vituli petulantes, calcitrantes equi, grunnientes suillae,
cum limen sanctum ingressi fuerint, conquiescunt. Nam vidimus saepe cuturnosos tauros,
qui* a quindecim aut eo amplius viris alligati, funibus ducebantur, talem in hominibus
impetum" dare, ut putaris, eos ipsos quoque disrumpere funes, sed, cum aedem sanctam
ingressi sunt, ita quieverunt, ut arbitraris, illos 0 tamquam agnos mansuetos haberi.
io Vidimus et nunc d per medias turmas multos ingredi, inclinato capite populos amoventes
rostro, non cornibus et, tamquam tribunal adire 0 iudicis, aliquod sensum habere timoris;
non calcem mittere, non aliquem cornu petere, non oculis torvis aspicere, sed in omni
mansuetudine usque ad sanctum properantes' altare osculantesque, rursus in ipsa qua
ingressi fuerant patientia repedare. Sic et reliquorum iumentorum petulantia, cum illic
15 aceesserit, deposito cuncto furore, miteseit, ut ea in mansuetudine columbarum cum
grandi admiratione conspicias. De his vero quae votiva sunt nullo paenitus quem-
piam subtrahere licet 2 ; nullus, priusquam« ad basilicam veniat", aut commutare prae-
sumit 1 aut emere. Nam qui fecerint saepius ultione divina graviter k quatiuntur. Nam
aut febris inminet, aut malum aliquod obrepit, aut damnum grave succedit, aut hoc
20 quod abstulit morbus aufert. Difficile tamen sine praesenti ultione res praeterit.
32. De illis dixisse virtutibus [sufficiat*], quae circa sanctam basilicam" aut gesta
sunt aut geruntur; nunc pauca de locis illis, in quibus eius habentur reliquiae, disserentes,
finem huius libelli facere placet, devotione commonente. Quidam* apud Belgicae seeundae
provintiam, id° est suburbano Remensis urbis, basilicam in honore beati martyris studiosc
as construxit 4 , cuius reliquias post perfeetam fabricam expetüt fideliter ac devote. Quas
acceptas, dum via cum d psallendo regreditur, Remensim est ingressus campaniam. Erat
enim haud procul a via ager cuiusdam divitis e campanensis', ad quem scindendum
multitudo magna convenerat. Igitur adpropinquante viatore cum his pignoribus, coepit
quidam de aratoribus male torqueri et quasi in excessu mentis dicere: 'En', inquit,
30 'beatissimum« lulianum adpropinquantem! Ecce virtutem eius! Ecce gloriam eius!
Currite viri, relinquite boves, dimittite aratra, caterva omnis eat in obviam!' Stupentes
illi et quid narraret ignoti, dum hebetati h admirantesque 1 tam voces quam dicta per-
sonae, protinus miser, relicto arvis vomere, elidens se in terram verberansque palmas,
Capp. 30—32. la. 2.

S5 Cap. 31, a) i JB. al, in litura scr. 2. b) impletum, ras. 1 la. c) cos p. d) etiam per p.
c) adirent p. f) properare 2. g) prius l a . h) veni:t l a . i) :::::psmnmat? 2, corr. k) q. gr. 2.
Cap. 32, a) sie p; om. la; post geruutur JB. S. XII. add. 2. b) JB al. superscr, 2. c) in
pro i. e. Flod. d) «te scripsi; viatum l a ; viaticum 2; viatim p. e) diviti:s, ras. i l a . f) cäm-
paniensis 2. g) beatum 2. h) haebiti l a . i) que et tarn OJB. l a ; admirautur tam p.
40 1) Pecora ab hominibus piis vota, quae 'sub ditione basilicae erant' (cf. Gl. Conf. c. 3)
et, ubi necessitas institit, basilicae dabantur. V. Gl. Mart. c. 9 6 : A n u s — exigua — —
paueulos gallinarum pullos h a b e b a t , quos ex voto basilicari ditioni subdiderat, d a t u r a in domo
ipsius, cum necessitas flagitasset. 2) Cf. Gl. Covf. c. 3: N a m videas i n t e r hostes iniquos
g r e g e s p e c o r u m i u m e n t o r u m q u e et ovium n e c p e n i t u s a quoquam a d t i n g i , cum vox s o n u e r i t :
45 'Confessoris sunt h a e c Eusebi'. 3) Quae sequuntur Flodoardus, II. Rem. I, 23, exscripsit.
4) Hanc S. Iuliani basilicam Remensem Flodoardus l. I. eandem habuit, quam Attolus vir prae-
clarus construxit et ubi post altare 'cum filio et filia' sepultus est. Eiusdem 'titulum templi pi-
gnaculo innotatum' idem auctor memoriae tradidit. Quae ecclesia iam non exstat; cf. Longnonp. 392.
in parte qua vir ille beati* martyris veniebat cursu celeri capitur", clamans: 'Ut quid
me, sancte, sie crucias? Ut quid me, gloriose martyr, incendis? Cur 0 regionem tibi
non debitam adgrederis? Cur habitacula nostra perlustras?' Talia eo dicente, ad locum,
ubi iam sacerdos tabernaculum erexerat, turbolentus advenit, prostratusque coram sanctis
reliquiis, diutissime d humo ineubuit. Tunc presbiter capsulam illam sanctam super eum 5
ut posuit, ilico erumpente ex ore eius sanguine, ab ineursione diabolicae erroris mun-
datus est e ; deinceps virtutem' sancti praedicans, comes fuit huius itineris.
33. Quid de eius reliquiis in Oriente fidelium fratrum relatio signat, edicam. In
quadam Orientis civitate, dum in eclesia quidam a daemonio torqueretur, in navi beati
martyris praedixit esse reliquias. Cumque navis portum fuisset adepta, hic ad eam io
saltuatim* prosilit, ac provolutus solo coram navi, erumpente ab ore et naribus tabe,
persona purgata est. Quae cum episcopo nuntiata fuissent, commovet populum cum
accensis cereis ad portum usque procedere. Igitur nauclerius audiens flensque prae
gaudio, in oceursum episcopi properat, nihil se aliud adserens b de beati sustulisse basi-
licam, nisi parumper pulveris, qui circa sanctum iacebat tumulum; sed Deus omnipotens is
conprobans fidem viri, oculi virtutem martyris non permisit. Dehinc episcopus sublatas
reliquias usque ad sanctam eclesiam cum magno honore deportat. Negotiator vero tanta
cernens mirabiüa, basilicam in honore martyris aedificavit, in qua beatas reliquias col-
locans, multa deinceps miracula vidit operari.
Aug3io " ^ Haec ego dudum experta*. Contigit, ut post" ordinationem meam Arvernus 20
Aug. 28. accederem; profectusque, beati 0 basilicam adivi. Expletaque festivitate', disruptis"1
a palla quae sanctum tegit tumulum fimbrüs, in his mihi ferre 0 praesidium credens,
impleta oratione, discessi. Apud Turonicam vero urbem monachi in honore' ipsius
martyris basilicam 1 , qualem possibilitas eorum habuit, aedifieaverunt, cupientes, eam
eius virtutibus consecrari. Audientes autem«, haec pignora a me fuisse delata, rogabant, 25
ut dedicata aedes hisdem augeretur exubüs h . At ego, adpraehensam secretius capsam,
ad basilicam beati Martini, ineipiente nocte, propero. Referebat autem mihi vir fidelis,
qui tunc eminus adstabat, cum nos basilicam sumus ingressi, vidisse se pharum inmensi
luminis e caelo dilapsam super beatam basilicam discendisse, et deinceps quasi intro
ingressa 1 fuisset. 30
35. Cum enim nobis haec in crastinum a fidelibus relata fuissent, conieimus, eam
a virtute beati* martyris processisse. Depositis ergo super altare sacrosanetis reliquiis,
vigilata nocte, cum grande psallentio ad antedietam deferebantur" basilicam; et ecce
unus ex inerguminis, manibus in se conlisis, ore patulo, cruentus 0 proiciens sputos,
Capp. 32—35. l a . 2. 35
Cap. 32. a) veniebat b. m. 2. b) corr. m. s. XII. carpitur 2. c) Cur — adgrederis bis scr.,
sed eras. la. d) diutissimo 2, corr. e) ac add. p. f) virtute 2, corr. vi. al.
Cap. 33. a) salutatim l a , corr. JB. al. b) aliud abstulisse dicens de b. basilica 2.
Cap. 34. a) expertus sum p. b) post:: 2. c) beatam l a , corr. m. al, d) que JB. al.
add. la. 2. e) OJB. p. f) in ips. h. 2. g) om. l a . h) reliquiis p. i) gressa la, corr. JB. al. 40
Cap. 35. a) OJB. 2. b) ferebantur 2, corr. c) sie la. 2.
1) Gregorius postquam d. 2 0 . Augusti a. 5 7 3 . ordinatus est, feslum S. Iuliani patroni

sui d. 2 8 . Augusti in ipsa Brivatensi basilica celebravit. 2) Monasterium S. Iuliani Turonensis
olim de Scalariis dictum, a Norlmannis o. 8 5 3 . dirutum, restauralum fuit a. circiter 938.
a Tetolone archiepiscopo, qui ipsum S. Odoni abbati Cluniacensi reformandum commisit. Quo in 46
opere desudans vir sanctus ibidem obiit, ac sepultus est prope ipsum Telolonem. Vide eius elogium
in Act. SS. Ord. S. Bened. Saec. V. num, 23. 4 L et sqq. Monasterium S. Iuliani hodieque
subsistit regulae Benedictinae addiclum sub Cong. S, Mauri. R. Prope Ligerem situm est; cf.
Longnon p, 249,
aiebat: 'Ut quid te, Martine, luliano iunxisti*? Quid eum in his provocas locis? Sat b
nobis erat praesentia tua supplicium; similem tui ad augenda 0 tormenta vocasti d . Cur
haec agis? Quare nos cum luliano sie crucias?" Haec et alia misero declamante,
expletis missarum solemnitatibus, dum se ante sanctum e altare diutissime' conlidit«,
5 profluente sanie ex ore eius, ab infestatione furoris h diabolici liberatus est.
36. Sed nec hoc silere puto, quod in nocte illa, priusquam sanetae reliquiae
ibidem collocarentur, sit gestum. Monachus ipsius loci, dum de adventu solemnitatis
gauderet et singulos* quosque ad cellariolum basilicae prumptissimus invitaret, hortans,
ut omnes in basilicam fideliter" vigilarent, extracto a vase vino, coepit eos causa devo-
10 tionis cum gaudio propinare, dicens: 'Magnum nobis patrocinium in beatum martyrem
pietas divina largitur. Idcirco rogo caritatem vestram, ut unianimiter vigiletis mecum.
Cras enim sanetae 0 eius reliquiae in hoc loco sunt collocandae'. Exacta quoque cum
sacris hymnis modolisque caelestibus noctem, caelebrata d etiam missarum solemnia,
ovans festivitate clericus', coepit eos iterum quos prius invitaverat rogare ad refec-
15 tionem, dicens: 'Gratias vobis ago, quod sie ad vigilandum immobiles perstitistis'. Sed
nec martyr diu distulit bonam voluntatem virtutis suae gratia munerare. Nam ingressus
prumptuarium clericus, repperit cupellam, quam pene mediam reliquerat, per superiorem
aditum redundare, in tantum ut copia defluentis vini rivum per terram ad ostium usque
duceret. Quod ille admirans, positum deorsum vas, saepius extulit e plenum; sed et de
20 ipso, cum' satis abundeque fuisset expensum, nihil prorsus defuit, sed usque in cra-
stinum, mirantibus eunetis, semper stetit plenum. Erat autem tertio Kai. mensis quinti 1 .
O admirabilis virtus martyris! Cum produxit de vase sine flore vindemiam, cum sit
soli tum, ut collecta vina condantur in vascula, protulit doleum musta, in quo non uva,
sed virtus sola defluxit. Turgescit vasculum a liquore, fruetus non inlatus est, sed
25 creatus. Agit hoc ille Dominus ad glorificandum martyrem, qui inplens uterum Virginis
sine semine, et« permanere praestitit matrem in castitate. Sed tamen hic novo Maius"
exuberat fruetu, cum sine codicibus Falerna porregit ad 1 bibendum. In aliis vineis vix
adhuc erumpunt gemmae, in hoc k vero vase vinum defluit a virtute. Aequatur Maius
Octobri 3 , cum nova porregit pocula; plus habet quam ille, cum in prumtu non ostenditur
so vinea et in domo gignuntur Falerna. Rudis etenim venit sine torculare vindemia, quae
non in palmitibus, sed in 1 occultis mysterüs" 1 est reperta. Acervus acenorum" non
premitur ab arbore, et vini defluunt undae. Hauriuntur Falerna, cum in 0 torculari non
cernuntur inpraessa; vitis, ecce, non aspicitur, et pocula large conplentur. Sed quid
inquam? Non enim deest fidelibus virtus illa caelestis. Nam qui quondam nuptiis
ss deP aquis praestetit vina, nunc suis eadem large porregit sine ulüus elimenti natura;
e f geminis piseibus quinque 4 milia hominum satiavit, nunc bonae voluntati multiplicata
restituit. In ipsius enim ortus tempore angelica vox testata est, dicens: Gloria in LUC.J,U.
excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Sed iam ad sequentia vir-
tutum opera r veniamus*.
40 Capp. 35—36. l a . 2.
Cap. 35. a) ::iunxisti l a . b) corr. vi. al. Satis l a ; dum p. c) sie 2. p; iungenda l a .
d) rvocasti, ras. pro 2. e) JB. al. superscr. 2. f) multum 2. g) conlidito l a . h) d. f. 2.
Cap. 36. a) singulis 2, con: JB. al. b) JB. al. superscr. 2. c) e. r. s. 2 ; s. OJB. p, d) caele-
bratam l a . 2. e) p. e. 2. f) c JB. al. in litura scr. la. g) eras. la; om. 2. p. h) magis p. i) ad b.
45 om.p, k) hoc:::, ras. qem? l a . 1) r. est in o. m. 2. m) OJB. p . n) acemorum, ras. t l a . o) n. c. in t. 2.
p) de a. JB. al. superscr. 2. q) qni m. al. superscr. 2; add. p. t) JB. al. superscr. 2. s) revertamur p.
1) i. e. monachus. 2) Gregorius, cum Maium mensem quintum appellasse videatur, hoc

loco ab Ianuario annum inchoaverit necesse est; cf. Ideler, 'Handbuch der Chronologie' II, p. 3 2 8 .
3) Cf. Fortun. Carm. VIII, 1 0 , 8. 4) Erant pauci pisciculi et quattuor milia hominum;
50 cf. Matth. 1 5 , 3 8 ; Marc. 8, 9.
37. Serviens huius monasterii diu contractus infeliciter trahebatur. Adveniens

autem ad ipsam* sancti basilicam, vigilias celebrat. Quibus expletis, mane dum ad
Stratum suum regreditur, inter portantium manus resolutis sanatus" est nervis.
38. Puella quaedam lippis oculis et, nimio imbre lacrimarum profluente, pene
caecata*. Cuius pater, audita virtute martyris gloriosi, cum ea ad basilicam sanctam 5
properat, celebratisque vigiliis, mane pauperibus qui ad matriculam illam erant cibum
potumque protulit. Aepulantibus vero illis, subito puella capitis dolore se [torqueri 0 ]
proclamat et, ut modico 0 sopori indulgeatur, inplorat. Qua quiescente, cum convivae
aepulum adplicarent, illa surrexit et ad sanctum se altare ducere d poseit. Antequam
solo prostrata fuisset et adtente Domini misericordia e deprecaretur, restrictis lacrimis, 10
purgatis lippitudine oculis, laeta surrexit. Tunc, patre gaudente, domi redditur sana.
39. Alius quidam puerulus parvulus, cuius parentes haud procul ab ipsa basilica
eonmanebant, in secundo ortus sui anno membris totis contractus*, sine spe alicuius
boni nutriebatur. Qui ita contraxerat, ut genua ab eius ore penitus separari non possent.
Cuius parentes, cum ad sanctam basilicam vigilassent, et" proiectum infantulum coram 15
sacrosanctis reliquiis 0 , post paululum repperiunt eum sedentem, membris omnibus esse
directum. Dehinc, fusa oratione, gaudentes ad domum suam regressi sunt.
40. Est autem in Turonico vicus cui Gaudiaco*-' nomen est, in quo beati mar-
tyris reliquiae contenentur, qui cum magnis virtutibus crebro inlustretur, in periuribus
tamen plerumque agitata" ultione. Nam cum ibidem, quasi 0 inimico humani generis 20
Buadente, periuraverit, ita ultio divina prosequitur, ut protinus aut in successione damni
aut in amissione proximi aut in consumptione morbi manifesta patiscat d ; non tamen
causam remanere inultam, martyr prorsus indulget, sed nec inibi tam ausu temerario
periurat barbarorum cruda rusticitas. De quo negotio ista sufficiant, quia longum est
singula quae de his acta sunt per ordinem memorare. 25
41.* Cum autem ad me Aridius presbiter ex Lemovicino venisset, vir valde reli-
giosus, cui etiam in secundo virtutum b beati Martini libro * memini, dum sollicite vitam
eius perscrutarer et actionem, inquirere coepi, quae ibidem beatissimus 0 in miraculis
prodidisset s ; in honore enim beati martyris basilicam aedificavit, quam et eius reli-
quiis inlustravit. Sicut ergo est verecundissimus, diu cunctatus, tandem haec et valde 30
invitus d exposuit. 'Quando', inquit, 'primum beati Iuliani adivi basilicam, parumper
cerae a sepulchro sustuli. Inde veniens ad fontem, in quo beati e sanguis effusus est,
abluta aquis facie, parvam ab his pro benedictione conplevi ampullam. Tester omni-
potentem Deum, quia, antequam ad domum accederem, colore, spissitudine atque odore
in balsamo conmutata est. Veniens vero sacerdos ad dedicandam aedem, cum haec 55
exposuissem', nihil aliud pro reliquiis in sanctum altare condere voluit nisi vasculum«,
Capp. 37 — 41. la. 2.
Cap. 37. a) huius dei. et m. al. superscr. ipsam 2. b) n. s. est 2.
Cap. 38. a) erat add. 2. b) OJB. l a . 2; habet p. c) modicum p. d) duci deposcit p.
e) misericordia 2. <0
Cap. 39. a) contractis si (corr. contractus) | sine 2. b) OJB. 2. c) dimisissent add. p.
Cap. 40. si) cui n. est G. (Gaudia p) in quo 2 ; eius pro est l a . b) agitat: ultione 2 ; agitat
ultionem p. c) quis p. d) patdscat l a .
Cap. 41. a) 40 l a , corr. m. al. b) virtute Xa, c) Iulianus add. p. d) invidus l a ,
corr. JB. al. e) martyris add. 2; om. la. p. f) audissem dei. et m. al. superscr. exposuissem 2. 45
g) culum in marg. suppl. 2.
1) Joui-lez-Tours (Indre • d - Loire, cant. Tours), sed ecclesia inde a. saec. XVI. S. Pdro
dicata est; cf. Longnon p. 2 7 3 . 2) 77, c. 3 9 . 3) Cf. H. Fr. X, 2 9 : D e his vero signis,
quae per virtutem sancti Iuliani martyris Martinique confessoris beati in eius (seil. Aridii)
manibus Dominus operatus est, pleraque in libris Miraculorum, sicut ipse effatus est, scripsimus. 50
cuius aqua* in balsamo conmutata" fuerat, dicens: "Haec sunt certae reliquiae, quas
martyr paradisiacis virtutibus inlustravit".
42. Multa quidem et alia sunt, de quibus, plurima praetermittens, aliqua pando.
Infirmus quidam omnibus membris debilis, plaustro inpositus, ad eius monasterium est
5 adduetus. Qui cum ante ipsam basilicam in hoc vehiculo nocte" iaceret, videt eam
subito magno splendore fulgente" vocesque in ea psallentium tamquam multorum homi-
num audiebat. Dum haec agerentur, et ille orationem funderet, quasi stupens 0 factus
nec memor dolorum, eo adpropinquante, splendor quem viderat praeterüt ante oculos
eius. At ille, fulgore demoto, in se reversus, sensit se pristinae saluti recuperatum.
10 43.* Caecus quoque adminiculo deducente ad sacrosanctum altare eius" accedens,
dum de operturio sanetarum reliquiarum oculos adtigit, lumen reeepit. Sed et inergu-
mini ab hac palla cooperti, saepe mundati sunt; et potestas iudicum, quotienscumque
in eo loco superflue egit, confusa diseessit.
44. Pendebat autem super ipsum altare crux holoerysa, eleganti opere facta, et
15 erat tam praeclara visu, ut eam putares ex auro esse* mundissimo. Advenientibus vero
barbaris, a quodam esse aurea aestimata direpta est et sinu recondita. At is qui eam
sustulerat tanto subito pondere praegravatur, ut eam penitus sustenere non possit,
statimque conpunetus virtute martyris ac paenitentia motus, de itinere transmissam loco
sancto restituit.
20 45.* Quae postquam gesta sunt, misit' clericum suum, dicens: 'Vade', inquit,
'ad beati Iuliani basilicam, et fundens" orationem, supplica, ut tibi aliquid cerae vel
pulveris de sepulchro iacentis largire dignentur aeditui, ut delatum a me cum benedictione
suseipiatur'. Ulc vero veniens, quae sibi fuerant imperata flagitat ac suseipit. Et cum
suseepta ferre vellet, tanto gravatur 0 pondere, ut vix cervicem possit erigere. Unde
25 tremore magno coneussus, pavimento prosternitur, et iterum cum lacrimis orationem
fundens, surrexit incolomes et aeeeptam sensit abeundi habere libertatem. Igitur arrepto
itinere, incandescente nimium sole, siti corripitur. Veniens autem ad villam viae proxi-
mam, unam casolam adit, aqua d deposcens; de qua egrediens iuvenis dare responsum,
ut eos vidit, in terram corruit, factusque est sicut mortuus. Concurrentes autem parentes
30 eius, calumniabant 0 hominibus, adserentes, parentem suum eorum magicis artibus f fuisse
peremptum, et adpraehensum puerum, levaverunt« eum semivivum. At ille de manibus
eorum elapsus, percussis palmis, coepit debachando clamare" vel dicere, quod martyris
Iuliani virtute exuriretur. Clericus vero haec audiens, positam super caput eius cap-
sulam cum pignoribus sanctis, fide1 plenus orare coepit attentius; ipse quoque cum
35 vomitu sanguinem daemoniumque proiciens, purgatus abscessit. Dehinc firmatus in fide
portitor, iter R totum cum psalmis et gratiarum actionibus carpens, ad locum praeoptatum,
martyre ducente, pervenit. Iam exinde tempore procedente quanti ibi inergumini,
frigoritici vel diversis morbis obpraessi martyris virtute sanati sunt, nec nomina reteneri
nec numerus potuit collegi.
40 46a. Inter reliquas* vero insignia suseipiendorum miraculorum ponimus et istud,
Capp. 41—46a. l a . 2.
Cap. 4 1 . a) quae add. 2. b) comutata: l a .
Cap. 42. a) OJB. 2. b) fulgentem 2. c) corr. JB. al. stupefactus l a .
Cap. 43. a.) XL-.UI, ras. V la. b) m. al. add. 2.
45 Cap, 44. a) esset, ras. t la.
Cap. 46. a) 44 JB. al. add. la. b) fundes 2, corr. c) graviter? l a , corr. m. al. d) aqua
l a , corr.; aqua corr. JB. al. aqua 2. e) corr. JB. al. calumniabantur 2. f) artis l a , corr. g) elev. p.
h) :clamare, ras. pro 2. i) f. — vomitu tn marg. suppl. 2. k) iterü corr. i. t. 2.
Cap. 46a. a) tic l a . 2.
60 1) Seil. Aridius, quem etiam capp. 4 1 — 4 3 . auctorem esse, ex hoc loco intelligitur.
74*
quod insipientes corrigat et roboret sapientes. Igitur Cautini episcopi tempore, quo,
ingruentibus peccatis populi, Arverna regio ab excidio lues quam inguinariam vocant
&71. devastabatur* ', ego Brivatinsim" vicum expetii, scilicet ut, qui meritis tutari nequibam,
beati martyris 0 Iuliani salvarer d praesidio. In quo dum commorarer e vico, unus f puer
ex nostris ab hoc morbo corripitur, reclinatoque ad lectulum capite, graviter agere« 5
coepit. Erat autem febris assidua cum stomachi pituita, ita ut, si aliquid acciperet,
confestim reiceret; nec erat ei cibus confortatio, sed magis exitus putabatur. Denique
mei cum viderent eum in extrema vexari, hariolum quendam invocant. Ille vero venire
non differens, accessit ad aegrotum et artem suam exercere conatur. Incantationes
inmurmurat, sortes iactat, ligaturas 2 collo suspendit, promittit vivere quem ipse man- 10
cipaverat morti. Haec autem me nescio agebantur; quae cum mihi delata fuissent,
amarissime • reddor et cum gravi' suspirio illud conmemoro k, quod Dominus per Heliam
4.Regi,tc. prophetam Oziae s regi pronuntiat, dicens: Quia dereliquisti dominum Deum Israel et
consoluisti deum Acharon, ideo de lectulo, in quo ascendisti, non consurges, sed morte
morieris. Nam iste post adventum harioli validius 1 febre succensus, spiritum exalavit; is
cuius post obitum interpositis paucis diebus, puer alius simiü"1 laborare" coepit incom-
modo. Tum ego eis inquio: 'Accedite ad martyris tumulum et aliquid exinde ad
aegrotum deportate, et videbitis magnalia Dei atque cognoscetis, quid sit inter iustum
et iniustun et inter tiraentem Deum et non servientem illi'. Accedentes autem, parumper 0
pulveris circa sepulchrum iacentis sustulerunt. De quo ut hausit infirmus cum aqua, 20
protinus adsecutus est medicinam, recuperatusque" viribus ac restincta febre, convaluit.
Intellegite q ergo nunc, o omnes qui insipientes estis in populo, et post r ista discusse-
ritis, scitote, quia nihil sunt quae ad seducendum humanum genus diabolus operatur.
Ideo moneo, ut, si quis vixillo crucis signatus, si quis baptismi ablutione* mundatus, si
quis, vetustate deposita, in novo nunc nomine viget, talia postponat ac neglegat; quaerat 25
autem patroeinia martyrum, per quos sanitatem miracula celebrantur, postolet adiutoria
confessorum, qui merito amici sunt dominici nuncupati, et quae voluerit obtenebit 1 .
46b. Eo tempore, cum post obitum Proserii martyrarü *•4 Urbanus diaconus huius
basilicae ordinatur aedituus, mira res ad sepulchrum sancti apparuit. Nam, vigilante
diacono in lectulo suo, auditus est sonitus, quasi ostium basilicae panderctur". Post mul- 30
tarum vero horarum spatium audivit eum° iterum claudi. Post haec surgens de stratu,
praecedente lumine accedit ad tumulum sancti. Mirum dictu! Vidit pavimentum rosis
Capp. 4Ga. 46b. l a . 2.
Cap. 46a. a) devastabat 2, con: JB. S. XII. b) Brivatensim 2. c) I. m. 2. d) salvare l a .
e) cömemorer l a , corr. m. al. 0 "• e x P- e x (prius ex delet.) 2. g) JB. al. superscr. egrotare l a . 35
h) aniarissimus p. i) gavi l a , corr. k) refero 2. 1) validitius? l a , corr. m) li JB. al. suppl. 2.
n) labore l a . 2, corr. JB. s. XII. o) pa:rumper, ras. u 2. p ) rucuperatusque l a ; recuperatisque p.
q) I . e. n. tn marg. suppl. 2. r) quam m. al. add. 2 ; postquam p. s) ablutione undatus l a .
t) optinebunt? corr. JB. al. optinebit 2.
Cap. 46b. martinarii, ras. i 2. b) paderetur l a . c) ipsum p. 40
1) Cf. H. Fr. IV, 3 1 : Erat enim et ipsa m o r s subita. Nam n a s c e n t e in i n g u e n e a u t

in ascella v u l n e r e in modum serpentis, ita interficiebatur h o m o ille a v e n e n o , u t die a l t e r a
aut tercia spiritum exalaret. 2) Germ, 'angehenke'. Anseg. VI, 7 2 : Ut clerici vel laici
p h y l a c t e r i a vel falsas scriptiones a u t ligaturas, q u a e i m p r u d e n t e s pro febribus aut aliis p e s t i b u s
adiuvare p u t a n t , nullo modo ab illis vel a q u o q u a m christiano fiant, quia magicae artis in- 45
signia s u n t ; v. Grimm, 'D. Mythol.' II, 2, p. 1 1 2 6 . 3) Potius Ochoziae. 4) Martyrarü
vel aeditui basilicas rexisse videntur, quae martyrum sepulchris ornatae erant, unde martyrarius,
ut Leubastes Turonensis (cf. H. Fr. IV, c. 11), nonnumquam idem est atque abbas. Sed abbati
subditi erant, quos ipse ad reliquias custodiendas instituerat, ut Aridius Sripionem et Aven-
tiolum; cf. Testamentum Aridii (Pardessus I, p. 140^). 50
rutilantibus esse respersum. Erant autem magnae valde cum flagrantia odoris inmensi.
[In* ipsas quoque cancelli celaturas mirabatur rosas intus, nonus enim erat mensis]; et
haec ita erant virides, acsi easdem" ipsius 0 putaris horae d momento ramis virentibus
esse discerptas e . Tunc cum grandi reverentia collectas secretius posuit, multis exinde
5 infirmis medicamenta distribuens. Nam inerguminus quidam ex Turonico veniens, ut
exinde delibuto f potum sumpsit, eiecto daemone, purgatus abscessit.
47. Mulier* erat a nativitate caeca, quae se exhiberi a parentibus ad beati Martini
tumulum deprecata est. Ubi cum venisset, prostrata per triduum ad cancellos, qui ante
sepulchrum sancti antistitis habentur extrinsecus, responsum accepit per somnium, dicente
10 sibi sancto viro: 'Si lumen recipere desideras, require basilicam sancti Iuliani, in qua
dum praesidium martyris expetis, ille coniunctus" Martino visum tibi necessarium simul 0
orationum suarum suffragiis revocabunt'. Exsurgens autem mulier d , ignorans, quod in
Turonico huius martyris reliquiae tenerentur, ad Sanctonicam e urbem dirigit. Victurina f
etenim matrisfamilias« ex nobili stir.pe progenita in villae suae territurio basilicam con-
15 struxerat reliquiasque martyris beati condiderat. Ad hanc ergo aedem mulier accedens,
orat per triduum. Die autem tertia advenit natalis baptistae dominici; stante autem iun.24.
populo et lectionum dogmata auscultante, subito murmur magnus oritur. Presbiter vero
qui solemnia caelebrabat h conpraemere voces cupiens, interrogat, quid hoc esset. Cui
unus ex adstantibus ait: 'Murmur mitiscere non potest, quia virtus Domini miraculum
20 prodidit. Ecce enim mulier illa, quae caeca testabatur 1 , erumpente ab oculis san-
guine, visum reeepit'- Tunc omnes benedixerunt Deum, cognoscentes pariter quae
fuerant gesta.
48. Nanninus igitur* presbiter domus Vibriacensis' martyris huius" gloriosi reliquias
expetivit. Quas ex iussu beati Aviti pontificis* sumptas, cum psallentio usque ad°
25 basilicam sancti Ferreoli d — procul* ab ipso vico sita est — pervenisset, unus ex
inerguminis est mundatus. Procedens autem psallendo, cum ad medianam pervenisset,
coram* hoste inprobo virtute sancti depulso, puella alia purgata diseessit.
49. Accedens autem ad locum, ubi Oratorium quod in honore sancti construxerat,
posuit haec pignora in altare*. Accedens" autem ad eum unus cum amissis oculis,
30 alius manu debiüs, impleta oratione, hic lucem reeepit post tenebras, manus ille usum
post otia e diuturna. Mulier etiam nomine Aeterna cum filia ab hoste iniquo d vexata,
ad hoc altare curata, cum prole e sospis abscessit. Frigoritici etiam in illo loco non-
nulli salvati' sunt.
50. Sed quoniam non est absurdum, si beatus Iulianus cum lohanne aut Martino
S5 dona sanitatem inpertiat, cum quibus victor saeculi in caelo trepudiat, referam adhuc,
qualiter cum Nicetio* Lugdunense simili virtute floruerit. Igitur infra terminum terri-
Capp. 46b—50. l a . 2.
Cap. 46b. a) In — mensis OJB. la. 2. Supplevi ex p. b) earlem l a ; eadem 2. (corr.
JB. al.). p. c) p. i. 2. d) hora et m. p. e) decerptas p. f) delibutum 2.
40 Cap. 47. a) M. quedam a n. c. e. p. b) sancto add., sed eras. 2. c) si::mul, ras. li la.
d) et add. p. e) Scanctonicä 2. f) Victuriana 2. g) matrisfamulias 2. h) caelebrat la,
corr. m. al. i) hic add. 2; ortam adej. p.
Cap. 48. a) OJB. 2. p. *b) g. r. h. 2, corr. c) om. 2. d) qnae m. al. add. 2; habet p.
e) «te l a . 2. p; horam Ruin.
46 Cap. 49. a) sancto add. p. b) Accessit, sed essit JB. al. in litura 2. c) otiä la, corr.
d) v. i. 2. e) cum leproso ipsis? l a , corr. 0 sanati 2. p.
Cap. 60. a) Nicecio l a ; extr. o m. al. in litura scr. 2.
1) Locus iam ignotus est; cf. Longnon p. 5 1 7 . 2) Arvernensis inde ab a. 5 7 1 . 3) procul

a Gregorio pro parvo spatio aedpi, Bordier conierit.
turü Turoniei' Litomeris quidam in honore sancti martyris basilicam aedificavit, in qua
nos ex more ad benedicendum evocati, sancti Iuliani martyris cum Niceti Lugdunensis
reliquias collocavimus. Sed non multum post tempore caecus adveniens*, fideliter
orationem fudit, visum recipere meruit. Memini huic caeco in libro* vitae" sancti
Niceti, quia 0 dignum est, ut communis virtus utriusque sancti scripta connectat. Ergo 5
his miraculis lector intendens intellegat, non aüter nisi martyrum reliquorumque d ami-
corum Dei adiutorüs se posse salvari. Ego autem Domini misericordiam per beati
martyris Iuliani patroeinia e deprecor, ut advocatus in causis alumni proprii coram
Domino adsistens obteneat, ut absque inpedimento maculae ullius huius vitae cursum
peragam atque illa quae confessus sum in baptismum r inreprehensibiliter teneam, fide- 10
liter exerceam«, viriliter usque ad consummationem huius h vitae custodiam. Amen'.
EXPLICIT LIBER DE GLORIA SANCTI IULIANIk.
INCIPIUNT* CAPITULA" LIBRI PRIMI

DE VIRTUTIBUS SANCTI MARTINI EPISCOPI.
1. Quod Severus vita 0 sancti d conscripsit.
2. Quod eandem beatus Paulinus versu e conposuit.
3. De ordinatione et transitu beati Martini.
4. Qualiter sancto Severino psallentium r de eius transitu revelatum r est r .
5. Qualiter beato Ambrosio idemque f transitus« est ostensus.
6. De translatione beati f corporis'1. 20
7. De Theodomundo 1 mute.
8. De Chaincmunda* caeca.
9. De beato 1 Baudino"1 episcopo.
10. De eo qui reliquias sancti r Camaraco" detulit.
11. De Gallis Suavis" conversis. 25
12. De UltrogotuP regina.
13. De eo qui a pustula in exercitu positus 1 laborabat.
14. De castello Italiae Tertio f nomine r .
15. De oleo cicendilis sub pictura beati r .
16. De Placido procuratore.
17. De his quae Ambianis r gesta* sunt.
18. De Siroialensi' oratorio.
19. De Bella" caeca.
Cap. 50. l a . 2. Index, l a . 2. 8.

Cap. 50. a) dum add. p. b) OJB. 2. c) qui l a , corr. d) sanctorum add. 2. e) patron 35
COJT. inter scrib. patrocin. 2. f) baptismo 2. g) ac add. p. h) ::huius 2. i) OJB. l a . k) DO
GRATIAS add. 2; Explicit e(e. OJB. p; peculiaris patroni nostri add. Ruin.
Index, a) INCIPIT 3 , ubi capita quoque singula inscripta sunt (3*). b) CAPTI l a ; libri
pr. OJB. l a . 2. c) vitam 2. d) Martini add. (3). p. e) postea add. 3 ; OJB. 3*. f) OJB. 3. 3*.
g) t. e. o. OJB. 3*. h) eiusdem add. 3. 3*; sancti Martini add. p. i) Theotmundo 3*. k) Caine- 40
munda & c. 3*. 1) OJB. 3*. m) Baudeno 3. n) Chamaraco 3 ; C. d. OJB. 3*. o) om. 3. 3*;
corr. JB. al. de Galliciensibus populis c. l a ; JB. S. XII. in marg. corr.: De rege Galliciae populoque
conversis 2. p) »je l a ; Ult^rogota, sed a JB. S. XII. in litura scr. 2 ; Ultrogotha (3. 3*). q) OJB. 2 ;
pustula pervasus 1. (laborat 3) 3. 3*; in extremis positis p. r) Ambiennis 2. s) gestans 3. t) Syro-
galensi corr. Syroialensi 2 ; Sirogalensis 3 ; Sirogalensim 3*; Sirolialensi p. u) c. nomine Bella 3. 3*. 45
1) In parochia Paternacensi; cf. V. Patr. VIII, 8: F a c t u m est autem, u t post dies plu-
rimos ad benedicendam eclesiam in parochiam Paternacensae urbis Turonicae invitaremur.
Litomeris forte idem est, qui Gl. Conf. c. 2 1 . laudatur; cf. Longnon p. 2 8 5 n. 2) V. Patr.
VIII, 8. Extremum huius libri caput post a. 5 9 0 . scriptum esse, patet.
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER I. DE VIRTUTIBUS S. MARTINI. 135
20. De Ammonio* praecipitato.

21. De aüo" appenso.
22. De Leomere contracto.
23. De Wiliachario ° vincto.
5 24. De Alpino comite debile.
25. De Charegisilo d contracto.
26. De Aquilino amente.
27. De Charivaldo* debile.
28. De fune absciso.
IO 29. De Chariberto r rege, qui villam« pervasit".
30. De Eustochio 1 Pictavinsi*.
31. De eo qui in sanctam porticum periuravit.
32. Qualiter me virtus eius a b 1 infirmitate restauravit incolomem.
33. De clerico nostro amente.
i& 34. Quod virtus eius ab" 1 agro 1 " nostro™ tempestatem" probibuit 0 .
35. De ligno beati cancelü.
36. Quod virtus eius nobis™ inimicos inhibuit"1.
37. De disintericisP.
38. De inerguminis et"1 frigoriticis"1.
20 39.i De Leomeria caeca.
40. De Securo r contracto*.
GEORGI* FLORENTI GREGORII TURONICI DE VIRTUTIBUS

BEATI" MARTINI EPISCOPI0.
DOMINIS SANCTIS E T IN CHRISTI AMORE DULCISSIMIS FRATRIBUS E T
25 FILIIS ECLESIAE TURONICAE MIHI A DEO COMMISSAE GREGORIUS
PECCATOR.
Miracula, quae dominus Deus noster per beatum Martinum antistitem suum in
corpore positum operari dignatus est, cotidie ad conroborandam fidem credentium con-
firmare dignatur. Ille nunc exornans virtutibus eius tumulum, qui in eo operatus est,
30 cum esset in mundum; et ille praebet d per eum beneficia christianis, qui misit tunc
praesolem gentibus perituris. Nemo ergo de anteactis virtutibus dubitet, cum praesen-
tium signorum cernit munera dispensari, cum videat e clodos eregi f , caecos inluminari,
daemones« effugari et alia quaeque morborum genera, ipsum medificante", curari. Ego
vero fidem ingerens libri ülius, qui de eius vita ab anterioribus est scriptus, praesentes
35 virtutes, de quanto ad memoriam 1 recolo, memoriae in posterum, Domino iubente, man-
dabo. Quod non praesumerem, nisi bis et tertio* admonitus fuissem1 per visum. Tamen
omnipotentem Deum tcstem invoco, quia vidi quadam™ vice per somnium media die"
in basilica domni Martini debiles multos ac diversis morbis obpraessos sanari, et vidi
Index. Praef. la. 2. 3.

40 Index. a) Amonio 2. b) app. al. 3. 3*. c) Wilichario 1«. 2 ; Viliachario 3. 3*.
d) Charigisilo ( 3 ) ; Charigisolo 3*. c) Carivaldo 2. 3. 3*. f) Charimberto 2 ; Cariberto 3. 3*.
g) vi villam, delet. vi 2 ; urbem p. h) invasit 3. 3*. i) Eostochio l a . 2 ; Heustachio 3*. k) Picta-
vense 2. 3. 3*. 1) sanavit pro ab i. r. i. 3. 3*. m) OJB. 3. 3*. n) tempestate 3. o) ab-
stulit 2. p) distinteria 3 ; dissenteria 3*. q) bis scr., sed corr. la. r) Secaro 3*. s) capita
45 libri «ecundt sequuntur 3 ; item indices 4 librorum coniuncli textum praecedunt p.
Praef. a) Incipit liber de virtutibus sei Martini 3 , ubi praef atio exstat quidem, sed Baist
illam praeterüt. b) SANCTI 2. c) OJB. 2. d) pbet 2, corr. JB. al. e) sie 2; vid:t l a .
f) eregit corr. JB. al. erigi l a . g) daemonas l a . h) edificante 3. i) memoria? 2. k ) o JB.
al. superscr. la. 1) p. v. f. 2. m) quandam 2, coir. n) nocte corr. die l a .
136 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER I. DE VIRTUTIBUS S. MARTINI.
haec, spectante* matri meae, quae ait mihi: 'Quare segnes es ad haec scribenda quae
prospicis?' Et aio: 'Non tibi latet, quod sim inops litteris et tam admirandas virtutes
stultus et idiota non audeam promulgare? Utinam Severus aut Paulinus viverent, aut
certe Fortunatus' adesset, qui ista discriberent! Nam ego ad haec iners notam ineurro,
si haec adnotare temptavero'. Et ait mihi: 'Et nescis, quia nobiscum propter intelle- 5
gentiam populorum magis, sicut tu loqui potens es, habetur praeclarum? Itaque ne
dubites et haec agere non desistas, quia crimen tibi erit, si ea" tacueris'. Ego autem
haec agere cupiens, duplicis taedii adfligor cruciatu, maeroris 0 pariter et terroris.
Maeroris, cur tantae virtutes, quae sub antecessoribus nostris faetae sunt, non sunt
scriptae; terroris, ut adgrediar opus egregium rusticanus. Sed spe divinae pietatis in- 10
lectus, adgrediar quod monetur. Potest enim, ut credo, per meae linguae d ista proferre,
qui ex arida cute e in heremo producens aquas 2 , populi sitientis extinxit ardorem; aut
certe constabit, eum rursum os asinae 3 reserare, si labia mea aperiens per me in-
doctum ista dignetur expandere. Sed quid timeo rusticitatem meam, cum dominus
Redemptor et deus noster ad distruendam mundanae sapientiae vanitatem non oratores 15
sed piscatores 4 , nec philosophos sed rusticos praeelegit? Confidimus ergo orantibus
vobis, quia, etsi non potest paginam sermo incultus ornare, faciet eam gloriosus antistis
praeclaris virtutibus elucere.
1.* Multi enim b sunt, qui virtutes sancti Martini vel stante versu vel stilo pro-
saico conscripserunt. Quibus primus ille Severus Sulpicius 0 ', cui tantus fervor d 20
amoris fuit in sanctum Dei, ut, eo adhuc degente in saeculo», unum librum de mira-
bilibus vitae eius scriberet, exinde post transitum beati viri duos scripsit, quos dialogos
voluit vocitari. In quibus nonnulla de virtutibus heremitarum anachoritarumve 0 , refe-
rente Postumiano r , inseruit. Sed in nullo inferiorem nostrum potuit repperire Martinum,
quem apostolis sanctisque« prioribus exaequavit, ita ut etiam diceret 1 : Felicem quidem 25
Graeciam, quae meruit audire apostolum praedicantem; sed necb Gallias a Christo
1
derelictas, quibus donavit habere Martinum.
2. Paulinus quoque* beatus Nolanae* urbis episcopus post scriptos versus" de
Praef. Capp. 1. 2. l a . 2. 3 .
Praef. a) speetanti 2, corr. JB. S. XII. b) JB. al. superscr. 2. c) Maemoris? l a , corr. 30
d) officium JB. al. suppl. la. e) cote corr. m. al. caute 2.
Cap. 1. a) singulis capitibus tituli inditi sunt, sed numeri des. 3 . b) om. (2. 3). c) Sulpi-
tius 3. d) vor JB. al. in marg. suppl. 2. e) anachoritarumque 3. f) l'ostumano 3. g) que
OJB. 3. h) sed nequaquam Sev, i) donaverit Sev.
Cap. 2. a) vero l a . b) versu l a . p, 35
1) Postea Fortunatum Gregorius admonuit, vt quae ipse descripseral miracula S. Martini

arte poetica excolerd; cf. Ep. Vitae S. Martini praefixam (Fortunatus ed. Leo p. 2 9 3 J : cum
iusseritis, ut o p u s illud Christo p r a e s t a n t e i n t e r c e s s i o n i b u s domni Martini, q u o d d e suis virtu-
tibus explieuistis, versibus d e b e a t digeri, id agite, u t mihi ipsum relatum iubeatis t r a n s m i t t i .
2) Cf. Exod. 1 7 , 6. 3) Cf. Num. 22, 28. 4) Ex epistola Severi Desiderio data, quae 40
Vitae S. Martini praefixa est (ed. Halm p. 109J: Meminerint etiam, salutem. saeculo non a b
o r a t o r i b u s , cum utique, 6i utile fuisset, id q u o q u e D o m i n u s p r a e s t a r e potuisset, s e d a pisca-
toribus praedicatam esse. Cf. Prolog. V. S. Eugendi (Mabillon AA. SS. I, p. blO): vobis
p r o p r i e o p u s c u l a ista dieavimus, quos novimus n o n o r a t o r u m , sed p i s c a t o r u m esse diseipulos.
5) Sulpicii nomen etiam in codicibus quibusdam post Severum ponitur. Cf. Gennad., De viris 45
inl. c. 1 9 : Severus p r e s b y t e r c o g n o m e n t o Sulpicius. 6) Quod constat; cf, Severi Ep. II, ed.
Halm p. 1 4 2 . 1 4 3 . 7) Severi Dial. III, 17 (ed. Halm p. 216). 8) El hic et Gl. Conf.
c. 1 0 8 . libros sex de Vita S. Martini versu conscriptos (Migne, Patr. lat. LXI, p. 1009J
Paulino Nolano Gregorius falso tribuit, quos a Paulino Petricordiensi compositos esse constat.
virtutibus eius, quae Severus* conplexus est, quinque libros b illa conprehendit mira-
cula, quae post eius gesta sunt transitum, id est in sexto operis 0 sui libro. Ait enim 1 :
'Cum inergumini per cancellos basilicae aereo veherentur volatu et saepe in puteum d Pani.vi,54.
inpulsu daemonis iactarentur abstracti, exinde e inlaesi, populis f spectantibus, sunt re-
5 sumpti'. — Idque« et nostris temporibus vidimus gestern". —
'Alius quoque daemon adquisitum vasculum* praecipitem duxit ad amnem, quasi ib.v.88.
praedam quam coeperat dimersurus 1 . Sed non defuit perituro* beati confessoris
1
auxilium. Nam ingressus in flumene et ulteriorem ripam petens, nihil nocitus, siccis
est etiam vestimentis egressus. Cumque ad cellulam Maioris monasterii* pervenisset,
10 mundatus apparuit'. Hunc etiam testatur 1 "- 4 multas voces emittere solitum ac linguam
gentium incognitarum saepissime loqui venturaque fateri et crimina confiteri. Sed, ut
diximus, ut limen sanctum" attigit, sanus abscessit.
'Egidius 0 quoque cum obsederetur ab hostibus et, exclusaP solatia 5 , turbatus in- ib.v. i u
pugnaretur, per invocationem beati viri, fugatis hostibus, liberatus est. Idque daemo-
15 niacus in 6 medio basilicae ipsa hora q u a ' gestern fuerat est professus sancti Martini
obtentu fuisse concessum.
Puella r quaedam paralisi humore gravata et, quod peius est, errore cultus fanatici u>.v. i«4.
involuta, beati sepulchrum expetüt, vigiliasque 9 caelebratas, sanitati est reddita. Rur-
sumque ad idolatriae vomitum revocata, languorem, quem* obtentu pontificis caruerat, »b.v. 198.
20 iteratis incurrit.
Chunus" quidam rapidus T instinctu daemonis actus, coronam sepulchri, quae ib.v.m.
sancti meritum declarabat, violenter eripuit w . Mox lumine privates, praedam 1 , cogente?
dolore, restituit* lumenque reeepit.
Quidam*-' vero a temptatoro commotus, prolato gladio, cum quendam ferire ib.v.249.
25 conaretur 8 in atrium" confessoris, protinus iram in se retortam, veloci Dei iudicio
prosequente, ipso se mucrone confodit.
Denique 0 cum populus ad beati templi ornatum columnas deferre cupiret gau- ib.v.264.
dens, quidam vir operis huius invidus et contrarius fuit, in alveum exclusum» multa
Cap. 2. la. 2. 3.
SO Cap. 2. a) prosa JB. al. add. la. b) libris 3. p. c) s. o. 2. d) qui in ipsa habetur
basilica add. 9. 15 et JB. al. superscr. la; qui templo clausus in ipso Paul. e) inde 3 . f) populi 3.
g) in eodem puteo add. 9. 15 et JB. al. superscr. la. h) JB. al. superscr. seqtr de libro Paulini la.
i) dimissurus p. k) peritudo 3 . 1) flumen (3). m) ta postea add. 3. n) sancti (3). p.
o) Item unde supra lemma add. 3. p) excluso, JB. al. superscr. alieuius defensionis l a ; excluso a
S5 se solatio p. q) que 3. r) De puella umore gravata lemma add. 3. s) vigiliaque celebrata 3.
t) quam obtinuit 3. u) De Gano lemma add. 3, ubi Ganus vel Canus. v) OJB. 3. w) erripuit?
corr. arripuit l a . x) praeda 3. p. y) d. c. 2 ; dolo 3. z) restituta lumen quod perdiderat rec. p.
a) Item unde supra lemma add. 3. b) atrio ( l a ) . p. c) lemmati linea reservata est 3.
Error autem quodammodo excusari potest, cum Nolanus quoque de S. Martino nonnulla scripserit,
40 qui Severi libros 'non per Italiam tantum, sed per totum etiam IUyricum' diffudisse dicitur; cf.
Severi Dial. III, 17. 1) Paulin. Petricord., De V. S. Mart. liber VI, quem Gregorius totum
exscerpsit, sed complura male reddidit. 2) Misero cum corpore Paulin. I. I. 3) E t gau-
dens hominem p u r g a n d u m cella r e e e p i t Paulin. Quae cella Maius - monasterium est (iam Mar-
moutier, Indre-et-Loire, arr. Tours; cf. Longnon p. 211), quo energumenus Ligerem transgressus
45 ex urbe Turonensi venit, 4) Paulin. I. I. v. 9 8 . 5) Auxilia exeludens Paulin. I. I. v. 116.
6) in m. b . Greg, addidit. 7) Chunus scilied. 8) Percolit obsessum funesto a daemone
corpus Paulin.; iu atrio conf. Greg, addidit. 9) Sensus tatet. Paulinus quidem haec scripsit
(v. 2 7 1 ) : I n s u p e r uxori minitans, quod fietibus eius
Expletum p e n s a r e t opus, cum forte p r o p i n q u o
60 R u r e h a b i t a n s quaesita operi i n s t r u m e n t a dedisset.
SS. R, Meroving. i , 75
minabatur, pro eo quod solatium aliquod ad plaustra petentibus* non praeberent. Cum-
que superbus equum feriret et in parvulo" fluviolo praecipitatum, in sinu aquarum
gurgitis ictibus suis 1 suffocatus0 interiit d . Tunc iuvene e - 2 praccedente, columnae 1
usque beatum templum delatae sunt.
Quoties etiam ad« beatum sepulchrum oleum fuisset positum, referunt cum vidisse 5
adauctum.
Paul. Sanctus h vero Perpetuus episcopus, merito beati discipulus praedicandus, ampullam
cum oleo ad sanctum tumulum detulit, ut eum 3 virtus iusti infusa sanctificaret. E t
erasum a marmore, quo sancta membra teguntur, pulverem 1 üquore permixtum k in
tantum oleum redundavit, ut vestimenta sacerdotis 4 nectareo efflagrans odore oleagina 10
unda perfunderet. Multique ex hoc infirmi experiere 1 salutem. Sed et procellae ab
agris hoc liquore purificatis m saepe prohibitae sunt.
ib.v.324. Cum autem ad templum sanctum quidam devotus fide plenus accessisset, et gra-
tiam sancti sitiens, cogitaret, quid de beata aede" raperet ad salutem, prope sepulchrum
accedens, aedituum 5 supplicat, ut sibi parumper benedictae cerae largiretur e tumulo. u
Quam accipiens, laetus abscessit et agro, cui frugem seruerat, confisus inposuit. Ad-
veniens autem tempestas saevissima, quae 6 vicinia 0 in annis praecedentibus saepe vasta-
verat, ab haecP est0- benedictione prohibita, nec ibidem ultra, u t r consueverat, nocuit.
ib. v.S50. Magnifica' vero atque desiderabili paschali festivitate adveniente, populus ad beati
cellulam, in qua commoratus saepe cum angelis frequentaverat, devotus advenit. Et 20
singula loca adlambens' osculis "•' vel inrigans lacrimis, in qua vir beatus ante v sederat
aut oraverat w , sive ubi cibum sumpserat vel corpori quietem post multos Labores indul-
serat, classe navium praeparata, amncm transire parat, ut beatum sepulchrum adeat et
se, cum fletux veniam deprecans, coram confessore prosternat. Navigantibus autem illis,
temptatoris inpulsu commoto vento, navis in profundo dimergitur, et sexus uterque ab 25
amne*" diripitur. Cumque inter procellas fluctuum rotarentur, et spes omnis evadendi
perisset, una omnium vox in clamore profertur, dicens: "Miserator 8 Martine, eripe a
praesenti interitu famulos famulasque tuas!" His dictis, ecce flatus aurae placidus artus
submersorum subvehens ab undis inläesos*, omnesque litori, quod desidcrabant, unda
famulante, restituit; nec ullus deperüt, sed cuncti salvati pasehalia festa cum summa ex- 30
ib. v. 348. ultatione perfuncti sunt. Non enim defuit illa virtus, quae lordanen seindens populum
sub aquarum molibus margine arente traduxit*, cum 9 , de fundere" fluvi duodecim 10
Cap. 2. la. 2. 3.
Cap. 2. a) repetentibus 3. b) parvo 3. p; fluvio 3 . c) suffossatus 2. d) inteiimit 3.
e) delet, et superscr, JB. S. XII. populo l a . f) columbe. usque 3. g) cum l a . h) De scö 35
Perpetuo lemma add. 3. i) ac add. (3); JB. S. XII. superscr. la. k) premixtum 3. 1) ex-
perire 3 ; potiti sunt salute p. m) purificati 3 ; sanetificatis p. 11) edera aparet (corr. apareret),
postea add. ad s. 3. o) sie l a ; vicina 2 ; vicina 3 ; omnia p. p) sie la. 3 ; hac 2. p. q) ße 3.
r) uti ( 3 ) ; ui p. s) De ordinatione et transitu sancti Martini levivia add. 3. t) aut lumbens 2.
u) oculis 3. p. v) aut l a ; autem p. w) vel corpori quietem hic add., sed dei 2. x) fletum 3. 40
y) ab ne 3. z) laesos 3. a) transduxit 3. b) fundo 2 (sed o JB. al. in litura), 3. p.
Bordier alveum pro flumine aeeepit, sed Gregorium h. I. potius supplevit quam vertu. 1) Quod
vix aqua in rivulo exsistente ipse arenam premens fuisset suffocatus, ut habet Paulinus. R.
2) Id est homine, de quo supra actum est, morte praerepto. Hoc loco Gregorius plane non in-
tellexit Paulinum, qui haec habet: 45
P r a e c e d i s nostras iam non p r o h i b e n d o columnas
Nec rapis ornatum templo, r a p i e n d e sepulcro.
3) i. e. i d ; cf. Paulin. v. 2 9 8 : (olivum), quod spiritus ille r i g a r e t . 4) s. n. c. 0. Greg, ad-
didit. 5) a. s. Greg, addidit. 6) quae — vastaverat Greg, adiecit. 1) De osculis Paulinus
nihil scripsit, 8) Orationem Greg, exeogitavit, 9) cum — ne p e r i r e t eripuit Greg, addidit. 50
10) Cf. losue IV, 20.
lapidibus ablatis, signa apostoüca gestientes, Iosue litori", cui advenerat, consecravit;
vel illa quae" Petrum pereuntem', piam amplectens 0 dexteram, ne periret, eripuit; vel
quae navitam d submersurum, Martini e Dominum invocantem', de profundo pelagi ad p»ni.vi,S85.
litus, quod optabat, elicuit.
5 Quidam pro« benedictione de sancta aede adsumere flagitans aliquid n , ceram* de ib.v.404.
sepulchro sancto accepit et infra penetralia domus tamquam thesaurum caeleste repo-
suit. Factum est autem, ut invidia temptatoris inmissum incendium domus voraci •
flamma circum oritur* et sparsus per aridis tabulis euneta vastaret. Interea 1 clamor ad
caelum tollitur et beati Martini auxilium inploratur. Meminetur etiam cerae"1 particulam
10 a sancti templo delatam. Quae repertam" et igni 0 iniectamP, protinus eunetum re-
stinxit*1 incendium, novoque miraculo cera, quae ignem alere e r a f solita, violentiam
ignis v i s sanetitatis obpressit'. Haec Pauünus in sexto operis* sui libro versu con-
scripsit, aeeeptum a sancto Perpetuo" episcopo de his indiculum 3 . Verum cum ad eum
huius indiculi carta venisset, nepus eius gravi tenebatur incommodo. At ille confisus
15 in virtute sancti: 'Si tibi', inquid, 'placet, beate Martine, ut aliqua in tua laude con-
scribam, appareat super hunc infirmum'. Positaque carta pectori eius, extemplo rece-
dente febre, sanatus est qui erat aegrotus. Sed et Fortunatus presbiter omne opus
vitae 4 eius in quattuor libris versu conscripsit.
3. His nos* inlecti, etsi inperiti", temptamus 0 tamen aliqua de virtutibus sancti
20 ac beatissimi Martini, quae post obitum d eius actae sunt, quantum 0 invenire possumus,
memoriae replicare, quia hoc erit scribendi Studium, quod in illo Severi aut Paulini
opere non invenitur insertum. Lucidustf et toto orbe renitens« gloriosus domnus Mar-
tinus, decedente iam mundo, sol novus exoriens 5 , sicut anterior narrat historia 6 , apud
Sabariam" Pannoniac ortus, ad salvationem Galliarum opitulante Deo diregitur. Quas
25 virtutibus et signis inlustrans, in urbem 1 Turonicam episcopatus honorem invitus, populo*
cogente, suseepit 7 ; in quo gloriosam et pene iniraitabilem 1 agens vitam per quinquennia
quinque bis insuper geminis mensibus cum deeim diebus, octogesimo primo m aetatis
suae anno, Caesareo et m Attico" consulibus 8 , nocte media quievit in pace. Gloriosum
Capp. 2. 3. 1«. 2. 3.
so Cap. 2. a) literis 3 . b) JB. al. superscr. 2. c) amplectentem 3. d) n. mox submergen-
dum JB. s. XII. corr. la; submersuram 8. e) Martino 3, con: f) invocante 3. g) per bene-
dictionem 3. h) fl. inquam cere p. i) voraci: l a ; voracis 2. k) t. e. circumuritnr. 1) ad
caelum add. 3. in) p . c. 2. n) reperta l a . (3). ü) igni, ras. lineola la. p) iniecta (3).
q) restrinxit 3. p. r) om., sed ~ post solita superscr. 3. s) vi 3. t) s. o. 2. u) e. P. i.,
35 om. de his 3 ; Pcrpetuo pro e., sed eras. la.
Cap. 3. a) exemplis JB. S. XII. add. la. b) ilperiti corr. privia JB. iraperiti 2. c) tenta-
bimos (3). d) e. o. 2. p. e) scilicet vi. s. XII. add. l a . f) Lucidms, r a s . i 2; post L. JB.
i. XII. superscr. itaque l a . g) renidens l a . h) Sabbariam l a . i) urbe (3). k) c. p. 2.
1) imitabilem l a . 2 ; inmitabilem 3. m) superscr. 2. n) Attico 2.
40 1) Cf. Matth. 14, 3 0 . 2) V. Paul. v. 4 0 6 : D e t u l e r a t secum s a n c t a m ad p e n e t r a l i a

ceram. 3) Cf. Versus Paulini de visitationc nepotuli sui (Migne, Patrol. LXI, p. 1 0 7 3 ) , in
quibus etiam miraculum quod sequitur relatum est. At orationem Paulini Gregorius ipse com-
posuit. 4) Aud. Antiqu. IV, p. 2 9 1 — 3 7 0 . Epistola a Fortunato praefixa ad Gregorium ipsum
data est. 5) V. II. Fr. I, 3 9 : T u n c iam et l u m e n n o s t r u m exoritur, novisque l a m p a d u m
45 radiis Gallia p e r l u s t r a t u r etc. 6) Severus, V. S. Martini §. 2 : I g i t u r Marianus S a b a r i a P a n -
noniarum oppido oriundus fuit. 7) Cf. Severus, V. S. Martini §. 9. 8) Gregorius S. Martinum
Cacsario Attico coss. (a. 397,) mortuum esse ratus est, sed manifeste erravit, cum Severo aeqnali
teste (cf. Dial. III, 13J idem sanctus 16 annos post necem Priscilliani vixisse constet, quem a. 3 8 5 .
interfeetnm esse, Pros2>cr tradidit. Itaque Martinus die 1 1 . Novembris a. 4 0 1 . diem supremum
50 obiit. Neque melius anni constant, quos Martinum episcopum fecisse, Gregorius putavit. Cum
75*
ergo et tote* mundo laudabilem eius transitum die dominica fuisse, manifestissimum
est 1 , idque in sequenti" certis testimonüs conprobamus. Quod non parvi meriti fuisse
censetur, ut illa die eum Dominus in paradiso susciperet, qua 0 idem Redemptor et
dominus victor ab inferis surrexisset d ; et, ut qui dominica solemnia semper celebra-
verat inpollutae, post mundi pressuras dominica die locaretur in requie. 5
4.* Beates* autem Severinus Colonensis" civitatis 0 episcopus, vir honestae vitae et
per euneta laudabilis, dum die dominico loea sancta ex consuetudine d cum suis clericis
cireuiret, illa hora e qua vir beatus obiit audivit chorum f canentium in sublimi«. Vocatoque
archidiacono, interrogat", si aures eius percuterent voces, quas ille adtentus audiret. Respon-
dit: 'Nequaquam'. Tunc ille:'Diligenter', inquid,'ausculta 1 '. Archidiaconus autem coepit 10
sursum Collum extendere, aures erigere et super summis articuHs, baculo sustentante, stare.
Sed credo, eum non fuisse aequalis meriti, a quo haec non merebantur* audiri. Tunc
prostrati terrae ipse pariter et beatus episcopus, Dominum deprecantur, ut hoc ei divina
pietas audire permitteret. Erectis autem, rursum 1 interrogat senes: 'Quid audis?' Qui
ait: 'Voces psallentium tamquam in caelo audio, sed quid sit prorsus ignoro'. Cui ille: 15
'Ego tibi quid sit narrabo. Domnus meus Martinus episcopus migravit ex hoc mundo,
et nunc angeli canendo eum deferunt in excelsum"1. Et ut parumper mora" esset, ut
haec audirentur, diabolus eum cum iniquis angelis retenere temptavit, nihilque suum
in eundem repperiens, confusus abscessit. Quid ergo de nobis peccatoribus erit, si
tantum sacerdotem voluit pars iniqua nocere 0 ?' Haec sacerdote loquente, notatum 20
tempus, archidiaconus" Turonusi misit velociter qui haec diligenter inquireret. Qui
veniens, eum diem horamque manifestissime cognovit transisse' beatum virum', quo
sanctus Severinus audivit psallentium' chorura. Sed" si ad S e v e r i v s recurramus histo-
riam, ipsa hora eum sibi scripsit cum libro w vitae suae fuisse revelatum.
Capp. 3. 4. l a . 2. 3 . 25
Cap. 3. a) toti (3). b) sequens 3 ; sequeutibus p. c) quia l a . 3 . d) resurrexisset 2.
Cap. 4. a) capita 4—6. codicibus 27 post scripta »Severi aliaque quae ad S. Martinum speetant
inserta sunt, et libris 15 6. c. d. e eadem capita desunt, quia alio loco iam descripla erant. Initia
tantum praebent codd. 9. 10. b) Colosiensis 3 ; Coloniensis p. c) OJB. 2. d) post matutinos
add. 2 7 ; post matutinos hymnos add. p. e) OJB. l a . 3. f) choros 3. g) sublime 2. h) inter so
gat 3. i) osculta 3. k) merebatur 3. 1) sursum 3. mj excelso 3, corr. n) morae (3). p.
o) noceri 3. p) arebidiaem l a ; et add. (3). q) Turonis 2. 3. r) transitum 3 ; transire p.
s) beatum be con-, intei- scrib. Martinum quo 2. t) pallemptium 2. u) et add. (3). p. v) Severini 5.
w) librum 2, corr. JB. al.
enim die 4. lulii ordinatus sit, a. 3 7 0 . consecrationem fadam esse necesse est, quo dies ille 35
dominicus erat. Itaque Martinus a. 3 1 , menses 4, dies 1 sedit, neque a. 2 5 , m. 4, d. 10.
Cderum hic locus in H. Fr. I, 4 8 . repetitur, ubi Martinus a, 2. Arcadi et Honori (= 391.
p. Chr. e Prosp,), Attico Caesario coss., a. 2 6 . episcopatus decessisse dicitur. In H. Fr. X, 3 1 . a. 2 6 ,
m. 4, d. 17 sedisse perhibetur, postquam a. 8. Valentis d Valentiniani (= 3 7 2 e Prosp.) ordinatus est.
Haec omnia aeque falsa sunt. Quod ad aetatem Martini spectat, ex eodem Severo apparet, illum 40
a. 3 3 6 . natum esse. Quare annos 6 5 neque 81 vixit. S. Martini chronologiam non e Gregorio
ducentis annis post scribente, sed e Severo aequali constituendam esse, ut per se patd, ita
homines dodi, etiam ii qui nostro aevo hac de re egerunt, constanter titubaverunt. Qua de causa
Reinkens v. c., 'Martin v. Tours' p. 2 4 5 sqq., qui post Pagium primus veram rationem perspexit
atque summo acumine defendit, de historia ecclesiastica optime meritus est. 1) Obiit d. 1 1 . Nov. 45
a. 4 0 1 . feria 2. Visiones, quibus Gregorius h. I. nititur, testimonia nulla sunt. Ambrosius, quem
appellat, quattuor annis ante Martinum mortuus est. 2) Haec visionis historia in Vita S. Seve-
rini Coloniensis e Gregorio descripta est; cf. AA. SS. 2 3 . Od. X, p. 5 8 . Vitae scriptori codi-
cem quendam 27 praesto fuisse, ex verbis: expletis matutinalibus offieiis intelligitur. 3) V.
Severi Ep. 2. ad Aurelium datam, ubi narravit, se matutinis horis in somno S. Martinum vidisse, so
5. Eo* namque tempore beatus Ambrosius', cuius hodie flores eloquii per totam
eclesiam redolent, Mediolanensi civitati praeerat episcopus. Cui celebranti" festa domi-
nici diei ista erat consuetudo, veniens lector cum libro non antea 0 legere praesumeret,
quam sanctus nute iussisset. Factum est autem, ut illa die dominica, prophetica d
5 lectione iam lecta, ante altare e stante qui lectionem beati Pauli proferret, beatissimus
antistis Ambrosius super sanctum altare obdormiret 1 . Quod videntes multi, cum nullus
eum penitus excitare' praesumeret«, transactis" fere duarum aut trium horarum spatiis,
excitaverunt 1 , dicentes: 'Iam hora praeterit. Iubeat domnus lectori lectionem legere;
spectat K enim populus valde 1 iam lassus'. Respondens autem beatus Ambrosius: 'Nolite',
10 inquid, 'turbari 3 . Multum enim mihi 01 valet" obdormisse, cui tale miraculum Dominus
ostendisse 0 dignatus sit. Nam noveritis, fratrem meum Martinum sacerdotem egressum
fuisse de corpore, me autem eius funere obsequium praebuisse, peractoque ex more
servitio, capitellum tantum, vobis excitantibus, non explevi'. Tunc illi stupefacti" pariter
et admirantes, diem et t e m p u s ' notant, sollicite requirentes. Qui ipsa die tempusque1"
15 repperiunt, quod beatus confessor dixerat, se eius exsequüs* deservisse. O beatum
virum, in cuius transitu sanctorum canit 1 numerus, angelorum exultat chorus, omnium-
que caelestium virtutum occurrit exercitus; diabolus praesumptione confunditur, eclesia
virtute roboratur, saeerdotes" revelatione v glorificantur; quem Michahel w adsumpsit
cum angelis, Maria suseepit cum virginum choris, paradisus* retenet laetum cum sanctis!
20 Sed quid nos in laude eius temptamus, quod non sufficimus adimplere? Ipse est enim
laus illius, cuius laus ab eius ore numquam recessit. Nam nos utinam vel simplicem
possimus historiam T explicare!
6. Operae pretium est enim etiam illud inserere lectioni, qualiter sanctum* eius
corpusculum in loco ubi nunc adoratur fuerit, angelo annuente, translatum. Anno
25 sexagesimo quarto post transitum gloriosi domni Martini beatus Perpetuus 4 Turonicae
Capp. 5. 6. la. 2. 3.
Cap. 5. a) Eodem 2. b) celebrandi (3). c) ante p. 1. 2. d) in marg. suppl. 2; pro-
pheticam lectionem 3, ubi iam — qui lectionem des. e) altarium p. f) excitari, sed itari JB. al. in
litura scr, la; excitatione p. g) p prima m. suppl. la; psumetur p. h) transaetas 2, corr. i) eum
SO add. (3). k) expeetat 2. p. 1) i. v. 3. m) v. m. 2. n) sie m. al. add. la; add. p.
o) ostendere 2. p, p) obstupefacti 3 ; stupentes p. q) tempus postnotant l a . r) que OJB. 3.
s) obsequiis 2. p. t) canet 3. u) s. r. g. superscr. 2. v) re. valatione 3 ; OJB. p. w) Michael 2. p.
x) paradysum COIT. paradysus 2. y) e. h. 2.
Cap. 6. a) sancti Martini c. 3 ; s. OJB. p.
35 qui libellum, quem ipse de vita illius scripsissd, pradulerit; cumque somno exdtus esset, mortem
S. Martini sibi nuntiatam esse. 1) Ambrosius cum iam festo paschali a. 3 9 7 . mortuus sit,
Martini d. 1 1 . Nov. a. 4 0 1 . defuneli mortem numquam vidit. 2) Haec historia opere musivo depieta
ab annis fere 9 0 0 habetur in altari basilicae Ambrosianae Mediolani, cuius icon habetur apud
Puricellum, Ambrosianae basil. monumenta I, p. 1 3 3 . R. De quo opere musivo vide quae scripsit
40 Fumagaüi, 'Delle antichitä Langobardico- Milanesi', Mediol. 1 7 9 3 , tom. IV, p. 3 3 . 3) Cf.
Acta 2 0 , 1 0 : Nolite t u r b a r i , a n i m a enim ipsius in ipso est. 4) Etiam in H. Fr. II, 1. 14.
3 9 . X, 3 1 . Gregorius Bridioni 47, Eustochio 17 annos tribuit, ita ut Perpetuus a. 6 4 . post
transitum S. Martini episcopus factus essd. Quo calculo, cum Martinum a. 4 0 1 , Nov. 1 1 . diem
obiisse constet, a. 4 6 5 . post Chr. efßcitur, quo Perpduus ordinatus esse non potest, cum iam a. 4 6 1 ,
45 Nov. 18. concilio Turonensi I. interfuerit. Itaque Gregorium graviter errasse patet, sed quae-
ritur, ubi error lateat. Annorum summa a Briclione ad Eufronium dueta verum calculum
1 annis praevertit, qui nullo episcopo aptius quam Bridioni detrahi posse videntur, quem ex urbe
Turonensi pulsum, postquam 1 annos Romae degit, iterum 1 annos ecclesiam Turonensem rexisse,
Gregorius H. Fr. II, 1. X, 3 1 . scripsit. Itaque si Bridionem, postquam expulsus est, non 14
sedis cathedram sortitus est dignitatis. Adeptusque hunc apicem, cum magno votorum
consensu fundamenta templi ampliora quam fuerant supra* beata membra locare dis-
posuit. Quod sagaci insistens studio, mirifice mancipavit effectui. De qua fabrica
multum quod loqueremur erat"; sed, quia praesens est, conticere exinde meüus puta-
vimus 1 . Adveniente ergo optato tempore sacerdoti, ut templum dedicaretur 0 , et sanctum 5
corpusculum a loco ubi sepultum fuerat transferretur, convocavit beatus Perpetuus ad
diem festum vicinos pontifices, sed et abbatum ac diversorum clericorum non minimam
multitudinem. Et quia hoc in Kalendis lulii d agere volebat, vigilata e una nocte f , facto
mane, accepto sarculo, terram quae super sanctum erat tumulum coeperunt effodere.
Quo detecto, manus, ut eum b commoverent, iniciunt, ibique multitudo tota laborans, 10
nihil prorsus per« totam diem proficit'1. Vigilata denique alia nocte, mane temptantes*
iterum nihil omnino 1 agere potuerunt. Tunc conturbati atque exterriti, quid facerent*
nesciebant. Dicit eis unus ex clericis: 'Scitis, quia post hunc triduum natalis episco-
pati1-* eius esse consueverat, et forsitan in hac die se transferri™ vos admonet'. Tunc
ieiuniis et" orationibus ac iugi 0 psallentio die noctuque insistentes, triduum illud con- 15
tinuatione duxerunt. Quarta autem die accedentesP ponentesque manus 1, non valebant
penitus movere sepulchrum. Pavore autem omnes exterriti, iam in hoc stantes, ut terra
vasculum quod detexerant operirent, apparuit eis veneranda canities senis, ad instar
nivis candorem efferens, dicens se esse abbatem1", ait eis: 'Usquequo conturbamini* et
tardatis? Non videtis 1 domnum Martinum stantem vobis iuvare" paratum, si manus 20
adponitis?' Tunc iactans pallium quod v utebatur, posuit manum ad sarcofagum cum
reliquis sacerdotibus, crueibus paratis et cereis, inpositaque" antephonam, dederunt
cuncti voces psallentium in excelso. Tamen ad senis conatum protinus sarcofagum in
summa levitate commotum, in loco ubi nunc adoratur, Domino annuente, perducitur.
Quod ad voluntatem sacerdotis conpositum, dictis etiam missis, ut ventum x est ad con- 25
vivium, requirentes solüclte* senem, nequaquam repperiunt. Sed nec homo quidem
extetit, qui eum de basilica exire vidisset. Credo, aliqua fuisset virtus angelica, qui*
et beatum virum se* vidisse pronuntiat et deinceps nulli conparuit. In quo loco ex
illa die multae virtutes faetae sunt, quae per neglegentiam non sunt scriptae. Nos vero,
de quanto nostro b tempore aut fieri vidimus aut factum certe cognovimus, silere nequi- so
vimus.
7. Adveniens quidam Theodomundus* nomine, audiendi loquendique" obstruetu 0

aditu d , cotidianis diebus ad sanctam basilicam recurrebat, et inclinans se ad orationem, labia
Capp. 6. 7. la. 2. 3.
Cap. 7. a) super (3). p. b) eras. 3. c) dicaretur 3. d) fft. I:lii, postea add. u 3. 35
e) extr. a superscr. 2. f) nocte l a , corr. g) p. t. d. in marg. suppl. 2. h) nf. 2, corr.; perf. 3.
i) a. p. o. 2. k) OJB., agerent postea add. 3. 1) sie la. m) transferre 3. n) ac (3).
0) vigiliis pro i. 3. p) accedens l a , corr. JB. al. q) JB. S. XII. superscr. la. r) et J » . s. XII.
add. la; add. p. s) conturbabi| mini, exp. bi l a . t) vide::tis, ras. ri l a . u) p. i. 2; i. prepa-
ratum 3. v) quo 3. w) inpositamque 2, con:; antiphona (3). x) ventu: l a . y) sollit: corr. 40
sollito 3. z) quae (3). p. a) e 3. b) in marg. suppl. 2.
Cap. 7. a) Theodemundus (2. 3 ) ; Theodimindus p. b) que JB. al. suppl. la. c) ob-
struetu (habens m. s. XII. add.) aditü la. d) hic JB. S. XII. add. la.
sed 7 tantum annos vixisse conieiis, ratio constat. Tunc Perpetuus a. 5 7 . post S. Martinum
i. e. a. 4 5 8 , mense Sept. episeopatum nactus est. 1) De basilica S. Martini a Perpetuo 45
construda Gregorius H. Fr. II, 14. X, 3 1 . egit; cf. Sidcm. Apoll. Ep. IV, 5, ed. Baret
p. 274. 2) Die nempe 4. lulii natalis episcopatus S. Martini erat, qui 'triplici virtute pollet,
id est dedicatione templi, translatione corporis sancti vel ordinatione eius episcopati' (cf. H. Fr.
II, 14J. In Calendario Corbeiensi haec scripta sunt: IUI. Noris. Iul. transltio corporis sei
Martini epi. 50
tantum movebat. Nam nullam poterat vocem emittere sensu integro, sed multatus vocis
officio. Qui tam prumpte* videbatur orare, ut flere cerneretur inter ipsa tacita verba
plerumque"; cui si quis pro mercedis respectu aliquid elymosinae° contulisset, continuo
hoc similibus pauperibus erogabat d , et stipem ab aliis nute postulans, stipendia indi-
5 gentibus porregebat. Cumque in loco illo sancto in hac devotione per trium annorum e
spatia commoratus fuisset, quadam f die a divina pietate commonitus, venit ante« sanctum
altare; et stans oculis ad" caelum elevatis et manibus, erupit 1 ab ore eius rivusk san-
guinis cum putredine. Et conspuens in terram, coepit graviter gemere et excreare 1
partes nescio quas cum sanguine, ita ut putaretur, quod aliquis ferramento m gutture"
10 incideret. Sed et tabes ex ore illius tamquam fila sanguinea dependebat. Tunc dis-
ruptis aurium ac faucium ligaturis 0 , elevans se et erigens iterum oculos ac manus ad
caelum, ore" adhuc cruento in hac primo < voce prorupit': 'Gratias tibi magnas refero,
beatissime domne Martine 8 , quod' aperiens os meum, fecisti me post longum tempus
in tuas laudes verba laxare'. Admirante autem omni populo et stupente de tali mira-
15 culo, interrogant, si et auditum pariter recepisset. Qui libere omnia audire populo
teste respondit. Sanitati ergo sie redditus, a Chrodegilde" regina 1 pro virtute et reve-
rentia sancti Martini collectus est, et ad scolam positus, omnem psalmorum seriem
memoriae conmendavit. Quem Deus perfectum efficiens clericum, multos in posterum
annos in servitio eclesiae commorari v permisit.
20 8.» Mulier quaedam nomine Chainemunda oculorum luce private, nesciens visu
tenere viam nisi alio ducente, devota valde et fide" plena, venit ad venerabilem 0 tem-
plum beati Martini antestitis. Erat autem non solum, ut diximus, caeca d , sed etiam
tote corpore vulneribus plena. Obsederat enim omnia membra eius putredo cum
pustulis, et erat miserabili facie, et horribilis ad videndum, ut tamquam e leprosa puta-
25 retur a populo. Cumque palpando diebus singulis ad aedem gloriosi praesolis cursi-
taret', post tres fere« annos, stante eam" ante sepulchrum, aperti sunt oculi1 eius, ita
ut euneta* clare prospiceret. Amotoque 1 omni languore m membrorum, siccato humore,
qui fluebat e" corpore, nova cute superveniente, taliter est praestinae reddita sanitate,
ut nec indicium 0 quidem infirmitatis in eius corpore resedisset. Quae multos in poste-
so rum vivens annos, gratias omnipotenti Deo referebat" assiduae, quod eam per beatum
confessorem suum0- sie instaurasset incolomem.
9.* Quam praesens invocatio" nominis eius mare procellosum 0 conpescuerit, non
omittam. Cum beatus B a u d e n u s d 2 episcopus Turonicae civitatis in villa e navigio
subvehente transiret, subito adveniente cum violentia venti nimbo f teterrimo, mare
placidum commovetur inpulsu flaminis, navis undarum mole turbatur. ToUitur caput
35 Cap. 7—9. l a . 2. 3 .
Cap. 7. a) rumpente? l a , corr. JB. al. b) verba; Plerumque cui distinguunt la. 3. c) c. haele-
mosine 2. d) erogat 2, corr. e) horarum 3a. f) quidam l a , corr. m. al. g) a: 2, corr.
h) ad c. superscr. 2. i) erumpit 3. k) rivos 3. 1) execrare 3. m) framento 3. n) guttur
eius p. o) facium ligaturas 3 ; ligamentis p. p) OJB. 2. q) prima 3. r) prorumpit 3. s) mar-
40 tir 3. t) et add. 3. u) Crodegilde 3 ; ad trodechilde p. v) commemorari l a .
Cap. 8. a) 7 corr. JB. al. 8 l a . b) p. f. 2. c) venerabile 2. d) :caecä, ra«. 5 l a .
e) ita dicam in litura scr. 3 . f) constaret 5. g) OJB. 3. h) ea (3). i) oculis 3. k) cl. c. 2.
1) Ammoto 3. m) m. 1. 2, corr. n) hoc opere 3 ; a. c. p. o) in::um, superscr. dici 2. p) ref-
febat 3. q) OJB. 3.
45 Cap. 9. a) 8 corr. JB. al. 9 l a . b) invocatoo 3, corr. c) procellosa! 3. d) Audenus 3.
e) villam ( l a ) ; civ. de villa in villam 5. f) iiibo 3 ; vento nimbus teterrimus p.
1) Quae 'apud urbem Toronicam' obiit (cf. H. Fr. IV, 1), quo 'post mortem viri sui' «e-
cessit; v. H. Fr, II, 43. 2) Sedit drea a, 5 4 6 , Dec, — 552, Nov.
144 GREGORÜ EPISCOPI TURONENSIS LIBER I. DE VIRTUTIBUS S. MARTINI.
primum in fluctus, secundum declinatur inter undarum hiatus. Hi in scena* 1 montis

aquosi dependent 1 , hi apertis undis in ima dehiscunt; sed nec antemna resedet, quae
beatae crucis" signaculum 0 praeferebat. Tunc resolutis» timore d membris, et omnibus
sine spe vitae iam mori paratis, prosternitur senior in oratione cum lacrimis, et gemi-
nas s tendens palmas ad astra, beati Martini auxilium precabatur et, ut sibi dignaretur 5
adesse, velociter proclamabat e . Unus autem ex perfidis' dicit«: 'Martinus ille quem
invocas iam te dereüquit nec tibi in hac necessitate succurrit'. Vere credo, hanc vocem
ab insidiatore fuisse prolatam, ut beatum sacerdotem ab oratione turbaret. Sed ille
hunc iaculum fidei lorica repellens, magis ac magis sancti viri praesidium flagitabat,
simulque cohortans, ut omnes orarent. Cum" haec agerentur, subito supervenit odor 10
suavissimus quasi balsamum in navi1, tamquam si eum turabulo* aliquis circuiret, odor
timiamatis efflagravit. Quo 1 odore adveniente, cessit violentia saeva m ventorum, elisis-
que aquarum adstantium molibus, redditur mare tranquillum. Mirantur omnes morte"
iam dediti fluctuum pacem et protinus, data serenitate, redduntur in litore. Quod nullus
ambigat, beati viri adventu" hanc tempestatem fuisse sedatamP. Tunc omnes in com- 15
mune Domino gratias referunt, quod eos per invocationem antestitis sui dignatus sit de
hoc periculo liberare.
10. Huius temporis* quidam de Camaracinse" reliquias beati Martini expetüt.
Quas iam° vespere acceptas, cum psallendo proficisceret d , et dum Ligerem fluvium
transit", sero factum esset f , subito contenebratum est caelum, et ecce fulgora ac tonitrua 20
magna descendebant. Dum haec agerentur, duae puerorum lanceae, emissas flammeas
pharos, lumen euntibus praebuerunt. Ibantque fulgorantes hastae, non minus miraculi
quam beneficü viatoribus« praeferentes virtutemque beati antestitis" ostendentes 1 .
11. Defecit lingua sterilis, tantas cupiens enarrare* virtutes. Chararici 4 cuiusdam
regis Galliciae" filius graviter aegrotabat, qui tale taedium ineurrerat, ut solo spiritu 25
Capp. 9—11. la. 2. 3.

Cap. 9. a) in te (expunet. te) scenam 2 ; cena 3 ; sceua p. b) sie la e corr. p; regis la. 2. 3 ;
cf. Gl. Mart. c. 8 2 : antemnae, quae modolum crucis gestat. c) signacula 3. d) m. t. 3. e) pro-
clamat (3). i) per superscr. la. g) dixit (3). p. h) Cumque (3). p. i) et JB. al. add. la;
add. p. k) sie la. 3 . 1) Quod 3. m) m. al. superscr. 2; om. p. n) i. m. 2. p. o) ad- 30
ventum 3. p) datam 3.
Cap. 10. a) tempf la. 2. b) Camariacense 3 ; Cameracen ecclesia rel. p. c) cum 3.
d) proficisceretur (3). p. e) transiset 2 ; transiit 3. 0 est 2. p. g) praeviantibus ferentes 5.
b) Martini 3, i) preferentes 2.
Cap. 11. a) enarre 3. b) Gallitiae 2; Gallie 3. 35
1) Scena iam ab Apuleio pro fade exteriore aeeipitur; cf. Hildebrand ad Apul. Md. 4, 2 0 ,
p. 261. 2) Cf. Verg. Aen. I, 106:
Hi summo in fluetu pendent, his unda dehiscens
Terram inter fluctus aperit.
3) Cf. Verg. Aen. I, 9 2 : Exemplo Aeneae solvontur frigore membra; 40
Ingemit, et duplicis tendens ad sidera palmas.
4) Chararicum regem Gallaeciensem nemo laudavit nisi Gregorius. Theudemiro rege Suevos ad
ecclesiam catholicam conversos esse, auctor est Isidorus, De reg. Gothorum c. 9 0 , unde plerique
Chararicum eundem ac Theudemirum fuisse coniecerunt, qui in actis conciliorum constanter Ariamirus
appellatus est. Sed cum Gregorius ipse, Martinum, qui a. 5 8 0 . obiit, 30 annis episcopatui 45
praefuisse narraverit (H. Fr. V, 31), Theudemirus autem a. demum 5 5 9 . rex creatus sit, veri-
similius est, illum potius filium Chararid, non Chararicum ipsum fuisse. Cf. quae nuper hac de
re acute arguteque disseruit Caspari v. c, 'Martin von Bracara's Schrift de corredione rustico-
rum', Christianiae 1 8 8 3 , p. VII,
palpitaret. Pater autem eius faetidae* se illius Arrianae" sectae una cum incolis loci 0
subdiderat. Sed et regio illa plus solito, quam aliae provintiae, a lepra sordebat. Cum-
que rex videret, urgueri d filium in extremis, dicit suis: 'Martinus ille, quem in Galliis
dicunt multis virtutibus effulgeree, cuius, quaeso, religionis vir fuerit, enarrate?' Cui
5 aiunt: 'Catholicae fidei populum pastorali cura in corpore positus gubernavit, adserens,
Filium cum Patre et sancto Spiritu aequali substantia vel omnipotentia venerari; sed
et nunc caeü sede locatus, assiduis f beneficüs non cessat plebi propriae provideri'. Qui
ait: 'Si haec vera sunt quae profertis, discurrant usque ad eius templum fideles amici,
multa munera deportantes; et si obtenent mei« infantuti medicinam, inquisita fide catho-
10 lica, quae ille credidit credam'. Pensato ergo auro argentoque ad fiüi sui pondus, trans-
misit ad venerabilem locum sepulchri. Quo perlati, oblatis muneribus, exorant ad beatum
tumulum" pro aegroto 1 . Sed insedente adhuc in patris pectore sectam*, non continuo
integram recipere meruit medicinam. Reversi autem nuntii narraverunt regi, se multas
virtutes ad beati tumulum vidisse, dicentes: 'Cur non sanaverit filius tuus, ignoramus'.
is At ille intellegens, non ante sanari posse filium, nisi aequalem cum Patre crederet
Christum, in honorem 1 beati Martini fabricavit miro" opere eclesiam', expeditamque",
proclamat 0 : 'Si suscipere mereor viri iusti reliquias, quodcumque praedicaverint saeer-
dotes, credam'. Et sie iterum suos dirigit maiori cum munere. Qui venientes ad beatum
locum, reliquias postulabant. Cumque eis offerrentur ex consuetudine, dixerunt: 'Non
20 ita faciemus, sed nobis, quaesumusP, licentia tribuatur ponendi quae exinde iterum
adsumamus'. Tunc partem pallii0- sirici pensatam super beatum sepulchrum posuerunt,
dicentes: 'Si invenimus gratiam coram expetito patrono, quae posuimus plus in sequenti
pensabunt, eruntque nobis in benedictione quaesita per fidem'. Vigilata ergo una r
nocte, facto mane, quae posucrant* pensitabant. In quibus tanta beati viri infusa est
25 gratia, ut tam diu elevarent in sublimi aercam libram', quantum habere poterat quo
ascenderet" momentana v l . Cumque elevatae fuissent reliquiae cum magno triumpho,
audierunt voces psallentium qui erant in civitate detrusi in carcere, et admirantes sua-
vitatem sonus, interrogant custodes, quid hoc esset. Qui dixerunt: 'Reliquiae domni
Martini in Gallicia transmittuntur, et ideo sie psallitur'. Tunc ilü flentes invocabant
30 sanctum Martinum, ut eos sua visitatione liberaret". Exterritisque custodibus et x in
fugam versis, disruptis obieibus retenaculorum, liber populus surgit a vineulo, et sie
usque ad sancta * pignora, populo* expeetante venerunt, osculando flentes beatas reli-
quias simulque et gratias* beato" Martino pro sui absolutione reddentes, quod eos di-
gnatus fuerit sua pietate salvare. Tunc, obtentis per sacerdotem 3 a iudice eulpis, incolomes
35 dimissi sunt. Quod videntes gestatores reliquiarum, gavisi sunt valde, dicentes: 'Nunc
cognovimus, quod dignatur beatus antistis nobis 0 peccatoribus propitium d se praebere'.
Et sie gratias agentes, navigio prospero, sequente patroni* praesidio, undis lenibus,
Cap. 11. l a . 2. 3.
Cap. 11. a) faetida l a ; fetidas 3 ; se JB. al. superscr. 2. b) Arianae ( l a . 3). c) locis 3.
40 d) ungueri la, corr JB. al. e) effugere 3. f) assiduiis l a . g) o. filii mei med. 2 ; o. mei filii
med. p. h) tumulo 2, corr. m. al. i) aegro 3. k) seeta (3). p. 1) honore 3. p. m) e.
m. o. (3). p. n) expeditaqne (3). o) proclamabat 3. p) qs l a ; eius 3. q) pallio 3. r) n. tu 2.
s) posuer 3. t) bibram 3. u) ascenderat 3. v) montana la, corr. m. al. w) sie 2. p; visi-
taret 3 ; OJB. l a , ubi JB. *. X. in marg. superiore suppl.: de ergastulo carceris liberaret. x) prima m.
45 superscr. la. y) p. s. 2. z) plebe (3). p. a) post Mart. JB. S. XII. suppl. 2. b) sancto 2.
c) vobis 3. d) ppius 3 ; jipriü p. e) patrono 3.
1) Aut Bragae aut Orense ecclesiam construdam esse, dodi Hispani cetumerunt; v. Dahn VI,
p. 570., 2) Similia Gregorius, Glor. Mart. c. 2 7 , de palliolis scripsit, quae super sepulcrum
S. Petri posita erant. 3) id est episcopum, scilicet Turonensem, ubi haec agebantur. R.
SS. R. Meroving. I . 76
temperatis" flatibus, velo pendulo, mare tranquillo, velociter" ad portum Galliciae 0 per-
venerunt. Tunc commonitus a D e o ' beatus d Martinus de regione longinqua, qui ibidem
nunc 2 sacerdos habetur, advenit. Sed nec hoc credo sine divina fuisse Providentia,
quod ea die se commoveret de patria, qua beatae reüquiae de loco levatae sunt, et sie
simul cum ipsis pignoribus Galliciae portum ingressus sit. Quae pignora cum summa 5
veneratione suseipientes e , fidem miraculis firmant. Nam filius regis, amissa omni r
aegritudine, sanus properat ad oceursum. Beatus autem Martinus sacerdotalis gratiae
aeeepit prineipatum. Rex unitatem Patris et Filii et Spiritus sancti confessus«, cum
omni domo sua crysmatus" est*. Squalor leprae a populo pellitur, et omnes infirmi
salvantur, nec umquam ibi usque nunc super aliquem leprae morbus apparuit. Talem- 10
que ibi gratiam in adventu pignorum beati patroni Dominus tribuit, ut virtutes, quae
ibidem illa die faetae sunt, enarrari perlongum sit. Nam tantum in amore Christi nunc
populus ille prumptus est, ut omnes martyrium übentissime suseiperent, si tempus per-
secutionis adesset.
12. Nam et Ultrogotho*• • regina, auditis miraculis, quae ad locum fiunt quo 15
sancta membra quieseunt, tamquam si sapientiam Salamonis" audire 5 , expetüt ea devote
prospicere. Abstenens ergo se a eibis et somno, praecurrentibus etiam largissime 0
elymosinis, pervenit ad sanctum locum, ingressaque basilicam"1, timens et tremens,
nequaquam audebat adire sepulchrum, indignam se esse proclamans, nec ibidem posse
obsistentibus e eulpis accedere. Tamen deduetam vigiliis et orationibus ac profluis 20
lacrimis unam noctem, mane oblatis multis f muneribus, in honore beati confessoris
missas expetüt revocari 6 . Quae dum celebrarentur, subito tres caeci, qui ad pedes beati
antestitis longo tempore privati lumine resedebant, fulgore« nimio circumdati, lumen,
quod olim perdiderant, reeeperunt. Quo facto, clamor in caelum attollitur magnificantium
Deum. Ad istud miraculum currit' 1 regina, concurrit et 1 populus, mirantur omnes fidem 25
mulieris, mirantur gloriam confessoris; sed super omnia conlaudatur Deus noster, qui
tantam virtutem praestat sanctis suis, ut per eos talia operari* dignetur, tale 1 inter
reliqua1" luminaria huic mundo in beatum Martinum inmensum" sidus adtribuens, per
cf.p».51,10. quem eius tenebrae refulgeant; qui vere sicut oliva fructifera per singulos dies fruetus
exhibet Domino de conversionibus miserorum. 30
Capp. 11. 13. l a . 2. 3.
Cap. 11. a) temperatib 3, corr. b) veloci 3 . c) Galliae 3. d) quidam nomine pro b. p.
e) filius add., sed dei. 3 . f) omnia 3. g) OJB. 3. h) xpian' 3.
Cap. 12. a) sie la. 2; Ultrogotha (3). p. b) veniret JB. S. XII. add. 2. c) largissimis 2. p.
dl basilica 3. e) obsitentibus 3. f) JB. al. superscr. 2; mun. multis p. g) fluguore 3. h) cueur- 35
rit 2, corr. i) OJB. 3 . k) operare 3. 1) Talia 2, corr. JB. al. m) reliquia 3 . n) immissum 3.
1) Cf. Martini Epitaphium a se ipso compositum (Avitus ed. Peiper p. 19b): divinis nutibus
actus. 2) Obiit a. 5 8 0 . In Pannonia ortus, 'Gallitiam venit, ubi cum beati Martini reliquiae
portarentur, episcopus ordinatur. In quo sacerdotio impletis plus minus 30 annis, plenus vir-
tutibus migravit ad Dominum'; cf. H. Fr. V, 3 7 . 'Ad Martinum episcopum Galliciae' epistolam 40
libro V. carminum praefixam Fortunatus dedit. Eidem Carmen quod sequitur dicatum est:
Martino servato novo, Galli ein, p l a u d e :
Sortis apostolicae vir tuus iste fuit. — —
P a n n o n i a e , u t p e r h i b e n t , veniens e p a r t e Quiritis
E s t magis effectus Gallisueba salus. 45
Erat abbas Dumiensis, postea episcopus Bracarensis. 3) Cf. Caspari l. I. p. vi. 4) Ultro-
gotho, uxor Childeberthi, post maritum a. 5 5 8 . mortuum a Chlothario in exsilium pulsa est; cf. H.
Fr. IV, 20. Ultrogotho a Fortunato, Carm. VI, 6, et in Conc. Aurel. V, c, 1 5 . vocata est.
5) Ut regina Saba; cf, 3 . Reg. 10, 1; V. Patr. c. 1 9 . 6) Missas r e v o c a r e idem est ac
c e l e b r a r e ; cf. Gl. Mart. c. 5 0 . 50
13.* Sed nec hoc praeteribo, quod venerabilem conservum meum Fortunatum
presbiterum retulisse comrnemoro. Quidam in Italia, dum veneno" pusulae pervasus
in discrimine sie ageretur 0 , ut vivere disperaret, aliquibus interrogat, ad templum beati
Martini quis fuerit. Tunc quidam ex d adstantibus adserit, se fuisse. Requiret aegrotus,
5 quid inde pro benedictione detulerit. Qui negat, se aliquid praesumpsisse. Cui iterum
interrogat, qua 0 tunc f veste indutus sit, cum ad teniplum sanctum occurrerit«. Respon-
dit: ea quae super se ipso tempore utebatür. Tunc abscisam" fideliter induinenti par-
ticulam inposuit super pusulam. Mox ut aegri membra tetigit, vulnus pusulae veneni
vim perdidit; quae tali medieamine et virtute 1 sancti protulit et infirmum refert inco-
10 lomem. Hanc apud Italos adserens specialem vigere medellam, ut, si quis pusulae per-
cutiatur vulnere*, ad propinquum quod fuerit beati Martini Oratorium habeatur perfugium,
et aut ex velo ianuae aut palliolis, quae pendent de parietibus, quicquid primum raptum
fuerit, si aegro superpositum 1 adhaeserit"1, sit" salubre. Haec medella genitorem 0 suum P
carnalem ab interitu pusulae, ut ipse patris sui testis adserit, liberavit.
15 14. Idem his verbis* retulit: 'In cacumine castelli regionis Italiae quod dicitur
Tertium Oratorium beati Martini fundatum est. Ibique turri vicinae quotiens incursione
barbarorum per" fraude hostis accederet nocturnis 0 insidiis, quisquis de vigilantibus
habuisset in turre d lanceam aut spatam vel cultellum seu grafium protulisset ex theca 0 ,
fere per f horae spatiuni tale lumen reddebatur ex universo gladio, tamquam si illud
20 ferrum verteretur in cereum. Et mox ex ipso signo custodes admoniti, magis intenti
vigiliis, hostes latebrantes« lapidibus exturbabant. Quod ope sancti Martini recto h
iudicio reputat, qui vicinitate sua sibi devotis populis sedulam exhibuit praesentemque
custodiam'. Et hanc virtutem a supra dicto cognovimus.
15." Sibi quoque Ravenna atque in rethorica socü sui Felicis ex oleo, quod sub
25 imagine picturac beati Martini in cicendile ardebat", dum tetigerunt oculos, lumen reddi-
disse 0 confessus est 1 .
16. Similiter in praedicta urbe, dum Placidus procurator disperatus* a medicis
ad alium" puellarum Oratorium2 sibi vicinum confugiret et in atrio decubaret 0 , venit
Capp. 13—16. l a . 2. 3.
30 Cap. 13. a) X:III, ras. X 2. b) venerat (?) 3, corr. c) ageret 3. d) de 3. e) quia,
ras. i l a . f) postea add. 3. g) occurrit 3 ; pervenerit p. h) abscisa f. indumenta 3 ; abscisa f. i.
particula p. i) virtutem 2. p. k) OJB. 3. 1) subtus positum 3 ; si — adhaeserit om. p. in) ad-
hae8e|serit l a . n) fit (3). p. o) geni in marg. suppl. 2. p) post s. 9 litt. ras. 2.
Cap. 14. a) urbis 3. b) p 2. c) vigiliis add., sed expunet. 2. d) ture l a , corr. vi.
35 al.; terra 3. e) ceca 3. f) super l a . g) celebrantes 3. h) rep. recto i. 2.
Cap. 16. a) c. 15. OJB. codo*. 15 d. e. b) credebat 3 . c) reddisse l a ; redisse p.
Cap. 16. a) pr. m. in marg. suppl. la. b) arium 5. c) reeubaret 2.
1) V. Fortun. V. S. Mart. IV, 665:

Q u a m e a T a r v i s u s residet, si molliter i u t r a s ,
40 I n l u s t r e m socium F e l i c e m , q u a e s o , r e q u i r e ,
Cui m e c u m lumen Martinus r e d d i d i t olim.
Id Ravennae contigisse, cum Fortunatus Felixque arti rhetoricae studebant (cf. V. Mart. I, 30 ;
R e t h o r i c i exiguum p r a e l i b a n t gurgitis haustum), etiam Paulus scripsit, H. L. II, 1 3 : Hic cum
oculorum dolorem vehementissimum pateretur, et nihilominus Felix iste ipsius socius pari
45 modo oculos d o l e r e t , u t r i q u e ad basilicam b e a t o r u m Pauli atque l o h a n n i s , quae i n t r a eadem
urbem sita e s t , perrexerunt. I n q u a etiam altarium in h o n o r e beati Martini confessoris con-
struetum propinquam habet f e n e s t r a m , in q u a l u c e r n a a d exibendum lumen est constituta.
De cuius oleo mox sibi isti, F o r t u n a t u s scilicet et F e l i x , dolentia lumina t e t i g e r u n t . Ilico
dolore fugato, sanitatem, q u a m o b t a b a n t , a d e p t i sunt. 2) Vetus erat monasterium Ravennae
76*
noctu* abbatissae beatus Martinus per somnium, requirit", quid faceret; ait, se requie-
scere 0 . Dicit sanctus ad illam: 'In Gallias habui iam redire,.sed propter istum qui
foris iacet in atrium me remoratum profiteor'. T u n c d surgens abbatissa, referens
visionem, fidem fecit homini de periculo liberari, quod certe meruit obteneri 0 . Sed
ut praedictus presbiter adserit, multum desiderabilius f in locis Italis« Martini gloriam 5
venerari, quam, si licet dici, quo pia membra recubant tumulati"; in tantum 1 ut
frequentia miracula nee sparsa colligantur in verbis nec tarn infinite recondantur in paginis.
17. In portam Ambianensi, in qua* quondam" vir beatus pauperem algentem
clamide decisa contexit •, Oratorium a fidelibus est aedificatum, in quo nunc puellae
religiosae deserviunt, sancti antestitis ob 0 honorem parumper faeultatis habentis d , nisi io
quod eas devotorum alit saepe devotio. Erant e tamen eis quodam tempore pauca apium
alvearia 1 , quae cum quidam iuvidus conspexisset, ait infra« se: 'Utinam aliqua' 1 de his
vasis possim auferre'. Secuta autem noete instigatus a daemone, ablatis tribus vasis
navem onerat, ut scilicet, transito amne, facüius quae abstulerat vindicaret. Sed credo 1 ,
inpedimentum fuisse hoc furtum, sicut postea manifeste11 probatem est. Igitur cum sole 15
Oriente ad portum fluminis1 causa transmeandi homines properarent, navem ad litus
conspiciunt, apesque ex alvearüs catervatim emergere hominemque seorsum iacere pro-
Stratum. Sed putantes eum occupatum" 1 somno, sicut iam didicerant" a puellis furtum
factum, quantotius properant ad alligandum eum; sed accedentes, mortuum repperiunt 0 .
Statimque puellis notum" factum«, quod r furatum fuerat cellulae restituunt; admirantes, 20
tam velocem in nomine 8 divinae ultionis accessisse sententiam.
18. Sic et apud Siroialensim* Oratorium1, cuius altare sancti confessoris manus
alma sacravit, dum plerique beneficia expetita mererentur, quidam paralyticus adveniens,
et cereum in" Status sui altitudine 0 nocte tota vigilans d retenuisset, mane facto, ut lux
reddita est mundo, ipse, absolutis gressibus, populo teste, incolomes exilivit". 25
19. Nec hoc silebo, quid caeciteti* contulerit, cum ad beatum sepulchrum devota
mulier expetisset. Quaedam" de Turonico territurio femina Bella nomine, amisso ocu-
lorum lumine, graviter laborabat. Et cum die noctuque incessabilibus doloribus urgue-
retur, dicit suis: 'Si ad basilicam domni Martini ducta 0 fuissem, continuo recepissem
Capp. 16—19. l a . 2. 3. 3C
Cap. 16. a) nocte 3. b) requiret quod l a . c) re superscr. 2 ; quiescere p. d) Tum l a .

e) optinere 2; obtinere p. f) li pr. vi. suppl. 2. g) Italiis 3 ; Italicis p. h) tumulata ( 3 ) ; OJB. p.
i) tantü::: :::ut 3 .
Cap. 17. a) qua:, ras. e 2. b) codam corr. quondam l a . c) ab honore 3 ; ob h. s. a. p.
d) habentes 3 ; habentes f. p. e) Erat 2, corr.; om. p. f) fuerant data add. p. g) sie la. p; 35
in:ra, superscr. t 2 ; intra 3. h) aliqua 2, corr.; aliquid (3). p. i) ei add. (la). p. k) in marg.
suppl. 2. I) sie p; luminis l a . 2. 3 . m) oecutum 3. n) didioerat l a . 2 (corr.); d. i. p.
o) re postea add. 3. p) faciunt add. (3). p. q) et add. (3). r) furto furatum (3); furto raptum p.
s) hominem 3.
Cap. 18. a) Siroialinsim 2 ; Siroialensim 3 ; Siroiabense p. b) i Status 3. c) altitu- 40
dinem (3). p. d) vigilians retieuisset 3. e) exiluit 3 ; exiliit p.
Cap. 19. a) caecitate 3, corr. b) Quidam 3. c) duetam 3.
sub titulo sancti Martini, quod a Theodorico rege constructum fuisse dicebatur, postea sancti
Apollinaris - Novi dictum. R. 1) Cf. Severi V. S. Mart. 3, 1: obvium habet in porta
Ambianensium civitatis pauperem nudum sqq. Oratorium postea S. Martini ad Gemellos 45
('S. Martin aux Jumeaux') appellatum tempore Ruinartii monachi Caelestini oecupaverant, 'in
quorum ecclesiae chori medio ereeta est columna cum inscriptione, quae rem gestam exponit'. Iam
tribunal ibi institutum est; cf. Longnon p. 1 2 0 . 2) Sireuil? (Charente, arr. Angouleme, cant.
Hiersac); cf. Longnon p. 5 5 5 .
salutem*. Confido etenim, quod possit oculis meis lumen" infundere, qui potuit pauperis
lepram osculo libante sanare >'. Dehinc, adminiculo deducente, venit ad sanctum locum,
ibique ieiuniis et orationibus crebris 0 insistens, visum, quem amiserat, recipere meruit.
Et ita sanata est, ut, quae caeca venerat, alio perducente, caecis affatimd dux futura
5 regressa sit. Quae postea virum accipiens et filios generans, recuperatori gratias repen-
dit incolomes.
20. Et quia bis aut tertio de sola gloriosi nominis invocatione et virtutes* factas
et pericula sedata narravimus, qualiter cuidam pereunti in ipso mortis praecipitio beatus
pontifex invocatus sustentaculum praebuisset, evolvam. Ammonius" quidam agens sanetae
io basilicae, dum de caena 0 madefactus vino veniret, de excelsa rupe, quae viae coniun-
gitur, inimico inpingente, praeeipitatur. Erat autem profundum loci illius fere d ducen-
tenum pedum. Cumque per profunditatem praeeipitü 0 illius rotaretur et deorsum sine
alarum remigio volitaret, sancti Martini auxilium per singula discensionis suae momenta
clamabat. Tunc quasi manibus aliorum de iumento suo excussus, super arbores, quae
i5 valli inerant, deicitur. Et sie paulatim per singulos ramos discendens, sine mortis periculo f
ad terram usque pervenit. Tamen, ut opus insidiatoris non usquequaque videretur«
cassatum", quod fuerat inchoatum 1 , unum pedem eius leviter* laesit. Sed veniens ad-
gloriosi 1 domni templum, orationi ineumbens, omnem vim doloris amisit.
21. Non credo haberi superfluum, si inseratur lectioni, qualiter invocatio nominis*
20 eius vita" praestiterit morituro. Quodam loco unus propter furti° scelera conprehensus
atque graviter verberibus actus, duetus est ad patibulum, ut condemnaretur suspendio.
Cumque in hoc exitu, morte iam adpropinquante, venisset, orandi spatium petiit. Tunc
sicut erat ligatis d post tergum manibus, iaetavit se pronus in terram et coepit cum lacri-
mis invocare nomen beati Martini, ut, etsi in hac necessitate non suecurreret, vel a eulpis
25 eum in posterum excusaret e . Cumque, completa f oratione, suspensus fuisset, recesserunt
milites a loco illo; ipse autem ore semiaperto parumper labia movens, sancti Martini
semper nitebatur auxilium inplorare. Discedentibus tamen illis, statim solutae sunt
manus et pedes« eius. Et sie per biduum pendente eo, revelatum est cuidam religiosae,
ut eum tolleret. Quae veniens, invenit eum adhuc viventem". Tunc adiutorio beati
30 Martini de patibulo depositum incolomem adduxit ad eclesiam; ibique videntes eum
stupiscebant et admirabantur, dicentes: 'Quomodo vivit? Et interrogabant eum, qualiter
liberatus esset1. Ille autem dicebat: 'Beatus Martinus me de praesenti morte liberavit
et hueusque perduxit'. Vere hanc ego k virtutem 1 iuxta mei sensus intellegentiam m non
inferiorem censeo quam mortuum" suscitatum; quem sie beatus eonfessor, ut ita dicam,
35 confracto mortis hiatu, et eius ab ore retractum vitae restituit. Qui usque hodie ad
testimonium virtutis beati viri vivus 0 habetur in saeculo.
Capp. 19 — 21. l a . 2. 3.
Cap. 19. a) sanitatem 2 ; sanitatem rec. p. b) OJB. 2. c) i c. 2 ; insitens 3. d) offatim l a ,
con: JB. al.; affatis 3.
40 Cap. 20. a) virtute 3. b) Amonius 3. c) caenam malefactoris 3. d) pene 3 ; OJB. p.
e) praeeipitati l a , corr. JB. al. f) periculum 3. g) videtur 3. h) quassatum 2; cessatum 3.
i) inchotum corr. m. al. incoatum l a . k) leniter 3. 1) d. g. 3.
Cap. 2 1 . a) nomini 3. b) vitam (3). c) furti:, ras. s? l a . 2 ; post furtis litterae celera
cöp in litura scr. 3. d) postergum 1. 3. e) excusavit? l a , corr. JB. al. f) impleta 3. g) et
4.') add. 3. h) vivente l a , corr. i) est 2, corr. inter scr. k) ergo 3. 1) virtutum 3. m) intelli-
gentia 3. n) tuum in litura scr. 3. o) visus l a , corr. m. al.
1) Cf. V. S. Mart. aud. Severo 18, 3 Apud Parisios v e r o , dum portam civitatis illius
magnis secum turbis e u n t i b u s introiret, leprosum miserabili facie h o r r e n t i b u s eunetis osculatus
est a d q u e benedixit, statimque omni malo e m u n d a t u s .
22. Quid etiam in Condatensim*- • diocesim actum sit, non praeteribo. Locus
autem ille crebris virtutibus inlustratur. Ab hoc enim vir beatus, sareina carnis abieeta",
migravit ad Dominum *. Leomeris ergo quidam nomine, servus cuiusdam hominis Andi-
cavini, a sanguine 3 percussus, eontraeta 0 manu ügataque lingua rigebat; multoque tem-
pore in hac debilitate detentus, neque domino aliquid operis exercebat. Hic fided com- 5
monitus, cum ad beati basilicam vigilasset, direeta manu deliberataque ab omni inpedi-
mento lingua, beati Martini miraculum populis e testabatur, dicens: 'Ecce, quid in hac
nocte sanctus Dei operatus est, me teste1, probate!' Reversus autem ad dominum suum,
narravit ei omnia quae acta fuerant. Sed ille minime virtutem « gloriosi" pontificis
credens, ad solitum eum adaptat 1 servitium. Qui cum operari coepisset k , rursum in 10
debilitate redigitur. Intellegens autem dominus eius, Dei hoc' esse mysterium, trans-
misit eum iterum ad locum sanctum, in quo prius abierat; in qua ille cum maxima
devotione pernoetans, dato die, sanitati, quam prius meruerat, instauratur.
23. Dignum exaestimavi* et illud non omittere in relatu, quid" Wiliacharium *
558. presbiterum referentem audivi. Tempore, quo 0 propter d perfidiam Chramni e Chlotha- 15
rium f regem« ineurrerat, ad basilicam sancti Martini confugit, atque ibi in catenis
positus custodiebatur, sed virtute beati praesolis comminutae catenae stare non potu-
erunt. Nescio qua" autem inminente neglegentia foris atrio conprehensus est. Quem
oneratum ferro, vinetis 1 post tergum manibus, ducebant ad regem. At ille voce magna
clamare coepit et k , ut sibi beatus Martinus misereretur 1 , orare, nec eum sineret ire cap- 20
tivum, cuius devotus expetierat templum. Statimque in eius voeibus, orante beato
Eufronio episcopo"1 de muro civitatis contra basilicam, dissolutae sunt manus eius, et
omnes bacae 5 catenarum confraetae caeeiderunt. Perduetus autem usque ad regem,
ibi" iterum in compedibus et catenis constrictus retenebatur. Sed invocato nomine saepe
dicti patroni, ita omne ferrum super eum comminutum 0 est, ut putarisP eum fuisse'' 25
ceu r figulum. Hoc tantum erat in spatiis, ut non solveretur a vineulo, quoadusque 8
nomen illud sacratissimum invocasset; invocato autem, omnia solvebantur. Tunc rex
altioris ingenü videns virtutem 1 sancti-Martini ibidem operari, et absolvit eum" ab*
onere vineuli et pristinae restituit libertati. Haec ab ipsius Wiliacharü presbiteri ore
coram multis testibus factum esse cognovi w . Utinam se mihi in tali virtute dignaretur so
manifestere beatus confessor, ut sie absolveret meorum ligamenta peccaminum, sicut
super eum contrivit vasta pondera catenarum!
Capp. 22. 23. l a . 2. 3.
Cap. 22. a) Condatensem 2. b ; abiectä l a , corr. c) que add. 3. d) fidem 2, corr.
c) post p. 3 litt. ras. 3. f) testem 3. g) virtutum 3. h) in marg. suppl. 2. i) ad suppl. 2. 35
k) et add., sed dei. 3. 1) post e. suppl. 2.
Cap. 23. a) existimavit, expunet. exlr. t 3. b) qui 3. ci idem Wilicharius JB. S. XII.
in marg. add. la. d) prspiter 3 . e) Chramini l a (corr.). p. f) Chotharium 2, con-.; Cblo-
tarium (3). g) iratum JB. S. XII. add. la; iram Clotarii regis p. h) corr. m. s. XII. a. q. l a ;
sie p. i) que add. (3). p. k) OJB. 3. 1) miserere 3. m) eps 2, corr. n) ibique (iterum 40
in marg. suppl.) in 2. o) comminum l a , corr. m. al. p) patares in litura scr. 3. q) M marg.
tuppl. 2. r) velud 2. s) quodadusque 3. t) videns beatissimi sei (sei delet.) virtutem M. idem
(corr. JB. al. ibidem) 2 ; virtutes p. u) JB. al. superscr. la. v) ab omni honere 2 ; ab honore vincu|um
culi, delet. um 3 ; ab o. abs. e. viculis p. w) cognovimus 3, corr.
1) Candes (Indre-et-Ldre, arr. et cant. Chinon); cf. Longnon p. 2 7 1 . 2) Cf. Severi 45

Ep. III, §. 6. 3) id est apoplexi correptus. R. 4) Cf. H. Fr. IV, 20: Wilicharius
autem socer eius (sacerdos B 3. 5, s a c e r d u s B 4) ad basilica sancti Martini confugit. Quem
primus Aimoinus II, 30 (Bouquet III, p. 61J Aquitaniae ducem fecit, atque recentiores omnes illum
secuti sunt, quamquam Wiliacharium presbyterum fuisse, Gregorius ipse supra testatus est. Filia
dusdem Theoda in M. S. Mart. III, 13. commemoratur. 5) Cf. Gl. Conf. c. 8 6 : c a t e n a r u m q u e 50
disruptis b a c i s ; Fortun. V. S. Germ. c. 3 0 : Eo d i s c e d e u t e , mox catenarum bacae franguntur,
et Prud. Peristeph. I, 4 6 .
24. Alpinus quoque comes Turonicae civitatis cum per totum annum graviter ab
unius pedis dolore consumeretur* et die noctuque requiem non haberet, sed inter ipsas
torturae suae voces beati Martini iugiter auxilium inploraret, apparuit ei beatus con-
fessor in visu nocte, hilari vultu adridens et consueta deferens arma "; beatum signaculum
5 sanetae crucis super pedem infirmum inposuit 0 , mox, omni dolore fugato, sanus sur-
rexit a lectulo.
2"). Haec experta Charigisilus* referendarius regis Chlothari", cui manus et pedes
ab humore contraxerant, venit ad sanctam basilicam 0 , et orationi ineumbens per duos
aut tres menses, a beato antestite visitatus, membris debilibus d sanitatem obtenere pro-
io meruit. Et postea antedicti regis domesticus fuit, multaque beneficia populo e Turonico
vel servientibus beatae f basilicae ministravit.
26. Narrabo et illud, qualiter diabolicae artis insaniae ad eius basilicam denu-
dentur. Quidam Aquilinus nomine, dum venatione* cum patre suo in silvas Franciae
exerceret, pavorem pessimum, inimico insidiante, ineurrit. Erat enim ei" tremor cordis,
15 et interea videbatur ex sensu. Parentes vero eius" intellegentes, eum diaboli inmissione
mulcari, ut mos rusticorum habet, a sortilegis et hariolis ligamenta ei et potiones
deferebant. Sed cum nihil valeret ex more, sancti Martini auxilia prumpti, dolore
cogente, requirunt, dicentes: 'Potest is° insidiis nudare malitiam, qui d detexit umbra,
ut audivimus, falso religionis nomine adoratam'. Quem de regione e commotum miserunt
20 ad sanctam basilicam, ibique in oratione cum summa parcitate se contenens, opem sancti
poscebat assiduae. Cumque in hac fide diutius commorasset, omni pavore dempto',
sensum, ut habuerat ante, reeepit, oblitisque parentibus, in eo loco usque hodie pro
beneficio aeeepto deservit.
27. Sed et Charivaldus* quidam per venationem similem ineurrens insidiam, latus
25 unum, debilitate manu ac pede, perdiderat. Qui ad gloriosum templum famulorum
manibus deportatus, ieiuniis et orationibus se subdens assiduis per totum fere annum*,
omnium membrorum sanitate • recepta, gaudens remeavit ad propria. Et ideo monemus,
ut nullus sollicitetur d ab hariolis, quia nil 0 proderunt umquam infirmis. Plus enim valet
parumper de pulvere basilicae, quam illi cum medicamentis insaniae.
so 28. De pulvere aut cera loci illius, vel quod rapere quis potuit de sepulchro,
quantae virtutes aut assiduae fiant aut faetae sint', quis umquam" investigare 0 poterit d
aut scire ? Unum tarnen manifestum e miraculum, quod a fidelibus comperi, putavi
crimen ducere teceri. Unus fide plenus expetüt, ut aliquid pignoris de sancti basilicam r
secretius deportaret; et multis conatus« vieibus", numquam potuit, dum publice non 1
35 praesumpsit. Reverti* autem cupiens, nocte ad funem illum de quo signum commovetur
Capp. 24—28. la. 2. 3.
Cap. 24. a) consumaretur 3. b) ut add. (3|. c) posuit 3.
Cap. 25. a) Carigilus 2, corr.; Carigisilus 3 ; Charigisitus p. b) Clothari 2, corr. m. al.; Chlo-
tarii (3); Clotarii p. c) aecetam 2. d) diebus l a , corr. m. al. e) populorum 2, corr. f) bea-
40 silicae con: basilicae 3.
Cap. 26. a) venecionem corr. venacionem 3. b) OJB. 3. c) his corr. JB. *. XII. huius l a ;
his 2; in his p. d) quid et hec sit u. 3. e) regioni 3, con-. f) deteto 3.
Cap. 27. a) Chariuualdus, expuneto altero u 2. b) quod cum fecisset m. s. XII. add. la.
cl sanitatem 3. d) sollicitet 3. e) quia et nihil 3.
45 Cap. 28. a) sunt l a , corr. b) aut add., sed dei. 2; add. p. c) investiga 3. d) potuit 2.
e) mir. man. 2. f) basilica 2. p. g) conatis l a , corr. JB. al.; natus 3. h) voc. 2, corr. i) nam 3.
k) Redire 2.
1) Cf. Severi V. S. Mart. c. 1 1 : Dehinc super sepulchrum ipsum adstans orarit ad

Dominum, ut, quis esset vel cuius meriti esset sepultus, ostenderet. Tum conversus ad
50 laevam, videt prope adsistere umbram sordidam, trucem.
advenit; ex quo" fune decisam" cultro particulam 0 secum detulit. Reversusque d ad

domum, multis exinde infirmis sanitatem accomodavit, ita ut non dubium esset e , aegrotum
evadere e , qui pignus illud meruisset fideliter osculare. Ecce quid, sancte, praestas
fidelibus, qui tua r moenia expetunt« proprie! Per te salvantur, qui pignora votive detu-
lerint, subsequente tuo auxilio, liberautur. Sed haec omnia fides strenua operatur, dicente 5
iiuc. 18,42. Domino: Fides tua te salvum fecit.
29. Videtur nec illud sileri, qualiter vir beatus praesidia famulis ad res suas
defensandas quaqua iubet accomodet. Charibertus* rex cum, exosis clericis, eclesias
Dei neglegeret, dispectisque" sacerdotibus, magis in luxoria 0 declinasset, ingestum est d
eius auribus, locum quendam, quem basilica 0 sancti Martini diuturno tempore retenebat, 10
fisci sui iuribus redeberi. Loco autem illi Navicellis 1 nomen 1 prisca vetustas indiderat.
Qui, accepto iniquo consilio, pueros velociter misit, qui reicolam illam in suo dominio
subiugarent«. Cumque haec non possedens videretur habere, iussit in locum illuni
stabularios cum equitibus dirigi, ibique sine aequitatis ordine" praecepit 1 equos aleri.
Accedentes ergo pueri fenum quod coacervatum fuerat aeeipiunt in equorum expensas. 15
Cumque iniunetum studeretur servitium, atque equites positi fenum coepissent expen-
dere, corripiuntur a rabie. Et frementes ad invicem, disruptis loris, per plana pro-
siliunt et in fugam vertuntur; et sie male dispersi, alii excaecantur, alii rupibus prae-
cipitantur, alii sepibus* ingerentes, palorum 1 acuminibus ultro transfodiuntur"1. Tamen
stabularü iram Dei intellegentes, paucos extra terminum loci, quos adsequi potuerunt, 20
expellunt sanosque reeipiunt, nuntiantes regi", rem illam iniustissime reteneri, et 0 ideo
haec fuissent perpessi, addentes: 'Dimitte eam, et erit pax tibi'. Qui furore repletus
sie dixisse fertur: 'Sive iuste sive iniuste redebeatur"; regnante me, hoc basilica non
567. ex. habebit'. Qui protinus divina iussione transitum accipiens, requievit*. Adveniente autem
gloriosissimo Sigibertoi rege in eius regnum, ad suggestionem beati Eufroni episcopi 25
hoc in dominio1* sancti Martini restituit, quod usque hodie ab eius basilica possedetur.
Audite haec omnes potestatem habentes! Sic vestite alios, ut alios non spolietis; hoc
adiungite* vestris divitiis, unde damnum non inferatis eclesüs! Vindex est enim Deus
velociter servorum suorum. Et ideo monemus, ut, qui haec 1 de potestatibus legerit, non
irascatur. Nam si irascitur, de se eonfitebitur" dictum. 30
30. Simili conditione beatus confessor in rebus sibi iniuste* ablatis apparuit.
Eustochius quidam cum plerumque contra iustitiam sanctum Eufronium episcopum de
hereditate Baudulfi cognati sui pulsaret", qui heredem basilicam sancti Martini instituerat,
eommotus ab eo per assiduas iniurias beatus pontifex aliquid ei de rebus illis reddidit 0 .
Portante autem ülo hoc ad domum suam, protinus filius eius unicus in febre corruit, 35
unaque nocte et die graviter exaestuans d , expiravit. Cui tam praesens 0 fuit mortis1"
oecursus, quam velociter pater eius de rebus sibi« non" debitis effectus est dominus.
Capp. 28—30. l a . 2. 3.
Cap. 28. a) ligno add., sed delet. 2. b) deciso 2, corr. c) partilam 3. d) Regressus-
que (3). p. e) esse — evaderet 3. f) tuam moeniam 3. g) expetent l a . 40
Cap. 29. a) Charimbertus 2. b) post d. 5 litt. ras. 2. c) luxuriam (3). p. d) super-
scr. 2. e) basilicam 3. f) nomine 3. g) revocarent 2. h) ordinem 3. i) e. p. alere 2.
k) m. al. se add. la; se sepibus p. 1) post alarum 3 . m) transfodiunt l a . n) sie 3 ; rei
corr. JB. al. regi l a . 2. o) quod JB. al. add. la. p) JB. S. XJI. superscr.: i retineatur l a ; reddere
debeatur 3 ; reddi d e b e a t ^ . q) Sigeberto 2. r) domino 3 ; domo p. s) adiungit 2 , corr. 45
t) OJB. (3). u) confitebatur 3 ; fatebitur p.
Cap. 30. a) in marg. suppl. 2. b) pulsuret l a , corr. m. al. c) re postea add. 3. d) exa-
stuans 3 ; estuans p. e) f. pr. 2 ; presto fuerat ^>. f) superscr. 2. g) suis l a , corr. m. al. h) in 3.
1) Nazelles (Indre- d-Loire, arr. Tours, cant. Amboise); cf. Longnon p. 2 8 0 . 2) De

morte Chariberti cf. Gl. Conf. c. 1 9 . 50
Qui in exemplum Giezi ••' possedit aurum et argentum, sed quod illi erat pretiosius
adquisivit animae lepra", amisit et filium; nec umquam meruit deinceps alium adipisci.
31. Quam praesens et super aÜum ultio divina processerit, qui in sanctam' por-
ticum periuraverit, ad conpremendam perfidorum audaciam non silebo. Cum ad matri-
s colam illam, quam sanctus suo beneficio d e b devotorum elymosinis pascit, cotidie a fide-
libus necessaria tribuantur 0 , consuetudinem benedicti pauperes habent, ut, cum multi ex
his per loca discesserint, custodem inibi derelinquant, qui quod fuerit oblatum accipiat d .
Quidam ergo devotus unum triantem mercedis intuitu detulit; quod custus loci collectum
fratribus occultare non metuit. Convenientes autem pauperes ad sextam, sciscitati sunt
10 antedictum custodem, quid sibi beatus pastor solita pietate respiciens transmisisset.
Audierant e n i m , ibidem aliquid fuisse largitum. Qui ait cum sacramento: ' P e r 0 hunc
locum sanctum et virtutes 1 domni« Martini, quia hic amplius non venit quam unus
argenteus'. Necdum enim verba conpleverat, sed adhue sermo in ore pcndebat", statim
tremens corruit in t e r r a m , suoque lectulo aliorum manibus redditus, coepit graviter
15 singultare 1 . Interrogatus autem a circumstantibus, quid sibi esset*, respondit: 'Triantem
illum quem pauperes requirebant p e r i u r a v i , et ideo me praesens vindicta flagellat; sed
r o g o , ut eum accipientes reddatis 1 matricolae'. Quo reddito, statim amisit spiritum.
O infelix, qui sie ab iniqua" 1 cupiditate praeventus periit, ut et lucrum vitae perderet
nec damna a p t a e " peeuniae possederet! Sed
2° Quidb'1 non mortalia pectora cogis
exsecranda cupiditas? Quae invida quondam viduae duobus* minutis caeleste regnum
mercanti fueras 0 , hunc per u n u m triantem ad ima praeeipitas. E t qui I u d a m 4 appen-
disti laquco in magistri pretio, hunc per parvum nomisma dimergis i n " tartarum. Satisi
ergo haec ad conpremendam malorum temeritateni dicta sufficiant.
25 32. Ergo his exaetis quae circa alios gesta sunt, adgrediar quae circa me indi-
gnum virtus praesentis est operata patroni. Anno centesimo sexagesimo tertio post
assumtionem* sancti ac praedicabilis viri beati Martini antestitis, regente eclesiam Turo- 563.
nicam sancto Eufronio episcopo anno septimo, secundo anno Sigiberthi" gloriosissimi
regis 5 , inrui in valitudinem cum pustulis malis et febre, negatoque usu poti atque eibi 0 ,
30 ita agebar, ut, amissa omni d spe vitae praesentis 0 , de solis sepulturae necessariis cogi-
tarem. Obsedebat enim mors f assidua cum ardore, animam cupiens expugnare de
corpore. Tunc iam valde exanimus«, invocato nomine beati Martini" antistitis 1 , parumper
convalui et lento adhuc conamine iter ineipio praeparare ll ; insederat enim animis, ut
Capp. 30—32. l a . 2. 3.
85 Cap. 30. a) Gyezi 2 ; Gazi p. b) lepra l a .
Cap. 31. a) sein l a , corr. JB. al. b) OJB. 3. c) tribuuntur 2 ; tribuatur 3. d) accipia:t,
ras. n 2. e) cum 3. f) virtutem 2, corr. g) sei 2. h) pedebat 3. i) singulare l a , con: m. al.
k) et add. 3. 1) reddans 3. m) iniqui::::qua c , ras. täte? 3. n) corr. JB. al. apditae l a ; capte p;
adeptae Ruin. o) modo JB. S. XII. add. la. p) int artarum 2, corr. q) Satis — sufficiant OJB. 3.
40 Cap. 32. a) onem JB. al. suppl. la; assumeione 3. b) Sigibertis gloriosissimo (corr. glorio-
sissimi) 3. c) sibi 3. d) omnis 3. e) psenti 2, con: m. al. f) delet. et superscr. JB. *. XII.
me vis 2. g) sie 2. 3; exanimis la. p. h) Martine l a . i) antestes con: antestis 3. k) praepare 3.
1) Cf. 4. Reg. 5, 27. 2) Cf. Verg. Aen. III, 56; Greg. H. Fr. IV, 46. VI, 36.
VIII, 2 2 ; 0 ter q u a t e r q u e e x s e c r a n d a cupiditas Gl. Mart. c. 1 0 5 . 3) Cf. Marc. 12, 4 2 .
45 4) Cf. Malth. 2 7 , 5. 5) Secundus annus Sigiberthi regis a mense Dec. 562. ad a. 5 6 3 .
dudtur, quare septimus a. Eufronii a Christo nato est 5 6 3 . Qui cum post Martinum defundum
a. 1 6 3 . computatus sit, illum a. 4 0 0 . vel potius, si Eufronius post diem 1 1 . Nov. episcopus
factus sit, a. 4 0 1 . diem obiisse necesse est. Infra, Mir. S. Mart. IL 1, a. 12. Sigiberthi cum
a. 1 7 2 . post Martinum componitur, id quod vero calculo omnino respondet.
locum venerabilis sepulchri visitare deberem. Unde tanto desiderio adfectus sum, ut
nec vivere me oporterem*, si tardius direxissem". Et qui vix evaseram 0 ex ardore
incommodi, coepi iterum desiderü febre d succendi. Nec mora, adhuc parum fortis iter
cum meis arripio, actasque vel duas aut tres mansiones, ingressus silvas, corrui rursum
febre et tam graviter agere coepi, ut omnes me autumarent vitam amittere. Tunc 5
accedentes amici, videntes me valde lassum, dicebant: 'Revertamur e ad propria, et si
te f Deus vocare voluerit, in domo tua morere; si autem evadis«, votivum iter facilius
cxplicas. Satius" est enim reverti ad domum quam mori in heremo'. Ego vero haec
audiens, vehementer lacrimans et plangens infelicitatem meam, locutus sum eis, dicens:
'Adiuro vos per omnipotentem Deum et 1 reis omnibus meteendum k iudicii diem, ut ad 10
ea quae rogo consentiatis. De coepto itinere non desistite; et si mereor 1 sancti Martini
videre basilicam, gratias ago Deo meo; sin aliud, vel exanimum m corpus deferentes
ibidem sepelite, quia deliberatio mea est, non reverti domui, si non eius sepulchro
meruero praesentori'. Tunc una pariter flentes, iter quod coeperamus adgredimur B .
Praecedente vero praesidio gloriosi domni 0 , ad basilicam eius advenimus. 15
33. Eo tempore unus ex clericis meis Armenterius nomine, bene eruditus in spiri-
talibus scriptum, cui tam facile erat sonorum modolationes adprehendere, ut eum non
putaris hoc meditare, sed scribere, in servitio* valde strenuus et in commisso fidelis,
inficiento veneno, a pustulis malis sensum omnem perdiderat et ita red actus" fuerat, ut
nihil penitus aut intellegere possit aut agere. Tertia vero nocte postquam advenimus 20
ad sanctam basilicam, vigilare disposuimus; quod e inplevimus. Mane autem facto,
signo matutinis horis conmonito d , reversi fuimus ad metatum •. Qui lectulis quiescentes r ,
usque ad horam prope seeundam dormivimus. Expergefactus ego, amota omnem « lan-
guoris et cordis amaritudinem h, sentio me 1 praestinam reeepisse salutem, et gaudens puerum
famiüarem, qui mihi serviret*, evoco. Exsurgens autem Armenterius velociter, coram 25
me stetit et ait: 'Domine, ego parebo quod iusseris'. At ego aestimans eum 1 adhuc
esse exsensim, aio: 'Si potes 01 , voca puerum'. Et ait: 'Ego quaecumque praeeeperis
adimplebo'. Obstepefactus interrogo, quid hoc esset. Qui ait: 'Intellego me valde
sanum; sed unus error est animi, quod" nescio, de qua hic parte 0 advenerim'. Et
incipiens, ita mihi inpendit servitium, sicut erat solitus ante taedium. Tunc ego exultens so
et flens prae gaudio, gratias omnipotenti Deo tam pro me quam pro ipso refero, quod,
intercedente patrono, incolomem me corpore, illum mente reddiderit, et unus oecursus
ex fide etiam alteri amenti, qui nec petere noverat", praestetisset. Sed nec hoc prae-
teribo, quod post dies quadraginta eodem die primo 1 vinum delectatus sum bibere, cum
illud, faciente incommodo, usque tunc exosum habuerim r . 35
34. Nos vero revertentes tres cereolos pro benedictione* beati sepulchri porta-
vimus. De qua cera quam multae virtutes faetae sunt super frigoriticis et aliis infirmis,
longum est enarrare. Sed unum e multis miraculum proferam. Agrum quendam"
possessionis nostrae grando annis singulis vastare consueverat et 0 tam graviter saeviebat,
ut nihil ibidem cum d venisset relinqueret. Tunc ego in vineis e illis arborem unam, 40
Capp. 32—34. l a . 2. 3.
Cap. 32. a) corr. JB. al. oporteret, m. tertia optarem l a ; corr. m. s. XII. putarem 2 ; optarem p.
b) dir. — incommodi om. 8. c) evaderam 2, corr. d) febres accendi 3. e) Revertamus 3.
f) D. te 2. g) evades 2 ; evaseris ;;. h) melius 3. i) eternis o. 3. k) in add. 3. 1) merear 3.
m) exanime 2. p; exanime eum :::: cor (pus superscr.) 3. n) adgredi:mur, ras. a l a . o) domui 3 . 45
Cap. 3 3 . a) ti JB. al. superscr. la. b) retraetns 3. c) et JB. al. add. 2; add. p. d) con-.
in. al. commoto l a ; sie p. e) metfitum l a , corr. f) quicentes 3. g) omne 2. h) amaritudine (3).
i) ne pristinem reeepissem 3. k) servire invoco 3. I) .1. esse eum (3). p. m) potes:, ras. t 2.
n) dnod 3 . o) partem 3. p) salutem m. s. XII. add. la. q) primum 3 . r) habuerit 3 .
Cap. 34. a) benediccionem 3. b) quedam 3. c) E 3. d) convenisset 2, corr. m. al. 60
e) venics 3 .
quae erat excelsior ceteris, eligens, de sancta cera super eam posui. Post illam * autem
diem usque in praesens tempus numquam ibidem b tempestas caecidit, sed veniens, locum
illum tamquam timens praeterüt.
35. Fide commonente, quidam ex nostris lignum venerabilem» de cancello lectuli',
5 quod est ad monasterium sancti domni, me nesciente, detulerat, quod in hospitiolo suo
pro salvatione" retenebat. Sed — credo, non sie honorabatur 0 aut diligebatur, ut sibi
decuerat d — coepit familia eius graviter aegrotare. Et cum penitus nesciretur, quid hoc
esset, nec emendaretur aliquid, sed cotidie ageretur deterius, vidit in visu noctis per-
sonam terribilem, dicentem sibi: 'Cur sie tecum agitur?' Qui ait: 'Ignoro prorsus, unde
io hoc evenerit'. Dicit ei persona: 'Lignum, quod de lectulo domni Martini tulisti, negle-
genter tecum hoc retenis, ideo haec ineurristi. Sed vade nunc, defer eum Gregorio e
diacono, et ipse eum secum reteneat''. At ille nihil moratus mihi exhibuit. Quod ego
cum summa veneratione collectum loco digno reposui. Et sie omnis familia in domo
eius sanata est, ita ut nemo ibidem deinceps aliquid maü perferret.
H 36.* Factum est autem" quodam tempore, ut visitationis studio ad venerabilem
matrem meam in Burgundia 0 ambularem. Cum autem silvas illas quae trans Berberem*-*
fluvium sitae sunt praeterirem °, latrones ineurrimus. Qui f circumdantes nos, volebant«
spoliare et interficere. Tunc ego ad auxilia consueta confugiens, sancti Martini prae-
sidium flagitabam. Quod mihi protinus dignanter adsistens, ita eos conteruit", ut nihil
2o contra nos agere possint1. Sed versa vice*, qui venerant 1 timerentur, timere coeperunt
et cursu velocissime1" fugire. Sed ego non inmemor apostoli, inimicos nostros potu (2,io
eiboque debere satiari, potum eis offerre praeeipio. Qui nequaquam expeetantes, quantum
poterant fugiebant. Crederes, eos fustibus agi aut invitos" contra possibilitatem cabal-
lorum suorum* currere cogi; et sie, tribuente Domino, iuvante 0 patrono, ubi" dirige-
25 bamuri advenimus. De quantis me tribulationibus et aerumnis' eripuit, in quantis mihi
neces8itatibus sua pietas adstetit, vel quantas in me amaritudines sua* virtute conpeseuit,
non dicam ad scribendum 1 , sed etiam ad referendum perlongum est.
37. Quid de disintericis* dicam, ubi tarn velociter invenitur medella", quam fide-
liter fuerit inquisita? Nam vidi mulierem 0 a desinteria per quinque menses graviter
30 laborantem, ita ut, cum necessitas commoverit d , inter manus* loca necessaria transferretur',
qui simul et confortationem eibi« et virtutem corpusculi superflue digerendo * perdiderat f
me indice 1 ad basilicam vigilasse; reddito k autem post nocturnis 1 tenebris diem™,
abrasum beati tumuli pulverem, et remedium hausisse simul et poculum, eamque domi
proprüs gressibus fuisse redditam, qui veniens" ab aüis fuerat 0 sustentate.
35 Capp. 34—37. l a . 2. 3.
Cap. 34. a) illum 3. b) i. — timens OJB. 3.
Cap. 35. a) venerabile l a . 2. b) sua add , sed eras. 2. c) honorabat 3. d) detulerat 3.
e) Grogorio 3 . f) retenebat corr. JB. al. retineat l a .
Cap. 36. a) 33 l a , corr. b) in add. 3 . c) Burgundiam 3 . p. d) Verberem 2. e) prae-
40 terire 3. f) Que 3. g) vole 3. h) conseruit? l a , c o r . JB. al. i) possent 2. p. k) OJB. 3.
1) ut add. 2. p; vi. al. superscr. la. m) velocissimo ( l a ) . p. n) in (vitis, JB. al. vitos, suppl.) 2.
o) iubente 3. p) advenimus add., sed dei. 3. q) diligebamur 6. r) rumnis corr. JB. al. erum-
nis 2. s) suas 3. t) scribendam 3.
Cap. 37. a) de do sintericis, m. al. superscr. de l a . b) medelam 2, corr. c) rem m. al.
45 suppl. la. d) comoveret 3. e) ad JB. al. add. la; in add. p. f) transferratur 2. g) ubi add. 3.
h) dirigendo 3. i) m. s. XII. add. novi hanc la. k) Reddita 2. 1) turnis corr. m. al. noc-
turnas 2. m i dies 3. n) venientes 3. o) fuera:t, ras. n 2.
1) Cf. M. S. Mart. III, 2 2 : si cancellus ipsius lectuli contigisset. Lectulum autem non
aliter dicitur, nisi quod in p a v i m e n t u m illud, s u b s t r a t o cinere, adpositum capiti lapidem, I s r a e l
so nostri temporis flexa cervice r e e u b u i t . 2)Bebre, qui Ligeri fl. sub sinistra influit; cf. Longnon p. 1 6 0 .
77*
38. Vel quid* de inerguminis et frigoriticis " referam, quibus, si vere fuerint par-
citas fidesque coniunctae, mox, adminiculante patrono, cunctae submoventur insidiae?
Sic multi ex frigoriticis, dum vi febris pessimae quatiuntur, tota die inter altare et
sanctum tumulum decubantes, ad vesperum ° autem haustum d ex beato sepulchro pulvere,
continuo promerentur e accipere sanitatem. Nam Paulus inerguminus, qui f legionem 5
daemonum dicebatur habere, insistente inimico, machinam, quae sanetae camerae erat
propinqua, conscendens, dixisse fertur«: 'Vasculum quod exustus inhabito'. Et prae-
cipitans se deorsum, ita beati virtute leviter in pavimentum" depositus est, ut nullum
membrorum 1 corpusculi * damnati conlideret 1 .
39. Leomeria quaedam caeca atque contraeta, longo tempore male vivens, dum 10
iter illud per manus aliorum crebris oecursibus utitur, quo* ad beati basiücam itur,
tandem ab eius pietate respeeta, iacens ad sanctum ostium, lumen pariter gressumque
reeepit. 0 si totum proderetur in publico, quod singuli quique, dum fideliter poseunt,
latenter aeeipiunt, et retenit oecultum multorum conscientia", quod fideliter poscendo
clam quaesita sanitas est adepta! Quod si haec, ut diximus, euneta publicarentur c , is
non solum libros, sed nec d ipsum mundum, ut ait euangelista 1 de Domino, arbitror
potuisse recipere.
40. Et quoniam sermo clausulam* petit", unum vobis adhuc praeclarum mira-
culum, priusquam liber finem aeeipiat, enarrabo. Adolescens quidam nomine Securus 0
ex utero d matris egrediens manum aridam pedemque e protulerat et ita omnium mem- 20
brorum siccata conpage diriguerat, ut f monstrum aliquod simularet; erat autem et iugo
8ervitutis innexus. Quem cum viderent domini sui iam per septem annis« nihil omnino
posse proficere", manibus deportantes, posuerunt eum ante beatum sepulchrum, ut vel
a praetereuntibus pascereter, qui labore proprio 1 aleri* non poterat. Iacente autem eo
in loco illo per multos dies, directus est1 pes eius qui fuerat debilis, manusque eius 25
sicca, infectis sanguine venis, sanata est, et ita omni corpore, aeeepta beati confessoris ope,
formatus est, ut putaris, eum denuo fuisse renatum. Qui puerulus a lustino comite
redemptus et ingenuus dimissus est; et postea baptismum consecutus, usque hodie sub
patrocinio sanetae eclesiae persistit incolomis. Quis umquam ista sie ex ordine inquirere
aut referre poterit, ut"1 laudare sufficiat? Tamen nos, quantum investigare potuimus, 30
scribere fideliter studuimus, hanc" sperantes mercedis retributionem accipere, ut, dum
haec leguntur in laude sanctissimi 0 sacerdotis, nobis fortassis tribuaturP refrigerium pro
delictis, dicente poeta 0 -»:
Forsan* et haec olim meminisse" iuvabit.
EXPLICIT1 LIBER PRIMUS. 85
Capp. 38—40. l a . 2. 3.
Cap. 38. a) qui 3. b) frigoritis 3. c) vespere 2, corr. vi. al. d) austrum 3. e) pro-
mentur 3 ; promeruerunt p. f) post qui 2 litt, ras. la. g) m. s. XII. add. pereat l a ; Parcatur
add. p. h) pavimento 3, con: i) dei. 3. k) corpusculi: damnati, sed i j'n litura m. al. 2; d. c. p.
1) conlidere 3 . 40
Cap. 39. a) quod a 3 . b) conscientiam 3 . c) publicantur 3 . d) hec 3.
Cap. 40. a) clausalam 2, corr. JB. al. b) petiit 3. c) Secarus 3. d) sutero 3. e) pedum-
que 2, corr. m. al. f) :ut m:onstrum 2. g) sie 3 ; annos l a . p; ann:s 2. h) perficere 3. i) proprie 3.
k) alteri con-. JB. al. ali l a . 1) om. 3. m) JB. S. XII. add. ex equo l a ; vel p. n) A nos 3 .
o) sei: dei. et superscr. JB. S. XII. sanctissimi 2. p) tribuantur 3. q) propheta l a , corr.; poetia 3 . 45
r) forsitan l a ; forsitant 3. s) nominisse l a . t) E. L . P . O>B. 3 .
1) loan. 21, 25. 2) Verg. Aen. I, 2 0 3 .

GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER II. DE VIRTUTIBUS S. MARTINI. 157
CAPITULA' LIBRI II".

1. Qualiter a febre et 0 disenteria erutus d sum.
2. De infirmitate Iustini.
3. De Maurusa ciracrica.
5 4. De servo Symonis e presbiteri 1 .
5. De paralytico Audisiodorinse«.
6. De alio paralytico" Aurilianinse 1 .
7. Item* de alio paralytico ex Biturigo.
8. De caeco inluminato.
io 9. De alia caeca.
10. De muliere a 1 profluxu sanguinis liberata"1.
11. De muliere cloda.
12. De disinterico sanato.
13. D e " caeco inluminato.
15 14. De puella paralytica 0 .
15. De caeco P inluminato.
IG. De his quaei nauta retulit.
17. De Gunthramno r duce.
18. De Landulfo lunatico.
20 19. De Theodomere s diacono caeco".
20. De Desiderio inergumino.
21. De nomine' manu contraeta habente".
22. De Remigia matrona.
23. De Vinastc" caeco.
25 24. De nomine v omnibus membris contracto.
26. De Piolo mute.
27. De muliere" paralytica.
28. De muliere w caeca.
30 29. De duobus caecis.
30. De muliere mute.
31. De alia" muliere11 debile.
32. De oleo ad sepulchrum eius v crescente.
33. De Leomere' contracto.
35 34. De clerico eaeco.
35. De carcerarüs dimissis.
36. De pignoribus, quae7- Leodovaldus* episcopus 1 detulit 1 .
37. De inergumino sanato.
38. De puella muta.
40 Index, la. 2. 3.
a) Ilec sunt capitula 3, ubi index libri secundi primum excipit 3; de 3* v. p. 584, l. 37. b) s. 1. p;
de virtutibus sancti Martini Turonensis episcopi add. 3. c) et d. postea add. 3. d) eru::tus, ras. di l a .
e) OJB. 2. f) OJB. 3 . g) Audissiodorinse 2 ; Aiitisiodoreiisis corr. Autisiodorensc 3. h) OJB. 3. 3*.
i) Aurelianense 3. k) De alio Biturigense 3 ; De p. ex B. 3*. p; Biturioo 2. 1) a flux sags 3 ;
45 m. fluxu sang 3 ' ; a profluvio sanguis p. m) lbft 2 ; om. 3. n) Item de 2. o) paralica 3 .
p) De alio caeco, OJB. iul. 3. 3*. q) qui nauti 3*. r) Guntramno 3. 3*; Guntranno p. s) Theo-
dero corr. Theodere 2 ; Thehodomerc 3*. t) cum add. 3. 3*. u) Invasto 3 . 3*; Vinasto p.
v) alio 3 . 3*. w) alia 3 . 3*. x) alio 3 ' ; OJB. p. y) e. c. OJB. 3. 3*. z) qua corr. inter scr.
quibus 2 ; quas 3. a) Leodevaldus 2 ; Loduoaldus p.
50 1) Allomeris in textu appellatur.

158 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER II. DE VIRTUTIBUS S. MARTINI.
39. De id quod Aridius 8 presbiter pro benedictione portavit.

40. De Sisulfo" manco.
4L De caeco inluminato.
42. De manu 0 hominis contracta.
43. De puerulo suscitato. 5
44. De caeco d inluminato.
45. De duobus pueris sanatis.
46. De clodo directo.
47. De contracto, quem bos trahebat.
48. De alio, qui manus ac pedes contractos habebat e . 10
49. De alio, qui contractum brachium detulit e .
51. De disintericis.
52. De alio ab humore gravi sanato e .
53. De ex8inse f redintegrato. 15
54. De puella Lixovinse« caeca.
55. De puero manum" contractam 1 habentem.
56. De muliere, quae k contractis in palma digitis venit.
57. De alia 1 , quae dum in festivitate sancti"1 lohannis operabatur, debili-
tate" est. 20
58. De alio ° caeco et contracto.
59. De alia 0 muliere, quaeP post ingenuitatem est vindita.
50. De oculi et capitis mei dolore *.
INCIPIT LIBER II.

DE» VIRTUTIBUS, QUAE FACTAE SUNT, POSTQUAM NOS" VENIMUS. 25
Quoniam, perscriptis virtutibus sancti Martini, quod vidimus vel a fidelibus viris
de anteacto tempore repperire ° potuimus d , ardentes valde in hac siti, ut non traderetur
oblivioni quod Dominus exercere dignatus est in laudem antestitis sui, narrare etiam
ea e cupimus, quae nostro tempore agi miramur, relinquentes parvam materiam eloquen-
tioribus, sumentes autem magnalia virtutum in nostris operibus, ut f , quod peritia non 30
dilatat« in paginis", numerositas 1 virtutum extendat in cumulis.
1. Anno centesimo septuagesimo secundo post transitum beati Martini antestitis,
573. Sigiberto 3 gloriosissimo rege duodecimo anno 1 regnante, post excessum sancti Eufroni"
Index. Praef. Cap. 1. la. 2. 3.

Index, a) Ardius, OJB. p. p. b. 3. b) Sisulpho 3 . c) De ominis munimenta c. 3. d) alio 3. 35
e) OJB. 3. 0 ex in se 3 ; OJB. p. g) Lixoviense, OJB. C. 3 ; Luxonica p. h) manu 3. i) con-
tractum l a , corr. JB. al.; contracto, OJB. h. 3. k) digitis contractis pro q. — v. 3. 1) alio qui
in f. 3. m) s. I. OJB. 3 ; IhöHis 2. n) d. est om. 3; est JB. al. add. 2. o) dwlio pro De a. 3 ;
a. OJB. p. p) post libertatem venditam 3. q) Explicit capitula libri II. add. 3, ubi liber j'rimus
sequitur. 40
Praef. a) De — venimus OJB. 3. p. b) JB. S. XII. add. Turonus l a . c) re risse 3.
d) JB. al. add. libellum primum explicuimus l a . e) OJB. 2. f) postea add. 3. g) dilu.it 3.
h) paganis 2, con-. i) nemorositas 3.
Cap. 1. a) Sigeberto 2 ; Sigisberto p. b) sie 3 ; Eufronii ( l a . 2). p.
1) Omnes temporum notae cum a. 5 7 3 . p. Chr. conveniunt, qui post Martinum a. 4 0 1 . 45

defunclum 172, Sigiberti regis a. 5G1. JB. Dec. creati duodedmus erat. Cum post Eufronium,
qui die 4. Augusti colitur, episeopatum dies 1 9 . cessavisse, Gregorius H. Fr. X, 3 1 . scripserit,
die 2 3 . Augusti ipsum consecratum esse putant. Quod minime admittendum est, cum ille dies
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER IL DE VIRTUTIBUS S, MARTINI. 159
episcopi non meo merito, cum sim conscientia teterrimus et peccatis obvolutus*, sed
tribuente fideli Deo, qui vocat ea quae non sunt tamquam" quae sunt, onus episcopati
indignus accepi 0 . Mense autem secundo ordinationis meae, cum essem in villa, incurri
disinteria d cum febre valida et taliter agi coepi, ut inminente morte vivere e omnimodis
5 disperarem'. Emittebant autem assiduae digestionum officia quae« accipere poterant
inexpensa", et erat horror cibi; cumque 1 ab inaedia k deficeret1 virtus stomachi, febris
tantum erat victus corpori; nam nullatenus accedebat1" confortatio sumptuosa. Erat
autem et dolor gravis totam alvum penetrans et discendens ad ilia", non me minus 0
consumens tortura sua, quam febris exegerat. Cumque sie agcretur mecura", ut non
10 remansisset spes vitae, sedi euneta deputerentur in funere, n e c r valeret penitus medici
antidotum, quem mors maneipaverat ad perdendum, ego ipse de me disperans, voeavi
Armentarium archiatrum et dico ei: 'Omnem ingenium artificü s tui inpendisti 1 , pigmen-
torum omnium vim iam probasti, sed nihil proficit" perituro v res saeculi. Unum restat
quod faciam; magnam tibi tyriacam w ostendam. Pulverem de sacratissimo domni x se-
15 pulchro exhibeanty, et exinde mihi facito potionem. Quod si hoc non valuerit, amissa
sunt omnia evadendi perfigia 1 '. Tunc misso diacono ad antedictum beati" praesolis
tumulum, de sacrosancto a pulvere exhibuit, dilutumque mihi porregunt ad bibendum.
Quo" hausto, mox omni dolore sedato, sanitatem reeipi 0 de tumulo. In quo tam prae-
sens fuit beneficium, ut, cum id actum fuerit hora tertia, incolomis procederem d ad
20 convivium ipsa die ad sextam.
Visum est et 6 hoc inserere lectioni, qualiter me Deus arguerit, ne ante me per-
mitterem stultos et faciles de beatis solemnibus obtreetare. In crastino autem, post-
quam convalui 1 , die dominico ad missam veniens, nolens« me fatigare, uni presbitero-
rum gloriosa solemnia caclcbrare praeeepi. Sed cum presbiter ille nescio quid rustice
*5 festiva verba depromeret, multi" cum de nostris inridcre coeperunt, dicentes: 'Melius
fuisset1 tacere quam sie inculte k loqui'. Nocte autem insecuta vidi virum dicentem
mihi: 'De mysterüs Dei nequaquam disputandum'. Tester Deum, quia hoc a me non
est conpositum; sed ipsa verba quae audivi vobis exposui. Unde, dilectissimi, nullus 1
de hoc mysterio1", etiamsi rustice videatur dici, disputare praesumat, quia apud Dei
so maiestatem magis simplicites pura quam philosophorum valet argutia.
2. Gratum arbitratus sum et illud non omittere, quod mihi in libro anteriore
excessit. Nam cum retulerim* de cereolis illis, quos de sepulchro beati antestitis
sustuli', a quibus et tempestates sedatas et alias infirmitates prohibitas dixi", mecum
detenerem, Iustinus 1 , vir sororis meae, in valitudine inruit et, invalescente febre cum
35 Capp. 1. 2. l a . 2. 3.
Cap. 1. a) involutus 2. b) ea JB. al. add. la; add. p. c) aeeepit 3. d) discenteriam 3 .
e) JB. al. supierscr. 2. f) disperare 3. g) quae non a. l a ; quem a. 3 ; que a. non p. p.
h) inexpensas 3. i) que om. la. p. k) in (eadia IB litura) 3 . 1) defecerit l a ; deficerent p.
m) accebat 3. n) iliam 3. o) meminimus l a , corr. JB. al. p) om. 3. q) seeunda 3. r) ne 3.
40 s) artis eras. et in marg. suppl. artificii 2. t) t. in me inp. 2 ; t. non pendisti 3 . u) profecit 2.
v) perituro 9 3, con: W) tyriam quam 3. x) domno JB. al. corr. domni et in marg. suppl. sepulchro l a ;
Martini add. p. y) exhibeto, sed to m. al. in litura scr. la; oxhibunt 2, corr.; exhibe p; et exinde
OJB. 3. z) perfigia corr. JB. al. profugia l a ; prestigia p. a) sachrosanete 3. b) Quod asto
(dei. a.) h. 3. c) recepi 2 ; reeepit 3. d) procederit 3. e) in add., sed expunet. 3. f) non
45 valui 3. g) nolensque (3). h) enim add., sed dei. 3. i) fuisse 3. k) inculto 3. 1) e add.,
sed dei. 3. m) ministerio 5.
Cap. 2. a) sie p; cum et tulerim l a (corr. JB. al.). 2; cum intulerim 3. b) dixit 3.
Mercurio sacer fuerit, ordinationes autem nisi ßSolis die factae non sint. Neque Eufronius die
4. Augusti obiit, sed depositus est, ita ut die dominico 2 0 . Aug. Gregorius episeopatum adeptus
so sit, postquam ex die 1. Augusti novemdedm dies cessavit. 1) Supra I, c. 3 4 . 2) De quo
cf. Gl. Mart. c. 7 0 .
doloribus membrorum omnium, valde a ad extremis" agere 0 coepit d . Nuntius haec ad

me dilatus retulit, efflagitans °, ut, si quid medicamenti 1 repperire possim, morituro trans-
mitterem, ne obiret. At ego in virtute antestitis« beati confisus, unum ex cereolis
transmitto" per puerum, dicens: 'Accendite 1 illum coram eo, et in contemplatione
luminis orationem fundat ad Dominum et deprecetur omnipotentiam antestitis, ut ei 5
succurrat'. Missus autem puer quod dederam deportavit. Quo aecenso ante lectum
aegroti, favillam k scirpi, quem iam ignis consumpserat, cultro 1 eradunt, delutumque
aqua aegroto porregunt ad bibendum. At ille, ut hausit1", protinus sanitatem reeepit,
incolomisque redditus, nobis postea, qualiter sibi virtus beati antestitis subvenit, ex-
posuit. Nam referre erat solitus, at" ubi primum oculis eius iubar 0 luminis progressum 10
a cereo tenebras pepulit" noctis, protinus in contemplatione flammae febris recessif a
corpore, ac stomachus, qui diu languebat inaedia, cibum consolationis efflagitat, et, qui r
tantum aquam puram ad restinguendum febris ardorem haurire consueverat, nuue vina
desiderat. Fecit hoc virtus antistitis, quae saepe miseris opem proflua miseratione tri-
buit et infirmis medicamenta largitur. 15
3. Vereor, ne, nimium progredi praesumens, obsoletet" paginam sermo rustitior.
Maurusam" quendam 0 graviter ciracrici umoris d dolor adfecerat 0 , ita ut, retortis ad
crura pedibus, nullatenus se eregere possit. Erat autem et oculorum luce f multata,
quae longo tempore graviter agens, tamquam mortua putabatur superstis, nec erat ei
spes alimonii, nisi qui« manum niisericordiae porrexisset. Cotidie autem respectum" 20
intuens devotorum, victus' necessaria deposcebat. Factum est autem, ut quodam
tempore extra solitum gravius k ageret, nec poterat quemquam 1 iudicare' membrorum,
nisi tantum in peetore flatus spiraminis"1 discurrebat. Quae iam valde exanimis rogavit,
ut eam" ad pedes sancti Martini deferrent. Quo loco cum manibus 0 fidelibus fuisset
inlata, dolore cogente" vociferans beati viri auxilium, ut sibi misereretur, orabat. Tan- 25
dem pietas illa respiciens, quae pauperes dimittcre numquam consuevit inancs, in festi-
vitate sua laxata sunt fila nervorum arentium, et sie de q dextra, quam per sex annos
non iudieaverat r , signum beatae crucis ad os faeiens, in pedibus restituta est, ita ut
ad hospitiolum suum nullius usu s adiutorio remearet, oculorum lumine* non reeepto.
Post annos autem duos iterum veniens ad beati patronisi tumulum, coepit adtentius, 30
sicut erat oportunum, orare; mox apertis oculis, in rediviva" luce surrexit. Hanc v
virtutem ideo hic scripsimus, quia, postquam nos advenimus, inluminata est; nam antea
debilitate sanata.
4. Symonis 8 fidelissimi conpresbiteri nostri servus Veranus nomine, qui erat" ei
in commissis 0 prumptuariis praelibatus, dum ad custodiam sibi dispositam rcsedcret d , 35
superveniente umore podagrico, pedum gressu 0 multatur. Qui cum per totum annum
Cap]). 2—4. l a . 2. 3.
Cap. 2. a) corr. JB. S. XII. valitudo l a . b) extremum (3). p. c) corr. JB. S. XII. urgere l a .
d) coepi la, corr. m. al. e) afflagitans 3. f) medicamento 2, corr. g) anlistis l a , COJT. JB. al.
h) transmitte 3 . i) Accedite 3. k) favilla 3. 1) evadunt add., sed dei. 3. m) absit 3 . 40
n) co)r. JB. al. qd l a ; sie p. o) iub& 3. p) pepunit 3 ; peperitp. q) necessit 3. r) superscr. 3.
Cap. 3 . a) obsolet:, j-as. a l a ; obsolet:et dei. et superscr. vi. s. XII. obfuscit 2 ; obsoleat p. p.
b) Maurusab 3. c) quandam 2. p. d) humori 3. c) adfeceret 2, corr. f) lucem inulturu ( « U T .
multata) 3. g) quia 3 ; n. aliquis ei m. p. h) respectu corr. vi. al. respectus 2. i) vinetus lies n. 3.
k) graviter? 2, corr. 1) quequam iudicar 3. m) spiramini 3. n) superscr. 2; e. ad OJB. 3. o) auxi 45
add. 3. p) cogenti 3. q) postea add. 3. r) vi s. XII. con: moverat 2 ; levaverat p. s) con:
m. al. usa l a . 2. t) limin l a , con-. JB. al. u) redivina 3. v) Hunc In, corr. JB. al.; virtute 3 .
Cap. 4. a) Simonis l a . 2. p. b) ei erat l a . c) commis 3. d) rediret 3. e) gressu:,
ras. 8 2.
1) i. e. d i r i g e r e . 50
taübus doloribus vexaretur, ut a etiam vicinia in proximo posita" commoveret, contractis

subito nervis, ad plene 0 debilitatur. Quod videns dominus eius, dolens exitum fideüs
vernaculi, iussit cum ad d pedes beati antestitis deportari, promittens votum et dicens:
'Si eum reddideris sanitati 0 , piissime domne Martine, in illa die absolutes a meis ser-
5 vitiis f vinculo, humiliatis« capillis tuo servitio delegetur'. Positus" ergo ad pedes pre-
tiosissimi domni, cum per quinque dies ibidem iaceret immobilis, die sexte sopore con-
premitur; et obdormiens, visum est ei, tamquam si in 1 lectulo solitus sit homo pede
extendere. Expergefactus autem, sanus ab omni debiütate surrexit. Qui, tunsorato
capite, accepta übertäte, beati domni usibus k nunc deservit. O admirabüem beati viri
10 redemptionem! Quis umquam de mille talentis sie redimet sicut praesens nostrorum
criminum suffragator? Qui uno ictu unoque momento sine numismate 1 auri et corpus
a debiütate et conditionem absolvit ab onere™.
5. Quidam ex Autisiodorensi* Mallulfus1 nomine deferentibus manibus ad beati"
Martini sepulchrum iaetatus est. Qui iugi 0 oratione et ieiunio ineumbens, pedes, quos
15 intortos exhibuit, at d subito, data sanitate, retulit in usu consueto directos; et ita sancti e
virtute quodammodo reformatus est, ut, qui aliorum manibus deportabatur', proprüs
firmatus vestigiis, praesentibus nobis, consurgeret sospes.
6. Alius autem paralyticus ex Aurilianensi* territurio carruca devectus, venit ad
sanctam basilicam. Qui diebus multis iacens ad ostium Ulum qui b secus baptisterio
20 ad mediam diem pandit egressum, beati antestitis inplorabat auxilium. Factum est
autem, ut una die iacens gravius extra solito torqueretur, ita ut vicinia 0 de proximo
ad eius voces d coneurreret. Dissolvebantur autem ügaturae nervorum eius et dirige-
bantur 0 , propterea erat dolor intolerabilis; et sie, tribuente patrono, erectus super plan-
tas, flens prae gaudio, populo teste surrexit. Qui continuo clericus factus et in sospi-
;5 täte firmatus, ad domum regressus est.
7. Sed et alius gressu debiüs nomine Leuboveus* iam clericus adveniens, se per
terram trahens, quia paupertate faciente non habebat qui eum ferret, de" die in diem
beati Martini limina requirebat. Qui dum quadam die a° foris ad sancti d pedes fleret,
direetis 0 genibus atque pedibus, speetante populo, sanitatem reeepit. Tres virtutes istes
30 ipsa die faetas fuisse constat, quo Sigiberthus f gloriosissimus rex Sequanam transiens,
sine coulisione exercitus pacem cum fratribus fecit'. Quod nullus ambigat, hanc etiam 574
beati antestitis fuisse victoriam.
8. Eo namque tempore caecus quidam stipem ab elymosinarüs postulans, cui
non erat 8 aliud in victu, nisi qui manum porrexisset pietatis intuitu", nec erat domi
35 Capp. 4 — 8. l a . 2. 3.
Cap. 4. a) et add. 3 . b) c. p. 2. c) pene 3 . d) ad p. OJB. 3 . e) sanitate 3.
0 servitus? 3 ; mei servicii p . g) humilitatis l a , con: h) Positis 3. i) n 3. k) uisibas 3.
1) numi:smate l a . m) honore 3.
Cap. 5. a) Autisioderen:: COJT. JB. al. Autiss. 2. b) s. b. M. 2. c) vigiliis orationem 3.
40 d) m. al. corr. exhibuerat l a ; e. redita s. s. p. e) v. s. 2. f) deportatur 3 ; deportatus est p.
Cap. 6. a) Aurialensi corr. m. al. Aurelianensi l a ; Aurelianensi ::trritorio 3. b) quod 3.
c) vicinio 3 ; vicini p. d) depromeret add., sed delet. 2. e) dirigebatur l a .
Cap. 7. a) Leubove:us l a ; Leubovius p. b) deinde in 3. c) OJB. 3. d) ad pedes::
(ras. ad) s. fl. 2. e) directus l a , corr. f) Sigeberthus 2 ; Sigibertas (3).
45 Cap. 8. a) erant 3. b) intuita 3.
I) Tres paralytici Mallulfus, anonymus Aurelianensis, Leuboveus uno eodemque die bonam
valetudinem reeeperunt, quo Sigiberlus cum Chüperico pacem iniit (a. b!4); cf. H. Fr. IV, 49:
Sed nec hoc sine beati Martini fuisse virtute a m b i g i t u r , ut hi sine hello paeificarentur; nam
ipsa die, q u a bi p a c e m fecerunt, t r e s paralitici ad b e a t i basilicam s u n t directi. Q u o d in se-
50 quentibus libris, D o m i n o i u b e n t e , d e s s e r u e m u s . V. infra c. 1. 2) V. H. Fr. IV, 49.
162 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER IL DE VIRTUTIBUS S. MARTINI.
praesidium nisi miseratio devotorum; die una, dum ante sanctum* sepulchrum fixis
staret vestigiis, subito corripit eum dolor in oculis, et, cum graviter ab hoc dolore con-
sumeretur, coeperunt oculi eius spumam emittere. Et sie erumpente a palpebris eius
sanguine, in rediviva luce renascens, lumen, quod olim perdiderat, videre promeruit.
9. Gunthedrudis* quaedam de Virmandense" terreturio oculorum lumen per- 5
diderat; quae 0 relinquens domum et patriam, fided commonente, venit ad sanctam
basilicam, ibique diebus multis deserviens, unius oculi meruit recipere visum. Qui
mox oblita virum e et filios, vesteque f mutete, ad relegionem eclesiasticam, Domino
inspirante, transivit.
10. Sed nec hoc silebo, qualiter velut ex* veste Redemptoris nostri ad beatum 10
sepulchrum fluxus" sanguinis sit siccatus 0 - 1 . Mulier quaedam ex Arverno veniens cum
viro suo de pago Trasaliensi d - 2 , a profluvio sanguinis 0 aegrotabat; secus atrio f autem
basilicae mansionem habebat. Quae diebus singulis ad sancti confessoris limina iacens
prostrata, opem sanitatis poscebat. Factum est autem, ut quadam die accedens ad
sanctum sepulchrum, orans et osculans, de palla quae super est posita aures sibi et is
oculos tangeret. Protinus, siccato rivo sanguinis, ita sanata est, ut putaret se Redemp-
toris fimbriam contigisse. Cuius vir in valitudine« inruens, ad ostium basilicae manibus
depositus aüorum, fideliter exorans, restineta" febre, convaluit. Et sie pariter hic ab
incomodo, haec a profluvio sanati, magnificantes Deum ad propriam domum regressi
sunt. 20
11. Coniux Animi* tribuni nomine Mummola" nocte conterrita a pavore, usum
unius pedis perdiderat 0 et ita in debilitate corruerat, ut aliorum manibus sustentaretur
eveeta, sie ubi disponeret processura. Quae ad beati Martini pedes deposita, nocte
tota cereum manu pro voto detenuit, nobis in basilicam vigilantibus. Mane autem facto,
moto d matutinis signo, super pedem debilem constetit, ita ut, omni debilitate sedata", «5
ad metatum suum proprüs gressibus, nullo sustentante, libera 1 remearet.
12. Quodam vero tempore cura beatus Germanus Parisiacae urbis pontifex ad
festivitatem antistitis gloriosi accederet, Ragnimodus*-3 tunc diaconus, nunc 0 episcopus,
in servitium eius accessit, graviter a disinteria laborans. Sed beatus Germanus prius
ad villam eclesiae suae 4 , quae in hoc terreturio sita est, venit. Igitur cum ante noctem 0 30
Capp. 8 — 12. l a . 2. 3.
Cap. 8. a) superscr. 2.
Cap. 9. a) Gunthetrudis l a ; Gundetrudis p. b) Viromandense l a ; Virmadense 3 ; in vico
Mandense 5. c) qua 3. d) fiden 2, corr. e) virit? l a , corr. JB. al. i) mutataque veste 2.
Cap. 10. a) et 3. b) fluxu 2, corr. c) siccatum 3, corr. d) Transaliensi 2; Träsilensi, 35
ras. lineola 3; Transiliensi p. e) sanguini 3. f) autrio corr. atrio l a . g) valitudine ( l a ) . p.
h) restri(u)cta 3. p.
Cap. 11. 3.) Animii l a , corr.; Aniani p. b) Mommola 3 ; Unimola p. c) perdiderant 2, corr.
d) muto matunis l a ; motu m. 2. e) sadata 2, corr. f) OJB. 3.
Cap. 12. a) Ragnemodus 2, con-.; Regnimodus 3 ; Regiamundus p. b) nec 3. c) nocte 3. 40
1) Cf. Matth. 9, 2 0 ; Gl. Mart. c. 2 0 . 2) Trezelle, olim Tresail (Allier, arr. Gannat,
cant. Jalligny); cf. Longnon p. 5 1 3 . V. Patr. XIII, 3. Transaliensim vel Transaliacensim
scriptum est. 3) Cf. Gl. Conf. c. 8 7 . et H. Fr. V, 1 4 : E r a t autem t u n c nobiscum R a g n e -
modus P a r i s i a c a e sedis episcopus, qui sancto G e r m a n o successerat. S. Germanus cum iam die
2 8 . Mai, biß. obierit, a. 5 7 5 . in urbem Turonensem profectus videtur esse. 4) Haec est, ut 45
quidem mihi videtur, Severiacum, vulgo Civray-sur-Cher (Indre-et Loire, arr. Tours, cant. Blere),
de qua Fortunatus in Vita sancti Germani c. 6 5 (Fortunati Opp. Pars II, p. 2 4 J : Cum de
basilica sancti Martini ad villam eanetae ecclesiae Severiaco r e c u r r e r e t . R. Cf. Longnon
p. 292.
'
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER IL DE VIRTUTIBUS S. MARTINI. 163
vigiliarum solemnitatis eius Turonus* advenire coepisset, diaconem in villa resedere"

iubet, dicens: 'Ne forte fatigeris eundo, et aliquid deterius tibi contingat'. At ille:
'Potestas', inquit, 'Dei est, quae nos iubeat iuxta meritum pati; nam ego non exeo aliter,
nisi ad basilicam beati 0 antestitis eam; confido enim, quod, si tumulum eius attigero,
5 salvus ero!. Et statim ascenso equite, ad basilicam venit. Mane autem accepta potione
de pulvere sepulchri, sedata protinus infirmitate, convaluit.
13. Ursulfus * autem quidam ex Turohica civitate de pago trans Ligerem" caecus
beati Martini suffragia devotus expetüt. Qui duobus assiduae mensibus ad eius templum
deserviens, ieiuniis et orationibus perdurabat. Factum est autem in una die resurrectionis
io dominicae, dum esset ad pedes domni et cum reliquo populo missarum solemnia speetaret 1 ,
subito apertis oculis euneta clare 0 cernere coepit, ita ut ad sanctum altare communicandi
gratia, nemine ducente, veniret d . Quae autem fuerit causa caecitatis, edicam. Primo
die paschae iussus est a domino suo, ut agrum cireuiret, inventumque aditum, unde
pecora introiebant, dum eum claudere conatur, excaecatus est. Tunc, ut diximus, ad
is beatum sepulchrum veniens, flens et heiulans, visum, quem perdiderat, flagitabat. Die
autem illa, dum populo gratia dominici e corporis traderetur, et ei beatus antestis reddere
lumen rlignatur f , ac elucente sole luminum suorum« refulserunt stellae". Quis 1 umquam,.
rogo, talis medicus poterit invcniri k , qui in unam infirmitatem duas contulerit medi-
cinas? Ecce in unum caecum duae virtutes ostensae, cui corporales oculos ad con-
20 templanda terrena prius aperuit, nunc cordis oculos, ne ea concupiscat1, inluminavit;
et ad suum dignatus est dicare servitium, quem, ut ita dicam, renasci denuo"1 fecit in
mundo.
14. Sed nec hoc reticebo, quid in suam festivitatem operatus* sit hic patronus".
Palatina quaedam puella paralisi 0 umore percussa, usum gressuum male redacta per-
25 diderat, ita ut, contractis in poplitibus d nervis, calcaneos ad crura coniungeret. Quam
pater Turonus deferens, ante pedes beati Martini devotus exposuit, ibique tribus men-
sibus iacens, stipem a praetereuntibus postulabat. Factum est autem in die insignis
solemnitatis beati viri, ut illa, nobis missas 0 dicentibus, in loco quem superius nomina-
vimus fideliter exoraret. Cumque nos rite sacrosaneta solemnia celebrantes, contesta-
30 tionem de sancti domini virtutibus narraremus 1 , subito illa voeiferare coepit et flere,
indicans se torqueri. At ubi, expeditam« contestationem, omnis populus Sanctus1 in
laudem Domini proclamavit, statim dissoluti sunt nervi, qui ligati erant, et stetit super
pedes suos, cuncto" populo speetante 1 , et sie, propitiante Domino, usque ad altare
sanctum ad communicandum proprüs gressibus, nullo sustentante, pervenit. Qui usque
35 hodie incolomis perseverat.
15. Merobaudis quidam ex pago* Pictavensi, dum esset laborans in opere, caeci-
tate pessima, insidiatore inmittente, percussus est. Qui cum per sex annos male agens
in hac infirmitate duraret, advenit ad sanctum templum beati Martini, ibique assidue
Capp. 12—16. l a . 2. 3.
40 Cap. 12. a) Turonis, ut infra (2. 3). p. b) recedere 3. c) sei pro b. a. 2 ; b. OJB. p.
Cap. 13. a) Irsulfus 3. b) Ligerim 2; Ligarim 3. c) clara l a . d) (p JB. al. in
litura) veniret l a . e) sie 2. p; c. d. l a ; popul (delet. p.) populis divina pro d. c. 3. f) digna-
retur 3. g) OJB. 3. h) in marg. add. R 2. i) uis numquam 3. k) inveri 3. 1) conspi-
ciat 2, corr. m) denu 3.
45 Cap. 14. a) operatur 3. b) protinus 3. c) in add. 3. d) ti suppl. la. e) missa
corr. missä l a . f) narremus 3. g) expedita contestatione 3 ; JB. s. XII. in marg. add.: .i. pfa-
tione l a . h) euneta 2. i) expeetante 3 .
Cap. 16. a) pagi 2, corr. JB. al.; paugo 3.
1) i. e. missis i n t e r e s s e . R. 2) Id statuerat a. 5 2 9 . conc. Vasense IL can. 3. R.

78*
orationi incumbens, in crastina die de sancta festivitate, dum ad pedes sancti Martini
staret, subito visum est ei, circa se tamquam coruscatio * resplenderet; protinus apertis
oculis, euneta prospexit. Qui continuo clericus factus in eodem loco, sanus abscessit.
i»n. 6 16. Fuit et illud insigne miraculum, cum Dominus in die ephiphaniorum* obtentu beati
antestitis ex aquis Falerna produxit ac de alvei fundere vinum elicuit pauperi, qui quondam 5
latices in vina mutavit. Igitur dum quodam tempore iter agerem in pago Balbiacinsi"-1, ad
Ligerem 0 fluvium usque perveni. Cumque a nauta, qui nos d ripae alteri transponere debeat 0 ,
sollicitae requireremus loca, in qua piscaturi procederimus, locum indicat 1 , dicens: 'Sit
vobis beatus Martinus in adiutorium'. At nostri ingratae haec susceperunt, dicentes, quod
in eius nomine« numquam captura visa est evenisse. Et ille: 'Haud dubium, quia" prae- io
stet haec virtus eius. Nam referam vobis, quae mihi hoc anno contigerit ', vel qualiter
per invocationem nominis eius, opitulante Domino, quae obtavi promerui k . Denique
dies erat epiphaniorum, et ingressus in prumptuario, nihil potui' quod haurirem inveni.
egressusque oravi, dicens: "Beatissime Martine, transmitte mihi in hac sancta solemni-
tate aliquid vini"1, ne, epulantibus aliis, ego ieiunus remaneam". Dum autem tacitus is
orarem, vocem in ulteriore" ripa audio me vocantem, ut navem homini 0 , qui iter age-
bat, adducerem. Verum ubi, acceptis contis, tunsorum etiam inpetum fluctus secare
coepi et in medio utpute" amne perveni, subito excussus magnusi ex gurgite piscis
in navim r cecidit; quem 9 confestim obpressum, transpositis hominibus, domi regressus
sum, vinditumque piscem uno vini modio, cum ceteris sum refectus. Ergo 1 noveritis, 20
quam" velociter in id quod invocatus fuerit, si petatur fideliter, apparebit'. Tester
autem Deum, quia T haec ab ipsius nautae w ore cognovi.
17. Quodam die, dum Gunthramnus* Boso contra vicum Ambiacensim"- 2 Lige-
0
rem fluvium transmearet, et, inruentibus iam tenebris, mundum nox horribilis reteneret,
subito adversante vento nautae turbantur d in pelago, separatisque navibus, quae pon- 25
tem e illum sustenebant*, et aqua usque ad summum repletis, discendunt cuncti usque
ad cingulum cum ipsis navibus in profundo, nequaquam tamen navibus subduetis a
pedibus. Exterritis autem omnibus, Boso non rauce vociferans beati Martini auxilium
proclamabat' et, ut eis ad liberandum festinus oecurreret, precabatur«, dicens fidenter
suis: 'Nolite timere; scio enim, quod dextera sancti h viri ad auxilia porregenda maxime 30
in necessitatibus 1 sit parata'. Haec eo dicente, directis a Deo navibus mutatoque
vento contrario in secundo, nullo pereunte, pervenerunt litore, ubi tam praesens oecurrit
*) Tunc enim tabulatum faciebant nautae super naves, ut manus portare possent add.
m. s. XII. la.
Capp. 15—17. l a . 2. 3. 35
Cap. 16. a) i superscr. la.

Cap. 16. a) epiphanorum 3. b) Balbiacensi 2. 3 ; Beluacen p. c) Ligeri: 2. d) rite add. 3.
e) debebat 2. p, corr. JB. al. la. f) indicavit 3. g) om. 3. h) q corr. JB. al. quid l a ; OJB. 3. i) con-
tingerit 3. k) promeruit 3. 1) eras. 3. m) venire e. 3. n) ulteriorem 3 ; altera p. 0) humani 2,
con: JB. al. p) ut puto 3. p, con: m. al. la. q) magno 3. r) navis, ras. s 2; navi 3. p. s) quo, 40
sed o JB. s. XII. in litura scr. 2. t) Ego 3. u) quia l a . v) qui habet ab 3. w) nauta ego
(rego add., sed expund.) recognovit 3.
Cap. 17. a) Gunthrannus 3. b) sie 2; Ambiacensem l a ; Ambasiacensem 3 ; Ambianenses p.
c) Ligerim 2; Ligarem 3 . d) turbabantur 3. e) ponte 3. f) proclamat 2, corr. m. al.; implora-
bat p. g) precabantur 3, corr. h) v. s 2. i) necessitate 2. 45
1) Forte Baugy (Sadne-et-Loire, arr. Charolles, cant. Marcigny); cf. Longnon p. 207.
2) Ambdse (Indre - et - Loire, arr. Tours). H. Fr. II, 3 5 . A m b a c i e n s i m , Mir. S. Mart. IV, 42.
Ambiacensis Greg, scripsit; cf. Longnon p. 262.
beati confessoris suffragium, ut etiam argentum, quod fluvio rapiente perdiderant, ipso
denique fluvio in litus restituente, reciperent.
18. Quidam* ex Viennensi" terreturio Landulfus nomine graviter a lunatici
daemonü 0 infestatione vexabatur, ita ut plerumque ab hoste se vallari putans in terram
5 corrueret, cruentasque ex ore spumas d emittens, tamquam mortuus habebatur. Quod
genus morbi ephilenticum peritorum medicorum vocitavit auctoritas; rustici vero
cadivum' dixere, pro eo quod caderet. Cumque se antedictus in hoc exitu videret ad-
fligie, audita beati praesolis fama, sanctam eius adivit basilicam, ut sibi praesentia
eunetis suffragia1 subvenirent«. Sed cum in eodem loco plenus 0 fide venisset, arden-
io tius eum sae vi daemonis pulsat 1 audacia; nec ei licebat atrium egredi propter publicam
daemonum infestationem; in atrio tamen nihil nocebatur. Nam visibiliter cum magno
armorum strepitu k venientes, conabantur eum cassis telorum acuminibus perfodere 1 .
Quodsi se subderet terrae" 1 , ranarum super eum multitudo horribilis desilire videbatur,
sed et voces publice ab eo audiebantur exprobrantium et dicentium: 'Martinus, quem
15 expetisti", nihil tibi poterit subvenire, quia nostris es ditionibus maneipatus'. Sed ille
ad haec fidenter immobilis signum crucis opponens, terribiliter eos per aera tenerum 0
effugabatP. Post has autem vacuas et inanes inmissiones ^, cum videret inimicus, ut eum-
sibi vindicare non posse, dolis eum temptavit inludere. Conponens autem se in speciem
veterani* venit ad eum, dicens: 'Ego sum Martinus, quem invocas; surge et adora
20 coram me, si vis recipere sanitatem'. Cui ille ait: 'Si tu es domnus Martinus, fac super
me signum crucis, et credam'. At ille, audito nomine signi sibi semper contrarü, tam-
quam fumus evanuit. Post haec autem r stans ad pedes gloriosi domni factus est in
stupore mentis, et vidit beatam basilicam novo lumine effulgere; ex r qua egrediens,
sanctus dixit ad eum: 'Exaudita est oratio tua, et ecce eris sanus ab infirmitate qua
25 pateris!' Et sie beatae crucis signaculum super caput eius faeiens, abscessit. Ille
vero in se reversus, amota omni insidia, sensit se salutem integram reeepisse. Tamen
post reeeptam s sanitatem, cum coepisset vinum uti superflue, corpusque a l diu abstento u
imbre maduisset, latus ei cum uno pede manuque contrahitur'. Sed parsimoniae se
iterum deputans caputque tunsorans w , rursum beati virtute redditur sanitati.
so 19. Dura* singula quaque miracula beati" viri succinete scribimus nec° ea in
ampliore d sermone expandimus, verendo valde atque timendo iter carpimus e inchoatum,
ne forte dieatur a prudentioribus: multum haec poterat peritus extendere. Sed nobis
in eclesiasticum dogina versantibus videtur, ut f historia, quae ad aedificationem eclesiae
pertenet, postposita verbositate, brevi atque simplici sermone texatur, ut et« virtutem
35 beati antestitis prodat" et sapientibus fastidium non inponat. Quo facto et lector pro-
vocetur in lectione, et sanctus prodatur in opere. Theudomeris 1 diac. cum k prae umore
capitis, decedentibus 1 cataractis, oculorum aditus haberet per quattuor annos graviter
Capp. 17—19. l a . 2. 3.
Cap. 18. a) Quodam l a , con: m. al. b) Veniensi l a , corr. m. al.; Vianen p. c) daemonum
40 vex. 3. d) spumans 3. e) affligit 3. f) suffragio 3. g) subveniret 2, COJ-T. h) f. pl. 2. i) pul-
sat:, ras. a 2. k) strepitu 2, corr. 1) fode in litura scr. la. m) terraenarum s. 3. n) s superscr. 2.
0) te(nuem JB. al. in litura) 2; om. p. p) effugebat 2, con: m. al. q) missiones 3 ; emissiones p.
r) om 3. s) recepta sanitate l a , corr. JB. al. t) OJB. 2. u) abstinente 3 ; absente 5. v) contra-
bitur 3. w) tunc orans 3.
45 Cap. 19. a) Dum — pr. in opere OJB. 15 d. e. b) b. v. OJB. 3. c) nec — expandimus
in marg. suppl. 2. d) ampliora 3. e) capimus l a . f) postea insert. 2. g) ex virtut: (corr.
virtutem) 3. h) prodant 2, con: i) Theodomeris l a , corr. p; Theudomeris e corr. 2. k) OJB. 3.
1) dicentibus JB. S. XII. corr. claudentibus 2.
1) Marceil. Empir. 2 0 : dicitur cadivus, qui cadueo morbo laborat. 2) Militis scilicet,
so quod iam forte tunc temporis beatus vir, ut nunc fit, in militis chlamydem suam cum paupere divi-
dentis speciem depingeretur ob praeclari facinoris celebritatem. R.
obseratos, venit ad cellulam Condatinsim*, in qua vir beatus transiit. Prostratusque"

ad eius lectulum, noctem totem0 [lacrimisd et orationibus deductam], immobiüs madefecit
terram fletibus, tepuitque suspiriis 0 eius venerabile lignum 1 cancelli; luciscente autem
die, reseratis cataractis luminum, lumen videre promeruit. Quid umquam tale fecere«
cum ferramentis medici", cum plus negotium doloris exserant 1 , quam medellae, cum, 5
distentum transfixumque spiculis oculum, prius mortis tormenta figurant, quam lumen
aperiant? In quo si cautela fefellerit, aeternam misero praeparat k caecitatem. Huic
autem beato 1 confessori01 voluntas ferramentum est, et sola virtus unguentum.
20. In qua cellula cum Desiderius inerguminus, ex Arverno veniens, nocte integra
debacchassit, mane facto, coepit declamare, quod eum beatus Martinus incenderet*. In 10
his vocibus evomens purulentem nescio quid cum sanguine, daemone eiecto", purgatus
est; infectumque sanie pulverem derelinquens, cellulam egressus est sanus.
21. Quidam in eodem loco manum debilem contractis digitis detulit, ita ut
ungues* in palma eius adfixi, decurrente interdum sanguine, dolorem ei nimium gene-
rarent. Hic proiciens se ad antedictum gloriosi domni lectulum, flens et deprecans, 15
tam dolore" instigante quam fide, postera die, directis 0 digitis, manum reeepit inco-
lomem.
22. Similem infirmitatem Remigia matrona ineurrens, ad beatam cellulam valde
devota pervenit. Quae* vigiliis 0 et orationibus insistens, cum matriculam, quae ibidem
congregata est, pasceret, aridum brachium cum contractis digitis sanum extulit ad 20
miscendum >. Et sie tota die benedictis pauperibus deserviens, sospes remeavit ad
propria. Haec in posterum annis singulis antedictis fratribus alimentum sufficiens ex-
hibebat.
Factum est autem, ut quadam vice una puellarum suarum male a quartani typi
febre quateretur. Dum autem secundum consuetudinem veniens, pauperibus illis ex- 25
hibet victum, sancti viri inplorat 0 auxilium, et per quattuor dies ad beatam cellulam
continuatione d orationis 0 atque ieiuniis deeubans, ab omni febre sanata, cum famula
magnificans Deum domi f regressa est.
23. Talia exercens quidam Vinastis * nomine, lumen reeepit, dum pauperibus illis
victus necessaria ministravit. Hic caecitate maxima per annos plurimos adgravates, 30
habebat in consuetudine b , adveniens de regione 0 sua ad antedietam sancti d cellulam,
pauperibus illis alimentum amplissimum exhiberet, vigiliisque devotissime celebratis,
eos in satietate refecerit e , quorum ipse iuxta possibilitatem tamquam famulus serviebat.
Dum igitur haec per f multos, ut diximus, annos inpenderet, quadam vice impleto voto
servitioque« simul, prosternitur ad cancellum sancti" lectuli, et orans ac vale dicens, 35
Capp. 19—23. l a . 2. 3.
Cap. 19. a) Condatensim 2; Condadensim 3. b) aditus add., sed itus expunet. 3. c) tatam 2,
corr.; notam 3. d) 1. et o. d. ex p adieci; om. la. 2. 3. e) post s. 2 litt. ras. 3. f) om. 3.
g) facere 3. h) mediani 3. i) exeant 2, corr.; execrat 3 ; exercuerit p. k) corr. JB. al. prae-
parant l a . 1) beata 3. m) confessoris, dei. s 3. 40
Cap. 20. a) inconderet 3. b) eiectu 3.
Cap. 2 1 . a) unguens 3. b) depeans add., sed dei. 2. c) superscr. 2.
Cap. 22. a) OJB. 3. b) ieuniis 3. c) implorabat 3. d) continua 2 ; continue p. e) se
add. 3. f) domum (3).
Cap. 23. a) Vinasti l a , corr. JB. al.; nastis in litura scr. 2; Viuastus p. b) ut JB. *. XII. add. la. 45
c) regine 3 . d) sanctam 3 . e) reficere 2, in marg. corr.; reficeret p. f) ut d. p. m. 2.
g) ti JB. al. suppl. la. h) 1. s. 2.
1) Hoc est ad praebendos vini haustus, id quippe significat vox miscere, ut fusius probatur
in praef. ad partem I. Saec. IV. Ad. SS. Benedidinorum. R.
regredi cupiebat. Post conpletam autem orationem* exsurgens, apertis parumper oculis,
intuetur cortinam siricam de cancello pendere et ait: 'Video tamquam pallium siricum
hic adpensum'. Cui aiunt sui: 'Veritetem te videre cognoscimus'. Ipse autem coepit
iterum" flere atque orare, ut beatus confessor opus coeptum dignanter expleret. Qui c
5 dum orat d attentius, obdormivit; apparuitque ei vir per visum, dicens: 'Vade ad basi-
licam domni Martini, et ibi plenam obtenes e sanitatem'. Qui nihil moratus, famulorum
manibus deductus, ut Iimina beati confessoris adtigit, lumen integrum, opitulante fide,
reeepit.
24. In Biturigo* quoque fuit quaedam mulier, quae coneipiens peperit filium,
io cuius poplites ad stomachum, calcanei ad" crura contraxerant; manus enim adhaerentes
pectori, sed et ocuü clausi erant. Qui magis monstrum aliquod quam hominis 0 spe-
ciem similabat d . Qui cum non e sine dirisione multorum 1 aspiceretur, et mater argue-
retur, cur talis ex illa processerit, confitebatur cum lacrimis nocte illum dominica
generatum. Quem interemere« non audens, ut mos matrum est, tamquam sanum puerum
ir> nutriebat. Adultumque tradidit mendicis", qui aeeipientes posuerunt eum in carrucam
et trahentes ostendebant populis, multum per eum stipendii aeeipientes. Dum haec per
longa tempora gererentur 1 , anno aetatis suae undecimo k advenit 1 ad festivitatem beati
Martini, proiectusque a foris ante sepulchrum miserabiliter"1 deeubabat. Transacta autem
festivitate", visum auditumque reeepit. Inde reduetus ad solitam consuetudinem, postu-
20 labat stipem 0 . Post annum fero aut eo amplius venit iterum ad solemnitatem, positus-
que est in loco in" quo prius iacuerat, decursisque solemnitatibus i festis, directis omni-
bus membris, plenissimam obtenuit sanitatem. Quae nec r credibilia fortasse videantur,
ego eum sospitem vidi; nec audita ab aliquo, sed ab eius ore narrata cognovi". Sed
quia dixi, parentibus eius* ob peccatum evenisse per violentiam" noctis dominicae,
ss cavete, o viri, quibus sunt coniuneta coniugia! Sat T est aliis diebus voluptati operam
dare; hunc autem diem in laudibus Dei inpolluti" deducite. Quia, cum 1 evenerit,
exinde aut contracti aut ephilentici aut leprosi naseuntur. Sitque documentum, ne
malum, quod una* nocte conmittitur, per multorum annorum spatia perferatur 1 .
25. Illud prae ceteris admirandum miraculum, vobis orantibus*, explicabo, quod
so post inmensum maeroris cumolum magnum nobis gaudium patefeeit, dum et virtutem
beati protulit et quod titubabat" avertit cordaque nutentia populorum larga stabilitatis
firmitete munivit. Nam cum, venerabilem dominicae nativitatis noctem sacrosaneti 0
deduetem exeubüs, procedentes de eclesia, ad basüicam sancti ire disponerimus, quidam
ex inerguminis atrocior ceteris coepit nimium d debachare, et decerpens se atque con-
35 lidens, clamabat e : 'Frustra Martini' ümina petitis, casso eius aedem aditis, qui vos«
propter multis criminibus dereliquit", et ecce vos abhorrens, Romae mirabilia facit".
Capp. 2 3 - 2 5 . l a . 2. 3.
Cap. 23. a) oracione 3. b) rursum 2; OJB. 3. c) om. 2. d) erat la.corr.; orset 3.
e) obtenuis corr. JB. al. obtenebis l a ; obtenen 3, corr.; obtinebU p.
40 Cap. 24. a) Biturico 2. 3. b) ac crura JB. al. superscr. 2. c) s. h. 2. d) simulabat 3.
e) m. al. superscr. 2. f) non add., sed dei. 2. g) interimente 3. h) medicis 3. i) gerun-
tur 2, con: k) sie 3. p; om. la. 2; XL JB. S. XII. superscr. la; quadragesimo 16a. d. 1) venit 2. p.
m) mirabUiter 3. n) festivitatem 3. o) stipitem 3. p) ubi 'pro in quo 2. q) festivitatibus (corr.
inter scr. festis) sollemnitatibus 2 ; sollemnitatis f. 3; solemnibus f. p. r) corr. m. al. ne incredibilia l a ;
45 sie p. s) Explicit liber II. Miraculorum sancti Martini add. 15e, qui hic desinit. t) haec m. s- XII.
add. la; habet p. u) violentia 3 ; violationem p. v) sed 3. w") impollute 3. x) c. e. m-
s. XII. corr. plerumque evenit ut l a ; quia qui in ea coniuges simul convenerint exinde p. j) uta 3 .
z) Explicit Vita sancti Martini add. 16a; Explicit de Miraculis sancti Martini episcopi et confessoris
add. 166. d, qui hic desinunt.
50 Cap. 26. a) orati:::|bus la, corr. JB. al. b) titubat 3. c) sacroscis 2,p; dedneta 2. d) nimi-
rum 3. e) ciabat 3. f) 1. M. 2. p. g) nos 3. h) derelinquid 3. i) fecit corr. JB. al. facit.
Ibi la.
Caecorum oculis lumen infundit, ibi * paralyticorum gressus diregit; sed et aliis b quoque
morbis sua ° virtute finem d inponit. Ad hanc diaboli e vocem omnis populus exturbatur,
et non solum bruta minorum f corda, sed etiam nos ipsi pavore« concutimur". Ingre-
dientibus autem nobis cum fletu magno basilicam, omnes pavimento 1 prosternimur,
orantes, ut sancti viri praesentiam k mereamur. Et ecce unus Bonulfus nomine, cui ante 5
tres annos per nimiam valitudinis 1 febrem manus ambae cum uno pede contraxerant,
et ad festivitatem beati viri manibus directis, pede adhuc debile claudicabat, ante altare
sanctum sternitur, orans, ut, qui sibi manus aridas restituerat, pedem™ quoque contractum
simili virtute diregeret. In hac autem oratione a febre nimia circumdatur et tamquam
extensus in aeculeum" nervorum dolore torquetur. Interea 0 de suppüce dolor excitet 10
contumacem, et, qui venerat inquerere medicinam, coepit inferre calumniam. Aiebat
enim: 'O domne Martine, sanitatem ad te, non tormenta quaesivi. Quam si non mereorP,
vel doloribus non adfligar'. Cumque nos cum fletibus circumstantes beati praestolaremur i
adventum, et inter haec sancta solemnia agerentur, oblatis super altere sacris muneribus,
misteriumque corporis a c r sanguinis Christi palla ex more coopertum, molliuntur con- 15
tracturae s nervorum, et disrupto' post infirmi poplitae corio, diffluente" sanguinis rivo,
pedem extendit incolomem. Quod videns ego, Deo omnipotenti gratias agens, lumina
fletibus madefacta, in hac ad populum voce prorupi: 'Timor a cordibus vestris omnis
abscedat, quia beatus confessor nobiscum inhabitat T , nec omnino credite diabolo, qui
io»n.8,44. nihil umquam" protulit verum. Ille ab initio mendax est et in veritate non stetit'. 20
Me autem ista dicente 1 , omnium luctus laxatury in gaudium. Ipse etiam infirmus*
coram nobis adsurgens, in pedes constetit absolutes. Videns autem haec omnis populus,
in caelo clamore praelato, plaudebat, dicens: 'Gloria in excelsis Deo, qui, sicut quondam
pastores angeüco lumine, ita nos hodie praesentia confessoris beati clarificavit et, eum
nobis adesse, praesenti virtute monstravit*'. Et sie a timore inimici omnes erepti, Christi is
praesidio roborati sunt.
i»n 6. 26. Nec dissimili in virtute per sanctum epiphaniorum diem vir beatus apparuit ;
cum os muti* cuiusdam obstrusum coram populo reseravit. Piolus quidam Condatensis
clericus" a nativitate procedens manus clausas laborioso mundo protulit, in usu c laboris
cf. ioan.9,2. inertes. Et hoc cur aceesserit, utrum hic aut parentes eius peecaverint, ut sie maneus 30
nasceretur, non est d nostrae discretionis exsolvere. Unum tamene seimus, quod in eum f ,
sicut et in reliquis infirmis, est ostensa gratia sacerdotis. Nam cum factus esset deeim
annorum et aderescentibus unguibus graves dolores manuum pateretur eosdemque ferre
non toleraret, limina beati confessoris adivit. Ibique diebus multis cum summa par-
simonia demoratus, digitos directos manusque retulit sanas«. Post annos autem fere 35
quinque pessimum ineurrit incommodum et, dum vi nimiae febris atteritur, vocis elo-
quutione" multatur, ereptusque a febre, sine loquellae officio permanebat; sed taliter
fuerat aditus 1 oris eius obstructus k , ut nec qualemcumque mugitum possit 1 emittere,
sed adnectens cum corrigia tres tebulas manu ferebat, hisdem"1 inter se conüsis", sonum,
quem ab" ore non dabat, tabulis proferebatP. Hoc opus vinitoribus utile est, cum vinita0- 40
Capp. 25. 26. l a . 2. 3.
Cap. 25. a) i 3 . b) alius 3. c) post sua ras. mirabatur et 2. d) OJB. 3. e) diboli 3.
f) mirorum l a , corr. m. al. g) pavorum 2, corr. h) coneutitur 3. i) pavimentum 3. k) psentia l a ,
corr. JB. al. 1) valitudines 3, corr.; multitudine febris p. m) pede q. contractu 3. n) aeculum
2, con-. 0) Interea du (corr. de) 3. p) merear 3. q) praestolemur 3 ; prestolamur p. r) hec 3 ; 45
et p. 8) contraetarae 3. t) disrupteo 3. u) defluente 3. p. v) inhabebat 3. w) numquam 3.
x) dicentem 3. y) Igua add., sed dei. 3. z) infirmis l a , corr. JB. al. a) monstravi 3.
Cap. 26. a) muta 3, corr. b) maneus JB. S. XII. add. la. c) usü l a . d) enim add. 3.
e) tantum (3). f) seimus add. 3. g) sanus 3. h) in litura postea add. 3. i) auditus 3 .
k) con: m. al. obstrusus l a . 1) posset (3). p. m) Isdem 2. p. n) consilus 3 ; collisas p. 50
o) ab o. postea add. 3. p) in litura scr. 3. q) vineä 2; vineas p.
ab infestantium a avium catervis" defensare nituntur. Cum autem venisset antedictus

ad sancti basilicam in ea nocte, in qua dominus lesus Christus fluenta laticum hauriens
Falerna porrexit, ad beati pedes vigilare disposuit. Transacto 0 autem tempore mediae
noctis, obdormivit. Qui cum nescio quid per visum periculi cerneret, pavore conterritus,
° in hac voce primum os d obseratum aperuit: 'Domne Martine, libera me!' Et sie erumpens
ab ore et e faueibus eius sanguis 1 , auditum pariter eloquiumque« reeepit.
27. Cum vero, interempto Sigibertbo*-' rege, Chilpericus" regnum, exemptus 0 ab
inminente morte 2 , coepisset, Ruccolenus d cum Cinomanicis graviter civitatem Turonus
obpremebat, ita ut euneta e devastans nullam' spem alimonii in domos eclesiae vel
10 pauperum hospitiola relinqueret«. Postera autem die legatos" ad civitatem mittit, ut
homines 3 , qui propter eulpam minime vobis 4 incognitam in sancti basilicam resedebant,
extraherentur a 1 clericis; quod si differebaturk fieri, universa 1 promittit incendio con-
cremari. Haec nos audientes, maesti1" valde basilicam sanctam adimus et beati auxilia
flagitamus. Statimque paralytica, quae per duodecim annos fuerat contraeta, dirigitur"- 5 .
is Ipse vero Ruccolenus ulteriorem ripam adgressus 6 , morbo confestim regio sauciatur
atque ab infirm ita tibus Herodianis, quas enarrare longum videtur, allisus, et sicut cera
a facie ignis guttatim defluens, quinquagesima die ab hydrope conflatus interiit 0 . Sed Febr . j9.
nec hoc silebo, quod illoP tempore alveus fluvii nutu Dei vel virtute beati viri absque
pluviarura inundationibus repletus 0 -, hostem, ne civitatem laederet, transire prohibuit r .
2o 28. In die autem illa recurrentis solemnitatis, qua* Dominus pro mundi salute
perpessus", confuso proditore diseipulo, aepulum apostolis ministravit, cum omnes ad
eclesiam properarent desiderabilia Domino 0 vota dissolvere d , quaedam mulier diuturna caeci-
tate gravata, cum esset in villa, flere coepit et dicere: 'Vae e mihi, quae caecata 1 peccatis non
mereor hanc festivitatem cum reliquo populo speetare!' Tunc cum fletu magno solo pro-
25 strata, nomen beati invoeat confessoris; completa autem oratione, luci praestinae restituitur.
Porro, reeepto lumine, ob reddendas« Deo gratias ad beatam basilicam cum adrairabili ocu-
lorum claritete pervenit. Sed et unus ex inerguminis die illa sancti virtute curatus est.
29. D u o ' caeci ex Biturigo venientes, arefactis palpebris et* glutino coniunetis,
Capp. 26—29. l a . 2. 3 .
30 Cap. 26. a) infantium avinum 3. b) catervis — antedictus ras. 3 . c) acto in marg.
suppl. 2. d) JB. al. superscr. la; ob. a. os p. e) a add. 2. f) sanguinauditum con-. sanguin 9
aud. 3. g) que OJB. ( 3 ) ; et el. p.
Cap. 27. a) Sigiberto (2. 3). p. b) potius Childebertus; cf. n. 2. c) exceptus 3. d) Ruc-
culenus 3, ut infra. e) tunc 3. f) nulla 3. g) relinquerit 3. h) legatis 3. i) ad ereticis 3.
S5 k) disferretur 3 ; differretur p. 1) universo 3, corr. m) maiestati 3. n) dirigetur l a . o) interimit 3.
p) ille 3. q) superscr. 2. r) prohibunt 3.
Cap. 28. a) quia, ras. i l a . b) corr. JB. S. XII. mox passurus l a . c) v. D. 3. d) dis-
silvere 2, con:; dissolveret 3 ; persolvere p. e) Vere 3. f) peccata 3. g) den JB. al. suppl. la.
Cap. 29. a) ex l a .
4o 1) Cf. H. Fr. V, 6 : A n n o vero quo supra, id est quo, mortuo S i g i b e r t o , C h i l d e b e r t u s ,

filius eius, r e g n a r e c o e p i t , m u l t a e virtutes ad sepulchrum beati Martini apparuerunt, quas in
illis libellis scripsi, quos de ipsis miraculis c o n p o n e r e temptavi. 2) De Childeberto agitur;
cf. H. Fr. V, 1: G u n d o v a l d u s dux a d p r a e h e n s u m C h i l d e b e r t b u m , filium eius p a r v o l u m , furtim
abstulit e r e p t u m q u e ab i m m e n e n t e m o r t e r e g e m instituit. 3) Cf. H. Fr. V, 4 : u t scilicit
45 G u n t c h r a m n u m , qui t u n c de m o r t e T h e o d o b e r t h i i n p e t e b a t u r , a basilica s a n c t a d e b e r e m u s e x t r a h e r e .
4) i. e. 'fratribus et filiis ecclesiae Turonicae', quibus liber I. dicatus est, 5) Cf. H. Fr. I, l.:
m e t u e r e t q u e magis sanetitatem a n t e s t e t i s , cuius virtus h e s t e r n a die p a r a l i t i c a m e m b r a dirixisset.
6) Cf. H. Fr. I. I.: cum in domo aeclesiae ultra Legerem resideret. — — Sed dum haec
Roccolenus a g i t , a D e o p e r c u t i t u r , m o r b o q u e regio croceus effectus, m a n d a t a a s p e r a remittit.
50 7) Alter forte Leonastis 'Biturigus archidiaconus' erat, de quo H. Fr. V, 6. agitur.
ad pedes beati domni orantes decubabant*. Factum est autem in die festivitatis suae,
adstante populo, dum virtutes de vita illius legerentur 1 , factus est super illos splendor
corru8co similis, et confractis ligaturis, quae palpebras obseraverant", defluente ex oculis
sanguine, late visu patente, euneta cernere meruerunt 0 .
30. Mulier quaedam, cuius os patulum humor* nimius cum febre ligaverat, ut 5
nec linguam regere possit", sed tantum mugitum ut animal, non vocem ut homo poterat
emittebat 0 , fide instigante, cum magna animi confidentia atria beati confessoris adgre-
ditur; ibique multis diebus resedens et stipem d simul atque oris apertionem postulans,
tandem a sancti virtute respicitur. Nam quodam e die dominico, dum missarum solemnia
celebrarentur, haec in sancta basilica cum reliquo populo stabat'. Factum est autem, 10
cum dominica« oratio diceretur, et h haec aperto ore sanctam 1 orationem coepit cum
reliquis decantare. Ipsa autem cum iugo servitutis haberetur vineta, de rebus beati
confessoria redempte est et nunc cum vocis officio ingenua k perseverat.
31. Nec minori* miraculo se beatus" vir adesse invocatum 0 ostendit. Apra d
quaedam religiosa vi febrium obpressa, omne 6 usum membrorum, sola tantum lingua 15
famulante', perdiderat. Nam cum manibus simul ac pedibus contractis iaceret et die
noctuque beati flagitaret« auxilium, visum est ei quadam nocte venisse ad se senem,
qui molli tactu" membra eius euneta traetaret. Expergefacte mane, sentit pedes cum
una manu redditos sanitati, et stupens, ignorabat, qui casus haec fecerit. Alia vero die
ammonita per soporem, ad beatam basilicam nihil retardans proficiscitur. Nox autem 20
Nov. 10. illa erat vigilia de transitu • confessoris. Mediae k autem noctis tempore iam • transacto,
vigilans nescio quo terrore coneutitur, et subito manus eius contraeta diregitur. Stupente
autem populo, euneta quae prius pertulerat" 1 enarrabat; cognoscens, ipsius fuisse vir-
tutem prius in illa erectione pedum, qui" nunc in manus suae directione clarebat.
32. Cum talia miracula, quae scripsimus, cotidie* cernamus", quid illi miseri 25
sunt 0 dicturi, qui Severum in vita sancti antestitis mentitum esse pronuntiant*? Nam
audivi quendam, nequam, ut credo, repletum spiritu, proloquentem d , non potuisse fieri,
ut oleum sub e Martini 1 benedictione crevisset 3 , sed nec hoc, quod elapsa« ampulla super
Stratum marmoris corruens perstetisset inlaesa. Quid" ergo nuper actum 1 est, multos
in testimonium exhibens, deelarabo. Quidam d e k diaconibus nostris male a quartani so
tipi febre cruciabatur; quem cum plerumque arguerem, quur segnis ad basilicam sancti
proficisceretur • nec ex corde oraret, ut ei virtus pontificis subveniret, tandem a nobis
conpunetus, ad beatum tumulum provolvitur tremens. Dehinc cum paulisper ignis
febrium quievisset, rogat, sibi exhiberi ampullam cum rosatio oleo semiplenam, — iam
Capp. 29—32. l a . 2. 3. S5
Cap. 29. a) deeubant 2, con: b) obsecraverant 2, coj-r. c) OJB. 3.
Cap. 30. a) timor 3 ; n. dolor p. b) posset (2. 3). p. c) con: JB. S. XII. emittere l a ;
»te p; amitere 3 . d) statim 3. e) quadam d. dominica 3. p. f) adstabat 3. g) ni JB. al.
suppl. la. h) OJB. 3. p. i) o. s. (2). 3. k) OJB. 3.
Cap. 3 1 . a) miro 2, corr. b) presens 3. c) invocatus 3. d) Afra 3 ; Abra p. e) omne 2. p. 40
f) faulante 3. g) flagaret 3. h) tactum 3. i) sei add. 2. k) Media 3. 1) OJB. 3. p. m) pont. 2,
corr. n) qnae (3).
Cap. 32. a) c. c. JB. al. in inf. marg. suppl. la. b) cernam 3. c) d. s. 3. d) pro-
loquente 8. e) postea add. 3. f) b. M. 3. g) dilapsa 3. h) Quod 2. p. i) factum l a .
k) ex 3. 1) proficiscerentur 3 ; proficiscitur p. 45
1) Die festivitatis S. Martini lector Vitam sancti legit; v. infra c. 49. 2) Id iam Severi
aequales contenderunt; cf. Dial. I, 2 6 : Horreo dicere quae nuper audivi, infelicem dixisse
nescio quem, te in illo libro tuo plura mentitum. 3) Cf. Severi Dial. IL (III), 3, ubi
etiam miraculum insequens narratum est.
enim ad ipsam febrem, exinde licet partim proficisset, multum tamen expenderat, — et
erat valde media. Perunctum* ab hoc liquore frontem et timpora", postulat, ut° vascu-
lum secus beati tumulum poneretur. Quarta vero die cum eum febris urgueret, ad d
basilicam petiit provolutusque diutissime oravit. Adprehensam enim 0 ampullam, quam
5 reliquerat mediam, invenit plenam, admiransque virtutem beati antistitis, eam domi cum'
timore et veneratione« reportat. Ex qua rursum" perunctus, protinus omnis ardor
quievit incommodi1, nec ab eodem ultra contractus k est. Quid etiam de eadem ampulla
post haec actum sit, non sine gravi suspirio atque miraculo memoramus. Nam cum
in 1 antedicti diaconis hospitiolo de pariete penderet™, incursante insidia" inimici, per-
10 cussa atque 0 inP frustris? decidit comminuta r , effusumque oleum velociter terra absor-
buit s . Tamen puer qui aderat, cum vidisset fractum', accepto vasculo, ipsam terram
expremens, parumper olei elicuit, rosamque, quae effusa fuerat, cum effracta vitra col-
legens, nobis exibuit. Quod" ego accipiens, diligenter in vasculum alterum transmutavi.
Erat enim mensura olei quasi dimedii calicis parvuli, et tarnen in vasculo duorum digi-
15 torum tantum altitudinem fecit. In crastino autem prospiciens, erat altitudo olei quasi
quattuor digitorum. Obstupefactus ego ob virtutem sancti liquoris, hoc signaculo meo
munitum v atque coopertum reliqui. Post dies autem septem iterum prospiciens, plus
ibi quam unum sistarium repperi. Advocans enim diaconem et hoc ei ostendens, adfir-
mabat w iuramento*, tantum tunc in effractam perisse ampullam, quantum nunc in ista
20 decernerit. Quae usque hodie in Dei nomine y beneficium petentibus praestat. Ipse
quoque postea ab hoc unguento similem infirmum perunguens, oleo crescente, sanavit
et multos deinceps per illum sanitati 2 restituit".
33. Proferat et Andecava regio miraculum suum, de qua Allomeris' quidam pro-
cedens cum contractis pedibus* ac manibus, lingua etiam debiüs, beati" confessoris
25 templum expetüt. Ubi cum tota quadragisima resedisset, assidue orans ac depraecans,
ut eum virtus sancti ° antistitis visitaret, advenit dies illa dominica ante sanctum pascha,
in qua dominus noster, stratas ab arborum spoliis vias incedens, Hierusolymis*1 venit, cf'2^
turba prosequente atque clamante: 'Osanna, benedictus qui venit in nomine Domini'.
Illa ergo die cum iam sero factum esset, et 0 ipse solus a foris ante tumulum deeubaret,
30 subito factus est in extasi 1 et pavore perterritus iacebat ut mortuus. Qui cum, ut ipse
refert, per duarum horarum aut amplius fuisset obpressus, tamquam de somno evigilans,
subito ad sensum suum reverti tur, elevatusque« sursum, sanum se esse miratur; ibique
tota nocte vigilans, mane nobis quae acta sunt ore proprio reseravit: clericus factus,
incolomis ad" hospitiolo suo redivit.
35 34. Denique eodem anno, cum festivitas, quae in aestivo celebratur, desiderabilis iui. 4.
populis* advenisset, et" clericus quidam, cuius oculum nubs tetra contexerat 0 ae lumen
ne videre possit arcebat, aedem beati confessoris adivit. Vigilata cum reüquis nocte,
Cap. 32. l a . 2. 3. Capp. 3 3 . 34. l a . 2.

Cap. 32. a) corr. JB. S. XII. perungensque l a ; sie p; con: Perhunctis 2; Perhunctus 3. b) tel-
40 pora la, corr. JB. al. c) et add. (3). p. d) deletum la; om. (3). p. e) sie la. p; autem (2. 3).
f) r. c. t. et v. 3 . g) et -veratione 2, corr. h) cum esset add. (3). i) incommodo 2, corr.
k) contractus corr. contactus l a . 1) JB. al. superscr. la. m) pand. l a , con: vi. al. n) OJB. 3.
o) a. — velociter terra OJB. 3. p) OJB. 2. q) sie 2; frustis l a ; frustra p. r) cöminatu 2, corr.
s) obsorbuit 3. t) corr. factum l a ; sie p. u) aji(e Q. 8 litt. ras. la. v) muni 3 ; minutum p.
46 w) cum add. 3. p. x) iura 3. y) ne m. al. suppl. 2. z) sanatati l a , con: a) miracula
S. Martini desinunt, quae liber Vitae Patrum excipit 3 .
Cap. 33. a) m. ac p. 2. b) JB. al. in marg. add. la. c) a. s. 2. d) Hierosolymis 2, p.
e) postea ins. 2. f) extasim 2. g) simul add. la; om. 2. p. h) OJB. 2.
Cap. 34. a) poput corr. JB. al. populo l a . b) delet. la; om. p. c) contraxerat l a , con: m. al.
SO 1) In indice Leomeris vocatus est.

79*
inluceseente caelo, dum de basilica procedit, visum, quem olim perdiderat, recipere
meruit. In eadem vero festivitate tres inergumini multum se conüdentes ac beatum
antestitem declamantes, fatentes crimina et, ut sibi* sanctus parceret", deprecantes, tandem
purulentum nescio quid ex ore proiciunt, et sie virtute sancti mundati sunt,
mi.7. 35. In proximo autem, id est post tertiam de festivitate diem, erant quattuor 5
vineti in carcere. Cumque eos saevitia iudicis ita constringeret, ut nec victus necessaria
nulli* praebere liceret, antestitis beati praesidia corde" puro precantur. Dum haec igitur
devote agerent, media die subito scinditur trabis, qua pedes eorum conclusi coartabantur,
confractisque catenis, liberatos se° sentiunt. Nec morati ostium petunt;, quo aperto,
eclesiam sanctam, nemine prohibente, ingressi sunt. Custodes autem in tantum obstupe- io
facti fuerunt d , ut nec verbis quidem eos increpare praesumerent; qui etiam sequentes
eos, cum eisdem se in eclesia abdiderunt. Illi autem Deo maximas gratias referunt,
quod eos obtentu pontificis dignatus fuerit liberare.
36. Multi fide pleni reliquias beati viri portantes virtutes multas experiuntur.
Nam Leodovaldus' Abrineatinae civitatis episcopus sancti domni reliquias per pres- 15
biterum suum devotus expetüt. Quas acceptas, cum terminum antedietae civitatis
ingressus fuisset, oecurrit ei adhuc inter deserta posito paralyticus, deferentium inlatus
manibus; osculatus vero fideliter velum, quo capsa sanctorum pignorum cooperta erat,
mox in pedes constitit ac proprüs gressibus domi regressus est. Haec enim agis, bea-
tissime confessor, nec tibi sat est propriam aedem exornare prodigiis, nisi et diversos 20
saltus, quos pede non adisti*, virtutibus tremendis inlustres. Sed et deinceps caecus
quidam, adminiculo deducente, in oceursum earum velociter properat. Adveniens autem,
quando beati pignora in altare locabantur, expedita" solemnitate, visum recipere meruit
oculorum. Sed et alia nihilhominus mulier, quae diu muta fuerat, sermonis usum reeepit.
37. His etenim diebus ad beati viri basilicam quidam ex inerguminis, cum multis 25
se cruciatibus* daemonium perferre declamaret et, vi se eici de adquisitum" vasculum
per beatum antestitem, fateretur, devolutus terrae, sanguinem fetidum per os coepit eicere.
Qui duarum fere horarum spatio iacens, expulso daemone, purgatus erectus est.
38. Puella quaedam parvula, indigena Turonicae civitatis, ab utero matris suae
muta processit. Cuius os in tantum obseratum fuit, ut nec illas quae a a eunabulorum 30
tempus exegit possit" voces emittere. Mater vero de tam triste fetu anxia, cura lugeret
assiduae, commonitur per visum, ut beati praesolis sepulchrum adiret. Quae, exhibitam
secum puellam, pergit intrepida; expositamque ante sepulchrum sancti, cum diutissime
orasset, iterum eam secum adsumit. Accensa vero timiamata, cum eam desuper rete-
neret, interrogat, si bonum ei° odorem facerent. Illa respondit: 'Bonum'. Hanc d 35
primam vocem filiae mater maesta cognovit. Inpositam vero ori eius aquam, quam
quondam de fontibus 2 benedictis aeeeperat, interrogat iterum, qualem ei saporem prae-
beret. Illa respondit: 'Bonum'. Tune mater cum gaudio sospitem domi e refert, quam
tristis ad beati tumulum fide fida detulerat.
Capp. 34—38. l a . 2. *0
Cap. 34. a) sanctus sibi 2. b) parce::: con-. m. al. pacem redderet 2.
Cap. 35. a) con: ulli l a ; sie p. b) cordis l a . c) JB. al. add. la. d) s 2.
Cap. 36. a) ad::isti, ras. eg? 2. b) expeditam, ras. m 2.
Cap. 37. a) crutiabus 2, con: b) adquisito vasculo 2.
Cap. 38. a) a eras. la; om. p; quas cun., sed s m. al. in litura scr. 2. b) posset 2. c) JB. al. 45
superscr. 2. d) Haec l a , corr. m. al. e) filiam JB. al. add. la.
1) Childoaldum praecessit, qui concilio Remensi a. 6 2 5 . celebrato interfuit; v. Flod. Hist.

Rem. II, 5 (SS. XIII, p. 4b2). Abrincatis ecclesia S. Leodovaldo dicata iam exstat; cf. Galt.
Chr. X, p. 4 7 2 . 2) V. supra Gl. Mart. c. 2 5 .
39. Aridius 1 vir relegiosus ex Lemovicino causa tantum devotionis Turonus*

advenit, et beatum sepulchrum orando deosculans, ad monasterium sanctum *, amne trans-
ito, pervenit. Qui dum singula loea visitat, qua" vir beatus aut orando depresserat
aut psallendo sanctificaverat, ubi vel fesso corpori somnum 0 vel inaedia deficienti cibum
5 praebuerat; dumque euneta cireuit, euneta peragrat d , venit ad puteum, quem sanctus
Dei proprio labore patefeeit, fusaque oratione, aquam haurit, inpositaque 0 ampullula,
domi regrediens deportavit. Cumque exinde infirmis multis tribueret sanitates, quadam
vice Renosindus, frater eius, vi febrium inpulsus, deeubuit lectulo. Octava quoque die
cum iam oculis clausis 1 in hoc iaceret, ut spiritum exalaret, atque omnis familia per-
io streperet, mortem condolens patroni, vel funeris necessaria praepararet, venit in mentem
presbitero, ut de aqua beati putei in ore funeturo« guttam inferret. Qua inlata, ubi
primum os eius adtigit, mox oculos aegrotus aperuit, absoluta etiam lingua, rogat sibi
adhuc exinde ministrari; aeeeptoque calice, ut bibit, statim omnis febris aufugit; et sie,
admirante familia, sanus a lectulo in quo iacebat erectus est.
i5 40. Quid autem de istis miraculis mea parvitas poterit enarrare, cum adsumptus
sanctus Dei de mundo adhuc praedicator habeatur in mundum? Et cum se palam
populis* ostentare nequeat, iugiter se patefactis virtutibus manifestat, dum caecos inlu-
rainat, dum paralyticos sanat, dum reliquos aegrotos praestinae sospitati" reformat.
Sed ego, ut saepe testatus sum, indignum me censeo tanti viri signa depromere. Tamen,
20 quia audax audeo, veniara peto 0 legenti d . Vi enim me inpellit 0 amor patroni, et quia
adhuc esse* eum denuntiavi 1 praedicatorem, dicam, quid contigerit nuper. Sisulfus«
ex Cinomanicis pauperculus, dum in hortellum suum meridie obdormisset", nescio quid
nequitiae perpessus, e somno exiliens, contractis in volam 1 digitis, cum magno dolore
manus debiles elevavit, ipso quoque dolore premente, rursum solvitur in soporem k et
25 videt per visum; et ecce vir stebat ante eum nigris vestibus, cano autem capite! Qui
conversus: 'Quid sie 1 ', inquid, 'tu fletibus commoveris?' Et ille: 'Ecce, venerabilis
domine, dum parumper obdormivi, cum dolore expergefactus, opus manuum mearum
perdidi, et nescio, quid sceleris commisissem'. Tunc vir ille, tamquam diseipulis"1 cf.ioaa.»,».
Dominus de caeco nato, quia neque ille peceaverat neque parentes eius, sed ut mani-
30 festaretur" opus Dei in illum, ait: 'Debilitas tua tormentum indicat populi delinquentis.
Vade ergo nunc per vicos et castella et ad civitatem usque pertende et praedica, ut se
omnis homo a periurüs 0 et usuris absteneat et in die dominico nullum opus absque
solemnitatibus misticis agat". Ecce enim coram Domino in lacrimis decumbemus •>,
veniara pro populo deprecantes, et adhuc spes est obtenendi, si emendatio subsequatur
35 in plebe. Nam hostilitates et infirmitates et alia mala, quae perfert populus, indignatio
Domini comraovet. Et ideo adnuntia velociter, ut emendent, ne crudeliter in scelere1"
Capp. 39. 40. l a . 2.
Cap. 39. a) Turonis fere 2. p. b) quae 2. c) somnium l a , corr.; somno 2, corr. d) pere-
gerat l a , corr. JB. al. e) Inpositamque 2 ; impositamque ampullam p. f) OJB. 2. g) corr. m. al.
40 defuneturo l a ; defuneturi p.
Cap. 40. a) superscr. 2. b) sanitati 2. c) postulo 2. d) corr. m. al. a legente l a .
e) inpellet l a . f) p. d. 2. g) Sifulfus l a , corr. h) obdormisret, expunet. s l a . i) uoluä l a , corr.
k) sopore 2. 1) tu sie i. 2. m) OJB. 2 ; discipuli p. n) manifestetur l a . o) rapinis p. p) agant 2.
q) decumbimus 2. r) opere 2.
4ä 1) Cf. Pass. S. Iul. c. 4 1 : Cum autem ad me Aridius presbiter ex Lemovicino venisset,

vir valde religiosus, cui etiam in secundo virtutum b e a t i Martini libro memini etc. Sed quod
hic commemoratur iter Aridii Turonicum, antequam Theodoberti tempore (a. 5 3 4 — b 4 8 ) ad Treveros
profectus sit, factum esse necesse est, quia, ipso regresso, pater et Renosindus frater iam mortui
erant; cf. H. Fr. X, 29. In testamento a. 5 7 8 (v. supra p. 4 5 9 ) condito fratris mentio facta
50 est 'Eustadii bonae memoriae' (cf. Pardessus nr. 180,); unde Renosindus duplici nomine praeditus
mihi videtur esse. 2) Marmoutier.
suo depereant. Tu vero, his peractis quae imperavi, Turonus ad basilicam propera;
ibique te visitans, obteneo apud Dominum, ut saneris'. Cui ille: 'Die mihi*, quaeso,
domine, quis es, vel" quod est nomen tuum?' Cui vir: 'Ego sum', inquid, 'Martinus
Turonorum sacerdos'. In his sancti verbis pauper surrexit a somno, adprehensoque
bacello, iter imperatum adgreditur et quae sibi fuerant imperata populis nuntiavit 0 . 5
Mense autem septimo postquam haec acta sunt, beatam basilicam adivit d , ibique pro-
stratus per triduum, quarto die a e sancti virtute visitatus est. Iam enim conputruerat
caro palmarum eius, quae clausa detenebatur. Et cum digiti eius direeti fuissent, sanguis
ab eisdem erupit 1 . Sed his omnibus medicatis, ore proprio quae retulimus enarravit.
41.* Facis ergo, beatissime confessor, tuo° more, propitiaris iniquitatibus populi 10
et sanas languores omnium cunctosque te fideliter invocantes tuis medicamentis inlustras
nec fraudas extraneis quod proprüs libenter indulgis. Homo ergo incola 0 territurü
Turoniei annorum quasi viginti d quinque, cum a febre lippitudinis gravaretur, deeiden-
tibus cataractis obstrictisque palpebris, valde caecatus est. Super quod malum adicitur
et illud, quod a fuste percussus, disrupto visu, unus ei erepuit oculus. Iam enim e viginti 15
quinque annos in hac caecitate degebat. Admonitus ergo per visum, ad beatum tumulum
venit, ubi orationi ineumbens, die tertia unius oculi lumen reeepit. Dehinc animatus
hoc medicamine, attentius coepit orare. Quarto autem die oculus qui crepuerat refor-
rnato1 aperitur visu. Qui licet non tarn clarus cernitur ut alter, tamen luminis bene-
ficium praebet. 20
a
42. Debiüs quidam, cuius manus contraeta diriguerat, dum in atrium, qui ante
beati sepulchrum habetur, oraret attente, in sancta eius vigilia visitatus ", directis 0 digitis,
manus eius ad usum praestinum restituta convaluit.
43. O quotiens hic prophetarum et sublimium virorum virtutes, quas olim gestas
legimus, renovari miramur! Sed quid inquam? Quod* hi multi fecerunt viventes in 25
saeculo, hic solus cotidie renovat etiam post sepulchrum. Quid ergo agimus? Quid
silemus? Quid oecultamus pauci, quod populi declamant 0 multi? Non diutius in hac
e
, s j 2 1 * ' statione moremur. Proferamus novum Heüseum saeculo nostro, qui cadaver defuneti
vivum remisit a monumento; idque 0 beatus confessor nobis praesentibus operatus est.
Quae enim causa fuerit, adiutorium indivisae Trinitatis efflagitans, explicabo. Puer 30
genitus, lacte materno deficiente, nutrici ad alendura datur. Quae hoc liquore sterilis,
dum non copiose, ut illius aetatulae oportunum est, lactis alimenta ministrat, coepit, qui
proficere debuerat, die praetereunte decrescere et ita minui, ut nihil d in eo amplius
quam peius tenuis, qui eius ossola contegeret, remaneret. Qui, matre mortua, unum
prope in hoc exitu duxerat annum. Erat enim unicum patri de uxoria e dilectione 35
quodam memoriale. Cui, ut diximus, victu minuente, deficienti ex inaedia febris accessit.
Ut autem eum hic fervor attigit, concurrit 1 pater ad eclesiam, ne« prolis absque bap-
tismo fungeretur". Qui baptizatus nec confortatus corpore praeter illud spiritale remedium,
iam suffossis oculis, iam palpebris laxatis atque demissis, iam nullum flatum1 spiraminis
habens, super beatum sepulchrum, patre heiulante, deponitur. Nec defuit virtus k illa 40
Capp. 40—43. la. 2.

Cap. 40. a) inquid m. s. XII. add. la. b) aut 2. c) nuntiat 2, corr. m. al. d) adiit 2. p.
e) OJB. 2. f) eripuit l a , corr. JB. al.
Cap. 4 1 . a) 42 l a . b) m. t. 2. c) t. i. 2. d) om. l a (ubi JB. al. XX inseruit). 2 ;
habet p. e) per add. p; m. al. suppl. la. f) reformatur 2, con-, inter scr. 45
Cap. 42. a) 43 l a . b) JB. al. add. est l a . c) que JB. al. add. la.
Cap. 43. a) enim add. JB. S. XII. la. b) de suppl. 2. c) corr. JB. al. id namque l a ;
id quoque p. d) sie p; nihili nec corr. JB. al. nihili in eo l a ; nec a. nichil corr. vi. al. nichil nec a. 2.
e) uxori:a, ras. i l a ; uxoris p. f) cueurrit 2. g) ::ne, ras. ut 2. h) baptismi regeneratione
moreretur p. i) g. h. f. 2. k) i. v. 2. SO
caelestis, quae quondam parvulum inter manus confessoris vivificavit1. At ubi primum
huius vestimenta cooperturium tumuli attigit, ilico parvulus respiravit. Mirum miraculum!
Videres pallentes genas gradatim, virtute divina insistente, rubescere et sopitos oculos
in lumine redivivo laxari. Tunc a sancto vivificatus et a patre receptus, sospis usque*
5 hodie in testimonium virtutis habetur.
44. Sed et de Pictavo quidam caecus per sex annos lumine viduatus, triduana
prostratione ad beatum tumulum orans, lumen quod caruerat, operante solita virtute,
reeepit. Actum est autem per festivitotem sancti patroni, in qua Maroveus Pictavis
antistis aderat, non inmerito Helari beatissimi diseipulus praeconandus. Qui, solemnitate
io explicita, cum inluminato coneive gaudens remeavit ad propriam urbem.
45. Apud Vultaconum *•2 quoque vicum Pictavinsem b , dum duo pueruli nocte
dominica in uno stratu quiescerent, visum est eis, quasi signum, quod matutinis com-
rnovi0 solet, sonantem audissent; et surgentes de cubili suo, direxerunt ad eclesiam.
Cumque in atrium eclesiae d pervenissent, inveniunt ibidem choros mulierum canentium.
15 Exterritique valde, cognoscentes catervam esse daemoniorum, dum ad terram corruunt
nec se, ut esset e aetatis infirmitas, signo salutare f praemuniunt, unus lumine, alius et
lumine et gressu multatur. Cumque« per multorum annorum curricula in bis infirmi-
tatibus gravarentur, unus, qui tantum lumen caruerat, ad beati Martini basilicam devote
veniens, ut orationem explevit, statim visum reeepit. Alius, in eodem sancto loco lumine
20 reeepto, ad propria rediens, adhuc debiüs claudicabat. Veniensque ad cellulam Conda-
tensim", in qua lectum viri beati habetur, dum ibidem nocte dominica vigiliae 1 cele-
brarentur, subito, orante k populo 1 , sensit virtutem divinam adesse. Et spectonte plebe"1
super" terram trahens, contra parietem 0 erexit, in quo fenestra retenetur, quae fuit
quondam beati corporis porta. Et orans atque prae gaudio lacrimans, integrae sanitati
25 restituitur, nec ulterius ullam" pertulit de maus infirnutotibus gravitatem.
46. Puerulus quidam Leodulfus* pede sinistro debiüs, dum cum reliquis petentibus
stipendia quaerendo cireuiret, Turonus advenit. Et parumper moratus, iter quod agere
coeperat conatur implere. Progressusque claudicando cum satelütibus, deeimo ab urbe
miliario vi" doloris oppremitur. Relictusque a soeiis, solus super ripam alvei heiulabat,
30 multis ad festivitotem concurrentibus, proclamans et dicens: 'Vae mihi, quia solemnitatem
viri gloriosi speetare nolui, ideo me virtus eius allidit. Qua de re rogo vos, fidelissimi
christiani, qui Deum timetis, subvenite ignorantiae meae, subvenite oppresso et debili
et, si timor Dei manet, rae usque ad sanctum ° locum deportate'. Igitur cum haec multis
praetereuntibus imploraret, quidam plaustro suo superpositum usque ad sanctam basi-
36 licam duxit. Ubi triduana oratione continuans, redintegratis pedibus, incolomis abscessit.
47. Erat quidam contractus, qui in similitudinem heremitae, cuius bos quondam
solatium fuit, bovem unum habebat. Quem* plaustro" coniunetum, per domos trahe-
Capp. 43—47. l a . 2.
Cap. 43. a) u. bis scr., sed corr. 2.
40 Cap. 45. a) sie 2. p; Vultaconnum l a . b) Pictavensem 2. c) cömorvi, ras. n? l a . d) p. e. 2.
e) eras. la; nec saeuein (corr. JB. S. XII. sae ut ht) aetatis 2; nec etas infirma p. f) salutari:, ras. s 2.
g) que om. 2. h) Condatensem 2. i) vigilias l a , corr. m. al. k) ante 2 , con-. JB. al.
1) populü 2, corr. m) plebem, dei. m 2. n) COJ-T. JB. al. se per 2. o) JB. S. XII. add. se l a .
p) ulla l a .
45 Cap. 46. a) Leudulfus 2; nomen add. JB. S. XII. la. b) ::: JB. *. XII. superscr. vi l a ;
m ? la*, corr. m. al. c) 1. s. 2.
Cap. 47. a) JB. S. XII. add. bove l a ; Qui p. cömStus p. b) plaustum 2, corr.
1) Martinum in itinere Carnoteno mulieris cuiusdam filii corpus exanime resuscitavisse,

Severus, Dial. I (II), 4, narravit. 2) Voultegon (Deux-Se'vres, arr. Bressuire, cant. Argenton-
50 Chäteau); cf. Longnon p. 587.
batur», stipem postulans devotorum. Igitur cum inminente festivitate pontificis Turonus
advenisset, prostratus coram sepulchro, orationi incumbens, devotissime beati antistitis
auxilium flagitavit, deportatusque iterum a suis ante sanctam absidam tumuli ponitur.
Cumque, expletis missis, populus coepisset sacrosanctum Redemptoris" corpus accipere',
ilico dissolutis nodis qui genua nexa tenebant 0 , in pedes eregitur. Admirantibus eunetis, 5
gratias agens, gressu proprio usque ad beatum altere, nemine sustentonte, processit,
sanus deinceps degens.
48. Ex pago autem Carnonensi*-', qui Andecavo terreturio habetur insitus, quidam
nomine Floridus, manibus pedibusque contractis, ad sanctam cellulam Condatensim, de
qua beatus confessor ad Christum migravit, adlatus est. Ubi dum in vigiliis et oratione io
paucis diebus vaeavit, omnis aegritudo a corpore eius fugata diseessit, sicque, directis
membris, incolomis ad propria remeavit.
49.' Venerat dies festes solemnitatis beatae, in qua catervae populorum multae
convenerant, et ecce debiüs quidam contracto brachio adfuit. Dumque beatum sepul-
chrum labiis osculatur, lacrimis rigat, voce auxilium 0 beati confessoris inplorat, fide non is
diffisus solitum praestolat 0 auxilium. Denique sacerdotibus qui advenerant ad agenda
solemnia procedentibus, cum lector, cui legendi erat officium, advenisset, et arrepto libro,
vitam sancti coepisset legere confessoris», protinus hic directo brachio sanus erigitur,
speetantibus eunetis, praesidia, qua d fideliter petiit, impetravit.
50. Sic et caecus in eadem festivitate supplex inplorans reeeptionem visionis, ut 20
pallulam adtigit, qui* a foris ad pedes sancti de pariete dependit, mox erumpente a pal-
pebris sanguine, teste populo, visum reeepit.
51. Cum autem morbus ille dissentericus cum occultis pusulis multas attereret
civitates, et inter reliqua* loca urbs Turonica gravius laboraret, multi, abrasum a beato
tumulo pulverem haustum, sanabantur. Plerique de oleo, qui" inibi habetur 0 , delibuti 25
überabantur; fuitque nonnullis remedium d aqua illa, unde sepulchrum 4 ablutum est ante
pascha. Igitur, cum multis multa tribuerentur beneficia, vidi unum in desperatione
a disenteria iacentem, quem ad basilicam ductum, aliis vigilias e celebrantibus, noctem
inquietam duxisse; dilueulo vero accedens ad tumulum, potato cum vino pulverem,
sanus rediit e r sepulchro. 30
52. Alter quoque arreptus a febre valida, deiciens ore venenum et per inferiorem
partem extra modum solutus, lectulo deeubabat. Igitur, grassante* veneno, laboranti
oritur vulnus in inguine", et incredibili modo movet se visibilis usque ad plantam.
Erat enim in magnitudine ovi anserini. Deinde sursum 0 repetens, cum nimio dolore
discurrit per latera, per brachia et usque ad cervieem progreditur; dehinc per aliud 35
Capp. 4 7 - 5 2 . l a . 2.
Cap. 47. a) trahebat 2. b) c. R. 2. c) tenebat 2, corr. et p.
Cap. 48. a) corr. m. al. Carnotensi l a .
Cap. 4 9 . a) OJB. 2. b) b . a. l a , corr.; r. mox b. c. a. implorans p. c) sie la; prestola-
batur 2; pstolat p. d) quae 2. p. 40
Cap. 50. a) corr. vi. al. que l a ; quae 2 ; que f. p.
Cap. 6 1 . a) rediqua, ras. e 2. b) quod 2. c) corr. habebatur l a . d) remedia l a , con-.
e) vigiliis l a . f) con-. a l a .
Cap. 52. a) gressante corr. JB. al. crassante l a . b) iguine la, corr. JB. al. c) rursum l a .
I) Missa censebatur finita, priusquam communio adstantibus porrigerdur. Vide H. Fr. IX, 3. R. 45
2) Est villa q u a e vocatur C a r n o n a sita super flumen L i g e r i s ; eadem forte quae iam Chenehutte-
les-Tuffeaux (Maine • et - Loire, arr. Saumur, cant. Gennes) appellatur; v. Longnon p. 3 0 1 sqq.,
qui pagum h. I. pro villa aeeipit. 3) V. supra c. 2 9 . 4) Cf. infra III, 3 4 ; T u n c trans-
missum est ei de a q u a , qua beatum tumulum in p a s c h a Domini est ablutum.
latus ad plantam usque deducitur; exinde retrorsum revertens, ad eum* unde primo
ortum b fuerat venit. Cumque taliter per membra vagaretur aegroti, quo miser tenderet,
quid ageret, nesciebat, nisi tantum voces cum fletibus dabat. Exegebat enim dolor
gemitura, cum in uno corpusculo tanti dolores inruerant. Tandem cum haec 0 nobis
5 nuntiato fuissent, indico, solitam tyriacam ad verum requiri d medicum e t 0 , quo vitam
moriturus haberet 1 , adsumi de tumulo. At satellites cum magna festinatione currentes«,
elevato pulvere monumenti, deferunt ad aegrotum dilibutumque cum vino bibendum
porregunt. Quo hausto, ita omnis dolor fugatus est, ut ipsa hora redderetur incolomis.
53. Sine numero populi talia audientes, de longinquis regionibus beati expetunt
io praesidia confessoris. In qua illud est prae ceteris adinirandum, qualiter sensus hominum
diaboli arte fraudatus* restituat. Quidam ergo Baiocasinsis 1 civis, dum vino nimium
hausto turbatus per viam incederet, subito diversis flantibus ventis pulvis campi com-
movetur, et mixtum, ut solet, cum stipulis in sublime levatur, fitque totum aer una
nubs pulveris, de qua hic opertus, amisso 0 sensu, equo deicitur. Igitur post paululum
15 a suis inventus domi turbolentus adducitur. Hinc effrenis factus conabatur fugire, nemini
persequente. Quid plura? Artatur vinculis, constipatur catenis et in custodia detenetur.
Qui dentibus fremens ob negatam fugae libertatem, proprüs se morsibus lacerabat. Dum
autem haec agerentur, admoniti parentes ad beati eum basilicam perduxerunt; ibique
oratione per longum tempus facta, sanus abscessit, vovens, ut singulis annis veniens,
20 vota sancto redderet confessori. Deinde ad monasterium sibi proximum humiliatis 0
capillis ac presbiter ordinatus, coepit Deo strenue deservire, non tamen reddens, qua d
promiserat beato pontifici. Quarto igitur anno data, ut credo, iterum inimico potestas,
rursura ruit in rediviva amentia, et constrictus, ut fuerat prius, catenis, ad sanctam redu-
eitur aedem; ubi per sex menses aut eo amplius degens in vigiliis et orationibus,
25 reddens quae prius ignave fraudaverat, sanus domi regreditur. Sed, peccatis facien-
tibus e , iterum vinum 1 saepius« madefactus, in eadem" tribulatione obiit.
54. Si singula quaque *, vel quae aguntur vel quae acta sunt, persequamur, magnum
comulum congerimus de mirabilibus confessoris. Paula" vero ex Lexoensi 2 iam adulto,
lumen amisit oculorum; sancti quoque Ümina devote adiens, per omne tempus festivi-
30 tatis humo prostrata orabat. Tertia autem die post sanctam festivitatem, cum sui°
redire urguerent, rogat, se ad beati sepulchrum deduci. Ibique iterum atque iterum
prostrata, de palla, quae sanctum tegit tumulum, oculos d abstergens et vale dicens,
diseessit. Cumque iam in navi ascenderet, ait: 'Gratias tibi ago, beate confessor, quod,
etsi videre non merui, tua sancta ümina vel tactu praesensi'. Cum igitur haec cum
35 lacrimis edidisset, dum detergit oculos, lumen reeepit, et conversa ait: 'Forsiten haec
est beati basilica?' Cui qui propinqui erant ita esse aiunt. Tunc illa: 'Non revertar',
inquit, 'nisi gratias pro aeeepta referam sanitate patrono'. Redeuntem autem et in
laudem antistitis declamantem multi viderunt. Quae, completa oratione, gaudens diseessit.
55. In eadem vero festivitate alius de Senonico puer manum aridam detulit. Post
40 Capp. 52—55. l a . 2.
Cap. 52. a) ad eundem ubi pr. 2 ; ad locum unde p. b) vi. al. add. locum l a . c) n. h. 2.
d) recurri 2 ; requiro p. e) ex p. f) post h. 36 litt. ras. 2; suadeo fidenter add. p; suadeo fidenter
pulverem posteriores edd. add. g) m. al. add. la.
Cap. 53. a) corr. vi. al. fraudati l a ; corr. fraudatos 2. b) mutato dei. et superscr. amisso 2.
41 c) humilitatis c. corr. JB. al. humilitatis causa capillos abscisit l a . d) quae 2. p. e) inpedientibus 2,
corr. f) vino 2. p. g) madefacto s. 2, COJT. h) eodem l a .
Cap. 54. a) quaeque 2. p. b) corr. m. al. Puella l a ; sie p. c) eam m. al. add. la; habet p.
d) superscr. 2.
1) Bayeux. Ex hoc capite intelligitur, Baiocassinos iam sexto saeculo vitem coluisse; cf.
50 Delisle, 'Etüde sur la condition de la classe agricole en Normandie', p, 4 1 8 — 4 7 0 . 2) Lisieux,
quartam autem diem solemnitatis beatae, dum stans ad pedes oraret, spectonte populo
directi sunt digiti eius; viditque omnis conventus plebis* magnaüa Dei, qualiter inficie-
batur manus a sanguine, ascendebatque gradatim per arentes venas, et ita erat manus
bibula, ut putaris spungiam diu aridam limphis iniectam sitienter" haurire liquorem.
Repletis ergo venis roboratisque nervis, rubescente cute, palüdam manum extulit sanam. 5
56. Pari quodam modo ordine Pictavensis mulier meruit obtenere medellam.
Nam haec, contractis in volam digitis, unguibus* defixis in ipsis, ut" dicam, ossibus,
tota iam manu putrefacta, venit ad sancti festivitatem devote, optabilem expetens medi-
cinam. Igitur expectatis 0 ex more solemnibus, dicit suis: 'Integro quidem corde ad
deposeendum beati praesidium venimus, sed, obsistentibus peccatis, non meruimus quod 10
petebamus accipere. Consummata nunc oratione, revertamur ad patriam, fidentes de
bonitate praesolis, quod corpore inbicillo prosit animae fidelis oratio'. Haec et his
similia aiens d , quasi sancto vale dicens, diseessit. Vergente quoque in vespera die e ,
prope amnis Caris' ripam aeeepit mansionem. Medium fere noctis expergefaeta, gratias
Deo refert, quod esset, quod viveret, quod vigeret, vel quod beati pontificis1 tumulum 15
attigisset; quae cum maximo cum« fletu proferret, iterum obdormivit. Et ecce vir
crine cigneo, indumento purporeo, crucem gestans manu, stans ante eam ait: 'Nunc sana
eris in nomine Christi redemptoris nostri'. Et adprehensa h manu eius, misit digitum
suum inter digitos illius qui clauserant palmam 1 , et parumper movens, direxit eos.
Dum haec in visu videret, evigilans, defluente adhuc sanguine, sanam elevavit in Dei 20
laudibus manum. Regressaque ad basilicam d , impleta gratiarum actione, laeta redivit k .
57. In festivitate vero beati lohannis cum populus ad missarum solemnia con-
veniret, mulier quaedam, aeeepto sarculo, agrum adit*, ut scilicet, cvulsam mali seminis
zizaniam, messem sola purgaret; nec enim poterat esse vallata" solatio ob reverentiam
dominici praecursoris. Cumque operare coepisset, protinus manus eius divino igne sunt ts
adprehensae, facies quoque eius, quasi emittens flammas, tota visicis ac pusulis ebullivit.
Urebatur misera non minus pudoris dolore quam corporis, quando ea quae clam gesserat
invita prodebat. Dehinc voeiferando atque heiulando beati Martini basilicam velociter
expetivit; ante cuius sepulchrum in hoc tormento per quattuor mensuum spatio prostrata,
restineto omni vapore, in integritate corporis solidata est. Erat enim ancilla cuiusdam so
Turoniei, qui, medietate pretii concessa, aliam requisivit.
58. Puer Parisiacus, cui artis erat vestimenta conponere, increscente per* melan-
coliam 0 id c est decocti sanguinis fecem d , quartanarius efficitur, atque effervescente
humore, ita omne corpus eius minutis pusulis coartatur, ut a quibusdam leprosus puta-
retur. Sed et per omnia membra dolores pessimos sustenebat, amborum oculorum luce ss
multatus. Igitur audita beati antestitis fama et virtutes ubique vulgatas, Turonicam
expetit civitatem; accedensque ad basilicam sancti, per dies multos ieiunans et orans,
reeepto lumine, praestinae restituitur sospitati. Erat enim ingenuus genere. Audiens
autem Leodastis 1 , qui tunc Turonicum regebat comitatum, quod talis artifex esset,
calumniari coepit, dicens: 'Refuga es tu dominorum, nec tibi licebit ultra per diversa 40
Capp. 55—58. l a . 2.
Cap. 55. a) in marg. suppl. 2. b) s:itienter 2.
Cap. 56. a) que JJI. al. add. la; habet p. b) ita JB. S. XII. superscr. 2; add. p. c) spec-
tatis 2. p. d) JB al. add. et l a ; agens p. e) diem, ras. m 2. f) t. p. 2. g) ras. la; om. p.
h) adphensä manu 2 , cojr. i) manum 2, con-. k) rediit 2. 45
Cap. 67. a) con: adiit l a ; sie p. b) divino add. JB. 2, humano corr. m. 3. l a .
Cap. 58. a) eras. la; om. p. b) malancoliam l a ; melancolia p. c) i. e. superscr., sed
erat. 2; om. p. d) fece 2. p.
1) Le Cher. 2) De Leudaste v. II. Fr. V, 14. 4 7 . 4 9 . VI, 3 2 . A. 580, o comitatu

remotus est; cui Eunomius successit; cf. IL Fr, V, 4 7 , 50
vagare'. Et vinctum domui suae custodiendum diregit. Sed nec ibidem defuit virtus
angelici confessoris. Nam cum adprehensus fuisset, statim ab infirmitate, quam caruerat,
coartatur; et cum pessime ageret, videns comes, nihil se in eum praevalere* posse,
relaxatum a vinculis liberum abscedere iubet. Ille quoque ad basilicam regressus, sanatus
5 est denuo.
59. Simile est huic et illud, quod mulier post emeritam libertatem rursum a patroni
filiis barbaris venundatur. Sed virtute sancti, quo facilius defensaretur, contractis ad-
plene debilitotur* membris. Nam et poplitum nervi ita intorti sunt, ut surae crura con-
tingerent. Tunc relicta a dominis", quibus fuerat inique distracta, patroeinia beati
io expetit confessoris. Ad cuius aedem non multo tempore commorato 0 , übertati simul
ac sospitati donatur.
60. Et quia prior libellus ab eo tempore initiatus est, quo Paulinus reliquit 1 , et
sub quadraginta capitulis constabat impletus, destinavi huic ineeptum in sexaginta* con-
plere; scilicet ut beatus Martinus, qui viduatus ab hoc mundo virginitetis custodivit
is integrum decus, martyrium etiara vel in occultis insidiis vel in publicis iniurüs trium-
phabiliter adimplevit, cui etiam erat Corona trigesimi 3 , sexagesimi vel centesimi fruetus,
in his centum virtutibus augeretur. Spes enim mihi erat, me non frustrari a voto, quod
in octo annis 4 , Domino iubente, complevi, ipsumque a virtute super me facta* coeptum, ssi.
ad me iterum sum regressus". Quod non sine Providentia arbitror 0 Divinitatis esse
20 factum, ut ad eum finiretur, a quo legitur coeptus. In quo cum quinquaginta novem
virtutes discripsissem et sexagesimam adhuc adtentius praestolarem d , subito mihi sinistrum
capitis timpus artatur doloribus, et pulsantibus venis, defluentibus 0 lacrimis, tantus in-
minebat cruciatus, ut oculum vi conpremerem, ne creparet. Quod dum per unam diem
ac noctem graviter ferrem, mane adveniens ad basilicam sancti, orationi prosternor.
25 Qua expleta, doloris locum velo, qui ante beatum dependebat 1 sepulchrum, attegi. Quo
tacto, protinus et pulsus venarum et lacrimarum fluxus stetit. Post triduum vero dextram
capitis partem similis attigit dolor. Pulsabant venae, atque ubertim lacrimae defluebant.
Iterum mane consurgens, pari ut prius modo contacto velo capite, sanus abscessi. Trans-
actis vero deeim diebus, visum est mihi minuere sanguinem; tertia vero die post san-
30 Capp. 58—60. l a . 2.
Cap. 58. a) posse pr. 2.
Cap. 59. a) debilaretur la, corr. JB. al. b) daemonis In, corr. JB. al. c) commorata: 2.
Cap. 60. a) factum 2, corj\ b) regressum 2, corr. c) d. a. e. 2 ; d. e. a. p . d) pre-
stolarer 2. p . e) post d. dei. flam 2. f) s. d. 2.
85 1) Cf. M. S. Mart. I, 3: t a m e n aliqua de virtutibus sancti ac beatissimi M a r t i n i , quae

post obitum eius actae s u n t , quantum invenire p o s s u m u s , memoriae replicare, quia hoc erit
scribendi Studium, quod in illo Severi a u t Paulini opere non invenitur insertum. 2) Etiam
liber tertius e 60 capitibus constat, sed quartum, qui 47 tantum capita continet, quominus ad finem
perduceret, morte Gregorius impeditus videtur esse. 3) Per tres fructuum gradus ex semine para-
*o bolae euangelicae Matthaei 1 3 , 2 3 (Qui vero in terram bonam seminatus est, hic est, qui audit
verbum et intelligit et fruetum affert et facit aliud quidem centesimum, aliud autem sexagesimum,
aliud vero trigesimum.) proereatos sanctus Augustinus viduarum, virginum et martyrum Coronas
derignari voluit, quas omnes in Martino inveniri persuasus Gregorius, Mos capitum operis sui
numero significare conatus est. Etenim in priore libello quadraginta sunt capita, quae exaequant
45
viduarum coronam; secundi vero libri sexaginta capita fruetum virginum exprimunt, quae dmul
coniunda centum, id est martyrii coronam, complent. Viduatus ab hoc mundo Martinus, ut
loquitur Gregorius, viduarum merita adeptus est, Virginitatis decus continentia meruit, ac martyrii
palmam iniurüs publicis affectus et insidiis occultis appetitus, obtinuit, R. 'Defrudu centeno, sexa-
geno et triceno' Theodulfus carmina 2 condidit; cf. M, G. Poet. lat. t. I, p. 4 7 1 . 4) A. 573—581.
80*
guinis diminutionem subiit mihi cogitatio, et, ut credo*, per insidiatorem iniecta, quod
haec quae pertulerain a sanguine evenissent, et, si vena protinus fuisset incisa, con-
festim ista cessassent. Dum haec cogito ac revolvo, amborum timporum venae pro-
siliunt, renovatur dolor, qui prius fuerat, et iam non unam partem capitis, sed totum
arripit caput. Commotus ergo doloribus, ad basilicam propero, ac pro cogitatione prava" s
deprecans veniam, palla 0 , quae beatum tegit sepulchrum, caput attigi; mox, dolore sedato,
sanus recessi de tumulo. Multa quidem sunt et alia, quae vir beatus cotidie operatur,
quae insequi longum est. Tamen, si adhuc meremur videre miracula, placet ea alteri
coniungi d libello 1 . Nam, ut diximus, hü duo libelli in hoc numero teneantur. Ego
quoque pietati dominicae maximas refero gratias, quod mihi per suffragium antistitis 10
gloriosi concessum est, ut quod in initio tractavi potui ad finem usque perducere;
deprecans, ut quod saepe confessor tribuit populis mihi peccatori largus indulgeat, pur-
getque me a morbis 0 , quos saepe conspicit et intendit, restituat mihi lumen veritatis,
eruat me ab infidelitatis lapsu, mundet cor et mentem a lurida lepra 1 luxoriae, purget
cogitotiones a coneupiscentiis pravis« atque omnem a me facinorum molem diluat ac 16
prosternat, ut, cura in iudicio sinistrae" fuero parte 1 locatus, ille me de medio hedorum
sacrosaneta dextera dignetur abstrahere, reservatumque post tergum, sententiam iudicis
praestoletur. Cumque eo iudicante fuero flammis infernalibus deputotus, sacrosaneto
pallio, quo ille tegitur k a gloria, me contectum excuset a poena, dicentibus regi angelis,
quod quondam de monacho resuscitato dixerunt': 'Iste est, pro quo Martinus rogat'. 20
Fiatque, ut, quia non mereor illa claritate vestiri, vel ab inruentibus tartarorum ministris
merear überari; nec tantum mihi noxa praevaleat, ut separer ab eius regno, quem fide-
liter sum confessus in saeculo.
EXPLICIT LIBER II.
INCIPIUNT CAPITULA LIBRI TERTII. 25

1. De dolore faucium mearum.
2. De puella debili sanato.
3. De homine, in* cuius manu fustis adhaesit.
4. De contracto sanato.
5. D e caeco inluminato. 30
6. De debile sanato.
7. De eo qui clavem die" dominico faciebat.
8. De mortuo suscitato.
9. De eo qui pedem debilem habuit.
10. De tibia matris meae. 35
11. De mulieris manu sanato.
12. De puero a valitudine sanato.
Cap. 60. Index, la. 2.

Cap. 60. a) sie p; haec l a . 2. b) parva l a , corr. c) Palä q beatum corr. Palla q b. 2.
d) coniugi l a , corr. JB. al. e) membris l a , con: m. al.; a me morbos p; me ab erroribus edd. poste- 40
riores. 0 lepre 2. g) parvis l a , corr. h) ras. e l a ; sinistra p. f. p. i) porte l a , corr. m. al.
k) tegetur l a .
Index, a) superscr. 2. b) dorn, die 2.
1) Eadem fere tertio libro subiecit. 2) Cf. Severi V. S. Mart. c. 1: tum p e r duos
angelos iudici fuisse suggestum, hunc esse, p r o quo Martinus oraret. Erat catechumenus, 45
nondum monachus, qui Martino vitam restitutam debuit.
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER III. DE VIRTUTIBUS S. MARTINI. 181
13. De Theodanis pede sanato.

14. De homine inclinato.
15. De Gundulfo debile.
& 17. De Siggonis referendarii aure.
18. De infirmitate pecorum.
20. Item* de alio caeco inluminato.
21. De luliano contracto.
10 22. De muliere ad sancti lectum inluminato.
23. De muto, cui fratres abstulerunt" facultatem
24. De oleo crescente.
25. De digitis cuiusdam mulieris directis.
26. De alia* muliere contracto.
i& 27. De puero contracto.
29. De 0 homine, cui fustis in manu adhaesit.
30. De puero, cui stomachum infirmabatur.
31 d . De dextera mulieris arida.
20 32. De muliere, cuius manus in se adhaeserunt•.
33. De morbo caballorum.
34. De lue, quae cum visicis fuit.
35. De duobus paralyticis et uno caeco sanato.
36. De Agusto 1 contracto.
»5 37. De puella muta.
38. De diacono Catelaunensis« caeco.
39. De muliere contracte et caeca.
4L De catenis super puellam confractis.
so 42. De libro vitae eius inter flammas salvato.
43. De duobus pueris sanatis.
44. De Mallulfo contracto.
45. De alterius manibus directis.
46. De muliere, cuius brachium contraxerat.
S5 47. De eo qui pro debito" tenebatur.
48. De caeca inluminata.
49. De paralytico omni corpore debile*.
50. De presbitero a frigoribus1 sanato.
51. De infantulo k sanato.
4o 52 •. De clerico disenterico.
53. De adpenso absolute™.
54. De muto sanato.
55". De muliere, cuius manus contraxerat.
56. De muliere inluminata.
46 57. D e caeco inluminato.
Index la. 2.
Index, a) om. p. b) sie 2. p; abstulerant la. c) Item ante De JB. al. add. la. d) 30 et
sie deinceps 2. e) heserunt p. f) Augusto 2, corr. g) Cautalanensis corr. Cautalaunensi 2;
c. OJB. p. h) sie 2. p; debilitate la. i) frigoras l a ; febre p. k) Cardegisili puero pro i. p.
50 1) titulos 52—54. OJB. 2. m) item de aliod add. p. n) 51. et sie deinceps 2.
182 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER III. DE VIRTUTIBUS S. MARTINI.
58. De paralytico et duobus caecis*.

59. De puero febricitante.
60. De his quae in" itinere gesta sunt 0 .
INCIPIT* LIBER IU. FELICITER.

Tertio", ordinante Christo, libello de virtutibus beati Martini scribere incipientes, 5
gratias agimus omnipotenti Deo, qui nobis talem medicum tribuere dignatus est, qui
infirmitates nostras purgaret, vulnera dilueret ac salubria medicamenta conferret. Nam°
ad eius beatum tumulum humilietur animus, et oratio sublimetur. Si defluant lacrimae,
et conpunctio vera succedat, si ab imo corde d mittantur suspiria, et pectora facinorosa
tundantur, invenit ploratus laetitiam. culpa veniam, dolor pectoris pervenit ad medellam. io
Nam saepius tactus beati sepulchri profluvüs e imperavit sistere, caecis videre, para-
lyticis surgere et ipsam quoque pectoris amaritudinem 1 longe discedere. Quod ego plerum-
que expertus, indignum me iudico, ut inter tantorum miraculorum moles etiam illa hic
inseram, quod super me operari dignatus est. Sed iterum timeo, ne noxiaüs appareara,
si ea tamquam fraudulentus abscondam. Tester etenim Deum et spem illam, quam ifi
in eius virtute posui, credens, me ab illius misericordia non frustrari; quia, quotiens-
cumque aut dolor capitis inruit, aut timpora pulsus inpulit, aut aures auditus gravavit,
aut oculorum aciem caligo suffudit, aut aliis membris dolor insedit, statim ut locum
dolentem« vel tumulo vel pendente velo adtigi, protinus sanitatem recepi; mirans tacitus,
in ipso tactu dolorem recessisse cum cursu. 20
1. Quid autem nuper pertulerim, primum inseram huic libello miraculum. Dum
ad convivium resedentes post ieiunium aederemus, piscis infertur in ferculo, quem
dominica cruce signatum dum aedimus, una mihi ex aristis ipsius piscis iniuriosissimo
adhaesit in gutture. Quae dolores commovens graves, ineidebat fauces acumine et
ipsam gulam longitudine obserabat; impediebat vocis* sonum et neque ipsum salibae 25
liquorem, qui saepe a palato defluit, transire sinebat. Tertia autem die cum neque
tussiens neque exereans eam valerem proieere", recurri ad noto praesidia. Accedo ad
tumulum, provolvor in pavimento, profusisque cum gemitu 0 lacrimis, auxilium deprecor
confessoris. Dehinc erectus, velo, qui d dependebat, gulam faucesque et reliquum capitis
adtigi. Nec mora, sanitatem recepi et, priusquam ümina sancto egrederer, nullam fati- 30
gationem sensi. Quid tarnen aculeus malus devencrit, ignoro. Non eum reieci per
vomitum, non discessisse sensi in alvum. Unum tantum e scio, quod ita me in velocitate
sensi sanatum, ut putarem, quod iniecta aliquis manu 1 illa quae iniuria« faueibus in-
tulerant abstulisset.
2. Puella vero annorum duodecim omnibus membris debiüs per sex annos tam- 35
quam mortua in domo parentem lectulo deeubabat, non gressum faeiens, non opus
manuum implens, non lucem cernens, non sermonem eloquens, non audiens elocutum.
Ad beati tumulum fundunt parentes* preces pro filia, offerunt munera et adhuc vota
promittunt. Convenit autem b populus ad solemnia, caelebratur cum gaudio sacra festi-
vitas. Tertia vero de 0 festivitate die, vocat patrem puella, dicens: 'Sitio'. Qui gaudens, 40
Index. Praef. Capp. 1. 2. l a . 2.

Index. a) sanatis et duobus energumenis emundatis add. edd. posteriores; om. la. 2. p.
b) meo add. edd. posteriores (non p). c) EXPLICHJNT CAPTfc add. 2.
Praef. a) L. III. I. F . 2 ; F . om. p. b) Tertium 0. libellum xpö 2; Tertium o. C. libellum p .
c) si m. al. add. la; habet p. d) cord p. e) profluvius l a , corr. f) amaritudine l a . g) dolor 2, 45
corr. inter scr.
Cap. 1. a) vicis l a , corr. JB. al. b) proieere l a , corr. c) 1. g. 2, corr. d) quod 2. p.
e) tam? l a , corr. JB. al. f) manu 2, corr. g) sie la. p; iniuriam 2.
Cap. 2. a) orationes et add., sed dei. 2. b) om. 2. c) die de f. corr. JB. al. festivitatis die 2.
quod filiae vocem, quam* numquam audierat 0 , meruisset audire, cucurrit velocius et
adsumptum paululum aquae puellae detulit ad bibendum. Qua hausta, ait: 'Porrege
mihi manum'. Adprehensa quoque pater eius dextera levavit eam. Quae stans super
pedes suos, elevatis ad caelum manibus 0 oculisque: 'Gratias', inquit d , 'tibi ago, omni-
5 potens Deus, qui respiciens humilitatem meam, me per sanctum antistitem tuum salvarc
dignatus es'. Et sie, redintegratis membris, visum auditumque reeepit ac domi laeta
regressa est.
3. Ante duos autem annos, quam haec agerentur, quidam non metuens neque
honorans diem sanctum dominicae* resurrectionis, aeeeptam annonam, ad molam vadit,
10 inpositumque triticum, molam" manu 0 vertere coepit. Explicitumque opus, non poterat
volam aperire, sed cura gravi dolore, fustem quem adprebenderat tenebat invitus. Post
haec videns se non laxari, incisumque d ab utraque parte fustem, ad sancti basilicam
venit, faetaque oratione et vigilias e celebratas, laxatis 1 digitis, manus eius ad opus
praestinum restituta est. Alio vero anno in hac die sancta« operam, propter" quam
15 prius increpitus a Deo fuerat, adprehendit, rursum 1 ei lignum in manu adhaesit. Ille
vero cum dolore plorans, ad basilicam sancti repetüt, sed non protinus meruit exaudiri.
Post duos vero annos ad eandem festivitatem, quam puellam sanatam retulimus, et iste'
liberatus est ab onere ligni.
4. Ex Lemovicino autem adveniens contractus, qui nec gressum facere poterat
20 nec lumen oculorum habebat, deportatus manibus devotorum ante sanctum sepulchrum
deponitur*, deprecatusque" misericordiam beati 0 antistitis, directis membris debilibus,
sanitati d donatur.
5. Quidam caecus, qui longo tempore lumen* caruerat oculorum, ad eandem
festivitatem venit. Et facta oratione, dum ante sanctum sepulchrum staret, subito apertis
25 oculis, reeepto lumine ioeundatur.
6. Puer autem et incola civitatis Turonicae", dum valitudine nimia ac diuturna
consumitur, omnibus membris debilitatur et sine spe gressuum a febre relinquitur,
cuius tibiae ceu funes intortae separari non poterant. Post discessum vero febris,
expetüt a parentibus, ut eum ad sanctam basilicam deportarent. Quo exhibito, depo-
30 nentes eum ad pedes sancti, orationem faciunt, ut ei virtus solita subveniret. Tertia
vero die cum ille vel parentes eius in oratione ac ieiunio perdurarent, exorto niiseri-
cordiae lumine, distortis tibiis, a parentibus incolomis est receptus.
7. Sic et alius Senator nomine de Cracatonno*•' Andecavinsi vico, dum die
dominico clavem facit, digiti ei ambarum" manuum contraxerunt, unguibusque in palmam
35 defixis, qui ostium pandere voluit manus reserare non poterat 0 . Dehinc per quattuor
mensibus iam unguibus in carne defixis, conputriscente palma, auxilia expetüt con-
fessoris, et per quattuor dies oratione ac ieiunio vacans, manus d sanas 0 elevans, incolomis
Capp. 2—7. l a . 2.
Cap. 2. a) JB. al. add. la. b) in marg. suppl. 2. c) oculis manibusque 2. d) t. a.
40 i. 2; i. OJB. p.
Cap. 3. a) r. d. l a . b) superscr. 2. c) manu 2, con: d) quo OJB. 2. p. e) vigiliis
caelebratis 2. p. f) que JB. al. add. la. g) scö 2, cor,: h) pro corr. prius 2.
Cap. 4. a) deponbtur 2. b) Deprecatur m. 2. c) a. be(ati postea add.; et JB. al. suppl.) 2 ;
b. OJB. p. d) sanati 2, corr.
45 Cap. 5. a) lumine 2. p.
Cap. 6. a) civitatis repet., sed dei. 2.
Cap. 7. a) Cratonno Andecavensi 2 ; Cratotonno Andegavensi p. b) ni. a. 2. c) poterant,
dei. u l a . d) que JB. al. add. l a . e) c. s. 2.
1) Craon (Mayenne, arr. Chäteau-Gontier); cf. Longnon p. 3 0 3 .

est regressus*, conlaudans virtutem antistitis"; e t , u t ° nullus adgrederetur quod ipse

praesumpserat, praedicabat.
58». 8. E o tempore, quo talia a p u d urbem T u r o n i c a m gerebantur, legati de Hispanüs,
id est Florentius et Exsuperius, ad Chilpericum regem v e n i e b a n t 1 . Quos cum ad con-
5
vivium eclesiae recepissem, aepulantibus n o b i s , eo quod se adsererent esse catholicos,
Florentius, qui erat aetate senior, sollicite flagitat aliqua de beati viri virtute cognoscere.
At ego gratias Deo agens, interrogo, si vel nomen eius in illis regionibus audiretur, vel
vita illius Iegeretur ab aliquo. Haec me interrogante, ait, magnifice in illis locis hono-
rari nomen eius; sed et se peculiarem alumnum antistitis narrat, dicens, super se magnam
eius virtutem ostensam fuisse. 'Avus', inquit*, 'eius ante multorura annorum curricula 10
basilicam in honore construxit beati Martini antistitis; perfectamque ac eleganti" opere
exornatam, Turonus 0 clericos relegiosos distinat, expetens pontificis reliquias, ut scilicet
locum, quem in eius nomine aedificaverat, eius reliquiis d consecraret. Quod cum fecisset,
per singulos dies veniebat, et prostratus solo cum coniuge, sancti pontificis auxilium
inplorabat. Post multum vero tempus hic nascitur. Cum autem trium mensuum esset, 15
a febre pulsatus 6 et in tantum exinanitus 1 , ut papillam sugere« neque ullum alimentum
valeret accipere. Interea, perdurante morbo, eibo negato", palpitante tantum spiritu,
solus transitus praestolatur. Nec mora, ipse quoque exalatur spiritus. Tunc mater
maesta vel avia de unicae ac primogenitae' subolis morte adprehensum inter brachia
ante altare beati Martini iam exanime corpusculum spe non incerti k deposuerunt, et, »0
tamquam si sanctum visibilibus cernerent oculis, avus alloquitur, dicens: "Spes nobis
erat maxima 1 , beatissime confessor, tua hic pignora deportare, qua morbi depellerentur,
febres extinguerentur, fugarentur tenebrae, et aliae quoque infirmitates emundarentur 1 ",
pro eo quod de te legantur plurima, quae vel vivens feceris vel post transitum opereris".
Nam audivimus 0 , oratione mortuos suscitasse, lepram osculo depulisse, inerguminos 25
curasse verbo, venenoP digito conpressisse et alia multo fecisse; hic apparebit virtus
tua, si et nunc iuxta fidem nostram hunc resuscitoveris parvulum. Quod si non feceris,
non hic ultra colla curvamus, lumen accendimuri aut honoris alieuius gratiam exhi-
bemus". Et haec dicens, relicto ante altare infantulo1", abierunt. Mane autem facto s
venientes, invenerunt eum ad altare conversum. Haec niirantes, suseepit eum mater in so
ulnis, et cognoscens eum resumpsisse flatum, adplicat ad papillam, qui protinus, hausto
lacte, confortetus est. Tunc mater cum patre vel omni domo, elevata* in caelo voce,
cf.Ps.7j,is. benedixerunt Deum, dicentes: "Nunc cognovimus, quia magnus Deus es et facis mira-
bilia solus, qui nobis parvulum confessoris tui oratione restituis"". Nam et loco illi
maiorem, quam prius v fecerant, reverentiam exhibebant*'. Haec ab ipsius Florenti x ore 35
ita gesta y cognovi.
9. Clericus erat ab urbe Pectava* agro regionis illius, qui ad sanctam basilicam
Capp. 7—9. l a . 2.
Cap. 7. a) egr. 2, corr. b) antistis 2, COJT. C) cum 2.
Cap. 8. a) i"quit e. JB. al. in litura scr. l a ; meus p. b) «leganti l a . c) desinit 5, ceteris 10
quae sequuntur scabie et pulredine exesis. R. d) reliquias 2, corr. e) corr. pulsatur l a . f) con:
exinanitiir l a ; sie p. g) suggerunt? 2, corr. h) negante 2, con: i) primo superscr. 2. k) con-.
JB. al. incerta l a ; sie p. I) mix. l a , corr. m) emd. 2, corr. n) operis l a , corr. JB. al.; ope-
raris p. 0) JB. al. add. te l a ; habet p. p) venenum 2. p. q) COJT. JB. al. accendimus l a . 2;
luminaria accendemus p. r) infantulum 2, corr. JB. al.; ipse qui cum eo erant add. p. s) om. la. 45
t) elevato 2, corr. u) restitues l a ; restituisti p. v) f. p. 2. w) exhibeant l a , corr. JB. al.
x) Florentii 2. p. y) c. g. 2.
Cap. 9. a) Pictava 2; Pictavo p.
1) Cf. H. Fr. VI, 1 8 ; A c c e d e n t e autem Ansovaldo ad Chilpericum r e g e m , legatio Hispa-

niorum est subsecuta, &o
pertenebat, unius pedis usu debiüs, quem, ut ipse adserebat, per incursum daemonü
meridiani 1 perdiderat. Qui, inciso fuste ad mensuram geniculi, pelle superposita, ad
ipsum geniculum extensum retrorsum vestigio, gressum, quem pede nitebatur agere,
fuste adminiculante perficiebat. Ad antedictam basilicam novem post annos advenit,
5 fusaque oratione per triduum, ante tertium festivitatis diem, poplite directo, surrexit.
Advenienti autem ad sancti solemnia populo, qualiter per virtutem eius sanatus esset,
edocuit.
10. Matri vero meae hoc ordine virtus sancti subvenit. Tempore, quo postquam *
transactis parturitionis doloribus" edidit, dolorem in uno tibiae musculo incurrit. Erat
10 enim subitaneus, tamquam si clavus adfigens ita fictam2 gravissimam dabat, ut plerum-
que eclypsim generaret, nec erat quod eum mitigare posset 0 , nisi cum diutissime contra
ignem tentus a vapore foci obstupisceret; sed et, si unguentum aliquod parumper fuisset
infusum, quiescebat. Quid plura? Post ordinationem meam advenit Turonus vel ad Aug\ 80.
oceursum antistitis sancti vel causa desiderü mei. Cumque ibidem per duos aut tres
iö menses commorata fuisset, assidue beati pontificis auxilium precabatur; tandem respi-
ciente miseratione consueta, diseessit dolor a tibia, quae per triginta quattuor annos 3
feminam fatigaverat.
11. Sed et alia mulier de Andecavo territurio, digitis in palma difixis, ut ad
locum sanctum preces effudit, digitis directis, sanato manu diseessit.
20 12. Puer familiaris noster correptus a febre, graviter urebatur. Ardebant enim
extrinsecus membra, intrinsecus vero sitis* valida erat; et si potura aliquod" aeeipiebat,
mox reiciebat ab stomacho, nihil tamen capiens eibi. Cumque in hoc labore quarto
aut quinto die fatigaretur, petiit, ut ei pulvere 0 parumper exhiberent de sepulchro ad
bibendura. Quo exhibito vinoque deluto, ut hausit fideliter, recepta sanitate, convaluit.
25 13. Theoda vero, Wiliacbari 4 quondam presbiteri filia, dum ab umore pedum
frequentius laboraret, unius pedis usum, qui in debilitate redactus fuerat, perdidit. Post
haec ad beatam advenit basilicam, in qua dum crebras effundit preces, amota debilitate,
incolomitati donatur.
14. Erat tunc temporis in villa, quae sub tuitione sancti* matricolae" habebatur,
30 homo quidam, qui, tomquam effractis renibus, inclinatus ambulabat. Hic iuxto illam
euangelicae seriem 0 mulierem deorsum proeünus nequaquam sursum poterat erigi 5 ,
sed duobus in ascellis fustibus additis, ineurvus agebat gressum. Ad festivitatem autem
adveniens, tertia die post acta solemnia erectus, ab omni ineursione diabolica mundatus,
sanus abscessit.
35 Capp. 9 — 14. l a . 2.
Cap. 10. a) sie la*. 2. p; iam JB. al. in litura scr. la. b) me JB. al. suppl. la; habet p.
c) possit 2, corr.
Cap. 12. a) satis l a . 2 ; JB. al. con-. sitis l a . b) aliquid l a , con-. JB. al.; aliquera p.
c) corr. pulvere l a ; par. e. pulveris p.
40 Cap. 14. a) scäe 2; OJB. p. b) m. al. in viarg. add. matris ecclesiae la*; sie p. c) COJT.
JB. al. seriei l a . 2 ; sie p.
1) Cf. H. Fr. VIII, 3 3 . et infra IV, 36. Daemonium meridianum, quod a rustids Diana
appellabatur (cf. V. S. Symphoriani, Ruinart, Acta Mart. ed. Rat. p. 127, et V. S. Caesarii
Arel, II, 14J, morbus quidam passioni sacrae similis erat; cf. Grimm, 'Mythologie' II1, p. 1 1 1 4 .
45 2) Partidpio ficta a figere ducto etiam H. Fr. V, 5. et Gl. Conf. c. 9. Gregorius usus est.
3) Unde a. 5 4 0 . Gregorium natum esse verisimile est, sed animadvertas, pronomen me in codicibus
deesse. 4) Cf. supra p. 6 0 0 , n . 4 . 5) Cf. Luc. 1 3 , 1 1 : E t ecce mulier, q u a e h a b e b a t
spiritum infirmitatis annis decem e t octo, et e r a t inclinata nec omnino p o t e r a t sursum r e s p i c e r e .
SS. B . Meroving. I. 81
15. Gundulfus autem quidam ipsius urbis civis ab infantia sua cum Gunthario',
Chlothari regis filio, habitavit. In cuius dum haberetur servitio et ordinante rege
ascendens* in arbore" raatura0 decerperet poma, effracto ramo, corruit, conlisumque
ad lapidem pedem, debilitotus est. Post multos vero annos, dum in hac debilitate per-
sisteret, et ascenso equite, velociter inpelleret ad eundum, lapsante gressu, praeeipitatur, 5
conpressumque pedem alium, qui sanus erat, graviter laesit d . Dehinc portari se ad
beatam 6 basilicam postolat, proiectusque ad pavimentum, orationem fideliter fundit.
Nec morata est pietas, quae semper tribulantibus subvenire consuevit, sed protinus,
ablato omni dolore, incolomis a pavimento surrexit. Igitur per triginta circiter annos
de alio pede, sicut superius diximus, iugiter claudicabat. Tandem, inspeetas propriae 10
conscientiae noxas, converti decrevit, scilicet, ut humiliatis capillis ipsi sancto deserviret
antestiti. Sed prius a regem f praeeeptum elicuit, ut res omnes basilicae traderet vivens.
Quo facto, capite tunsorato, impleto bonae diliberationis« voto, pes eius, qui effractis
ossibus fuerat breviatus, elongatur. Et qui antea" duobus pueris sustentatus ibat, nunc
sine ullius hominis adminiculo, quo voluerit absque aliquo debilitatis inpedimento dis- is
currit.
16. Post haec puerulus quidam ex Lemovicino caecus adveniens, lumen reeepit
oculorum hoc modo*. Anno tertio nativitatis suae cum iam gressum incipiens fingere",
erumpente lingua, in verbis ora laxaret, dum matri alludit blande, dum oscula libat,
dum collo eius appenditur, dum in ulnis defertur, commotam per emissionem 0 diaboli- 20
eam vim d venti, pulvis a terra cum paleis elevatur e , super puerum a c r matrem eius
cum magno turbine fertur; sed rustica mulier et incauta non traetat se filiumque salu-
t a r i ' vixillo munire, ideoque, praevalente insidia, oculi adolescentis repleti pulvere obse-
rantur. Qui diu vociferans, tandem mitigatus a matre, permansit caecus. Adultus
autem datus est mendicis, ut vel cum eisdem ambulans stipendü quiddam acciperet. 25
Erant autem parentes eius valde pauperes. Igitur duodecimo caecitatis suae anno
D«C. 24. advenit Turonus ante diem solemnitotis, qua Pater Verbum carni glutinans mundo
salutem invexit. Decursa« autem festivitatis vigilia, dum, recedentibus aliis, hic ad
pedes" sancti deeubaret inmobilis, tunc sensit, quasi pupugisset aüquis oculos eius ab
spiculo, et statim sanguis ab his erumpens, coepit defluere per genas eius, aversaque 30
sursum facie, vidit super se cereum elucere, et exclamans voce magna, ait: 'Gratias
tibi ago, sanetae confessor Dei, quia virtute tua lumen recipere raerui'. O admirabilis
gratia! O virtus inmensa! Multimodis enim affectibus dona tua spargis 1 in populos.
Nam qui stipem petierat, lumen reeepit, et diu extera luce, virtutis tuae lumine vultus
ornatur. O si te multorum criminum tenebrae a nostris visibus non arcerent, nempe 35
Act. 3,6. venires visibiliter et infirmis voce Petri k clamaris: Aurum et argentum non habeo,
sed quod habeo do vobis. In nomine Christi Iesu abite incolomes.
17. Fuerat causa quaedam, ut Reminsim* oppidum peteremus, cumque ab Egi-
dio b episcopo, qui tunc eclesiam regebat, benigne fuissemus excepti 0 , inluciscente in
Capp. 16—17. l a . 2. iQ
Cap. 15. a) corr. m. al. ascenderet l a . b) JB. al. suppl. ut l a . 2 ; habet p. c) OJB. 2. p.
d) la:::sit 2, corr. m. al. e) beati 2; sanctam p. f) rege l a e corr. 2. p. g) lib. corr. JB. al.
delib. l a . h) sie la; ante a 2. p.
Cap. 16. a) JB. al. add.: quod equidem ita perdiderat l a . b) COJT. figere l a ; siep. c) miss. 1«,
corr.; omiss. p. d) ras. m l a . 2. e) COJT. JB. al. elevatus l a . f) OJB. l a , ubi vi. al. corr. 45
matremque. g) Decurso 2, corr. vi. al. h) ped l a . i) spargit 2, corr. k) patri l a , COJT. JB. al.
Cap. 17. a) Remensim 2 ; Remense p. b) Egido 2, corr. c) experti la, corr. m. al.
1) Guntharius, senior Chlotharii filius ex Ingunde proereatus, patre vivo mortuus est; cf.
H. Fr. III, 2 1 . IV, 3, 2) id est dgno crucis. R.
crastina dominica die, ad eclesiam accessimus, resedentesque in sacrario, adventum

praestolabamur antistitis. Eo tempore sancti Martini reliquias, licet temerario ordine,
super me tamen habebam. Igitur Siggo 1 , referendarius quondam Sigiberthi, ad oceur-
sum nostrum accedit, osculatumque iuxto me sedere deposco. [Sed* ille unam habens
5 oppilatam" aurem, vix de alia poterat quae loquebamur advertere]. Verum ubi suffi-
cienter colloquium usi 0 sumus d , ille in domo vocatur eclesiae. Protinus igitur ut a
me diseessit, disrupte auris surdae claustra, et quasi magnum exinde ventum exire
sentiens, auditum reeepit; reversusque continuo mihi gratias agere coepit, dicens:
'Tertia enim dies erat, quod de hac aure auditum amiseram, sed, cum tecum loquerer,
10 sensi velociter reseratam'. Tunc ego confusus e , ne mihi haec adscriberentur, aio: 'Noli,
dulcissime fili, mihi aliquid gratiarum referre, sed ei, cuius tibi virtus auditum restituit.
Nam scias 1 , beati Martini mecum habere pignora, cuius tibi potentia auditus gravitas
est depulsa'.
18. Quodam vero tempore, dum saeva lues toliter desaeviret in pecora, ut nec
15 ad recuperandum genus putaretur aliquis remanere, quidam de nostris ad* basilicam
sanctam adiit, oleumque lychnorum, qui camerae dependebant", suseepit cum ipsis aquis
in vasculo, deportatumque domo 0 , pecora quae adhuc hic morbus non attigerat d , in-
tinetum digitum in liquore, per frontes et dorsa cruce dominica signat, ipsisque anima-
libus terrae deiectis resupinatisque ex hoc unguine fide plenus infudit in ore. Mox
20 dicto citius, clandestina e peste propulsa, pecora liberata sunt.
19. Abrincatinus 2 quoque incola, cui per sex annos videndi usus fuerat dene-
gatus, beati confessoris expetüt salvari praesidio. Ad cuius basilicam accedens, multo-
que* tempore ieiuniis et orationibus vacans, auxilium beati implorat antistitis. Denique
adveniente sacrosaneta festivitate, populis missarum solemnia speetantibus, huic visus
2r. est redditus; redütque in patriam videns, qui ad sanctam basilicam alio deducente"
pervenerat. Pro tantae 0 pietatis gaudia vovit se ibidem tonsorari, quod postea rediens
devotus implevit.
20. Nam et quidam de transmarinis partibus veniens, dum operam exerceret in
agro, subito ortom* super se violentiam venti cum pulvere, lumen" caruit oculorum;
so et qui diu caecis via fuerat, ipse domi alio regente deducitur. In hac enim caecitate
per trium annorum curriculum 0 detenetur. Post haec ad d basilicam beati confessoris
expetüt; ad quam per quattuor annos orationi ineumbens, visitatus 0 virtute divina,
patefactis luminibus, lucem videre promeruit.
21. Sed haec fama, ut saepe diximus, non solum ad propriam urbem, verum
3r> etiam in aliis urbibus et pene in toto mundo vulgata perpatuit. Iulianus quidam ab
Hispanüs veniens, manus* et pedes debiles ad hunc medicum devotus ingessit, dicens:
'Credo enim", sanetissime praesul, quod poteris mihi ea medellae adiuvamenta prae-
Capp. 17—21. l a . 2.
Cap. 17. a) Sed — advertere OJB. l a . 2 ; supplevi ex p. b) sie scripsi, cf. infra III, 4 9 :
40 aurium aditibus oppilatis; opitulatam p; obturatam edd. posteriores. c) u:si, ras. i l a . d) fuimus l a .
e) sie 2; confessus l a ; confisus p. f) me JB. al. add. la.
Cap. 18. a) eras. la; om. p. b) dependebat, sed t in litura scr. 2. c) domi 2. d) attin-
gerat 2, COJT. JB. al. e) clandefestina, j'as. fe l a .
Cap. 19. a) que om. 2. p. b) die (ras. d.) ducente l a . c) JB. al. add. autem l a .
45 Cap. 20. a) orta — violentia 2. p. b) lumine 2. p. c) curriculo 2, corr. m. al.; curricula p.
d) dei. la; OJB. 2. p. e) visitatis 2, corr. JB. al.
Cap. 2 1 . a) COJT. m. al. manum ac pedem debilem l a . b) OJB. 2 ; indubitanter pro e. p.
1) Hunc locum laudavit Flodoardus, IL R. II, 2. IV, 50. Siggo referendarius, qui post
mortem Sigiberthi ad Chilpericum tranderat, postea Childeberthi partis erat; cf. H. Fr. V, 3 .
50 2) Avranches.
81*
bere, qua* ceteris in te sperantibus non es solitus denegare'. In hac credulitate ora-
tioni assidue adsistens et de Domini miseratione non dubitans, directis pedibus ac
manibus, incolomis est redditus.
22. Verum quia in superioribus übellis saepius diximus, et in loco illo, de quo
migravit ad caelos, plerumque miracula celebrari, quid nuper gestum sit, pandam. '•>
Indigena urbis Turonicae, visus claritate mutete, cellulam Condatensim, in qua lectulum
beati antistitis habetur, expetüt, putans sibi praesidü* fore, si cancellus ipsius lectuli
contigisset. Lectulum autem non aliter" dicitur, nisi quod in pavimentum illud, Sub-
strate cinere 0 , adpositum capiti lapidem, Israel nostri temporis, flexa cervice, recubuit.
Ergo ad hoc d oraculum mulier, viro adminiculantc, deducitur, in quo per multos dies 10
orationem conpuncta fundebat. Tandem pietas saepe ad miserandum profusa respiciens,
visum mulieri amissum restituit. Tantaque deinceps feminam fides accendit, ut usque
ad diem sui obitus numquam a loco illo discederet.
23. Incola vero Andecavensis urbis, turbatis membris morbo, caput convertit ad
lectulum; dehinc per dies singulos invaliscente febre, eunetis artibus* distitutus, auditu 15
et elocutione privater. Post paucos vero dies cum de febre convaluisset et sine voce
maneret, ablata sibi a fratribus faeultatis parte, de domo paterna proieitur, dicentibus
fratribus: 'Hic amens effectus est. Non patiatur Deus, quod aut facultati nostrae in-
haereat aut partem hereditetis adquerat'. Erant enim ingenui et possessionem pro-
priam incolentes; sed nihil cogitantes de his quae Dei erant, eiecerunt mutum et sur- 20
dum, quem potius fovere debuerant. Ille vero quamquam sine his usibus esset, sensura
tarnen in corde" retenebat. Porro autem, adprehensis manu tabulis, inter se conlisis,
vocem quaerentis imitobatur. Cum hoc enim artificio ad supradictum vicum advenit
ibique aliis stipem flagitentibus adiungitur. Sextus igitur iam defluxerat annus, quod
pauper iste a divitiis 0 sanetae cellulae vescebatur. Factum est autem d , ut in una domi- 25
nicarum nocte, dum ad domum hospitis sui decumberet, subito locus ille inmenso re-
pleret' lumine, et ecce hic pavore perterritus solo prosternitur. Et statim visus est
ei f vir quidam sacerdotali habitu comptus«, tangens eum et crucem Christi fronti eius
inponens, ait: 'Dominus te sanum fecit. Surge et propera ad eclesiam et age gratias
Deo tuo'. Ipse autem, elevatam cum gratiarum actione vocem, clamoribus vicinia com- 30
plet. Ilico coneurrunt omnes ad specteculum et mirantur loquentem, quem pridie vide-
rant mutum. Interea signum movetur horis matutinis, adgregatur et populus, vigilias-
que celebratos, virtus sancti h clarificato perpatuit. His diebus duo f inergumini in hoc
loco, eiecto daemone, sunt mundati.
24. Sed revertomur ad Aridium nostrum, immo etiam peculiarem, ut ita dicam, 35
beati confessoris alumnum, cui saepius de suis pignoribus cernere miracula praestat.
Hic ad festivitotem sancti cum illa qua solitus est benignitate, humilitate et* caritote
pervenit. Regrediens vero ampullam parvulam de oleo sancti sepulchri completam
secum detulit, dicens: 'Forsitan infirmus aliquis in via" adest, qui a beati Martini aede
benedictionem corde conpunetus accipere desideret'. Denique in quodam loco mulier 40
devota accessit ad eum, exhibens ampullam aliam cum oleo, dicens: 'Rogo te, serve
Christi, ut tua hoc oleum benedictione sanetifices'. At ille, ne vanitati subiectus vide-
retur, ait: 'Parva est virtus mea; sed, si° placet, oleum de sepulchro beati Martini
habeo, ex quo hoc oleum perfundatur. Tu vero, si credis eius virtutem magnam, ex
Capp. 21—24. l a . 2. 45
Cap. 2 1 . a) corr. JB. al. qua la; q p.
Cap. 22. a) praesidium 2. p. b) aliud dieunt p. c) et add. p d) haec l a , corr.
Cap. 23. a) artubus 2. p. b) corpore l a , corr. m. al. c) COJT. m. al. i. divitias l a .
d) superscr. 2. e) repleretur 2 p, corr. JB. al. la. f) OJB. 2. g) JB. al. add. qui l a . h) scS 2, corr.
Cap. 24. a) JB. al. add. la. b) iuris*, ras. di l a . c) superscr. 2. 50
hoc salutem* hauries'. At illa gaudens, petiit explere quae presbiter loquebatur. Vas
etenim illud medium erat. Cumque de hoc üquore, quod ad" basilica sancti adsumptum
fuerat, perfunderetur, protinus ebulliens oleum ampullam usque ad summitatem implevit.
Quod matrona cernens, admirans virtutem confessoris beati, domi 0 regressa d est gaudens.
5 25. Alia vero mulier, cuius digiti in ipsam palmam contracti defixi erant, basi-
licam beati Martini antistitis expetüt. Paucis quoque interpositis diebus orationem
fundens et sancti auxilium inplorans, directis digitis, manum reeepit incolomem.
26. Ante hos annos puella in infirmitate* pessima ruens, membris omnibus debi-
litate contrahitur. Haec, audita miracula, quae antistis gloriosus in singulis operatur,
10 nomen eius invocabat" devote. Post dies autem paucos rogat se ad eius basilicam
deportari; in cuius atrium diebus multis iacens, fusa saepius oratione cum lacrimis, a
virtute pontificis visitatur; sicque subveniente divina misericordia, sanata diseessit.
27. Puer vero ex Andecavo terreturio, dum in domo parentum resederet, per
inmissionem, ut ipse adserebat, artis diabolicae, manum pedumque perdidit* usum, ita
15 ut, contractis intrinsecus digitis, ungulae in palmam difigerentur, necusque" poplitum
arefacti calcaneos ad crura diverterent; sicque sex annos a parentibus male baiulatus,
ad templum sancti antistitis deportatur. Sed in oratione perdurans, restitutis membris,
iuxta nominis sui proprietatem quasi 0 novus effloruit Floridus.
28. Clericus ex nativitate servus ipsius sanetae basilicae per ineursum insidia-
20 toris lumine multatus, in hospitiolura proprium, nihil* ibi laborare potens, resedebat
aegrotus. Tribus fere annis hanc sustenens caecitatem, aedem beati sacerdotis expetüt;
ibique deprecans consuetam misericordiam, inluminatus redivit ad propria.
29. E x Turonico vero territurio servus* cuidam" dum die dominico sepem con-
poneret, manus eius ad lignum ipsum haerere coeperunt. At ille, velociter extraetam
25 dexteram, dum factum admiratur attonitus, manus ° ipsa cura dolore magno contrahitur,
defixae sunt quoque ungulae in palma; contractisque totis digitis dexterae, ad diverso-
rium regreditur cum merore. Post quattuor vero annos ad basilicam*1 sancti advenit;
oratione quoque facta, sanatus est, praedicans populis, ne factum quis mediteretur 0 , ne
tanti die1" solemnia avarus agricola macularet, ne redemptionis sacrae resuinptionis«
30 nostrae caeleste mysterium humanitas infirma, terrena exercens opera, dissolveret.
30. Puerulus quidam ex Albigense, tabescente diversis morbis stomacho, cibum*
potumque exhorruit. Cumque" per multos dies in hoc labore cruciaretur, ipsum quo-
que, quod accipere videbatur, cura gravi reiciebat amaritudine °, fide plenus desiderium
habuit veniendi ad basilicam beati d confessoris. In qua per triduum ieiunans et orans,
35 die quarta accipiendi cibi desiderium capit, vinumque ore libans e , confortetus est. De-
hinc gratias agens, sanus abscessit.
Capp. 24—30. l a . 2.
Cap. 24. a) salute 2, corr. JB. al. b) a 2. p. c) dommi? l a , COJT.; domni 2 ; domum p.
d) g. r. est 2 ; reversa p.
40 Cap. 26. a) corr. m. al. infirmitate pessima l a . b) invocaba:t, ras. n ? l a .
Cap. 27. a) perdit l a , COJT. JB. al. b) corr. JB. al. nervique l a ; sie p. c) q. — Floridus
postea add. 2.
Cap. 28. a) nil 2, COJT. JB. al.
Cap. 29. a) d. s. c. l a . b) corr. JB. al. cuiusdam l a . 2 ; sie p. c) manu l a , corr. JB. al.
45 d) ba::silicam, ras. li 2. e) JB. al. add. agere l a . f) corr. JB. al. diei l a ; sie p. g) corr. m.
s. XII. ac resurrectionis 2 ; resurrectionis s. redemptionis n. p.
Cap. 30. a) quoque add. la. b) sie la. 2. p; ipsum — amaritudine ante verba Cumque —
cruciaretur ponunt edd. posteriores. e) hic JB. al. add. la. d) *tc 2. p; c. b. l a . e) libens 2,
corr. JB. al.; vinumque bibens p.
31. Mnlier quaedam, et ipsa, ut aiunt, ex Andecavo veniens, quae omnibus qui-
dem membris arida erat, sed praecipue dexteram cum digitis aridiorem ceteris artubus*
deferebat, ad sepulchrum sancti prosternitur. Exinde egressa, per paucum tempus in
atrio commorata est. Succurrente vero interventu antestitis gloriosi, vena sanguinem,
r
cutis roborem, corpus reliquum fortitudinem recipiens, solidatum est. Cuius haec fuit >
causa, ut ista perferret, quia die sabbati post solis occasum, qui nocti dominicae ad-
iacebat, panera voluit conformare.
32. Simile" huic alia 0 mulier 0 , cuius manus introrsum" contractae et ad se con-
iunctae"1 invicem adhaeserunt. Cumque doloribus maximis 0 vexaretur, viam ingreditur,
dicens: 'Si ad basilicam sancti Martini abiero 1 , protenus haec abscedit infirmitas. Con- io
fido enim, quod et mihi subveniet, qui saepe talia perferentibus« est misertus'. Haec
cum ita aieret et incoeptum, ut potuerat, carperet iter, manus eius separatae sunt, non
tamen directis digitis. At vero ubi ad locum sanctum accessit et orationem fudit, pro-
tenus, ablato" omni dolore, solidatis digitis, manus liberas cum gratiarum extulit actione'.
33. In Burdegalensi autem regione hoc anno gravis caballorum extitit morbus. 15
Apud villam autem Marciacinsim *•', quae in hoc termino contenetur, subdita ditionibus b
beati Martini, Oratorium ibi est ipsius et nomine et virtutibus consecratum. Denique
adveniente supradicta clade, accedebant ad Oratorium, vota facientes pro equitibus, ut
scilicet, si evaderent, ipsi decimas loco conferrent. Cumque his haec causa commodum
exhiberet, addiderunt, ut de clave ferrea, quae ostium oratorii recludebat, caracteres 20
caballis inponerent. Quo facto, ita virtus sancti praevaluit, ut et qui aegrotaverant
sanarentur et qui non incurrerant nihil ultra perferrent 0 .
34. Superiore quoque anno cum* gravissime populus Turonorum a lue valitudi-
naria" vastabatur. Erat enim talis languor, ut adprehensus homo a febre valida, totes
visicis ac minutis pusulis scateret. Erant autem visicae albae cum dnritia, nullam 25
habentes mollitiem, nisi tantum dolorem nimium inferentes. Iam si dato maturitate
crepitontes coepissent defluere 0 , tunc ädhaerentibus corpori vestimentis, dolor validius
augebatur; in qua aegritudine nihil medicorum poterat ars valere, nisi cum dominicum
adfuisset auxilium. Multi enim de basilica sancto benedictionem petentes, opem mere-
bantur. Sed quid de plurimis memorare necesse est, cum id meruerint ceteri, quod so
unam vidimus meruisse? Uxor igitur Eborini comitis, cum ab hac lue d deteneretur,
ita his operte visicis est, ut neque manus neque plantae neque ulla pars corporis eius
vacua remaneret, sed et ipsi quoque oculi ab his e contenebantur obtecti. Cum iam in
discrimine mortis haberetur, sancti sepulchri benedictionem expetüt. Tunc transmissum
est ei de aqua, qua beatum tumulum in f pascha Domini est ablutum. Denique deli- 35
butis ex ea vulneribus, ipsa exinde potui« sumpsit. Mox igitur restincta febre, decur-
rentibus sine dolore visicis, sanata est.
35. Sed quoniam multae virtutes sunt, quae* orbis totus experitur, de quibus ad
nos nec minima pars, ut opinor, adtingit", vel illa quae vicinitas experitur indicamus.
Capp. 81—35. l a . 2. 40
Cap. 3 1 . a) a add., sed dei. 2.
Cap. 32. a) post Simili (corr. Simile) 4 litt. ras. 2. b) superscr. 2. c) m. al. add. erat l o ;
m. al. add. egit la*; fecit add. p. d) ta in litura m. al. scr. la; i. c. p. e) maxim 9 l a , corr.
m. al. 0 corr. m. al. adiero l a . g) pf. 2, corr. h) ablata 2, corr. m. al. i) actione: l a .
Cap. 33. a) Marciacensim 2. b) di JB. al. suppl. la. c) pf. l a , corr. JB. al. 45
Cap. 34. a) eras. la; om. p. b) valutudinariam 2, COJT. m. al. c) diffluere 2, COJT. d) lu:e 2 ;
lnce p. e) post his 3 litt. ras. 2. f) qua beatum repet., sed dei. la. g) potum 2. p.
Cap. 36. a) corr. m. al. quas l a ; OJB. p. b) con: adtigit l a ; ut o. p. pervenit p.
1) Marsas (Gironde, arr. Blaye, cant. St.-Savin); cf. Longnon p. 547.

Invitotus autem Badegyselus *•' Cenomannorum episcopus quodam loco diocesis suae 0 ad 581-58«.
basilicam beati viri et nomine et reliquiis consecrandam °. Celebrata solemnia d , in-
vocantes nomen sancti Martini, duo paralytici gressum, caecusque unus visum reeepit.
36. Agustus enim* quidam civis urbis" Turonicae, dum nimium renium dolore
5 laborat, contractis pedibus et prope ad ipsos reduetus 0 renes, pessime debilitatur; in
qua infirmitate per duorum annorum curricula laboravit. Deinde a suis commonitus,
basilicam sancti expetüt, ibique per septem dies ieiunans et orans, dempto dolore
directisque pedibus, sanus abscessit.
37. Hoc tempore et mulier quaedam, dum, discedentibus paribus, sola tantum
10 remansit ad telam, apparuit ei sedenti umbra teterrima, quae arripiens puellulam trahere
coepit. Ad illa vociferans et plangens, cum nullum aspiceret auxilium, viriliter tamen
resistere conabatur. Post decursa vero duarum aut trium horarum spatia regressae
mulicres reliquae, invenerunt eam semivivam humo iacentem, nihil penitus loqui posse.
Innuebat* quidem illa manu; sed nihil intellegentibus, haec muta permansit. Umbra
15 vero, quae ei apparuerat, in tantum hominibus domus illius insidiata est, ut relinquentes
locum alibi conmigrarent. Post duorum vero aut trium mensuum diebus decursis, ad
basilicam puella" veniens, eloquium recipere meruit. Sicque euneta qua 0 pertulerat ore
proprio enarravit.
38. Igitur* Catolaunensis" diaconus, ut mos 0 genti d est, alias matutinas 0 gratias
20 celebrantibus f , potum hauriret, oculorum araissione raultotur, recognoseensque« reatum
suum, et se non dignam proposito rem gessisse, suspenditur a eibo potuque, pernoetans
in vigiliis", orationi adsistens. Interea dum haec ageret, fama, quae totum late con-
plcxuit 1 orbem, ad eius aures usque pervenit, esse k apud Turonus Martinum antestitem,
ad cuius sepulchrum saepe talium infirmitatum clades depulsa quiesceret. Nec raoratur
25 diaconus, sed ilico iter 1 institui iubens, ad basilicam sanctam non dubius de virtute
beati viri pervenit, ibique prostratus solo, orationi"1 subnixus, die tertia apertis oculis
lumen reeepit. Ego vero dum cautior " nitor extorquere veritatem, cur ei haec evenis-
sent, haec ab eo didici. 'Ante hos', inquit, 'septem menses, dum, commoto matutinis
signo, eclesiam peterem, obviam habui unum amicorum meorum; in cuius amplexus et
30 oscula ruens, sciscitare coepi, si cuncto domui prospera 0 reliquisset. Tunc revocatus a
via, potum cum eodem haurire coepi. Postquam autem caritotem per pocula explevissc
visum est, vale dicta, diseessit. Quo abeunte, tanto oculi mei glutino coniunetis palpe-
bribus" adhaeserunt, ut eos nullatenus aperire possim0-. Denique cum in hac infirmitate
tristis abirera, desiderium habui sepulchrum beati antestitis visitare; die autem tertio
35 postquam veni, cum eius sepulchro adsisterem, subito febris magna oculos meos arri-
puit. At ego ingemere vehementer coepi et sancti auxilium fortiter deprecari; ilico
Capp. 35—38. l a . 2.
Cap. 35. a) Badegisilus 2 ; Badogisilus p. b) venit add. p. c) consecrandum l a , corr.
vi. al. d) sollemnitate corr. sollemnia 2.
40 Cap. 36. a) sie la. p; om. 2. b) u:rbis. j'as. i l a . c) sie 2 et JB. al. la; om. p,
Cap. 37. a) e superscr. 2 ; Iminebatjp. b) puelle 2, corr. c) con-. m. al. quae l a ; que 2. p.
Cap. 38. a) cum add. 2. b) Cautal. 2, COJT. c) illi JB. S. XII. add. la. d) gentiu
ali:s corr, genti e aliis 2. e) corr. JB. S. XII. matutinales l a . f) cum add. JB. S. XII. la; habet p.
g) recognoscentesque l a , COJT. h) et add. JB. S. XII. la; orationibusque insistens p. i) con: JB.
15 s. XII. conpleverat l a ; conplevit p. k) JB. S. XII. add. scilicet l a . 1) inter l a , con: m) ora-
tione 2. n) corr. JB. s. XII. cautius l a . o) prosperam 2, corr.; prospere p. p) palbebrü: corr.
palbebris 2; palpebris p. q) possem 2. p.
1) Badegisilus domus regiae maior post Innocentium Cenomannorum episcopus factus, conc.
Matisc. IL a. 5 8 5 . subscripdt; cf. H. Fr. VI, 9. Obiit a. 5 8 6 (cf. H. Fr. VIII, 39J, post-
50 quam 5 annos ecclesiam rexit, sexto ineunte. Itaque a. 5 8 1 . episcopus creatus est.
autem erumpens ex oculis meis sanguis noctem pepulit diemque reduxit'. Haec nobis
diaconus effatus*, incolomes remeavit ad propria.
39. Erat enim mulier quaedam caeca, quae, contractis retrorsum manibus ac
pedibus*, cum parentum solatio celebrare beatam festivitatem gloriosi antestitis expe-
tivit. Quae cum die tertia post decursa festivitate ad domum redire cupiret, prostrata" 5
in sanctam basilicam orare coepit, ut ei Dominus solitam misericordiae suae opem
dignaretur ostendere. Quod dum cum lacrimis peteret, ilico directis manibus ac pedi-
bus stabilitis, ad sanctum addueta sepulchrum, gratias pro aeeepta sospitate peregit.
Post haec rogat, se deduci ad ostium, ubi prostrata iterum dicit suis: 'Non hinc 0 con-
surgam, nisi prius mihi lumen oculorum reddat, qui pedum manumque d restituit usum'. 10
Haec ea dicente, subito inergumini torqueri se proclamant et Martini adesse praesen-
tiam confitentur. Sed dum e diabolus, qui ab initio mendax est, ad credendum minime
admittitur 1 , rebus« ipsis viri praesentia declaratur. Nam femina haec, quae paulo ante
directo fuerat, nunc inluminata, adesse beatum antestitem, adprobavit.
40. Modico autem succedente spatio, iacebat paralyticus unus in grabato, qui ex i5
Biturigo plaustro devectus advenerat. Ipse etiam pari modo virtute beati antistitis
visitatus, surrexit incolomis, suisque redditus gressibus, parentum speetante caterva,
sanus excipitur.
41. His diebus puella quaedam iam* ex libertis parentibus proereata, a filiis
patroni, confracta übertäte, ad iugum servitutis addicitur; unde factum est, ut, illa non 20
adquiescente iniustis dominis quiequam operis exercere, catenis et conpedibus vinecretur.
In qua custodia dum, aliis beatam festivitotem expetentibus, resederet, flens et heiulans,
cur non interesset beatae festivitati, subito trabis, in qua pedes eius artati erant, scin-
ditur, et haec quasi iam libera, nexa quidem catenis, elapsa beatam basilicam expetivit.
Verum ubi primum pedes eius sacra limina contigerunt, statim confraetae catenae »5
caeeiderunt a collo eius, et sie incolomitote pariter übertatique" donata est.
42. Quid si ad ipsa* beatae vitae scripta recurram? Numquid non erit admira-
bile, quod sacer ille huius historiae liber circumdatus flammis, nec consumptus est nee
adustus? Monachus igitur Maioris monasterii ex iussu abbatis ad cellulam aliam quasi
quiddam operaturus accessit ac pro salute animae et vitae correctione librum vitae 30
beati antestitis seeum detulit. Adveniente vero nocte, in lectulum se diuturno oppletum
Stramine collocat, librum ad caput locans. Cui dormienti apparuit vir per somnum D ,
dicens: 'Noli dorraire in his paleis, sanguine enim aspersae sunt'. Credo 0 ego, ut
mortalitos habet, aliquod in his facinus perpetratum, et ob hoc non pateretur vir d beatus,
verba laudis suae inibi volutari. Facilis 1 autem prima visio viro fuit, nec seeunda 35
commonitio valuit; tertia enim terribiliter monachum quatit. At ille surgens et ad
operam dilueulo progrediens, puerum iubet, ut paleas a lectulo detraetas igni consu-
meret, nihil de libro commemorans. Puer vero ignarus inter paleas adprehensum
fori8e eiecit et ignem accendit. Quibus in favillam redactis, cum nihil aliud nisi cineres
remansissent, apparuit liber inlaesus, de quo non latera 1 , non unum, ut veritas habet, 40
folium est consumptum. Ita virtus divina custodire dignata est alumni quodadmodo«
Capp. 38 — 42. la. 2.

Cap. 38. a) effectus l a , corr. vi. al.; afifatus p.
Cap. 39. a) hec JB. al. add. la. b) prostratam 2, corr. c) hic 2, corr. d) manuum-
que 2. p. e) con-. JB. al. cum l a ; siep. f) con: JB. al. admittatur l a . g) JB. S. XII. add. tamen l a . 45
Cap. 4 1 . a) eras. la. b) liberatique COJT. JB. al. libertateque l a ; libertateque 2, COJT.
Cap. 42. a) ipsa 2, COJT. b) somnium 2. c) Credo — volutari OJB. p. d) JB. al. add. la.
e) foras 2. i) corr. JB. al. littera 2 ; sie p. g) sie 2; quodammodo l a . p.
1) »'. e. levis.
proprii laudes, ut librum eius flamma non uriret, quem aculeus coneupiscentiae in hoc sae-
culo non adussit*. Sed nc cui incredibile videatur, codix ipse nobiscum" hodie retenetur.
43. Denique dum quadam vice iter ageremus, duo pueri de custodibus equorum
aegrotarc coeperunt, et unus quidem eorum valitudine, alter disentcria laborabat. Utrum-
5 que tarnen febris valida retenebat, lassatique talitcr, ut nec super caballorum dorsa
possint inpositi susteneri. Extractum pulverem, quod* de sepulchro sancti abstuleram"
capsella, delutum 0 aqua, ipsis haurire praeeipio. Mox, conpressa febre, restineto dolore,
uterque convaluit.
44. Inclita sunt enim miracula, quae cotidie Dominus ad laudem antistitis sui
to operare dignatur, et, ut saepe testatus sum, haec a me imperito narrare* non possunt;
tarnen, ut ipsa iraperitia praestat, elueubrabuntur", ne° oculi videantur. Malulfus qui-
dam Toronici d territurü civis aegritudine saeva conpressus, lectulo anhelus oceubuit,
ex quo tabescens incommodo, manibus pedibusque contrahitur. Quinque vero annorum
curricula in hac debilitate sustenuit. Sexto denique anno ad sancti basilicam se efferri
15 deposcit; in qua orationi decumbens, perdita debilitate, sospitatem meruit adipisci.
45. Et ne ob hoc cuiquam quae referuntur videantur incredibilia, quia nomina
singulorum non sunt in paginis praenotata, facit hoc haec causa, quia, cum a sancto
Dei incolomitati fuerint redditi, statim recedunt et aliquotiens ita clam redeunt, ut, si
dici fas est, a nemine videantur. Cumque rumor surrexerit, beati antestitis apparuisse
20 virtutem, vocatis ad nos custodibus aedis, quae sunt acte cognoseimus; nomina tamen
non semper ab his diseimus. Illos vero plerumque nominatim scribimus, quos videre
potuerimus, aut* ipsi discutimus. Venit ad festivitatem vir quidam ex Biturigo manibus
debiüs, cuius digiti in palma erant defixi in tantum, ut putaretur vermibus scatere.
Sed, celebrata solemnitate, directis ambarum manuum digitis, incolomitati donatus est;
25 viditque eum omnis populus sospitem redeuntem. Cui causa debilitotis ex hoc contigit,
quod saepem segitis die dominico conponere voluisset.
46. Mulier ex Pectavo* terreturio, cuius brachium contractis nervis emarcuerat,
ad sepulchrum beati viri veniens, in oratione vigiliisque pernoetans, brachium sanum
retulit; sed ilico a dominis in servitio maneipata, eadem ineurrit. Rcvcrtitur igitur et
30 sanatur. Tunc venientes domini eius et eam abducere nitentes, accepto de rebus sancti
pretio, quieverunt, et ita haec libertati donatur.
47. Hiscc diebus cum quidam pro dissolvendo debito, quod in neecssitatibus suis
contraexerat, interpellaretur, nec esset virtus atque facultas ad reddendum quae mutua-
verat, in carcere coartatur. Denique, cum videret creditor, quod ei nihil extorqueri
35 possit, quia nihil habebat, nec esset qui ei manum niisericordiae porregeret, artius
cura in vineula constringit, negatoque eibo potuque, dicebat: 'Ego te faciam ad omnium
documentum fame tabescere, donec omnia reddas'. Haec autem cum agerentur, sancti
antistitis reliquiae, quae Sessionico* in pago ferebantur, per plateam praeteribant.
Auditasque vinetus psallentium voces, oravit, ut cum virtus sancti antistitis visitaret;
40 stotimque dissolutis ligaminibus, nullo retcnente, basilicam sanctam ingreditur. Dehinc
a devotis redemptus, a nexu debiti absolutus est.
Capp. 42—47. l a . 2.
Cap. 42. a) ad:ussit, ras. s 2. b) corr. JB. S. XII. apud nos l a ; nobiscum usque hoc r. p.
Cap. 43. a) sie la. p; quem 2. b) JB. al. add. a l a ; abstulcrant super capsellam p. c) JB. al.
*5 add. que l a .
Cap. 44. a) narrari 2. p. b) chictabrabuntur l a , COJT. C) nec-, ras. c 2; nc contemui vel
oblivioni tradi videantur. Madulphus quidem p. d) Tur. 2. p.
Cap. 45. a) JB. al. add. quos la.
Cap. 46. a) l'ictavo 2. p.
50
Cap. 47. a) Sessionixo 2 ; Suessiouico p.
48. Factum est autem in una festivitatem, ut mulier, quae perdito lumine in
caecitate durabat, audita sancti viri miracula, alacri devotione basilicam eius expeteret.
Prostrata* autem super aridam humum ante sepulchrum, mox ut orationem fudit lumen
recipere meruit.
49. In hac solemnitate advenit puerolus, oculorum obtutibus clausis, aurium adi- 5
tibus oppilatis, oris offieiis obstruetis, manuum usibus perditis, pedum gressibus con-
demnatis. Quid plura? Ita erat* omnium membrorum usu praemortuus, ut solo spiritu
palpitaret. Ut autem locum sanctum attigit, omni prorsus debiütate submota, cum gra-
tiarum actione sanus abscessit.
50. Lupus Burdegalensis* urbis presbiter quodam tempore graviter a quartono 10
typo vexabatur, ita ut, accedente febre, neque cibum neque potum sumere possit".
Interea advenit festivitas sancti Martini antestitis. At ille, celebratos cum reliquo clero 0
vigilias, mane praecedit omnes et ad basilicam sancti' festinat. Dum autem properat,
obvium habuit Iudaeum; quo inquerente, quo d pergeret, respondit: 'Typum quartanum
ineurri, et nunc ad basilicam sancti propero, ut me virtus eius ab hac infirmitate dis- 15
cutiat'. Qui ait: 'Martinus enim nihil tibi proderit, quem terra obpremens terreum fecit;
casso eius aedem expetis; non enim poterit mortuus viventibus tribuere medicinam'.
At ille dispiciens verba serpentis antiqui, abiit quo coeperat, et prostratus coram
sanctis pignoribus, orationem fudit, repperitque ibi duas candelulas ex cera ac 0 papiro
formates. Quibus adsumptis, ad domum exhibet, inluminatisque eis, favillam papiri 30
cum aqua munda hausit 1 , mox sanitatem reeepit. ludaeus« vero ab hac infirmitate
correptus, per anni spatium ventilatus est; sed mens iniqua nec tormentis inutari potuit
umquam.
51. Chardegysilus* vero Sanctonicae urbis civis cognomento Oyso, suseeptis
nobis ad domum suam, invitat ad Oratorium, quod mater eius aedificatum beati Martini 25
reliquiis consecravit. Denique cum, expleta oratione, solliciti essemus, si ibidem virtus
antistitis ostensa fuisset, respondit: 'Ante annum tertium puerulus iste filius meus, quem
coram cernitis, cum adhuc ad matris penderet papillam, incomode agere coepit ac"
per triginta dies 0 aut eo amplius inter manus non sine labore deportabatur, donec ita
addictus d est, ut nec mammellara valeret sugere nec alium cibum. Deficiente autem so
eo, iam die sexto, postquam gravius agere coepit, deposuimus eum ante altare, flentes
atque eius obitum praestolantes. Ego autem dolorem non ferens, discessi a domo,
mandans mulieri, ut, cum obiret, statim eum 0 sepulturae locaret. Flente autem genc-
trice, iaeuit infans usque ad vesperum. Cadente autem sole, elevat 1 vocem suam,
dicens: "Dulcissima soror, ubi e s ? " Sic enim genetricera, ut blandicia infantum habet, 35
vocitare solitus erat. At illa aecurrit, dicens: "Adsum, fili dulcissime", suseeptoque«
eum h in ulnis, moxque porreeta papilla, hausto lac 1 , convaluit'.
52. His diebus quando nobis haec relata sunt unus clericorum nostrorum ventris
fluxum ineurrit cum febre ac nimia defectione stomachi*; et quae proieiebat per infe-
Capp. 48 — 52. l a . 2. 40
Cap. 48. a) Prostratum 2, COJT.

Cap. 49. a) era:t, ras. n l a .
Cap. 50. a) Burgalensis l a , COJT. JB. al.; Burdegalenen p. b) posset 2. p. c) in litura
scr. 2 ; populo p. d) qua l a ; et quo p. e) sie 2. p; et l a . f) hauriit 2, corr.; et JB. al. add. la;
h. moxque p. g) ludeis 2. 45
Cap. 5 1 . a) Chardegisilus 2. p. b) ac p. t. in litura scr. 2. c) a. eo a. dies 2; d. et eo p.
d) adduetus l a , COJT. JB. al. e) OJB. 2 ; s. eum p. f) elevavit 2. g) Susceptumque 2. h) OJB. 2 ;
eo p; post e. eras. ab:::::? l a . i) lacte 2. p et m. al. la; protinus add. p.
Cap. 52. a) stomacho 2, corr.
1) Basilica S. Martini Burdegalenris iam oblivioni data est; cf. Longnon p. 546. 50
riorem partem, pars maxima cruor erat. Et ea causa eum magis afficerat, quia cibum
quod accipiebat, invalescente nausia, statim reiciebat; sed protinus ut de sepulchri
pulvere bibit, omni infirmitate dempta, firmatus est.
53. Sed nec hoc silendum putavi, quod saepius in morte* praecipites, extenta
5 pietatis dextera, sublevavit. Denique Genitoris civis nostri servus a iudice pro furti
scelere conprehensus, patibulo düudicatur. Qui cum duceretur, nomen beati antistitis
invocabat, dicens: 'Libera me, sancte confessor Martine, ab inminente periculo'. Ad-
pensus" igitur ac solus relictus, commoto subito vento c , audivit vocem dicentem: 'Libe-
remus eum'. Et ecce a d quattuor partibus caeli concussus stipis, qui hominem susten-
10 tabat, cum inmenso e cespite in modum arboris eradicatae a terra divellitur, et sie homo
morti deditus redivivus eregitur.
Alius quoque, qui f multa« fecerat scelera, et conpunetus a Deo, paenitentiam pro
maus quae gesserat agebat, adprehensus sine causa, simili nece damnatur, invocans
semper beati confessoris auxilium. Qui cum adpensus h fuisset, disruptis vineulis, in-
15 laesus ad terram ruit. Sed mala mens hominum iterum adpendit, quem Deus eripuit.
Quod audiens abba monasterii a loco proximi, currit ad comitem, rogaturus pro eo, —
erat enim exinde quasi tribus milibus —, obtentaque cum eo rei huius vita, rediit
vivumque repperit. Quo a suspendio 1 deposito, adduxit ad monasterium profitentem
atque dicentem, quia: 'Sensi virtutem sancti Martini, qui me eripuit'.
20 54. Erat enim homo infra terminum ipsius Turonicae urbis ex vico Montis Lau-
diacensis', et homo ille erat natura simplex, nexus vineulo coniugali. Cui cum coniuge
quiescente nocte media pavor exoritur; exterritus* ac de lectulo exiliens, dum per
hospitiolum suum vagatur trepidus, vocis perdidit famulatum. Nec moratus, indicat
nutu coniugi", ut eum ad sancti basilicam exhiberet. Qui adveniens, dum ante beatum
ss sepulchrum per sex decubat 0 assidue menses in oratione, absoluta lingua, eloquium,
sicut antea habuerat, recipere meruit virtute beati.
55. Mulier Transligeritana die dominico* cum operam" exerceret, quam in die
illo fieri patrum inhibebat 0 auctoritas, manus eius contracto diriguit, digitique in pal-
mam difixi sunt. Quae dum doloribus cruciaretur, ad sanctam aedem confessoris
30 accessit vovitque, ut, si ab hac sanaretur infirmitate, nullum opus deinceps in hac domi-
nicae resurrectionis ageret die, quod huic diei esset incongruum; statimque amotis
digitis a palma, manu direeta diseessit.
56. Magna est enim pietas confessoris, quae sie arguit insipientes, ut ponens
vitium ante oculos reddat in posterum emendatos. Pro hac causa mulier alia debili-
3& tetur. Nam cum die sabbati post solis occasum, quod adiacit resurrectionis* dominicae
nocti, panem forno locaret, brachium eius dolore quatitur. Iniectumque alium et tertium
panem, manus invito lignum quod tenebat coepit adstringere; intellegensque" muüer divinae 0
se virtutis 4 [iudicioe] condemnari, velociter palam quam tenebat abiecit; nihilhominus
Capp. 52—56. l a . 2.
40 Cap. 53. a) sie 2. p; mortem l a . b) Adphensus l a , corr.; Apprehensus p. c) ventü? !a f
con: d) JB. al. superscr. la. e) inmense 2, corr. f) superscr. 2. g) multa: 2 ; multam p.
h) adphensus l a , corr.; apprehensus p. i) suspemdio, ras. s l a ; suspendo p.
Cap. 54. a) que m. al. add. la; add. p. b) :coniugi l a ; coniugit p. c) decu::bat, ras. ce? l a .
Cap. 65. a) dominica 2, corr. b) op: 2, corr. c) inhibuebat COJT. JB. al. inhibet l a ; in*
45 hibet p.
Cap. 56. a) :::d. r. 2. b) que OJB. 2. c) divina 2, COJT. JB. al. la. d) sie la. 2. p;
eoi-r. m. al. virtute l a . e) sie p; om. la. 2.
1) Monllouis (Indre-et-Loire, cant. Tours); cf. Longnon p. 2 7 5 . Ibi Perpetuus basilicam

S. Laurentii aedificavit; cf. H. Fr. X, 3 1 .
82*
non effugire potuit poenam. Nam ita manus eius cum gravi* dolore contractae sunt,
ut ungulae in ipsa difigerentur palraa. Ex hoc nullus" medici se credens posse fomento
sanari, beati basilicam expetivit, ibique fideliter orans, directis manibus sanata diseessit,
vovitque, ut per singulos menses una ebdomada ad sanctum templum 0 debeat d deser-
vire. Quod per unum annum eam observasse, manifestissime cognitum est. Post annum 5
vero, intermissa unius mensis ebdomada, non accessit 0 ad basilicam sanctam. Sedenti
vero in hospitiolo suo, oculus ei a dolore transfigitur. Illum quoque conpremens et
alius dolere 1 coepit extemplo. In unius horae momento caeca ab oculis ambobus effi-
citer. Nec mora, confessa« ad praesidia nota confugit; ibique orationem suppliciter
fundens ac paenitentiam pro neglegentia conpunctae agens, die octava, sanguine" ab 10
oculis profluente, inluminata est.
57. Hominis cuiusdam oculi crassa caliginis nube contecti, quodam gluttino con-
iunctis palpebribus fuerant obserati, et quod super deerat* viro, magnis doloribus tene-
batur. Quid plura? Festivitatem sancti cum reliquis devotus expetüt, adtente" ex-
orans, ut a virtute beati antistitis visitari mereretur in die solemnitatis. Sed sacra 15
solemnia praevenit potentia confessoris, ostendens se adesse populis, cum tenebras
pepulit lumenque refudit. Igitur ante diem tertium festivitatis hoc in atrio 0 , quod ab-
sidam corporis ambit d , orante, subito aperti sunt oculi eius, et aspiciens lucem videre
meruit. Quod cum his qui aderant cum gratiarum actione narraret, dictum est ei, ut
silens potius orationem funderet, u t e coeptam virtutem beatus f antistis celerius ad- 20
impleret. Tunc prostratus terrae, cum in lacrimis prorupisset, firmatis oculis, incolomis
a solo surrexit.
58. Post diem vero tertium huius solemnitatis erat quidam paralyticus hoc in
loco exorans, cui debilitas hac de causa, ut ipse enarravit, cvenerat. Dum esset, inquit,
puer parvulus et cum reliquis* pecorum in campo custodiain gereret, super fontem" 25
quondam 0 obdormivit; aliis quoque ad meridiem recedentibus, hic solus remansit.
Tandemque relictus a somno, dum consurgere nititur, doloribus coartatur d . Mox mem-
bris omnibus contractis 0 ac retortis extrorsum brachiis, contractis in poplite nervis,
calcaneis ad crura deductis, cum nulla esset virtus eundi, inmensae ab eo lacrimae
cum magnis voeibus effluebant. Reversis autem soeiis ad visenda pecora, hic heiulans so
invenitur. Dehinc parentum ulnis ablatus, domui restituitur. Post dies vero paucos cum
parumper a doloribus laxaretur, mendicis quibusdam deputatus est, cum quibus per
deeim aut eo amplius annos regiones 1 urbesque circumiens, ad hanc« festivitatem ad-
veniens, membris omnibus soüdatus est. Duo eadem" die caeci inluminati; duo iner-
gumini ad sepulchrum antistitis emundati sunt. 35
59. Adolescens quidam ex nostris nocturnis febribus vexabatur in tantum, ut ab
hora diei octava usque in crastinum seeunda diei hora nullam aestuandi quietem possit
accipere. Erat enim ei et* horribile omne cibum, nec quiequam unde confortaretur
aeeipiebat. Dolor etiam saevus membra omnia quatiebat, sed et pallor genas obsederat.
Dumque sie inter manus ferreretur" parentum ut aeger, aegre obtenere potui 0 , ut ad 40
Capp. 56 — 59. l a . 2.
Cap. 56. a) d. c. s. g. 2. b) corr. vi. al. nullius l a . 2 ; sie p. c) veniens add. p. d) Deo et
beato antistiti add. p. e) sit JB. al. suppl. la. f) dolore l a , con: vi. al. g) culpam add. p.
h) post s. 8 litt. ras. 2.
Cap. 57. a) JB. al. corr. snpererat l a ; sie p. b) ::adtente 2. c) o superscr. 2. d) ainbet la. 43
e) corr. m. al. quo l a . f) beati antistitis 2.
Cap. 58. a) pastoribus add. p. b) frontom l a , corr. c) COJT. JB. al. quendam l a ; sie p.
d) cohort. corr. vi. al. eoharf. 2. e) contractus la. f) urbe« regionesque 2. g) m. al. add.
quoque la. h) ea 1«, corr. JB. al.
Cap. 59. a) om. la; habent 2. p. b) corr. ferretur l a ; sie p. c) con: m. al. potuit l a ; sie p. 5o
sepulchrum beati antestitis deferretur. Tandem adlatus, de sacrosancto tumuli pulvere

deluto potui sumpsit; mox ab hac benedictione, fugato universo dolore, febris extincto
est. Nec mora, secreta digestionum loca puer expetit, deducitur in angulo ventris pur-
gandi gratia. Verum ubi voluntatem alvi flatu inpellente profudit, statim duo vermes
5 ab eo in modum serpentium processerunt, qui ita moveri oculis hominum videbantur,
ut vivere putarentur. His igitur* ab eo digestis, ilico adplene sanatus, et cibum, ut
solitus erat, hausit et potum, ruborque genis, fugato pallore", redditur, membrisque
omnibus solidatur.
60. Oportunitatis causa nuper exteterat, ut ad visitandam genetricera meam in*
10 terretorium Cavellonensis"-' urbis adirem. Sed metuens superventuras infirmitates, de
hoc pulvere, id est sepulchri beati antestitis, auferre 0 et mecum deferre praesumpsi d ,
scilicet ut, cum quempiam nostrorum morbus e aliquis invasisset, virtus sancti ope con-
suetudinaria subveniret. Igitur, ubi ad matrem accessi 1 , protinus unum puerum febris
cum disenteria arripuit, adterit« et consumit, ita ut, negato usu vescendi, de solis febri-
15 bus aleretur. Die tertia cum haec audissem, dclutum" pulverem ad bibendum porrego
raoribundo, stotimque fugata febre, sedato dolore, convaluit.
His diebus a Verano antitiste 2 audivi, quod quodam tempore, dum typi quartani
aestu uriretur, expetita 1 beati Martini basilica, quae in loco illo erat, celebrata vigilia,
fuisse sanatum. Nos vero ex hoc k itinere 1 Arverno venientes, repperimus Avitum epi-
20 scopum a tertiano typo ita graviter concuti, ut, etiam si aliquid cibi sumeret, statim
reiceret; sed de" 1 hoc pignore potui sumptu, calcata febre, roboratus est.
Duos ex pueris nostris valitudinaria febris invaserat, omniumque membrorum
iuncturas, ut ex hoc contagio plerumque adsolet, dolor saevus obsederat; sed ab hac
benedictione potati, sanati sunt.
25 Ego ipse in hoc itinere, cum dolorem dentium graviter sentirem", et iam non
solum ipsi dentes, sed omne caput venarura pulsibus ac dolorum spiculis figeretur, ac
timpora valide prosilirent, hoc praesidium expetii, sed mox, dolore depresso 0 , convalui.
O tyriacam inenarrabilera! O pigmentum ineffabile! O antidothum laudabile! O pur-
gatorium, ut ita dicam, caeleste! Quod medicorum vincit argutias, aromatum suavitates
so superat ungentorumque omnium robor supercreseit; quod mundat ventrem ut agridium 3 ,
pulmonem ut hisopum, ipsumque caput purgat ut pyretrum". Etiam non solum
membra debilia solidat, sed, quod his omnibus". magis est, ipsas illas conscientiarum r
raaculas abstergit m ac levigat. Sufficiant ergo haec huic libello, quae indite sunt. Tamen,
si adhuc miracula cernere meremur, placet ea alteri libello 4 inseri, ut ea quae osten-
35 duntur non oculi, sed magis debeant populari 8 . De cetero vero virtutem eius deposci-
mus, ut qui talia praestat ex tumulo nos iam a peccatis Deo mortuos suscitare dignetur
mortis istius de sepulchro, ut in illo resurrectionis carnis omni' tempore nobis obte-
neat indulgentiam, cum ille provehitur ad coronam.
EXPLICIT LIBER III.
40 Cap. 59. 60. l a . 2.
Cap. 59. a) ergo p. b) pallare 2, corr.
Cap. 60. a) ras. la. b) Cavillonensis 2 ; Cabilonensis p. c) corr. JB. al. adferri l a .
d) iussi 2. e) morbls 2. f) adveni 2, corr. inter scr. g) adteret l a . h) delibutum p.
i) expedita la. 2. k) hac 2, corr. 1) itinenere 2. m) superscr. 2. n) sustinerem p.
45 o) cöpresso p. p) peretrum 2. q) m. o. 2. r) ci suppl. 2. s) propalari p. t) nostre p.
1) Cavaillon urbs, quae ad regnum Burgundionum pertinebat. 2) FeraJius Cavillonensis

episcopus conc. Mathe, a. 5 8 5 . subscripsit. 3) De agridio v. Mir. S. Fidis c. 2 1 ; cum ex
diversis morbis valida contulerim agridia. 4) Cf. quae supra II, 6 0 . scripdt: T a m e n si
a d h u c meremur videre miracula, p l a c e t ea alteri coniungi libello.
198 GREGORII EPISOOPI TURONENSIS LIBER IV. DE VIRTUTIBUS S. MARTINI.
CAPITULA LIBRI IV.

1. De dolore ventris mei.
2. De lingua* et labiis meis.
3. De puero a febre sanato.
4. De contracto et caeca". 8
5. De servo Theodulfi 0 .
6. De multis infirmitatibus sanatis.
7. De uva apud Galliciam d .
8. De basilica sancti apud urbem Sanctonicam.
9. De duobus disentericis. 10
10. De patenis, quas sanctus exhibuit.
11. De Blederico, cui filii non 0 erant dati.
12. De caeca apud Tornacensim' villam.
13. De manu arida restituta.
14. De Baudegisilo debile. is
15. De homine qui cera transmisit.
16. De absolutione vincti.
17. De puero caeco.
18. De puella caeca.
19. De contracto et caeco. 20
20. De alio caeco.
21. De euglogüs, quas Motharius civis Turonicus sustulit.
22. Do contracto directo.
23. De caeca ac« debile sanatis.
24. De plurimis caecis inerguminisque sanatis. 25
25. De puella a febre sanata.
26. De carcerariis absolutis".
27. De servo Nonnichü episcopi a debilitate sanato.
28. De Claudii regalis 1 cancellarü febre inhibita.
29. De id k quod Agnes Pectavensis 1 abbatissa de nauta quodam retulit. 30
30. De virtutibus Locodiacinsis 1 "-' monasterii.
31. De fönte, quam vivens sanctus" ut oriretur obtenuit.
32. De incendio urbis Pectavae 0 .
33. De puero a febre sanato.
34. De Leudulfo amente et debile. S5
35.P De homine vinctoi.
36. De muliere obmutiscente r .
37. De frigoriticis sanatis.
38. De caecis, paralyticis et inerguminis.
39. Item s de carcerariis 1 absolutis. 40
40." De Maurano v muto.
Index, la. 2.
Index, a) lingau 2. b) et tribus energumenis add. edd. post. c) Teodulfi 2. d) Galli-
tiam 2. p. e) d. n. e. 2. f) Turnacensim corr. Tornacensem 2. g) a l a , corr. \i] absolitis 2.
i) OJB. 3a. k) eo 2, con-. p. 1) Pictavs atJbsa l a ; Pectavis abbati 2. m) Loeodiacensis 2; Loco- 45
ciagen p. n) oratione add. edd. post. 0) Pictavae 2. p. p) titulum 35. OJB. p. q) innocente
per calumuiam accusato et liberato pro v. edd. post. r) sanata add. edd. post. s) superscr. 2.
t) De carceratis laxatis edd. post. u) titulum 40. post 45. ponit p. v) Mamano p.
1) Infra Locotigiacensim scribitur.

GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER IV. DE VIRTUTIBUS S. MARTINI. 199
4L De contracto et carcerariis* laxatis.

42. De alio contracto.
43. .De" febricitentibus°.
44. De Prineipio amente.
5 45. De caeco d et contracto»•*.
INCIPIT LIBER IV.

Saluberrimo nos hortete prophete admonct, dicens: Honorandi sunt amici tui, Ps. 138,
Deus. Nihühominus et in alio psalmo: Qui timentes Dominum magnificat*, beatitudine r5. u,
copulaturb domus aeternae. Ergo perspicue patet intellectui humano, quod admoneantur
10 quique non solum ° inraunes a crimine, verum etiam noxialis criminis malo dediti, cultum
reverentes d reddere amicis Dei. Quae res non solum in praesenti saeculo tribuit bene-
ficium, verum etiam praestot e et refrigerium in futuro. Nam cum saepe videamus vir-
tutum insignia prodere de tumulis beatorum, non inmerito commovemur 1 debitam eis
honoris reverentiam inpendere, a quibus non desistimus infirmitetum remedia flagitare.
i5 Quorum preeibus et ipsam« peccaminum remissionem non dubitemus adipisci et non
modo hanc mereri, verum ab infernalibus supplieiis eorum interventu salvari. Con-
fidimus enim, quod, sicut hic morborum genera" resecant 1 , illic saevas tormentorum
poenas avertont, et, sicut hic mitigant febres corporeas, illinc restingant aeternas, et,
quomodo hic luridae leprae ulcera sordentia raundant, illic delictorum maculas k mederi
20 suo interventu obteneant, ac, sicut hic mortuorum cadavera ad vitam resuscitant, illic
peccato sepultos, ex Acharonticis stagnis 2 manu iniecta erutos, vitae aeternae restituant.
Quocirca, dum unusquisque laetificatur in gaudio proprio 1 sub patrono"1, tunc inpensius
honorem reddit debitum, cum sc senserit ab infirmitate qua detenebatur eius virtute
mundatum"; sicut nunc de beato ac toto orbi peculiare patrono Martino antistite et
25 nos et innumeri populi sunt experti; et utinam ignavia mentis nostrae pcrmitteret eum 0
sie venerari", ut decet amicura Dei, qui, tontis in nos morborum obpressis generibus,
plerumque restituit sanitati!
1. Nuperrimo autem tempore ventris dolorem * ineurri. E t licet non usquequaque
dabat solutionem, tarnen doloris raalum in illis interaneorum flexuosis recessibus vaga-
30 batur". Adhibui, fateor, saepius balneas 0 atque res calidas super ipsas alvi torturas
ligari faciebam, sed nihil mederi poterat infirmitati. Sexta etenim dies inluxerat, quod
magis ac magis dolor invalescebat, cum mihi venit in memoria, ante paucos annos,
*) Manu al. add.: XLVI. De ceco, surdo ac muto manibusque contracto. XLVII. DP.
ignis extinetioue per sancti Martini nominis invocationem la*; JB. S. XV. add.: XLVI.
35 De ceco, muto, surdo et contracto. XLVII. De incendio domorum sedato 2; edd.
post. add.: XLVI. De duobus aliis contractis. XLVII. De incendio ope eius exstineto.
Index. Praef. Cap. I. l a . 2.

Index, a) vineulatis überaus pro c. 1. edd. post. b) pueris add. edd. post. c) sanatis
add. edd. post. d) De Leodulfo caeco sanato edd. post.
40 Praef. a) magnificant l a . 2 (e corr.). b) corr. copulantur 2. c) JB. al. add. qui sunt l a .
d) corr. JB. al. reverentiae l a ; reverenter p. e) etiam et pr. r. 2. f) sie l a . p; commonemur 2.
g) ipsa l a . h) genera:: 2, i) JB. al. add. sie 2 ; reserant ita illic p. k) langoribus p. 1) p . s.
superscr. 2; p. OJB. p. m) post p. 8 litt. ras. 2. n) mänd. 2. o) desinit 9, ceteris a codice avulsis.
o) venari l a , corr. vi. al
45 Ca}}. 1. a) dolori 2, corr. b) vagabantur 2, con:; bachabatur p. c) balneaus? l a , corr.
1) Hunc librum Gregorius morte impeditus non complevit, qui quamquam capita 4 6 . et 4 7 .
in omnibus codicibus conservata iam conscripserat, titulos tarnen indici non subiecit, qui aeque
ab omnibus libris scriptis absint, 2) Cf. Prudent. cath, V, 1 2 8 ,
200 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER IV. DE VIRTUTIBUS S. MARTINI.
sicut in libro secundo huius operis contenetur scriptum ' , me ab hoc dolore sancti vir-
tute fuisse sanatum. Accessi temerarius ad locum sepulchri, proiectusque solo, orationem
fudi atque, secretius a pendentibus veüs unum sub vestimento iniectum*, crucis ab
hoc signaculum in alvo depinxi; protinus dolore sedato, sanus abscessi.
2. Quodam vero tempore lingua mihi graviter inriguerat, ita ut plerumque, dum 5
loqui velim*, balbutire me faceret, quod non mihi sine inproperio erat. Accessi autem
ad tumulum sancti ac per lignum cancelli linguam impeditam traxi; protinus tumore
conpresso, convalui. Intumuerat enim valide et totum palati" repleverat antrum. Deinde
post die 0 tertio labium mihi exilire graviter coepit. Accessi iterum quaerere sospitatem
ad tumulum; taetamque a dependentibus velis, protinus stetit venae pulsus. E t credo, io
mihi haec ex abundantia sanguinis evenisse; non tarnen sanguinem minuere studui
propter sancti virtutem. Nullam tamen mihi ultra molestiam fecit haec causa.
3. Denique puerulus parvulus gravabatur a febre et, exaesis membris, cum nullum
acciperet cibum, in hoc erat, ut spiritum exalaret. Concurrit ad me pater cum lacrimis;
cui ego indicavi, ut, delatum* ad basilicam, nocte tota vigilaret. Quod cum fecisset, is
statim puerum sanum per virtutem antestitis sancti reeepit.
588. 4 . A d festivitotem vero, quae mense q u i n t o ' celebratur, adveniens quidam, cuius
Iul. 4.
digiti in palma c o n t r a x e r a n t " ; oratione facta, digitis directis, abscessit.
Mulier vero caeca post o c t o " annos, prostrata solo coram sancti sepulchro, inlumi-
natis oculis, repedavit in locum suum. so
T r e s tunc inergumini sancti virtute mundati sunt.
No 5 v! 8 ii. 5. Eo* anno", id est Childeberthi regis tertio deeimo, ad festivitatem, quae de
beato eius transitu celebratur, servus Theudulfi 0 civis Turoniei custus suillae'', dum
nocte circa gregem creditum exeubaret, ne quiddam ex co aut bestia raperet* aut fraus
furis auferret, oculis subita caligine interfusis, lumen amisit. Qui per sex annos in 25
caecitate durans, ad hanc festivitatem advenit; post tertium vero diem sancti virtute
inluminatus, a domino' 1 est e dimissus ingenuus.
589.
Iul. 4. 6. Anno quoque quarto deeimo regis supradicti*, adveniente solemnitote" sancti,
duodecim paralytici directi, tres caeci inluminati, quinque inergumini emundati sunt.
Adfuit huic festivitati et Aridius Lemovicinae urbis abba, eui in superioribus 30
libellis meminimus *, per quem Dominus paralyticam unam, quae per octo annos car-
rucae superposito in atrio beati confessoris deeubuerat, directis vestigiis, restauravit.
Nam adserebat ipse vir D e i , sensisse se quasi beati Martini manum, cum intirmac
membra, inposito signo crucis, tactu salutari palparet.
Advenerat etiam in hac festivitate et Florentianus maior cum Romulfo5 palatii 35
Capp. 1—6. l a . 2.
Cap. 1. a) invectum 2, corr.
Cap. 2. a) vellem 2. p. b) palatum 2. c) diem tertium 2. p.
Cap. 3. a) corr. JB. al. delatus 2.
Cap. 4. a) confixerant 2. b) a. o. 2. 40
Cap. 5. a) E:o, ras. 1 2. b) superscr. 2. c) Teodulfi 2 ; Theodulphi p. d) domn:o,
ras, i la. e) m. al. add. etiam l a .
Cap. 6. a) supra supra (dei. s.) scripti 2. b) sollemnitatate 2.
1) Cf. supra II, 1. 2) Die scilicet 4. lulii mensis a. 1 3 . Childeberthi, de quo iu c, 5.

agitur. 3) i. e. suilli gregis. 4) Supra II, 3 9 ; III, 24. Cf. supra p. 459. 5) Cf. IL 45
Fr. IX, 3 0 ; C h i l d e b e r t h u s vero rex discriptores in Peotavo, invitante Maroveo episcopo, iussit
abire, id est F l o r e n t i a n u m maiorem domus regiae et Ro'mulfum palatii sui comitem — — et sie
T o r o n u s sunt delati. Utrumque die resurrectionis dominicae in urbe Turonensi fuisse, ex Fortun,
Carm. X, 1 1 . patet (cf. Carm. X, 12J, quare h. I. de festivitate aestiva agi manifestum est.
comite. Quibus non parva* admiratio fuit de gloria confessoris, per quem Dominus
talia tunc miracula dignatus est operare.
7.* Et quia Florentiani maioris memoriam fecimus, quid ab eo didicerim, nefas
puto taceri. Tempore quodam causa legationis Galliciam adiit, atque ad Mironis regis
5 praesentiam accedens, negotia patefeeit iniuncta. Erat enim eo tempore Miro rex in
civitate illa, qua decessor eius basilicam sancti Martini aedificaverat, sicut in libro primo
huius operis exposuimus'. Ante huius aedis porticum vitium camera extensa per tra-
duces dependentibus uvis quasi picta vernabat. Sub hac enim erat semita, quae ad
sacrae aedes valvas" peditem deducebat. Cumque rex sub hac praeteriens orationis
io gratia hoc templum adiret, dixit suis: 'Cavete, ne contingatis unum ex his botrionibus°,
ne forte d offensam sancti antistitis incurratis. Omnia enim quae in hoc habentur atrio
ipsi sacrata sunt'. Haec audiens unus puerorum, ait infra se: 'Utrum sint haec huic
sancto sacrata an non, ignoro. Unum scio, quia diliberatio animi est ab his vesci'.
Et statim iniecta manu caudam botrionis coepit ineidere, protinusque dextera adhaerens
1-, camerae, arente c lacerto, diriguit. Erat enim mimus 1 regis, qui ei per verba iocularia«
laetitiam erat solitus excitare. Sed non ei adiuvit cacinnus aliquis neque praestigium
artis suae, sed, cogente dolore, voces dare coepit ac dicere: 'Succurrite, viri'1, misero,
subvenite obpresso, relevamini 1 adpenso et sancti antistitis Martini virtutem pro me
deprecamini, qui tali exitu crucior, tali plaga adfligor, tali incisione disiungor'. Egressus
20 quoque rex, cum rem quae acta fuerat didicisset, tanto furore contra puerum est accensus,
ut ei manus velit abseidere, si a suis prohibitus non fuisset. Dicentibus tum praeterea k
famulis: 'Noli, o rex, iudicio Dei tuam adiungere ultionem, nc forte iniuriam, quam
minaris puero, in te retorqueas'. Tunc ille conpunetus corde, ingressus basilicam, pro-
stratus coram altare sancto, cum lacrimis precem fudit ad Dominum, nec ante a pavi-
25 mento surrexit, quam fluinen oculorum huius paginam delecti dcleret. Quo a vinculo
quo nexus fuerat' absoluto et in basilicam ingresso, rex elevatur a solo, et sie reeipiens
incolomem famulum, palatium repetivit. Testabatur autem maior praefatus, haec se ab
ipsius regis relatione m , sicut actum narravimus, cognovisse. Sic enim gloriosus pon-
tifex" suam inlustrat urbem miraculis, ut deesse non sentiatur alienis.
so 8. Praesenti vero anno Palladius 2 Sanctonicae* urbis episcopus sancti huius con-
fessoris reliquias petiit. Construxerat enim in eius honore basilicam, quam his pignoribus
consecravit, meruitque ibi suseipere miracula, qua" saepius urbs propria habet experta.
Nam post duum aut trium mensuum curricula Ütteras eius ° aeeepi, in quibus indicavit,
tres paralyticos contractis pedibus advenisse, qui statim ut in basilicam ingressi ora-
35 tionem fuderunt, directis vestigiis, sanitati d sunt redditi. Duo caeci in eo loco lumen
recipere, facta oratione, meruerunt, et amplius quam duodecim a febre frigoritica e , depulso
tremore, convaluerunt.
9. Duo de pucris nostris, clericus scilicet Dagobaldus et laicus Theodorus*, disen-
teriam cum febre patiebantur; in tantum lassati morbo erant, ut non aliter nisi manibus
40 Capp. 6—9. l a . 2.
Cap. 6. a) extr. a JB. S. XII. in litura scr. 2.
Ca}). 7. a) 6. 2. b) rvalvas 2. c) batriouibus l a , COJT. m. al. d) forsitan p. e) ex
arente COJT.? l a . f) minus l a , corr. m. al. g) pocularia l a , corr. 10 viro l a . i) relevate
appensum p. k) post f. in marg. supj>L, sed eras. 2. 1) erat 2. m) relatio l a , COJT. JB. al. n) :::pont. 2.
45 Cap. 8. a) Santonicae 2. b) quae 2. p, et m. al. la. c) JB. pr. inseruit la. d) sanati la,
corr. JB. al. e) detenti adaJ. p.
Cap. 9. a) Teodorus 2, corr.
1) Lib. I, c. 1 1 , ubi Chararicus Galidae rex laudatur. Miro, qui Theudemiro successit,
a. 5 7 0 — 5 8 3 . regnavit; v. Dahn VI, p. 5 7 0 ; Caspari l. I. p. xvi, 2) De quo v. Gl. Mart. c. 5 5 .
aliorum, cum digestionis necessitas advenisset, ab stratu sublevarentur. Sed de sepulchri

pulvere hausto, statim convaluerunt.
10. Est apud nos pateua colore sapphirino, quam dicitur sanctus de Maximi
imperatoris*- 1 thesauro detulisse, de qua super frigoriticos virtus saepe procedit. Nam
in accentu febrium quis positus, qui" cum trcmore 0 fieri solet, advenerit d , de ea aqua 0 5
hauserit, mox sanatur. Est et apud Condatensim vicum alia aeque patena a sancto
exhibita metallocristallina, similem infirmis beneficium praebens, si fideliter expetatur.
Bodilo unus de notariis nostris cum stomachi 1 lassitudine animo turbatus erat, ita ut
nec scribere iuxta consuetudinem« nec excipere, et quae ei dictabantur vix poterat
recensere. Tunc cum saepius verbis increparetur, super hanc beati viri patenam, quam 10
nobiscum esse diximus, aquam fudit, ipsamque ore transponit. Mox sensui suo redditus,
opus officii sagatius, quam consueverat, expedibat.
11. Sed quid mirum, si sensa adversitate turbata reddat hominibus, qui saepius
stcrilitatem in fecunditate convertit? Blidericus quidam Carnoteni terretorü civis, accepta
uxore, ut dono Dei procreationis suae prole ditaretur, orabat; sed nihil ex ea germinis 15
mcrebatur accipere. Tricisimus etenim* annus curriculum expedicrat, uxore sterili per-
manente, cum vir, saluberrime pro animae commodum traetans, ait uxori: 'Ecce saecu-
lum, quod" utimur, praeteriens est, et nulla inter nos subolis gignitur, qui, nobis defi-
cientibus, congestum laboris nostri debeat possedere. Accedam °', inquit, 'ad basilicam
sancti Martini et eam faciam heredem mihi, ut, liberis abnegatis, vel cum eadem quae 20
habere potero possedeam in futuro'. Consensit mulier sapiens viri prudentis consilio.
Nec mora, proceditur ad basilicam sancti, fusaque oratione, invitat abbatem secum domi
accedere. Quo accedente, tradidit ei omnem possessionem suam, dicens: 'Sint haec
omnia penes sancti Martini ditione quae habere videor, et hoc tantum exinde utar, ut
de his, dum vixero, alar'. Consignatisquc rebus, coegit abbatem manere ibi. Mirum 25
dictu! Post 30, ut diximus, annorum curricula d , in ipsa qua res suas basilicae tradidit
nocte cognovit uxorem suam, quae coneipiens peperit filium. Sed et deinceps alios
habuit, quod non ambigitur, haec e virtute sancti 1 praestitum huic viro fuisse. Verum-
tamen non refragavit, acceptis filiis, promissionem homo ille, sed eis alia loca tribuens,
quae primum sancto largitus fuerat confirmavit. 30
12. Apud Turnacensim 2 vero Cenomanici* terreturü villam, quae nunc in ipsius
sanetae basilicae ditionibus retenetur, mulier quaedam diuturna caecitate detenta et senio
praegravata, ad Oratorium villac ipsius resedens, dum stipem quaereret ac assidue sancti
Martini nomen invocaret, quadam nocte dominica coeperunt oculi eius a dolore" con-
pungi. Tunc illa prostrata coram sancto altare, erumpente sanguine, lumen reeepit. 35
Verumtamen reliquiae in ipso loco beatissiinorum apostolorum, id est Petri et Pauli,
habentur; sed haec asserebat virtute 0 sancti antistitis fuisse sanatam. Verumtamen
Capp. 9—12. la. 2.

Cap. 10. a) de repet., sed dei. 2. b) coir. m. al. si l a . c) JB. al. add. ut la. d) JB.
al. add. et l a ; add. p. e) COJT. JB. al. aqua l a . f) stomacho la. g) JB. al. add. valere l a . 40
Cap. 11. H) enim 2. b) quo 2. p. c) JB. al. add. ergo la. dl vi. al. add. la. e) JB. al.
dei. la; hoc p. () Martini add. 2.
Cap. 12. a | Cinomanici 2; Cynnomannici p. bl dulere l a , rorr. JB. al. c) se add. 2 ;
post ant. add. se p.
1) Cf. Severi V. S. Martini c. 2 0 ; ad medium fere convivium, ut moris est, pateram regi 45
minister obtulit. Illo sancto adinodiiin episcopo potius dati i u b e t , expeetans a d q u e a m b i e n s ,
ut ab illius d e x t e r a poculum sumeret. Sed Maximum Martino illam pateram dono dedisse,
Severus memoriae minime tradidit. 2) Ternay (Loire- et -Clier, arr. Vendome, cant. Montoire);
cf. Longnon p. 299.
fides nostra retenet, in multorum sanctorum virtutibus unum Dominum operari, et nec
illos disiunctos virtutibus, quos caelo pares, miraculis Dominus aequales reddit in terris.
13. Ad festivitatem vero illam, cui Aunacharius"-' Autisioderensis" urbis pontifex N
adfuit, quidam manum aridam contractamque detulit 0 , sed post diem tertiam festivitatis
5 redintegratam domum reportavit.
14. Baudegisilus quidam ex Andecavensis urbis terreturio*, Baudulfi filius, vici
Geinensis"- 2 incola, dum humoris saevi iaculo sauciatur, debilitatus oceubuit. Isque
cum a patre paupere sine operis beneficio0 pasceretur, ut basilicae sancti Martini limina
oscularet d , patrem lacrimis obortis efflagitat. Qui nec mora in navi positum, quia vehi
io altera evectione non poterat, ante pedes sancti, id est foris sepulchrum, filium devotus
exposuit. Qui per dies aliquos orationi vacans et sancti auxilium poscens, amota debili-
tate, sanitati restituitur; sicque cum genitore domi incolomis restitutus est.
15. In Ausciensi* 3 quoque terreturio erat homo Caelestis nomine, cui multa
erant apiura alvearia. Ex quibus cum examen egressum alte conscendens longa con-
15 peteret, et" ille sequens 0 nullum prorsus capiendi obteneret effectum, prostratus solo,
sancti Martini invoeat nomen, dicens: 'Si virtus tua, beatissime confessor, hoc examen.
retenere voluerit eumque ditioni meae reddiderit, quae in posterum ex eo procreato d
fuerint, mei usibus meis sumam, ceram vero ad luminaria basilicae tuae cura omni
soliditate diregam 0 '. Haec effatus1, cum adhuc terrae decumberet, statim examen apium
20 super unam arbusculam, quae viro erat proxima, decidit et insedit, coUectumque et in
alveare reconditum domi detulit. De quo infra duos aut tres annos multa congregavit.
Ex quibus cum iam amplius quam ducentas cerae libras adgregatas haberet, rumor
hostilitatis obortus est. At ille, ne votum suum perire cerneret, ceram fossa« humo
operuit. Pace quoque reddita, diaconum nostrum, ut eam peteret, arcessivit. Erat tunc
25 cum eo puer, qui renum gravissimum perferebat dolorem. Qui accedens ad virum et
cognoscens ab ore eius quae gesta fuerant, cera quae terra latebat detegi iubet. Puer
vero, qui dolorem, quem diximus, patiebatur, accepto sarculo ut terram foderet, ait:
'Si tu propitius es, sanete Martine, ad hoc munus hominis huius aspieiendum, contingat
virtus tua renes meos, et sis mihi salus, cum hanc detexero ceram'. Et percutiens sar-
30 Capp. 12 15. l a . 2.
Cap. 13. a) ras. cha l a ; Amiariiis 2. b) Audisioderensis l a , COJT. JB. al.; Autisiodorensis p.
cl adtulit 2.
Cap. 14. a) terra corr. inter scr. territurio 2. b) Geimensis l a ; Geniensis 3 a ; Gennen p.
c) o JB. al. add. la. dl corr. oscularet 2 ; sie p.
35 Cap. 15. a) c superscr. 2. b) ad corr. vi. al. at l a . c) JB. al. add. cum l a . d) sunt
add., sed dei. 2. e) dirigant 2, COJT. fl pffatas 2, corr. g) fossam 2, corr.
1) Aunacharius vel Aunarius iiatione Aurelianensis, ex patre Pastore, matre Ragnoara,

annos 4 3 , menses 10, dies 20 sedisse fertnr. Adolescens genere nobilis palatio Gunthramni
regis adscriptus erat, sed parentiis veseiis Turonos adiit, ubi ad sepulchrum S. Martini din-tus
40 comam capitis deposnlt. A Siagrio Angustodunensi disciplina ccclesiaslica imbutus, die 3 1 . lulii,
in ipsa S. Germani festivitate episeopatum Autissiodorcnsem suseepit. A. 5 7 3 . iam 4. Parisiensi con-
cilio interfuit, a. 5 8 5 . Matisconensi subscripsit, ipse Auttssiodorensc inter a. 5 7 8 . et 5 9 0 . habuit. Pelagius
papa die 5. Octob. a. 5 8 0 . d die 3 1 . Odob. a. 5 8 6 . litteras eidem dedil; a Gregorio II. Fr. IX, 41.
inter eos commemoratur, qui lurbas I'ictaviensium sanetimonialium damnavernnt. Stephanum Africanum
45 ad S. Amati Vitam, quae iam exstat, describendam exhortatus est. Annus quo obierit non constat;
colilur die 1. Kai. Oct. Cuius Vita in Gestis episc. Autissiod. (ed. Dum, ' liibliotheque hist.
de l'Yonne' I, p. 3 2 6 sqq.) scripta est. 2) Gennes (Maine- et- Loire, arr. Saumur); cf. Long-
non p. 3 0 6 . Sine dubio idem est vicus atque Gegina, cuius Fortunatus, V. S. Albini Audeg. c. 1 1 .
mentinnem ferit. 3) Auch, neque Assay (vel Azay), quod post Valesium recentiores coniecerunt;
50 cf. Longnon p. 6 0 4 sqq.
83*
culo terram, sonuit ossiculum renum eius, et statim omnis dolor ablatus est; et sie in-
colomis cum hac cera beatae basilicae praesentatus est.
16. Homo quidam urbis Turonicae iudici eulpabilis extetit, quem in vineula con-
590. pactum custodire praccepit. Advenientibus autem diebus sanctis dominicae resurrectionis,
iussit eum iudex ipse in ulteriorem Ligeris fluvii litus in alia retrudi custodia. Duce- 5
batur igitur* non solum catenis colla revinetus", verum etiam post tergum manibus
conligatis; cumque ad ripam norainati amnis atlvenissent et navigium, quo transire
deberent, praestolarentur, atque ille sancti Martini auxilium ineessabiliter flagitaret, visum
est repente custodibus, quasi ab aliquo capite verberati fuissent. Protinusque in terram
ruunt, ac catenae, quae vinetum tenebant hominem, confraetae sunt, laxatoe vero cor- 10
rigiae de manu solvuntur. Ipse autem liberum se sentiens, decumbentibus adhuc solo
hominibus, secessit ab eis et sanetae eclesiae limen ingressus est, sicque a iudice relaxatur.
Ferebant enim nonnulli, his diebus et apud Pectavensim 0 urbem vinetos ab ergastulo
careerali fuisse resolutos. Quod ambigeri d non potest, quia utriusque confessoris virtus
utramque urbem sacris potuit inlustrare e miraculis. 15
17. Puerolus parvulus nomine Leodoaldus*, servus cuiusdam Baudeleifi de vico
Andecavensi, cui Crovio • antiquitas nomen indidit, postquam renatus ex aqua et Spiritu
sancto cum reliquis infantibus ludum in platea exerecns, ut aetas illa patitur b , huc illuc-
que diseurreret, subito commotus cum impetu ventus et 0 pulverem clevans, oculos in-
fantis implevit. Qui cum d caecitate percussus doloribus cruciaretur, apparuit aviae eius 20
vir quidam per somnium 6 : 'Vade', inquit, 'ad 1 basilicam sancti Martini, et reeipiet
iui.4. visum puer iste!' Nec morata mulier, fide plena venit ad festivitatem«, recepitque in-
luminatum virtute pontificis nepotem suum.
18. Huius etenim urbis terreturii puella Viliogundis vocabulo simili conditione
caecatur. Dum ,enim cum reliquis puellulis per stratas villae ludum exercendo discur- 25
reret, venti* violentia pulvere elevato, opplevit oculos eius. Quae statim doloribus vexata
petiit parentes suos, ut eam ad basilicam sancti Martini deducerent. Quo facto, protinus
ut orationem pro ea fuderunt, inluminata est. Nobis quoque egredientibus de sanctis
missarum solemnibus oecurrerunt simul praefatus puer atque puella, dicentes, se hora
ipsa lumen virtute beati antistitis reeepisse. Quod nobis magnum praestetit gaudium 30
credentibus, quod nos virtus beati confessoris sit visitare dignata.
19. Litoveus autem quidam ex infantia sua membris debiüs, accedente febre,
caecatus est; sed ad superioreni festivitatem veniens, directis membris, lumen tamen
iui. 4. adhuc dempto, diseessit. Sed cum ad hanc iterum regressus fuisset solcinnitatem, exemptis
tenebris, lumini datus* exoritur. 35
20. In hac etiam festivitate et Leudardus*, servus Eumerii Namnetici urbis diaconi,
cum per sex annos caecitatis fuisset catena" constrictus, ad basilicam accedens, virtute
Capp. 15—20. l a . 2.
Cap. 16. a) autem 2; ergo p. b) revictus 2, corr. m. al. c) Pictavensem 2. p. d) amb-
igi 2. p. e) virtutibus add., sed dei 2. 40
Cap. 17. a) COJT. JB. al. Leudovaldus l a ; Leodowaldus 2 ; Lendonaldus p. b) JB. al. add.
dum l a . c) eras. la. d) a add. 2. e) taliter eam instruens add. p. f) abbasilicam la.
g) beati viri add. p.
Cap. 18. a) venti |a l a .
Cap. 19. a) lumen ei d a r u m c. p. 45
Cap. 20. a) Lendaidus s. Emneri p. b) t superscr. la.
1) Qui vicus iam ignotus est. Quicherat, 'De la formation francaise des anciens noms de
Heu' p. 109 sqq., vicum eundem ac Cru (Maine-et-Loire, arr. Sanmur, cant. Douc) esse cen-
suit, quam opinionem Longnon p, 3 0 4 sqq. reiecit.
beati confessoris inluminatus est. Per visionem enim somnü admonitus fuerat, ut huius
sancti auxilia flagitaret antistitis.
21. Quidam de civibus Turonicis, dum ad regis oceursum properaret, vas cum
vino unumque panem ad sepulchrum una raansurum nocte deposuit, ut scilicet in itinere
5 positus hoc haberet salutis praesidium. Quae exinde adsumpta, iter carpere coepit.
Factum est autem, ut metatum requirens, hominis cuiusdam ingrederetur hospitium,
depositisque sarcinis, mulier, quae habebat spiritum inmundum, beati Martini adventum
voeibus inmensis adnuntiare coepit ac dicere: 'Quid nos persequeris, sanetae? Quid
nos crucias, serve Dei?' Tunc hospes ille qui venerat, accepto calice, paululum vini
10 de vase illo auferens, frustram» benedicti panis cffraetam posuit in eo. Quod ubi mulier
illa quae debacchabat" aeeepit, mox cum sanguine eiecto daemonio salvata est. Alia
in eo loco mulier, quae diu a frigoris 0 aegrotabat, accepto d ab hac benedictione modico,
ut sumpsit, sanata est.
22. Silluvius* incola Baiocassinus", cum in rure positus quiddam operaret 0 , com-
15 moto vento, pavore perculsus, tremere coepit ac membris omnibus distitui, voeiferare
etiam et sibi mortem inminere testabatur. Interea concurrentibus vicinis ad speetaculum
tale, ipse d inter voces et ululatus, contractis nervis, debilitatur ad integre; et non solum'
ei e usus aurium denegatur, verum etiam et ipsum lumen caruit oculorum. Post quin- . .
deciin vero annos, dum in hac infelicitate degeret, ad festivitatem sancti Martini veniens 1 , No^, ,',
20 solidatis membris oculisque reeeptis, abscessit.
23. Nec dissimili virtute mulier Ermegundis Andecavensis civis, vici incola Cro-
viensis', contracto ac caeca, in hac festivitate direeta inluminataque diseessit. Sed et
Charimundus ex Bricilonno*- J debiüs veniens, virtute beati antestitis redintegratus est.
24. In huius etiam solemnitatis* virtute nonnulli, cooperante Christi gratia, per- Nov.n
25 senserunt. Nam Leodomundus" caecus post septem annis, Domnitto 0 post tres et tres
insuper d alii caeci in hac festivitate visum per opem beati antistitis reeeperunt; inergu-
mini plerique mundati sunt.
25. Leonis presbiteri nostri vernacula, cum ad villulam urbi proximam parentibus*
ulnis deportata secessisset, vi febris obpremitur et die ac nocte valde" in mortis dis-
30 criinine ccrnitur. Quam videns presbiter exanimari 0 violentia raorbi, nocte ascenso
equite d , ad basilicam sancti confessoris accessit, pulsansque ostium cellulae, in qua
aedituus quiescebat, virum suscitare nequivit. Cumque basilicam sanctam ingredi non
valeret, coram absida sepulchri fudit orationem, collegitque parumper de pulvere terreno,
quod secum fide plenus evexit, eumque dilutum, ut puellulae ad bibendum protulit,
35 protinus febris abscessit.
26. Fuerat nobis causa quaedam Childeberthi* regis adire praesentiam. Per-
gentibus quoque nobis b , iter per pagum Remensem ° adgressi sumus, repperimusque
hominem quendam, qui nobis relatu suo, patefactum carcerem huius d urbis, in quo inter
Capp. 20 — 26. l a . 2.
40 Cap. 2 1 . a) corr. JB. al. crustam l a ; frustam 2 ; frustra p. b) debecchabat con-. JB. al. dabaccha-
batur l a ; COIT. JB. al. debachabatur 2 ; sie p. c) frigoribus 2 ; a frigore febrium egr. p. d) aeeepta 2, corr.
Cap. 22. a) Simillimius p. b) Baiocasinus 2. p. c) operaretur 2. p, et m. aL la. d) ipso l a .
e) iussus corr. ei usus 2. f) adveniens p.
Cap. 23. a) Bricillonno 3a.
45 Cap. 24. a) sie la. p; s. die virtutem 2, et JB. al. la. b) ieodemundus 2. c) ad basilicam
prefati antistitis voniens visum recipit pro Dom. — • tres et tres p. d) JB. al. add. et l a .
Cap. 25. a) parentalibus p. b) commota add. p. c) examinari la. 2. p; corr. JB. al. exina-
niri l a ; corr. exanimari 2. d) equo 2. p.
Cap. 26. a) Childeberthi 2; Childeberti^. b) JB. al. add. ac l a . c) Remesem 2. d) u. h. 2.
50 1) V. supra c. 17. 2) Brulon (Sarlhe, arr. Fleche) coniedt Longnon p. 619.

rcliquos vinctos huius famulus tenebatur, Martini* virtute fuisse, vinctosque ab ergastulo
absolutos liberos abscessisse". Erat enim 0 huiusmodi carcer d , ut super struem tignorum
axes validi superpositi pulpitarentur', ac desuper, qui eosdem 0 obpremerent, insignes
fuerant lapides collocati. Nihil minus et ostium carceris, sera ferro munita, obducto 1
clave pessulo obserabatur; sed virtus antistitis, ut ipse relator« asseruit, lapides dimovet, 5
disicit" pulpita, catenas confregit et trabem, quae vinctorum coartabat pedes, aperuit
ac, nec reserato ostio, homines per aera sublevatos foris tecto patente produxit, dicens:
'Ego sum Martinus, miles Christi, absolutor vester. Abscedite cum pace et abite securü'
Sed cum nos ad regem accedentes huius virtutis diffamaremus miraculum, adfirmavit
rex, quosdam ex his qui absoluti fuerant ad se venisse, atque conpositionem fisco 10
debitam, quam illi' fretum' vocant, a se fuisse reis indultam. Hoc autem factum est
ante quattuor festivitatis dies in anno memorati regis sexto et deeimo.
27. Adveniente* autem festa" beati 0 , Nonnichius d s Namneticorum pontifex ad
basilicam sancti advenit, exhibens secum puerum membris debilem 0 nomine Baudegisillum.
Celebrato igitur solemnia 1 sancti, hunc, artubus restitutis, secum reduxit incolomem. 15
28. Nobis quoque cum rege morantibus, Claudius quidam ex cancellarüs* rega-
libus 4 a febre corripitur. Cumque cibum potumque nimia oppressus febre exhorruisset,
nobis quae patiebatur quaestus est, delutumque pulverem, quod de sancto" beati sepul-
chro pro salvatione levavimus, ut hausit, mox conpressa febre, sanatus est.
29. Venerabiüs vero Agnes 5 Pectavarum* sanctimoniaüum abbatissa rclatum sibi 20
ab ipso cui contigit Treverico" negotiatore, rem miraculi provenisse, sie retulit: 'Dura',
inquit 0 , 'Mettis accessissem, appellat me negotiator, unde essem. Dixi: "De Pictavis".
Dicit mihi, si aliquando ad basilicam beati Martini Turonus oecurrissem. Dixi d , quod,
quomodo 6 in r Austria ambularem, sie ibi me praesentassem. Dicit mihi, quäle bene-
ficium domni Martini senserat. Dum Mettis salem negotiasset et ad pontem Mettis 25
adplieuisset, dicit: "Domne Martine, me et puricellos« quos habeo et navicellam meam
tibi conmendo". Inter hoc" reeubantes in nave, omnes condormivimus. Mane excitans
me cum puricellis quos mecum habebara, invenimus nos ante portam Trevericam,
nescientes, quomodo venissemus, qui nos adhuc Mettis credebamus consistere; qua ratione
aut navigatum est aut volatum; sola conmendatione beati Martini nec fluvium sensimus 30
et Mosellae tumescentes 1 undas naufragas evitamus k , et, quod satis est 1 , inter saxa
nocturno tempore praeterimus incolomes, non nauta vigile, non vento flante, non remo
ducente'.
Capp. 26—29. l o . 2.
Cap. 26. a) fuis add., sed eras. la. b) m. al. add. indicavit 1«; narravit posfeu add. 2. 35
c) homini pro e h. p. d) ita tectus add. p. e) eodem obpmeret con: vi al. eosdem obprinierent la.
f) obduto l a , corr. JB. al.; obdueta p. g) revelator l a , corr. vi. al. h) dissicit lo. 2 ; p d. l a ;
deiecit p. p. i) illa 2, con-. inter scr.
Cap. 27. a) Advenite 2, rorr. m. al. b) festivitate 2 ; festo p. c) Martini add. p. d) Mon
nichius p. e) dissolutum p. f) sollemnitate 2. 40
Cap. 28. a) nostris add. 3a. b) sie 2. p; sei (ac JB. al. add.) beato (beati vi. al. add.) la.
Cap. 29. a) Pict. 2. p. b) m. al. add. scilicet la. c) abbatissa 1». al. add. la. d) D. —
psentassem »B inf. marg. suppl. 2. e) cum 2 ; dum p. f) N e u s t r i a pro in A. 2 ; in Austra p.
g) pu:ri<ellos, ras. e? l a ; puerulos meos quos p. h) corr. JB. al. hec l a ; sie p. i) tunc sevientes p.
k) evitavimus 2; evitassemus p. 1) niirabile quo add. p. 45
1) Cf. Sidon. ep. VIII, 2 (cd. liaret). 2) Cf. Waitz, 'VG.' II, 2, p. 2 8 5 . 3) Non-
nichius circa a. 5 8 2 . Namneticensis episcopus factus est; cf. H. Fr. VI, 15. 4) De cancel-
larüs regalibus v. Waitz, 'VG.' II, 2, p. 8 2 . 5) Agndom Pictaviensis S. Cruris monasterii
abbatissam a S. Germano consecratam (cf. II. Fr. IX, 4 2 j Fortunatus saepius laudibus celebravit.
Colitur die 13. Maii. 50
30. Tempore post habito, cum usque Pectavam accessissemus urbem, übuit gratia
tantum orationis monasterium Locotigiacensim' adire, quo congregata* monaehorum
caterva locaverat vir beatus. Ibi enim mortuum primum suscitasse legitur 2 , et ex Ulo
ad episeopatum" duetus scribitur 3 . Ergo desideratum ego expetens locum, prosternor
5 ad caneellos anguli, in quo dicitur defuneti spiritum rcduxisse. Post effusis0 vero cum
oratione lacrimis a c d celebratas solemniter missas, pereunetor abbatem, si aliquod ibi e
Dominus miraculum ostendisset. Asseruitque ille coram qui aderant fratribus, plerum-
que ibi inluminare caecos ac debiles integrari. 'Quid tamen nuper sit gestum, inquio,
tibi, domne, quia souicite inquiris 1 , evolvam. Mulier quaedam vicina loci« huius, para-
io lysi humore" perculsa, officio membrorum omnium usquequaque perdiderat. Quae car-
rucae inposita, bubus trahentibus, ferebatur, circumiens domos divitum, ut inopiae suae
expleret necessitatem. Ergo dum delata ad hunc locum' pavimento prosternitur, lento
eonamine accedens, velum quod sanctum tegebat cancellum devote osculatur, dicens:
"Hic te, beate confessor, adesse credo, hic te mortuum suscitasse testificor k . Confido
15 enim, quod, si volueris, poteris 1 me salvare ac sanitati restituere, sicut quondam, dis-
ruptis inferni faueibus, defuneti animam reduxisti". Haec 4 effata, genas lacrimis rigabat
ubertim, ac statim impleta oratione, quiequid aridum, quiequid contractum, quiequid
dissolutum fuit, redintegratum est mulieris in corpore a beati antistitis virtute'. Simili
sorte et alius paralyticus ad hoc accedens monasterium, ut velum ipsius cancclli attigit,
20 amota omni debilitate, sanus abscessit. Distat autem ab urbe Pectava™ quasi stadia
quadraginta.
31. Exinde egressi, Sanctonicum terreturium ingressi sumus. Cumque in quodam
convivio de beati Martini virtutibus fabularemur, haec mihi unus e civibus, adfirmantibus
aliis vera esse, fideliter* retulit. Naiogialo villa est in hoc terreturio sita, ad quam
25 cum sanctus Martinus adhuc superstes" in corpore adiret, obvium habuit virum exhi-
bentera aquam cum vasculo. Erat enim puteus 0 ille, de quo haec exhibebat, situs in
valle quasi tnille passus a villa, ex eo incolae haustam deferebant aquam. Tunc ait
vir Dei homini aquam ferenti: 'Quaeso, dilectissime, contene manum tuam et huic asello,
quem sedeo, paululum aquae ad bibendura indulge'. Qui ait: 'Si necessarium ducis
30 animal tuum adaquare, accede ad puteum et hauriens dabis ei. Nam ego quod cum
labore detuli non praebebo'. Et haec dicens, praeterüt. Quo discedente, venicns d mulier
et ipsa deferens aquam in ulnam 0 ; dixit 1 ei simiüter vir Dei. Quae« acsi Rebecca cf.Gen.24.
condam audiens nuntium Dei: 'Et tibi praebeo', ait, 'et asino tuo potum, nec mihi labor
est, ut iterum hauriam. Tantum voluntas tua fiat, qui iter pergens necessitatem pateris'.
35 Et posito vasculo, dedit asino illi" bibere. Quae, iterum haustam aquam, impleto
vasculo, revertebatur ad villam. Quam prosequens sanctus, ait: 'Reddarn tibi pro mer-
cede beneficium, quia adaquasti asinum meum'. Et, positis genibus in terra, oravit ad
Capp. 30. 3 1 . l « . 2.
Cap. 30. a) congregatam m. catervam 2. p. b) episcopatus l a . c) effusas — lacrimas 2. p.
40 d) ad COJT. JB. s. XII. ac 2. e) D. i. 2. f) inquires l a . g) loci: 2. h) p. h. 2. 0 JB. al.
superscr. la. k) post s. 11 litt, ras.; t. iu maj-<7. suppl. 2. 1) potes 2. m) Pictava 2. p.
Cap. 3 1 . a) superscr. 2; om. p. b) superstitis l a , corr. m. al.; sup:stes 2. c) piteus 2.
d) venit protinus m. p. e) ulna 2. f) que JB. al. add. la; digitque p. g) ilico ei add. p.
h) COJT. JB. ul. illius l a ; sie p.
45 1) In nnmmis et in cod. Sangall. Fortuiiati V. S. Hilarii c. 1 2 . L o c o t e i a c o appellatum iam

Ligugi (Vienne, arr. et cant. Poitiers) nomen fert; cf. Longnon p. 5 6 6 . In indice Locodiacinsis
scriptum est. 2) Cf. Severi V. S. Mart. c. 1 (ubi monasterii nomen non indicatum est);
Fortun. V. S. Hilarii c. 1 2 ; Greg. IL Fr. I, 4 8 . 3) Severi V. S. Mart. c. 9. 4) Cf. Gl.
Conf. c. 1 8 ; H a e c effata, g e n a s lacrimis r i g a b a t o b o r t i s .
D o m i n u m , ut loco illi fontis ostenderet venam. A c statim c o n s u m m a t a oratione, disrupta

t e r r a , fontem inmensum populis* a d m i r a n t i b u s patefeeit. Qui usque hodie beneficium
praebet hominibus conmanentibus in agro illo. I n huius enim fontis ore est lapis in
testimonium, qui vestigium retenet aselli illius, s u p e r quem sanctus sedit antistis.
591- 32. N e c illud silere p u t o , quod hoc t e m p o r e , cum P l a t o 1 episeopatum Pectavae 5
urbis adeptus est, virtus sancti fuit ostensa. D o m u s adiuneta eclesiasticae domui incendio
maximo c r e m a b a t u r , ac scintillae cum carbonibus super domus eclesiae, vento inpellente,
cadebant. Sed ille de pulvere beati sepulchri secum h a b e n s , elevatum chrysmarium 2
contra ignem, exortus subito* ventus vento illi contrarius, flammas" tecto eclesiastico
defendens 0 , alia pepulit in parte, et sie domus d eclesiae liberata est. io
33. Cum autem puer eius in valitudine acerbissima febre exustus iaceret in lec-
tulo et iam quasi exanimis haberetur, ut* de hoc pulvere" deluto porrexit infirmo,
protinus fugata febre, puer convaluit de labore. Sed ad basilicam sancti redeamus.
34. Cum autem ante hos annos terrae motus magnus terram coneuteret, euneta-
que valde moverentur quasi in uno momento casura, Leodulfus quidam vehementer ab 15
eo excussus, non solum sensu raultotur, sed etiam omnibus membris debiüs est effectus.
Qui veniens ad basilicam sancti Turonus* et orationi paucos dies ineumbens, et voci
redditur et sensu" et membris omnibus quasi redivivus sospes est redditus.
35. Nec illuc praetermittendum puto, quod innocenter homo aecusatus per calum-
nias malorum adducebatur ad urbem vinetus loro, ut truderetur ergastulo. Cumque 20
ante basilicam sancti Petri apostoli in publicum adduetus agerem devenisset, dissolutae
sunt manus eius, dixitque custodibus: 'In hoc apparet me* a culpa quam dicitis esse
inmunem, cum meae manus divinitus sunt solutae'. Tunc illi indignantes artius 1 ' eum
revinxerunt, et insuper adhuc alio loro 0 ligamini adiecto, ut ita dicam, vineula ipsa
vinxerunt. Contigit autein eo tempore, ut nos de basilica sancti Martini per plateam 25
veniremus. Hü autem cum d nobis in obviam venientes adpropinquarent, ut primum
sancti basilicam homo vinetus aspexit, statim solutae sunt manus eius, exiüensque de
caballo in quo sedebat, pedes nostros arripuit, exponens, se iniuste damnari. Sicque,
nobis cum iudice conloquentibus, absque fatigatione diseessit.
36. Coniux Serenati hominis nostri, cum de eultura, viro praemisso, rediret, subito 30
inter manus dilapsa comitantium terrae corruit, ligataque lingua, nullum verbum ex
ore potens proferre, obmutuit. Interea accedentibus hariolis ac dicentibus, eam meri-
diani daemonü 3 ineursum pati, Ügamina 4 herbarum atque incantationum verba pro-
Capp. 31—36. l a . 2.
Cap. 3 1 . a) populus la, corr. 35
Cap. 32. ») v. s. 2. b) a JB. al. add. la; habet p; teeta aecclesiastica 2. c) defendentes 1«
(con-, m. al.). 2; avertens p. d) sie ::: ::::: ecclesiae, j-as. ecet (?) domus, superscr. domus l a ; d. ecclesiae 2.
Cap. 33. a) ut OJB., de J'JI litura scr. 2. b) dulvere l a , COJT.
Cap. 34. a) Turonos l a , corr. b) sensui 2. p.
Cap. 36. a) mea l a . 2. b) artus l a , COJT. JB. al. c) loco 2, COJT. d) in marg. suppl. 2. 40
1) Plato post Maroveum episcopus Pictaviensis a. 5 9 1 . Gregorio 2>raesenle consecralus,

-ipsius dücipulus erat; cf. Fortunat. X, 14:
U t colat Hilarium, quem d a t Martinus alumnum — — —
G a u d i a laeta p a r e t p r a e s e n t i a sancta G r e g o r i — —
Qui modo diseipulo P i a t o n e antistite summo 45
Sollemnem ecclesiae hic dedit esse diem.
Is procid dubio ipse erat, qui H. Fr. V, 4 9 . archidiaconus Turonensis dicitur. 2) Vas ad
sanctorum reliquias includendas. R. 3) De daemonio meridiano v. Mir. S. Mart. III, 9.
4) V. quae de ligaturis supra p. 582. scripsi.
ferebant; sed nihil medicaminis iuxta morem conferre poterant periturae. Cumque familia
mixto ululatu perstreperet, filius eius ad neptam* nostram Eusteniam' anhelus occurrit,
riuntians, matrem suam extremae vitae terminum attigisse. Quae adveniens ad aegrotom
eamque visitans, amotis ligaminibus quae stulti indiderant, oleum beati sepulchri ori eius
5 infudit ceraque" sofivit*. Mox sermone reddito, nequitiae dolo dirempto 0 , aegra convaluit.
37. Tempore autem, quo post obitum» gloriosissimi regis Gunthramni* Childe- Mart '28
bertes" rex° Auriüanensim urbem adivit, puerorum unus aulicorum graviter a typo
tertiano, accedentibus discedentibusque febrebus, tremore superveniente, quatiebatur. Id
cum nobis fuisset quaestus, de pulvere sancti sepulchri d porreximus; quod hauriens, con-
to presso tremore, convaluit. In sequenti vero nocte, cum dies ille, quo frangi 4 consue-
verat, advenisset, vidit per visum advenientem personam teterrimam dicentemque sibi:
'Ecce iam tempus tui tremoris advenit, quid dissimulas? Age quod consuevistü'
Haec eo dicente, advenit vir quidam vultu e splendidus, caesariae niveus, vultu decorus,
dicens ei: 'Ne tremucris, sed facito super frontem tuam signum venerandae crucis, sta-
15 timque sanaberis'. In hac visione expergefactus, munitus hoc signaculo, quo fuerat
iussus, numquam ulterius quae pertulerat 1 passus est. Ab hoc tipo reginae pueüa«
fatigata, potu huius sancti medicaminis sumptum, sanata est.
38. Non post multos dies, cum solemnitas* sancti dies annuus retulisset", nos a 4 Iuj
rege regressi, festivitati adfuiraus, in qua quattuor caeci, lumine reeepto, regressi sunt 0 ,
20 duo inergumini mundati, duo paralytici contracti, restitutis gressibus, incolomes redierunt.
39. Post paucos vero dies cum culpabiles quosdam urbis Turonicae iudicis sen-
tentia carcerali ergastulo conclusisset*, lamentantibus vinetis, virtus beati confessoris
apparuit, quae, disruptis vineulis compeditorum, liberos in basilicam abire permisit.
Sicque et hü a iudice relaxati, ad propria abscesserunt.
25 40.* Quidam in regione Cantabriae Mauranus nomine mane a lectulo consurgens,
dum" de domo egreditur, visum est ei quasi ab aliquo percussus fuerit in cervieem.
Qui protinus ruens in terram 0 , factus est tomquam mortuus d , ac per triduum solo
spiritu vivens, tamquam mortuus putabatur. Quarta autem die apertis oculis, nihil
poterat loqui. Ablata enim ei fuerat fandi e facultas. Auditis enim beati Martini mira-
30 culis, unum triantem nautis porregit, innuens cum supplicationc 1 , ut eum ad« beati
antistitis templum deferrent. Quibus" abeuntibus, ille ad domum suam' reversus, vidit
ante pedes suos aureum in similitudine triantis. Quo adsumpto pensatoque, unius soüdi
appensus est pondere. Quod ille cernens, dixit intra se: 'Reddidit mihi virtus beati
Martini meritum pro fenore, quod eius templo direxi'. E t accensus desiderio, voluit in
35 Capp. 3 6 - 4 0 . l a . 2.
Cap. 36. a) neptem 2. p. b) COIT. JB. al. ceteraque l a ; c. s. OJB. p. c) direpto l a et JB.
al. 2 ; perempto p.
Cap. 37. a) Guntranni 2. b) Gildebertus 2, COJT. C) JB. al. superscr. 2. d) potum ei
JB. al. add. la' ; ei add. p. e) tu in litura JB. al. scr. 2. i) sie 2. p; postularet l a . a*; con:
40 m. al. pertulerat l a ; COJT. JB. al. pati soleret la*. g) puella: flagitata: (corr. fagata) l a .
Cap. 3 8 . a) corr. solemnia l a ; corr. m. al. sollemnitatis sce 2 ; solemnia p. b) corr. recur-
risset 2. c) eras. la.
Cap. 39. a) contulisset 2, COIT.
Cap. 40. a) c. 39. et 40. cohaerent p. b) cum l a ; de om. 2. c) terra 2. d) post m.
45 9 litt. ras. (putabatur?) l a . e) fundi l a , corr. JB. al. f) supplicationem 2, corr. g) a l a , corr.
JB. al. h) Qui l a , corr. JB. al. i) suum 2, corr.
1) Filiam Iustini et sororis Gregorii, de quibus v. Gl. Mart. c. 7 0 , Mir. S. Mart. II, 2.
Quam Necetius in matrimonium duxisse videtur; cf. H. Fr. V, 1 4 . 2) i. e. suffivii. 3) Obiit
d. 2 8 . Martii a. 5 9 2 (non 593J, ut 'Forsch, z. Deutsch. Gesch.' XXII, p. 4 5 1 sqq. probavi.
so 4) Cf. V. Patr. VI, 1; Gl. Conf. 2 1 , ubi remissio febris fractio vel confractio dicitur.
unam atque aliam navem conscendere, sed a parentibus est retentus. Reperta* autem
tertia nave, retenere" penitus non potuit. Qua 0 ascensa, cum inpellente vento altum
mare ingressi fuissent, os eius virtus sancti antistitis reseravit. Qui, extensis ad caelum
manibus, Iocutus est, dicens: 'Gratias tibi ago, omnipotens Deus, qui me d hoc iter sulcare
iussisti. Iam enim, priusquam templum sancti tui videam, eius beneficüs sum refertus'. 5
Quibus navigantibus, Burdigala urbe adpulsi sunt; egressusque hinc de navi, ad basilicam
sancti accedens ac votum suum exsolvens, quae scripsimus ab ipsius ore relata cognovimus.
! 41. Alia vero festivitate adveniente, quae in hieme caelebratur, Maurellus quidam
ex domo Ponticonensi', servus Agini ducis 2 , qui mense Martio per incursionem nescio
quam unius poplitis perdiderat usum *, et gressum figere non Valens, adhibito sibi ad 10
geniculum fuste, ut mos claudorum est, adfuit. Is cum per triduum orationem fudissct
ad Dominum, quarta die, quod est in crastinum de festivitate, genu directo, sanus abs-
cessit. Post paucos autem dies homines qui carceris vinculis tenebantur divinitus
absoluti, sancti basilicam sunt ingressi et per iudicem immunes a damno laxati sunt.
42. Puer quidam, manibus pedibusque contractis, de villa Themello 3 in pago 15
Turonicae urbis vici Ambiacensis, adveniens ad basilicam sancti, dum inter reliquos
potentes postolaret victus stipem, visitatus a sancti virtute, directus abscessit.
43. Alius quoque puerolus Euthimi presbiteri nostri, cum in valitudine febris
nimiae incedisset ac exanimari ab eadem putaretur, de pulvere sancti sepulchri presbiter
levans ac fimbrias pallae superpositae disrumpens, secum detulit pulveremque puero hau- 20
riendum* dedit, fimbrias vero collo illius alligavit. Mox febre restineto, sanatus est.
Non dispari modo et Ulfaricus presbiter altero puero febricitenti Studium adhibens", et
ille protinus 0 febre carens, convaluit.
44. Principius quidam vir bonus, Petrocoricae* urbis civis, amentiam nescio
quam incurrisse putabatur, et tam graviter agebat interdum, ut de" sensu videretur «
excedere. Quod cum multis mensibus perferret, beati antestitis basilicam expetivit;
ibique, ut arbitror, quattuor resedens menses, abstenens se a eibo carnium ac° vino,
adiutus confessoris beati praesidio, incolomis domui suae restitutus est.
45. Et quia* rusticitas hominum, dum parum praedicationem sacerdotalem sequi-
tur, ipsa se Dei" praeparat ad offensam", quae nuper gestum fuit edicam. Leodulfus 30
quidam Biturigae urbis homo d , cum fenum seeuisset, metuens, ne adventu pluviae
venientis infunderetur et laborem suum perderet, die dominico, mane iunetis bubus, ad
pratum direxit ac super plaustrum fenum adglomerare coepit; statimque pes eius unus
quasi ardens ei e visus est, regressusque ad hospitium suum, quievit ab opere. Post
missarum vero solemnia celebrata, iterum iunetis bubus, opus coeptum pergit 1 explere, 35
conpletumque plaustrum fenu, statim oculi eius quasi a quibusdam aculeis puneti, dolo-
rem maximum intulerunt. Quibus conclusis, numquam deinceps aperire potuit. Sicque
' - per« annum integrum' 1 in caecitate permanens, ad festivitatem sancti antistitis 4 devotus
3
Capp. 40—45. l a . 2.
Cap. 40. a) Reperta a. tertiam navem 2, con: b) retineri 2 . p . c) q l a , con: vi. al. d) hoc me 2. 40
Cap. 41. a) usus 2, COJT.
Cap. 43. a) hauriens:: (ras. :t) d. l a , corr. JB. al. b) subvenit add. p. c) per virtutem
sancti add. p.
Cap. 44. a) Petrogoricae 2 ; Petragorice p. b) ut densu COJT. JB. al. ut sensui l a . c) et 2.
Cap. 45. a) Et q. r. in litura prima vi. scr. la; longum add., sed dei. 2. b) con: m. al. p. 45
ad D. o. l a . c) ostensam l a , COJT. JB. al. d) OJB. 2. e) v. ci est 2. f) coepit 2, corr.;
cepit p. g) superscr. 2. h) totum 2, in marg. corr.; om. p.
1) Ponthion (Marne); cf. Longnon p. 4 0 5 . 2) Idem Agynus H. Fr. X, 8. commemoralur.

3) Thomeau prope Amboise; cf. Longnon p. 2 9 4 . 4) De festivitate aestiva h. I. agi, re ipsa
patet, cum rusticus, postquam in foeno secando oculorum sensum amisit, anno integro praeter- 50
lapso, bonam valetudinem reeeperit.
advenit, cuius post diem tertiam* beneficio lucis, quam perdiderat, restauratus est.
Eo" tempore et alius contractus adveniens, virtute sancti directus, proprüs gressibus
ad urbem suam regressus est.
46. Advenerat quidam ex Brittania nomine Paternianus, qui caecus, mutus ac
5 surdus, manibus contractus per quoddam contagium fuerat, et confictis"-1 omnibus
membris a morbo, soli tantum pedes praebebant" homini sustentaculum. Patroni prae-
potentis hic expetüt basilicam, orationem fudit 0 , apertis oculis lucem perditam cernit d ,
manus ad usum pristinum reeepit, et se salvatum beati antistitis virtute demirans,
sospitatis suae gratiam populis declaravit. Ob huius miraculi gratiam a multis munera
10 capit, de quibus e nonnullos 1 a iugo captivitatis exemit.
47. Praesenti quoque tempore apud Burdegalensim* urbem domus una ignibus
conprehensa vehementer coepit exuri. Cumque, flaramis hinc et inde spatiantibus, aliae
domus huic discrimini" subiacerent, nec esset dubium, easdem huius fomitis calore
depasci, congregatus in circuitu populus nomen beati Martini coepit attentius invocare
15 et, ne vicinas domos virtus eius exuri permitteret, cum lacrimis deprecare; sicque ad
elevatam vocem deflentium coepit crepitus flammae decedere. Atque illis clamantibus
ad caelum, advenit subito, antistite inpertiente, praesidium; conlisumque orationi 0 sup-
püci incendium, restinxit plebs per lacrimas, quod nequiverat superare per undas. Eo
tempore puer noster Launovaldus d , cum graviter a disenteria fatigaretur, ut de pulvere
20 sepulchri aeeepit, protinus morbo caruit.
[EXPLICIT2 LIBER IV. DE VIRTUTIBUS ET MIRACULIS BEATI
MARTINI CONFESSORIS].
INCIPIT* LIBER VITAE PATRUM OPERE GEORGI FLORENTI

GREGORI TORONICIb.
IS CAPITULA.
0
1. De Romano atque Lupicino abbatibus.
2. De sancto d Illidio episcopo 0 .
3. De sancto Abraham abbate.
4. De sancto Quintiano episcopo e .
10 5. De sancto Portiano abbate.
6. De sancto Gallo episcopo.
7. De sancto Gregorio episcopo f .
Capp. 45 — 47. l a . 2. Index, la. Ib. 2. 3. 4.

Cap. 45. a^ ter superscr. 2. b) hoc loco caput 45. incipit p.
»5 Cap. 46. a) corr. JB. al. confractis l a ; conflictis p. b) pibant l a , corr. m. al. c) fundit l a
(corr.). p. d) aspexit JB. al. in litura scr. la*. e) iam JB. al. add. l a . f) nonnullis l a , corr. JB. al.
Cap. 47. aj Hurdegalemsim 2. b) discrimini: l a . c) orationibus COJT. orationis 2; s. o. p.
d) Laudonaldus p.
Index, a) 1NC1PIUNT CAPITULA 4, ubi index post prologum positus est; INCIPIUNT CAPI-
40 TULA HUIUS LIBRI 3. b) *iV Ib; Tur. 1«. 2. c) et 3. d) OJB. 2 ; Ilidio s. 3. e) OJB. 4.
f) om. 3.
1) t. e. confixis, ut saepe. 2) Animadvertas, hanc clausulam a sermone Gregorii plane

alienam esse. Prmum verba et miraculis superflua sunt, quippe quae idem ac vox virtutibus
exprimant. Huc accedit, quod Gregorius hoc opusculum alias semper D e virtutibus S. Martini
45 inscripsit. Deinde titulus confessoris ,S'. Martino h. I. tributus usui Gregoriano minime respoudet,
qui S. Martinum antistitem vel episcopum fere appellavit. Quibus de causis clausula post mortem
Gregorii adieda mihi videtur esse, id quod re ipsa patet, cum librum completnm minime reliquerit.
84*
212 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER VITAE PATRUM.
8. De sancto Nicetio episcopo Lugdunensi'.

9. De sancto Patroclo abbate.
10. De sancto Friardo reclauso*.
11. De sancto Caluppane" reclauso.
12. De sancto Emiliano et Birichone 0 abbatibus*. s
13. De sancto d Lupicino reclauso*.
14. De sancto Martio abbate.
15. De sancto Senoch e abbate.
16. De sancto Venantio abbate*.
17. De sancto Nicetio Treverorum episcopo*. io
18. D e 1 Urso et Leobatioe abbatibus*.
19. De Monegundis" religiosa.
20. De Leobardo' reclauso k -**.
Statueram* quidem illa tantum scribere, quae ad sepulchra beatissimorum martyrum

confessorumque divinitus gesta sunt, sed, quoniam quaedam" de his nuper repperi, 15
quos beatae conversationis meritum evexit ad caelum, quorumque vitae tramitem certis
relationibus cognitum eclesiam aedifieare putavi, dicere aliqua ex illis oportunitete
cogente non differo, quia sanctorum vita non modo eorum pandit propositum, verum
etiam auditorum animos incitat ad profectum. Et quaeritur a quibusdam, utrum vita 0
sanctorum an vites d dicere debeamus. A. Gellius e -' quoque et conplures philosophorum 20
vitas dicere voluerunt. Nam Plinius f - 2 auctor in tertio artis grammaticae libro ait: Vitas
anfiqui cuiuscumque nostrum dixerunt; sed grammatici pluralem numerum% non puta-
vernnth habere vitam. Unde manifestum est, melius dici vitam patrum quam vitas, quia,
cum' sit diversitas raeritorura virtutumque, una tamen omnes vita k corporis 1 alit in mundo.
Et scripsi, fateor, in inferiore 3 confessorum libro aliqua de quorundam vitam m quae in 25
corpore operati sunt breviora, idcircoquia, cum de" Dei virtute ingentia censeantur,
*) et Secundello a t e m p t a t o r e 0 diabolo deeepto add. la' (om. la).

**) in Maiori monasterio p r o p e T u r o n u m add. edd.
Index, la. Ib. 2. 4. Praef. la. Ib. 2. 3. 4.

Index, a) om. 3. b) Caluppano 4 ; r. OJB. 3. 0) sie 4 ; Brachiuue l a . o. 2. 3. d) om. 4. 30
e) Senoc 3 ; Sinocb 4. f) sancto add. 3. g) Leup. COJT. Leop. 1A; Leubatioque 4. b) Mona-
gunde 3. i) Leopardo 14; Leubardo 4. k ) Explicit capitula. Incipit über patrum vite (ieorgii
opere Gregorii Florentii Turoniei episcopi add. 3, ubi prologus deest.
Praef. a) titulum udd. PRAEFATIO INCP l a ; PRAEFATIO 16. 2. b) om. 4. c) vita 8 1«;
vita corr. JB. al. vita IL. 2. d) vita l a . e) sie 4; Agellius rell. f) Plenius 1«. b. g) OJB. l a . 6. 2. 35
h) putant l a . b. 2. i) utrumque add., sed dei. 2. k) vita:, ras. e 2. I) eorporalis alit Ib.
in) sie Ib. 2. n | OJB. 4. o) ateptare la*.
1) Laudantur Nodes Atticae I, 3, 1. et XIII, 2, 1. Agellium medii aevi scriptores haud

raro Aulum Ge/lium nuneupaverunt. 2) Quos Plinius senior de grammatica edidit libelli
(cf. H. Nat. praef. 28J iam non exstant; v. Schottmüller, De C. Plini Secundi libris yramma- 40
ticis particula prima. Bonnae 1 8 5 8 , p. 3. 3) Re vera liber In Gl. Conf. in codicibus mss.
Vitam Patrum sequitur, quem ordinem primus restitui; cf. Gl. Conf. Praef.: Septimum d e quo-
r u n d a m feliciosorum vita. Octavum hunc scribimus de miraculis confessorum. In extremo
Historiae Fr. capite ' Vitam Patrum' ultimo quidem loco laudavit: septem Miraculorum, u n u m de
Vita P a t r u m s c r i p s i , sed causa luce darius patet. Eo enim loco librum confessorum sex priori- 45
bus adnumeravit, quia eadem continebat, miracula scilicet.
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER VITAE PATRUM. 213
parva tamen redduntur in scriptis; prolixiora quoque in hoc, quod vita * sanctorum •
vocitare voluimus, libro imperiti idiotaeque praesumimus propalare, orantes Dominum,'
ut dignetur" dare verbum in ore nostro, qui ora mutorum ad usus 0 praestinos saepius
reseravit*, et quod in sanctis praecipit scribi, reputet d ea suis in laudibus declamari e .
5 I. INCIPIT«-» DE SANCTIS ROMANO ATQUE LUPICINO ABBATIBUS.

Series euangelicae admonet disciplinae, ut dominicae largitionis pecunia nummu-
lariis fenerato cum digno multiplicationis fructu dispensante" Domino restauretur 0 cf2'5M£"h"
nec d altis defossa foveis recondatur ad detrimentum; sed, rationabili dispensatione por- cf. ib. 25,18.
recta, aeternae vitae crescat ad lucrum e , ut incipiens retributionis Dominus quae com-
10 modavit 1 inquerere cum usuris, receptis fenerationis suae duplici« satisfaetione talentis,
dicat: Fuge serve bone, quia super pauca fuisti fidelis, super multa te constituam; ib.25,21.
intra in gaudium domini tui. Praedestinatorum" est enim ista cum Dei ope' per-
ficere, qui ab ipsis eunabulorum vagitibus, ut saepe de multis legitur, Dominum scire
meruerunt, cognitumque k , numquam ab eius praeeeptionibus recesserunt neque post
15 baptismi sacramentum niveam 1 illam pollentemque regenerationis m stolam inpudicis
actibus polluerunt. Qui merito sequuntur Agnum, quocumque ierit, quos ipsius Agni
candor egregius liliis" decoris 0 nullo temptationis aestu" marcentibus 1 coronavit. His
denique sirtis, dextera inclitae dominationis extenta r , inchoantes provocat, vincentes
adiuvat, victores adornat 9 , quos nominis sui titulo praesignatos de terrenis gemitibus
20 elevans, in caelorum evehit gaudia gloriosos. De quorum niveo electionis numero et
illos esse* non ambigo, qui" Iorensis heremi opaca T lustrantes, non modo w se* Dei
templum efficerey meruerunt, verum etiam in multis mentibus Spiritus sancti gratiae 1
tabernacula paraverunt, id est Lupicinus* Romanusque, germanus eius.
(l.)".s Igitur Lupicinus 0 ab exordio aetatis suae Deum toto requirens d corde,
2& *) ut auditoribus lectoribusque salutaria et sanctis patribus digna labia mea referant
add. edd.
Praef. la. Ib. 2. 4. Cap. I. l a . 16. 2. 3. 4.

Praef. a) vita 16; quem vitam 4. b) dignatur l a , corr. m. al. c) usu 16, corr. m. al.
d) reputer 16. e) Explicit praefatio sei Gregorii episcopi Turonensis add. la; Explicit praefatio
so add. Ib; Explicit prolocus add. 4.
Cap. I. a) sie 4; DE LUPICINO ATQUE ROMANO l a . 6. 2 ; OJB. 3. b) dispensanti 4.
c) restauraretur 3 ; deferatur 4. d) post nec ras. defossa? 2. e) luctam 3. f) commodaverat 4.
g) duplicata ratione t. 4. h) Praedestinator 3. i) ope 16, COJT.; opera 4. k ) cognitoque illo
n. 4. 1) regiam 4. ra) regenationis 3. n) lilius 3. o) et ado*. 4. p) aestu:, ras, i? 2.
35 q) marcescentibus 2. 3. r) extente 2, corr. s) adornati 3. t) JB. al. superscr. 16. u) quil-
lorensis er. 3. v) opa claustrantes 3. w) mundo 3. x) se:, ras. d 16; OJB. 4. y) effici 4.
z) gratia 2. a) Lupicinum Romanumque germanum 4 ; e. g. 2. b) De Romano e t Lupicino titulum
add. 3. c) Lubicinus 3. d) c. r. 2.
1) In titulis scribendis Greg, sibi minime constat. 2) Vitas SS. Romani, Lupicini,
40 Augendi, quem Gregorius penitus ignorasse videtur, auctor vetustissimus scripsit, qui 'beatis-
dmo dominoque suo Augendo' familiariter usus erat; cf. V. Romani, AA. SS. 28. Febr.
III, p. 7 4 0 ; V. Lupicini 2 1 . Mart. III, p, 2 6 3 . Utriusque mtam Gregorius in manibus non
habuit, quamquam easdem fere res narravit. Quod ad fidem perlind, anonymus praeferendus est
Gregorio, cuius fontem ex vitis ipds pendere mihi persuasum est. Quod ad tempus pertinet, quo
45 sancti degerint, constat, Romanum 3 5 annos natum in eremum se reeepisse et a. 4 4 4 . p. Chr. pres-
byterum ordinatum esse. Quae post mortem Romani gesta sunt, V. Lupicini continet. De utroque
egit Lutolf, 'Die Glaubensboten der Schwriz' p. 2 5 0 sqq. 3) Capita ringula in codiribus quidem
in partes divisa, sed numeri nulli illis praefixi sunt. Qui ab edd. prioribus adiecti, a nobis
unrinis incluri, cum incirionibus codicum minime tonveniunt.
litteris* Institutes, cum ad legitimam transisset aetatem, genitore cogente, cum animi"
non praeberet consensum, sponsali vinculo nectitur'. Romanus vero adhuc adolescen-
tior, et ipse ad 0 Dei opus animum extendere cupiens, nuptias refutavit d . Parentibus
vero relinquentibus saeculum, hü communi consensu e heremum concupescunt; et acce-
dentes simul 1 inter illa Iorensis deserti secreta, quae 1 inter Burgundiam Alamanniam- 5
que sita* Aventicae adiacent civitati, tabernacula figunt, prostratique solo, Dominum
diebus singulis cum psallentü modolamine" deprecantur, victum de radicibus quaerentes
herbarum. Sed quoniam livor illius qui de caelo dilapsus est semper insidias humano
generi consuevit intendere, contra hos Dei servos armatur hosque per ministros suos
a 1 coepto itinere nititur revocare. Nam lapidibus k urguere eos daemones per dies 1 10
singulos non desinebant, et quotienscumque genua ad orandum1" Dominum deflexissent,
statim imber lapidum super eosdem", iacentibus daemonüs, deruebat 0 , ita ut saepe vulne-
rati inraensis dolorum cruciatibus torquerentur. Interea aetos adhuc inmatura coepit
iniurias cotidianiP hostis metuere, nec passa diutius sufferre dolores, relinquensi here-
mum, ad propriam redire deliberaf. Sed quid 3 invidia non cogat 3 inimici'? Verum 15
ubi, relinquentes hoc habitaculum quod expetierant, ad villas manentium sunt regressi",
domum cuiusdam pauperis ingrediuntur. Percunctatur mulier, de quo itinere milites
Christi venirent. Respondent non sine confusione, se relinquisse T heremum, et quae w eos
causa a coepto distulerit opere, per ordinem pandunt. At illa ait: 'Oportuerat vos, 0
viri Dei, contra insidias diaboli viriüter dimicare nec formidare x eius inimicitias, qui? 20
saepius ab amicis Dei superatus oceubuit. Aemulus est enim sanetitati, dum metuit,
ne, unde ille perfidia vilis z corruit, genus humanuni fide* nobilitatum ascendat'. At illi
conpuneti corde, et seorsum descreti a muliere, dixerunt: 'Vae nobis, quia peceavimus
in Deo" dimittendo 0 propositum d nostrum. Ecce nunc a muliere arguimur pro ignavia.
Et qualis nobis in posterum erit vita, si e ea, unde astu f inimici expulsi fuimus«, non 25
repetomus?'
(2.) Tunc armati vixillo crucis, sumptis in manu bacellis, regressi sunt ad here-
mum. Quibus venientibus, iterum eos insidia daemonis" lapidibus coepit urguere; sed
persistentes in oratione, obtenuerunt a Domini misericordia', ut, remota temptatione,
überi k ad illum divini eultus famulatum expeditique perseverarenk His denique in so
oratione vaeantibus, coeperunt ad eos turbae fratrum hinc 1 et inde confluere et audire
verbum praedicationis ab eis. Cumque iam beati heremitae populis, ut diximus, publi-
cati fuissent, fecerunt sibi monasterium, quod Condatiscone1"-4 vocitari" voluerunt, in quo,
Cap. I. l a . 16. 2. 3. 4.
Cap. I. a) T r e v e r i s 4. b) anime 4. c) a. ad o. D. 2. d) revoeavit 3. e) consilio, 35

I*B mar^r. At cons| 4. f) qui 3. g) sitä 16, con-. h) modulatione 4. i) accepto 3. k) lam-
padibus 16, COJT. JB. al. 1) s. d. 3. m) ad ador. 16, et e corr. 3; ad o. genu ad D. corr. m. al.
genua ad ador. D . 2. n) eodem l a , con-. m. al. o) ruebat 4. p) cottidianas 4. q) relin-
quentes 4. r) deliberant 4. s) cogitat 4. t) inimicum? 16, corr. u) egressi 4. v) sie 2. 3.
w) JB. al. superscr. 2. x) formidari 2, corr. vi. al. y) q 2, con-. JB. al.; quia 3. z) perfidiabilis l a . 6. 2 3. 40
a) fide nobilitatum post metuit habet 4. b) Deum (3). c) dimittentes 2. d) prepos. 3. e) sie
eä la, con-, f) aestu l a . 6. 2. 3. g) sumus 3. h) daemones 3, corr. i) misericordia:, ras. m 16.
k) libera 16, corr. vi. al. 1) hic 3. m) Condatiscone 16. n) vocitare 2 (corr.). 4.
1) Cuius rei auctor V. Romani mentionem non fecit. 2) Constat, Ijupicinum 'multo tem-
pore', postquam Romamis Condadisconem monasterium construxit, eremum petivisse; cf. V. Romani 45
l. I. p. 741. 3) Quid non m o r t a l i a p e c t o r a cogis Verg. Aen. III, 5 6 ; cf. II. Fr. IV, 46.
4) V. Vit. S. Romani l. I. p. 741.- Illic n a m q u e bifida in solidum c o n e u r r e n t e n a t u r a , mox
etiam ab unitate elementi iam conditi Condadiscone loco vulgus indidit n o m e n . Condatiscone
monasterium, postea S. Eugendi lurense (vulgo Saint - Oyand de Joux) appellatum, demum a
succisis" silvis et in plana redactis, de laboribus manuum propriarum victum quaere-

bant; tantusque fervor de Dei amore proximos locorum accenderat, ut congregata ad
officium Dei multitudo simul habitare non possit; feceruntque iterum aliud monaste-
rium 1 , in quo felicis" alvearis examen instituerunt 0 . Sed e t d his deinceps cum Dei
5 adiutorio e ampliatis, tertium intra Alamanniae 1 terminum monasterium locaverunt 2 . Ibant-
que vicissim hi duo patres, requerentes filios, quos divinis imbuerant disciplinis, praedi-
cantes in singulis monasterüs ea * quae ad institutionem h animae pertenebant. Lupicinus
tamen abbatis 1 super eos obtenuit monarchiam. Erat autem k valde subrius et a eibo
potuque abstenens, ita ut plerumque tertia die reficerit1. Cum autem eum, sicut cor-
10 poris humani deposcit necessitas, sitis arriperet, vas cum aqua exhiberi faciebat, in qua
manus inmersas diutius retenebat. Mirum dictu! Ita absorbebat caro eius m aquam
adpositam, ut putaris eam" per os eius m adsumi; et sie ardor sitis extinguebatur. Erat
enim severus valde in districtione fratrum, nec quemquam 0 non modo perverse agere,
verum etiam nec loqui sinebat; mulierum quoque vel colloquia vel oecursus valde
15 vitabat. Romanus ita erat simplex, ut nihil de his penitus ad animum duceret, sed
omnibus tam viris quam mulieribus aequaliter flagitatam benedictionem, Divinitatis
nomine invocato, tribueret.
(3.) Lupicinus igitur abba cum minus haberet, unde tantam susteneret congre-
gationem, revelavit ei Deus locum in heremo, in quo antiquitus" thesauri reconditi
*o fuerant'. Ad quem locum accedens solus r , aurum argentumque, quantum levare potu-
erat s , raonasterio' inferebat et, exinde coemptos" cibos, reficiebat fratrum multitudines,
quos ad Dei officium congregaverat. Sicque faciebat per singulos annos. Nulli tamen
fratrum patefeeit locum, quod" ei Dominus dignatus est revelare.
Factum" est autem, ut quodam tempore" visitaret fratres, quos in illis Alamanniae
as regionibus diximus congregatos; et accedens meridiae, cum adhuc fratres in agro essent,
ingressus est domum, in quo cibi coquebantur ad reficiendum; viditque diversorum
ferculorum apparatum v magnum pisciumque multitudinem z adgregatom, dixitque in
corde suo : 'Non est dignum, ut monachi, quorum vita solitaria est, tam ineptis utantur
sumptibus'. Et statim iussit praeparari a aeneum magnum. Cumque locatus super ignem
30 fervere coepisset, posuit in eo cunctos simul, quos paraverant" cibos, tam pisces quam
holera sive legumina, vel quiequid ad comedendum ° monachis distinatum fuerat, dixit-
que: 'De his pultibus 3 nunc reficiantur fratres, nam non dilieiis vacent, quae d eos 0 a
divino inpediant opere'. Quod illi cognoscentes, valde moleste tulerunt 1 . Tamen duo-
decim viri, habito consilio, iraeundia inflammatie, reliquerunt locum et abierunt per
S5 Cap. I. l a . 16. 2. 3. 4.
Cap. 1. a) succisus 2, corr. b) felixcis, expunet. x l a ; felix 3. c) constituerunt 2.
d) OJB. 3 ; et isdem cum 4. e) adiutorium 3. f) Alamaniae la. 6; Alama 3 ; Alemanniae 4, ut infra.
g) eam 3. b) institutione 3 ; instruetionem 4. i) abba 16. 2. k) enim 4. 1) caficerit corr.
JB. al. reficeret 16. m) ei 16, corr. JB. al. n) OJB. 4. o) quemquem 3. p) antiquitas 16,
40 corr. JB. al. q) fuerat 16, corr. JB. al. r) sot 2, COJT. JB. al. s) poterat 2. 4. t) monastbe-
rium 3. u) emptos COJT. JB. al. emptis 2 ; coemptis eibis 4. v) quem 4. w) F:actum, ras. r l a .
x) temporum 16, con: JB. al. y) eras. 3. z) magnitudinem 4. a) a. m. p. 4. b) paraverat 4.
c) commededum 3. d) qui 3. e) om. 2. f) coeperunt 2. g) inflammanti 3.
Claudio Vesontinensi episcopo (saec. VI), qui illuc se contulerat, nomen traxit (vulgo Saint-Claude);
45 cf. Longnon p. 1 9 9 ; de situ SS. XIII, p. 7 4 3 , n. 1. 1) Cf. V. Romani l. I. p. 7 4 2 : P a t e r
tamen Lupicinus in L a u c o n n o , sie n a m q u e loci fertur n o m e n , peculiarius ac liberius v e r s a b a t u r .
Est vicus Saint-Lupirin; cf. Longnon p. 2 2 6 . 2) iJoJBanujn monasterium, vulgo Romainmotier
(cant. Vaud, distr. Orbe); v. Longnon p. 226. 3) Historiola similis in V. S. Romani c. 3
(l. I. p. 144) narratur: I t a vivamus, domine f r a t e r , ut nobis c r a s t i n a h o r d e a c e a s i n c r e t a s q u e
50 solummodo p a r a r e iubeas in m e r e n d u l a p u l t e s .
deserte vagantes* et ea quae erant saeculi delectobilia inquerentes. Revelatumque"

est statim per visum Romano, nec ei voluit divina miseratio rem actom occultare 0 .
Regresso quoque abbate ad monasterium, dicitque d ei: S i e sie futurum erat, ut ad
dispersionem fratrum abires, utinam nec accessisses 1 ad eos'. Cui ille: 'Noli8' ; inquid,
'moleste ferre, frater dilectissime, quae acta" sunt. Nam scias, purgatem esse aream' s
Domini, et triticum tantum reconditum in horreo, paleas autem eiectos esse foris k '.
Et ille: 'Utinam nullus abscessisset ex his! Sed nunc indica, quaeso, mihi, quanti ex-
inde abierunt'. Qui respondit: 'Duodecim viri cotornosi atque elati, in quibus Deus
non habitat'. Tunc Romanus cum lacrimis ait: 'Credo in illo divinae miserationis
respectu, quia nec illos separabit a thesauro suo, sed congregabit eos 1 et lucri eos 10
faciet, pro quibus pati dignatus est'. Et facto pro his oratione, obtenuit, ut reverterentur
ad gratiam omnipotentis Dei. Dominus autem conpungi fecit corda eorum; et agentes
paenitentiam pro excessu suo, congregaverunt singuli congregationes suas et fecerunt
sibi monasteria, quae usque hodie in Dei m laudibus perseverant. Romanus autem per-
sistebat" in simplicitate et operibus bonis, visitans infirmos et salvans eos oratione sua. 15
(4.) Factum est autem quodam tempore, dum iter ageret 0 ad visitandos fratres,
ut oecupante crepusculo" ad hospitiolum diverteret leprosorum. Erant autem novera 1
viri 1 . Susceptusque ab eis, statim plenus caritate Dei iussit, aquam calidam fieri,
a,fque omnium pedes manu propria lavit, lectulumque spatiosum fierir praeeepit, ut
omnes in uno stratu' requiescerent, non' abhorrens luridae" maculae" leprae. Quod 20
cum factum fuisset, obdormientibus leprosis, hic inter decantationes psalmorum vigilans,
extendit manum suam et tetigit latus infirmi unius, statimque mundatus est; tactuque w
salubri iterum tangens alium, et ipse protinus est mundatus. Cumque se* sensissent
redditos sanitati, tetigit' unusquisque proximum suum, ut scilicet expergefacti rogarent
sanctum pro emundatione sua. Sed cum 1 facti ab* invicem fuissent, et" ipsi mundati 25
sunt. Mane 0 autem facto, aspiciens omnes nitente d cute effulgere, gratias agens Deo
et vale dicens ac° singulorum oscula f libans, abscessit; mandans? eis, ut semper ea
quae Dei erant" et retenerent pectore' et operibus exercerent.
(5.) Lupicinus autem iam senex factus, accessit ad Chilpericum k - 2 regem, qui
tunc Burgundiae praeerat. Audierat enim eum habitare apud urbem Ianubam' 8 . Cuius so
Cap. I. l a . 16. 2. 3. 4.
Cap. I. a) vacantes 3. b) que OJB. 16. c) occulta:re, ras. e l a . d) sie l a ; dixitque,
OJB. ei 16; dicit ei 2. 4 ; ei OJB. 3. e) in marg. add. 4. f) accessisser: l a . g) post N. 6 litt,
ras. 2. h) gesta 4. i) arcam l a . k) foras 2. 3. 4 ; COJT. 2. 3. 1) eius 16. m) 1. D. 4.
n) persisteba:t, ras. n 16; persitebat 3. o) et add., sed expunet. Ib. p) crepuscula 2, corr. JB. al. 35
q) OJB. 3. r) iussit add., sed dei. 2. s) strato | quiesc. 4. t) nä 16, COJT. JB. al. n) menbrae
add., sed dei. 2. v) maculas 16. 4. w) tactu:: 3. x) post sens. JB. al. superscr. Ib. y) OJB. 4.
z) dum 16. a) ad 16. b) ipsius 3. c) M: corr. JB. al. Mane l a . d) nitenti 4. e) et 4.
f) osculo 16, corr. m. al. g) mundans l a , con: JB. r e c ; ei 16, COJT. JB. al. h) sunt 2. i) pec-
catore, ras. ca 16. k) Chilbericum 4. 1) Genovam 4. 40
1) Duo leprosi erant, teste V. Romani auetore c. 4; l. I. p, 7 4 4 : Cumque digressus G e u a -

vam, nulli omnino esset p a u p e r incessus, et certe minime signari vel agnosci cupiens publi-
catus, accidit, ut imminente v e s p e r a speluncam, qua propter a g g e r e m leprosi duo, id est p a t e r
cum filio, v e r s a b a n t u r , i n t r a r e t . 2) In V. Lupidni l. I. p. 2 6 5 . res aliter narrata est. 'Per-
sona quaedam honore dignitatis aulicae tumens vi persuasionis pauperes quosdam servitutis iugo 45
subdiderat', quos ut libertati restilueret, Lupidnus 'Galliae quondam patridum Hilpericum' adiit,
'sub quo ditionis regiae ius publicum tempore illo redadum est'. Chilpericus, Gundevechi Bur-
gundionum regis filius, a Gundobado fratre gladio interfectus est; cf. Greg, H, Fr, II, 2 8 . Cui
filia erat Chrothichildis regina. 3) Genf.
ingressus portam* tremuit regis" cathedra, qui ea hora ad convivium resedebat. Ex-
territusque ait suis 0 : 'Terrae motus factus d est', inquid. Responderunt qui e aderant,
nihil se sensisse commotionis. Et ille: 'Occurrite 1 quantotius ad portam, ne forte ali-
quis adversariR cupiens regno nostro adsit, quasi nociturus nobis; non enim sine causa
5 haec sella contremuit'. Qui protinus concurrentes, offenderunt senem in veste pellicia
et dixerunt regi de eo. Qui ait: 'Ite, adducite eum in conspectu meo, ut intellegam,
cuius ordinis homo sit'. Et statim adduetus, stetit" coram rege, sicut quondam Iacob
coram Pharaone. Cui ille ait: 'Quis' es vel unde venisti? Aut quod est k opus tuum,
vel quid necessitatis aeges, ut venias ad nos ? Edicito!' Cui ille: 'Pater' sum', inquid,
10 'dominicarum ovium, quas cum Dominus spiritalibus eibis iugi administratione m reficiat,
corporaüa eis interdum alimenta deficiunt. Ideo petimus potentiae" vestrae, ut ad
victus vestitusque necessaria aüquid 0 tribuatis'. Rex vero haec audiens, ait: 'Accipite
agros vineasque, de quibus possetis" vivere ac necessitetes vestras explere'. Qui respon-
dit0-: 'Agros et vineas non aeeipiemus, sed, si placet potestati vestrae, aüquid de fructibus
15 deügate. Quia non decet, monachos facultetibus mundanis extolli, sed in humilitote
cordis Dei regnum iustitiamque eius exquerere'. At rex, cum audisset haec verba, dedit
eis praeeeptionem, ut annis singulis trecentos modios tritici eiusdemque mensurae numero
vinum aeeipiant et centum aureos ad conparandum r fratrum indumento 8 1 . Quod usque
nunc a fisci ditionibus' capere referuntur.
20 (6.) Post haec autem, cum iam senes profeetaeque" essent v aetatis, Lupicinus"
abba scilicet et Romanus, frater eius, ait Lupicinus germano 1 suo: 'Die', inquid, 'mihi,
in quäle T monasterium vis tibi parari z sepulchrum, ut simul quiescamus?' Qui ait:
'Non potest fieri, ut ego in monasterio sepulchrum habeam, a quo mulierum accessus
arcetur. Nosti enim, quid» mihi indigno et non merenti dominus Deus meus gratiam
25 tribuit curationum, multique per inpositionem" manus meae 0 ac virtutem crucis dominicae
a d diversis langoribus sint erepti. Erit autem 0 coneursus 1 ad tumulum meum, si ab
hac luce migravero. Ideoque rogo, ut eminus a monasterio requiescam'. Pro hac vero
causa, cum obisset, in« deeim railibus a monasterio' in monte parvulo" sepultus est.
Super cuius deinceps sepulchrum magnum templum aedificatum est 3 , in quo ingens
30 frequentia populi diebus singulis aecurrit. Multae enim virtutes ibi in Dei nomine nunc
ostenduntur. Nam et caeci ibi lumen et surdi auditum et paralytici gressum plerumque
Cap. I. la. 16. 2. 3. 4.

Cap, I. a) porta 3. b) c. r. 4. c) ait ad suos 3. d) est f. 4. e) q. a. JB. al.
superscr. Ib. f) Acc. 4. g) superscr. 2. h) c. r. s. 2 ; rege 16, corr. i) qui 16, corr. JB. al.;
35 Quis — Edicito!' Cui ille OJB. 3. k) o. e. 4. 1) Pastor JB. al. corr. 3 ; i. s. 4. m) admini-
strationes eficiat l a , corr. JB. al. n) potentiam vestram 2. 3. 4. o) n. a tr. 3. p) possitis 2. 4.
q) respondens 16, corr. JB. al. r) sie 2. 4 ; conparanda l a . 6 ; conparandam 3. s) indumentum 2,
corr. t) deditionibus 4. u) pro::::::q con: JB. al. provecteq 16; proveetaeque 3. v) esset la;
eet 2. w) Luppic. 3. x) fratri 2. y) quali monasterio 4. z) parare 3. 4. a)' quod 2. 4.
40 b) inpositionü 2, corr. c) OJB. 16. d) adversis 1. 3. e) OJB. 4. f) conversus 16, COJT. JB. al.
g) undeciin 16. h) positus est add., sed dei. 2.
1) Cf. V. Lupicini l. I. p. 2 6 6 : Mox vero vigoris regii sententia promulgata, liberos

restituit libertati et Christi famulum, oblatis ob n e c e s s i t a t e m fratrum vel loci m u n e r i b u s , h o n o -
rifice fecit ad coenobium r e p e d a r e . 2) Condatiscone. 3) S. Romanus prope monasterium
45 quod Balma vocatur sepultus est, ubi soror eiusdem 5 0 0 sandimonialibus praeerat; cf. V. S.
Romani l. I. p. 7 4 3 : Illic namque in ipsis quodammodo faueibus beatissimi patris basilicam
fabricarunt, q u a e non solum virginum reeepit e x u v i a s , sed et ipsum h e r o a Christi Romanum
ambire meruit sepulturae. Quod cum destruetum esset, prioratus Saint-Romain de Roche (arr,
Saint- Claude, cant. Moirans, comm, Pratz) locum oecupavit; cf. Longnon p. 223.
SS. R. Meroving. I . 85
recipiunt. Lupicinus autem* abba obiens, intra" monasterii basilicam 1 est sepultus,
25,16.17] reüquitque Domino 0 peeuniae creditoe multiplicata talenta, id est beatas monaehorum
congregationes in eius laude devotas.
EXPLICIT DE d SANCTIS ABBATIBUS LUPICINO ET ROMANO.
IL INCIPIT* DE SANCTO ILLIDIO CONFESSORE. 6

Inter reüqua vitae" perpetuae semina, quae 0 caelestis Sator ex illo divinitatis fönte
Matth.io,38. mentes d incultae arvum vel inrigavit institutione vel dogmate fecundavit e , ait: Omnis
qui non aeeipit1 crucem suam et sequitur me, non est me dignus*. Sed et ille nihilho-
2 cor.4,10. minus vas electionis beatus Paulus apostolus dicit: Semper mortificationem Christi in
corpore vestro* circumferentes, ut1 et vita Iesu manifestetur in corpore vestro mortalik. 10
Ergo confessores Christi, quos tempus persecutionis ad martyrium non lacessivit, ipsi
sibi persecutoris [Christi1] modo, ut digni Deo haberentur, diversas abstinentiae cruces
adhibuerunt; et ut, mortificatis membris, soli illi viverent, de quo idem apostolus dixit:
Gai.2,20. Iam non vivo ego; vivit autemm in me Christus. Aspiciebant enim per illos mentis"
internae oculos Dominum caelorum discendisse ad terras, non abiectum 0 adP humilitatem, 15
sed humiliatumi misericorditer ad mundi redemptionem; aspiciebant pendentem in pati-
bulo non Deitatis gloriam, sed adsumpti corporis hostiam mundam, de qua r Iohannes
loan. 1,2». paulo ante praedixerat: Ecce Agnus Dei! Ecce qui tollit peccata huius mundi! Habe-
bant 9 in se et clavorum adfixionem, cum a timore eius confixi atque a iudieiis' divinis
exterriti, nihil indignum eius omnipotentiae in cordis" sui habitatione gerebant. Ful- 20
gebat v in his w et illud resurrectionis lumen insigne, quo angelus refulsit, dum revolvit
lapidem monumenti; quo lesus splenduit sub illa ostiorum * obseratorum inclusione, cum
inprovisus in medio [illoyj apostolici Senates adstetit comitatu 1 ; quo idem Dominus eos-
dem verbis vitae imbuens, caelesti* est evectus in arce". Inter quos et beatus confessor
Illidius ita haec omnia 0 in cordis d sui tabernaculo collocavit, ut et 0 ipse quoque templum 25
sancti Spiritus effici mereretur. De cuius 1 vita aliqua scripturus, veniam petos legen-
tibus. Non enim me artis grammaticae Studium imbuit, neque auetorum saecularium
polita lectio erudivit, sed tantum beati patris Aviti" Arverni pontificis' Studium k ad
eclesiastica sollicitavit scripta 1 - 2 ; si mihi non ad iudicium contingerent, quae ipso
Capp. I. II. la. Ib. 2. 3. 4. 30

Cap. I. a) aut l a . b) infra 16. 4. c) Dominum 3. d) DE — ROMANO OJB. l a . 6;
EXPLICIT — ROMANO OJB. 2. 3.
Cap. II. a) INCIPIT OJB. l a . 6. 2 ; totum titulum om. 3. b) p. v. 4 ; s. p. 2. c) quibus 4.
d) sie la. 2. 3. e) feci in david l a ; feeundavid 16. f) aeeepit 16. g) editores, locis quibusdam
sacrae scripturae insertis, quos textui subieere nolui, prologum interpolaverunt. h) nostro cum Vulg. 4. 35
i) et ut 16. 2. k) in corpore nostro 4; in corporibus nostris Vulg. 1) OJB. l a . 6. 2. 3. m) prima
m. superscr. la; vero 2. n) i m. 2. o) deiectum 4. p) ab humilitate 16. q) humili:atum 16.
r) quo 2. s) Habent 4 ; et in se 2. t) d. i. 2. u) coris con-. JB. al. corporis l a ; sie 16. 2. 3 .
v) Fulgeba:t: in, ras. n et et 15. w) illis 2. x) hostiarum obseraturum 3, corr. y) OJB. l a . 6. 2. 3.
z) comitatu 2, COJT. a) caelestem 4. b) arcem 4 ; De Ilidio epo sancto lemma add. 3. c) pre- 40
cepta Domini add. 3. d) cordi sui 16. e) OJB. 4. f) igitur add. 3. g) a add. (16. 3. 4).
h) Avici 16, COJT. m. al. i) pontifici 16, COJT. JB. al. k) st. ad OJB. 4. 1) scriptura. Sed 4.
1) Cf. V. S. Lupirini l. I. p. 2 6 7 : I n s p i r a t i o n e igitur pietatis ingenitae in ipso, u t dixi-

mus, L a u c o n e n s i monasterio p a t e r n u m filioll corpusculum c o n d i d e r u n t , ut quia iam g e r m a n u s
ipsius orationis locum illustrabat ad Balmam, — hic interim L a u c o n e n s e monasterium virtutibus 45
instrueret. 2) Cf. Fortunati Carmen de ludaeis conversis per Avitum episcopum Arvernum
(V, 5, 14b), ubi ad Gregorium scripsit:
Non fuit in vaeuum, quod te provexit a l u m n u m :
Sic cui mente fidem, reddis amore vicem.
praedicante audivi vel cogente relegi, qui* ea nequeo" observare; qui me post Davitici 0
carminis cannas0" ad illa euangelicae praedicationis e dicta atque apostoücae virtutis 1
historias epistolasque perduxit. De quo ea tantum capere potui, ut cognoscerem, lesum
Christum, filium Dei, ad salutem mundi venisse atque amicos eius, qui, accepta cruce *
5 austerae observantiae, sponsum" secuti sunt, dignis obsequiis honorare'. Qua de re
crudae k rusticitotis temeritatem ostendens, quae de beato cognovi Illidio 1 illo quo
possum m proferam stilo.
(1.) Sanctus" igitur Illidius' cum perfcctae vitae sanctitate polieret ac diversarum
in se gratiarum carismata, largiente Domino, congessisset, illud quod adhuc sanctitatis 0
10 eulmini deerat, Deo inspirante ac populo elegente, promeruit, ut" sacerdos Arvernae *
eclesiae et dominicarum ovium pastor elegeretur. Cuius sanctitatis fama dum per
diversos r gratiarum evehitur ascensus, non solum ipsos* Arverni terreturü terminos,
verum etiam vicinarum urbium fincs adivit'. Unde factum est, ut haec gloria Treverici
imperatoris 2 aures attingeret, cuius filia cum ab spiritu inmundo correpta" graviter
is vexarctur, et non inveniretur a quo possit erui, beatum Illidium fama detexit. Et dicto
citius ab imperatore directi pueri, sanctum senem in antedicta v repertum urbe potestati
regiae celeriter w repraesentant*. At ille, venerabiliter exceptum, de exitu y infelicis con-
quiritur filiae. Ille vero confisus in Domino, in oratione prosternitur, noctemque 2 cum
sacris hymnis canticisque spiritalibus duetam*, inmissis in os puellae digitis, nequam
20 spiritum a corpore abegit obsessae" 3 . Quod miraculum imperator cernens, inmensos
auri argentique cumulos sancto 0 offert sacerdoti. Quod ille exsecrans ac refutans, hoc
obtenuit, ut Arverna civitas quae tributa in specie triticea ac vinaria dependebat in
auro dissolveret d , quia cum gravi labore poenu 0 inferebantur imperiali. Sanctus vero,
ut aiunt, impleto vitae praesentis 1 tempore, in ipso itencris curriculo migravit ad Christum,
25 a suisque delatus, in urbe sua sepultus est 4 .
(2.) Et forsiten, ut plerumque murmurareB bomincs soliti sunt, quispiam garru-
latur", dicens: 'Non potest hic habere' inter sanetos pro unius tantum operatione mira-
culi'. Nain, si perpenditur illud quod Dominus ait in euangelio: Multik, [inquit], dieunt1 "*'
mihi in illa die: 'Domine, Domine, nonne in nominem tuo daemonia eieeimus vir-
30 tutesque" multas feeimusf Et respondebo eis, dicens0, quia non novi vos?, profecto
intellegiti, quia magis proficit ad laudem virtus egressa de tumulo, quam ea quae quis-
Cap. II. la. Ib. 2. 3. 4.

Cap. II. a) quia ea l a . 6; quia 2. 3. b) iiequ:co l a ; neque 16 (corr.). 2. c) Davi-
tica 2, corr. d) cantiones 4. e) passionis 4. f) virtus l a . g) in marg. add. 4. h) OJB. 3.
35 i) honorate 16, corr. JB. al. k) rudern pro c. 4. 1) Ilidio semper 3. m) possim 2. n) Sei 16, corr. JB. al.
o) scitati eulmen 4. p) aut, ras. a 2. q) Arvenae 2. r) deversas 2, corr. s) ipsa 3. t) implevit 4.
u) correpto 16, corr. JB. al. v) antedietam r. urbem 3. w) suppl. 4. x) representent 2, corr.
y) exit 16, corr. JB. al. •/.) sie la. b. 2. a) sie la. 6. b) obsesso 4. c) OJB. 4. d) dissolvebat 16;
desolv. 4. e) poenui (3). f) psenti 2. g) homines m. homines 3 ; murmurari 4. h) gratulatur 2.
40 i) haberi (2); hic locum h. 3. k) M. m. d. l a . 6. 2. 3. 1) d i c e n t 2 ; dicant COJT. dicent 3. m) t.
n. l a . 6 n) et virtutes 4. o) JB. al. superscr. Ib. p) eos l a , corr. q"l intelleget 2.
1) De S. Illidio quarto Aroernorum episcopo Greg. H. Fr. I, 4 5 , ex hac ipsa Vita pauca
conscripsit: quod in libro i l l o , quem de eius vita c o n s c r i p s i m u s , memoravimus. Colitur die
b. Iun. Altera quam Bollandiani ediderunt Vita auetoritate nulla pollet; cf. AA. SS. 5. Iun. I,
45 p. 4 2 7 ; Tillemont, 'Memoires VIII, p. 4 2 4 . 2) Est Maximus (a. 3 8 3 — 388J, de quo Severus
complura scripsit. 3) Quae puella in titulo, quem Ruinart protulit, die 16. Kai. Apr. apud
Arvernos sepulta esse dicitur. Sed inscriptionis anliquilas in dubium vocanda est. 4) Obiit
a. aut 3 8 4 . aut 3 8 5 , CUJB tempore synodi Treverensis a. 3 8 5 . iam Nepotianus episcopus fuisse
videatur; cf. H. Fr. I, 46. Colitur die 5. lunii; sepultus in ecclesia, quae ex ipso Saint-
50 Allyre vocata, a. 1 7 9 6 . destrueta est; cf. Longnon p. 4 8 7 .
86*
quam vivens gessit in mundo; quia illa labem habere potuerunt per assidua* mundanae
occupationis impedimento, haec vero omnem" labem ad ° liquidum caruerunt. Ergo
quia illa, ut credimus, quae sanctus Illidius ante hoc tempus operatus est, oblivioni
dato sunt d nec ad nostram notitiam pervenerunt, ea quae proprüs inspeximus oculis
expertique sumus 0 , vel quae a fidelibus agnita cognovimus, declaramus. Tempore, quo 5
Gallus episcopus 1 Arvernam regebat eclesiam, horum scriptor in adolescentia degens
graviter aegrotabat, et ab eo plerumque dilectione unica visitabatur, eo quod patruus
eius esset; erat enim 1 valitudo cum nimia storaachi pituita ac febre valida. Interea
advenit parvulo desiderium, et, credo, inspirante Deo, ut ad beati« Illidii basilicam
deporteretur; inlatusque manibus puerorum ad" eius tumulum, fusa oratione cum lacri- 10
mis, leviorem se sensit esse quam venerat. Reversusque ad domum, iterum a febre
corripitur. Quadam vero die cum gravius agere coepisset, eumque' febris asperior
solito adgravaret, et utrum evaderet, dubia sub sorte iaceret, accedens genetrix eius, ait
ad eum: 'Maestum k hodie, dulcis nate, sum habitura diem, cum 1 te talis attenet" 1 febris'.
Et ille: 'Nihil', inquid", 'prorsus, obsecro, contristeris, sed ad sepulchrum [tu 0 ] me remitte is
beati Illidii pontificis. Credo enim, et fides mea est, quod virtus eius et tibi laetitiam
et mihi tribuat" sospitatem'. Tunc sancti deportatus ad tumulum, orationem ad Domi-
num fudit, spondens prostratus0- sponte, quod r si eum obtentu 8 antestitis' sui" ab"
hoc contegio überaret, clericum se futurum; nec prorsus moraretur, si deprecatio ob-
teneret effectum'. Haec effatus, sensit protinus discedere febrem, vocatoque* 1 puero, 20
domui 1 se reportori>* deposcit Cumque in recubitu*, ubi tunc aepulabantur, fuisset in-
latus, erumpente a naribus sanguinis" copia, febris simul cruorque defluxit. Quod meritis
beati confessoria praestitum habetur probatura, Sed et" nuper Venerandi comitis servus,
cum in diuturna caecitate resederet, celebratis vigiliis, sanus abscessit.
(3.) De reliquiis 0 vero eius d haec ipse praefatus scriptor, ut actum est, propria 25
contemplatione prospexit. Dedicaverat igitur e Oratorium 1 infra domum eclesiasticam
57S/574. urbis Toronicae 1 in primo « sacerdotii sui anno, in quo cum reliquorum sanctorum
pignora" huius antestitis reliquias collocavit. Post multos vero dedicationis dies ad-
monitus' est a b k abbate, ut reliquias, quas in altari 1 ipso locaverat m , visitaret, ne ab
humore novi" aedificü umeetatae 0 , aliquid in his putredinis insederet". Quas cum 30
requirens repperisset infeetas, ablatas ex", altari contra ignem siccare coepit. Verum
ubi ligaturas illas singillatim conposuit, ventum est ad reliquias1" beati Illidii episcopi.
Denique tenens' easdem contra ignem, filum1 quo" Iigatae erant, quia v erat valde pro-
lixum w , super ardentes decidit 1 prunas et tamquam aeneum aut ferreum ab ardore
ignis incanduit. Illo quoque parvi pendente, quid filumT fieret, tantum 2 sanetae reli- 35
Cap. II. la. Ib. 2. 3. 4.

Cap. II. a) residua 4. b) omni:::labe 3 ; omni labe 4. c) aliquando c. 4. d) OJB. 4.
e) su 16, corr. JB. al. f) ei in JB. al. pro c. scr. 3. g) beate 16. h) e. ad 2. i) et eum 4.
k) Maestä 2, corr. 1) c. te t. OJB. 4. m) adveniet 4. n) p. o. i. 2. 0) OJB. l a . 6. 2. 3 . p) tribu:: l a ,
corr. JB. al.; tribuet 16. 2. q) p. s. OJB. 4. r) OJB. 2. s) optentu:, ras. s 2. t) sie lb; an- 40
tistis 3. u) diis add. 2. v) ob l a . w) quoque add., sed dei. 2. x) domu 16. y) deport.
16; portari 4. z) reeubitum 4. a) sanguis 16, COJT. JB. al. b) ei? 2, corr. c) reliquis 16,
corr. JB. al. d) illius? l o , corr. JB. al. e) vero 2. f) sie lb; Tur. reli. g) primis 16, corr.
m. al. h) pignoribus 16; pigneribus 4. i) admonitum 4. k) JB. al. superscr. lb; est abbati 4.
I) altare 3 ; altario semper 4. m) collocaverat 3. n) OJB. 4. o) umeetare 16. p) resideret 2. 45
q) ab 2. r) b. I. e. r. 4. s) retinens 4. t) fibum 16, ut infra. u) quod, ras. d 16. v) quod 4.
w) prolixmm l a . x) deiecit, in marg. JB. al. corr. decidit 4. y) q. de filo 4. z) ne add. 4.
1) A. 5 2 5 — 5 5 1 ; cf. infra c. VI. 2) Cf. Gl. Conf. c. 2 0 : D e oratorio autem nostro,

in quo reliquiae sancti Saturnini m a r t y r i s ac Martini antistitis cum Illidio confessore vel reli-
q u o r u m sanctorum collocatae s u n t ; v, Longnon p. 2 5 8 . 50
quiae siccarentur*, aestimans autem, eum iam in favilla" fuisse resolutem 0 , dehinc
sequitur et filum inlaesum. Haec videns attonitus, valde beati antistitis virtutem admiratur.
Qui non sine grandi metu unde haec abstulerat referens, gloriam eius omnibus revelavit.
Filum autem illud erat ex lana.
5 (4.) Puer erat parvulus quasi mensium decem, qui, ut res d veritotis edocuit,
ipsius beati e abnepos habebatur, gravissime incommodi accensu afficiebatur. Flebat
autem illa genitrix non minus obitum parvuli, quam illud quod non fuerat adhuc denuo f
delibutus baptismatis sacramentis. Denique, consilio habito, beati confessoris adiit
tumulum, exponit in pavimento aegrotum, qui nihil aliter quam solo spiritu palpitabat,
io atque in vigiliis obsecrationibusque coram sepulchro antistitis excubat. Cumque plausum
ales ille lucis nuntius', repercussis aus, altius protulisset, puer, qui valde exanimis pro-
iectus fuerat, convaluit; et gaudia cordis risu praecedente patefaciens, aperto divinitus
ore, evocat matrem, dicens: 'Accede hue'. At illa cum tremore et gaudio accedens,
quae numquam adhuc filii vocem audierat, stupens: 'Quid vis', inquit, 'dulcissime nate?'
i& Qui ait: 'Curre quantotius atque aquarum mihi pocula defer'. At illa persistens immo-
bilis usque ad adventum lucis in oratione, gratias agens sancto« antistiti sobolemque
devovens, abscesssit ad domum; porrectaque aqua, hausit infans, atque ab omni infir-
mitatis nexu absolutes, ad plenum convaluit. Deinde ad pristinos infantiae vagitus
rediens, loqui ultra non potuit, nisi cum ad illam aetatis seriem, in qua infantium lingua
20 ad loquendum laxari solet, educatus accessit. Sed nec illud silere arbitror, quod quodam
tempore, quo cübanus ad coquendas basilicae ipsius calces succenderetur, actum est.
Iugum 1 igitur", quod os fornacis validissime confirmabat, dormientibus cum ipso loci
abbate qui aderant, est effractum. Quo facto, astitit presbitero repente per visum quasi
sacerdos, dicens: 'Festina velociter et excita dormientes, ne eos futurae ruinae casus
»5 anticipet. Iam enim paratum est iugum, quod totam molem lapidum sustinet, cum
ipso igne corruere'. Ille vero expergefactus, amotis ab ore fornacis omnibus, cecidit ab
utraque parte acervus lapidum aggregatus, nullum de astentibus laedens. Quod non
sine antistitis intercessione praestitum reor. Tunc presbiter memoratus, oratione facta
ad sepulchrum sancti, reparatis iugis lapidibusque relatis, in clibano opus coeptum,
so antistite opitulante, peregit. Huius confessoris beatum corpus ab antiquis in eripta
sepultum fuit, sed quia artum erat aediticium ac difficilem habebat ingressum, sanctus
Avitus pontifex urbis, construeta in circuitu miro opere absida, beatos inquisivit artus
repperitque in capsa tabulis formata ligneis. Quos' assumens, involvit dignis linteis
et iuxta morem sareofago clausit; oppletamque k criptam altius collocavit. In hoc loco
ss et meritis et nomine Iustus s requiescit, qui fuisse1 huius gloriosi pontificis"1 fertur archi-
diaconus.
(5.) Multa quidem et alia de hoc sancto miracula sunt" relato, quae scribere
Cap. II. I. 1. la. Ib. 2. 3. 4. I. 2—36. 4. I. 3 5 - 3 7 . l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. IL a) laederentur, OJB. aest. — resolutum 4 ; existimans 3. b) favillam (3). c) quae
40 sequuntur ad finem c. 4. et nomine Iustus requiescit in solo cod. 4 exstant, unde Bollandiani ea edi-
derunt. Ruinart neglegentia complura praetermisit. Lacunam saec. XII. corrector, verbis qui —
pontificis, l. 35, deletis, ita supplevit: reperit indiruptum et integrum remansisse 2 ; m. al. verba: illesum
ab igne est repertum inseruit 3. d) malim rei veritas. e) sie corr. Boll.; basilicae 4. f) sie 4;
divino edd. g) JB litura prima JB. scr. 4. h) :igitur, rat. c 4. i) Quos — linteis OJB. Boll. Ruin.
45 k) o. — coli. OJB. Ruin. 1) fuisset l a . 6. 2. 3. m) ligamentum add. 3 ; f. a. OJB. l a . 6. 2. 3.
n) OJB. 4.
1) Est gallus. 2) Intelligo vectem nonnihil lunatum instar iugi. BOLL. 3) Cf. H.
Fr. I, 4 5 : H a b u i t autem et a r c h i d i a c o n u m nomine et merito I u s t u m ; qui et cursum vitae bonis
consumans operibus, magistri tumulo sociatur. Cf. Savaro, ed. Paris. 1 6 6 2 , p, 350.
longum putavi, hoc* aestimans fidei perfectae" sufficere, quae dicta sunt, quia cui pauca
non sufficiunt plura non proderunt. Nam ad° hoc d tumulum caeci inluminantur, dae-
mones" effugantur, surdi auditum 1 et clodi« recipiunt gressum, praestante domino
nostro" Iesu Christo, qui credentibus repromisit a se petita sine ambiguitate largire.
IIL INCIPIT* DE" ABRAHAM0 ABBATE. 6

d
Nulli catholicorum esse occultum reor, quod Dominus ait in euangelio: Amen
Matth.21,21. dico vobis, si habueritis fidem integram et non haesitaveritis, si dixeritis huic monti:
Marc.n,24. 'Transfer0 te', et transfert! se; et: 'Omnia, quaecumque petieritis in nomine meo, credite,
quia accipietis, et venient vobis. Ergo non erit dubium, quod sancti obteneres possint
a Domino quod petierint, quia in eo fides fundamine posito" nullis haesitotionum io
fluctibu8 vacillantur'. Pro qua fide non solum infra patriae terminum propriae, dum
caelestem vitam agere k cupiunt, exules facti sunt, sed etiam transmarina ac peregrina
petierunt loca, ut ei cui se devoverant plus placerent, sicut nunc beatus Abraham abba,
qui post multas temptationes saeculi fines est terreturü ingressus Arverni. Qui non
inmerito Abrahae illi1 conparatur seni pro magnitudine fidei, cui quondam dixerat Deus: 15
Gen. 12,1. Exi de terra tua et de cognatione tua et vade in terram, quam monstravero tibi.
Reliquit autem hic non solum terram propriam, sed etiam illam veteris hominis actionem,
et induit novum hominem, qui secundum Deum formatus"1 est in iustitia, sanctitate" et
veritate. Ideoque cum se perfectum in Dei opere cerneret, non fuit dubius in fide
petere, quod per vitam sanctam confisus est obtenere, per quem opifex caeli, maris ac 20
terrae parva 0 quidem numero, sed admiranda miracula" operare0- dignatus est.
(1.) Igitur Abraham r iste super Eufratis' fluvii litus exortus est, ubi in Dei opere
proficien8 ad visitendos heremitas adire Aegypti' solitudines concupivit. Quod iter'
dum teneret", a paganis 1 conprchcnsus et multis pro Christi v nomine adfectus" ver-
beribus, in vincula x conicitur, in quibus per quinque' annos exulans*, angelo solvente, 25
laxatur. Occidentalem quoque plagam visitare cupiens, Arvernus* advenit, ibique ad
basilicam sancti Cirici monasterium*-* collocavit. Erat enim mirae virtutis, fugator
4
daemonum inluminatorque" caecorum, aliorum quoque morborum potentissimus medi-
Cap. II. la. lb. 2. 3. 4. Cap. III. ad l. 2 1 . l a . 16. 2. 4. I. 2 2 - 2 8 . l a . 16. 2. 3 . 4.
Cap. IL a) sie 16. 2. 4; haec l a . 3. b) profecto 4. c) ab l a , corr. JB. al. d) huius 4 ; so
tumulo 2, corr. e) daemonas l a . f) audiunt 4. g) sie la. h) OJB. 4.
Cap. III. a) OJB. la. b. 2. 3. b) sancto add. (la). c) Abraam 2. 3 (semper). d) pro-
logum om. 3. e) transfen, ras. e 16. f) transferet 2. g) retinere 4. h) posita 4. i) va-
cillat 4. k) c. a. 16. 1) illo 16, corr. JB. al. m) creatus 2. 4. n) et s. et v. 2 ; et s. veri-
tatis 4. o) parva 16. con: p) om. 4. q) opere l a , con: JB. al. r) Abb r aham l a . s) Egyti 16. 35
t) iter:, ras. ü l a . u) sie lb. 3. 4 ; tereret la. 2 et 4 in marg. v) XPÖ 16, corr. JB. al. w) af-
flictus 3. x) vinclis 2. y) exultans l a . 6. 2. 3. z) Arvernis ( 3 ) ; Arvernos 4. a) c. m. 3.
b) que «upej-scr. 4.
1) Cf. Epitaphium Abrahae a Sidonio comporitum (ed. Baret VII, 16):

N a t u s ad E u p h r a t e m , pro Christo e r g a s t u l a p a s s u s , 40
Et quinquennali vineula laxa fame.
2) Sidonius l, L: Elapsus regi truculento Susidis orae. Itaque a rege Persarum Abraham
captus erat. Reges Iezdedjerd 1, Bahram V, Iezdedjerd II. christianos persecuti sunt; cf. Theodoret.
H. E. V, 3 8 (Migne, Patr. Gr. LXXXIII, p. 1211). 3) Cf. Sidon. I. I.: Aedificas hic ipse D e o
venerabile t e m p l u m ; et H. Fr. II, 2 1 : Huius t e m p o r e , cum a d h u c apud u r b e m Arvernam V i c t o r i u s , 45
cui supra m e m i n i m u s , m o r a r e t u r , fuit in monasterio b e a t i Cirici urbis ipsius a b b a s A b r a h a m
nomine, qui fide atque o p e r i b u s A b r a h a e illius prioris g r a t i a refulgebat, sicut in libro vitae eius
scripsimus. Ecclesia Saint - Cirgues iam non exstat; cf. Longnon p, 4 8 6 . 4) V. Sidon. I. I.:
Q u a q u e venis, l e m u r u m se clamat c e d e r e t u r b a ;
D a e m o n a s ire iubes exul in exilium. 50
cator. Igitur cum festiyitas supradictae basilicae advenisset, praepositum vocat*, ut

vasa vino plena ad reficiendum populum, qui solemnitati" aderat, in atrio ex more con-
poneret. Causatur monachus, dicens: 'Ecce episcopum cum duce' et civibus invitatum
habes, et vix nobis supersunt quattuor vini 0 amphorae, unde omnia ista conplebis?'
6 Et ille: 'Aperite', inquid d , 'mihi poenum'. Quo aperto, ingressus est; et dans orationem,
quasi novus Helias e , elevatis 1 ad8 caelum" manibus, infusis fletu luminibus, ait: 'Ne n'uf'
deficiat, quaeso, Domine, de hoc vasculo vinum, donec eunetis ministretur in abun-
dantiam', et, inruente in se Spiritu sancto, ait: 'Haec dicit Dominus: Non deficiet vinum
cf M b
de' vase, sed omnibus petentibus affatim tribuetur, et abundabit'. Verumtamen ad 2 *" -
io verbum et hilaritatem dispensationis illius cuncto .populo in abundantia k ministratum est,
et superfuit. Sed quia strenuitas praepositi prius mensuraverat vasculum quinqua-
genarium et reppererat quattuor palmorum mensuram, cernens quae acta fuerant, in
crastino iterum mensurans, tantum repperit in vase, quantum in 1 eo praecedente reli-
querat die. Ex hoc sancti virtus in populis1" declarata est; in quo monasterio plenus
15 dierum obiit 1 , ibique cum honore sepultus est. Erat enim eo tempore sanctus" Sidonius
episcopus et Victorius dux 3 , qui super septem civitotes 4 prineipatum, Eoricho Gothorum
rege indulgente, susceperat. Huius vero sancti epitephium beatus Sidonius 0 scripsit,
in quo aliqua de his quae locutus sum est praefatus 5 . Ad huius enim beati Abrahae
sepulchrum plerumque frigoritici deeubantes, medicinae caelestis praesidio sublevantur.
20 IV. INCIPIT* DE SANCTO QUINT1ANO.

Omnis - , qui se terrenae materiae 0 corpus ferre cognoscit, cogitare debet, ne in d
b 6
his devolvatur, quae terrena et carnis huius amica esse noseuntur, quia iuxta apostolum
Paulum manifeste sunt opera carnis, plena inmunditiae c et iniquitate, pollutumque et Gai. 5,19.
fetidum hominem, qui 1 ea seetatus fuerit, reddunt atque ad extremuin fletibus * deputant
25 sempiternis. Fruetus autem Spiritus est omne quod in Deo pollet1' ac nitet, quod in
hoc saeculo, mortificate' carne, animam exultere k facit, in futuro autem gaudiis donat
aeternis. Unde nos, qui nunc sumus in corpore positi', aspicere debemus, quae ope-
ratus est Deus in sanctis suis, in quibus tamquam in splendidum 1 candidumque ac
levigatum meritis tabernaculum diversisque virtutum floribus adornatum 1 " resedens,
SO Capp. III. la. 16. 2. 3. 4. Cap. IV. la. 16. 2. 4.

Cap. III. a) voeavit 3. b) sollempnitate aderant 3. c) a. v. 4. d) m. i. l a . 6. 2.
e) Aelias 3. f) et levatis 16. g) in 2. h) oculis add., sed dei. 2. i) JB. al. superscr. 16.
k) abundantiam 4. 1) in eo superscr. 2. m) populo 2, corr. n) sc? l a . 0) Sinonius 16.
Cap. IV. a) OJB. l a . 6. 2. 3 ; De s. Q. episcopo JB. al. suppl. 2. b)prologum om. 3. c) matriae 16.
35 d) de 16, COJT. JB. al. e) e eras. 2; immunditia 4. f) q:, ras. a l a . g) fetibus l a . h) placet l a ,
con: i) morticata l a , con-. JB. al.; mortificat carnem 4. k) exaltare 16. 1) splendido candi-
doque ac levigato m. tabernaculo 4. m) adornato 4.
1) Victorio seil. 2) Antequam Victorius mortuus esset, qui ante Euricum (a. 48b) decesdsse
videtur. Colitur die lb. lunii. S. Abraham corpus o. 1 8 0 4 . inventum esse, Delarbre, 'Notice
40 sur landen royaume des Auvergnats' p. 184, retulit. 3) Cf. Sidon. I. L: Celeriter iniunetis
obseeundabo, cum tua tractus auetoritate, tum principaliter amplissimi viri Victorii comitis
devotione p r a e v e n t u s , quem iure saeculari p a t r o n u m , iure ecclesiastico filium exeolo ut cliens,
ut pater diligo. 4) Cf. II. Fr. II, 2 0 : Eoricus autem G o t h o r u m rex Victorium ducem super
septem civitatis p r a e p o s u i t anno quarto deeimo r e g n i s u i ; v. supra Gl. Mart. c. 4 4 . 5) Ra-
ts que Gregorius ipse confitetur, Sidonii epilaphio se usum esse. 6) Cf. Sali. Cat. 1: Omnes
homines, qui sese s t u d e n t p r a e s t a r e ceteris animalibus, summa ope niti decet, ne vitam silentio
t r a n s e a n t veluti p e c o r a , q u a e n a t u r a p r o n a atque ventri oboedientia finxit; Kurth, 'Saint Gre-
goire de Tours' ('Revue des queslions historiques' 1 8 7 8 , Od., p. 592J. 7) Cf. 2. Cor. 5, 6 :
dum sumus in hoc c o r p o r e ; Hebr. 1 3 , 3 : in corpore m o r a n t e s .
extensa dexterae maiestate, dignatus est per" eos miseratione propria perficere quae
petissent, sicut nunc per beatum Quintianum, de quo" sermo futurus est, mentis nobilis
generositete fulgidum iustitiae opus plerumque conplevit. Ergo non nos more pecorum 1
carnis sectetio ad terrena submergat ac depremat, sed potius sanctorum exemplis inlecti,
prudenter intellegentes quae Dei sunt, spiritalis nos opera ad caelestia ac sempiterna 5
sustollat; neque in nobis mens ab inpudicis actionibus victa luxoriet 0 , sed aeternitatis
pro meritis vindicans solium victrix d sapientia regnet.
(1.) Igitur° beatissimus Quintianus Afer f natione et, ut quidam ferunt, nepus
Fausti episcopi 1 , qui genetricem suam suscitasse perhibetur, sanctitate praeditus, vir-
tutum dote fulgidus, caritatis igniculo fervidus 8, castitatis flore praecipuus, ad episeopatum 10
Rutenae" eclesiae elegitur, expetitur, ordinatur 3 . In quo episeopatu ampliatis adhuc
virtutibus, cum in Dei semper operibus' cresceret, auetam beati Amanti k antestitis
basilicam 1 - 4 ,. sanctum corpus in antea transtulit; sed non fuit sancto acceptabile hoc
opus. Unde factum est, ut per visum apparens diceret ei: 'Quia ausu temerario artus
in pace quiescentes visus es amovisse, ecce ego removeam m te ab hac urbe, et eris exul 15
in regione altera; verumtamen non privaberis ab honore quo frueris'. Non 5 post multum
vero tempus, orto inter cives" et episcopum scandalo, Gothos 0 , qui tunc" in antedietam".
urbem morabantur, suspicio attigit*, quod se vellif episcopus Francorum ditionibus
subdere, consilioque accepto, cogitaverunt eum perfodere gladio. Quod cum viro 8
sancto nuntiatum' fuisset, de nocte consurgens, cum fideüssimis ministris suis ab urbe 20
illa egrediens, Arvernus" advenit. Ibique a sancto Eufrasio episcopo, qui Abrunculo"
quondam antestiti w ' 7 successerat, receptus x est, largitisque ei tam domibus quam agris
et vineis, vel ille vel qui Lugdunensi urbi praeerat summa eum diligentia excolebant.
Erat enim iam senex et verus Dei eultor. Decedente autem T ab hoc mundo sancto
Eufrasio», Apollinaris 1 , tribus mensibus» sacerdotio subministrato *, migravit. Cum 1 0 25
Cap. IV. ad l. 1. la. 16. 2. 4. I. 8—25. l a . 16. 2. 3 . 4.

Cap. IV. a) est caeteros m. 4. b) nunc add. 2. c) luxoret l a , corr. JB. al. d) victurix 16,
corr. e) Beat, autem 3. f) Affer 3. g) fulgidus in marg. corr. fervidus 2. h) Rutaenae 3.
i) opibus 2. k) Amandi 2. 4. 1) JB. al. in marg. suppl. la. m) amoveam 2 ; removebo 3.
n) :::cives l a . o) Gotos 3 . p) t. in OJB. 3. q) antedieta urbe 2. 4. r) velit 3. 4. s) vero l a . so
t) nunc natura 16, COJT. U) Arvennus 16; Arvernos 4. v) Aprunculo l a . 6. 2. 3. w) antisti 2, corr.;
antistis 3, corr. x) r. est OJB. 4. y) OJB. 3. z) Appollon. 2, con:; Appollin. 3. a) mini-
strato 4.
1) Cf. p. 6 7 3 , n. 6. 2) Quis fuerit, non constat. Faustus Praeddienris in V. S. Fulgentii,

Buronitanus episcopus a Victore Vitend l. I. I, 3 8 (ed. Petschenig) laudatur. 3) Quintianus epi- 35
scopus Rutenae civitatis a. 5 0 6 . conc. Agathenri, a. 5 1 1 . Aurelianenri I. subscripsit. 4) Est ecclesia
abbatialis Saint-Amans; cf. Longnon p. 5 2 0 . De translatione v. V. S. Amanlii c. 1 1 : N o n d u m quoque
multorum e m e n s a t e m p o r u m , orbe completo, r e d i e r a n t curricula, cum sanctus Quintianus episcopus
ante s a c r o s a n e t a altaria capacem tumuli locum e l e g i t , ubi ipsum miro opere et laudabili a r t e
collocavit. 5) Verba quae sequuntur ad agris et vineis in H, Fr. II, 3 6 . repetita sunt: R e l i q u a 40
vero de sancto Quintiano, tam insidiae quas pertulit q u a m illa q u a e p e r eum D o m i n u s o p e r a r e
dignatus e s t , scripta sunt in libro vitae eius. 6) E x p r o b r a n t i b u s civibuB add. H. Fr. I. I.
1) Divionensi pro antistiti Hr. Fr. I. I. Cf. H. Fr. II, 2 3 : Quo ad eum perlato n u n t i o , nocte
a Castro Divionensi p e r murum demissus, A r v e r n u s advenit. Eufrasius a, 4 9 1 . Abrunculo suc-
cesserat. 8) A. 5 1 5 . ex. obiit; cf. H. Fr. III, 2. 9) Cf. H. Fr. III, 2 : Qui a b i e n s , 4»
ablatis multis m u n e r i b u s , in episeopatu successit; quod q u a t t u o r abutens minsebus, migravit
a saeculo. Mortuus est a. 5 1 6 . i n . 10) Cum — eiectus est Gregorius H. Fr. III, 2 repetivit
et haec subiecit: Reliqua vero quae gessit, t a m vertutes quam tempus migrationes eius, scripta
sunt in libro quem de eius vita c o n p o s u i m u s .
autem haec Theodorico" regi nuntiato fuissent, iussit inibi" sanctum Quintianum con- 516.
stitui et omnem ei potestatem tradi eclesiae, dicens: 'Hic ob nostri amoris zelo° ab urbe
sua eiectus est'. Denique" cum sanctus Quintianus in antedicta urbe potiretur epi-
seopatum11, Proculus quidam ex aerario presbiter ordinatus, multas ei iniurias intulit,
5 omnemque potestatem illi de rebus eclesiae auferens, vix ei cotidianum et satis tenuem
victum ministrare e praecepit; sed per eius orationem a civibus correptus 1 prudentioribus,
restituta omni potestate, se8 ab eius removit insidiis. Antedictus tamen sacerdos non
inmemor iniuriae, sicut quondam" Paulus apostolus de Alexandro', ita et hic de Proculo
decantabat, dicens: 'Proculus aerarius multa mala mihi fecit, reddat k illi Dominus secun- of-*
10 dum opera sua'. Quod in posterum ei evenisse manifestum est.
(2.) Erat enim vir beatus in oratione assiduus et in tantum amator populi sui,
ut, adveniente Theodorico'•• ac vallante cum exercitu urbem, sanctus Dei muros eius
per noctem psallendo circuiret; et, ut regioni vel populo Dominus velociter succurrere
dignaretur, adflictus in ieiuniis atque vigiliis instanter" 1 orabat. Porro Theodoricus rex
if, cum cogitaret etiam" muros urbis evertere, mollivit eum misericordia 0 Domini et oratio
sacerdotis sui, quem in exilium retrudere cogitabat. Nam nocte pavore perterritus, de
stratu suo exilit" ac solus per viam publicam fugire nititur. Perdiderat enim sensum,
nesciens, quid ageret. Quod animadvertentes' sui eumque retenere conantes, vix po-
tuerunt, cohortantes r , ut se signo salutare muniret. Tunc Hilpingus 9 dux eius accedens
20 propius ad regem, ait: 'Audi, gloriosissime rex, consüium parvitatis meae. Ecce muri
civitatis istius fortissimi sunt, eamque propugnacula ingentia vallant. Quod ut plenius
magnificentia vestra cognoscat, de sanctis, quorum basilicae muros [illius'] urbis ambiunt,
haec loquor; sed et" antestis loci illiusv magnus apud Deum w habetur. Noli facere quod
cogitas; noli episcopo iniuriam inferre aut urbem evertere'. Cuius consüium rex clementer
25 accipiens, praeceptum posuit, ne ullus ab octavo urbis miliario laederetur. Quod obtentu
sacerdotis praestitum nullus ambigat. Tunc et Proculus ille presbiter, inruptis Lovo-
lautrensis 1 - 1 castri muris, ab ingredientibus hostibus ante ipsum eclesiae altere gladio-
rum ictibus in frustraJ discerptus est, reddiditque illi Dominus, sicut sacerdos cantare
consueverat, secundum opera sua.
30 (3.) Post peractom igitur 1 stragem cladis Arvernae Hortensius" unus ex sena-
toribus coraitatum urbis illius agens, quendam de parentibus sancti, id" est Honoratem
nomine, in urbis platea nequiter reteneri 0 iussit. Quod celeriter d beato viro nuntiatum
est. At ille per amicos suos coepit rogare, ut eum e , data audientia, absolvi iuberet.
Quod ille nullatenus praestetit. Tunc beatus senex deferri se in plateam qua ille tene-
!5 batur iubet; adlatus autem rogabat milites, ut eum dimitterent. Illi vero timentes,
oboedire ausi non sunt pontifici. Et sacerdos: 'Ad domum', inquid, 'Hortensü me velo-
citer deportate'. Erat enim senes valde et proprüs pedibus abire non poterat. Deferentes
Cap. IV. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. IV. a) sie la fere, reli. libri variant; Teodorico 2 , con-.; Teoderico 3 ; Theodenco 4.
40 b) ibi l a , corr. JB. al. c) zelum 3. 4. d) episeopatu 16. 3. 4. e) ministrari l a . 6. f) cor-
reptis 2, COJT. g) sed, ras. d 16. h) OJB. 4. i) Alexandero 2, corr. k) reddet (2). I) rege
add. 2. 4. m) instante la. n) m. e. 4. o) misericordia 16, corr. p) exilivit 3. q) animad-
versantes 16, corr. JB. al. r) eum add. 3. s) Ilbengus 4. t) OJB. l a . 6. 2. 3. u) OJB. l a ;
JB. al. add. Ib. 3 . v) istius 4. w) dnm 16. x) vola utrensis 16; Lovohntrensis 2. y) sie 2. 3.
45 z) agitur l a , corr. JB. al. a) Ostentius 16; Ortensius 3 ; infra Ostensii et Hostensius 16; Ortensii 2.
b) i. e. eras. 3. c) retinere 16. d) n. est c. b. v. 4. e) JB. al. superscr., sed eras. 2.
1) Qua de re cf. H. Fr. III, 12. Quo anno haec Theodorici expeditio facta sit, supra
dixi, De v'rtutibus S. Iul. c. 13 et 2 3 n. 2) Vollore prope Thiers; cf. Longnon p. 5 0 3 . Eadem
H. Fr. III, 1 3 . narrata sunt.
IO*M*' a u * e n i a e u m m domum Hortensü ministri eius, excutiens in" eam pulverem calciamenti
sui, ait: 'Maledicta sit domus haec, et maledicti habitatores eius in sempiternum, fiatque
deserta, et non sit qui inhabitet 0 in ea'. E t dicit omnis populus: 'Amen'. Et adiecit:
'Quaeso, Domine, numquam de hac generatione provehatur quisquam ad episcopale d
sacerdotium 1 , qui° episcopum non obaudit'. Egresso autem ex ea sacerdote, protinus s
omnes 1 familiae, quae in domum? illam erant", a febre corripiuntur, et parumper in-
gemescentes, spiritum exalabant. Quod cum iam tertia die ageretur, videns Hortensius,
sibi nihil de suis servientibus reservari, timens, ne etiam et ipse pariter interiret, ad
sanctum virum maestus ingreditur, proiectusque ad pedes eius, cum lacrimis' veniam
rogat. Quam ille k benignissime indulgens, benedictam aquam domui transmisit 1 , illaque 10
per parietes respersa, omnis aegritudo protinus est depulsa, magnaque ibi m virtus appa-
ruit. Nam et qui incurrerant sanati sunt, et qui sani" erant ultra non incurrerunt.
(4.) In eclesiasticis vero scripturis eruditus est habitus hic sacerdos; sed et in
elymosinis magnificus fuit. Nam cum pauperem 0 quempiam clamare cerneret, aiebat:
'Succurrite, quaeso", succurrite et pauperi victus necessaria ministrate! Ignari enim is
25,40.' estis, o ' desides, et forsiten ipse est, qui se per euangelicae lectionis seriem reficiendum
in pauperibus minimis esse mandavit'.
Eiciebat autem et daemonia se confitentia. In monasterio autem Cambidobrensi r - 2
veniens, cum inerguminum quendam repperisset atrocius debacchantem, misit presbiteros,
ut ei s manus inponerent; sed cum eorum exorcizatione larva non fuisset expulsa, sanctus' 20
Dei comminus adpropinquans", inmissis in os eius digitis, personam reddit v absolutam.
Multa et alia miracula vir beatus operatus est, et oratione facta, saepius quae petisset
ad w Dominum obtenebat. Porro in Arverno quodam* tempore cum magna siccitas cuncto*
consumeret, et arentibus herbis, nulla penitus iumentis pabula remanerent, et sanctus
Dei rogationes illas, quae ante ascensionem dominicam 2 aguntur, devotissime caelebraret, 25
die tertia, cum iam portam a civitatis adpropinquarent, suggerunt ei, ut ipse antephon^m
dignaretur inponere", dicentes: 'Si tu, beate pontifex, devote antephonara inposueris,
confidimus de sanctitate tua, quod protinus nobis Dominus pluviam dignabitur benigna °
pietote d largire'. At ille prostratus super ciücium e suum, in ipsa platea diutissime cum
fletu oravit. Exsurgens autem, antephonam quam petebant, ut virtus fuit, inposuit; 30
verba autem eius f ex illa« Salamonicae" orationis edita haec erant': Si clauso caelo
6 26.27. pluviae non fuerint propter peccata populi, et conversi deprecati*- fuerint faciem tuam,
exaudi, Domine, et dimitte peccata populi tui et da pluviam terrae, quam dedisti populo
tuo ad possedendum. Cumque psallere devotissime coepissent, penetravit excelsae
potentiae aures humilis oratio confessoris; et ecce contenebratum est caelum ac nubibus 35
obtectum; et priusquam portam urbis attingerent, discendit pluvia vehemens super uni-
Cap. IV. la. 16. 2. 3 . 4.

Cap. IV. a) OJB. 4. b) superscr. 2. c) habitet 3. d) episcopali l a . 6. e) que 4.
f) omnis familia 4. g) domo illa 3. 4. h) erat 4. i) lacris l a , COJT. JB. al.; fletu 4 k) ipse 4.
1) transmittit 4. m) v. i. 16. n) sanati l a . o) pauperum 2, corr. p) q. s. OJB. 3. q) e. hodie si 40
forsitan 4. r) Candidobrinsi l a ; Canbidobrinsi 16; Canbidobrensi 2 ; Canbridobrinsi 3 ; Candidobrinse 3a;
ef. p. 679, l. 16. s) eius 3, corr. t) sei 16. u) et add. (3). v) reddidit 2. 4. w) a dnö 4.
x) quondam, ras. n 16. y) OJB. l a . 6. 2. 3. z) mini JB. al. superscr. l a . a) portae 4. b) in-
ponre 16. c) benigne 1. p. 2, corr. d) petite 16, COJT. JB. al. e) cilium 2, COJT. JB. al. f) OJB. 4.
g) illas 16. h) Salom. 2. 3 ; Salomonica oratione, in marg. add. edita 4. i) erat l a . k) depeata 16, corr. 45
1) Vide quae de Eufrasio presbytero, qui post mortem Cautini episeopatum frustra ambivit,
Greg. H. Fr. IV, 3 5 . scripdt: Sed n e c illud potuit i m m u t a r i , quod D o m i n u s p e r os sancti
Quintiani locutus est, q u i a : 'Non surgit de stirpe Hortinsi, qui r e g a t ecclesiam Dei'. 2) Quod
ubi situm fuerit, non constat; cf. Longnon p. 497.
versam terram illam, ita ut omnes mirarentur ac dicerent, ad preces haec" beati viri
fuisse largitum".
(5.) Senuit autem sacerdos Dei et in 0 tantum in aetote provectus est, ut sputos d
oris terram e proieere 1 non valeret, sed, adhibitums labiis truclionem "• », in eo salibas
5 oris exponeret'. Non caligavit oculus eius, nec inmutatum est cor k [eius] a vüs Dei; non C j 4 D ! e u t '
seposuit vultum pauperis nec metuit personam potentis, sed una eademque ei fuit in
omnibus 1 sancta übertos, ut ita suseiperet penuläm pauperis, acsi veneraretur togam
incliti senatoris1". Obiit autem perfectus in sanetitate 2 et" sepultus est in basilica0
sancti Stephani» ad levam altaris, ad cuius nunc" tumulum plerumque quartenorum
io febris, melancolia0- conpraessa, restinguitur*.
V. INCIPIT« D E SANCTO PORTIANO" ABBATE.

Quanto 0 omnipotens Deus suo dicatis nomine indulgeat, quantaque d eisdem pro
fideli servitio benignitatis ope conpenset, magna quidem se pollicetur redditurum in caelo,
sed quae aeeepturi sunt plerumque hoc declarat in saeculo. Nam saepius e de servis
is überos, de liberis efficit gloriosos iuxta illud psalmographi dictum: Suscitans a terra Ps.ii«,7.8.
inopem et de stercore erigens pauperem, ut collocet eum cum prineipibus populi sui.
De hoc et Anna, uxor f HelcanaeS, ait: Saturati prius pro paneh se locaverunt, etfamilici I. Reg. 2,5.
saturati sunt. E x hoc et ipsa Redemptoris' nostri genetrix virgo Maria dicebat: Depo- i»c. i,fi.
suit potentes de sede et exaltavit humiles. Sic et ipse Dominus in euangelio ait: Erunt Matth.20,16.
20 primi novissimi et novissimi primi. Inlicet k ergo amore 1 suo divina misericordia corda1"
inopum, ut de parvis magnos stotuat ac de infimis Unigeniti sui" faciat coheredes. Prae-
fecit enim de hac mundana aegestate in caelo, quo scandere non potuit terrenum im-
perium; ut accedat illuc rusticus, quo accedere non meruit purpuratus. Sic nunc de
beato Portiano abbate, quem non modo de onere mundani servitii eruit, verum etiam
25 magnis virtutibus subümavit atque post mundum 0 et praessuras saeculi in requie aeterna
constituit; locavitque eum inter angelorum choros, de quibus exclususP est dominus üle
terrenus.
(1.) Beatissimus igitur Portianus "••* ab ineunte aetate Deum quaerere caeli semper
etiam inter r terrena servitia conabatur. Hic enim servus fertur fuisse cuiusdam barbari 5 .
so Idem cum 8 plerumque ad monasterium confugiret, ut' eum domino suo abba redderet
excusatum, ad extremum fugiens", dominus eius de v vestigio sequitur et abbatem calum-
Capp. IV. la. lb. 2. 3. 4. Cap. V. ad l. 27. l a . 16. 2. 4. l. 28—31. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. IV. a) h::c corr. hoc 3. b) largita 4. c) ::t 3 ; OJB. 4. d) sputo 3 ; Sputum 4.
e) terrae 4. f) proieeret l a . g) hibetum 16; adhibita corr. adhibiti 3. h) trudione 3. i) ex-
35 pueret 3. k) JB. al. add. lb; eius OJB. l a . 6. 2. 3. 1) hominibus l a . m) sacerdotis 4. n) perfectus
repet., sed eras. 2. o) basal. 16, corr. JB. al.; basilicam 3. p) t. n. COJT. nunc t. nunc 4. q) melan-
conia 3. r) Explicit. Amen. add. 3.
Cap. V. a) OJB. l a . 6. 2. 3. b) Porciano 3. c) prologum om. 3. d) quantamque —
opem 4. e) de s. saepius 4. f) OJB. l a . 6. 2. g) Heclane 16, corr.; Elchanae 4. h) panibus 16.
40 i) Salvatoris 4. k) Licet 2 : lllicit 4. 1) :more 2. m) OJB. l a . 6. 2. n) ut add. 4.
o) modum (16). p) sie 4 ; excelsus l a . 6. 2. q) Porcianus 3. r) in 16. s) OJB. 16. t) et 2. 4.
u) fugientem 4. v) e 4.
1) i. e. trullionem, 2) Obiit a. 5 2 5 , ut ex Vita Galli conici licet. Colitur die 1 3 . No-

vembris. 3) Hanc ecclesiam construxisse dicitur S. Namatii uxor, supra H. Fr. II, 17. S. Quin-
45 tiani in ea quiescentis meminit libellus de eccledis Ciarom. c. 1 3 ; ibique etiamnunc visitur dus
sepulcrum. Sed sacrum corpus inde translatum est in ecclesiam SS. Symphoriani et Genedi in
urbem, ubi hodieque quiescit. R. 4) S. Portianus die 2 4 . Nov. colitur. Vixit tempore Theodo-
rici regis; cf. infra §. 2. 5) Eum Malfangum vocant nonnulli, quod efficlum nomen viddur. R.
86*
niari coepit, reputans, quod ipse eum seduceret", ne" sibi suus famulus deserviret.
Cumque de consuetudine, ut eum redderet, calumniando abbatem insisteret, dicit abba
Portiano: 'Quid 0 vis, ut faciam?' E t d ille: 'Redde', inquid, 'me excusatum'. Cumque
excusatus redditus fuisset, et dominus eius reducere eum domi e veüt f , ita caecatus est,
ut nihil penitus possit* agnoscere. Cernens autem, se gravibus doloribus affici, abbatem 5
vocat, dicens: 'Suppüca, quaeso, pro me" Dominum et accipe hunc servum ad eius
cultum; forsiten promerebor recipere' lumen amissum'. Tunc abba, vocatum k beatum,
ait: 'Inpone, quaeso, manus tuas super oculos eius'. Cumque ille refutaret 1 , tandem
abbatis devictus"1 precibus, super oculos domini sui signum beatae" crucis inposuit,
statimque, disrupto caligine, sedato dolore, praestinae redditus est sanitati. 10
0
At vero exin beatus Portianus clericus factus, tanto" virtutis cumulo est praelatus,
ut, decedente abbate, ipse succedereti'. Qui fertur aestivo tempore, cum ardor solis
vi caloris sui cuncto consumeret et r etiam corpora quae robustiora pote s ciboque erant
a b ' aestu defatigaret, hic, ieiunus" perditum omnem ab ore humorem T , salem™ aestuans
ruminabat, ex quo, iterum adsumptum x üquorem, arentes? gengivas parumper inficeret. 15
Quae res quamquam palatum aridum umectaret, tamen maiorera 2 tormentum, addita"
corporis" site, praestabat. Sal enim, ut nulli occulitur, magis ardorem sitis concitet 0
quam extinguat, sed huic d , tribuente Domino, arcebatur ab eo.
(2.) His diebus Theodoricus ingressus Arvernum terminum, omnia exterminabat 0 ,
cuncto devastabat f -». Cumque in Arthonensiss- 3 vici prata" castra metosset, antedictus 20
senex ad oceursum eius properat, quasi pro populo rogaturus. Ingressusque castra
mane, rege' adhuc in tentorüs dormiente, Sigivaldi k -* papilionem, qui tunc primus
cum 1 eo habebatur. adgressus est; et dum de hac captivitate conqueritur, Sigivaldus, ut,
ablutis aqua manibus, merum dignaretur accipere" 1 , deprecatur, dicens: 'Magnum mihi
hodie" gaudium commodumque divina pietas praestat, si infra tentorii mei septa, facta 2:,
oratione, potum dignaris accipere'. Audierat enim famam sanctitatis eius, ideirco et
honorem ei pro Dei reverentia inpendebat. Quod ille diversis modis excusans, adserebat,
hoc non posse fieri, quia, inquid, nec hora 0 debita esset, nec regi dignum praebuisset
oceursum et, quod his omnibus potius erat P, necdum adhuc Domino psalmorumi decan-
tationem debitam exsolvisset. Sed, his sepositis r , vi eum conpulit, adlatumque vasculum 30
quo potio tenebatur, rogat, u t s eum' sanctus, inposita prius manu, sanetificaret. Qui
elevato dextera cum signum crucis inposuisset, vasculum scinditur medium, ac vinum
quod infra tenebatur cum inmenso serpente terrae diffunditur". Quod cernentes qui
aderant, metu exterriti, ad pedes beati viri deeidunt, lambunt vestigia, osculantur et
Cap. V. la. 16. 2. 3. 4. 35
Cap. V. a) & add-, sed dei. lb. b) ne:, ras. c 16. c) qi l a , corr. JB. al. d) At 4.
e) domum 3. 4. f) vellet 2. 4. g) posset 2. 4. h) ad add. 16. i) accipere 4. k) v o c a t o
b e a t o P o r t i a n o a i t 4. 1) refugeret 4. m) devictis 2, corr.; p. d. 4. n) c. b. 2. o) Post. 16.
p) tantum 4. q) ::s (COJT. eius) loco add. 3. r) OJB. 4. s) cybo potuque 2. t) ab — salem
OJB. 3. u) ieiunus perdito omni 4. v) humore 4. w) sale 16. x) assumpto liquore 4. y) arentis 16. 40
z) maioris 15; maiora tormenta 4. a) abdita l a , corr. b) corpori siti 2 ; sita corr. siti 3. c) con-
ci::at l a , corr. d) hic l a . 3. e) exterminans 3. f) devastat 16, corr. JB. al.; devastans 2.
g) Arton. 16. 3. h) OJB. 2 ; pratis (3). i) a. r. 4. k) Siginualdi, ut infra 2. 4 ; Sigibaldi 3, corr.
1) ab 4. m) et add., sed dei. 16. n) g. h. 2. o) ora JB. al. superscr. lb. p) esset 2.
q) d. p. dec. 4 ; decantatione 3. r) epositis 16, corr. JB. al.; positis 3. s) JB. al. ante inpos. suppl. 2. 45
t) illud 4. u) defund. 2.
1) Monasterium a S. Portiano nomen aeeepit, unde postea oppidum Saint - Pourcain (arr.
Gannat) originem traxit; cf. Longnon p. 511. 2) V. supra V. Patr. IV, 2 n. 3) Artonne
(Puy - de - Dome, arr. Riom, cant. d'Aigueperse); cf. Longnon p. 4 9 0 . 4) De Sigivaldo v. De
virtutibus S. Iul. 1 3 . 14. 50
plantas; mirantur omnes virtutem senis, mirantur et se ab iniqui* anguis" virus divi-
nitus fuisse salvatos. Ad istud miraculum 0 concurrit omnis exercitus, vallat multitudo
omnis beatum virum, cupiens eius fimbrias [veld] manu tengere, etsi e osculo honorare f non
potuit«. Exilit" et rex de stratu suo, accurrit 1 ad beati confessoris adventum, illoque
5 tacente, cunctos quos repetebat captivos absolvit et k reliquos deinceps, ut voluit, sie 1
reeepit. Duplex ibi beneficium, Domino cooperante, largitus, et illos a morte eruit et
hos a iugo captivitetis exemit. Vere, ut ego credo, et fides mea m est, quia constet,
ab hoc periculo salvatos quasi suscitatos a mortuis.
(3.) Nec hoc praeterire volui, quod eum diabolus diversis machims11 conatus
io inludere, cum videret se nihil ei posse" nocere, visibilibus illum proeliis est adgressus.
Nam nocte quadam, dum" se sopori dedisset, subito expergefactus, vidit cellulam suam
quasi incendio concremari; exsurgensque perterritusi, ostium petiit. Quem r cum rese-
rare nequiret, in oratione prosternitur, ac signum salutere coram se et circa 9 se
faeiens, protinus phantosia 1 flammarum quae apparuerat" evanuit, cognovitque v , haec w
15 diaboli fuisse fallatiam x . Idque statim revelatum est beato Proteste T, qui tunc apud
Cambidobrensim z monasterium • habebatur reclausus a . Qui cum summa festinatione
monachum ex cellula" sua ad fratrem dirigens, hortatus est, dicens: 'Oportet te, dilectis-
sime frater, insidiis diaboli resistere viriliter et nihil de illius dolositete pavescere, sed
omnia quae intulerit oratione assidua ac signum 0 crucis econtra obpositum evincere,
20 quia talibus semper temptetionibus servos Dei nititur expugnare'. Senuit autem vir
beatus, et impleto boni operis cursu d , migravit ad Dominum, cuius nunc tumulum
saepius divinis glorificatur virtutibus. Haec tantum de sancto viro cognovimus, non
düudicantes alios qui maiora de eo cognoverunt, si voluerint 0 aliqua in eius laude con-
scribere.
25 VI. INCIPIT« DE SANCTO GALLO EPISCOPO».
0
Nobilitetis mundanae fastigium semper inhiat cupiditatibus, gaudet honoribus,
inflatur oecursibus, litibus forum pulsat, rapinis pascitur, calumnüs delectetur, rubigi-
nosi* auri talenta desiderat, et dum parva possedere videtur, ut adglomeret d plurima,
magis accenditur, ingeritque ei congeriea auri sitim ardua 6 possedendi, sicut Pruden-
so tius ait":
Auri namque famis parto fit' maior ab auro.
Unde fit, ut, dum gaudet pompis saeculi et vanis honoribus oblectari, nihil ei de man-
suris dignitotibus in memoriam revocetur; nec respicit ad ea quae non videntur, dum-
modo illa qua« satiari" animum putot inoportune' possedeat. Sed sunt qui se de his
»5 nexibus, tamquam avis de muscipuüs evolantes et ad altiora tendentes, mentis k ala-
Cap. V. la. 16. 2. 3. 4. Cap. VI. la. b. 2. 4.

Cap. V. a) iniqui:, ra«. 8? 3. b) id est (serpentis J». all) add. 3 ; viro 4. c) speetaculum 4.
d) OJB. la. 6. 2. 3. e) qui eum 3. f) honorari 2. g) poterat 8. h) «te 2 (ubi et superscr.). 4 ;
Et rex exilit l a ; Exillit rex et 16; Continuo rex exiliens 3. i) oeenrrit 4. k) a. a vineulis ac
40 plures r. 3. 1) r. s. 2, corr. m) mea (corr. JB. al. meä), OJB. est la. n) est add. 3. o) possit l a ;
n. p. 3. p) cum 4. q) opert., expunet. o 16. r) quod 16. 3. 4. a) circum la. 6. 2. t) phan-
tasia:, ro». m 2. u) apparebant 4. v) cognovit denique 3. w) om. 4. x) fallatia 3.
y) Protassio 16. z) Camp. 16, corr.; Cambidobrense 4; cf. tupra p. 676, L 18. a) reclausum la, corr.
b) cella 2. c) signo — opposito 4. d) enrsum 16. e) voluerit 16, corr.
45 Cap. VI. a) OJB. la. 6. 2. 8. b) OJB. la. 6. 2. c) prologum om. 3. d) adglo:::meret 2.
e) arduam (16). f) sie 4; parturit la. 6. 2. g) quae 4. h) satiare 4. i) inportune 2. k) mentes 4.
1) V. supra IV, 4. 2) Cf. Sidon. Ep. 5, 1 1 : Rubiginosi aura marsupii. 3) Hamar-

tigenia v. 2 5 7 . Idem versus Gl. Conf. c. 1 1 0 . laudatus est, ubi conquirirur pro fit maior ab
legitur.
crioris ingenio" absolverunt, ac relictis exosisque terrenis" facultetibus, totis 0 se viribus

ad üla quae sunt caelestia aptoverunt, sicut sanctus Gallus incola Arvernae urbis,
quem a Dei cultu abstrahere non potuit nec splendor generis nec celsitudo senatorü
ordinis nec opolentia faeultatis; quem separare d a Dei amore non potuit non e dilectio
patris, non matris blanditiae, non amor nutricum, non obsecundatio baiolarum 1 ; sed his 5
omnibus pro nihilo deductis et tamquam stercus exosis, Dei ses dilectioni, Dei se officio
vovens, monasteriali se districtione subegit. Sciebat enim, iuveniüs fervoris flammas
non aliter posse devincere", nisi censurae canonicae et disciplinae severissimae sub-
deretur. Sciebat enim, se ab humilitote saecuü ad altiora sublevaturum et per patien-
tiam tolerationis ad illam excelsi' apicis gloriam evecturum. Quod postea probavit 10
eventus.
(1.) Sanctus denique Gallus ab adolescentia sua devotus Deo k esse coepit, dili-
gensque ex tota anima Dominum, et 1 ea quae Deo dilecta esse noverat dilegebat. Pater
eius Georgius nomine 1 , mater vero L e u c a d i a m j ab stirpe Vetti" Epagati discendens,
quem Lugduno 0 passum Eusebi testatur historia». Qui ita de primoribus senatoribus u
fuerunt, ut" in Galliis nihil inveniatur esse' generosius atque nobilius. Cumque ei
pater cuiusdam senatoris filiam quaerere velif, ille, adsumpto' secum uno puerulo,
monasterium Crononensim1-4 expetüt 5 , sexto situm ab Arverna" urbe miüario, suppüciter
abbatem exorans, ut ei comam capitis tondere dignaretur. At ille videns prudentiain
atque elegantiam T pueri, nomen inquaerit w , interrogat genus et patriam. Ille vero Gai- 20
lum se vocitare * pronuntiat, civem Arvernum, Georgi filium senatoris. Quem abba ut
cognovit de prima progenie esse progenitum, ait: 'Bene? desideras, fili, sed primum
oportet haec in patris tui deferri 1 notitiam; et si hoc ille voluerit, faciam quae de-
poscis'. Denique abba" pro hac causa nuntios mittit ad patrem, interrogantes", quid
de puero observari iuberet. At ille parumper 0 contristates, ait: 'Primogenitus', inquid d , ss
'erat mihi, et ideo eum volui coniugio copulari"; sed si eum Dominus ad suum dignatur
cf.Act adscire servitium, ülius magis quam nostra voluntas fiat'. Et adiecit: 'Quiequid vobis
' ' infans, Deo inspirante, suggesserit, adimplete'.
Cap. VI. ad l. 11. la. 16. 2. 4. I. 12—28. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. VI. a) ingenii 4 ; se suppl. 2. b) terrenis:, ras. q; 2. c) se t. 2. d) sperare 16, so
corr. JB. al. e) nec 2. f) baiolorum l a . 2. g) sed, ras. d 16. h) devinci 4. i) superni,
tn marg. corr. i excelsi 4. k) e. D . 4. 1) eras. ? 16. m) Leocadia l a . 6. 2. 3. n) Vecti
E. l a ; Vettie pagati 2; Vetti Aep. 3 ; Vettii repagati 4. 0) Lngdono 16. p) ut — inveniatur
tn marg. suppl. 2. q) OJB. 4. r) vellet 2. 4. s) assumptos 3. t) Cronomense 2 ; Cronosen-
sim 3 a ; Crononense 4 : Chrononensim H. Fr. IV, 39. u) Averna 3. v) diligentiam 4. w) in- 36
quaeret l a . x) vocitari 4. y) B. dilectissime f. d. e. 2. z) OJB. 3. a) OJB. 2. b) interro-
gans 4. c) parum 16. d) e. i. 3. e) sociari 2.
1) Cum Gallus Gregorii patruus esset (cf. De virtutibus S. Iul, c. 23^, Georgius ipsius avus
erat, qui duos filios genuit, Florentium sdlicet et Gallum. 2) In ecclesia anliqua Machabaeorum
Lugdunensi titulus sepulchralis inventus est, in quo laudatur 'Leucadia Deo sacrata puella, qui 40
vitam suam prout proposuerat gessit, qui vixit annos XVI tantum'. Haec Leucadia a. 4 3 1 . de-
funda sine dubio stirpi Vetti Epagathi coniuneta erat; cf. Le Blant nr. 4 4 . 3) Cf. Eusebii
Hist. eccl. a Rufino translatam V, 1 : Vectius igitur E p a g a t h u s unus ex fratribus, qui et in D e u m
perfeetam caritatem et in homines integram custodiret. — — E r a t enim et nobilissimus inter
8U08 et eruditissimus. De cuius martyrio Lugduni ado v. Gl. Mart. c. 4 8 . 4) Cournon (dip. 45
Puy-de- Dome); cf. Longnon p. 4 9 9 . 5) Cf. Epitaphium a Fortunato (Carm. IV, 4) comporitum :
Qui Christi auxilio fultus nec adultus in annis,
Se maiora p e t e n s , odit amore lares.
Effugit amplexus patrios matremque r e l i n q u i t :
Qui m o n a c h u m r e g e r e t , q u a e r i t u r a b b a p a r e n s . 50
(2.) Tunc abba ista 8 , nuntiis referentibus, discens", puerum clericum • fecit.
Erat autem egregiae castitatis et tamquam senior nihil perversae 0 appetens, a iocis se
etiam iuvenilibus cohibebat, habens mirae dulcedinis vocem d cum modulatione 6 suavi,
lectioni incumbens 1 assiduae, delectons ieiuniis et abstenens se multum a cibis. Quem
5 cum beatus Quintianus episcopus ad eundem s monasterium veniens cantontem audisset,
non eum permisit ultra illuc" reteneri, sed secum ad civitatem adduxit et ut caelestis
pater in' dulcedine spiritali nutrivit*. Cumque, defuncto patre, vox k eius magis ac
magis, die adveniente, conponeret 1 , atque idem in populis maximum haberet amorem,
nuntiaverunt haec Theodorico regi; quem dicto citius arcessitum m tanta dilectione ex-
io coluit, ut eum proprio filio plus amaret"- 3 ; a regina* autem eius 0 simili amore dilege-
batur non solum pro honestate vocis, sed etiam pro castimonia corporis. Nam tunc
Theodoricus rex ex civibus Arvernis clericos multos adduxit, quos Trevericae eclesiae
ad reddendum famulatum" Domino iussit adsistere; beatum veroi Gallum a r se nequa-
quam s passus est separari. Unde factum est, ut, eunte rege in Agripinara' urbem, et
15 ipse abiret simul. Erat autem ibi fanum quoddam diversis ornamentis refertum", in
quo barbaries proxima libamina exhibens, usque ad vomitum eibo potuque replebatur;
ibique T et simulacra u t w deum adorans, membra, secundum quod unumqueraque dolor
attigisset, sculpebat* in ligno 5 . Quod ubi sanctus Gallus audivit, statim illuc cum uno
tantum clerico properat, accensoque* igne, cum nullus ex stultis* paganis w adesset, ad
20 fanum adplicat ac succendit. At illi videntes fumura delubri 8 a d " caelum usque con-
scendere 0 , auctorem incendü quaerunt inventumque evaginatis gladiis prosequuntur.
Ille vero in fugam versus, aulae se regiae condidit. Verum postquam r e x d quae acte
fuerant, paganis minantibus, recognovit, blandis eos sermonibus linivit et sie eorum
furorem inprobum mitigavit. Referre enim saepe e r a t e solitus vir beatus haec cum
25 lacrimis et dicebat: 'Vae mihi, quia 1 non perstetis, ut in hac causa finirer'. Fungebatur
[enim h ] eo tempore diaconatus officium'.
(3.) Denique cum beatus Quintianus episcopus ab hoc saeculo, Domino 525.
iubente, transisset k , sanctus Gallus apud urbem Arvernam eo tempore morabatur. Cives
autem Arverni 1 ad domum Inpetrati presbiteri, eiusdem abuneuü™- 6 , convenerunt, con-
so Cap. VI. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. VI. a) ita 3. b) dicens (16). 3. c) perversi 4. d) voces 16. e) meditatione la. 6. 2. 3 ;
dei. et JB. s. XII. superscr. modulatione 2. f) a. i. 4. g) idem 4 et e corr. 2. 3. h) illic 2. 4.
i) ita 4. k) uxor 3. 1) componeretur 4. m) accersitum 3. n) eras. 16. o) OJB. 3.
p) D. f. 4. q) viro Gallo 16. r) a: 4. s) nunquam 3. t) Agrippinam 4. u) refectum 16,
35 corr. JB. al. v) que OJB. la. w) superscr. 2. x) exculpebat 4. y) ascens. 3. z) tultis
16, corr. a) delubru 3, corr. b) OJB. 2. c) c. — inventumque OJB. 16. d) ex 16, corr. m. al.
e) s. e. 3. f) qui la. 5. 2. 3. g) psteti l a ; presteti 16. h) OJB. l a . 6. 2. 3. i) officio 3. 4.
k) transiret 4. 1) Arvernii l a . 6. 2 ; • d. 16, con: JB. al. m) sie la. 6.
1) i. e. monachum, ut saepius dictum est. 2) Cf. Fortun. Carm. IV, 4:

40 Quintiano demum sancto e r u d i e n t e magistro
Pulchriu8 est auro corde p r o b a t u s h o m o .
3) Cf. Fortun. I. L: I n d e palatina regis t r a n s l a t u s in a u l a ,
T h e u d e r i c e , tuo vixit a m o r e pio.
4) Filia Sigimundi regis, quae Suavegotta appellata videtur esse; cf. H. Fr. III, 5. 5) Id
45 condlio Autiss. circa a. 5 7 8 . c. 3 (Conc. Gall. ed. Maur. I, p. 1211) vditum erat: nec sculptilia
aut pede aut homine lineo fieri p r a e s u m a t ; cf. Eligii sermonem ad omnem plebem (Augustini
Opp. tom. VII, p. 26b): A r b o r e s , quas sacrivas vocant, sueeidite, pedum similitudiues, quas in
biviis p o n u n t , fieri vetate, et ubi inveneritis, igne c r e m a t e . In indiculo superstitionum et paga-
niarum (LL. I, p. 20) diam De ligneis p e d i b u s vel m a n i b u s p a g a n o ritu agitur. 6) Leuca-
50 diae fratris.
quaerentes* de obitu sacerdotis et, qui in eius locum deberet substitui, requerentes. Quod"
diutissime pertractantes, regressus est unusquisque ad semetipsum. Post quorum
discessum sanctus Gallus vocat 0 unum e d clericis, et inruente in se Spiritu sancto, ait:
'Quid hü musitant? quid* cursitant? quid retractant? Vacuum est', inquid, 'opus
eorum! Ego ero episcopus; mihi Dominus hunc honorem largire dignabitur! Tu vero 5
cum me 1 redire de praesentia regis audieris, accipe equum decessoris mei Stratum,
et * egrediens in obviam, exhibe mihi. Quod si audire dispexeris, cave, ne te in poste-
rum paeneteat"'. Cumque haec loqueretur, super lectulum decumbebat. Tunc iratus
contra eum clericus, cum multa exprobaret, elisum super spondam lecti latus eius laesit',
turbidusque diseessit. Quo k discedente, ait Inpetratus presbiter ad beatum Gallum: 10
'Audi, fiÜ, consüium meum'. Noli penitus retordare, sed vade ad regem et nuntia ei
quae hic contigerint 1 . Et si ei inspirat Dominus, ut tibi hoc sacerdotium largiatur,
magnas Deo referimu8 m gratias"; sin aliud, vel ei qui ordinatus fuerit commendaris'.
Ille vero abiens, quae 0 de beato Quintiano contigerant regi" nuntiavit. Tunc etiam
et Aprunculus 1 Treverorum0- episcopus transiit; congregatique clerici civitatis illius, ad 15
Theodoricum regem sanctum Gallum petebant episcopum. Quibus ille ait: 'Abscedite
et alium requerite; Gallum enim diaconem r alibi habeo distinatum'. Tunc elegentes
sanctum Nicetium 8 1 episcopum aeeeperunt; Arverni vero clerici 1 cum consensu» in-
sipientium facto et multa" munera ad regem venerunt. Iam tunc germen illud iniquum
coeperat fruetificare, ut sacerdotium aut vinderetur a regibus aut conpararetur a clericis. 20
Tunc hü audiunt a rege, quod v sanctum Gallum habituri essent episcopum. Quem pres-
biterum ordinatum, iussit rex, ut, datis de publico expensis, cives invitorentur w ad aepu-
lum et laeterentur ob* honorem Galli futuri episcopi. Quod ita factum est. Nam
referre erat solitus, non amplius donasse pro episeopatu T quam unum treantem coco,
qui servivit ad prandium. Post haec rex, datis ad solatium eius duobus episcopis, 25
Arvernis 1 eum* direxit. Clericus vero ille qui super" spondam latus eius inliserat
Viventius nomine ad oceursum pontificis secundum verbum illius properat non sine
magno pudore et se simulque 0 equum quem iusserat repraesentot. Ingressis"1 utrisque
in balneo, dolorem lateris, quem ab e inpulsu superbiae 1 eius clerici ineurrerat«, clementer
inproperat, magnam ex hoc ei ingerens vereeundiam, non cum ira h , sed tantum ioco 30
spiritali delectans. Igitur exinde cum multo psallentio 1 in civitatem suseipitur et in
sua eclesia episcopus ordinatur 4 .
(4.) Iam vero adsumpto episeopatu, tanto humüitate tantaque caritate cum
omnibus usus est, ut ab omnibus dilegeretur. Patientiam k vero ultra hominum mores
Cap. VI. la. lb. 2. 3. 4. 35

Cap. VI. a) qnerentes 3. b) Q. d. p. JB. aL in marg. suppl. la. c) vacat 16, con:
d) de 3. e) q. c. om. lb. 3. f) OJB. 3. g) et e. OJB. 3. h) poeniteas 3. i) elisit 4.
k) quod 16, corr.m.al. 1) contigerit 16, corr.m.al.; contigerunt 4. m) referemus (3). n) grates 4.
o) q. de b. 6»* scr., sed expunet. 3. p) renuntiavit 4. q) Treverrorum 16; Trevir. 4. r) diaco-
num 16. s) Nicecium 16. t) clericü cons. la. u) multis muneribus v. ad r. 4. v) postea add. 2. 40
w) inpenderentur dei. et superscr. invitarentur 2. x) ad 16. y) episeopatum 3. z) Arvernos 4.
a) OJB. 2 ; in marg. suppl. 4. b) snb 2. c) simul equumque quem 4. d) que add. (la); in
b. u. 4. e) JB. al. superscr. la. {) superbia 3 ; eiusdem c. s. 4. g) ineurrerant 3. h) iras 3.
i) psallencia in civitate 3. k) pac:i:entiam l a ; paciencia 3.
1) Colitur die 2 2 . Aprilis; cf. AA. SS. Apr. III, p, 30. 2) Nicetius concilio Arvernenri I. 45
a. 5 3 5 . aliisque subscripsit. Eiusdem Vita infra c. XVII. exstat. 3) »'. e. Consensu civium pro
episeopatum, qui inter Formulas Marculfi I, 1 (ed. Zeumer p. 41) exstat. 4) Cf. Fortun. I. I.:
Mox ubi destituens terras petit astra magister,
Cessit diseipulo cura tuenda gregem.
habens, ita ut, si dici fas est, Moysi conpararetur ad diversas iniurias sustenendas'.
Unde factum est, ut a presbitero suo iu convivio percussus in capite ita se quietem
reddiderit, ut nec sermonem quidem asperum respondisset; sed omnia quae ei* acce-
debant patienter ferens, in Dei hoc arbitrio, a quo se petebat enutriri, iactabat. Nam et
sEvodius"-' quidam ex° senatoribus presbiter, cum [eum d ] in convivio eclesiae multis
calumniis atque convitiis lacessisset, consurgens e sacerdos, loca basilicarum sanetarum
cireuibat. Tamen cum hoc Evodio 1 fuisset perlatum, post eum cursu veloci diregens
et se ante pedes eius in ipsam« plateam prosternens, veniam petiit, deprecans, ut eum
oratio eius cum omnipotente Iudice non fuscaret. At ille benigne eum collegens, euneta
10 quae locutus fuerat clementer indulsit, eum arguens, ne haec ultra contra saeerdotes
Domini auderet appetere, quia ipse episeopatum numquam promereretur h accipere.
Quod postea probavit eventus*. Nam cum in Gabalitono 1 ad episeopatum iam k electus*, SSS-MO.
iam in cathedram 1 positus, iam euneta parata™, ut benediceretur episcopus, ite subito
contra eum omnis populus consurrexit, ut vix vivus possit evadere. Qui postea pres-
15 biter transiit.
(5.) Apud Aurilianensim ° autem urbem, incriminato ab iniquis Marco episcopo
et in exilium truso, magnus episcoporum conventus* est adgregatus, Childebertho 0 54».
rege" iubente; in qua synodo cognoscentes beati episcopi, hoc esse vaeuum quod
contra eum fuerat musitatum, eum civitati et cathedrae suae restituunt. Denique t u n c '
20 in servitio sancti GaUi Valentinianus r diaconus, qui nunc presbiter habetur atque»
vocalis *, abiit. Cumque, episcopo alio * missas dicente, diaconus ille propter iaetantiam
potius quam propter" Dei timorem T cantare velet w , a sancto Gallo prohibebatur, dicente
sibi: 'Sine', inquid, 'fili, quando, Domino iubente, nos celebraverimus solemnia, tunc et
tu canere debes. Nunc eius clerici concinant, qui consecrat x missas k '. At üle, et tunc
25 se posse, pronuntiat. Cui sacerdos: 'Fac, ut Übet; nam quod volueris non explebis'.
Ille quoque neglegens mandatum pontificis, abiit et tam deformiter cecinit, ut ab omnibus
inrideretur. Adveniente autem alia dominica, dicente saepe 1 dicto pontifice missas,
iussit eum abire: 'Nunc', inquid, 'in nomine Domini quod volueris explicabis'. Quod
cum fecisset, in tantum vox eius praeclara 1 est, ut ab omnibus laudaretur. O beatum
30 virum, cui talis gratia concessa est, ut sicut animae ita et» cum eo voces hominum
Cap. VI. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. VI. a) aeeiderant ei 2. b) Aevod. 3. c) de 4. d) OJB. la. 6. 2. 3. e) Borgens 3.
f) Evodiu 16, con:; Evodi 2, corr.; Evodum 3, corr. g) ipsa platea 16. 4. h) promeretur 4, corr. m. al.
i) Gabarit. 2, corr. k) om. 4. 1) cathedra 2. 4 ; catedra 3. m) reparata 4. n) Aurelianen-
35 sim 14. 3 ; Aurilianensem 2 ; Aurelianensem n. a. 4. o) sie la et 2 e corr.; Cbildeberto reli.
p) regem 3. q) om. 16. r) Valentianus 3. s) valde 4. t) alias 3. u) quam pater p la,
corr. JB. al. v) timore (3). w) sie la. 6. 2. x) consecrant 3. y) saepredicto 3. z) prae
lata 4, quod malim; facta add. (lb. 3). a) ita etiam et v. 4.
1) Cf. Fortun. I. I.: Si qua supervenit, facta est iniuria virtus:

40 Unde furor poterat, inde tiiumphus erat.
2) Evodi filii duo commemorantur: Salustius scilicet comes (H. Fr. IV, 13^ d Eufrasius pres-
byter (H. Fr. IV, 3b). Pater Evodi Hortensius Senator erat, de quo v. H. Fr. IV, 3 5 ; V. Patr.
IV, 3. 3) Ita vaticinatio S. Quintiani de stirpe Hortensi impleta est; cf. V. Patr. IV, 3.
4) Inter a. 5 3 6 . et 5 4 0 , cum concilio Arvernensi a. 5 3 5 . Hilarius episcopus Gabalitanus, Aure-
45 lianensi IV. a. 5 4 1 . Evanthius subseripserint. 5) Cum conc. Aurel. a. 5 4 1 . d Marcus d
Gallus, Aurel. V. a. 5 4 9 . solus Gallus subicripserit, hoc loco de quinto concilio agi patet, cui
haec praemissa sunt: Igitur cum clementissimue princeps, triumphorum titulis invictissimus
domnus Childebertus rex pro amore sacrae fidei et statu religionis in Aurelianensi urbe con-
gregasset in unum Domini saeerdotes. 6) ». e. canior, ut infra vocatur.
sub eius potestote consisterent, quas et, cum voluit, cantu* prohibuit et, c u m übuit,
c a n t a r e " permisit 0 .
(6.) Praestitit enim D e u s et alia miracula m a g n a p e r illum. N a m cum Iulia-
nus > defensor d -», presbiter deinceps, dulcissimae voluntetis homo, a quartano typo cor-
reptus, graviter cruciaretur, lectulum sancti sacerdotis e x p e t ü t ; in q u o decubans*, a 6
lectuaria» ipsa c o o p e r t u s ' , paululum obdormiens, ita sanatus est, ut n e c contractus
postea a b h a c infirmitate fuisset.
Cum autem Arverna civitas m a x i m o incendio cremaretur, et hoc sanctus com-
perisset, ingressus« eclesiam, diutissime D o m i n u m ante sanctum altere cum lacrimis
exoravit, surgensque, euangelia h conprehensa apertoque, in obviam se i g n i s ' obtuüt. io
Q u a e k contra parata, protinus a d aspectum eius ite omne incendium est extinctum, ut
nec favillae quidem in eo igneae 1 remansissent.
S u b eius autem tempore magno terrae motu A r v e r n a civitas est concussa; sed c u r
hoc accederit, ignoramus. H o c tamen seimus, quod nullum ex populo laesit.
548. C u m 4 autem lues illa quam i n g u i n a r i a m m vocant* per diversas regiones desae- i6
viret et maximae tunc" Arelatensim provintiam depopularet 0 , sanctus Gallus non tan-
tum pro se quantum pro populo suo trepidss erat. Cumque die" noctuque Dominum
deprecaretur, ut vivens plebem suam vastori non cerneret, per visum noctis apparuit ei
angelus Domini, qui tam caesariem quam vestem in simiütudine' nivis candidam effe-
rebat et ait ad e u m r : 'Bene enim te, o sacerdos, prospectat divina pietas pro populo so
tuo supplicantem; ideoque ne timeas, exaudita est 9 enim oratio tua; et ecce eris cum
populo tuo ab hac infirmitate überatus, nullusque, te vivente, in regione iste ab hac
strage deperiet', Nunc autem noli metuere; post octo vero tt annos time T '. Unde mani-
festum fuit, transactis his annis eum a saeculo discessisse. Expergefactus autem et Deo
gratias pro hac consolatione agens, quod [et w ] per caelestem nuntium confortore dignatus s»
est, rogationes iUas instituit*, ut media quadragesiina psallendo ad basilicam beati
Iuliani martyris itinere pedestri venirent. Sunt autem in hoc itenere quasi stadia 360'.
Cum autem regiones alias 1 , ut diximus, lues illa consumeret, ad civitatem Arvernam T,
Cap. VI. la. lb. 2. 3. 4.

Cap. VI. a) cantum 3; cantare 4. b) cane (re permi in litura) sit 4. c) prom. 1: rorr. so
d) defensa corr. m. al. infensns 16. e) decumbans 3. f) opertus la. 4. g) in aal. lb.
h) euangelio comprehenso apertoque 4. i) igne 16, corr. m. al. k) Quibus — paratis 4. 1) ignis 4.
m) ingninaria la. n) C a r n o t e n s e m pro t. A. 4. o) depopularetur 4. p) diu 2. q) simili-
tudinem 16. 2, corr. r) ait ei 2. s) enim est 4. t) deperii:et l a ; deperiret in marg. corr. i
deperiet 4. u) autem 2. v) sie 4 cum H. Fr. IV, 5; annos expletos migrabis a saeculo. Quod 35
postea manifestum fuit. Exp. (e corr. Experges fatus 16) la. 6. 2. 3. w) OJB. la. 6. 2. 3. x) illas (la).
y) Arvennam 4.
1) Is forte, de quo Greg. H. Fr. IV, 3 2 ; Erat tunc temporis apud Randanensim mona-
sterium civitatis Arverne presbiter praeclarae virtutis Iulianus nomine. Obiit a. 571. 2) De-
fensorum munus erat defendendi ecclesias earumque negotia curandi, quofiens necessitas expostu- 40
lard. Forcellini. 3) i. e. toral. 4) Quae sequuntur ad finem huius §. »n H. Fr. IV, 5.
repetita sunt. 5) V. Ioannes Malalas l. XVIII: Mt]vi dpsßQOWQtu) tvSixxiüvos c ysyovs
»rvfjois iv KwvoTavrivovjtötot and ßovßövuv. 'Ev a v r ü 8e TW <pößu> xa fiedoöia jtrivra xoaß-
ßdtovg äoyDQOÜs iitoCrjöav. ' EnEXQCtTrjöE 8e f\ aütr) q>oßFQCt xoü dtov antikr\ Ircl u.fjvas 1 | .
Cf. Procop., De bello Pers. II, 2 2 ; Evagr. Schol. IV, 29. et Marcellinus o. 543. Victor Tunn. 45
luem a, 542. exortam esse tradidit. 6) Quae etiam a Cautino episcopo servatae sunt; ef. H.
Fr. IV, 1 3 : Erant autem quadraginsimae dies et Cautinus episcopus Brivatinsim diocisim psal-
lendo ädere disposuerat iuxta institutione sancti Galli. 7) Tunc etiam in subita contempla-
tione parietes vel domorum vel ecclesiarum signari videbantur, unde a rusticis hie acriptos
Tau vocabatur add. H. Fr. I. I.; ef. Gl. Mar' c. 50. Quod mense Sept. demum ex. fadum est. so
sancti Galli intercedente oratione, non attigit*. Unde ego non parvam censeo gratiam,
qui hoc meruit, ut pastor positus, oves suas devorari, defendente Domino, non videret.
(7.) Sed veniamus ad illud" tempus, cum eum Dominus de hoc mundo iussit
adsumi. Cum gravatus incommodo decubaret, ita febris 0 interna omnia membra d eius
6 depavit e , ut capiUos v e l ' barbam simul amitteret. Sciens autem, se, revelante Domino, 551.
post triduum migraturum, convocat populum et omnibus, confracto pane, communionem
sancta 8 ac pia voluntete largitur. Adveniente autem die tertia, quae erat dominica
dies, qua" civibus Arvernis inmanem intulit luctum, albiscente iam caelo 1 , interrogat,
quid in eclesia psaUerent. Dixerunt k , benedictionem eos psallere. At ille, psalmum 1
10 quinquagesimum et benedictionem decantatem m , vel" alleluiatico cum 0 capitello expleto,
consummavit matutinosP- >. Quo perfuncto". officio, ait: 'Vale dicimus vobis, fratres'.
Et haec dicens, extensis membris, spiritum caelo intentum praemisit ad Dominum'.
Transiit' autem aetatis suae anno sexagesimo quinto, episcopatus vero 9 sui septimo et
vigesimo anno. Exinde ablutus atque' vestitus in eclesiam defertur, donec conpro-
15 vintiales" ad eum sepeüendum convenirent. Magnum enim T ibi miraculum ostensum
populis fuit, quod sanctus Dei, adtracto dextro pede in feretro, se in aliud latus, quod w
erat versus altari 1 , contulit. Dum haec agerentur, rogationes illae, quae post pascha
fiunt, caelebrabantur. Iacuit autem in eclesia triduo, assiduo' instante psallentio cum
magna frequentia populi. Episcopis 1 autem quarta die advenientibus, eum de eclesia
so levaverunt, et portantes in sancti Laurenti»•» basiücam, sepeliunt. Iam 4 vero in ex-
sequiis eius quantus planctus, quanti populi adfuere, enarrari vix potest. Mulieres cum
lucubribus indumentis, tamquam si viros perdidissent, similiter et viri, obtecto capite,
Cap. VI. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. VI. a) attingit 3, corr. b) illum 2, corr. JB. al. c) febre l a . 6. d) verba 2, corr.
25 JB. al.; e. m. 4. e) deputavit l a . f) et 2. g) scam 4. h) quia 3 ; quae 4. i) caelo: l a .
k) Dierunt 2, corr. JB. al. 1) psalmo quinquagesimo et benedictione 4. m) decantata 3. 4. n) et (3).
o) cum 6« scr., sed eras. la. p) matutinas 2, corr. m. al. q) perfunctns 4. r) Transit 3.
s) s. v. 4. t) et 4. u) provintiales 2. v) OJB. 3. w) quam 4. x) alteram se c. 4.
y) assiduo (rat. duo) |duo i. l a . z) eps 16, corr. m. al. a) basilica L. 2.
'• 1) Id est offidum, quod Laudes appeUamus, absolvit; in quibus eosdem psalmos hodieque, ut
hic designantur, canimus, scilicd quinquagesimum, Benedicite, et 1 4 8 . cum 2. seqq., qui alleluiatici
ex suo titulo appellantur. R. 2) A. 5 5 5 , quo Guntharius Turonensis episcopus obiit, iam
Cautinus Arvernis praeerat; cf. H. Fr. IV, 1 1 . S. Gallus condliis Aurelianensi II. per Lauren-
tium presbyterum a. 5 3 3 , Arvernensi I. a. 5 3 5 , Aurelianensi III. per Optardenum a. 5 3 8 ,
35 eidtm IV. et V. a. 5 4 1 . et 5 4 9 . subscripsit. Obiit odavo anno post luem, qua a. 5 4 3 . orbis
vastatus est, i. e. a. 5 5 1 , die dominico ante ascensionem Domini. Die Lunae, quo rogationes
celebrabantur, et postero transactis, quarto die ab episcopis sepultus est. Unde patet, die 1. lulii,
quo colitur, ipsum neque mortuum neque sepultum esse, Depositus est a. 6 5 . aetatis, o. 2 7 . ep»'-
scopatus, Gregorio teste; sed Fortunatus, Carm. IV, 4:
40 Sic pater ecclesiam regit in quinquennia quinque,
Bis (Vix Leo) terdena tamen lustra superstes agens.
Gregorii autem auetoritatem praeferam, cum poeta forte metri legibus coartatus esset, ut Ruinart
probe coniecit. Ergo Gallus a. 5 2 5 . episeopatum Arvernensem suseepit, postquam S. Quintianus
mortuus est. Idem Georgio primogenitus filius a. 4 8 7 . natus est. 3) De basilica tandi Laurenti
45 a Victorio duce aedificata (H. Fr. II, 20J v. Libellum de eccleriis Ciarom. ed. Savaro p. 3 4 5 :
In ecclesia S. Laurentii altare S. Laurentii. Ibi requiescunt S. Gallus et S. Briccius et alii
sancti, quorum nomina D e u s seit. Iam SS. Laurentio d Maurido dicata eccleria müitaris est;
cf. Longnon p. 4 8 7 . 4) Cf. Severi ep. III. de S. Martino: In obseqnium vero funeris credi
non potest, quanta hominum multitudo convenerit.
87»
ut in exsequüs uxorum facere* mos est, ipsi quoque" Iudaei", accensis lampadibus,
plangendo d prosequebantur. Omnes° tamen populi una voce dicebant: 'Vae nobis, qui
post hac f die numquam similem merebimur« habere pontificem'. Et quia, ut diximus,
conprovintiales h longe distebant nec celerius venire potuerant, ut mos rusticorum habetur',
glebam super beatum corpus posuere fideles, quo ab aestu non intumesceret. Quam k 5
cespitem post eius exsequias mulier quaedam et vere, ut ego diligenter inquisivi, virgo
purissima et devota Deo Meratina 1 nomine ab aliis eiectam m collegit et" in orto 0
suo posuit, infusaque saepius aqua, Domino incrementum I dante, vivere 1 fecit. De
q u a ' cespite infirmi non solum auferentes atque bibentes herbam, sanabantur, verum
etiam fidelis super eam» oratio suffragium1 merebatur. Quae" postea per v ineuriam, 10
virgine migrante, deperüt. Denique ad sepulchrum eius multae virtutes ostensae sunt.
Nam quartanarii vel diversis febribus aegroti, ut ad beatum tumulum fideliter attingunt",
protinus hauriunt sanitatem.
Valentinianus x igitur cantor, cui? supra meminimus', qui nunc presbiter habetur,
cum diaconatus fungeretur officium1, a typo quartono corripiter, ac per multos dies* 15
in magna defectione laborans. Factum est autem, ut in" die accensus 0 huius febris d
loca sancta cireuire disponeret orans, veniensque ad huius sancti sepulchrum, prostratus
ait: 'Memor esto mei, beatissime ac sanetae sacerdos. A te enim edocatus 0 , doctus 1
ac provocatus* sum. Memor esto alumni proprii, quem amore unico dilexisti, et erue
me ab hac qua" deteneor febre'. Haec effatus, herbolas, quae ob' honorem sacerdotis «o
tumulo k respersae fuerant1 a devotis, collegit; et, quia virides erant, ori applicat, den-
tibus decerpit, sueumque earum degluttit. Praeterüt enim dies illa, nec ab hoc est pul-
satus incommodo, et deinceps ita sospitati est restitutus, ut nec illas"1 quas vulgo
fractiones 1 vocant ultra perferret". Haec ab ipsius presbiteri ore ita gestern 0 cognovi.
Non enim ambigitur, per illius potentiam prodereP virtutes de tumulis servorum suorum, 25
qui Lazarum voeavit d e ' monumento r s .
VII. INCIPIT*•* DE SANCTO GREGORIO EPISCOPO".

Egregiae * sanctitatis viri, quos d palma perfeetae beatitudinis e terris editos evixit
ad caelos, hi sunt, quos aut non fictee caritatis vinculum ügat aut elymoeinarum fruetus
ditat aut flos castitatis adornat aut martyrii agonizatio certa coronat; in quibus ad 30
inchoandum perfeetae iustitiae opus illud fuit Studium, ut inprimis corpus sine raacula
praeparatum babitaculum Spiritui sancto praeberent et sie ad* reliquarum virtutum
Cap. VI. la. Ib. 2. 3. 4. Cap. VII. la. lb. 2. 4.

Cap. VI. a) om. 3. b) § : q ; ras. e? l a . c) Iudaeis, .expunet. s 3. d) pr. pl 2.
e) Omnis t. p. erat vox una dicens 4. f) haec corr. m. al. hunc 16; hanc 4; diem 2. 3. 4. g) h. m 4. 35
h) provintiales l a . 6. 2. 3. i) habet 4. k) qusem 3. 1) Meritina 3 ; Martina 4. m) electam la.
n) OJB. ( l a ) . o) ortu 4. p) incrementem 16. q) vivam reficit 3 ; vivifieavit. De 4. r) quo 4.
s) eum ( 3 ) ; eo 4. t) sufragio 3 ; suffragio 4. u) Qui 4. v) p. i. ero». 3 ; ineurium 16, corr.
JB. al. w) attigit- 3. x) Item unde supra de sancto Gallo epö titulum add. 3. y) cuius 3. 4.
z) officio 3. 4. a) p repet., sed eras. la; in OJB. (16). b) OJB. 2. c) accessus 2. d) ut add. 2. 40
e) sie la. 6. f) doctis l a , corr. m. al. g) promotus 4. h) qua 3. i) ab 3 ; hoc add. 16.
k) tumulu 16, con:; tumulum 3. 1) f. devotus 4. m) illa l a , corr. jn. al. n) pf. 2, con:
o) gesta 4. p) prodire 2. 4. q) ex la. 6. 3. r) EXPfc add. la.
Cap. VIT. a.) om. la. 6. 2. 3. b) OJB. 3. c) prologum om. 3. d) q<t 16. e) aderle.li-
quarum 16, corr. 45
1) Supra §. 5. 2) Cf. Gl. Conf. c. 2 1 : nec ultra ab hoc morbo frigore vel con-
fractionis illius pertulit gravitatem. Fractio est remisrio febris; v. Mir. S. Mart. IV, 3 7 . 3) V.
loann. 12, 1 7 ; quando Lazarum voeavit de monumento. Eadem Gregorius, Gl. Conf. c. 4 . ex.
scripsit. 4) Textus, quem Boll. 4 . Ian. I, p. 168, ediderunt, pesdme interpolatus est.
excelsa contenderent; atque ipsi sibi persecutores facti, dum in se sua peremebant vitia,
tamquam martyres probati, peracto cursu agonis legitimi, triumpharent. Quod nullus
sine* Dei ope valebit efficere, nisi dominici adiutorü protegatur vel parma vel galea;
et quod egerit non sui", sed ad divini nominis gloriam deputet iuxta illud apostoli:
s Qui gloriatur, in Domino glorietur. In hoc enim et beatus Gregorius omnem gloriam i.cor. i,»i.
contulit, qui° de excelsa d senatorü ordinis potentia ad iüam se* humilitatem subdidit,
ut, omnibus saeculi curis abiectis, soli se Deo dicaret r opere, quem in pectore rete-
nebat «.
(1.) Igitur sanctus Gregorius ex senatoribus primis", bene ütteris institutus,
io Agustidunensis' civitatis comitotum ambivit; in comitatu k autem positus, regionem 466/467.
illam per 40 annos, iustitia 1 comitonte, correxit; et m tam severus atque districtus fuit
in malefactoribu8, ut vix ei" ullus reorum possit evadere. Coniugem de genere sena
torio habens Armentariam nomine, quam ad propagandam 0 generationem tantum dicitur
cognovisse, de qua? et filios0-, Domino largiente, suscepif-'. Aliam vero mulierem, ut
is iuvenilis adsolet fervor, inardescere» non contigit.
(2.) Post mortem autem uxoris ad Dominum* convertitur, et electus a populo,
Lingonicae urbi episcopus" ordinatur. Cui magna fuit abstenentia; sed ne iactantia 506/507.
putaretur, occultae" sub triticeos Y panes alios" tenues ex hordeo subponebat w ; triti-
cum 1 frangens aliis erogabat, ipse quoque * clam hordeum, nemine intellegente, prae-
»o sumens. Simiüter et 1 de vino faeiens, dum* aquam" ei pincerna porregeret, ad dissi-
raulandum aquam desuper effundi iubebat, tale vitrum elegens, qui° claritatem aquae
obtegeret. Iam in ieiuniis, elymosinis, orationibus atque vigiliis tam efficax tomque
devotus erat, ut in medio mundi positus, novus efiulgeretd heremita.
Nam cum apud Divionensim 0 castrum moraretur' assiduae 1 , et domus eius
ss baptisterio 3 adhaererets, in quo multorum sanctorum reliquiae tenebantur, nocte de
stratu suo, nullo sentiente, consurgens, ad orationem, Deo tantum teste", pergebat,
ostio divinitus reserato, adtente psallebat in baptisterio. Sed cum hoc multi temporis
spatio ageret, tandem ab uno diacono res cognita atque manifestato' est. Idem cum
cognovissetk haec agi, a longe, ne eum vir beatus sentire possit, prosequebatur et quid
30 ageret expeetabat 1 . Agebat enim diaconus, quod veniens sanctus Dei ad ostium
baptisterü, pulsans manu propria, ostium, nemine m conparente, aperiebatur, iüoque in-
grediente, diutissime silentium erat. Postea psallentium tomquam multorum vocum per
trium horarum et fere amplius spatio" audiebatur. Credo ego, quod, cum 0 magnorum
Cap. VII. ad l. 8. l a . 16. 2. 4. I. 9—33. la. 16. 2. 3. 4.

35 Cap. VII. a) in D. opere 4. b) n. ad sui sed d. 4. c) quae corr. m. al. qui 16. 2. d) ex-
celse l a . e) h. se 2. f) & add., sed expunet. Ib. g) retineret 4. h) primus 4. i) Agusti-
dunensi 16; Augustudunensis 2. 3 ; Angustidunensis 4. k) commitatum, dei. extr. m. 3. 1) iusti-
ciam, dei. m 3. m) E 3. n) OJB. 4. 0) propagandum 16, corr. JB. al, p) quo 3. q) s JB. al.
suppl. Ib. T) suseipit 16, corr. s) ardescere 16. t) Deum 4. u) superscr. 16. v) tritii
40 (corr. JB. al. cineritii) eos p. l a ; triticeo pane 4. w) subponebatur 4. x) triticeum (3). y) vero 4.
z) superscr. 2. a) cum 3. b) ei p. a. 2. c) quod 4. d) effugeret 16, corr. JB. al. e) Divio-
nense 2. 4. f) c. quo oraretur 4. g) adhaeret 4, con: JB. al. h) testem, expunet. m 3.
i) manifesta 3. 4. k) et add. 16. 1) spectabat ( l a . 2). m) neminem 3. n) spatium 4.
0 ) OJB. 4.
«5 1) Tetricum scilicet Lingonensem episcopum et alium, avum Gregorii Turonensis, 2) Cf.

H. Fr. III, 19: Sed quia huius pontificis miminimus, g r a t u m arbitratus sum, ut situm loci
Divionensis, in quo maxime e r a t assiduus, buic inseram lectione. 3) Hoc baptisterium auctor
Vitae Garnerii IL abbatis saeculo XII. scriptae putat fuisse Oratorium S. Vincentii, quod hodieque
superest basilicae S. Stephani vicinum et subieclum, absque aliquo titulo. Ecclesia tamen S. lohannis
so in chronico Benigniano (ed. Bougaud p. 12) baptisterium fuisse dicitur. R. Cf. Longnon p. 2 1 1 .
sanctorum in eodem loco haberentur reliquiae, ipsi* se beato viro revelantes, psallen-
tium Domino in commune reddebant. Nam impleto cursu 1 revertens ad lectulum, ita
se caute" super Stratum deponebat, ut prorsus nemo sentiret; observatores ° vero ostium
baptisterii obseratum invenientes, clave sua solite aperiebant, commotoque signo, sanctus
Dei, sicut reliqui, novus ad officium dominicum consurgebat. Nam cum inergumini 5
eum d in primo die episcopatus sui confiterentur, rogabant eum presbiteri, ut eos bene-
dicere dignaretur. Quod ille viriüter, ne" vanam incurreret gloriam, refugebat', cla-
raans, indignum se ad manifestandas virtutes? dominicas esse ministrum, sed tamen,
quia diutius hoc dissimulare non potuit, adduci eos ad se iubens, sine uUo tactu, facto
tantum11 signo 1 crucis econtra, verbo daemonia discedere imperabat. Quod iüa pro- 10
tinus audientes k , corpora quae nequitia sua devinxerant 1 absolvebant. Nam [et m ] illo
absente multi de virga quam in manu ferre" solitus erat suspensos atque signatos 0
inerguminos expellebant P. Nam et de stratu eius si quis aegrotus' quidpiam abstuüsset,
erat praesens medicamentum. Armenteria 1 autem, neptis eins, cum graviter quodam
tempore in adulescentia r sua a quartono fatigaretur incommodo, ac medicorum studio 15
plerumque fota, nullum possit sentire* levamen et ab ipso confessore beato saepius, ut
orationi insisteret, horteretur, quadam die lectum' eius expetüt, in qua" posita, ita febris
cuncto restincta est, ut numquam hoc T deinceps aegrotaretur w .
"•6- (3.) Sanctus vero Gregorius cum ad x diem sanctum epifaniorumä ad civitatem
6
, 4°' LingonasT ambulasset, a modica febre pulsatus*, relicto saeculo, migravit ad Christum. 20
Cuius beata facies ita erat glorificata post transitum, ut rosis similis cerneretur. Haec
enim apparebat rubea, reüquum* vero corpus tomquam candens 4 lüium refulgebat, ut
aestimares, eum iam tunc ad futurae resurrectionis gloriam praeparatum. Quod b defe-
rentes ° ad castrum d Divionensi *, ubi se' iusserat tumulari, in campania illa quae a«
parte aquilonis h habetur haud 1 procul a Castro adgravat k , gestatores non sustenentes 1 25
Cap. VII. la. lb. 2. 3. 4.

Cap. VII. a) ipse 16, corr. m. al. b) cantum 4. c) observantes 3. d) cum l a ; (in OJB.)
p. d. e. 2; e. in primordio e. 4. e) nec 3. f) refulgebant la, corr.; refugebant, expund, n 3.
g) virtute 2, corr. h) tanfc l o , corr. m. al. i) signum 3, corr. k) audientia 2. 4. 1) devixe-
rant 4. m) OJB. la. 6. 2. 3. n) s. e. f. 4. o) legatos? 2, corr. p) expellebat 16, corr. m. al.; »0
per pedes configebat pro e. 4 ; malim per parietes configebant, cf. infra p. 690, l. 23. q) q. pro aegro-
tis 4. r) adulescia 3 ; t. indulgentia s. 4. s) habere 4. t) lectulum 2. u) quo 4. v) eras. 3.
w) aegrotaret 2. 3 ; aegrota perferret 4. x) OJB. la. y) Linguinas 16. z) post p. ras. est 2
a) reliqua 3. b) Quo 3. c) deferente la. 6. d) castram 2, corr. e) Divionensem, ras. m 2 ;
Divionense 3. 4. f) s e s e p e t i e r a t t. 4. g) apte l a , con: JB. al.; apaert 16, con: h) OJB. 3. 85
i) ait corr. JB. al. haut 16. k) aggravati 4. 1) ferentes, tn marg. corr. t sustinentes 2.
1) Cursus, id est preces canonicae Audoen. V. Elig. I, 1 1 . R. Cursum decantare Fortun.,

V. Radeg. e. 4 ; V. Germani c. lb; cursum dicere V. Radeg. c. 1 1 . 2) S . Gregorius Lingo-
nensis, proavus Gregorii Turonensis (cf. H. Fr. V, b), avus Armentariae, Gregorii nostri matris,
erat. Quam filius quidam Gregorii Ling. cum filia Florentii et Artemiae genuerat. 3) Ad 40
diem epiphaniorum (lan. 6) celebrandum Lingonas profectus, morte praeventus est. Colitur die
4. Ianuarii. Conciliis Epaonenri d Lugdunensi I. a. 517, Arvernenri a. 5 3 5 , jper Evantium
presbyterum Aurelianensi III. Non. Mai. a. 5 3 8 . subscripdt. Quare ante d. 4. lan. a. 5 3 9 .
morti cessisse nequit. Neque post d. 4. lan. a. 5 4 0 , cum post Tetricum, filium rius, quem
3 3 annos episeopatum gessisse e Fortunato (Carm. IV, 3) constat, Pappolus iam 3. Id. Sept. 45
a. 5 7 3 . concilio Paririensi IV. subscripserit. Itaque Tetricum a. 5 7 2 . vel 5 7 3 . fneji«e Martio,
Gregorium a, 5 3 9 . vel 5 4 0 . mense lanuario diem obiisse, necesse est. 4) Cf. Sulpic. ep. III.
de S. Martino: Testatique sunt qui ibidem fuerunt, vidisse se vultum eius tamquam vultum
angeli, membra autem eius Candida tamqnam nix videbantur. — — Iam enim sie videbatur,
quasi in futurae resurrectionis gloria. 50
feretrum solo* deposuerunt, ibique parumper resumentes vires et post paululum ele-
vantes, ad intramuraneam eum* eclesiam 1 detulerunt. Advenientibus autem quinto die
episcopis 0 , ab eclesia ad basiÜcam beati lohannis deferebatur; et ecce vincti carceris
ad beatum corpus clamare coeperunt 0 , dicentes: 'Miserere nostri, püssime domne, ut,
5 quos vivens in saeculo non absolvisti, vel defunetus [etd] caeleste regnum possedens digneris
absolvere; visita nos, quaesumus e , et miserere nostri'. Haec et alia f illis clamantibus,
adgravatums est corpus ite, ut eum penitus sustenere non possent. Tunc ponentes"
feretrum super terram, virtutem beati antistitis 1 praestolabant k . His 1 ergo expeetanti-
bus, subito reseratis carceris ostiis, trabis üla qua m vinetorum pedes* coartobantur,
10 repulsis obieibus, scinditur media, confractisque catenis, omnes pariter dissolvuntur"
et 0 ad beatum corpus, nemine retenente, perveniunt. Dehinc elevantes feretrum gesta-
tores, hi* inter reliquos obsequuntur, qui etiamP iudice postea sine damno aliquo sunt
dimissi.
(4.) Post haec beatus confessor [sepultus i] multis se virtutibus declaravit 1 . Agebat
is enim quidam religiosus r , caelos se apertos in die eius sepulturae vidisse; nec enim ambigi-
tur, quod post actus angelicos sidereis sit coetibus» adgregatus. Vinetus quidam per viam
illam qua beatum corpus a Lingonas 1 est exhibitum ad* antedictum castrum adduce-
batur. Cumque mifites cum aequitibus praecedentes", cum post terga traherent vinetum,
ad T locum ubi beati confessoris artus quieverant pervenerunt. Quod" praetereuntes,
so vinetus, invocato nomine beati 1 antestitis, petiit T, ut eum sua misericordia liberaret.
Quo orante, laxati sunt laquei de manibus eius, et sentiens se solutum, quietem reddi-
dit 1 , coopertisque manibus, putabatur adhuc esse ügatus. Ingressi autem portam castri",
cum ante atrium eclesiae pervenissent, hic exiliens et corrigiam ligaminis trahentium in
ora" proiciens, [eclesiam petiit, per quam] cum auxüio omnipotentis ° Domini et obtentu
*5 beati pontificis liberatus est.
Admirabüe d est enim et iUud miraculum, qualiter beatum corpus eius, cum post
multa tempora transferretur, apparuit gloriosum. Cum beatus pontifex in angulo basi-
licae fuisset sepultus, et parvus esset e locus ille, nec ibi populi sie possent accedere,
ut devotio postulabat, sanctus Tetricus f - 3 , filius et successor eius, haec cernens et virtutes
so ibidem assidue operari prospiciens«, ante altare basilicae fundamenta iacet", ereetaque'
Cap. VII. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. VII. si) om. 3. b) eps 16, corr. JB. al. c) :cep., ras. p 16. d) OJB. la. 6. 2. 3.
e) q's 3. f) aliis c. 4. g) aggravatur c. 4. h) deponentes 4. i) antistis 3. k) praestolabantur 4.
1) Hic l a . m) qua:, ras. e? 2. n) desolv. 4. o) JB. al. add. 16. p) sie 16. 3 ; o. quieti a
$5 i. l a ; qui et a i. 2. 4. q) OJB. l a . 6. 2. 3 . r) religiosum 16, corr. JB. al. s) adgr. caetibus 3.
t) Lingonis 4. u) proced. 4 ; cum ras. 2. v) ad 1. in marg. suppl. 2. w) quo 3. x) beato
antistis 3. y) OJB. 4. z) reddit 3. a) OJB. 4. b) m a n u t e n e n s cum aux. l a . 6. 2. 3.
c) Dei o. 2. d) Unde supra lemma add. 3. e) fuisset 4. f) Treticus l a , corr. JB. al.; Titre-
cus 16, corr. g) proiciens se 3. h) iacit 2. 4. i) erueque 16, corr.; ereetamque absidam 2. 4.
40 1) Eccleda S. Stephani, quae iam in usum rei frumentariae tranriit; cf. Longnon p. 2 1 1 .
2) Cf. Fortunali Epitaphium, Carm. IV, 2:
Si quacras meritum, produnt miracula rerum,
Per quem debilibus fertur amica salus.
3) S. Tdricus conciliis Aurelianensi V. a. 5 4 9 , Paririensi IL a. 5 5 1 , per Pidum presbyterum
45 Lugdunensi IL a. 5 6 7 . vel 5 7 0 . subscripsit. Eccledam Lingonensem ex anno 5 3 9 . vel 5 4 0 . ad
a. 5 7 2 . vel 5 7 3 . rexit. Colitur die 18. Mortis. De quo Fortunatus, Carm. IV, 3:
Sex qui lustra gerens et per tres insuper annos
Rexisti placido pastor amore gregem.
iS. Tetricus 'ad dexteram partem ipsius basilicae S. lohannis est positus'; cf. Chron. S. Benigni
50 ed. Bougaud p. 1 3 .
absida, miro opere construit* et transvolvit Qua transvoluta disruptoque b pariete,

arcum aedificat. Quod opus perfectum atque exornatum, ut c in medio absidae d loculum
fodit, ubi corpus beati patris transferre volens, convocat presbiteros et abbates ad istud
officium; qui vigilantes orabant, ut se beatus confessor ad hanc praeparatam habito-
tionem transferri permitteret Mane autem facto, cum choris psallentium adprehensum 5
sarcofagum ante altare in absidam, quam beatus episcopus aedificaverat, transtulerunt'.
Quod sepulchrum dum 6 diligenter conponunt, subito et, ut credo, a Dei iussu f oper-
turium sarcofagi motum« est in una parte. Et ecce apparuit beate facies" eius ita
integra et inlaesa, ut putares, eum non mortuum esse 0 , sed dormientem; sed nec de
ipso vestimento, quod cum eo positum fuit, aliquid ostensum est* diminutum. Unde 10
non inmerito apparuit gloriosus post transitum, cuius caro non fuit corrupta ludibrio.
Magna est enim k corporis et cordis integritas, quae et in praesenti saeculo praestat
gratiam et in futuro1 vitam largitur aeternam, de qua Paulus apostolus ait: Pacem
iiobr.12,11. 8equiminim et sanctificationem0, sine qua nemo videbit" regnum0 Dei.
(5.) Puella quaedam die dominico« dum' capud suum conponeret', pectine ad- 15
prehenso, credo ob iniuriam diei' sancti, in manibus eius adhaesit, ita ut adfixi dentes
tam in digitis quam in palmis" magnum ei dolorem inferrent. Quae cum baailicas
sanctorum flens atque T obsecrans circuiret, ad sepulchrum beati Gregorii antestitis in
eius w virtute confisa 1 prosternitur. Cumque diutissime beati confessoris praesidium
flagites8et, directa manus eius ad opus prestinum, pectine^ decidente, redueitur. Sed [et *] 20
inergumini eum confitentes ad eius sepulchrum saepe purgantur. Nam plerumque vidi-
mus post eius transitum* virgula, cui" supra meminimus, quam manu gerebat, per
parietes ita eos° adfixos, ut putares illos validis atque acutissimis sudibus reteneri.
(6.) Multa quidem et alia de eodem gesta cognovimus, sed, ne fastidium inci-
tarent, de pluribus pauca perstrinxiraus d . Obiit autem trigesimo tertio episcopates sui ss
anno 1 aetote nonagenaria °, qui se° virtutibus manifestis 1 saepius declaravit.
VIII. INCIPIT* DE SANCTO NICETIO LUGDONENSI" EPISCOPO 0 .

Praesentiae d divinae bonum e , quod plerumque f regno suo provideat quos ad-
sciscat, ipsa* saepius sacrae lectionis testantur" oracula', sicut ad k Hieremiam 1 exi-
lerem. 1,5. mium vatem caelestis oris mistica deferuntur eloquia, dicentis: Priusquam te formarem 30
tn utero, novi te, et antequam exires de vulva, sanetifieavi te. Et ipse Dominus utrius-
que™ conditor Testamenti, cum Ulos quos largitio hilaris" agneo decoratos vellere suis
Capp. VII. VIII. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. VII. a) construet l a ; constnnt 3, corr.; construxit 4. b) disruptaque 3. c) OJB. 2. 4.
d) basilice 3. e) om. 3. f) iussum (3). g) amotum 4. h) faeiens 3, corr. i) JB. *. XII. 35
superscr. 2. k) in marg. add. 2; cordis et corp. 2. 4. 1) futurue 16, COJT. m) cum omnibus cum
Vulg. add. 2. n) sanetimoniam 2. o) videt 4. p) vid. dm CUJB Vulg. 2. q) dominico::, ras.
ca l a . r) :, superscr. m. s. XII. dum 2 ; OJB. 3 ; s. c. l a s) p. a. c. crebro ob 4. t) OJB. 4.
u) palma 4. v) et 3. w) huius 4. x) confixa 16, corr. JB. al. y) pectinem 3. z) OJB. l a . 6. 3.
a) a add. 4. b) cuius 16 (con:). 4. c) OJB. 3. d) perstringimus l a . e) nonageria 3 ; qua 4. 40
f) post m. 3 litt. ras. la.
Cap. VIII. a) om. la. 6. 2 ; Item unde supra 3. b) Lucdunensi 2; Lugdunensi 4. c) OJB. 16.
d) praescientiae malim, quod Ruinartio teste la'" habuit. e) OJB. 3 ; donum quos 4. f) OJB. 4.
g) ipsae, ras. e 16. h) testatur 3 . i) oraculum 2 (con:). 3 . k) per 4. 1) Heremiam l a ;
Iheremiam 3 ; Ieremiam 4. m) utrisque 16. n) 1. illius agnos declaravit vel oves suis locat 4. 45
1) Huius translationis festum die 6. Novembris celebratur in Martyrol. Gaüicano. R.

2) Cf. Fortunati Epitaphium, Carm. IV, 2: Triginta et geminos pie rexit ovile per a n n o s .
Gregorius a. 4 5 0 . vel 4 5 1 . natus, postquam a. 4 6 6 / 4 6 7 . comitotum Augustudinensem suseepit
(cf, supra §. 1), a. 5 0 6 / 5 0 7 . Lingonensis episcopus factus est.
locat a dextris, quid* ait? Venite, benedicti0, percipite praeparatum0 vobis regnum a J^fJ"
1
constitutione mundi. Sed et ille vas electionis beatus apostolus* : Quos, inquid, prae- Hom.8,»9.
scivit et praedestinavit conformes fieri imaginis* Filii sui. Nam et de Isaac1" Iohan- ^'(JJD-
neque 8, qualiter nascerentur vel quid agerent, et nomen et opus praedixit et meritum. Luci.i».
6
Sic nunc et de beato Nicetio ipsa illa prisca" miseratio pietatis, quae inmerite ditat,
non nata sanctificat et omnia priusquam gignantur 1 et disponit et ordinat, qualibus
sacerdotalis gratiae infulis floreatk in terris, prius genetrici 1 [eius] voluit revelare. De cuius
vita retenetur 1 " quidem" exinde libellus 1 nobiscum, nescio 0 quo conpositusP, qui multas
quidem virtutes eius pandit «, non tamen vel exordium nativitetis conversionisque eius
io vel seriem virtutum declarat ad liquidum. Et licet nec nos omnes eius r virtutes in-
vestigavimus, quas per eum Dominus* vel occulte operari est dignatus vel pubücae,
tamen quae ad 1 priorem auctorem non pervenerunt etsi rusticiori stilo pandere pro-
curavimus.
(1.) Igitur" Florentinus v-2 quidam ex senatoribus, accepta Artemia w coniuge, cum
is duos iam haberet liberos 3 , ad episeopatum Ianubensis urbis expetebatur, et re iam ob-
tenta cum principe x - 4 , ad domum revertitur v , coniugique quae egerat 1 nuntians. Quod
illa audiens, respondit viro: 'Desine, quaeso, dulcissime eoniux, ab hac causa, et ne
quaesieris episeopatum urbis, quia ego ex coneepto" a" te sumpto episcopum gero in
utero'. Requievit vir sapiens 5 , audita uxore, rememorans illud quod vox divina quon-
so dam prineipio 0 fidei nostrae Abrahae*1 beato praeciperat: Omnia quaecumque dixerit Qen.ti, 1*.
tibi Sarra0, audi vocem eius. Denique inpletis pariendi diebus, mulier enixa est
puerum, quem quasi victorem 6 futurum mundi Nicetium f in baptismo vocitevit. Eodem-
que 8 summa nutritum diligentia litteris eclesiasticis mandavit institui. Defuncto" autem
patre, hic cum genetrice iam' clericus in domo paterna resedens, cum reliquis famulis
ss manu propria laborabat, intellegens, commotiones corporeas non k aliter nisi laboribus
et aerumnis obpremi posse.
Quodam 1 vero tempore, cum adhuc in domo ipsa 1 " degeret, orte est ei pusula
mala in facie; quod virus invalescens ac" exeoquens fecit puerum disperatum. Sed
mater eius iugiter inter multa 0 sanctorum nomina beati Martini nomenP pro eius salute
3o Cap. VIII. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. VIII. a) ras. d l a ; qui 16. 3. b) p a t r i s m e i ex Vulg. add. (4). c) r. p. v. 4. d) Pau-
lus 3. e) OJB. 4. f) Isahac 3 ; I a c o b add. 4. g) IohannSque l a ; et lohanne 2. 3. h) prisce 4.
i) gignentur 3. k) floruit 4. 1) genetricis 3 ; eius OJB. l a . 6. 2. 3. m) retentus 16. n) quidam 1.
ex. 4. o) n. a q. 2 ; a n. q. 4. p) canp. 3. q) pandis 3. r) OJB. 2. s) OJB. 3. t) a 3.
35 u) Item lemma add. 3. v) sie la. b. 4; Florentius 2 (con:). 3. w) Ast. 16, corr. x) prineipis 4.
y) reverteretur 4. z) egerant 2, corr. a) coneepta? corr. JB. al. coneeptu 2; coneepta 3. b) a:,
ras. d 2. c) prineipi 2. 4. d) Habr. 3 ; praeeepto add. la. e) Sacra, ras. c. 2. 4. f) Nice-
cium semper lb. 3. g) eundemque 4. h) De fruetu? 2, corr. JB. al. i) j». al. superscr. 2.
k) nä 16, corr. 1) Item unde supra lemma add. 3; Quadam 2, con: ; Q. — facie in inf. marg. suppl. 4.
40 m) de ipsa add., sed dei. 3. n) et 4. o) OJB. 16. p) in marg. suppl. 4.
1) Quem ex ms. Iurensi a Petro Chiffletio erutum ed. Boll. AA. SS. 2. Apr. p. 100.
Iiibellum anonymus auetore Aetherio scripsit; cf. I. I. p. 101: et p r o beatissimo Aetherio suis
preeibus i n t e r c e d a t , qualiter vita eius, quae etiam p o s t obitum florebat assiduitate operis,
p a n d e r e t u r officio lectionis. 2) Cum Nicetius Lugdunensis episcopus avunculus Armentariae,
45 matris Gregorii Tur, fuerit (cf. H. Fr. V, b), Florentinum avum eiusdem fuisse necesse est.
3) Patrem scilicet Armentariae et Gundulfum ducem; cf. H. Fr. VI, 1 1 : Gundulfum ex dome-
stico duce facto, de genere s e n a t o r i o , Massiliam dirigit — — Quem b e n i g n e suseeptum
recognosco matris meae avunculum esse. 4) Gundobagaudo. b) Tunc Maximus Genevensis
episcopus factus videtur esse, qui a. 517. concilio Epaonensi et Lugdunenri I. subscriprit.
50 6) N1KHTHN.
SS. R. Mcroving. I. 88
peculiarius invocabat. Cumque per biduum puer iacuisset in lectulo" clausis oculis et
nullum verbum consolationis matri lamententi" proferret; sed potius ipsa genetrix inter
spem metumque titubans, iuxto ritum exsequiarum necessaria funeris praeparat 0 , secunda
die ad vesperum aperiens oculos d , ait: 'Quo ivit mater mea?' Quae statim adveniens,
ait: 'Ecce adsum, quid vis, fiti? Et ille: 'Ne timeas', inquid, 'mater; beatus enim 0 Mar- 5
tinus super me crucem Christi faeiens, surgere me iussit incolomem'. Haec effatus,
stetim r surrexit a lectulo, geminavitque virtus divina miraculi huius gratiam, ut et Mar-
tini panderetur meritum, et hic, quia futurus erat pontifex, a contogio salvaretur. Testis
enim fuit huius causae visa cicatrix eius« in facie.
548. (2.) Aetate quoque iam tricinaria p r a e s b i t e r ü ' honore praeditus, n e q u a q u a m se a 10
labore" operis, quod prius gessit', abstenebat, sed semper manibus proprüs operabatur cum
Eph.4,28. famulis, ut apostoli praecepto compleret, dicentis 2 : Laborate manibus [proprüs^], ut habea-
tis, unde tribuere1 necessitatem patientibus. Illud omnino studebat, ut omnes pueros"1, qui
in domo eius nascebantur, ut primum vagitum" infantiae relinquentes loqui coepissent,
stetim litteris doceret ac psalmis imbueret; scüicet ut°, cum ad implendum cursum ora- 15
torium fuisset ingressus, tale iungeretur psallentium, ut tam antephonisP quam medita-
tionibusi diversis, u t r devotio flagitabat animi, possit implere. Castitotem enim 9 non
modo hic' custodiens, verum etiam custodiendi gratiam aliis" iugiter praedicabat et
a poUuto tactu et verbis obscenis ut desisterent T edocebat.
Nam [et w ] recolo in x adolescentia mea, cum primum litterarum elementar coepissem so
agnoscere et essem quasi octevi anni aevo, et ille indignum me lectulo locari 1 iuberet
ac paternae dilectionis dulcedine ulna suseiperet, ora* indumenti sui articulis arripiens,
ita se colobio concludebat, ut numquam" artus mei° beate eius membra contingerent.
Intuemini, quaeso, et advertite d cautelam viri Dei! Quod si ab infantuli artubus, in
quo nulli adhuc esse poterant Stimuli coneupiscentiae, nulla incitomenta luxoriae, ite se, 25
ne ab eius artubus tang*eretur, abstenuit: qualiter de loco, ubi suspicio luxoriae esse
potuit, ille refugit? Erat enim, ut diximus, castus corpore, mundus corde, non in e
scurilitate' verba proferens, sed semper quae Dei sunt loquens. Et licet omnes homines
in illo caelestis caritatis vinculo dilegeret, matri tamen ita« erat subditus, ut quasi unus
ex famulis obaudiret. 30
sep«! (3«) Denique aegrotante Sacerdote 3 Lugdunensi" antestite in urbe Parisiaca',
Cap. VIII la. Ib. 2. 3. 4.

Cap. VIII. a) lecto 3. b) lamentati 2, corr. JB. al. c) praepararet 4. d) et add. 3. e) OJB. 16.
f) om. 3. g) in e. 4. b) laboris 3. i) gesserat 4. k) OJB. la. 6. 2. 3. 1) possitis
add. 2 ; n. p. tribuatis 4. m) om. 2. n) vagitus 4. o) ut — fuisset solus habet 4. p) anti- 35
phonam 4. q) meditationes diversas 4. r) superscr. la. s) autem (3); vero 4. t) diligenter
erat add. (3). u) alius 16, corr. v) discederent 3. w) OJB. la. 6. 2. 3. x) ad add. 4. y) ele-
ment:a la. z) lacari la, corr. m. al. a) oram 4. b) nusquam 4. c) me corr. m. al. meos 16.
d) avertite 3. e) OJB. 4. f) scurrilitatis 4. g) ipsae 2, corr. h) Lugdon. la. 6. 2. i) Pari-
siacha 2. 40
1) Cf. V. alteram, AA, SS. I. I. p. 100: Quem vir beatissimus Agricola Cabilonensis
urbis episcopus ad presbyterii provexit officium. 2) Textus Vulgatae aliquantvlum discrepat.
3) Sacerdos, qui V. Kai. Nov. a. 5 4 9 . concilio Aurelianensi V, subscripsit, Lutetium, ut synodo
seeundae interesset, profectus aegrotavit mortuusque est ibi; cf. H. Fr. IV, 36: Decedente vero
apud Parisios post sinodum illam quae Saffaracum expulit Sacerdote Lugdunense episcopo, 45
sanctus Nicetius ab ipso, sicut in libro vitae eius scripsimus, electus suseepit episeopatum.
Quae synodus, quam Maurinos secutus Maassen v. cl. ante a. 5 5 3 . congregatam esse censuit,
si Gregorio fidem habeamus, anno nulli nid 5 5 1 . tribuenda sit. Nam Nicdius die 2 . Aprilis
a. 5 7 3 . obiit, episcopatus anno 2 2 (cf. infra §. b). Itaque ipsum a. 5 5 1 . mense Septembri
episcopum factum esse necesse est, postquam Sacerdos in urbe Parisienri defunetus est. Huic so
cum ab* Childebertho seniore magno amore dilegeretur, voluit rex" usque ad eius lec-
tulum proficisci ac visitare 0 infirmum. Quo veniente, ait episcopus: 'Optime nosti,
o d rex püssime, quod tibi in e omnibus necessitatibus tuis fideliter servierim ac f quae-
cumque iniunxisti devote impleverim«; nunc precor, ut, quia tempus resolutionis meae
5 adest, ne dimittes me ab hoc mundo cum dolore discedere, sed unam petitionem quam
supplico libenter indulge'. Et ille: 'Pete"', inquid, 'quod volueris' obtenebis'. 'Rogo',
ait, 'ut Nicetius k presbiter 1 , nepus meus 1 , eclesiae Lugdunensi1" substituatur" episcopus.
Est enim, ut mei testimonü verba proferunt, amator castimoniae 2 dilectorque 0 eclesiarum
et in elymosinis valde devotusP, et quaecumque Dei servis*> dicenf et operibus gerit
10 et moribus'. Respondit rex": 'Fiat voluntas Dei' 3 . , ' ac pacis
amator; et si laesus fuisset ab aliquo 4 , statim aut s remittebat propriae", aut per T alium
insinuabat veniam deprecari w . Nam vidi ego quodam* tempore Basilium presbiterum
missum ab eo ad Armentarium* comitem, qui Lugdunensim urbem* his diebus potestate
iudiciaria gubernabat; dixitque 1 ad eum: 'Pontifex noster causae huic, quae* denuo
is inpetitur, dato iudicio, terminum fecit, ideoque commonet, n e b eam iterare praesumas'.
Qui furore succensus, respondit presbitero: 'Vade et die ei, quia multoe sunt causae in
eius conspectu positoe, quae alterius iudicio finiendae erunt'. Regressus presbiter, quae
audivit simpliciter exposuit. Sanctus vero Nicetius commotus contra eum, ait: 'Vere
Cap. VIII. la. 16. 2. 3. 4.

so Cap. VIII. a) ad 3; Hildeberto 16; Chldoberto 2, corr.; Childeberto 3. 4. b) ex 16, corr. JB. al.
c) vitare 2, COJT. d) n. oro p. la. 6. 3. e) in o. m, al. suppl. 16. 0 at 3. g) adimpl. 4.
h) petit 16, COJT. i) et add. 2. 4. k) Necetius 4, ut infra. 1) n. m. p. 2. m) Lugdon. 16.
n) constit. 3. o) delectatorque 4. p) e corr. JB. al. la; votus 16, corr. JB. al. q) servos 4.
r) sie la. 6. s) om. 3. t) lacunam asteriscis indicavi; Et sie pleno regis et populi suffragio epi-
25 scopus Lugdunensis ordinatus fuit. Erat enim (E. e. OJB. Balesd.) praecipuus concordiae edd. inserunt,
quae unde hausta sint, nescio. 'Concordiae' loco 'caritatem' S. Nicetii, ut H. Fr. IV, 36. Ol. Conf. 61,
laudatam esse maluerim. Post amator JB. S. X. in marg. add.: hic multum deest, et JB. ». XI. suppl.:
t Suscepto pontificatus honore, ita in omnibus actionibus se exereuit 16; Erat enim concordie ante ac
j». al. »B marg. suppl. 2. u) propria 3 ; per se edd. v) aut propria i. 3. w) deprecanti 4.
30 x) coudam 3. y) Ermentarium 2. z) que JB. al. superscr. 16. a) OJB. 4. b) Neta 16, COJT.
autem rationi titulus S. Sacerdotis obstat (ed. Le Blant nr. 24J, M quo haec habentur: qui
vixit in amore et timore D e i annis L X V , obiit III. Idus Sept. (suppleas XIIj, post con-
soltü Iustini viri clarissimi consolis, indictione prima. Indidio prima mensi Sept. a. 5 5 2 .
respoudet, sed ante verba post consoltum numerus XII. inserendus est, ut' Le Blant rede monuit.
35 Qui tilulus tanti momenti mihi videtur esse, ut facere non posdm, quin Gregorium in annis
S. Nicetii errasse censeam. Is enim, qui a. 5 5 2 — 5 7 3 . sedem Lugdunensem tenuit, non 2 2 , sed
21. episcopatus anno mortuus est. Erat tunc sexagenarius, unde a. 5 1 3 . ipsum natum esse patet;
tricenarius a. 5 4 3 . presbyter consecratus est. Subscripsit concilio Lugdunensi II, quod a. 5 6 7 .
vel a. 5 7 0 . celebratum est. S. Sacerdos die 1 2 . Septembris colitur, dum 3, Id. Sept. defunetus
40 videtur esse. 1) Cf. S. Nicdii Epitaphium (ed. Le Blant nr. 25):
Quique Sacerdotis sanctus bis proximus hacres
S a n g u i n e coniunetus eulmine sede simul.
2) Cf. H. Fr. IV, 3 6 : vir totius sanctitatis egregius, castae conversationis. 3) Cf. V. alteram,
AA. SS. I. L: a sancto ac venerabili Lugdunensi pontifice nomine vel opere Sacerdote ad
45 pastoralem gradum dignoscitur fuisse praelectus. 4) Cf. H. Fr. I T ; 3 6 : Nam si et commotus
contra aliquem pro neglegentia fuit, ita protinus emendatum reeepit, tanquam si non fuisset
offensuB, d S. Nicetii Epitaphium:
Vir bonus indultus eunetis famulisque benignus,
(Quos) duro laesit verbere quisque suo.
88*
inquam, quia euglogias de manu mea non accipies", pro eo quod verba quae furor"
exegit meis auribus intulisti'. Erat autem 0 convivio recumbens, ad cuius et d ego
levam', cum adhuc diaconatus fungerer officiume, propinquus accubueram f . Dixitque«
mihi secretius: 'Loquere presbiteris, ut b deprecentur pro eo'. Cumque locutus fuissem,
non intellegentes voluntatem sancti, silebant. Quod ille cernens: 'Tu', inquid, 'surge et s
deprecare pro eo'. At ego cum trepidatione consurgens, osculavi sancta eius genua,
orans pro presbitero. Quo' indulgente atque euglogias porregente, ait k : 'Rogo, dilec-
tissimi 1 fratres, ut verba inutilia, quae ignave™ musitantur", aures meas non verberent,
quia non est dignum, ut homines rationabiles inrationabilium hominum procacia verba
suscipiant. Hoc tantum vos studere oportet, ut illi qui 0 contra eclesiae utilitates quae- 10
damP machinare cupiunt vestris propositionibus confundantur; inrationabilia enim non
solum admirare, sedi nec audire desidero r '. O beatum virum, qui omni intentione
vitare cupiebat scandalum! Audiant 8 - 2 autem haec illi qui, si offensi fuerint, ignoscere
nolunt, sed totam in sua' ultione convocantes urbem, etiam festes adhibere non metuunt,
qui voeibus nefariis dicant: 'Haec et haec" audivimus de te hunc loquentem'; et ita fiet, 15
ut pauperes Christi talibus aecusationibus, misericordia postposita, obpremantur.
(4.) Quodam v autem mane, cum surrexisset ad matutinas"- 3 sanctus Nicetius,
speetatis* duabus antephonis, ingressus est in? sacrarium, ubi dum resederet, diaconus
responsurium psalmum* canere coepit. E t 2 üle commotus, ait: 'Sileat*, sileat, nec"
praesumat canere iustitiae inimicus'. Et 0 dicto citius, obpilato ore, siluit d ; iussitque »o
eum vocari ad se sanctus et" ait: 'Nonne praeeeperam tibi, ne ingredereris1* eclesiam
Dei? Et cur ausu temerario ingredere« praesumpsisti? Aut cur vocem in canticis
dominicis es" ausus emittere?' Stupentibus autem omnibus' qui aderant et nihil mali
de diacono k noverant 1 , exclamavit daemonium in eo, et"1 se torqueri a sancto inmensis
cruciatibus, confitetur. Ipse enim praesumpserat in eclesia canere, cuius vocem, igno- ss
rantibus populis, sanctus agnovit et ipsum verbis acerrimis non diac. exsecravit". Tunc
inpositis sanctus diacono manibus, eiecto daemone, personam 0 restituitP integrae menti.
Cap. VIII. la. 16. 2. 3. 4.
Cap. VIII. a) aeeipias 16, corr. b) furore la. c) enim 16; in add. 4. d) superscr. 2.
e) officio (3). 4. f) aecuperam 16, corr. g) Dicitque la. 2. h) et 4. i) Quo:, ras. d 4. 30
k) illi add. 4. I) dilectissime frater (e con-. fratres?) 4. m) ignavi 16. 4. n) musitant 4.
o) JB. al. superscr. 16. p) quidam l a , COJT. q) etiam add. 3. r) desiderio 16, conr. s) Audie-
bant 2 (ras. eb). 3. t) suam ultionem 4. u) hae 2, corr. v) Item cuius supra lemma add. 3.
w) matutinos 4. x) speetaris 16, con: JB. al. y) OJB. 3. 4. z) At ille confestim com. 4.
a) Sileat — sanctus et ait OJB 4. b) non hec corr. nec 2. c) OJB. 16. d) solum 16, corr. JB. al. 35
e) JB. al. superscr. 16. f) indrederis l a , conr. JB. al.; egredieris COJT. JB. al. ingredireris 16; egrede-
reris 2, corr.; ingrediaris 4. g) ingredi 4. h) :es, ras. p 2. i) hominibus l a (corr.). 6. 4; o.
bis scr., sed eras. 2. k) diaconi 16, con: 1) noverunt l a . m) in add. 3. n) execratus est 4.
o) persona 3. p) i. m. r. 4 ; m. suppl. 2.
1) Dextera pars nobilior erat; cf. Gl. Mart. c. 7 9 . 2) Cf. Sulpic. Dial. III, 16, de 40
Bridione episcopo Turonensi: Ad h a e c P o s t u m i a n u s : ' A u d i a t ' , inquit, 'istud exemplum noster
iste de p r o x i m o . Q u i cum sit sapiens, immemor p r a e s e n t i u m , i m m e m o r f u t u r o r u m : si fuerit
offen sus — —, t o t u m terrarum o r b e m i n s u a m commovet u l t i o n e m . 3) Nicetius
psallentium et cantum alternum instituil, id quod testantur tituli auctor (Le Blant l. L):
P s a l l e r e praeeepit n o r m a m q u e t e u e r e canendi 45
P r i m u s et alterutrum t e n d e r e voce chorum,
et Vitae scriptor l. I. p. 1 0 0 : Nocturni vel diurni temporis cursus, quos in divinis offieiis insti-
tutio vetusta sacrae religionis fixis terminis certa lege constituit, ita iugi semper psallendi studio
geminavit, ut n u m q u a m de ore vel de corde suo meditatio divinae legis abesset. 4) Cf. H. Fr.
VIII, 3: Iubet rex, ut diaconem nostrum, qui ante diem ad missas psalmum responsurium 60
dixerat, canere i u b e r e m .
(5.) His et aliis* signis declarans" in populis, vigesimo secundo episcopatus sui '
anno 1 , aetote sexagenaria 0 'migravit ad d Christum. Qui dum ferretur e ad sepeüendum 1 ,
caecus quidam 2 se sub« feretro flagitavit adduci, stotimque ingressus, vultus diu lumine
viduatus reseratis" oculis adornatur. Nec distulit divina pietas beatos artus glorificare
6 signis, cuius beatam animam cum choris angeücis suscipiebat in astris.
Post' dies autem k , quos 1 lex"1 Romana 3 sanccivit, ut defuneti cuiuspiam voluntas
publice relegatur, huius antestitis testamentum in foro delatum, turbis circumstantibus,
a iudice reseratum recitetumque est. Presbiter quoque basiücae tumens feile, quod nihil
loco" ille in quo sepultus fuerat 4 reliquisset, ait: 'Agebant semper plerique, stolidum 5
io fuisse Nicetium; nunc ad liquidum verum 0 esse patet, cum nihil basilicae in qua tumu-
latus est delegavit'. Sequenti autem nocte apparuit 6 presbitero cum duobus episcopis,
id estlusto 7 atque Eucherio, in veste fulgenti, dicens ad eos: 'Hic presbiter, sanctissimiP
fratres, blasphemiis me obruit, dicens, quiai nihil faeultatis1, scripserim templo huic»
quo requiesco; et nescit, quia 1 quidquid pretiosius habui ibidem dereliqui", id est
15 glebam corporis mei'. At üli dixerunt: 'Iniuste fecit, ut detraheret servo Dei. Con-
versusque sanctus ad presbiterum, pugnis palmisque guttur v eius inlisit, dicens: 'Pec-
cator conterendae, desine w stulte loqui!' Expergefactus autem presbiter, tumefactis
faueibus, ita* doloribus coartatur, ut ipsas quoque salivas orfs* cum labore 1 possit
maximo degluttire. Unde factum est, ut per* dies 40 lectulo deeubans graviter crucia-
go retur; sed invocato confessoris nomine, saniteti redditus", numquam ausus est 0 ea verba
quae prius praesumpserat garrulare.
Et quia novimus d , Priscum episcopum 8 huic sancto e semper fuisse adversum,
Cap. VIII. la. lb. 2. 3. 4.

Cap. VIII. a) talibus 4. b) declaratis 4. c) sexage:::, ras. ria? 16; sexanaria 3. d) an 3.
S5 e) ferreretur 3. f) sepelienda? 2, con-. g) se feretrum 3 ; se sub feretrum 4. h) reseratus? 2, corr.
i) Item cuius supra lemma add. 3. k) OJB. 4. 1) quod 16. m) R. 1. 4. n) «t'c 4 ; hoc illi
pro 1. ille l a . 6. 2. 3. o) p. e. v. 3. p) bis scr. 3. q) qua l a ; 6»» scr.; sed eras. 2. r) facul-
tatibus 3. s) in add. 4. t) bis scr., sed eras. 2. u) reliqui l a . v) e. g. 3. w) sine 2,
corr. JB. al. x) ita d. bis scr., sed con-, 2. y) hores 3. z) m. 1. p. 4. a) p:: corr. p 3.
so b) redditur et n. 3. c) OJB. 4. d) novimur 16, con: JB. al. e) sanctum — adversus diaconem 3.
1) Cf. H. Fr, IV, 3 6 : Hic, 22 annis sacerdotio ministrato, migravit ad Dominum, qua
i re Gregorium errasse, supra dixi (p. 6 9 3 n.), cum S. Nicetius 2 1 . anno episcopatus defunetus
sit. In Epitaphio S. Nicdii (ed. Le Blant l, l.) haec scripta sunt: Obiit I U I . Non Aprilis
1. X V . X X X I I I 0 post Iustinü et indict. sexta, t. e. a. 5 7 3 , die 2. Aprilis. 2) Quod mira-
85 eulum Gl. Conf. c. 6 0 . fusius narratum est: Qui — positus in feretro ad basilicam, in q u a
sepultus est, f e r e b a t u r . E t ecce unus p u e r u l u s diuturna caecitate gravatus — — se ad fere-
trum postulat duci. Accedensque — — quo iussus fuit i n g r e d i t u r . — — Ilico, reseratis
oculis, lumen reeepit. Patet, eum locum a Gregorio hic exscriptum esse. 3) Intra triduum
vel quinque dies post mortem testatoris; cf. Pauli Sentent. IV, 6 (Huschke, Iurispr. Anteiusti-
40 m a n . p. 5 0 0 ) . 4) Basilica SS. Apostolorum, quae tum S. Nicetio dicata est; cf. infra
§. 8 ; Longnon p. 1 9 8 . H>i a, 1 3 0 8 . S. Nicetii corpus inventum est; cf. Le Blant nr. 2 5 .
5) Cf. V. alteram, AA. SS. I. I.: U n d e interdum a quibuscumque i g n o r a n t i b u s p u t a b a t u r esse
sensu tepidus, qui spiritali m a n e b a t fervore succensus. 6) Persimile visum H. Fr. IV, 36.
narratum est. 1) S. Iustus Lugdunensis episcopus, qui die 2. Sept. colitur, concilio Aqui-
45 leiensi a. 3 8 1 , S . Eucherius eiusdem successor, cui dies 16. Nov. festus est, Arausicano I.
a. 4 4 1 . subscripsit. S. Iusti Epitaphium multo post mortem eiusdem comporitum ed. Le Blaut
nr. 2 7 . 8) Priscus a. 5 7 3 . «S. Nicetio succesrit. Subscripsit conciliis Paririensi IV. a. 5 7 3 ,
III. Id. Sept., Matisconensi I. a. 5 8 1 , Lugdunensi III. a. 5 8 3 , Valentino II. a. 5 8 4 , Matisco-
nensi IL a. 5 8 5 . S. Prisci sepulchrum a. 1 3 0 8 . in eccleda S. Nicetii inventum est cum titulo,
diacono cuidam* huius casublam" 1 tribuit. Erat autem vaüda, eo quod et ipse vir Dei
robuste fuisset corpore. Cappa 0 autem*1 huius indumenti ita dilatata erat atque consuto,
ut solent in illis candidis fieri, quae per e pasehalia festa sacerdotem umeris inponuntur 1 .
Ibatque diaconus cum hoc vestimento discurrens, ac parvi pendens, de cuius usibus reman-
sisset; hoc habens in lectulo, hoc utens in foro, de cuius fimbriis^, si credulitas certa 5
fuisset, reddi potuit salus infirmis. Cui ait quidam: 'O diacone, si scires virtutem Dei,
et quis fuit h , cuius vestimentum uteris, cautius te cum eo vivere oportebat'. Cui ille:
'Vere', inquid', 'dico tibi, quia et hanc casublam k tergo utor et de cappa 1 eius, parte
prolixiore decisa, tegumen pedum aptabo"1'. Fecit ilico" miser quae 0 pollicitus est,
suscepturus protinus divini iudicii ultionem. Verum ubi, deciso cucullo, aptotisP pedu- 10
libus, pedes operuit, extemplo arreptusi a daemone, ruit in pavimento. Erat enim solus
in domo, nec erat qui succurreret misero. Cumque spumas cruentas ore proiceref,
extensis ad focum pedibus, pedes* cum pedulibus ignis 1 pariter devoravit. Actenus de
ultionibus.
(6.J Agiulfus" quoque diaconus 2 noster a Roma T veniens, beata nobis sanctorum* is
59o. pignora deferebat. Hic causa orationis tantum locum quo sanctus quiescit adivit, in-
gressusque 1 aedem, dum diversorum miraculorum opus inlustre perpendit, vidit inmensum
catervatim populum ad eius sepulchrum ac velut felicium examina v apium ad consuetum
alveare confluere, et alios 2 , presbitero qui aderat ministrante, particulas caerae pro
benedictione sumere, alios parumper pulveris, nonnullos* disruptes ab operturio eius so
fimbrias capere et abire", ferentes in disparibus causis unam 0 gratiam sanitotis. Haec d
ille 0 cernens, fide conpunetus, lacrimans 1 ait: 'Si marinorum nie molesR fluctuum sulcare
tonsis"-» actum mei sacerdotis devotio fecit, ut, lustrate orientalium martyrum sepulchra,
aliquid de eisdem pignoris' deferre deberem; cur non Gallicani k mei' confessoris
pignora capiam, per qua"1 mihi meisque salus integra reparetur?' Et stetim accedens, 25
quaedam" de herbuüs * quas devotio populi 0 sacro iecit in tumulo, manus lenteo opertas,
sacerdote porregente, suseepit, repositisqueP, diligenter domui detulit; sed statim fidem
hominis miraculorum actio conprobavit. Nam, discerptis0- de his folüs r frigoriticis cum
aquae s potu porrectis, protinus cum haustu salutem invexit, sed et multis deinceps.
Quando autem nobis haec retulit 5 , iam quattuor exinde sanos 1 factos ab hac infirmitate so
narravit.
Cap. VIII. la. Ib. 2. 3. 4.

Cap. VIII. a) :cuidam l a ; cuiusdam 3. b) casubla l a ; casulam 16. 4 ; casubulam 2 ;
capsulam 3. c) Capsa l a . d) ipsa add. 3. e) p 16, corr. i) inponunt 3. g) si c. c. f.
fimbriis credidi (COJT. credi) p. 4. h) fuerit 3. i) i. d. t. q. OJB., sed h superscr. 4. k) casu- 35
Iam 16. 3. 4 ; casubulam 2. 1) capsa l a ; cappe 4. m) obtabo 3. n) ille 4. o) quod 4.
p) bis scr., sed eras. 2. q) ereptus 16, corr. JB. al.; correptus 4. r) proiecerit 4. s) p. c. p.
OJB. 4; pedulis l a . t) p. i. 2. u) Unde supra lemma add. 3; Aiulfus 4. v) Romana 3.
w) OJB. 3. x) que OJB. 4. y) exanima l a . z) alio:, ras. s l a . 4 ; alio 3. a) nullos 3.
b) habere 4. c) una gratia 3. d) Hac 3. e) c. i. 4. f) lacrymas 3 ; comp, et lacrimis 4. 4«
g) f. m. 4. h) OJB. 2. i) pignoribus 4. k) Call iani 4. 1) e. m. 3. m) sie la; quae 16. 4 ;
quam 2. 3. n) quasdam (16). o) populis 3 . p) Repositos (e corr.) d. 4. q) descriptis 4.
r) filiis corr. filis 16. s) aqua 4. t) sanatus 16.
ex quo intellegitur, ipsum domesticum regis fuisse et Id. Iun. defunetum esse; cf. Le Blant nr. 2 6 :
Aedibus a d coelum terris migravit a b imis, 46
I u n i u s et mensis eultus honoris h a b e t .
1) Gall. 'chassuble'; cf. Ducange ed. Favre II, p. 2 1 5 . 2) Cf. Glor. Mart. c. 8 2 .
Cum diaconus a. 5 9 0 . Roma redierit, haec vita post a. 5 9 0 . scripta est neque drea a. 5 8 6 ,
quod Monod, 'Etudes critiques' p. 4 4 . statuit. Gunthramnum, qui a. 5 9 2 . obiit, etiam tunc
temporis vixisse, ex §.10. intellegitur. 3) Est vox Vergiliana = xültai; cf. Aen. 50
VII, 28. 4) Cf. H. Fr. VII, 1 2 ; Gl. Conf. c. 4 9 . R. 5) Cf. Gl. Conf. c. 6 0 :
lohannis* autem presbiter noster", dum ab urbe Masiliensi 0 eum commercio

negotiationis suae rediret, ad huius sancti sepulchrum in oratione prosternitur; de qua
consurgens, aspicit confraetos conpedes disruptasque maculas catenarum, quae culpa-
bilium d vel adstrixerant colla vel suras adtriverant, et admiratus est; sed haec con-
5 templatio non e fuit miraculis vacua. Nam rediens ad nos presbiter, adserebat cum sacra-
mento, tres coram se ibi 1 caecos fuisse lumine redditos ac domui s redisse salvatos. Nam
et apud Genabensim "•' Galliarum urbem, dum eius reliquiae cum honore psallentii
porterentur, tantam' ibi Dominus gratiam praestare dignatus est, ut suppüciter adorantes
et caeci k visum et clodi reciperent 1 gressum; nec dubitare poterat quispiam, praesentem
io esse confessorem, cum m videbant" talia infirmis remediorum munera ministrari.
(7.) Seditio 0 - 2 etenim in quodam loco exorto, cum, vulgo saeviente, volantibusP
saxis ac facibus, furor arma non mediocriter ministraret, unus elevati ensis acumine
eum adsultui gravi1" virum perculit 3 . Post dies autem 1 paucos nanctus ab interempti
germano, simili exitu trucidatur". Quod cum iudex loci illius conperisset, vinctum
15 [acT caesum] virum in carcerem retrudi w praecepit, dicens: 'Dignus est leto hic sce-
lestus 1 occumbere, qui voluntatis propriae arbitrio, nec spectatey iudice, ausus est
temere mortem fratris ulcisci 2 - 3 '. In qua dum teneretur custodia et, multorum sancto-
rum nominibus* invocatis, misericordiam precaretur, quasi ad sanctum Dei propriae
conversus, ait: 'Audivi de te, sancte Niceti", quod sis° potens in opere misericordiae
so ac pius in conpeditorum flentium absolutione. Deprecor nunc, ut me d illa superemi-
nenti pietate visitare digneris, quae e in reliquorum absolutione vinctorum saepius cla-
ruisti'. Et post paululum obdormiens, apparuit ei vir beatus, dicens: 'Quis es tu, qui
nomen Niceti 1 invocas»? Aut unde nosti, quis fuerit, quod eum obsecrare non desinis?'
At ille causam delicti ex ordine reserans, adiecit: 'Miserere, quaeso, mihi, si tu es vir1'
ss Dei quem invoco'. Cui sanctus ait: 'Surge in nomine Christi et ambula liber; a' nullo cf.Marc.8,9.
enim conprehenderis'. At ille in k hac expergefactus voce, se absolutem, catenis com-
minutis confractaque trabe, miratur. Nec moratus, nemine retenente, usque ad eius
sepulchrum perrexit intrepidus. Tunc a iudice noxialis culpae damnatione concessa,
laxatus abscessit ad propria.
50 Cap. VIII. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. VIII. a) Cuius supra lemma add. 3 ; Iohannes 2. 3. 4. b) OJB. 3. c) Massil. 4.
d) culpabilia 3, COJT. e) contemplacione 3. f) :ibi, ras. s l a . g) domum 4. h) Genabensi
(corr. JB. al, Genavensi) G. urbe 16; Genabensem 4. i) tanta 3. k) caecis 3. 1) reeipe-
rant 16, corr. m) cui 3. n) videbat 4. o) Seditione 4 p) JB. S. XVI. in marg. add.: Unde
35 Vergilius: Volant per aera saxa 4. q) adsaltu l a . r) v. g. 3. s) pertulit 16, con-. JB. al.
t) OJB. 4. u) trucidaretur 3. 4 (ras. re). v) ac c. OJB. l a . 6. 2. 3. w) trudi 4, corr. x) sce-
lestis 16. y) exspectato (2). z) incisci 3. a) omnibus 16, corr. b) Niceti, ras. s 2.
c) sit l a , corr. m. rec.; si 2, corr. JB. al. d) ut mihi illam supereminentem pietatem praestare digne-
ris 4. e) qu:a 2. f) Nicetii semper 2. 4. g) invocans 3. h) s e r v u s 4. i) annullo 3.
40 k) in h. OJB. 4.
T a m e n retulit mihi vir fidelis, quattuor ibi caecos a n t e p a u c o s d i e s fuisse inluminatos, et

hominem, quem claudum olim noverat, incolomem n u p e r aspexit. Patet, haec paulo post reditum
S. Agiulfi et ante Vitam S. Nicetii scripta esse. 1) Ruinartii opinionem, qui Genabum i. e.
Aurelianensem civitatem hic designari putavit, rede improbavit Longnon p. 4 2 7 . Est potius Ianuba
45 (i. e. Genf), unde Nicetius originem traxit (cf. §. 1). 2) Cf. Verg. Aen. I, 148:
Ac veluti m a g n o in p o p u l o cum s a e p e coorta est
Seditio, saevitque animis ignobile volgus,
I a m q u e faces et saxa volant, furor a r m a ministrat.
3) Reum Romanum fuisse, Bordier sagaciter coniecit.
(8.) Gratum* est illud addi" miraculis 0 , quid accensus ad lectum d eius fecerit
cicendÜis •, quia ingentia sunt, quae hic sanctus in caelis habitans Operatore in terris.
Igitur lectulus quo sanctus quiescere1" erat soütus saepius miraculis adornatur R in-
lustribus, quique grandi studio ab Aetherio a i nunc episcopo fabricatus, devotissime ad-
oratur non inmerito', cum frigoritici saepius sub eo siti, conpresso vapore ac frigore k , 5
salvantur, ceterique infirmi ibidem proiecti protinus sublevantur. Palla etenim speciosa
tegitur, ligni 1 in ea m iugiter accenduntur. Unus igitur ex his per quadraginta dies
totidemque noetes, ut ipse aedituus adseruit, absque ullius fomenti adiutorio perduravit
splendens, in quo nec papirus 3 addita", nec gutta olei est" stillantis adiecta, sed in
ipsa quodP primum statutumi est conpositione"* permansit in luce praeclara. 10
4 s 5
Huius sancti reliquias Gallomagnus Tricassinorum pontifex devotus expetüt ;
quae cum psallendo deducerentur, et caecorum oculi inluminati sunt earum virtute, et
aliorum morborum genera meruerunt recipere medicinam. A d ' nos quoque facieter-
gium dependentibus " villis intextum v , quod sanctus super caput in die obitus sui habuit,
est perlatum; quod nos tamquam munus caeleste suscepimus. Factum est autem, ut 15
post dies plurimos ad benedicendam eclesiam in parochia w Paternacense*" urbis Toro-
nicaey invitaremur. Accessi, fateor, sacravi altare, dccerpsi fila de lenteo, locavi in
templo; dictis missis 1 , facto oratione, discessi*. Paucis deinde diebus interpositis, ad-
venit ad nos üle qui invitoverat«, dicens: 'Gaude in nomine Domini, sacerdos Dei, de
virtute betti Niceti antestitis. Nam noveris, quia ostendit magnum miraculum in ecie- so
sia quam sacrasti. Caecus enim erat in pago nostro diuturna" nocte detentus 0 , cui
apparuit vir quidam per visum noctis, dicens: "Si vis sanus fieri, prosternere in oratio-
nem coram basilica d sancti e Niceti altare1", et recipies visum". Quod cum fecisset,
disruptis tenebris, lumen ei virtus divina patefeeit''. Posui, fateor, de bis pignoribus
et in aliis basiücarum altoribus, in quibus et inergumini sanctum confitentur, et fidelis ss
oratio saepius promeretur effectum.
Cap. VIII. ad l. 13. l a . 16. 2. 3. 4. I. 13—26. la. 16. 2. 4.

Cap. VIII. a) Cuius supra lemma add. 3. b) om. 4. c) miraculum quod 4. d) b e a t i
N i c e t i i add. lb; 1. :::s (ras. eius?) b e a t i N i c e t i i f. 2. e) operetur 4. f) e. s. q. 2. g) m. il-
lustrativ opimis quique 2; i. a. 4. h) Etherio l a . 6. i) in superscr. lb. k) febre 2. 1) sie 2. 3. 30
m) eo 4. n) additam n. guttam 3 . o) ex 3 ; OJB. 4. p) quo 4. q) factum 3 ; statum 4.
r) conpositione l a ; compositio 3. s) Tricasinorum 16. 4 ; Trecass. 2. t) Ad — promeretur effectum
(infra l. 26,) OJB. 3. u) sie 4 ; dependentur l a . 6. 2 (con:). v) textum l a , con: w) parochiam la.
x) Paternacensae 3. y) Tur. l a . 2. 4, ut infra. z) et add. 4. a) discessi: 16. b) caecitatis et
caliginis oculorum add. edd. c) detemtus, ras. u vel a 16. d) sie la. 6; basilica 2, corr.; basili- 35
cae 4. e) sei: Niceti: l a . f) OJB. 2.
1) De oleo huius cicendelis cf. H. Fr. IV, 36. 2) Aetherius Lugdunenris episcopus,
Prisd successor, ex episcopis erat, qui Gundegyselo de sandimonialibus monasterii S. Radegundis
a. 5 8 9 . responderunt; cf. H. Fr. IX, 41. A. 5 9 1 . conventui Nemptodorensi interfuit; v. H. Fr.
X, 28. 3) EUychnium scüicet papyraceum; cf. Plin. H. nat. XXVIII, 168. 4) Gallo- 40
magnus Trecensis episcopus conciliis Parüiensi IV. a, 5 7 3 . et Malisconensi I. a. 5 8 1 . interfuit;
cui Agrecius successit, qui iam a. 5 8 5 . laudatur, H. Fr. VIII, 31. 5) Reliquiae S. Nicetii
hic memoratae servantur etiamnunc, ut observat Camusatus in Catal. episc. Trecensium, in ecclesia
ridem sacra, quae parochialis titulus est in urbe Tricasdna. R. 6) Iam Pernay (Indre-et-
Loire, arr. Tours, cant. Neuilli-Pont-Pierre); cf. Longnon p. 2 8 4 . Quam basilicam Litomeris 45
quidam aedificavit; cf. De virtutibus S. Iul. c. 5 0 : Igitur infra terminum territurii T u r o n i e i
Litomeris quidam iu h o n o r e sancti m a r t y r i s basilicam aedificavit, in qua nos ex m o r e ad
benedicendum evocati, sancti Iuliani martyris cum Niceti L u g d u n e n s i s reliquias collocavimus.
7) Quod miraculum Greg. De virt. S. Iul. c. 5 0 . iterum narravit.
Phronimi*-' igitur Agatensis episcopi famulus epilentici" morbi accentu fatiga-

batur, ita ut plerumque cadens ac spumans, linguam suam proprüs dentibus laceraret;
et cum ei° a medicis plurima d fierent, accidebat, ut paucis mensibus interpositis, non
tangeretur e a morbo; sed iterum in redivivo cruciatu mens, peius1* quam prius egerat
5 perferebat. Dominus vero eius cum vidisset tantes virtutes ad sepulchrum beati«
Niceti fieri, dixit" ad eum: 'Vade et prosternere coram sepulchro' sancti, orans, ut te
adiuvare dignetur'. Qui cum iussa explesset, sanus regressus est, nec k ultra eum hic
adtigit morbus. Septimus enim erat [annus1] ab incolomitate pueri, quando eum nobis
episcopus m praesentevit.
10 (9.) Quidam" vero pauper 0 , vivente sancto, litteras ab eoP elicuit0- manu eius
subscriptas, qualiter sibi per devotorum domos elymosinam flagitaret; post cuius obitum
adhuc cum ipsam1- circumiens epistolam', non pauca ab elymosinariis pro sancti memoria
capiebat. Desiderium enim erat omnibus, ut, quisque vidisset subscriptionem sancti,
aliquid praeberet aegenti. Quod videns quidam Burgundio, non honorans neque venerans
15 sanctum, observare pauperem' coepit a longe"; vidensque eum silvas ingressum, inruit
tulitque ei sex aureos cum epistola, conlisumque calcibus reliquit exanimem. At ille inter
calces et reliqua verbera hanc vocem emisit: 'Adiuro te per Deum vivum v et virtutem
sancti Niceti, ut vel epistolam eius mihi reddi facias, quia ultra mihi w non erit vita, si
eam perdidero'. Ille vero, proiecta* in terram v , abiit, quam pauper collegens1, venit
ao ad civitatem. Erat enim ibi eo* tempore 2 Phronimius" episcopus, cui 0 supra memini-
mus. Ad quem accedens pauper ille, ait: 'Ecce hominem, qui me graviter caesum ex-
poliavit, abstulitque sex aureos, quos pro intuitu epistolae d sancti Niceti e acceperam'.
Episcopus autem narravit haec 1 comiti; iudex vero, vocatum Burgundionem, percunctori
coepit ab eo, quid exinde« diceret. Negavitque coram omnibus, dicens, quia: 'Num-
25 quam vidi hominem istum neque res eius abstuli"'. Episcopus autem aspiciens epistolam,
vidit subscriptionem sancti, et conversus ad Burgundionem, ait: 'Ecce in hac' epistola
subscriptio k sancti Niceti tenetur! Si es innocens, accede 1 propius et iura, tangens" 1
manu scripturam", quam ipse depinxit 0 . Credimus enim de virtute illius, quia aut te
hodie reddit ab hoc scelere conprobatum, aut certe abire permittitP innoxium'. At ille
30 nihil moratus, accedit ad manus episcopi, qui hanc epistolam extentemi tenebat; ele-
vansque manus suas, ut sacramentum daret, cecidit retrorsum r supinus, et clausis oculis,
spumas' ab ore proiciens, quasi mortuus putabatur. Transeunte autem quasi duarum
Cap. VIII. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. VIII. a) Phronimius l a . 6; Phronimus corr. Phronimius 2. 4. b) epilemtici 16; aepi-
35 leptici 3 ; epilemptici 4. c) OJB. 3. d) plurima:, ras. s lb. e) tantangeretur 3. f) pius 16,
corr. JB. al. g) sancti 2. h) t JB. al. suppl. lb. i) sepulchrum 3. k) ne 2, corr. 1) OJB.
l a . 6. 3 ; JB. al. superscr. 2. m) OJB. 2. n) Unde supra lemma add. 3. o) super 4. p) in
litura JB. al. scr. la. q) lieuit l a , conr. JB. al.; aeeepit 4. r) ipsa 2. 4. s) epistola 3. 4. t) c. p. 4.
u) longo 2, corr. v) om. 3 . w) non est m. v. 4. x) proiectä l a ; abiectä 2, ras. virgula.
40 y) terra 16. 2. 4. z) collecta 2, ras. virgula. a) eodem ( 3 ) ; eo t. i. 2. b) Pronimius 3.
c) sie scripsi; cuius codd. d) s. N. aepist. 2, corr. e) OJB. 3. i) c. h. 2. g) q. iudex inde 3.
h) abstulit 2, corr. i) hoc 16, corr. JB. al. k) scriptio 4. 1) accedens 3. m) tagens manu 2,
corr, n) scriptura 3. o) depixit l a . p) permittet (2). q) extensam l a , corr. JB. al.
r) s. r. 3 . s) spumans 3.
45 1) Phronimius Bituricenris a Leuvane (a. 5 6 8 — 5 7 2 ) Agathends episcopus factus, Leuvichildi

insidias metuens, a. 5 8 0 . Agathensi urbe relida, ad Childebertum tranriit, qui ipsum Diotherio
Vincienri episcopo a. 5 8 8 . successorem dedit; cf. H. Fr. IX, 24. Subscripsit concilio Mati-
sconensi II. a. 5 8 5 . inter episcopos, 'non habentes sedes'. Ut e §. 9. intelligitur, Phronimius Lugduni
in regno Gunthramni exul degit. 2) Inter a. 5 8 0 . et 5 8 8 , postquam ex Agathenri urbe
50 pulsus est.
SS. R. Meroving. I, 8»
horarum spatio*, aperuit" oculos suos, dicens: 'Vae mihi, quia peccavi auferendo res
pauperis 0 huius!' E t d statim retulit ordinem, qualiter iniuriam intulerat 0 homini illi.
Tunc episcopus, cum iudice obtenta culpa, ea f tantum quae abstulerat inopi reddidit«
et pro caede duos insuper solidos' addidit; et sie uterque a iudicis conspectu diseessit.
(10.) Quanti" per' hunc sanctum carceraü ergastulo revineti absoluti sunt, quan- 5
torum conpeditorum catenae sive conpedes sint confracti k , testis est 1 hodie moles m illa
ferri, quae in basiüca" eius aspicitur, de supradictis supplieiis adgregata 0 . Nuper
autem in conspectu Gunthramni P prineipis Siagrium Agustidunensim «•2 episcopum regi r
referentem 8 audivi, una nocte in septem civitatibus carcerariis 1 apparuisse beatum virum
eosque absolvisse ab ergastulo et abire liberos permisisse"; sed nec iudices contra eos io
quiequam agere deinceps ausi sunt. De cuius sepulchro v si febricitans, si w frigoras
habens ac diversis morbis laborans pulvis 1 sumpserit? ac dilutum aeeeperit, mox recipit 2
M»rcn,84. sanitatem. Quod non est dubium praestare eum qui ait sanctis suis: Omnia quae-
cumque petieritis in nomine meo, credite, quia aeeipietis, et venient vobis.
(11.) Igitur* apud vicum Prisciniacensim"- 3 urbis Toronicae eclesia dudum con- 15
strueta absque sanctorum pignoribus habebatur 0 . Cumque incolae loci plerumque
peterent, ut eam quorumpiam sanctorum cineribus d sacraremus, de supradictis reliquiis
sancto e alteri collocavirnus1"; in qua eclesia saepius virtus Domini per beatum mani-
festoturs antestitem. Nuperrimo autem tempore, mulieres quaedam vexatae adaemo"-'o,
ex termino h Biturigo venientes', tres numero, dum ad basilicam sancti Martini deuu- so
cerentur k , hanc eclesiam sunt ingressae. Ilico conlisis 1 in se palmis, d u m sancti Niceti
faterentur se virtutibus cruciari, proieientes ab ore nescio quid purulentum cum sanguine,
ab obsessis™ spiritibus protinus sunt mundatae.
»85. D a d o " [igitur] unus 0 e x his pagensibusP, cum in hostilitate illa quae Convenas acta"--4
e s t 0 accessisset r et plerumque in periculis mortis inruerit 8 , vovit, ut, si domui 1 rever- ts
teretur" incolomis, ad memoratam eclesiam exornandam in honore beati Niceti aliqua
ex his quae adquesierat v largiretur. Rediens igitur, duos calices argenteos detulit vovit-
que iterum w in itenere, ut hos eclesiae conferret, si x ad propria * sospes accederet.
Ad z domum igitur accedens, unum tentummodo* dedit, alium fraudare procuravit",
Cap. VIII. la. lb. 2. 3. 4. 30

Cap. VIII. a) spacium 3 . b) aperieus — dicit 3. c) pauperi 3. d) OJB. 3. e) retu-
lerat 3. f) et 4. g) reddit — addit 3. h) Cuius supra lemma add. 3, ubi Quanti — adgregata des.
i) p 16, COJT. k) confracte 2. 1) JB. al. add. Ib. m) i. m. 2. n) basilica l a . o) aggregatä 4.
p) Guntramni 16. 3 ; Gunthranni 2 ; Gunthrammi 4. q) Augustudonensem 2 ; Augustudunensim 3 ;
Augustitunensem corr. JB. al. Augustudunensem 4. r) ref. audivi regi Una 2 ; r. r. (referente l a ) . 35
Audivit l a . 6. 3. s) referente l a . t) a. c. 2. u) promississe 16. v) sepulcrum 3. w) sive
frigores h. 4. x) pulverem 2. 4. y) sumpserim l a , corr. JB. al. z) reeepit 3 . a) Unde
supra lemma add. 3. b) Priscinianensim 16; Prisciniacensem 2; Priscinacensem 4; urbem 3. c) habe-
bantur, ras. n 16. d) pigneribus 4. e) sanctorum 3. f) consecravimus 2. g) manifestetur 16,
corr. JB. al. h) termini? 2, corr.; terminio 3. i) advenientes 2. k) deducentur l a , con-. JB. al. 40
1) cons::::: 16, COIT. m) inmundis JB. al, in litura scr. 2. n) Cuius supra lemma add. 3 ; Dabo in marg.
con: Dado 4 ; igitur OJB. l a . 6. 2. 3. o) OJB. 3. p) his panensibus 4. q) q. convenerat 3 ; q. per C.
a. 4. r) accessisse 4. s) sie la. 6. t) domum 2. 4. u) revertetur l a . v) adquisierit 2.
w) iter corr. JB. al. iterum l a . 6. x) nec 4. y) propria 2; proprias opes 4. z) I. ad d. 4.
a) modo OJB. 2. a) procurat 4. 45
1) Cf. Librum legum Gundebati tit. V, 4 (LL. III, p. b3b): Si quis i n g e n u u m hominem p e r
capillos corripuerit, si u n a manu, 2 solidos inferat, si u t r a q u e , sol. 4. 2) Siagrius Augustu-
dunenris episcopus condliis ab a. 5 6 7 . ad a. 5 8 5 . subscriprit. Interfuit conventui Nemplodorensi
a. 5 9 1 ; cf. H. Fr. X, 28. 3) Petit - Pressigny (Indre-et- Loire, cant. Grand- Pressigny),
Longnon p. 2 8 5 , dum lacobs Grand - Pressigny praefert, 4) Qua de re cf. H. Fr, VII, 3 8 . 50
dans cooperturium Sarmaticum*, quo" altari 0 dominico cum oblationibus tegeretur.

Apparuit autem viro vir beatus per somnium, dicens: 'Quousque dubites et votum im-
plere dissimulas d ? Vade e [igitur]', inquid, 'et calicem alium, quem vovisti, redde eclesiae,
ne pereas tu et domus tua! Coopertorium vero, quia rarum" est, non ponatur super
5 munera altaris, quia non exinde ad plene1* tegitur mysterium corporis sanguinisque
dominici'. At ille exterrituss, nihil moratus, votum quod voverat velociter adimplevit.
Huius" hominis frater ad vigilias dominici natalis advenit, monuitque presbiterum, Dec. «4.
dicens: 'Vigilemus unanimiter ad eclesiam Dei atque exoremus devote beati Niceti
potentiam, ut, eo obtenente, huius anni curriculum cum pace ducamus 1 '. Quod presbiter
io audiens, gavisus k iussit signum ad vigilias commoveri. Quo commoto, adveniente 1 presbi-
tero cum clericis et reliquo populo, hic gulae inhians, moras veniendi innectebat; misit-
que saepius presbiter ad eum arcessiendum m . Quibus respondebat: 'Paulisper suste-
nete", et venio'. Quid plura? Transactis vigiliis, data luce, hic qui prius commo-
nuerat 0 ad vigilias non accessit. Presbiter vero, inpleto officio, commotus contra
15 hominem, ad metatum eius properat, quasi eum a coramunione suspenderet. At ille
correptus febre, sicut vino, ita divino exurebatP incendio; nec mora, viso presbitero,
datis voeibus, cum lacrimis supplicabat i, sibi paenitentiam tradi. Cumque eum pres-
biter increparef, dicens: 'Merito a 8 sancti Niceti virtute exureris, ad cuius eclesiam
venire ad vigilias neglexisti'; inter sermocinantum 1 conloquia spiritum exalavit. Facta
so quoque hora tertia, cum populus ad missarum solemnia conveniret, hic mortuus ad u
eclesiam est delatus v . Quod virtute w sancti antestitis" actum nemo ambigere potest.
Haec enim nobis ipse? exposuit presbiter.
Plurima 2 etenim* de his vel propriae experti sumus vel per fidelium" relationem
cognovimus, quae indicare 0 longa putavimus.
«5 (12.) Sed quoniam placuit libello clausulam*1 dare, unum adhuc admirandum de
libro vitae eius, quem supra a quodam scriptum praefati sumus, memorabo miraculum,
de quo virtus divina procedens, non reliquit inglorium e , sed 1 ad 8 conprobandam virtu-
tem dictorum patefeeit esse plurimis gloriosum. Diaconus enim Agustidunensis11 gravi
oculorum caecitate turbatus, audivit haec quae' glorificator sanctorum k suorum Deus
30 ad sancti tumulum exercebat 1 , dixitque suis: 'Si m eius adirem sepulchrum, aut aliquid
de sanctis pignoribus sumerem, aut certe, si pallio" quo sancti artus teguntur mererer
attingere, fiebam0 sanus'. Cumque haecP et huiuscemodi cum suis verba conferret, ad-
stetit repente clericus quidam, dicens: 'Bene', inquid, 'credis, sed, si de hisdem*» firmare
mentem cupis virtutibus, en volumen carteum, quod de his habetur scriptum r , ut facilius
35 credas ea quae ad 8 auditum tuarum aurium pervenerunt'. At ille, priusquam' legi
apeteret", inspirante divinae pietatis respectu, ait: 'Credo, quia potens est Deus egre-
Cap. VIII. la. Ib. 2. 3. 4.

Cap. VIII. a) Sarmaticum 3. b) quod l a . c) altario 3 ; altarium dominicum 4. d) 6t« scr.,
sed corr. la; desim. 3. e) unde 3 ; igitur OJB. l a . 6. 2. 3. f) plenum 2. 4. g) exBus 16, corr. JB. al.
40 h) Cuius supra lemma add. 3. i) ducamur? 3 ; deducamus 4. k) est add. 3. 1) audiente 2, corr.
m) arcersiendum 2 ; adeersiendum 3 ; accersiendum 4. n) sustentate 4. o) commoverat 16; com-
monuerant 3 . p) exurebatur 4. q) supplicat 4. r) eum repet. 3. s) et 3. t) sermo-
timationum 3. u) OJB. l a . v) deduetus 3 . w) virtutum 3. x) antistis 3 . y) OJB. 3 .
z) Cuius supra lemma add. 3. a) enim 2. b) r. f. 2. c) indi paginae longum p. 4. d) clau-
45 suram 3. e) ingloriosum 3. 0 se*l — patefeeit OJB. 4. g) JB. al. superscr. lb. h) Agustud. 2 ;
Augustud. 3 ; Augustit. 4. i) qui 2, corr. m. al. k) D. sanet. ad 3. 1) exercebant 3 . m) ad
add. 3. n) pallium 2. 4 ; pallei 3. o) fierem 2. 4. p) hae 2, COJT. q) isdem l a . 4 ; his 2.
r) e corr. 2. s) OJB. l a . t) prius <j 16; prius qui 2, COJT. JB. al. u) 1. ea peteret 2. 4.
1) Cf. Aen. IV, 1 3 1 : retia r a r a ; Ovid. Amor. I, 5, 1 3 : tunica r a r a .

89*
gia* operari per famulos suos"'. E t c statim posuit volumen super oculos suos'. Ex-
templo autem fugato dolore, disrupto caligine, usum videndi recipere meruit voluminis
a b virtute, et in tantum d claritete positus 0 est, ut ipse proprüs oculis legens virtutum
gesta cognosceret. Operatur autem1" unus atque idem Dominus, qui gloriatur in sanctis
suis atque ipsos* inlustribus miraculis editos h eflfecit gloriosos: ipsi gloria et imperium s
in saecula saeculorum! Amen.
IX. INCIPIT* DE SANCTO PATROCLO.

Cum" egregia Moysei vatis prudentia ad conformandum ° divinae discensionis d
tobernaculum iuxto e ipsum oris dominici praeceptum fabricare disponeret, atque ad
hoc1" eundemques apparatum multa congerere iussus non haberet cuncto in regestu" 10
prumptuarü', quae ab ipso Domino ostensa fuerant in montis ardui summitate 2 , iussit
commoneri k populum, ut offerret1 unusquisque pro viribus quiddam m muneris Deo; et
hoc non ex necessitate", sed sponte. Offerebant ergo 3 donaria auri argentique 0 , aeris
ac ferri metallaP, gemmarum etiam micantium pulchritudinis ac fila bissi duplicati«
coccique bis torti; nonnulli pelles arietum rubricatos pilosque caprarum. Sed cum haec r 15
omnia doctores eclesiarum esse allegorica tradidissent et in reliquis donariis gratiarum
genera demonstrassent, in illis caprarum pilis laudationum verba conparaverunt. Ita
nunc et nos steriles sensu', inperiti studio, squalentes in acte, etsi aurum argentumque
vel geramas filaque duplicata 1 ac torta non offerimus, saltim vel pilos caprarum, id"
est verba, quae sanctorum atque amicorum Dei prodant miracula, in eclesia r sancta 20
porregimus w , ut legentes eo incitentur studio, quo sancti meruerunt scandere polum.
Ergo quia nobis de beati Patrocli vita nuper data relatio quaedam prodidit, non orait-
tenda sed manifestanda curavi; et licet sermone rustico, non tamen oculi 1 arbitratus
sum, quae Deus gessit per famulum suum.
(1.) Igitur* beatissimus Patroclus, Biturigi 2 territerü incola, Aetherio* patre pro- 25
506. genitus 4 , cum decim esset annorum, pastor ovium distinatur", fratre Antonio traditum 0
ad studia litterarum. Erant enim d non quidem nobilitate sublimes 0 , ingenui 1 tamen;
cumque quodam meridie« hic ab scolis, iste a" grege commisso ad capiendum' cibum
paterno k in' hospitio convenissent, dixit Antonius fratri suo: 'Discede longius, 0 rustice.
Tuum est enim opus oves™ pascere, meum [vero n ] litteris exerceri 0 ; qua de re nobiliorem so
me ipsius officii cura facit, cum te huius custodiae servitus vilem reddit'. QuodP ille
audiens et hanci increpationem quasi a Deo sibi transmissam putans, reliquit oves in
campi planitiae et scolas puerorum nisu animi agile r atque cursu velocissimo expetivit,
Cap. VIII. la. 16. 2. 3 . 4. Cap. IX. ad l. 24. In. 16. 2. 4. I. 26—33. In. 16. 2. 3 . 4.
Cap. VIII. a) egregios 4. b) OJB. 4. c) E t — suos OJB. 3. ö\) tanta 3 . 4. e) potitus 55
2 (e corr.). 3. f) suppl. 3 ; haec add. 2. 4. g) ipsis 2 ; ipses 3. h) praeditos 4 ; efficit 2. 4.
Cap. IX. a) OJB. In. 6. 2. 3. b) prologum om. 3. c) confirmandum 4. d) dispensa-
tionis 4. e) ta JB. al. superscr. Ib. f) adhuc 16. g) «"undemque l a ; idemque 4. li) regesta 4.
i) promptuario 4. k) commonere 4. 1) post o. dei. & 16. m) quidem munera Deo suo et 4.
n) cessitate 4. o) argenti atque 4. p) metallä 16, con: q) duplicata 4. r) OJB. 2. s) sen- 40
sum, ras. m 16. t) d. ac t. OJB. 4. u) ic! v. 2. v) scta 16, con: m. al. w) porrigamus 4.
x) occulere 4. y) B. itaque 3. z) Biturici 2. a) Etherio In. 6. 2. b) distinatus 16. c) tradito 4.
d) e. n. prima m. superscr. 2. e) sublimi 2. f) ingenuit, ras. t 16. g) h. m. 4. h) e l a .
i) capiendam 3. k) paternfi 2, COJT. JB. al.; c. in p. h. 4. 1) in h. OJB. 3. m) p. o. 3. n) OJB.
In. 6. 2. 3 ; litteras 4. o) exercere 2 (corr. m. dl.). 4. p) Quo 4. q) hac increpatione 3. r) sie la. 3. 45
1) Cf. Paulin. Petrocord. Ep. ad Perpetuum de visitatione Nepotuli sui (Migne, Patr. lat.
LXI, p. 1014): etiam illis de visitatione Nepotuli mei memor tanti favoris adiectis, quem c h a r t a
inscripta virtutibus et manu beatitudinis vestrae subscripta sanaverat. 2) Cf. Exod. 25.
3) V. Exod. 35, 22. 4) Natus est circa a. 4 9 6 ; cf. infra p. 7 0 5 , n. Chevalier, 'Vie de
S. Patrocle fondateur de Colombier'. Moulins 1 8 7 2 , non vidi. 50
traditisque elementis ac deinceps quae studio pueriü necessaria erant, ita celeriter,
memoria opitulante, inbutus est, ut fratrem* vel in scientia praecederet vel alacritate
sensus, adnuente divini Numinis auxilio, anteiret. Dehinc Nunnioni", qui quondam cum
Childebertho 0 Parisiorum rege d magnus habebatur, ad exercendum commendatus* est.
5 A quo cum in summa amoris diligentia nutriretur, ita ae humilem atque sub-
iectum omnibus praebebat, ut omnes eum 1 tamquam proprium parentem in summa
bonitate diligerent. Regressusque ad domum, patre defuncto, repperit matrem suam
adhuc superstitem. Cui illa« ait: 'Ecce genitor tuus, o dulcissime nate, obiit; ego
vero absque solatio" degeo'. Requiram puellam pulchram ingenuamque, cui copu-
10 latus solatium praebeas maternae viduitati k '. At ille respondit: 'Non coniungor 1 mun-
danae coniugi, sed quae concepit"1 animus cum Domini" voluntote perficiam'. Cui
cum 0 genetrix non intellegensP quaereret, quid hoc esset, prodere noluit, sed abiit ad
Archadium0--> Biturigae1* urbis episcopum petütque, sibi comam capitis tondi 9 adsciri-
que se in ordine 1 clericorum. Quod episcopus, Domino volente, sine mora conplevit.
15 Nec multo post diaconatus officium" sumens, vacabat ieiuniis, delectobatur vigiliis,
exercebatur lectione atque in oratione assidua prumptus effundebatur, ut nec ad con-
vivium mensae canonicae cum reliquis accederet clericis 2 . Quod audiens archidiaconus,
frendens contra eum, ait: 'Aut cum reliquis fratribus cibum sume v , aut certe discede
a nobis. Non enim rectum w videtur, ut dissimules* cum his habere victum, cum qui-
20 bus cclesiasticum implere putaris officium*.
(2.) Non est enim? de his servus Dei commotus animo, qui 2 iam heremi sitiebat
adire secretum; sed egressus ab* urbe memorata, venit ad" vicum Nereensim••', ibique
aedificato oratorio ac d sancti Martini reliquiis 0 consccrato, pueros erudire coepit in studiis
litterarum. Veniebant autem ad eum infirmi et sanabantur, atque 1 inergumini nomen eius
25 confitentes emundabantur; nec eis erat solitudo, ut voluerat, sed patefacto" virtus publicum
usquequaque reddebat. Tunc proauspitio' quoddam k brevibus conscriptis, posuit super
altare, vigilans et orans tribus [diebus1 et tribus] noctibus'", ut, quid ei Dominus agere
iuberet, dignaretur manifestissime declarare. Sed pietatis" divinae incüta miseratio 0 ,
quae eum [iamP] praesciens beremitam esse decreverat, brevem illum' accipere iubet,
so ut ad heremum properaret. Ille autem in cellula qua degebat, congregatis virginibus,
monasterium instituif puellarum, nihil de omni1- labore suo quod ibidem adgregaverat,
cum abscederet, sumens, nisi rastrum 8 unum unamque bipennem. Ingressusque altes 1
Cnp. IX. la. lb. 2. 3. 4.

Cap. IX. a) fratre 3. b) Nonnioni 3. 4. c) Childeberto 16. 2 (corr.). 3. 4. d) rege
35 l a , corr.; regem 3. e) commodatus 4. f) secum l a , corr. g) JB. al. superscr. 2. h) solatio
— copulatus OJB. 3. i) sie la. 6. k) viduitatis 3. 4. 1) coniungar 4. m) coneipit 4.
n) Dei 3. o) OJB. 3. p) in suppl. JB. al. lb. q) Arcadium (la). r) Bituricae 2. s) ton-
deri 2. t) ordinem in litura scr. 4. u) s. officio 3. v) sumere 3. w) recte l a , con: x) dis-
simulis l a , COJT.; dissimilis 16; dissimiles 2, con: y) autem 4. z) quia 4. a) JB. al. superscr.
40 16; ad 3. b) post ad ras. urbe 2. c) Nerccnsem 2. 4 ; Nerehensim 3. d) OJB. 4. e) reli-
quis 2, corr.; reliquias 3. f) atque — emundabantur om. 3 . g) erat ei 4. h) pate facto 16, corr.
i) uspicio con-. ausp. l a ; uspitio 16; hospitio 3. k) qondam l a , corr. m. al.; quiddam 4. 1) diebus
et tribus OJB. l a . 6. 2. 3. m) noctis 3. n) d. p. 4. o) miseratione qui 3. p) OJB. l a . 6. 2. 3.
q) illud 3. r) OJB. 3. s) Stratum 3. t) alta 2 (con: JB. al.). 3.
45 1) Archadius Bituricensis episcopus Honorafo, qui concilio Arvernensi a. 5 3 5 . subscripsit,

successit. Interfuit concilio Aurelianensi III. a. 5 3 8 , dum quarto a. 5 4 1 . Probianus presbyter
pro ipso subsiyripsit. A. 5 4 9 . JVIJB Desideratus Bituricends episcopus Aurelianensi V. interfuit.
Archadius forte Apollinaris filius erat, qui Theudericum fugiens, 'Bituricas urbem petiit'; cf. H.
Fr. III, 12. 2) De ddu eiusdem cf. H. Fr. V, 10. 3) Niris (AUier, arr. Montlucon);
50 cf. Longnon p. 4 7 0 .
658. silvarum solitudines', venit ad locum qui dicitur Mediocantus 2 . Ibique constructam *
cellulam, in opere quo supra diximus" Deo vacabat, atque inibi, cum multos inergu-
minos 0 , manu inposita d , per signum crucis effugatis daemonibus, menti e integra reddi-
disset1", unus ad eum adduetus^ est rabidus", qui rictibus patulis dentibusque' cruentis k
quod attingere 1 poterat dentibus proprüs laniabat"1. Pro quo per triduum in oratione 5
prostratus, obtenuit ad" illam divinae 0 miserationis potentiam, ut, mitigato furore, leto
obnoxiusP mundaretur, inmissisque in os eius digitis, fugato feralis atrocitatis' spiritu,
personam restituit incolomitati. Nullas r enim 8 ante eum 1 vires habere poterat persua-
sionis iniquae praestigium. Nam sicut hos qui vexabantur" emundabat, ita et quae v
inmittebat oecultae atrocia auctor w criminis repellebat crucis sacratissimae per virtutem. 10
571. Nam Leubellae cuidam feminae, cum per luem x illam inguinariam 3 diabolus Martinum 1
mentitus 2 oblationes, quibus quasi populus salvaretur, iniquiter* obtulisset; haec ad
sanctum" dilatae, non solum, revelante Spiritu sancto, evanuerunt, verum etiam ipse
incentor malorum sancto teterrimus 0 apparens, quae d nequiter gesserat est professus.
Transfigurat 4 enim se e saepe diabolus in angelum lucis, ut hac1" fraude deeipiat inno- 15
centes. Sed cum ei multas intentaret insidias, ne hic« ascenderet, unde ille corruerat,
inmisit ei cogitationem, ut, praetermisso" heremo, ad saeculum' reverti k deberet. Sed
hic sanctus, cum virus crassari sensisset in pectore, in oratione 1 prostratus petebat, ut
nihil aliud, nisi quod Deo esset placitum, exerc'eret. Tunc apparuit ei angelus Domipi
per visum, dicens: 'Si vis mundum videre, ecce columna1", in qua ascendens, conte*?»- 20
plare omnia quae geruntur in eo!'. Erat enim" ante eum per ipsam" visionem columna
mirae celsitudinis collocata, in qua ascendens, vidit homieidia, furta, caedes, adulteria,
fornicationes vel omnia prava P quae geruntur in mundumi. Et discendens, ait: 'Ne,
quaeso, Domine r , revertor ad has pravitates, quas dudum te confessus oblitus sum'.
Tunc ait illi angelus, qui cum eo loquebatur: 'Desine ergo quaerere mundum, ne pereas 25
cum eo, sed potius vade in Oratorium, in quo Dominum deprecaris 8 ; et quod ibi in-
veneris, hoc tibi erit consolatio in peregrinatione tua'. Ingressusque cellulam oratorii,
invenit tegulam fictiliam', in qua" signum crucis dominicae erat expressum; agnoscens-
que munus divinum, intellexit, sibi ad omnia mundanae persuasionis incitamenta hoc
esse v inexpugnabile munimentum. so
(3.) Post haec aedificavit" monasterium Columbariense*- 5 in milibus quinque a
cellula heremi, in qua? habitabat, et congregatis monachis, ut solitudinem libero potius
fungeretur arbitrio, abbatem instituit 2 , qui gregi monasteriali* praeesset. Octavum
enim et deeimum in hoc heremi loco expleverat annum. Tunc" congregatis fratribus,
Cap. IX. la. 16. 2. 3. 4. 85

Cap. IX. a) construeta cellula 2. 3. 4. b) scripsimus 4. c) inerguminis l a , COJT. JB. al.
d) impositä 2, corr. e) mente 2 ; integre 4. f) reddisset 16, corr. JB. al. g) duetus 3. h) rat 3 .
i) que OJB. 3. k) cruentib. 2, COJT. 1) atangere 3. m) laniebat l a . n) apud 2. o) OJB. 3.
p) obnixins 2, corr.m.al. q) hatrocitastis 3. r) Nullus 16. 2; Nullam 3. s) in marg. suppl. 2 ;
OJB. 3. t) eos 16, corr. JB. al. u) vexabatur 3. v) qui 3. 4. w) auctorem 4. x) lu:e, 40
ras. c l a . y) Martynum 16. z) mentitur 4. a) nequiter 4. b) s. Dei delata 4. c) ter-
terimus 3. d) quem 3. e) JB. al. superscr. 16. f) ha:c, ras. e 2. g) huc 4. h) praeter-
missa 4. i) sedm 16, COJT. k) redire 4. 1) oracionem 3. m) columnam 4. n) autem 3.
o) ipsa 3. p) parva l a . q) mundo 16. 4. r) OJB. 3. s) depreceris 4. t) fictile:m, ras. a 2 ;
fictilem 4. u) quo 4. v) e& 16, con-. w) s a n c t u s P a t r o c l u s add. 16. 2. x) Columba- 45
riense:, ras. m 2. y) JB. al. add. 16. z) constituit 3. a) monasterialii 3. b) OJB. 4 .
1) A. 5 5 8 , ut e §. 3 . intellegitur. 2) Iam Celle (Allier, cant. Commentry); cf. Longnon

p. 467. 3) Cf. H. Fr. IV, 3 1 : T u n c et L u g d u n u m , Bitorex, Cabillonum atque Divione
ab hac infirmitate valde d e p o p u l a t a e sunt. 4) Cf. 2. Cor. 1 1 , 14. 5) Colombier (Allier,
arr. Montlugon, cant. Commentry); cf. Longnon p. 4 6 6 . 50
transitum suum adnuntians*, obiit in senectute bona 1 , sanctitate praecipua **. Qui aquis 576.
ablutus feretroque inpositus, ferebatur ad monasterium suum, ubi se vivens" sepelire 0
mandaverat. Tunc archipresbiter Nereensis vici, collecta clericorum cohorte, voluit vi
auferre glebam sancti corpusculi, videlicet ut ad vicum suum, unde egressus fuerat,
5 sepelire tur d . Sed cum furibundus e veniens vidisset a longe pallam quae sanctus tege-
bat artus eximio albere nitore, ita nute Dei 1 est metu perterritus, ut omni velocitate
revocaret ab animo, quod male 8 conceperat levitatis arbitrio, coniunctusque psallentio
in exequiis sancti h progressus, tumulavit eum cum reliquis qui aderant fratribus in
ipso Columbariense 1 monasterio. Ad cuius sanctum sepulchrum Prudentia k caeca cum
10 alia Lemovicina puella simiüter lumine viduate, ut sepulchrum sanctum in oratione
osculatae sunt, lumen recipere meruerunt. Maxonidius 1 autem post quintum caecitatis" 1
suae annum, hoc tumulum sanctum adiit, lumenque reeepit. Inergumini vero Lupus,
Theodulfus", Rucco 0 , Scopilia, NectariolaP, Tacihildis i ad hoc r sancti 8 tumulum sunt
mundati; sed et puellae duae de Lemovicino venientes, oleo 1 quod ipse sanctus bene-
15 dixit perunetae, a nequitia qua obsedebantur mundatae sunt. Et cotidie ibidem ad
corroborandam fidem degentium" operatur Dominus, qui perpetualiter glorificat
sanetos suos*.
EXPLICIT* DE SANCTO PATROCLO.
X. INCIPIT* DE SANCTO FRIARDO RECLAUSO.

20 Multi enim 0 sunt gradus, per quos ad caelorum regna conscenditur, de quibus,
0
ut opinor, et David*1 dicit, quia: Ascensus in corde disposuit. Accipientur e ergo hi p.. 83,6.
1 1
gradus diversorum operum ad cultum divinum profectus ?, et nullus in his gressum
figere potest, nisi fuerit, sicut saepe testeti" sumus, Dei adiutorio provocatus. Sic enim
psalmographus in illo mediae profectionis gradu loquitur, dicens: Nisi Dominus' aedi- P«. 126, I.
us fieaverit domum, in vanum laborant qui. aedificant eam. Quod adiutorium non modo
martyres, verum etiam et ilü k quos sacrae vitae roboravit auctoritas iugiter inque-
rentes, ad hoc quod sitis desiderü spiritalis promebat alacres 1 pervenerunt. Nam si
ad martyrium mens accensa est, huius adiutorü'" opem poposcit" martyr, ut vinceret;
si ieiunii observantiam adhibere studuit, ut ab eo confortaretur, adflictus est; si casti-
3o tati artus reservare voluit inpollutos 0 , ut ab illo" muniretur, oravit; sii post ignoran-
tiara paenitendo1" converti desideravit, ut ab eo8 nihilominus sublevaretur, cum lacrimis
flagitavit1, et si" quid operis boni exercere eorum quispiam meditetus est, ut ab hoc
*) qui vivit et regnat in saecula saeculorum. AMEN add. 16.
Cap. IX, l a . 16. 2. 3. 4. Cap. X. l a . 16. 2. 4.

35 Cap. IX. a) an add., sed dei. 2. a") praeeipia l a . 3. b) v::|ens corr. al. vi|ens l a . c) sepeliri 2.
d) sepelietur l a , corr. JB. al. e) cum fuerat vid. 4. f) Domini m. est 3. g) malo 3. h) scis 4.
i) Columbarense In. 6. 2. k) Prudencia 3 . 1) Maxodinius 4. m) hetatis 3. n) T"eodulpus 16;
Teodulfus 3 ; Theodolfus 4. o) Ruccospolia. 16; Ricco S. 2 ; Ruccus. Cubilia 4. p) Nectarioba,
j'a». i 16. q) TaichildU 3 ; Tachieldes 4. r) ad huc 16, corr. m. al. s) sancto tumulo 2, corr.
40 JB. al.; sanctum 3. 4. t) oleum 16. 2 ("COJT. JB. al.). vi) gentium (3). v) Expl. — Patroclo
om. la. 6. 2. 3.
Cap. X. a) OJB. l a . 6. 2. 3. b) prologum om. 3. c) OJB. 4. d) Davit 16. e) Acci-
piuntur (16. 4). f) divini 4. g) pf. 16, corr, h) testati:, rat. s 16. i) dnf l a . k) illis la.
1) alacrius 4. m) adiutorio l a , corr. n) poseit 4. o) inpollußs 2, corr. JB. al.; impollutus 4.
45 p) eo 4. q) si — desid. JB. al. in inf. marg. suppl. 16. r) petendi 4. s) illo 4. t) flagi-
tabat 16. u) et quiequid o. 4.
1) Cf. H. Fr. V, 10: Qui octogenaria aetate abscedens a saeculo, migravit ad Christum.
Scripsimus et de huius vita libellum. Obiit a. 576, colitur die 19. Novembris.
adiutorio iuvaretur, expetüt. Per hos ergo scalae huius ascensus * tam difficiles tamque
excelsos, tarn arduos, cum sint diversi, ad unum tamen Dominum per" huius adiutorii
ope° conscenditur. Idcirco semper ille poscendus, ille quaerendus, ille invocandus erit,
ut quod de bono mens concipit adiutorio suo ipse perficiat, de quo et nobis sine fine
ps. iz3, s oportet dicere: Adiutorium nostrum inä nomine Domini, qui fecit caelum et terram, s
sicut et ille beatissimus, de quo nunc nobis futurus est sermo, qui inter diversas vel
temptationes vel cruces saeculi semper huius adiutorii munimen 0 expetüt.
(1.) Fuit igitur apud insulam Vindunittam f -' urbis Namneticae vir egregiae«
sanctitatis Friardus n • , nomine reclausus, de cuius vita parumper ad aedificationem
eclesiae dicere" delectat animo, quia ignoro, si ab aliquo sit scripta. Hic k ab infantia 10
sua semper Deo devotus fuit atque pudicus. Factus autem vir, semper in Dei laudi-
bus, semper in oratione, semper in vigiliis degebat; victus necessaria proprüs manibus
exigebat a1 terra; etsi in opera inter reliquos properaret, numquam ab oratione ces-
sabat. Quod vicinis aut extraneis, ut mos rusticorum habet, ridiculum erat. Quodam m
vero die dum" cum reliquis in segitem °, culmis" incisis, manipulos colligareti, examen 15
miserabiüum atque saevarum muscarum, quas vulgo vespas1- vocant, repperiunt. Cum-
que acerrime 8 messores, emissis aculeis 1 , lacerarent, undique circumeuntes messem,
locum illum in quo haec adunatae erant transiüunt atque inridendum" beatum Friar-
dum adloquuntur dolosae, dicentes: 'Veniat benedictus, veniat relegiosus, qui orare non
desinit, qui crucem v auribus et oculis semper inponit, qui vüs w iteneris sui x salutaria 20
vixilla praemittit; ipse metat* super examen, ipse eum* sua oratione mitescat'. Tunc
[ille*] quasi" ad confusionem0 dominicae virtutis haec verba suscipiens, provolutus terrae,
ib. orationem fudit ad Dominum; et accedens, facto desuper signo crucis, ait: Adiutorium
nostrum in nomine Domini, qui fecit caelum et terram. Ad hanc eins orationem*1 con-
festim omnes vespae se infra antrum, unde egressae fuerant, abdiderunt e . Ille vero ad 25
specteculum1" omnium messem desuper inlaesus expedüt. Quod« non sine miraculo
inridentibus fuit, eo quod Dominus in se sperantem ad confusionemh eorum sie' digna-
tus*1 fuerit roborare.
Denique 1 post haec, cum in m arbore pro quadam necessitate ascendisset, subito
conliso sub pedibus ramo, ruere coepit, cadensque deorsum, per singulos quos per- so
cutiebat ramos Christi beatissimum nomen" invocabat, dicens: 'Christe omnipotens,
ib. salva me'. Cumque pervenisset ad terras, nihil est' nocitus, sed aiebat semper: Ad-
iutorium nostrum in nomine Domini, qui fecit caelum et terram.
(2.) His 0 et aliis virtutibus animatus, coepit infra secreta cordis tacitus cogitare,
dicens: 'Si crux Christi et invocatioP nominis eius atque adiutorium 1 postulatum ab eo 36
tentomr potentiam habet, ut aspera quaeque 8 mundi devincat 1 , periculosa obruat, tempta-
Cap. X. ad l. 7. In. 16. 2. 4. I. 8—36. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. X. a) ascensos la. b) pro 4. c) opem (2). d) in n. D. OJB. 16. e) iuva-
men 4. f) Vindunitam 3 ; Vindonittham 4. g) egregius 3 . h) n. F . 3. i) in marg.
suppl. 2. k) Hinc 3. 1) exigebat. Terrena licet in o. 4. m) Quadam 4. n) c. d. in r. 3. 40
o) segete 4. p) cnlminis la, con:; cul|::mis, in litura m 2. q) collegerat 16; colligeret 4.
r) vespes 2, con: s) acerbissime 4. t) aec. lacerassent 3. u) atque ad irr. 4. v) cruces 4.
w) qui ad vires 4. x) sui:, ras. s l a . y) mitat 3. z) s. o. e. 2 ; illud 4. a) om. la. 6. 2. 3.
b) q. ad suppl. 2. c) confessionem 4. d) vocem 4. e) abdirunt 3. f) pect. 3. g) Quod
— roborare OJB. 3. h) confuonem 4. i) OJB. 2. k) designatus, ras. es l a ; dignatus, in litura 45
di 2. 1) OJB. 4. m) superscr. lb. n) i. n. 3. 0) hic 16, cotr. JB. al. p) invocato 3.
q) JB. al. superscr. lb. r) tantum 16. s) quaecumque m. 16 ; m. q. 3. t) devincant, p. ob-
ruant, — astra (acra 4) depellant 3.
1) Besne vicus, ubi ecclesia etiam nunc S. Friardo dicata est; cf. Longnon p. 313.
2) Joly, 'Vies de S. Friard d de $• Second, du diocise de Nantes'. Paimboeuf 1 8 5 4 , non vidi. 50
tionum atra depellat et omnia quae sunt saeculi huius oblectomento pro nihilo repu-
tato* fastideat", quid mihi et mundo, nisi ut°, relictis omnibus quae eius sunt, in
illius vacare solius d debeanr obsequiis, cuius nominis invocatione a periculis sum salvatos
iniquis e ?' Et egressus ab hospitiolo suo, oblitus parentes et patriam, heremum petiit,
5 ne f in saeculo habitanti inpedimentum aliquod de 8 oratione mundi soüicitudo conferret.
Ipse quoque et abba Sabaudus", qui quondam regis Chlotarü' minister fuerat, paeni-
tentiam aeeipientes, Vindonitensim k Namnetici 1 territurü insola™ sunt adgressi. Habe-
bant autem secum et" Secundellum 0 diaconem". Abba vero, ablata q de aratro Domini
manu, ab insola discedens, ad monasterium rediit, nec multo post occultis r causis gladio
io est peremptus. Sanctus vero Friardus cum Secundello diacono in supradieta insola
stetit immobilis. Habebat 8 tamen uterque eorum propriam cellulam1, sed procul a se
positam. Cumque strenuae in oratione persisterent, nocte Secundello" diacono apparuit
temptator in specie Domini, dicens: 'Ego sum Christus, quem cotidie deprecaris. Iam
enim sanctus effectus es, et nomen tuum in libro vitae cum reliquis* sanctis meis ad-
15 scripsi. Egredere nunc w ab hac insola et vade", fac sanitates in populos"'. His et ille
inlectus deeeptionibusy, diseessit ab insola nec satelliti z nuntiavit. Tamen, cum infirmis
in nomine Christi manus inponeret", sanabantur. Regressus autem [valde"] post mul-
tum tempus ad insolam, venit ad socium cum 0 vana gloria, dicens: 'Abu enim extra
insolam et virtutes multas in populis*1 feci'. Cumque conterritus e ille interrogaret, quid
20 hoc sibi vellet, euneta 1 quae gesserat simpliciter pandit. At senior obstupiscens suspi-
ransque et lacrimans, ait: 'Vae nobis, in quantum audio, a temptotore delusus es! Vade,
age paenitentiam, ne ultra« tibi praevaleant eius doli!' Quod ille intellegens et perisse
se timens, cum fletu ad pedes eius prosternitur, rogans, ut pro se Dominum deprecaretur.
[Et" ille]: 'Vade', inquid, 'et pariter eius omnipotentiam pro salute animae tuae poscamus.
25 Non est enim difficilis Dominus se confitentibus' miserere k , cum ipse per prophetam
dicat: Nolo mortem peccatoris, sed ut1 convertatur et vivat'. Orantibus autem iUis, EI. ss,n.
advenit iterum"1 temptator in similem" speciem ad Secundellum diac., dicens: 'Nonne
praeeeperam tibi, eo quod oves meae morbidae essent et pastorem 0 indigerent", ut
egrederesi et visitores atque opem sanitatis eis1" tribueres?' Et 8 üle: 'In veritate enim
so conperi, quod seductor sis, neque te Deum 1 credo, cuius te speciem mentiris habere.
Tamen, si Christus es, crucem tuam, quo" reliquisti, ipsam ostende, et credam tibi'.
Cumque non ostenderet, diac. v crucem Domini in os eius faeiens*, confusus evanuit.
Rursumque ad eum veniens cum multitudine daemonum, tanta eum caede maetavit, ut
vix putaretur evadere. Et discedens, nusquam* conparuit. Idem postea diaconus in
ss summa sanctitate perdurans, die debito defunetus est'.
(3.) Beatus vero Friardus cum magnis virtutibus T effulgeret, quadam 2 vice
Cap. X. la. Ib. 2. 3. 4.

Cap. X. a) deputata 16; reputa 4. b) fastiant 3. c) OJB. 4. d) OJB. 3. e) iniquus
l a , corr. f) nec 4. g) deo ratione 16. h) abbas Baudus 2 ; abbas Abundus 3 ; abba Sabbau-
40 dus 4. i) Ch.lotharii, ras. o 2 ; Chlotharii 4. k) Viudonitthensem 4. 1) Namcaeci 3. m) in-
sulam 16. 4. n) OJB. 3. o) Secondellum, ut infra lb, con-. p) diaconum 16. 4. q) ablato 4, con:
r) oecultatis 3. s) Habebat — positam OJB. 3. t) cellam 4. u) Secundellum app. 3. v) requis
16, corr. JB. al. w) ab h. i. n. 2. x) populis 3. y) disc. 1 6 ; decogitationibus 4. z) JB. al. dei.
et superscr. socio 2 ; satelli 3. a) et add., sed dei. lb. b) om. la. 6. 2. 3. c) c. v. g. om. 3.
45 d) populos 16; populo 4. e) territus 3. f) ta JB. al. superscr. 16. g) t. u. 4. h) Et ille
OJB. l a . 6. 2. 3. i) confidentibus 4. k) misereri 16. 4. 1) superscr. la; om. 4. m) i. t. OJB. 3.
n) simili speti(a)e 16. 4. o) pastore 4. p) indigent 3. q) egrederesres 3 ; egredereris 4. r) eius 3.
s) At 4. t) Dominum 16. 2. u) qua 3 ; quam 4. v) diacono 4. w) faciente 4. x) num-
quam 4. y) virtutis 2, corr. JB. al. z) quodam la. 2 (corr.).
so 1) Eodem die colitur, quo S. Friardus; cf. Cointius a. 5 7 7 , nr. 5 0 .

SS. R, Meroving. I . 90
effractae* vento ab arbore ramum, quem", ut ferunt, ipse inseruerat 0 , collegit*1, con-
positumque, baculum sibi exinde, quem manu gereret, fecit. Post multum vero tempus
iam arefactom virgam in e terra 1 plantavite, infusaque h aqua saepius, baculus ille frondes
emisit et poma, atque infra duos aut tres annos in magna' arboris proceritote distentus
excrevit. Quod cum grande miraculum, populis cernentibus, haberetur, et cotidie ad 5
hanc k visendam inmanis turba conflueret, ut etiam 1 ipsam remotionem insulae virtus
prodita publicaret, sanctus Dei, ne vanae gloriae labe subrueret*", arborem", arrepta 0
secure, succidit. Rursumque sanctus alterius arboris ruinam cernens, quae acta venti
violentia floribus plena corruerat, misericordia motus oravit, dicens: 'Ne pereat, quaeso,
Domine, huius arbustae" fruetus, quae, te iubente, florum Ornamente produxit; sed 10
potius a te incrementum reparationis 1 indultum, fructuum adipisci mereatur r effectum'.
Et haec dicens, accepta secure, amputata arboris columna, super radices, quae adhuc haere-
bant [solo8], columnam ipsam in modum 1 sudis fecit acutam, eamque terrae defixit. Mox
ligatis sine" radice radicibus, ad praestinum restituto statum v , flores qui aruerant virue-
runt; ipsoque" anno haec arbor fruetus cultori suo restituit. Credo ego de misericordia 15
Dei, quod miraculum praesens exegit x loqui, quia? obtenere potuit hic oratione sua
vitam mortuis a Domino inpertiri, qui obtenuit arbores 1 aridas in rediviva* viriditate
frondescere.
(4.) Idem cum plerumque transitum suum fratribus praediceret, quadam" die
tactus a febre, dicit suis: 'Ite ad Felicem episcopum et nuntiate ei discessum meum, 20
dicentes: "Frater tuus Friardus 0 dicit: '"Ecce, consummatum*1 cursum vitae huius, de
hoc mundo e absolvor et, ut certior sis de hoc verbo, die dominica 1 transitum aeeipio
et vado ad requiem quam mihi promisit rex aeternus Deus. Veni, obsecro, et videam
^ " j ' te, priusquam obiam'". Cumque ille occasione nescio qua deteneretur«, mandatum misit,
dicens: 'Rogo h , si fieri potest', ut me modicum k susteneas, donec, moris actionum dis- 25
solutis, ad te usque perveniam'. Revertentibus vero nuntiis et ista dicentibus, cum iam
lectulo deeubaret, ait: 'Surgamus ergo 1 et susteneamus fratrem nostrum'. 0 virum
sanctitate ineffabilem, qui quamquam m festinaret dissolvi et cum Christo esse, non tamen
oblitus caritetem, obtenuit apud" Dominum adhuc esse in mundo, ut fratrem cerneret 0
spiritali intuitu. Sed nec illum infime" reor fuisse meriti, cuius adventu0. Dominus so
huius sancti dilatare dignatus est dies. De qua tarditate accepto nuntio, protinus
quiescente febre, sanus r surrexit a lectulo. Post multum vero tempus, adveniente epi-
scopo, a1 febre corripiter 8 , ingressoque 1 ad se salutat et osculatur, dicens: 'Grandes
mihi moras de itenere debito" facis, 0 sanetae sacerdos!' Quibus vigilantibus, nocte,
573. quae T erat dominica, mane facto, tradidit spiritum 1 . Quo emisso, mox omnis cellula 35
Cap. X. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. X. a) sie l a ; effractum 16. 2 (sed um JB. al. in litura scr.); effracte 3 ; effractum a v. 4.
b) quam 4. c) inseuerat In, corr. JB. al. d) OJB. 3. e) OJB. 4. {) terram 3. g) paltavit I n .
h) et infusa super aqua 4. i) magnae 4. k) hunc 16, corr. JB. al. 1) iam 4. m) subreueret 16,
corr. JB. al. n) arbore 3. 0) arrepta 2. p) arbustae — florum in marg. suppl. 2. q) separa- 40
cionis 3. r) mereamur 4. s) OJB. l a . 6. 2. 3. t) mundum 16, COJT.; ipsam immodum 4. u) in 3.
v) statim 2. w) ipso quoque ( l a ) . x) exigit 16; exit COJT. JB. al. exigit 4. y) qui 3. z) 6is
scr., sed corr. 16. a) redivivam viriditatem 4. b) quandam 16, corr. c) OJB. 16. d) con-
summato cnrsu 3. e) OJB. 3. f) dominico 4. g) detentus 4. h) ut add. 16. 3. i ) post 16,
COJT. JB. al.; ut me OJB. 3. k) modicas 3. 1) OJB. 4. m) quamvis 4. n) c u m D o m i n o 4. 45
o) et add., sed dei. lb. p) inferioris (r. OJB. 4 ; f. r. 3) f. m. pro c. 4. q) adventum 3. r) sana-
tus 4. s) corpitur 16. t) Ingressumque 4. u) dubito 4. vj qua 3 ; q. i n s t a b a t d. 4.
1) Cf. H. Fr. IV, 31: Sanctus vero F r i a r d u s hoc nichilominus t e m p o r e quo sanctus
Nicetius obiit plenus dierum, sanctitate egregius. In Supplemento Martyrologii Gallicani die
1. Augusti colitur, sed festum Cointio (a. 5 7 7 , nr, 49) teste in sequentem diem translatum est, 50
ab odore suavitotis repleta tota contremuit'; unde indubitatum est, angelicam ibidem
adfuisse virtutem, quae sancti meritum signans, cellulam divinis* faceret aromatibüs
efflagrare". Cuius gloriosum corpus sacerdos ablutum recondit in tumulo *, Christus
animam suseepit in caelo, relinquens terrigenis exempla virtutum.
6 XI. INCIPIT» DE SANCTO CALUPPANE" RECLAUSO.

Semper 0 enim paupertas saeculi regiam reserat caeli atque utentes d se non modo
praeparat 0 polo, vere 1 etiam glorificatos miraculis inlustres esse declarat in mundo, quo
fiat«, ut, dum illa ergastularis contritionis revinetio paradisi ianuam patefacit", anima'
angelicis choris inserta, in requie sempiterna persultet; sicut nunc de beato Caluppane k
10 reclauso quod verum cognovimus prorsus silere nequimus 1 .
(1.) Hic m autem ab ineunte"- 3 aetate semper relegionis eclesiasticae bonum quae-
sivit et repperit, et apud monasterium Meletinsim" 4 termini Arverni conversus, in
0
magna se humilitote *• fratribus praebuit. Erat enim summae abstenentiae, ita ut ab

inaedia nimium r adtritus 8 cotidianam cum reüquis fratribus operam explere* nequiret.
15 Unde, ut mos est monaehorum, magnum ei inproperium inferebant, dicente sibi prae-
sertim praeposito: 'Qui non deliberat laborare, indigne postulat manducare'. Dum
autem hic assidue uriretur his" exprobrationum v verbis, vallem haud procul a mona-
sterio conspicatur, de cuius medio lapis, natura praebente, consurgens, provehitur in
excelsum quasi in quingentis aut eo amplius pedibus, nullam w penitus habens cum
20 reliquis montibus circumpositis coniunetionem. Cuius vallis medium fluvius alluit, qui
hunc montem placide contingens, dilabitur. In huius ergo lapidis scissuram, quod
priscis quondam x propter transitum hostium reeeptaculum fuit, heremita v sanctus ingre-
ditur, et exciso lapide, habitacula* statuit, in qua* nunc per scalam valde difficilem"
scanditur. Locus etenim üle tam difficilis est ad incedendum, ut etiam feris bestiis
25 illuc accedere sit laboris. In hoc loco oratoriolum parvulum quodam modo fecit, cui
oranti, ut ipse nobis cum lacrimis referre erat ° solitus, serpentes super caput eius saepius
deeidebant, et involventes se circa Collum eius, non minimum ei inferebant horrorem.
Cap. X In. 16. 2. 3. 4. Cap. XI. ad l. 10. In. 16. 2. 4. I. 11—27. In. 16. 2. 3. 4.
Cap. X. a) divini 2, corr. JB. al. b) efflagare l a . 4 ; efflaglare 3.
30 Cap. XL a) OJB. l a . 6. 2. 3. b) CALUPANO 4. c) prologum om. 3. d) utente 4.
e) prop. 2, corr. f) verum 2. 4. g) fit 4. h) patefeeit l a (con: JB. al.). 4. i) anima 2, COJT.
k) Calupane 16, corr. m. al.; Caluppato con: Caluppano 4. 1) nequivimus 16. 4. m) Beatus autem
Caloppanus ab 3. n) eunte 4, con: m. al. o) quaesit 2, corr.; que sunt 4, corr. p) Meleten-
sem 2; Melethense, dei. h 3 ; Meletense 4. q) conversus repet., sed dei. 2. r) nimia corr. inter scr.
35 nimium 2. s) contritus 4. t) exercere 2. u) :his, ras. e? la. v) sie probe la. 2. 4. w) nulla 3.
x) q. p. in marg. suppl. 4. y) heremitas corr. JB. al. heremitis 16. z) habitaculum 4. a) quod 4.
b) difficile 3. c) ::erat, ras. ea 16.
'quia Kalendae Augustae festo sancti Petri ad vineula sunt impeditae'. Si Gregorio fidem habere-
mus, die dominico Friardus a. 5 6 6 . vel potius 5 7 7 . mortuus esset, id quod Cointius statuit. Equi-
40 dem a. 5 7 3 , quo S. Nicetius decessit, antepono, primum quod minime notum dt, utrum Friar-
dus die 1. Augusti obierit an sepultus dt, deinde quod hagiographi sanetos nonnullos, ut gloriam
eorum augerent, die dominico vitam reliquisse persaepe finxerunt. Felix Namnetensis a. 5 7 3 ,
3 . Id. Sept. concilio Paririensi IV. interfuit. 1) Cf. H. Fr. IV, 3 7 : I n cuius transitu ad-
veniente Feiice episcopo, cellula tota contremuit. Unde non a m b i g o , aliquid ibidem fuisse
45 angelicum, quod sie locus ille, ipso t r a n s e u n t e , t r e m u e r i t . Quem episcopus ablucns atque
dignis vestimentis involvens, sepulturae mandavit. 2) Toi nunc exstat paroecialis ecclesia sub
titulo SS. Friardi et Secundelli, ut ex Breviario Namnetensi observat Cointius. R. 3) Natus
est drea a. 5 2 6 ; cf. p. 7 1 1 , l. 1 7 . 4) Forte Miauet (Cantal, dep. Mauriac); cf. Longnon
p. 5 0 5 . Sed nulla ibi superest aut S. Caluppanis aut rius monasterii memoria. R.
90*
Sed quia diabolus ad* speciem callidi serpentis habetur, non ambigitur, eius" hanc 0 fuisse
inmissionis d insidiam. Nam cum ille ad haec perstaref inmobilis nec moveretur minorum
anguium 1 ictibus, quadam die duo dracones inmensae magnitudinis ad eum ingressi, adste-
terunt procul8; quorum unus, ut arbitror ipse dux temptationis, validior altero erat, qui,
erecto pectore g , os suum contra os beati quasi aliquid musitaturus erexit. Ad ille timore 5
perterritus, tamquam aeneus valde h diriguit, nullumque penitus membrum movere potens'
neque manum k elevare, ut signum beatae crucis obponeret 1 . Cumque ambo diutissime s in
silentio m constetissent, venit in mentem sancto per spiritum, ut orationem" dominicam,
etsi labia movere non poterat, vel corde clamaret. Quam ° dum tacitus loquitur, coepe-
runt paulatim membra eius, quae inimici fuerant" arte revinctai, dissolvi, et sentiens, 10
se manum dextram habere iam liberam, ori signum r beatae crucis inponit s , rursumque
conversus ad hydrum, pingit 1 iterum" crucem Christi adversus eum, dicens: 'Tune es
ille qui protoplastum" de paradisi habitacula w proiecisti, qui germani dexteram parri-
cidio cruentasti, qui Pharaonem *, ut populum Dei persequeretur, armasti, qui ad extre-
mum ipsum [illum?] Hebreum populum, ut z , invidia succendente, persequeretur Dominum, 15
excitasti? Discede* a servis Dei, a quibus saepius superatus discessisti confusus. Tune
es enim" in Cain proiectus, in Esau supplantatus, in Golia prostratus, in Iuda tradi-
tore suspensus; et in ipsa illa dominicae virtutis cruce cum potestatibus° et domina-
tionibus tuis triumphatus atque contritus es d ? Abde e nunc, inimice, caput, et humiliare
sub signaculo crucis divinae, quia non est tibi portio cum servis Dei, quorum est here- 2«
ditas regnum Christi 1 '. Haec et huiuscemodi K sancto dicente crucemque per singula"
faciente, draco huius vixilli' virtute confusus, vicissim se k humilians, terrae subditur.
Sed dum 1 haec agerentur, ille"1 alius circa pedes et tibias" sancti in insidiis 0 volve-
batur. Cumque hunc ad pedes suos confusum" sanctus hercmita videret, orationem
faeiens, eum abire iussit, dicens: 'Vade retro, satanas, nihil mihi in nomine Christi mei n
poteris ultra nocere'. At ille usque limen cellulae egressus 1, sonum validum per infe-
riorem partem r emisit et tanto cellulam fctore replevit, ut nihil aliud quam diabolus
crederetur; nec ultra coram sancto aut* serpens aut draco conparuit.
(2.) Erat enim assiduus in opere Dei, nec vacabat ad' aliud, nisi aut legeret
aliquid aut oraret; etiam, cum parumper cibi caperet, semper orabat. Sumebat interdum 30
piscem de flumine, rare" quidem, sed cum voluisset, opitulante Domino, confestim
aderat. Cibum panis non aliunde sumebat, nisi qui v de monasterio mittebatur; si quis
vero devotorum panes detulissef aut vinum, id in cibos deputabatur aegentium, in w
iüorum dumtaxat qui ab eo aut x signum salutare suscipere aut infirmitotum remedia
sumere >* flagitobant; scilicet ut, quos per orationem 2 saluti dabat*, etiam cibi refectione" 35
foveret, illud Domini recolens, quod in euangelio de turbis, quas 0 a diversorum mor-
Matth.15,32. borum contegio sanaverat, dixit: Dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in via. Sed
Cap. XI. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. XI. a) ad s. OJB. 3. b) JB. al. superscr. 2. c) has 4. d) aemissionem 3 ; im-
missiones insidiarum 4. e) perst:aret, ras. r la. f) hangui 3. g) OJB. 3. h) valide 3. 40
i) potest 3. k) manus 3. 1) illi nrfd. 16. m) silentium 3. n) oratione 3. o) (} l a -
p) fuerunt 2, corr. q) vineta 4. r) signaculum 4. s) inposuit l a , con: t) precingit 2.
u) tetrum 4. v) protopla:stum, ras. u In; proto plaustrum 16, corr.; stum in litura scr. 2; plotoplasto 3.
w) habitaculo 4. x) Pharaoni 3. y) OJB. In. 6. 2. 3 ; Hseb:reum, ras. e l a . z) i. s. ut 3.
a) Discende, ras. n 16. b) OJB. 3,- qui add. 4. c) d. et p. tr. 4. d) OJB. 2. e) Abscede 3. 46
f) Dei 4. g) huiusmodi 4. h) signacula 16; crucisque signacula 4. i) vexillians terrae, ras.
ans et virtute — humilians JB. al. in marg. suppl. 2. k) sed 16, con: 1) cum 4. m) et add. 3.
n) tibia l a . 6 (con:). o) insidias (con:) volvebantur 3. p) confusus 4. q) egres 16, COJT. JB. al.
r) OJB. 3. s) nec 3. t) JB. al. superscr. 2; om. 3. u) raro 4. v) que 3, corr. w) in i.
OJB. 16. x) ut 16, corr. JB. al. y) post s. 13 litt. ras. 2. z) horatione 3. a) dabant 2, corr. 50
b) refectionis 16, corr. JB. al. c) quos 4, corr. JB. al.
nec illud beneficium" oculi arbitror, quod ei b in loco illo divina 0 pietas est largita.
Nam cum a profundo d vallis illius quasi stadia decim aqua deferreter, oravit ad Domi-
num, ut ei in ipso cellulae suae habitaculo c fontis venam ostenderet; sed f non defuit
virtus illa caelestis, quae quondam sitientibus populis aquas produxit a s silice. Stetim-
5 que" igitur ad huius" orationem k gutta laticis a caute prorumpens, coepit solum stillis
frequentibus inrigare. At ille munus caeleste congaudens, concavum in lapide parvulum
in modum cisternae faeiens, tenentem 1 quasi condia m duo, limphas divinitus sibi in-
dultas suseipiebat, de quibus tantum" ei ministrabatur per dies singulos, quantum ipsi
pueroque 0 sufficeret, qui ei minister fuerat datus.
10 (3.) Accessimus enim et nos ad locum cum beato Avito • episcopo et omnia quae
narravimus quaedam ab ipso relate cognovimus, quaedam oculis" proprüs inspeximus.
A memorato autem pontifice diaconatus ac praesbiterü sortitus est gradum; multa
populis diversis vexatos0- morbis remedia contulit. Nulli tarnen cellulam egressus se
praebuit contemplandum, nisi tantum per fenestellam extendens manum, salutare signa-
15 eulum inponebat, et si a quoquam visitatus fuisset, ad hanc accedens speculam, oratio-
nem colloquiumque praebebat r . Denique in hac religione cursum vitae consummans *, „»rt 5.
quinquagesimo, ut opinor, aevi s anno migravit ad Dominum.
XII. INCIPIT» DE" AEMELIANO0 HEREMITA ET d BRACHIONE0 ABBATE1.

Quantum8 disciplina caelestis se custodientibus praebeat, quantumque" non custo-
20 dita' neglegentibus k inrogare debeat, per os psalmografi1 Spiritus" 1 sanctus pandit:
Adprehendite, inquit, disciplinam, ne quando irascatur Dominus, et pereatis a° via p,. 2,12.
iusta. De bonis autem Salamon 0 ait": Disciplina pacis 1 erit super eum. Disciplina n.ss,5.
ergo haec timorem Domini facit, timor autem Domini initium sapientiae praebet,
sapientia r vero dilegere Deum s docet; dilectio enim Dei hominem a terrenis sublevat,
25 ad caelos evocat, paradyso locat, in quo felicium1 animae, ex illius vitis vitalis sumpto
vini novi" liquore, aepulantur in regno Dei. Desiderare ergo oportebat homines huius
vitis v haurire mysterium, ut accedere" valerent ad illum tam ioeundae habitationis amoe-
nissimum locum. Quod si istae quas nunc cernimus vites, quae pertraduces x extensae,
emissis palmitibus, pampino intextaey, dependentibus uvis, amoena z nos contemplatione*
so laetificant, dum non solum proferunt copiam fructuum, verum etiara oportuno nos
umbraculo protegunt igniti solis ab° aestu, quas seimus post 0 adsumpto fruetu temporis
legitimi deeiduis folüs quasi aridas reddi; quanto magis illa desiderare debemus d , quae
radloe fine deficiunt neque ullo temptationis aestu marceseunt; ubi, spe1" praeterite, res
Cap. XI. la. 6. 2. 3. 4. Cap. XII. la. lb. 2. 4.
$5 Cap. XL a) o. b. 3. b) superscr. 2. c) p. domini divina est 3. d) profunda 2, con:
e) loco 3. 0 e * *• S) e *• h) 1 u e om- ('• 4). i) huic 2, corr. JB. al. k) oracione 3.
1) OJB. 4. m) congia 2 ; quasi adö lymphas 4. n) ei t. 3. o) que OJB. 3 ; puerorque, ras. s 4.
p) p. o. 2. q) sie 2. 3 ; vexato In. 6; vexatis 4. r) praebeat 3. s) e t s e x t o pro aevi 4; anno
JB. al. superscr. la.
40 Cap. XII. a) OJB. la. 6. 2. 3. b) sancto add. (3). c) Aemil. semper 2. 3 ; Emil, semper 4.
d) et B. a. OJB. 3. e) Bracchione plerumque la; infra Bracchio 2 ; P i r i c h o n e , infra semper B i r i c h o 4.
f) abbatibus 4. g) prologum om. 3. h) quantumque — debeat in inf. marg. suppl. 2. i) custo-
dia 4, COJT. k) negentibus 16, corr. JB. al. 1) psalmigraphi 4. m) Scs ups 4. n) de 4.
o) Salomon 16. 2. 4. p) Et add. 4. q) patris l a ; panis 4, COJT. r) sapientie 16, corr. JB. al.
45 s) dnfii 16, corr. t) felium JB. al. in marg. corr. fidelium 4. u) novo l a (corr.). 4 ; JB. S. XII. superscr. 2.
v) OJB. 16. w) accederent ad illum 4. x) radices 4. y) intexta la. 2. z) amoene 16.
a) contemplatione l a . b) ad 4. c) om. 4. d) denius 2, corr. e) nec ullo 4. f) saepe 2.
1) S. Avitus Arvernensis episc. a. 5 7 1 . consecratus est; cf. H. Fr. IV, 35. 2) Obiit
a. 5 7 6 ; cf. H, Fr. V, 9 : Eodem q u o q u e anno et Caluppa reclausus obiit. Colitur die 5 .
50 Martii.
ipsa quae sperabatur et tenetur et fruitur. Haec multi desiderantes, non modo facul-
totes proprias reliquerunt a , verum etiam deserto quaeque et inculta adgressi sunt, ut
sitim huius desiderü solitariae ac remotioris orationis solatio lacrimarumque fluento
restinguerent; sicut nunc beatus Aemilianus novus nostris" temporibus heremita fecisse
probater. t
(1.) Hic° igitur, relictis parentibus ac facultate propria, ad d heremi deserta peti-
vit et se e intra secreta silvarum Ponticiacensium 1 ' Arvernis territurü abdidit, in qua,
decisa silva, modicum deplanans campum, rastro ipsam h effodiens humum, vitae elicebat
alimentum. Habebat' et k hortum parvulum, quem aqua superveniente rigabat 1 , de quo
holus ad refectionem nullo inpinguato m adipe praesumebat. Solatium vero absque Dei 10
adiutorio" nullum habens, cohabitotores enim bestias 0 avesque illi erant, qui ad eum
cotidie tamquam ad Dei famulum confluebant. Vacabat enim ieiuniis" et oratione*J,
nec eum ab hac causa ulla r mundanae sollicitudinis occasio inpedire poterat, quia
praeter Deum aliud nihil 3 habebat.
(2.) Erat autem tunc temporis apud Arvernam l urbem Sigivaldus "•a magna IB
potentia praeditus, in cuius servitio v erat adolescens quidam nomine Brachio"•*, quod
in eorum lingua interpretatur 'Ursi catulus' 4 . Hic x antedictus v vir ad capessendam
porcorum* silvestrium venationem delegerat, ibatque cum ingenti" Molosorum5 turba",
circumiens silvas, et, si quid coepisset, domino deferebat. Quadam vero die, dum suem
inmensi corporis cum 0 hac latrantium 6 turba prosequeretur0", sues intra septe quae e 20
circa cellulam erant sancti ingreditur; prosequens 1 vero canum turba cum latratus
usque ad" aditum accessit vestibuli, moxque in suis haesit vestigiis nec ingredi est
permissa post suem'. Quod cernens Brachio k et .caelitus' haec evenisse admirans, ad
cellulam sancti se confert, viditque suem ante ostium stantem, nihil penitus m formidan-
tem". Consalutotus autem ac osculatus a sene, invitatur 0 ad resedendura. Quibus 25
Cap. XII. ad l. 5. la. 16. 2. 4. /. 6—25. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. XII. a) relinquerunt 2, COJT. b) nostis In, corr. JB. al. c) Beatus igitur Aemilianus
rel. 3. d) OJB. 4. e) si 16, COJT, JB. al.; inter 3. f) Pontitiasentium 16. g) terri add., sed
erat. 2. h) ipsa 3. i) Habat 4, corr. k) autem 3. 1) rigavit 4. m) impinguatum 4.
n) adiutorium 3. 0) bestiae 4. p) ieiunus? l a , corr. q) orationi 4. r) ullä 2, corr. 30
s) JB. al. in marg. suppl. la. t) Av. 4, con: m. al. u) Sigiwaldus 4, semper. v) servitium 4.
w) COJT. JB. al. Berchio 16. x) Hi:c l a ; Hinc 2; Hunc predictus 4. y) antedicturus 2, corr.
z) JB. al. superscr. 4. a) ingente 2. b) cir add., sed eras. 2. c) c. hanc eras. lb; c. hec 3.
d) prosequitur suis 4. e) que, JB. al. e 2; qui 3. f) persequens 4. g) latratum 3. h) JB. al.
add. lb; u. additum 3. i) suam 2, corr. k) Bracho, COJT. lb, fere. 1) caelestus 16, in marg. 35
corr. JB. al. m) OJB. 3. n) formitem 2, corr. m. al. o) invitantur 4.
1) Vertu Bronchus in Vitis SS. Arverniae Ha forest de Pont-Gibaud'. Pons vero Givoldi
oppidum est inferioris Arverniae ad Cicaulam fluvium, 'la Sioule', ibi visuntur rudera ecclesiae
veteris, cui olim adiunetum fuisse ordinis Benedidini monasterium vulgus putat. At nulla ibi est
sancti Brachionis aut Aemiliani memoria. Non displicet unius e nostris coniedura, qui Ponticia- 40
cum interpretatur deum Pionsat (Puy-de- Dome, arr. Riom), cuius loci patronus est S. Bravy
abbas Menatensis, idem ut putat ac S. Brachio. Iste tamen 9. die Februarii; prior lb. Septembris
colitur, sed forte alterutrum festum translationis est. R. Cf. Longnon p. 5 0 8 . 2) Cf. H. Fr.
III, 1 3 : Theudoricus autem ab Arverno d i s c e n d e n s , Sigivaldum p a r e n t e m suum in ea quasi
pro custodia dereliquid; v. De pass. S. Iul. c. 14. 3) Cf. H. Fr. V, 1 2 : Fuit autem g e n e r e 45
T h o r i n g u s , in servitio Sigivaldi quondam ducis venationem exercens, sicut alibi scripsimus.
4) Germ, 'brache'; cf. Grimm, 'Deutsch. Wörterb.' II, p. 2 8 9 , ubi nomen Brachio cum Welfone
comparatum est. Sed potius 'bärchen' intellegendum esse, Bordier v. cl. rede contendit, unde nescio,
an lectio 'Piricho' anteponenda sit. 5) Cf. Verg. Georg. III, 4 0 5 . 6) Cf. Ovid. Met. VIII, 412.
consedentibus, ait senex: 'Video te, fili dilectissime, in grandi elegantia conpositum, et
sequi ea a quae" magis detrimentum animae 0 praeparent quam salutem. Relinque,
quaeso, terrenum d dominum et sequere Deum verum, caeli terraeque factorem, cuius
nutu omnia gubernantur e , cuius imperio cuncto subduntur, cuius maiestate ipsa quam
5 cernis bestia adstot intrepida. Non te tumidum faciat aut extollat potentia domini
tui, quae f nihil est. Sic enim ait Paulus apostolus: Qui gloriatur, in Domino l.cor.i,si.
glorietur. E t e alibi: Si hominibus placerem, Christi servus non essem. Subde Gai. 1,10.
te eius servitio, qui ait: Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et Matth.11,28.
ego reficiamb vos. Ipse est' Dominus, cuius onus leve est, cuius iugum suave ct.ib.so.
10 est, cuius k cultus et tribuit praesentia 1 et vitam largitur aeternam. Sic enim ait:
Si quis renuntiaverit omnibus quae possedet, centuplum accipiet etm insuper vitam Matth.19,29.
aeternam possedebit'. Haec et his similia sene viriüter disserente, sues inlaesus" silvas
petiit, puerque diseessit ab eo non sine grandi admiratione, quod aprum, quem inchoa-
verat sequi ferum0, in conspectu senis mansuetum adstare videbat ut agnum; plurima"
15 traetans ac multa 1 secum revolvens, quid1" ageret quidve s faceret, utrum saeculum 1
relinqueret an saeculo deserviret. Sed conpunetus a divina pietate et, credo, sancti
Aemeliani" oratione, aditum quaerere v coepit oeculte, qualiter clericus esse possit, quia
publice propter terrenum w dominum 1 non audebat>". Tamen, cum esset adhuc laicus,
in nocte bis 1 aut tertio de stratu suo consurgens, terrae prostratus, orationem fundebat 8
20 ad Dominum. Nesciebat" enim 0 , quid caneret, quia titteras ignorabat. Videns autem
saepius in Oratoriumd litteras super iconicas e i apostolorum reliquorumque sanctorum
esse conscriptes, exemplavit eas in codice. Cumque ad oceursum domini sui clerici
vel abbates assiduae convenirent 1 , hic e iunioribus quem primum potuissets arcessire"
secretius interrogabat nomina litterarum, et ob hoc eas intellegere coepit. Antea autem,
25 inspirante Domino, et' legit et scripsit, quam litterarum seriem cognovisset. Exin k
mortuo Sigivaldo 1 - 2 , ad antedictum senem properat, et cum eodem duos"1 vel tres annos
faeiens, psalterium memoriae conmendavit". Quem eius germanus plerumque interficere
voluit, cur nollet matrimonio copulari. Dehinc monachi ad eos additi sunt.1
(3.) Impletis autem beatus Aemelianus ° diebus vitae suae et circiter nonagenaria"
30 aetate egrediens a corpore, Brachionem reliquid heredem. Hic, stabilito monasterio,
obtenuit0. a Ranihilde r , Sigivaldi memorati filia, multo s terrarum spatio, quod ad hoc
monasterium dereliquid. Erat enim saltus ex domo Vindiciacense l - 3 . Hic vero de hoc
Cap. XII. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. XII a) eä 2, corr. b) m. q. 16. c) praeparant a. 4. d) terreno 2, corr.
35 e ) gubernatur l a , corr. JB. al.; cuius — subduntur om. 3. f) quia 3 . g) Et — essem OJB. 3.
h) v. r. 16. i) enim add. 3. k) cuius — possedebit OJB. 3. 1) psentem 16. m) i. et 4.
n) inlaesa 3. o) ferrum 4, COJT. p) plurama l a , corr. q) multum 4. r) quod l a , con-,
s) quid vel 3 ; quidve: 4. t) s. r. an OJB. 4. u) Aemiliano corr. Aemiliani 3 . v) c. q. 3.
w) ter JB. al. superscr. 16. x) dominicum 4, conr. y) audiebat 16, corr. m. al. z) visavit (om. 2)
40 tertio (tercio 3) l a . 6 (con-. JB. al.). 2. 3; bis aut JB. S. XII. superscr. 2. a) tax:: 3. b) Nesciebat —
ignorabat OJB. 4. c) tamen (3). d) oratorio 4. e) icon|nas, superscr. m. al. iconas 2 ; deonias 4.
f) convenissent 3. g) potuisse 2, COJT. JB. al. h) accersire 4. i) ac COJT. JB. al. et 16. k) Ex-
inde 3. 1) Sigiwaldo 2. 4. m) duo 16, corr. JB. al. n) conmenda|davit 16, corr. o) sie h.
I. 16. 2 ; Aemil. h. I. la. 3. p) nonaginaria aetate 16; nonageria 2, corr. m. al. q) reliquid dei.
45 et in marg. corr. optinuit 2. r) Ranichilde 2. 4. s) multa t. spatia que 4. t) Vindiacense l a . (3);
Vindiacincense corr. Vindiacicense 16.
1) Cf. Gl. Mart. c. 2 1 . 2) Cf. H. Fr. III, 2 5 : I n illis diebus T h e u d o r i c u s parentem

suum Sigivaldum occidit gladio. 3) Saint-Saturnin de Vensat (Puy-de- Dome, arr. Riom,
cant. d'Aigueperse), ut Ruinart vult; cf. Longnon p. 5 1 7 . In triente Merowingico legitur: VIN-
50 DICIACO F I T .
egressus* monasterio, Turonus" venit, ibique 0 aedificatis oratorüs, duo monasteria con-
gregavit.
Quodam autem tempore advenientes d homines peregrini, reliquias 0 sanctorum
detulerunt secum, quas super altare basilicae sancti Martini Turonus locaverunt, quasi
in crastinum profecturi. Adfuit ei Brachio abba, qui vigilans in basilica, circa medium f s
fere noctis vidit« quasi globum ignis inmensi de sanctis pignoribus emicare 1 et usque
ad templi cameram cum lumine" magno conscendere. Quod non est dubium aliquid
fuisse divinum; nulli tamen de adstantibus aliis' nisi illi k tantum fuit ostensum». Post
haec autem regressus est Arvernum ad priorem 1 monasterium, in quo per quinque
annos m inhabitans, venit" Turonus, stebilitisque abbatibus in monasterüs supradictis 0 , 10
Arvernum regressus est. Cum" a d i priorem cellulam resederet, in monasterium Mana-
t i n s e r s , qui per ineuriam abbatis intepuerat, ordinatur 3 , ut scilicet eius studio congre-
gatio ipsa canonicae regeretur 1 . Erat enim castissimus" conversationis, sed et v alios
strenue w distringebat castam agere vitam. Qui x erat suavis colloquio et blandus affectuy,
in transgressoribus vero regulae ita severus habebatur, ut aliquotiens putaretur esse 15
crudelis 2 ; in a ieiuniis vigiliisque et caritate" perfectum reddiderat virum. Cumque
tempus migrationis adpropinquaret, vidit in visum 0 , sicut ipse d beato Avito 0 episcopo
retulit, ductum1" ses in" praesentiam' Domini k aetheros et in hac Serafin1 extensis ra aus
ipsam obumbraret" maiestatem 4 ; Isaiam prophetam, extenso volumine, verba quae 0 vati-
cinaturus erat voceP magna clamare. Quem' abba dum r attonitus speetaret s , experge- 20
factus somniumque 1 suum attente" discutiens, et v finem vitae suae w , Domino revelante 1 ,
cognosceret, dicit abbati, quem in priore stotuerat monasterio: 'Locus ille secus fluvium,
in quo Oratorium facere T conputabam 2 , ioeundus est valde. Ideo" rogo, ut quod ego
Cap. XII. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. XII. b) m. e. 2. b) Turonis 2. 3, ut infra; Turonos 4. c) ubique 16, corr. d) ad- 25
veni | advenientes 2, corr. e) reliquia 3. f) f. m. 16; media 3. g) vidi 2, corr. JB. al.; visi 3.
h) m. 1. 4. i) alii 4. k) illis 16, corr.; ipsi 4. 1) prius 4. m) annis 3. n) T. v. 4.
o) supradictus 2, corr. p) Cumque ad 2. 4. q) JB. al. superscr. lb. r) Manatensi con: Mana-
tense 3 ; monasterio Manatensi quod 4. s) ordinatus 3. t) regrederetur 3. u) castissimum l o . 6;
castissimae 4. v) et a. OJB. 3. w) strue 2, corr. x) quia 4. y) effectu 3a. z) credulis 2, SO
corr. JB. al. a) OJB. 4. b) caritatem perfeetam 3. c) visu 4. d) ipso 2. e) a vito 4.
f) duetus S con-. m. al. ductum se 16. g) ad aethera JB. al. suppl. la. h) ad 4. i) praesencia 3.
k) ibique Seraphin obumbrare maiestatem Domini et Isaie prophete verba, quae vaticinaturus erat,
intimare turba circumstante angelorum in laudem Dei voces edente JB. al. in inf. marg. insemit la;
:aetheris(?) et in hac COJT. JB. al. in aethere et ibi 16; et Cherubin (Cherubim 4) hac (et 4) pro aeth. 35
et in hac 2. 4, sed ab Isaia l. I. Cherubim non laudantur; aetheros OJB. 3 ; aethereos 3n. 1) Sera-
phim 3. 4. m) e. a. i. OJB. In. 6. 2. 3, sed cum Isaia conveniunt. n) obumbrantem m. et
Esaiam 4. o) q vaticinaturus (? corr. vaticinatura) e. clamare turba JB. antiqua suppl. la; qui vaticina-
turus 2, corr. m. al.; quae vaticinaverat 4. p) v. m. OJB. l a . 6. 2. 3. q) turba (turbam con: JB. al.
turbae 16) pro Q. a. l a . 6. 2. 3. r) que haec JB. al. inseruit la; et ante dum JB. al. superscr. 2. 40
s) exspeetaret 4. t) que OJB. 4. u) actene 16, corr. JB. al. v) ut (16. 3 ) ; eras. 2 ; c u m i n e o
t e r m i n u m pro et f. 4. w) suo 3. x) revol. 16, corr. JB. al. y) fecere 3. z) computabas, sed
bas JB. al. in litura scr. 4. a) que add. 4.
1) Cf. Gl. Conf. c. 3 8 : Nam et Brachionem a b b a t e m saepius audivi referentem, sicut

in libro vitae eius scripsimus, dum in antedicti pontificis basilica n o c t u r n a s excubias celebraret, 45
et reliquiae sanctorum a peregrinis delatae super altare haberentur, subito globus ignis ab
eisdem emergens, usque ad cameram templi visus est conscendisse. Cf. Gl. Conf. c. 2 0 .
2) V. Gl. Conf. c. 3 8 : Sed non multis, ut ipse a i e b a t , ostensus est. 3) Menat (Puy - de -
Dome, arr. Riom); cf. Longnon p. 5 0 3 . 4) Cf. Is. VI, 2: Seraphim stabant super illud: sex
alae uni et sex alae a l t e r i : d u a b u s velabant faciem eius et duabus velabant p e d e s eius et 50
duabus volabant.
volui, tu expleas atque ibi ossa mea transferre» non abnuas'. Quo migrante 1 et in 576.
oratorio prioris cellulae" sepulto, cum abba iniunctum cuperet opus explere, nutu Dei
et calces coctos 0 antiquitus et fundamentum in ea mensura qua ipse ponere cogitabat
nanctus est. Perfectumque d aedificium, detexit abbatis e sepulchrum. Quo patefacto,
5 [ita f ] repperit corpusculum inlaesum, ut putaretur ante diem alterum fuisse defunctum^;
et sie cum gaudio, prosequente eaterva monaehorum, quam ipse edocuerat", in loco illo 578.
post duos' annos translatus est.
XIII. INCIPIT» DE SANCTO LUPICINO".

Athletae 0 Christi atque triumphatores mundi vitae istius fugitivae iacturam facere
io cupientes, pertendere ad illam vitam voluerunt, quae in exultatione perpetua manet,
quae nullo gemitu obstrepit nec quoquam fine concluditur; cuius lumen numquam 4
extinguetur e , cuius serenitas nulla obscuritate nubis obtegitur. Ideoque semper prae-
sentium dolorum contumelias pro nihilo habuerunt 1 , scientes se in paucis vexatos, in cf.sap.s
multis bene disponendoss. Et ob hoc quisquis" ille est, qui in isto agone contendit,
15 metu' non territur, poena non solvitur, dolore non frangitur, ut tantum illam k aeternae •
ioeunditatis amoenitatem cum electis Dei perfrui mereatur. Sicut multos fecisse novi-
mus de sanctis viris, quorum nunc vita traetatur aut legitur.
(1.) Igitur™ Lupicinus quidam magnae sanctitatis fortissirausque in operibus Dei,
qui primum" elymosinam 0 per domos devotorum deposcens, quae adquerereP potuisset
20 sibi similibus erogabat. Ad extremum iam mediam' habens aetatem, ad vicum Berbe-
rensim r , qui nunc Lipidiaco 5 dicitur 1 , veniens, parietes antiquos 1 repperit, ibique
reclusus, ab omnium se m hominum aspeetibus inhibebat", ac per modicam fenestellam
parumper panis vel aquae accipiens, quod ei aliquotiens, cum esset valde" exiguum,
usque ad diem tertium perdurabat. Aqua enim per canalem parvulum inferebatur,
25 fenestellaw vero velo operiebatur; utriusque tamen rei x aditus ita obtectus erat, ut
nullus beatos v eius vultus possit advertere 2 . Et dura ibidem die noctuque in Dei laude
psalmorum modolis delcctatur, tormentum sibi, quo corpusculum plus gravaret, adhibuit,
non inmemor illud apostoli, quia: Non sunt condignae passiones* huius temporis ad Rom.8,
futuram gloriam quae revelabitur in nobis. Lapidem namque" grandem, quem 0 duo
30 homines vix d levare potuerunt °, cervici inpositum toto die, dum f Deo s caneret, per
cellulam deportabat; nocte11 autem ad additamentum' iniuriae in virga quam manu
gerebat duos defixerat sudes, desuper acumina parans, quos ad mentum suum, ne
somnum caperet, subponebat. Denique ad extremum vitae tempus, corruptum pectus
Cap. XII. la. Ib. 2. 3. 4. Cap. XIII. ad l. 17. l a . 16. 2. 4. /. 18—33. l a . 16. 2. 3. 4.
S5 Cap. XII. a) transferri 4. b) cellulu 3. c) coetas 4. d) Perfectoque aedificio 4.

e) abbati 3. f) OJB. l a . 6. 2. 3. g) defunetus 4. h) edueaverat 4. i) JB. al. superscr. lb.
Cap. XIII. a) OJB. l a . 6. 2. 3. b) recluso add. 3. c) prologum om. 3. A) umquam
l a , corr. e) extinguitur 4. f) ha JB. al. superscr. 16. g) dispouendis l a , corr.; disponentes 4,
COJT. in marg. h) i. q. 16. 2. i) metu:, ras. m 2. k) illa l a . 6. 1) aterne 4. m) OJB. 3 .
40 n) primus 2. 3. o) helemosina 3. p) atq; r e re (m. al. corr.) posuisset l a . q) h. m. 3. r) Ber-
berensem 4. s) Lipidic: corr. m. al. Lipidiac 9 16; Libidiaco 2, COJT. t) antiquas 3. u) e COJT. l a .
v) vabde, rn». i 16. w) fenestella 3. x) re 3. y) beatum e. vultum 2 ; (b. OJB.) vultum eius 3.
z) ver m. al. suppl. 16. a) h. passionis 3. b) quoque 4. c) quam 3. d) 1. v. 3. e) potu-
erant 4. f) cum 3. g) JB. al. superscr. 2. h) Noctem 4. i) addi|mentum l a .
45 1) V. H. Fr. V, 1 2 : T r a n s i i t post h a e c et Brachio a b b a cellulae Mauatensis. Obiit

a. 5 7 6 ; colitur die 9. Februarii. 2) Ignotus nobis est sub utroque nomine hic locus. R. Item
Longnon p. 5 0 2 . Nomen vici Berberensis procul dubio a rivo Berbera (Bebre) ductum est, ad
quem vicus Transaliensis situs erat; cf. Chazaud ap. Bordier II, p. 4 3 4 sq.
a pondere saxi, sanguinem per os eiecere coepit; quod per parietes a praesentes proi-
ciens spuebat. Sed et plerumque" fideübus viris nocte ad cellulam 0 clam d adpropin-
quantibus quasi vox multi psallentü resonabat; sed et multos infirmos et praesertim ab
accessionibus frigoriticis vel pusulis malis obpraessos tactu tantum, vel signum e salutare
inposito, saniteti restituebat. 5
(2.) Cum autem iam senio inclinatus esset, voeavit ministrum suum, dicens:
'Praeterito tempore oculendi, manifestandi tempus advenit. Scito ergo, me 1 post 8 tri-
duum ab hoc saeculo liberandum. Voca nunc fideles quosque" fratres et filios, quibus'
sum vale k dicturus, ut veniant ad visitandum nos'. Inluciscente autem die tertia 1 ,
fluentibusm fratribus, ostium quod" clausus erat 0 aperuit atque, ingredientibus eunetis 10
qui aderant, consalutatis deosculatisqueP, orationem fudit*> ad Dominum, dicens: 'Gratias
tibi ago, domine Iesu Christe, qui me salvari iussisti a b r huius mundi inpedimentis
et ita me fovere dignatus es in hoc saeculo, ut nihil suum in me auctor criminis in-
Ps.33,4. veniret'. Et conversus ad plebem, ait: 'Magnificate, quaeso, dilectissimi s , Dominum
mecumi, et exaltemus nomen eius in commune, qui me erectum" de stercore, erutum 15
de tenebrarum opere amicorum suorum fecit esse consortem; qui misit angelum suum
ad me accersiendum v ab hac mundana w statione, et pollicitus est me in requie* sempi-
terna perducere?, ut collega amicis* eius effectus, mererer regno" eius adscribi"'.
O beatum virum, qui ita consolari meruit in hoc corpore, ut prius cognosceret, quod 0
erat fruiturus in caelo, quam migraret a saeculo! Meruitque hic obtenere apud divinam 20
p>. 38,5. potentiam, quod David saepius decantebat: Notum fac mihi, Domine, finem meum etA
numerum dierum meorum, ut sciam, quid0 desit mihi. Dehinc humo ineurabens, spiri-
tum caelo intentum praemisit ad Dominum'. Tunc r omnes in fletu prostrati, alii plan-
tas« osculant", alii fimbrias' vestimenti deripiunt, alii de pariete beatum sanguinem,
quod ab eius fuerat ore k proiectum, inter se certontes exeudunt. Miserum se quisque 25
dicebat, si inmunis ab eius pignoribus discessisset. Testis est hodieque 1 ipse paries,
qui tot fossolis patet, quot .ab ore beati confessoris sputos emeruit. Testis est et ipse
canalis, de quo vir beatus aquam m sumpsit ad usus, de quo fideliter osculantes hauriunt
sanitatem. Nam vidi ego multos, qui, evulsos" apariete sacrati oris 0 sputos, in diversis
infirmitatibus positi, meruerunt accipere medicinam. so
(3.) Denique hoc, ut diximus, defuneto, adfuit quaedam P matrona, quae ablutum
dignis induit vestimentis, et, cum eumi ad vicum Transaliensim r - a ferre" velit, restitit
ei populus pagi Lipidiacensis 1 , dicens: 'Nostrum hunc" solum fovit v , nobis corporis
Cap. XIII. la. lb. 2. 3. 4.
Cap. XIII. a) parietem l a , corr. JB. al. b) plurumque l o . c) cellam 4. d) :::: pro S5
cl.., ras. quia? 16. e) signo l a . 2 (in litura scr. o). 4. f) me post saeculo inserit 4.
g) postrie JB. al. in marg. corr. post triduum 4. h) quoque l a . i) quibus — dicturus OJB. 16.
k) vade 4, corr. I) tertio 16, corr. m) flentibus 4. n) qu: COJT. JB. al. qd 16; quo 2. 4.
o) clauserat 2. p) osculatisque 2. q) fundit 16, COJT. r) ad 4. s) D. m. d. 4 ; d. m.
D. 2. t) meum 3. u) me:rectum 3. v) arcersiendum 2 ; arcessiendum 4. w) mun- 40
dano 2, corr. m. al. x) requiem sempiternam 16. 3. 4. y) producere 4. z) amicorum 2.
a) regnum 3. b) adsciri 4. c) quid esse fr. 4. d) et — desit mihi OJB. 3. e) qui 4, COJT.
m. al. f) Tunc::, ras. ta 2. g) pedes 4. h) osculantur 2. 4. i) iimbriis 2, COJT. JB. al.
k) core, ras. c 16. 1) hodie ipsa 3 . m) aqua l a . n) evulso 4. o) sie la; sacratioris 16. 2 ;
sacrationis 3 ; sacratione sputo 4. p) persona add., sed eras. 2. q) OJB. 2. r) Transilinsim 2 ; 45
Trensaliensim S; Transsaliensem 3n; Transaliensem 4 : Tras. Mir. S. Mart. II, 10. s) inferre (16. 3 ) ;
vellet 4. t) Lippid. 3 ; Lipidacensis 4, COJT. U) hoc 4. v) fuit 4.
1) Colitur d. 2 4 . lunii. 2) Trezelle (Allier, arr. Gannat, cant. Jalligny); cf. Mir. S,
Mart. II, 10.
eius gleba debetur 1 '. Matrona 8 autem respondebat ad haec: 'Si aliqua de victus eius
exprobratis" necessitate, saepius ei° ego et triticum misi et hordeum, quod vel iüe
sumeret vel aliis ministraret'. At illi dicebant: 'Nostri generis homo effectus est, nostri
fluminis aquas hausit, nostra eum terra caelo transmisit. Aequumne ergo est, ut tu de
5 terra aliena veniens, rapias eum de manu nostra? Noveris enim, quia non hoc sustenet d
quisque e nostrum, sed hic sepelietur'. Matrona respondit: 'Si germen stirpis eius inqui-
ritis, ex aliis hic f regionibus adventavit; si aquasR fluminis ingeritis, parum sitim eius
mollierunt, quam potius e h caelo manans' fons ille restinxit k '. Cumque 1 haec et
huiuscemodi inter se verba proferrent™, et Lipidiacenses, effossam humum", deposito
10 sarcofago, eum 0 sepelire niterentur, convocatis matrona solatiis, fugatis paginsibus,
rapuit sanctum corpus ac ferre coepit in feretro ad vicum Transaliacensim P, dispositis
in itenere psallentium turmis cum crueibus cereisque atque odore flagrantis thimiamatis.
Quod illi*' cernentes, paenitentiam r rnoti8, miserunt post matronam, dicentes: 'Peccavi-
mus resistendo tibi. Profecto enim cognoseimus1, in hoc esse Domini" voluntatem.
15 Nunc autem petimus, ut non abiciamur ab huius funeris obsequiis, sed admittemur
officÜ8 eius'. Illa quoque permittente, ut sequerentur, coniunetus est uterque populus.
Et sie pariter usque ad T Transaliacensim vicum venientes, celebratis missis, beatum
corpus cum summo honore gaudioque sepelierunt, in quo vico saepius se w beatissimus
in virtutibus declaravit. Sed et Lipidiaco, ut supra praefati sumus, plerumque opus
20 eius sanctum ostenditur. Uterque tarnen 1 locus unius T sancti praesidiis commonitur.
Et fortassis quorundam incredibilium latratus de his conatur obstrepere, noverit, a me
visum Deodatum presbiterum, summam 1 octogenarü aevi ferentem, qui mihi haec", ut
scripta sunt, contulit", confirmans sacramento °, nihil se de his admixto mendatio enar-
rasse". EXPLICIT».
25 XIV. INCIPIT» DE SANCTO MARTIO ABBATE.

Magnum" nobis divina pietas largitur augmentum, cum delictis nostris fieri praccepit
de remissione refugium 0 , si neglegentibus ignoscamus, si indulgeamus*5 laedentibus, si
odientibus nos e contrario commodum benedictionis ° inpertiamus, dicente domino Iesu
Christo: Düegite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos et orate pro perse- 5,44.45.
so quentibusf et calumniantibus vos, ut sitis filii Patris vestri, qui in caelis est. Ecce
quam magnum thesaurum congregat contemptus irae, reconciliatio damnati, remissio
iudicati; filium te Dei Patris facit, coheredem Christi adscribitR, caelestibus te regnis
habitetorem statuit. Unde manifestum est, oblitterari delicto eius in caelo, qui delin-
quenti" beneficium veniae inpertit in saeculo. Sic enim dominici oris sententia prolata
35 testotur: Si, inquit, dimiseritis hominibus peccata eorum, dimiäit' et Pater vester cae- Matth.6,w.
lestisK peccata vestra. Cum vero supplices famulos docet orare, ait: Sic enim dicitis1 ib.9.
ad Patrem: 'Dimitte nobis debita nostra, quemadmodum et nos dimittimus debitoribus ib. 12.
nostris'.
Cap. XIII. la. lb. 2. 3. 4. Cap. XIV. la. 16. 2. 4.

40 Cap. XIII. a) Matrona — v. eius OJB. 16. b) exprobatis 3 ; n. e. 4. c) ego ei 16. 3.
d) susteneret In. e) quisquam (3). f) hnc 4. g) aqua In, corr. h) JB. al. superscr. 2.
i) OJB. 16. k) restrinxit 4. 1) ad add. 3. m) conferrent 4. n) humo (3). o) cum l a . 2.
p) Transaliensem 4, ut infra. q) ille 16. r) sie la. b. s) moniti 4. t) cognovimus 16.
u) v. D. 3. v) OJB. 3. w) superscr. 2. x) tä l a . y) unus 3 ; huius 4. z) summa 3.
45 a) ut h. 3. b) retulit 3. c) sacramentum 3. d) narrasse 4. e) OJB. 2. 3. 4.
Cap. XIV. a) om. la. 6. 2. 3. b) prologum ad deb. nostris OJB. 3. c) suffragium 4.
d) indulgemus 2, corr. e) s e corr. la. f) sie 2. 4 cum Vulg.; c. et p. l a . 6. g) adscribi 2.
h) deliquenti 4. i) dimittet 2. 4. k) OJB. 4. 1) dicetis (2).
1) Cf. H. Fr. I, 4 8 , ubi lis inter Pidavos et Turonicos de corpore S. Martini scripta est.
91*
Hic» igitur sanctus Martius beatus abba, sanctitate praeclarus b , divinis eruditus 0
8tudüs, huius sententiae bonum d retenuit corde, ut libenter dimitteret e delinquenti; et
non solum ignovit noxam 1 , verum etiam munera« praebuit gratia h , ne in aliquo'
vilem redderet culpati personam. Sed ante de conversatione eius k pauca locuturi sumus,
priusquam ad huius 1 gratiae beneficium accedamus. 5
(1.) Igitur beatissimus Martius Arvernae urbis abba"1 eiusdem" terreturü fuisse
incola fertur, et a° pueritia sua religiosam agens vitam, totum se Dei operibus dedi-
cavit. Erat enim parcus in cibis, largus? in elymosinis, prumptus in vigiliis, in oratio-
nibus valde devotus i; totis viribus luxoriam abstenentiae freno ac parcitatis agone
cohercens, ne sibi aliquid subrepere r possit. Non inmerito Martius vocitatus 8 , qui 10
Marte 1 triumphali pullulantes actionum mortalium cogitotiones" gladio Spiritus sancti
in ipso emicationis exordio succidebat, non surdus auditor apostolicae exortationis dicto
Eph. 6,11. commemorans: Accingite vosy armaturaw Dei et gladium Spiritus sancti, ut possitisx
ib. 17.te ignita diaboli tela* contemnere. Cumque ad illam aetatis legitimae perfectionem z
venisset et tamquam sidus egregium in hac urbe fulgeret, adhuc aliquid* sibi deesse 15
putans, haud" procul ab ea secessit. Acceptoque 0 sarculo, montem lapideum caedere
coepit, in quo cellulas sculpens, habitacula sibi parvula fecit, scilicet ut artius subrie-
totis catena constrictus, facilius Deo omnipotenti precum tura laudationumque holocau-
stomata d cordis mundi altare proferret, recolens, Dominum dixisse per euangelium:
Matth.6,o. Intra in0 cubiculum, et clauso ostio, ora Patrem tuum; et Pater tuus, qui videt in 29
absconso{, reddet tibi. Sciebat enim, etR angelicae sibi h visitationis consolationem' ad-
esse, si se ab humanis aspectibus k longius amovisset. In hac ergo rupe 1 cavati montis
habitotionis, ut diximus, necessaria praeparabat" 1 , formans in antris ex ipso lapide
scamnum et sellulam" sive lectulum, in quo post laborem multum fessi0 corpusculi
requiem indulgeret. Sed erant haec inmobiüa, quia ex ipso lapide incisa massae ipsi 25
petreaeP inhaerebant; nihil enim super ea q , cum quiesceret, sternebat, nisi tantum cum
vestimento quod r indutus erat decumbebat, nec alios habens 8 tapetes 1 [vel] plumellas aut
stragula, quo" haec operirentur, nisi cum ipse v desuper consedisset. Nihil enimw habe-
bat proprium nisi* Dei cultum, in quo indeficiens permanebat. Victum ei interdum
devotorum largitio ministrabat. 30
(2.) Denique et aeternus Dominus, qui iugiter i glorificat sanetos suos, coepit
caelestem 2 famuli meritum terrigenis declarare vel, qualis esset* eultor suae" divini-
tatis, ostendere, dum ei curationum gratiam dignatus est inpertire. Nam daemones 0
de d obsessis corporibus in nomine Iesu Christi verbo fugabat, venenum malae pussulae
crucis signaculo obpraemebat, quartanis 0 tertianisve febribus infuso benedicti olei 35
Cap. XIV. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. XIV. a) Beatus igitur Martius a. 3 ; His 4. bj clarus 3. c) est add., sed
dei. 2. d) bono 3. e) remitieret 4. f) n o x a m 4. g) muneris 4. h) gratiam l a . 4 ;
grata e corr. gratia? 2. i) aliquem 3. k) bona add. 3. 1) eius 2. m) abba:, ras. a l a .
n) que add. 4. o) OJB. 3. p) Iargis la, corr. JB. rec. q) votus 16, COJT. r) subripere 3. ( 4 ) ; 40
posset 2. s) vocitatur 3. 4. t) martyrio 4. u) cogit.itionis gladium 3 ; c. in i. emigrationis
exordium (COJT. prima JB. exordio) g. S. s. 4. v) OJB. 2. w) arma 4. x) possetis, extr. s e
corr. la; pos(sitis JB. al. in marg.) Ib. y) telam, expunet. m 3. z) perfectionis? 2, corr.; m JB.
al. add. 3. a) aliq: l a , COJT. JB. al. b) aut la. 6. c) ac aptoque 16, corr. JB. al. d) de
add. 4 ; cordi 2, corr. e) OJB. 4. f) abscondito 4. g) in add., sed dei. 3. h) v. s. 4. 45
i) so JB. al. suppl. Ib. k) conspectibus 4. 1) urbe 3. m) parabat 4. n) cellam 16. o) fesso
corpusculo 4. p) petrae l a , corr. JB. al.; petre 16. q) eam (3). r) con: m. al. quo l a . 6. 2 ;
«ic 3. 4. s) habebat 3. t) tapetos 3 ; vel OJB. l a . 6. 2. 3. u) quibus cooperiretur 4. v) eras. 3.
w) OJB. 3. x) cü add., sed dei. 3. y) iugium l a , corr. JB. al. z) caelestium COJT. caeleste 3 ;
caeleste 4. a) sit 4. b) OJB. 3. c) daemonas l a . d) ab JB. al. in litura scr. 2. e) quar- 50
tanas tertianasve febres 4; tertianisque 2; que JB. al. add. 3.
liquore pellebat et multo alia beneficia populis", annuente Domino largitore bonorum
omnium, tribuebat. Ad tanti viri famatn coeperunt" quidam ad eum confluere, gau-
dentes eius instrui disciplinis. Quid plura? Collegit0 viros, format d monachos, effecit"
ad opus Dei perfectos. Erat 1 enim eiR magna patientia, tantemque adversus sustenen-
6 darum iniuriarum tela sumpserat bonitetem, ut putares eum lorica dulcedinis esse val-
latum. Erat enim h monachis hortus, diversorum holerum copia ingenti refertus arbo-
rumque 1 fructuum et amoenus visibus k et fertilitote iocundus; sub quarum arborum
umbraculo 1 , susurantibus aurae sibilo folüs, beatus senex plerumque sedebat. Quidam
autem inpudens et sine1" timore Dei, gulae circumscriptus desiderio, effractem" saepem
10 horti, furtivo est 0 ingressus accessuP, sicut Dominus exprobraf in euangelio, quia:
Qui non intrat per ianuam, hicr für est et latro. Porro autem erat noctis tempus', ioan. 10,1.
nec enim poterant 1 haec nisi in nocte perpetrari", quia: Omnis qui male agit odit ioac. 3,20.
lucem. Hic vero, collectis holeribus cepisque et allüs v sive pomis w , oneratus* fasce
fraudis iniquae, ad aditum quo ingressus fuerat pergit; sed nequaquam repperit, ut
15 egrediatur. Gravatur onerev, conscientia terretur et inter labores ponderum alte suspiria
ducit**'; sustentetur* interdum super colomnas arborum. Circuit iterum iterumque
omnem ambitionem horti", et non modo ostium non ° repperit, verum etiam nec ipsum d ,
quod e inter nocturnas tenebras patefeeit, advertit ingressum f . Torquetur enim duplici
cruciatu8 dolore, ne aut teneaturR a monachis aut a iudice capiatur. Inter has cogite-
20 tionum faces nox ei" elongatur, iubar lucis desideratoe non redditur. Abba vero 0 in 1
psallentio noctem ducit et, ut credo, revelante Deo, quae gerebantur agnoscit. Etenim
albiscente iam polo, vocat praepositum, dicens: 'Accurre velocius ad hortum, bos enim
petulcus ingressus est in eo k , sed nihil laesit 1 ex eo. Accede nunc et, inpositis neces-
sariis, dimitte eum. Sic enim legitur: Bovi trituranti os non conligabis'. Praepositus i.Cor.9,9.
25 quoque m non intellegens quae narraret, abiit implere iussionem. Quem cum vidisset
homo adpropinquantem, proiectis in terra quae sumpserat, fugire coepit ac inter spinas
et rubus" caput inmergit et in modum" porcorum aditum, unde egredereturP, ictu facili
conatur aperire. Quem 1 monachus adprehensum, ait: 'Ne timeas, fili, quia senior noster
misit me, ut ducam te ab hoc loco'. Tunc collectis monachus1" quae ille proiecerat
so tam pomis quam holeribus, inposuit umeris eius, et aperto ostio, dimisit eum, dicens:
'Vade in pace, et ne ultra repetas, quae, ignavia commitante, gessisti'.
(3.) Ipse quoque sacerdos, velut iubar* veri 1 luminis in orbe resplendens, infir-
mitatum u morbida virtutum efficatia pellebat assiduae.
Nivardus v quidam diuturna febre detentus, dum aquas w aestuans ab ardore haurit*
ss assiduae, ab hydrope intumuit, ita ut tam venter quam stomachus in modum T visicae
cerneretur 1 extensus. In disperatione ergo pro tali infirmitate positus, deferri* se ad
Cap. XIV. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. XIV. a) poput l a , corr. m. al. b) coeperant 4. c) Colligit 4. d) formavit 3 .
e) efficit 16. 2. 4. f) Erat — vallatum in inf. marg. suppl. 2. g) superscr. 2. h) autem 4.
40 i) arboreorumque 4. k) usibus 3. 1) umbraculum 3, con: m) JB. al. superscr. 2. vi) ef-
fraeta 2. 4; sepe 4. o) post e. duas litt. ras. 2. p) accensu l a . q) dicit 3 ; exprobat 4, COJT. JB. al.
r) ille 3. s) temporis 3, con: t) poterat 4. u) perpetrare 4. v) aliis l a . 6. 3, con: lb. 3.
w) pomis l a , con: x) oneratis In. 3. y) onerare, ras. ra 16; honore corr. honere 3. z) dicit In.
a) sustentur 16, con: JB. al. b) hostis 2, con: c) OJB. 3. d) ipsos 4. e) OJB. 4. f) in-
45 gressus 4. g) teneretur — caperetur (ca superscr. 2) 3 ; capiantur, ras. n 16. h) nox elongabitur,
expunet. bi 4. i) cum 4. k) eum 4. 1) edit 4. m) vero 16. 4. n) sie la. b. o) morem 4.
p) egredietur 16. q) Quo — adprehenso (appr. 4) 3. 4. r) monachis l a , corr. JB. al.; monachos
2, corr. s) iubare 16. t) vere lucis in urbe 4. u) infirmitate 2, con-. v) Niviardns 4, ut
infra. w) aquam 3. x) hauriret 4. y) modo 3, COJT. Z) videretur 4. a) deferre 3.
50 1) Cf. Ovid. Met. X, 4 0 2 : suspiria duxit a b imo p e c t o r e .

sanctum* beneficio plaustri b deposcit 0 . Denique elevatur a lectulo, inponitur super

vehiculum atque ad cellulam sancti d perduciter, deprecans humiliter, ut sibi sacerdos
Dei manus inponeret. At ille prostratus in oratione coram Domino, conversus est ad
infirmum, tactuque" blandissimo eius membra contrectens, eum in contemplatione ad-
stantium' redditR sanum. Nam ita fertur tumor omnis ante digitos eius aufugisse de s
corpore obsesso, ut nullum in eo ulterius aegritudinis huius remaneret indicium. Haec
autem a mei genitoris relatione cognovi, eo quod ei fuerit hic Nivardus in araicitiae
coniunctione devinctus. Adserebat autem idem, vidisse se sanctum, his verbis. Cum
esset11 adhuc puer quasi' annorum undecim, ab illo tertianarum k accentu 1 febrium
occupatur 10 . Tunc amici, adprehensum puerum, duxerunt eum ad virum Dei. Erat 10
enim iam senex et proximo resolutionis die, caligabantque oculi eius. Positam" vero
manum super puerum, ait: 'Quis est hic, vel cuius est filius?' Responderunt: 'Famulus
tuus est puer Florentius °, Georgi quondam filius senatoris'. Et ille: 'Benedicat', inquit,
'tibi dominus Deus, fili mi, et sanare dignetur langores tuos'. At ille osculans manus
eius et gratias agens, abscessit sanus. Adserebat enim, numquam deinceps• se in omni is
vita sua ab« hoc contagio fuisse pulsatum.
(4.) Ipse autem iam aetate nonaginaria r , bono desudans certamine, consummato
cursu' vitae, servans 1 in Deo fidem, ad illam coronam iustitiae", quam in illa retribu-
tionis die redditurus est ei Dominus, conmigravit. Dehinc cum summo honore ablutus"
dignisque vestimentis indutus, infra Oratorium* monasterii' est sepultus. Quod autem 20
beatum * eius tumulum divinis virtutibus inlustretur, ipsa quae adsistit eaterva poterit
contestarey. Quae cum infirmos mittit ad tumulum, extemplo 1 incolomes remittit* ad
domum. Nam cum de diversis partibus confluentes deferentesque morborum genera,
inibi" capiant 0 medicinam, frigoriticorum tamen vibrantia tremore membra saepius ad
soliditotem integram resteurantur, tribuente hoc d domino nostro Iesu Christo, qui glori- 25
ficat inlustribus miraculis sanctorum nunc tumulos e , quondam reducens e
tumulis; ipsi gloria in saecula saeculorum! Amen.
XV. INCIPIT» DE SANCTO SENOCH" ABBATE.
0
Eccie. 1,2. Vanitas vanitantiumi, dicit eclesiastes, omnia vanitas. Verumne est e ergo,
Cap. XIV. la. lb. 2. 3. 4. Cap. XV. la. lb. 2. 4. so
Cap. XIV. a) scam 2, corr. b) plaustri: l a ; plaustro 3, corr. c) possit 16, corr. JB. al.
d) martyr add. la. e) tactique blandissime 3, corr. f) OJB. 4. g) reddidit l a . 2. h) a. e. 2.
i) si JB. al. add. lb. k) tertia::norum, ras. an 16, con: 1) accensu 4. m) oecupatus 4.
n) posita v. manu (3); posita v. s. p. manu 4. o) F l o r e n t i n u s 4. p) se d. 4. q) ad 16, corr. m. al.
r) nonagenarius (16. 2. 3 ) ; cf. supra p. 713, l. 29. s) cursum 2, con: t) servando 3. u) iustiae 16, con: 35
v) ablatus 3. w) m. o. 2. x) beatus e. tumulus 3. 4. y) contestari 2. 4. z) exemplo 16.
a) eras. et superscr. JB. al. recipit 16. b) ibi 4. c) capiunt 2. 4. d) tr. Domino, qui vivit et
regnat per omnia secula seculorum. Amen 3 . e) tumulo 2.
Cap. XV. a) OJB. l a . 6. 2. 3. b) Senoc 3. c) prologum om. 3. d) sie la. b. 2 cum
Augustino, De moribus eccl. c. 2 1 , Retract. I, 1; cf. Rönsch, 'Itala u. Vulgata' p. 1 5 9 J ; vanitatum 4. 40
e) ergo est 2.
1) Destrudo iam pridem S. Martii monasterio, superest exiguum Oratorium abbatiae S. Blidii
sub prioratus titulo subiedum, in quo S. Martii corpus iacere creditur, sed ignotus est eius tumuli
locus. Ea ipsa est S. Martii ecclesia in libro II. de eccledis Ciarom. memorata cap. 16, ubi
idem sanctus r e q u i e s c e r e in ea dicitur. S. Martii festum colitur apud Arvernos die 1 3 . Aprilis. R. 45
— Vicus iam Saint- Mars (comm. Royat) vocatur; cf. Longnon p. 5 1 1 . Quo anno S. Martius
obierit, non constat. Florentius, qui drea a, 5 3 5 . Armentariam in matrimonium duxit, puer
11 aBJior«JB erat, cum Martius 'proximo resolutionis die' nonagesimum fere annum agebat. Primo-
genitus autem Georgi filius S. Gallus a. 4 8 7 . natus est. Igitur saeculo VI. in. S, Martius
mortuus est. 50
quia omnia quae geruntur in mundo euneta* sint vanitas? Unde agitur, ut sanetos
Dei, quos nullus libidinurn aestus exussit, nullus coneupiscentiae exagitavit Stimulus,
quos nullum luxoriae caenum nec in" ipsa, ut ita dicam, cogitatione 0 temptavit, aestu d
temptatoris elati, visi sunt sibi esse iustissimi, et ob hoc iaetantiae coturnosae 0 perflati
5 supercilio, saepius corrueruut. Factumque est ita, ut, quos non valuit maiorum crimi-
num gladius trueidare, levis1" vanitatis fumus addictos facile pessumdaret, sicut et ipse
ille de quo nunc nobis sermo futurusR est, cum multis virtutibus floruisset, pene in
illo arrogantiae baratro obrutus" oceubuit, si eum non exhortatio fratrum fidelium attenta
recuperasset.
10 (1.) Igitur' beatissimus Senoch genere k Theifalus 1 - 1 Pectavi m pagi, quem" Thei-
faliam 0 1 vocant, oriundus fuit, et conversus ad Dominum clericusque factus, monaste-
rium sibi instituit. Repperit enim infra territurü Turoniei terminum parietes antiquos P,
quos erudirans a ruinis, habitationes dignas aptavit. Repperitque ibi Oratorium, in quo
ferebaturi celebre nostrum orasse Martinum. Quod diligenti cura conpositum1-, erecto
is altari loculumque" in eo ad recipiendas sanctorum reliquias 1 praeparatum, ad" bene-
dicendura invitat episcopum. Adfuit tunc Eufronius T •* beatus episcopus, qui, consecra-
tum* altare, eum diaconatus 1 honoris donavit. Celebratis* igitur missis, cum Capsula*
reliquiarum in loculo" cupirent collocare, extetit capsa 0 prolixior nec recipere*1 in
loculum poterat. Tunc prostratus diaconus cum ipso sacerdote pronus ad orationem 0 ,
20 lacrimis1" precibus mixtas effudit«, obtenuitque petita. Mirum dictu"! Ita enim loculum
divinitus amplificatum' capsulaque constricto est, ut in eo spatiosissime non sine ad-
miratione reciperet k . In hoc loco, collectis tribus monachis, Domino assidue serviebat
et 1 in primis artum vitae tramitem incedebat, exiguosque™1 cibos, tenues potiones utens.
Diebus autem quadragesimae sanetae addebatur" augmentum abstenentiae eiborura
25 diminutione. Nam aesus illi panis tantum hordeacius erat et aqua, de utrisque" ele-
mentis libras singulas per dies singulos sumens. Rigorem vero hiemis sine ullo pedum
tegumenP contentusi, manibusque r ac pedibus sive coüo ferrea catena revinetus. De-
hinc a fratrum contemplatione demotus, solitariae* se reclusit in cellula 4 , orans assidue
atque in vigiliis et orationibus die noctuque sine ambiguitate perdurans. Conferebat
so ei devotio fidelium plerumque pecuniam, sed non eam in abditis locuüs, sed in paupe-
rum* marsupiis condebat, illud dominici" eloquü v oraculum saepe commemorans:
Cap. XV. ad l. 9. In. 16. 2. 4. I. 10—31. In. 16. 2. 3. 4.

Cap. XV. a) eunetae sunt vanitates 4. b) OJB. 4. c) cogitacionem, ras. m 16. d) astu 4.
e) coturnoso 4. f) lenis 4. g) furus l a , con: h) abrutus 2, corr. JB. al. i) B. itaque 3.
85 k) om. 3 . 1) Theiphalus 2 ; Tehifalus 3. m) Pictavi 2. 3. 4. n) quam 4. o) Teifaliam 2,
corr.; Tefalia 3. p) antiquas quas 3. q) ferebantur 3. r) conpositusitum 3. s) locuque 3 ;
loculoque — praeparato 4. t) reliquia 16, con: JB. al.; om. 3. u) ab b. invitavit 16. v) b. E . 3 ;
Ehufronius 2. w) consecrato altari 4. x) diaconatum 3. y) honore 4. z) celebravit 3.
a) capsulam 2. 4 ; post c. 6 litt. ras. 2. b) loco 3, ut infra. c) Capsula 2, corr. d) reeipi 4.
40 e) ad dorationem 3. f) lacrimas 4. g) effodit In. h) dictum 3. i) amplifieavit 4. k) reci-
peretur 2. 4. 1) et — incedebat OJB. 3. m) exiguos c. tenuesque 3. 4. n) addebantur 2, con:;
addabatur 4. o) :utrisque I n ; utriusque 3 . p) tegmen COJT. JB. al. tegmine I n ; tegmene 16;
tegmine 4. q) contempsit JB. al. in litura scr. lb. r) manibus pedibusque 3. s) solitaria reclusus 4.
t) posterum l a . u) hom. In, corr. v) horac. e. 3.
45 1) Cf. H. Fr. V, 1: F u i t enim g e n e r e Theifalus, e t in T u r o n i c o clericuB factus, in cel-

lulam quam ipse inter p a r i e t e s antiquos c o m p o s u e r a t se r e m o v i t ; collectisque monachis, Ora-
torium, quod multo t e m p o r e dirutum fuerat, r e p a r a v i t . Natus est drea a. 5 3 6 . 2) Thrifa-
lorum memoriam castrum Tiffauges (dep. Deux-Sevres) servavit; cf. Longnon p. 1 7 6 . 3) A. 5 5 6
— 5 7 3 . Turonenribus praefuit, 4) Saint-Senoch (Indre- et- Loire, arr. Tours, cant, Ligueil);
50 cf. Longnon p. 2 9 1 .
Hatth. e, i». Nolite thesaurizare vobis thesaurum * super terram, quia, ubi fuerit thesaurus tuus,
illic erit et cor tuum0. D a b a t 0 enim h i c d quae accipiebat pro Dei intuitu in diversis
necessitetibus i n d i g e n t u m e . U n d e factum est, ut in vita sua de his amplius quam
ducentos a n e x u servitutis debitique onere sublevasset'.
573. (2.) C u m autem nos in ToronicoR v e n i s s e m u s ' , egressus est de cellula", venitque s
ad inquirendos nos, salutatisque ae deosculatis, regressus est iterum. E r a t enim, ut
diximus, v a l d e ' abstenens, s a n a n s k infirmitantum' languores; sed ut de abstenentia m
sanctitos, ita de sanctitate vanitas coepit obrepere. Nam " egressus de cellula, iactantia °
coturnosa ad requerendosP visitandosque parentes in pago Pectavensii, cui supra memi-
nimus r , abiit. Regressusque, tumidus arrogantia sibi soli placere nitebatur; sed obiur- io
gatus a nobis, et accepto ratione, quod superbi longe fiant a regno" Dei, ita se pur-
gatus iactantia humilem reddidit, ut nulla in eum t penitus radix superbiae remansisset;
ite ut ipse profiteretur, dicens: 'Vera nunc esse cognovi, quae beatus apostolus sacri
i.Cor. i,si. oris contestetur eloquio: Qui gloriatur in Domino glorietur'. Sed cum per eum Domi-
nus super infirmos multas faceret virtutes", et ille ita se dixit includere, ut numquam 15
humanis aspectibus appareret, consüium suasimus, ut non se v perpetuo in' hac conplu-
sione" constringeret, nisi in illis tantum 1 dumtaxat diebus, qui inter depositionem v
sancti Martini J ac dominici natalis solemnitotem habentur, vel in illis simiüter quadra-
ginta, quos ante paschaüa festo in summa duci I abstenentia, patrum sancxit auctoritas,
reliquis vero diebus infirmorum gratia populis se praeberet. Audito enim consilio so
nostro, libenter quae dicta sunt accepit implevitque sine ambiguitate.
(3.) Denique*, quia de conversatione eius pauca prolocuti D sumus, ad virtutes 0 ,
quas per d illum medicabilis e divinae potentiae f dexteraR operari dignata est"•», acce-
daraus'. Caecus quidam Popusitus k nomine ad cum venit. Erat enim tunc beatus
Senoch iam presbiter ordinatus. Qui dum aüquid alimenti 1 postulat, tactos a sancti m 85
sacerdotis manu oculos", ut° signum salutare meruit, protinus visum recepitP.
Alius quoque Pectavensis puer huiuscemodi morbo'' laborans, audita confessoris
huius opera, pro luminis perditi receptione r precatur'. Nec rooratur iüe, sed, invocato
Christi nomine, crucem oculis caecis 1 inponit, stotimque defluente rivo sanguinis, lux
intravit, ac post viginti" annorum curricula orbatae v fronti geminorum siderum iubar so
inclaruit. D u o " pueri, membris omnibus debiles et in modum spherae in rotunditote
contracti, eius conspectibus sunt delati. Quibus inpositis manibus, redintegratis 1 artu-
bus, unius* horae 1 momento utrumque reddidit absolutem. Geminavitque deinde*
Cap. XV. la. lb. 2. 3. 4.

Cap. XV. a) thesauros 3. 4 cum Vulg. b) vestrum 4. c) Dicebat, JB. al. in marg. con-. S5
i Dabat 4. d) om. 4. e) indigentium 2. f) sublevaret (3). g) Turonico la. 2; Toronicum 16;
Turoni conven. 3 ; Torunico 4. h) cellula 16, COJT. i) ut add. 3. k) que add. 4. 1) infirmi-
tatum 2 ; infirmitantium 3. m) abstinentia:, ras. e 2. n) OJB. 2. o) iactantie coturno 4.
p) inquirendos 16.. q) Pict., ut infra 2. 3. 4; cuiu 8 16; cuius 4. r) meminimur 16, con-. JB. al.
s) rego 16, corr. m. al. t) eo 2 (corr.). 4. u) sanitates 4. v) superscr. 2. w) inclusione 3. 40
x) ero». 16; om. (3). y) depositione 4. z) abduci 3. a) que superscr. 2. b) prolocuti:,
ras. 8 lb. c) virtutum? 2, COJT. JB. al. d) p lb, corr. e) medicabiles 16. f) JB. al. super-
scr. 2. g) dexterae operara 2, corr. h) OJB. 3. i) accedamnr 16, corr. JB. al. k) Propo-
situs 16; Positus 4. 1) alimenta 2, corr. m) sanctis 2. 3. n) oculo 16, corr. m. al. o) in 3.
p) recipere 3. q) verbo la. r) receptione l a , COJT. S) precatam 3. t) s eras. la. 45
u) viginta 16, corr. JB. al. v) orbata 2, COJT. JB. al. w) De 3. x) redintegratus ? 16, corr. m. al.
y) uius 3. z) honore, ras. no 16. a) ei add., sed dei. 3.
1) Cf. Mir. S. Mart. II, 1. 2) Nov. 11 — Dec. 25. 3) Cf. H. Fr. V, 1: Idem super
infirmos multas virtutes fecit, quas in libro vitae eius scripsimus.
geminae virtutis beneficium *. Puer cum pueüa" coram eo contractis manibus adsteterunt.
Erat enim tunc medium 0 paschalis festum solemnitatis. Cumque pro suae directionis
medellam d Dei famulo supplicarent, et ille pro 0 ea quae ad eclesiam convenerat populi 1
frequentia haec agenda differret, indignum se clamitans R, per quem Deus infirmis prae-
5 bere beneficia dignaretur: suppücantibus eunetis, manus eorum suis suseepit h in' mani-
bus; quibus adtreetatis, directis digitis, sanos k abscedere iubet. Sic et Benaia 1 — hoc
enim erat nomen mulieris — oculos deferens clausos m, tactu" salutaris dexterae benedicte,
inluminata diseessit. Sed nec illud oeculi puto, quod saepius eius oratio virus serpen-
tium exinanire obtenuit. Duo igitur tumidi morsu hydri eius pedibus prosternuntur, de-
10 precantes 0 , ut virus, quod dens malae bestiae artubus moribundis iniecit, sua virtute
discuteretP. At ille orationem fuditi ad Dominum, dicens: 'Domine Iesu r Christe, qui
in prineipio cuncto mundi demente* creasti et serpentem Ulum humanis dignitetibus cf.Gen.3,u.
aemulum sub maledicto esse sanexisti, tu depeile ab his famulis tuis veneni huius malum,
ut non angues de his, sed hü de angue valeant triumphare'. Haec autem cum dixisset,
15 palpavit omnem conpagem corporis eorum, statimque * conpresso [omni"] tumore, virus mor-
tiferum nocendi perdidit vires. Dies dominicae resurrectionis advenerat, et homo qui-
dam, dum ad eclesiam pergeret, vidit pecorum multitudinem suam segetem depascentem,
ingemuitque et T ait: 'Vae mihi, quia* annualis mei x laboris opera ita deperit, ut nihiD
prorsus ex ea remaneat'. Et accepto secure *, amputetis ramis, aditum saepis' claudere
20 coepit, confestimque contracto manus invito" retenuit, quod voluntoriae conprehendit.
Dolore etiam instigante, ad sanctum confessorem maestus 0 accessit 0 , trahens post se
ramum, quem manu constrinxerat, narravitque omnia, sicut gesta erant e . Tunc f ille,
oleo benedictione R sanetificato, manum manu perunguens, abstracto ramo", restituit.
Sed et 1 deinceps multos k a serpentium morsu 1 et a pusulae malignae virus" 1 , signo
25 crucis locato desuper, reddidit sospitati". NonnuUos autem obsessos daemonis 0 saevi
livore, ut manus inposuit, extemplo fugatis daemonibusP, mentem inergiai turbatam ad
integritotem intellegentiae reparavit. Omnes r enim quoscumque per eum a diversis
infirmitotibus dextera divina salvavit, si inopes fuissent, ipse cibum vestitumque dispen-
satione hilari porregebat; tantaque ei cura 8 de aegentibus fuit, ut etiam pontes super
30 alveos amnium diligenter instrueret, ne quis, inundantibus aquis, naufragia saeva lugeret.
(4.) In his ergo virtutibus clarus in populis declaratus 1 , cum esset annorum cir-
citer quadraginta", modica pulsatus a v febre, per triduum lectulo deeubavit. Nuntia-
tumque est mihi, cum* transitu 1 esset T propinquum 1 . At ego velocius illuc properans*,
ad lectulum eius accessi, sed" nihil ab eo conlocutionis c elicere potui d . Erat enim
35 valde defes8use. Dehinc interposito quasi unius horae spatio spiritum exalavit •*•'. •*••
Cap. XV. la. 16. 2. 3. 4.
Cap. XV. a) beneficia 4. b) puelle 16, corr. JB. al. c) medius 2, corr. JB. al. dj medela 4.
e) p 2, corr. JB. al. f) popula 2, corr.; frequentia: (ras. m) p. 4. g) clamans 2, COJT. h) suis
cepit 16. i) OJB. 3. k) sonas 16(?) 2, m utroque corr.; sanus 3 . 1) Banaia 4. m) claus 3.
40 n) s. d. t. 4. o) peantes 16. p) discuteretur, ras. ur 2. q) fundit 2, con:; infudit 4. . r) I. C.
om. 3 s) elementi In, corr. t) que JB. al. suppl. 2. u) OJB. l a . 6. 2. 3. v) superscr. la.
w) qui 2, corr. x) 1. m. 4. y) nil 4. z) securim 2, corr.; securi 4. a) saepi 3. b) in-
vitus 3. c) mftus, JB. al. superscr. mestus 16. d) aecurrit 4. e) erat 2, COJT. f) Tu illeo
corr. T. i. o. 2; T. o. i. 4. g) benenedicione 3. h) 6i» scr., sed corr. lb. i) OJB. 4. k) mul-
45 tum 2, corr. 1) morsu 2, corr. m) viro 4. n) sanitatem. Nonnullorum 3. o) demones 2,
corr.; daemones 3. p) demanibus 2, corr. JB. al. q) inergie 16, corr. m. al.; inerigia 2, corr.
r) Omnibus 4. s) 6is scr., sed eras. 2. t) declaratur 3 . 4 (con: JB. al.). u) LX IB marg. JB.
al. corr. r XL 4. v) OJB. 2. w) tunc 2 ; eum 4. x) transitu 16. 2 (ubi eius add., sed us JB.
al. in litura scr.). y) esse 2. 4. z) propinquus (3). a) properes 2, COJT. b) et 4. c) con-
50 solationis 3. d) potuit 2, corr. e) de eras. la; sessus 4. f) exabavit, ras. t 16.
1) Obiit a. 5 7 6 , ut ex H. Fr. V, 1. intellegitur. Colitur die 2 4 . Odobris.

Congregataque est ad eius exequias multitudo illa redemptorum, quos supra diximus
ab eo vel a iugo servitutis vel a diversis* debitis absolutes, quos vel" aiebat eibo vel
vestitu 0 tegebat. Plangebant enim dicentes: 'Cui 1 nos, pater sanetae, relinques d ?' Post
haec sepulturae locatus e , saepius se manifestis 1 virtutibus declaravit 1 . Nam trigesimo
ab eius obitu dieR, cum ad eius tumulum" missa celebraretur, Chaidulfus1 quidam con- s
tractus, dum stipem k postulat, ad eius sepulturam 1 accedit1". Qui" dum pallam super-
positam osculis 0 veneratarP, dissolutis membrorum ligaturis, directus est. Sed et multa
alia ibi0- gesta conperi, de quibus haec tantum memoriae1, habenda mandavi.
XVI. INCIPIT» DE SANCTO VENANTIO" ABBATE.

Solitarium 0 atque multiplex donum d eclesüs popuüsque terriginis caelestis e 10
potentia praestat, cum Iargiture* iugiter saeculo non modo peccatorum suffragatores,
verum etiam vitae doctores aeternae; quod unicum 1 cernitur, dum a magesteteR divina
tribui tur h multiplex, quia eunetis qui expetere voluerint affluenter indulgetur iuxta
ioan. 16,24. illud: Petite et accipietis, et reliqua. Unde vigüanter' incessanterque debet investigare
mens humana sanctorum vitam, ut hoc provocata studio, accensa exemplo, ad ea semper 15
extendatur quae k Deo 1 novit esse aeeeptabilia, ut ab ipso vel mereatur erui vel pqssit
audiri m . Haec autem ab eius maiestote quaerebant sancti pereipere, poscentes iugiter,
ut ipse insinuaret cordi, ipse perficeret in opere, ipse loqueretur in ore; quo faciüus
purgata mens cogitatione, eloquio, actione, cogitaret sancta, loqueretur iusta, operaretur
honesta. Unde factum est, ut, dum in his quae Divinitati sunt placita famulabantur, 20
obtenerent, remitti sibi peccati debitum, eruerentur a caeni" sordentis contagio", cae-
leste P pro meritis invitarentur ad regnum. Ponebant etiam et praecessorum exempla
ante oculos suos atque omnipotentem *• Dominum pro eorum affectibus conlaudabant,
quorum, ut diximus, exempla sequi meditabantur r . Unde et nos in praeconio devoti
Deo s fatnuli Venanti abbatis effari nitentes, Divinitati 1 potius dona" sua referimus, 25
quia v dextera eius manifestum est effecisse quod sanctis* constitit operasse x , depre-
cantes, ut aperiat os muti ad publicanda opera antestitisY sui; quia, sicut esse nos re-
cognoseimus scientia tenues, ita novimus conscientia peccatores.
(1.) Igitur 1 sanctus Venantius Biturigi territurü incola fuit, parentibus secundum
saeculi dignitatem ingenuis atque catholicis. Qui dum esset iuvenili aetate* florens, a 30
parentibus sponsali vinculo obligater. Cumque, ut aetati" huic convenit, amori se puel-
Cap. XV. la. lb. 2. 3. 4. Cap. XVI. ad l. 28. l a . 16. 2. 4. I. 29—31. l a . 16. 2. 3. 4.
Cap. XV. a) debitis div. 4. b) OJB. 4. c) vestu 16, COJT. JB. al. d) relinquis 16. 2. 4.
e) locutus 16, corr. m. al. f) mauifes 3. g) diem 3. h) bis scr., sed eras.; JB. al. missa in
litura scr. 2. i) Chadiulfus l a , corr. m. al. k) stipitem, ras. it l a ; stippe 3 ; stipum 4. 1) sepul- 35
ture 3. m) accedat 2 (con-.). 4. n) quae l a . o) oculis 4. p) :::::::::, JB. al. superscr. vene-
ratur 16; venerantur 3 ; veneraretur 4. q) inibi 4. r) me JB. al. superscr. 16.
Cnp. XVI. a) OJB. l a 6. 2. 3. b) Venantyo 3. c) prologum om. 3. d) domum 16, COJT.
e) caelestiis 4. e*) largitor l a . 6. f) esse add. 2. g) sie h. I 16. 2. h) tribuetur l a . i) in-
cessanter vigilanterque 4. k) qd 2, corr. 1) Di corr. Dö 16. 2. m) audire 16, corr. n) caenis 40
ordentis 16, corr. JB. al. o) contagione 2. p) caelesti l a . q) omnipotenti l a . r) meditabamur 2,
corr. JB. al. s) Di 4, con-. t) Divinitatis, ras. s 2. u) s. d. 4. v) qui a la. 6. 2 ; quia
dexteram 4. w) ses con-. JB. S. XII. scös 2 ; scos 4. x) operatos fuisse 4. y) antitis corr.
in marg. antistiti 2. z) Sanctissimus igitur 3. a) täte 3. b) aetate 16. 3.
1) Cf. Sulpicii ep. 3 . de transitu S. Martini; V. Patr. c. XIX, 4; Gl. Conf. c. 104. 45
2) Cf. Gl. Conf. c. 2 5 : Senoch a b b a t i s vita dudum a nobis scripta fuit. In quo libello multis
eiusdem virtutibus memoratis finem feeimus; sed quoniam ad eius tumulum virtus apparuit,
sileri a nobis absurdum fuit.
lari praestaret affabilem * et cum poculis" frequentibus etiam calciamento' deferret,

contigit 0 , ad urbem Toronicam d , Domino inspirante, veniret. Erat enim tunc temporis
monasterium 3 basilicae sancti e Martini propinquum, in quo Silvinus abba gregem Deo
devotem regulari sceptro 1 regebat. Ad hoc vir iste devotus accedens virtutesque cer-
5 nens beati Martini, ait infra se: 'Ut conitioR, meüus est servire inpoUutum" Christo',
quam per copulam nuptialem contagio involvi mundano. Relinquam sponsam territurii
Biturigi k et adnectar 1 catholicae per fidem eclesiae, ut m quae credo corde etiam opere
merear effectui condonare'. Haec intra se volvens, advenit ad antedictum abbatem",
provolutusque ad pedes eius, quid intimo corde gereret, cum lacrimis patefeeit. At ille
10 gratias agens Deo pro fide pueri, addita etiam 0 praedicatione sacerdotali, iuvenem
totondit et gregi monasteriali adseivit. Ex hoc se in humilitate fratribus exhibens, cari-
tatem cum omnibus diligens, in tanto sanctitatis apice evectus adseritur, utP ab omnibusi
tamquam parens proximus summo studio coleretur r . Unde factum est», ut, decedente
abbate iam dicti' monasterii, ipse in loco abbatis, elegentibus fratribus, substitueretur.
iä (2. Denique quadam dominica ad missarum celebranda" solemnia invitatur, dixit-
que fratribus: 'Iam enim oculi mei caligine obteguntur, nec possum v libeüum s aspicere.
Presbitero enim* haec alteri agenda* mandate'. Dicente igitur presbitero, ipse proxi-
mus adstetity, ventumque est, ut sanctum munus iuxta morem z eatholicum, signo crucis
superposito*, benediceretur ". At ille intuitus, vidit quasi ad fenestram absidae 0 scalam
20 positam et quasi descendentem per eam virum senem, clericati d honore venerabilem
atque oblatum altario sacrificium dextera extensa benedicentem. Haec enim agebantur
in basilica e sancti Martini, quod nullus videre 1 meruit nisiR ipse tantum; reliqui vero h
cur non viderint', ignoramus. Ipse tamen deinceps fratribus retulit, nec enim est
dubium, haec fideli famulo Dominum demonstrasse, cui etiam dignatus est arcanorum k
25 secrete 1 caelestium revelare. Nam idem dum"1 de basilicis sanctorum die dominica, ex-
pleta oratione, reverteretur, super bacellum sustentatus, in medio [beati"] confessoris atrio,
erectis auribus oculisque" ad caelum P diutissime adtentisi, stetit inmobilis. Deinde r
motus a loco, coepit dare gemites ac suspiria" longa producere. Interrogatusque a
suis, quid hoc esset, aut1, si aliquid divinum fuisset intuitus, enarraret, respondit": 'Vae
so nobis inertibus et pigris! Ecce iam in caelo v missarum solemnia" expediuntur, et nos
signes* nec inchoare coepimus" huius misterü sacramentum. Vere', inquid, 'dico vobis,
quod ego audivi v voces angelorum in caelis "Sanctus" in laude Domini proclamantes'.
Cap. XVI. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. XVI. b) effabilem 3. b) populis 3. 4. c) ut add. lb. 2; ut pro ad 3. 4. d) »tc 16;
35 Tur. reli. e) beati 4. f) seeptra 4, corr. g) cogito 3. h) inpolluto 16, corr. JB. al.; inpptm 3.
i) Christum l a . 3. k) Bitorici 2, con: 1) et neetar 4. m) at 3 ; et 4. n) abbatum 2, corr.
o) enl? eras. lb. p) OJB. 4. q) hominibus 4. r) diligeretur 4. s) superscr. 2. t) dicat 3.
u) m. sollemnitate 3. v) possunt 3. w) JB. al. in litura ser, la; eras. 2; h e. 3 ; OJB. 4. x) OJB. 3.
y) adstit 3. z) sie la. b (ubi ore JB. al. in litura scr.). 4; morum 2. 3. a) supposito 3. b) bene-
40 diceret 2. c) basilicae 3. d) clericatus 4. e) basilicam, ras. m 2. f) videri 2, corr.
g) ni 2, corr. h) ergo 2. i) viderent 4. k) harcano 3. 1) c. s. 4. m) cum 3.
n) OJB. la. 6. 2. 3. o) que superscr. 4. p) caelo 2, corr. JB. al. q) attentus 4. r) inde
JB. al. suppl. Ib. s) suspirans 3. t) ::ut 2. u) OJB. 3. v) caelis 16, corr. w) sie la. b. 3.
x) cepi::mus 2. y) :::divi 3.
45 1) Cf. infra V. S. Leobardi c. XX, 1 : D e n i q u e , dato sponsae anulo, p o r r e g i t osculum,

p r a e b e t calciamentum, caelebrat sponsaliae diem festum. De eo ritu scripsit Grimm, 'Deutsche
Rechtsalterlhümer' ed. 2, p. 155. 2) Abbatiola S. Venantü Turonensis a. 9 2 7 . et 9 8 7 . in
chartis commemoratur. Iam ecclesia collegialis Saint-Venant est; cf. Longnon p. 259. De
S. Venantio v. Gl. Conf. c. 1 5 . 3) V. H. Fr. II, 22: ablatoque sibi nequiter libello, per
:.o quem sacrosaticta sollemnia agere consueverat.
92*
Et dicto citius in monasterio missarum* solemnia iussit expleri. Sed nec illud prae-
teribo, quod quadam vice, dum" iuxta consuetudinem, ut supra diximus, de basilicis,
quas orationis gratia adierat, repedaret, et in basilica ad missas dominicae orationis
verbi 0 decantarentur, cum illi dixerunt: Libera nos a maloA, audivit e e tumulo cuius-
Matth. 6,i3. dam vocem dicentem simiüter: Libera nos a malo. Quod non sine perfectionis merito 5
censetur, ut haec meruisset audire. Sed et f ad Passivi presbiteri tumulum veniens, et
qualiter R eius meriti et quantitatem h refrigerii, ipso docente1, cognovit.
(3.) Et licet haec magna sint k , ad illam 1 tamen sanitatem gratiam, quam per
eum Dominus infirmis protulit, übet accedere. Non enim ambigitur1", quod per eum,
sicut supra diximus, operata sit dextera Dei, cui ista quae meraoravinius" tanti 0 habuit 10
revelare. Puerulus enim quidam 1 Paulus nomine crurum popütumqueP gravi dolore
vexatusi, sanctum adiit, prostratusque genibus eius, exorare coepit, ut ei medicinam
oratione sua a r Domini misericordia obteneat inpertiri. Qui protinus, oratione facto,
cum oleo* benedicto palpata membra infirmi super lectulum suum requiescere fecit.
Quo 1 paululum quiescente", post unius horae curriculum surgere iubet. Qui consur- 15
gens, sanus matri" suae sancti * est manibus restitutus. Faretri * cuiusdam servus in-
fensus? domino huius sacerdotis Oratorium expetivit; sed ille elatus süperbia, absente
beato viro, servum abstrahit 1 caeciditque. Sed* mox a febre correptus, spiritum exalavit.
Quartanarum" tertianarumve vel reliquarum accentus 0 febrium, oratione facto, saepius
mitigavit. Venenum d malae pusulae, inposito salutari 0 signo restinxit, obsessos 1 dae- 20
monibus, invocato Trinitatis nomine, emundavit. NamR et ipsis daemonibus saepius
inpulsatus est, sed victor in certamine perstitit. Nam surgente" eo quadam nocte de
stratu suo ad reddendum' officium, vidit duos arietes magnos suis foribus adsistentes,
quasi praestolantes adventum eius. Quo k viso, furibundi ad eum cum impetu valido1
diregunt m . At iüe signum" crucis opponens, iüis evaniscentibus, absque metu Oratorium 25
est ingressus 0 . Alia nocte regressus ab oratorio, invenit cellulam suam plenam daemoniis,
dixitque eis: 'Unde venitisP?' 'A Roma', aiunt', 'hesterna die1" egressi, ad hunc locum
accessimus'. Quibus ille: 'Abscedite', inquit", 'detestabiles et nolite accedere ad locum
in quo nomen Domini invocatur'. Haec eo dicente, sicut fumus evanuerunt.
(4.) His et talibus virtutem magnarum gratia pollens, impleto vitae praesentis so
curriculo, vitam percepturus aeternam, emicuit1 saeculo', cuius beatum sepulchrum 2
miraculorum inlustrium effectu plerumque redditur gloriosum.
Cap. XVI. la. lb. 2. 3. 4.

Cap. XVI. a) mistarum 2, corr. b) diu uxta? In, corr. c) verba 2. 4. d) mali 16,
COJT. e) aud. — malo JB. al. suppl. lb. f) om. 3. g) qualitatem 4. h) quantitate 3. 35
i) dicente l a , con-. JB. al. k) sunt la, corr. 1) illa — gratia 3. m) ambigimus 3. n) me-
moramur 16, corr. m. al.; morav. 2, corr. o) tanta 4. p) polit. 16, conr. JB. al. q) cru-
ciatus 4. r) et 4. s) leo l a , corr. JB. al. t) qui 3. u) quiescentem 3 ; requiescente 4.
v) matris 4. w) OJB. 4. x) Feretri l a , conr. JB. al. y) inf?sus, COJT. JB. al. l a . z) abstraxit 16.
a) Et 4. b) Quartanarumque (q. dei.) tertianarumque 4 ; ve JB. al. superscr. 2. c) accensus 4. 40
d) M. pustulae v. 4. e) salutaris l a . 6. 2. f) a add. 4. g) Nam — perstitit OJB. l a . 6. 2. 3, habet
solus 4. h) eo s. 4. i) reddendam 3. k) Qu: visus? JB. prima; Quos visos conr. secunda JB. in
marg.; Quo viso con: tertia JB. 2. 1) vali::do, ras. ui? In. m) dirigunt 16. n) signo 16, con: JB. al.
o) egressus 2, conr. p) venistis 3. q) a. esterna in marg. suppl. 2; ester 3 ; hesterno e. hodie ad 4.
r) post d. 9 litt.'ras. 2. s) ait 4. t) eras. lb. 45
1) Obiit saeculo quinto; colitur die 1 3 . Octobris. Cuius successores erant Licinius (a, 507
—519. episcopus Turonensis) et Guntharius (a. 5 5 2 — 5 5 5 . episcopus); cf. H. Fr. X, 31:
i Licinius) a b b a t i s officium monasterio, ubi sanctus V e n a n t i u s a b b a sepultus est, functus, ad
episeopatum eligitur; et infra: Guntharius ex abbate monasterii Sancti V e n a n t i ordinatur
episcopus. 2) Hodie in ecclesia S. Venantü in claustro S. Martini sita, visitur crypta choro 50
Mascarpionis * servi ipsius monasterii mentem iniquus daemon obsederat; qui per
trium annorum curriculo" inerguminus factus, ad sepulchrum beati viri debacans, -tan-
dem eius est, ut credimus, oratione, eiecto daemone, expurgatus, multos deinceps mente
integra vivens annos. Iuliani eoniux quartanae febris accensu laborans 1 , ut sepulchrum
5 beati viri attigit, conpraesso ardore ac tremore corporali, sanata diseessit. Simili sorte
et Baudimundi uxor a b 0 hac febre laborabat; sed ubi ad lectulum sancti viri prostrata
fudit orationem, mox incolomitate d restituto convaluit. Multo quidem et alia de eo
audivimus, sed sufficere haec ad credulitatem catholicorum e quae scripta sunt arbitramur.
XVII. INCIPIT« DE SANCTO NICETIO" TREVERORUM 0 EPISCOPO.

10 Si d fides dictis adhibetur, relatoribus sacrorum operum pro fidei merito fideliter
arbitror esse credendum, quia non omnia quae in scripturis leguntur obtutibus proprüs
cerni potuerunt: sed quaedam ipsius scripturae relatione firmata, quaedam aliorum
auetorum testimonio conprobata, quaedam vero proprii e intuitus auetoritote creduntur.
Sed sunt, quod peius est, qui perverso sensu, ut scripta1" non credunt, ito testificata
15 reprehendunt, visa vero tomquam confictaR fastidiunt; non habentes illud in sua credu-
litate, quod Thomas apostolus gestabat in corde, dicens: Nisi videro, non credam. ioan.20,25.
Beati quidem qui non viderunt et crediderunt. Sed iste, ut vidit, statim credidit.
Nam, ut diximus, multi videntes non" modo non' credunt, verum k etiam a pectoribus
ipsa radicitus credulitatis' fundamenta conantur evellere. Unde et™ ego aliqua de
20 sancti Niceti Treverici sacerdotis virtutibus, virilitate, magnanimitate, sanctitate scripturus,
reprehendi ab aliquibus vereor, dicentibus mihi: 'Tu cum sis iunior, quomodo seniorum
gesta poteris scire, [aut"] qualiter ad te eorum facta venerunt? Nempe non aliud nisi
confieta a te haec quae scripta sunt decernuntur'. Qua de causa relatorem huius operis
in medio ponere est necesse, ut hi qui veritati derogant confundantur. Noverint igitur,
25 a beato Aridio* abbate urbis Lemovicinae, qui ab ipso Nicetio antestite enutritus et
clericatus ordinem sortitus est, haec quae subiecta sunt me audisse; quem in hoc non
credo fefellisse, cum per eum Deus eo tempore, quando mihi ista retulit, et caecorum
oculos inluminavit et paralyticis gressum praestitit et inerguminos 0 , eiectis daemonibus,
sanae menti P restituit. Nec credendum est, eum mendaeü nube obumbrari posse, quem
30 Deus saepius ab imbrium nube obtectum ito protexit 3 , ut, imbutis soeiis, hic nulla c. 591.
Capp. XVI. XVII. la. lb. 2. 4.

Cap XVI. a) Mascurpionis 16; M. — scr. sunt arbitramur OJB. 3. b) curriculum 16. 4.
c) ab h. f. 1. OJB. 4, «6» signo laeuna indicatur. d) incolomitati 4. e) cathil. 16.
Cap. XVII. a) OJB. la. 6. 2. 3. b) Nicecio semper 3. c) Treverrorum 16; Treverum 3 ;
35 T. e. OJB.? 4. d) prologum om. 3. e) proprium 2, COJT. f) scripturam 16. g) confeeta 2, corr.
h) eras. 16. i) OJB. (2). k) verum — evellere OJB. l a . 6. 2 ; habet solus 4 ; er. sed et derident.
Unde edd. 1) crudelitatis 4, corr. JB. al m) ut 4, COJT. JB. al. n) OJB. l a . 6. 2. 0) inergumin 9
COJT. JB. al. inerguminis 16; inerguminis 2, con: JB. al. p) menti:, ras. r la.
ecclesiae subiacens, in qua tria habentur sepulcra lapidea e terra levata: unum scilicet in medio,
40 cui altare superpositum est, et creditur esse sancti Venantü, alia vero duo hinc et inde sita
sunt. R. 1) Cf. Gl. Conf. c. 1 5 : Nam inter reliqua, qua ibidem gesta vel vidimus vel
audivimus, mulierem quandam a q u a r t a n o tipo correptam, sanatam aspeximus. 2) Cf. H.
Fr, X, 29. Aridius ex Lemovirina urbe oriundus, aulicis palatinis Theodoberti regis adscriptus
est. Cuius bonam indolem cum Nicdius Treverensis episcopus perspexisset, eum sibi adscitum
45 disdplinis ecclesiasticis imbuit. 3) Cf. H. Fr, X, 29: Consummata vero oratione, divisa
est nubis in duabus p a r t i b u s , ac in circuitu eorum immanis descendit pluvia; super eos
tamen nulla stillicidia gutta descendit. Quod 'nuperrimo tempore', i. e. paulo ante mortem
S. Aridii (a. 5 9 1 ) factum est. Unde patet, hanc Vitam circa a. 5 9 1 . scriptam esse.
stülarum* cadentium infusione madesceret. Denique, si de tali relatore dubitatur, de

beneficüs Dei diffiditur. Aiebat ergo memoratus sacerdos de antedicto antestite: 'Multa
quidem, dulcissime frater, de sancto Nicetio" bonorum virorum testimonio divulgatum 0
cognovi, sed plurima d oculis proprüs inspexi vel etiam ab eo vix elicite cognovi'. Et
cum mihi quaepiam de his quae 0 per illum Deus operatus est explanaret, non coturno 5
iactantiae tumescebat, sed conpunetus corde cum lacrimis aiebat: 'Ideo tibi haec, fili
carissime, pandere videor, ut et tu, cum summa courersans innocentia cordis, similia
mediteris. Non f enim ad excelsa virtutum Dei contendereR quis poterit, nisi fuerit inno-
cens manibus et mundo corde, sicut canna Davitici" carminis canit 1 '. Haec ergo de
eo' praefatus relator exorsus est. 10
(1.) Igitur k sanctus Nicetius episcopus ab ipso ortus sui tempore clericus designa-
1
tus est. Nam cum parte fuisset effusus, omne caput eius, ut est consuetudo nascen-
tium infantum, a capillis nudum cernebatur, in circuitu vero modicorum pilorum ordo
apparuit, ut putares" 1 , ab eisdem coronam clerici fuisse" signatam 2 . Exinde studiosis-
simis enutritis 0 parentibus, litteris institutus, abbati cuidam in monasterio conmendaturP, 15
in quo loco ita se devotum Deo exhibuit, ut, migrante abbate', ipse succederet. Iam
vero adsumpto1- abbatis officio, tantum* se talemque ad instruetionem atque l districtio-
nem fratrum exhibuit, ut non" modo agere, verum etiam nulli liceret aüquid vel loqui
perverse v , dicens: 'Cavenda est scurilites, dilectissimi, et omne verbum otiosum, ut,
sicut corpus omne purum exhibere debemus Deo, ite etiam et os non ad * aliud aperire 20
nisi ad laudem Dei; quia tria sunt 1 , in quibus genus dilabitur humanum. Aut enim
eogitatJ, aut loquitur, aut agit. Ergo vos, dilectissimi, oportet vitore scurilitotem, mali-
ciam et omne opus pessimum'. Multa et alia exhortabatur fratres, ut eos dignos Domino
exhiberet ac mundos. Venerabatur 1 autem eum et rex Theodoricus* magno honore,
eo quod saepius vitia eius nudaret, ac" erimina castigatus emendatior redderetur; et 25
ob hanc gratiam 0 , decedente Trevericae urbis sacerdote», eum ad episeopatum iussit
arcessi d . Cumque dato consensu e * populi ac decreto regis ad ordinandum a viris
summo cum rege1* honore praeditisR adducebatur. Verumtamen cum propinqui" ad
urbem, cadente' sole, fixis tentorüs, mansionem pararent, illi confestim laxatis equitibus
per segites pauperum dimiserunt. Quod cernens beatus Nicetius, misericordia motus, 30
Cap. XVII. ad l. 10. la. 16. 2. 4. /. 11 — 30. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. XVII. a) stell. 16. b) Nicetio, infra Nitetius 16; Nicecio 4. c) divulgata 4.
d) plura (16). e) qui? 4, corr. f) Nam 16, COJT. g) contenere l a . 6. 2 ; corr. la; m. al. superscr.
pertingere 16. h) Davitica l a . i) eo:, ras. s 16. k) Sanctus itaque N. 3. 1) signatus 2, corr.;
(est JB. al. superscr.) d. 4. m) putaris 16, corr. JB. al. n) fuisset 3. 0) sie In. 6. 2. 3 ; studiosis- 35
sime nutritus a p. 4. p) conmendatus In. 6. q) OJB. 4. r) aldsumto 3. s) tandem se talem 3.
t) a. d. OJB. 3 ; destruetionem 2, corr. u) JB. al. superscr. 16. v) perversi 4. w) OJB. 3 ; JB. al.
in marg. suppl. 4. x) JB. al. in marg. 4. y) cogita 3. z) Venerabantur 2, corr. a) Theo-
der. 16. 2. 3. 4. b) et crimirna (ras. i?) ut cast. 4. c) causam 4. d) sie scripsi; arceri In. 6.
2. 3 ; arciri corr. m. al. acciri 4. e) consens 3. f) eras. lb; om. 3. g) pditus 16. h) pro- 40
pinquo 16. i) candente 3.
1) Ps. 2 3 , 4. 2) Hoc est omnium antiquius testimonium, si Thomassino, Discipl. eccl.

I, lib. 2, c. 3 9 , credamus, quo evinci possit tonsuram clericorum in modum coronae prioribus
saeculis fadam fuisse. R. 3) Aprunculo scilicet; cf. supra V. Patr. VI, 3: T u n c etiam et
Aprunculus T r e v e r o r u m episcopus transiit. T u n c elegentes sanctum Nicetium episcopum 45
aeeeperunt. In Catalogis pontificum Treverensium inter Aprunculum et Nicetium Rusticus insertus
est; cf. SS. XIII, p. 298; Kraus, 'Jahrb. d. Verrins von Alterthumsfreunden im Rhrinlande'
XXXVIII, p. 4 0 . Nicetius eo tempore quo S. Gallus episcopus factus est, i. e. a. 5 2 5 . 4) De
consensu v. supra V. Patr. VI, 3.
ait: 'Expelüte quantotius equos vestros a* segite pauperis, aüoquin removeam" vos a
comraunione mea. At illi indignantes dixerunt: 'Quaenam est 0 haec causa, quam d
loqueris? Adhuc 0 enim epiScopalem apicem non es adeptus, et iam excommunionem f
minaris?' Et ille: 'Vere', inquid, 'dico vobis, quia distinavit rex, ut me evulsum a
5 monasterio huic oneri consecrari iuberetR. Fiet" quidem voluntas Dei, nam regis'
voluntas in omnibus malis, me obsistente k , non adimplebitur'. Tunc cursu rapido abiens,
eiecit equos a segite; et sie cum admiratione hominum' illorum ad urbem deduetus est.
Non enim honorabat personam potentis, sed Deum tantum et in corde et in operibus
metuebat. Inpositus itaque in cathedra, dum lectionum seriem auscultoret™, sensit nescio
IO quid gravi" super cervieem suam. Cumque bis aut tertio 0 manum clam ad temptandum
iniecisset, nullius rei causa? invenire potuit, quae q hoc pondus inferret; divertensque r
caput ad dexteram et* laevam, odoratus est odorem suavitatis, intellexitque, hoc onus
esse sacerdotü ipsius dignitatem.
(2.) Adsumpto vero 1 episeopatu, tarn" terribilem v se praebuit omnibus, si Dei 525.
15 mandata non servarent, inminere* mortem proximam, voce praeconia testaretur. Quibus
de causis pauca loqui placet ad roborandam sacerdotum censuram vel ad instruetionem
populi sive etiam ad ipsorum regum praesentium* emendationem. Nam cum, Theodo-
rico v decedente 1 , Theodoberthus °, filius eius, regnum ambisset ac multa inique 0 exer- 534.
ceret, et ab eodem plerumque corriperetur, cur vel ipse perpetraret 1 vel perpetrantes
20 non argueret, advenit dies dominicus. Et ecce rex cum his qui ab hoc sacerdote com-
munioni abesse iussi fuerant eclesiam est ingressus. Lectis igitur 0 lectionibus, quas
canon sanexit antiquus, oblatis muneribus super altare Dei, ait sacerdos: 'Non hic hodie
missarum solemnia consummabuntur, nisi communione privati prius abscedant'. Haec
rege renitente, subito exclamat*1 unus d e e populo, arreptus a daemone puer iuvenis,
25 coepitque voce valida inter supplicia torturae suae et sancti virtutes 1 et regis erimina
confiteri. Dicebatque episcopum castumR, regem adultorum"; hunc timore Christi humi-
lem, illum gloria regni superbum; istum sacerdotio' inpoUutum a Deo in posterum prae-
ferendum k , hunc ab auetore sceleris sui velociter elidendum. Cumque rex timore con-
cussus peteret, ut hic inerguminus ab eclesia eiceretur, dixit episcopus: 'Prius 1 illi qui
30 [te m ] secuti sunt, id est incesti, homieidae", adulteri 0 , ab hac eclesia extrudantur, et hunc
Deus silere iubebit'. Et statim rex iussit omnes hos qui sacerdotis sententia damnati
fuerant egredi ab eclesia. Quibus expulsis, iussit sacerdos daemoniacum foris ex-
trahi. Sed cum, adprehensamP columnam, evelli a i deeim viris non possif, sanctus
Dei sub vestimento suo propter iaetantiam faeiens crucem Christi e* contra, daemonem
35 relaxari praeeepit. Qui protinus corruens cum his qui eum trahere 1 nitebantur, post
paululum sanus erectus" est. Deinde post acta solemnia requesitus, numquam reppe-
riri T potuit, nec ullus seivit, unde venerit vel quo abierit. Conicebatur tamen a pluri-
mis, eum a Deo missum, qui regis sacerdotisque opera non taeeret. Unde factum est,
Cap. XVII. la. lb. 2. 3. 4

40 Cap. XVII. a) de s. pauperum 4. b) removeat 3, corr. c) h. c. e. 4. d) que 3. e) Ad-
huc — minaris OJB. 3. f) exeommunione con-. JB. al. exeommunicationem 2. g) iubet 3.
h) Fiat 3. 4. i) v. r. 3. 4. k) obsistent 3. 1) hominem 16, COJT. JB. al. m) oscult. 3.
n) gtc la. 6. 0) ter l a . 6. 2. 3. p) causam 16. 4. q) qui 3. r) divertit (corr. divertens) c. 3.
s) elevans o. 4. t) autem 2. u) ita 4. v) se t. p. ut o. si m. D. 4. w) minere 3.
45 x) praesentiam 3. y) Theoder. 2. 4. z) decendente 16, con: JB. al. a) Theodobertus 16 (corr.).
2. 3 ; Theodebertus 4. b) iniqua 4. c) autem 2. d) exclamans 3. e) e 4. f) virtutem 4.
g) et add. 4. h) adultermm, ras. i? 4. i) sacerdotium 3. k) prof. 4. 1) plus 4. m) OJB.
l a . 6. 2. 3. n) homieidie 16, corr. 0) hom. ad haec aeccl. 3 ; hac OJB. 16. p) phensam 16, corr.
JB. al.; apprehensa columna 4. q) ad eim COJT. JB. al. a decem 16. r) posset 2. 4; potuit 3 .
50 s) :e corr. JB. al. e 2 ; OJB. 4. t) tra:ere, ras. d 2. u) effectus 3. v) reperire 3.
1) Veneri admodum deditus erat, ut vel filiam suam coneupivisse videatur; cf. H. Fr. III, 2 6 .
ut, sacerdote orante, rex mitior fieret, pastor a Domino remunerandus digne propheti-
"°™- ticum illud audiret, quia: Qui reddiderit pretiosum de* vili, tamquam os meum erit.
Cotidie autem" praedicabat sacerdos populis, denudans erimina singulorum et pro 0 re-
missione deprecans assidue confitentum. Unde adversus eum saepius odü virus exarsit d ,
quod tam veraciter multorum e facinora publicaret'. Nam plerumque se persecutoribus &
ultro obtutit et gladio exsertoR cervieem praebuit, sed nocere eum Dominus non per-
misit; voluit enim pro iustitia mori, si persecutor" fuisset infestior1. Agebat enim:
'Libenter moriar k pro iustitia'. Sed et 1 Chlotharium1" regem pro iniustis operibus sae-
pius exeommunieavit', exiliumque" minitanti numquam est territus.
(3.) Quodam 0 vero tempore cum iam ad exilium duetus, episcopisP reliquis, qui i«
adulatores regis effecti fuerant, removeretur, atque a suis omnibus dereüctusi, uni dia-
cono, qui adhuc perstabaf in fide, ait: 'Quid tu nuncagis? Quare non sequeris fratres
tuos, ut eas quo volueris 9 , sicut illi fecerunt?' Qui ait: 'Vivit dominus Deus meus,
quia usquequo spiritus meus infra hos [mortoles1] artus contentus" fuerit, numquam te v
derelinquam'. Et ille: 'Quia', inquit, 'haec dixisti, dibi dicam, quae Domino revelante i&
cognovi. Cras enim in hac hora et honorem reeipio* et eclesiae meae restituor. Hi
autem qui me reliquerunt 1 cum magno pudore ad me confugiunt»'. Praestolabatur
enim diaconus rem promissam attonitus, quod 1 postea est expertus*. Inluciscente°
autem die crastina, subito advenit legatos Sigiberti regis cum litteris, nuntians, regem
56i. Chlotharium esse defunctum, seque regnum debitum cum episcopi caritete debere per- 20
cipere. Haec 0 ille audiens, ad eclesiam regressus, potestati restituitur d , confusisque his
a quibus derelictus fuerat, omnes in caritete reeepit*. Iam vero, quam fortis fuerit1 ad
praedicandum, quam terribilis ad arguendum, quam constans ad sustenendum, quam
prudens adR docendum, quis evolvere queat? Unus enim ei n semper erat rigor in
prosperis et' adversis; nec minitontem timuit, nec a k blandiente 1 dilusus est. Nam 25
vere, ut agebat relator ille memoratus 1 , parum fuit, quod m iuxta" Paulum apostolum 3
non fuisset" iniuriatus: Periculis fluminum, periculis latronum, periculis0 in civitate,
periculis in falsis fratribus, et reliqua. Nam quadam die, dum" Mosellami fluvium
navigio r transnataret 8 , inter pilas pontis fluctuum actus 1 inpulsu, palmis tantum pilae
adhaesit, pede contenens navem, et sie ab intuentibus iam ad dimersionem" parates so
erute8 v est, quod non* sine temptatoris insidia haec* pertulisse ferebat. Sed et ipse
auctor criminis plerumque se* obtutibus eius quasi nociturus ostendit.
Denique dum quadam die iter ageret, descendens ab equo, inter vepres z conden-
Cap. XVII. la. lb. 2. 3. 4.

Cap. XVII. a) : (ras. a, JB. al. superscr. de) vili 2 ; de hovili 3. b) enim 3. c) et re- 35
promissionS 3 ; re JB. al. superscr. lb. d) excessit 3. e) erumna add., sed dei. 2. f) pub::-
caret 3. g) et serto 3. h) si p (corr. p) iustitia (i. dei.) secutor 2. i) infercior 3. k) moria-
tur l a . 1) OIB. 3 . m) catholicarum l a ; Chdotharium, ras. o 2; Chlotarum, infra Chlotharium 3.
n) que OJB. 3. o) Quondam 3. p) epä 16, con:; d. ab e. 4. q) derelictis 16, corr. m. al.
r) prest. 3. s) lueris 4, JB. al. in marg. corr. t) OJB. l a . 6. 2. 3. u) contemptus 3. v) OJB. 40
( l a ) ; n. derel. con: n. te rel. 4. w) reeipiam 16. 2. x) reli:qu., ras. n ? 4. y) confugient (16.) 2.
z) quam 4. a) repertus l a . 6. 2. 3. b) Illuscente 4. c) Hoc 4. d) restituetur l a . e) recipit 4.
f) fuerat 4. g) a 4, con: JB. al. h) s. ei 4. i) in add. 3. k) JB. al. superscr. 2 ,• OJB. 3.
1) blandiente:, ras. m? 2. m) f. in quo 3. n) JB. al. superscr. 2. o) fuisse 3. p) periculis
— fratribus OJB. 3. q) Mosellum 3 ; fluvio l a , COJT. r) navigium 3. s) transnaret 16, corr. 45
JB. al. t) OJB. 4. u) diversione 3. v) territus 3 ; est e. 4. w) OJB. 3. x) se pro haec 4.
y) »B marg. add. 2. z) vepras l a .
1) Chlotharium ne sacrae communioni inter esset prohibitum tantum esse, Ruinart contendit,
sed cf. Loening, 'Gesch. des deutschen Kirchenrechts' II, p. 3 3 n., qui eum exeommunicatum esse
vult. 2) S. Aridius. 3) 2 . Cor. 1 1 , 2 6 . 50
sas ventris purgandi gratia est ingressus. Et ecce adstetit* ei umbra teterrima", statu
procera, crassitudine validaj colore 0 tetra d , oculorum scintillantium e inmensitate 1 in
modum tauri petulantis habebat, ore patulo quasi ad deglutiendum virum Dei parate.
At ille facto signo crucis econtra, in modum fumi ascendentis evanuit. Quod non
5 ambigitur R, ipsum ei sceleris principem fuisse monstratum.
(4.) In ieiuniis enim valde1", ut diximus, fortis erat. Nam, ceteris reficientibus,
saepe ipse, contecto capite a cucullo, ne agnosceretur in pubtico', cum uno tantum k
puero sanctorum basilicas circuibat. Sed et curationum gratia data est ei 1 a Deo.
Dum autem m haec in illo, ut supra diximus, habitu sanctorum habitacula circuiret, ad
10 templum sancti Maximini antestitis "•« accessit, in cuius atrium 0 post multos debacca-
tiones tres inergumini praessiP sopore*1 quiescebant. Cernensque eos somno deditos,
fecit signum crucis econtra; statimque expergefacti, elevantes in sublimi voces, dato
impetu ad vomitum, emundati sunt. Cum autem lues inguinaria' Trevericum populum*
in circuitu civitatis valde vastaret, et sacerdos Dei pro ovibus conmissis Domini miseri-
15 cordiam 1 inploraret assidue, factus est sonus de nocte magnus tomquam tonitruum
validum super pontem amnis, ita ut putaretur urbs ipsa dehiscere". Cumque omnis
populus exterritus in lectulis resedisset, letiferoT eis interitum operiens, audita est in
medio rumoris vox una ceteris* clarior, dicens: ' E t x quid hic, o socii*, faciemus 1 ?
Ad unam enim portam * Eucharius "• * sacerdos observat, ad aliam Maximinus excubat 0 ,
20 in medio versatur Nicetius; nihil hic d ultra praevalere possumus, nisi sinamus hanc
urbem eorum tuitioni e '. Haec1" voce audita, stetim morbus R quievit, nullusque ab eo
ultra defunetus" est. Unde non ambigitur, virtutem' memorati antestitis k fuisse defen-
sam1. Invitatus autem quodam tempore sacerdos"1 a rege, dicit suis: 'Quaerite nobis
pisciura multitudinem in abundantiam, ut euntes ad" oceursum regis, et nostrum ex-
25 pleatur opus, et amicis ministretur affatim'. Dixeruntque ei: 'Lapsus°'» enim noster,
in quo pisces decidereP soliti sunt, prorsus desertus habetur; sed et materiaei ipsae r
d e ' locis suis amnis impetu evulsae noseuntur. Non est enim, qualiter iussio* vestra
adimpleatur, dum non est in prumptu, qualiter capiantur quae praeeipis"'. Et ille haec
audiens, ingressus in cellulam suam, voeavit puerum et ait: 'Vade et die cocorum v
30 Cap. XVII. la. lb. 2. 3. 4.

Cap. XVII. a) adsistit ( l a ) . b) terrima 4, corr. c) colore:: 4. d) tetrae corr. m. al.
tetro 2 ; tetra quae o. 4. e) stillantium 16. f) inmensitatem ( I n . 4). g) ambitur l a . h) ut
d. v. 4. i) populo 4. k) tanto 3. 1) OJB. 3 . m) D. sanctorum habitacula haec in i. ut s. d.
h. c. 4. n) antistis 3. o) atrio 4. p) oppressi 4. q) sope 16, COJT. JB. al, r) inguinariä 3.
35 s) populo 15, corr. t) misericordia l a . u) dehicere 3. v) l::tiferum, ras. oe?, JB. al. superscr.
e 2 ; loetiferocis int. 4. w) OJB. 2. x) En 4. y) cii 3. z) faciamus 4. a) portem l a , corr.;
postam 16, corr. m. al. b) Eucharios l a ; Aeucharius 3. c) excube|bat l a . d) postea add. 3; om. 4.
e) tuitioni:, ras. s 16. f) H a c 16. 2. 4. g) morsibus 3. h) e. d. 4. i) virtute 16. 2. 4 ;
morati 16, con: JB. al. k) urbem add. lb. 1) defensa 3. m) a. r. s. 4. n) in dei., ad m. al.
40 superscr. 2. o) Lacus, ut infra 3 ; e. OJB. (16. 3). p) descendere soli (ti IB. al. superscr.) 4.
q) matoria I n ; matheria 3. r) ipsa — evnlsa 3. s) do 2, con: t) iussio — prumptu OJB. 3.
u) peepit 16, corr. JB. al. v) co JB. al. suppl. lb.
1) S. Maximini Treverensis abbalia iam militibus ad habitandum concessa est. 2) Is primus

fuisse dicitur Trevirorum episcopus; colitur die 8. Decembris. R. In oratorio S. Eucharii (iam
45 ecclesia S. Mathiae) saec. V. hi versus erant:
M e m b r a sacerdotem quae o r n a t locus iste duorum,
Eucharium loquitur Valeriumque simul;
cf. Le Blant nr. 242. 3) Cf. H. Fr. VIII, 1 0 : T u n c i n t r a lapsnm, q u o d o p e r e meo ad capien-
dorum piscium necessitatem p r a e p a r a v e r a m , r e p p e r i ; v. Gl. Conf. c. 5. Est aquae divortium,
50 quo se pisces reripiunt, teste Cangio (ed. Henschel IV, p. 30).
praeposito, ut exhibeat pisces ab amne'. Qui iussa referens, derisus est ab homine.
Reversoque* ait sacerdos: 'Scio, quia locutus es ea quae praeeepi, sed audire noluerunt.
Vade et" die eis, ut eant'. Cumque bis aut tertio hanc ordinationem dure suseiperent,
commoti tandem abierunt ad lapsum, aspicientesque invenerunt eum ita refertum pisci-
bus, ut deeim viri quae reppererant vix exhibere potuissent. Ostendebat 0 enim ei d 5
virtus divina saepius quae e i e oportuna erant.
(5.) Sed nec hoc silere putavi, quod 1 eidemR de regibus Francorum a Domino
sit" ostensum. Vidit enim in visu noctis turrem magnam, tanta celsitudine praeditom',
ut polo k propinqua 1 suspiceretur, habentem fenestras multas, Dominumque stantem
super cacumen eius et angelos Dei per" 1 speculas illas positos. Unus autem ex his 10
tenebat librum magnum in manu, dicens": 'Tantum temporis rex ille et ille vieturus
est in" saeculo'. Nominavitque omnes viritim, vel qui eo tempore erant vel deinceps
nati sunt; dixitque et qualitatem regni? et quantitatem vitae eorum. Sed post unius-
cuiusque nomen semper 'Amen' ceteri angeli respondebant. Sicque de his in posterum
est impletum, sicut sanctus per praefatam revelationem adnuntiavit. Regressus autem 15
a reget evectu r navali, obdormivit. Et ecce commotus vento fluvius coepit fluctus in
excelsa porrigere, ito ut putaretur navis ipsa dimergi. Sacerdos autem, ut praefati
sumus, dormiens somnum* nescio quem, ut 1 plerumque dormientibus evenit, quasi ab
aliquo obpraessus" dabat v . Excitotus quoque a suis, facto* signo crucis super aquas,
;
- cessavit procella. Deinde suspirans crebrius, interrogatus a suis est, quid vidisset. Qui 20
ait: 'Silere quidem decreveram, sed tamen dicam x . Vidi enim me quasi per Universum
orbem retia ad capiendum extendere, et nullus erat adiutor meus*, nisi tantum h i c '
puer Aridius*'. Et merito eum Dominus retificem ostendere voluit, qui cotidie populos
ad divinum officium capiebat. Venit autem ad eum homo quidam, caesariem" barbam-
que proüxam efferens0, prostratusque ad pedes eius, ait: 'Ego sum, domine, qui in 25
maris periculo positus d , tuo adiutorio sum salvatus'. At ille obiurgans hominem, cur
de eo laudationis huius proferret gloriam, ait: 'Die, qualiter te Deus ab hac necessitate
eripuit; nam virtus mea nulli 0 iuvare 1 potest'. Qui ait: 'Nuperrimo tempore cum
navem ascendens Italiam peterem, multitudo paganorum mecum ingressa est, inter R
quos et ego tantum h solus eram inter illam rusticorum multitudinem christianus. Orto 30
autem tempestate, coepi invocare nomen Domini atque, ut me intercessio tua eriperet,
flagitare. Pagani vero invocabant deos suos, et ille Iovem, iste Mercurium' proclamabat,
alius Minervae, alius Veneris auxilium flagitabat. Cumque iam in discrimine mortis essemus,
aio ad eos: "[Nolite k J, 0 viri, nolite hos invocare, non sunt enim dii isti, sed 1 daemones m .
Nam si vultis de praesenti interitu erui, invocate sanctum Nicetium, ut ipse obteneat 35
cum Domini misericordia vos salvari". Cumque una voce elevate in huiuscemodi" cla-
more dixissent: "Deus Niceti, eripe nos", protenus mare mitigatum est, ceciditque ventus,
ac sole redueto, in quo voluntas nostra fuit navis accessit. Ego autem vovi 0 , ne prius
comam capitis P tonderem, quam tuis obtutibus praesentarer 1'. Tunc iussu episcopi
Cap. XVII. la. 16. 2. 3. 4. 40

Cap. XVII. a) Et r. 3. b) OJB. 16. c) Ostendebant 4, corr. d) superscr. 2. e) OJB. 3.
f) quid 4. g) ei 16. h) fuit (2. 3). i) pditam 4. k) plo 4, JB. al. in marg. corr. 1) pro-
pinquans 3. m) super 2. n) m. et dixit 3. 0) hoc add. 3. p) r. et q. JB. 4. q) ge JB.
al. tn marg. suppl. 4. r) aeuentu 3. s) sonus 4. t) ut p. bis scr., sed corr. 2. u) obpressos 3 ;
nescio an suspiria desit. v) est (16); dabatur 4. w) facto — s. aquas OJB. 4, ubi lacuna signo 45
indicatur. x) dico 4. y) OJB. 4. z) JB. al. superscr. 2. a) Aredius l a (e corr.). b. 2. 4.
b) cessariam 16, corr. c) offerens 3. d) positos l a , corr. e) nullum 16. 2. 4. f) iuvari 3.
g) i. q. OJB. 4. h) s. e. t. 4. i) Mercorium (corr. Mercur.) proclamabant 2. k) OJB. l a . 6. 2. 3.
1) se 4, corr. JB. al. m) daemonas la. n) hiiscem. 16, corr. JB. al, o) novi 3. p) t. c. 2, corr.
q) praesentaretur 4, 50
tonsoratus homo Arvernum adiit, unde se esse confessus est. Innumera* sunt enim,
quae de hoc viro relata a memorato abbate cognovimus, sed finire iam" libellum puto.
(6.) Cum autem propinquum 0 transitu*1 tempus migrationis suae cognovisset,
fratribus retulit, dicens: 'Vidi Paulum apostolum cum lohanne baptista invitantem e ine
5 ad requiem sempiternam atque exhibentem mihi coronam r caelestibus margaretis ornatom,
acR dicentibus mihi viris": "Talibus enim speciebus perfrueris [nobiscum'] in regno Dei".
Haec quibusdam fidelibus referens, post paucos dies modica febre pulsatus, spiritum
praemisit ad Dominum11, sepultusque est in basilicam 1 sapcti Maximini m antestitis 1 ,
cuius nunc tumulum" plerumque divinis virtutibus inlustratur 2 . EXPLICIT 0 .
10 XVIII. INCIPIT» DE URSO ET" LEOBATIO ABBATIBUS.
Legiferi ° vatis oraculum, cum de prineipio prineipium d fandi sumpsisset et, Domi-
num extendisse caelos dextera maiestatis, fuisset effatus, ait: Et fecit Deuse duo lumi- Gen.i, 16
naria magna et Stellas. Et posuit eaf in firmamento caeli, ut praeessent diei ac nocti
et lucerent in firmamento caeli. Sic nunc et in illo mentis humanae caelo, sicut prio-
15 rumR sanexit auctoritas, luminaria magna dedit, Christum scilicet et h eclesiam eius',
quae k luceant in tenebris ignorantiae et inluminent 1 sensus humilitatis nostrae, sicut
Iohannes m euangelista de ipso Domino ait, quia: Hic est lux mundi, quin inluminat ioan. l,».
omnem hominem venientem in hunc" mundum. Posuit etiam in eo et Stellas, patriar-
chas videlicetP, prophetas apostolosque, qui vel doctrinis nos erudiant vel mirabilibus
20 suis inluminent, sicut in euangelio ait, quia: Vos estis lux huius mundi, et: Sic luceat Matth.5,14.
lux vestra coram hominibus, ut videant opera0- vestra bona et glorificent Patrem ib. 16.
vestrum, qui est in caelis. Hü enim apostoli merito pro r tota aeeipiuntur eclesia;
q u a e ' non habens rugam aut maculam, inpolluta subsistit, sicut apostolus ait, quia:
Cap. XVII. la. Ib. 2. 3. 4. Cap. XVIII. la. lb. 2. 4.
S5 Cap. XVII. a) Innumeras enim 3 ; I. e. s. 4. b) superscr. 2; om. (3). c) propin-
quus l a . 3. d) transitum 2. 3. e) invitante 2 (corr.). 8. f) OJB. 3 . g) Et 3. h) s JB.
al. suppl. 16. i) OJB. l a . 6. 2. 3. k) Deum 3. 1) basilica 16. 3 . 4. m) Maximi 2, con:
n) tumulus 4. o) sie la. 6 (u6i eras.); Finit vita beati Nicecii add. 3, om. reli.
Cap. XVIII. a) om. l a . 6. 2 ; c. 18—20. OJB. 3. b) LEUPATIOQ', infra Leub. 4. c) Le-
30 gistri? 4, corr. d) prineipio f. s. exordium et 4. e) superscr. 2. f) eas 4. g) priscorum 4.
h) ecclesiamque 4. i) q; con: JB. al. eius 16. k) qui 4. 1) post ill. 4 litt. ras. 4. m) lohan-
nis l a , corr.; Ihones 2. n) que 16. 0) hoc mundo l a , corr. JB. al. p) et add. 4. q) a JB. al.
suppl. lb. r) m. totam a. ecclesiam l a ; m. in tota a. ecclesia 4. s) eras. la.
1) Cf. Gl. Conf. c. 9 2 : Hic a saeculo m i g r a n s , ad basilicam sancti Maximini p r a e c e s -

35 soris sui sepultus est. Subscripsit conciliis Arvernensi I. a. 5 3 5 , Aurelianenri V. a. 5 4 9 , Arver-
nensi IL c. a. 5 5 0 , Paridend II. a. 5 5 1 . Ut erat vividus catholicae disdplinae propugnator,
non modo Theudoberium castigavit, sed etiam Theodobaldi proceres quosdam exeommunieavil, epi-
scopis Kai. Iun. circa a. 5 5 0 . in Tullensem urbem convocatis. Qua de re Mappinius Remensis
episcopus ad Nicetium litteras dedit (Conc. Gall. Coli. ed. Maur. I, p. 1084J, in quibus de rege
40 haec scripsit: I t e r a t i s scriptis edocuit, beatitudinem vestram, dum aliquos F r a n c o r u m p r o zelo
divini timoris corripit a c p r o incestis conditionibus a communione ecclesiastica removet, scan-
dala seu anxietates multimodas sustinere. A Chlothario rege, quem exeommunieavit, in exilium
missus, postquam a. 5 6 1 . rediit, et Alboinum per Chlodosvindam, eiusdem uxorem, cui epistolam
midt (Coli, Gall. Conc. I, p. 1147^, et lustinianum circa a. 5 6 4 (cf. epist. I. l. p. 1 1 5 2 ) ad
45 catholicam ecclesiam convertere studebat. Quo anno obierit, non constat. Colitur die 5. Decembris.
De quo v. quae scripsit Kayser, 'Ueber das Leben und die Schriften des h, Nicetius'. Trev. 1 8 7 2 .
Fortunati Carmen III, 1 1 . 'De Nicetio episcopo Treverensi', quod post reditum scriptum videtur
esse, nihil memoria dignum continet; idem III, 1 2 . 'de castcllo Niceti super Mosellam' egit. Disri-
pulus atque successor Niceti Magnericus erat, cuius vita ab Eberwino conscripta etiam carmen
50 quoddam Fortunati continet; cf. Fortun. ed. Leo I, p. 2 9 1 . 2) De miraculis v. Gl. Conf. c. 9 2 .
93*
Eph. 5,27. Ipse sibi exhibuit eclesiam mundam, non habentem maculam aut rugam aut aliquid
huiuscemodi3. Ex horum ergo doctrina et usque in nostris" fuerunt temporibus, qui°
in hoc saeculo quasi astrorum iubar, non solum meritorura radiantes luce, verum etiam
dogmatum magnitudine*1 corruscantes, orbem totum radio suae praedicationis inlustra-
verunt, euntes per loca singula praedicando ac monasteria ad divinum cultum locando, 5
docendo homines a curis saecularibus abstenere, et relictis tenebris concupiscentiae,
Deum verum sequi, per quem facta sunt omnia, sicut de Urso Leobatioque abbatibus
fidelium fratrum relatio signat.
(1.) Igitur Ursus abba Cadurcinae e urbis incola fuit, ab ineunte aetate religiosus
et in Dei amore devotus. De quo egressus loco, Biturigum 1 terminum est ingressus, 10
fundatisqueR monasterüs, id est Tausiriacum" 1 , Oniam' atque Pontiniacum k , stebilitis-
que propositis' sanctitate honorificis, dispensatione libratis, Toronicum m terreturium est
ingressus et ad locum quod" Senapariam•• 2 vocitari priscus instituit auctor accessit,
aedificatoque oratorio, monasterium stabilivit; commissamqueP Leobatio propositoi sum-
mam r regulae, monasterium aliud* statuit, quod nunc Loccis 1 - 3 vocant, situm scilicet 15
super fluvium Angerem 4 in recessu montis, cui nunc castrum supereminet, ipso" nomine
ut monasterium vocitotum. Ubi adiuncte congregatione, statuit apud animum suum,
ne ultra aliov proficisceretur in loco, sed in eo cum omni congregatione manibus proprüs
operari et victum a terra in sudore vultus exegere; illud fratribus inter reliqua prae-
Eph.4,ss. dicationum dona conmendans, quod Paulus* apostolus ait: Laborate manibus, ut 20
2.Thes.3,io. habeatisx, unde retribueref necessitatem patientibus. Et illud: Quia1" qui non laborat,
1
nec manducet. Dedit autem ei Dominus et gratiam curationis, ita ut, insufflatis*
inerguminis, protinus daemonia eiecerentur a corporibus obsessis; sed et alias per eum
Dominus dignatus est operare" virtutes. Erat enim abstenens a eibis et potu c , inter-
dicens monachis sine cessatione avertere oculum et cogitatione d ab omni luxoria. 25
(2.) Dum autem haec ageret, ac fratres molam manu vertontes triticum ad victus
necessaria conminuerent, pro labore fratrum visum est ei molinum in ipso Angeris 0 - 4
fluvii alveo stabilire; defixisque per fluinen palis, adgregatis lapidum magnorum acervis,
Cap. XVIII. la. 16. 2. 4.

Cap. XVIII. a) huiusmodi 2 (corr.). 4. b) nostra f. tempora 4. c) qui in marg. corr. 30
quasi 4. d) ::: magnit., ras. mag 4. e) Cadurnicae l a ; a. C. u. JB. al. in super, marg. suppl. 4.
f) Bituricum lb. 2 et corr. la. g) Fundatusque 2, corr. h) Tauriacura l a , corr. i) Omniacum a. 4.
k) Pontinicum 2, corr. 1) »t'c l a ; praep. reli. m) Tur. l a . 2. 4. n) quem 4. o) Sena
patriam, ras. t 16. p) comissaque ( l a . 4). q) sie la. 6. 2. r) summa 4. s) alium 16.
t) Locas 4. u) ::ipso, ras. or 16; post n. 7 litt. ras. 4. v) alium — locum 16. 4. w) OJB 4. 35
x) habeas ( l a ) . y) con: JB. al. tribuatis 16; COJT. JB. al. retribuatis 4 ; possitis add. 2. /.) super-
scr. la. a) sufflatis 4. b) nomeji Manno marg. stilo adscriplum est In. c) potü COJT. potibus 2.
d) cogitationem 4. e) Ageris 16, corr.; fluvi l a , COJT.
1) Tausiriacus est forte locus Tausiliacus, vulgo Toiselay (Indre, arr. Ch&teauroux), diclus,
ubi hodieque perstat prioratus iuxta oppidi (Castelliouis seil.) muros sub titulo S. Theobaldi, Burgi- 40
dolensi abbatiae subiectus. Onia dlva est cum vico cognomine apud Bituriges, vulgo 'la forest
d'Heugne' (Indre, arr. Ch&teauroux, cant. d'Ecueille), ubi forte exstabat Oniae monasterium. De
Pontiniaco nihil expiscari lieuit. R. Cf. Longnon p. 4 7 4 . 4 7 1 , qui animadverlit, parochiam
Ogniam (iam Heugne) saec. XVIII. abbatiae Miseray subieetam esse. 2) Sennevie'res prope
Loches, ubi ecclesia etiamnum S. Leobatio, quem S. Leubais vulgus vocat, dicata est; cf. Longnon 45
p. 2 9 2 . 3) Vulgo Loches (Indre - et -Loire). Monasterium vero iam pridem excidit, cuius nihil
superest praeter eccledam, quae hodie parochialis est. R. Cf. Longnon p. 276. 4) Indre fl.
Cf. Librum de Castro Ambasia, cui molendinorum historia e Gregorio inserta est; ed. D'Achery,
Spidleg. X, p. 5 2 2 : Fluvius iste a b antiquis A n g e r , a m o d e r n i s E n d r i a v o c a t u r .
exclusas* fecit atque aquam canale collegit, cuius impetu rotom fabricae in magna
volubilitote vertere fecit". Hoc operi 0 laborem d monaehorum relevans atque uni fratrum
delegans, opus necessarium implebatur. Hanc enim fabricam Silarius e quidam Gothus,
qui magno cum1" Alarico rege amore dilegebatur, aemulus monasterio concupiscitR,
5 dixitque abbati: 'Dona mihi hunc" molinum', ut sit sub ditioni' meae, et quod volueris
repensabo'. Cui ille: 'Cum grande', inquid, 'labore hoc paupertas nostra statuit, et nunc
non possumus eum k donare, ne fratres mei fame pereant'. Et ille: 'Si vis', inquid,
eum k bona voluntate tribuere, gratias ago; sin aliud, vi eum 1 auferam aut certe faciam
alium"1, cuius exclusis aqua retrorsura conversa, rotam tuam vertere amplius non per-
10 mittom'. Abba respondit: 'Non facies enim, quod Deus non" voluerit, nam a nobis
eum 0 penitus non aeeipies'. Tunc Silarius fervens feile, similem sub hocP fabricam
adaptevit. Cumque aqua retrorsum conversa, sub huius operis rotam inundans, gurgitem
fecisset, restetit prorsus nec omnino verti potuit, ut consueverat; venitque custus eius
ad abbatem media, ut ferunt, nocte, illo in oratorio cum fratribus' vigilante, et ait:
15 'Surge abba, deprecare adtentius Dominum. Restetit enim rota r molini ab* inundatione 1
canalis alieni, quem Silarius fecit'. At ille haec audiens, misit confestim fratres singulos
ad monasteria illa qua" statuerat, dicens: 'Prosternite vos in oratione, et non sit vobis
opus aliud, donec iterum ad vos dirigam'. Sed et ipse non est egressus ab oratorio,
deprecans Dominum adtente ac praestulans adventum eius misericordiam T . Sic fecit
20 per integros duos dies totidemque noctes. Tertia iam inluceseente* die, accessit iterum
monachus ille qui custus fuerat, nuntians, rotam fabricae suae iuxto consuetudinem
priorem in summa verti velocitate. Egressusque* abba cum fratribus de oratorio,
accedit ad litus, conspiciensque, molinum quod Silarius fecerat non repperit; accedens-
que ad litus et fundum alvei intuens, nullum indicium de eo accepit v . De quo non
25 quicquam ligni, non lapidis, non ferri nec ullius umquam 2 genus indicii potuit ostendi,
nisi, quod conici potuit, ipso quo fabricatum fuerat loco virtute divina debiscens, ab
oculis hominum est ablatum. Tunc misit nuntios ad fratres, dicens: 'Requiescite iam
a labore, quia ultus est Deus iniuriam fratrum nostrorum*'.
(3.) His et talibus virtutibus praeditus, consummato cursu vitae, migravit ad
30 Dominum *. Ad cuius tumulum 3 postea et inergumini sanati et caeci inluminati sunt.
Post cuius obitum propositi", qui per monasteria erant, abbatiae 0 officium, episcopis
largientibus, susceperunt. Sed et Leobatius*1 apud Senapariam monasterium e , quod infra
terminum 1 Turonicum erat, abba instituiturR, in summa sanctitate ac senectute perdurans,
ibique et obiit ac sepultus est.
35 Cap. XVIII. la. lb. 2. 4.
Cap. XVIII. a) exclusam l a . b) coepit l a . c) opere 15. 4. d) labore l a . e) Sichla-

rius sparsim, Sil. con: JB. al. Siel, fere la; Salarius semper 4. f) ab 4. g) conspicit la, corr.
JB. al. h) hoc 4. i) ditione mea 4. k) illud 4. 1) ipsum 4. m) aliud 4. n) noluerit 2.
o) illud 4. p) hac 4. q) fab corr. inter scr. fratribus 2. r) e corr. JB. al. la; rotä 16, COJT.
40 s) üb l a , corr. t) inunda:tione, ras. n l a . 2. u) quae 2. 4. v) misericordie 2; midiae 4.
w) lucescente 2. x) Egressus quoque a. 4. y) aeeipit 4. z) umq l a , corr. JB. al.; inq corr. unq 2.
a) uföfum 4. b) praep. 16. 4. c) abba ac off. In. 6 (corr. m. al.); abbatis off. 2. d) Leup. l a ;
Leop. 2 ; Leub. 4. e) monasterius 2, corr. f) terminos Turonicos 4. g) instituetur l a .
1) Porro hodieque ibi visitur molendinum, cuius molam eandem esse, quam beatus Ursus
45 fabricari curavil, vulgus existimat. R. 2) Vixit Alariri regis tempore; colitur d. 2 8 . lulii.
3) Visitur etiamnunc in eccleda Locdensi superius memorata iuxta maius altare. Beati vero
Ursi reliquias elevavit aliquot ab hinc annis illuslrissimus Victor Bulicularius Turonum antistes, R.
XIX. INCIPIT» DE BEATA" MONEGUNDE0.

Insignia*1 divinorum beneficiorum carismate, quae humano generi caelitus sunt
indulta, nec sensu concipi nec verbis effari0 nec scripturis poterunt1* conprehendi; cum
ipse Salvator mundi ab illo rudis saeculi exordio patriarchis se praestat videriR, pro-
phetis adnuntiari, ad extremum" semper virginis intacteeque Mariae dignatur utero 5
suscipi, et praepotens inmortalisque Creator mortalis carnis patitur amictu' vestiri,
mortem pro hominis peccato mortui reparationem adire victorque resurgere. Qui nos
gravium facinorum spiculis sauciatos ac latronum insidiantium vulneribus adfectos, in-
fuso mero k oleique liquore, ad stabulum medicinae caelestis, id est eclesiae sanetae
dogma, perduxit. Qui nos exemplis sanctorum vivere incessabili praeceptionis suae io
munire 1 cohortatur, nobisque non modo viros, sed etiam ipsum inferiorem sexum, non
segniter, sed viriüter agonizantem, praebet exemplum. Qui non solum viris legitime
decertantibus, verum etiam feminis in his proeliis faborabiliter"1 desudantibus siderea
regna partieipat; sicut nunc beata Monigundis", quae, relicto genitale solo 0 , tamquam
regina prudens', quae audire sapientiam SalamonisP adivif, ita haec beati Martiniis
basilicam, ut eius miracula cotidianis indulta momentis miraretur, expetüt, hauriretque r
de fönte sacerdotali*, quo possit aditum nemoris 1 paradisiaci recludere.
(1.) Igitur beatissima Monigundis, Carnotenae* urbis indigena, parentum ad votum
copulate coniugio, duas filias habuit, super quibus valde gavisa laetabatur, dicens, quia:
'Propagavit Deus generationem meam, ut mihi duae filiae nascerentur'. Sed hoc mun- 20
diale gaudium praevenit" saeculi huius amaritudo, dum puellae modica febre pulsatae,
metam naturae debitum r concluserunt. Ex hoc genetrix maeste* deplorans orbatamque*
se lugens, non diebus, non? noctibus a fletu cessabat, quam non vir 1 , non amicus, non
ullns propinquorum poterat consolari. Tandemquo in sc conversa, ait: 'Si nullam con-
solationem de obitu filiarum capio, vereor, ne ob hoc laedam dominum meum lesum 25
Christum. Sed nunc haec lamenta relinquens, cum* beato lob consolata decantem:
lob 1,21. Dominus dedit, Dominus abstulit. Quomodo Domino placuit, ita factum est0; sit nomen
Domini benedictum'. Et haec dicens, exuta veste lucubri, iussit, sibi cellulam parvulam
praeparari, in qua unam tontummodo fenestellulam °, per quam modicum lumen possit
cernere, praeeepit aptari; ibique, contemptu 0 * mundi ambitu, spreto viri consortio, soli 30
Deo, in quo erat confisa, vacabat, fundens orationem d pro suis populisque e delictis,
habens puellulam unam, cuius ei famulatu ministrabatur ea f quae necessitas exigebatR.
Accipiebat etiam et farinam hordeaciam infusosque" limphis cineres', ac diligenter
colans, ex ea k aqua mixturam massae conficiebat, formatosque proprüs manibus panes
et 1 ipsa coquens, post longa ieiunia" 1 reficiebatur; reliquum domus suae cibum paupe- 35
Cnp. XIX. la. 16. 2. 4.

Cap. XIX. a) OJB. In. 6. 2. b) OJB. 4. c) Monigundae 2. d) Insigna 16, corr. JB. al.;
I. d. b. c. OJB. 4, ubi Quanta pro quae. e) effera 2, COJT. • f) potuerunt la. g) videre — ad-
nuntiare 4. h) se add. 4. i) amictum mortem 4. k) meri 4. 1) sie la. 6. 2. m) faboraliter la.
n) Moneg. 2; Muneg., infra Moneg. 4. o) sola (corr. solo la) täq (tamq: 2) la. 2. p) Saloin. 2. 4. 40
q) audivit In. 2 (corr.). r) aquam add. 4. s) s. q. p. a. OJB. 4, «6» lacuna signo indicatur.
t) mem. 16, corr. u) pv. 16, corr. v) debitam (16. 4). w) mesto 2, corr. JB. al. x) :::orb. 4.
y) nec la. z) v. n. JB. al. superscr. 2. a) bis scr., sed con: 4. b) superscr. 2. c) fenestel-
lam In, corr. JB. al. c*) sie la. b. 2. d) oratione (s JB. al. add.) lb. e) populique 4. f) aquae
n. 4. g) exiebat 2, COJT. JB. al.; om. 4. h) infusoque (In. 4). i) cinere (4). k) post ea ras. 45
qua 16; aqua la. 1) ac 4. m) ieiuna l a , corr. JB. al.
1) Regina Saba; cf. 3. Reg. 10, 1 ; Mir. S. Mart. I, 1 2 . de Ultrogotho. 2) Cf. Gl.
Conf. c, 2 4 - Apud ipsam vero urbem Turonicam beata Monigundis obiit. Fuit autem ex
Carnotino territurio.
ribus dispensabat. Factum est autem quodam die, ut memorate puella, quae ei con-
sueverat famulari, — et credo inimici* astu seducta, cui" semper bonis iniurias 0 inrogare
mos est, — se ab eius famulatu subtraheret, dicens: 'Non potero ego cum haec d domina
permauere, quae in tali abstenentia commoratur, sed potius uter saeculum" ac cibum
5 potumque in abundantia sumam'. Quintus enim iam fluxerat abscessionis f eius dies,
quod haec religiosa neque farinam consuetam neque aquam acceperatR; sed perstabat"
inmobilis et fixa manens in Christo, in quo quisque locatus, nec venti 1 turbine nec
fluctuum inpulsione dilabitur; nec sibi illa de mortali eibo vitam, sed de verbo Dei, sicut
scriptum est', putabat k inferri, commemorans illud Sapientiae 1 Salamoniacae m prover-
10 bium, quia: Non necabit Dominus fame" animam iusti, et illud, quia: Iustus ex fide Prov. io,s.
vivit. Sed quoniam corpus humanuni absque aesu terreno sustentari non 0 quaeit, pro- " '
strata in oratione, petiit, ut, qui manna populo esurienti de caelo lymphasque sitienti "i^*^ -
produxit e saxoP, ipse quoque aümentum, quo parumper corpusculum fessum conforte- of'N.u1n1-
retur, dignaretur indulgere. Protinusque in eius oratione nix", caelo deeidua humum'
15 operuit. Quod illa cum gratiarum actione cernens, educto manu per fenestram, quod
circa parietem erat, ex ipsa nive coüegit, de qua aquam expraemens, panem solite*
formavit, quod usque 1 ad alios quinque dies victom corporeum ministravit. Habebat
enim contiguum cellulae parvulum" viridiarium; in eo T enim pro quadam relevatione*
prodere erat solita. In quo x ingressa, dum? intuens herbas 1 loci deambulans, mulier
20 eam", quae triticum supra tectum suum siccare posuerat, quasi de" eminentiori loco,
curia obpleta 0 mundanis, inportunae*1 prospexit, moxque oculis e clausis, lumen f caruit.
Cognoscens autem reatum suum, ad eam accedit, remque, ut gesta fuerat, pandens.
At illa deieciens se in orationem, ait: 'Vae mihi, quiR pro parvitatis meae persona
peccatrice aliorum clausi sunt oculi', et consummata oratione, inposuit manum mulieri.
25 Confestim autem, ut signum crucis expressit, mulier visum reeepit. Homo ex pago
illo, qui olim auditum perdiderat, ad hanc cellulam devotus" advenit, pro quo depre-
cati sunt parentes eius, ut ei manus haec benedicte dignaretur inponere. Sed iüa in-
dignam se proclamans, per quam Christus operare dignaretur, solo prostrata et quasi
ipsa dominicorum pedum vestigia lambens, humüiter pro eo divinam 1 clementiam sup-
30 plicavit k ; illaque adhuc solo decumbente, aures surdi 1 apertoe sunt, redütque m ad
domum propriam, maerore ablato", cum gaudio.
(2.) His signis glorificate inter parentes, ne vanae gloriae lapsum ineurreret,
sancti Martini antestitis basilicam', relicto coniuge cum familia vel omni ° domo sua,
fideliter expetivit. Cumque iter coeptum carperet, venit ad vicum urbis ToronicaeP
85 Cap. XIX. la. 16. 2. 4.

Cap. XIX. a) inimici: (ras. a) astutia 16. b) bis scr., sed corr. 2. c) iniuriam 4.
d) ha:c 16; hac (2); OJB. 4. e) sro 4. f) d. a. e. 4. g) aeeipiebat 4. h) pstaba' corr. m. al.
pstaba' 2. i) ventri l a (con:). b; extr. i JB. al. in litura scr. 2. k) optabat 4. 1) Sapientiam 2, corr.
m) Salamonice 16; Salomoniacae 2. 4. n) JB. al. in marg. suppl. 4. o) nqu(it JB. al. in litura scr.)
40 16; non qu(ivit JB. al. in litura scr.) 2; nequit 4. p) saxa In, corr. m. al. q) de add. ( l a ) . r) hu-
manuni l a , corr. s) solito (16). t) quousque (16. 2). u) parvum 4. v) id 4. w) reve-
latione 16; procedere 16. 2 (e corr. prodere); prodire 4. x) quod egressa 4. y) OJB. (16). z) her-
bulas 1. deambularet 4. a) mulierö:: IJ l a . b) deminentiori 4, corr. JB. al. c) c. :::::: m., JB. al.
oppleta in marg. suppl. 2. d) oportune In, corr. JB. al. e) Us JB. al. in marg. suppl. 4. f) lumine
45 2 (e corr.). 4. g) quid 4. h) duotus 16, corr. JB. al. i) post d. 8 litt. ras. 2. k) supplicat
ut 16, corr. JB. al. \) surde 4. m) Reditque 16, corr. JB. al. n) ablata In. o) omnia, ras. & lb.
p) sie semper lb.
1) Deut. 8, 3; Matth. 4, 4. 2) Cf. Gl. Conf. c. 2 4 : Quae relinquens tam patriam

quam parentes, ad hoc tantum Turonus expetüt, ut orationi vacaret.
288 . GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER VITAE PATRUM.
cui nomen est Evena', in quo beati Medardi Sessionici* confessoris reliquiae" conte-
ion.7. nentur, cuius et vigiliae ea nocte celebrabantur 0 ; in d quibus illa adtente exeubans in
orationem °, hora debita cum reliquo populo ad missarum accessit solemnia. Quae dum
a sacerdotibus Dei celebrantur, advenit quaedam puella, pusulae malae veneno conflata,
proceditque ad pedes eius, dicens: 'Subveni mihi, quia mors1* iniqua vitam conatur 5
eripere'. At illa moreR soüto in oratione prostrata, suggessit" pro ea Deo omnium
creatori, ereetaque 1 signum crucis inposuit. Sicque in quattuor partibus vulnus exere-
pans, puellam, pure k decurrente, mors inportuna reliquid. Post haec ad basilicam
sancti Martini Monegundis beata 1 pervenit, ibique prostrata coram sepulchro, gratias
agens, quod tumulum sanctum oculis proprüs contemplare meruerat m , in cellulam" par- 10
vulam consistens, cotidie orationi ac ieiuniis vigiliisque vacabat. Sed nec ille locus ab
eius virtute fuit inglorius. Nam viduae cuiusdam filia manus contraetas detulit, quae
ut exorate signum salutis inposuit 0 , manibus suis digitos puellae contreetare coepit,
extensis digitis nervisque directis, volas laxavit incolomes. Dum autem haec agerentur,
audita vir ille famaP beatae, convocans amicos vicinosque suos, pergit post eam et0- 15
reducit ad propria et eam in ceüula1- in qua prius habitaverat intromisit. At illa non
cessabat ab opere quod consueverat*, sed exercebatur in ieiuniis obsecrationibusque, ut
tandem locum in quo habitare desiderabat possit adquaerere. Inchoat iterum iter deside-
ratum, inplorans beati Martini auxilium, ut qui dederat desiderium tribueret et effectum.
Pervenit 1 ad basilicam, revertitur in cellula" illa in qua prius fuerat commorata; ex so
hoc perstetit inconeussa nec est amplius a viro v quaesita. Ibique paucas collegens
monachas, cum fide integra et oratione degebat, non sumens panem nisi hordiacium, non
vinum nisi parumper in diebus festis, et hoc ipsum nimio latice temperatum; nullum*
habens Stratum feni paleaeque" mollimen T , nisi tantum illud quod intextis iunci virgulis
fieri solet, quas vulgo mattes* vocant; hoc superponens formulae*, hoc solo* super- 25
sternens; hoc erat cotidianum scamnum, hocculcita*, hoc plumella, hoc erat stragulum,
hoc omnis" lectuli necessitudo; sie docens easdem facere quas secum adseivit. Ibique
in Dei° laudibus degens, multis infirmis, oratione facta, salutaria d inpertiebat medi-
camenta.
(3.) Mulier quaedam filiam suam exhibuit vulneribus plenam, et, ut quidam so
vocant 0 , potae* haec causa genuerat. Tunc illa, facto oratione, salivam 1 ex ore susci-
piens, vulnera saeva * perunexit" puellamque reddidit sanam, opitulante eius virtute,
cf.io»n.»,6. qui caeci nati oculos sputo formavit. Puer vero loci incola' maleficium in potione
Cap. XIX. la. 16. 2. 4.
Cap. XIX. a) Suess. (4). b) reliq; 16, corr. JB. al. c) celebrantur COJT. JB. al. celebra- 35
batur 16; celebraba"tur 2. d) in — D . celebrantur OJB. 16. e) oratione 4. f) m. i. om. l o . 6.
g) ore 2, COJT. h) sit suppl. 2. i) egroteque 4. k) pustula 4 ; glossema pus, puris sanies JB. al.
marg. add. 2. 1) beat: 16, corr. m. al. m) meruerit 4. n) cellula parvula 4. o) ac add. 4.
p) fama 16, corr. q) OJB. 4. r) cellulam ( l a . 4). s) con JB. al. suppl. lb; consuerat 2, COJT.
t) perveniendi (16) et JB. al. corr. la. u) cellulam illam 4. v) suo add. (16). w) Nullam h. in 40
strato 4. x) palleque l a ; paleque 16, corr. m. al. y) mollie corr. mollitiem 4. z) solum 16.
a) sie la. 6. 2. b) omnes 16. c) I. D. 2. d) salvatoria 16, corr. JB. al. e) vocat pote hoc 4.
f) saluam 4, corr. JB. al. g) va JB. al. suppl. 16. h) peruxit 2, corr. i) in loca 16, corr.
1) Esvres (Indre-et- Loire, arr. Tours, cant. Montbazon), ut Mabille primus vidit; cf.
Longnon p. 273. Basilicam, quae etiamnum S. Medardo dicata est, S. Perpetuus Evenae con- 45
struxit; cf. H. Fr. X, 3 1 . 2) Mattam ledum monachis adsignat S. Benedidus et ceteri vitae
monasticae patres. R. 3) •'. e. formula ledi, sponda; cf. Gl. Conf. c. 9 0 : F o r m u l a m h a b e n s ,
in q u a g e n u a , cum necessitas c o g e r e t , deflectebat. 4) Puta, Gall. 'pute', meretrix, scortum;
cf. Ducange ed. Henschel V, p. 525.
libavit, de quo medificatus 8 -', ut adserunt, serpentes generati in interaneis pueri magnum
dolorem suis morsibus excitabant, ita ut nulla quiescendi mora vel in modicum momen-
tum indulgeretur. Sed neque cibum aut potum capere potest"; et si post diu aüquid
accipiebat 0 , protinus reieciebat. Qui adduetus ad beatam feminam, petiit se eius
& virtutibus mundari. Cumque üla reclamaret, indignam se esse, quae haec agere possit d ,
inplicita precatu parentum, ventrem pueri palpat et palma demuleet; sensitque, ibi
anguium venenatorum e nequitiam latitore. Tunc accepto 1 pampini viridis folio*, saüva
linivitR, fixitque" super eum' crucis beatae signaculum. Quod ponens super alvum
iuvenuü k , dolore paululum sedato, obdormivit in scamnum 1 , qui olim, doloribus in-
10 sistentibus, caruerat somnum"1. Post unius vero horae momentum consurgens, ad pur-
gandum ventrem egressus, pestiferae generationis germen effudit, gratiasque" referens 0
ancillae Dei, sanus abscessit. Alius vero puer paralysiP aegritudine contractus, ante
eam inter manus dilatus est aliorum, deprecans a beata sanari. At illa in oratione
prostrata, precem pro eo fudit ad Dominum; consummata vero oratione, consurgens,
15 adprehensam i manum pueri, erexit eum, sospitemque abire permisit. Mulier erat caeca,
quae adduete ad eam, deprecata est, ut ei manus inponeret. At iüa respondit: 'Quid
vobis et mihi, homines r Dei? Nonne sanctus Martinus hic habitat, qui cotidie inlustrium
virtutum opere* refulget? Illuc accedite 1 , ibi obsecramini", ut ipse vos visitare digne-
tur. Nam ego peccatrix quid faciam?' Illa vero in sua petitione perdurans, aiebat:
20 'Deus per omnes timentes nomen suum cotidie opus v exercet egregium; ideoque sup-
plex a d * te confugio, cui praestita est Divinitatis* gratia curationumy. Tunc commote
Dei famula, luminibus sepultis manus inposuit, statimque reseratis cataractis 2 , mundum
lato patentem quae* fuerat caeca prospexit. Multisque etiam inerguminis ad eam in-
gressis, ut manus inposuit, fugato hoste ncquam, sospitotem restituit; nec morabantur"
25 ex his curari, quos ad se sancta permisit 0 accedere.
(4.) Iam enim tempus vocationis eius adpropinquabat, et defessa corpori d solve-
batur. Quod cum viderent sanctimoniales, quas secum habebat, flebant valde, dicentes:
'Et cui nos, mater sancta, relinques 0 - 3 ? Vel cui conmendas filias, quas in [hoc1] loco proR
Dei intuitu congregasti?' At illa parumper lacrimans", ait: 'Si pacem sanetificationem-
so que 1 sequamini, Deus erit protectio vestra, habebitisque k sanctum Martinum antestitem
pastorem magnum. Nam et ego non discedam a vobis, sed invocato adero in medio
caritatis vestrae'. At illae' rogabant, dicentes: 'Venturi sunt multi infirmi ad nos, flagi-
tantes benedictionem a te accipere; et quid faciemus, cum te non viderint esse super-
8titem? Confusae enim eos foris m emittimus, cum tuam faciem non contemplamur".
S5 Cap. XIX. la. lb. 2. 4.

Cap. XIX. a) mediBcatum 4. b) poterat e corr. JB. al. 1 6 ; potis erat 4. c) ci JB. al.
suppl. lb; acciperet 4. d) posset 2. 4. e) venatorum 16, corr. f) aeeepta l a . g) linuit 16,
corr. JB. al. h) finxitque (4). i) illud 4. k) iuvenis 4. 1) scamno (16. 4). m) somno 4.
n) gratesque 4. o) refens 4, corr. JB. al. p) paralysis 2 (e con: JB. al.). 4. q) apprehensa manu 4.
40 r) OJB. 4. 8) sie 16. 4 ; opera refulget ( l a ) ; ope refulget 2. t) accendite 16, corr. u) obsecrate, er in
litura JB. al. scr. 4. v) e. o. 4 ; exerce::: corr. JB. al. exercet l a . w) a 2, corr. m. al. x) divinitur 4.
y) curationis 4. z) OJB. 4. a) q. l a , corr. m. al.; qui 16, COJT. JB. al.; que, sed e JB. al. in litura scr. 2.
b) morabatur 16. c) permisseist 4. d) corpore 4. e) relinqnis (16. 4). f) OJB. l a . 6. 2.
g) p 16, corr. JB. al.; p e corr. JB. al. 2. h) lacrimis 4. i) icimoniamque 2, in marg. corr.
45 k) habetisque 4. 1) At tille 16. m) foras (16); emittemus 2. 4. n) contemplamus 4, corr.
1) i. e. venenatus; cf, H, Fr, IV, 2 5 : veninum in potu maedifieavit; ib. c. 4 1 : unde

factum est, ut unum ex famulis coneupiscens, virum veninu medificaret; Mir, S. Mart. Praef.
2) Cf. Gl. Conf. c. 2 4 : collegens folia cuiuslibet holeris aut pomi, saliva inlinebat, faciens-
que crucem super ulcus, inpouebat folium. 3) Cf. Gl. Conf. c. 1 0 4 : Cui nos orfanos mater
so (sdl. S. Radegundis) relinques? Cui nos desolatas conmendas?
Rogamus enim", ut, quia haec ab oculis nostris absconditur, u t b saltim digneris oleum
salemque benedicere, de quo possemus c aegrotis benedictionem flagitantibus ministrare'.
Tunc illa, benedicto oleo ac sale d , tradidit eis, qua e suscipientes, diligentissime serva-
verunt. Sicque beatissima obiit in pace 1 , et sepulta est in ipsa ceüula 1 , multis se in
posterum' virtutibus' repraesentans. Nam de memorato benedictioneR multi post eius 5
transitum aegroti incolomes11 beneficia sunt experti. Bosonis' denique diaconi k pes
unus a pusula 1 mala conflaverat, ita ut gressum facere non valeret, deportatusque ad
eius tumulum, orationem fudit. Pueüae vero aeeipientes ex oleo memorato, quem1"
sancta" reliquerat, posuerunt super pedem eius °; extemplo, erumpente vulnere, defluente
veneno, sanatus est. Caecus quidam adduetus ad eius tumulum, in oratione prosterni- i°
tur. Inruente autem sopore, obdormivit, apparuitque ei beataP, dicens: 'Indignam qui-
dem me iudico exaequari sanctis, sed tamen unius hic oculii reeipies lumen; deinceps
autem propera quantotius1" ad pedes beati Martini" et prosternere in conpunetione
animi coram eo. Ipse enim tibi restituit 1 alterius oculi visionem'. Expergefactus homo,
unius oculi" reeepto lumine, abiit quo iussio inpulit imperantis; ibique iterum obsecrans i»
beati confessoris virtute, depulsa caeci T oculi nocte, videns abscessit. Mutes etiam ad
hoc* beatae tumulum prostratus oceubuit 1 , qui in tantum fide conpunetus est, ut rivis
lacrimarum cellulae inficeret y pavimentum. Qui consurgens, absoluta lingua virtute
divina, regressus est. Alius denique mutus veniens 1 , in oratione decumbens, corde tan-
tum inplorabat" et non voce solubili beatae feminae auxilium, in cuius ore de memo- 20
rata benedictione parte infusa, erumpente sanguine mixte cum pure, vocis officium"
meruit adipisci. Frigoriticus accedens ad hoc monumentum, pallam tegentem" attegit,
restineta contagionis febre, convaluit. Contractus vero Marcus nomine manibus depor-
tatus aliorum d ad sepulchrum beatae, [ibi°] orationem 1 diutissime fudit. Hora autem nona
pedibus proprüs stetit, domique R regressus est. Leodinus puer cum in vaütudine " gravi 25
inruens quarto aegrotaret' mense et non solum gressum, verum etiam eiborum usum,
insistente febre nimia, perdidisset, ad eius deportatus sepulchrum praemortuus, aeeepta
salute, surrexit e tumulo redivivus. Quid de k frigoriticis reliquis loquar, cum plerisque
hoc fuit beneficium remedii, cum paüam turauli sunt fideliter osculati? Quid etiam de
Cap. XIX. In. 16. 2. 4. SC

Cap. XIX. a) igitur 4. b) a. saltem 2. c) possimus (2. 4). d) sale:, ras. s 16.
e) sie 16; qua I n ; quae 2. 4. f) posterium, corr. 16. 4. g) benectione 4. h) incolumitatis (4).
i) Basonis 4. k) diaconus 2, corr. 1) pusilla 2, corr. m) quod 4. n) scf 16, corr.; SCö 4.
o) et add. (4). p) scä 2. q) oculis respicies 16, corr. JB. al. r) quam totius 2. si Martyni 4.
t) restituet 4. u) oculo In, corr. JB. al. v) caecitate, ras. täte 2. w) huc 16 (corr. hunc). 4. 35
x) aceubuit 4. y) inficerat pavimento 16, corr. JB. al. z) et add. 4. a) et n. v. s. b. f. a. i. 4.
b) officio 2, corr. c) tegente 4. d) a. ante dep. in marg. suppl. 2. e) OJB. In. 6. 2. f) d. f.
o. 2. g) domumque 4. h) valitudem gravem 4. i) aegrotasset 2. k) refrig. 16, corr. JB. al.
1) Ex §. 2 . liquet, Monegundis tempore S. Medardum iam mortuum fuisse. Itaque post

a. bbl (cf. Gl. Conf. c. 93) Monegundis trandit, quam Ruinart circa a. 5 7 0 . obiisse vult. 40
Colitur die 2. lulii. 2) Sepulta est in eccleda S. Petri Puellaris (Saint - Pierre le Puellier
prope basilicam S. Martini), ubi dus sacrae exuviae in theca prdiosa servatae sunt ad a. 1 5 6 2 ,
quo Calviniani eam diripuerunt. Pleraque tamen dus ossa incendium evasere, quae semiusta cum
eiusdem sanetae capülis in terra absconsa sunt; ibique latuere ad a. 1 6 5 7 , quo die nona
lulii levata fuerunt e terra et fidelium venerotioni exposita. R. Sed Mabille probavit, mona- 45
sterium S, Monegundis, quod etiam a. 1 0 2 2 . commemoratur, aliud fuisse ac S, Petri Puellaris,
quam sententiam Longnon p. 2 5 6 . ita cum Ruinartiana conciliavit, ut ambo monasteria postea in
unum coada esse censeret. 3 ) De quibus Gregorius Gl. Conf. c. 2 4 . egit: Sed quoniam
multa ex his in libro, quem de eius vita conscripsimus, memoravimus, quae deinceps gesta
sunt, tacere nequivimus. 60
inerguminis? Qui adducti ad ceUulam beatae, cum limen sanctum fuerint" ingressi,
integrae menti restituuntur; nec moratur larva egredi" e° corpore, cum sanetae huius
senserit adesse virtutem, operante hoc domino nostro Iesu Christo, qui timentibus nomen
suum praemia largitur aeterna.
5 [FINIT d DE SANCTAE MONEQUNDAE VIRTUTIBUS].
XX. INCIPIT» DE SANCTO" LEOBARDO 0 RECLAUSO.

Eclesia fidelis aedificatur, quotienscumque sanctorum gesta devotissime replecan-
ter; et licet de his teneat maximum gaudium, quod hi qui ab initio aetatis religiosam
vitam ducentes pervenire meruerunt perfectionis ad portum, tamen et de his, Domino
10 iubente, laetatur, quod d conversi a saeculo opus inchoatum valuerunt perducere, divina
opitulante misericordia, ad effectum*.
(1.) Igitur beatissimus Leobardus Arverni 1 territurü indigenaR fuit, genere qui-
dem non senatorio, ingenuo tamen, qui ab initio Deum in pectore tenens", cum non
floreret nateübus, gloriosis meritis praefulgebat. Qui tempore debito cum reÜquis pueris
15 ad scolam missus, quaepiam de psalmis memoriae conmendavit, et nesciens se clericum
esse' futurum, iam ad dominicum parabatur innocens ministerium. Sed cum ad legiti-
mam k pervenisset aetatem, cogentibus iuxta consuetudinem humanam parentibus, ut
arram puellae, quasi uxorem aeeepturus, daret, inpelütur. Illo quoque respuente, ait
pater: 'Cur, dulcissime fili, voluntatem paternam respuis 1 nec iungere" 1 vis conubio, ut
20 semen excites nostro de" genere saecuüs sequentibus profuturum? Casso enim labore
exercemur 0 ad operandum, si possessor deerit ad fruendum. Vel cur inplemus domum
opibus 1 , si de genere nostro non processerit qui utatur? Quid maneipia dato pretio
nostris ditionibus subiugamus, si rursum alienis debent dominationibus subiacere? Ob-
oedireP filiis". voci parentem, Scripturae* testen t u r r divinae; et tu cum inoboediens
25 esse' parentibus probaris, vide, ne te caelestibus eruere nequeas ab offensis'. Haec
patre loquente, licet haberet alium filium, facile tamen tali aetatulae persuasit 1 voluntati
propriae contraire. Denique, dato sponsae anulo, porregit osculum, praebet" calciamen-
tum s , caelebrat" sponsaliae* diem festum. Interea genitor*, genetrix mortis somno
sopiti migraverunt a saeculo, vitae praesentis curriculo iam peractoy. Hic vero, cum
30 germano tempore luctus expleto, oneratus 1 donis nuptialibus, fratris pergit ad domum;
quem in tantum repperit vino madidum, ut nec cognosceret nec reeiperet propria in
domo germanum. Ille vero suspirans et lacrimans, secessit in partem et" venit ad
tugurium, in quo fenum fuerat adgregatum, ibique conligato" praebens equiti pabulum,
deeubuit super fenum ad quiescendum. Expergefactus autem media nocte, surgit de
35 stratu suo, erectisque ad caelum manibus, gratias agere coepit omnipotenti Deo, quod
esset, quod viveret, quod aleretur donis eius, et alia huiuscemodi prosecutus. Cum
suspiria longa protraheret atque lacrimis crebris genas ubertim * rigaret, Deus omnipotens,
Capp. XIX. XX. la. 16. 2. 4.
Cap. XIX. a) fuerit 4. b) aegritudo 2, corr. c) e 16, corr.; a 4. d) sie 4.
40 Cap. XX. a) OJB. l a . 6. 2. b) OJB. 4. c) LEUPARDO 4. d) qui 4. e) perfectum 4.
f) Averni 4. g) indigna 16, corr. JB. al. h) retinens 4. i) f. e. ad 2. k) legifc:mam In.
1) respues In. m) iungi 4. n) de ante n. JB. al. superscr. 2. o) er JB. al, suppl. Ib. p) ob-
audire 4. q) fili voce (corr. voci) 16; filios 2. r) testatur l a , corr. JB. al.; d. t. 16. 2. s) p. e. 2.
t) p s . 2, corr. U) pb:uit, ras. e 4 ; c. p. 2. v) cebrat 16, corr. m. al. w) spontale corr.
45 JB. al. sponsalem 16; sponsalium 4. x) et add. 2; genitrixque 4. y) expleto tn marg. corr. per-
acto 2. z) honoratus 4. a) OJB. l a . 6. b) conligatum 2.
1) Cf. Fredegundis plandus, H. Fr. V, 3 4 . 2) Eph. 6, 1. 3) Ita diam S. Venan-

tius sponsae 'cum poculis frequentibus etiam calciamenta deferebat'; cf. supra c. XVI, 1. 4) Cf.
Mir. S. Mart. IV, 30.
94*
''j*0™' qui ülos quos praescivit et praedestinavit conformes fieri" imaginis Fiüi sui, conpunxit
cor eius, ut, relicto saeculo, manciparetur ad cultum divinum.
(2.) Tunc ille quasi iam sacerdos" animae suae, praedicare sibi 0 ipsi d exorsus
est, dicens: 'Quid agis, anima? Quid in ambiguo suspensa teneris? Vanum est enim
saeculum, vanae sunt concupiscentiae eius, vana gloria mundi, et ea 0 quae in illo sunt 5
cf.Eccie.1,2. omnia vanitas. Melius est enim reünquere eum f et sequi Dominum, quam ad eius
opera praebere consensum'. Haec effatus, cum diem terris reddere 1 lux diurna coepisset,
ascenso equite, coepit ad hospitium suum reverti. Cumque per viam iam alacris per-
geret, volvere intra se coepit, quid ageret, quo8 abiret. Dixitque: 'Expetem Martini11
beati tumulum, unde procedit virtus altna super infirmos. Credo enim, quod et mihi 10
eius oratio iter reseret ad Deum, qui deprecatus Dominum 1 mortuos reduxit a k tartaro'.
Et sie viam carpens oratione comite, sancti Martini basilicam est ingressus, circa quam
paucis diebus commoratus 1 , transito amne, ad cellulam Maiori"1 monasterio propinquam,
de qua Alaricus quidam" recesserat, devotus accessit; ibique se, proprüs manibus mem-
brana 0 faeiens, ad seribendum aptavit 2 ; ibi P se, ut Scripturas Sanetas inteUegeret ac 15
Davitici carminis*' psalmos, qui dudum excesserant memoriae r , reteneret, exereuit.
Sicque Divinarum Scripturarum lectionibus eruditus, cognovit, verum esse, quod ei
Dominus prius inspiravit in corde. Sed, ne haec cuique fabulosa videantur quae retu-
limus, fester Deum', quia 1 ab ipsius" benedicti haec v ore cognovi"*. At* vero, inter-
posito pauci temporis spatio, humilem x se tantumque praebuit, ut honoraretur ab omni- 20
bus, aeeeptoque sarculo, cellulam, in quay ingressus fuerat, ineidens lapidem, ampliavit.
In qua ceüula delectobatur ieiuniis, orationi 1 , psallentio, lectioni", nec" umquam a divinis
offieiis et oratione cessabat; scribebat interdum, ut se a cogitationibus noxiis discuteret 0 .
(3.) Interea, ut se temptator manifestaret Dei servis semper inimicum esse ac
invidum d , cum aüquid e de ülius monacholi 1 ütem quandam« cum vicinis habuisset, in- 25
misit ei cogitationem h , ut, relicto ceüula illa, ad aliam transmigraret. Cumque ibi 1 ad
orationem soliti k evenissemus, dolum nobis veneni crassantis aperuit. Ego vero suspirans
non minimo dolore, increpare hominem 1 coepi, asserens diaboli [haec m ] esse caliditatem;
librosque et vita" patrum» ac institutione 0 monaehorum, vel qualesP qui recluduntur
esse debeant, vel cumi quali cautela monachis vivere oporteat, abscedens ab eo, direxi. 30
Quibus relictis r , non solum cogitationem pravam* a se discussit, verum etiam tantum
sensum acumine erudivit, ut miraretur 1 faeundia elocutionis eius. Erat enim dulcis
alloquio, blandus hortete, eratque ei soüicitudo pro populis, inquesitio pro regibus,
Cap. XX. la. lb. 2. 4.

Cap. XX. a) F . s. f. i. corr. i. F . s. f. 2. b) custosque add. edd. c) in marg. suppl. la. 35
d) ipse 4. e) omnia pro ea 2. f) illud 4. g) quod haberet 4. h) b. M. 2. i) Dia 16. 4.
k) e 4. 1) cömorat 16, COJT. JB. al. m) Maiori: In. n) quidem (4). o) membranas 4. p) ipse ut 4.
q) p. c. 2. r) memoria 4. s) OJB. 4. t) quo 4. u) ip JB. al. suppl. lb. v) 0. c. h. 2.
v*) liber desinit 3a. w) Ut l a . 6; Qui 4. x) talem 4. y) quam (2). z) orationibus 4. a) lectione 4.
b) ne 16, 'corr. JB. al. c) discutere quiverit 4. d) invid:um, ras. i 4. e) ali^ 16; aliquis 4. 40
f) monachuli COJT. JB. al. monachis 16 ; monachis 4. g) JB. al. superscr. lb. h) cog:it., ras. n 16.
i) ad 0. i. 4. k) solitie venissein corr. JB. al. solito venissemus 16; solite venissemus 4. 1) c.
h. 16. 2. m) OJB. l a . 6. 2. n) vitas 4. o) institutiones 4. p) qualescumque recl. 2. q) 6»g
scr., sed corr. lb. r) sie la. 4. s) parvam corr. pravam l a . 6. t) m. faeundiae loc. l a . 6. 2 ;
mirarer faeundiam elocutionis 4. 45
1) R e d u c i t a u r o r a diem Verg. Georg. I, 2 4 9 , Refert sol diem ib. 4 5 8 . 2) Id S. Mar-

tinus monachis Maioris - Monasterii praeeeperat; cf. Severi V. S. Mart. c. 1 0 : A r s ibi, exceptis
scriptoribus, nulla h a b e b a t u r , cui t a m e n operi minor a e t a s d e p u t a b a t u r ; maiores orationi vaca-
bant. 3) Sunt Rufini Vitae Patrum et Cassiani libri 12. De coenobiorum institutis (Migne,
Patr, lat. tom. XLIX, 1, p. b4) 50
oratio assidua pro omnibus eclesiasticis Deum" timentibus. Verum non ille, ut quidam',
dimissis capillorum flagellis aut barbarum dimissione plaudebat, sed certo tempore
capülum" tondebat et barbam. In qua cellula viginti et duos annos in hoc opere de-
gens, tanta Domini gratia 0 confortotus est, ut, pusutis malis saübam d oris sui perunctis,
5 vim veneni saevientis obpraemeret, frigoriticis vero e , poculum vini caractere1* crucis
beatae sanctificatum, frigorems accedentem aestumque restinxit 11 ; non inmerito discutiens
incommodas' febres ab aliis, qui in se extinxerat incentiva criminis noxiaüs. Quodam k
autem tempore 1 caecus ad eum veniens, aerumnam doloris sui humiliter inplorabat ac
deposcebat, ut tactu dexterae suae sanctus lumina clausa palparet. Quod"1 ille diutis-
10 sime rennuens, tandem fletibus hominis" victus, misericordia motus, cum per triduum
pro eo orationem ° fudisset ad Dominum, quarta die inponens manum super oculos eius,
ait: 'Domine omnipotens, filiusP unigenite Dei patris, qui cum eo ac Spiritu sancto
regnas in saecula, qui homini a nativitate caeco reddidisti i lucem beati oris ab sputo, cf.ioan. 9 6.
tu redde huic famulo tuo luminis visum, ut cognoscat, quia tu es Dominus omnipotens'.
is Et haec dicens, ut crucem super oculos caeci depixit, mox pulsis tenebris, lucem de
praesenti restituit. Huius virtutis testimonio1- Eustachius abba a adstipulator adsis it s .
(4.) Denique hic de labore lapidis submontani, quem assiduae caedebat, < on-
fractus1, ieiunii austeritate confectus, orationi" indeficienti corroboratus, coepit paulatim
corporis infirmitate distitui. Quadam autem die, dum nimium fessus haberetur, nos ad
xo se vocari praecepit. Ad quem accedentes, postquam funeris sui necessitate v deflevit,
euglogias a nobis peccatoribus flagitavit. Quibus acceptis, austo mero, ait: 'Tempus
meum iam impletur, iubente Domino, ut me ab huius corporis vinculis iubeat relaxari,
sed adhuc paucis* diebus erit spatium. Verumtamen ante diem sanctum paschae
vocandus ero'. O beatum virum, qui sie servivit Creatori omnium, ut suum obitum
25 revelatione divina cognosceret! Erat enim mensis decimus, quando haec est effatus.
Duodecimo autem mense 3 coepit iterum graviter aegrotore. Advenit dies dominica,
vocat ministrum suum et ait: 'Praepara quiddam cibi, quod aeeipiam, quia valde de-
fessum me sentio'. Illo quoque respondente: 'Praesto est, domine', ait ad eum: 'Egre-
dere foris 1 et aspice, si iam, celebratey solemnia, populus de missis 1 egreditur'. Hoc
30 autem dicebat, non quod cibum capere vellet, sed ut transitu * suo nullus testis adesset.
Quo egrediente et revertente, cum ingressus fuisset cellulam, invenit virum Dei exten-
sum" corpore, clausis oculis, spiritum exalasse. Unde 0 manifestum est, eum ab angelis
Cap. XX. la. lb. 2. 4.

Cap. XX. a) d:fflque (ras n) tim. 2. b) capillo 2, corr. c) misericordia 4. d) saliva 4.
35 e) per add. (16). f) cata|ractere, ras. ta lo. g) frigus accedens 4. ~b) restrinxit 4. i) in-
comoda febris 4. k) Quidam 4, corr. 1) tempt 2. m) quid 16, corr. JB. al. n) humanis 4.
o) oratione 4. p) fili:: I n ; fili 4. q) red|disti 2. r) testimonium 4. s) adstitit 4. t) con-
stractus 4, JB. al. in marg. corr. u) sie la. 2. v) necessitatem (16. 4). w) pacis 16, corr. JB. ni.
x) foras 2. 4. y) celebratis solemnis 4. z) dimissus 4. a) transito I n ; transitus 2 ; transitui 4.
40 b) extenso 4. c) factum add. ( l a ) .
1) Ut S. Martinus, qui vultu despicabilis, veste sordidus, crine deformis erat; cf. Severi
V. S. Mart. c. 9. 2) Maioris Monasterii, ut videtur; cf. Gall. Christ. XIV, p. 1 9 3 .
3) Cum die dominico S. Leobardum, qui die 1 8 . Ianuarü colitur, obiisse Gregorius scripserit,
Cointius a. 5 9 3 , JJ. 1, coniecit, id a. 5 9 3 . contigisse, quo dies 1 8 . Ianuarü re vera dominicus
45 erat. Unde Ruinart, Gregorium duodeeimum mensem Decembrem appellasse censuit. Sed id
h. I. minime admittendum est. Duoderimus mensis Gregorio potius Februarius erat, quare
S. Leobardus eodem vel Martio mense, die dominico ante pascha obiit. Eiusdem autem dies
festus 18. Ianuarü aut translationis aut prorsus fictus, certe emortualis non habendus est.
Annus non constat, sed, postquam Gregorius in Turonensem urbem venit (a. b!3), Leobardum
60 mortuum esse, patet.
294 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER IN GLORIA CONFESSORUM.
susceptum, qui hominis" adesse noluit suum sacer herus 1 ad transitum. Haec cernens
minister ille, elevavit vocem in fletu. Sicque, concurrentibus reüquis fratribus, ablutus b
ac vestimentis dignis indutus, in sepulchro, quod ipse sibi in antedictem 0 cellulam
sculpserat, reconditus est, quem in consortio d sanctorum adscitum, nulli fidelium haberi
reor incertum e . &
INCIPIUNT CAPITULA LIBRI« INb GLORIA CONFESSORUM.

1°. De virtutibus angelorum.
2. De sancto Helario d episcopo Pictavensi e .
3. De sancto Eusebio Virceüins.1* episcopo.
4. De sancto Martino Toronico? episcopo et h sepulchro sancti Catiani. 10
5. De 1 eodem, et de k sepulchro Vitelinae 1 virginis.
6. De lapide, in quo sanctus sedit.
7. De arbore ereeta.
8. D e oratorio Martiniacensis praedii" 1 .
, 9. D e oleo sepulchri. »»
10. De uva" vitis, quam ipse plantavit 0 , et de cera sepulchri.
11. De virtutibus eius Ternoderensibus" ostensis.
12. De monasterio0- eius r in Hispania".
13. De heretico, qui hominem inluminare voluit 1 .
14. D e altercatione heretici cum catholico. 20
15. De Venantio" abbate.
16. De sancto Papola v .
17. De operturio w cuiusdam sepulchri1".
18. De duarum virginum tumulis.
19. Quid x sanctus Eufronius de Charibertoy rege praedixit 1 . »5
20. De dedicatione* oratorii nostri".
21. De sepulchro 0 sancti Sollemnis d .
22. D e Maximo abbate.
2 3 e . D e lohanne reclauso.
24. De1" M o n i g u n d e * religiosa". 30
Cap. XX. In. 16. 2. 4. Index, la. 16. 2. 3. 4.

Cap. XX. a) homines 2 ; hominem 4. b) absolutus 4, m. al. in marg. corr. c) antedieta
cellula 4. d) consorcinm 4. e) Explicit nold. l a ; Af,V add. 2.
Index. a) -|- add. 2; L. OJB. 3. b) IN G. C. om. la. b. 2; in c. gl. 3. c) in 3 et 4
eapita quoque singula inseripta sunt, sed 4 tantum contuli ( = 4*), CUJB in 3 lemmata admodum decurtata 35
tint. d) sie 16. 2 ; Hil. reli. e) OJB. 4*. f) sie l a . 2 ; Vircellinis 16; Vercelensi 3 ; Vercellensi 4 ;
OJB. 4*. g) sie lb; Turonensi 3 ; Tur. reli.; T. e. OJB. 4*. h) et — Catiani OJB. 3. i) De e. et
om. 3. k) OJB. 16. (4'). 1) Vitalenae 3. m) OJB. 3 . n) via 4. o) plantavi 3 ; et — se-
pulchri OJB. 3. 4*; plantat um et ceteris s. 4. p) Tornoderensibus 2; e. in Tornodorensi, OJB. osten-
sis 4 ; v. iuxta Tnodorensibus, OJB. ostensis 4; v. iuxta Ternodorensibus 4*. q) monasteri 4, con. 40
r) sancti Martini pro e. 4*. s) Spania 16; Ispania 3 ; Spaniachris scorum in eandem basilicam 4,
gut chris — b. e titulo 35. inseruit. t) OJB. 3 ; ostensis 4. u) Venatio 2, corr. v) »t'c 16;
Pappola l a . 2; Papula (3); Pabula 4. w) opertario 3. x) De sancto Eufronio et Ch. 3 ; Quod 4*.
y) Cariberto 16; Hariberto 4. 4*. z) om. 2 ; pdix 4. a) dicatione 3 . b) OJB. 3. c) s. in
sanctis 3 . d) Solemnis l a (corr.). 6. 4 ; Solempnis 2. e) titulos 23—25. prima JB. in inf. marg. 46
suppl 2. f) INCD7IT DE SCÄ" MONEGUNDA 4*. g) Moneg. 16. 2; Monag. 3 ; Munegunde 4.
h) religiöse 2, corr.
1) 'Troius heros" Aeneas a Vergilio saepius appellatur; cf. Aen. VI, 5 5 1 ; VIII, 530;
X, 584. 886.
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER IN GLORIA CONFESSORUM. 295
25. De Senoch» abbate.

26. De sancto Symeone" a colomna.
27. De sepulchris 0 prbr. d in basilica sancti Martiaüs*.
28. De miraculis ad f sepulchrum eius factiss*.
* 29. De sancto Stremonio" episcopo Arverno.
30. De eo qui euglogias 1 a sacerdote accepit.
31. De duobus amantibus.
32. De Amabüe k presbitero 1 .
33. De Georgia™ religiosa.
io 34. De sepulchro " effracto0 in basilica sancti Venerandi".
35. De aliis sepulchris sanctorum' in eandem r basilicam.
36. De sancti Venerandi Nepotianique s episcoporum sepulchris 1 .
37. De monacho, quem orantem" abba v spectabat*.
38. De igne, qui a reüquüs sanctorum saepe prorumpit*.
is 39. De visionibus pro patris meiy infirmitate 1 .
40. De sancto Germano Autisiodorensi *.
41. De Helario" Divionense senatore 0 .
42. De sancta Florida et d sancta Paschasia 0 .
43. De sancto Tranquillo1" episcopo.
so 44. De Severino Burdigalinse« episcopo.
45. De Romano eiusdem urbis presbitero".
46. De duobus presbiteris psallentibus.
47. De eclesia Reontiense'.
48. De lustino et Similino presbiteris.
*5 49 k . De sancto Severo presbitero.
50. De lilio1 sepulchri eius.
51. De sepulchris"1 quae elevantur".
52. De sepulchro 0 Theomasti" episcopi.
53. De Lupianoi confessore.
»o 54. De Melanio' Redonensium 8 episcopo.
55. De Victorio Cinomannorum 1 episcopo.
56. De Martino abbate" Sanctonicorum.
57. De Bibiano v eiusdem urbis episcopo.
58. De Troiano w ipsius civitatis episcopo.
85 *) De eo qui loquelam a sacerdote reeepit titulum add. edd.

Index, la. lb. 2. 3. 4.
Index. a) Senoc 2. 3. b) Simeone (16); Symeon ac columina 4 ; Symeon, OJB. a c. 4*.
c) sepulchro 3. d) presbyteri perperam la. 6. 2. 3 ; OJB. 4*. e) OJB. 3 ; Marcialis 4. f) ad s. om. 2;
e. OJB. 3. g) OJB. 2. h) Austremonio Arvernensi 3 ; Str. epö Arün 4; A. om. 4*. i) elogias 4.
40 k) Amabili (3). 1) R i g o m e n s i add. 3. m) Gegoria 4 ; GLORIA 4*. n) se suppl. 2. o) in
ecclesia s. V. e. 3. p) Veneram 4; Illidii 4*. q) OJB. 3 . r) sie 16. 2 ; eadem (corr. eandem)
basilica l a ; eadem basilica 3. 4. s) et Nepotiani 3 ; V. episcopi, OJB. N. q. et s. 4*. t) OJB. 3. 4.
u) quem morantem 4 ; m. orante 4*. v) sie 3 ; abt> 4 ; a. s. OJB. 4*. w) inve 3 ; expeetabat 4.
x) prorupit ( 3 ) ; prupit 4. y) nri 4*. z) infirmita 3. a) Auct. 16, corr.; Autisioderensi 2.
45 b) Elario 16, corr.; Elerario 2 ; Chilario 3 ; Hilario 4. c) sanat 16. d) de add. 4. 4*. e) Pasca-
sia 16. 2, »B utroque con:; Pachasia 4*. f) Tranquillino 3. g) Burdigalliüs l a ; Burdegalensis 3 ;
BurdegaleüSi (4). h) episcopo 3. i) Reonciensi 3 ; RECONTD3NSE 4*. k) 48, COJT. In, et sie
deinceps ad e. 69. 1) liliis 4. 4*. m) sepulchro quo 4. 4*. n) elevancia 3. o) sepulphro l a .
p) Tomasti 3. q) Lupanio 4. r) Melano l a (con: JB. al.). 2. s) Rod. l a , con: JB. al.; Redo-
50 nentium 16; Redonensia 2; Redolensium 3. t) Cimanorum 3 ; Cynnomannorum 4. 4*. u) S. a. 4. 4*.
v) Vibiano l a . 6. 2 ; Biviano 3. w) Traiano 4. 4*.
59. De sepulchro divinitus amoto in» eadem urbe*.

60. De sancto d Nicetio Lugdunense episcopo d .
61. De sepulchro Helü" eiusdem urbis episcopi d .
62. De filia Leonis imperatoris.
63. De muliere, quae Epypodi 1 martyris s calciamenta collegit. 8
64. De alia" muliere*1, cui vir pro oblatione apparuit d .
65. De Memio' Catalaunensium episcopo.
66. D e k Lupo Tricassinorum • episcopo.
67. De Aventino ministro eius.
68 m . De Marcellino" episcopo. io
69. De Marcello episcopo 0 Deense d .
70. De Metria P Aquinsium confessore«.
71. De Aravatio r Triiectensium 9 episcopo.
72. De cimitirio Agustidunensis 1 urbis.
73. De sepulchro Cassiani" episcopi. 15
74. De Reticio T episcopo.
75. De Simplicio episcopo.
76 w . De simulachro Berecinthiae x .
77. De episcopo, supery cuius pectus agnus z apparuit".
78. De Remigio" Reminsium 0 episcopo. »o
7 9 d . De sancto 0 Ursino Biturigum' episcopo".
80*. De Mariano" reclauso.
8 1 d . De Eusichio ' reclauso.
82. De Maximo Regense episcopo.
83. De Valerio episcopo. ts
84. De Silvestro Cavillonense k episcopo e .
85. De Desiderate' eiusdem territurü reclauso e .
86. De Sequano abbate.
87. De Marceüo Parisiorum episcopo e .
88. D e Germano eiusdem 1 " urbis episcopo". so
89. De Genofeva religiosa.
90. De sepulchro 0 LusorisP beati.
91. De Maximinoi Treverorum episcopo'.
92. De Nicetio» eiusdem urbis episcopo 0 .
Index, la. lb. 2. 3. 4. 35
Index, a) in e. u. om. 3 ; eädem 16. b) civitate 4*. c) De Vincencio L. 3. d) OJB. 3.

e) Elii 2. 8; Hellii 4*. f) Epipodi 16, corr.; Epipodü (3). g) m. c. c. OJB. 3 ; m. caiciamentum, om.
collegit 4. h) OJB. 4*. i) Memmio 4. 4*; Catalunensium 4. k) Du 2, corr. 1) Tricastrinorum 3.
m) titulus 68. in marg. suppletus est la. n) Marcello 4*. o) Deinse e. 4; Deense e. 4*. p) corr. JB.
s. XII. Mitria 2; Mitrio 3. q) confessorum 2, corr.; confe. 3. r) Aratio la, corr. JB. al.; Ravatio 16; 40
corr. JB. s. XII. Servatio la*. 2; Arvacio 3 ; Arevatio 4*. s) Trigectensium 16; corr. m. s. XII.
Traiect. 2 ; Tribectensium 4. 4*. t) Agustidunensi 16; Augustudinensis 3 ; Augustidunensis 4 ; Augu-
studunensis, OJB. urbis 4*. u) Casiani 16; Cassioni 2, corr. v) Retitio 16; Rheticio 4 ; ATRITIO 4*.
w) titulus 76. desideratur, unde c. 77. pro 76. accipitur, et sie deinceps 4. 4*. x) Berencincie 3.
y) c. s. 4*. z) bis scr., sed corr. 2. a) appa 3. b) Remegio la. c) Remmensium, 45
dei. m 2; Remensium (3. 4). d) titulus suppl. tst 4. e) OJB. 3. f) Biturigensium 3. g) titu-
lus SO. bis scr. et 81. post 86. positus, sed cruce appicta ad suum locum relatus est la. h) Marino 3. 4*
(a miniatore corr.). i) Usichio 2. k) Cabilonensi 3; Cavallonensi 4 ; Cavallonensis 4*. 1) De-
sidera la. 6. 2 (corr. m. s. XII). m) eius 4 ; uib pro u. 3. n) OJB. l a . 3. o) selchro l a , corr.
JB. al. p) b. L. 3 ; Iusoris 4; abbati pro b. lb; epi pro b. 4. q) Maximo 4. r) epi 4. 50
s) Nicecio 4.
G R E G O R I I E P I S C O P I T U R O N E N S I S LIBER I N GLORIA CONFESSORUM. 297
93. De Medardo» Sessionum" episcopo c t ,

94. D e d Albino Andecavorum 0 episcopo 0 .
95. De Hospitio1" confessore.
96. De heremita, cui caldaria« lignea fuit.
s 97. De Avito confessore Aurilianense"*.
98. De Cypriano 1 Petrocor. k abbate 1 .
99. De Ebarcio m Equolosenense" abbate.
100°. De Feiice BiturigumP episcopo 0 .
101. De Iunianoi Lemoficum r abbate».
io 102. De Pelagia Lemofieum 1.
103. De sepulchro Criscentiae" Parisiorum T .
104. De beata 0 Radegunde* Pictavensi*.
105y. De Tetrico* episcopo.
106. De sancto 0 Orientio» episcopo.
15 107. De Quiteria virgine.
108. De sancto Paulino episcopo"*.
109. De negotiatore, qui 0 elymosinam non d fecit.
110. De aüo e , qui vinum adulteravit.
*) ( 1 0 9 corr. prima m. 110J. D e l o h a n n e a b b a t e » add. la'.
»o LIBER» IN GLORIA CONFESSORUM INCIPIT FEL1CITER.

Pudet insipienti, reprobo inperitoque atque inerti illud adgredi, quod non b potest
adimplere; sed quid faciam, quod oculi 0 non patior, quae de beatorum virtutibus vel
ipse saepius inspexi vel per d relationem bonorum virorum et certae fidei evidenter
gesto cognovi? Sed timeo, ne, cum scribere coepero, quia sum e sine litteris rethoricis
«5 et arte grammatica1*, dicaturque« mihi a litteratis: 'O rustice et idiota, ut quid nomen
tuum" inter scriptores indi aestimas? Ut 1 opus hoc a peritis accipi putas k , cui ingenium
Index, la. lb. 2. 3. 4. Praef. la. lb. 2. 4.

Index, a) Meardo 3. b) Sessionis 3 ; Suessionum ( 4 ) ; Suesionum 4* ; Noviomensi edd. c) OJB. 3.
d) INCIPIT D E VIRTUT1B, SCI ALBINI E P I ET CONFESSORIS 4*. e) Andegavensi 3 ; Andegavorum 4.
SO 0 Hostio l a , COJT. JB. al.; Ospitio 16 (conr.). g) fuit caldari, om. 1. 3 ; caldario 1., OJB. fuit 4 ; ligne 2,
COJT.; licnea erat 4*. h) Aurelianensi 3 ; OJB. 4. 4*; Carnotensi edd. i) Cipriano 16. 2. k) sie la. 2;
Petrocorum 16; Petrogorensi 3 ; Patrogorum 4 ; Petrocorrico, OJB. a. 4*. 1) OJB. 3. 4. m) Epartio 16;
Epar(cho JB. S. XII. in litura scr.) 2 ; Ebartio 3 ; Eparchio 4. 4*. n) Egolensi 3 ; Colesenense (Colose-
nense 4*), OJB. abbate 4. 4*. o) post c. 99. quattuor tituli ernst' sunt, nam librario s. XVI. teste:
SS 4 ista capita bis scripta erant, seil. 100—103. 2 . . p) Biturigensi 3 ; OJB. 4. 4*. q) Ioviniano 3.
r) Lemovicensi 3 ; Lemovicum (4); Leomovicum 4*. s) OJB. 3 ; recluso edd. t) Lemovicense 3 ; Lemo-
vicum 4 ; Leomovicum 4*. u) Crissantiae s. 2, altero loco, ef. n. o; Crescenciae 3. v) OJB. 3. 4. 4*.
w) Radegunda 4*. x) om. 4. 4*. y) tituli 105 — 107. deleti sunt 4. z) Tedrico 3. a) -Oron-
cio 3. b) Nolano add. edd. c) qui — fecit OJB. 4*. d) e. fe non fecit l a ; n. f. om. 3 . 4.
40 e) illo 3.
Praef. a) INCIPIT LIBER IN GLORIA CONFESSORUM E T EPISCOPORUM 4 ; titulum pro-
logumque om. 3. b) JB. «. XII. superscr. 2. c) oculis, ras. s l a . d) p:, ras 1 In. e) OJB. 4.
f) gramaticse 2. g) sie 4 ; dicat mihi aliter (corr. JB. al. aliquis I n ; corr. JB. al. alter 16. 2 ) : 'Auso
rustico In. 6. 2. h) tu 2, corr. i) sie 2. 4 ; aut l a . 6 et corr. 2. k) putes 4.
45 1) S. Medardus episcopus Viromandensis 'iuxta urbem Sessionis quiesrit' (cf. infra c. 93),
quare hic Sesrionum episcopus dicitur. 2) Erat abbas Carnoteni pagi, sed 'apud Aurelianensim
urbem humatus est'; cf. infra c. 9 7 . 3) Titulus ab ipso librario codicis la' adiedus est,
neque suo loco, cum post c. 8 5 . inserendurS fuisset. Cf. quae infra scripsi c. 8 5 n.
artis" non subpeditat, nec ulla litterarum scientia subministrat? Qui nullum argumen-
tum utile in litteris habes, qui nomina" discernere 0 nescis; saepius pro masculinis
feminea, pro femineis neutra et pro neutra d masculina conmutas; qui ipsas 6 quoque
praepositiones, quas nobilium dictatorum 1 observari sanxite auctoritas, loco debito ple-
rumque non locas. Nam ablativis aecusativa et rursum aecusativis ablativa praeponis". 5
Putasne: videtur 1 , ut bos piger palaestrae ludum exerceat, aut asinus segnis inter sphe-
r i s t a r u m k l ordinem celeri volatu 1 discurrat? Aut certe numquid poterit corvus nigre-
dinem suam albentium columbarum pinnis obtegere aut obscuritas picis m liquoris lactei
colore muteri? Nempe, ut ista fieri possibile non est, ito nec tu poteris" inter scriptores
alios 0 haberi'. Sed tamen respondebo illis et dicam, quia: 'Opus vestrum facio et per 10
meam rusticitatem vestram prudentiam exercebo. Nam, utP opinor, unum beneficium
vobis haec scripta "• praebebunt, scilicet ut, quod nos inculte et breviter stilo nigrante
discribimus, vos lucide ac splendide staute1" versu 1 in paginis proüxioribus dilatetis s '.
Igitur in primo libello inseruimus aliqua de miraculis Domini ac sanctorum apostolorum
reliquorumque martyrum, quae actenus latuerunt, quae Deus ad corroborandam fidelium 15
fidem cotidie dignatur augere; quia valde molestum erat, ut traderentur oblivioni. In
secundo posuimus de virtutibus sancti Iuliani. Quattuor» vero libellos de virtutibus
sancti Martini. Septimum de quorundam feliciosorum1 vita 4 . Octevum» hunc scribi-
mus de miraculis confessorum, specialius legentem poscentes", ut, quia nobis, ut saepe
testati sumus, nec artis ingenium suppeditet nec sermonum faeundia iuvat, veniam 20
temeritati libenter indulgeat, quem non iactantia mundialis eregit, ut scribat, sed de-
praemit pudor, ut sileat, amor timorque Christi inpellit v , ut referat. Et quoniam primum
libellum de Domini miraculis inchoavi, velim et huic libello de sanctorum angelorum
virtutibus adhibere prineipium.
1". Igitur dum in" Arverno territurio commorarer, vir mihi fidelis retulit, et 2s
scio, quia vera narravit, quia evidenter cognovi gestum fuisse, quae 0 dixit. Iubet, in-
quid, fieri, ex annonis aqua infusis atque decoctis messoribus poculum praeparari.
Hanc enim coctionem Orosius d a coquendo caeliam e vocari narravit *, Quod cum prae-
paratum fuisset et in vase1" reconditum, atque ille apud« urbem moras innecteret, ut
Praef. la. 16. 2. 4. Cap. 1. l a . 16. 2. 3. 4. SO

Praef. a) aptis l a , conr. JB. al.; rti JB. al. in litura scr. 2; certe 4. b) n. d. n. OJB. 4, ubi aste-
risco lacuna indicatur. c) cernere 2, con: d) neutris 4. e) ipsa 16, con-. JB. al. f) dicto-
rum l a (con:). 2. g) sancit 4. h) pponim 9 l a , con-. JB. al. i) videbitur l a . 6. k) pherist. 16;
sperarum ordines 4. 1) volatur 2, COJT. m) JB. al. superscr. lb; e con: JB. S. XII. 2; pacis 4.
n) poturis JB. al, in marg. corr. poter| 4. o) altos 4. p) et l a , COJT. JB. al. q) scriptura l a ; 35
scrip:ta, ras. s 16. r) spl. distento v. 4. s) dilatati con: m. al. dilatari I n ; dilatate COJT. dila-
tetis 16; dilatari corr. JB. al. dilatetis 2. t) r e l i g i o s o r u m 4. u) legentes 4. v) inpellet l a .
Cap. 1. a) capita singula inseripta sunt 4. b) om. 3. c) quod 4. d) Orbosius 4.
e) c(:liam In. 6: celix 3. f) vasa l a , corr. JB. al. g) ad 2, con:
1) De sphaeristis v. Sidon. ep. II, 1. et V, 5 (ed. Baret). 2) Cf. H. Fr. X, 3 1 : Sed 40

si tibi in his quiddam placuerit, salvo opere nostro, te scribere versu non a b n u o . Fortu-
nato Miracula S. Martini misit, quae versibus redderet; cf. Fortun. ed. Leo p. 2 9 3 . 3) Hoc
ex loco intellegitur, prologum post a. 5 9 0 . scriptum vel recognitum esse. Infra c. 6. tres tantum
Miraculorum S. Martini libri enumerati sunt. 4) Quem 'De quorundam feliciosorum vita'
librum hic appellavit, Greg., V. Patr. Praef. 'Vitam sanctorum' vocitari maluit. Inscriptus autem 45
est 'Liber Vitae Patrum'. 5) Is est ordo librorum, quem libri scripti servant, dum in edd.
prioribus liber In Gl. Conf, Vitam Patrum praecedit; cf. supra V. Patr. Praef.: in inferiore
confessorum libro. 6) Oros. V, 1, §. 1 3 : sueo tritici p e r artem confecto, quem sueum a cale-
faciendo caeliam vocant. Cf. Plin. H. N. XXII, 1 6 4 : Ex iisdem (seil, frugibus) fiunt et potus,
zythum in A e g y p t o , caelia et cerea in H i s p a n i a , cervesia et p l u r a g e n e r a in Gallia aliisque 50
provineiis.
mos servorum est, maximam" partem exhaustam, exiguam dominicis usibus reliquerunt.
Ille quoque fidus de iussione invitare" messores 0 iubet, ut, eo d ab urbe redeunte, hos
segitem decidere e repperiret. Quo facto, iam operarüs in segite 1 collocatis circiter
septuaginta, advenit dominus fundi, perscrutansque qualitatemS quantitatemque potus,
5 perparum" repperit. Tunc pudore confusus et sibi factum ad verecundiam reputans,
ne potum 1 defecerit k operarüs, quod, ut 1 ipse arbitrabatur, super quinque modiorum"1
mensuram" non erat, quid ageret, quo 0 se verteret, in ambiguo dependebatP. Tan-
dem, inspirante Domino, conversus ad vasculum, nomina angelorum sanctorum, quae"-
sacrae docent lectiones, super aditum eius devote invoeat, orans, ut virtus r eorum par-
io vitatem» hanc in abundantiam 1 convertere dignaretur, ne operarüs defeceret quod hau-
rirent. Mirum dictu"! Toto T die ab hoc extractum numquam defuit bibentibus, sed,
usque quod w nox finem * operandi fecit, omnibus fuit in abundantia ministratum.
2. Helarius * beatissimus" quarto' exilii anno ad° urbem propriam est regressus d ,
impletoque operis boni cursu e , migravit ad Dominum. Ad cuius beatum sepulchrum
15 multae quidem virtutes ostensae narrantur, quas Über» vitae eius contenet. Sed tamen
duo leprosi in eodem loco mundati sunt*. Mons enim 1 erat in Gabalitono territurio
cognomento Helariuss- 4 , lacum habens magnum. Ad quem certo tempore multitudo
rusticorum, quasi libamina lacui* illi h exhibens, lenteamina proieciebat ac pannos, qui
ad usum vestimenti virili' praebentur k ; nonnulli lanae 1 vellera, plurimi etiam formas
20 casei ac cerae vel panis diversasque species, unusquisque iuxto" 1 vires suas", quae
dinumerare perlongum puto. Veniebant autem cum plaustris potum eibumque defe-
rentes, maetantes animalia et per triduum aepulantes. Quarte autem die cum discen-
dere" deberent, anticipabatP eos tempestas [immensai] cum tonitruo r et corruscatione
valida; et in tantam s imber ingens cum lapidibus violentiam l discendebat, ut vix • se
!5 quisque eorum putaret evadere. Sic fiebat per singulos annos, et involvebatur insipiens
populus in errore. Post multa vero tempora quidam v sacerdos ex urbe ipsa», episeo-
patu adsumpto, accessit ad locum, praedieavitque turbis w , ut absisterent ab his, n e x
caelestiy ira consumerentur; sed nequaquam eius praedicatio a cruda rusticitete reci-
Capp. 1. 2. l a . 16. 2. 3 4.
SO Cap. I. a) maxima parte exhausta 4. b) invitari 4. c) messoribus l a , COJT. JB. al,
d) eos 3. e) deeipere 3. f) segetem 3. g) quantitatem qualitatemque 2 ; p. q. qualitatem:: (ras. que)
potus 3. h) parumper 3. i) potus 3. 4. k) deficeret 2. 4 ; defeceret 3. 1) i. ut 3 ; ut OJB. 4.
m) modiodum 3, corr. n) mensura 3. o) quod 3. p) deprehendebat l a . 6. 2; depreendebat 3.
q) qui 3, COJT. r) virtu (corr. JB. al. virtus) scorum p. 16. s) prav. 4, corr. m. al. t) abundancia 3.
S5 u) dictum 3 . v) Cottidie ab 4. w) usque quo 4. x) f. o. OJB. 16; operandis, ras. s 2.
Cap. 2. a) Hil. vel IL fere 2. 3. 4. b) a add. 4. c) ab urbe propria 3 . d) egr. 16. 3.
e) cursus 3, corr. f) OJB. 4. g) sie la. b; Ilarius 2, corr.; Hylarius 3 ; Helarus 4. h) illo 4,
corr. m. al. i) viribus 3. k) habentur 4. 1) v. 1. 3. m) uxta 4. n) sus 16, corr. JB. al.
o) discere corr. discedere 2 ; descendere 3 ; discedere 4. p) antieipat 16. q) OJB. l a . 6. 2. 3.
40 r) tonitru l a , corr. m. al. s) tanta 3 ; tantum 4. t) violencia 3 ; lapidum violentia 4. u) vix:,
ras. q; 16. v) quidem 3. w) verbis 3. x) nec 4. y) caelesti:, ras. s 16.
1) C/. Severi Chron. II, 4 2 : Qua t e m p e s t a t e Hilarius q u a r t u m iam exilii a n n u m in P h r y g i a

a g e n s , — — (Seleuciae) adesse compellitur. Postea in Gallias relegatus, sexto anno, postquam
regressus est, obiit (a. 3 6 6 , cf. Chron. II, 4 5 , sed a. 3 6 8 . ex. Hier. Chron. a. 2 3 8 4 J . De
45 exsilio Hilarii v. etiam H. Fr. I, 3 8 . 3 9 . Colitur die 1 3 . Ianuarü. Cf. Reinkens, 'Hilarius'
p. 3 2 0 . 2) Est V. Hilarii a Fortunato composita, quam edidi SS. Antiq. tom. IV, 2, p. 1 sqq.
3) Ex V. S. Hil. II, c. 4: Nam cum a Cadurcis venissent duo l e p r a e maculis immutati etc.
4) Iam 'montagnes d'Aubrac', ut putant; cf. Longnon p. 5 2 9 sqq. 5) Cf. Condl. Autissiod.
c. a. 5 7 8 . can. 3 : nec i n t e r sentes aut ad a r b o r e s sacrivos vel a d fontes vota exsolvere (licet).
50 6) Gabalitana.
96*
piebatur. Tunc, inspirante Divinitate, sacerdos Dei basilicam a in honore beati Helarii"
Pictovensis 1 eminus ab ora 0 stagni aedificavit, in qua [et d ] reliquias eius locavit, dicens
populo: 'Nolite, filioli, nolite peccare ante 0 Deum! Nulla est enim religio in stognutn f .
Nolite maculare animas vestras in his ritibus vanis, sed potius cognoscite Deum et
amicis eius venerationem inpendite! AdorateS autem h sanctum Helarium Dei antesti- 5
tem, cuius hic' reliquiae sunt conditae! Ipse enim potest pro k vobis 1 Domini miseri-
cordiam intercessor adsistere'. Tunc homines conpuncti corde, conversi sunt, et reün-
quentes lacum, omnia quae ibidem proiecere erant soliti"1 ad sanctam basilicam con-
ferebant"; et sie ab errore, quo 0 vineti fuerantP, relaxati sunt. Sed et tempestas dein-
ceps a loco illo prohibite est nec ultra in hac solemnitete, quae Dei e r a f , noeuit, 10
postquam beati confessoris ibidem sunt reliquiae coüocatae.
3. Eusebius" vero" Verceüensis 0 episcopus magnum huic Helario adiutorium
contra hereses fuit», qui vivere se post tumulos d praesentibus virtutibus manifestat.
Aug. 1. Nam in die e natalis sui cum multi infirmi salventur, inergumini tomen rotatu valido
per totam eclesiam debachantes et nimio f confitentes torqueri cruciatu, elevatis in aera, 15
lignos", qui ad 1 officium luminis succenduntur, manu verberantes effrangunt". De quo
perfusi.liquore, ilico, discedente 1 daemone, personae" 1 purgantur, scitque tunc" populus,
tot infirmos esse mundatos, quot 0 videretP lignos effractos. Sed et" omnia, quae sub
ditione basilicae eius habentur ita pia protectione conservat, ne exinde quicquam aufe-
ratur« ab aliquo. Nam r videas inter hostes iniquos" greges pecorum' iumentorumque 20
et ovium nec penitus a quoquam 1 adtingi, cum vox sonuerit: 'Confessoris" sunt haec
Eusebi'. Huius sancti reliquias mater mea in oratorio domus suae locavit. Factum
est autem r quadam die per hiemem, dum collocutione helari w pro longinquitote noctis
diutius ante focum, quod 1 multo ügnorum strue conpositum fuerat, resederet, familia l
iam dormitante 2 , surrexit et se lectulo haud procul ab ipso igne locavit. Dormientibus 25
autem eunetis scintillae flammarum ad trabes usque conscendunt. De quibus adpre-
hensa una earum», valide coepit" flammas spargere; sed credo, virtute 0 sancti illius,
cuius reliquiae propinquae erant, flamma contra naturam desursum incurvata d retor-
quetur. Nec ad tectum, ut mos est, extenditur, sed deorsum fluit, ut putaris, non flam-
mas 0 , sed vellera lanae de trabe pendere; nec exurebat1" trabem, nisi tantum & ardens so
per" ipsam vagabatur, donec expergefaeta matris' familias, vocatis servientibus, aqua k
Capp. 2. 3. l a . 16. 2. 3 . 4.
Cap. 2. a) basilica 3. b) Elarii 16; Ilarii 2. c) ore 2. d) om. la. 6. 2. 3. e) in 3.

0 stagno 4. g) A. — conditae OJB. 3. h) ante 16. i) hec 2, conr. k) D. m. pro v. 3.
1) aput JB. al. add. la; apud JB. al. add. lb. 2 ; v. apud ::| Dnra niisericordiae 4. m) postea add. 2. 85
n) corr. JB. al. prof. l a ; sie (3). o) quod 3. p) furant relati 4. q) erant 4.
Cap. 3. a) Eusepius 16, corr. b) OJB. 2. c) Verzell. 3. d) tumuhum, ras. t 2; cumulos
v. p. 3. e) inde 4, corr. f) se add. 4. g) elevatos 4. h) »te 2. 3 ; infra 3. i) JB. al.
superscr. la. k) effringunt 4. 1) discend. l a , con: m) percusse 3. n) om. 3. o) qd 16,
conr. p) viderit (4). q) aufera:tur, ras. m 2. r) Non 2, corr. s) :::inicos 2, corr. t) quo- 40
dam atingit 3, u) confessoris. sunt haec distinguunt la. b. 2. 3. v) OJB. 2. w) sie la. b;
hilarii 3. x) qui — compositum 4. y) familia l a , con: z) i superscr. lb; dormiente 4. a) erü
add. lb. b) f. c. 4. c) virtutem 3 . d) ineurvatä l a , con-. e) flamma l a . 6 (corr. JB. al.); flam-
mam (3). f) extnrbat 16, corr. g) tantani 3. h) prope 4. i) mater (4). k) a quo l o . 6. 2. 3.
1) Suspicantur nonnulli falsum fuisse in hac narratione Gregorium, qui Hilarum Gabali- 45
tanum eum Hilario Pictavensi confuderit. R. 2) Qua de causa ut Hilarius relegatus est; cf.
Hier. De viris ill. c. 9 6 ; Severi Chron. II, 3 9 ; Fortunati V. S. Hilarii I, 5. De S. Eusebio
v. quae scripsit Semisch, 'Herzogs Real - Encyklopädie' IV, p. 4 0 2 . 4 0 3 . 3) De pecoribus
votivis v. De mrtutibus S. Iul. c. 3 1 .
superposita, restinxit" incendium, quo" facile omne 0 domum, eunetis dormientibus, exuri d
potuisset, si virtus beati e defuisset.
4. Catianum 1 enim* episcopum a b Romanis episcopis ad 0 urbem Turonicam
transmissum primumque Turonicis pontificem datum fama ferente cognovimus. Ad
5 cuius tumulum beatus Martinus, cum ad orationem venisset, post effusas preces, dicto
etiam d capitello e , ait: 'Benedic', inquid, 'mihi1 , vir Dei'. Haec« eo dicente, vox ad eum
dilapsa auditur, dicens: 'Tu" enim, deprecor, benedicas' mihi, serve Domini'. Et data
iterum oratione, diseessit. Admirabantur autem k qui aderant eo tempore et dicebant,
eum habitare 1 tunc in Martinum1", qui quondam Lazarum voeavit e x " monumento 1 .
10 5. Simile huic facto apud Arthonam"- 5 Arvernensim b vicum referre saepius senes
viros audivi. Vitalina °-4 quaedam religiosa in hoc loco d quiescit, ad cuius beatus Mar-
tinus tumulum veniens, dedit salutationem. Et illa, ut sibi dignaretur benedicere, flagi-
tavit. Postquam autem e expleverunt orationem, conversus vir f beatus: 'Die', ait, 'sanetis-
sima virgo, sis iam Domini praesentiam h meruisti?' Quae ait: 'Restetit mihi una causa,
15 quae facilis in saeculo videbatur. Sexta enim feria, qua Redemptorem mundi' passum
novimus, aquis ablui caput'. Recedens autem beatus confessor a tumulo virginis, ait
suis: 'Vae nobis, qui in hoc mundo versamur k ! Si haec virgo Christo sacrata hinc
offendiculum meruit, quod sexta feria abluit caput, quid nos faciemus, quos cotidie
fallax saeculum peccare persuadit?' Multo enim in eo vico vir beatus operatus est,
20 quae insequi longum putavi.
Egressus autem vir Dei ab Arcthonensim 1 vicum, ad urbem Arvernam gressum"1
direxit. Audientes autem senatores urbis", qui tunc in loco illo nobilitatis Romanae
stimmate refulgebant, quod scilicet vir sanctus adpropinquaret urbi, egressi sunt in
oceursum eius cum equitibus et carrucis 0 , cum curribus atqueP rhedis. At ille asello
25 inpositus, super Stratum vüissimura resedens, cum advenisset in cacumine montis Bele-
natensis*15, de quo vici Rigomagensis r -' positio contemplatur, vidit hos cum 9 his pompis
ad se accedere, dixitque: 'Quid 1 sibi volunt hi qui nobis cum hoc apparatu [saeculi"]
adpropinquant?' Respondit unus, qui prior accesserat, quia: 'Senatores Arverni veniunt
Capp. 3—5. l a . 16. 2. 3. 4.
SO Cap. 3. a) restrinxit 4. b) quod 4. c) omnem 4. d) exurere 4. e) antistitis 4.

Cap. 4. a) om. 4. b) ä l a . c) ab urbe 3. d) esciam 3. e) capitnlo 2. f) super-
scr. 2. g) He 2, corr. h) Te (16. 3). i) benedic 4. k) 6t'g gcr., sed corr. 2. 1) t. h. 4.
m) Martino (16. 2 ) ; Martyno 4. n) de 3.
Cap. 5. a) Artonam l a (con:). 3. b) sie lb. 2. 3 ; Arvenensem 4, ut infra. c) Vitaliana
85 l a . 6. 2 ; Vitalena semper 3. d) co suppl. la. e) vero 3. f) OJB. 3. g) OJB. 4 ; si >ä 2.
h) praesencia 3. i) p. m. 2. k) versatur 3, corr. 1) Arthonensim 16; Arcthonensem 2 ; Arto-
nensi 3 ; Arthonensi 4 ; vico 3. 4. m) gressus 3. 4 (corr.). n) arvis 2, corr.; u. in lilura »er. 4.
o) et add. 3. p) a. r. OJB. 3. q) Belenathensis 16. r) Rog. 3, corr. s) om. 2. t) Qui 2
(corr.). 3. u) OJB. In. 6. 2. 3.
40 1) Catianum Decio Grato coss., i. e. a. 2 5 0 , in Gallias missum esse, Gregorius H. Fr.

I, 3 0 . retulit; cf. etiam H. Fr. X, 3 1 : Primus G a t i a n u s e p i s c o p u s anno imperii Decii primo
a R o m a n a e sedis p a p a transmissue est, et infra c. 3 0 . De tempore, quo primus Turonensium
episcopus vtxerit, accurate egit Chevalier, 'Origines de l'e'glise de Tours' ('Mimoires de la soride
archiologiqve de Touraine' 1871J, qui Gregorii auetoritatem contra eos qui 'scholae legendariae'
ts addicti sunt optime defendit. 2) Cf. V. Patr. c. VI. ex. 3) Artonne (Puy-de Dome, arr,
Riom, cant, d'Aigueperse); cf. Longnon p. 4 8 9 . 4) Vitalina Arthonae colitur die 2 1 . Febr. ;
cf. AA. SS, 2 1 . Febr. III, p. 2 4 5 . 5) Villam Belenatensem Pippinus monasterio Mauzac
dono dedit; cf. Gall. Chr. II, instr. col. 1 0 9 . Est Saint-Bonnet (Puy-de-Dome, arr. Riom);
cf. Longnon p. 4 9 1 . 6) Riom.
in oceursum tui'. Cui ille: 'Non est meum', inquid, 'ut cum hac" iactantia ingrediar
urbem eorum'. Et confestim retorto retrorsum aselli" freno, viam qua venerat regredi
coepit. At illi consequentes eum, suppüciter deprecabantur, ut ad urbem accederet,
dicentes, quia 0 : 'Audivimus famam d sanctitatis tuae. Multi enim sunt infirmi, quos te
oporteat e visitare'. Cumque obtenere1" non possent, inpositis manibuss super infirmos s
qui advenerant, saniteti restituit; et ad vicum Arcthonensim" regressus est. Extet
nunc in hoc loco [ille1] cancellus, in quo sanctus dicitur stetisse k . Post haec accedens
ad tumulum virginis, ait: 'Gaude nunc, Vitalina 1 , soror beatissima, post triduum enim
maiestati" 1 dominicae" praesentaberis'. Et diseessit ab eo loco. Post haec multis 0 per D
visum virgo ostensa est", et beneficia petita 1, praebuit s et 1 diem obitus" sui, in quo 10
commemoratio eius celebraretur, edixit. Quod non aliter sentiendum est, nisi quia beati
antestitis obtentu dominicae maiestatis praesentiam meruisset, ut haec deinceps ageret. Quo-
dam T autem tempore celebratis in eius honore vigiliis, cum archipresbiter loci 1 Eulalius
clericosw convivio invitasset, Edatius x vero alius presbiter viduis ac pauperibus >* reliquis
aedulium praepararet, et uni pisces deessent, alteri vinum bonura, commonitus piscator 15
quidam per visum" a virgine est, ut archipresbitero piscium copiam deferret. Surrexit-
que" e lectulo, invenitque inmanem 0 esocem» in lapsum 0 3 suum, quem ubi iussus fuit
exhibuit. Edatio d autem presbitero apparuit simiüter per visum, dicens: 'Vade, et sub
una arbore atrii e invenies unum triantem; ipsum donans, vinum dignum aepuüs paupe-
rum conparabis'. At ille nulli quae viderat narravit 1 ; abiit, inquesivits et repperit; 20
coemptumque" vinum, pauperes Christi refecit'. Sicque virtus virginis k utrique appa-
rens, de speciebus, quae minus erant, utrumque locoplantevit'.
6. Plurima quidem fecit in hoc saeculo, de quibus scriptores vitae eius multa
praeterierunt, dum fastidium arcere detrahentium adnisi" sunt 4 , ne non" crederentur
ab his° qui bonorum sanctitatem unguis veneficis inpugnantes d saepius volunt. Sed 25
nos, qui cotidie, indigni quidem 0 , eius miracula cernimus ad sepulchrum 1 , — quia non
J J I T est opus" sanis& medicus, sed qui male habent — absurdum duximus, si ea quae evi-
M»rc.%, 17. denter" ab eo prius gesta cognovimus 1 sileamus. Quod k si quis est adhuc infidelis et
aemulus, ut haec non credat, accedat ad basilicam, et videbit cotidie et nova agi et 1
quae facta"1 dudum fuerant" iterari. Et quia tertium 5 de eius operibus libellum scripsi- 30
Cap. 5. 6. la. 16. 2. 3. 4.
Cap. 5. a) hoc 3, COJT. b) f. a. via quae 4. c) OJB. la. 6. 2. 3. d) fama 3.
e) oportet 3 . f) obtene COJT. JB. al. obtinere 16. g) JB. al. add. la. b; om. 3. h) Arcthonen-
sem l a ; Ar&honensem 2; Artonensi 3 ; Arthonensem (4). i) OJB. l a . 6. 2. 3. k) stetisset 16, corr. m. al.
1) Vitaliana 2 et e corr. JB. al. lb. m) maiestate 3. n) divinae 4. o) p. v. m. 3. p) virgo 35
p. v. 4. q) OJB. 4. r) sie. (4) et e corr. m. al. 2; potita reli. s) tribuit 3. t) et — edixit OJB. 3.
u) obiti 2, COJT: v) Quod 4. w) cl. — inv. ed. JB. al. in marg. suppl. la. x) edatius l a ; &datius,
ut infra lb, corr.; Edacius 3, fere. y) pupillis, OJB. r. 3. z) virum 2, corr. a) Surrexit a 1. 4.
b) inmanü 2, COJT. JB. al.; inmane 3. c) lapsu suo 4. d) Elatio 2, con: m al. e) antrii 3.
f) narrans 4. g) inö-sivitque et r. l a . h) Coemptoque vino 4. i) reficit 4. k) viginis 2, 40
COJT. JB. al. 1) sie la. 6. 2 ; locuplanctavit 3 ; locupletavit (4).
Cap. 6. a) nisi 4. b) OJB. 3. c) eis 4. d) sie lb; inpugnante l a . 2. 3 ; inpugnare 4
et corr. m. al. Ib. 2. e) quaedam 4. f) s superscr. 2. g) m. s. 16. h) videnter 16 (corr.
JB. al.). 4. i) agnovimus 2, COJT. k) Quod — d. resedisse OJB. 3. 1) et q. f. bis scr., sed dei. la.
m) facto 2, corr. n) fuerat 2, corr. 45
1) De archipresbytero v. De virtutibus S. Iuliani c. 2 2 n. 2) Cf. Severi Dial. III, 10:

Ad primum iactum in r e t e p e r m o d i c o immanem esocem diaconus extraxit. 3) De lapsu v. V.
Patr. XVII, 4. 4) Cf, Severi V, S. Mart. c. 1: Q u a m q u a m etiam ex his quae conperta nobis
erant plura omisiinus, quia sufficere credidimus, si t a n t u m excellentia notarentur; simul et
legentibus consulendum fuit, ne quod his p a r e r e t copia c o u g e s t a fastidium. 5) Unde patet, 50
c. 6. ajite a. 5 8 8 . scriptum esse; cf. supra p. 457.

GREGORII EPISCOPI TURONENSIS ÜBER IN GLORIA CONFESSORUM. 303
mus, ne et» hic liber ab eius virtutibus sit inmunis, scribere in eodem de" aliqua de
his quae nobis evidenter 0 sunt conperta tractavimus d , quia multa*5 sunt, sicut saepe
testati sumus, quae actenus 1 latuerunt. Extet nunc in ipsa superius memorata basilica 8,
quam in eius honore fideles aedificaverunt, lapis", super quem vir beatus dicitur rese-
5 diese1. Post multum k autem tempus Leo quidam presbiter, ut sibi sepulchrum depo-
neret, lapidem sanctum 1 a loco demovit; nec mora, ad domum suam cum tremore
rediens, correptus m a febre, die tertia expiravit, cognitumque est", offensum antestitem
[ob 0 praesumptionis auctoritatem]. Hoc igitur nostro tempore gestum recolimus.
. 7. Fuit et in Nobiliacense"-' pago urbis Turonicae arbor", quae ab inpulsu venti
10 ruens, viam publicam inpedibat 0 . Quod iter cum vir beatus ageret et d ob ruinam
arboris clausam cerneret viam, motus misericordia, facto desuper 0 signo crucis, erexit
eam. Quae usque nunc stare iuxta viam ereeta visa est; etiam1" praemortua, quia spo-
üata [a&] cortice, vivebat tamen honore viri Dei8. De quo" cortice multi fideliter era-
dentes, ut 1 dilutam aquam k sumebant, mox medicamina 1 capiebant. Vidimus etiam"1
15 nos hanc arborem ereetam.
8". Igitur Turonico oppido" Oratorium erat propinquum, situm in villa Martinia-
censim0-», in quo celebre ferebatur saepius orasse Martinum. Denique Guntharius*1
abba», dum gregi e monasteriali praeesset, si f viam, quae haud procul ab oratorio in-
ceditur, casu conferentes tereret", oratione facta, transibat. Post adsumptum vero epi- 552.
20 scopatum agerem ipsum praeteriens, venit ante Oratorium, sed distulit ad orationem in
loco discendere; ilico equus, conversum 1 caput ad Oratorium, in media restat via. De-
hinc verberatur calcibus, loris k agetur 1 , urguetur" 1 stimulis, sed tamquam aeneus non
movetur. Tunc sacerdos sensit, se virtute divina teneri; et discendens, facta oratione",
equite 0 ascenso, praeterüt. Velim, 0 sonipes, si tibi os Dominus, utiP quondam fecit
25 asinae, reseraret, diceris, quid vidisti spectabüe, ut non incederes; quid amabile, ut ctJ*
ostium cellulae contemplaresi; quid formidabile, ut ascensorem orare conpelleres r ?
Nempe altiore voce clamaris, quia» claritatem 1 Martini cernens" movere non es ausus,
nisi tuus v oceursum debitum proponeret w dominus 1 .
9*. Aridius autem presbiter ex Lemovicino", vir summae bonitatis ac sanctitatis,
so quodam 0 vice dum mecum resederet in cellula, sollicitus esse coepi, si aliqua i n d ora-
Capp. 6. 7. In. 16. 2. 3. 4. Cnpp. 8. 9. in. 16. 2. 4.

Cap. 6. a) OJB. 4. b) dei. la. 6. 2 ; OJB. 4. c) evidentur 2, COJT. d) t curavimus
JB. s. XII. superscr. 2. e) multi 2, corr. JB. al. f) acten 2. g) OJB.1 l a . 6. 2. h) lapsis 2,
corr. JB. al. i) redesse 2, conr. k) tum suppl. 4. 1) sancto 4. m) correptos 16, corr. JB. al.
S5 n) OJB. 3. o) habuisse pro ob p. a. l a . 6. 2. 3.
Cap. 7. a) Nobili:::::a:cense 2; Novilliacensi 4. b) arborü 2, corr. c) sie la. 6. 2. d) et
— cerneret OJB. l a . 6. 2. 3. e) super 3. f) eciam JB. S. XII. in litura scr. 2. g) OJB. l a . 6. 2. 3.
h) qua 4. i) et (ut postea add.) 3. k) aqua l a . 2. 1) medicamina l a , con: m) enim l a . 6.
Cap. 8. a) cap. 8. OJB. 3. b) ante o. dei. q 16. c) Martiniacensi 4. d) Guntharus (16);
40 Guntarius 2. 4. e) grege l a . f) sibi v. 16. g) confregente COJT. JB. al. contingente l a ; p de
(corr. JB. al. pede) add. 2. h) terreret corr. m. al. tereretur In. i) converso capite 4 ; habens
add. edd. k) s superscr. 16. 1) agitur 16. 4. m) stimu add., sed dei. 2. n) obsecratione 4.
o) equo 2. p | ut 4. q) eontemplareris 4. r) compelleris corr. JB. al. compuleris 4. s) qui 4.
t) claritate 16 (corr. m. al.). 2, u) OJB. 2; moveri 4. v) JB. S. XII. add. ascensor 2. w) prius
45 impenderet pro p. 4. x) om. 2.
Cap. 9. a) c. 9. OJB. 3. b) Limovicino 4. c) quadam (4); vico 2. d) superscr. 16.
1) Neuille-le-Lierre (arr. Tours, cant. Vouvray) aut Neuille- Pont- Pierre (arr. Tours) aut
Neuille - le - Noble (arr. Loches, cant. la Haye); cf. Longnon p. 2 8 1 . 2) Martigny (Indre - et-
Loire, cant. Tours); cf. Longnon p. 2 7 9 . 3) Ex abbate S. Venantü Turonenris episcopus
50 factus, a. 5 5 2 — 5 5 5 . eccledae praeerat; cf. H, Fr. X, 31.
torio miracula, ubi reliquias beati" antestitis collocaverat", ostenderentur. Qui ita retulit,
quod 0 tempore, quo beatus Eufronius erat episcopus, ad Turonicam urbem venit, in
qua diu d commoratus, plenam ampullulam olei 0 de sepulchro sancti antestitis abstulit 1 .
Regressusque ad domum, dum fatigatus ex itenere resederet et viae labores matri f - 3
referret, subitos ficta» percutitur tam graviter, ut nec anheütum resumere posset. Con- 5
versus vero ad Oratorium, in quo beati antestitis reliquiae tenebantur, deductam h in
vigiliis noctem, mane de oleo quod 1 attulerat locum k infirmitatis inunctum, sedato
dolore1, convaluit"1. Post haec quidam manum inflatom", ab spina percussam detulit,
quae protinus ut de oleo • dilibute est, incolomitati P donatur. Mulier, quae sensum
perdiderat et quibusdam horis daemonium putabatur habere, de hoc oleo facta, sanata 10
est. Nam et alius abbai eiusdem cellulae proximus de hoc oleo caeci oculos adtigit,
mi protinus visum reeepit. Sed et cum multos inerguminos exinde restituisset saniteti,
uni r , qui atrociorem, ut credo, daemonem habebat, super caput de oleo posuit. Ilico
daemonem per fluxum ventris egessit; alteri» in ungula pollicis daemonium discendit.
Q u o l viso, presbiter super digitum oleum infudit, mox disrupto corio, sanguine defluente, is
diseessit. Haec" de oleo retulit.
10. De uva quoque ex vite, quam sanctus plantaverat, adiecit, quod" adsumptam
eam in ampullulam" recondidit, quam aqua 0 complevit*1. Non post multum tempus
venit ad eum homo, cuius os a pusula mala tumefactum caputque et oculi inflati ob
nimium venenum e praeclaudebantur. Cui ille infusa 1 ore aqua de ampulla 8 uvae, omnis 20
tumor ac dolor, gutta decedente", diseessit. Adserebat enim, grana uvae illius in 1 ipsa
aqua post quattuor annos adhuc viridia perdurare. D e k cera vero, quam de sepulchro
tulerat, adiecit: Surda et muta, quae, ut credo, daemonium habebat, ad eum accessit,
in cuius aure de ipsa cera 1 posuit. Alia vero' die veniens, gratias pro" 1 aeeepte sani-
tate retulit sacerdoti. 25
11. Infra terminum autem Ternoderensis' castri, qui adiungitur" Lingonicae civitati",
erat presbiter gressu debilis. Cumque per viam pergeret, quae ad Dei eclesiam ducit,
obvium habuit 0 senem cum puero. Erat autem uterque clericus. Datum*1 sibi invicem
salutationis oceursum*, dixit senex ad presbiterum: 'Vis sanus fieri?' Cui ille: 'Et quid
humanuni genus amplius coneupiseit 1 habere, nisi ut sospese vivat in corpore?' Et 30
senex, facto beatae crucis signaculo super poplitem h , dixit presbitero: 'In nomine domini
nostri Iesu Christi extende' pedem tuum'. Quod k presbiter sine mora extendens, sanum
ad se reduxit; et1 gratias agens, iter quo m pergebat agere coepit. Vocatumque" eum,
puer qui cum sene 0 erat ait: 'EtP scis, presbiter, quis est qui t e i reddidit sanitati r ?'
Cap. 9. In. 6. 2. 4. Capp. 10. 11. In. 16. 2. 3. 4. 35

Cap, 9. a) OJB. 2. b) collocaverunt 4, in marg. corr. c) Eo 4. d) diutius 4. e") oleo
l a , COJT. JB. al. 0 matre 2. g) a add. 4. h) dedueta — nocte 4. i) quo 2, con: k) loco
— inuneto 4. 1) doloribus 2, corr.; do|::lore 4. m) convaluat l a . n) inflatum 2, corr.
o) olea 16, corr. p) incolomitate 4. q) ab, sed eras. 2. r) u. q. postea add. lb. s) Alter l a . 6. 2.
t) qui l a , COJT. JB. al. u) Haec — retulit postea add. 1 6 ; post retulit linea vacat 4. 40
Cap. 10. a) qd 2, corr. m. al. b) ampullam 3 . c) aqua 2 (con:). 3. d) implevit 2.
e) venum 8, coir. m. al. f) infusa la. g) ampullula l a . 6. h) desced. 3. i) OJB. 3. k) De
— ret. sacerdoti OJB. 4. 1) cere 2, corr. JB. al. m) p 2, COJT. JB. al.
Cap. 11. a) sie 4 ; ad l a . 6. 2. 3, COJT. JB. al. adiacet 16. b) civitatem ( 2 ) , civitate 3 ; JB.
al. add. pertinet 2 ; postea add. distat 3. c) uit JB. al. in litura scr. 4. d) Dato 4. e) oc- 45
cursu 2. 4. f) coniscit l a ; con:scit 16, con: m. al. g) ospes 2, COJT. JB. al. I ) poplicem 4,
corr. JB. al. i) n superscr. lb. k) Quem (4). 1) superscr. lb. m) quod 3 . 4. n) V»catoque eo 4.
o) sene la, corr. p) Et — Ignoro, ait OJB. 16. q) tibi 4. r) sanitatem 4.
1) Dt alia ampullula, quam, cum Gregorius episcopus erat, abstulit, cf. Mir. S. Mart.
III, 24. 2) Pelagiae; cf. infra c. 1 0 2 . 3) Cf. Mir, S. Mart. III, 10. 4) Tonnerre. 50
'Ignoro', ait. Cui ille: 'Sanctus Martinus Turonicae urbis antestis", ipse te virtute sua
sanitati restituit". Tu vero in loco 0 quo sanctum stare vidisti Oratorium sine mora
aedifica; erit d enim populis salubre, si quae loquor expleveris'. Nec moratus presbiter,
Oratorium in eodem situ e construxit; in quo nunc nuper multi paralytici gressum caeci-
5 que visum recipere meruerunt.
12. In Hispanüs autem nuper factum cognovi. Cum Leuvieldus" rex contra 5M-
filium suum ambularet, atque exercitus eius, ut adsolet, graviter loca" sancta concuteret,
monasterium erat Sancti Martini inter Sagonthum 0 - 1 atque Cartaginem d Spartariam e -».
Audientes autem monachi, quod hic 1 exercitus ad locum illum e deberet accedere, fugam
to ineunt et se", relicto abbate sene, in insulam1 maris k abscondunt. Advenientibus autem
Gothis ac diripientibus res monasterii, quae sine custode remanserant 1 , abbatem senio
ineurvatum, sed sanctitate erectum offendunt. Extractoque unus gladio, quasi ampute-
turus cervieem eius, resupinus" 1 ruit ac spiritum" exalavit. Reliqui vero haec videntes,
timore perterriti fugierunt. Quod cum regi nuntiatum fuisset, cum testificatione prae-
i5 cepit omnia quae ablata fuerant monasterio restaurari 0 .
13. Cernens 3 autem" praefatus" rex tanta miracula per servos Dei, qui nostrae
religionis 0 erant, fieri, voeavit unum episcoporum suorum, dixitque secretius ad eum:
'Quam ob rem vos d , ut isti, qui se christianos dieunt, non ostenditis 0 signa in populos 1
secundum fidem vestram?' Dicit ei episcopus: 'Saepius ego caecise lumen reddidi et
20 surdis1" auditum, nunc autem' possum haec facere quae dicis'. Et vocatum k ad se
unum" de hereticis, claneulo ait ad eum: 'Accipe 1 quadraginta 1 " aureos, et clausis oculis,
resede in loco unde nobis est transitus; et praetereunte me cum rege, exclama in vir-
tute, ut perditum lumen mea tibi credulitate restituam'. Cumque hic, aeeepta pecunia,
fecisset" quod sibi fuerat imperatum", procedit novus CirulaP-4 regis ad dexteram, con-
25 stipatus hereticorum eaterva *>; exclamat et iste caecatus pecunia, ut fide episcopi reci-
peret oculos suos. At r iste cum non 8 minima arrogantia 1 inponens manus" super oculos
eius v , ait: 'Secundum fidem meam fiat tibi'. Haec eo dicente w , ita obserati sunt oculi
Capp. 11 — 13. l a . 16. 2. 3. 4.
Cap. 11. a) antistitis l a , corr. JB. al.; antis::tes 4. b) restitnat 2, corr. c) co m. al.
30 suppl. 2. d) Erat 4. e) situ 3.
Cap. 12. a) Levivieldus 4. b) ca JB. s. XII. suppl. 2. c) Sagunthum (3); Saguntum 4.
d) Carthag. (2) et corr. la. e) Spartoriam 2, COJT. JB. S. XII. f) hice 16, corr. g) illud In.
h) eras. 2; om. 4. i) insula 2. 4. k) se add. 2; absconduntur 4. 1) remanscrat 2, con: JB. al.
m) supinus 3. n) spiritu 4, con-, JB. al. o) ri JB. al. in litura scr. 4.
35 Cap. 13. a) OJB. 3. b) pfat 16, corr.; r. p . 2. c) gi suppl. 2. d) ut vos 3. e) osten-
distis l a (corr.). 4. f) populis 4. g) ceci 2, corr. JB. S. XII; 1. c. 3. h) surdi l a , corr. m. al.
i) quoque 4. k) vocato — uno 4. 1) ait add. 3. m)quadringentos4. n) feC q; 3. o) in-
petratum 3. p) Cirola 2, corr. JB. S. XII; Cyrula 4. q) eaterva 2; catervas 3. r) Et 4. s) nimia
pro n. m. 4. t) arrogantia 16, corr. u) manum 4. v) suos 16. w) nte JB. al. suppl. 2„
40 1) Iam Murviedro. Videsis quae Dahn, 'Könige der Germanen' V, p. 140, de hoc loco scripsit.
2) De Carthagine Spartaria cf. Plin., H. N. XIX, 2, 2 6 ; XXXI, 1, 9 4 ; Kiepert, 'Geogr.' p. 4 9 1 .
Est Cartajena. 3) Ea historiola H. Fr. IX, 1 5 . commemorata est: quod nos in libro Miracu-
lorum plenius declaravimus. 4) De Cirola v. H. Fr. II, 3: Quod cernens ille nequam Ar-
rianorum episcopus, v o c a t u m ad s e q u e n d a m hominem, — — a i t : — — Adquiesce n u n c
45 his quae praecipio et, acceptis q u i n q u a g i n t a a u r e i s , sede in p l a t e a , p e r qua n o b i s e s t trans-
i t u s , et manum super clausus oculus p o n e n s , m e p r a e t e r e u n t e cum reliquis, exclama
in magna v i r t u t e — — T u n c hereticorum episcopus paulolum se divertit, — — dicens:
'Secundum fidem nostram, qua recte D e u m c r e d e m u s , a p e r i a n t u r oculi tui', etc. Patet,
Gregorium fraudem Arriani Hispani iisdem fere verbis ac Vandalicam narravisse.
hominis cum dolore, ut non solum visum perderet", verum etiam dolum", quem, ava-
ritia inpeüente, finxerat, publicaret 0 .
14. Retulit alius vir fidelis, spectasse" se christiano" cum heretico pro fide nostra 0
certante d . Altercantesque diu de Divinis Scripturis, cum flecti non possit e hereticus, ut
cognosceret veritatem, ait vir1" nostrae religionis: 'Si Scripturarura Sacrarum testimonia 5
te* ad" credendum minime movent, vel virtutem individuae Trinitatis miraculis ex-
perire. Est digito meo anulus aureus; ego eum in igne 1 iaceo, tu candentem k College1'.
Proiectumque inter prunas anulum, ita igniri permisit, ut eis 1 similis cerneretur. Con-
versusque ad hereticum, ait: 'Si vera est prosecutio" 1 tua, sume eum ab igne'. Illo
quoque resistente", ait vir?: 'Inmensa Trinitas Deus, si aliquid indignum 0 te credo, IO
ostende P. Certe, si recta est fides mea, nihil mihi praevaleant haec incendia saeva'.
Et ablatum ' ab igne anulum diutissime r palma sustenuit, et nihil est nocitus; sed magis,
confuso heretico, catholicus» reliquam fervore 1 suae fidei roboravit. Actenus" hinc.
15. Haud procul vero a" basilica beati Martini 2 Venantius" abba requiescit 0 ,
vir magnificae sanctitatis, qui multis"1 infirmis in corpore positus opem accomodavit. is
Qui impleto tempore a e saeculo migrans, iugiter se in aeternum vivere virtutibus pro-
prüs manifestat. Nam si quis tipos frigoriticos incurrens nocte una ad eius tumulum
deprecans vigilaverit, mox, conpresso accentu 1 , adipiscitur medicinam. Nam inter
reliqua qua« ibidem gesta vel vidimus vel audivimus mulierem quandam"- 3 a' quar-
tono tipo correptam sanatam aspeximus. Quae diuturno tempore ab hoc detenta con- 20
tagio, neque cibum neque somno k capere poterat, sed ita 1 omni corpore deciderat, ut
vix in ea vel illud"1 vitale spiraculum remaneret. Ad huius" sepulchrum in gemitibus
et oratione pernoctans, usque lucis adventum 0 perduravit inmobilis. Mane vero soporiP
se collocans, cum expergefacte fuisset, nihil mali sentiens, sanata diseessit. Huius 1
sancti vitam r nos scripsimus 4 . 25
5 0 d
16. Fuit et" Papula°- valde religiosa, quae cura saepius parentibus flagitaret
se in monasterio locari 0 puellarum, eo quod in domo parentum, curis saeculi inpedien-
tibus, Deo servire non possit1*; et illi prae amore nolent eam« a se separari, totondit
comam" capitis sui, indutaque veste' virili, Turonicam diocesim adiens, in congregatione
Capp. 13—16. In. 16. 2. 3. 4. 80
Cap. 13. a) visum supderet 16, COJT. b) donum 3. c) publicare 2, COJT. JB. al.
Cap. 14. a) expeetasse 4; se OJB. 3. b) christianum (4). c) monstra 3. d) certan-
tem ( l a . 4). e) posset 2. 4. f) sie 4; si l a . 6. 2. 3. g) OJB. 3. h) superscr. lb. i) ignem
iacio 4. k) cadentem 4. 1) ei 16. 3. m) perseeucio 3. n) corr. JB. al. renitente l a ; refu-
tante 4. o) dignum 16; i. de te 4. p) ostende certe. Si dislinguit 4. q) ablutum l a , corr.; 85
ablatam 3. r) ditissime 16, COJT. S) catholicos ( l a . 2); catholico» 16; reliqua corr. reliquos 16;
reliquos 2. 4. t) r suppl. 16. u) A. h. OJB. 3.
Cap. 15. a) ä l a . b) Venancius 3. c) quiescit 3 . d) in c. p. m. i. 2. e) a. s.
OJB. 4. f) accensu 2. 4. g) sie In. 6; quae reli. h) quendam 16, COJT. JB. al. i) a q. OJB. 3.
k) somnum (16. 2. 4). 1) 0. ita 4. m) ullum 4. n) cuius 3. o) immobilis add., sed 40
dei. 3. p) sopore 16, COJT. q) autem add. (3). r) vita 3.
Cap. 16. a) OJB. 2. b) Pappula l a ; Pabula 4. c) a add. 4. d) ut add. Ib. 3.
e) fieri 4. f) posset 2. 4. g) ema 16, corr.; om. 3. h) ommam 2, con: i) sie 4; om. la. 6. 2. 3 ;
vestimenta (corr. vestimento) JB. al. add. 16; post v. JB. al. add. (h)abitu l a . 2.
1) Cf. Gl. Mart. c. 8 0 . 2) Cf. V. Patr. XVI, 1: E r a t enim tunc temporis mona- 45
sterium basilicae sancti Martini p r o p i n q u u m — — Ad h o c vir iste devotus a c c e d e n s — —
Venantius, qui saeculo quinto vixit, die 1 3 . Odobris colitur. 3) Iuliani et Baudimundi uxores
'quartanae febris accensu laborantes' ad sepulchrum S. Venantü sanatae sunt; cf. V. Patr. XVI, 4,
4) V, Patr, XVI, 5) Nihil certum de eius actis habetur. R.
se contulit monaehorum; ibique in ieiuniis orationibusque a degens, virtutibus deinceps

multis emieuit. Erat enim tamquam vir inter viros, nec ulli erat cognitus sexus" eius.
Parentes autem requerentes eam, numquam 0 repperire potuerunt. Interim abbatem*1
monasterii ad 0 quod venerat defuneto, monachi propter virtutes assiduas hanc1* ele-
5 gunts, ignorantes sexum". Quod illa totis viribus 1 rennuit k . Triginta autem annos in
monasterio fuit, a 1 nullo agnita" 1 quid esset. Ante tertium autem diem, quam ab hoc
mundo migraret, id monachis patefeeit; et sie defuneta, ab aliis mulieribus abluta, se-
pulta est, multis se" deinceps virtutibus manifestans 0 esse ancillam Dei. NamP et
frigoritici et aliis morbis obpraessii saepe r ad eius tumulum saniteti s redduntur.
10 17. In alio loco" pago" Turonico erat inter vepres et rubos sepulchrum positum,
in quo ferebatur episcopum 0 quendam fuisse sepultum d ; nomen 0 ignari erant [incolae1,
et licet pauci, tamen officium inpendebant]. Contigit vero, ut cuiusdam pauperis filius
morireture. Quo sepulto, cum operturium sareofagi non inveniret, ad hunc h locum
accessit, ablatumque 1 de hoc sepulchro k cooperculum, qui 1 tam inmanis erat, ut trium
15 duceretur paria™ boum, texit corpusculum" fili furto 0 alterius de sepulchri. Quod cum
fecisset, surdus, mutus, caecus ac debilis est effectus; mansitque in hoc supplicio inte-
grum fere annum. Dehinc apparuit ei quidam sacerdos per visum, dicens: 'Quid?',
inquid, 'tibi tuisque vim intuli, o vir, quia detexisti me, auferendo operturium*1 tumuli
mei? Vade nunc, si vis sanus fierir, iube eum s velociter 1 revocari. Quod si nolueris,
20 protinus morieris. Ego enim sum Benignus" episcopus 1 , qui in hac v urbe peregrinus
adveni"'. At ille suis innuens, accessit ad monumentum filii sui, elevatumque lapidem x
plaustro inposuit, reportatumque u t v sareofago* reddidit, ilico sanus effectus est. Nam
ad" redeundo ita lapis levis erat, ut, quem tria paria boum evexerant b , boves deinceps
duo revocarent.
«5 18. Infra ipsum autem terminum Toronicum" erat mons parvulus, sentibus, rubis
vitibusque" repletus agrestibus et tanto 0 densitate d labrucae contextus e , ut vix aliquis
intro possit inrumpere. Ferebat enim fama, duas Deo sacratas virgines in loco illo
quiescere. Hilieet 1 cum in vigiliis dierum festorum lumen ibi 8 accensum divinitus a
fidelibus" saepius cerneretur 1 , unus audatior k et animi fretus auetoritate ad locum acce-
so dere 1 subobscura nocte non metuit, atque cereum mirae m candoris inmenso lumine
fulgorantem aspiciens admiratusque diu, diseessit 0 aliisque 0 quae videratP nuntiavit.
Capp. 16—18. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 16. a) et oracionibus 3. b) ex m. al. in litura scr. la; exus 16, corr. c) nus-
quam 4. d) abbate (3. 4). e) a quo 3. f) hanc — sexum OJB. 4. g) eleger 3. h) sexu 3.
35 i) virtutibus 16. k) r. — deinceps virtutibus in inf. marg. suppl. 16. 1) annullo 2, corr. m) cognita 4.
n) OJB. 16. 2 ; multisque d. 3. o) JB. al, add. se 16. p) Nam — redduntur OJB. 3. q) obpssi:,
ras. s 16. r) sepius 4. s) sanitate 2.
Cap. 17. a) autem l a . 6. 2. 3. b) pa:go, ras. r 16. c) eps 2, con-, inter scr. d) cuius
postea add. 3; nominis 2. 4. e) tamen add. 2. f) incolae — inpendebant habet solus 4. g) mora-
40 retur corr. m. al. morseretur 2. h) hanc 3. i) ablatoque — cooperculo 4. k) tumulo 2. 1) quod
t. immane 4 ; tam OJB. 3 . m) paribus 4. n) qrasculum l a , COJT. JB. al. o) fato? 16, corr.;
de f. a. s. 4. p) Quam 4. q) copertorium 3. r) et ado\ 2. s) illud 4. t) veliter 2, con:
u) B o n u s 4. v) hanc urbem 4. w) veni 2. x) lapide l a . 3. y) OJB. 4. z) saerf
fago 16, corr. a) ut 3 ; redeundum 4, b) evinxerant 3 .
46 Cap. 18. a) sie 1 6 ; Tur. reli. b) victibusque 3. c) tantü 2, corr. m. s. XII. d) den-
sita in marg. suppl. 2. e) contectus 4. f) Scilicet 4. g) sie 4 ; luminibus l a . 6. 2. 3. h) filibus
corr. JB. rec. finibus 4. i) cernerentur 16, COJT. k) et animi fletus auetoritate add., sed dei. 3 .
1) accedit, sed it in litura scr. 3. m) miri 4. n) Et add. 3. o) aliis 3 ; alii:sque 4. p) vide-
rat ::diu n., sed diu in litura scr. lb.
50 1) De S. Benigno episcopo et martyre, qui Ultraiecti colitur, v. AA. SS. 2 8 . Iun. V, p. 3 5 9 .

96*
Tunc uni de incolis loci se virgines per visum ostendunt; exponunt, se ibidem esse
sepultas ac sine tecto imbrium iniuriam diutius ferre non posse. Hic vero, si" sibi
vellct esse consultum", incisis vepribus, tegumen tumulis adhiberet. Expergefactus c
vero, inruentibus aliis cogitationibus, tradidit oblivioni quae viderat. Alia d vero nocte
apparuerunt 0 ei iterum, vultu 1 minaci 8 terribiliter conminantes, nisi locum tegeret, anno 5
praesenti" ab hoc saeculo migraret. Territus igitur vir ille visu, accepto secure, stirpe
succisa, tumulos detexit 1 , invenitque k validas de cereis guttas in modo 1 libani odore
nectareo efflagrare"1. Tunc deputatis bubus et plaustro, lapides congregat" et, data
aestate 0 , Oratorium superaedificatP; explecitumque opus, beatum Eufronium, qui tunci
Turonicam regebat 1* eclesiam, ad benedicendum invitat. Sed ille iam defessus senio 1 , 10
excusat abire, dicens: 'Vides', inquid, 'fili, quod senuerim, et hiemps solito asperior r
ingravat 9 . Discendunt pluviae, ac venti cuncto turbine perflant 2 , inflantur flumina, et
ipsae quoque viae a frequentatione imbrium effusae1, pene in lutum sunt dissolutae; et
nunc non" convenit aetati meae ista modo properare itenera1". Haec audiens vir ille,
diseessit a conspectu sacerdotis, abiens valde maerens. Verum ubi sacerdos membra 15
quieti laxavit, vidit duas virgines adstare sibi, quarum senior tristi vultu sie infit:
'Quid tibi ingratae* extetimus, beatissime* pontifex? Quid molestev intulimus regioni 1
tibi a Deo commissae? Cur nos dispicis? Cur ad consecrandum locum, quem nobis
vir fidelis aedificavit, venire dissimulas? Veni nunc, obsecramus per nomen omni-
potentis" Dei, cuius nos sumus" ancillae 0 '. Haec effata3, genas lacrimis*1 rigabat 20
obortis 0 . Expergefactus vero senex, vocat eclesiasticae domus rectorem, dicens: 'Pec-
cavi non eundo cum homine. Ecce enim vidi duas virgines me ob id increpantes, et
vereor Dei offensam ineurrere1", si illuc distulero ambulare'. Acceleransque iter, viam
ingreditur. Igitur eunte illo, quievit pluvia, austrorumque violentia saeva suceubuit.
Ipse quoque feliciter conficiens iter, benedicto loco, cum pace regressus est. Nam refe- 25
rebatK plerumque vultum" incessumque virginum; et unam quidem dicebat prolixiorem,
alteram minorem statu 1 , non merito, utramque tomen nive k candidiorem. Quarum
unam Mauram, Brittom 1 * alteram vocitabat, dicens, se ab earum ore haec"1 nomina
cognovisse.
19". Ipse quoque pontifex cum a multis crebrius urgueretur", ut ad oceursum 30

Chariberthi 0 regis deberet accedere» et innectens moras ire differret, tandem commo-
Cap. 18. l a . 16. 2. 3. 4. Cap 19. l a . 16. 2. 4.

Cap. 18. a) superscr. 2. b) consultus 3. c) ge JB. al. suppl. 4. d) Ala v. noc 2, corr. p) appa-
rues|l ei 16, corr.; apparuerut 2, COJT. f) vultü 16, COJT. g) in suppl. 16. h) presento 2. i) toxit 4.
k) ve JB. al. suppl. 2. 1) modum (4). m) deflagrare 4. n) congregavit 4. o) estote 4, COJT. S5
p) superaedifieavit. Explicitoque opere 4. q) temporis add. 3. q*) gerebat 16, corr. r) e COJT. 2.
-s) sie 3. 4 ; ingruat l a . 6. 2. t) effosse 4. n) con 16, corr. v) itenere 16. w) ingrata 2, coi-r.
x) beate 2. y) molestiae (3); molestum 4. z) regione 3. a) om|potentis 4. b) a. s. 3.
c) a n ci I l u l a c 4. d) lacrimas 4, corr. c) abortis l o . f) ineurre 16, corr. g) ferebat 3.
h) post v. 8 litt. ras. 2. i) statu 3. k) nive:, ras. a 16. 1) Britam 16. m) liac 3. 40
Cap. 19. a) c. 19. OJB. 3. b) urgereretur corr. urgeretur 4. c) Cariberti 16; Chariberti 2
(corr. JB. al.). 4.
1) Quare extremis Eufronü annis, qui a. 5 7 3 . mense Auyusto septuagenarius obiit, id gestum
esst oportet. 2) Cf. Verg. Aen. I, 82:
ac venti, velut agmine facto, 45
Qua d a t a p o r t a r u u n t et t e r r a s t u r b i n e perflant.
3) Cf. Verg. Aen. IV, 3 0 : Sic effata sinum lacrimis implevit o b o r t i s ; Mir. S. Mart. IV, 30:
H a e c effata, g e n a s lacrimis r i g a b a t ubertim. 4) Hodieque sub his nominibus coluntur apud
Turones die 2 8 . Ianuarü; in oppido autem quod ab illis nomen habet S. Maurae die praece-
denti. R. 5) Charibertus enim rex locum Navicellis, qui ad ditionem S. Martini pertinebat, 50
paullo antequam obiit in fiscum redegit; cf. Mir. S. Mart. I, 29.
tus" a suis, ait: 'Ite, praeparate iter, ut eamus ad oceursum regis, quem visuri non
sumus'. Igitur inposito plaustris necessaria et cabaHis ad iter praeparatis, iamque in hoc
stante ratione", ut deberet viam incedere, ait: 'Revertantur ° plaustra, laxentur equi, non
modo hoc iter incedimus'. Dicentibus autem suis, quae esset haec levitas, ut quae tam d
5 instanter parari e iusserat tam facile deturbaret, ait secretius: 'Princeps, ad quem nos
ire conpellitis, obiit, nec viventem, si abierimus, inveniemus'. Stupefacti audientes, diem
notant et sancti verba taciti1" servant. Adveniehtibus autem ab urbe Parisiaca 1 homini- 567 ex.
bus, ea hora regem transisse nuntiant 2 , qua sacerdos plaustra de itenere iusserat revocari*.
20. De oratorio autem" nostro 3 , in quo reliquiae sancti Saturnini martyris ac
io Martini antestitis cum Illidio" confessore vel reliquorum sanctorum collocatoe sunt, pro
instruetione credentium narrare aliqua non pigebit, qualiter se virtus beati Martini 0
revelatione revelavit d , ite ut appareret multis ignitus globus e ille1" terribilis, qui quondam
solemnia celebrantis emerserat paucis visibilis, a capite" arce prorumpens 4 . Concipit1
enim, inspirante divinae pietatis instinetu, animus, u t k cellulam valde elegantem 1 , quam
15 sanctus Eufronius ad usum prumptuarii habuerat, ad opus orationis fideliter dedicarera. 573/574.
Quam m diligenter conpositam, altare ex more locato, ad basilicam sanctam vigiliis
noctem unam ducentes", mane vero venientes ad cellulam, altare quod erexeramus 0
sanetifieavimus. RegressiqueP ad basilicam, sanetas 1 eius reliquias cum Saturnini Iuliani-
que martyrum vel etiam beati Illidii r exinde solemniter, radiantibus cereis crueibusque 9 ,
20 admovimus. Erat autem 1 sacerdotem" ac levitarum in albis vestibus non minimus
chorus et civium honoratorum ordo praeclarus, sed et populi sequentis ordinis magnus
conventus. Cumque sacrosaneta pignora palleis ac T nafis 5 exornate in excelso w de-
fereremus *, perveniraus ad ostium T oratorii. Ingredientibus autem nobis, subito replevit
cellulam illam fulgor terribilis, ita ut prae timore et splendore nimio 1 adstantium oculi
25 clauderentur. Discurrebat autem per totem cellulam tamquam fulgor, non parvum" nobis
ingerens metum. Nec" quisquam scire poterat, quid hoc esset, nisi 0 omnes pavore
Cap. 19. In. 6. 2. 4. Cap. 20. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 19. a) commotis 2, corr.; commonitus 4. b) r e o m n i pro r. 4. c) Revertentur 2,
corr. JB. al. d) superscr. 16. e) parare 4. f) tacitis corr. tacite 16. g) revocare 4.
30 Cap. 20. a) vero 4. b) Ilidio 3. c) in add. 4. d) relvelavit 2. e) globo illo terri-
bili 4. f) OJB. 3. g) celebrant:, ras. &? l a ; celebrant 3. h) capitis 4. i) Concepit 2. 4.
k) in 3. 1) elegante 3. m) Qua d. composita altarioque ex 4. n) deduc. 3. o) extruxera-
mus 2. p) Regressi:que, ras. s la. q) seani 16, con: r) Hilidii 3. s) que OJB. 3. t) enim 16;
aut 4. u) sacerdos 3. v) ai onaffis corr. a inaffis 16; ac n. OJB. 3. 4. w) excelsum (2. 3);
35 excelsa 4. x) defer::remus 2 ; deferremus (3. 4). y) ortium 4. z) nimium 3. a) parum 4.
b) Ne 3. c) :::si (j-as. qua?) COJT. set 3.
1) Charibertum regem, quem in urbe Parisiensi mortuum esse, e Gregorio intellegitur, in

basilica S. Romani Blaviensi sepultum esse, auctor Libri Historiae Francorum c. 3 1 . tradidit:
Charebertus rex mortuus est, Blavia castello in basilica sancti Romani sepultus. Sed procul
40 dubio filium Chlotharii I. cum fratre Dagoberti I. confudit. 2) Eufronius conc. Turonensi II.
(Conc. Gall. ed. Maur. I, p. 1181J subscripsit: Notavi sub die X V . K a i . D e c . a n n o V I . regni
domni nostri Chariberti gloriosissimi regis. Itaque die 1 7 . Nov. a. 5 6 7 . Charibertus etiam
vixil. Nec tarnen multo post Athanagildum f 5 6 7 , Nov.) obiisse videtur; cf. Pagi a. 5 6 7 , n. 8.
3) De eo oratorio v. V. Patr. II, 3. Gregorius primo pontificatus sui anno (b!3/b!4) illud dedi-
45 cavit. 4) Cf. Severi Dial. II, 2: Quo quidem die — mira dicturus sum — cum iam alta-
rium, sicut est sollemne, benediceret, globum ignis de capite illius vidimus emicare, ita u t in
sublime c o n t e n d e n s longum admodum crinem flamma p r o d u c e r e t . 5) Cf. Legem Sal. tit. XIV,
add. 6 (ed. Behrend p. 2 0 ) : Si quis mortuum hominem a u t in noffo a u t in petra, quae vasa
ex usu s a r c o p h a g i dieuntur, super alium miserit etc. Gloss. Pith. 'naufus' = 'sarcophagus
50 ligneus'.
prostrati" solo iacebant. Tunc ego: 'Nolite', inquid, 'timere. Virtus est enim sancto-
rum, quae ° cernitis, et praesertim rememoramini librum vitae beati Martini • et recolite °,
qualiter verba sacrata promenti de capite globus ignis egressus, usque ad caelos visus d
est conscendisse". Et ideo ne terreamini, sed ipsum nos1" cum sanctis reliquiis s credite
visitasse'. Tunc timore postposito11, magnifieavimus1 Deum k , dicentes: Benedictus, qui s
venit in nomine Domini, Deus dominus et inluxit nobis. Sed illud anterius miraculum
visum est paucis, istud apparuit populis universis. In illud1 fuit virtutis™ indicium, in
istum" gratiae supplementum; illud fuit tunc oecultum propter iaetantiam, istud 0 mani-
festum P est eunetis ad gloriam; ibidem "• ore r festiva fideliter acta s Domino nuntiantur,
hic in novitate oratorii, quod ad laudem Domini profeceret, inlustratione sanctorum 10
pignorum consecratur. Ergo 1 fideliter, ut oportit, a nobis quaerendus est et orandus,
ut ille visitet hunc populum, qui plerumque orationis voto" per hoc sacrum ignem
sustulit in excelsum. Hunc enim ignem, vel cum" de monacho orante narravi 2 vel cum
ßrachionem w abbatem a pignoribus sanctorum vidisse 1 egressum ignem exposui, mistico v
esse puto, eo quod non exurat, sed inluminet; sed z nec sine Divinae Maiestatis gratia" is
umquam vel prodere" vel apparere quibusdam 0 potest.
21." Et licet de Turonica urbe aliqua iam D scripserimus, tamen quoniam nuper
sancti Sollemnis °-3 sepulchrum aspeximus, silere nequivimus, quod d apud Malliacensim e
monasterium 1 « — in cacumine montis est constitutum 8, ab antiquis vallatum aedifieiis iam
erutis — [factum11 cognovimus]. Nam ferunt', in eoloco, cum eripta adhuc k haberetur occulta, 20
et nullo' christianorum locus ille esset revelatus, per singulas dominicarum solemnitatum m
noctes ab habitatoribus lumen cernebatur accensum, sed nullus" sciebat, quid sibi hoc 0
velit mysterium; tantum suspicio retenebat homines, aliquid ibidem retenere p divinum.
Capp. 20. 2 1 . In. 16. 2. 3. 4.

Cap. 20. a) s. p. 3. b) quam 4. c) colite 16, corr. d) nisus 3. e) conscendere 3. 25
f) c. s. n. 2. g) reliquis 4. h) postposita 3. i) magnificabimus 16, corr. k) Dnffl 2.
1) illo (16. 4). m) virtus l a , COJT. n) isto (16. 4). o) istum 2, corr. p) manifestatum 4.
q) ibidem — consecratur OJB. 3. r) e JB. al. suppl. 16; ora 4. s) f. D. euneta n. 2. t) Ego 16,
corr. u) o r a t i o n i s s u a e t a m s a c r a t u m i g n e m s u s t . 4. v) OJB. 4. w) Brachione abbate 3 ;
B i r i c h o n e m a. 4, ut supra. x) vidisset 16, con: y) mysticum 4. z) hunc add. 4. a) sie 4 ; $o
gratiam (graciam 3) quam l a . 6. 3. 3 a ; gratia quae (2). b) prodire 4. c) q. p. OJB. 4.
Cap. 2 1 . a) 20. 4. b) descripserimus 3 ; i. scripsimus 4. c) Solemnis l a (h.l.).4 (fere);
Sollemni 2, con-. JB. al. d) Quid factum sit apud 2. e) Malliacensi corr. Malliacense 16; Malla-
cense 3 ; Maliagense 4. f) quod add. 2. g) constructum 2. h) factum cognovimus OJB. l a . 6. 2. 3.
i) fertur 4. k) OJB. 3. 1) sie la. 6. 2. m) solemnitum 4, corr. m. al. n) s suppl. 16. 35
o) vellet hoc 4. p) retineri 4.
1) Dialogi inteUeguntur; cf. p. 759, n. 4. 2) De monacho orante et de Brachione abbate

Gregorius infra c. 3 7 . et 3 8 . egit atque vice versa in c. 3 8 . hoc c. 2 0 . laudavit. Unde patet, finem
a verbis H u n c enim huic capiti libro absoluto adiedum esse. 3) S. Sollemnis, qui Chlodovechi
tempore Carnotensi ecclesiae praeerat, vitam a scriptore antiquo compositam, cuius sermo Fortuna- 40
tiano non adeo dissimilis est, e codice proprio P. Ms. 2 0 . et Trevirensi ediderunt Bollandiani
2 5 . Sept. VII, p. 6 8 . Vita illa Sigiberto quoque praesto fuisse videtur; cf. SS. VI, p. 3 1 3 . ad
a. 6. Chlodovechi: Sollemnis Carnotensis episcopus claret, qui in p r a e d i c a n d o F r a n c i s Christum
non s e g n i t e r institit. 4) Maille oppidum, inde ab a. 1 6 1 9 . Luynes appellatum, postquam dominus
de Mailli per Carolum Albertum dux creatus est; cf. Longnon p. 278. Ibidem vetustae ruinae 45
iam exstant; cf. Bourassi et Chevalier, 'Recherches sur les eglises romanes en Touraine' p. 7 8 . 7 9 .
— Corpus S. Solemnis Blesas translatum est atque in eccleda S. Petri depositum, quae ab eo
deinceps S. Solemnis nomen tulit cum parochiae titulo, donec hoc anno in cathedralem ereeta,
mutato nomine S. Ludovid did coepit, Sacrum eius corpus, paucis ossibus exceplis, Calviniani
saeculo superiori combusserunt. R. M>
Interea advenerunt duo inergumini ex" basilica sancti Martini, qui, conÜsis in" se pal-
mis, clamare coeperunt, dicentes: 'Hic requiescit Sollemnis beatissimus in eripta 0 abdite.
Reserate d igitur sepulchrum amici Dei. Quod cum reppereritis, veüs tegite, lumen accen-
dite cultum que 0 debitum 1 exibete. Erit regioni huic salubre, si quae loquimur adim-
5 pletiss'. Et haec dicentes, cum clamore magno effodere tellurem ungutis nitebantur.
Tunc videntes incolae quae gerebantur, accepto sarculo, effodentes aperuerunt criptam,
in qua h per seriem graduum discendentes, reppererunt 1 sepulchrum magnum, de quo
testabantur illi k adhuc mente infirmi, hunc 1 esse sepulchrum Sollemnis"1 beatissimi.
Qui mox sensu discesserunt" reeepto. Post haec autem coeperunt ad eum diversorum
10 morborum aegroti confluere et accepto sanitate redire incolomes. Sed et Litomeris 0 - •
urbis ipsius t indigena, cum ab illius quarteni l typi aegrotatione fatigaretur, acceptis ex
hospiciolo suo cereis, surrexit cum uno tantum puero, accessitque ad locum. Fusa vero r
oratione, accensis cereis manu 8 propria per totem noctem detentis, vigilias 1 celebravit.
Dato igitur mane, redivit ad propria, nec ultra ab hoc morbo" frigorae r vel confractio-
15 nis 2 ulüus w pertulit gravitatem x .
22. Fuit autem quidam religiosus et virtutibus et nomine Maximus 3 et, ut liber
vitae« eius" docet, quam versu conscriptam" legimus, nostri fuit Martini diseipulus.
Qui occullere quod erat cupiens, apud Insulam Barbaram s monasterii Lugdunensis
peregrinari expetüt. Manifestatus autem et ibi, ad patriam redire 6 disposuit. Denique
20 dum Ararem 0 fluvium transire*1 cupiret, nave impleta dimergitur, ac ipse sacerdos
pelago operitur, habens ad Collum cum" euangeliorum libro 1 ministerium^ cotidianum,
id est patenulam parvam cum calice. Sed pietos divina non perferens perire quod
suum est, ita de hoc periculo, Domino iubente, restitutus" est litori 1 , ut nec vitae
damna perferret nec rerum detrimento k lugeret. Impletumque est illud1 quod psalmo-
25 graphus, Spiritu sancto influente, cantavit: Cum ceciderit iustus, non conlidetur, quia P«. 36, »*..
Dominus firmat- manum eius. Et" 1 iterum: Non negabit Dominus animam iusti. Prov.io,s.
Capp. 2 1 . 22. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 21. a) de 4. b) in: 2. c) cripata 16, corr. d) reserare 16, corr. e) eultuque 3.
i) ei add. (3). g) adimpleveritis (3) et la. 6 e COJT. h) qua 4. i) apperuerunt 3. k) a. i.
30 in m. 2. 1) hoc 4. m) Sollemni 2. n) r. d. 4. o) sie 3. 4. et De virt. S. Iul. c. 50; Littho-
meris corr. JB. al. Litthomerus l a ; Lithomeris (16. 2). p) COJT. JB. al. Pictavensis l a ; illius 3.
q) quarta 3 . r) OJB. 3. s) que JB. al. add. la. t) vigiliis 3. u) post m. 5 litt, (adten?) ras. 2.
v) frigoris 4 et JB. al. la; vel OJB. 4. w) JB. al. dei. la; illius 3. x) gratiam In, corr. JB. al.
Cap. 22. a) et add. lb; eius edocet 4. b) conscripta 3 . c) Ararim (2. 4). d) transi-
35 ret 4, COJT. e) OJB. 3. f) librum 16 (con:). 2. g) misterium 16, con: h) restiturus 3, con:
i) locüri? In, COJT.; littore 16. k) nutrimenta 16, COJT. 1) prophecia tKt pro illud — cantavit 3.
m) Et — iusti OJB. 3.
1) Forte idem qui basilicam in parochia Paternacenri aedificavit; cf. De virtutibus S. Iuliani
c. 5 0 ; Longnon p. 2 8 5 n. 2) Sic Mir. S. Martini IV, 3 7 : (febris) frangi consueverat. Est
40 remissio febris, quae V. Patr. VI, 1. fractio vocatur. 3) Quem Mabillon Baluziusque Maxi-
mum Insulae Barbarae abbatem habuerunt, cuius Eucherius in epistola ad Philonem presbyterum
data (Migne, Patr. Lat. L, p. 1213J et Leidradus in epistola ad Karolum M. data (Migne,
XCIX, p. 813) mentionem fecerunt, sed TMemont et auctor Gall. Christ. IV, p. 222;
XIV, p. 190, Maximum Insulae Barbarae et Cainonensem distingui volunt. Videsis AA. SS.
45 2 0 . Aug. IV, p. 5 5 . 4) Qui periit. Vita quam Ruinart vidit a quodam monacho seu clerico
Cainonensi colledam (codex Maioris - Monasterii nr. 97; cf. Delisle, 'Les mss. disparus de la
bibliotheque de Tours' p. 93) pauca habuit praeter ea quae Gregorius tradidit. 5) Re-Barbe insula
in medio Arare dta; cf. Longnon p, 199. 6) Eucherius de Maximo ad Philonem scripsit
haecce: p e r v e n i t a d n o s , q u o d velit ex eo d i s c e d e r e e t fratres suos d e s e r e r e , eo quod multi
50 p r o p t e r metum gentium oblationes suas subtraxerint, quas p r o Dei intuitu d a r e consuerant.
Deinde ad castrum Cainonensim "• > urbis Turonicae veniens, monasterium collocavit.
Quod castrum cum ab Egidio" obsederetur 2 , et populus 0 pagi illius ibidem esset d in-
clusus, ho8tis° adversus 1 effossum a latere montis puteum, quem obsessi ad usum habe-
bant bibendi, obturants. Quod cum antedictus Dei famulus, qui tunc cum reliquis11
infra castri munitionem 1 conclusus erat, cerneret videretque k populum consumi sitis 1 5
iniuria, orationem nocte m tote fudit ad Dominum, ut respiciens populum hostes inpro-
bos effugaret et non pateretur, eos sitis ardore" consumi. Tunc, revelante sibi Spiritu
sancto, ait ad plebem: 'Quisquis habet vasculum, eiciet" foris in platea et depreceturP
Dominum. Dabit enim*> vobis hodie largitas r eius aquas in abundantiam, ut non defi-
ciatis vos et parvuli vestri'. Haec eo dicente, subito nubes s texerunt caelum, et discen- 10
dit imber magnus de caelo cum tonitruis 1 et corruscationibus super castrum, duplum
populis" beneficium praebens, pluvia arcens sitim, fragoribus effugans hostem. Con-
cf. M»tth. pletaque v sunt vasa w omnium, et satiati x sunt cuncti. Sicque obtentu sacerdotis fugatis
adversarüs, populus salvatus a castro diseessit. In monasterio autem loci illius plenus
dierum transüt, ibique sepultus est 3 . Ad cuius sepulchrum saepius infirmiT sanantur. 15
Puerulus autem unus e x z familia eclesiae Turonicae in valitudine" corruit. Is cum
anhelus" occumberet ac in extremis positus putaretur spiritum exalare, ad eius basili-
cam deportatus, protinus, extincta febre, sanitati 0 est redditus*1. Sed et puella de his
mancipiis simili sorte febricitons, cum ante caneellos monimenti fuisset exposita, in ipsa
die incolomitati est restituta. Ad e nos vero cum horum' notitia devenisset, puerum 20
humiliatis capiüis huic monasterio cessimus«, puellam" vero mutete veste coetu 1 saneti-
monialium coniungi praeeepimus ad serviendum Deo.
23". Requiescit haud procul ab hac basilica lohannis 4 quidam presbiter, natione
Britto", in summa religiöne degens, per cuius manus Dominus multa signa 0 sanitatem
dignatus est operare*1. Qui ob ainorem 0 divinum ab1* aspectibus ses hominum cohi- 25
bens, parvulam oratorii cellulam 5 habebat ante ipsam Cannonensis h vici eclesiam. Ibi-
Capp. 22. 23. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 22. a) chasteau chainon Pithoeus marg adscripsit 2; Caninonense 4. b) Aeg. (3).
c) populi 3. d) & add., sed eras. lb. e) hostes 16. 2. {) h. effusum altare m. 3. g) ob-
durant 4. h) litura sequitur 3. i) municione 3 ; munitiora 4. k) que OJB., sed et ante c. super- 30
»er. 16; que postea add. 3. 1) consumi ::: (JUS. ::s) iniur. l a ; c. in ini. l a * ; iniuria 16, corr.
m) t. n. 4. n) ardorem 16, corr. o) eiciat foras 2. p) ad add. 4 ; Deum 3. q) que 3.
r) largitus 16, corr. s) post caelum JB. al. suppl. 3. t) tonitruo et coruscatione 4. u) populi 4.
v) Completoque corr. Completaque 4. w) o. v. 4. x) ti JB. al. suppl. lb. y) infirmis 16, corr.
z) e 4. a) valitudinem (4). b) anhelitus l a , corr. c) ti suppl., est eras. 4. d) redditur 4. 35
e) Ad — Deo OJB. 3. f) hora 4. g) concessimus 4. h) puellam — Deo OJB. 2. i) coeto
corr. JB. al. coetui 16.
Cap. 23. a) 30. 2 ; 24. et sie deinceps ad c. 26. 4. b) Brito 16, corr. c) signa:, ras. 8 16.
d) operari (2. 4). e) amore 3. f) OJB. 3. g) sed 16, COJT. h) corr. m. al. Cainonensis la. 2 ;
Caninonensis 4. 40
1) Chinon, ubi servatae sunt S. Maximi, vulgo S. Mexme, reliquiae ad a. 1 5 6 3 , quo a

Calvinianis combustae fuerunt. R. Ecclesia Cainonensis a Brictione episcopo Turonense (a. 4 0 1 —
441j aedificata esse diritur; cf. Greg. H. Fr. X, 31. 2) A. 4 6 3 . Egidius contra Gothos
'inter Legere et Legerecino iuxta Aurilianis' pugnavil; cf. Marii Chron. 3) Vixit saeculo V.
med.; colitur die 2 0 . Augusti. 4) S. Radegundis ornamentum regale 'viro venerabili domno 45
lohanni reclauso in castello Cainone transmisit, ut oraret, ne iterum ad saeculum reverteretur
et vestem cilicinam transmilteret, unde corpus suum limaret'; cf. V. S. Radeg. a Baudonivia
conscriptam §. 4 (Mabillon, AA. SS. saec. I, p. 321). Itaque S. Iohannes saec. VI. med. vixit;
colitur die 5. Maii. 5) Exstat hodieque sub titulo S. Radegundis Oratorium hoc in capite
memoratum; in quo vidtur beati lohannis tumulus, sed reliquiis vacuus, quas nempe Calviniani 50
eodem a. 1 5 6 3 . combusserunl. R,
que in viridiariolo", quem" manu propria excolebat, arbores lauri 0 plantaverat, quae
nunc vastis colomnarum fomitibus iocundorum d frondium amoenitate tenduntur. Sub
quarum umbraculo vir sanctus consedens 0 , aut legebat aliquid aut scribebat. Cuius
post obitum cum1" arbores illae, ut diximus, patulis? diffusae ramis obumbrarent locum
5 viridiarü, una ex his vetustate senescens exaruit. Tunc custus loci, effossam cum radi-
cibus colomnam, incisis ipsis cum ramis suis scamnum adaptat, in quo interdum aut
resederet lassus" aut aliquid secure 1 decideret, cum necessitas exegisset. Quod k cum
per duos annos aut fere amplius scamnum in hoc usu 1 habuisset, tectus, ut credo, in-
spiratione divina dolore"1 cordis, ait: 'Vae mihi, quia peccavi, ut arborem", quam talis
10 sacerdos propria manu plantavit, ego ad diversas necessitatum 0 utar incisiones'. Et
haecP dicens, accepto sarculo, effossam' humum, incisis1, scamni pedibus, posuit eum"
sub terra 1 replevitque fossam" humo. Mirum v dictum w ! Adveniente verno tempore,
sicut reliquae x arbores flores ito et haec colomna, quae viri manu, ut ita dixerim?,
sepulta fuerat, rediviva in sospitate virescens, novos frondes emisit. Extant de ea hodie-
15 que virgulta 2 in quinum* senumque aut fere amplius pedum altitudine, quae annis
singulis incrementum sumentes, a Domino sublevantur.
24. Apud ipsam vero urbem Turonicam beata Monigundis" obiit. Fuit autem
e x " Carnotino 0 territurio. Quae d relinquens tam patriam quam parentes, ad hoc tantum
T u r o n u s e i expetüt, ut orationi vacaret. Per quam Deus crebro miracula 1 ostendere
20 est dignatus. Nam si quis pusulam malam incurrissets, ad eam veniens", orationem 1
precabatur k , confestimque 1 illa prosternebatur 1 " ad supplicandum Dominum, et collegens
folia2 cuiusübet holeris aut porai, saliva inlinebat, faciensque crucem super ulcus, in-
ponebat folium. Confestimque" ito omne 0 venenum evaniscebat, ut nihilP dignum leti
aegrotus ultra perferret'. Quartanarüs quoque et gulam dolentibus, data benedicto
25 aqua, saepius medebatur. Ad cuius nunc sepulchrum assidue infirmi confluunt et
sanantur. Nam quanti frigoras r passi, quanti a* pusulis malis, veneno incrassante, prae-
mortui, quanti a 1 desinteria aegroti inibi sint" sanati, viritim non potest explicari. Sed
quoniam v multa ex his in libro quem w de eius vita 3 conscripsimus memoravimus x ,
quae deinceps gesta sunt tacere nequivimus. Probati *" archidiaconi * nostri famula
so Capp. 23. 24. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 23. a) viridiario 3. b) quod? con: JB. S. XII. quo 2 ; que 3 ; quod (4). c) lauros (3).
d) iocundarum (3. 4). e) concedens 16. f) ut 3 . g) patule 2. h) la::sus 16, corr.; ut 2,
COJT. JB. al. i) securim 2 ; securi 4 et con-. 2. k) Quo 3. 1) uisu 16, COJT. m) dolere 2, corr.
n) arbores 2, con:; quam post t. in marg. suppl. 4. o) necessitates 4 ; utar OJB. 3, u6» abscidi post
35 i. suppl. p) hoc 4. q) effossa (3. 4 ) ; humo (4). r) incisi l a . 6. 2. 3. s) illud 4. t) terra 16.
u) fossa 3 ; humum In, corr. JB. al. v) Miro 16, corr. w) dictu ( I n . 4). x) reliqui^ 4, corr.;
arborj 16. y) OJB. 3. z) virgultae l a . 6. a) quinorum senorumque 2 ; in quibus sunt quinque
aut fere 4.
Cap. 24. a) Moneg. ( 1 6 . 2 . 3 . 4 ) . b) om. 3. c) Carnotina 3 ; Carnoteno (4). d ) ' Q u i 3.
40 e) Turonis (2. 3); Toronos 4. f) miraculo 16, corr. g) et add. (3), JB. al. superscr. Ib. h) veni-
enit l a , corr. i) oratine 16, con-.; oratione 3. k) pcebatur l a , corr. 1) que OJB. 4. m) se
add. 2. n) que OJB. 3 . o) omnem 3 . p) d. n. 16. 2. q) per superscr. 2. r) frigora 4.
s) apud ulis corr. a pustulis 2. t) quanti : desenteriae ibi s. l a ; desinterie 3 ; desinterio 4; aegroti
et in OJB. l a . 6. 2. 3. u) sunt (3). v) in libro add. 3. w) quae 4. x) superscr. 16.
45 y) Probata 4.
1) Basilicam scilicet S. Martini; cf. V. Patr. XIX, 2. 2) Cf. V. Patr. XIX, 3:

T u n c a c c e p t o p a m p i n i viridis folio, saliva linivit, fixitque s u p e r eum crucis b e a t a e signaculum.
Quod p o n e n s super alvum iuvenuli, dolore paululum sedato, obdormivit in scamnum. 3) V.
Patr. XIX. 4) Qui Piatoni archidiacono, a. 5 9 1 . episcopo Pidaviensi fado, succesdsse vide-
50 tur; cf. H. Fr. V, 4 9 ; Mir. S. Mart. IV, 32.
graviter a quartono tipo quatiebatur et iam prope annum in hac" febre aegrotabat.
Quae inter manus parentum deposito super tumulum sanctum", domui 0 incolomis est
relata.
&T
«- 25." Senoch D abbatis vita dudum a nobis scripta fuit 1 . In quo libello multis eius-
dem virtutibus memoratis 0 finem fecimus; sed quoniam ad eius tumulum virtus appa- 5
ruit, sileri a nobis absurdum fuit. Nantulfus autem d puer nimia caecitate detentus et
ipsam adhuc aduliscentiam aetatis primae ab hoc contagio deturpatam e iugiter deflens,
huius sancti1" expetüt tumulum, atque I prostratus et humili prece subnixus, flagitat,
sibi eius suffragio lucem perditam revocari". Quatriduo 1 in hoc k precatu' perdurans,
reseratis oculis, inluminatus abscessit. Sed et nunc multi frigoriticorum m aliorumque 10
morborum detenti incommodo, ut pallii" eius aut decerpserint fimbrias aut contigerint,
mox sanantur. Hactenus de Turonicis.
26. Symeon"- 2 vero confessor, qui in colomna pagi Anthiocensis" dicitur stetisse 0 *,
frequenter incolis tribuit sanitotes d . Et quia e , ut legitur in eius vitae libro, nullam
umquam mulierem post conversionem oculis attentis1* inspexit; postquam vero colomnae 15
editiori se sanctitate e fervens invexit, non modo extraneae mulieri, verum etiam nec
propriae matri se videndum permisit", et nunc ergo locum ipsum ab huius 1 sexui k de-
fensat accensu. Nam ferunt, quandam mulierem induta' fuisse veste virili et in basilicam m
ingredi voluisse colomnae, tractans secum misera, agere" posse per indumentum quod
Gai. 6,7. latere possit Altissimum, ignorans illud apostoli, quia 0 : Deus non inridetur. ElicetP 20
ubi veniens ad templum erexit pedem, ut sanctum ingrederetur limen, protinus retror-
sum ruens, cecidit et mortua est; satisquei fuit populis, ne haec r ultra s mulier ulla r
praesumeret, cum in ista' cerneret ultionem pessime" inrogatom.
27.» Igitur sanctus Martialis episcopus" a Romanis 3 missus 0 episcopis**, in urbe d
*) in ecclesia quae vocatur Poenitentiae JB. al. add. la'". *&

**) cum duobus presbiteris JB. s. XII. add. 2.
Cap. 24. l a . 16. 2. 3. 4. Cap. 25. l a . 16. 2. 4. Cap. 26. l a . 16. 2. 3. 4. Cap. 27. l a . 16. 2. 4.
Cap. 24. a) haec 16, COJT. b) OJB. 4. c) domum (3).
Cap. 25. a) c 25. OJB. 3. b) Senoc 2, corr. c) memorati l a . 6. d) OJB. 4. e) de-
turbatam 2. 4, in utroque corr. f) scti 16, conr. g) ad quem 4. h) revori 2, corr. JB. al. 30
i) Qui triduo 4 ; sie e corr. JB. S. XII. 2. k) hac 4. 1) prece persistens 4. m) frigoriti::corum,
ras. ci 16. n) palli corr. JB. al. pallio l a .
Cap. 26. a) Simeon (16. 3. 4). b) Anthiocensi 2, corr. m. al.; Antiocensis 3 ; Antiochensis 4.
c) stentisse 2, corr. d) sanitatis 2, corr.; sanitatem 3. e) qui aut l a ; quia ut, sed a et u JB.
*. XII. in litura scr. 2 ; quidem I. 3. f) intentis 4 ; inpexit l a . g) sanetitati 2. h) pmisit 2. 3 . 35
i) eius 2. k) sexus (2. 3. 4). 1) indutam 2. 4. m) basilica 3 . n) re suppl. 2. o) ait
pro quia 3. p) et JJ». al. add. la; Hae (corr. Haec) licet 16; Ilico, sed I et o JB. S. XII. in litura
scr. 2 ; Et licet 3 ; Ilicet::| ubi 4. q) Datisque 3. r) OJB. 4. s) m. ultra 4. t) istam l a . 4 ;
cernerent 2. 4. u) pessimam inrogotam 2.
Cap. 27. a) c. 27. et 28. OJB. 3. b) e. a R. m. e. con: JB. al. ab apostol a Roma 40
missus 16. c) missis l a , corr. JB. al. d) urbulem vicina corr. u. L. 2.
1) V. Patr. c. XV; cf. H. Fr. V, 1. 2) Vita S. Simeonis, qua Gregorius usus est,
iam lotet, quamquam Bollandus complures collegit, AA. SS. 5. lan. I, p. 2 6 4 sqq. Matri
propriae Simeonem aspedum negasse atque mulierem veste virili indutam in columnam ingredi
noluisse, in omnibus narratum est, sed quod Gregorius scripsit, feminam morte audaciam 46
luisse, alias non legi. 3) V. H. Fr. I, 3 0 : Decio et Grato consolibus (i. e. o. 250J — —
Lemovicinis Martialis est distinatus episcopus, quod temporibus apostolids gestum esse, Arbeliot,
'Dissertation sur Vapostolat de S. Martial' aliique contenderunt, quos Chevalier, 'Origines de l'iglise
de Tours' p. 187, acute impugnavit. Martialem ab Oriente in Gallias advenisse, Gregorius infra
scripril. Colitur die 3 0 . lunii. 50.
Lemovicina" praedicare exorsus est; eversisque" simulachrorum ritibus, repletam 0 iam

credulitate Dei urbem, migravit a saeculo. Eranf d tunc temporis e cum eo duo presbi-
teri 1 , quos secum ab Oriente adduxit in Galeis 1 . Verum ubi completi sunt dies eorum,
ut et ipsi vocarentur de hoc8 saeculo, coniunctis sarcofagis in eadem eripta quam"
5 sanctus episcopus' sunt sepulti. E t unus quidem parieti proximus, alter vero huic
contiguus k erat 1 . Super terram tamen uterque stabat, sed non poterat alteri propter
illum qui primus erat honore"1 inpendi, hoc ri est non ibi 0 palla expandiP poterat',
non lumen accendi. Quod cum incolae loci moleste ferrent, quodam mane accedentes
ad criptam, invenerunt sepulchra e r diversis parietibus esse locato; et sie accessus liber
10 ad utrumque sepulchrum patuit, et quaüter beatus antistis ut cultor Dei veneraretur,
enituit 8 .
28. Puella" quaedam, cui, nescio quo" exsistente peccato, manus una diriguit ac
digiti palmae defixerant 0 , ad eius sepulchrum advenit, confisa de virtute confessoris,
quod possit eius intercessio manum aridam absolvere, cuius praedicatio populum vanis
15 superstitionum*1 ritibus 0 inrititum 1 absolvit. Celebratis ergo vigiliis* in ipsa nocte
festivitatis, dum adtente iuxta sepulchrum orat, manum suam directis digitis populo
teste sanatam miratur adtonita.
[In h bacergo solemnitate mutus] quidam eloquium ernennt 1 hoc modo. Hic etenim,
ut cruda Operator rusticitas populorum, iuramentum mendax in k eclesia protuüt 1 . Mox
20 rigente lingua mutus effectus est, ita ut non vocis humanae, sed bidentis1" mugitum"
simulare videretur 0 . Adveniens autem ad huius confessoris tumulum, prosternitur ad
orationem, sensitque, ut postea adserebat, tamquam si aliquis guttur eius tangeret; quod,
utP credo, virtus erat dominici confessoris. Erectusque *>, presbiterum1" qui aderat nutu*
deprecabatur, ut signum crucis faueibus clausis inponeret. Quod cum 1 presbiter fecis-
25 set, iterum prosternitur ad orationem; protinus elevatum", vocis officio reddito, omnia
quae pertulerat" proprio patefeeit eloquio.
Capp. 27. 28. l a . 16. 2. 4.

Cap. 27, a) Lim. 4, corr. JB. al. b) Eversasque 2, corr. m. al. c) repleta — urbe 2. 4.
d) Erant — in Gallias OJB. 2. e) tempr l a . 6. f) Gallias (4). g) de mundo coni. 4. h) COJT.
SO JB. al. in qua l a ; corr. qua 16. 2; eripta cum scö epö sepulti sunt 4. i) corr. apostot 16. k) con-
tiguis l a , con-. JB. al.; congius 2, corr. JB. al. 1) erat super terram distinguit la. m) honor 4,
sie corr. 16. 2. n) hinc et non 4. o) sibi l a . p) expatiandi l a ; expandi::: p. 4. q) pote-
rant 16, corr. r) OJB. (4). s) enieuit l a , corr. JB. al.
Cap. 28. a) Puella 2, COJT. b) JB. al. superscr. la. c) defixi erant 4. d) superstitu-
35 tionl 2 ; super8titionem 4, corr. JB. al. e) artibus 4. f) inretium 2, con-. g) li suppl. 2. h) In
— mutus OJB. l a . 6. 2. i) meruit 4. k) in e. OJB. 4. 1) pt. 2, corr. m) bhdentis, ras. 1 2.
n) b a l a t u m 4. o) et add. lb. p) et 16. q) Egressusque l a . 6. 2. r) prti. iterum l a ;
prDm iterum 16; prti iterum 2. s) multum 4. t) superscr. lb. u) elevatus 4. v) protu-
lerat l a ; pertulat 2, con: JB. al.
40 1) Qui in vetustiore Vita S. Martialis, quam Arbellot e cod. Paris, nr. 3 8 5 1 A, saec. X,
primus edidit, Austriclianus et Alpinianus appellati sunt, quorum alter in itinere in loco qui
Else dicitur mortuus et a S. Martiale resusdtalus esse dicitur. Miracula quae Gregorius subiecit
ex hac ipsa Vita fiuxisse, Arbellot, 'Documenta inedits sur l'apostolat de Saint MartiaV. Paris.
1860, p. 3 2 , statuit, sed e Gregorio potius vitae scriptor profedt, qui bidentis mugitum in balan-
45 t e m ovium vocem, sententiam sensitque, u t postea adserebat, t a m q u a m si aliquis g u t t u r
eius t a n g e r e t in illam t a m q u a m si g u t t u r eius aliquis t a n g e r e t ei visum est mutaverit. Quam-
quam haec Miracula non adeo multo tempore post Gregorium compodta esse concedo; v. quoque
Chevalier l. I. p. 187: 'c'est lä une piece sirieuse et vraiment digne de l'histoire', Miracula
a. 1 3 8 8 . patrala ed. Arbellot, Anal. Boll. I, p. 4 1 1 .
97*
29. Per sanctum enim Stremonium", qui et ipse a Romanis episcopis cum
Catiano 0 - 1 beatissimo 0 vel reliquis*1 quos memoravimus 2 est directus, primum Arverna
civitas verbum salutis accepit, eoque e praedicante, salutare 1 mundi redemptoremque
omnium Christum, Dei filium, credere coepit. Huius autem sepulchrum apud Iciodo-
rensim«» vicum habetur; ad quod cruda [priorum"] rusticitas, licet sciens, quo quiesceret, 5
nullum tamen ibi 1 exhibebat honoris cultum. Post longinqua k vero annorum curricula
Cautinus 4 , qui ipsius Arvernae urbis episcopus datus est, in diaconato suo eclesiam
vici illius rexit. Igitur dum nocte 1 quadam in lectulo cellulae suae, quae"1 huic basi-
licae adhaerebat, decumberet, audivit psaüentium, quasi parum" resonantibus voeibus;
et surgens, vidit templum magno splendente 0 lumine. ObstupefactusP aspicit intrinsecus, 10
— erat enim cellula illa in superiore*> contra fenestras r templi 8 —, et vidit, et ecce
circa tumulum multitudo albatorum' tenentium cereos et psallentium! Quod diutissime
cernens", cum discessissent, statim, facto mane, iussit tumulum cancello vallari ac pale-
olis nitentibus obvelari, praedixitque, reverentiam v loco illi w inpendi. Ex hoc enim
oratio super tumulum funditur, et auxilia antestitis inpetrantur. [Ego*] haec ab ipsius 15
episcopi ore audivi.
30. Magna" enim gratia est, si sacerdotium digne custodiatur in actu. Si enim
homini iniquo" ac persecutori iustitiae tantum contulit sacerdotium, ut° prophetiam
meriretur d , id est Caiphae 5 , qui prophetavit unum 0 oportere mori de populo, ne gens
tota periret; quanto 1 magis timentibus Deum et sanetae ac purae sacerdotium custo- 20
dientibus tribui potest a maiestate divinas, ut etiam iuxto Iacobum' prosit infirmis
cum oratione visitatio h sacerdotis, et plerumque conferat praesidium sola tantum euglo-
giarum' porrectio eius ex manu secundum illud quod apud Arvernus k gestum in adu- «
liscentia mea in veritate cognovi. Quidam presbiter soliterius iter carpens, ad 1 hospi-
tiolum cuiusdam pauperis Limanici1" mansionem expetüt. Qua" accepta, iuxta 0 morem 25
sacerdotem nocte ab stratu suo consurgens, orationi adstetit; sed et homo, quem neces-
sitas P conpellebat lignum ex silvis evehere q , valde mature surrexit, et r sicut mos rusti-
corum habet, nec inchoante luce postulat cibum a coniuge, quae sine mora s porrexit.
Acceptum l vero homo ille panem non prius comedit, quam a sacerdote benediceretur,
aut a b " eo euglogias acciperet. Quibus acceptis, sumpsit et abiit. Cumque ad amnem T so
Capp. 29. 30. l a . 16. 2. 3 (l. 17. ad 24. cognovi des.). 4.

Cap. 29. a) Austremonium 3. b) Cationo 2, corr. c) presbitero 3. d) reliquus 2, COJT.
e) que superscr. 4. f) salutarem 16. 3. g) Itiod. 16; Iciodorenscm 4. h) OJB. l a . 6. 2. 3.
i) OJB. 4. k) longinquam 3. 1) q. n. 3. m) qui 2. 3. n) paruum 16, con: o) splen-
dere 3 ; splendens 4. p) obstu|pactus l a , con-.m.al. q) superiori 3. r) fenestram 16. s) OJB. 3. 35
t) abb. 2, corr. u) cercens 3. v) reverencia loci 3 . w) illo 16, corr. m. al. x) OJB. l a . 6. 2. 3.
Cap. 30. a) Magna — in v. cognovi OJB. 3 ; Magna — cust. in actu OJB. 4. b) inimico 4.
c) ac l a , corr. JB. al. d) meriret con-. JB. al. mereretur 16; moreretur 4. e) unS 2. f) quantu l a ;
quantü corr. m. al. quanto 16. g) OJB. 4. h) visitatio::, ras. ne 2. i) eulogiorum 4. k) Arvernis l a
(corr. JB. al.). 4. 1) ab opspiciolo 3 . m) Ucanici 4. n) qui 16, corr. JB. al. o) i. m. s. 4^
om., sed lacuna signo indicatur 4. p) necessit: l a , con: q) heveheret 3. r) OJB. 3. s) more 3.
t) Accepto — pane 3. u) a JB. al. suppl. Ib. v) ambem l a , con: m. al.
1) V. supra c. 4. 2) H. Fr. I, 3 0 , ubi diam S. Stremonius Dedo Grato coss. (i. e.

a. 2b0) in Gallias missus esse dicitur. Eiusdem Vita a Labbe, Nova bibl. Mss. II, p. 482,
edita, quam a S. Prdedo s. VII. scriptam esse, Arbellot, 'Documents inidits' p. 4 8 . contendit, 45
saec. demum XII. condita est (cf. Chevalier p. 4 9 7 sqq.), eaque fabulis acatet, ut Ruinart rede
monuit. Qui scholae legendariae addidi sunt, sandum temporibus apostolids putant vixisse,
id quod in Vita legitur. Colitur die 1. Novembris. 3) Issoire (Puy - de - Dome); cf. Longnon
p. 500. Abbatia S. Stremonio dicata ad a. 1 7 9 0 . stetit. 4) Cautinus, qui a. 5 7 1 . obiit,
a. 5 5 1 . S. Gallo episcopo succesait. 5) Cf. Ioanr\. 11, 50. G) lac. 5, 1 5 . 50
adhuc antelucanum venisset, inposito plaustro cum bubus in ponte, quod" super naves"
locatum 0 erat, alio transmeare coepit in ütore; verum, ubi in medio amnis devenit,
audivit vocem dicentem: 'Merge, merge, ne moreris'. Cui respondit*1 vox alia e , ait:
'Sine tua f enim admonitione quae proclamas fecissem, si res sacra meis 8 conatibus non
5 obstaret. Nam scias, eum euglogüs sacerdotis esse munitum; ideo ei nocere non pos-
sum'. At ille voces audiens et personam nullius cernens a c h de se verba iactari cogno-
scens, consignans se cruce dominica, gratias Deo egit, quod ei pars adversa 1 praevalere
non potuit. Tunc in litus ulteriore k progrediens, cum optoto onere 1 domi"1 regressus
est salvus.
io 31. Duos" fuisse 1 apud Arvernum", virum 2 scilicet et puellam, refert antiquitos c ,
qui coniuncti coniugio, non coitu, et in uno stratu d quiescentes, non sunt a b e alterutrum
polluti in voluptate carnali. Post multos vero annos, cum eis esset 1 latenter vita castis-
sima, ex consensu pari vir tonsoratur« ad clericatum, puella vero religiosum induit
vestimentum. Factum 3 est autem, ut, impletis diebus, puella migraret" a saeculo.
is Denique vir eius, praeparatem 1 sepulturam, exhibuit corpusculum ad sepeüendum.
Cumque eam k sepulchro reconderet, arcanum, quod inter eos convenerat, elevatis 1
manibus 01 ad caelum, pandit", dicens: 'Gratias tibi, rerum omnium" artifex, ago, quod,
sicut mihi eam conmendare dignatus es, ita tibi reddidi ab omni voluptetis contagio
inpollutam'. At illa subridens, ait: 'Sile, sile, vir Dei, quia non est necesseP, fatearis
20 nostrum, nemine interrogante, secretum'. Post haec obtectem*' operturio, recessit. Non
post multum vero tempus r et ipse migravit a saeculo, sepultusque est 8 in locum suum.
Erant 1 autem in una quidem" basilica 4 , sed e v diversis parietibus utrumque sepulchrum
habebatur w , et unum * quidem ad meridiem, alterumy ad aquilonem". Mane autem facto,
inventa sunt pariter esse" sepulchra, quae usque hodie sie perdurant. Idcirco nunc
25 incolae duos amantes vocitant et summo" venerantur 0 honore.
32. Fuit etiam in supradieta Arverna" urbe admirabilis sanctitatis Amabilis 5
Capp. 30—32. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 30. a) qui (3. 4). b) navem ( l a . 2). c) locatus 4. d) respd l a ; respondens 2
(sed ns JB. S. XII. in litura scr.). 3. 4. e) et add. 16. f) e. t. 16; tuam 2, corr.; e. OJB. 3.
30 g) eis 16, corr. JB. al. h) haec 4. i) dominaca 2 , corr. k) ulteriorem 3 ; ulterius 4.
1) onore 2, corr. m) domum 4.
Cap. 3 1 . a) Duo 16, con-, b) Arvernam 3. c) antiquitus l a , con-. d) stratus uo q. 16.
e) ad 3 ; alterutro (4). f) essent 2, COJT. JB. al. g) tonsoratus l a . (3). h) migravit 3. i) prae-
parata sepultura 4. k) ea sepulcrum 3. 1) elematis l a , con-. m) ad c. m. 3. n) pondit l a ,
35 corr. JB. al. o) a. o. 3. p) ut add. 2. q) opertam 3 ; obtecta 4. r) temporis 3. s) m.
al. superscr. la. t) Erat l a . 2 (con: JB. al). u) OJB. 3. v) in 4. w) h. post altemm habet 4.
x) unus 16 (corr.). 2. y) alter vero ad 2. z) a suppl. 16. a) OJB. 3. b) summü 2, COJT.
JB. al. c) verantur 2, corr.
Cap. 32. a) u. A. 3.
40 1) Quos tempore Nepotiani episc. Arverni, i. e. saec. IV. ex., vixisse, Greg. H. Fr. I, 4 7 .
scripsit, ubi tota duorum amantium historiola repetita est: Meminimus de his in libro Miracu-
lorum. Coluntur die 2 5 . Mali. 2) Iniuriosus in H. Fr. I. I. vocatur. Erat ex senatoribus
Arvernis. 3) Quae sequuntur fere ad verbum in H. Fr. I. I. exscripta sunt. 4) In libro vetusto
de ecclesüs Arvernensibus (saec. X) corpora Iniuriosi et Scholasticae in ecclesia S. fflidii deposita
45 esse dicuntur (cf. Longnon p. 4 8 6 , n. 1), dum Gregorius nomen ecclesiae neque hic neque in
H. Fr. memoriae tradit. 5) Legitur in libro de ecclesüs Ciarom. a Savarone edito e. 1 2 :
In ecclesia sancti Hylarii a l t a r e sancti Hylarii, ubi sanctus Amabilis in c o r p o r e requiescit.
Visitur eius sepulcrum in eccleda S. Mariae Magdalenae de Croso in suburbio Claromontensi,
quae, uti coniieere licet, eadem est quae olim S. Hilarii dicebatur, hodieque ecclesiae S. Amabilis
50 Ricomagensis subiecta. Inde tamen a mdtis saeculis huius sancti viri corpus Ricomagum (Riom)
quidam vici" Ricomagensis presbiter, qui virtutibus" magnis praecellens, saepe serpen-
tibus dicitur imperasse. Nam ad huius tumulum 0 cum dux Victurius d ' dispexisset
orare, adfixo e regione equo, nequaquam poterat admovere 2 . Quem cum flagris stimu-
lisque" urgueret, et ille quasi aeneus1* staret immobilis, tandem aliquando dux a suis
commonitus«, qui, ut ita" dicam, ipsi pecudi 1 similis erat factus, ad orationem discen- 5
dit. Cumque fideliter orasset k , quo voluit ivit 1 . Ad huius • sepulchrum inerguminum
vidi mundatum, periurantem diriguisse ut ferrum", crimen confessum, ilico absolutum.
33. Fertur etiam fuisse in ea urbe puella" quaedam religiosa atque devota Deo, quae
in rure " conmanens, quo ab urbica populatione °- * submota, überius dignas Deo laudum
hostias exhiberet; cotidie autem ieiuniis et orationibus insistebat d . Factum est igitur, ut 10
migrans ab hoc mundo ad basilicam oppidi causa sepeliendi portaretur e . Verum ubi,
levato feretro, corpus per viam ferri coepissent, adveniens grex 1 magnus columbarum
super eam volare« coepit atque iüuc volitando" sequi, quo haec a proximis ferebatur.
Quam'in basilicam delatam, grex totus super tectum aedis ipsius k visus 1 est consedisse m.
Illaque sepulta, ad caelos evolavere" columbae. Unde non inmerito Georgia 0 - 4 nuncu- 15
13*8. pata, quae sie exereuit mentem eultura 5 spiritali, ut, adepto virginitatis sexagisimiP- 6
fruetus ut*" proventu, egrediens e r saeculo caelestibus honoraretur exsequüs*.
34. In basilica autem sancti Venerandi', quae sancti" Illidii est" proxima, trans-
Capp. 32—34. la. 16. 2. 3. 4.
Cap. 32. a) vig 4 ; Rigomagensis 3. 4. b) litura sequitur 3. c) bis scr., sed corr. 3. 20
d) Victorius (2. 3. 4). e) que OJB. 3. i) aenus 16, corr. JB. al. g) cömunitus 2. h) itä 3.
i) peeudis l a ; peeude 2. k) adorasset 3. 1) ibit l a , COJT. TB. al. m) cuius 3. n) ferreum 4.
Cap. 33. a) puella l a . b) ruere 3. c) populositate 4. d) insistebant 2, corr. e) fer-
retur 4. f) rex 3. g) volitare 4. h) volando 4. i) Qua — delata 4. k) ipsus 4. 1) est
v. 4, COJT. m) condissae 2, conr. JB. al. n) evelare corr. evolare 16. o) JB. al. add. est l a . 6; 25
n. est (3). p) t centesimi JB. al. superscr. 2. q) in 4; proventum 3. r) a 4. s) obsequiis 4.
Cap. 34. a) OJB. 2. 4; Illidi 2, corr. ; Ilidii 3. b) e proximo 4.
translatum est, ubi eccledam abbatiali titulo inrignem suo nomini dicatam habd. In theca ipsa,
ubi sacrae eius exuviae servantur, inventa est aliquot ab hinc annis vetus haec inscriptio, marmoreae
tabulae insculpta: HIC. IACET. CORPUS. S. AMABILIS. CONFESS. QUI. OBIIT. R E G N A N T E . so
. . . (quam Le Blant omirit). Ricomagi, uli praecipuus oppidi patr onus colitur die 1 9 . Odobris, quo
eius festum in variis martyrologiis memoratur, qua item die Surius dusdem vitam exhibet, sed quae
compluribus mendis respersa est. R. Eccleda S. Madeldne de Cros drea a. 1 7 5 0 . destrueta est-
v. Longnon p. 4 8 3 . Cf. AA. SS. Iun. II, p. 4 6 5 . 1) Victorius circa a. 4 7 4 — 4 8 5 . Arvernis
praeerat; cf. Gl. Mart. c. 4 4 , n. 2) Cf. quae de Gunthario abbate Greg, supra c. 8. scripsit. 35
3) populatio pro populo accipitur ut a Sedul. Carm. IV, 275. 4) S. Georgiae titulus
saec. XVIII. in eccleda S. Cassii etiam exstabat (ed. Le Blant nr. 5 6 0 ) :
Hoc iacet in tumulo sacrata Georgia Christi
Et divota bonis mente, fide, merito;
Ob quam magna patrem premeret cum turba procorum, 40
Illa Deum legit feliciore toro.
Cf. librum de eccl. Clar. ed. Savaro c. 9. S. Georgiae corpus a. 1 6 5 3 . in ecclesiam S. Illidii
translatum esse, Ruinart retulit. Colitur die lb. Februarii. 5) Graece VEwqyui. 6) V.
Mir. S. Mart. II, 60. 7) Basilica S. Venerandi 2 0 cirriter passibus ab Rlidiana et paullo
amplius ab eccleda S. Cassii dissita, etiamnunc superest in hortis monasterii Rlidiani. R. Cf. librum 45
de eccl. Clar. II, 1 0 : In ecclesia sancti Venerandi altare sancti Iuliani, — — altare sanetae
Mariae, ubi sanctus Venerandus et sanctus Linguiuus et sanctus Nepotianus et sanctus Avitus
. et sancta Clara et alii sex milia ducentorum in corpore quieseunt, quorum nomina D e u s seit.
Basilica S. Venerandi a. 1 7 9 2 . publicata et vendita est; cf. Longnon p. 4 8 9 . De sepulchris,
quorum Gregorius c, 3 4 . 3 5 . mentionem fecit, v. Bordier II, p, 4 4 8 . 60
voluta cellula a parte occidentis fuit. In qua multa ex marmore Phario» sepulchra
sculpta sunt, in quibus nonnuüi virorum sanctorum ac mulierum religiosarum quiescunt".
Unde non ambigitur, eos esse christianos, quia ipsae historiae sepulchrorum ° de virtu-
tibus*1 Domini et apostolorum eius expositae sunt 1 . Eo quoque tempore, quo Georgius
5 Vellavorum e - 2 civis1* Arvernae urbis comitatum potiebatur, pars transvolutionis illius,
quae per longinquae incuriae neglegentiam « pluviis erat infusa, super unum eorundem
sarcofagum" ruit, operturiumque' eius inpulsum k in frustra 1 comminuit. In quo appa-
ruit puella iacens, ita membris omnibus solidata"1, quasi nuper ab hoc saeculo fuisset
adsumpta. Nam facies" manusque eius cum reliquis artubus integrae erant cum in-
10 genti 0 caesariesP longitudine; sed credo, eam aromatibus fuisse conditam. Vestimentum
autem q , quod artus tegebat exanimes, agnarum r - s erat* inlaesumque, nulla 1 putredine
resolutum ac nigredine quacumque fuscatum. Quid plura? Ita apparebat integra, ut
dormiens potius quam mortua putaretur. Autumabant autem quidam nostrorum ob
candorem vestimenti holosirici, in albis eam transisse. Aiebant etiam u , anulos Y murinu-
15 lasque w - 4 aureas circa eam repertas et clam, ne episcopus sentiret, ablatos. Nullatomen
aetas 1 temporis nostri, cuius meriti generisque? aut nominis fuerit, aut opinione aut
lectione* cognovit. Dum autem» hoc corpusculum per anni unius spatium detectum
iaceret, nec esset qui respectum" humanitatis huic 0 adhiberet sepulchro tegumen d ,
contigit e , ut uxor 1 antedicti comitis viri« post obitum graviter aegrotaret, ac diuturna
20 valitudine obtenta, oculorum lumine multaretur. Quae laxato a febre, vocat medicos,
diversa adhibet studia, largitur et praemia; sed nullis" potuit modis 1 ab eisdem elicere
medellam, donec tandem aüquando pietos Domini commota k respiceret 1 . Apparuit
enim"1 ei persona quaedam per" visum noctis, dicens: 'Si vis visioni praestinae restau-
rari, perge quantotius ° et requere lapidem mundum ac P sarcofagum puellae quiescentis,
25 quod in basilica sancti Venerandi detectum habetur, citius tege. Moxi, detectis visibus
oculorum tuorum, clare cuncto prospicies"'. Quo facto, ut vas illud clausit operturio,
protinus, apertis oculis, lumen reeepit ex integro. Unde non ambigitur, esse eam nobilis
meriti, quae s talia praestare potuit aegrotanti.
35. Sunt enim in hoc loco multa sepulchra, quae, ut diximus, fidelium esse pro-
30 bantur. Habetur enim ibi" tumulum 0 huic a laeva contiguum, longitudine, latitudine,
altitudine omnique positione consimile 0 . In huius fronte superiore habetur scriptum:
SANCTAE. MEMORIAE*1. GALLAE». Est et illud nihilominus sepulchrum« sculpti 0
Capp. 34. 35. l a . 16. 2. 3 . 4.

Cap. 34. a) Pario (16. 4); ::ario 3. b) requ'escunt 16. c) sepulchrum 16, con: d) vir|ti-
35 bus 4. e) Vallavorum l a ; Vella:vorum 2. f) cuius 16, conr. g) negligenciae 3. h) sarco-
fagorum 4. i) operterium. Quod eius 4. k) inpulsu 4. 1) sie la. 2. 3. m) solita con:
soluta 3 ; solida tamquam si n. 4. n) fatiens, expunet. n lb; eius add. 3. o) ingentis 4. p) cae-
sarie 3 ; caesariei 4. q) eius quo pro a. q. 3. r) sanum 4. s) erant 16, conr. t) n. — qua-
cumque OJB. 4, ubi lacuna signo indicatur. u) enim 2. v) anulo 16, corr. m. al. w) munerulas
40 corr. murenulas, OJB. que 2. x) aetate 4. y) que suppl. 2. z) leccioni 3. a) in marg. suppl. 4.
b) respectu (3. 4). c) hic 3. d) tug. 4, corr. e) contingit 16, con: f) a. c. u. 3. g) p. o.
v. 2. h) nullus 3. i) ab e. m. 3. k) cömotas 16, COJT. 1) eam add. 4. m) ei enim 4 ; ei
OJB. 2. n) in visu 4. o) quam totius 2. p) a sareofago l a . q) que add. 4. r) perspi-
cies 3. s) qui l a .
45 Cap. 35. a) om. 3. b) tumulus — contiguus 4. c) consimilis 4. d) momorie 4.
e) selupti 3 ; s e p u l t i 4.
1) Picturae saec. XVII. ex. etiam exstabant; cf. Longnon p. 4 8 9 . 2) Velay. Quo
tempore Georgius Arvernus comes factus dt, nesdmus. Ruinart v. c. id circa a. 5 6 9 . contigisse
coniecit, sed ipsius calculi rationem perspicere nequimus. 3) i. e. niveum. 4) Colli ornamenlum
50 ad muraenae figuram; cf. Hier. Ep. 24, 3. 5) E Gregorio titulum Le Blant nr. 5 5 8 . edidit.
Galla die 3 1 . Mail colitur, 6) Nulla iam exstant inter has basilicas sepulcra. R.
meritis gloriosum, inter" egressum basilicae sancti Illidii" et ingressum templi beati
Venerandi in edito 0 positum, in quo ferunt Alexandrum quendam*1 religiosum fuisse
sepultum. De quo frequens infirmorum necessitas, eraso 0 pulvere, hausta delutione, ex-
timplo consequitur sospitatem. Unde tam frequens exegitur medicamentum, ut pro assiduis
beneficiorum commodis transforatum ab aspicientibus cernatur 1 . E regione autem huius« se- 5
pulehri, si ingrediaris per ostium in basilica11 sancti Venerandi, dextra de parte sepulchrum
parvulum 1 contemplabis k super terram situm, rusticiori formatum lapide, sed ignotum
est omnibus1, qui quiescat in eo. Nam haberi in eo divinum aüquid, res ipsa, quae" 1
dicturus sum, pandit. Mendicus quidam, ut ipsi oculis nostris inspeximus, super eum"
erat solitus0 consedere; sed credo eum, ut fragüitas humana praebet, in aliquodP in- 10
dignum facinus obvolutum, quia virtute quiescentis cum sonitu magno excussus, longe
proiectus est, sepulchrumque medium erepuit, quod usque nunc", ita cernitur. Indignum
sibi utpute r hominem humatus 8 exaestimans, qui super his artubus 1 deberet facere
sessionem. In hac enim basüica et beatus martyr Liminius "• • est sepultus, cuius agonis
historia T cum ab incolis teneatur, nullus tamen ei eultus venerationis inpenditur. Sunt 15
enim ibi w , ut diximus, inlustrium meritorum viri 1 , quorum nomina ignota? incolis,
scripta tamen, ut credimus, retenentur in caelis 2 .
36. Est ibi et sepulchrum ipsius" sancti Venerandi 3 episcopi, a quo haec aedes
nomen aeeepit, sub analogio* conpositum", super quod caput per fenestellam quique
Capp. 35. 36. la. 16. 2. 3. 4. 20

e
Cap. 35. a) inte| regressum la, corr. m. al.; ante gressum 16. b) Hilidii 3. c) edit:o,
ja», i la. d) quedam 3. e) erasi pulveris 4. f) cernitur 3. g) OJ«. 3. h) basilicha 16;
basilicam 4. i) (parvu)lum in marg. suppl. 4. k) contemplaberis 4. 1) hominibus quis requiescat 4.
m) quam 4. n) Illud 4. 0) c. s. 2. p) aliquid 16, COJT. q) in marg. suppl. 4. r) ut putem 3 ;
ut puto 4. s) humatüs 16; humatum 3. t) artibus 4. u) Liminus 3. v) historia la, corr. 25
w) ubi? la, corr. JB. al. x) superscr. lb. j) ignoravi, ras. vi 2.
Cap. 36. a) s. V. i. 3. b) conposito 2, corr.
1) Cf. H. Fr. I, 3 3 : Iuxta hanc urbem Liminius Antolianusque martyres requiescunt.

Liminius die 29. Martii colitur. S. Linguinus in libello de eccl. Clar. I, 10. commemoratur,
qui num idem dt ac Liminius, dubium est; cf. AA. SS. 29. Mart. III, p. 769. 2) In capella so
quadam eccledae S. Illidii Ruinartii tempore haec inscriptio exstabat (Le Blant nr. 563): HIC.
REQUIESCUNT. CORPORA. SANCTORUM. QUORUM. NOMINA. DEUS. SCIT. 3) S. Ve-
nerandum Greg. H. Fr, II, 13. hoc modo ex Paulino laudavit: Apud Arvernus vero post
transitum sancti Artemi V e n e r a n d u s ex senatoribus episcopus ordenatur. Qualis autem
fuerat hic pontifex, testatur Paulinus, dicens: 'Si enim hodie videas dignos Domino saeerdotes 35
vel Exsuperium Tholosae vel Simplicium Viennae vel Amando Burdigale vel Diogenianum
Albigae vel Dinamium Ecolisnae vel V e n e r a n d u m Arvernus vel Alithium Cadurcis vel n u n c
Pegasium P e t r o c o r i s ' . Quam Paulini epistolam a. 409. scriptam esse ratus, Nolano Lebrun
(Prol. c. 49J tribuit, dum Ruinart rem in dubio relinquit. Sed rem accuratius perspicientem
scriptor latere nequit: Est Paulinus Pdricordiensis, quem Gregorius, Mir. S. Mart. I, 2, eundem 40
ac Ndanum habuit, Id verba vel nunc Pegasium Petrocoris luce clarius indicant. Artemius
autem, cui Venerandus succesrit, a. 385. legatus in Hispanias destinatus, sed in Arverna urbe
aegrotans, post Nepotiani mortem episcopus institutus est. Cum Exsuperius, Simplicius, Amandus,
qui ante Venerandum laudantur, Alithius quoque post ipsum appellatus Hieronymi Paulinique
Nolani aequales fuerint, S. Venerandum drea a. 430. obiisse conicere licet. Transiit Gregorio 45
teste 'in ipsa Domini natalis vigilia' (Dec. 24); sed apud Arvernos die 18. Ianuarü colitur.
A. 1311. ab Arberto episcopo dusdem reliquiae in eccledam S. Rlidii translatae sunt, cuius rei
memoria die 22. Dec. colitur. De quo v. AA. SS. 18. lan. II, p. 194. 4) Aedificiolum supra
sandorum corpora constructum. Cangius.
vult inmittit", precans" quae necessitas cogit, obtenitque 0 mox effectum, si iuste d
petierit. Ibi et sanctus Neputianus e episcopus 1 requiescit1", qui fuit in saeculo summae 8
vir sanctitatis, obtenens nunc cum Domini potentia, quae ei fuerint11 inplorata. Saepe
enim super haec sepulchra frigoriticorum oratio fusa desideratam 1 retenit k medicinam.
s 37. Magna enim fuerunt" mundi luminaria, quae ut sol radiis, ite mundum virtu-
tibus inlustrabant b . Aiunt ergo 0 , in quodam monasterio*1 fuisse monachum, qui cum
apud alios iuxta regulas monasteriorum e orationi et lectioni insisteret, secretius tamen
atque peculiarius 1 omnipotenti Deo sacrificia reddebat orationum. Nam post impletum
in oratorio cursum elabebatur« clam a h praesentia fratrum, et abiens inter condensas
10 rubos buxosque et iliees, ubi iam spes erat, quod a nullo nisi a solo inspiceretur Deo,
pro8ternebat se in orationem. Verum postquam decumbens Dominum diutissime depre-
catus fuisset1, elevans k se ab humo, erectis ad caelum palmis atque luminibus, psalmo-
rum tocite seriem recitobat; et in tanta conpunetione caelo erat intentus 1 , ut rivi lacri-
marum ab eius"1 oculis vehementer effluerent. Quod cum unus fratrum cautius prose-
15 quens praevidisset", abbati non siluit. Ille vero tentus 0 , quando adP haec agenda
properaret, prosecutus est a longe, et prostratus solo, spectabat*>, quid fidelis diseipulus
exerceret. At vero adtentus r a longe, vidit miraculum magnum. Nam ab utraque
parte oris eius flamma processerat, et in longo paulatim dedueta, quasi funiculus5 super
eum 1 ascendit 2 , coniunetaque simul pharum" magnum v effecit, quae w usque ad caelos
20 videbatur scandere. Et quamquam comam in sublimi x producta exereveret*, non
tamen erat noxia capiti 2 . Stupens visu abba, conpressit" se paululum. Ille vero, con-
pleto oratione, ad monasterium rediit. Abba autem " per viam aliam est secutus, multis •
postmodum obprobrüs monachum arguens ad vanam d gloriam cohercendam, non tamen
indicans quae vidisset.
25 38. Mysticum, ut opinor, hic ignis contenit" sacramentum, et tenebrae sensus
mei eum" intellegere non° queunt, qualiter apparens d lumen tantum e praebet 1 nec
quemquamS aduret"; unum' tantum scio, quod iustis aut super iustos apparent ista.
Nam Moysi in rubo» reliquisque patribus apparebat in holocaustum. Beati quoque
Martini prorumpens a capitis14 vertice 1 , caelorum ardua penetravit 4 . Nam et Brachio-
30 nem m abbatem" saepius audivi referentem, sicut in libro vitae eius scripsimus 5 , dum
Capp. 36—38. l a . 16. 2. 3 . 4.

Cap. 36. a) inmitti 3 . b) deprecans 4. c) obtinebit 3. d) iusta 4. e) Nepo-
tianus 2. 4; Nepocianus 3. f) requiescet l a . g) v. s. 2. h) fuerit ,16, corr. JB. al. i) defide-
ratam 2 ; desiderata 3. k) obtinet 4.
35 Cap. 37. a) fuerant 4. b) inlustrabat 3. c) enim 3. d) monasterium 3. e) mona-
sterium corr. monasterii 16. f) pecularius 4, corr. JB. al. g) elevabatur 4 et JB. al. la. h) JB.
al. superscr. la. i) defjcabatur 2, corr. JB. S. XII. k) elevatus ab 4. 1) in tantus 2, corr.
m) o. e. 3. n) pvid. 16, corr. o) COJT. JB. al. intentus 16; attentus 2. 4. p) haec ad 4.
q) expeetabat 4. r) intuens 4. s) fumiculus 16, corr. t) c a p u t e i u s pro e, 4. u) OJB. 4.
40 v) magnam 4. w) qui 3. x) sublime 4 ; proveeta 3. y) exeresceret 2 ; moveret 4. z) et add.,
sed eras. 16. a) compsit 4. b) aut 4, corr. c) tamen add, 3. d) venam l a , corr.
Cap. 38. a) et add., sed eras. Ib. b) er 16, COJT. C) nequeunt 4. d) apparent l a . 6. 2. 3.
e) tarnen 3. f) praebeat 4. g) quam con-. quiquam 3. h) aduerit, ras. e 16; adurat 4.
i) unum — holocaustum OJB. 3 ; holocausto 4. k) capite 3. 4 (JB. rec. con:). 1) verticem 16, corr.
45m)Pirichonem4. n) abba 4, con: m. al.
1) Nepotianus Arvernorum episcopus post a. 3 8 3 . et ante a. 3 8 5 , quo Priscillianus

interfedus synodusque Treverenris habita est, S. Illidio successisse videtur; cf. H. Fr. I, 4 6 .
Colitur die 2 2 . Octobris. De corpore S. Nepotiani cf, supra p. 7 6 8 , n. 7. 2) Supra c, 2 0 .
3) Cf. Exod. 3, 2. 4) Cf. Severi Dial. II, 2. 5) V. Patr. XII, 3.
in antedicti pontificis basilicam" nocturnas excubias" celebraret, et reliquiae sanctorum

a peregrinis delatae super altare haberentur, subito globus ignis ab eisdem 0 emergens,
usque ad camaram templi visus est conscendisse. Sed d non multis, ut ipse agebat,
ostensus est. Sic et in dedicatione oratorii nostri apparuit, sicut e supra memoravimus'.
39." Sed nec illud est" absurdum credere, quod saepius per visiones expertas 5
Dominus revelare dignatur, qualiter aut° honorentur*1 sancti, aut infirmi medicamina
consequantur. Nam recolo gestum in 0 infantia', cum pater meus 2 ab infirmitate humoris
podagricie laboraret, et ardore febrium ac doloribus multis adtenuatus", lectulo decu-
baret, vidisse me in visu noctis personam dicentem mihi: 'Legisti', ait, 'librum Hiesu 1
Navae? Cui ego: 'Nihil k aliud litterarum praeter notas* agnovi, in quorum nunc studio 10
constrictus adfligor. Nam hic über prorsus si sit ignoro'. Et ait: 'Vade', inquid, 'faci-
toque 1 hastulam parvulam ex ligno, quod"1 hoc nomen recipere" possit, scriptumque ex
atramento sub paterni capitis fulchrum 0 colloca. Erit enim ei praesidium, si quod
loquor impleveris'. Mane autem facto, matri quae videram indicavi; iubet impleri
visionis praecepto. Quod cum fecissem, statim genitor ab infirmitate convaluit. Decurso 15
quoque alterius anni curriculo, iterum ab hoc incommodo capitur. Accenditur febris,
intumescunt pedes, doloreP pessimo nervös intorquet. Haec 0 . perferente r , dum cum
magno gemitu in stratu 9 decumberet, vidi iterum personam in visione interrogantem
mihi 1 , si librum Tobiae cognitum nunc haberem. Respondi, quod non legerem". Qui
ait: 'Noveris, hunc fuisse caecum, cuius filius, angelo comite dum iter ageret, in flumine 20
piscem coepit, cuius indice angelo cor iecorque sublatum, patris subfumicat v - 4 oculos w ,
qui statim, fugatis tenebris, lumen * reeepit. Vade igitur t u e t fac simiüter, et accipiet
refrigerium dolorum genitor tuus'. Haec» matri referens, confestim pueros ad amnem
dirigit; piscis capitur, sublatisque de extis quae iussa fuerant, et prunis inposita 2 .
Ad ubi primum fumus" odoris patrem attigit, protinus tumor dolorque diseessit. ts
40. Germanus 5 autem gloriosus confessor in urbe Roma"« obiit. Exinde" vero
Cap. 38. l a . 16. 2. 3. 4. Cap. 39. l a . 16. 2. 4. Cap. 40. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 38. a) basilica (3. 4). b) reliquias 3. c) eis 4. d) et add. 2. e) 8. in 8.
commemoravimus 3.
Cap. 39. a) caput deest 3. b) a. est 4. c) ut 2, corr. JB. S. XII. d) honorarentur l a . so
e) JB. s. XII. superscr. 2. f) infantia; :|cnm l a ; mea add. 4. g) ci JB. al. suppl. la. h) atte-
nuatur 4. i) superscr. 2; ihü 4. k) inquid in marg. inf. add. 16. 1) f a c q u e c i t o a s t . 4.
tn) qaae 4. n) retinere 4. o) fulchro 4. p) dolorque pessimus 4. q) Haec — decumberet
»B marg. inf. suppl. 16. r) perferens 4. s) stratu 2. t) me (2. 4). u) legerim (2). v) sub|
mieat l a , COJT. JB. al. w) oculis 4. x) lum:: 16. y) Hoc 4. z) inposuit 2. a) patrem 35
add., sed eras. 2.
Cap. 40. a) COJT. JB. al. Ravenna 16. 2 ; rie Hericus. b) Et inde l a . 6. 2. 3.
1) Supra c. 2 0 . 2) Florentius; cf. V. Patr. XIV, 3. 3) Cf. Ennod. V. Epiph.

ed. Hartel p. 3 3 3 : Notarum in scribendo c o n p e n d i a et figuras varias v e r b o r u m multitudinem
c o n p r e h e u d e n t e s brevi a d s e c u t u s , in exceptorum n u m e r o d e d i c a t u s enituit. 4) ÖtETpiibg 40
(linivit Vulg.) xovs öq>#a>lu.ovs aiixov Tob. 11, 11. 5) Cap. 4 0 . Hericus, Mir. S. Germani
§. 4 1 . 4 2 (Duru, 'Bibl. de l'Yonne' II, p. 134^) exscripsit, his verbis praemissis: D e n i q u e et
G r e g o r i u s T u r o n o r u m antistes, miraculorum curiosus i n d a g a t o r ac studiosissimus editor, n o n n u l l a
ad huius et p e r huius beatissimi patris memoriam p a t r a t a c o m m e m o r a t , quae suis quam nostris
verbis i n t i m a n d a maluimus, ne rei absque pretio o p e r a e p e r m u t a t a e quiddam fidei d e t r a h a m u s . 45
6) Obiit Ravennae prid, Kai. Aug., tricesimo episcopatus anno; cf. V. S. Germani, quae Con-
stantio tribuitur, II, c. 2: Sedit autem isdem d o m n u s et apostolicus vir sanetissimus G e r m a n u s
in episcopali c a t h e d r a a n n o s 3 0 , dies 2 5 . Obiit vero p l e n u s Spiritu sancto a p u d R a v e n n a m
I t a l i a e civitatem pridie K a l e n d a s Augusti, Valentiniano a d h u c i u v e n e i m p e r a n t e cum P l a c i d i a
matre. De fide huius libelli dubitaverunt; cf. Schoell, De Britonum hist. fontibus p. 2 4 sqq.; so
Kohler, 'Etüde critique sur la vie de S. Genevieve' p. LIX sqq.
levatus, post dies sexaginta 1 ad civitatem" Audisiodoro" delatus, sepulturae mandatus 0

est •• Tempore autem Theudechildae d- * reginae Nunninus e quidam tribunus ex Arverno r
de Francia« post reddito reginae tributa revertens, Audisiodorensim h urbem adivit causa
tantum religionis. Provolutusque ad beati 1 sepulchrum, cum diutissime orasset, ex-
5 tractum k de vagina tigrem 4 , lapidem qui • super venerabilem m sepulchrum habebatur,
nemine vidente, percussit. De quo excussam" particulam modicam, tamquam aeneus
diriguit, ita ut nullum membrum possit 0 ullatenus iudicareP aut vocem emittere. Vi-
dentes autem eumi pueri sie iacere, nesciebant, quid ei evenisset. Accedens vero unus
eorum, cum eum interpeUasset, nullum ab eodem responsum accepit. Tunc ille, ut
10 erat rigidus, in corde suo intellegens se damnatum, vovef, dicens: 'Scio, me prae-
sumptiosum extetisse, beatissime confessor, sed' devotio exegit 1 , ut praesumerem. Et
ideo, si me dignaris" absolvere et ad propria cum tua gratia redire permiseris, in basi-
lica has reliquias v condens, festivitatem tuam devotissime annis singulis celebrare
curabo'. Cuius clausuni" murmur vir sanctus 1 intellegens, eum absolvit et abire per-
16 misit incolomem. Qui veniens?, reliquias illas in eclesiam 2 posuit et sancti feste per
singulos annos fideliter celebravit. Quodam autem tempore ad supradictem" basili-
cam, in qua b reliquiae conditae sunt, cum Avito* episcopo 5 accessimus 0 . Ubi d cum
sanctus pontifex ieiunus ingressus fuisset hora quasi decima, omnes e qui cum eo era-
mu8 f odorem liliorums, rosarum naribus hausimus, quod nobis beati pontificis praesti-
20 tum merito" non ambigimus 1 . Erat enim mensis k nonus. Actum in 1 vico Musciacas 1 "".
*) cum Avito, avunculo meo', Arvernorum antistite accessimus Hericus.
41. Apud castrum enim" Divionensim 0 Helarius 0 8

quidam ex senatoribus habi-
Capp. 40. 4 1 . l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 40. a) suam add. 4. b) Audisiodero 2; Autisiodoro 3 ; Autisiodonim 4. c) munda-
25 tus l a , con: m al. d) Tbeudichilde 16; Teudilgildae 3. e) Nonninus 4. f) Arverne 3.
g) Frantia 16. h) Ausi|diorensim l a ; Audisioderensim 2 ; Autisiodorensim 3 ; Autisiodorensem 4.
i) beatum 4. k) extracto 4. 1) de 3 , corr. m) venerabile (4). n) excussa particula modica 4.
o) posset (2. 4). p) movere 4, JB. al. superscr. 16. q) p. sie eum 2. r) vovit (2. 4). s) et 3.
t) exigit 16. u) digneris 2. v) litura sequitur 3. w) causum 3 ; numeru add, sed dei. 2.
30 x) sei 4. y) cum add. 3. z) ecclesia ( 3 ) ; ecclesia 4. a) supradieta basilica 3. b) hae
add. 4. c) accensimus l a , corr. JB. al. d) ibi 3. e) oinps, ras. p 16. f) oramus 16, corr.;
intravimus Hericus. g) 1. rosarumque (rum superscr.) 2; aut add. 4. h) meritum 3. i) ambi-
gemus l a . k) e. in mense nono 4. 1) in v. OJB. 4. m) Musiacas 2. 4.
Cap. 4 1 . a) OJB. 4. b) Divionensem 2 ; Divionense 4. c) Hilarius 4.
S5 1) Pseudo-Constantio teste Kai. Od. Autisriodori sepultus est, die 6 2 . postquam Ravennae
obiit; cf. Duru l. I. p. 8 9 . 2) In basilica, quae ex ipso nomen traxit; cf. H. Fr. V, 14 ex.
3) Erat filia Suavegottae reginae, uxoris, ut videtur, Theoderici I; cf. Flod. H. Rem. II, 1;
Longnon l. I. p. 1 2 4 . Theudechildi partem villae Virisiaci 'usu fruetuario per precariam' Mapi-
nius Remensis episc. concessit. Alia est Theudogildis, uxor Chariberti regis, quae, marito defuneto,
40 o Guntchramno in monasterium Arelatense missa est; cf. H. Fr. IV, 26. 4) Tigris = ensis,
spatha; cf. Ducange VI, p. 58 71 5) Arverno. 6) Forte Moissat (Puy-de-Dome, arr,
Clermont, cant. Vertaizon); cf. Longnon p. 597. 7) Id minime constat. Gallus Arvernorum
episcopus Gregorii avunculus erat. 8) De quo v. Chron. S. Benigni (Analeda Divionenda ed.
Bougaud, Divion. 1 8 7 5 , p. 1 1 J : Ex a l t e r a vero p a r t e iuxta sanctum Eustadium sepulcrum fuit
45 sancti Hilarii senatoris c o n i u g i s q u e eius sancte Quiete. H i fuerunt p r o g e n i t o r e s s u p r a memo-
rati I o a n n i s . E t q u i a prefatus G r e g o r i u s T u r o n o r u m in libro de inlustribus viris huius Hilarii,
quis et qualis fuerit, p l e n i t e r meminit, hec t a n t u m dixisse sufficiat. Constat quidem, S. Iohannem
Hilarii et Quietae filium fuisse, de quibus Vitae lohannis scriptor (AA. SS. ed. Mabillon, Saec. I,
p. 6 3 3 j haec habet: ortus sub territorio L i n g o n i c a e urbis — — , qui etiam generosissimis
98*
tevit, habens coniugem, ex qua et filios" dicitur suscepisse. Sed omnem domum suam
ite in" castitote atque omni puritate tarn 0 animi*1 quam corporis excolebat, ut nullus
ibi adulterium exercere praesumeret, essetque impletum in hac domo, quod dudum e
Hebr.is,*. sancto repletus f Spiritu apostolus praedicavit«: Honorabileb conubium et thorus' inma-
culatus. Hic itaque tam inter dominos quam inter famulos castitote pollente, obiit vir 5
ille. Qui qualis quantusque fuerit iuxta saeculi dignitatem, sepulchrum eius hodie k pate-
feeit1, quod marmore Phario" 1 sculptum renitet". Quo defuneto et iuxta 0 humanam
consuetudinem sepulturaeP maneipato, mulier, dedueto anni circuloi, aegrotovit obiitque
atque abluta est. Et quoniam sepulchrum illud tam inmensum erat, ut ipsam r iuxta
imperium viri suseiperet, amotoque 8 operturio, dum locaretur in tumulo, subito elevato 10
viri dextera coniugis cervieem amplectitur. Quod admirans populus, deposito secessit
operturio, cognovitque, quae 1 eis castitos, quae" timor in Deum, quae etiam inter ipsos
dilectio fuisset in saeculo, qui se ita amplexi sunt in sepulchro.
42. In hac enim basilica et sancta Florida' quiescit", quae, ut ferunt incolae,
veste mutete, religiosa valde fuit. Est haud" procul et 0 alia basilica, in qua Paschasia d - 2 16
sancto quiescit e . Haec fertur apparuisse struetoribus basilicae sancti Benigni martyris,
qui secus habetur, hortens, ut opus coeptum insisterent, scirentque se martyris adiutorio
adiuvari. Quae in basilicam f suam regressa, nusquam conparuit.
43. In hoc loco et Tranquillus 3 beatus confessor requiescit", super terram sepul-
chrum habens, de quo magnum beneficium praestatur petentibus. Nam de mussulis"- 4 20
Capp. 41—43. In. 16. 2. 3. 4.

Cap. 4 1 . a) filio 15, corr. b) ita castissime 4. c) postea add. 3. d) anime 3 (corr.);
animc 4. e) d. s. r. S. om. 3. f) repletü 16, corr. g) dicit 3. h) Honorare In. 5. 2. 3.
i) thoros inmaculatos In. 6. 2; thoriis immaculatns 4. k) OJB. 2. 1) patefacit (16. 2). m) Pario (16. 4 ) ;
Fario 3. n) renidet In. 6. o) et s. i. h. c. 4. p) m. s. 2. q) curriculo 4. r) ipsa 3 . 25
s) que OJB. (2. 3 ) ; amoto itaque 4. t) quia 3. u) qui 2. 4.
Cap. 42. a) quiescet In. b) et a. b. h. p. 2. c) OJB. 3. d) Pascasia 16. 3 ; s. P. 2.
e) quiescet I n ; iacet 2. t) basilica sua 3.
Cap. 43. a) quiescit 4. b) musculis 4.
parentibus est p r o c r e a t u s . Pater eius Hilarius nomine, m a t e r vero Quieta vocitata e s t ; sed so
quin Helarius Senator idem ac pater S. lohannis fuerit, Cointius a. 5 3 4 . in dubium voeavit.
Iohannes, cuius Gregorius prorsus nullam mentionem fecit, a. 4 1 9 . editus est, cum a. 5 3 9 . centum
viginti annos natus obierit; parentes, quorum dies festus 2 8 . Nov., translatio 1. lulii celebratur,
iam a. 4 3 9 . senectute graues erant; cf. Vitam c. 2. 1) Cf. Cliron. S. Benigni l. I. p. 11:
iuxtaque eum (sdl. S. Benignum) posita fuit s a n c t a Florida. Colitur die 10. Ianuarü. Cf. S5
AA. SS. lan. I, p. 6 1 7 . 2) De S, Paschasia v. Gloria Mart. c. 5 0 , ubi eadem fusius relata
sunt, sed l. I. cautius scripsit: A u t u m a b a n t enim eius temporis homines, b e a t a m ibi apparuisse
Paschasiam. De loco sepulturae v. Chron. S. Benigni p. lb: iuxtaque illam criptam (S. Be-
nigni) iaeuit s a n c t a P a s c h a s i a et ipsa martyrio p e r ignem consummata. Basilica S. Benigni a
Gregorio episcopo Lingonensi construda, ab Willelmo abbate a. 1 0 0 1 . renovata est, ubi inter ceteras 40
'S. Paschasiae virginis et martyris' reliquias recondidit: H e c a sancto B e n i g n o edoeta et bapti-
zata, post eius martinum sevitia paganorum rapta est ad supplicium. Cumque immobilis
in fide Christi persisteret, primo carceris afflieta squalore, postea p r o confessione Deitatis
s e n t e n t i a fuit multata capitali, u t q u e d a m vitrea antiquitus facta et u s q u e ad n o s t r a p e r d u r a n s
tempora eleganti p r e m o n s t r a b a t p i c t u r a (Chron. S. Benigni p. 143J. Colitur d. 9. Ianuarü, 45
translatio die 1. lulii celebratur. Cf. AA. SS. lan. I, p. 5 6 6 . 3) Cf. Chron. S. Benigni
p. 10: Cui (S. Eustadio) successit T r a n q u i l l u s , qui q u a n t e sanctitatis fuerit, c r e b r e s a n i t a t e s
infirmis ex eius tumulo prestitc t e s t a n t u r , ut refert sanctus G r e g o r i u s T u r o n e n s i s in se ipso
expertus. Sepultus vero est ad d e x t e r a m partem sepulchri sancti martyris Benigni iuxta
sanctam Paschasiam. 4) Gall. 'de la mousse'. 50
supernatis medicamina populi promerentur, unde ego valde experimentum tuli. Deni-
que, cum manus meae minutis" effervissent" pussuüs, et dolores pessimos o b c hoc gra-
viter sustenerem, de hac d mussula tactis, quiescente humore, protinus retuli sanas.
44. Habet" et Burdegalensis urbis" patronos venerabiles, qui saepius se virtutibus
5 manifestant 0 , sanctum Severinum 1 episcopum*1 suburbano murorum summa 1 excolens
fide. E t 1 licet iam dixerimus in prologo libri huius, ut ea tantum scriberemus, quae
Deus post obitum sanctorum suorum, eise obtenentibus, est" operare dignatus, tamen
non puto absurdum duci 1 , si de illorum vita memoremus aliqua, de quibus nulla cogno-
vimus esse conscripta. Sanctus k igitur Severinus, ut ipsorum Burdegalensium' cleri-
10 eorum fidelis"1 relatio profert, de partibus Orientis ad eandem" distinatur urbem. Dum
autem iter ageret, et eclesiam Burdegalensim° Amandus 2 episcopus regeret, apparuit ci
Dominus in visu noctis, dicens: 'Surge et egredere in oceursum * famulo meo Severino
et honora eum, sicut honorari Scriptura sancta d o c e f amicum r Divinitatis. Melior est
enim tibi 9 meritisque sublimior'. Exsurgens autem Amandus episcopus, accepto baccllo1
15 in manu sua, perrexit" in oceursum eius, nihil de viro sancto sciens, nisi v quae Domi-
nus revelasset". Et ecce sanctus Severinus veniebat quasi i n x obviam ei. Tunc ad-
propinquantes sibi ac proprüs se nominibusy salutantes, ruunt pariter in amplexibus,
deosculatique, fusa oratione, eclesiam cum magno psallentio sunt ingressi. Quem dein-
ceps in tantum dilexit ac veneratus est Amandus episcopus, ut eum l in loco suo sub-
20 stitueret", ac ipse quasi iunior habebatur. Denique post" paucos annos obiit 0 beatissi-
mus Severinus. Quo sepulto, Amandus episcopus reeepit locum suum d , quem ei non
dubium est per oboedientiam ° redditum, quam1" in Dei sanctum exereuit. Ex hoc
incolae cognitas eius sanctitate1', patronum sibi adsciseunt, certi, quod, si quandoque
urbem' aut morbus obrcpat k aut bostilitas obsedeat aut aliqua quacrclla pcrcellat,
25 protinus eoncurrcntcs 1 populi ad basilicam sancti 3 , indictis ieiuniis, vigilias"1 celebrant,
devotissime orationem" fundentes, et mox ab inminenti calamitatc salvantur. Vitam
tamen huius, postquam haec scripsimus, a Fortunato presbitero conscriptam 0 cogno-
vimus 4.
4r>." Habetur in hoc terreturio et sanctus Romanus 5 presbiter, quem, ut scripta
so f'«lip. 4 3 - 45. In. 16. 2. 8. 4.

Cup. 4 3 . a) meae in multis 4. I>) offerbuissent 2. c) OJB. 16. d) dr bcic museiilo
taetas 4.
Cap. 44. :i) Habetur 3. )p) mbs 4. e) inanifestat 3. d) in a<Z<i!. 4. e) summo 3.
f) Fit — conscripta OJB. 3. g) OJB. 2. h) operari d. est 4. i) dici 16, COJT. k) seTs, ras. i 16.
3.'. 1) Burdegallonsiiini 1«. in) fidelium 2, corr. inter scr. n) e JB. al. suppl. In. o) IJurdcgaloni-
sim 2 ; Riirdcgalcnacm 3. p | oecurso meo 3. <\) docent 3 ; et add., sed eras. Ib. r) amicos 4.
s) te 4. t ) baciilo 3. u) porrexit l a , COJT. JB. al. v) nis eue corr. nisi que 16; n. quod 3.
w) rcvel.uet 3. x) OJB. (3). y) proprüs sennoiiilms 2, COJT. JB. al. z) co 3. ;i) snbstituorit 4.
b) bis scr. 2. e | in marg. snji/il. 4. d) sum 2, corr. JB. al. e) obediencia traditum 3. f) quem
40 in ]>euin 3. j;) te add., seil. eras. la. b) seitate 2. i) orbein 2, corr. k) olnepat::, ras. li?
et nr 2. I) eciiienientis 3. in) vigiliis celebrant::, ras. ur 2. n) oracione 3 . o) scripta 3.
Cap. 45. a) postea add. 2.
1) Severinus liurdegaleusis alius ac Scvcrinnx Coloniensis est, de quo Gregorius Mir. S. Marl.
I, 4. Cf. quae llollandiaui de ntroque scripscrinit, AA. SS. 2 3 . Od. X, p. 5 1 . 2) Saec. V. in.
45 Delphino Bwdcgalenxi episcopo Amandus successit, ad quem, prcsbytcmm Paulinus Nolanus cj>. 2.
9. 1 2 . 3 6 . dedit. Ipsum Gregorius, II. Fr. II, 1 3 , ex epistola Paulini Pdricordiensis hoc modo
laudavit: Si enim h o d i e videas dignos Domino saeerdotes — — A m a n d o Bnrdigalc etc. Colitur
die 18. Iunii. 3) De basilica S. Scvcrini, quam postea canonici S. Augustini obtinuerunt, in
carminihus popnlnribus snmmis laudibus eclebrata, cf. Longnon p. 5 4 6 . 4) Vita S. Scvcrini
50 a Fortunato conscripta iam periit. Finem huius capitis postea addifutn esse, patet. b) Romanum
vitae eius edocent", Martinus eum noster sepulturae" locavit. Est autem sepulchrum
eius contiguum Blaviensi 0 - 1 castello super litus amnis Garonnae*1. In quo saepe naufragio
perituros virtutis suae salvat" occursu, proclamantibus inter fluctus torrentis 2 undosi:
'Miserere nostri, sanetae Romane1" confessor Dei'. Sed 8 mox sedata tempestate, ob-
tata" litora potiuntur. Nec 1 fas est tamen ullum k perire naufragio 1 , qui eius basilicam 5
amnis de medio conteraplare"1 meruerit". Quod et nos valde in grandi necessitate ex-
perti sumus. Nam cum imber creberrimus per multos defluens dies amnem Garonnam 0
extra litora eiecisset, atque, inpellente vento, validis fluetibus exundaret, elevarenturque
fluctuum montesP validii, qui r non parvum intuentibus ingererent metum, exoratos'
beatus confessor obtenuit, sicut credimus, virtutis suae suffragio, ut, conpressis 1 fragori- 10
bus, planum" praeberetur ? fluminis alveum. E t sie ingressi navem, ripae alteri sine
periculo sumus devecti.
46. Sunt etiam sub eiusdem territurü vico sepulti duo presbiteri, ut res ipsa de-
clarat", aegregiae sanctitatis viri". Nam eos post sepulchra vivere, ipsius rei miraculum
quae geritur manifestissime docet. In una° quidem sunt sepulti basilicam*1, sed e e >5
diversis parietibus. Nam unius eorum sepulchrum a parte austri, alterius habetur ad
aquilonem. Igitur cum ad implendum officium clerici psallentium coeperintB exercere
et, choris a se factis, Domino turba canora concinere, mixtiter" publico' vox utriusque
psallentio; et unus quidem chorus unius vocis adiutorio additur k , alius vero alterius
vocis modolamine convalescit. Tantaque' est suavitetis m huius concentus, ut audientium 20
saepe muleeat" adtentos auditos 0 . ProbanturP et cum his plerumque indulgi". beneficia,
si fidelis oratio praemittatur. Agitur enim in vico Vodollacensi'- 3 .
47. Haud secus et Reontio"- 4 villa est, in qua cum" esset eclesia catholica, ad-
venientibus 0 Gothis, ad suam d seetae inmunditiam eam transtulerunt. Est autem secus
eam ° domus magna. Cumque adveniret vigilia paschae, hic f cum hereticorum sacer- 25
dotibus parvulos in eclesia nostra tinguebant«, ut, negato" scilicet sacerdoti 1 aditu k
baptizandi, facilius ad hanc seetam populus implicaretur. Sed ille sagaci intentione,
dum hi 1 in eclesia nostra"1 essent, hic, praeparato ministerio, in domo eorum baptizare
coepit, illis in eclesia baptizantibus; sed praecurrente divina ultione de infantulis, quos
ibi heretici tinxerant, id est bis denos, nullus ad clausum paschae" pertingere potuit so
vivens °. Quod videntes heretici et domum suam eclesiam fieri timentes, presbitero
Capp. 45—47. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 45. a) docent l a , corr.m.al. b) corr. sepultura 2. c) Blavianensi 3. d) Caronnae 2,
COJT. JB. al. e) salvato cursu l a . 2. f) Romane, 2. 4. g) Et 4. h) obtato litore 4. i) Nefas, a ex
e corr. 4. k) illum l a , COJT. JB. al. 1) naufragium 3. m) contempla(ri JB. al. suppl.) 2. n) meruit l a , 35
corr. JB. al. o) Garona 3. p) ventis 3. q) valde 4. r) qua corr. quae 2. s) exoratur 2,
corr. t) conpssis 2, corr. u) planus — alveus 4. v) sie lb. 2. 3 ; praeberet ( l a . 4).
Cap. 46. a) declarat:, ras. a 2. b) uri 2, corr. c) una 2. d) SJ'C l a 2. e) et 3 .
0 est add., sed dei. 2. g) coeperent l a ; coeperunt 1 6 . 3 . h) sie l a . b. 3 ; niiscetur ( 2 . 4 ) . i) OJB. 3 .
k) corr. JB. al. augetur l a . 1) Tantaeque (3). m) suavitas 4. n) muleeant 3, COJT. o) sie la. 3. 40
p) Probatur 4 ; probantur. Et distinguit la. q) indulgeri 4. r) Vodallacensi 4.
Cap. 47. a) Reoncio 3 ; Recontio, ras. c 4. b) q; add., sed eras. 2. c) advenientes Gothi 4.
d) suae 4. e) et add. 4. f) hi 4. g) corr. JB. al. tinguebat In. h) negatos 3. i) sacer-
doto 2, corr. k) aditu 15, COJT. 1) OJB. 16; hic 3. m) nostra — illis in eclesia OJB. 4.
n) st'c 4 ; OJB. l a . 6. 2. 3. o) vivus 3. 46
a S. Martino sepultum saec. IV. ex. obiisse necesse est. Sigibertus ad a. 3 8 5 (SS. VI, p. 303^)
haec scripsit: In Gallia sanctus R o m a n u s Blaviensis obiit. Colitur die 2 4 . Novembris. 1) Blaye
(Gironde). In monasterio S. Romani Rolandus, Oliverus, Turpinus sepulti esse dicuntur; cf.
Longnon p. b41. 2) T o r r e n t e s undosissimi Augustinus, De civ. Dei XXII, 11. 3) Bouillac
(Gironde, arr. Bordeaux, cant. Carbon-Blanc); cf. Longnon p. 548. 4) Rions (Gironde, arr. 50
Bordeaux, cant. Cadillac); cf. Longnon l. I.
suam eclesiam reddiderunt. De his vero quos ille baptizavit nullus eo tempore est
defunetus, nisi quem Dominus post legitimam aetatera vocare dignatus est.
48. Infra terminum autem Beorretanae urbis in vico Sexciacensi"- 1 sanctus Iusti-
2
nus"- presbiter quiescit. Qui cum multis virtutibus polleat, saepius ad sepulchrum eius
5 inergumini declamantes mundantur, [illuminantur 0 caeci, paralitici diriguntur.] Huius d
merita e ac sanctitate propinquus est Similinus 1 , qui eiusdem ordinis officium in eclesia
habuit. Qui apud Tarvame- 3 vicum11 huius 1 territurü quiescit, simiübus florens virtutibus.
49. His urbe et termino sociatus sanctus Severus 4 , et" ipse presbiter ordinatus,
nobili stirpe progenitus. Nam in rure domus Sexciacensis, quod in eius possessione"
io subsistebat 0 , eclesiam aedificavit*1; exinde 0 iterum in alia villa aliud 1 aedificavit templum
Dei, utrumque 8 tamen sanctorum reliquiis communivit. Cum autem dies dominicus
advenisset, celebratis" missis uno in' loco, ad alium pergebat. Erat autem inter utras-
que eclesias spatium quasi k milia viginti. Hoc ei 1 erat opus per singulas dominicas
dies. Factum est autem quadam dominica, dum hoc iter tereret"1 et velocius, corni-
15 pedem calce verberans, properaret, caput eius ramus" mespoli 5 arboris percuteret. At
ille iniuriam sentiens, ait: 'Arescere te° iubeat Deus, cuius nutu deP terra egressa es'.
Et confestim aruit arbor usque in ipsis virtutis suae radieibus. Ille vero accedens
quo ibat, celebratai solemnia, fuit in eodem loco tribus diebus. Quarta autem die re-
gressus, cum vidisset arborem aridam, ait: 'Vae mihi, qui r in amaritudine cordis s male-
20 dixi huic arbori. Ecce enim, qualiter aruit!' Et descendens, prostravit se ad radices
eius et ait ad Dominum: 'Deus omnipotens, cuius nutu omnia 1 gubernantur, cuius"
imperio non nata creantur, creato vivunt, mortua reformantur, cuius salubre praeceptum v
tenentes, vivere nos post mortem corporis huius credimus per futuram resurrectionem,
tu praeeipe, ut revirescat1* haec arbor et sit sicut antea x '. Et statim quasi per aliquam
25 venarum dispositionem v humor a terra consurgens, per totos 1 arboris patulae ramos
uberi inrigatione diffunditur, laxansque nodos arentes, prorumpentibus folüs, revixisse»
ab adstantibus est mirata. Magna enim" fuit0 virtus ac elymosina*1, ito ut e , superius 1
Capp. 47—49. In. 16. 2. 3. 4.

Cap. 48. a) Sexiacensi 4, ut infra. b) Iustissimus 3a. c) illuminantur — diriguntur 4 solus
30 habet. d) Huic 3. e) meritis ac sanetitati 4. f) SJ'C 4 ; Misilinus l a . 6. 2. 3 : Similino Index. g)sic4;
Talvam l a . 6. 2. 3 : veram lectionem iam Longnon p. 602. coniedura assecutus est. h) OJB. 4. i) OJB. 3.
Cap. 49. a) p. et i. 3. b) sie 4; s e s s i o n e l a . 6. 2. 3. c) duas m. al add. la. d) fabri-
cavit 3. e) exinde — aliud aedificavit OJB. l a . f) alia 4. g) verumque l a , corr. h) ce]bratis 4.
i) superscr. la. k) OJB. 3. 1) ei: l a ; erat ei 3 ; egerat opus 4. m) terreret l a . 3. n) mespoli
35 ramo, o e corr. m. s. XII. 2; mespolis 3. o) JB. al. superscr. 16. p) egr. es de t. 4. q) cele-
bratis sollemniis (4). r) quia 4. s) corde 16, corr.; animi 2. t) universa 3. u) cuius —
futuram resurrectionem OJB. 3. v) peepta 2. w) revivescat 3. x) ante 16. y) dispositione 3.
z) totus 16; totas 3. a) revixse 16, corr. m. al. b) illi JB. al. add. la; eius add. 4- c) v. f. 3.
d) elymosina l a , corr. e) JB. al. add. sicut 2. f) supra 4.
40 1) Vicus iam ignotus est; cf. Longnon p. 601. 2) Cf. Martyr. Hieron. (AA. SS. Od.
tom. XIII, p. Xil): B e g o r r a civitate depositio sancti Iustini (in Corb. exemplari add.: Magni,
Isici, Phoci). Acta quae exstant tam fabulosa sunt, ut quae ederenlur Bollandiani indigna iudi-
caverint; cf. AA. SS. 1. Mai. I, p. 4 8 . 3) Iam Tarbes. S. Similinus sub nomine Missolini
Tarbiae colitur die 2 4 . Mai.; cf. AA. SS. Mai. V, p. 291. 4) Eum primus Rosweydus
45 Severum Sulpicium habuit, quem et presbyterum et Aquitanum fuisse, e Gennadio, c. 19, constat.
Ille Tolosae (cf. Severi ep. 3) et Elusae, ut videtur (cf. Paulini ep. 1), et Primuliaci degebat, ubi
etiam ecclesiam condidit; cf. Paulini ep. 3 1 . Alteram quoque basilicam eamque minorem a Severo
Sulpicio constructam esse, e Paulino intellegitur, ita ut Severum Gregorii scriptorem celeberrimum
esse vel veri simile sit. Cf. AA. SS. 1. Aug. I, p. 5 5 ; Tillemont, 'Mem. pour servir ä l'histoire
50 eccles.' XII, p. 6 0 8 . 5) i. e. mespili.
dictum est, de domibus suis eelesias faceret ac facultatcs" suas in cibos pauperum cro-
garet'. In una vero earum" sepulchrum suum doposuit, in quo 0 et sepultus est 2 .
Solitus erat naraque flores liliorum tempore quo nascuntur collegere a c d per parietes
huius aedis appendere.
50. Unde, qualis fuerit" vita eius in hoc saeculo, ita Domino coopcrante clarescit, 5
ut cvidentibus" nunc prodigiis designetur. Igitur lilium, quod diximus ab eo collectum
atque in basilica sepulchri eius positum, praetereunte tempore, laxatis 0 deorsum florum
folüs, arente coma marcescit; et ita siccatum videtur, ut, si contingatur d manu, putetur 0
in pulverem extemplo resolvi1. Totumque annum in hac ariditate perdurat. Adveniente
vero die, quo confessor migravit a corpore, in e rediviva11 viriditate resurgit. Videas- 10
que, folüs paulatim revirescentibus', ipsos flores attolli et sine ullo aquae ac telluris
humore k in ea specie qua quondam fuerat renovari. Et sie beatus confessor profert
novos flores e tumulo, qui cum sanctorum 1 reliquis ut palma floret in caelo.
51. Sub termino quoque vici Iuliensis a - 3 sunt tres presbiteri consepulti et, ut fertur
per antiquam" relationem, nullius consanguinitatis propinqui vinculo, nisi tantum in 15
amore Dei socü et 0 caelo fratres effecti, qui unius loci spatium, sepulchris iuxta positis,
assiduitate d miraculorum inlustrant. Qui cum e [per1] multorum annorum curricula in his
ubi sepulti sunt loculis s quiescerent, scissum nuper pavimentum, quod calce atque
comminuto h testo quasi silex durissima fusum erat, unius ' sepulchri cacumen k apparuit.
Quo paululum elevato, tellus 1 scissa apicem"1 alterius patefeeit. Illoque emicante", 20
secutus est tertius tumulus, qui nunc iuxta initium ° ostensionis suae gradatim clevantur
super terram. Sed nunc iam primus liber P a mole terrena liberum se visibus praestat
humanis; duo adhunci sequuntur, sed annis singulis proficiunt ad egressum. O mira-
büe r mysterium Deitatis, quod artuum s sepultorum puritatem manifestat saeculo, dum
prodit 1 e pavimento, et praeparat ad" resurrectionem non vernii non morituro v dandos, 25
sed luci solis claritati w aequandos* ac dominici corporis conformationi y clarificandos! Sunt
autem haec sepulchra infra terminum, quod 2 superius diximus, apud" vicum Atoram" 4.
Capp. 49—51. in. 16. 2. 3. 4.

Cap. 49. a) faculcatates 3. b) suum (?) add., sed eras. 3. c) qua 4 ; et OJB. 3. d) a 4,
COJT. JB. al. 30
Cap. 50. a) fuit 3. b) vid. 3. c) laxati la, corr. JB. al. d) eontig.'itur 2, COJT.
e) putaretur In. f) reflorui 3, COJT. g) OJB. 3. h) redivivam viriditatem 4. i) sie 4 ; revi-
rentibus In. 2. 3. k) humore 3. 1) scis 4 ; reliquiis In. 2.
Cap. 51. a) Viliensis 3. b) antiqua relacione 3. c) e ( I n . 3). d) assiduitate 3.
e) OJB. 3. 0 OJB. In. 6. 2. 3. g) locis 16. h) comminuta testa 4. i) unus 2, COJT. JB. al. 35
k) cacument 3. 1) telles 3, corr. ni) apice 3. n) enicante 16. o) initio 2, COJT. p) libera
in. In. 6. q) sie la. b. 2. r) adinirabile ( l a ) . s) artus 3. t) pdit 2, COJT. u) p. resur-
rectioni 4. v) moritur 3. w) claritntc 3. 4. x) acquandac l a . 6. 2. y) conforniatione (4).
z) quem 4. a) a. v. oni. 3. b) sie 4 ; Atroam la. 6. 2. 3 : verum lectionem iam Ruinart coniecit.
1) Eadem fere de Severo Sulpicio Paulinus ep. 1. et 2 4 . scripsit. 2) Exstat in dioe- 40

cesi Tarbensi monasterium S. Severi de Rostagno (Saint-Sever de Rustan, Ilautes- Pyrtiices, arr.
Tarbea, cant. Rabastens) dictum, ut putant, a S. Severo hic memorato. Et quidem lilii revi-
rescentis miraculum apud se palralum probant loci incolae, non ex veteri solum traditione, sed
etiam quod sculptum fuerit super veterem concham, in qua sacrum beati viri corpus 2>ost primam
eius elevationem saec. X. depositum est. Idem S. Severi corpus cum aliis reliquiis combusserunt 45
Calmniani a. 1 5 7 3 ; monasterium vero hactenus subsistit ord. Benedictino sub congr. S. Mauri
addictum, ubi S. Severi festum celebratur die 1. Augusti. R. Cf. Longnon p. 6 0 0 , et Curie-
Seimbres, 'Recherches sur les lieux habites par Sulpice-Scvire, premiers monaslcres institucs cn
Aquitaine, conjeetures pour St.- Justin- Pardiac et St. - Sever - Rustain'. Tarbiae 1875. 3) Atn-
rensium civitas, vulgo Aire. 4) Est ipse vicus Iuliensis, qui vulgo Aire appellatur. Textu 50
restituto Longnon v, c, coniedura refutatur, qui de Arue l. I. p. 5 9 6 . cogitavit.
52. Theomaste8" quoque iuxta expositionem" nominis sui mirabilis 0 sanctitate'

Momociacensis*1 urbis 2 fuisse fertur episcopus. De qua urbe e causa 1 nescio qua demo-
tus s, Pictavum oppidum petiit, ibique praesentem vitam, in bona perdurans confessione,
finivit. Cuius quae sit mercis" in caelo, ad eius ostenditur tumulum; eumque inhabi-
5 tare' paradiso, prodit virtus k egrediens de sepulchro. Illudque 1 in eo veraciter osten-
ditur, quod dominus lesus Christus in euangelio Marthae dicit: Qui credit in me, etiamsi \°:
moriatur, vivit. Et omnis qui vivit et credit in me non morieturm in aeternum. Hic
ergo super" terram sepulchrum habet ante ipsum atrium beati Helari o s . De quoP
tumulo erasus a multis pulvis eti haustus ita dolori dentium febriumque r medetur, ut
io qui hauserit miretur effectum8. Nam ite haec 1 benedictio assiduae expetitur", ut iam
in uno loco sarcofagum appareat transforatum.
53. Infra ipso" Pectavo" termino, quod 0 adiacet civitati Namneticae, id est in
vico Ratiatense*1-4, Lupianus 5 quidam in albis transiens requiescit e . Hic fertur a beato
Hilario antestite donum baptismatis suseepisse; sed mox, ut diximus, migravit a cor-
15 pore. Cui a Deo bonorum omnium largitore tanta est gratia adtributa, ut ad eius1"
sepulchrum caecus visum s, paralyticus gressum, mutus mereretur eloquium.
54. Melanius 6 autem Redonicae" urbis episcopus post innumerabilium signa vir-
tutum iugiter intentus caelo emieuit saeculo; super cuius sepulchrum miram" christiani
fabricam celsitudine levaverunt, sed instinetu maligni, qui semper bonis adversatur
20 operibus, quodam tempore ab igne conprehenditur. Palla etenim erat linea, quae
sanctum confessoris tegebat sepulchrum 0 . Ilicet d , ubi tignorum congeries, flamma domi-
nante, truncatur, ruunt tegulae cum ligaturis et reliquo tecti e apparatu. Una tamen e
trabibus, flammato capite, impetu ruinae propulsa1, super tumulum sancti« ruit. Quae
non modo succendere pallam, verum etiam conterere" inter se et lapidem sepulchri
»5 potuerat. Ruit insuper et inmensa multitudo carbonum. Alia' quoque vela, quae vel
parietibus vel ostiis dependebant, ad primum flammaek flatum exusta sunt. Haec
vero paUa1 non solum non"1 usta, verum etiam nec summo tenus ab igne decolorato"
Capp. 52—54. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 52. a) Thomaistus 2, corr.; Thomastus 4, quod malim. b) exposicione 3. c) ad-
30 mirabilis (3). d) Momociasensis 2 ; Homociacensis 4. e) urbi 3. f) OJB. l a . 6. 2. 3 ; inter de et
motus JB. s. XII. suppl. 2. g) demolitus l a . h) sie la. b; meriris 3. i) in add. 4. k) iustus 2, corr.
1) Illudque — in aeternum. Hic OJB. 3. m) moritur 2, corr. n) seper 3, corr. o) Hilarii 2. 4 ;
Hylarii 3. p | qua l a . q) ex 3. r) febrique 4. s) äff. 3. t) superscr. 2. u) expletur 3.
Cap. 53. a) ipsum Pictavum terminum 4. b) sie lb; Pictavo l a . 2 ; Pictavi 3. c) qui (3).
35 d) Raciacense 3. e) requiescet l a . f) in marg. suppl. 4. g) visu paraclit. 3.
Cap. 54. a) Redonuce, ras. e 16. b) mira 4. c) tumulum 4. d) Iam tign. 4.
e) tactu 3 . f) propulsu 3 ; perculsa 4. g) sanctum 3. h) contegere 4. i) Ali 16, COJT. JB. al.
k) flante 3. 1) non sunt non nullo postea (?) add. 3. m) OJB. 3. n) decorata l a .
1) i. e. OauuadTÖc,. 2) Iam ignota est; cf. Longnon p. 6 2 0 sqq. Sigebertus Momocia-

40 censis oppidi sacerdos in H. Fr. IX, 2 9 . a. 5 8 9 . commemoratus est. 3) Sepulchrum dus visitur
in oratorio S. Bartholomaei prope S. Hilarii basilicam, et quidem celebre ob colicos dolores, quos
in pueris sedare dicitur. R. Ecclesia S. Barthdemy a. 1 8 5 1 . destrueta est; cf. Bordier III,
p. 4 1 6 . S. Theomaslus die t . Ianuarü colitur. 4) Rc'ze (Loire- Inferieure, arr. Nantes, cant.
Bouaye), ut videtur; cf. Longnon p. 567 sqq. Adelphius episcopus Pictaviensis concilio Aurelia-
45 nensi I. a. 5 1 1 . ita subscripsit: Adelphius episcopus ecclesiae Ratiatecae (vel de Ratiate,).
5) De Lupiano ef. AA. SS. 1. lulii I, p. 3 2 . 6) Melanius, cuius Vita AA. SS. lan. I,
p. 3 2 8 sqq. edita est, concilio Aurel. I. a. 5 1 1 . interfuit. Obiit ante a. 5 4 9 , quo Febediolus
Redonensis episc. concilio Aurel. V. subscriprit. Teste Vitae audore 8. Id. Nov. colitur, sed alii
alium diem indieaverunt. Ecclesia S. Melanii Redonensis (S. Melaine), ubi sepultus erat, inde
50 ab a. 1 8 4 5 . 'Notre-Dame' vocatur; cf, Longnon p. 308.
est. Igitur, expleto incendio, ingrediuntur populi cum heiulatu magno et usque ad se-
pulchrum antestitis properant, inter fletus et lacrimas" nova gaudia percepturi. Remo-
vent desuper tumulum ligna cum flammis", adprehensumque turauli velum, excussis
prunis, mirantur omnes inlaesum.
55." Victurius "•l [vero °] Cenomannorum episcopus magnis se virtutibus saepius 5
declaravit. Nam ferunt, quadam vice, dum civitas ipsa d cremaretur incendio, et validis
globis flammae huc illucque, inpellente vento, prapcllerentur, hic quasi pastor bonus non
perferens, eclesiasticas 0 caulas ab insidia 1 satanae devastari, obviam & se turbini obtulit",
elevataque manu, facto signo crucis econtra, ilico omne cessavit 1 incendium, überataque
civitas gratias pastori retulit, eo quod non permiserit res suas ab inminenti igne vorari k . io
Et ad huius sepulchrum saepius infirmi sanantur.
56. Martinus 2 Sanctonicae" urbis abba, Martini, ut ferunt, nostri diseipulus, apud
vicum urbis ipsius in monasterium b s , quod ipse post magistri dogmata aedificavit, in
pace quiescit. Ad cuius tumulum quidam e pagensibus manus contraetas 0 deferens,
retulit sanas. Alius, qui, exustis*1 humoris febre nervis c , popütibus intortis, gressum 15
caruerat, ut ad sepulchrum sanctum f prostratus est, novum s robore*1 sumens, ariditate
sublata, incolomis relevatus 1 est k , multos ibi deinceps serviens annos. Huius sepulchrum
Palladius 1 4 episcopus cum non valuisset 01 cum multis, opitulante adiutorio confessoris",
cum quinque abbatibus movit conposuitque quod 0 voluit.
57." Suburbano" quoque urbis 0 huius Bibianus d - 5 antestis e quiescit, cuius virtu- 20
tum moles liber qui iam de eius vita scriptus tenetur enarrat. Nunc autem exoratus,
crebro languentibus tribuit sospitatem. Unde videtur, ut de tantis miraculis vel unum
Cap. 54. la. 16. 2. 3. 4. Cap. 55. l a . 15 2. 4. Cap. 56. l a . 16. 2. 3. 4. Cap. 57. l a . 16. 2. 4.
Cap. 54. a) lacrimis 3. b) flammas l a , COJT.
Cap. 55. a) 60. 2, et sie deinceps; caput om. 3. b) Victorius (2. 4). c) OJB. l a . 6. 2. «5
d) ista 2. e) ecclcsiasticis l a , corr. m. al. f) insidiis 4 g) obvium 4. h) tulit l a , COJT.
i) cessit 4. k) vocari COJT. JB. al. vastari l a .
Cap. 56. a) SeT5::nicae corr. Scanctonicae 2. b) monasterio 16. c) contractus 2, COJT.
d) exhaustis humoribus 4. e) et add. 4. f) sancti 3. g) novum — relevatus est OJB. 2.
h) sie la, b; roborem 3 ; robur resumens 4. i) sie 3. 4 ; revelatus l a . 6; JB. al. corr. relatus l a ; 30
corr. relevatus 16. k) qualiter JB. S. XII. add. 2. 1) Paldadius 3. m) movere JB. al. add. lb.
n) confessoribus 16, corr. o) quo 4.
Cap. 57. a) c. 57. OJB. 3. b) In sub. 4. c) h. u. 4. d) OJB., sed JB. al. Vivianus
superscr. 16. e) antis::tis l a ; antestitis 16.
1) Victorium, S. Martini disdpulum, Vidori patri in episeopatu Cenomannensi successisse, 35

auctor V. S. Victoris, AA. SS. 2 5 . Aug. V, p. 1 4 7 , tradidit. Conciliis Andegavensi a. 4 5 3 . et
Turonensi I. a. 4 6 1 . interfuit. Ad episcopos Lugdunensis tertiae litteras cum Leone et Eustochiu
(a. 4 4 1 — 4 5 8 ) dedit. A concilio Venetico a. 4 6 5 . abfuit, unde qui interfuerant episcopi ad ipsum
et Talasium epistolam synodicam scripserunt. Postquam a. 4 1 , JB. 6, d. 10 sedit, Kai. Sept.
Fausto iuniore Longino bis coss., i. e. a. 4 9 0 , Victorius obiisse dicitur in Gestis epp. Ceuomannen- 40
sium, Mabillon Anal. tom. III, p. 70. Cf. AA. SS. 1. Sept. I, p. 2 2 0 . Inter schedulas
monasterii S. Viventü Vergiacensis nuper repertas, quibus reliquiae olim obvolulae erant, una est
de S. Victorio: Hic sunt reliquias sancti Victuri episcopi. Festivitate K a l e n d i s Septembris.
De quibus scriptura Merowingica scriptis Delisle v. c. egit, 'Bulletin d'hist. et d'arch. du diocese
de Dijon' 1 8 8 4 , p. 130. 2) Martinus saec. V. in. vixit; colitur die 1. Decembris. 3) Sali- 45
ginense teste Cointio, Ann. V, p. 3 8 7 . Iam Saujon prope Saintes, ubi ecclesia S. Martino dicata
erat; cf, Longnon p. 5 5 9 . 4) De quo v. Gl. Mart. c. 5 5 . 5) S . Bibiani Vitam eandem forte,
qua Gregorius usus est, ediderunt Bollandiani, AA. SS. 2 8 . Aug. VI, p. 4 6 2 ; cf. 'Archiv' XI,
p. 2 4 9 . Ibi mater Maurela appellatur; puer, 'cum ad annus sedecim pervenisset, sandi Ambrusii
Sanctonicae civitatis episcopi devoto se maneipavit obsequiu'. Cui postquam successit, 'accidit, ut 50
fari praesumam. Mulier enim, cuius manus aruerant, unguibusque iam sauciatee", con-
tractis nervis, opus operandi perdiderant, ad beati sepulchrum" devota prosternitur,
faetaque oratione, manus 0 redintegratas, laxatis digitorum filisd, ad agendas Domino
gratias meruit elevare.
6 58. Troianus 1 item" pontifex ipsius civitatis huic coniunetus caelo, vicinus est
tumulo. Magnae enim virtutis fuisseb dicitur hic sacerdos. Quodam vero tempore,
dum 0 inter obscura d noctium tempora loca sancta, quae tunc in circuitu 0 urbis habe-
bantur, uno tantum subdiacono comite cireuiret, apparuit ci globus magnus luminis
quasi de caelo descendens. Cognito autem vir Dei 1 re, ait comiti: 'Ne sequaris penitus,
io donec ego te vocem'. At ille terrae devolutus, spectabat hauds procul, quidnam mira-
culi ageret Dei" servus. Erat enim ager publicus 1 , in quo consteterat k . Adpropin-
quante vero lumine, cueurrit sacerdos ad oceursum eius, et usque ad terram se humi-
lians, ait: 'Benedic, quaeso, mihi beate pontifex'. Cui ille qui advenerat ait: 'Tu mihi
benedic, sacerdos Dei Troiane'. Et 1 dato sibi osculo, facta oratione, locuti sunt diutis-
IS sime simul. Subdiaconus vero attonitus spectans, vidit lumen qui"1 apparuerat eadem
qua venerat via reverti. Vocatum" [autem 0 ] ad se [episcopus 0 ] subdiaconumP, ait: 'Ac-
cede nunc, ut explicemus coeptum iter ad visitanda sanctorum loca'. Tremens vero
subdiaconus, ait: 'Quaeso, domine, ne dispieias humilitatem meam, sed indica mihi quae
videris; animadverti enim0-, nescio quid fuisse divinum'. Cui ille: 'Dico tibi, sed tu
20 nemini dixeris. Nam scito, ut r , in quacumque die haec publicaveris, ab hoc mundo
migrabis'. 'Sanctum', inquid, 'Martinum Turonicum vidi, et ipse locutus est mihi. Cave
ergo, ne cui vulgare audeas arcana Dei'. Igitur sacerdos, impleto vitae huius cursu,
obiit. Subdiaconus vero plenus dierum, aegre ferens, ut virtus sancti Troiani occule-
retur", convocato episcopo cum clericis ac civibus 1 senioribus, omnia quae a" sancto
25 audierat, et qualiter mysterium luminis viderat, quod manifestissime fidem Troiani Mar-
tinique gloriam patefeeit, ex ordine reseravit v nec quicquam1* ex his oeculuit, adiciens
haec x : 'Et ut* probetis, vera esse quae loquor, finito sermone, finem7- facio vitae'. Et"
Cap. 57. i n . 16. 2. 4. Cap. 58. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 57. a) sauciata 2 ; sociatae 4. b) sepulchri: 16. c) OJB. 4. d) telis 4.
30 Cap. 58. a) T. p. sanctus ipsius 3. b) d. f. 16. c) cum 3. d) scura conr. JB. al. ob-
scura la. 6. e) cireuitum 16, COJT. t) Domini 3. g) a 4. h) s. D. 3 . i) bulbicus 3. k) con-
storat 16, corr. JB. al. 1) Et — oratione JB. nZ. in marg. suppl. la. m) quod (4). n) Vocato —
subdiacono 4 o) OJB. In. 6. 2. 3. p) subdiaconem 2. q) eras. 3. r) quod 4. s) occulta-
retur 2. 3 (e corr.). t) euieibus In, corr. JB. al. u) JB. al. superscr. lb. v) reseravivit 3, corr.
35 w) quiejj 16. x) ait 3 ; hoc 4. y) postea supi>l. 3. z) fine 4. a) de add., sed expunet. In.
Gothorum tempore, rege Theodoro (a. 4 1 9 — 4 5 1 ) dominante, Sanclonicis intolerabilis statueretur in-
iundio'. Exstat etiam epistola suppodtia Augustini ad Bibianum data, quam primum Mabillon,
Lit. Gall. p. 4 5 8 , in lucem voeavit. Incipit: L i t t e r a s apostolatus vestri, earissimo filio nostro
Troiano vestro diacono deferente, ad nos pervenisse, comperite. Quem Troianum diaconum
40 alium atque episcopum fuisse volunt, sed quaestio otiosa est, cum de litteris spuriis agatur.
S. Bibiani basilicam ab Eusebio episcopo ineeptam Emerius Sandonends Leonlio Burdegalensi
perficiendam commisit, qui una cum Placidina auro argentoque sanetas aedes ornavit. Qua de re
Fortunatus Carmen I, 1 2 . composuit. Eccleda Saint-Vivien iam exstat; cf. Longnon p. bbl.
1) Troianus Sandonensis episcopus Petro succesdt, qui a. 5 1 1 , m. Iulio concilio Aurelianenri I.
45 interfuit. Ipsi Sirmondus epistolam tribuit, quam Troianus quidam Eumerio Namndensi 'de puero,
qui an baptizatus esset nesciebat', scripsit (Conc. Gall. ed. Maur. I, p. 1007J. De reliquiis
Troiani cf. schedulam Vergiacensem l. I.: Hic sunt reliquies sancti T r o i a n o episcopo et con-
fessore, et Gall. Chr. II, p. 1 0 5 7 : Eius s a c r a e reliquiae olim in c a p s a honorifice adservabantur,
sed Calvinistae a. 1 5 6 8 , d e s t r u e t a maiori e c c l e s i a , t h e s a u r u m reliquiarum expilarunt. Colitur
50 die 1. Decembris.
99*
his dictis, [statim"] clausis oculis obiit non sine admiratione adstantium. Magnae" enim,
ut diximus, virtutis 0 fuit beatus Troianus antestis et honorabilis*1 inter cunctos cives 0
urbis suae. Hic fertur, dum esset in corpore, si novum, u t r adsolet, amphibolums- •
induisset, cum quo processurus diueesis" cireuiret, fimbriae huius vestimenti' a diversis
diripiebantur; salubre omnis homo conputans, quiequid ab eo rapere potuisset. Qui 5
sepultus k in terris, caelis 1 se vivere multis virtutibus nianifestat. Nam"1 inergumini,
frigoritici ceterive" infirmi plerumque ad eins tumulum exorantes, accepta incolomitate,
recedunt.
59. Haud procul ab" huius confessoris aede erat" Oratorium parvulum et in 0
angulo*1, unde arcus e oriebatur, erat magnum sarcofagum, in quo ferebatur sepultus 1 to
fuisse duos, sponsum scilicet et sponsam 2 . Qui posts baptismum" in albis positi, a sae-
culo discesserunt 1 . Hos k etiam adfirmabat antiquitas fuisse ex genere sancti Pectavensis 1
Helarii. Hoc" 1 ergo sepulchrum tali in loco situm non modo pervium arcebat ingredien-
tum", verum etiam, qualiter paries, qui ab stillicidio infusus fuerat, emendaretur, quia
esset contiguus 0 , inhibebat. Qua de causa PalladiusP pontifex civitatis, qui ex genere 15
quondam divitis Palladü 5 discenderat, removere eumi a loco summo nitebatur studio,
ite ut r , coniunetis amplius tricentis viris, cum funibus trahere et vectibus inpellere cona-
retur', positis iam 1 lapidibus", super quos hoc v sarcofagum locaretur. Denique inpen-
duntur totae w vires trahentium, sed non valent mutilare* sepulchrum. Frons cuncto
sudore perfunditur, sed opus validum non impletur. Voces dantur? hortantium atque 20
dicentium: 'Heia, age, trahe funem'; sed non movetur oranino sepulchrum. Quid plura?
Lassantur omnes in opere, et intercedente nocte, petunt 2 cuncti dare" quietem. Elicet"
ubi, transactis nocturnis tenebris, novum inluxit mane, anxius cogitatione sacerdos
rogat iterum procedere suos ad Oratorium °, ipse antieipans cunctos d . Ingrediensque
invenit eum e super ipsos quos conposuerat lapides omni firmitate subsistere. Ad- 25
miransque Dominum glorificat1*, qui potenti virtute perfecit& quod manus humana nequi-
verat. Horum tamen nomina nulli sunt revelata.
60. Nicetius 4 quoque confessor in urbe Lugdunensi", vir"-5 totius sanctitatis,
Capp. 58 — 60. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 58. a) om. la. 6. 2. 3. b) Magna 2, corr. JB. S. XII. c) virtus In, corr. JB. al. 30
d) honorabiles In. 4. e) u. s. c. 4. f) postea suppl. 3. g) amphybalum 4. h) sie la. 6;
diueesus 3 ; dioceses 4. i) vestimentum 3. k) sepultis 2, corr. I) caeli se l a . 3. m) Nam
— recedunt OJB. 3. n) sie la. b; ceterique 2 ; et ceteri 4.
Cap. 59. a) ex 16, corr. m. al. b) JB. al. post parv. suppl. Ib. e) OJB. 3. d) angto 2,
corr. JB. al. e) artus 2. i) sie la. b; om. 3. g) postquam 3. h) meruerunt poslea suppl. 3 . 35
i) discesserant (3). k) Hoc 3. 1) sie In. b; H. P . 3. m) Hoc — ingredientum OJB 3. n) in-
gressum 4. o) cognitus 3. p) Paldadius 3. q) illud 4. r) aut 16, corr. s) niteretur 3.
t) post iam 6 litt. ras. 3 . u) lapidibus 2, corr. v) hos 3 ; OJB. 4. w) tote:: 16. x) multi-
lare 3, corr. y) damnantur 4. z) petent l a . 6. a) darf 4. b) Et licet 16. 3 (e con:);
Ilicet (4). c) oratorio 16, con: JB. al. d) eunetis 3. e) illud 4. f) glorificant 3 ; glorificavit 4. 40
g) statuerat 4.
Cap. 60. a) Lugdon. l a , ut. infra. b) virtute sanet. 4.
1) Martinus, paupere non vidente, intra amphibolum sibi tunicam latenter eduxit pauperique
dedit; cf. Severi Dial. II, 1. Est vestis villosa; cf. Ducange ed. Favre I, p. 2 3 2 . 2) Nulla
est horum apud Santonas memoria, ignoratur quoque oratorii silus, sicut et eccledae S. Troiani, 45
cuius nullum superest vestigium. R. 3) Palladiorum stirps in Galliia celeberrima a Sidonio
laudibus data est, qui Palladii rhetoris pompam (ep. V, 3, ed. Baret) celebravit et de Sim-
plicio Bituricensi episcopo: Uxor, inquit, illi de Palladiorum stirpe descendit, qui a u t l i t t e r a r u m
aut altarium c a t h e d r a s cum sui ordinis l a u d e t e n u e r u n t (ep. VII, b). 4) De S. Nicetio v.
Vit. Patr. VIII. 5) Quae Greg. H. Fr. IV, 36. ex hoc capite repetidt: sanctus Nicetius 50
conversationis castissimae", caritatis eximiae, vita perfunctus est. Cuius elymosinac 573
atque humanitates" nec investigari 0 tantum nec cuarrari a d nobis possunt. Qui post-
quam 0 beatum spiritum praemisit ad caelos, positus in feretro, ad basilicam in qua
sepultus est 1 ferebatur. E t ecce unus puerulus 2 diuturna caecitate gravatus, cum reli-
5 quis plangens, adminiculo sustentante, sequebatur. Factum est autem, cum 1 gradircturK,
perlata est vox in aure" eius, secretius dicens: 'Adpropinquare' feretro, et cum subter' 1
ingressus fueris, protinus reeipies visum'. Ille vero interrogat hominem, qui eum trahe-
bat, quis 1 esset, qui haec verba in auribus eius inferret. Negat ille1" quemquam videre,
qui ei loquatur". Cumque bis et tertio haec vox aures illius verberasset, cognovit ali-
10 quid novi 0 gerendum, et se ad feretrum postulat duei. Accedensque et inter albentium
diaconorumP turbai perlapsus, quo iussus fuit ingreditur. Denique, ut nomen sancti
invocare coepit, ilico reseratis oculis lumen reeepit. Post haec puer erat assiduus in
basilica ad sepulchrum sancti deserviens et lumen accendens r ; sed a quibusdam civi-
tatis maioribus obpraemebatur atque fatigabatur, ut nec victus alimoniam s possit habere.
15 Cumque saepius haec 1 ad beatum inploraret" sepulchrum, apparuit ei sanctus per visum,
dicens: 'Vade ad Gunthramnum v regem et ei quid w patiaris diligenter enarra. Ipse
enim tibi praebet" vestitumy et alimentum, eripietque te de manu inimicorum'. Deni-
que hac 2 admonitione firmatus puer, ad regem accedens, quae suggessit" obtenuit. Sed
et nunc ad sepulchrum beati confessoris multa miracula" Christo auspice 0 tribuuntur.
20 Nam d raiserorum ibi catenae 0 rumpuntur, caeci inluminantur, daemones 1 effugantur,
saniteti s redduntur paralytici, perferentes" accentus' febrium liberantur. In quo loco k
tam frequenter 1 ostenduntur miracula, ut ex ordine scribi perlongum" 1 sit". Tamen
retulit mihi vir fidelis*, quattuor ibi caecos 0 ante paucos dies fuisse inluminatos, et 590.
hominem, quem elodumP olim noverat, incolomem nuper aspexit.
25 61. Dum enim quadam vice ad" oceursum supradicti" pontificis ambulassem et 0
loca sancta Lugdunensim d oppidum cireuirem, vir ille qui nos praccedebat ad eripta e
beati Helü 1 * invitat ad orationem, dicens, quia: 'Magnus sacerdos in hoc loco quiescit'.
Capp. 60. 6 1 . l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 60. a) castime 2, corr.; sanetissime 3. b) humilitates 4. c) intestigari 2, corr.
SO d) JB. al. superscr. 16. e) quam suppl. la. f) dum 4. g) sie la. 3. h) aurem 4. i) re
eras. 2; Appropinqua 4. k) subinter 3. 1) qui 16, COJT. JB. al. m) se add. 4. n) loque-
batur 2. o) OJB. 3. p) diaconum 4. q) turbam (4). r) accedens 16. s) alimonia 3.
t) naec 3. u) implorasset 4. v) Guntramnum 16; Gontramnum 2, corr.; Gundtranum 3. w) quae 4.
x) sie la. b; praebebit (2. 4 ) ; praestet 3. y) vesti:m 16, corr. JB. al. z) hec 3. a) subiecit 2.
35 b) mirabilia 16. c) auetore 4. d) Nam — daemones effugantur OJB. 4. e) catena l a , COJT. JB. al.
f) daemonas la. g) sanitatem 3. h) perf. — tam frequenter om. 3. i) accessus (4). k) loca l a ,
corr. JB. al. 1) frequentia 4 ; et add. 3. m) longum la. 6. 2. 3. n) est, OJB. Tamen — aspexit 3.
o) secus 16, corr. m. al. p) sie la. b. 2.
Cap. 61. a) OJB., sed in JB. al. superscr. lb; ad hoc cursum 2. b) supdicti 16. c) JB. al.
40 add. 16. d) Lugdonensi 16; Lugdunensi opidi 4. e) scripta 2. 3 ; cryptam 4. f| domini add.,
sed expunet. 3.
vir totius sanctitatis e g r e g i u s , castae conversationis. Caritatcm vero — — hic possibiliter in

eunetis exereuit. 1) Cf. de ea basilica V. Patr. VIII, 5. 2) Cf. V. Patr. VIII, 5:
Qui dum ferretur ad sepeüendum, caecus quidam se sub feretro flagitavit adduci, statimque
45 ingressus, vultus diu lumine viduatus reseratis oculis adornatur, quae ex hoc capite hausta
sunt. 3) Is erat Agiulfus diaconus, qui a. 5 9 0 . Roma rediens, Lugdunum visitavit. Constat,
haec non multo post, quam Turonensem in urbem diaconus regressus est, scripta esse. Ceterum
etiam hunc locum Gregorius V. Patr. VIII, 6. exscripsit: Quando autem nobis haec retulit,
iam q u a t u o r exinde sanos factos ab hac infirmitate n a r r a v i t . 4) De S. Hello praeter ea
50 quae Gregorius tradidit nihil notum est. Faustinum praecessisse dicitur, quem Cyprianus Ep. 68
(ed. Hartel p. 144) laudavü. Cf. Gall. Chr. IV, p. 1 3 .
Cumque, oratione facto, sancti tumulum admirarer et tacitus de meritis eius aliquid
interrogare cogitarem, aspicio in ostium" esse scriptum", qualiter sepulchri violator
cadaver spoliaret 0 exanime. Inquerens*1 vero causam, si haec vera essent, quae 0 in
ostio picta cernebantur, vir mihi talia retulit: 'Sanctus Helms1"-1 tempore paganorum
in hac urbe fuit episcopus, qui defunetus, sepultus est a fidelibus. Nocte autem sequenti 5
veniens quidam paganus, lapidem quie sarcofagum tegebat revolvit, erectumque contra
se corpus sancti conatur spoliare. At ille extensis lacertis constrictum" ad se hominem
fortiter amplcxatur et usque mane, populis expeetantibus, tamquam constipatum loris,
ita' miserum brachiis detenebat. Igitur iudex loci violatorcm sepulchri iubet abstrahi
ac lcgalis k - 2 poenae 1 sententia 1 " condemnari; sed non laxabatur a sancto. Tunc intcl- 10
legens voluntatem" defuneti, facta iudex de vita promissione 0 , laxatur et sie incolomis
redditur'. O vere sanctamt ultionem pietatei permixtam! Retenuit hominem, ut
argueret, sed tradi non permisit supplicio, quem iam reddiderat craendatum.
62. Leonis• autem Romani imperatoris" filia, cum ab spiritu vexaretur inmundo
et per loca sancta duceretur b , assidue clamabat nequam spiritus: 'Non hinc egrediar 0 , 15
nisi archidiaconus*1 Lugdunensis e adveniat; et nisi ipse m e ' de hoc vasculo quems ad-
quaesivi eiciat, nullatenus hinc sum egressurus'. Audiens haec imperator, diregit" suos
in Gallias'. Quem k illi repertum suppüciter exorant, ut cum eis ad visitandam puellam
Roma 1 dignaretur accedere. lue vero contradicens et se indignum, per quem Christus
miracula" 1 ostenderet", esse vociferans, admonitus episcopi sui consilio 0 , cum eosdem" 20
missosi diregit, e f ad imperatorem veniens', cum honore suseipitur. Audiens autem
de infirmitate puellae, se ad basilicam 1 beati" Petri apostoli confert; ibique T continuato
cum vigiliis et orationibus triduano ieiunio, quarta die per invocationem domini nostri
Iesu Christi et crucis vixillo* inmundum spiritum a corpore puellae depellet*. Qua
sanata, tria ei centenaria auri imperator? offert; sed ille vir altioris 2 spiritus caducas 25
divitias pro nihilo respuit, dicens": 'Si', inquid, 'me tuis" muneribus locupletari 0 desi-
deras, illud quod cunctae proficiet*1 civitoti largire'. 'Tributum', ait, 'in tertio circa
muros miüario civitatis 0 , quod tuisdebetur stipendiis, populis cede. Hoc utriusque 1
animabus salubre beneficium erit. Aurum vero tuum necessarium non habeo. Pauperi-
bus illum & pro tua tuorumque felicitate dispensa'. Quod ille11 non abnuens, aurum 30
pauperibus erogat et tributum petitum civitoti concedit. Unde usque hodie circa muros
urbis illius in tertio miüario tributa non redduntur in publico. Post discessum vero
beati archidiaconi ait imperator suis': 'Si iste', inquid, 'Deum plus quam pecuniam
dilegit, digne eclesia illa, cui k talis 1 minister obsequitur, nostris muneribus inlustratur 1 "'.
Capp. 6 1 . «2. l a . 16. 2. 3 . 4. S5
Cap. 61. a) sie la. 2; hostio 1 6 . 3 ; ostio (4). b) s e u l p t u m 4. c) expoliaret 1 6 . 4 .

d) Quaerens 4. e) qui 2, corr. JB. al. f) dominus add. 3. g) superscr. 4. h) constrinetum 3.
i) OJB. 4. k) legales l a . 1) paene l a ; pone 16. m) sentencie 3. n) sancti add., sed eras. 2.
o) promissionem 3. p) scä 16. q) pietati 4.
Cap. 62. a) f. i. 2. b) duceret 16, corr. JB. at. c) egredior l a . 4. d) archidia- 40
coni 16, corr. JB. al. e) Lugdon. l a . 6. f) om. 4. g) que 16; quod (2 3. 4). h) direget l a .
i) Galliis 3. k) Qui ilico rep. 4. 1) Romain (16. 2. 4). m) miraculo 3. n) esse o. 3 .
o) eis add., sed eras. 2. p) eisdem missis (2. 4). q) iter add. (3). r) OJB. 4. s) D i r e c t u s
pro v. 4. t) basilice 3. u) sancti 4. v) ubique 3. w) vexillum (2. 4). x) sie la. 3.
y) imperator:, ras. e 16. z) altiori spiritu 3. 4. a) dicensi inquid(?), rag. i in 16. b) metum 45
16, corr. c) locupletare 4. d) proficiat 4. e) civitatis — stipendiis OJB. l a . 6. 2. 3.
f) sie 3. 4 ; utrisque reli. g) illud 2. 4. h) JB. al. superscr. la. i) sui 16, corr. JB. al. k) civi-
tatis m. l a , corr. JB. al. 1) talia 2, COJT. m) illustretur 4.
1) S. Helii crypta iam ignota est. 2) Cf, legem Constantü in sepulchrorum Romanorum
violatores a. 3 5 7 . latam, Cod. Theod. lib. IX, tit. XVII, I. 4 . 3) Romae Leo nullus imperavit. 50
Tunc capsam ad sancta" euangelia recludenda patinamque et caticem ex auro puro

pretiosisque lapidibus praecepit fabricari. Quod miro perfectum opere, per hominem
creditum diregit" eclesiae. Sed nuntius ille inter Alpes positus qui haec exhibebat, ad
aurificis cuiusdam domum divertit. Cumque ab eo artifex sciscitaret °, quid negotii
5 gereret, rem secretius ac simpüciter d pandit. E t ille: 'Si', inquid, 'meo consilio con-
hibentiam praeberis e , multa nobis haec ratio poterat1" lucra deferre'. Ad haec lue, dia-
bolo instigante, seductus et, ut fertur inter rusticos sermo vulgatus, quod 8 inhiante n
auro ac 1 circumventionis fallacias inferenti saepius animi coniunguntur k , statim huius
consilii effectus est consentaneus. Tunc ille deceptor faeiens similes de argento species,
10 ut nihil aliud quam aurum purissimum putaretur, et sie opera, quae 1 cum gemmis
füisque aureis fuerat"1 superposita, studiosissime cum clavis adfixit. Verum tamen cali-
cem non comminuit, quia catacliza"- 1 in ipso fuerant 0 solidata. Denique portitor cum
hac fraude Lugduno P advenit, oblatisque muneribus, ab episcopo muneraturi. Regres-
susque r ad socium, aurum de speciebus figuratum recipere flagitet. Artifex vero adhuc
15 non esse totum paratum pronuntiat, sed sub ipsa expliciturum se nocte polÜcetur. Ex-
acto s igitur' cena, cum in • cellula qua haec operabatur pariter resederent, coneussa
subito a terrae motu" super eos'diruit, disruptaque t e r r a " sub pedibus eorum ipsos*
pariter cum pecunia degluttivit *; descenderuntque 2 viventes ac voeiferantes in terterum",
ultusque est Deus velociter de fraude eclesiae suae. Ego vero has species in eclesia
20 Lugdunensi saepissime vidi. Sit hoc populis documentum, ut nullus res eclesiae aut
appetere aut fraudare nitatur; nam videbit Dei iudicium super" se° velociter inminere*1.
63." Requiescit" suburbano murorum urbis ipsius mulier, quae dicitur collegisse
calciamentum beati martyris Epipodi °-2, quod de pede eius cecidit, cum ad martyrium
duceretur. Ad cuius tumulum saepius frigoritici ceterique infirmi*1 sanantur. Erasum
25 de tumulo ipso pulverem hauriunt, incolomesque discedunt.
64." Duos in" hac urbe fuisse0 ferunt, virum scilicet et coniugem eius, senatoria d
ex gente pollentes, qui absque überis functi e , heredem eclesiam dereliquerunt f . Sed
vir prius8 obiens, in basilicam h sanetae Mariae 5 sepultus est. Mulier vero per annum
integrum a d ' hoc templum degens, assiduae orationi vacabat, celebrans* cotidie mis-
80 Cap. 6 2 . l a . 16. 2. 3 . 4. Cap. 63. l a . 16. 2. Cap. 64. l a . 16. 2 . 3 . 4.

Cap. 62. a) sanctam l a . 2. 3 . b) direxit 4. c) sciscitaretur 4. d) simplici::ter ras. us 2.
e) st'c l a . 6. 3 ; praebueris reli. f) poterit (2. 4). g) quo 3 . h) «tc 16. 2 ; inhiente l a . i) ac
c. OJB. 3. k ) coniunguntur statum, h. distinguunt la. 2 ; statum 3. 1) qui 2, corr. m) fue-
rant 4. n) cataglipha 4. o) fuerat 4 ; solidate 3. p) Lugdune corr. JB. al. Lugdunum l a ;
35 Lugdunum 2. 4. q) munerantur 4, corr. r) que OJB. 3. s) exaeta. Igitur distinguunt la. b. 2. 3.
t) facta JB. al. add. la; c. OJB. 4. u) om. 3. v) motus 2, corr. w) sub p. e. t. 4. x) i. p.
bis scr. 3. y) sie la. 6. 4. z) que OJB. J a . a) tartaru: 16; :ultusqne, ro». M 4. b) v. s. se 2.
c) JB. al. superscr. la. d) immine 3.
Cap. 6 3 . a) c. 6 3 . OJB. 3 (ubi hic deest in marg. add.). 4. b) in add. 2. c) Epipo-
40 dii ( l a ) ; Epepodi 2. d) infirmis 16.
Cap. 64. a) OJB. 4. b) bis scr., sed corr. 2. c) fuerunt v. 3 . d) senatoriam 3 . e) de-
funeti 4. f) rel. 4. g) primus 16. h) basilica (2. 4). i) ab In. 3.
1) i. e. catacliata = xaTÜxmOTU. Intellegunlur 'iapilli, solidius vasi inserti, opere inclu-

sorio ac aurifabrili'; cf. Ducange ed. Favre II, p. 217. V. etiam Fortun,, V. S. Mart. III, 467:
45 Cycladis aut qualis cataelyzis effora rasis? 2) Passio SS. Epipodii et Alexandri (Ruinart,
Acta Mart. ed. Rat. p. 123j: ut remedium ab ea muliere, quae calceamentum martyris habebat,
expeteret. Illa vero se medicinae nihil nosse respondit, sed, Domino miserante, martyris per
exuvias hospitali ope allata, se plurimos curasse non negabat. Statimque ei Lucia benedictio-
nem et hospitalis calicem salutis porrexit. Cf. Gl. Mart. c. 49. 3) Iam ignota est; cf.
50 Longnon p. 198. 4) Celebrare missam did polest etiam laicus, d solummodo missae interrit. R,
sarum solemnia et" offerens oblationem pro" memoria viri, non diffisa de Domini
misericordia, quod haberet defunetus requiem in die qua Domino oblationem 0 pro eius
anima delibasset, semper sextarium Gazeti vini 1 praebens in d sacrarium e basilicae
sanetae. Sed subdiaconus nequam r , reservatum gulae Gazetum, acetum vehementissi-
mums offerebat in calicem", mulierem' non semper ad communicandi gratiam accedente. 5
Igitur cum fraudem hanc Deo placuit revelare, apparuit vir mulieri, dicens: 'Heu, heu,
dulcissima eoniux, in k quid defluxit labor meus in saeculo, ut nunc acetum in oblatio-
nem 1 delibem" 1 ? Cui illa: 'Vere', inquid, 'quia d caritati" tuae non inmemor semper
Gazetum potentissimum obtuli pro requie tua in sacrario Dei mei'. Expergefacta
autem 0 admirans visionem eandemque oblivioni non tradens, ad matutinumP secundum 10
consuetudinem surrexit q . Quibus expletis celebratisque missis, accedit ad poculum
salutare. Quae tam ferventem r acetum hausit ex calice, ut putaret sibi dentes excuti,
si s haustum 1 segnius degluttisset. Tunc increpans subdiaconum", emendata sunt quae
nequiter fuerant defraudata. Sed nec hoc miraculum sine operis boni meritum v gestum
puto. 15
65. Catalaunensis vero urbis proprius" extat" patronus Memmius 2 antestis, qui
cum adhuc maneret in corpore mortali, mortuum dicitur suscitasse. Ad cuius nunc
sepulchrum saepius confraetas miserorum catenas atque corapedes vidimus; sed et nos
propriae virtutem 0 eius experti sumus d . Quodam vero 0 tempore, dum in urbe illa
commoraremus1", puer unus ex nostris a febre corripitur, fatigatur vomitu ac cibum 20
potumque s simul exhorret. Nobis vero magna consumptio generatur, quod huius pueri"
infirmitas itineri nostro moras innecteret. Nec mora, basilicam sancti 3 adeo, sepulchro
prosternor pro puero, effusis lacrimis deprecor, ut, qui laborantibus vinetis, disruptis
compedibus, respectu pietatis plerumque consolationem exhibuit, huic' febricitanti
Capp. 64. 65. In. 16. 2. 3. 4. »
Cap. 64. a) om., sed m. al. corr. offerensque 16. b) pro moveri non 4, tn marg. corr.
c) oblatione 16 (corr.); oblacione 3. d) OJB. 4. e) sie 4, con: m. al. sacrario; sacrificium In. 6.
2. 3 : in sacrario Dei mei Gr. infra scripsit. f) nequaquam la. 6 (con-.). 3. g) bis scr., sed con: 2.
h) sie la. 6. i) mulier 3 ; muliere (4). k) inquit l a . 4. 1) oblacione 3 ; oblatione (4). m) de-
bilem l a . 3 ; debile 2. n) caritatis 2. 4. o) S 3. p) matutinos 4. q) surgit 4. r) fer- 80
vens 4. s) si — emendata sunt OJB. l a . t) si haut|tü s. 2, corr. JB. S. XII. u) subdiaconem (3).
v) merito ( l a . 4).
Cap. 65. a) proprias 16, COJT. b) OJB. 4. c) virtute 3. d) expertimus 16, corr. JB. al.
e) om. 3. 0 commoraremur (2. 3. 4). g) potmque, ras. i 16. h) puer 3. i) h. f. OJB. 4.
1) De Gazetico vino vide quae Arndt v. c, H. Fr. VII, 2 9 , supra p. 3 0 9 , n. 2, ad- 35

notavit. 2) S. Memmius Catalaunensis episcopus 'de civitate Roma oriundus', qui Domitianum
subdiaconum et Nautam nobilem puerum e mortuis resuscitasse dicitur, 'episeopatum suum 80 annis
rexit' teste Vitae scriptore, quam ex Bosqueto Bollandiani, AA. SS. 5. Aug. II, p.ll, ediderunt.
Cuius sepulchrum a. 6 7 7 , die 5. lulii, feria 1. primum inventum est; ef. AA, SS. I. I. p. 1:
In anno 2 . sub imperio D a g o b e r t i regis — ipse est, qui post longam p r e s s u r a m r e v e r s u s est 40
ad p r o p r i a r e g n a — , in mense quinto, in quinta die mensis, s e e u n d a vigilia noctis. Quod cum
a. 8 6 8 , d. 2 5 . Mart, iterum inventum esset, Theudoinus Catalaunensis praepositus Almanno Alti-
villariensi monacho litteras dedit, ut vitam renovaret, 'quae diuturna vetustate et negligentia velut
in pittaeiis habetur paene consumpta'. Cui Almanus, epistola praemissa, vitam restauratam misit,
in qua Memmium a S. demente in Gallias missum esse scripsit, dum et Vitae antiquae scriptor 45
et Flodoardus, H. Rem. I, 3, ipsum a S. Petro delegatum esse malunt. 3) Basilica S. Mem-
mü, vulgo Saint-Menge, saec. XII. abbatia S. Augustini facta, vico Saint -Memmie prope Chä-
lons originem dedit, ubi sepulchrum S. Memmii iam exstat; cf. Longnon p. 408.
medellae refrigeria ministraret. Mirum dictu! In ipsa nocte a • sancti" virtute visitatus c
infirmus d , mane facto incolomis surrexit a lectulo e .
66. Lupum > antestitem" apud Tricassinorum Campaniae urbem sepultum, nulli
habetur incognitum. Ad cuius basilicam 2 Mauri" cuiusdam servus, neglegentia ad-
5 missa, confugit. Frendens 0 vero dominus eius de vestigio prosecutus d , ingressus basi-
licam nec orationi 0 prostratus, blasphemias 1 in sanctum evomere coepit acs dicere:
'En tu", Lupe, servum meum auferes1, et propter te non licebit mihi in eum ultionem
debitam k exercere?' Et iniecta manu 1 , servum" 1 trahere coepit, dicens: 'Non mittit"
hodie 0 hic Lupus manum suam de sepulchro, ut eruatP te de manibus meis'. Haec
10 dicente misero, extemplo lingua, quae in sanctum l blasphemias effudit, divinitus obliga-
ter, atque mutatus r homo 8 debacchare coepit per totem 1 aedem, dans mugitum ut
pecus, sermonem ut homo non proferens". Cumque haec suis nuntiate fuissent, ad-
prehensum duxerunt ad v domum Buam. Uxor vero eius multa munera in basilicam w
posuit; sed hic tertia x die cum gravi cruciatu vitam T finivit. Quo defuncto, mulier
15 quae dederat reeepit; servus tamen permansit ingenuus.
67. Huic antestiti famulabatur Aventinus» quidam religiosus, ad quem post huius
Capp. 65—68. l a . 16. 2. 3. 4.
Cap. 65. a) OJB. 4. b) sancto 3, corr. c) visitatur 3. 4. d) m. al. superscr. 16.
e) lecto 3.
20 Cap. 66. a) antistem COJT. JB. al. antistitem 2. b) corr. JB. al. Maurus l a . c) Frendes 2,
corr.; Videns 3. d) pers. 3. e) racione 3. f) blasphemans l a . 6. 2 ; blasfemans 3 ; plaspho-
mias 4. g) et 3. h) OJB. 2. i) offeres 3 ; aufers 4. k) debitum? l a , corr.; e. debitum 3.
1) man 9 16. m) OJB 4. n) mittet (2); mitet 3. o) hic L. h. 3. p) te e. 4. q) sancto 3.
r) mutatur 2, corr. s) om. 3, t) totum 16, COJT. U) pf. 16, corr. v) in 3. w) basilica 3.
25 x) certa 3. y) f. v. 3.
1) S. Lupus Tricassinorum episcopus, cuius Vitam Bollandiani, AA. SS. 2 9 . Iul. VII,
p. 5 1 sqq. ediderunt, 'fuit ex urbe Leucorum familiae primus Hebricio genitus patre'. Qui post-
quam Pimeniolam, sancti Clari Arelatensis episcopi germanam, in matrimonium duxit, saeculo
relicto, Lerinum celeberrimum monasterium, quod tunc Honoratus abbas gubernabat, petiit, ubi in
30 ordinem monaehorum receptus est; cf. Eucherium Lugdunensem ad S. Hilarium de laude eremi
(Migne, Patr. lat. L, p.ll 1): H a e c r e v e r e n d i nominis L u p u m , qui nobis illum ex t r i b u Benia-
min lupum retulit; Sidon. ed. Bar et VIII, 5; Carm. XVIII, 111. Episcopus Trecensis
a. 4 2 7 . factus, transcurso biennio, cum S. Germano contra haeresim Pelagianam ad Britanniam
commeavit; cf. Lupi Vitam, AA. SS. I. I. Id Florentio Dionydo coss., a. 4 2 9 , contigisse, e
35 Prosp. Chr. intellegitur. Scripsit una cum Euphronio ad Talasium Andegavensem episcopum
a. 4 5 3 . ordinalum de solemnitatibus et de bigamis cleriris. S. Lupum facile prindpem ponlificum
Gallicanorum (Sid. VII, 2), primum omnium toto qua patet orbe ponlificum (Sid. VI, 1) fuisse,
inter omnes constat; cuius non minima laus est Tricassinam urbem ab interitu liberasse, quem
Attila in illam intendebat. Sidonio circa a. 4 7 2 . episcopo creato epistolam gratulatoriam
40 quae iam exstat (AA. SS. I. I. p. Hl) misit, cui ille inter cetera haec rescripsit (Ep. VI, 1):
Cum, inquit, post d e s u d a t a s militiae Lirinensis excubias et in apostolica sede novem iam de-
cursa q u i n q u e n n i a cd. Postquam 52 annos sacerdotio fundus est (cf. Vitam l. I.), grandaevus
obiit. Colitur die 2 9 . lulii; sepultus est in ecclesia S. Mariae. Qua a Normannis deslruda,
intra urbem monasterium S. Lupi conditum est; cf. Longnon p. 3 3 4 . 2) S. Lupi basilica in
45 epistola Nicetii ad Chlodosuintham data commemoratur. 3) Huius Vitam edidit Camuzatus in
Promptuario Tricasdno et Bollandus die 4. Febr. I, p. 4 8 6 , ubi sub S. Cameliano, beati Lupi
successore, floruisse didtur et ab eo eccleriae promtuariis praepositus. Hic vero extra urbem
secessit, ut dbi paullo liberius vacaret; ddn ad locum Insulam dictum, quod Oza fluvio (l'Oze)
circumdaretur, ibique abbatis munere fundus, tandem, S. Fidolo (S. Fale) sibi subslituto, drea
50 a. 5 3 4 . in solitudinem prope Verrerias secessit, ubi a, 5 3 7 . defunetus est. R.
obitum captivi fecere" confugium. Quorum domino Aventinus pretium obtulit. Sed
üle obligans se sacramento, ait: 'Numquam haec nisi in pago meo sum accepturus'.
Deditque dexteram suam, quod, si hic pecuniam transmitteret, iste confestim captivus"
a vinculo servitutis absolveret. Transmisso itaque 0 pretio d , oblitus dominus fidei suae,
dum captivos absolvere dissimulat, ipse ligatur. Nam statim 0 summitas digiti de manu 5
quae 1 fidem fecerat dolere^ graviter coepit. Deinde paulatim dolor adcrescens, per
manum brachiumque totum extenditur. Quid plura? Truncatum h ad ipsam iuncturam
cubiti brachium cum' cecidit, et hic spiritum exalavit. Uxor vero eius post haec voluit
eos iterum ad servitium revocare; sed capitis dolore percussa, virum secuta est. Et
sie hü k ingenuitate perpetua absque ullius scripturae munitione 1 manserunt. 10
68. Habet et Ebredunensis • urbs " patronum proprium Marcellinum °-" antestitem,
per quem, dum adhuc in corpore moraretur, multa Christus miracula operatus est. Hic
enim fecisse dicitur lavacrum ad baptizandum, in quo natale*1 Domini e dominicae caenae
aqua dicitur divinitus exoriri f - 2 . De quo etiam ad aliud lavacrum, in quo consuetudo
prisca baptizaris instituit, aqua defertur; non tamen cumulatur, ut de illis fontibus 15
Hispaniae*1 supra 1 retulimus 3 . Ad huius ergo sancti sepulchrum 4 lychnus assidue
lumen praebet k ; sed accensus semel multis noctibus sine ullo additamento perdurat.
Et plerumque contingit, ut extinetus a vento, divinitus iterum accendatur. Ex quo oleo •
plerumque infirmi medicamenta suseipiunt 5 .
69." Fuit autem et" Marcellus» Deensis urbis episcopus magnificae sanctitatis, 20
ad cuius nihüominus tumulum' lychnus accensus diuturno spatio lucere solet. Praestat
ex eo oleo virtus Domini medicinam ° infirmis.
70. Aquinsibus*- 8 igitur" est concessus inclitus adleto 0 Mitrias d - 9 , vir in corpore
Capp. 67. 68. l a . 16. 2. 3. 4. Cap. 69. In. 16. 2. 4. Cap. 70. In. 16. 2. 3. 4.
Cap. 67. a) fecerunt 3. b) sie la. 3; servi add., sed dei, 3. c) que OJB. 4. d) ptiü 25
2, corr. e) summ. st. 4. f) corr. JB. al. qui l a ; quem 3 ; qu:a, ras. i 4. g) dolore l a . 6.
h) Truncantur 3. i) OJB. 4. k) in add. 4. 1) monitione 4.
Cap. 68. a) Ebredon. 16. b) urbis 16, con: c) Marcellum 4. d) natalem 3. e) OJB. 4.
0 exauriri 3. g) baptizare 4. h) Hysp. 16. i) sup fere pro supra 16. k) pmit 2, corr.
1) loco 3. SO
Cap. 6 9 . a) c. 6 9 . OJB. 3 . b ) JB. al. superscr. la. c) m e d | c i n a m 4 .
Cap. 70. a) Aquensibus 4 ; sie infra. b) est i. 3. c) sie lb. 3. d) Metrias 4.
1) S. Marcellini Vitam antiquam Bollandiani, AA. SS. 2 0 . Apr. II, p. 750, ediderunt.
'Africanae provinciae civis, primus sanetae Ebredunensium eccledae constitutus antistes, fuit non
infimis, ut fertur, oriundus parentibus'. Cuius sodales S. Vincentius et Domninus laudantur. Ab 35
Eusebio Vercellensi episcopus consecratus, die 1 3 . Aprilis mortuus est; cf. Vitam l. I.: ita u t
cum transitus eius die I d . A p r . pro t r a n s m i g r a t i o n e veraciter excolatur, post octo dies, id est
12. Kai. Mai., depositio venerabilius adimpleatur. 2) Idem miraculum Vitae scriptor tradidit:
cui adiunetum baptisterium parvo quidem opere, sed divino omnimodis effulget miraculo. Hic
fons precibus beati irriguus ac indeficiens assidue manat. — — Cum ad sacram domi- 40
nicae resurrectionis noctem conveniendum est, D o m i n o largiente, ipse quoque ad m e n s u r a m
certissimi loci profluit et septem sanetissimis diebus p a s c h a e in plenitudine sua m a n e n s , oetavo
die paulatim minui conspicitur. 3) Gl. Mart. c. 2 3 . 4) S. Marcellini ecclesia a Calvi-
nianis incensa est; cf. Longnon p. 4 5 6 . 5) De miraculis old, 'quod luminaribus illius prae-
erat', cf. AA. SS. I. I. p. 7 5 4 . 6) S. Marcelli Vitam circa a. 8 0 0 . Vulfinus Deensis epi- 45
scopus scripsit; fragmenta duo e breviariis ediderunt Bollandiani, AA. SS. 9. Apr. I, p. 826.
7) S. Marcelli basilica cum monasterio sibi adiuneto Cluniacensis ord. extra urbem sita, saeculo
proxime elapso a Calvinianis deslruda est. Inde monachi in urbem translati ibi hodieque per-
severant. R. 8) Aix. 9) Mitrias die 1 3 . Nov. colitur; cf. Peloutier, 'Discours sur la vie
et le martyre de s. Mure, patron de la ville d'Aix'. Aquis 1876. 50
iuxta historiam actionis magnificae sanctitatis, et licet conditione* servus, liber tamen
iustitiae". Qui, ut ferunt legentes certaminis eius textum, peracto cursu boni operis, a
saeculo victor abscessit, saepius se in caelis degere virtutibus manifestis ostendens.
Tempore igitur quodam, cum Franco episcopus huius municipii eclesiam gubernaret,
5 Childericus °-1, qui tunc primus apud Sigibertum d regem habebatur, villam eius con-
petit 2 , dicens, quia iniuste ab Aquinsi eclesia 6 reteneretur. Et dicto citius convenitur
episcopus; datisque fideiussoribus, in praesentiam 1 regis adsistit, clamans et obsecrans,
ut rex ab huius causae audientiam* praesentiam suam averteret, ne" caelesti iudicio
condemnetur', addens: 'Scio enim virtutem Metrü k viri beati, quod velociter in 1 per-
10 vasorem suum inrogat ultionem'. Denique coniuncti"1 auditores" causam 0 discutiunt.
Insurgit Childericus atque inproperans", criminibusque ? exacervatum episcopum, quod
res fisci ditionibus debitis r iniquo 8 ordine reteneret, extrahi eum 1 vi a iudicio iubet;
et tentum, ablata" per iudicium praesentium villa, tricentis aureis condemnavit. Fave-
bant ei v omnes, nec quisquam w contra voluntatem eius audebat* decernere, nisi quod
15 eidemY übuisset. Denique conderanatus spoliatusque 2 sacerdos ad urbem redit, atque
prostratus in orationem coram" sepulchro" sancti, dicto psalmi 0 capitello, ait: 'Non hic
accenditur*1 lumen, neque psalmorum e modolatio canitur, gloriosissime sancte, nisi prius
ulciscaris servos tuos de inimicis suis, resque tibi violenter ablatas1" eclesiae sanetae
restituas'. Haec cum lacrimis effatus, sentes cum acutis aculeis super tumulum proiecit;
20 egressusque, clausis ostiis, simiüter in« ingressu alias collocavit. Nec raora, corripitur
pervasor a febre, decumbit lectulo, exhorret cibum, fastidit et potum, profert aestuans
iuge suspirium. Cui etiam si ab ardore febris interdum sitis accederet, aquam h tan-
tum, nihil aliud hauriebat. Quid plura? In hac aegrotatione integrum ducit annum;
sed mens prava' non flectitur. Interea labitur caesaries euneta cum barba k , et ito 1
25 omne caput remansit nudum, ut putaris eum olim sepultum, nuper eiectum fuisse post
funera de sepulchro. His et talibus miser adflictus"1 maus, sero recogitat", dicens: 'Pec-
cavi, eo quod expoüaverim eclesiam Dei atque episcopo sancto 0 intulerim iniuriam.
Nunc autem ite quantotius et, redditamP villam, sexcentos aureos super tumulum sancti?
deponite. Est enim mihi spes, quod res reddita tribuat aegrotanti r medellam'. Quod
so audientes homines eius, accepta pecunia, fecerunt, sicut eis fuerat s imperatum. Eeddi-
derunt agrum solidosque super sepulchrum servi Dei posuerunt. Sed cum hoc 1 fecis-
sent, statim ille" in loco quo erat spiritum exalavit, lucratusque r est detrimentum
animae per adeptionem adquesitionis iniquae. Episcopus autem obtenuit ultionem de
inimico eclesiae, quam w promiserat futurum 1 per athletae Dei virtutem.
35 Cap. 70. In. 15. 2. 3. 4.

Cap. 70. a) ditione In. 6. b) iustitia 4. c) :: Child., ras. cl 2. d) Sigob. 4.
e) ecetam 16. — retenetur l a . f) praesencia regi 3. g) audientia (2. 4). h) n 2, corr. i) condemna-
retur 4. k) meriti 2. 3 ; Metri? 4. 1) per in vasorem 15, COJT. m) coniuneta 16. n) adiutores l a .
o) causa 16. p) improperiis 4. q) sie 16. 3a. 4; exaeerbatum 2. 3a. 4. r) debitas 4. s) |niquo l a ,
40 corr. JB. al. t) cum add. 4. u) ablatum 3 . v) enim 3. w) quisq; 16. x) audiebat 16, COJT.
y) eis 3. z) expol. 4. a) sancti c. sep. 3. b) sepulchrum 16. 3. c) psalmo 3. d) ac-
cendetur — canetur (2). e) melodia add., sed dei. 3. i) ablatus 16, corr. g) om. 4. h) aqua 3.
i) parva In. 3 ; COJT. JB. al. la. k) barbis 4. 1) o. i. 4. m) adfictus 2, corr. n) recogitavit 4.
o) suo 3. p) reddita (2. 4) ; reddite 3; villa 4. q) sem 16. r) egrotante 2. s) fuerant 16,
45 corr. t) haec 16. u) ilico quo 3. v) que OJB. 4. w) quem 3. x) futuram 4.
1) Childerici cuiusdam Saxonis Greg. H. Fr. VII, 3; VIII, 1 8 ; X, 2 2 . mentionem fecit.

De Francone nihil constat, nisi quod inter Avolum et Pientium sedisse ipsum cerlum est.
2) Competere est invadere; cf. H. Fr. IV, 5 1 : conpetitur r e r u m alienarum testamentorumque
effractur.
100*
71." Aravatius b - 1 vero Triiectensis episcopus tempore Chunorum 0 , cum ad d in-

rumpendas prorumperent Gallias, fuisse memoratur. Qui et sepultus e refertur iuxta
ipsum1" pontem ageris publici 2 , circa cuius sepulchrum quamviss nix defluxisset, num-
quam tamen marmorem", quod super erat positum, humectabat. Et cum loca illa nimü
frigoris gelu ligentur, et nix usque in trium et quattuor pedum crassitudine 1 terram 5
;"' operiat, tumulum ullatenus k non attingit 1 . Datur enim intellegi, verum Israhelitam" 1
hunc esse. Nam illis inter" muros aquarum aquae 0 non sunt pernicies", sed salutis;
et circa 1 huius iusti tumulum nix decidens r non humoris causa est, sed honoris. Videas-
que in circuitu montes niveos elevari, nec tarnen attingere terminum monumenti; et
non miramur, si terra operiatur nive, sed miramur, quod s attingere ausa non est locum 10
beati sepulchri. Nam plerumque devotio studiumque 1 fidelium oratorio" construebant de
tabulis ligneis levigatisque"; sed protinus aut rapiebantur vento aut sponte w ruebant.
Et credo, idcirco ista* fieri, donec veniret, qui dignamr" aedificaret fabricam 2 in honore
antestitis gloriosi. Procedente" vero tempore adveniens in hac" urbe Monulfus 0 * epi-
scopus, templum magnum in eius honore d construxit, conposuit ornavitque. In quo 15
multo studio et e veneratione translatum corpus magnis nunc virtutibus pollet.
72.* Cimiterium igitur apud Agustidunensim" urbem Gallica" lingua vocitavit •• *,
*) Atramento pallido in marg. add. la': (a)d scm Simplicium; quibus m. s. XI. adiecit:
capitula h a e c V- scribe in vita sancti Simplicii episcopi.
Capp. 71. 72. la. 15. 2. 3. 4. 20

Cap. 71. a) 70. 2. b) »t'c 4 ; Arvacius In. 2. 3 ; Arvatius 16; corr. JB. S. XII. Servatius 2.
c) Unorum 2 ; Hunonim 4. dl OJB. 15. 3. e) sepulchrum 3. i) p. i. 2. g) quamlibet 4.
h) marmor (2. 4). i) crassitudines 4. k) ullaneus l a , COJT. JB. al.; la suppl. 2 ; nullatenus a. 4.
1) attigit 16, COJT. JB. al. m) Hisr. 3 ; h. I. 4. n) instar muras 4. o) aqua 16, corr. JB. al.
p) pernetiei 4. q) arca In, corr. JB. al. r) decedens I n ; descendens 3. s) m. quare (dei. et ts
corr. quomodo,) a. 2. t) que OJB. 2. u) Oratorium 2 ; oratoria 4 et 2 corr. ' v) vi suppl. la.
w) sponte 2, corr.; ponte 4. x) hita .3. y) dignea 3. z) fabrica 3. a) Proceden|(ti JB. al.
add.) 4. b) hanc urbem 4. c) Hunolfus 4. d) honorem (3). e) et v. OJB. 3.
Cap. 72. a) Augustudunensim 3 ; Augnstidunensem 4. b) Tallira 3. c) vocitatur 3.
1) S. Aravatius Tungrorum episcopus tempore Chunorum, i. e. saec. V. med., vixit. De quo so

v. Greg. H. Fr. II, 5 : Hic vero ad Treiectinsem urbem accedens, modica pulsatus febre, recessit
a corpore, ablatusque a fidelibus iuxta ipsurn a g e r e m publicum est sepultus. Cuius beatum
corpus qualiter post multorum temporum spatia sit translatum, in libro Miraculorum scripsimus.
Inde a saec. IX. cum S. Servatione fere confusus est, qui a. 3 4 7 . condlio Sardicensi ZEQßdTlOg
subscripdt et concilio Seleudend a. 3 5 9 . interfuit; cf. Severi Chr. II, 44: Servatio T u n g r o r u m 35
episcopus. Vitarum quae exstant S. Servatü scriptores e Gregorio hausisse, probe censuit Kurth,
'Deux biographies inedites de saint Servals', Leod. 1881, et 'Nouvelles recherches sur saint
Servals' 1884. 2) Est via publica; cf. Severi Dial. II, 3; I n t e r i m p e r a g g e r e m publicum
plena militantibus viris fiscalis r a e d a veniebat, et Sidon. cp. IV, lb (ed. Baret): quamquam
villa non paucis a g g e r e a publico milibus abesset. 3) Monu/fus, quem S. Domitiann succes- 40
sisse ferunt, quin Triiectensis episcopus fuerit, Rettberg, 'Kirchengeschichte' I, p. 5 5 3 , dubitavit.
Sed res admodum certa est, postquam Le Blant nr. 2 1 5 . AaBC schedulam ecclesiae Carnotenris,
litteris Merovingiris conscriptam, publici iuris fecit:
f H y c sunt p i g n o r a de coberturio d o m n o
Monulfo Treiectinse epo. 45
Vitas S. Monulfi duas, quas Bollandiani, AA. SS. 1 6 . Iul. IV, p. 1 5 7 , ediderunt, nulla auetori-
tate pollent. 4) Coemeterium Graeds XOlflTjTriQlOV, i. e. requietis locum esse, notum est. Gre-
gorius forte de vocabulo 'Polyandrion' ('polyandre de Saint-Pierre VEstrier') cogitavit, quo 'multo-
rum hominum' coemderium designatur; cf. Le Blant I, p. 9.
eo quod ibi fuerint multorum hominum cadavera funerata; inter qua" quod sint quo-
rundam fidelium dignarumque Deo animarum sepulchra, frequens occulti b psallentü 0
mysterium docet, cum plerumque multis apparent*1, in ipso vocum e praeconio reddentes
omnipotenti Deo gratiarum debitam actionem. Nam audivi, quod duo ex incolis loci,
5 dum loca sancta orandi gratia circuire disponerent, audiunt in basilica 1 sancti Stephani &•',
quae huic coniungitur cimitirio, psallentium" sonum. Admirantesque dulcedinem1 modoli,
adpropinquant ad ostium templi, autumantes, a quibusdam religiosis vigilias celebrari.
Ingredientes autem et orationi diutissime incumbentes, eonsurgunt, psallentü chorum
conspiciunt, nihilque lucere per templum, nisi propria claritate euneta prospiciunt
10 splendere; de personis k vero nullum prorsus agnoseunt. Denique attoniti 1 , stupore
perculsi, unus de psallentibus accedit ad eos, dicens: 'Exsecrabilem rem fecistis"1, ut
nobis arcana orationum Deo reddentibus adesse praesumeretis". Discedite ergo et a
domibus 0 vestris [nonP] abscedite, alioquin [velociter"] ab hoc mundo migrabitis'. Ex
quibus unus discedens abiit, alter vero, qui in loco remansit, post [nonP] multos dies a i
is saeculo conmigravit.
73. In hoc cimitirio vidi" beati Cassiani sacerdotis magni sepulchrum 2 , a multis
infirmis erasum, quod pene transforatum eo tempore putabatur. Abluunt enim ex hoc
pulvere" aegroti; sed° protinus virtutis magnitudinem d sentiunt. Ibi et Simpliciuse-»
ipsius, ut aiunt, urbis 1 episcopus est sepultus, cui crimen adulterü saeva populorum
20 obiecit insania.
74." Sed" quia de his aliquid proloqui iuvat 0 , prius de sancto Riticio*1-4, quia
Capp. 72—74. l o . 16. 2. 3. 4.

Cap. 72. a) iter quod corr. JB. al. i. quam quod 16; quam 3 ; quae (4). b) occulta 4. c) psal-
lentium 2, corr. d) appareant (2. 3). e) voco 2, corr. f) basilicam 16. 2. g) Ste.fani 3.
85 h) psallentü 4. i) dulccdinc l a . k) proprüs 3. 1) attonitis ac st. perculsis 4. m) fecisti 16,
corr. JB. al. n) praesumpsistis 3. o) a.-omibus 4. p) OJB. l a . 6. 2. 3. q) migravit a. s. 3.
Cap. 73. a) OJB. 4. b) pulverem 4. c) et 4. d) magnitunis 3. e) Simplitium
COJT. JB. al. Simplitius 15. f) e. u. s. est 3.
Cap. 74. a) LXXrIIII, ras. X? 4. b) Sed — habendus est OJB. 3. c) iubat la. 6.
80 d) Atricio 4 ; Aricio 9.
1) Hodieque haud procul ab Aedua urbe visitur coemeterium, ubi ingens lapideorum sepul-
crorum numerus superest, cum ecclesia aut potius ecclesiae S. Stephani muris absque tedo. Ibi
Petrus Ladoneus SS. Rheticii, Casriani, Simplidi aliorumque Augustoduni episcoporum lumulos ex-
stare scribit. R. 2) Vidit et illud ,S. Germanus episc. Autiriodori, cui cum S. Cassianus gloriam
35 suam revelassd, eius sese ac plebem predbus commendavit beatus antistes, ut narrat (Pseudo-)Con-
stantius, V. S. Germani II, 1 (ed. Duru, 'Bibl. hist. de l'Yonne' I, p. 8 1 ) . In hoc autem coemderio
hodieque S. Cassiani sepulcrum habetur in oratorio ipsius nomini sacrato. At nulla ibi S. Simplicii
memoria, cuius forte sepulcrum cum ceteris commixtum est. R. Sed Lempereur, 'Dissertations sur
les tombeaux antiques qu'on voit ä Autun ou dans les environs' p. 2 3 , etiam S. Simplicii sepul-
40 chrum vidit, quod crucem ferebat; cf. 'Voyage litt, de deux Benedidins' I, p. 162. Acta S. Cas-
siani fabulosa ediderunt Bollandiani, AA. SS. 5. Aug. II, p. 6 4 . 3) De quo c. 7 5 . agitur.
4) 'Reticius ab Augustoduno civitate' iudex in causa Donatislarum a Conslanlino datus, a. 3 1 3 .
condlio Romano interfuit; cf. Oplati De Schism. Donat. libr. I, 2 3 . T s r i x i o ? ab imperatore in
epistola ad Miltiadem papam data appellatur; cf. Euseb. H. eccl. X, 5. Interfuit etiam Arela-
45 tensi I. a. 3 1 4 : Reticius episcopus, Amandus presbyter, Philomatius diaconus de civitate
AugUBtodunensium. Hieronymo teste (De viris illustr. c. 82^) sub Constantino celeberrimus
in Galliis habitus est. Scriprit commentarios in Canticum Canticorum et aliud grande volumen
adversum Novatianum. Cf. August, contra lulianum I, 1; Tillemont, 'Mem. pour servir ä l'histoire
ecclis: ed. Paris. 1 7 0 4 . tom. 71, p. 2 7 ; AA. SS. 19. Iun. IV, p. 587.
prior obiit, sermo habendus est. Fuit enim» nobilissimis" parentibus et litterarum acu-
mine clarus, qui, transacto aduliscentia, uxorem simili morum honestate praeclaram 0
sortitus est, cum d qua spiritaüs dilectionis conhibentia, non luxoria copulatur. Concur-
runt e elymo8inaef , vigiliae caeleb rantur, et opus Dei per eos incessabiliter exercetur.
Igitur longa post tempora mulier decünans caput ad lectulum, beati viri auribus ex- 5
trema proferts verba, dicens: 'Deprecor, püssime frater", ut post discessum meum, per-
curso 1 aevi temporis k , in illo quo ego collocor 1 sepulchro ponaris, ut quos" 1 unius
castitatis düectio uno conservavit in thoro unius reteneat sepulchri consortio". Haec
effata0, lacrimans spiritumP emisit ad caelos. At« Riticius episeopatum* Agustidunen-
sis' urbis, populo elegente, sortitur 1 . Qui talem" se T praebuit in reügione w , ut morum 10
bonitas pontificatus gratiae aequaretur, et ad diem obitus per diversos gratiarum spiri-
telium gradus plena perfectione* consummatione veniret. Quo abluto et super feretro T
posito, movere non queunt officia2 famulantum. Tunc in stupore mentis defixi, audiunt" a
quodam sene, virum domina" coniurasse, ut eos uni° sepulchri amplitudo suseiperet; ser-
mone vero percurso d , confestim sustolütur feretrum e , adlatumque prope sepulchrum 1 , 15
resumit sacerdos spiritum S; adloquitur" sociam, dicens: 'Recordare, dulcissima eoniux,
quae' nobis k fueras deprecata. Nunc suseipe expeetatum diu fratrem et coniungere
artubus inpollutis, quos non luxoria polluit, sed castitas vera mundavit'. Haec eo
dicente, mirum in modum commotum 1 sepulchrum, uno in loco ossa virginis™ conglo-
bantur; beatus vero sacerdos receptus in pacis somno, huius sepulchri tectus" est oper- 20
turio0-». Huic Cassianus ", cui« supra meminimus, successit. Post hunc Egemonius r - 2
cathedram pontificatus adsumpsit.
75. Quo" decedente, beatus Simplicius» eclesiae ipsi" praeponitur. Fuit enim
de stirpe nobili, valde dives in opibus saeculi, nobilissimae coniugi sociatus. His fuit
castissima, obtegente saeculo, vita, soli Deo cognito, mortolibus tomen ignoto. Erant 25
Capp. 74. 75. l o . 16. 2. 3. 4. .

Cap. 74. a) säüs ritius add. 3. b) nobilissimus 4. c) praeclara 3. d) cum — copulatui
OJB. 4. e) coneurrent 16. f) elemosimae 3. g) v. p. 4. h) pater 3. i) percusso 3. k) tem-
pore 4. 1) colloquor 16, corr. m) quod 3. n) consortium (4). 0) effatu 16, corr. JB. al.
p) e. sp. 3. q) Atrititius 16; At Rititiis 2; Ariticius 3 ; Atricius 4 ; Aricius 9. r) episeopatu 3. 30
s) Agustidonensis l o ; Agustidonensi 16, corr. JB. al.; Augustudunensis 3 ; Augustidunensis 4. t) sortitus
est 3. u) tam l a , corr. JB. al. v) m. al. superscr. lb. w) regione 3 . x) perfectionis 4.
y) feretrum p. moverentque eum officia f. 4. z) offitio 16. a) aiunt 4, in marg. corr. b) tn
marg. add. la; dominam (2. 4). c) unius 2. 4. d) percusso 2 (con:). 3. e) feretro 3; abla-
tumque 4. f) sepulcro 3. g) fpm 2, COJT. h) ad add. 4. i) quod 3 ; a add. 4. k) nos 2. S5
1) commoto sepulchro 4. m) virginea 4. n) tecto 4. o) opertus 4. p) Casianus 16.
q) cuius 2. 4. r) Aeg. 4.
Cap. 75. a) Q(t sedente 16, corr.; deeidente 4. b) ipsius ponitur 3.
1) Iuxta coemeterium capp. praeced. laudatum habetur ecclesia parochialis S. Petri de

Strada, 'de l'Etrie', dicta, in qua visitur sepulcrum beati antistitis sub fornice parvo in muro 40
eccledae cavatum, cum hac recenti inscriptione: SCS R H E T I T I U S E P S A E D U E N S I S C C C X I V . R.
2) Cf. AA. SS. lan. I, p. 4 7 3 . 3) De quo v. Pseudo-Constantius, V. S. Germani I, 1 (ed. Duru
l. I. I, p. bO) : T u n c Simplicius vir summae simplicitatis atque caritatis eiusdem civitatis epi-
scopus, r u m o r e adventus eius (seil. Amatoris) praeventus, ei cum ordine clericatus — — ire
obvius n o n neglexit. Cum Amatorem, qui S. Germanum praecessit, die 1. Mali a, 4 1 8 . JBOT- 45
tuum esse constet, S. Simplicium saec. V. in. vixisse, necesse est. Idem forte est, qui condlio
Valentino a. 3 7 4 . interfuit, sed alter Simplidus condlio Sardicensi a. 3 4 7 . subscripsit; cf. AA.
SS. 2 4 . Iun. II, p. 8 1 2 ; Tillemont, 'Mem. pour servir ä l'histoire eccles.' ed. Paris. 1 7 0 5 , tom. X,
p. 675 sqq.
enim ambo iusti et in elymosinarum semina" ac vigiliarura tolerantiam" valde prumptis-

simi. Interea propter ülam 0 , ut diximus, saeculi d dignitatem Simplicius 0 , decedente
Egemonio, a populis elegitur; sed a Deo pro castitatis et sanctitatis gloria distinatur.
Accepto quoque pontificatus ordine, beata soror, quae1* prius fuerat non libidine, sed
5 castitote viro coniuncta, non passa est ab stratu pontificis submoveri; sed in illa puritetis
castitate quam 8 prius viri castissimi thorum adibat, secura de conscientia mentis sanetae,
sciens se uri h non posse ab incentivi ignis ardore. Sed saeva daemonis invidia contra
sanctos 1 Dei probrosa excitat k bella, et 1 quae m instinctu suo distruere" non potuit
nititur verbis se° subdolis infamare. Quid plura? In illo dominici natalis die commo-
IO ventur cives in scandalum et ad beatam virginem rapido cursu concurrunt, dicentes:
'Incredibile est, mulierem viro iunctamP pollui non posse, sed nec vir poterit artubus
mulieris iunetus ai coitu abstenere. Sic etenim Salamonis r proverbia 3 proferunt: Nemo, CI"S*
ait, tangens picem, mundus poterit* esse. Neque" enim in sinu ignem quis gestiens v
non cremabitur. Ergo videmus vos uno w in thoro recumbere, et 1 suspicari aliud v pos-
15 sumus, nisi misceamini simul?' His commota virgo sanetissima, adgreditur pontificem
simili castitote 2 poüentem, replicatisque coram omni populo sermonibus quos audierat,
puellam", quae tunc plenam, u t ° adsolet, pro iniuria hiemis arulam 0 cum carbonibus
retenebat*1, vocat 0 ; expansoque1* palleo, prunas ardentes suseepit, et fere horae * unius
spatio tenens, sacerdotem evocat", dicens: 'Accipe mitem solito ignem, nequaquam
20 tuis' velaminibus nociturum k , ut ostendant in nobis hae 1 flammae, extinctas flammas
esse"1 luxoriae'. Suscipiente vero pontifice, nihil nocitum" est velamen eius ab igne.
Hoc miraculo populus, qui erat tunc incredulus, credidit Deo, et inter septem dies
amplius quam mille homines sacri innovatione 0 lavacri sunt renati. Quos suseipiens
eclesia, gaudens caelesti regno per hos milites copulavit.
85 76." Ferunt etiam in hac urbe simulachrum fuisse Berecinthiae", sicut sancti
martyris Simphoriani 0 passionis declarat historia 1 . Hanc cum d in carpento pro salva-
tione agrorum ac vinearum suarum misero gentilitatis more deferrent, adfuit supradictus
Simplicius episcopus, haud procul aspiciens cantantes atque 0 saltontes f ante hoc simula-
chrum; gemitumque pro« stultitia plebis ad Deum" emittens, ait: 'Inlumina, quaeso1,
30 Domine, oculos k huius populi, ut cognoscat, quia simulachrum Berecinthiae 1 nihil est'.
Capp. Ib. 76. l o . 15. 2. 3. 4.

Cap. 75. a) semine 4. b) tolerancia 3 ; tolerantia 4. c) postea add. la. dj d. s. 3.
e) Simplicio d. Egemonius corr. JB. S. XII. Egemonio d. Simplicius 2; Aeg. 16. 4. f) qui 3. g) qua 4.
h) u:ri, ras. i l a . 5; ut|ri COJT. JB. al. uri 2. i) scof l a . k) excitavit 2. 1) nt — niteretur 4.
35 m) q instinetis uo d. 16. n) distribuere 3. o) OJB. 4. p) iuntta 3. q) ab scorto 3. r) So-
lom. (2. 3 ) ; Salom. 4. s) verba 3. t) potuerit 16. u) Neque — cremabitur OJB. 3. v) gestans 4.
w) in u. 3 . x) rec. aliud credere non poss. 4. y) aliquid l o , corr. JB. al. z) castitatem 16,
corr.; pollente 3. a) puella 3. b) JB. al. superscr. la. c) sie pr. JB. l a , sed JB. al. corr.: aud.
arulam p. t. pl. — — h. c. c. r. v. puellam ex. d) retinebanib; (dei. r.) retinebat 2. e) advocat 4.
40 f) Expensoque 2, corr. m. al. g) ore unus (corr. unius) 16; hora 2 ; u. h. 4. h) vocat 4. i) in marg.
suppl. 4. k) noceatur 3. 1) haec 16, corr. m) om. 4. n) nocitus 3. o) invocacione 3.
Cap. 76. a) OJB. 4, ubi c. 76. CUJB praecedente cohaeret. b) Berecintiae fere 3 . c) Sim-
foriani 3 ; Symphoriani 4. d) enim 3 ; in OJB. 4. e) a. s. OJB. 3. f) psaltantes 3a. g) hoc 4,
corr. JB. al. h) DnE 15, corr. i) qs 16, corr. m. al. k) h. p. o. 3. 1) Berechithiae l a .
45 1) Cf. Pasrionem S. Symphoriani, Ruinart, Acta Mart. ed. Ratisp. p. 125: Aedua
civitas B e r e c y n t h i a e , Apollinis et Dianae cultum speciali dilectione v e n e r a t a est. Itaque
ad B e r e c y n t h i a e matris daemonum profanam sollemnitatem p o p u l o r u m multitudo convenerat.
— — Symphorianus — — cum statuam B e r e c y n t h i a e , quae carpento p o r t a b a t u r , agminibus
stipata populorum, despeetam adorare noluisset, publicae seditionis obtentu comprehensus
50 t e n e t u r . Erat 'haec GaUorum rusticis consuduäo, rimulacra daemonum candido teda velamine
misera per agros suos circumferre dementia', ut Severus, V. S. Mart. c. 12, testatur.
Et facto signo crucis contra", protinus simulachrum in terram ruit, ac defixa solo
animalia, quae plaustrum quo hoc vehebatur trahebant", moveri non poterant. Stupit 0
vulgus innumeruin d , et deam laesam omnis eaterva conclamat; immolantur victimae,
animalia verberantur, sed moveri non possunt. Tunc quadringenti e de illa stulto 1
multitudine viri coniuncti simul, aiunt ad invicem: 'Si virtus ests ufla" deitatis in 1 5
statua 1 , eregatur k spontee, iubeatque boves, qui telluri sunt stabiliti, proeedere. Certe
si moveri 1 nequit, manifestum est, nihil esse divinitatis in 01 ea'. Tunc accedentes et
immolantes unum de pecoribus, cum viderent" deam suam nullatenus posse moveri,
reücto gentilitetis errore, inquesitumque antestitem 0 loci, conversi ad unitatem eclesiae,
cognoscentes veri" Dei magnitudinem«, sancte sunt baptismate consecrati. 10
77.» Sed quoniam b superiore capitulo 0 exposuimus, qualiter castitas diligentes Deum
ornaverit, venit in memoriam, quae Felicem ' Namneticum referentem, dum de his confa-
bularemur d , audivi. Aiebat enim, fuisse antestitem in civitate sua cum coniuge; sed cum
ad honorem e sacerdotü accessisset 1 , lectulum iuxta ordinem institutionis catholicae
sequestravit. Quod mulier valde molestum tulits. Cumque diebus singulis cum eo 15
ageret, ut in uno stratu quiescerent, nec adquiesceret pontifex rem tam inprobam, quam
canonum decreta non admittebant 2 , quadam die accensa furore h , ait intra se: 'Non puto
esse absque aliqua conscientia viri mei, quod ab amplexu eius toliter sum repulsa; sed
ibo et videbo, ne forte alia mutier cum eo decumbat, pro cuius me 1 amore dispiciat'.
Et statim adfuit in cubiculum episcopi, invenitque eum post meridiem k dormientem. 20
Accedensque ante lectulum 1 eius, vidit agnum inmensae claritatis super pectus eius
quiescentem. Tunc timore perterrita, velociter se a lectulo sancti1" removit nec adiecit
ultra quaerere, quid vir" Deo 0 plenus ageret in occultis; sed cognovit manifestissime,
illud cum servisP Dei impleri«, quod ipse Dominus suis fidelibus e s f pollicere digna-
• tus, dicens: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem' saeculi. 25
78. Remigius"», inquam, Remensis urbis episcopus, qui, ut ferunt, septuaginta aut
Capp. 76 — 78. l o . 16. 2. 3. 4.

Cap. 76. a) econtra 4. b) t. se movere 4. c) sie la. 5. 3. d) innumerus et eam 3.
e) quadraginti 16; quadringente 2, corr.; v. de i. st. m. 3 . f) OJB. 4. g) JB. al. superscr. 2.
h) valde 3. i) OJB. l a . 6. 2. 3. k) eregratur COJT. crigiatur 16. 1) si movere se nequiverat 4. so
m) in ea OJB. 4. n) videntes 3. o) antistite (3). p) viri 16. q) magnitudine 3 .
Cap. 77. a) 76, et sie deinceps 4. b) in add. Ib. c) capitello l o , con: JB. al. d) con-
fabularemus 2, corr. JB. al. e) honore 16. f) accessissent l a , corr.; accessisse 3. g) fuit 3.
h) furorfi 3. i) mei 16; a. me 3. k) meridie 3. 1) lectum 4. m) sancto 3. n) vero 2,
con: o) Dei 16. 3 ; plenus — c. servis Dei OJB. 16. p) servo 4. q) implere quid 16. r) p.
est 3 ; polliceri 4. s) consumacione 3.
Cap. 78. a) Remig&is 16,
1) Felix Namneticus episcopus, qui Gregorio ultimis vitae annis admodum infestus erat
(cf. H. Fr. V, 5. 5 0 ) , concilio Turonensi IL a. 5 6 7 . et Parisienri IV. a. 5 7 3 . interfuit. Anno 5 1 3 .
natus, a. 5 5 0 . episcopus factus, a. 5 8 2 . mortuus est; cf. H. Fr. VI, 1 5 : T u n c c a n t a r e d a r u m 40
cataplasmam nimium validam ponens, computrescentibus tibiis, anno episcopatus sui tricesimo
tertio, aetate s e p t u a g e n a r i a vitam finivit. Obiit die 6. Ianuarü, 'memoria autem ipsius natalis
hodierno die (seil. 1. Iul.), quo venerandae eius reliquiae e sepulcro sublatae, theca argentea in-
clusae sunt, ab ecclesia celebratur'; cf. Breviarium Namnet. in AA. SS. 1. Iul. II, p. 4 7 0 . Cui
carmina complura et epistolam Fortunatus scripsit. 2) Cf. conc. Turon. II, c. 12, a. 5 6 7 : 45
Episcopus coniugem ut sororem habeat, et ita sancta conversatione g u b e r n e t domum omnem
tam ecclesiasticam quam p r o p r i a m , u t nulla de eo suspicio q u a q u a r a t i o n e c o n s u r g a t . Cf.
quae Greg. H. Fr. I, 4 4 . de Stremonio scripsit. 3) S. Remigii duae supersunt Vitae: altera
brevis, Fortunato male tributa, qua Gregorius usus est, altera prolixior, quam Hincmaro debemus.
eo* amplius in episeopatu annos explevit et oratione sua defunetae cadaver puellae
obtenuit suscitari', plerumque infirmis sanitatem gratiam porregit et in pervasoribus
saepissime ultor exsistit. Erat enim haud" procul a basilica°- 2 campus tellure*1 feeun-
dus — tales 0 enim incolae oleas* vocant —, et hic datus basilicae sanetae fuerat1";
5 quem unus ex civibus8 pervadit", dispiciens hominem, qui eum loco' sancto contulerat.
Qui cum ab episcopo ac loci abbate crebro conventus fuisset, ut quae iniuste perva-
serat redderet, parvi pendens verba quae audiebat, pertinaci direpta defensabat inten-
tione. Denique causa extitit et non devotio, ut Reinensim urbem adiret; properat ad
sancti basilicam. Arguitur 1 ' iterum a b 1 abbate pro pervasione canipi; sed nihil dignum
io rationi"1 respondit. Explicitisque negotiis, ascenso cquo, ad domum redire disponit";
sed obstat nisu 0 eius sacerdotis iniuria". Kam sauciatus« a sanguine 4 , diruit in ter-
ram 1 '; obligatur s lingua, quae locuta fuerat, campum tolli 1 ; clauduntur oculi, qui con-
cupierant; manus contrahuntur, quae" adprehenderant. Tunc balbutiens et vix sermonem v
explicare potens w , ait: 'Deferte ine ad basilicam sancti et quantumeumque super* me
is est* auri ad sepulchrum eius proiecite. Peccavi enim auferendo res eius'. Aspiciens
autem dator campi hunc cum muneribus venientem 2 , ait: 'Ne aspicias", quaeso, sanetae"
Dei, munera eius, quae numquam 0 accipere consuisti*1; ne sis, deprecor, adiutor eius,
qui, inflammante coneupiscentia, rerum tuarum ncquam possessor exsistit'. Nec distulit
sanctus audire vocem pauperis sui e . Nam homo ille, licet dedisset munera1", rediens
20 tamen s domum, amisit spiritum, recepitque eclesia res suas. Sed nec illud sileri" pla-
cuit', quod illud k gestum est tempore, eum lues inguinaria 5 populum primae Germaniae 1
Cap. 78. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 78. a) in marg. suppl. 4. b) aut 16. 3. c) basilicampus 16, corr. JB. al.; basilice c. 3 ;
b. fundus Flod. d) telluris 2; palude 4. c) talem 4. {) fuerant 3, con-. g) civitatibus l a , corr.
25 h) pervasit 3. i) locum 3. k) arguntur la. b. 1) JB. al. add. Ib. m) racione respondet 3 ;
rationo (4). n) disponi 3. o) nisui (16. 4). p) iniuria 16. q) saciatus 4. r) terra 3.
s) oblinguatur 16. t) tollit 16. u) qui 3. v) scrmoncxplicarc 3. w) valens Flod. x) per 16.
y) JB. al. j>ost auri superscr. la. z) deferri Flod. a) aeeipias l a . b) sc! 16, corr. c) cupide
add. Flod. d) consuesti:, ras. s 2; consuevisti (3. 4). e) om. 16. f) ostendit sanctus Dei,
30 se illa non aeeeptasse, dum add. Flod. g) pervasor Flod. h) silere 4. i) potuit 3. k) OJB. 16;
illo (2. 4). lj Germanae 4.
E brevi intellegitur, S. Remigium 22 annos natum Remensem episcopum factum esse. Ipsi Sido-
nius epistolam IX, 6 (ed. Baret) scripsit. In litteris, quas Hcraclio Parisiensi, Leoni Senonensi,
Thcodorio Autissiodorensi episcopis de Claudio presbytero Remiqius direxit, quinquaginta, inquit,
35 et t r i b u s annis episcopali sedi p r a e s i d c o . Plus quam 70 annos Remensi ecclesiae eum prae-
fuisse, Gregorius teslatur, unde Hincmarus vix errasse mihi videtur, qui c, 6 0 . illi 74 anvos
tribuit, ita ut 9 6 . anno mortuus esset. Eiusdem festivitas die 1. Odobris colitur, teste Gregorio,
H. Fr. VIII, 2 1 : festivitas b e a t i Remedii, quae in initio mensis oetavi c a e l e b r a t u r . Concordant
Martyrologia, sed Hincmarus die 1. Odobris (c. 66,) Remigium translatum, Id. autem lan. (c. 60J
40 mortuum esse vult. Anno 5 3 5 . iam Flaviwi Remensis episcopus cancilio Arvernensi interfuit, unde
a. 5 3 2 / 5 3 3 . Remigium obiisse, communis opinio est. De ipso v. H. Fr. II, 3 1 . Hoc Gregorii
caput Flodoardus, H. Rem, I, 2 0 . 1 8 , exscripsit. 1) Cf. II. Fr. II, 3 1 : Est enim nunc
ü b e r vitae eius, qui eum n a r r a t m o r t u u m suscitasse. Est vita brevis, quam edidi in Fortunati
Opp. II, p. 6 4 , ubi c. 8. haec leguntur: Tunc sanctus R e m e d i u s , effuso lacrimarum hymbre,
45 c o n s u r g e n s suscitavit m o r t u a m , quam p r i u s sanavit a e g r o t a m . 2) Basilica Remigiana etiam-
nunc superest, sed intra urbis muros ab aliquot saeculis inclusa, archimonasterii titulo aliisque
praerogalivis donata, ob beati pontificis corpus, quod ibi in magnificenlissimo niausoleo incorruptum
adservatur. Haue incolunt monachi Benedidini e Cong. S. Mauri. R. Cf. Longnon p. 3 9 1 .
3) Gall. 'ousche' vel 'oche'; cf. Ducange VI, 707. 4) Cf. II. Fr. V, 5 . 5) A. 5 4 3 ; cf.
50 H. Fr. IV, b; V. Patr. VI, 0.
devastoret. Cum autem omnes terrerentur huius cladis auditu, concurrit Remensium
populus ad sancti" sepulchrum, congruum huius causae flagitore remediura. Accensis
cereis lichnisque non paucis, hymnis psalmisque" caelestibus per totam excubat 0 noctem.
Mane autem facto, quid adhuc precatui d desit, in tractatu rimatur e ; repperiunt etenim,
revelante Deo, qualiter, oratione praemissa, adhuc1" maiori propugnaculo urbs« pro- 6
pugnacula munirentur. Adsumpta igitur palla • de beati sepulchro, conponunt in modum
feretri; accensisque super cruces h cereis atque cereferalibus'- 2 , dant voces in canticis,
cireumeunt urbem cum vicis. Nec praetereunt ullum hospitium, quera k non hac circui-
tione concludant. Quid plura? Non post multos dies fines huius civitatis lues 1 ad-
greditur memorato. Verum tamen usque ad eum locum accedens, quo beati pignus 10
accessit, et™ si constitutum" cerneret terminum, intro ingredi non 0 modo non est ausaP,
sed etiam quae in prineipio pervaserat huius virtutis repulsu reliquid.
79. Bituriga" vero urbs primum a sancto Ursino 3 , qui a diseipulis apostolorum
episcopus ordinatus in Galliis" distinatus est, verbum salutis accepit atque eclesiam
Biturigis primum instituit 0 rexitque. Qui migrans a saeculo, in d campo inter reliqua i&
Capp. 78. 79. la. 16. 2. 3. 4.

Cap, 78. a) sanctum 3. b) palmisque l a ; non pau repet., sed eras. 2. c) exeubant 2.
d) peandi 4. e) remansit 2; rimantur 4. f) maiore a. 3 cum Flod. g) sie la.b.3; urbis (2. 4).
h) crucem 3a. i) ceroferalibus (3); ceroferariis 3a CMJB 2<7od. k) quod 4. 1) lu:es, ras. c la.
m) ac (16. 4). n) constitum la. 2. o) eras. la. p) ausu 16, corr. 80
Cap. 79. a) Biturica, ut infra 2 ; Biturige 4. b) Gallias 4. c) instruit 3. d) in c.
OJB. 3.
1) Non solum superest illa palla quae in basilica Remigiana religiöse adservatur, vulgo
S. Remigii sndarium dicta, sed et perseverat illa pia consuetudo, eam in modum feretri composi-
tam, cum ingruit aliqua necessitas, per urbis compita deferendi. Quam quidem consuetudinem a 25
Gregorii nostri aevo interruptam non fuiise, probanl vetera aliquot monumenta. Ex his est codex
ms. ab Hincmaro bibliothecae Remigianae datus, ubi riusmodi supplicatio in icone repraesentalur;
alia eiusdem rei descriptio habetur in veleribus aulads quae similem supplicationem repraesentant. R.
2) Est candelabrum quod cereum fert; cf. Translat. S. Sebastiani nr. 4 3 : His thymiateria ac
thurifera, aliis ceroferalia deportantibus; Ducange ed. Favre II, p. 274. 3) Disripulum 30
quendam septem episcoporum, qui Decio Grato coss. f = a. 250) in Gallias missi sunt, Bituricas
urbem adgressum, 'salutare omnium Christum dominum populis nuntiasse', Gregorius, H. Fr. 1,31,
retulit. Quem primum Bituricensem episcopum eandemque atque Ursinum fuisse, Faillon, 'Monu-
ments inidits sur Vapostolat de Sainte Marie-Madeleine' II, p. 4 1 1 . contendit. Itaque in Ursino
ut in Saturnino (v. Gl. Mart. c. 41) Gregorius sibi minime constard, eosdem episcopos modo 35
tertio saeculo modo apostolico aevo tribuens. Sin vero diseipulus 1 episcoporum pro S. Ursino
minime habendus est, quod, cum Gregorius, H. Fr. I, 3 1 , nomen nullum tradiderit, admodum
verisimile est, scriptori error nullus dandus est. Quod ad Passionem S. Ursini pertinet, quam
Faillon II, p. 423. primus edidit, multisque Gregorio vetustiorem probare conatus est, ante
saec. VII. composita esse nequit, cum ex ipsis Gregorii verbis (sed librum in Gloria Conf. auctor 40
ignoravit) pessime conglutinata sit. Gregorio teste (H. Fr. I, 31^) Bituricenses Leocadio 'discum
argenteum' oblulerunl, quem compilator sie explieavit: cum magno vase argenteo, quod vulgo
affertam vocant. Sin autem, quomodo Vitae auctor senatoriam dignitatem per Gregorium Leocadio
adscriptam interpretatus sit, accurate recognoveris: Qui sub potestate Romani imperatoris con-
stitutus in Burgundern atque Aquitauiam potentissime prineipabatur. Et quia Romanis erat 45
subiectus, ideo regem se non ausus erat appellare, facile concedes, hanc interpretationem
absurdiorem esse, quam quod homini Gregorio vetustiori tribui possit. Idem perspexit Chevalier,
'Les origines de Viglise de Tours', ('Memoires de la soddi archiol. de Touraine') 1871, p. 139 sqq.
et 474 sqq.
sepulchra populorum sepulturae locatus" est. Non enim adhuc populus ille intellegebat
saeerdotes Domini venerare" eisque reverentiam 0 debitam exhibere. Unde factum est,
ut, increscente terra, plantata desuper vinea d omnem memoriam de primo urbis sacer-
dote convelleret, et usque ad tempus illud quod e Probianus' episcopus urbis eius est
5 subrogatus nullus de eo sermo haberetur. Fuit autem1" quidam Agustus 2 nomine de
domo Desideratis quondam episcopi 3 , cuius manus ac pedes ita contraxerunt", ut se
non aliter nisi de geniculis 1 atque cubitis sustentaretur, si aücubi k processurus vellet
incedere. Hic 1 , inspirante Deo, de elymosinis devotorum apud Brivas 1 "- 4 vicum in
honore sancti ac beatissimi Martini antestitis Oratorium aedificavit; cuius cum in" eo
10 reliquias detuüsset, statim directis membris sanus effectus est. Deinde collectis secum
paucis monachis, sub regula monasterii degens, semper in oratione vacabat. Unde factum
est, ut in sequenti arcersitus 0 ab episcopo, abba ordinaretur in basilicam" sancti Sim-
phoriani« 5 , quam memoratus pontifex fabrieaverat ante conspectum muri Biturigi. Nec
tamen monachos quos prius congregaverat r relinquens, sed instituens eis praepositum,
15 ipse utrasque cellulas gubernabat. Denique cum 9 apud hanc basilicam moraretur, ap-
paruit ei sanctus Ursinus per visum noctis, dicens: 'Defossa humo, inquire corpusculum
meum. Ego enim sum Ursinus, huius urbis primus episcopus'. Qui ait: 'Quo ibo aut
ubi quaeram sepulchrum tuum, cum ignorem locum, ubi sis positus?' At ille, adpre-
hensam 1 eius manum, duxit ad locum et ait: 'Sub horum" vitium radieibus corpus
20 meum habetur v '. Expergefactus abba, narravit haec sacerdoti w suo; sed ille parvi
pendens quae a presbitero dicebantur x , nullum T inquirendi Studium posuit 2 . Interea
beatus Germanus Parisiacae urbis episcopus" adfuit, suseeptusque ab episcopo, post
cenam domus eclesiasticae cum s e b sopori dedisset, apparuit [sanctus 0 ] utrique per
visum, episcopo simul d scilicet et abbati, duxitque eos ad loeum sepulchri, deprecans,
25 ut auferrent*5 eum a loco illo. Expergefacti f simul ad vigilias conveniunt in ipsa sancti
Simphoriani basilica»; explicitaque h officia matutina, refert episcopus abbati quae
Cap. 79. l o . 16. 2. 3 . 4.
Cap. 79. a) locutus 2, COJT. b) sie la. b. 3. c) reverencia 3 ; debeatam 16, COJT.
d) vineä 3 ; o. OJB. 4. e) quo 16 (m. al. superscr.). 4. f) q. a. Aug. 4. g) Dis. 3. h) con-
30 traxerant ( 3 ) ; se c. ut 4. i) genueulis 2. k) alicui l a , corr. JB. al. I) His l a . 6. m) Brias l a ;
Privas 4. n) OJB. 16. o) sie l a ; arcensitus 16; arcessitus 2. 4 ; arsersitus 3. p) basilica ( 2 . 3 . 4 ) .
q) Sinpb. 16; Simf. 3. r) gre m. al. suppl. 16; congregavit 3 . s) eum 16. t) adphensa 16;
apprehensa 4; c. manu 16. 4. u) harum 4. v) habe::tur, ras. re? l o . w) sacerdoti:, ras. s 16.
x) dicebatur l a . 6. y) nulli inquirendum 4. z) imposuit 4. a) sacerdos 4. b) si 16,
35 corr. JB. al. c) om. la. 6. 2. 3. d) OJB. 4. e) auferent 3 ; auferant .4. f) Expergefactus 3.
g) basilicam ( l o . 3). b) Explicatoque officio matutino 4 .
1) Probianus presbyter missus a domino Archadio condlio Aurelianenri IV. a. 5 4 1 .

interfuit. Successit Desiderato, qui concilio Aurelianensi V. a. 5 4 9 . subscripsit. Ipse con-
ciliis Parisienribus II. a. 5 5 1 , Sept. et III. post a. 5 5 6 . adfuit. Procul dubio idem est,
40 quem parvulum Fortunatus, V. S. Hilarii II, 3, intercesdone S. Hilarii bonam valetudi-
nem recuperasse memoriae tradidit. Cuius pater Franco, mater Pericülosa erat. Qui, inquit,
Probianus civitatis apicem meruit o b t i n e r e pontificis et u s q u e in hodiernum diem ad lumi-
naria sui medici singulis annis vitae d e b i t o r t r i b u t a dissolvit. Itaque post a. 5 6 5 , quo Fortu-
natus in Gallias venit, diem obiit. De quo v. Gall. Christ. II, p. 1 3 . 2) Cf. Martyr. Autiss.:
45 Bituricas Agusti c o n f e s s o r i s ; AA. SS. 1. Od. III, p. 9 2 2 . 3) Desideratus Bituricends epi-
scopus inter a. 5 4 9 . et 5 5 1 . obiit. Colitur die 8. Mail. Vitam audore abbate Boviensi, quam
Bollandiani, AA. SS. Mai. II, p. 3 0 3 , ediderunt, nullius audoritatis est. 4) Iam urbis Bituri-
cends pars est, ubi 'rue de Brives' et ecclesia 'Saint-Martin de Brives' veteris vid nomen posteris
tradiderunt; cf, Longnon p. 4 6 5 . 5) Basilica S. Symphoriani, postea S. Ursini appellata,
50 tempore revolutionis destruda est; cf. Longnon p. 464.
101*
348 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER IN GLORIA CONFP:SSORUM.
viderat, confessusque est et ipse" vidisse simiüter. Igitur insequenti" nocte accedentes
illuc 0 cum uno tantum*1 clerico, qui cereum ferret, venerunt ad indicatum locum. Cum-
que fodentes*5 usque in f profundo, sepulchrum repperiunts. Quo detecto amotoque' 1
operturio, viderunt sanctum corpus tamquam dormientis hominis nulla putredine' reso-
lutum. Quod k admirantes et iterum operturium' conponentes, indicarunt" 1 episcopo 5
data die quae viderant. Tunc ille, convocatis" abbatibus et clero 0 , cum honore atque
psallentio levaverunt beatum sepulchrum; et quia vectes illi quibus ferebatur valde longi
erant, cumP venissent ad porticum, non poterant deflecti in ingressu eius, ut ad ostium
aedis sine labore accederent. Tunc beatus Germanus elevata voce ait:- 'Sanetae Dei
sacerdos, si voluntas tua est in h a C basilica ingredi, sentiamus levamen adiutorii tui'. 10
Et statim, amisso pondere, ita in summa levitate factum est sarcofagum, ut, relictis
vectibus, pauci manibus ferrent quod usque ad locum illum multi dctulerant. Et sie,
celebratis missis, gaudente populo, iuxto r altare sepelitur, multis 9 se deinceps virtuti-
bus 1 manifestans.
80. Fuit autem in ipso termino* Marianus b -' quidam heremita, cui non erat alter i c
eibus nisi poma agrestia 0 ; et si ei aliquotiens a quibusdam mei delatum fuisset, aut
si d ipse repperire 0 potuisset1" in silvis, hoc eif erat eibus. Qui cum plerumque visita-
retur a plurimis h , quodam tempore a quaerentibus non poterat' inveniri. Investigantes
denique eum viri qui venerant, deprehenso vestigio, invenerunt locum in quo flexuk
genu aquam hausit a' fluvio. Et exinde progressi, repperiunt eum sub unam"1 arborem 20
malum iacentem mortuum. Unde celebre ferebatur in populo, eum elisum ex arbore
spiritum exalasse; sed evidenter non est cognitum, quia a nullo refertur" visum. Tunc
viri qui 0 advenerant elevantesP, adtulerunti ad vicum Evaunensim r - 2 . Quo abluto 5
dignisque indutum vestibus sepelierunt in eclesia, festa obitus 1 eius per singulos caele-
brantes annos; atque convenientes populi crebro ab infinnitatibus sanabantur. Quidam" 25
Capp. 79. 80. la. 16. 2. 3. 4.

Cap. 79. a) se add. 4 ; vidisset 3. b) sequenti 3. c) illnd 3 ; cum OJB. 16. d) cl. t. 3.
e) sie la. b. f) OJB. 16, ubi pr. JB. al. superscr.; profundum (4). g) reperivit 16, corr. m. al.
h) que O?B. 4. i) putredinis 16; solutum 4. k) Quod — iteram JB. al. in marg. suppl. la.
1) OJB. l a . m) indieaverunt 4. n) convocatibus 3, corr. o) clericum h. 16. p) JB. al. add. 15. so
q) hanc basilicam 4. r) iu JB. al. suppl. 2. s) multi 16, corr. t) tutibus postea add. 16.
Cap. 80. a) tempore 2. b) Marinus 16, corr. JB. al. c) egresta 3. d) om. 4. e) reci-
pere 3 . 0 & add., sed expunet. lb. g) erat ei 4. h) pluribus 2, COJT. i) poterant l a , corr.;
invenire 3. k) sie la. b. 3. 1) ex 3. m) una arbore malo 4. n) refertur:, rag. i l a ; iusum 16,
corr.; usum 3. o) JB. al. siqierscr. la; om. 4. p) elevante 3. q) detulerunt 4. r) Evau- 85
nensem 2 ; Evaunensium 3. s) ablutum 4. t) obitus 2. u) Quidam — coepit excolere Bituriga
OJB. 3.
1) Marianus in Martyr. Usuardi die 1 9 . Augusti, in Breviario Bituricensi die 1 9 . Sept.

celebratur. Bollandiani, AA. SS. 19. Aug. III, 7 3 4 , duos fuisse coniecerunt, alterum, de quo
Gregorius egit, alterum, quem auctor Breviarii laudavit. Is 'ingenuis parentibus Bituricae 40
urbis procreatus cum per sex annos sub Falerio in monasterio Princiaco monachus extitisset, apud
Spinotaium vicum per 44 annos eremiticam vitam duxit. Ddnde cum post aliquod tempus Tetra-
dius Bituricensis (saec. VI. in.) pontifex basilicam ipsius sancti dedicasset d eum presbyterii honore
vellet insignire, abnuit. Terentia abbatissa partem barbae ipsius sancti in nitida Capsula pro
ringulari praesidio super pedus suum recondit'. E Breviario Bilvr., d. 19. Sept., quod edidit AS
Labbeus, Nova Bibl. Mss. II, p. 4 3 2 . Cf. 'Vie de s. Marien, solitaire d'Evaux'. Evaux 1858.
2) Vicus est dioecesis Lemoricensis, vulgo dictus Evaux (Creuse, arr. Aubusson), ubi sepultus fuit
Marianus. Sacrum eius corpus in ipso pariete ecclesiae, quam hodie incolunt canonici reguläres
S. Augustini, depositum fuerat, sed exinde translatum fuit in capsam argenteam a Reginaldo de
la Porte episc. Lemovicensi a. 1 3 0 0 , ut refert Bernardus Guido apud Labbeum, Nova Bibl. Mss. 50
I, 635. R. Cf. Longnon p. 466.
autem de vicinis anonas diu infectas aqua ac germine producto conflatas, facto igne
super vimina contexta, torrere" parat ad pocula"- 1 facienda. Accedens autem unus
vicinorum eius, ait: 'Quid tu, o° homo, hoc deteneris in opere? An ignoras, quod
solemnitas est beati Mariani d ?' Qui cum furore e respondit: 'Putasne, o f tu qui haec
5 loqueris, quid? homo elisus ex arbore propter conpendia gulae angelorum sit h relatus
consortio, ut sanctus debeat adorari? Melius est enim opus necessarium in domo exer-
cere, quam talem sanctum cxcolere'. Quod ille audiens, diseessit et cum reliquis ad
basilicam sancti abiit, relicto domi vicino in opere laborantem 1 . Nec mora, flante vento
adprehendit k , domus incendio exuritur omnis, nec quicquam de substantia restat hominis.
10 Exinde elevati globi flaramarum super hospitiola1 aliorum, quae circumlocato erant1",
huius hominis aream", sepes 0 , teguriola vel porcorum vel animalium reliquaque" quae
ad eum pertenebant 0 - flamma perussit r ; nec quicquam' remansit huic misero, quod
non fuisset igni succensum. Quod si evenisse quis fortuitu 1 putat, admiretur, quod
nullum vicinorum circummanentium noeuit. Quid nunc agis, o cruda rusticitas, quae
15 semper in Deum et eius amicos murmuras, ut tibi exinde damnum adqueras? Alte-
rius igitur hominis malitia furis" boves abstulerat, qui, adprehenso vestigio et inter in-
fusos aqua viarura tramites ac v profundas luti w voragines perdito, ad sancti recurrit
sepulchrum, fusaque oratione, dum de basilica fuisset egressus, advertit hominem per
agerent 1 publicum 2 venientem, qui boves illos ante se cum caballo ex itenere lassum*
20 prosequens adducebat. Turbatus enim fuerat a T via, et quasi amens factus, in 2 illa
parte de qua egressus fuerat mente turbata rediebat. Cognoscensque vir ille boves
quos" perdiderat, hos reeipiens, hominem absque calumnia redire permisit, quia cognovit
haec" sibi per virtutem sancti Mariani praestitum, cum in 0 illa hora repperit perditum,
qua eius adivit plenus fide sepulchrum. Quae postquam gesta sunt, dilegentiore cura
25 confessorem Dei plebs coepit excolere Bituriga.
81." Fuit in hoc territurio et b Eusicius 0 '» vir virtutum, qui d tamquam heremita
inter spinarum condensitotem ab hominum 0 se familiaritate removerat 1 , qui aurum vel
divitias mundi« huius tomquam stercora exhorrebat. Ad hunc cum diversi propter
diversas infirmitates intuerent", plerumque ei infantes quibus fauces intumuerant defe-
30 rebant 1 . Quod ille tactu blandissimo pertractans, aiebat, quasi spiritali ioco delectens:
'Merito', inquid, 'haec gula doloribus quatitur, quae k ingluttire non sinet'. Sed in
Cap. 80. l a . 16. 2. 4. Cap. 8 1 . l a . 16. 2. 3. 4.
Cap. 80. a) terrore 4. b) poculü? 2, corr. c) superscr. 2. d) Martini l a , corr.
e) furore 2, COJT. f) OJB. 4. g) qui l o ; quod 4. h) siderelatus 2, corr. i) laborante (2. 4).
35 k) adprehenditur ( 2 ) ; apprehenditur (4). 1) hospitifl? corr. m. al. hospitia 2. m) JB. ». XII. add. transi-
lientes 2. n) area, JB. S. XII. add. incenderunt 2. o) sep 2, corr. m. al.; seu 4 ; tuguria con-.
tuguriola 2 ; tug. (4). p) reliqua (q postea insert.) ad 2; reliqua. quaeque ad 4 ; :quae ad, r a s . a l a .
q) pertinent 2, corr. r) pervasit 4. s) qnicq; 16. t) sie l o . 6. u) fures l a . v) ad l a .
w) luci 16, corr. x) lassus 2, COIT.; lasso 4. y) a v. OJB. 16. z) f. nulla p. 4. a) quod l a .
40 b) hoc 4. c) OJB. 4.
Cap. 81. a) OJB. 2. b) OJB. 3 . c) Eutins 16. d) OJB. 4. e) hominem 3, con:
f) removeat COJT. removit 2. g) h. m.- 4. h) corr. JB. al. inruerent l a ; inruerint 2 ; intuereutur 4.
i) defferebantur 3 ; quos (2. 4). k) quem inguttire (COJT. JB. al. ingluttire) 16; quae ingluti::re 2 ;
quaciatur que in guture expunet. 3 ; quae in gutture 3 a ; q (con-. m. al. que) gluttire 4. 1) sinit (2. 4).
45 1) t. e. cereviriam. 2) Cf. supra c. 7 1 . 3) Vitae S. Eusidi, quam Labbe, Nova

Bibl, II, p. 3 7 2 , edidit, scriptor e Gregorio iam hausit, sandumque nonnumquam iisdem verbis
quibus Fortunatus Radegundem celebravit. Fragmenta Vitae cuiusdam, quam posteriorem putarem,
Duchesne I, p. 5 3 4 . edidit. Miracula (Labbe l. I. p. 463,) Vitae praecedentis scriptori debemus,
qui ab 'Odulfo inter nobilissimos magno et clarissimo viro', ut Acta S. Eusicii describeret, com-
50 motum se esse fatetur.
Trinitatis nomine signum crucis inponens, infirmas fauces a" doloribus et tumoribus
liberabat. Quartanarüs" vero tam praesens beneficium erat, ut aquam tantum 0 bene-
dictam ad bibendum tribuens, continuo eos d redderet saniteti 0 . Habebant clerici eius
dua 1 vasa apium. Cumque unus ex vicinis eius quartani tipi« vexaretur ardore, ad
eum veniens, solitam ab" eodem accipiens medicinam, sanus est redditus; et redire domum 5
cupiens, vasa illa eminus cernit in arbore. Inflammante' protinus cupiditote, quae radix
omnium malorum esse describitur 1 , cogitat e a k furtim auferre. Inventum 1 similem sibi
satellitem, nocte ad m arborem illam" petit. Cumque in ea° ascendisset, ut socioP por-
regens vasa deponeret, ecce ab alia parte senexi advenit! Quo viso, ille qui ad terram
erat fugam1* petiit nec socio quid 8 caveret exposuit. Senex vero sub arbore stetit 1 et 10
vas unum, quod für porrexit, mutuo accepit. Cumque et alterum velit" auferre, ait
sacerdos: 'Sufficiat" nunc, filiw, iste; alterum vero ei qui eum" laboravit reservat. Qua 2
ille voce perterritus, se deorsum iactat. At ille adprehensum eum ad cellulam* dedu-
cens, ait: 'Cur', inquid, 'fili, diabolo praecedente tu sequeris? Nonne hesterno die ad
me veniens benedictionem Domini aeeepisti? Si', inquid, 'ex melle delectobaris", ad 0 15
me petisses, et ego sine ullo inproperio et tuo inpedimento, ut tibi fuerat copia d , tri-
buissem'. Tunc et aliis multis verbis* arguens eum, favum ei mellis largitus est et
inlaesum abire1" permisit, dicens: 'Cave, ne ultra repetas, quia furtum satanae pecunia
531. est'. Ad hunc ergo senem Childebertus? [rex] in Hispaniam"- 2 abiens, venit; cumque ei
quinquaginta aureos obtulisset, ait senex: 'Quid mihi iste proferes 1 ? Eis qui ea pau- 20
peribus largiantur adtribue; mihi autem haec necessaria non sunt. Sufficitk mihi, ut
pro meis peccatis Dominum 1 merear deprecare'. E t adiecit: 'Vade, et victoriam ob-
tenebis et quod volueris agis" 1 '. Tunc rex aurum" pauperibus erogans, vovet 0 , ut, si
eum Dominus cum sua gratia de itenere illo reduceret, in honore Dei basilicam in eo P
loco aedificaret, in qua senis membra quiescerent. Quod postea adimplevit*. »
82. Maximus 4 Regensis episcopus atque confessor saepius se incolis in multis
Capp. 8 1 . 82. l o . 16. 2. 3. 4.

Cap. 8 1 . a) OJB. 3. b) quartanarii 3. c) tantam 4, corr. JB. rec. d) eis 4 ; redderent
l o , corr.; rederent 15. e) sanitatem 4. f) duo 4. g) ripi? 2, corr. m. al. h) ad 2, COJT.;
solita::: acc. 4. i) inflanimantcm 3. k) eam 3. Ii Invento simili sibi satellite 4. m) OJB. 4. SO
n) illa 4, corr. m. rec. o) e& 4. p) socium 3 . q) senis, ut infra 4. r) fugnm 16; postea
add. 3. s) qui 3. t) restitit 16; stabat 4. u) vellet (2. 4). v) tibi add. 4. w) filii l o . 3
(ut infra); istud 4. x) illum 4. y) serva 3 ; conserva 4. z) Qu:a, ras. i 16. a) cellula 3.
b) delectaberis 16, corr. m. al. c) a (4). d) cupido 4. e) urb 16, corr. JB. al. f) i. i r e re-
pmi 9 sit 16. g) Chilbertus 3 ; rex OJB. l o . 6. 2. 3. h) in Inspaniam 3. i) sie la. b; profers? 35
quae ut paup. 4. k) suffecit l o . 1) dm 4. m) ages (2). n) p. a. 3. o) vovit (2. 3 . 4 ) ;
domino pro nt 3. p) eodem 3 .
1) 1 . Tim. 6, 10. 2) Cf. H. Fr. III, 10. 3) Prisciniacus super Charum fl. positus
(cf. Vitam, Labbe Bibl. II, p. 314) locus primo appellabatur, ubi S. Eusicius degebat. Postea
ex ipso sancto nomen Cellae Eusicii traxit, quae saec. X VII. Seiles - Saint - Eurice, iam Seiles- 40
sur-Cher (Loir-et- Cher, arr. Romorantin) vocata est; cf. Longnon p. 473. 4) De Maximo
Rhegienri episcopo homiliam non multo post mortem sancti scriptam et Vitam a Dinamio patririo
compodtam edidit Surius, De probatis sanctorum historiis tom. VI, p. 5 9 7 sqq. Dinamii rectoris
provindae, cuius Gregorius, H. Fr. VI, 1. 1 1 , mentionem fecit, epitaphium a nepote conditam
ed. Pdper, Avitus, p. 1 9 4 . Quem Urbicus Rhegiensis episcopus, vderibus chartarum voluminibus, 45
'quae ex eius operibus beatissimi Fausti antistitis praedecessoris solertia devota collegerat', revolutis,
commovil, ut vitam scribendam susdperet. S. Maximus 'in vico proprio, cui Decomeco vocabulum
est', natus, Lirinense monasterium petiit, ubi Honorato abbati succesdt. Episcopus Rhegiensis
factus, conciliis Rhegienri a. 4 3 9 , Araudcano I. a. 4 4 1 , Vasenri a. 4 4 2 . subscripsit; cf. Maassen,
(Quellen des kanonischen Rechta' I, p. 9 5 2 aq. Sepultus eat in ecclesia beati Petri, a se ipso condita, 50
virtutibus manifestot; ad" cuius sepulchrum non solum caeci inluminantur, sed etiam et
alia morborum genera eius virtutibus depelluntur. Nuper autem quae b gesto cognovi
referam. Puerulus erat quasi annorum trium, adhuc ad matris dependens ubera. Hic
a ° febre correptus, dum genetricis manibus baiulatur*1, taliter est addictus, ut nec
5 papillam e [sugere1] nec alium cibum sumere possit«. Interea dum per triduum graviter
agens amatorum baiularetur in ulnis, ait quidam ex famulis: 'Utinam ad sepulchrum
beati Maximi hic parvulus deferretur. Confidimus enim de eius meritis, quod possit
eum sanitoti praestinae restaurari"'. Qui dum defertur1 inter amatorum manus, spiri-
tum 1 ' anhelus emisit 1 . Quod cernentes parentes eius, flentes ac clamantes, proiecerunt
10 eum ante sepulchrum beati Maximi confessoris. Clausisque ostiis, reliquerunt corpus
exanime. Nocte vero in lamentatione deducta" 1 , cum redditus terrae" dies alius in-
luxisset, reseratis aedis sacratee ostiis, infantulum 0 erectum se p , per caneellos sepulchri
trahentem s e i atque ambulare conantem aspiciunt. Nondum enim ei erat aetas per-
fecta, ut recte possit incedere. Quod admirantes parentes gavisi' sunt; suseepit 9 eum
15 mater maesta cum gaudio ac domi 1 restituit sanum. Ipsum autem iam" puerum adul-
tum vidi T , qui nobis haec retulit w .
83. Valerius' beatus confessor Consorannensium* primus episcopus hoc se reve-
lavit modo. Nam Oratorium super se constructum prius habuit, sed per" ineuriam
ruens, oblivioni datum est, quo in loco quiesceret 0 . Hoc tantum ab incolis ferebatur,
20 quod fuisset ante sanctum altare sepultus*1. Ad veniens autem Theodorus e episcopus1"-2,
Oratorium ipsum in maiori spatio ampliatum, magnam8 effecit" basilicam 3 . Deinde
sanctum venerabilis viri corpus inquerens', repperit duo sepulchra, sed nesciebat, quis k
esset sacerdotis illius e duobus. Tunc convocato clero1, vigilias tota celebrat nocte,
deprecans, ut sibi m bealus confessor, quo" in loco iaceret, exponeret. Implevitque duas
25 ampullas vino et posuit 0 super unumP quodquo tumulum, dicens: 'In quo". Falerna
fuerint1" ampliata, ipsam" manifestum est 1 esse Valeri antistitis sepulturam'. Data vero
Capp. 82. 83. l o . 16. 2. 3. 4.

Cap. 82. a) a 16. b) superscr. 2. c) OJB. 2. d) baiulabatur 4. e) papilla 3 .
f) OJB. l a . 6. 2. 3. g) posset (2. 4). h) restaurare (2. 4). i) refertur 4. k) spiritus 3.
30 1) amisit 4. m) dueta 4. n) terris 4. o) infantem 3. p) super c. l o ; sep c. 16; se eras. 2;
om. 3. q) OJB. 4. r) gavi s i 4. s) que add. (4). t) domui 4. u) OJB. 3. v) vide? l a ,
con-.; vidit 16. 2. w) retuli 16, corr. m. al.
Cap. 8 3 . a) Consoranensium (16. 2. 4). b) JB. al. superscr. la. c) requiesceret 16.
d) sepultum 3. e) Teodoras 16. 3. f) OJB. 16. g) magnum 16, corr. b) fecit 4. i) OJB. 2.
85 k) quod 4. 1) clericos 16; vigiliae l a . m) si 3. n) qui 3. o) s. unum quoque p. tumulo 3.
p) s. utrumque t. 4. q) qua 3. r) fuerant 2, corr. s) (ipsa e in litura scr.) m. 4. t) OJB. 3. 4.
quae postea Maximi nomine appellata est. Cui d in coenobio et in episeopatu gubernando Faustus
successit; unde Sidonius in Eucharistico ad eundem, Carm. 18, 1 1 2 :
fuerit quis Maximus ille,
40 U r b e m tu cuius m o n a c h o s q u e antistes et a b b a s
Bis successor agis.
Colitur die 2 7 . Novembris; cf. Vitam l. I. p. 6 0 5 : feliciterque commigrat in caelos V. Kai. D e c .
V. Panegrossi, 'Memorie sulla vita di s. Massimo, vescovo di Riez'. Roma 1865. 1) Glyce-
rius episcopus Consoranicae civitatis, qui S. Valerio successisse fertur, concilio Agathensi a. 5 0 6 .
45 subscripsit. Valerius die 5. lulii colitur; cf. AA. SS. Iul. II, 227. Consoranis urbs nomen
accepit Saint-Lider (Ariige, arr. Saint - Girons), cf. Longnon p. 5 9 3 . 2) Eleutherius
archidiaconus directus a Theodoro episcopo ecclesiae Consoranicae concilio Aurelianensi V.
a. 5 4 9 . interfuit. 3) Forte eadem basilica, quae postea 'Saint Lizier' dedicata est; cf,
Longnon l, l.
luce egressus de basilica, ostia" sigillis munita", dedit membra sopori. Surgens autem ad
horam tertiam, venit ad sanctam basilicam, reseratis 0 ostiis, cum clero et populo. Rep-
perit ampullam unam parumper vinum d habentem; aliam vero in tantum ore patulo ex-
undare, ut totum beati pontificis ablueret monimentum. Per hoc enim cognovit sacer-
dos, quis esset Valeri e episcopi tumulus. Sed evidentius adhuc scire cupiens, detegit 5
monumentum, amotoque operturio, repperit venerabile corpus valde integrum, de quo
non caesaries deeidua 1 , non& barba fuerat" diminuta, neque aliquid in cute 1 corruptum
aspiciebatur aut tetrum; sed erant omnia inlaesa, ac si nuper fuissent recondita, tantus-
que odor suavitatis flagrabat a k tumulo, ut non dubitaretur', ibique" 1 quiescere Dei
amicum. Lauri etiam folia sub se habebat strata, de qua" adsumens episcopus, multis 10
infirmis praebuit medicinam. De vestimentis igitur 0 eius reliquias sumpsit: rursumque
operto tumulo, venerandum P deinceps antestitem honoravit, multaque miracula de his
pignoribus cernens in posterum ' • ' .
84." Beatissimus vero Silvester' Cavillonensim" rexit 0 eclesiam, qui quadragesimo
secundo anno sacerdotio d ministrato, plenus dierum atque virtutum migravit ad Domi- 15
num. Habuit enim lectulum funibus subtilibus innexum; sub quo cum semel atque
iterum infirmi sive quartanarü sive variis febribus oppressi subderentur e , statim virtute
divinitus indita sanabantur. Idcirco hoc f lectulum in eclesiae sacrario deportatum, simili
virtute nitescit. Multi enim, sicut oculis« proprüs inspexi, abscissis" de fune illo par-
ticulis, in longinquo deferebant, ipsisque super infirmos locatis, sanitatis adesse bene- «o
ficium contuebant'. Nam k mater mea, ab hoc decisa particula, ut puellae a frigoris'
febricitanti collo dependi fecit, morbo extemplo depresso, puellam sanam aspexit.
85. Fuit in hac" urbe et Desiderates 3 presbiter, quem ego apud monasterium
Gurthonensim"- 4 vidi, virum sanctitate magnificum 0 , qui saepius frigoriticis*1, dolore
dentium laborantibus aliisque morbis orando finem inposuit. Non e enim usquequaque 25
reclausus 1 erat, hoc est non egrediebatur e« cellula, sed qui voluisset videbat eum" in
cellulam1. Hic, ut diximus, eximiis k inlustratus virtutibus emieuit saeculo. Quod audiens
benedictus Agricola* episcopus, misit archidiaconum' suum, ut beatum urbis eimiterio
Cap. 83. l o . 16. 2. 3 . 4. Capp. 84. 86. l a . 16. 2. 4.

Cap. 83. a) ostiis 16; ostio — munito 4. b) relinquens JB. S. XII. add. 2. c) que 30
add. 4. d) vini 4. e) de 3. f) deeiduä l a . g) nec 3. h) OJB. 16. i) entum 3.
k) corr. JB. al. e l o ; ac 16. 2. 1) dubiret 4, corr. m. al. m) que OJB. (2. 4) ; eras. la; requiescere 3.
n) quibus (4). o) OJB. 3. p) venerando 4. q) posterium 16, corr.
Cap. 84. a) c. 84—89. OJB. 3. b) Cavalonensem 4. c) rex 16, corr. m. al. d) s. — a.
virtutum OJB. 4. e) COJT. subderent l a . f) hic lectulus — deportatus 4. g) OJB. 16. h) ab- 35
scisis 16. i) contuebantur (2. 4). k) et add. 4. 1) frigoribus ( 2 ) ; frigore 4.
Cap. 85. a) post hac 3 litt. ras. lb. b) Gurthonense 2. c) magnificium 16, corr. d) vel
add. 4. e) Nam l a . 6. f) clausus 4. g) a 4. h) enim l a , corr. m. al. i) cellula (16. 4).
k) eximiis e COJT. l a ; eximius 16. 1) archidiaconem 2. 4.
1) 'Iacere autem didtur sub pavimento saxeo prope cornu sinistrum ecclesiae S. Lizerii'. 40
Sammarth.; cf. AA. SS. 5. Iul. II, p. 2 2 7 . 2) Silvester Cabillonensis episcopus a. 5 1 7 . con-
ciliis Epaonensi et Lugdunensi I. subscripsit, Colitur die 2 0 . Nov. 3) Desideratum, quem ante
ante o. 5 8 0 . mortuum esse patet, die 17. Martii colitur. 4) Gourdon (Saöne-el-Ldre, arr.
Chalon, cant. Mont- Saint -Vincent). Monasterium Gurthonum saec. XVI. cum ecclesia Puy con-
iunetum est; cf. Longnon p. 2 1 8 . 5) Agricola Cabillonensis episcopus conciliis Aurelianensibns IV. 45
et V. a. 5 4 1 . et 5 4 9 , Parisiensi IL a. 5 5 1 , Lugdunensi IL a. 5 6 7 . interfuit. Per Avolum
presbyterum concilio Aurelianensi IL a. 5 3 8 . subscripsit. Gregorio (IL Fr. V, 4b) teste a. 5 8 0 ,
episcopatus anno 4 8 , aevi 8 3 . obiit. Itaque a. 4 9 7 . natus, a. 5 3 2 . episcopus factus est. De
quo Greg.: Multa, inquit, in civitate illa aedificia fecit, domus composuit, ecclesiam fabrieavit,
deferret; sed resistentibus monachis, quae* iussus fuerat non implevit". Post haec
aedificato exsinodochio ° leprosorum sacerdos suburbano d , in eius basilicam coüectis
abbatibus et omni clero, beatum corpus transtulit et in basilica 1 superius memorata
summo studio sepelivit. Qui se nunc vivere cum Christo magnis virtutibus manifestat*.
5 *) l a * haec addit: 87. Fuit2 et in T o r n o d e r e n s i 3 p a g o in parochia Lingonicensi vir

sanctitate precipuus Iohannes abba4, iuxta sui nominis ettbimologiam divina gratia
praeventus 5 . D e n i q u e fertur, quia, cum monasterium aedifieare vellet qui R e o m a u s '
n u n c u p a t u r , et fratres nimiam aquae poenuriam p a t e r e n t u r , repperit puteum inmani pro- V. S. loan.
funditate a l t u m , ubi pessimus serpens basiliscus habitabat. H i c itaque, divina invocationc:
10
perempto s e r p e n t e ac mundato puteo, p u t e o e fratribus potabilem reddidit. De qua
aqua e t n o s , cum L u g d u n u m ' p e r g e r e m u s , a fratribus illius m o n a s t e r i i f benigne
Buscepti, c a u s a miraculi h a u s i m u s ; cuius etiam haustum plurimi frigoritici S c u r a n t u r .
F e r t u r e t de p r e f a t o " viro tale miraculum. Quidam 8 fratrieida p r o e n o r m i t a t e cri- gT1*"*1" .
minis f e r r e i s c i r c u l i s a l l i g a t u s , praeeeptum est ei, ut septem annis l o c a sanctorum
15 peragrando cireuiret. Hic cum Romain venisset, r e v e l a t i o n e d i v i n a comperit,
non aliter se p o s s e absolvi, nisi ad sancti corporis r e l i q u i a s lohannis Reomaensis
abbatis p e r v e n i r e t . H i c e r g o passim l u s t r a n d o l o c a t a n d e m d e v e n i t ad basi-
licam, u b i 1 aud l o n g e a m o n a s t e r i o 9 sacratissimum corpus eius locatum s.lo»n.
Cap. 85. l a . 15. 2. 4.

20 Cap. 85. a) qui l o ; quod (2). b) explevit 2. c) xenodochio 2. d) in suburbano 2. 4.
e) JB. al. expunxit la'. f) monasterio? la*, corr. g) frioritici lo*. h) pretato lo*, corr.
i) ubi: lo*.
quam colomnis fuleivit, variavit m a r m o r e , mosevo depinxit. Cuiua cubicularius, ut Fortunatus,

Vita S. Germ. c. 6, Jiarra<, virtute S. Germani sanatus est. 'Corpus S. Agricolae primo sepultum
25 in eccleda S. Marcelli Gilbardus episcopus reverenter extumulatum decenti ac honesto loco reposuit
a. 8 7 8 , guo eodem anno Iohannes papa VIII. sanctitate miraculis testificata conspieuum sanctorum
numero adscripsit'; cf. AA. SS. 1 7 . Mart. II, p. 5 1 4 . 1) Forte ecclesia Cabillonensis Saint-
Jean de Mezel; cf. Longnon p. 2 1 8 . 2) Mirum est, quod adhuc nemo animadvertit, hoc caput
a librario Gregorio multo posteriore interpolatum esse. Neque elocutio Gregoriana est neque in
so codicibus reperitur, uno Bernensi la' excepto, qui e Parisiensi 2204 = lo exscriptus est. Huc
accedit, quod totum fere caput e Vita et Translatione S. Ioannis confectum est. Hanc quidem
auetori suppari debemus, sed Translatio ante Karolum M. imperatorem composita esse nequit.
Itaque certo certius constat, ipsum librarium la hoc caput conscripsisse atque genuino textui in-
seruisse. Qui ad Sequanum Lingonensem abbatem progressus, cum magistrum illius, Ioannem
35 scilicet Reomaensem, omissum esse aegre ferret, lacunam non inepte explevit, optime instrudus, qui
in itinere Lugdunensi monasterium quoque Reomaense visitadsset. Idem indid praemisso Ioannem
abbatem inseruit, sed non suo loco; habetur enim post sanctum Paulinum ab ultimo tertius.
3) Cf. supra c. 1 1 ; Infra terminum autem T e r n o d e r e n s i s castri, qui adiungitur Lingonicae civi-
toti. 'Parochia Lingonicensis' pro dioecesi didio a Gregorio ita aliena est, ut Longnon p. 3 7 . hoc
40 tantum exemplum proferre potuerit. Etiam Tomoderensem 'pagum' Gregorius potius terminum
appellasset; cf. Longnon p. 2 7 . 4) S. Ioannis Vitam a scriptore coaevo compositum Mabillon,
AA. SS. ord. Bened. saec. I, p. 6 3 3 , edidit. 5) Cf. Vit. c. 2: p r a e v e n t u s gratia et miseri-
cordia D e i divinis sublimatus virtutibus. 6) Moutiers-Saint-Jean (Cöte-d'Or, arr. Semur,
cant. Montbard); cf. Longnon p. 214. 7) Qui haec scriprit, si Lugdunum profedurus ad
45 monasterium Reomaense venerit, ipsum in aquilonia huius loci regione degisse necesse est. Sed forte
Lugdunum Clavatum (Laon) hic intellegitur. 8) Hoc miraculum in Translatione S. Ioannis
c. 1, in qua iam Betto Karolo M. imperante Lingonensis episc. commemoralus est, narratur. Sed
de itinere Romano hominis scelesti ibi nihil habetur. 9) Est vicus Corporis - sancti, Corsaint;
cf. Longnon p. 214.
86. Magnae enim virtutis" fuit et ille Sequanus" Lingonici abba territurio", qui
vivens saepe homines a vinculo diabolici nexus absolvit* et post obitum ad sepulchrum
suum ergastulari catena revinctos liberos meritis suis abire permisit. Denique Gunt-
hramnus 0 rex cornu*, cuius voce vel Molosos d - 4 coUegere vel illa corneorum arboreo-
rum* armenta effugare consueverat, furto ablatum perdidit. Quae res multos in vinculis 5
coniecit, nonnullos facultate privavit. E x quibus tres viri memorati confessoris monu-
mento* petierunt; quod' rex conpertum, iussit eos catenis atque conpedibus necti. Factum-
que* est ita. Media vero nocte lux in basilica humanae" luci clarior oritur; dissiÜunt
ferrearum pedestrium repagula, catenarumque 1 disruptis bacis», vincti laxantur. Quo
audito k rex exterritus, velociter 1 eos liberi arbitrii potestete donavit. 10
87. Marcellus vero Parisiacae urbis episcopus, qui quondam, ut in» eius v i t a " '
legitur, Berpentem inmensum hoc depelüt ab oppido, et nunc in ipsius civitatis vico
quiescit. Ad cuius tumulum cum Ragnimodus presbiter, qui nunc eius municipü habetur
sacerdos», quartono tipo veniens decubasset toteque die ieiunio et oratione 0 vacasset*1,
facto iam vespere obdormivit. Expergefactus vero post paululum a somno, incolomis 15
surrexit a tumulo*.
88. Ingrediente autem Chilperico* rege in" urbem Parisiacam, sequenti die, post-
quam rex ingressus est civitatem, paralyticus, qui in portico c basilicae sancti Vincenti °,
Tr»nal. 1.1. est. Ibique orationibus ac v i g i l i i s incnbans, vinculis omnibus absolutus

V. S.loan. est. V i x i t autem hic iustus et vir leligiosus(!), sicut legislator Moyses, centum viginti 20
LL
annorum, cuius nec oculus caligavit, nec dens motus est. Fuit autem institutor viri
memorabilis', de quo infra narrabimus 1 0 .
Capp. 86—88. l a . 16. 2. 4.

Cap. 86. a) virtus l o , corr. JB. al. b) territurii 2 ; territorii (4). c) Gundramnus 16.
d) Molosus corr. Molosos 16. e) monumentum ( 2 ) ; monumenta 4. f) Quo — comperto 4. g) que 25
superscr. la. h) humana 4 ; luce 16. 4 . . i) catenarum disruptisque bogis v. 4. k) auditu lo.
1) velociores l o .
Cap. 87. a) JB. al. superscr. lb. b) vi:ta, rat. n 16. c) orationi 4. d) vacaret la,
corr. m. al. e) tumulum la.
Cap. 88. a) Chilpirico l o . b) om. 4. c) sie la. b. so
1) S. Sequani Vitam ab auetore vetusto, qui hoc Gregorii caput ignoravit, conscriptam
Mabillon, AA. SS. I, p. 2 6 3 sqq., edidit. Monasterium quod condidit Segestrum (de Ado in
Martyr.) vel Sicaster (sie Karolus Crassus in diplomate a. 881) iam S. Sequani (S. Seine)
vocatur; cf, Longnon p, 215. Obiit, antequam hic liber a Gregorio conditus sit; colitur
die 1 3 . Kai. Od. 2) Cf. V. S. Sequani l. I.: Si quando ad eum spiritibus vexati immundis 35
veniebant, usque adeo se cum eis saluberrimis ieiuniis et orationibus affligebat, quousque
inventorem malorum exeluderet. 3) Varro, De L. L. IV, 24: Cornua dicebantur, quae
nunc tubae vocantur, eo quod ea quae iam sunt ex aere tunc fiebant ex bubulo cornu. Cf.
Verg. Aen. VIII, 2. 4) Cf. V. Patr. XII, 2. 5) Cf. Verg. Aen. I, 1 9 0 : hos tota armenta
seeuntur — — capita alta ferentis cornibus arboreis. Sunt cervi. 6) Cf. Mir. S. Mart. I, 40
c. 2 3 . 7) S. Marcelli Vita, quam S. Germano Fortunatus dicadt, edidi, Opp. Pars II, p. 4 9 .
Miraculum, quod Gregorius laudavit, c. 10. relalum est: Tunc beatus Marcellus caput eius baculo
ter percutiens, misso in cervice serpentis orario, triumphum suum ante civium oculos ex-
trahebat. S. Marcellus, de cuius tempore nihil constat, S. Prudentio successit. Colitur die Kai.
Nov. Cf. Laporte, 'Vie de s. Marcel'. Paris. 1863. 8) Cf. Mir. S. Mart. II, 1 2 : Ragni- 46
modus tunc diaconus, nunc episcopus, in servitium eius accessit. Succearit S. Germano a. 5 7 6 .
9) S. Sequani Lingonid abbatis, de quo in capite 86. agitur; cf. V. S. Sequani, Mabillon,
AA, SS. I, p. 2 6 4 . 10) Verba: de quo infra narrabimus Gregoriana minime sunt.
in qua beatus Germanus 1 requiescit in corpore, resedebat", diregitur. Mane autem

facto", expectante populo, gratias 0 beato antistiti referebat. Nam saepe ibi et^ressus
paralyticorum et caecorum visus virtute sancti restituuntur 1 ; et raro advenit eius solem-
nitos, quod ibi eius virtus non ostendatur.
5 89. Est ibi et sancta Genovefa 8 8 in basilica sanctorum sepulta apostolorum, qui"
in corpore posita tantum in virtute praevaluit, ut mortuum * susciteret. Ad cuius tumu-
lum saepius petitiones datae suffragium obtenent 0 ; sed et frigoriticorum febres eius
virtute saepissime restinguntur*1.
90. In Dolense 8 autem Biturigi" terminum 0 vico beatus Lusor, L e u c a d i d s quon-
10 dam senatoris filius, requiescit*, qui fertur in albis migrasse f a saeculo. In eripta vero
positus super pavimentum, sepulchrum' habens ex marmore Phario« mirabiliter ex-
culptum". Factum est autem, ut quadam vice sanctus Germanus Parisiacae urbis epi-
Capp. 88. 89. l o . 16. 2. 4. Cap. 90. l a . 15. 2. 3. 4.

Cap. 88. a) sedebat 4. b) OJB. 16. c) gratia 4, COJT.
15 Cap. 89. a) Geno::ve.fa, ras. fe 16; Genofeva 4. b) quae (2. 4). c) obtinetur 4. d) re-
stinguitur 4.
Cap. 90. a) Dolemse, ras. s l a ; Indolens 16; Dolensi 4. b) Biturici 2. c) territorio 3 ;
territorii 4. d) Leucadii 4. e) requiescet l a . f) migrasset 3. g) Pario 4. h) excuptum 16.
1) S. Germani Vitam Fortunatus conscripsit, quae Gregorio iam nola erat; cf. H. Fr. V, 8 :
20 Quis tamen s t r e n u u s virtutes illius, q u a s in c o r p o r e fecit, sollicite vult inquirere, librum vitae
illius, qui a Fortunato presbitero conpositus est, l e g e n s , e u n e t a repperiet. S. Germanus a
Nedario Augustodunensi episcopo abbas ad S. Symphorianum adscitus, postea Childeberti suffragiis
Parisiensis episcopus electus est (cf. Vit. c. 3 . et 12^). Interfuit conciliis Paririensibus III. et IV.
a. 5 5 7 . et 5 7 3 . atque Turonensi II. a. 5 6 7 . Ad Brunichildem a. 5 7 3 . litteraa dedit, ne Sigi-
!5 bertus fratri bellum inferrd. Obiit die V. Kai. Iun. (cf. Vit. c. 16) a. biß, ut ex H. Fr. V, 8.
intellegitur. Cuius epitaphium ex Aimoino ed. Le Blant nr. 2 0 5 . Basilica S. Vincentii, 'in
qua sepulchrum habetur beati atUislitis' (cf. H. Fr. VIII, 33^), o. 5 5 8 . a Childeberto construda,
postea S. Germani nomen accepit. 2) Cf. Epitaphium (Le Blant l. I.):
H u i u s opem ac m e r i t u m mutis d a t a v e r b a loquuntur,
so R e d d i t u s et caecis p r a e d i c a t ore dies.
3) S. Genovefae Vitam nuper edidit Kohler, 'Etüde critique sur le texte de la vie latine de Sainte-
Genevieve'. Paris. 1881. Quam etsi 18 tantum annis post mortem S. Genovefae se scripsisse auctor
profitetur, tamen praeter alia eaque gravia momenta et elocutio obstat, quae vix saeculo VII. vetustior
mihi videtur esse. Notum est, S. Genovefam a S. Germano Autisriodorenri in Britanniam pro-
35 ficiscente consecratam esse, id quod V. Genovefae auctor iisdem verbis ac Pseudo - Constantius in
V. S. Germani narravit. Sed de ratione, quae inter utrumque intercedat, vix quidquam affir-
marem; certe constat, in V. S. Genovefae Sulpirium Severum fere ad verbum exscriptum esse.
Sepulta est in badlica SS. Apostolorum vel S. Petri Paririensi, quam Chlodovechus cum- Chro-
dechilde construxerat; cf, H. Fr. II, 43. Haec enim Gregorius, postquam Chrodechildem in
40 eadem basilica conditam esse scripsit, adiecit: Nam basilicam illam ipsa construxerat, in qua e t
Genuveifa b e a t i s s i m a est sepulta. Colitur die 3. Ianuarü. 4) Cellomerem; cf. V. S. Geno-
fevae c. 1, Kohler l. I. p. 3 1 . 5) Leocadius Bituricensis Senator christianis, qui a disdpulo
quodam septem episcoporum conversi erant, domum suam praebuit, in qua Deo servirent; ef.
H. Fr. I, 3 1 : L e o c a d i u m q u e n d a m e t primum Galliarum senatorem, qui de stirpe Vecti Epa-
45 g a t i fuit, q u e m L u g d u n o p a s s u m p r o Christi nomine memoravimus, r e p e r c r u n t . Unde coniieere
licet, Lusorem, filium eiusdem, qui die 1. vel 4. Nov. colitur, aaec. III. ex. vel IV. in. vixisse.
6) In eccleda parvula vici Dolends (Diols, arr. Chdteauroux) sepulchrum S. Lusoris ('saint Ludre')
etiamnunc exstat, quod in 'Esquisses du dep. de l'Indre' aud. Tremblais et de la Villegile (Cha-
teauroux 18b4) ab Isidoro Meyer depictum est; cf. Longnon p. 466.
102*
scopus ad hoc tumulum vigilias celebraret, haud procul formulam 1 habens, in qua
genua, cum necessitas cogeret, deflectebat. Factum est autem in una vigiliarum nocte,
dum psalmos lectiones 8 Daviticae decantarent, stotionis labore" lassi clerici quasi pro
aliquo relevamine ° se super sepulchrum sancti, defixis ulnarum conpagibus, sustentarent.
Contremuit ilico d beati tumulum* confessoris, et sibi iniuriam inrogari, praesenti vibra- 5
tione f fatetur. At? Germanus pontifex pavore" perterritus, amoveri desuper praecepit 1
somnolentos, dicens: 'Absistite, o signes, procul k a tumulo, ne sancto Dei molestia in-
feratur 1 '. Quibus amotis, tremorem ülum deinceps non senserunt. Sed nec illud
placuit praeteriri m , quod cuidam pauperi idem Lusor beatus per visum apparuit prae-
cepitque, cellulam emundari", in qua, ut ferunt, infantiae vagitus exegerat. Sed cum to
pauper ille bis commonitus ° agere iussa • differret, apparuit ei tertio, dicens: 'Si feceris
quae praecipio, unum triantem pro oboedientiae famulatu recipies'. Ille vero consur-
gens, cellulam i scopis mundatem, ablutam aqua1" herbisque" respersam, stebat attoni-
tus, pollicitam promissionem operiens, donec nutu Dei advertit triantem in pavimento
lucere, quem collegens laetes abscessit. 15
91. Est et" apud" urbem Trevericae suburbano 0 sanctus Maximinus 2 magnus cum
Domino populi illius advocatus, ad cuius tumulum saepe cernuntur miracula gloriosa.
Tempore enim Theodoberthi d regis 3 Arboastis* quidam presbiter cum Franco quo-
dam 1 intendebats, rege praesente. Ac dum haec agerentur, rex loca urbis sancta, quae
sub urbis illius vicis habentur, causa visitabat orationis. Cum autem videret rex pro- so
8ecutionem h presbiteri esse callidam, conversus ad eum 1 : 'Si vera sunt', inquid, 'quae
prosequeris, hoc super tumulum Maximini k antistitis sacramento confirma!' 'Audeo',
ait, 'haec', presbiter, 'quae praecipis adimplere'. Et 1 statim ponens manus super sanctum
sepulchrum"1, dixit: 'Huius sancti virtute oppraemar, si aüquid falsi loquor de his quae
prosecutio" mea contra hunc Francum insistit'. Fremente autem barbaro et quasi 25
contra sanctum Dei 0 furibundo, egressi sunt de basilica. Cumque per viam pariter
pergerent, subito dilapsus presbiter solo pessumdcdit et mortuus est. Laudavitque
deinceps barbarus" virtutem sancti, cui prius detraxerat. Sicque archidiaconus 0 - urbis
ipsius, cum a Nicetio episcopo pro adulterü r crimine pulsaretur, sacramento se ad
huius sancti sepulchrum purificari expetüt. Ingressusque primum eriptae' limen, restetit 30
quasi stupens; dehinc descendens per gradus, ad alium 1 ostium venit". Cumque ad
Capp. 90. 9 1 . l a . 15. 2. 3. 4.

Cap. 90. a) sie la. 6. 2. b) laborem 3. c) rebebamine, ras. i 2, corr. JB. S. XII. d) ibi
quo beatum 3. e) tumulus 4, f) ibi ratione 4. g) Et 4. h) terrore l a . i) preeipit 4.
k) OJB. 2. 1) inferatis 2, COJT. m) pterire 4. n) emudari 4. o) commotus 2. p) defferret i. 3 ; 85
deferret l a . q) cellula sc. mundata, abluta — respersa 4 ; a. OJB. 2. r) aqua 2. s) herbulisque 4.
Cap. 91. a) OJB. 3. b) aliud 16; T. u. 4 ; Trevericam e corr. JB. S. XII. 2. c) suburba-
num 4. d) Theodoberti (16. 2. 4 ) ; Theodeberti 3. e) Arboastes 4. f) quidem 3 . g) con-
tendebat 4. h) sie 4 et m. s. XII. 2; pers. l o . 6. 2. 3. i) ait add. 2. k) Maximiani 16, COJT.
1) Estantim 3, corr. m) sepulchri 3. n) prosecutione l a . o) postea add. Ib. p) v. s. b. 3. 40
q) archidiaconum 16. r) adulteri 2 , corr.; adulterio 3, corr. s) criptam (in limine e corr.) 3.
t) aliud 2. 4. u) pervenit 3.
1) De formula v. V. Patr. XIX, 2. 2) S. Maximinus, quem Gregorius H. Fr. I, 3 7 . ex

Hier, chron. laudavit, Agroetio successisse videtur. Cuius tempore Athanasius ad Treveros in exilium
missus est. Concilio Sardicend a. 3 4 4 . cum interfuerit, in synodo Arianorum Philippopolitana 45
anathematizatus est. S. Maximini Vitae, quae exstant, nihil valent; cf. Rettberg, 'Kirchengesch.' I,
p. 186. Colitur die 2 9 . Mali. Huic Paulinus successit; cf. Diel, 'Der h. Maximinus und der
h. Paulinus, Bischöfe in Trier, oder Geschichte Triers im 4. Jahrh., mit besond. Rücksicht auf
den Kampf der Kirche mit dem Arianismus'. Trev. 1875. 3) Quo tempore Aridius Treveris
erat (cf. H. Fr. X, 29^, qui Gregorio de Vita S. Nicetii retulit. 50
tertium accedere velit 8 , protinus febre correptus, gressum amptius figere non audenB",
crimen quo 0 inputabatur, in discrimine mortis positus d , est confessus, deprecans populum,
ut pro se vel sancti antistitis vel episcopi sui suffragia* flagitoret. Sed statim ut con-
fessus fuit ab inpulsu febris erutus, sui antistitis est in caritete receptus.
6 92." Nicetius autem, ut supra diximus', ipsius urbis episcopus, elymosinae, cari-
tatis" sanctitatisque totius refulsit merito, dum in corpore commoratus est. Hic a sae-
culo migrans, ad basilicam sancti Maximini praecessoris sui sepultus est. Ad cuius
nunc 0 tumulum vinctorum catenae franguntur, inergiam incursionis diabolicae patientes,
extrusisque d daemonibus, liberantur, caecorum e oculi plerumque, remotis tenebris, lumine
10 infunduntur. Iam f de periurüs« quid dicam? Si quis enim ibi falsum iuramentum
proferre ausus fuerit, ilico divina ultione" corregitur; nec quisquam haec vel loqui
audet 1 , si, conscientia torquente, reum se esse cognoverit, quod ibi sacramentum prae-
sumat exsolvere.
93. Medardus 1 vero gloriosus confessor iuxta urbem Sessionas* quiescit". Ad
15 cuius sepulchrum saepe conpedes miserorum confractos 0 aspeximus. Post scriptum de
mirabilibus eius librum 3 mulier* manu debilis devote expetüt beati praesidia sacerdotis.
Denique cum reliquis d vigilias fide integra caelebrat 0 , confisa, ab eius virtute manus
humore ligatos posse dissolvi, qui infelicium catenas potentia virtutis exemeret f - s .
Factum est autem, dum missae caelebrarentur, resolutis« nervorum arentibus" ligaturis,
20 gratias confessori" referens, ad sanctum altere accedens, gratiam benedictionis accepit
incolomis. Et quia, priusquam templum aedificaretur, erat super sepulchrum 1 sancti
Cap. 91. l o . 16. 2. 3. 4. Cap. 92. l a . 15. 2. 4. Cap. 93. l a . 16. 2. 3. 4.
Cap. 9 1 . a) vellet (16. 2. 4). b) audiens 16, corr.; valens 3. c) quod 3. 4 ; impetebatur 4.
d) positum l a , corr. m. al. e) suffragias 2, corr.
26 Cap. 92. a) c. 92. OJB. 3. b) sanctitatis caritatisque 16. c) OJB. 15. d) que ras. la;
om, (4). e) caecolum l a , corr. f| Hic 4. g) periuris 4. h) iustitia 4. i) audiet 16, corr.
Cap. 93. a) Sessionis (15. 2 ) ; Suessionis 4. b) requiescit 4. c) confractas 3. 4. d) reli-
quiis 3. e) ras. brat 16. f) exemerat 16. 2. g) esolutis 3. h) confessoris 8. i) suum add.,
sed eras. lb.
30 1) V. Patr. XVII, ubi plura de S. Nicetio scripd. 2) S. Medardus natus erat patre Franco,
quem Ratbodus Nedardum appellavit, matre Romana (Vit. c. 2), a Ratbodo Protagia vocata. Viro-
mandendum urbis pontifex creatus (ib. c. 10), sedem Noviomagum transtulisse didtur, unde arcesdtus
Radegundem reginam consecravit; cf. Fortun. V. S. Radeg., c. 12. Episeopatu quindeeim annos
fundua est; cf. V. S. Med. c. 1 0 : Ubi conversatione caelesti ter quinus a n n o r u m curriculis
35 sanctimunia ipsius officii s a c e r d u s extetit p r a e c i o s u s . Obiit tempore Chlotharii regis, qui ipsum
'cum aummo honore apud Sessionas civitatem sepelivit'. Quare in indice huius libri 'Sessionum
episcopus' perperam appellatur. Quo anno mortuus sit, non conveniunt, cum alii ut Cointius a. 5 4 5 ,
alii ut Ruinart a. 5 6 0 . statuerint. Sed cum Gregorius, H. Fr. IV, 19, S. Medardi rrtortem
rebus inter a. 5 5 6 . et 5 5 8 . gestis inseruerit, mihi quidem a. 5 5 7 . vero calculo magis respondere
40 videtur. Ultimis Chlotharii annis (— a. bül) sanctum decessisse, inde coniieere licet, quod rex
basilicam, quam 'super eum fabricare coepit', non complevit, sed Sigiberto filio perficiendam reli-
quit. Colitur die 8. Iunü. De cuius reliquiis in schedula Vergiacensi agitur; cf. 'Bulletin d'histoire —
de Dijon.' 1884. 3) Vita quae exstat S. Medardi Theodoberti demum tempore (post a. 5 9 6 )
a scriptore confeeta est, qui iam e carmine Fortunati profecit. Is Sigiberto dvo S. Medardum
45 eiusque miracula cecinit; cf. Carm. II, 16. Quod apud Gregorium sequitur miraculum, Fortunatus
quoque l. I. v. 1 0 5 — 1 2 2 . narravit. 4) Cf. Fortunati Carm. II, 16, 1 0 5 — 1 2 2 :
Inclusos digitos morbo n u m e r a n t e tenebat
Nec p o t e r a t ducto pollice fila d a r e .
5) De homine per S. Medardum a ferreis vinculis soluto Fort. I. I. 7 7 — 9 2 . et Vitae auctor c. 1 4 .
50 egerunt. 6) Cf. Fort. II, 16, 1 1 7 : A r i d a nervorum sese i u n e t u r a t e t e n d i t .
cellula" minutis contexta virgultis et, dedicato templo, haec fuit amoto, dignum" est,
ut° de ipsius ligni tenuetate magnum aliquid d proferamus. Nam saepius de eo hastu-
lae i factae parumper acutae dolori dentium remedia contulerunt. Haec audiens Chari-
m e r i s 0 1 , qui nunc f referendarius Childeberthig regis habetur", dum de hoc dolore 1 labo-
raret k , basilicam sancti expetüt, ut sumpturus ex ligno a virtute sancti medicinam 1 5
mereretur accipere. Sed veniens, ostium repperit obseratum. Confisus"1 ergo, quia
virtus beati ubique sit praesens, extracto" eultro, hastulam excutit ab ostio. Statimque
ut dentes attigit, noxius dolor abscessit. Habetur ° apud nos et baculus eius, de quo
plerumque infirmi medicamina sunt experti".
94. Albinus 8 - 3 autem confessor, cuius nuper vitae" über 4 a Fortunato est con- 10
scriptus presbitero, obtenet et ipse, inpertiente merito 0 , suum ostendi miracula*1 ad
Man. i. sepulchrum. Aderat igitur dies 0 solemnitatis, in quo paralyticus 1 membris & omnibus
debilis, evectus plaustro, ante vitriam absidae, qua" sancta concluduntur membra, sede-
bat. Datusque sopori, vidit virum ad se venientem et dicentem sibi: 'Quc-usque dor-
mitas et sanus fieri non desideras?' Qui' ait: 'Utinam merear sanus fieri!' Dixitque is
ei vir: 'Cum signum ad cursum horae tertiae audieris insonare, surge continuo et in-
gredere basilicam ad quam venisti. Futurum est enim, ut ipsa hora beatus Martinus
cum Albino contribule k - 5 ingrediatur basilicam 1 , ut, oratione facta, ad eius solemni-
tatem Turonus" 1 accedere debeat. Si enim eo momento adpraesens" fueris, sanus effi-
Capp. 93. 94. l a . 16. 2. 8. 4. 20
Cap. 93. a) cellula 16, COJT. b) que add. 3. c) om. 3. d) aliqtind 4. e) Cari-
meris 16; Charimems 3 ; Cbarimerius 4. 0 tnnc 16. g) Childeberti (16. 3. 4). h) erat 16.
i) lo snppl. 3. k) labora::rct 2. 1) medicamina 4. m) Confusus l a , corr. vi) et tracto 3.
o) h. et baculum e. a. n. 16; baculum l a . p) expecti 2, corr. m. al.
Cap. 94. a) A. a. c. litteris maioribus exarata sunt 4. b) 1. v. 4. <•) m. ut s ostendat 4 25
d) miraculum 3. c) in die 3. f) paraliticls 2. g) o. m. 2. h) qua l a , corr. i) Qui —
sanus fieri JB. al. in marg. suppl. la. k) contribuli 4. 1) basilica 3. m) Turonis (3); Turonos 4.
n) praesens affueris 4.
1) Cf. infra c. 1 0 3 . 2) Charimcris referendarius a. 5 8 8 . Agerico Viridunensi episcopo

'cum consensu civium rrgali aurtori/atc' successor datus est (cf. II. Fr. IX, 23J, unde palet, hunc 30
librum ante a. 5 8 8 . compositum esse; cf. sujira p. 4 5 7 . 3) S. Albinus Vencticac regionis in-
digena (Vit. c. b) annorum circiter 3 5 Tincillacensi monasterio abbas datus est, quod per 2 5 annos
gubernavit; cf. Vit. c. 8. Episcopus electus 2 0 annos et 6 menses ecclesiae praefuit. Concilio
interfuit Aurelianensi III. a. 5 3 8 ; quarto a. 5 4 9 , die 2 8 . Od. Sapaudus abbas pro ipso sub-
scripsit. Obiit Kalendis Martii anno odogesimo (cf. Vit. c. 20^, a Chr. 11. a. 5 5 0 . et in basilica 35
S. Petri Andegavcnsis sepultus est; cf. Breviarium monasticum S. Albini, Mabillon, AA. SS.
saec. I, p. 12. Eutropius eiusdem successor, qui a. 5 5 0 . Glannafoliense monasterium dedieavit
(cf. V. S. Mauri c. 4 8 , Mabillon l. I. p. 292J, una CUJB Germano Parisiensium episcopo et
comprovincialibus S. Albini membra in basilicam S. Germani Autissiodorensis, quae postea S. Albini
vocata est, transtulit; cf. V. S. Albini c. 1 9 ; Breviarium l. I. Quod inter a. 5 5 5 — 5 5 7 . factum 40
esse, inde intellegitur, quod S. Germanus a. 5 5 5 . episcopus factus est et Eutropius drea a. 5 5 7 .
obiit ante concilium Parisiense III, cui iam Domitianus interfuit. Iste Fortunatum, qui in Tin-
cillacensem locum profectus erat, 'ad sancti Albini gaudia festa' traxit; cf. Carm. XI, 25; Vit.
c. 1. Vitam S. Albini, quam idem Fortunatus conscripsit, edidi, Opp. Pars II, p. 2 7 . Cf. Mazelin,
'S. Aubin, e'v. d'Angers, sa vie, son pelerinage ä Moeslains'. Bar-le-Duc 1871. 4) Vitam 45
S. Albini Domitiano dicatam esse, postquam iam Luchi coniecit, ex Escorialcnsi codice probavi.
Is ante a. 5 7 2 . obiit, quo Audoveus Andegavorum episcopus charlae Domnoli Ccnomannensis episcopi
subscripsit; cf. Pardessus nr. 1 7 8 . Itaque, postquam Vita 'nuper' composita est, plus quam 16 anni
praeterierant. 5) Cf. Sidon. ep. VIII, 4 (ed. Baret): Promotum — — nostrum nuper
effectum vestris orationibus contribulem. 50
ceris 8 '. Nec moratus ille, commote signo, accedit ad" tumulum sancti. Cumque Davi-
tici carminis laudationem clerici canere coepissent, odor suavitatis in basilicam 0 sancti
advenit; et hic, directis pedibus, incolomis est erectus. Quod non a paucis, sed a d
plerisque visum regio testotur alumna. Sic et apud Croviensim e i vicum mulier a nati-
5 vitote caeca, invocans nomen sancti, ipsa die inluminata est.
95. Fuit in regione Nicensi Hospitius 8 - 2 magnus Dei famulus, qui multis virtuti-
bus praeditus, ab hoc mundo migravit. Cumque sepeliretur, quidam iuxta ipsum sepul- ssi.
chrum manum ponens parumper pulveris elevavit, quod in lenteo involvebs rudi secum
sustulit. Progressusque b postridie 0 navem, quae Massiliad ire parabat 0 , offendit in
10 litore; sed hic1" Lirinensim8- $ monasterium expetere cupiebat. Viri igitur quorum erat
navis Iudaica erant ab stirpe progeniti. Qua exsistente causa, noluit vir indicare nau-
cleriis" quae ferebat. Denique postquam progressi contra Lirinensim 1 monasterium
devenerunt, navis in medio pelagi restetit, flantibusquek ventis, nulla 1 movetur in parte.
Stupentibus vero Iudaeis, quid hoc esset, homo ille veritatem aperuit, dicens: 'Reliquias
15 beati Hospitii mecum habeo et nunc Lirinum" 1 adire desidero", quod vobis indicare
metui 0 . Nunc autem scio, quia eius virtute retenetur navis vestra; nec hinc movere"
prorsus poterit *>, nisi consensum illuc praebeatis, quo ego ire disposui'. Quod audientes
viri, stupore permoti, mutatis veüs, flante vento secundo, virum1" in insula Lirinense 3
depositum, quo 1 voluerunt libere" abierunt.
20 96. Ecce quales quantasque suis a congregat divitias mundi paupertas, ut eis non
solum quae voluerint" Redemptor, qui cuncto ex nihilo condidit, tribuat, verum 0 etiam
ipsa eis elemento iubeat famulari. Nam recolo, me audisse ante hos annos, extetisse
quendam in heremo regionis cuiusdam, ad quem requerendum cum frater e proximo
prumpta devotione venisset, exccptus est ab eo plena animi d caritete. Tunc ingressi
25 parvulum 0 quodadmodo 1 tugurium, oratione facta, resederunt. Conferentesque plurima
de verbo Dei, surgit senex a scllula*, ingreditur hortulum, holera decerpit ad cibum.
Accensoque" foco, ponit lebetem 1 - 4 ligneam super ignem, impletomque k aquam cum
Capp. 94—96. l o . 16. 2. 3. 4.

Cap. 94. a) efficieris 2. b) OJB. 4. c) basilica (3). d) superscr. la. e) Crovien-
30 tium 15; Creviensim 3.
Cap. 95. a) Hospicius (16). 3 ; Ospitius 2 : item infra. b) pgr. 16, corr. c) post triduo 16;
post tridie? corr. JB. al. post triduum 4. d) Massiliam (4). e) parabat 16, corr. f) hec 2, corr.;
om. 4. g) Linirensc 2 ; Lirinense (3); Lyrinense 4 ; item infra. h) nauclcrius 3 ; naucleris (4).
i) Lirinensi 16. k) flatibusque 3. 1) nulla m. in partem 4. m) Liniro 3. n) desiderio 16,
35 COJT. o) merui 2, con: p) moveri ( 3 . 4). q) poturit 3, con: r) viro — disposito 4.
s) sie h. I. etiam 2; Linense l o , corr.; Lerinense (3). t) quod 16. 3. u) liberi 3.
Cap. 96. a) quantasque virtutes c. m. 4. b) voluerit 2, corr. c) verum — famulari OJB. 3.
d) anima oastitate 3. e) parvulus l a , corr. JB. al. ; parvum 3. f) *• *!• !"• S) sellula 2, con:
b) Accenso quoque 4. i) COJT. JB. al. in marg. caldariam l a . k) que OJB. (3); impletaque aqua 4 ; aqua l o .
40 1) V. Mir. S. Mart. IV, 1 7 . 2) De S. Hospitio Gregorius H. Fr. VI, 6. complura scripsit:

F u i t , inquit, apud u r b e m Nicensim eo t e m p o r e Hospicius reclausus m a g n a c abstinentiae, qui
constrictus catenis ad p u r u m corpus ferreis, induto d e s u p e r cilicio, nihil aliud quam p u r u m
panem cum paucis dactalis comedebat. Haec ex homine quodam Andegavensi comperit, qui
surdus ac mutus a S. Hospitio sanatus est, Obiit a. 5 8 1 , colitur die 2 1 . Maii in tabulis eccle-
45 siastiiis. Baronio teste (Martyr. 2 1 . Maii, not.) in ecclesia cathedrali Niciensi corpus S. Hospitii
asservatur coliturque die lb. Odobris. Cf. Ravesc, 'Cenni storici sulla penisola e santuario di s.
Ospizio, con aleuni tratti di sua vita'. Nizza 1 8 4 8 . Locus, ubi reclausus degebat, est Saint-Sospir
prope Villefranche (Alpes - Maritimes, arr. Nice), ubi etiam saec. XVII. in. rudera monasterii
S. Hospitio dicati exstabant; cf: Longnon p. 4 6 1 . 3) Monasterium celeberrimum in insula
50 Saint - Honorat situm. 4) Cf, I. Reg. 2, 1 4 : Et mittebat eam in lebetem vel in caldariam.
holeribus", urguensque" ignem, ite vehementer fervere 0 coegit d , ut putaretur aenea esse.
Haec quoque* videns vir qui advenerat, stupore commotus, interrogat, quid hoc esset.
Respondit senex: 'Multis iam in hoc heremo annis 1 inhabito, sed semper in hac calda-
ria' cibos, Domino iubente, ad reficiendum fragilem I corpusculum praeparavi. Coctis-
que h cibis, redditis Deo debitis hymnis, uterque ex huius vasculi ministerio sunt refecti. 5
Haec olim audivi. Nam nuper vidi abbatem, qui eum Ingenuum' nominabat, adserens,
eum infrak Agustidunensim 1 terminum commoratum fuisse et saepius in hoc vasculo
vel holus m vel crumelum "•a coctum cum illo sumpsisse. Confirmabat autem cum iura-
mento, vidisse se caldariam flammis superpositam validissime ° fervere, et ita semper
fundum eius humidum extetisse, ut putaretur iugiter ab aliquo humectariP. 10
97. Avitus 3 abba Carnoteni pagi, quem Pertensim 8 - 4 vocant", saepius inminere 0
dissolutionem sui corporis, Spiritu sancto revelante, praedixit. Qui recedens a corpore,
honorifice apud Aurilianensim d urbem humatus est; super quem fideles christiani ecle-
siam 5 construxerunt. Post cuius obitum 0 anniversarius adsumptionis f eius dies cum
summo coleretur honore e, unus e civibus, aliis ad missarum spectanda solemnia eunti- 15
bus, accepto rastro vineam pastinare 6 direxit, increpitusque a multis, cur huic festivi-
tati deesset, redire noluit, dicens: 'Et hic quem Colitis operarius fuit'. Verum, ubi in-
gressus vineam primo ictu terram aperuit, protinus, retorta h cervice, facies eius ad tergum
Capp. 96. 97. l a . 15. 2. 3. 4.

Cap. 96. a) ole 3. b) que OJB. 4. c) re postea add. la. d) cepit 2. e) autem (3). 20
f) annos 2, corr.; habito 3. g) fragile (4). h) Cunctisque 3. i) Ingenium 2 ; Ing::um 3, corr.
k) intra (16. 2. 3). 1) Augustidunensim la, corr.; Agustinensem 2 ; Augustudunensim 3 ; Augustidu-
nensem 4. m) osos 4. n) cromerum 4. o) vadidissime 3. p) humectare 3.
Cap. 97. a) SJ'C l a . 6. 3. b) vocat 2, corr. c) inmineret 3. d) Aurel. 2. 3 . 4. e) cum
add. (Ib. 3). f) d. ass. e. 4. g) honore l a , corr. h) retorto 3. 25
1) Cf. p. 8 0 9 , n. 4 . 2) Herbae genus hactenus ignotum, cuius mentio est in Not. Tir. p. 1 1 2 .
Fore. 3) Duos Avilos fuisse abbates et Miciacensem et Perticensem, Mabillon, AA. SS. saec. I,
p. 6 1 3 , vult, qui e Gregorio et Adone opinionem suam probabat. Quod ad Adonem spectat,
15. Kai. Iul. Avitum 'presbyterum et confessorem', 14. Kai. lan. Avitum 'abbatem' celebravit, quos
diversos fuisse, necesse minime est, cum altero die mors, altera translatio iudicata esse possit. Ado 30
quidem presbyterum et abbatem distinxit, sed illi vitam eremiticam tribuit, quam abbatem degisse
certum est. Quae res utut se habet, Gregorius unum tantum eumque abbatem Avitum H. Fr. III, 6
(ubi edd. Miciacense add., sed in codd. deest) et V, 1 9 . laudavit, qui h. I. Pertensis pagi abbas
dicitur. Is primum monasterio quod Menate dicitur in territorio Arvernensi adscriptus, cum Carilefo
Miciacense monasterium in territorio Aurelianensi, cui tunc S. Maximinus abbas praefuit, petiit, sed 35
vitam eremiticam praeferentes, 'monasterii Segoloniae abditissimis sese contulerunt locis'. Maximino
defundo, Avitus Miciacensis monasterii abbas electus est, quod Herum cum Carilefo reliquit, ut 'vastas
loci Perthici solitudines' expeterent, ubi in loco Piciaco (postea Cella S. Aviti, iam Saint - Avit,
Loir- et-Cher, arr. Vendome, cant. Mondoubleau; cf. Longnon p. 3 3 1 ) consederunt; cf. Vitam
S. Aviti in AA. SS. 17. Iun. tom. III, p. 3 5 5 . A. 5 2 4 . Chlodomeri consilium dedit, ne Sigi- 40
mundum 'infra terminum Aurilianensem in custodia positum' oeeideret; cf. H. Fr. III, 6; V, 19,
ubi 'sacerdus' vocatur. In indice huic libro praefixo 'confessor Aurelianensis' dicitur, quia ibi
sepulto eccleda dicata erat; cf. H. Fr. VIII, 2: E r a t enim ibi (seil. Aurelianis) basilica sancti
Aviti a b b a t i s , cui in libro Miraculorum meminimus. Cf. Torquat, 'Histoire de s. Avit, de l'eglise
et du chapitre de Saint-Avit' ('Mem. de la soc. archeol. Orleanais' 1 8 5 3 , II, p.323). 4) Le Perche 45
Latine Perticus vocatur, unde Longnon p. 155, Perticensem h. I. seribendum esse, coniecit.
5) Eccledam S. Aviti a. 1 6 7 0 . publicatam iam seminarium magnum Aurelianense oecupat; cf. Longnon
p. 344. 6) Unus civium vineam p e r g e b a t excolere, V. S. Aviti (AA. SS. 1 7 . Iun. tom. III,
p. 3b9J, quae post Gregorium scripta est, etsi, scriptorem coaevum fuisse, Bollandiani censuerunt.
conversa 8 est. Tunc tremens, spectantibus" populis, cum fletu magno basilicam 0 sancti d
ingreditur. Post paucos vero dies, orans in eodem loco assidue, directo cervice, con-
valuit.
98. Cyprianus 8 - 1 abba Petrocorici" oppidi magnificae sanctitatis vir fuit, per
5 quem Deus multo 0 miracula in hoc mundo operare d dignatus est. Nam manu 0 debiles
frequenter redintegravit, paralyticis gressum, caecis restituit visum tresque leprosos
inunctos oleo praestinae reddidit saniteti. Sed et nunc crebro super infirmos sanitates
ostendit, si fideliter1 eius tumulum expetant aut exorent.
99. Sed et ad E p a r c h i 8 1 Equolenensis urbis reclausi sepulchro" saepius infirmi
10 sanantur. Nam et frigoriticorum febres et alia incommoda eius meritis restinguntur.
Caecus vero de Petrecorico 0 territurio, ut se d sepulturae illi proiecit 0 , fusa oratione,
lumen recipere meruit. Comes 3 autem antedictae urbis Equolesinensis f , füre in vento
acs suppliciis dedito, patibulo condemnari h praecepit. At ille cum duceretur ad mor-
tem, invocare huius sancti nomen coepit, et adduetus ad stipitem, fusa oratione super
15 terram, patibulo adpensus relictus est. Quod cum monachi praesensissent, simul pro-
iecti ad tumulum 1 sancti, orare coeperunt, dicentes: ' 0 sanetae confessor, si tibi vita
superstis esset in saeculo k , eruere potueras 1 hunc pauperem de manu mortis, sicut
Capp. 97—99. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 97. a) reversa 2. b) expeetantibus 4. c) bis. 4. d) OJB. 3.
20 Cap. 98. a) Ciprianus 15. 2. 3 ; om. 4. b) Petro corrici 4. c) OJB. 4. d) sie la. 6. 2. 3,
e) manus (16. 3). f) ad add. 4.
Cap. 99. a) Eparci 2, corr.; Ebarchi 3 ; Equolonensis 16; Sed et de parcitiae . colesinensis 4;
</. II. Fr. IV, 50. b) sepulcrum (3). c) Petrocorrico 4. d) OJB. 3 ; ut sep. i. se pr. 4.
e) subiecit 16. f) Equolonensis 16; Equolenensis 2 ; Ecolcsinensis 3 ; Colesinensis 4. g) ad 4.
25 h) condemnare 4. i) timulum 2. k) sco 16, con-. JB. al. 1) putueres 2, corr. poteras 16. 3.
1) S. Cyprianus SS. Amandi et Sori socius fuisse dicitur in monasterio Genoliacense tempore
Savali abbatis et Chlotharii regis; cf. fragmentum Vitae S. Amandi, Labbe, Nova Bibl. Mss. II,
p. 4 8 1 , et Vitam S. Sori ib. p. 6 6 8 . Colitur die 9. Decembris. Cypriani nomen oppidum Saint-
Cyprien (Dordogne, arr. Sarlat) retinet; cf. Longnon p. 5 8 8 . 2) S. Eparchius ex urbe Petra-
30 gorica originem traxit, patre Felice sive Oriolo, matre Principia genitus. Iuvenis ab avo
Felicissimo comite cancellarius factus, postquam lb annos hoc negotium egit, saeculo renuntians,
in Sedaciacum monasterium se reeepit, ubi a Martino abbate monachica veste indutus est. Mona-
sterio clam relicto, ut eremum peteret, Engolismam profectus est, ubi Abthonius episcopus ipsum
retinuit. Itaque prope hanc urbem cellulam sibi aedificavit, unde iam suburbium quoddam Engo-
35 lismense Saint-Cybar appellatur; cf. Longnon p. 5 5 3 . Postquam 39 annos in reclusione explevit,
die 1. lulii (cf. V. S. Eparchii c. 19J a. 5 8 1 (cf. Greg. H. Fr. VI, 8) obiit. Erravit Greg.
I. I., qui ipsi 4 4 reclusionis annos tribuit, cum Abthonius, quo sedente Eparchius Engolismam ad-
venit, ante a. 5 4 1 . episcopus non electus sit. Eo enim anno Lupicinus concilio Aurel. IV. per
Egerium presb. subscripsit. Quae cum ita sint, Vitae S. Eparchii a scriptore coaevo compositae
40 maior fides tribuenda esl; cf. Mabillon, AA. SS. saec. I, p. 2 7 0 . 3) Hanc historiam Gregorius
ex H. Fr. VI, 8. repelivit, sed ipsi, ut Longnon bene monuit, memoria defecisse videtur, eum,
quod in H. Fr. Eparchio vivo gestum esse scripsit, id ipso iam mortuo contigisse hoc loco retuleril;
cf. verba: Quod cum monachi p r a e s e n s i s s e n t , simul proiecti ad t u m u l u m sancti, o r a r e coepe-
runt. Rem in H. Fr. accuratius narratam esse, ex V. S. Eparchii c. 9, intellegitur: Pro cuius vitae
45 o b t e n t u vir beatissimus d e p r e c a t u s est. Vitae scriptor nomen et comitis et monachi, qui, ut rei
eventum exspeetaret, a S. Eparchio missus est, memoriae tradidit: ille Chramnulfus, hic Gratianus
appellabatur. E Chramnulfo Gregorius (cf. H. Fr. VI, 8: Haec ego ab ipsius comitis ore
cognovi), e Gratiano Vitae auctor (cf. c. 9 : h a e c gesta de eius ore cognovimus) rem comperlam
habuit. Constat, c. 9 9 . Gl. Conf. post c. 8. I, VI, H. Fr. scriptum esse.
plerumque tali 8 addictos supplicio liberasti; sed" nunc non diffidimus de tua oratione,
ut quod vivens fecisti in saeculo possis ° renovare sublimatus in caelo'. Et, data nocte,
misit d abba usque ad furcam. Accedente autem monacho, statim, disruptis ligaminibus,
terrae* dilapsus est; et sie sustentatus a monacho, vivens adducitur ad monasterium f ,
haustumques parumper vinum, convaluit, vitamque h cum iudice obtenta, liber abscessit. 5
100. Post transitum autem Felicis ' Biturigi 8 episcopi, cum ad eius tumulum 2 ,
quod marmore scalptum" Phario 0 super terram erat positum, caecus quidam lumen
oculorum, fugatis tenebris, recepisset, cognovissetque plebs amicum Dei, quem in cor-
pore positum, obsistentibus mundanis caliginibus, cognoscere adplene non meruit, coepit
in orationum assiduitate eius limina penetrare. Sed quoniam, ut diximus, sarcofagum io
marmoreum viliore lapide obtectum erat, sagacitas civium et praesertim d episcopi 3
meliore sarcofagum operturio texit, id est ex marmore Heracleo e - 4 . Amoto ergo vilioref
lapide, post annum fere duodeeimums invenerunt corpus beati confessoris ita inlaesum,
ut nulla dissolutio in corpore, nulla putredo repperiretur" in veste; sed ita erant euneta
integra, ac si [ipsa'], ut ita dixerim, hora tumulo putarentur ingeste. Sed nec ibi qui- 15
dem misericordia Domini defuit k , ut lapis repulsus 1 non remaneret inglorius. Ferunt
enim, quod multi m erasi potatique ex eo pulveris modicum, tarn a quartanis quam
tertianis sive cotidianis febribus celeriter überantur.
101. Fuit et 8 Iunianus 5 reclausus infra Lemovicini ° urbis territurium, qui vivens
multa populis ostendit miracula; sed et nunc ad sepulchrum eius saepe morbi curantur. 20
Nam vidi multos, quos dinumerari* putavi longum, qui caecis oculis ibidem evecti
lumen reeeperunt, paralyticique directi sunt. Testisque est ipse populus hodieque d , qui
cum sanitatem reeipiunt, statim se tributarios loco illi faciunt 0 ac f , recurrente circulo
anni, pro redditae* sanitatis gratia tributa dissolvunt. Ex quibus plurimi sunt11, qui
ad basilicam sancti Martini nostri antistitis pertinere videntur. 25
Capp. 99—101. l a . 16. 2. 3. 4.
Cap. 99. a) 6ts scr., sed eras. 2. h) nunc autem non 3 ; sed et nunc 4. c) possi 2,
corr. JB. s. XII. d) simul 3. e) OJB. 16. f) monasterio 2, corr. g) Haustoque — vino 4.
h) vita 3 ; vitaque (4).
Cap. 100. a) Bituric 2, corr.; B i t u r i 3 ; Siturici 4. b) scaltum 16; sculptum 4. c) Fario 3 ; so
Pa:ri: 4. d) pserti 4. e) Eracleo 3. 4. f) violiri con: m. al. viliori 16. g) duodecim 4,
con: JB. al. h) repperietur 2, con: i) OJB. l a . 6. 2. 3 ; eadem post hora add. 2. k) adfuit,
ras. d la. 1) repussus 16, corr. m) multa 3, con:
Cap. 101. a) OJB. 4. b) Lemovicino? 2, corr. JB. S. XII; Lemovicine u. terminum qui 4 ;
cf. supra p 511, l. 6. c) dinumerare (2. 3. 4). d) que OJB. 3. 4. e) faeunt l a , COJT. JB. al. 35
f) ad 4. g) reddita 3. h) OJB. 3.
1) Felix, cuius ad ordinationem S. Germanus Bituricas accessit (cf. V. S. Germani c. 63),

post a. 5 6 5 . Probiano successit; v. supra c. 7 9 . Interfuit concilio Parisiensi IV. a. 5 7 3 . A. 5 8 1 .
Remedius condlio Matisconensi I. subscripsit. Felici, qui die 1. Ianuarü colitur, Fortunatus
Carmen III, 2 0 . 'in turrem eius' scripsit. 2) Quiescere dicitur in ecclesia collegiata S. Austre- 40
gisili de Castro in suburbio Biluricensi, sed nullo eultu publico celebratur. II. 3) Remedio
a. 5 8 4 . Sulpicius successit (cf. II. Fr, VI, 39J, de quo hic agitur. Is a. 5 8 5 . concilio Mali-
sconensi II. interfuit. 4) Cf. Greg. De cursu stell, c. 1 4 . de theatro quod iu Heraclea habe-
tur: omne opus eius e s lapide uno completum e s t ; est autem m a r m o r e H e r a c l e o v e s t i t u m ; et
Gl. Marl. c. 6 4 . 5) Vitam S. luniani, quem ne cum Iuniano Nobiliacensi confundas caveas, 45
ediderunt Bollandiani, AA. SS. 16. Oct. VII, 2, p. 848. Cum Amando solitarius factus, Hu
vastae solitudinis agro cuiusdam viri nobilissimi sanetae memoriae Ruricii pontificis, cuius nominis
vocabulum Commodoliacus dicitur, resedit'. Postquam 4 0 annos in eremo degit, obiit, cui Ruri-
cius iunior seu Proculus basilicam iussit fieri, Cf. Arbellot, 'Notice sur le tombeau de s. Junten'.
1846. so
102. Pelagia 1 vero genetrix beati 8 Aredii"- 2 abbatis, cui° supra meminimus 3 ,
valde religiosa, cum urgueretur febribus et esset iu transitu, petiit filium, dicens: 'Quaeso,
fili dulcissimc, ne me ante diem quartum d sepeliatis, ut venientes famuli famulaeve*
omnes videant corpusculum meum, nec ullus frustretur 1 ab exsequiis meis de his quoss
5 studiosissime cnutrivi'. Et haec dicens, emisit" spiritum. Abiute iuxta morem 1 collo-
catur in feretro atque in eclesia deportatur. Quarta vero die, priusquam sepeliretur,
tentus odor suavitetis eflagravit a corpore, ut omnes admirarentur. De k nocte vero
globus 4 ignis magnus apparuit, qui ab Oriente consurgens ac per caeli circulum cur- 58G.
rens, super eclesiam stetit, in qua corpus defunetae iacebat. Ex hoc enim ito eunetom
io aedem subitus 1 splendor obtexit, ut putarent, se diem medium contemplare"1. E t "
statim inergumini multi exclamaverunt, dicentes, quia: 'Martinus venit ad transitum
Pelagiae'. Succedente vero dominica die, postquam sepulta est, posuerunt cereum ad Sept. I
caput eius, dicentes: 'Parum nobis est cera 0 , et iam nox prolixior habetur; cum ad
matutinumP consurgimus, tunc accendatur cereus iste'. Et clauso ostio, abierunt. Ex-
15 pleto quoque somno, ingressi basilicam, invenerunt cereum ardentem, quem extinetum
reliquerant; sed et sanitates infirmorum saepius aguntur ad huius relegiosae sepulchrum.
103.8 Tumulum" erat in vico Parisiorum 0 haud d procul a loco, in quo senior,
ut aiunt, eclesia nuncupatur e , nullo operto1" tegumine; ibique in lapide habebatur
scriptum: HIC REQUIESCIT CRISCENTIAs SACRATA DEO PUELLA». Sed
20 nulla aetas recolere poterat, quäle ei fuerit h meritum vel quid egisset' in saeculo.
Nuper autem a quodam clerico hoc epytaphium legitur. Instigante vero k fide, suspecti 1
sunt babiti" 1 homines, quod aliquid cum" divina maiestate virgo potuerit 0 obtenere.
Dum vero in hac suspitione penderentP, quidam, quem ardor tertianae febris cum gravi
tremore vexabat, erasi a tumulo parumper i pulveris haurif, moxque, sedato tremore,
25 convaluit. Vulgatumquo verbum plerumque profuit multis in hac infirmitate detentis.
Succedente deinde tempore, monitarius urbis [ipsius *] graviter 1 aegrotare coepit, cui in
visione puella apparuit, dicens: 'Vade', ait, 'quantotius et tumulum Criscentiae• virginis
Capp. 102. 103. l a . 16. 2. 3. 4.

Cap. 102. ,i) beata 2, COJT. JB. al. b) Aridii 4. c) cuius 4. d) OJB. 3. e) f. aut
30 famulae 3 ; meae pro o. 16. f) framletur 3. g) quo 3. h) emisso spiritu 4. i) more 3.
k) Donecte vero 16, COJT. JB. al. 1) subito 3. m) intuere 15; contemplari (4). n) Estatim 2. 3.
o) caery, 4. p) matutinos 4.
Cap. 103. a) OJB. 4. b) Tumulns 4. c) Paras 3. d) aut la. 3. e) non:cupantur 16,
corr. f) opcrtiis tegmine 3 . g) Crescentia, ut infra 2. 4; Grisancia 3. h) fuerat (3. 4).
35 i) egisse 3. k) autem 16. 1) suspicati 3. m) habet corr. vi. al. hebeti l a ; hilli, ras. h 2 ; ab
eo pro h. 3 ; bebetes 3o. n) OJB, sed m. al. superscr. a 16. o) poterit 4. p) penderet 4.
q) parum ( 3 ) ; parum|:: 4. r) bausit 4. s) OJB. l a . 6. 2. 3. t) graviu 9 2. u) Crisentiae 3.
1) In chronico Gaufridi Vosiensis cap. 1 3 . legitur: Apud S. Aredium S. P e l a g i a m a t e r

eius (Labbe, Nova Bibl. II, p. 281). Unde patet, eam in monasterio Atanensi fuisse sepiiltam,
40 quod diserte tradit Bcrnardus Guido in opusculis histor. (Labbe, Nova Bibl. 1, p. 6 3 1 ) . R.
2) De S. Aridio v. supra p. 4 5 9 . 3) Supra c. 9. 4) Annus, quo S. Pelagia obiit, ex
hoc loco intellegitur. Gregorius enim, H. Fr. VIII, 4 2 : Fulgor, inquit, p e r caelum in modum
serpentes cueurrisse visus est, et Fredegarias IV, 6: E o , inquit, anno 3ignum a p p a r u i t in
caelum globus igneos d e c e d e n s in t e r r a m cum scintellis et r u g e t o . Id a. 5 8 6 . contigisse, e
45 Gregorio condat. relagia, quae d. 3 1 . Oct. a. 5 7 8 . Aridii testamento subscripsit, die 2 6 . Augusti
colitur, qui a. 5 8 6 . lunae sacer erat. Postquam die 3 0 . Augusti sepulta est, 'succedente domi-
nica', i. e. d. 1. Sept., cereum accensum repererunt. De qua v. AA. SS. 2 6 . Aug. V, 8 2 4 .
5) Titulum e Gregorio ed. Le Blant nr. 2 0 3 , qui seniorem ecclesiam habuit eam quam Chlodo-
vechus SS. Apostolis construxit.
103*
tege. Erit tibi 8 hoc adiutorium, ne" a morbo quo captus es 0 diutius fatigeris*1'. At
ille confi8us, calces e inquerit, Oratorium desuper construit 1 , protinusque ab infirmitate
laxatur. Sed ut virtuse virginis" in maioribus efferretur' honoribus, cuidam ex urbe
dens indoluerat, ita ut, intumescente k maxilla, vix vel tenues 1 cibi parumper capere
possit"1. Pergit fide plenus ad tumulum, factaque hastula 1 una de parte acuta, ut in 5
humanis usibus ad purgandos" dentes fieri solet, super sepulchrum puellulae 0 ponit.
Stotimque ut exinde * dentem quaei dolebat attigit, omnis dolor obstipuit. Ex hoc
enim accepto experimento, quos hic dolor vexat, huius virtutis 1, ut expetunt praesidia,
mox sanantur.
104." Beata vero Radegundis 2 , cui b initium 0 libri martyrum d meminimus 3 , post io
emeritos vitae labores ab hoc mundo migravit. De cuius transitu aeeipientes nuntium 4 ,
ad monasterium Pectavensis* urbis accessimus, quod ipsa instituerat. Repperimus autem
eam iacentem in feretro, cuius sancta facies ito fulgebat, ut liliorum rosarumque sper-
neret pulchritudinem 5 . Stabant 1 enim circa feretrum multitudo inmensa sanetimonialium
ad numerum circiter ducentarum, quae per illius praedicationem conversae, vitam sanctam 15
agebants, quae secundum saeculi dignitatem non modo de senatoribus, verum etiam
nonnullae de ipsa regali stirpe hac religionis11 forma' florebant. Stabant autem plan-
gentes atque dicentes: 'Cui 8 nos orfanas, mater sancta k , relinques 1 ? Cui nos desolatas
conmendas? Reliquimus parentes facultatesque ac"1 patriam et te secutae sumus". Cui
Cap. 103. la. lb. 2. 3. 4. Cap. 104. l a . 16. 2. 4. 20
Cap. 103. a) h. t. 4 ; t. a. h. 16. b) nec 4. c) superscr. 2. d) fatigaberis 4.

e) c. i. OJB. 3 ; inqret l o ; inquaerat 16. f) construxit 3. g) OJB. 2. h) JB. S. XII. add. tumi-
dus 2. i) efferetur l a . 5 (corr.). k) tumescente 3. 1) tenuis (2); cibos 4. m) posset (2. 3).
n) purgando 3 ; dente 16, corr. o) puellae 4. p) inde, JB. al. suppl. ex 16. q) qui (2); quem 4 .
r) virtute 4 ; ut OJB. 3. 25
Cap. 104. a) c. 104. OJB. 3 . b) cuius ( 4 | . c) in initium 16; initium corr, in initium 2;
initio (4). d) martyrium legimns p. meritos 1. v. 15. e) Pict. 16. 4. f) Stabat (2. 4). g) gere-
bant 4. h) relionis 2, corr. JB. al. i) norma e corr. Ib. k) OJB. l a . 6 ; te pro s. 2. 1) sie la.
m) et 4. n) ::sumus 16.
1) Hastulae Gregorius supra c. 9 3 . et S. Theodulfi Vitae auctor (Mabillon, AA. SS. saec. I, p. 341) 30
mentionem fecerunt: Ex quo quisquis dolorem p a t i e n s dentium hastulam p r a e e i d i s s e t et de loco
doloris p a r u m sanguinis fluere fecisset, statim s a n i t a t e m salutis exoptatam p e r e i p e r e m e r e b a t u r .
2) S. Radegundis a 1 2 . Childeberti regis, i. e. a Chr. n. 5 8 7 , die 1 3 . Augusti, feria quarta
obiit et post triduum sepulta est; cf. H. Fr. IX, 2: Obiit autem mense sexto, t e r t i a d e e i m a
die mensis, sepulta post triduum. Q u a e autem ibi ipsa die virtutes a d p a r u e r u n t , et qualiter 35
fuerit funerata, in libro Miraculorum plenius scribere studui. Vide etiam V. S. Radegundis a
Baudonivia conscriptam §. 26 (ed. Mabillon, AA. SS. saec. I, p. 3 3 3 j : Nam gloriosus t r a n s i t u s
eius sie c o n t i g i t : Q u a r t a feria primo I d u s A u g u s t a s , quod fecit idem mensis dies 1 3 , clausi
sunt eius oculi et obscurati sunt n o s t r i . 3) Gl. Mart. c. 5. 4) Cf. Baudoniviam l. I. §. 2 7 :
Quando eius sancta anima de hoc saeculo migravit ad C h r i s t u m , non erat ibi pontifex loci. 40
Ambulavit nuntius ad virum apostolicum dominum G r e g o r i u m T u r o n i c a e civitatis episcopum,
e t advenit. Sed quantum p r a e s e n s vidit o c u l i s , antequam eam sepeliret, de eius virtutibus
in libro miraculorum quem composuit i n s e r u i t . V. Greg. H. Fr. IX, 2: fuique et ego p r a e -
sens ad e a m s e p e l i e n d a m . 5) Cf. Baudoniviam l. L: Cum autem venit ad locum, ubi sanctum
corpus i a c e b a t — quod ipse postea c u m s a c r a m e n t o lacrimalis dicebat, quod in specie 45
hominis angelicum vultum viderat — facies illius velut r o s a et lilium fulgebat. 6) Cf.
Stdpic. ep. III: T u n c vero maeror et Iuctus omnium et vox una plangentium: 'Cur nos,
p a t e r , d e s e r i s a u t cui nos desolatos r e l i n q u i s ? ' V. Patr. XV, 4: Plangebant enim d i c e n t e s :
'Cui nos, p a t e r s a n e t a e (seil. S. Senoch), relinques?' V. Patr. XIX, 4 : flebant v a l d e , d i c e n t e s :
' E t cui n o s , m a t e r s a n c t a (S. Monegundis), relinques? Vel cui c o n m e n d a s filias?' 50
nos relinques 8 nisi perpetuis lacrimis et numquam finiendob dolori? Ecce usque nunc
maior 0 nobis erat hoc monasterium quam viüarum aut civitatum spatia. Qui d quocura-
que loco accedebamus, contemplantes gloriosam e faciem tuam, ibi inveniebamus aurum,
ibi argentum; ibi suspiciebamus florentes vineas segitesque1" comantes; ibi prata diver-
5 sorum florum varietate vernantia. A te carpiebamuss violas, tu nobis eras rosa rutilans
et" lilium candens. Tua nobis verba quasi sol resplendebant et quasi luna tenebris
conscientiae nostrae lucidam veritatis lampadem accendebant. Nunc autem contenebrata
est nobis omnis terra, angustatum est spatium huius loci, dum tuam' faciem non mere-
mur aspicere. Heu nos derelictas a sancta matre! Felicesque iüas u qui te superstite
10 ab hoc saeculo migraverunt! Et seimus quidem", choris sanetarum virginum et Dei 1
paradiso esse coniunetam, sed cum ex hoc consolamur, illud nobis"1 est lamentabile,
quod te corporeis oculis intuere« non possumus'. Haec et alia inter lamenta dicenti-
bus, cum a" lacrimis temperare • non valeremus", conversus ad abbatissam 1 , aio:
'Sinite 0 parumper ab his fletibus et ea potius quae sunt necessaria pertraetate P. Ecce
15 frater noster Maroveus huius0- urbis episcopus non est coram 3 , eo quod illum causa
visendarum parochiarum elongaverit. Nunc autem habete consilium, ne sanctum cor-
pusculum iniuriam patiatur, et gratiam r , quam Deus beatis artubus praestetit, auferatur,
dum tempus sepulturae defertur 9 ; accelerate debitas exsequias, ut sepulchro cum honore
reddatur'. Ad haec abbatissa respondit: 'Et quid faciemus, si episcopus urbis non ad-
20 venerit? Quia locus ille quo sepeliri debet non est sacerdotaü benedictione sacratus'.
Tunc cives et reliqui viri honorati, qui ad exsequias beatae reginae convenerant, impe-
rant parvitati meae, dicentes: 'Praesume de caritate fratris tui et benedic altare illud4.
Confidimus enim de eius benevolentia, quod molestum non ferat quae 1 feceris, sed
magis" gratiam referat T . Praesume, precamur, ut caro sancta sepulturae reddatur'.
»5 E t w sie ab his iniunetus, altare in cellula ipsa sacravi. Verum ubi sanctum corpus
moventes psallendo deducere coepimus, mox inergumini declamantes et sancto" Dei
confitentes, torqueriy so ab ea fatebantur. Transeuntibus autem nobis 1 sub muro,
iterum eaterva virginum per fenestras 5 turrium et ipsa 8 quoque muri propugnacula
voces proferre ac lamentere desuper coepit, ita ut inter sonos" fletuum atque conlae-
so siones palmarum nullus possit" a lacrimis temperare 1 ; sed et ipsi d quoque clerici, quo-
rum erat psallendi officium, vix inter singultus e et lacrimas antefonam potuerant 1 ex-
Cap. 104. l o . 15. 2. 4.

Cap. 104. a) sie la. b) finiendis doloribus 4. c) maius (4). d) Quia 4. e) f. t. gl. 15.
f) segesque 2, COJT. g) sie la. 6. 2. h) OJB. 4. i) bis scr., sed cörr. 16. k) illae quae 4.
86 1) te add. 4 ; paradisum 2, corr. m) est n. 16. n) valerem 4. o) Sinete l a ; Desinite 2.
p) JB. al. in marg. suppl. la. q) u. h. 4. r) gratia (2). s) differatur 4. t) si f. — referat
IB marg. suppl. 2. • u) ad add. 4. v) re suppl. 2. w) Et sie om. 4. x) sanctam (2. 4).
y) torqueris la, corr. z) nos 2, corr. JB. al. a) ipsis — propugnaculis 4. b) sonus fluctuum
a. conlisionem 4. c) posset (2. 4). d) ipse 2, corr. e) singultum 4. f) potuerunt 2.
40 1) Cf« Verg. Aen. II, 8: quis talia fando

Myrmidonum Dolopumve a u t duri miles Ulixi
T e m p e r e t a lacrimis?
2) Agnetem; cf. Mir. S. Mart. IV, 29. 3) Cf. p. 8 1 4 , n. 4. 4) Cf. Baudoniviam l. I.:
Triduo expeetatus est pontifex, quia vicos c i r c u m i e b a t ; sed quia non venit, supradictus vir
45 apostolicus de caritate fisus, — — in basilica s a n e t a e Mariae nomine condita, ubi sacra
virginum c o r p o r a de monasterio suo c o n d u n t u r , e a m cum digno sepelivit h o n o r e ; cf. H. Fr.
IX, 4 2 . S. Mariae basilica iam S. Radegundis vocatur; cf. Longnon p. 5 6 4 . 5) Cf. Baudoni-
viam l. I.: quia instituerat, ut nulla vivens foras monasterii ianuam e g r e d e r e t u r ; v. Caesarii
regnlam ad virgines c. 1 (Migne, Patr. Lat. LXVII, p. 1107,).
plicare. Dehinc accedimus ad sepulchrum. Nam providentia abbatissae capsam ligneam 8

fecerat, in qua corpus aromatibus conditum incluserat, et ob hoc fossa sepulturae spa-
tiosior erat1", ite° ut, ablatis duorum sepulchrorum d singulis spondis, ac de latere iuncta
capsa e cum sanctis artubus 1 locaretur. Tunc, facta & oratione, discessimus, reservantes
episcopo loci, ut a b " eo, celebrata missa, tegeretur operculo. Redeuntes 1 vero ad 5
monasterium, ducebat nos abbatissa cum virginibus per loca k singula, in qua sancta
[regina1] aut legere consueverat aut orare, lugens"1 ac dicens: 'Ecce ingredimur in cel-
lulam, et matrem amissam non repperimus"! Ecce spartum, in quo flectens genua cum
lacrimis Dei omnipotentis 0 misericordiam precabatur, et a nobis non videtur! Ecce
librum, in quo legebat, et vox spiritali sale condita non verberat aures .nostras! Ecce 10
fusa", in quist per1" longa ieiunia et profluas Iacrimas nere s erat solita, et almi
sanctitate 1 digiti non cernuntur!' Haec illis dicentibus, renovantur lacrimae, suspiria
proferuntur, et ipsa quoque viscera ab affectu plorantium resolvuntur in fletum u . Tan-
tusque v maeror w pectus meum obsederat, ut a lacrimis non desisterem, nisi scirem,
beatam Radegundem* ablatam monasterio corpore, non virtute; et? adsumptam a 15
mundo, collocatam in caelo.
105.'
106
107
Cap. 104. l a . 16. 2. 4. Capp. 105 — 107. desiderantur. 20

Cap. 104. a) lineam l a . b) e:t la, corr. JB. al. c) superscr. 2. d) sepulchrum 16,
COJT. JB. al. e) capse 4. f) artibus 16. g) finita 4. h) ab eo OJB. 4. i) Re-
deunte 2, COJT. JB. al. k) OJB. 4. 1) OJB. l a . 6. 2. m) lug:ens l a . n) reperimur corr. reperi-
mns 16. o) omnipotenti 4. p) corr. JB. al. fusas 16. q) quius 2. r) post 4. s) 1. nec
recto sol. l a . 6. 2. t) sanctitatis 4. u) fletu l a . v) Tantisque 15, con: JB. al. w) memor 4, 26
COJT. JB. al. x) Radigundem l a ; Red. 16, corr.; Radegundam 4. y) et — caelo OJB. 4.
1) Capita 1 0 5 . 1 0 6 . 1 0 7 , quae in indice capitum huic libro praefixo ita inseripta sunt:
105. De Tetrico episcopo.
106. D e sancto Orientio episcopo.
107. D e Quiteria v i r g i n e , so
in nullis quos videre lieuit codicibus mss. reperta sunt. Quae aut pericrunt aut numquam scripta
fuerunt. Id quidem malo, cum etiam in libro tertio IL Fr. id ipsum caput desideretur, in quo
Gregorio de S. Tetrico agendum fuisset; cf. H. Fr. IV, 1 6 : E r a t ibi t u n c s a n c t u s T e t r i c u s epi-
scopus, cui in superiore libellum memoriam fecemus. Itaque conicere licet, Gregorium post
c. 1 0 4 . SS. Tetrici, Orientü, Quiteriae miracula inserere voluisse, sed, indice iam suppleto, a con- 35
scribendis capitibus morte impeditum esse. Etiam Miracula S. Martini Gregorium imperfecta
reliquisse, supra dixi, p. 4 5 5.
De S. Tetrico egiinV. Patr. VII, 4 n. S. Orientius, qui die 1. Maii colitur (cf. Epternac.
Martyr.: Ausi civitate in Gallia sancti Orientis episcopi), Commonitorii libros duos scripsit,
quos Migne, Patr. Lat. LXI, p. 9 7 7 sqq. edidit. A Fortunato Orientius poeta christianus inter 40
Sedulium et Prudentium hoc modo laudatur (V. Mart. I, 11):
P a u c a q u e perstrinxit florente Orientius ore.
Vitas duas, quas Bollandiani, AA. SS. 1. Mai. I, p. 6 0 , ediderunt, vix magni aestimem. In
priore de tempore S. Orientü haec scripta sunt: E t cum, p r a e s t a n t e D o m i n o , vitam longam
in seculo p r o d u c e r e t , accidit, ut ab i m p e r a t o r e A e t i u s p a t r i c i u s et L i t t o r i u s ad d e b e l l a n d u m 45
G o t h o r u m regem cum exercitu mitterentur (Prosp. a. 4 3 9 J . Cf. G. Bascle - de - Lagreze, 'Vie
de s. Orens, püerinage de St.-Orens de Lavedan', Pau 1 8 4 7 , et Couture, 'Les reliques de s. Orens,
iveque d'Auch' ('Rev. de Gascogne' 1 8 7 5 , XVI, p. 249J.
De S. Quiteria vix quidquam certi seimus. Vitam, vel potius 'vetera figrr.enta', ne Boüan-
108. a Fuit" vir vitae Paulinus < Nolanae urbis [episcopus °] ex nobili stirpe ortus.
Tharasiam d , [cum ad plenissimam venisset aetatem], similein sibi sortitus est coniugem,
habens divitias multas, et tam in fundorum possessione* quam in praesidio domorum
valde dives erat ac locuples. Sed cum primum aures eius euangeliorum lectio illa pene-
5 travit, in quo 1 Dominus adolescentem pro divitiass arguit, dicens: Vade, vindeh omnia " a t ^ '
quae habes et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo; et veni, sequere me.
Facilius est', camillumh per foramen acws k transire, quam divitem introire in regnum ib. 24.
Dei, stetim vinditis" omnibus quae habebat, pauperibus erogavit 1 . Exoneratus a eunetis
cupiditetibus, Magistrum liber sequitur, per haec se putans paradisi divitias 1 locuple-
10 tari, si videretur nihil de transitorüs possedere. Cui maiestas divina tribuit, ut quod
inpossibile dixerat per euangelium, hic m possibiliter adimplere mereretur" per 0 acto.
Quadam vero die venit ad eum qui stipem peteret, et ait coniugi: 'Vade et da ei quod
habet necessarios"'. Quae". respondit: 'Non r est nobis amplius quam unus panis'.
Cui iüe: 'Vade', inquid, 'porrege eum; Dominus enim dabit nobis victum'. Sed illa
15 quasi strinua 8 reservari cupiens, ne aliquid deesset, porregere noluit. Interea advene-
runt quidam dicentes, missos se 1 a dominis suis, ut illi annonae ac vini deferrent"
speciem; sed T pro w hoc se moratos, quod orta tempestas unam eis cum tritico abstu-
lerit navem. Tunc vir Dei conversus ad mulierem, ait: 'Intellegi x , tey nunc pauperi
unum panem fuisse furatam, et ideo hanc navem esse mersam 1 '. Perrexit ergo cum
20 coniuge quasi peregrinaturus 8 in alia regione, nihil habens" praeter statum proprium.
Post multum vero tempus, cum ab incolis regionis suae requireretur, nec possit 0 penitus
repperiri*1, negotiator de civitate illa ad hanc urbem advenit, qua vir beatus caelesti
Domino serviebat. Cumque vidisset eum, statim proieciens se solo et pedes sancti
amplexans*, ait: 'Hic est beatus Paulinus toto vulgatus orbe, qui multum a suis civibus
25 quaesitus, prorsus non potuit inveniri'. E t narrans omnes actiones eius, obstipuerunt
haec audientes. Nec mora, decedente sacerdote' apud Nolanam 1 urbem, ipse8 in loco
episcopi subrogatur. Habebat autem eclesia illa multos divitias, implevitque in eum" c408.
Cap. 108. l o . 16. 2. 4.

Cap. 108. a) 105. et sie deinceps la. 2; om, 16; 104. 4 ; c. 108. OJB. 3. b) Beatus autem Paulinus 4.
30 c) OJB. l o . 6 ; JB. s. XII. add. 2; ex n. st. OJB. 4. d) Tharasia 4 ; c. ad pl. v. aet. OJB. l o . 6. 2.
e) possessionem 2. f) qua 4. g) divitiis 4. h) sie la. i) enim add. lb. k) acis 15,
corr. JB. al. 1) divitiis (4). m) hoc 4. n) mere suppl. 2. o) in facto 4 ; actum (16. 2).
p) necessarium 4. q) qui 16. r) n. e. bis scr., sed corr. lb. s) strenue 4 ; reservare 2. 4.
t) esse add. Ib. u) deferent l o , corr. JB. al. v) se 2, corr. w) per 16; in 4. x) sie la. 6.
35 y) superscr. Ib. z) demersam 4. a) peregrinatus 2, corr. b) OJB. 4. c) posset (2). d) rep-
perire 16. e) amplexens 2, corr. JB. S. XII. f) Nolanem l a . g) ipso 4. h) eo 4.
diani quidem dignam iudieaverunt, quam ederent; cf. AA. SS. 2 2 . Mai. V, 1 7 1 . S. Quiteriae
sarcophagus in Aturensi vico (Aire - sur-l'Adour) nuper repertus est; v. 'Le tombeau de s. Quitterie'
('Bull, de la com. hist.-archeol. d'Auch' 1 8 6 1 , II, p. 62J et Minad, 'Le sarcophage de S.QuiÜerie'
40 ('Rev. de VArt chrit! 1 8 7 5 , B, II, p. 1 2 3 ; .
1) Meropius Pontius Anicius Paulinus a. 3 5 3 . vel 3 5 4 . Burdigalae natus, ab Ausonio litteris
institutus est. Postquam a Therasia uxore ad fidem christianam conversus est, praediis venditis
atque pecunia pauperibus erogata, circa a. 4 0 8 . Nolanus episco])us electus est. Obiit a. 4 3 1 , die
2 2 . lunii; cf. Uranii Ep.: Obiit S. P a u l i n u s episcopus 10. K a i . I u l . Basso et Antiocho vv. cc.
45 consulibus. Cuius opera ed. Migne, Patr. Lat. tom. LXI. De quo v. Buse, 'Paulin Bischof von
Nola'. Ratisp. 1856. 2) Cf. Sulpicii V. S. Mart. c. 2 5 . 3) Paulinus Paulo successisse
viddur; cf. Ep. 32:
P l e b s g e m i n a Christum Felicis a d o r a t in aula,
P a u l u s apostolico quam t e m p e r a t ore s a c e r d o s .
19*89 D o m i n u 8 j quae 8 per euangelium promittere est dignatus, quia: Qui reliquerit omnia
propter me, centuplum in hoc saeculo accipiet; in futuro autem vitam aeternam posse-
debit. Verum, adsumpto" episeopatum, semper se humilem proferebat, quia sciebat, se
apud Deum 0 excelsum futurum d , si* humilitatem sectatus fuisset. Pecunia1" vero de
reditibus eclesiae, quaes manus eius adtingebat, confestim pauperibus erogabatur". 5
Castissima enim eoniux eius non discedebat ab eo. Erat autem vir sanctus mirae 1
prudentiae et rethoricis litteris eruditus. Quod opus eius, de quanto ad nos pervenit,
valde patefacit k . Nam cum ad diversos tam versu quam prosa scripserit 1 , de virtutibus
beati Martini"1 sex versu conscripsit libros 1 ; scripsit et alios versiculos in laude" eius.
Viditque eum in corpore positum et oculum suum ab eo inluminatum reeepit*. Qui io
tantum in virtute 0 , multiplicata gratiarum spiritaliumP charismata, resplenduit, ut in
obitum i suum ipsum Martinum Genuariumque1"-3 Italicum, priusquam spiritum red-
deret, corporeis oculis contemplaret s ; prius enim ab eo de hoc mundo migraverant.
Et quia de huius beati vita nihil legeramus 1 , ideirco ea quae per relationem fidelium
cognovimus, dum de elymosinis" proloqui voluimus, memoramus; de transitu autem is
eius* est apud nos magna leetio, ideo eum w ex ordine prosecuti non sumus. Ecce
quid tribuit elymosina*! Ecce quales thesauros sanctis suis, qui* se in pauperibus
düegunt 1 , Deus indulget! [Sicut 8 ] e contrario avaritiae malo" inhiantibus quae 0 nequiter
13*12. coneupiseunt aufert iuxto illud euangelii sancti oraculum, quia: Qui habet, dabitur ei,
ib. 25,29. et abundabit; qui autem non habet, quod videtur habere aufereturi ab eo. 20
0
109." Sic" et quodam loco in portu maris gestum fuisse, multorum confirmat
relatio. Quidam*1 pauper et senex, marsupiis* oneratus, venit ad litus maris; et acce-
dens ad portum, petere' elymosinam a naucleriiss coepit atque ille" qui prior carinae
erat inportunior adsistebat, dicens: 'Da mihi aüquid'. Tunc ille commotus ait: 'Absiste,
quaeso, decrepite, et noli' nobis quaerere quicquam, [quia k ]: nihil enim hic aliud 25
praeter 1 lapides habemus'. At ille ait: 'Si lapides dicis esse, quae in tuis ditionibus
Cap. 108. l a . 16. 2. 4. Cap. 109. l o . 16. 2. 3. 4.

Cap. 108. a) quod 4. b) adsumptum 16; episeopatu 4. c) Dnffi 2. d) fore 4.
e) similitatem corr. JB. al. si h. l o . f) Pecunia 16 (corr.). 4. g) qua 4. h) erogabat 4.
i) verae 4. k) patefeeit (4). 1) scribserit, ras. s l a ; scriberet (2). m) Marnis (corr. JB. al. so
Martinis,) exi versu 15. n) laudem 16. o) virtete 2, corr. p) spiritali charismate 4. q) obito
suo 4. r) Ianuariumque, OJB. I. 4. s) contemplaretur (4). t) legamus 2, corr.; egeramus 4.
u) si IB. al. suppl. 2. v) OJB. 16. w) enim 2. x) elemosyna 4. y) corr. cui 4. z) digunt
(corr.) — inhiantibus in inf. marg. suppl. lb. a) OJB. l o . 6. 2. b) male 4. c) qui 4.
d) aufertur 4. 85
Cap. 109. a) OJB. 16. 4. b) Hic 4. c) modo 3 ; OJB. 4. d) quaedam 16, corr. JB. al.
e) marsupium 3. t) petire l a . 2. g) naucleris (3. 4). b) illi 4. i) a add. 4. k) OJB. l a . 6. 2. 3.
1) h. p. 1. 3.
1) Gregorius iterum Paulinum Nolanum cum Petricordiensi confudit, qui quinquaginta fere
annis post vixit, Perpetui scüicet Turonensis episcopi tempore; cf. Mir. S. Mart. I, 2. 2) Cf. 40
Sulpicii V. S. Martini c. 1 3 : P a u l i n u s magni vir p o s t m o d u m futurus exempli, cum oculum gra-
viter dolere coepisset, e t iam pupillam eius crassior n u b e s s u p e r d u e t a texisset, oculum ei Mar-
tinus penicillo contigit pristinamque ei sanitatem, s u b l a t o omni dolore, restituit. 3) Haec
Gregorius ex Ep. Uranii presb. Pacato data hausit; cf. Migne, Patr. Lat. L11I, p. 8 5 9 : A t ille:
'Sed e g o nunc fratres meos l a n u a r i u m atque Martinum dico, qui modo mecum locuti sunt, et 45
continuo ad me v e n t u r o s se esse d i x e r u n t ' . E quibus I a n u a r i u s episcopus simul e t m a r t y r
Neapolitanae urbis illustrat ecclesiam, Martinus autem vir p e r omnia apostolicus, cuius vita ab
omnibus legitur, Galliarum episcopus fuit. Eandem epistolam Gregorius infra his verbis laudavit:
de transitu autem eius est a p u d nos m a g n a leetio.
navis haec contenet, omnia vertonter in lapides'. E t 8 statim cunctum navis onus, quod
mandi potuit, in saxo" conversum est. Ego enim ex his et dactilos vidi et olivas
aspexi marmore duriores. Nam cum in lapidis 0 duritia d conversa fuissent, numquam
tamen colorem* quem habuerunt 1 perdiderunt, nisi eadem formae* eademque species
5 erat". Dominus autem navis paenitentia motus, inquesitem senem nusquam 1 poteit
repperire; et, sicut ferunt, per multas civitetes de his quae in saxo k mutata fuerant ad
videndum direxit, ut scilicet exemplum esset omnibus, ne similia perpetrarent. Ecce 1
quid agis m inpudens avaritia'! Fecisti hominem pauperem, qui non porrigendo pau-
peri putavit se posse fieri ditiorem.
10 110." Quid 0 etiam et alii contigerit 0 , qui per adulteria multiplicare terrena stu-
duit lucra, non sileam. Quidam apud d Lugdunensim* urbem vix laborans, ut unum
triantem possit f habere, accensus s auri exsecrabüis" sacra 1 famis', voluit per eum sae-
culi ora k replere iuxta illum 1 Prudenti 1 " nostri versiculum 8 -*:
Auri namque famis • pario conqueritur t auro.
is Igitur de hoci triante vinum conparat, admixtisque aquis1-, iterum 8 per argenteos
venundatum, duplat 1 pecuniam. Hoc iterum atque" iterum agit v et tom diu turpis
lucri secutor w est factus, usquequo x centum soüdos de hoc triante lucraret >*. Sed iudi-
cium Dei confutavit lucra diaboli. Congerens vero avarus negotiator aurum in saeculo,
possessurus pecuniam unius horae momento, alterius negotiatoris nundinas 1 adit.
20 Extractumque triantem, quasi aliquid negotiaturus, conloqui cum socio coepit. Erat
enim sacculum ex pelle Phoenicia 8 3 , sicut his manu" gestare mos est. E t 0 ecce subito
adveniens milvus, rapit eum pedibus atque decerpere temptat, putans d a colore partem
aliquam carnis esse. Sed cum nihil pinguedinis sentiret in eum*, evolans super alveum
Araris 4 , de quo hic aquas hauriens vino miscuerat, laxatum sacculum deiecit in flu-
25 mine. At ille, adprehensis capillis, elidens se ad terram spargensque pulverem super
caput suum, aiebat: 'Vae mihi, qui f iudicio Dei oppraessus, perdidi pecuniam, quae
inique fuerat adgregata! nam ex uno triante centum erexi solidos. Nunc, perditis cen-
tum solidis, unus mihi tentum remansit trians. Vae mihi, sicut feci, sie8 recepi; et qui
de nihilo eos habui, ad nihilum redisse" conspicio!' Talis pecunia, diabolae, tua 1 est,
30 per tale lucrum deducis tibi oboedientibus k in tartarum. Tale enim commertium et in
praesenti damni' notam ingerit et in futuro diversarum poenarum genera parit. Absi-
stite ab his, quaeso, qui haec legitis, absistite et nolite talibus partieipes esse! Sint m
lucra vestra divinae maiestatis gratia; sint m exercitia vestra Scripturae Sanetae doctrina!
Fiat congregatio" vestra in marsupiis pauperum, quae aeternae gehennae flagrantem0
85 Capp. 109. 110. l a . 16. 2 (cf. n. q). 3. 4.

Cap. 109. a) Kstatim 2. 3. b) saxa 2 ; saxum (3. 4). c) lapides 2. 3. d) duritiam (16).
e) calorem 2, corr. m. al.; quam 3. f) habuerant (ft. 3). g) forma (2. 4). h) erant 3. i) nü-
quam l o . k) saxa 4. 1) Ecce — c. 110. non sileam OJB. 3. m) agens? 2, corr.
Cap. 110. a) OJB. 4. b) Quod? 16, corr. c) contingerit 16, corr. d) OJ». 3. e) Lugdo-
40 nensim l a . 6; Lugdunensis, OJB. u. 3. f) posset (2). g) accessus 3. h) execrabili 3. i) fame 4.
k) ore 3. 1) illud 3. m) Prudentii 16. 2. 4. n) consilium 3. o) fames 2. 4. p) parto
fit maior ab auro Pr. q) desinit 2. r) (a postea add.) quis 4. s) que add. la. t) duplicat 4.
u) aque 3. v) ait 16, COJT. JB. al. w) exsecutor 4. x) usque dum 4. y) lucraretur 4.
z) nundias l o . a) Phoenica 16; Foenicia 3 ; Phoenitia 4. b) his manus 3; s. H i s p a n i s 4.
45 c) OJB. 4. d) putas 16, conr. m. al. e) eo 4. f) quia 4. g) hita 3. h) redidiase l o ;
reddisse 3. i) tuum 3. k) oboedientes 4. 1) damna ing. 4. m) Sin 3. n) congatio 16.
o) flagrans 4.
1) V. Verg. Aen. III, 5 6 ; Greg. H. Fr. IV, 46. 2) Hamartigeniu v. 2 5 7 , cf. V. Patr.
c. 6. 3) De colore Phoenido cf. Plin., H. nat. XXI, § . 164, 4) La SaSne.
restinguat incendium! et hoc ipsum a a Domini est misericordia poscendum, non b pro-
pria virtute quaerendum, qui nobis praestore dignetur illorum intercessione sancta, quo-
rum hic liber sacra prodit miracula, ut non solum de terrenis divitiis, sed etiam de
talentis verbi sui bonam facientes rationem, multiplieationis mercede recepta 0 , audire
'• mereamur ab ipso: Euge, serve bone, quia superA pauca fuisti fidelis, superA multa s
te constituam; intra in* gaudium Domini tuie.
Cap. 110. l a . 16. 3. 4.

Cap. 110. a) om. 4. b) a add. 4. c) reeepti 3. d) supra 3 . e) E X P L I C I T add. la;
F I N I T LIBER MIRACULORUM add. lb; versu vacuo relicto, Clausulam quae dicitur de Pippino
librarius subiecit 4; cf. supra p. 465. \
GEORGII FLORENTII GREGORII
EPISCOPI TURONENSIS
LIBER DE MIRACULIS
BEATI ANDREAE APOSTOLI.
» EDIDIT
MAX BONNET.
De actis Andreae Graecis qui scire volent quae hodie sciri possunt R. A. Lip-
sium adeant, qui in eo libro quem inscripsit 'Die apokryphen Apostelgeschichten
und Apostellegenden (Braunschweig 1883/ t. I, p. 543 sqq. egregie de illis disputavit.
10 In Latinum ea pridem conversa esse idem p. 548. contendit; ipse translationis parti-
culas quasdam nuper repperi. Haec acta Latina in Gregorii manus venerant, qui,
quomodo ad conficiendum librum suum qui est de miracxdis Andreae Us usus sit, satis
aperte in praefatione exposuit. Quanta autem fuerit illa multitudo verbositatis quam
Gregorius a se amputatam ait, seiet qui contenderit cum c. 1. acta Graeca a Tischen-
15 dorfio edita (Acta apostolorum apoerypha p. 132 sqq.).
Quaesitum est, num vere, ut fertur, Gregorii esset liber hic de miraculis Andreae.
Nam neque ipse eum inter libros suos commemorat et unus tantum, quod sciam, codex
manu scriptus (46 noster) nomen eius prae se fert; nam de codice Parisiaco 17007.
erravit Lipsius l. s. p. 138; Gregorius Turonensis ibi, ut in cod. Paris. 1864. Gregorius
«o Turonensis de miraculis sancti Andreae apostoli (cf. supra p. 474, 10,), item similia in
nonnullis aliis, inseripta sunt non huic libello, sed libri qui est in Gloria Martyrum
capiti 30. aut praemisso aut subsequenti. Sed. iam Theodorum Ruinart (praef. 11)
et post eum alios, velut qui de Gregorio scripserunt in Historia litterarum Franco-
gallicarum (t. III, p. '686) et G. Monod ('Etudes critiques' I, p.39), stilus et scribendi
85 ratio, ut ait Ruinart, vix (aut ne vix quidem) dubitare siverunt1. Ego ne codicem
46 quidem testem adhibuerim, nam a docto et acuto aliquo librario Gregorii nomen
e c. 37. erutum quam a reliquis omnibus omissum esse credibilius est. Sed hoc ipsum,
quod sine nomine liber traditus est, maximo mihi argumenta esse videtur, rede eum
Gregorio tribui. Quem enim prisca iüa aetate falsarium tam vafrum aut tam sim-
30 plicem fuisse putabimus, ut Gregorii dicendi et disponendi genus studiosissime et sol-
lertissime imitaretur et libri Gregoriani qui est in Gloria Martyrum tamquam sui
mentionem inferret, ipsum nomen reticeret? Nam forma libelli capitulis, prologo, epi-
logo instrueti eadem est, quae ceterorum librorum quos de Miraculis scripsit, et senten-
1) Solua W. Arndt dubitare se dixit supra p. 2, 3 (cf. 13, 18), quoniam, qui Iuliani
85 alumnus fuerit, non potuerit Andreae se vovere (c. 38h At sciret illud falsarius qui tam penitus
Gregorium nosset, nec potuit omnino in hoc libello alumnus, ut s. Iul. 50, p. 584, 8, proprie pro
nutricio (cf. p, 6, 3b) poni.
104*
372 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER DE MIRACULIS B. ANDREAE APOSTOLI.
Hae insunt simillimae (velut c. 38. p. 846, 6 sqq., cf. Gl. Mart. 106. p. 561,25 sqq., s. Iul. 50.
584, 7 sqq., al.; c. 37. p. 846, 2 sqq., cf. Gl. Conf. 108. p. 818, 16, al). Sermo autem
tam similis est illi quam ovo ovum, et plurimae insunt maxime usitatae Gregorio locu-
tiones; cf. Prol. p. 827, 12. nulli credo latere cum s. Iul. 13. p. 569, 2 7 ; p. 827,17. et 19.
fastidium et detrahentium cum Gl. Conf. 6. p. 752, 2 4 ; p. 827, 18 sq. quod et . . . et 5
cum s. Mart. II, 19. p. 615, 3 4 ; c. 1. p. 827, 21. post . . . triumphum cum H. Fr. II, 34.
p. 97, 2 0 ; Gl. Mart. 4. p. 489, 1 6 ; 26. p. 503, 17; p. 827, 22. praedicare . . . fuissent
cum Gl. Mart. 4. p. 489, 2 1 ; p. 828, 7 sg*. catenae . . . scissa est cum H. Fr. VIII, 33.
p. 349, 7 ; GZ. Mar«. 103. ^ . 557, 16; s. Mart. II, 35. p. 622, 8 ; ZZ7, 41. p. 642, 2 3 ;
7t'<. Patr. 1, 3. p. 689, 9 al.; p. 828, 12. carceris vincti cum H. Fr. VIII, 33. p. 349, 6; io
X, 6. ^- 413, 2 6 ; Vit. Patr. 1, 3. p. 689, 3 ; c. 6. p. 830, 28 s^. daemonas (etiam recto casu
36 M< p. 836, 23. MacedonasJ cum H. Fr. VI, 8. p . 253, 2 8 ; s. Mart. 1. Prol. p. 585, 4 8 ;
Vit. Patr. 2,5. p. 672, 3 1 ; 14, 2. p . 718, 50; 17,5. p. 732,49; Gl. Conf. 60.p;. 783, 36; c.7.
p. 831, 2. obsequium funeris cwm H. Fr. II, 13. p . 81, 6 ; V, 8. p . 199, 1 1 ; Gl. Mart. Ib.
p, 538, 5 (paulo aliter s. Mart. I, 5. p. 591, \2); c. 11. ^?. 832, 14. attoniti (si hoc verum is
est) praestolamur cum Vit. Patr. 17, 3. p. 730, 1 7 ; c. 12. JJ. 833, 12. sinite ab cum Gl.
Conf. 104. p. 815, 14; c. 14. JJ. 834, 4. laqueo extorquere cum GZ. Mart. 28. j?. 504, 23
et 2 9 ; c. 18. p . 836,19. nolite . . . nolite cum H. Fr. IV, 48. p. 183,19; VI, 4. p. 246,19, al.;
c. 20. p . 837, 26. in sublimi elevatus cum H. Fr. III, 6. p. 114, 5 ; V, 18. p . 215, 3 ;
GZ. ilfar«. 33. p . 508, 33, aZ.; c. 23. p. 839, 38. petentibus cum H. Fr. X, 13. p. 421, 2 0 ; »o
GZ. Mart. 82. p . 543, 3 6 ; s. Mart. I, 2. p . 588, 1; II, 32. p . 621, 2 0 ; Vit. Patr. 3, 1.
p . 673, 9; GZ. Conf. 43. p . 774, 20; c. 24. p . 840, 39. inpositis necessariis cum H. Fr.
VI, 11. p . 256, 3 ; Vit. Patr. 14, 2. j?. 719, 2 3 ; Gl. Conf. 19. p . 759, 2 ; c. 25. p. 841, 26.
neque . . . posaunt cum H. Fr. II, 29. p. 90, 10; 77, 31. p. 92, 9 ; c. 35. /J. 845, 22. moras
innecteret cum H. Fr. VII. 9. p. 296, 1 ; X, 27. p . 439, 1 1 ; Gl. Mart. 89. p . 548, 1 4 ; 25
Gl. Conf. 1. p. 748, 2 9 ; 19. p. 758, 3 1 ; 65. JA 786, 2 2 ; et permulta alia. Contra
ne quis proferat talia, qualia sunt c. 18. p. 835, 41. cum vi, quoniam illud vi sine
praepositione ponere Gregorius consuerit, aut ib. p. 836, 5. solummodo, quia id
praeterea non reperiatur, etiam aliis verbis velut instar, quatenus, frustra singulis per
tot volumina locis usus est, cum vi etiam Gl. Mart. 11. p. 540, 3. scripsit. Sensibus so
quibusdam non satis aptis et conclusis non offendentur, qui reputabunt, talia inveniri
etiam in ceteris libris, qui secundis ac tertiis curis a Gregorio pertractati sunt, hunc,
properante calamo conscriptum, sine nomine scriptoris emissum, minus studii poposcisse.
Itaque ne manifestas quidem corruptelas, velut c. 18. p . 836, 34. populum, a Gregorio
ex Actorum Andreae exemplo quo utebatur receptas esse negaverim; errorem qui est ss
c. 23. -p. 839, 28 et 31. de lenone sine dubio ipsi tribuendum censeo; etiam p. 839, 38.
petentibus et p. 840, 3. innocentes aliud agens dixit. Cf. etiam p. 843, 44 sqq. — Post
Gloriam Martyrum Miracula Andreae scripta esse, certum est, quoniam c. 37.
p. 846, 1. haec leguntur: ferunt hoc oleum . . . decurrere, sicut in primo Miraculorum
scripsimus libro (Gl. Mart. 30. p . 506, 1 sq.). 40
Praeter Acta Andreae Latina Gregorius, ut prologus et c. 37. p. 846, 2 sqq. et libri
qui est in Gloria Martyrum complures loci docent, Passiones Andreae et reliquorum
apostolorum noverat, de quibus cf. Lipsius l. s. a p, 117. ad 178; quarum in corpus quod-
dam, non multo post ipsius adatem confectum, cum Gregorii liber de miraculis Andreae
receptus esset, quod corpus, Abdiae falso nomine ornatum, inde ab anno 1552. saepe ts
editum est, factum est, ut plerique ex illa Pseudabdiana sylloge librum Gregorianum
excerptum esse arbitrarentur; in quem errorem ineidere sane non potuissent, nisi ita,
ut infra memoravi, is qui primus Abdiam edidit eundem interpolavisset.
Traditus est liber de miracidis Andreae tum solus inter alia opera, ut in codd.
l a . \c. 4a, tum cum sylloge illa coniunetus, ut in 2a. 26. Ac. 5, tum in Passionariis so
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER DE MIRACULIS B. ANDREAE APOSTOLI. 373
quibusdam, velut codd. 3a. 36; diam 46 olim pars fuit codicis maioris (nam fol. 1.
signatum est CCCC), quod Passionale fuisse videtur, sequuntur enim tria alia scripta
de sanctis.
Usus sum libris hisce, quos ipse contuli praeter eos quos ab aliis collatos esse
5 adnotavi:
Ordinis A.
la) Parisiacus Lat. 18104 (Notre Dame bO), saec. IX, a f. 72. ad f. 86'.
Revidsa sunt quae post protinus (p. 844, 20J sequebantur.
lb) Parisiacus Lat. 5339 (Colbertinus 5425, Regius 4179. 2. 2), saec. X, a
10 / . 32. ad f. 54.
lc) Bernensis 48, saec. X, af.60. ad f. 72'. Compluribus locis inspexit, con-
tulit ea quae desunt in la summa cum benignitate Hermannus Hagen.
2a) Guelferbytanus inter Weissenburgenses 48, saec. IX, af.36'. adf.bT.
Hermannus Usener, quae est eius in me benevolentia, non rogatus, a Paulo Sonnen-
15 bürg adiutus, meum in usum contulit; dubitationes quasdam 0. de Heinemann biblio-
thecae praefectus liberalissime dissolvit.
2b) Parisiacus Lat. 12604(S. Germani a Pratis 489, Corbeiensis 412), saec. XII,
a f. 19. ad f. 33.
3a) Montipessulanensis 30 (Boherii .4.24, Passionale S. Benigni Divio-
»o nensis), saec. XII, a f. 226'. ad f. 234.
3b) Montipessulanensis 1 (S. Mariae Claraevallensis), saec. XII. aut XIII,
certe codice 3a recentior, tom. I. a f. 179. ad 188.
Ordinis B.
4a) Vaticanus Lat. 1274, saec. XI, a f. 78'. ad f. 119'. Ipse c. 1. et 2,
25 reliqua omnia A. Holder-Egger officiosissime et accuratissime contulit. Desunt c. 25.
26. 27. et pars 28.
46) Parisiacus Lat. 12603 (S. Germani a Pratis 488, antea 789. et 613,),
saec. XII, a f. 1. ad f. 10.
4c) Valentianensis 471, saec. XII, tom. III. a f. 21'. ad f. 36. Compluribus
so locis inspexit gratissimo studio Cromback bibliothecae praefectus. Descripsit eiusdem
rogatu Lebeau v. d. a c. 25. ad 30.
b) Friderici Nauseae codex, quem 'opera Udalrici Grisaei ex libraria satis
pulverulenta erutum ait. Hunc, intercedente Umpfenbachio, W. Velke bibliothecarius
summa cum cura, sed frustra, quaesivit Moguntiae, ubi Nausea eo usus erat, is autem
ss satis magna cum fide reddidisse videtur, ut eius exemplum pro ipso codice esse possit.
Sunt aliquot praeterea Codices manu scripti, quibus continentur Miracula Andreae,
sed non ita multi sunt. Non videtur fere extra Galliae fines libellus ille propagatus
esse. Romae quidem inter bibliothecarum Vaticanae et reliquarum, quas perscrutatus
sum, innumeros Codices, quorum in permultis passio Andreae inest, is quem modo
40 dixi 4a solus Miracula continet; nam Vaticanus 1198, saec. XIV, excerpta tantum
habet, unius praeterea exempli vestigia in bibliothecae Vallicellianae tomö XX,
saec. XIV, f. 90, extrema verba c. 38. servata sunt. Item Neapoli frustra quaesivi,
neque uberrimi catalogi bibliothecarum Mediceae et Laurentianae Florentinarum, Mar-
cianae Venetae (nam quae Valentinelli, Bibl. ms. S. Marci Venet. t. II, p. 209, refert
45 e cod. 35. saec. XV. 'miracula S. Andreae' vix brevissima excerpta esse possunt), Casi-
nensis (cf. tamen memoratas a Lipsio p. 135. particulas in cod. 146. f. 9. servatas,
Bibl. Casin. III, 1, p. 295), alii, ullum memorant praeter unum cod. 132. .B16Z. Aedil.
Florent. Eccles., saec. XI, p. 146 6, qui desinit in c. 26 (cf. Bandini, Bibl. Leop. Laur.
t. I, p . 266J. Vindobonae, quo Lazius duos Pseudabdiae Codices comportaverat, neu-
st) trum hodie neque alium Miraculorum Andreae codicem ms. adservari, testatus est,
quem eius rei causa per litteras adieram, Ioannes Huemer vir humanissimus. Ber-
nensem autem lc, ut plerosque Bernenses, e Gallia Bernam deveclum esse, probabiliter
conici, H. Hagen confirmavit. Eandem Bruxellensium 1821 (saec. X) et 5524 (saec. XIII)
patriam esse, verisimile est. Bibliothecas Turicensem et Einsidlensem Miraculis Andreae
carere, H. Wirz amicus meus rettulit, Sangaliensem Idtenson praefectus vir huma-
nissimus, Lugdunensem Batavorum Scato de Vries iuvenis ornatissimus, ab ipso s
W. N. du Rieu edoctus. In Germaniam denique unum tantum exemplum olim delatum
et non ita saepe descriptum esse videtur, nam codex G u elf erb yt anus, qui est inter
Helmstadienses 497 ', ex illo Weissenburgensi descriptus est, et eorum alter saltem, quibus
W. Lazius usus est, proxime cum illis cognatus erat, de altero difficile est iudicare;
nam, praeterquam quod passim Lazius librorum omnium memoriam pessime corrupit, io
si c. 11. p. 832, 18 sq. et c. 24. p . 841, 10. codicem ordinis B, non coniecturas suas
adhibuit, at neque c. 16. p. 835, 9. lacunam ex eo explevit, neque c. 29. p. 843, 32.
speciosam codicum B interpolationem arripuit, neque ceteris locis illo usus est, ubi A et B
inter se discrepant. Monacenses autem, quos Guilelmus Meyer, ab amico meo
Friderico Ohlenschlager rogatus, summa cum liberalitate diligentissime excussit, omnes, 15
cum inter se simillimi, tum codicibus 1. et 2, sed multo magis 2, ita coniuncti sunt, ut,
sicubi ab Us recedant, interpolationibus id aut corruptelis factum esse, minime incre-
dibile sit. Sunt autem hi: 3788. Augustanus, saec. XL aut XII; 9564. Oberaltai-
chensis; 12641. Ranshofensis; 13074. Ratisbonensis; 14775. Emmerammensis; 22245.
Windbergensis, saec. XII. Solus cod. b, quem unde Grisaeus eruerit nescimus, alteri 80
familiae adnumerandus est. Postremo, quaedam me, fateor, dum opusculum sine nomine
traditum quaero, praeterire potuisse.
Intra Galliam paulo plures Miraculorum Codices adservantur; quorum quos
praeter supra memoratos cognovi hoc loco nominavi: Parisiaci Lat. 17002, saec. X,
f. 186, qui deficit inde a c. 29, et est ordinis B (totum excutiendi non est facultas 25
facta); 5272 (f. 24;, 12606 (f. 158;, 16735 (f. 121;, 17007 (f. 12)), saec. XII;
5265 (f. lb), 10864 (f. 42;, saec. XIII; 3809 A (f. 224;, 3820 (f. 198;, 11759 (f. 260;,
saec. XIV; 14651 (f. 140; saec. XV. De his, cum olim ipse eos inspicere supersedis-
sem, quaedam ab H. Omont, pleraque ab R. Devlze liberalissime relata refero.
Andecavensis nr. 717 (f.b9), saec. X, ordinis A est ac mutilus. Atreb atensis so
nr. 112 et nr. 309, saec. XI, decurtatus est uterque et corruptus et interpolatus. Came-
racensis nr. 758 (f. 20;, saec. XII, A ordinis est; nr. 767 (t. I, f. b), saec. XII,
excerpta tantum habere videtur. Eos quos post Parisiacos nominavi benevole inspexerunt
bibliothecarum praefecti a me rogati. Praeterea Duacenses duo sunt memorandi nr. 310,
saec. XIII, et nr. 843, saec. XV. Multas alias bibliothecas Miraculorum libro carere, 35
aut catalogi me aut praefecti, velut Carnotensis, Aurelianensis, Insulanus, docuerunt.
Ediderunt Miracula Andreae
1) Fridericus Nausea in eo libro quem inscripsit Anonymi Philalethi Eusebiani in
vitas, miracula passionesque apostolorum Rhapsodiae, Coloniae a. 1531, af.8' ad f. 22'.
2 ; Wolfgangus Lazius, qui eandem fere syllogen ita inscripsit: Abdiae Baby- 40
loniae episcopi de historia certaminis apostolici libri X, Basileae, ex officina Io. Oporini
a. 1552 (praefatus est a. 1551;. Is prologum sustulit, exordium novum confecit, plera-
que verba misere interpolavit, denique cum Miraculis Passionem Andreae alteram
coniunxit; cf. 'Revue critique' a. 1880. 7,453. et Lipsius l. s. t. I, 562; II, 414. Lazii
librum Ioannes Faber Parisiis a. 1566, R. Ldurentius de la Barre in Historia christiana 45
veterum patrum, ibidem a. 1583, excudendum curaverunt; denique I. A. Fabricius in
Codice apocrypho Novi Testamenti, quem Hamburgi edidit a. 1703, iterum a. 1719, eundem
librum expressit et utili adnotatione instruxit. Is etiam a. 1566. 1569. 1576. Coloniae
et a. 1571. Parisiis Pseudabdiam typis exscriptum esse testatur (Cod. ap. t. IL p . 400;.
1) Etiam in cod. Guelferb. 509 (Heimst. 41b) Actus et pasdo S. Andreae apostoli leguntur; so
v. Heinemann, 'Handschriften d. h. Bibliothek zu Wi Ifenbüttel' I, p. 367. G. W.
Fabricii autem codicem apocryphum et in eo t. I, p. 286. ad 327. Miracula Andreae

D. Giles descripsit Londini a. 1852.
3 ; Theodorus Ruinart cum reliquis Gregorii operibus, Parisiis a. 1699, p. 1261 sqq.,
sed ita, ut prologum tantum et indicem capitulorum cum initiis eorum atque ultimam
5 partem, quam Lazius corruperat, e codice 46, collato 16, describeret, de reliquis ad
Abdiam legentes relegaret. Ruinarti exemplum repetivit Migne, Patrologiae Lat. t. LXXI,
p. 1099 sqq.
4) H. L. Bordier, 'Les Livres des Mir acies et autres opuscules de Gregoire de
Tours', Parisiis a. 1857 sqq., t. IV, p. 33 sqq., e codicibus 16 et 46 cum Fabricii
io exemplo collatis.
Restat, ut de huius editionis ratione pauca adiciamus. Apparet ex ipsa codi-
cum nostrorum cognatione, qualem supra indicavimus, silentio praetereunda fuisse,
quaecumque aut singuli Codices aut alterutrius ordinis (A et B dico) una pars
(velut 1, 2, cet.) contra eiusdem ordinis vel singulos libros cum altero ordine con-
15 cinentes exhiberent, nisi forte, quod haud raro accidit, aut corruptela aut interpolatio
tam proclivis esset, ut eam compluriens fadam non absurdum videretur arbitrari.
Attuli tamen passim singulorum codicum lectiones, quae eiusmodi essent, aut ut nulla
corruptelae aut interpolationis causa appareret, aut casu quamvis miro ab singulis
verum servatum aut coniedura repertum videri posset; quorum quae commendabilia iudi-
20 cabam, Us apposui asteriscum. Interpolatio autem praecipue saeviit in soloecismos et
barbarismos tanta omnium librariorum concordia, ut, quaecumque eius generis vitia hic
iUic servata sunt, non solum memoranda, sed pleraque recipienda essent; his locis
numeros tantum eorum codicum quos secutus sum adscripsi, reliquorum varias inter-
polationes pro emendationibus positas silentio praetermisi. Porro probanda fuerunt,
25 quae utriusque ordinis A B concentu nituntur; disceptandum autem inter A et B
aut utriusque ordinis partes dissentientes, sed ita, ut varia lectione adnotata cum legen-
tibus iudicium communicaretur. In summa, quid esset antiquitus traditum, non quid
a Gregorio scribi potuisse aut oportuisse mihi videretur, exprimere volui. Sed plera-
que in codice nostrorum archetypo sana fuisse puto; nam multa, de quibus olim dubi-
so taveram, postea, similibus reliquorum librorum Gregorianorum locis confirmari, animad-
verti. Pauca, quae a Gregorio scripta esse contra librorum fidem conicio, in imis
paginis adnotavi.
In praepositionibus assimilandis vel non assimilandis, in litteris e, ae, i, o, u, ci,
ti, h, in voeibus quales sunt fili, hü, arcessire, inquid, et aliae similes, quid singuli
35 Codices exhiberent referre longum erat. Codices 1, sed praecipue la, quibuscum ple-
rumque faciunt etiam ceterorum optimi, ita secutus sum, ut, observata optimorum
Historiae Francorum codicum consuetudine, inter illos diseeptarem et, quae reliqui libri
bonae frugis habere viderentur, adnotarem, interdum e vestigiis quibusdam verum re-
stituendum esse significarem, velut c. 1. p . 831, 12. e'xpoli ex illo expoliavi; c. 12.
40 p. 832, 41. venirunt ex veniunt; c. 15. p. 834, 24. reteneantur ex teneantur; c. 20.
p . 837, 36. immulationem ex aemulationem; alia. Codices 2 ac praesertim 2a certa
lege emendati sunt (solus 2a adulescens et eunque, constanter 2 navim et nave;; quo
pluris eorum testimonium in barbarismis faciendum videtur. Cod. 4a in h littera
saepe peccat, eiusdem disscessit, sosspitati, talia, propria sunt. Contra b et v iam in
45 archetypo saepe confusas fuisse hi loci testantur: c. 1. p . 828, 8. travis; c. 13. p. 833, 27.
rogabat 4 ; p. 833, 33. sanavit l a ; c. 17. p . 835, 16. exclamabat 16; p. 835, 21. sana-
vit l a ; c. 20. p . 837, 29. levabat; p. 838, 5. orabat; c. 28. p . 843, 4. praedieavit;
p . 843, 12. narrabit l a ; alii. Quare etiam c. 24. p . 840, 32. praedieavit seribendum
conicio. Item dampnare, contempnere in archetypo scriptum fuisse videtur.
so In nominibus proprüs, quae omnibus nota sunt, ut Matthaeus, Thessalonica,
talibus, item iis quae accuratius persequi nihil attinebat, ut Trofime, Lisbius, semel
aut bis discrepantiam codicum adnotavi; in Us, quorum forma incerta est, et ali-
quantum interest nosse, qualem Gregorius usurpaverit, velut Aegeas (cuius de forma
longiore cf. Lipsius l. s. t. I, p, 564; in Miraculorum cod. 1 et 2 eam e Passione, quae
cum esset pervolgata, omnibus librariis nota erat, interpolatione inlatam puto), omnia
adnotavi. s
Libri qui est in Gloria Martyrum c. 30. in archetypo cum Miraculis Andreae
coniunctum fuisse, ex indice codd. A et B inter se comparatis certo efficitur;
nos non adiecimus, quia ab optimis codicibus nostris nunc abest, in aliis (velut 3b)
ita sequitur, ut sit alius liber, non huius libri capita 39. et 4 0 ; praesertim autem,
quod in hoc ipso volumine p. 505, 25 sqq. illud caput suo loco legitur. • io
Montepessulano mense Septembri 1884. Max Bonnet.
INCIPIUNT« CAPITULA LIBRI DE MIRACULIS BEATI ANDREAE

APOSTOLI.
1. De Mattheo b apostolo et quae in Myrmidona c acta sunt.
2. De caeco inluminato. 15
3. De puero suscitato.
4. De Sustrato*1 puero, cui mater crimen inpigerat.
5. De Gratino e ac fiüo et uxore eius.
6. De septem daemonibus a Nicea r expulsis.
7. De mortuo suscitato. t0
8. De commotione maris sedata.
9. De latronibus obstupefactis.
10. De his qui in navi crediderunt.
11. De nuptiis puerorum.
12. De ExooR et parentibus eius h . ti
13. De fiüo Garpiani debile.
14. De mortuo suscitato.
15. De fiüo Mediae' et pueris eius aüisque infirmis sanatis.
16. De debüe filia cuiusdam sanata.
17. De daemone expulso. 30
18. De Virino k proconsule et fiüo eius ac milite suscitato.
19. De serpente interfecto et mortuo suscitato.
20. De revelatione 1 passionis beati apostoli m .
21. De eo qui in mari cecidit.
22. De Lisbio proconsule et fide eius. ss
23. De Trofimae" et uxore proconsulis.
24. De quadraginta mortuos 0 suscitetos.
25. De difficultate partus cuiusdam mulieris.
26. De Sustrato et servo eius.
27. De daemoniacis sanatis ad? balneum. 40
.28. De Nicolau 1 sene.
29. De Anthiphanem r et uxore ae servis eius.
Index, la. lb. 2a. 2b. 4a. 46. 5.

Index, a) Indicem om. 3 ; incip. — ap. OJB. lb; in Christi nomine ine. la. b) Matheo lb. 2. 4.
c) Myrmidonia 16; Mermidona 26; Mirmidonia 4 a ; Mirmydona 5. d) Sostrato 16. 2. 5. e) Gra- 45
tiano B. t) Nicia 46. g) Exuo 4. h) ipsius 46. 5. i) Medeve 2a; Medeae 26. k) Cyrino 4a.
I) revelationem 4a. m) pass. suae 5. n) Trophimae 16; Trofime B. o) 4. p) a la.
q) Nicoiao 16. 46. 5 ; Nicholao 2. 4a. r) Antiphanisco 16; Antiphane (Anth.) 2. 46. 5 ; Antiphanae 4a,
30. De Maximilla, uxore proconsuüs" Egeae".

31. De debile sanato.
32. De tribus caecis inluminatis.
33. De arido saniteti restaurato.
5
34. De puero Stratoclei, fratris proconsuüs c .
35. De proconsule ab itinere regresso..
36. De passione sancti apostoli.
37. De virtute sepulchri eius.
38. D e d auctore e libelli huius.
io 39. f De reliquiis eius'.
40. De calcoloe sanato h .
Inclita sanctorum apostolorum trophea" nulli credo latere fidelium, quia quaedam
exinde euangelica dogmata doeent, quaedam apostolici actus narrant, de quibusdam
vero extant libri, in quibus propriae actiones eorum denotantur. De plerisque enim
is nihil aliud nisi passionum scripta suscipimus. Nam repperi librum de virtutibus sancti
Andreae apostoli, qui propter nimiam verbositatem a nonnullis apocrifus dicebatur 1 ; de
quo placuit, ut, retractis b enucleatisque tantum virtutibus, praetermissis his quae fasti-
dium generabant, uno tantum parvo volumine admiranda miracula clauderentur, quod
et legentibus praesteret gratiam et detrahentium auferret invidiam, quia inviolatam
20 fidem non exegit multitudo verbositotis, sed integritas rationis et puritas mentis 0 .
1. Igitur post illum dominicae ascensionis nobile" gloriosumque triumphum cum

beati apostoli praedicare verbum Dei per diversas regiones dispersi fuissent, Andreas
apostolus apud Achaiam provinciam adnuntiare dominum lesum Christum exorsus est,
Matheus autem apostolus, qui et euangelista, Mermidonae 0 urbi verbum salutis adnun-
25 tiavit. Sed incolae civitatis dure c , indignae ferentes quae de d Redemptoris nostri virtu-
tibus audiebant ac sua nolentes destruere e templa, adpraehensum beatum apostolum,
erutis oculis, circumdatum catenis, in carcere f detruserunt, ut, interpositis paucis diebus,
interficerents. Venit autem angelus Domini ad Andream apostolum dicens: 'Surge et
vade ad Mermidonam h civitatem et erue fratrem tuum Matheum de squalore carceris
30 quo tenetur'. Cui ille ait: 'Domine, ecce, viam nescio, et quo ibo?' Et ille: 'Vade',
inquit, 'ad litus maris, et invenies ibi navem, in qua' statim ascende. Ego enim ero
dux itineris k tui'. Fecit Andreas iuxta verbum Domini et invenit in litore navem, ascen-
densque in eam, flantibus ventis congruis, prospere navigavit ad urbem, ingressusque
Index, la. lb. 2a. 26. 4a. 46. 5. Praef. Cap. 1. l a . 16. le. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5.
35 Index, a) proconsulae 16; proconsuli 2. b) Aegeatis 1. 2. c) proconsulae 16. d) De —
huius OJB. 16. 2. 4a. 5; rasura in qua alt. JB. Epilogus scriptoris finem facientis 46. e) aucto l a .
f) 38. De r. e. 39. De c. s. 16. 26. 4 a ; OJB., sed vacant versus novem, 2 a ; 39. et 40. cum rasuris,
ubi alt. JB. Passio beati apostoli Andree et hymnus de sancto Andrea apostolo 46; 38. De r. e. 5.
g) calculoso 4a. h) addunt: Expliciunt capitula. Incipit prologus 26; Incipit prologus super miracula
40 (in miraculis 36) sancti Andree apostoli 3 ; Incipit prephatio de miraculis beati Andree apostoli 4 a ;
Prefatio Gregorii episcopi Turonensis in libro miraculorum beati Andreae apostoli 46.
Praef. a) tropea l a . 2a. b) retractatis 3. 46. 5. c) addunt: Explicit praefatio l a ;
Incipit liber 26; Explicit prologus 3 , et Incipiunt miracula 3 a ; Incipit textus eiusdem de virtutibus 4 a ;
Explicit prologus. Incipit textus ipsorum miraculorum 46.
45 Cap. 1. a) 1.4a. b) Myrmidoniae 16; Mirmidoni 3 ; Mirmidone 4 a ; Myrmidonae (Mirmyd.) 46. 5.
c) duri l a . 46. 5 ; durae 2. 3 6 ; duris 4a. d) OJB. 16. 4. e) distruere 2a. f) l. 3. g) inter-
ficeretur A; eum add. 4. h) Myrmidoniam 16; Mirmidonam 3 ; Mirmydonam B. i) quam 2. 5.
k) iteneris 2a.
1) Cf. supra p. 8 2 6 , 6 sqq. 2) Cf. supra p. 8 2 1 , 1 1 sqq.

portam civitatis, venit ad carcerem. Videns autem Matheum apostolum in squalore

carceris cum vinctis aliis resedentem, amarissime flevit, et facta oratione simul, ait
Andreas: 'Domine Iesu Christo, quem fideliter praedicamus et ob cuius nomine* tanto
cf. Matth. perferimus, qui caecis visum, surdis auditum, paraliticis gressum, laeprosis munditiam,
mortuis vitam inmensa dementia largire dignatus es, aperi, quaeso, oculos servi tui, ut s
cf. Act. e a t a ( j adnuntiandum verbum tuum'. Et statim locus ille contremuit, et lux magna
16, 26. . . . . .
refulsit in carcere, et oculi beati apostoli restaurati sunt, et cunctorum catenae confraetae
ib. 16,24. sunt, et travis", in qua pedes eorum eoartoti erant c , scissa est, et omnes magnifieabant
Deum, dicentes, quia: 'Magnus est Deus, quem praedicant servi eius'. Tunc edueti per
beatum Andream de carcere, abiit unusquisque ad propria sua, Mattheus autem recessit io
a loco illo. Denique Andreas apostolus praedicabat incolis verbum domini*1 Iesu.
Cognoscentes autem homines illi de carceris vinctis quae acta fuerant, adpraehensum
Andream, ligatis pedibus, trahebant per plateas civitatis. Iam enim capilli capitis eius
evellebantur, et sanguis defluebat e a capite, et oravit ad Dominum, dicens: 'Aperi,
quaeso, Domine, oculos f cordis eorum, ut cognoscant te Deums verum et desistant ab 15
^jJ'JJ" hac iniquitate; et ne statuas illis hoc in h peccatum, quia nesciunt quid faciunt'. Et
statim timor magnus factus est super habitatores civitatis illius, et dimissum' aposto-
lum, dicebant: 'Peccavimus in te, nescientes quid faceremus k . Rogamus ergo, domine,
ut remittas 1 nobis delictum et demonstres nobis viam salutis, ne descendat ira Dei super
civitatem hanc'. Haec enim dicentes, prostrati erant solo ante pedes Andreae. Quibus 20
ille erectis praedicabat dominum lesum Christum et miracula quae fecit in hoc mundo,
et qualiter ipsum mundum iam pereuntem proprio cruore redemit. At m ille credentes
baptizati sunt in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, accepta peccatorum" remis-
sione.
2. Andreas autem recedens ab eo loco, venit in regionem suam >. Cumque de- 25
ambularet cum diseipulis suis, accessit ad eum caecus quidam et ait: 'Andreas* apostole
Christi", scio, quia potes mihi reddere visum, sed nolo eum recipere, nisi c depraecor,
ut iubeas his qui tecum sunt conferre mihi*1 pecuniam, de qua" vestitum habeam suffi-
cientem et victum'. Cui beatus Andreas: 'Vere', inquid, 'cognosco, quia non est haec
vox hominis, sed diaboli, qui non sinit homini f isti recipere visum'. Et conversus 30
tetigit oculos eius, et confestim reeepit lumen et glorificabat Deum. Cumque indumen-
tum haberet vile et hispidum, ait apostolus: 'Auferte ab eo vestimenta sordida et date
ei« indumentum novum'. Expoliantibus se paene omnibus, ait apostolus: 'Quod sufficit,
haec11 aeeipiat'. Et sie, accepto vestimento, gratias agens, rediit ad domum suam.
3. Demetrü autem primi civitatis Amaseorum J erat puer Aegyptius, quem amore ss
unico diligebat. Orta autem in eum* febre, spiritum exalavit. Denique, audito b Deme-
trius signa quae faciebat beatus apostolus, venit ad eum, et proeidens cum lacrimis
ante pedes eius, ait: 'Nihil tibi difficile confido, minister Dei. Ecce enim puer meus,
Capp. 1—3. l o . 16. lc. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5.
Cap. 1. a) l a . 2a. 4a. b) trabes 16. 2. 3. B. c) coartaverant 5. d) Dei (om, Iesu) l a . 2. 3. 40
e) defluebatur 4a. f) oculis l a . g) v. D. 3. 4a. h) OJB. 2. 3. i) 1. 3a. k) fecerimus 3. 5 ;
facere debeamus 4. 1) dimittas 5. m) At — remissione OJB. 3. n) rem. pecc. 4a. 5.
C-ap. 2. a) 1. b) Dei 2a. 3. 5. c) nisi tantum te 4 ; tantum 5. d) m. — vest. rasura
et lacuna octonarum litterarum la. e) et de qua 2 ; scr. de qua et? i) l(a). b. 3 . 4a. g) e l a ;
OJB. 2. 3. h) hoc l a . 2. 3. 4a. 45
Cap. 3. a) eo 16. 26. 3. B; ea 2u. b) 1. 3a. 4a. (6).
1) Id est Achaiam, cf. supra p. 8 2 7 , 2 3 ; cf, etiam n. 2. 2) De mira hac locorum serie
cf. Liprius, l. s. t. I, p. 5 8 7 sqq. et 6 1 0 , qui acute coniecit, confurionem subesse olim fadam
inter Achaeos Sarmatas et Graecos.
quem unice diligebam, mortuus est, et rogo, ut adeas* domum meam et reddas eum
mihi'. Haec audiens beatus apostolus, condolens lacrimis eius, venit ad domum in qua
puer iacebat, et praedicans diutissime ea quae ad salutem populi b pertinebant c , con-
versus ad feretrum, ait: 'Tibi dico, puer, in nomine*1 Iesu Christi, filie Dei, surge et sta
5 sanus'. Et confestim surrexit puer Aegyptius, et reddidit iüum domino suo. Tunc
omnes qui erant increduli crediderunt Deo et baptizati sunt ab f apostolo sancto.
4. P u e r ' quidam Sostratus* nomine christianus venit secretius ad beatum Andream,
dicens: 'Mater mea concupivit formam speciei meae et iugiter me insectetur, ut com-
misceam b ei. Quod ego infandum c execrans refugi. At illa, feile commota, adiit d
io proconsulem, ut crimen suum proiciat in me. Et scio e , cum accusatus fuero, quia r
nihil ad haec respondebo; satius enim duco vitam amittere quam matris detegere crimen.
Nunc autem tibi haec confiteor, ut digneris pro me Dominum exorare, ne innocens
caream praesenti vita'. Haec? eo dicente, venerunt ministri proconsuüs arcersientes b
eum. Beatus vero apostolus, facta oratione, surrexit et abiit cum puero. Mater autem
15 instanter accusabat eum, dicens: 'Hic, domine proeonsul, oblitus maternae pietotis
affectum, stuprose in me conversus', vix potui eripi, ne ab eo violarer'. Cui ait pro-
eonsul: 'Die, puer, si vera sunt ista quae mater tua prosequitur'. At ille tacebat.
Iterum atque iterum proeonsul interrogabat, et nihil k respondit. Durante autem eo in
silentio, proeonsul habebat cum suis consilium, quid ageret; mater autem pueri coepit
20 flere. Ad quam beatus Andreas apostolus ait: 'O infelix, quae fletus emittis amaritu-
dinis ob stuprum, quod in filium agere voluisti, quam 1 in tantum coneupiscentia prae-
cipitevit, ut unicum amittere filium, libidine inflammante"1, non metuas'. Haec eo dicente,
ait mulier: 'Audi, proeonsul; postquam filius meus haec agere voluit, homini huic ad-
haesit et non diseessit ab eo'. Proeonsul autem de his ira commotus, iussit puerum in
25 culeum" parricidae recludi et in flumine0 proici, Andream autem in carcere p retrudi,
donec, excogitatai supplicia, et ipsum perderet. Orante autem beato apostolo, terrae
motus magnus cum tonitruo r gravi factus est, et proeonsul de sede cecidit, et omnes
terrae deeubuerunt; mater vero pueri percussa 9 aruit et mortua est. Tune proeonsul
prostratus pedibus sancti apostoli, ait: 'Miserere pereuntibus, famule Dei, ne nos terra
so deglutiat'. Orante autem beato apostolo, cessavit terrae motus, fulgora quoque ac toni-
trua quieverunt. Ipse autem circumiens eos qui turbati iacebant, cunctos reddidit
sanos. Proeonsul vero suseipiens verbum Dei, credidit in Domino l cum omni domo
sua, et baptizati sunt ab apostolo Dei.
5. Gratini* quoque Senopinsis b filius, dum in balneum 0 mulierum lavaretur, a
35 daemone, perdito sensu, graviter cruciabatur. Gratinus*1 autem misit epistolam ad pro-
consulem, in qua rogabat, ut Andream exoraret ad se venire. Sed et ipse adprae-
hensus febre, graviter aegrotabat, uxor vero eius ab etrope e intumuerat. Deprecante
igitur proconsule, Andreas, ascenso vehiculo, venit ad civitatem. Cumque introisset in
Capp. 3—5. l a . 16. le. 2a. 25. 3a 36. 4a. 46. 4c. 5.
40 Cap. 3. a) eas ad 3 ; eas 4 a ; eas in 46. b) populis l a . c) pertinebat l a . 4a. d) domini
(nostri 3) add. 3. 4. e) f. D. OJB. 3. 4. f) a s. ap. 36; ab ap. CMJB rasura 2a; ab ap. (OJB. sancto) 4.
Cap. 4. a) Sustratus 4 conslanter. b) 1. 4a. c) nefandum 4. d) adit l a ; abiit ad 4a. 5.
e) scio quia c. a. f. n. 3. 6. f) OJB. 4a. g) haec enim 2. h) arcensientes 16; arcessientes 2a. (6);
accersientes 3 . B. V) 1. 4. k) add. ille B; ei 2. 1) quae 4. m) inflammantem 4a. n) acu-
45 leuin l a ; aeculeo 16; culleum 2a. 3. 46; eculeum 4a. 6. o) l a . 3. 46. p) 1. 6 q) 1. 4a.
r) 1. 3. B. s) percussa:::: 2 ; percussa est 4a. t) in Deum 1. 2 ; in Dominum 3 ; om. 6.
Cap. 5. a) Gr. — fil. OJB. l a ; Gratiani 16. 4a. b) Senopensis 2. 4 6 ; Sinopinsis 3. 4a.
c) 1. 4. d) Gratianus B. e) idrope 16; ydrope (hydr.) alii.
1) Cf. Lipdua l. s. t. I, p. 4 0 0 sq.

105*
domum* Gratini b , conturbavit spiritus malus puerum, et venit et procidit ante pedes
apostoli. Quem ille increpans: 'Discede', inquit, 'humanae generis inimice, a famulo
Dei'; et statim multo 0 clamitans d diseessit ab eo. Et veniens ad Stratum viri, ait:
'Recte aegrotas incommode e , qui, relicto proprio toro, misceris scorto. Surge in nomine
5, u. domini Iesu Christi et sta sanus et noli ultra peccare, ne maiorem aegrotationem in- 5
cf. 1. loan. curras'; et sanatus est. Mulieri quoque dixit: 'Decepit te, o mulier, coneupiscentia
2,16.
oculorum, ut, relicto coniuge f , aliis miscearis'. Et ait: 'Domine Iesu Christo, deprecor
piam misericordiam tuam, ut exaudias servum tuum et praestes, ut, si haec mulier ad
caenum<£ libidinis quod prius gessit fuerit revoluta, non sanetur omnino. Certe, si scis,
Domine, cuius potentia etiam futura praenoscuntur, quod se abstinere possit ab hoc io
flagitio, te iubente sanetur'. Haec eo dicente, disrupto per inferiorem partem humorem h ,
sanata est cum viro suo. Beatus autem apostolus fregit panem et dedit ei. Quae gra-
tias agens, accepit et credidit in Domino cum omni domo sua; nec deinceps illa aut vir
eius scelus quod prius admiserant' perpetrarunt k . Misit quoque postea Gratinus 1 magna
munera sancto apostolo per famulos suos. Ipse postmodum secutus est cum uxore, 15
prostratique coram eo, rogabant, ut acciperet munera eorum. Quibus ille ait: 'Non est
meum haec accipere, dilectissimi, sed potius vestrum est ea indigentibus erogare'. Et
nihil aeeipit ex his quae offerebantur.
^'a'ss!'' 6. Post haec ad Niceam* proficiscitur, ubi erant septem daemones inter monumento
commorantes, sita secus viam. Homines quoque praetereuntes meridie' lapidabant et 20
multos iam neci b mortis 0 adfecerant d . Veniente autem beato apostolo, exüt ei obviam
tota civitas cum ramis olivarum, proclamantes laudes atque dicentes: 'Salus nostra in
manu tua, homo Dei'. Et exponentes e omnem rei ordinem, ait beatus apostolus: 'Si
creditis r in dominum lesum Christum, filium omnipotentis Dei, cum Spiritu sancto
unum Deum, überabiminis eius auxiüo ab hac infestetione daemoniorum'. At illi cla- 25
mabant, dicentes: 'Quaecumque praedieaveris credimus h et obaudemus' iussioni tuae,
tantum ut überemur ab iste temptatione'. At ille gratias agens Deo pro eorum fide,
iussit ipsos k daemonas 1 in conspectu omnis populi eins"1 adsistere; qui" venerunt in
similitudinem° canum. Conversus autem beatus apostolus adr populum, ait: 'Ecce dae-
monas 1 , qui" adversati sunt vobis; si autem creditis, quod in nomine Iesu Christi pos- so
sim eis imperare, ut desistent a vobis, confitemini coram me'. At illi clamaverunt
dicentes: 'Credimus, lesum Christum filium Dei esse, quem praedicas'. Tunc beatus
C
i2,4s." Andreas imperavit daemonibus, dicens: 'Ite in loca arida et infruetuosa, nullum pae-
nitus hominum' nocentes neque accessum habentes, ubicumque nomen Domini fuerit r
invocatum, donec aeeipiatis debitum vobis 9 supplicium ignis aeterni'. Haec eo dicente, 35
daemonas 1 , dato rugitu, evanuerunt ex oculis adstantium, et sie civitas liberata est.
Baptizavit autem illos beatus apostolus et instituit eis episcopum Calestum', virum
sapientem et inrepraehensibiliter custodientem quae a doctore susceperat.
Capp. 5. 6. l a . 16. le. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5.
Cap. 6. a) domo 16. b) Gratiani 4. c) multum 2. 3. B. d) clamans B. e) incom- 40
modo 3. 46. f) coniuge:: l a ; coniuge et 4a. * g) scaelus 16; scaenum 5. h) 1. i) admi-
serat l a . k) perpetraverunt 3. 4. 1) Gratianus 4.
Cap. 6. a) Nicheam l a . b) nece 2. 3. 46. 5 ; neces 4 a ; OJB. 16. c) morti 16; OJB. 3. 46.
d) adficerent l a . e) 1. 2. 4. f) credideritis 3. 4a. g) liberamini 2. h) credemus 1. 3. 46.
i) obaudiemus (obed. 5) 16. 3. B; oboedimus (obed. 26) 2. k) ipsas l a . 1) daemones (dem.) 45
16. 2. 3 . B. m) huius 4 a ; OJB. 3. 46. 5. n) quae l a . o) l a . 36. 5. p) ad p. OJB. B. q) homi-
nem 1. 26. B. r) inv. fu. 3. 5. s) OJB. 4a. 5. t) Calestium l a ; Calixtum 16. 26. 3 6 ; Cali-
stum 2a. 3a. 5 ; Caelcstem 4.
1) Cf. H. Fr. VIII, 33, p. 348, 25. et 50.

7. Denique adpropinquans» portam Nicomediae, ecce efferebatur mortuus in gra-

batto, cuius pater senex servorum sustentetus manibus vix obsequium funeris b valebat
inpendere. Mater quoque hac aetate gravata, sparsis crinibus, sequebatur heiulando
cadaver, dicens: 'Vae mihi, cuius usque ad hoc tempus aetas producta 0 est, ut funeris mei
5 apparatum in filii funus expcndam'. Cumque haec et his similia deplorantes cadaver
vociferando prosequerentur, affuit apostolus Dei, condolensque lacrimis eorum, ait:
'Dicite mihi, quaeso, quid huic puero contigit, ut ab hac luce migravit*1?' At illi e prae
timore nihil respondentes e , a famulis apostolus haec audivit: 'Dum esset', inquiunt,
'iuvenis iste in cubiculo solus, advenerunt subito septem canes et inruerunt in eum.
io Ab his igitur miserrime discerptus, caeeidit et mortuus est'. Tunc beatus Andreas
suspirans et in caelum oculos erigens, cum lacrimis ait: 'Scio, Domine, quia daemonum
eorum fuit insidia 1 , quos expulie a Nicea urbe. Et nunc rogo, Iesu benigne, ut resu-
scites eum, ne h congaudeat' adversarius humani generis de eius interitu'. Et haec
dicens, ait ad patrem: 'Quid dabis mihi, si restituero tibi filium tuum salvum ?' Et
15 ille: 'Nihil eo habeo k praetiosius, ipsum enim dabo, si ad vitam surrexerit te iubente'.
Beatus vero apostolus iterum, expansis ad caelum manibus, oravit, dicens: 'Redeat,
quaeso, Domine, anima pueri, ut, isto resuscitato, relictis cuncti 1 idolis ad te conver-
tantur, fiatque eius vivificatio salus omnium pereuntium, ut iam non subdantur morti,
sed tui effecti, vitam mereantur aeternam'. Respondentibus fidelibus: 'Amen', conversus
so ad feretrum ait: 'In nomine Iesu Christi, surge et sta super pedes tuos'. Et statim, ammi-
rante 1 " populo, surrexit, ita ut omnes qui aderant voce magna clamarent: 'Magnus est
Deus Christus, quem praedicat servus eius Andreas'. Parentes enim" pueri multa munera
dederunt fiüo suo, quae beato apostolo obtulit; sed ille nihil ex his accepit. Puerum
tantum secum usque ad Macedoniam abire praeeipiens, salutaribus verbis instruxit.
25 8. Egressus inde apostolus Domini navem conscendit, ingressusque Helispontum"
fretum, navigabat, ut veniret b Bizantium. Et ecce commotum eBt mare, et ineubuit
super cos ventus validus, et mergebatur navis. Denique, praestolantibus eunetis peri-
culum mortis, oravit beatus Andreas ad Dominum, praeeipiensque vento, siluit; fluctus
autem maris quieverunt, et tranquillitos data est. Ereptique omnes a praesenti discri-
30 mine, Bizantium pervenerunt.
9. Inde progressi, ut venirent Thracias", apparuit eis multitudo hominum a longe
cum evaginatis gladüs, lanceas manu gestontes, quasi volentes in illis b irruere. Quod
cum vidisset Andreas apostolus, faeiens crucis 0 signum contra eos, ait: 'Oro, Domine,
ut deeidat pater eorum, qui haec eos agere instigavit. Conturbentur virtute divina, ne
35 noceant sperantes*1 in te'. Haec eo dicente, angelus Domini cum magno splendore
praeteriens, tetigit gladios e eorum, et corruerunt proni in terra f . Transiensque beatus
apostolus cum suis, nihil est nocitus; omnes enim, proiectis gladüs, adorabant eum.
Angelus quoque Domini diseessit ab eis cum magno lumine claritatiss.
10. Sanctus vero apostolus pervenit ad Perintum* civitatem Traciae maritimam
40 et invenit ibi navem, quae in Maehedoniam properaret. Apparuit enim ei iterum
angelus Domini et iussit eum ingredi navem. Tunc praedicans b in navi verbum Dei,
credidit nauta in dominum lesum Christum et omnes qui cum eo erant, et glorificabat
Capp. 7—10. l a . 16. lc. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5.
Cap. 7. a) 1. 2. 4. b) funeri 36. 46. c) perdueta 3 . 4. d) migraret A. e) 1. 2. 4a.
45 0 *• 2. 3a. 4. g) expoliavi (in add. 46) Nicea 4. h) ne: (fuit nec) 46. i) gaudeat B.
k) pr. h. 1. 3. 1) eunetis 16. B; cuncti: 26. m) admirante 2. B. n) vero 3 ; autem B.
Cap. 8. a) Helespontum 16. 26; Hellespontum 2a. 3. 5 ; Hellesponticum 45. b) venisset 4a.
Cap. 9. a) Tratias 2 a ; Trachias 3. 4 a ; Thraciam 6. b) l a . 4a. c) s. er. 3. 4*. d) 2.
e) gladia 16. OL g) OJB. A. 46.
60 Cap. 10. aj Berinthum 2. 3. 5; Berintum 4a et altera JB. tn lacuna 46. b) 1. 2. 4.
382 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS LIBER DE MIRACULIS B. ANDREAE APOSTOLI,
apostolus sanctus Deum, quod nec in mari defuit qui audiret praedicationem eius aut
qui crederet filium Dei omnipotentis.
11. Fuerunt autem duo viri in Philippis* fratres, et uni quidem erant duo b filii,
alteri filiae duae, quibus erat facultas magna, eo quod essent valde nobiles. Dixitque
unus ad alterum 0 : 'Ecce sunt nobis opes eximiae, et non est de civibus qui dignae 5
copuletur generationi nostrae; sed veni, et fiat nobis una domus ex omnibus. Filii
mei accipiant filias tuas, ut opes nostrae facilius coniungantur'. Placuit hic sermo fratri,
et inito foedere, obügaverunt hanc convenentiam d per arrabone e quod1" pater puerorum
misit. Dato igitur die nuptiarum, factum est verbum Domini ad eos, dicens: 'Nolite
coniungere filios vestros, donec veniat famulus meus Andreas. Ipse enim vobis quae io
agere debeatis ostendet'. Iam enim thalamume praeparatum erat et convivae vocati, et
omne h apparatum nuptiale in prompte tenebatur. Tertia vero die advenit beatus'
apostolus, et videntes eum, gavisi sunt magno k gaudio, et occurrentes ei cum coronis,
processerunt 1 ante pedes eius et m dixerunt: 'Te amoniti" praestolamur, famulae Dei,
ut venias et adnunties nobis quid faciamus 0 . Accepimus enim verbum operire te, et, 15
ne ante coniungerentur filii nostri, quam tu venires, indicatum est nobis'. Erat tunc
cf a th
I " g ' vultus beati apostoli tamquam sol relucens, ita ut omnes admirarentur, et honorarent
DeumP. Quibus ait apostolus: 'Nolite, filioli, nolite seduci, nolite decipere hos iuvenes,
quibus potest fruetus apparere iustitiae; sed magis paenitentiam agite, quia deliquistis
in Dominum, ut proximos sanguine velletisi coniugio copulare r . Non nos nuptias aut 20
cf. M»rc! avertimus aut vitamus, cum ab initio Deus masculum iungi praeeipisset et feminam,
10,6—9. s e ( j p 0 t i u s inceste damnamus'. Haec eo loquente, commoti parentes eorum, dixerunt:
'Oramus 9 , domine, ut depraeceris pro nobis Deum tuum, quia nescientes feeimus hoc
cf.Act. 6,15. delictum'. Adolescentes autem videntes vultum apostoli splendere tamquam vultum' angeli
Dei, dicebant: 'Magna et inmaculata est doctrina tua, vir beatae, et nesciebamus; verum" 26
enim cognovimus, quia Deus loquitur in te'. Quibus sanctus apostolus ait: 'Custodite
sine pollutione quae audistis, ut sit Deus vobiscum, et aeeipiatis mercedem operis vestri,
id est sempiternam vitam, quae nullo clauditur fine'. Haec dicens apostolus et bene-
dicens eos, siluit.
12. Erat quidam iuvenis in Tesalonica* nobiüs valde ac dives opibus Exuos b so
nomine. Hic venit ad apostolum, nescientibus parentibus suis, et proeidens ad pedes
eius, rogabat eum, dicens: 'Ostende mihi, quaeso, famule Dei, viam veritatis. Cognovi
enim, quod verus minister sis eius qui te misit'. Sanctus vero apostolus praedieavit ei
dominum lesum Christum, et credidit adolescens, adherens sancto apostolo nihilque 0 de
parentibus meminens neque de facultetibus aliquam*1 inpendens sollicitudinem. Parentes 35
autem requirentes eum, audierunt, quod in Philippis cum apostolo moraretur, et
venientes cum muneribus, rogabant, ut separaretur ab eo; sed nolebat, dicens: 'Utinam
nec vos has opes haberetis, ut mundi cognoscentes auctorem, qui est verus Deus,
cf. Mauh. e r u e r e t j s animas vestras ab ira futura'. Sanctus quoque e apostolus descendit de tristico
et praedicabat eis verbum Dei; sed non audientibus, rediit ad puerum et clausit ostia 40
domus. At illi, convocata cohorte, venerunt', ut incenderent domum iüam in qua erat
Capp. 10—12. l a . 16. le. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5.
Cap. 11. a) Philippi 4a. b) filii duo 1. 2. 46. c) älterem 5. d) convenientiam 2a. 3. 4 ;
conventionem 5. e) arrabonem l a . 3. B; arrabon 2. f) quem 46; quam 5. g) 1. 2. 4a.
h) 1. 4a. 6. i) OJB. 1. 3. k) g. m. 3. 5. 1) proeiderunt 16. 3. 5 ; proeidentes 4a. m) at- 45
que 5; OJB. 4a. n) ammoniti 16. 26. 3. 4 ; admoniti 2 a ; attoniti 5*. o) faciemus 16. 26. p) eum
4a. 5. Lazius *. q) velitis l a . 4 a ; voluissetis 16. r) copulari 16. 4. s) te add. 3. 5. t) OJB. A.
u) vere 2. 3.
Cap. 12. a) Thesalonica 2; Thessalonica 3. B. b) Exoos 16. 5; Exuor 2 ; Exuus 3 ; Adima-
thae 4a; Exous 46. c) que OJB. 36. 4. d) aliqua i. sollicitudine 4a. e) vero B. i) veniunt 4. 50
iuvenis, dicentes: 'Intereat puer, qui reliquid parentes et patriam'. Et adhibentes fasces
caractoe scyrpique et facularum, coeperunt succendere domum. Et cum iam flamma
fereretur» in altum, arreptam b adolescens ampullam 0 aquae, ait: 'Domine Iesu Christo,
in cuius manu omnium elementorum natura*1 consistit, qui arentia inficis et infecta facis
5 arescere, qui ignita refrigeras et extincto succendens e , tu extingue hos ignes, ut tui non
tepescant, sed magis accendantur ad f fidem'. Et haec dicens, exparsite desuper aquam
e x h ampulla, et statim omne incendium ita supitum est, acsi non fuisset accensum.
Quod videntes parentes pueri, dicebant: 'Ecce iam filius noster magus effectus est'. Et
adhibentes scalas, volebant ascendere in tristico', ut eos k interficerent gladio. Dominus
10 autem excaecavit eos, ne viderent ascensum scalarum. Cumque in hac perversitote
durarent, quidam Lesemachus 1 e civibus ait: 'Ut quid, o viri, casso vos labore con-
sumitis? Deus enim pugnat pro viris istis, et vos non cognoscitis? Sinite m ab hac c!'.E^.oi'
stultitia, ne vos caelestis ira consumat'. Haec eo dicente, conpuncti omnes corde, dice-
bant : 'Verus est Deus, quem isti colunt, quem et nos persequi temptavimus'. Haec
15 eis dicentibus, cum iam tenebrae noctis advenissent, subito lumen effulsit, et omnium
oculi inluminati sunt. Ascendentesque ubi erat apostolus Christi, invenerunt eum oran-
tem; prostrati quoque n in pavimento, clamabant dicentes: 'Quaesumus, domine, ut ores
pro servis tuis, qui errore seducti sunt'. Tanta enim omnes eonpunctio cordis attige-
rat, ut diceret Lysemachus 0 : 'Vere Christus est filius Dei, quem praedicat servus eius
20 Andreas'. Tunc erecti ab apostolo, conroborati sunt in fide, tantum parentes pueri non
crediderunt. Qui exsecrantes adolescentem, regressi sunt in patriam, subdentes omnia
quae habebant publicis ditionibus. Post dies autem 50 unius horae momento expira-
verunt; et post haec, pro eo quod diligerent omnes viri civitatis adolescentem propter
bonitatem et mansuetudinem eius, omne patrimoniumP ei concessum est a publico, et
25 erat possidens cuncto quae habuerant parentes eius. Non tamen ab apostolo discedebat,
sed fruetus praediorum in pauperum necessitatibus et curis indigentium expendebat.
13. Rogavit autem adolescens beatum apostolum, ut proficiscerentur simul in
Thesalonica*, et cum venissent ibi, congregati sunt omnes ad eum; gaudebant b enim 0
videntes puerum. Tunc, congregatis omnibus in theatrum, praedicabat eis puer verbum
30 Dei, ite ut sileret apostolus, et admirarentur*1 prudentiam eius. At iüi clamaverunt, cf.Luc.2,47
dicentes: 'Salva filium Carpiani civis nostri, quia valde aegrotot, et credimus in lesum
quem praedicas'. Quibus ait beatus apostolus: 'Nihil est inpossibile apud Deum; sed cf.Luc. 1,37
tamen, ut credatis, adducite eum in conspectu nostro, et sanabit illum dominus lesus
Christus'. Tunc pater eius abiit ad domum suam et e dixit ad puerum: 'Hodie sanus
35 eris, fili dilectissime Adimathe 1 "'; hoc enim erat nomen pueri8. Qui ait ad patrem:
'Vere h enim effectum' est somnium meum; nam ego vidi per visum virum hunc, qui
me sanum redderet1*'. Et haec dicens, induit vestimenta sua, surrexitque a grabatto
et pergebat ad theatrum cursu veloci, ite ut non possit 1 a parentibus adsequi. Et pro-
eidens ad pedes beati apostoli, gratias agebat pro sanitate recepta. Populi autem stu-
40 pebant, videntes eum post viginti tres annos ambulantem, et glorificabant Deum,
dicentes, quia: 'Non est similis deo Andreae'. cf.Es.46,9
Capp. 12. 13. l a . 16. lc. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5.
Cap. 12. a) 16. 2a. 4a. b) 1. 4a. c) 1. 26. 4a. d) c. 11. 4. e) succendis 2. 3. B.
i) a 4. g) sparsit 1. 3. 4 6 ; expersit 5. h) de 5. i) 1. k) eum 4. 1) Lisimachus l a . 46;
45 Lysimachus (Lisym.) 2 ; Lisimacus 3. 4a. 5. m) desinite 3. 46. n) que 3. 4a. o) cf. n. 1; hic
Lysimachus 5. p) omnem patrimoniam (sed prima m. corr.) 16.
Cap. 13. a) 1. b) et g. 16. 2. 3. c) OJB. A. d) admiraretur l a . 2. 3a. (6?) 5*; miraren-
tur Lazius. e) om. la. 3. {) Adymate 3 ; Adimanthe 4a. 5 ; Adimante 46. g) puero 3.
h) verum 2. 5*. i) effectus 4a. k) reddiderit 16; reddet 26; reddit 3. 1) 1. 2a. 4a. 5.
14. Unus autem e civibus, cuius filius habebat spiritum inmundum, rogabat beatum
apostolum, dicens: 'Sana, quaeso, vir Dei, filium meum, quia male a daemonio vexa-
tur'. Daemon vero, sciens futurum se eici, seduxit puerum in secretum cubiculum et
suffocavit eum, laqueo extorquens animam eius. Denique pater pueri, cum invenisset
illum* mortuum, flevit multum et ait amieis suis: 'Ferte b cadaver ad theatrum; confido 5
enim, quod poterit resuscitore ab hospite qui praedicat Deum verum'. Quo delato et
posito coram apostolo, narravit ei, qualiter interfectus esset a daemone, dicens: 'Credo,
homo Dei, quod etiam a morte per te possit resurgere'. Conversus autem apostolus ad
populum, ait: 'Quid vobis proderit, viri Thesalonicenses, cum haec fieri videtis 0 , si non
creditis*1?' At iüi dixerunt: 'Ne dubites, vir Dei, quia, isto resuscitato, omnes credi- 10
mus e '. Haec illis dicentibus, ait apostolus: 'In nomine Iesu Christi, surge, puer'; et
statim surrexit. Et stupefactus omnis populus, clamabat f dicens: 'Sufßcit; nunc credi-
mus cuncti Deo iüi quem praedicas, famule Dei'. Et deducentes eum ad domum cum
facibus et lucernis, eo quod iam nox advenisset, introduxerunt eum in domum suam,
ubi per triduum instruxit ülos de his quae Dei erant. 15
15. Venit ad eum quidam vir de Philippis * Medias b nomine, cuius filius in debi-
litate 0 nimia aegrotabat, et ait ad apostolum: 'Depraecor, o d homo Dei, ut restituas
mihi fitium meum, quia debilitatus est corpore'. Et haec dicens, flebat valde. Beatus
cf.Lue.8,50. vero apostolus abstergens genas e eius et caput manu dimuleens, dicebat: 'Confortare,
fili; tantum crede, et inplentur voluntates tuae'. Tunc adpraehendens manum eius, ibat 20
in'Philippis. Cumque ingrederetur portam civitatis, oecurrit ei senex, rogans pro filiis,
quos pro culpa ineffabili Medias carcerali supplicio detruserat, et erant ulceribus putre-
facti. Conversus autem sanctus apostolus ad Medians, dixit: 'Audi, homo; tu depre-
cari8, ut sanetur filius tuus, cum apud te vineti retineantur h , quorum iam sunt carnes
exaese. Et ideo, si praeces tuas ad Deum' vis proficisci, absolve prius miserorum 25
catenam, ut et filius tuus a debiütate laxetur; nam video inpedimentum ferre precibus
meis malitiam k quam exerces'. Tunc Medias proeidit ad pedes eius, et deosculans, ait:
'Absolvantur hü duo et alii septem, de quibus nihil audisti, tantum ut sanetur filius
meus'. Et iussit eos in conspectu beati apostoli exhiberi'. At illi, inpositis m eis manus,
et per triduum abluens vulnera eorum, sanitati restituit übertotique donavit. Postera 30
vero die ait ad puerum: 'Surge in nomine domini Iesu Christi, qui me misit, ut me-
dear" infirmitati tuae'. Et adpraehensa manu" eius, levavit eum; qui statim surrexit
et ambulabat, magnificans Deum. Vocabatur enim puer PhilionedisP, qui viginti duobus
annis fuerat debüis. Clamantibus autem populis et dicentibus: 'Et nostris medere in-
firmis, famule Dei Andreas 1', ait vero1- apostolus ad puerum: 'Vade per domos aegro- ss
tontium et in nomine Iesu Christi, in quo sanatus es, tu iube eos exurgere'. At ille,
admirantibus populis', abiit per domos infirmorum, invocatoque Christi nomine, resti-
tuebat eos saniteti. Credidit autem' omnis populus, offerensque" ei munera, rogabant,
ut audirent verbum Dei. Beatus vero apostolus praedicans Deum T verum, nihil de
muneribus aeeipiebat. 40
Capp. 14. 15. l a . 16. le. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5.
Cap. 14. a) eum l a . 3. b) aferte l a . c) videritis 16. 3. 4. d) credideritis 3. 4.

e) credemus 26. 3. 4. f) clamavit l a .
Cap. 15. a) Phylippis 2a. 46. b) Medeas 3. c) debilitatein nimiam 4a. d) OJB. 2a. 4.
e) genuas 4a. f) ad l a . g) Mediam 1. 26. 4 ; Medeam 3. h) teneantur 16. 3. i) Dominum 45
16. 2a. 5. k) militiam 3a. 4a. ]) exhibere 4a. m) lo. 46: inpositis . . manibus l a ; imponens (inp.) 2. 3.
4a. 5 ; scr. inpositas? n) m e d e r a e r l 6 ; niederer 4. o) manum 4a. p) Fhilionides 3 ; Philomedis 4 a ;
Phylionedis 46. q) l a . 26. r) OJB. 2a. 3. 46. 5. s) plurimis 26; eunetis 3 ; OJB. 1. 2a. t) vero 3 a ;
ergo 3 6 ; OJB. I. 2. u) offerentesque 3. v) v. D. 36. 4a.
16. Denique Nicolaus* quidam e civibus exhibens carrucam deauratam cum

quattuor mulis candidis equisque eiusdem numeri et coloris, obtulit beato apostolo,
dicens: 'Haec accipe, famulae Dei, quia nihil repperi inter res meas his araabilius, tan-
tum ut sanetur filia mea, quae nimio cruciatu vexatur'. Cui subridens beatus apostolus
5 ait: 'Accipio quidem munera tua, Nicolae b , sed non haec visibilia. Nam, si pro filia
quae 0 praetiosum*1 in domo tua habebas offerese, quanto magis pro anima debes? Ego
enim hoc a te accipere cupio, ut nomo ille interior agnoscat verum1" Deum factorem cf Rom-
suum creatoremque omnium, qui terrena respuat et aeterna desideret, qui caduca ne-
glegat, diligats sempiterna, qui illa quae videntur abnuat b et ea quae non videntur
io contemplatione spiritalis intentiones advertot, ut, cum his exercitatu sensu vigueris,
vitam aeternam consequi merearis, fiüamque1 hic sanitati redditem, etiam in iua k
aeternitatis gaudia 1 perfruaris'. Haec eo dicente, persuasit omnibus, ut, relictis idolis,
Deum verum crederent. Filiam quoque ipsius Nicolai sanavit ab infirmitate qua tene-
batur, et omnes magnifieabant eum"1, percurrente per totam Maehedoniam fama de vir-
15 tutibus quae" faciebat super infirmos.
17. Sequenti vero die docente eo, ecce quidam adolescens exclamavit voce magna,
dicens: 'Quid tibi et nobis, Andreas* famule Dei? Venisti, ut nos a proprüs sedibus c f M , r r '
exturbaris?' Tunc beatus apostolus, vocatum b ad se iuvenem, ait: 'Enarra, auctor cri-
minis, quod sit opus tuum'. Et ille: 'Ego', inquid, 'in hoc puero ab adolescentia eius
20 inhabitavi, suspicans, quod numquam ab eo recederem. Die autem tertio audivi patrem
illius dicentem amico suo: "Vadam ad hominem famulum Dei Andream, et sanabit
filium meum". Nunc autem timens cruciatos quos 0 nobis inferis*1, veni, ut egrediar ab
eo coram te'. E t haec dicens, prostratus solo ante pedes apostoli, exiit a puero, et
sanatus est et surgens glorificabat Deum. Tantam enim gratiam Deus praestitit sancto
25 apostolo, ut sponto omnes venirent ad audiendum verbum salutis et dicerent: 'Enarra
nobis, homo Dei, quis est verus Deus, in cuius nomine nostros curas infirmos'. Sed
et philosophi vcniebant et conquirebant*- cum eo, et nemo poterat resistere doctrinae eius. cf.Act. 6,io.
18. Dum* autem b haec agerentur, 6urrexit quidam inimicus praedicationis apo-
stolicae et venit ad proconsulem Virinum °, dicens: 'Surrexit homo iniquus in Thesalo-
30 nica d , qui templa deorum praedicat destrui, caerimonias respui et omnia priscae legis
decreta convelli. Unum deum tantum praedicat coli, cuius se etiam famulum prote-
statur'. Haec audiens proeonsul, misit milites cum cquitibus, qui eum exhiberent in
conspectu eius. Qui venientes ad portam, didicerunt, in quam 0 domum commoraretur
apostolus. Ingredientes autem, cum vidissent vultum eius fulgore nimio resplendere,
35 timore perterriti, ceciderunt ante pedes eius. Beatus vero apostolus narrabat audien-
tibus, quae de eo proconsuli nuntiata fuissent. Et venientes populi cum gladüs et
fustibus, volebant milites interficere; sed prohibuit eos sanctus apostolus. Proeonsul
enim veniens, cum non invenisset apostolum in civitate qua praeeeperat, fremuit ut leo
et misit alios viginti. Et ipsi ascendentes in domum, cum vidissent beatum apostolum,
40 turbati, nihil dixerunt. Tunc proeonsul haec audiens, iratus valde, misit multitudinem
militum, qui e u m ' cura8 vi adducerent. Quibus visis, apostolus dixit: 'Numquid
Capp. 16—18. l a . 16. le. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5.
Cap. 16. a) Nicholaus 26. 3. 46. b) Nicolau l a ; Nicole 2 a ; Nicholaae 3 a ; Nicholae 36. 46;
scr. Nicolaus? c) quod 3. 46. d) praeciosa (pret.) 2. 5. e) offers 2. 3. 4. f) D. v. 1. 3 .
45 g) s. d. 2. 3. (4). h) abnuat et ea q. n. videntur OJB. A. i) 1. 2. 4a. k) illo 2. 46. 6.
1) gaudio 2. 3. 46. 5. m) scr. Deum? n) quas 3. 46.
Cap. 17. a) 1. 2. b) 1. 26. 4a. c) quae 3a. (6?). d) infers 16. 2. 3. B. e) con-
querebant 4 6 ; conquaerebant 5.
Cap. 18. a) Cum 1. 3. 5. b) haec autem 3. 46. 6. c) Virum 4 a ; Quirinum Laziut.
50 d) Thesalonicam 16. e) l a . 4. f) eos l a . g) cum vim 4 a ; vi 3 ; OJB. 16.
propter me venistis?' Et illi: 'Propter te', inquiunt, 'si tamen tu es magus, qui prae-
dicas deos non coli'. Quibus ille ait: 'Ego magus non sum, sed sum* apostolus
Dei b mei Iesu Christi, quem praedico'. Dum haec agerentur, unus militum arreptus
a daemone, evaginato gladio, exclamans dixit: 'Quid mihi et tibi, Virine 0 proeonsul,
ut mitteres me ad hominem, qui non solummodo d extrudere a b e hoc vase, verum 5
etiam suis me virtutibus incendere potest? Utinam venires ad oceursum eius et nihil
maii ageres contra illum'. Cum autem haec dixisset, daemonium1" egressum & est a
milite. Miles igitur h cecidit et mortuus est. Interea venit proeonsul cum magno furore,
et stans secus sanctum apostolum, eum videre non poterat. Cui ille dixit: 'Ego sum
quem quaeris, proeonsul'. Et statim aperti sunt oculi eius, et vidit illum et indignans 10
ait: 'Quae est haec insania, ut contemnas iussionem nostram et ministros nostros
subicias dicioni tuae? Vere enim te magum atque maleficum esse manifestum est.
Nunc autem feris te subiciam pro contemptu deorum et nostro, et tunc videbis, si te
possit eripere crueifixus, quem praedicas'. Cui beatus apostolus ait: 'Oportet te cre-
• dere, proeonsul, Deum verum et quem misit filium eius lesum Christum, praesertim 15
cum videas unum de tuis militibus interisse'. Et prostratus ad orationem sanctus apo-
stolus, cum diutissime preces fundisset' ad Dominum, tetigit militem, dicens: 'Surge,
suscitet te Deus k meus lesus Christus, quem praedico'. Et statim surrexit miles et stetit
sanus. Cumque populus adclamaret: 'Gloria Deo nostro!' proeonsul ait: 'Nolite credere,
o 1 populi, nolite credere magum" 1 '. At illi clamabant dicentes: 'Non est haec magica", 20
sed est doctrina sana et vera'. Proeonsul dixit: 'Hominem 0 istum ad bestias tradam
et de vobis scribam caesari, ut velociter pereatis, quia contemnitis leges eius'. Uli
autem volentes eum lapidibus obruere, dicebant: 'Scribe caesari, quia Machedonas P
reeeperunt verbum Dei et, contemptis idolis, Deum verum adorant'. Tunc iratus pro-
eonsul, recessit ad praetorium 1, et facto mane intromisit feras in Stadium et iussit 25
trabi et proici beatum apostolum in stedio. Quo adpraehenso, trahebant per capillos,
inpellente8 fustibus, proiectumque r in harena dimiserunt aprum ferocem et orribilem;
qui ter cireuivit sanctum Dei et nihil noeuit. Videntes autem haec populi, dederunt
gloriam Deo. Proeonsul vero iussit iterum dimitti tourum; qui a triginta militibus ad-
duetus et a duobus vcnatoribus inpulsus, Andream non attigit, sed venatores discerpsit 3 30
in frustra', et dans mugitum, cecidit et mortuus est. E t statim adclamavit populus
dicens: 'Verus Deus Christus'. Dum haec agerentur, angelus Domini visus est descen-
disse de caelo et confortabat" sanctum apostolum in stedio. Denique proeonsul fervens
ira iussit leopardum ferocissimum dimitti; qui dimissus reliquid populum v , et ascen-
dens ad sedem proconsuüs, arripuit filium eius et suffoeavit eum. Tantaque insania 35
consulemw- > obtinuerat, ut nihil de his aliquid aut x doleret aut diceret. Tunc beatus
apostolus conversus ad populum, dixit: 'Cognoscite nunc, quia verum Deum Colitis, cuius
virtute bestiae superatae sunt, quem nunc Virinus proeonsul ignorat. Sed ego, ut
facilius credatis, etiam filium illius in nomine v Christi, quem praedico, suscitabo, ut con-
fundatur stultissimus 2 pater eius'. Et prostratus terrae*, diutissime oravit, adpraehensa- 40
Cap. 18. l a . 16. le. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5.
Cap. 18. a) OJB. 36. 4a. 5. b) Domini 3. B. c) Verine (sed prima m. corr.) 16. d) non
modo 1. 2 ; non solum 36; nullo modo 5. e) ad l a . t) daemon 3. 46. g) egressus 3. 4.
h) enim 5. i) l a . (5). k) Dominus 3 4. 1) OJB. 36. 4. m) mago 3. 46. 5. n) magia 4a. 6.
0) h. i. bestiis 2. 5. p) Machedones (Maced.) 1. 3. B. q) a praetorio 4a. 5. r) proiectoque 36. 46. 45
s) in f. d. B. t) 1. 26. 36. 4a. u) confortabatur l a . v) apostolum 36 (rasura effectum) et
Bordier; cf. supra p. 822, 34. w) proconsulem l a . 3 ; proconsule 4a. x) om. 3. 4a. y) Iesu
add. 2a. 3. 5. z) improbitas stultissima patris 4. a) in terram B.
1) Cf. supra p. 102, 1 3 . cum adnot.

que manu suffocati, suscitevit eum. Haec videntes populi, magnificaverunt Deum et
voluerunt Virinum interficere, sed permissi non sunt ab apostolo. Virinus autem con-
fusus diseessit in praetorium suum.
19. His ita gestis, adolescens quidam, qui erat iam cum' apostolo, indicavit matri
5 suae quae acte erant et arcessivit eam, ut veniret ad oceursum sancti *. Quae accedens,
proeidit ad pedes eius et quaerebat, ut audiret verbum Dei. Cui cum satisfactum
fuisset depraecatione b , rogavit, ut accederet ad agrum eius, in quo serpens mirae magni-
tudinis erat, qui totam regionem illam devastabat. Adpropinquante autem apostolo,
sibila magna emittens 0 , erecto capite, venit in d obviam. Erat enim longitudo eius
io quinquaginta cubitorum, ut omnes qui aderant metu terrerentur et terrae deeubarent.
Tunc sanctus Dei ait ad eum: 'Abde caput, funeste, quod erexisti in prineipio ad per- f'®sen'
niciem generis humani, et subde te famulis Dei ac morire'. Et statim serpens emittens
gravem rugitum, circumdedit quercum magnam, quae propinqua erat, et obligans se
circa eam, evomens rivum veneni cum sanguine, expiravit. Sanctus vero apostolus per-
15 venit ad praedium mulieris, in quo parvulus, quem serpens perculerat, mortuus decu-
babat. Et videns flere parentes eius, ait ad eos: 'Deus noster, qui vult vos e salvos cf-*•Jjm
fieri, misit me huc, ut credatis in eum. Nunc autem abeuntes, videte mortuum inter-
fectorem filii vestri'. At illi dixerunt: 'Nihil dolemus de morte fili, si ultionem ex ini-
mico videmus'. Illis vero abeuntibus, dixit apostolus ad uxorem proconsuüs: 'Vade et
20 suscite puerum'. Ad illa nihil dubitans, venit ad corpus et ait: 'In nomine Dei r mei
Iesu Christi, surge, puer, incolomis', et statim surrexit. Parentes autem eius redeuntes
cum gaudio, quod vidissent serpentem mortuum, invenerunt filium viventem, et pro-
strati coram pedibus apostoli, gratias agebant.
20. Sequenti vero nocte visum vidit beatus apostolus, quem etiam fratribus
25 enarravit, dicens: 'Audite, dilectissimi, somnium meum. Videbam, et ecce mons magnus
erat in sublimi elevatus*, qui nihil super se de terrenis rebus habebat, nisi tantum luce
resplendens, ita b ut mundum putaretur inluminare. Et ecce adstiterunt mihi dilectissimi
fratres Petrus et Iohannes apostoli; et Iohannes quidem, extensa manu Petro apostolo,
levabat 0 eum in vertice*1 montis, et conversus ad me, rogabat ascendere post Petrum,
so dicens: "Andreas e , poculum Petri bibiturus es". Et extensis manibus, ait: "Adpropin- cf. Matth.
qua mihi et extende manus tuas, ut coniungantur manibus meis, et caput tuum capite
meo societur". Quod cum fecissem, inventus sum brevior esse Iohanni; et post haec
ait mihi: "Vis cognoscere imaginem huius rei quam cernis, vel quis f sit qui tibi loqui-
tur?" Et ego aio: "Desidero ista cognoscere". Et ait mihi: "Ego sum Verbum crucis,
ss in qua pendebis in proximo propter nomen eius quem praedicas". Et multa alia mihi
dixit, quae nunc silere oportet; prodebunturs tamen tunc cum ad hanc immolationem b
accessero. Nunc autem conveniant omnes qui susceperunt verbum Dei, et commendem'
illos domino Iesu Christo, ut eos in doctrina sua inmaculatos custodire dignetur. Ego
vero iam resolvor a corpore et vado ad promissionem illam quam mihi polticere dignatus
40 est Regnator caelorum et terrae, qui est filius omnipotentis Dei, cum Spiritu sancto
verus Deus, permanens in saecula sempiterna'. Haec audientes fratres, flebant valde
et cedebant k palmis 1 facies suas cum gemitu magno. Denique convenientibus eunetis,
ait iterum: 'Scitote, dilectissimi, me discessurum a vobis, sed credo in lesum, cuius
verbum praedico, quia custodiet vos a malo, ut non divellatur ab inimico haec messis,
45 Capp. 18—20. l a . 16. le. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5.
Cap. 19. a) apostoli add. 3. 4. b) de praedicatione 3. 5 ; OJB. 16. c) mittens l a . 4a.
d) ei 3. 4 ; OJB. 2. 5. e) nos 2 a ; omnes 4 ; OJB. 3. f) Domini 3. 4.
Cap. 20. a) elatus A. b) OJB. (4). 5. c) levavit 3a. 4*. d) verticem 1. 2. 36. e) 1. 26. (46).
f) qui 1. 2. g) 1. 2. 4a. h) aemulationem (em.) 2. i) commendabo 3. 46. k) caedebant B.
50 1) palmas l a .
106*
f p <l u a m m vobis serui*, id est cognitio et doctrina Iesu b Christi domini mei. Vos autem
5,9. orate iugiter et stete fortes in fide, ut, evulsam Dominus omnem zizaniam 0 scandali,
i3,3o. tamquam triticum mundum in horreo vos caelesti congregare dignetur'. Et sie per dies
quinque docebat eos et confirmabat in praeeeptis Dei. Post haec autem expansis
manibus oravit*1 ad Dominum, dicens: 'Custodi, quaeso, Domine, gregem hunc, q u i s
iam tuam cognovit salutem, ut non praevaleat üli e malignus, sed quae, te iubente, me
dispensante f , suseepit, inviolatums custodire mereatur in saecula saeculorum'. Et haec
dicens h , omnes qui aderant responderunt: 'Amen'. Et accipiens panem, gratias agens
fregit et dedit omnibus, dicens: 'Accipite gratiam quem 1 vobis tradit per me famulum
suum Christus dominus Deus noster'. Et osculans singulos atque commendans Domino, io
in Thesalonica k profectus est, ibique biduo docens, diseessit ab eis.
21. Multi autem ex Machedonia fideles profecti sunt cum eo, quorum fuerunt
duae naves. Quaerebant autem omnes, ut ülam navem in qua apostolus vehebatur
conscenderent, desiderantes eum audire loquentem, scilicet ut nec in mari eis deesset
verbum Dei. Quibus ait apostolus: 'Novi desiderium vestrum, dilectissimi, sed navis 15
haec parvula est. Ergo pueri cum inpedimentis in maiore* conscendant nave b , vos
vero in ista quae minor est nobiscum properabitis'. Et dato eis Anthimo 0 , qui con-
solaret*1 eos, iussit aliam conscendere navem, quam prope sibi semper iussit adesse, ut
et ipsi viderent eum et audirent verbum Dei. Dormiente autem e o e parumper, qui-
dam vento modico inpulsus, cecidit in mari. Anthimus autem excitavit eum, dicens: 20
'Succurre, doctor bonae; periit autem f unus de famulis tuis'. Expergefactus autem
4,35. apostolus, increpavit ventum, et siluit, et mare tranquillum est redditum. Homo vero
qui ceciderat, unda famulante, ad navem devectus est. Cuius manum 8 Anthimus ad-
praehensame, levavit eum in navi, et omnes admirati sunt virtutem apostoli, quod h
cf.Luc.8,25. etiam et mare oboediebat ei. Duodecima igitur die Patras Achaiae civitatem adpulsi 25
sunt, egressique navem, in quodam diversorio morabantur.
22. Denique cum* eum multi rogarent, ut in domibus eorum ingrederetur, dixit:
'Vivit Dominus, quia non vadam, nisi quo praeeeperit Deus b meus'. Et noete dormiens,
nihil revelationis accepit. Altera vero nocte, cum esset ex hoc tristis, audivit vocem
cf.io«. 1,5. dicentem sibi: 'Andreas 0 , ego semper tecum sum et non te derelinquo*1'. Haec autem so
audiens, glorificabat Deum e pro hac visione. Lisbius vero proeonsul admonitus est
per visum, ut suseiperet hominem Dei. At ille misit ad hominem qui eos hospitio
reeiperat et rogavit, ut adduceret sibi beatum apostolum. Quod cum ille audisset, venit
ad proconsulem, et ingressus cubiculum eius, vidit eum iacentem clausis oculis quasi
mortuum. Pungensque latus illius, ait: 'Surge et enarra nobis quae tibi contigit f '. Et 35
ille: 'Ego', inquid, 'sum qui execrabams viam quam doces et misi milites cum navibus
ad proconsulem Machedoniae, ut vinetum te transmittens mihi, morte h damnarem.
Sed naufragia perferentes, numquam potuerunt accedere quo iussi sunt. Cumque in
hac intentione durarem, ut distruerem viam tuam, apparuerunt mihi duo viri Aethiopes',
Capp. 20—22. l a . 16. lc. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5. 40
Cap. 20. a) I. 2a. 4a. 5. b) d. m. I. Ch. 4a. 5. c) 1. 3. 4a. d) orabat 36. 5.
e) illa l a ; ille 2. f) dispensantem 4a. g) inviolata 3. 5 ; que add. la. h) 1. 2. 4a. i) quam
2. 3. B. k) 1.
Cap. 2 1 . a) maiora l a ; maiorem 2. 3. 46. 5 ; maiori 4a. b) navim 2. 3 a ; navem 36. B.
c) Antimo 2. 4a. d) 1. 26. 4a. e) eum 4a. () enim 3. 5 ; OJB. 4. g) 1. 4a. 5. h) quia 1. 3. 45
Cap. 22. a) cum m. eum 2. 3 ; eum cum m. 4 a ; cum m. 5. b) Dominus l a . 36; Dominus
Deus 4a. c) 1. (46). d) derelinquam 3. 5. e) Dominum 1. 2. 46. f) contigerint 1. 2. 5 ; conti-
gerunt 3. g) 1- 2. 4a. h) morti 2. 4a. 5.
1) Cf. Acta Ioannis ed. Zahn p. 1 2 4 , 3 ; Acta Thomae ed. Bonnet p. 4 5 , 2 3 ; Ducange
s, v. d a e m o n meridianus. <, 0
qui me flagris cedebant", dicentes: "Non possumus hic iam ullam potestatem habere,
quia venit homo ille quem persequi cogitabas. Et nunc in hac nocte, in qua adhuc
potestatem habemus, ulciscimur nos in te". Et sie graviter caesum b, recesserunt a me.
Nunc autem tu, vir Dei, deprecare Dominum, ut dimittens mihi hoc delictum, saner 0
5 ab infirmitate qua teneor'. Haec eo coram omni populo narrante, beatus apostolus
praedicabat assidue verbum Dei, et credebant omnes. Proeonsul vero sanatus, credidit
et conroboratus est in fide.
23. Igitur Trofimae*, quae quondam coneubina proconsulis fuerat et alio iam
viro sociata erat, reliquid virum suum et adherebat b apostolicae doctrinae et ob hoc
io plerumque in domo 0 proconsulis veniebat, in quam*1 iugiter docebat apostolus. Iratus
autem vir eius venit ad dominam suam, dicens: 'Trofima recolens scortum, quod cum
domino meo proconsule agere consueverat, ei nunc iterato commiscetur'. At illa suc-
censa feile, ait: 'Idcirco ergo me reliquid vir meus et iam sex mensibus non coniungitur
mihi, eo quod diligat ancillam suam'. Et vocato procuratore, iussit eam scorto damnari.
15 Nec mora, deducitur ad lupanar ac lenoni donatur. Sed nihil horum Lisbius e sciebat,
requirens tamen eam, ab uxore deludebatur. At illa ingressa lupanar, orabat assidue,
cumque venissent qui eam contingerent, ponebat euangelium quod secum habebat ad
pectus suum', et statim omnes vires perdebant f accedens8 ad eam. Quidam vero h in-
pudicissimus veniens, ut inluderet ei, resistente autem' ea, disrupit vestimenta eius, et
20 cecidit euangelium ad terra14. Trofimae vero laerimans, extensis ad 1 caelum manibus,
dixit: 'Ne patiaris me, Domine, pollui, ob cuius nomine"1 diligo castitatem'. Et statim
apparuit ei angelus Domini, et iuvenis" caeeidit ante pedes eius et mortuus est. At illa
confortata, benedicebat et glorificabat Dominum 0 , qui non permiserat eam deludi. Sed
postmodum in nomine Iesu Christi resuscitavit puerum, et omnis civitas cueurrit ad hoc
25 spectaculuin. Uxor vero proconsulis abiit ad balneum cum procuratore suo. Cumque
lavarentur simul, apparuit eis daemon teterrimus, a quo percussi ambo ceciderunt et
mortui sunt. Et ecce planctus magnus factus est, et nuntiatum est apostolo et pro-
consuli, quod uxor eius cum lenone p mortua erat. Tunc beatus Andreas i haec audiens,
ait populo: 'Videte, dilectissimi, quantum praevalet r inimicus, nam Trofime 8 propter
30 pudicitiara damnaverunt scorto. Nunc autem iudicium Dei adfuit, et ecce materfami-
lias, quae eam in lupanar poni iussit, cum lenoneP suo percussa in balneum', cecidit
et mortua est'. Haec eo dicente, ecce advenit nutrix eius, quae prae senectute manibus
deportabatur aliorum, scissis vestibus, cum clamore magno, et deposita coram apostolo,
rogare coepit, dicens: 'Seimus, quia dilectus Dei es, et quaecumque petieris Deum tuum t , s*2
35 praestat" tibi. Nunc autem miserere mei v et resuscito illam'. Condolens beatus apostolus
super lacrimas mulieris, conversus ad proconsulem, ait: 'Vis, ut resuscitetur?' Cui ille:
'Absit', inquid, 'ut vivat, quae tantum flagitii" commisit in domo mea'. Et apostolus:
'Noli', ait, 'sie agere; miserere enim nos oportet petentibus", ut misericordiam conse-
quamur a Deo'. Haec eo dicente, perrexit proeonsul ad praetorium; sanctus vero
40 Capp. 22. 23. l a . 16. lc. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5.
Cap. 22. a) caedebant 2. 46. 5. b) caeso 2a. 4 6 ; caesus 5. c) sanet 3. 46.
Cap. 2 3 . a) Trophime 16. 26; Trophyma 3 a ; Trophima 36. 46. 5 ; Trofima 4a. b) adhaere-
bat 2a. 5. c) 1. 4. d) In. c) Lysbius 16. 3 ; Libius 8a, 0 hoc loco interpungunt 1. 2. B.
g) accedentes 3*; accessit 4a. 5 ; add. autem 16. 46; vero 6. h) quidam vir 16. 4 6 ; q. iuvenis 2 ;
45 vir q. 4 a ; quidam 5. i) OJB. 3. 46. k) l a . 4a. 5. 1) m. ad c. 3. 5. m) l a . 3. n) iuvenes 2a.
o) Deum 5*. p) procuratore 4 ; cf. supra p. 822, 35. q) apostolus l a . 5 ; And. ap. 3 a ; ap. And. 36.
r) 1. (3). s) Trophimae 16. 5 ; Trofimam (Troph.) 26. 3(a). 6. 4. t) balneo 1. 3. 5. u) prae-
stabit 3. 4. v) ei A, w) flagitinm 16? 2. 36. 5. x) paenitentibus (pen.) 3. 4.
1) Cf. infra p. 842, 28.

apostolus iussit corpus exhiberi in medium, et accedens, ait: 'Rogo, benigne domine
Iesu Christo, ut resuscitetur haec mulier, et cognoscant omnes, quia tu es dominus Deus
solus misericors et iustus, qui non pateris innocentes perire'. Et conversus, tetigit caput
mulieris, dicens: 'Surge in nomine Iesu Christi Dei mei'; et statim surrexit mulier.
Quae, dimisso vultu, flens et gemens, respiciebat in terram. Cui apostolus: 'Ingredere 5
in cubiculum tuum et esto secretius orans, donec conforteris a Domino'. Cui illa re-
spondit: 'Facito me prius cum Trofime* pacificam, in qua b tantum maii congessi'.
Sanctus apostolus dixit: 'Noli timere, non enim meminit Trofimae 0 malorum neque
ultionem expectat, sed gratias agit Deo in omnibus quae aceesserit*1 ei'. Et vocata
Trofimae 0 , paeificavit eas e cum Calisto1", uxoreI proconsulis, quae resuscitata erat. 10
Lysbius vero in tantum proficit in fide, ut quadam die accedens ad apostolum, omnia
ei confiteretur peccata sua. Cui sanctus apostolus dixit: 'Gratias ago Deo, fili, quod
times futurum iudicium. Sed viriliter age et confortare in Dominum 11 quem credis'.
E t tenens manum eius, deambulabat in litore.
24. Post deambulationem* vero cum sedisset, sedebant et singuli qui cum eo erant super 15
arenam, audientes verbum Dei. Et ecce cadaver enectum b in mari proiectum est ante pedes
apostoli in litore. Tunc sanctus Andreas 0 apostolus exultens in Domino, ait: 'Oportet hunc
resuscitari, ut cognoscamus, quid*1 in eum adversarius est operatus'. Et fusa oratione,
tenens manum mortui, erexit illum, et statim revixit et loquebatur. Cumque nudus esset,
dedit ei tunicam, dicens: 'Die nobis ordinem e , expone1" omnia quae contigerunt tibi'. 20
At ille respondit: 'Nihil tibi oecultabo, quicumque sis homo. Ego sum Sostratie filius
civis Machedonis h , qui nuper ab Italia adveni'. Sed cum redissem ad propria, audivi
doctrinam k surrexisse novam, quam nullus hominum prius audivit, sed et signa prodigia-
que ac medelas magnas fieri a quodam doctore, qui se veri Dei adfirmat esse diseipu-
lum. Ego autem, cum haec audissem, properavi, ut eum videre possim 1 ; non enim 25
aliud arbitrabam m , nisi ipse esset Deus qui talia ageret. Cumque navigarem cum pueris
et amicis meis, subito orta tempestas, comraoto mari, obpracssi fluetibus sumus. Et
utinam simul proiecti fuissemus, ut et illi resuscitati fuissent a te sicut et ego!' Et haec
dicens, volvebat multum in corde suo et arbitrabatur, quod ipse esset apostolus quem
quaerebat. Et proeidens ad pedes eius, ait: 'Scio, quia tu es famulus Dei veri". Rogo so
pro his qui mecum fuerunt, ut et ipsi, te inpertiente, vitam mereantur, ut cognoscant
Deum 0 verum, quem praedicas'. Tunc sanctus apostolus repletus Spiritu sancto, prae-
dicabat ei constanter verbum Dei, ite ut miraretur puer super doctrinaP eius. Et
expansis manibus, ait: 'Ostende, quaeso, domine, et reliquorum cadavera mortuorum,
ut et ipsi cognoscant te Deum 1 verum et solum'. Haec eo dicente, statim apparuerunt 35
30 et 9 corpora ad litus, unda famulante, deveeta. Tunc, flente iuvene, omnes simul
flere coeperunt, prostratique ante pedes apostoli, rogabant, ut et isti resuscitarentur.
Sed et Philopater r — hoc enim erat nomen pueri' — dicebat: 'Genitor meus per
bonam' voluntatem, inpositis necessariis, cum magna pecunia misit me huc. Nunc autem,
si audierit quae mihi contigerunt, blasphemat" Deum tuum et doctrinam k eius refutat v . 40
Capp. 23. 24. l a . 16. lc. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5.
Cap. 23, a) Trophimae 16; Trofima (Troph.) 26. 3(a). 6. 4 ; Trophime 5. b) quam 3. 5.
c) Trophimae 16; Trofime (Troph.) 2. 5; Trophima (Trof.) 3(a). 6. 4. d) aeeiderint 2 ; aeeiderunt 3. 5 ;
aecesserunt 4 a ; accesserint 46. e) eam 16. 2. 36. B. i) Calixtae 16; Calista 3 a ; Calixta 36. 4 6 ;
Calistam 4a. g) uxorem 4a. h) Domino 2a. B; Deum 26. 45
Cajp. 24. a) deambulatione 4a. b) necatum 16. 2 ; enecatum 3. 4. c) ap. Andr. 5 ;
Andr. om. 4. d) quae 2. 3. 4a. e) per ord. 3. {) et exp. 3. 5 ; atque exp. 4. g) Sostrat l a ;
Sustrate 4. h) Macedonii 2 a ; Macedoniae 3 ; Macedonis B. i) veni B. k) doctrina 4a. 1) l a .
m) 1. 26. 4a. n) vere B. o) v. D. 3. 4a. 5. p) doctrinam 16. 2. 5. q) v. D. et s. l a . 4 a ;
D . s. et v. 2. 3. r) Phylopater 3a. 46. s) puero 3 t) bona voluntate 4a. u) blasphemabit 16. 3. 4. 50
v) refutabit 16. 3. 4.
Sed absit, ut ita fiat'. Flentibus autem omnibus, rogavit apostolus, ut congregarentur
corpora simul; sparsim enim proiecta fuerant. Congregatis igitur omnibus in unum, ait
apostolus: 'Quem vis prius resuscitari*?' At ille dixit: 'Warum b conlactaneum 0 meum'.
Tunc flexis in terram genibus palmisque extensis ad caelum, diutissime oravit, cum
5 lacrimis dicens: 'Iesu bone, resuscita hunc mortuum, qui cum Philopatore*1 nutritus est,
ut cognoscat gloriam tuam, et magnificetur nomen tuum in populis'. Et statim surrexit
puer, et admirabantur omnes qui aderant. Apostolus autem iterum super singulos ora-
tionem fundens, ait: 'Quaeso, domine Iesu, ut et isti resurgant, qui de profundo aequoris
sunt delati'. Tunc iussit fratribus, ut unusquisque tenens mortuum diceret: 'Resuscitat
10 te lesus Christus, filius Dei vivi'. Quod cum factum fuisset, suscitati e sunt 30 et r 8*,
et glorificaverunt Deum qui aderant, dicentes: 'Non est similis tibi h , Domine'. Lys- Cf.Ps.85,8.
bius vero multo munera obtulit Philopatori, dicens: 'Non te contristet amissio facul-
tatum, nec' recedas a famulo Dei'. E t erat semper cum apostolo, intendens omnibus
quae dicebantur ab eo.
15 25. Erat enim mulier Caliopa* nomine', quae homicidae coniuncta, conceptum
suscipit inlicitum b . Ubi vero tempus pariendi venit, artabatur doloribus magnis et par-
tum proferre non poterat. Quae ait sorori suae: 'Vade, quaeso, et invoca Dianam deam
nostram, ut misereatur mei. Ipsa enim habet Studium obstetricandi 0 ' Faciente autem
sorore quae sibi imperata fuerant, venit ad eam nocte diabolus, dicens: 'Quid me casso
20 invocas, cum tibi nihil prodesse possim? Sed magis vade ad apostolum Dei Andream
in Achaia*1, et ipse miserebitur sorori tuae'. Surrexit igitur mulier et venit ad aposto-
lum et narravit ei omnia haec. At ille nihil moratus venit in e Chorinthum f ad domum
mulieris aegrotantis; erat enim« Lysbius proeonsul cum eo. Videns vero beatus apo-
stolus mulierem gravium dolorum cruciatu torqueri, ait: 'Recte haec pateris, quae male
25 nupsisti, quae doloso h concipiens, dolores intolerabiles sustines. Insuper consuluisti
daemonia, quae neque ulli neque sibi prodesse possunt 2 . Crede nunc lesum Christum,
filium Dei, et proiee puerperium. Verumtamen mortuum egredietur quod indigne con-
cepisti'. Credidit mulier, et egredientibus eunetis de cubiculo, proiecit partum mortuum;
et sie a doloribus überata est.
30 26. Cum autem multa signa et prodigia faceret beatus apostolus in Chorintho,
Sostratus, pater Philopatoris, admonitus per visum, ut apostolum visitaret, venit in
Achaia*, et cum non invenisset eum, pervenit in b Chorintho 0 . Cumque cum Lysbio et
aliis deambularet, cognovit eum Sostratus, sicut ei iam per somnium erat ostensus*1,
complexusque pedes eius, ait: 'Miserere mei, quaeso, famulae Dei, sicut et filio meo e
35 misertus es'. Philopater autem ait apostolo: 'Hic est pater meus quem cernis. Nunc
autem interrogat, quid eum oporteat agere'. Et beatus apostolus ait: 'Scio, quia pro
cognoscenda veritate ad nos venerit1". Gratias agimus domino nostro Iesu Christo, qui
se credentibus revelare dignatur'. Leontius autem, servus Sostrati, ait ad eum: 'Vides,
Cap. 24. l a . 16. lc. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5. Capp. 25. 2G. l a . 16. lc. 2a. 25. 3a. 36. 46. 4c. 5.
40 Cap. 24. a) resuscitare 5. b) Wicarum 3 ; Waharam 5. c) collectaneum 26. 5. d) Phi-
lupatore 1 a; Phylopatore 3 a ; Phylopater 4 a ; Phylopatre 46. e) suscitavit 2 6 ; suscitata sunt 4.
f) om. 2. 3. 5. g) V i l l i l a . 2 ; novem 16. 3 ; octo Lazius; corpora add. 2a. 4. h) tui 36. 4.
ij non A; neque 4.
Cap. 25. a) Capalio 5. b) quae sequuntur vsque ad p. 842, 32. in om. 4a. c) obsetr. 1.
45 d) Achaiam 4c. 5. e) ad l a ; OJB. 36. B. f) Chorintum 16. 2; Corinthum 3a. g) autem 1. 2. 36. 4.
h) dedolose l a ; de doloso 16. 4c*; a doloso 2a; dolos(a)e 36. 46. 5.
Cap. 26. a) 1. 3 . b) OJB. 2. 4c. c) Chorintum (Cor.) 2 a ; Corinthum 3. 4. 5. d) osten-
sum 4. e) mei l a . f) venit et 3. 46; venerit et 4c.
1) Cf. Lipdus l. s. t. I, p. 4 0 1 . 2) Cf. Sulpicii Severi Vit. Mart. 14, 7.

domine, qua luce refulgeat vultus hominis huius?' Cui ille: 'Video', inquid, 'düectis-
sime, et ideo non discedamus ab eo, sed simul cum illo vivamus et audiamus verba
vitae aeternae'. Et sequenti die obtulit apostolo munera multa; sanctus vero Dei dixit
ad eum: 'Non est meum accipere aliud ex vobis, nisi vos ipsos lucri faciam, cum cre-
dideritis in lesum, qui me* misit euangelizare in hunc locum. Si pecuniam desideras- s
sem, Lysbium diciorem repperissem, qui me multo b ditare potuerat; nam vos in his
conferte mihi, in quibus vobis proficiat ad salutem'.
27. Post dies autem paucos iussit sibi balneum praeparari*, et cum venisset
lavandi gratia, vidit senem daemonium habentem et trementem valde. Quem b dum ad-
miraretur, alius puer adolescens egressus de piscina, proeidit ad pedes apostoli, dicens: 10
'Quid nobis et tibi, Andreas 0 ? Venisti huc, ut destruas d nos a sedibus nostris?'
Erectus autem, adstente populo, dixit apostolus: 'Nolite timere, sed credite in lesum e
salvatorem nostrum'. Clamantibus autem omnibus: 'Credimus quae1" praedicas', incre-
pavit utrumque daemonem, et egressi sunt a corporibus obsessis, dimissique vel senex
vel adolescens, redierunt ad propria sua. Beatus vero apostolus lavans, disserebat, quia: is
'Inimicus generis humani ubique insidiatur, sive in lavacris sive in fluminibus. Et id-
circo nomen Domini assidue invocandum erit, ut is qui vult insidiari non habeat pote-
statem'. Quod videntes viri civitatis, veniebant et adferebant aegrotos, ponentes ante
eum, et curabantur. Sed et de aliis civitatibus veniebant cum infirmis, et ipsi sana-
bantur et libenter audiebant verbum Dei. 20
28. Dum* haec agerentur, ecce quidam senex Nicolaus nomine, scissis vestibus,
venit ad apostolum, dicens: 'Famule Dei, ecce 74 anni sunt vitae meae, in quibus non
discessi ab inmunditiis et scorto a c b fornieatione, plerumque praeeeps deduetus ad
lupanar, et 0 exercebam*1 inlicita. Et nunc tertia dies est, in qua audivi miracula quae
agis et praedicationes tuas, quae sunt plenae verbis vitalibus. Cogitabam enim mecum, 25
ut, relicto hoc opere, venirem ad te, ut mihi ostenderes meliora. Sed dum haec cogi-
tarem, veniebat mihi alius sensus, ut haec relinquerem et non facerem bonum quod
cogitabam. Luctante igitur conscientia mea, aeeepi euangelium' et oravi Dominum,
ut haec aliquando me faceret oblivisci. Post dies vero paucos oblitus euangelii, quod
super me erat, inflammante cogitotione perversa, abii iterum ad lupanar. Et ecce 30
mulier meretrix videns me, ait: "Egredere, senex, egredere; angelus enim Dei es tu.
Ne contingas me neque adpropinques in 0 hoc loco; video enim in te misterium magnum".
Cumque ego obstupefactus cogitarem quid hoc esset, recolui, quod euangelium mecum
habebam. Et conversus, veni ad te famulum Dei, ut miserearis erroribus meis; spes
enim mihi est maxima, quod non peream f , si oraveris pro humilitate mea'. Haec 35
audiens beatus Andreas, cum multa contra fornieatione^ deseruisset", prostratus' genibus,
expansis manibus, tacitus orabat, emittens k gemitus cum lacrimis ab ora diei sexta
usque in horam nonam. Surgens autem, abluta facie, nihil accipere voluit, dicens:
'Non gustabo, donec cognoscam, si miserebitur Deus huic homini, et si sit reputandus
inter salvatos'. Et ieiunans altera die, nihil ei revelatum est de homine usque ad quin- 40
tum diem, in quo flens vehementer, dicebat: 'Domine, pro mortuis obtinemus pietatem
Capp. 26—28. l a . 16. lc. 2a. 26. 3a. 36. 46. 4c. 5.
Cap. 26. a) misit me 2. 3. 4. b) amplius add. 3. 46; plus 4c.
Cap. 27. a) praeparare 5. b) quae 46. 5. c) 16. 26. d) deicias 46; detrudas 5*.
e) add. Christum l a . 46. f) quem B. 45
Cap. 28. a) Cum la. 3a. 46. 5. b) et 2a. 4c; et a 46; a 5. c) OJB. 3. 4. d) exer-
ceba: 2a; exercebar 26; execrabar 3. e) redit 4a. f) pere:: 2a; pereor 26. g) l. h) dis-
seruisset 16. 2a. 3 . B. i) prostratis 1. 4c; flexis 3. k) et mittens l a . 4a. 5.
1) Cf. supra p. 8 3 9 , 17.

tuam, et nunc iste, qui tua cognoscere desiderat magnalia, cur non revertatur, ut sanes
illum?' Haec eo dicente, vox de caelis delata est, dicens: 'Obtines, Andreas*, pro sene;
sed sicut tu ieiuniis fatigatus es, ita et ipse studeat ieiunium, ut salvetur'. Et vocans
eum, praedieavit b ei abstinentiara. Die vero sexte voeavit suos et rogavit, ut ora-
5 rent universi pro eo. Qui prostrati solo, orabant dicentes: 'Domine pie, misericors,
remitte 0 homini delictum suum'. Quo facto, et ipse gustavit et ceteros manducare per-
misit. Nicolaus autem rediens ad domum suam, omnia quae habebat distribuit indigen-
tibus; ipse quoque multum se exeruciavit, ita ut per sex menses nihil aliud quam
aquam acciperet et pane arido vesceretur. Exacta enim digna paenitentia, excessit a
10 saeculo. Beatus autem apostolus non erat praesens, sed in loco quo erat vox ad eum
facta est, dicens: 'Andreas*1, meus effectus est Nicolaus, pro quo depraecatus es'. At
ille gratias agens, narravit fratribus, Nicolaum excessisse de corpore, orans, ut in pace
quiesceret.
29. In quo loco 1 dum commoraretur, venit ad eum Antiphanis* civis Megarinsis
15 et ait ad eum: 'Si qua est in te bonitas iuxta praeeeptum Salvatoris, quem praedicas,
beate Andreas b , nunc ostende et libera domum meam de insidia qua temptetur. Ecce
enim valde turbata est'. Cui sanctus apostolus: 'Enarra', ait, 'nobis, homo 0 , quae con-
tigerit*1 tibi'. Et ille: 'Dum de itinere', inquid, 'reversus domui e fuissem et ingrede-
rem f ianuam atrii mei, ecce audivi vocem ianitoris miserrime declamantem. Cumque
20 interrogassem, quae essent haee^ voces, narraverunt mihi qui aderant, ipsum cum
uxore et fiüo male a daemonio torqueri. Ascendens vero ad superiora domus11, vidi
alios pueros stridentes dentibus et in me impetum facientes et adridentes' risos insanos.
Quos cura praeterirem, ascendi iterum ad alia superiora, in qua eoniux iacebat ab his
verberata gravissime. Quae ita erat amentiae fatigationc turbata, ut, caesariem k super
25 oculos dimissam 1 , neque aspicere neque me cognoscere possit" 1 . Hanc ergo, rogo, ut
restituas mihi tantum, de ceteris vero curam non habeo'. Tunc sanctus apostolus
misericordia motus, ait: 'Non est enim acceptio" personarum apud Deum, qui propterea Rom.»,it.
venit, ut cunctos salvos faceret pereuntes'. Et ait: 'Eamus ad domum eius'. Cumque
procedens a Lachedaemone 0 - 2 venisset in Megara, ingressi sunt ianuam domus, et statim
30 omnes daemones unius vocis impetu clamaverunt, dicentes: 'Ut quid nos hic, AndreasP
sanetae, persequeris? Ut quid domum non tibi concessam adis? Quae tua sunt pos-
side, quae nobis concessa sunt ne adicias penetrare *•'. Sed sanctus apostolus nimis r de
his admirans, ascendit in cubiculum quo mulier deeubabat 8 , et facta oratione, adprae-
hensam" 1 manum eius, ait: 'Sanat' te dominus lesus Christus'. Et statim surrexit Act.9,84.
35 Capp. 28—29. l a . 16. lc. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 4%. 4c. 5.
Cap. 28. a) 1. b) praedicabat l a . 4a. 6. 5 ; praedicabit 16. c) huic add. 4a. 6. 5. d) 1. 26. 4a.
Cap. 29. a) Anthiphaniscius 16; Anthiphanis 2 ; Antiphanes 3. 4c; Anthyphanus 4 a ; Antipha-
nus 46. b) 1. 26. c) o h. 36. 5. d) contigerint 1. 2a. 46. 5 ; contigerunt 26. 3. 4c. e) 1. 4a. c.
0 4a. g) l a . (6. 3a. 46); scr. haec. h) domo 1. i) mittentes (em.) 4 ; immittentes 5. k) 1. 2, 4a.
40 1) 1. 2. m) 1. n) pers. acc. 3. 5. o) a Macedonia 2 a ; a Lachedemonia 26; a Lace dae-
monum 4 a ; Lacedemone 46. 5 ; om. 4c. p) 1. 2. q) penitrare 2a. r) nihil B. s) decu-
bebat 4a. 5; decumbebat Lazius. t) sanet 36. 46. c. 5.
1) In C h o r i n t h o p. 8 4 1 , 3 0 , at cf. supra l. 1 0 . et infra l. 2 9 . cum adnot.; cf. etiam

Lipsius l. s. p. 5 8 8 . 2) Aut quaedam, quae in Actis relata erant (iv JtdöT) TT] TTJS
45 ' A / ß i a s JTEQtxwQto Lesbio comite apostolum illo tempore vagatum esse, dicit qui ex Actis
hausit encomiographus codicis Paris. Gr. 1463,), a Gregorio pradermissa esse (cf. supra l. 10J,
aut paulo supra nonnulla verba, quibus iter Lacedaemonium narraretur (ut locus supra l. 1 4 .
significatus sit Lacedaemon), intereidisse videntur, aut denique aliud agens Gregorius Lacedaemonem
pro Corintho posuit.
mulier a lectulo et benedicebat Deum. Simiüter et singulis quibusque qui a daemonio

vexabantur inponens manum, sanitati restituit habuitque deinceps Anthiphanem et uxorem
eius firmis8imos adiutores ad praedicandum verbum Dei.
30. Veniens vero beatus apostolus Patras civitate *, in qua proeonsul Egeas b erat,
qui nuper Lysbio successerat, et accessit ad eum quaedam mulier Efidama 0 nomine, 5
quae ex doctrina Sosiae cuiusdam apostolici*1 discipuli iam conversa fuerat, et amplectens
pedes beati apostoli, ait: 'Andreas 0 sanetae, rogat te domina mea Maximilla, quae
magnis febribus retenetur1", ut accedas ad eam, übenter enim vult audire doctrinam
tuam. Nam et proeonsul, eoniux eius, stet ante lectulum, flens gladiumque in manu
tenens, ut, cum illa spiritum exalaverit, iste se mucrone perfodeat'. At ille, praecedente io
Effidima, venit ad cubiculum in quo mulier iacebat incommoda e, et videns stantem
ct.« 28. praesidem cum evaginato gladio, ait: 'Nihil tibi nunc maii feceris, sed reconde gladium
»tth.26,52. tuum in locum suum. Erit enim tempus, quando ad nos exerendus erit'. Sed nihil
intellegens praesis, dedit accedendi locum. Tunc apostolus b veniens ante lectum infir-
mae, facto oratione, adpraehendit manum eius, et statim sudore perfusa est mulier, et 15
diseessit ab ea febris, iussitque ei apostolus dare cibum. Proeonsul autem centum
argenteos obtulit sancto Dei, quos ille nec aspicere voluit.
31. Inde discedens, vidit hominem iacentem in stercore debilem, cui multi e
civibus stipem porrigebant, unde alimentum haberet. Et ait ad eum apostolus: 'In
nomine Iesu Christi, surge sanus'. Qui protinus* surgens, glorificabat Deum. 20
32. Degressus vero in alio loco*, vidit hominem caecum cum uxore et filio et
ait: 'Vere diaboli hoc b est opus. Ecce enim quos et mente caeeavit et corpore'. Et
ait: 'Ecce ego vobis in nomine Dei mei Iesu Christi corporalium oculorum restituo
lumen; ipse quoque mentiura vestrarum tenebras reserare dignetur, ut, cognita luce,
ioan. 1,9. quae inluminat omnem hominem venientem in hunc mundum, salvi esse possitis'. Et 25
inponens eis manus, aperuit oculos eorum. At illi proeidentes, osculabantur pedes eius
et dicebant, quia: 'Non est alius Deus nisi quem praedicat famulus eius Andreas'.
33. Videns autem haec signa quidam, ait ad eum: 'Rogo te, famule Dei, ut
digneris accedere usque* portum; est enim ibi homo, nautae b cuiusdam filius, qui ab
annis quinquaginta in debilitate nimia proiectus a domo, iacet 0 in litore, cui nullius*1 30
medici potuit cura valere. Ecce enim est ulceribus plenus et scatens vermibus'. Haec
eo dicente, prosecutus e beatus apostolus, venit ad eum. Quem intuitus infirmus, ait:
'Forsiten tu es diseipulus Dei illius qui solus salvare potest'. Cui sanctus apostolus
ait: 'Ego sum qui in nomine Dei mei te sanitati restituo'. Et adiecit: 'In nomine
Iesu Christi, surge et sequere me'. At ille, relictis pannis purolentis, in quibus tabis 35
defluxerat, sequebatur eum, profluente pure cum vermibus a corpore eius. Cumque
venisset1" ad mare, ingressi sunt utrique in aquam s. Tunc sanctus apostolus abluens eum
in nomine Trinitatis, ita sanum reddidit, ut nullum paenitus infirmitatis huius b corpori'
resedisset indicium. Tantaque fide post accepta k sanitate accensus est, ut nudus per
civitatem currerit, adnuntians, quia: 'Ille est verus Deus quem Andreas praedicat'. Et 40
mirabantur omnes, congratulantes sospitati eius.
Capp.29—31. l a . 16.1c.2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5. Capp. 32. 3 3 . 16. l c . 2a.26. 3a. 36. 4a. 46. 4c.5.
Cap. 30. a) 1. 4a. b) Egeatas l a ; Aegeatas 16; Egiathas 2 a ; Aegeas 26. 46. 5. c) ::::::ma l a ;
Effidama 16; Edifima 3 ; Efidonia 4 a ; Efidania 46; Efidamia 4c; Ephidama 5 (aliis locis Effidima vel
Efidama l a ; Efidima 3). d) apostoli 3. 4. e) 1. 2. 4a. f) detinetur 3. 46. g) incommodo 3 j 45
incomodae 4a. h) sanctus ap. 3. 4.
Cap. 3 1 . a) deficit la.
Cap. 32. a) alium locum 3a. 4. b) est hoc 2. 46.
Cap. 33. a) ad add. lc. 26. 3. 4a. 5. b) nauta 2; om. 1. 3. c) iacit 2a. d) nulli 4a.
c) est add. lb. 46. t) venissent lc. 3. Lazius. g) aqua 46. h) Ileitis l c ; in eius 3 ; eius 4. 50
i) corpore 3 ; corporis 5, k) 1. 26. 4a.
34. Cumque talia apud Patras per beatum apostolum agerentur, advenit Strato-
cleus*, frater proconsulis, de Italia. Et ecce unus ex pueris eius Algmana b nomine,
quem praetiosum habebat, ab inpulsu daemonis percussus, iacebat spumans in atrio; et
ecce tumultus magnus factus est. Et nuntiata sunt haec Stratocleo 0 , qui nimio animi
5 dolore commotus, ait: 'Utinam me d prius mare obsorbuisset e , quam haec vidissem
de puero!' Videntes1" autem eum dolentem Maxirailla et Efidama, dieunt: 'Noli con-
tristari, frater; mox enim puer recuperabitur. Est enim hic vir Dei, qui viam salutis
ostendens, multos revocat ab infirmitate ad integram sanitatem. Mittamus ad illum, et
statim reddits puerum sanum'. Denique, arcessito apostolo, rogaverunt eum pro puero.
io At ille, adpraehensam h manum eius, ait: 'Surge, puer, in nomine Iesu Christi Dei mei,
quem praedico'. Et statim surrexit incolomis. Stratocleus vero credidit in Domino 1
et confortetus est in fide et non discedebat ab apostolo, sed cotidie adherens k ei
audiebat verbum salutis.
35. Omni enim die Maximilla ad* praetorium 1 v eniens, vocabat apostolum et
15 audiebat ab eo verbum Dei, quia proeonsul discesserat a Patras et abierat in Mache-
donia b . Magna enim indignatione succensus erat contra apostolum, eo quod Maxi-
milla, uxor eius, post acceptum salutis verbum non ei coniungebatur. Illo quoque
redeunte, cum omnes in praetorio resederent et audirent 0 verbum Dei, turbati sunt
valde, timentes, ne aliquam eis d vim inferret. Tunc sanctus apostolus oravit, dicens:
20 'Ne patiaris, quaeso, Domine, ingredere*1 proconsulem in hoc1" loco, donec omnes egre-
diantur'. Extemplo proconsuli adfuit voluntas purgandi ventris £; cumque secessum
petisset et moras innecteret, sanctus apostolus singulis manum inponens et signans eos,
abire permisit, novissime autem se signans, et ipse diseessit. Sed Maximilla, cum primum
invenisset locum, statim veniebat ad sanctum apostolum, et suscipiens verbum Dei,
85 regrediebatur ad domum suam.
36. Post haec conpraehensus beatus apostolus ab Egea* proconsule, positus est
in carcere b . Ad quem 0 omnes conveniebant, ut audirent verbum salutis. At ille non
cessabat praedicare nocte et die verbum Dei. Paucis vero diebus interpositis, eduetus
de carcere et d gravissime caesus, cruci" suspensus est. In qua cum per triduum1"
so vivens penderet, non cessabat praedicare Dominum salvatorem, donec tertia die, populis
flentibus, spiritum exalaret, quod leetio passionis eius plenissime deelarat 2 . Cuius
beatum corpus Maximilla accipiens, conditum aromatibus recondidit in sepulchro, assi-
due« super illum h depraecans Dominum et, ut ei' beatus apostolus memor esset,
exorans.
35 37. De quo sepulchro manna in modum farinae et oleum cum odore suavissimo
defluit, a quo, quae sit anni praesentis 3 fertilitas, incolis regionis ostenditur. Si exi-
guum profluit, exiguum terra exhibet fruetum; si vero copiose processerit, magna
Capp. 34—37. 16. lc. 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5.
Cap. 34. a) Stratoclus l c ; Stratocles 26. 3. 5. b) Algama 2 a ; Alganana 3 a ; Algana 3 6 ;
40 Algmanas 46; Almana 5 ; Alcman Lazius. c) Stratocio l c ; Stratocli 26; Stratocle 3. d) prius
me 1. 26. 4a. e) absorbuisset 2a. 3. 46. 5. f) videns 1. 2. g) reddet lc. 3. B. h) 16. (c). 26.
i) Dominum 16. 2 ; Deum lc. 3. k) adhaerens 2. 3 . 5.
Cap. 35. a) a lc. b) 16. 2a. 3. c) audierent 4a. d) ei 2 (?). 3. e) 2a.
{) 16. 3. 4. g) ventrem 3. 5.
45
Cap. 36. a) Aegea:: 16; Egea:: (eras. ta) 2a. b) carcerem lc. 3. 5. c) quam 16. d) om. 16.
e) in cruce 3 ; cruce 4 ; in crucem 5. 0 triduo (um corr. prima m.) 2a. g) autem add. 4.
h) illud A. 5. i) eius lc. 3. B.
1) Cf. infra l. 1 8 ; haec mira sunt; supra p. 83G, 2 5 . et p. 8 3 7 , 3 . proeonsul in praetorio

habitare dicitur. 2) Cf. supra p. 8 2 2 , 41 sqq. 3) Supra p. 5 0 5 , 27.- s e q u e n t i s .
107*
fructuum* opulentia ministratur. Nam ferunt, hoc oleum usque ad medium basilicae
sanetae decurrere, sicut in primo Miraculorum scripsimus libro'. Passionis quoque eius
ita ordinem prosecuti non sumus, quia valde utiliter et eleganter a quodam repperimus
fuisse conscriptum b - 2 .
38. Haec sunt quae de virtutibus beati Andreae apostoli praesumpsi, indignus 5
ore, sermone rusticus, pravus conscientia, propalare, depraecans* eius misericordiam, ut,
sicut in illius natale* processi ex matris utero, ita ipsius obtentu eruar ab inferno, et,
sicut in die passionis eius sumpsi vitae huius exordium, ita me sibi proprium adscire
dignetur alumnum. Et quia de maioribus meritis revocat nos pars magna facinoris,
hoc tantum temerarius praesumo petere, ut, cum ille post iudicium dominico corpori io
conformatus refulget in gloria, saltem b obtineat pro inraensis criminibus mihi vel veniam
non negandam 0 .
Capp. 37. 38. 16. l c . 2a. 26. 3a. 36. 4a. 46. 4c. 5.
Cap. 37. a) fruetum 4a. b) conscriptam 1. 3 . 46.
Cap. 38. a) autem add. 4. b) saltim 4a. c) add. Explicit felicito/ miracula de sancto 15
Andre 16; Expliciunt miracula sancti Andrea apostoli l c ; Amen 3 a ; Explicit de miraculis sancti Andree
apostoli 36; Explicit über miraculorum sancti Andre apostoli 4 a ; Finit Gregorii Turonensis episcopi liber
de virtutibus et miraculis beati Andreae apostoli 46.
1) Gl. Mart. 3 0 . p. 5 0 5 , 2 5 sqq. 2) Cf. supra p. 8 2 2 , 4 1 sqq. A q u o d a m c o n s c r i p t a m jion

potuit epistulam presbgterorum et diaconorum (Tischendorf, Acta ap. apocr. p. 10b) dicere; itaque 20
videtur alteram passionem legisse, cuius prima verba sunt: C o n v e r s a n t e e t d o c e n t e (Lipsius l. s.
p. 546J. 3) I*ridie Kai. Dec. Immerilo offensus est G. Monod ('Etudes critiques' I, 40), nam
satis constat, natalem dici diem pasdonis; cf. Herzog, 'Realencyklopädie' IX1, p. 120.
PASSIO SANCTORUM
MARTYRUM SEPTEM DORMIENTIUM
APUD EPHESUM
TRANSLATA IN LATINUM PER
. GEORGIUM FLORENTIUM GREGORIUM
EPISCOPUM TURONICUM.
Passioni septem Ephesi dormientium quam Gregorius in Gl. Mart. c. 94. nar-
ravit haec verba subiecit: quod passio eorum, quam Siro quodam interpretante in
Latino transtulimus, plenius pandit. Quam cum qui de Georgio scripserunt • interiisse
10 dolerent, non satis miratus sum, cum ad Miracula commentario instruenda Bollan-
dianorum Acta perscrutatus, in hanc ipsam Passionem a Turonensi translatam, abhinc
annos centum quinquaginta impressam, incidissem. Neque tamen tunc temporis inedita
erat. Iam Mombritius eandem Passionem imprimendam curaverat, sed sermonem paulo
meliorem reddidit neque scriptorem cognitum habuit. Hunc enim Boüandi successores
15 e codice S. Audomari primum eruerunt, cui haec subiecta erant: Explicit passio
sanctorum martyrum septem dormientium apud Ephysum, translata in Latinum per
Gregorium episcopum, interpretante lohanne Syro, quae observatur sexto Kai. Augusti.
Erat itaque Iohannes Syrus, quo interprete Gregorius Passionem Syriacam in linguam
Latinam transtulit. Acta Syriaca, auctore Iacobo Sarugensi, quae iam exstant1, ex
20 exemplari, quo Iohannes usus est, excerpta videntur esse, in quibus nomina martyrum
non traduntur, sed tabulae plumbeae commemorantur3. Ceterum sermo Passionis ita
cum Gregoriano convenit, ut de fide codicis Audomarensis dubitari minime liceat.
Textum, quem Bollandiani, AA. SS. 27. Iul. VI, p. 389. e
1) codice S. Audomari* ediderunt, eundem fere recepi, sed Mombritium, ubi
25 cum Gl. Mart. c. 94. convenit, anteposui. Numerum 1 uncinis inclusi, quotiens quae
Bollandiani scriptura codicis non laudata sive ex illo sive e coniedura ediderunt
notis adscripsi.
M) Mombritius, Sanduarium, II, p. 267'. sqq., Passionem e codice edidit, cui
clausula deerat.
30 Codex quoque, qui Ruinartio praesto erat, iam latet; cf. Gregorii Opp. p.828:
Aliam invenimus in mss., in qua nomina, sicut hic recenset Gregorius habentur; sed
cum incertum sit, an ea sit ipsa quam Gregorius transtulit, nihilque novi habeat, eam
edere superfluum fuisset. Krusch.
1) Monod, 'Ftudes critiques sur les sourees de l'hist. miroving.' I, p. 3 9 ; Ebert, 'Gesch.
35 der christ. lat. Literatur' I, p. 5 4 8 ; Teuffei, 'Gesch. der rö'm. Literatur' §. 486, 4. 2) Bol-
landianis Petrus Benedettus in Latinum transtulit; cf. AA. SS. 27. Iul. VI, p. 387 — 389.
3) Cf. supra p. 551, n. 3. 4) Quem in Catalogo impresso frustra quaesivi.
398 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS PASSIO SEPTEM DORMIENTIUM.
INCIPIT' PASSIO SANCTORUM MARTYRUM SEPTEM DORMIENTIUM

APUD EPHYSUM.
1. Cum per Universum orbem persecutio christianorum exagitaretur b , atque idolis
vanis sacrificia funesta offerrentur, fuerunt septem viri in palatio regis primi et nobiü c
familia orti, id est Achülidis, Diomedis, Diogenis, Probatus, Stephanus, Sambatius atque 5
Quiriacus. Hi cum saeva imperatoris scelera saepe conspicerent, ut pro Deo sempi-
terno idola surda et muto coli iuberet, conpuncti divinitus ad baptismi gratiam con-
volaverunt, appellatique d sunt regenerationis fönte Maximianus, Malchus, Martinianus e ,
Constontinus, Dionysius, Ioannes, Serapion. Igitur adveniente Decio ad urbem Ephe-
sum, iussit omni intentione ita christianum genus inquiri, ut posset1", si fas esset, ipsum 10
nomen religionis exstinguere. Denique praeparantur sacrificia, ipse inmolat suosque
inmolare blanditiis terroribusques instigat. Libabant cuncti hostias, totaque" civitas
horrendarum caeremoniarum nidore fumabat. Quod videntes hi septem athletoe' Christi,
prostrati sunt in orationem cum lacrimis et, asperso super caput k pulvere, Domini
misericordiam flagitabant, ut respiciens de caelo sancto suo, non sineret Domini' populum 15
in hac perversitete subverti.
2. Quo conperto, persecutores nominis christiani venerunt ad* principem, dicen-
tes: 'Imperii tui praeceptio, 0 rex, totius b terrae terminos percurrit c , et*1 nullus iussioni
tuae contraire praesumit, omnesque*5 diis inmortaübus sacrificia cotidiana delibant
praeter septem viros, quos unico1" affectu foves ac diligis'. Quibus imperator ait: ' E t d 20
qui sunt illi?' Responderunt: 'Maximianus8, filius praefecti, cum satelütibus suis'. Et
statim, furente imperatore, onerati ferro adducti sunt in conspectu eius, effusosh habentes
vultus lacrimis et pulverem super capita sua, sicut fuerant in conspectu Domini deprae-
cantes'. Quos intuens imperator, ait: 'Tantane vos tenuit perfidia mentis pravae, ut
audeatis nostris numinibus k contraire inmortalibusque 1 diis debita holocausta non red- »5
dere? Dico enim vobis per gloriam meam, quia experiemini diversa genera tormen-
torum pro contemptu deorum nostrorum m '. Responderunt" viri, dicentes 0 : 'Ipse est
DeusP creator caeli terraequei et maris, cui nos debitum cotidie laudis sacrificiuni
inmolamus, pro cuius nomine e f mori parati sumus. Numina s vero', quae nobis"
velut deorum nomine arguis adorare, nihil 1 prorsus esse novimus, quia, cum membra v so
sint artificum arte distincte, vegetandi w usum capere nonP possunt, ideoque et qui ad-
orant ea prophetica sanctione damnantur, ut similes illis fiant tarn factores quam adora-
tores eorum'.
Capp. 1. 2. 1. M.
Cap. 1. a) lemma addidi; Septem revelatio dormientium, id est Maximi, Malcbi, Martiniani, 35
Constantii, Dionysü, lohannis, Serapionis apud Ephesum quarto Idus Augustas. Temporibus Decii impe-
ratoris cum incipit M. b) agitaretur M. c) nobiles, quorum nomina sunt haec: Achiledus, Diome-
dus, Eugenius, St. Probatius, Sambatus et Cyriacus M. d) mutatisque nominibus sacro fönte renati appel-
lati sunt Maximus M. e) Martiuianis, Constantius M. f) ut exstinguerentur. D. M. g) rebusque M.
h) que om. M. i) servi M. k) capita eorum p. M. 1) diu M. 40
Cap. 2. a) impiissimum add. M. b) orbis add. M. c) sie M; percucurrit 1. d) om. M.
e) que om. M. f) unice (1). g) Maximus semper M. h) suffossos M. i) eum precantes M.
k) nominibus 1; muneribus M. 1) et i. M. m) Cui add. U. n) sancti add. M. o) Deus
noster unus et verus est add. M. p) om. M. q) et t. M. r) etiam M. s) Nomina 1.
t) deornm vestrorum add. M. u) nos urges ad. M. v) membris M. w) nullum vivendi 45
usum M.
1) Ita Chrodechildis, H. Fr. 11,29: Nihil sunt dii quos Colitis, qui neque sibi n e q u e aliis
p o t u e r u n t subvenire. S u n t enim a u t ex lapide a u t ex ligno a u t ex metallo aliquo sculpti.
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS PASSIO SEPTEM DORMIENTIUM. 399
3. Tunc imperator furens, semotis 8 omnibus, dixit b : 'Abscedite, o furciferi, a

nostri praesentia, donec agentes pro contumeliae c huius scelere paenitentiam, recipiatis*1
in palatio nostro, reconciliatique deorum miserationi e , flore adolescentiae f perfruamini,
quia non decet tontam venustatem ' ac pulchritudinem corporis subdi tormentis'. Et dis-
5 cusso ferro a collos eorum, iussit eos abire11 liberos, donec ipse reverteretur' ad Ephe-
sum. Accepto itaque septem viri indulgentia abeundi k , discedente imperatore 1 ad aliam
urbem, abierunt ad"1 domos suas, inspectoque" praesidio 0 domusP, abstulerunt aurum
argentumque et vestimenta cunctarnque*1 supellectilera. Qua distributa pauperibus,
abierunt in speluncam 1 montis Cclei1", portantes secum parum 8 peeuniae ad emendam
io victus necessitatem, elegeruntque Malchum», ut abiens clam in urbem', cibos emeret
auscultaretque", quid imperator de christianis cotidiana v sanetione decerneret.
4. Inclusis igitur sanctis sub carceris privatim' custodia ac in assidua oratione
vacantibus, iniquissimus b imperator redivit 0 ad Ephesum, inquisitisque ex more christianis,
de Maximiano atque eius soeiis interpcllat. Parentes autem d eorum dixerunt, eos in-
15 clusos esse in quodam antro montis Celei 0 , de quo facile possunt1" erui, si imperatoris B
regalis iussio emanarit h . Quod cum viri, nuntiante Malcho, cognovissent, exterriti valde
prostraverunt se super terram e f cum lacrimis orabant, ut eos Dominus in fidek custo-
diens a conspectibus iniquissimi imperatoris arceret. Quibus orantibus, providens Deus,
quod essent in posterum neecssarü, exaudivit orationem eorum suscepitque 1 animas
2o illorum. Et erant iacentes super humum, quasi suavi somno dormientes"1-4.
5. Commotus deinde a imperator, dixit suis: 'Ite itaque b et oppilate s os caver-
nae , ne rebelles illi deorum aditum" egrediendi habcant'. Abeuntibus autem*1 qui os"
0
speluncae deberent oppilare, praecesscrunt eos duo viri", Theodorus1" et Rüben christiani,
qui propter minas imperatoris Christum latenter colebant. Hi* scribentes in tabulis plum-
*5 beis omnem historiam sanctorum, posuerunt11 eas in introitu cavernae intrinsecus, nemine'
Vajip. 3—5. 1. iL
Cap. 3 . a) remotis iL b) ait ministris suis : 'In nostri praesentia abseidite comam capitum
eorum, donec il. c) contuinaciae iL d) reeipiamiui coni. Boll.; reeipiantur M. e) miserationc M.
{) SL. suae perfruantur iL g) cervieibus iL h) 1. a. iL i) Ephesum rev. il. k) et add. M.
30 1) ad a. u. i. iL m) ab. et ipsi d. iL n) unusquisque add. iL o) praedio M. p) suae
add. iL q) euuetaque suppellectili dist. M. r) Chillei iL s) parvum pondus pec. quod come-
dendi v. necessitate haberent el. M. t) civitatem iL u) et diligentissime pereunetaretur quid M.
v) quottidie iL
Cap. 4. a) privata cust. et iL b) nequissimus 1. c) Ephesum rediit exquisitisque il.
35 d) p. qui dix. il. e) Chillei il. i) possint iL g) imperialis iussio JH. h) innueret M.
i) lachrymisque it. k) reeta add. iL 1) in pace add. iL m) Hoc audito add. iL
Cap. 5. a) om. iL b) Ite et statim obturate iL c) speluncae iL d) eis add. iL
e) qui iussa complerent praec. .1/. f) ehr. T. et R. iL g) scribtbtint if. •») posueruntque in M.
i) praeter illos add. M
40 1) Cf. Gl. Mart. c. 9 4 : I m p e r a t o r vero pro e l i g a n t i a e o r u m , ne in m o m e n t o p e r i r e n t ,

spatium traetandi indulget. 2) Cf. Gl. Mart. c. 9 4 : At illi in u n a m se s p e l u n c a m con-
c l u d u n t , ibique p e r multos d i e s h a b i t a v e r u n t . E g r e d i e b a t u r tarnen unus ex eis et c o n p a r a b a t
J
victus et q u a e n e c e s s a r i a e r a n t e x h i b e b a t . 3) Est Ictu.ß/Uxos Photii, Iamliciis Ad. Syriac;
cf. supra p. 5 5 1 , n. 2 . 4) Cf. Gl. Mart. c. 9 4 : R e v e r t e n t e autem i m p e r a t o r e in e a d e m
45 c i v i t a t e , isti p e t i e r u u t ad Dominum, ut eos a b h o c periculo d i g n a r e t u r e r u e r e ; factaque
oratione, prostrati solo o b d o r m i e r u n t . 5) Cf. Gl. Mart. I. I.: Cumque imperator didi-
cisset, eos in h o c a n t r o m o r a r i , n u t u Dei iussit os s p e l u n c a e magnis lapidibus oppilari,
d i c e n s : 'Ibi i n t e r e a n t , qui diis n o s t r i s immolare n o l u e r u n t ' . 6) Cf. Gl. Mart. I. I.: quidam
c h r i s t i a n u s in t a b u l a p l u m b e a n o m i n a et m a r t y r i u m eorum scribens, clam in aditu c a v e r n a e ,
50 p r i u s q u a m oppilaretur, inclusit. Tabulae plumbeae in Actis Syr. laudantur; cf. supra p. 5 5 1 , n. 3 .
sciente 3 , dicentes: 'Quandoque b Deus voluerit beatos artus 0 athletarum suorum populis
revelare, haec d doceant, quae pro eius e nomine pertulerunt'. Venientes autem f qui
missi fuerant, advolventesque s lapides magnos, concluserunt aditum antri, abieruntque b ,
dicentes: 'Hic fame deficiant propriisque s e ' morsibus devorent, qui contempserunt diis
nostris debita exhibere übamina'. 6
6. Post haec, mortuo Decio, per" succedentia tempora in Theodosium', Arcadü b
filium, imperii summa conlata est. Cuius in tempore inmunda illa Saducaeorum secto
surrexit, volens evertere spem resurrectionis, dicens 0 , quia: 'Mortui non resurgunt d '.
Caput autem huius e heresis fuerunt Theodorus 1 et Gaius episcopi, qui etiam ipsius e
imperatoris animum r voluerunt huic increduütati coniungere. Unde factum est, ut hac io
causa valde adflictus 8 prostratusque solo h , imperator depraecaretur Dominum, ut sibi
quae' sequi debeat dignanter k insinuet. Erat autem e tunc apud Ephesum Dalius 1
quidam valde dives in pecoribus, qui circumiens montem Celeum"", iussit pueros" suos,
dicens: 'Praeparate hic caulas 3 ovibus nostris, quia opportunus est 0 hic locus ad
pascenda pecora'. Ignarus enim erat, quid agereturP in spelunca. Operantibus autem 15
pueris e et revolventibus ingentia saxa, venerunt ad os speluncae, inveneruntque lapides
magnos; quos revolventes facientesquei murum, non tarnen introierunt 4 in antrum.
7. Dominus autem» iussit reverti spiritus in corpora sanctorum, et surrexerunt
ac salutantes se de" more, putantesque se una tentum nocte dormisse, sederunt alacres
atque robusti. Erant enim non b modo 0 corpora eorum venusta atque pulcherrima, 20
verum etiam ipsa vestimenta integra atque inlaesa, sicut ante annos plurimos fuerant*1
ab his induto. Conversique ad Malchum, dixerunt: 'Enarra, quaesumus", nobis, frater,
quae1" hac nocte locutus est imperator, aute si inquisiti sumus, u t h sciamus'. Quibus
ille': 'Requisiti', inquit, 'estis k ad sacrificandum diis'. Cui Maximianus ait: 'Nos
omnes 1 mori parati sumus pro Christo" 1 . Sed tu" accipe nunc argenteos et vade ad 25
conparandas escas et ausculta diligenter et quae audieris renuntia nobis'. Accepta
itaque pecunia, abiit». Erant enim 0 argentei exP noraine Decii superseripti. Appro-
Capp. 5—7. 1. it.

Cap. 5. a) apud se add. M. b) quando quidein vol. D. il. c) ath. s. artus iL a) edo-
ceantur haec il. e) pro n. Christi iL i) itaque M. g) m. 1. advolentes il. h) et abierunt il. 30
i) m. se se consumant qui M.
Cap. 6. a) et succedente tempore M. b) Archadii M. c) dicensque quoniam M. d) re-
surgent. Capita iL e) om. M. i) animam h. i. conati sunt inclinare M. g) imperator Theo-
dosius add. M. h) cylicio precabatur M. i) quam M. k) debeat insinuaret M. 1) Dailus M;
A8ÖA105 Pholii; cf. supra p. 551, n. 5. m) Chilleum M. n) pueris dicens M. o) hic 1. est M. 35
p) haberetur iL q) faciebant M.
Cap. 7. a) se et putantes una se M. b) novo M. c) non tantum add. M. d) p. in-
duta perdurarunt C. M. e) om. M. f) quid M. g) an M. h) et M. i) respondens add. M.
k) sumus iL 1) quidem add. M. m) pro nomine domini nostri Iesu Christi iL n) frater add. M.
o) autem M. p) om. M. 40
1) Cf. Gl. Mart. c. 9 4 : Post multorum vero a n n o r u m curricula, cum, data eclesiis
p a c e , T h e o d o s i u s christianus o b t e n u i s s e t imperium, surrexit h e r e s e s i n m u n d a S a d d u c e o r u m , qui
n e g a u t r e s u r r e c t i o n e m futuram. 2) Aegarum episcopus; cf. supra p. 5 5 1 , JJ. 4. 3) Cf.
Gl. Mart. I. I.: Tunc quidam civis Ephesius, dum caulas ovibus secum montem ipsum facere
distinat ac lapides divolvit ad coaptanda earum septa, ignarus quae agerentur introrsum, 45
patefeeit ingressum eius. 4) Cf. Gl. Mart. I. I.: non tamen cognovit arcanum, quod habe-
batur intrinsecus. 5) Cf. Gl. Mart, l. I.: Dominus autem inmisit septem viris spiritum
vitae, et surrexerunt, putantesque, quod una tantum nocte dormissent et q. s. 6) Cf. Gl.
Mart. I. I.: miserunt puerum unum ex se, qui cibos emeret. Cumque veniens supra portam
civitatis vidisset crucis gloriosae signaculum audissetque per Christi nomen iurare populum, 50
obstipuit.
pinquans autem ad portam civitatis, vidit signum crucis supra" portam, et stupefactus,
miratus est, dicens b infra se: 'Numquid ab 0 die hesterna post solis occasum, cura d ego
egrediebar de urbe, cor Decii inmutatum est, |ut crucis signaculo portam 6 civitatis
muniret?'. Ingressusque urbem, audivit homines1" per Christi nomen iurare atque ad
5 eclesiam aspicere clericosques per urbem discurrere moeniaque renovare 1 ', stupensque
magis, dicebat ad semet ipsum: 'Putasne 1 , quia in aliam urbem ingressus es?' Acce-
densque ad nundinas, protulit argenteos, depraecans1* dari sibi escas.
8. At illi numisma argentei intuentes, dixerunt: 'Hic homo thesauros repperit
antiquos 1 ; nam ecce argenteos de temporibus D e c i i ' profert'. Malchus vero haec
io audiens, volvebat b cogitetiones in corde suo, dicens: 'Quid sibi volunt iste? Numquid
somnium 0 video?' Viri autem eum d appraehensum ducunt ad episcopum 2 Marinum
atque e ad praefectum urbis. Cui praefectus ait: 'Unde es, aut ex qua regione1" venistis?'
'Ex Epheso', inquit b , 'si tamen haec civitas' est Ephesiorum, quam hesterna k die me vidisse
commemoro 1 '. 'Unde m ', ait praefectus, 'hos argenteos habes"? Respondit: 'De domo
15 patris mei sumpsi eos'. Praefectus 0 dixit: 'Et ubi est pater tuus?' EtP nominabat
parentes suos, sed nemo cognoscebat'. Praefectus dixit: 'Enarra nobis, unde habes hos
argenteos? Sunt enim ex tempore Decii r , qui mortuus est ante hos s annos. Unde
manifestum est, quia inludere venisti sapientes Ephesiorum, ideoque subiciendus eris
tormentis, quoadusque aperias veritatem'. Commotusque' Malchus, cum stupore et lacri-
20 mis ait": 'Unum a v vobis signum, si dignum ducitis, velim interrogare. Decius impe-
rator, qui persecutus w est christianos in hac urbe, ubi est?' Marinus episcopus respon-
dit: 'Non est in hac urbe, filix dilectissime, vir qui tempora Decii recolat; ante multos
enim annos l defunetus est'.
9. Haec audiens Malchus, conversus ad sc", dixit episcopo: 'Putabam, me cum
25 fratribus meis una tantum nocte dormisse; sed, ut cognosco b , multorum annorum super 0
somnum nostrum curricula transierunt. Et nunc suscitavit*1 me Dominus cum fratribus
meis, ut cognoscat omne saeculum, quia e fiet resurrectio mortuorum. Sequimini ergo
me, et ostendam vobis fratres meos, qui mecum resurrexerunt 1 "'. Tunc stupefactus
episcopus, cum praefecto et omni populo sequentes Malchum, venerunt ad speluncam 3 .
30 Narrante autem Malcho fratribus • quae ei contigissent in urbe, ingressus episcopus,
Capp. 7—9. 1. M.
Cap. 7. a) sie M. et Gl. Mart.; super (1). b) nimis i. se dicens M. c) non pro ab M.
d) o. egressus sum ab hac urbe et cor M. e) portae introitus muniretur M. f) omnes M. g) cl.
— discurrere om. M. h) novare M. i) Putansne M. k) postulans s. d. M.
35 Cap. 8. a) imperatoris add. M. b) cogitabat in corde M. c) somnia M. d) apprae-
hensum Malchum M. e) et M. f) r. huc advenisti M. g) Malchus respondens add. M. h) civi-
tate sum add. M. i) om. M. k) hesterno (1). 1) memoro M. m) P. ait u. M. n) Mal-
chus add. M. o) Ait ad eum praefectus M. p) beatus Malchus add. M. q) Tunc add, M.
r) imperatoris add. M. s) plures M. t) Tunc commotus M. M. u) dixit M. v) U. vos si
40 dignum M. w) presecutor extitit christianorum M. x) urbe homo qui t. M. y) i d e s t c e n t u m
q u i n q u a g i n t a d u o s add. M.
Cap. 9. a) semetipsum M. b) video M. c) c. s. s. n. M. d) sie M; sciscitavit (1).
e) j s t (sie) resurr. M. i) surrexerunt M. g) suis add. M.
1) Cf. Gl. Mart. I. L: p r o l a t i s q u e nummis, quos a t e m p o r e Decii h a b e b a t , a m e r c a t o r e

45 c o n p r a e h e n d i t u r , dicente sibi, q u i a : ' A b s c o n d i t o s antiquitus t h e s a u r o s r e p p e r i s t i ' . 2) V. Gl.
Mart. I. I.: A t ille n e g a n s , d e d u c i t u r ad episcopum ac iudicem civitatis. Mdoog " Photio
episcopus vocatur; cf. supra p. 5 5 1 , n. 8 . 3) Cf. Gl. Mart. I. I.: C u m q u e ab his a r g u e r e -
tur, conpellente necessitate, a b s c o n d i t u m misterium revelavit et deduxit eos ad speluncam, in
q u a viri e r a n t .
repperit scrinium duobus sigillis argenteis praesignatum, egressusque foras, convocans"

multitudinem civitatis cum praefecto, aperuit sigilla et invenit duas tabulas • plumbeas,
in quibus scripta1" erat omnis passio eorum °, sicut supra retulimus, et cognoverunt,
quia vera erant quae a Malcho dicebantur.
10. Tunc ingressi invenerunt beatos martyres in angulo speluncae sedentes, et 5
erant facies eorum tomquam rosae" florentes et sicut sol in b virtute fulgentes; nihil
enim diminutum erat neque de vestimentis neque de corporibus eorum. Marinus autem
episcopus cum praefecto proeidit ante pedes eorum et adoravit eos, et omnis populus
glorificavit 0 Deum, qui dignatus est tale miraculum ostendere servis suis. Sancti vero
narraverunt episcopo et d omni populo quae eis tempore Decii accessissent e . Episcopus io
vero1* cum praefecto miserunt« nuntios ad Theodosium' imperatorem, dicentes: 'P'estina
quantocius; potes h , si vis, videre miraculum magnum, quod manifestum' est, tribuente
Deo k , temporibus tuis. Si enim veneris, cognosces, spem resurrectionis valde esse uti-
lem iuxta sponsionem promissionis euangelicae'.
11. Haec audiens Theodosius imperator", surrexit cum b laetitia, et extendens is
manum 0 suam ad Deum d , ait: 'Gratias ago e tibi, domine Iesu Christo, sol iustitiae,
qui dignatus es tenebras mortolium tuae veritatis luce respergere; gratias tibi ago, qui
non permisisti lucernam confessionis meae terris f assertionum caliginibus obvelari'. Et
haec dicens, ascensis equis, cum summa festinatione venit? ad Ephesum. Episcopus
autem cum praefecto et omni multitudine civitatis exüt in oceursum imperatoris. Ascen- 20
dentibus autem illis omnibus11, egressi sunt sancti martyres in a obviam augusto, et
faetae' sunt facies eorum tamquam sol in k virtute fulgentes; ceciditque augustus in
terram et adoravit 5 eos glorificans Deum. Et' surgens, osculatus est eos ac flevit super
Collum uniuseuiusque eorum", dicens: 'Sic video facies vestras, tamquam si videam
dominum meum lesum Christum, quando voeavit Lazarum de monumento 4 ; cui in- ss
mensas gratias™ refero, quod non fraudavit" me spe resurrectionis'.
12. Maximianus autem r e s p o n d i t " ' : 'Seite', inquit b , 'imperator, quia ad "confir-
mandam fidem tuam nos Dominus resurgere iussit. Ergo 0 iugiter et fidens. in eum
Capp. 9—12. 1. M.
Cap. 9. a) convocansque iL b) om. M. c) sanctorum M. SO
Cap. 10. a) rosa florens M. b) sol fulgens M. c) glorificabat M. d) et o. p . OJJ». M.
e) aeeidissent M. t) autem M. g) n. m. M. h ) om. M. i) manifestatum M. k ) Domino M.
Cap. 11. a) om. M. b) s. de cylicio et M. c) manus suas M. d) Dominum M.
e) t. a. M. f) tetrae assertionis caliginae violari M. g) Ephesum venit M. h) illis in mon-
tem M. i) visae M. k) fulgens in v. M. 1) surgensque M. m ) r. g. M. n ) frustravit in 35
me spem iL
Cap. 12. a) locutus est M. b) sie M; om. (1). c) Esto ergo fidens in eo et cognoscens M.
1) Cf. Gl. Mart. I. I,: Cumque ingrederetur episcopus, invenit tabulam plumbeam, in
qua omnia quae pertulerant habebantur scripta. 2) Cf. Gl. Mart. I. I.: locutusque cum eis,
nuntiaverunt haec cursu rapido imperatori Theodosio. 3) Cf. Gl. Mart. c. 94: At ille 40
veniens, adoravit eos pronus in terram. 4) Ioann. 12, 17; V. Patr. VI, 1; Gl. Conf. c. 4.
b) Cf. Gl. Mart. I, l.: qui tali colloquio cum eodem usi sunt principe: 'Surrexit, gloriosae
auguste, hereses, quae populum christianum a Dei promissionibus conatur evertere, ut dicant,
non fieri resurrectionem mortuorum. Ergo ut scias, quia omnes iuxta apostolum Paulum
repraesentandi erimus ante tribunal Christi, idcirco iussit nos Dominus suscitari et tibi ista 45
loqui. Vide ergo, ne seducaris et exeludaris a regno Dei'. Haec audiens Theodosius impe-
rator, glorificavit Dominum, qui non permisit perire populum suum. Viri autem iterum pro-
strati in terram obdormierunt.
cognosce, quia fiet" resurrectio mortuorum, cum nos hodie videas post resurrectionem
tecumb loqui atque enarrare magnaüa Dei 0 '. Multaque*1 alia loquentes cum eo, iterum
prostrati in terram, obdormierunt, tradentes animas suas Regi inmortali Deoque' omni-
potenti. Haec audiens1" imperator, ruit super corpora eorum et flens osculabatur eos,
5 auferensque8 vestimenta sua, posuit super illos, mandans fieri loculos aureos', in quibus
reconderentur. Sed in ea nocte apparuerunt ei sancti, dicentes: 'Ne feceris, sed relinque
nos super terram; de ea iterum suscitabit nos Dominus11 in die magno resurrectionis
omnis carnis'. Tunc imperator fabricavit1 super eos basilicam magnam et fecit ibi
receptaculum pauperibus, imperans eos k alere de publico. Convocatisque episcopis,
io celebravit festivitotem sanctorum, et omnes' glorificaverunt Deumm, cui est in Trinitate
perfecta honor et gloria in saecula saeculorum. Amen".
EXPLICIT" PASSIO SANCTORUM MARTYRUM SEPTEM DORMIENTIUM
APUD EPHYSUM, TRANSLATA IN LATINUM PER GREGORIUM EPISCOPUM,
INTERPRETANTE IOHANNE 1 SYRO, QUAE OBSERVATUR 6. KAL. AUGUSTI.
15 Cap. 12. 1. M.
Cap. 12. a) fit M. b) 1. tecum M. c) et domini nostri Iesu Christi add. M. d) Mulla
quidem et alia M. e) que om. M. f) sie M. et Gl. Mart.; videns (1). g) audivitque dicentes
eos: 'Ne feceris M. h) Deus add. M. i) aedificavit M. k) i. alimenta de publico M. 1) omnis
populus glorificavit M. m) imperatorem et gratias egerunt domino Iesu Christo, cui est honor et
20 gloria M. n) desinit M. o) quae sequuntur ex 1 add. Boll.
1) Cf. Gl. Mart. I, l.: quibus cum Theodosius imperator sepulchra ex auro fabricare
velit, per visum prohibitus est, ne faceret. 2) Cf. Gl. Mart. I. L: quod passio eorum,
quam Siro quodam interpretante in Latino transtulimus, plenius pandit.
108*
EPISCOPI TURONENSIS
DE CURSU STELLARUM RATIO,
QUALITER AD OFFICIUM IMPLENDUM
DEBEAT OBSERVARI.
Gregorius, H. Fr. X, 31, inter reliquos quos scripsit libros unum laudavit De
cursibus ecclesiasticis: De cursibus etiam ecclesiasticis unum librum condidi. Qui
cum ad nostra usque tempora frustra quaesitus esset, felici casu contigit, ut Haase
v. c. libellum pretiosissimum a. 1853. in codice vetustissimo fortuito reperiret, quem,
etsi auctor nullus laudatus erat, ea qua pollebat sagacitate Gregorio nostro certo cer- 10
tius vindicavit. Fragmenta quidem huius libri iam antea edita erant, sed quis scrip-
sissd, nesciebant. Et M. Haupt et A. Mai lacinias quasdam dignas duxerunt, quas usui
publico tradereiit, et abhinc biennio Omont priorem huius libri partem ut plane
ignotam iterum imprimendam curavif. Duorum enim operum, quae iam perierunt,
fragmenta insunt: lulii scilicet Titiani et Hilarii Arelatensis. 15
Cum autem primum de septem miraculis mundi (c. 1 —16^, deinde de cursu
stellarum (c. 11—46) in hoc opusado agatur, titulus quem inscripsit non omnino
convenit. Ut septem mundi miracula Noe arcam (c. 2), Babyloniam (c. 3), templum
Salomonis (c. 4), sepulchrum regis Persici (c. b), colossum Rhodium (c. 6), theatrum
Heracleoticum (c. 1), pharum Alexandrinam (c. 8) descripsit. E quibus arcam et 20
templum Salomonis Gregorius primus inter 1 miracula posuit, Dianae templo alioque
gentili miraculo exstirpatis. Miraculis septem ab hominibus conditis alia septem ad-
iecit, quae cum Deus ipse singulis vel diebus vel annis renovet, 'nulla aetate senescunt'.
Sunt commotio oceani (c. 10j ; fruetus terrae (c. l l j , Phoenix (c. 12J, Aetna (c. 13),
fons Gratianopolitanus (c. 14J, sol (c. lb), luna sfellaeque (c. 16). Iam ad cursum ts
stellarum describendum transiit, sed nominibus quae Romani sideribus indiderunt
plane abiectis, cum superstitionem ethnicam olerent, alia protulit, 'quae vel usitate
rusticitas nostra vocat vel ipsorum signaculorum expremit ordo, ut est crux, falcis vel
reliqua signa'. Non, inquitl, ego in his mathesim doceo neque futura perscrutare
praemoneo, sed qualiter cursus in Dei laudibus rationabiliter impleatur exhortor, vel so
quibus horis qui in hoc officio adtente versari cupit debeat nocte consurgere vel Domi-
num deprecare. Cum enim clericis, quibus officium divinum nocturnis horis agendum
erat, Gregorii tempore horologia non suppeterent, quibus sole cadente atque nocte
ingruente tempus observarent, e siderum motibus horas nocturnas computare eos necesse
erat. Qua in re Gregorius noster ita eminuit, ut cui instrumenta omnino nulla 35
1) C. 16.
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS DE CURSU STELLARUM RATIO. 405
praesto essent, Gallio teste rationem satis exactam inierit. Stellas crinitas c. 34. com-
memoravit duas, quae 'ante pestilentiam Arvernae regionis apparuit pendens per annum
integrum super regionem illam' et quae, 'priusquam Sigibertus rex obierit, multis
apparuit'. Easdem cum in H. Fr. IV, 31. et IV, 51. descrijiserit, quamquam in
5 codice 1 auctor opusculi minime indicatus est, Gregorium id scripsisse luculente pro-
batur. Est autem compositus post a. 575, quo Sigibertus obiit, et ante a. 582, quo
alia Stella crinita apparuit, quam in H. Fr. VI, 11. fuse descripsit.
Ut erat literis humanioribus apprime eruditus, in opusculo perparvo septem
scriptores laudavit, inter quos poetae praevalent. Aetnaeorum ignium eruptionem Ver-
la sibus Vergilii descripsit: Publeus, inquit', Mantuanus in tertio Ineidum libro (Aen.
III,blO—bl4) ita ait. Alias Maro a Gregorio appellatur, qui nomina stellarum post-
posuit, quae his vel Maro vel reliqui indiderunt poetae. Carmen de Phoenice, quod
inter Lactantii opera editum est, cum docti quidam, num illius foetus esset, dubita-
verint, Gregorii testimonio quaestio iam tractata videtur esse, qui tertium mundi mira-
i5 culum ex illo deprompsit opusculo: Tertium, inquit, est, quod de Phinice Lactantius
refert. Quamquam Omont carmen exscriptum esse diserte negavit, cum iisdem fere
verbis Gregorius usus sit, id nullo modo dubium esse potest. Prudentii carmina ut
in Miraculis1 ubique laudavit, ita huic quoque libello eiusdem versus quosdam inseruit.
Prudentius, inquit3, cum de nativitatis dominicae Stella prudenter dissereret, haec in
so hymno sanetae Epyphaniae ait. Locus qui sequitur e Prud. Cathem. XII, 21 — 24. petitus
in codice unico pessime depravatus est. Denique de Hilario Arelatensi agendum est,
quem 'versus fontis ardentis' scripsisse ex Vita intellegitur*: Vita scilicet antistitis
Honorati, homiliae in totius anni festivitatibus expeditae, symboli expositio ambienda,
epistolarum vero tantus numerus, versus etiara fontis ardentis. Carmen quidem periit,
is sed quattuor versus Gregorius in fönte Gratianopolitano descr'ibendo protulit, quibus
haec verba praemisit3: Hinc Elarius quidam ait. Quoad fontes soluta oratione scriptos,
praeter Bibliam sacram*, quam in arca Noe'' et in templo Salomonis* depingendis
adhibuit, Hieronymi' librum I, 17. adversus Iovinianum et Orosium, II, 6, 8, cuius
historiam permagni aestimavit ">, in Babylonia describenda adhibuit. Praeterea lulii
so Titiani, quem 'provinciarum libros pulcherrimos' scripsisse, lulius Capitolinus, V. Maxi-
mini 21, b, retulit, chorograpkia usus est, unde Servius quoque Aen. IV, 42. locum
excerpsit. Quae cum plane perierit, locus quem Gregorius memoriae tradidit pretio-
sissimus sane censendus est. Meminet, inquit', et huius montis (seil. Aetnae) et ille
lulius Titianus his verbis dicens et quae sequuntur. Qui cum in codice 3 l l t libius scriptus
35 esset, de Tito Livio M. Haupt cogitavit atque Weissenborn, Livi Opp. VI, p. VI, fragmen-
tum inter Liviana reeepit.
Inter eos qui de septem mundi miraculis scripserunt nemo cum Gregorio magis
convenit, quam auctor libelli quem nuper ab Omont denuo editum Bedae perperam
tribuunt. Uterque 'theatrum in Heraclea civitate' inter miracida recensuit et pharum
40 Alexandrinam eodem fere modo descripsit. Neque tamen credam, alterum ex altero
hausisse, cum quae de colosso sempserint minime concordent neque 'sepulchri regis
Persici' a Pseudo - Beda mentio fiat, quod Gregorius forte cum Mausoleo confudit.
Haec de miraculis ab hominibus factis, nam quae Deus renovare dicitur miracula
Gregorius ipse primus collegit.
45 Codex unicus, qui librum integrum continet, est:
1) Bambergensis bibliothecae regiae H. I. IV, 15 (olim nr. L), fol. 103,
saec. VIII. in folio, litteris Langobardicis scriptus. Erat capituli Bambergensis, id
1) C. 13. 2) Cf. supra p. 459. 3) C. 34. 4) Ballerini, Leonis I. Opp. II,
p. 327. 5) C. 14. 6) Constat, Gregorio Testamenti veteris vereionem Italam, novi vulga-
50 tarn praesto fuisse. 1) C. 2. 8) C. 4. 9) Auctorem non laudavit; cf. c. 2: Quam
arcam bicamaratam et tricamaratam l e g i m u s . 10) Cf. supra p. 460.
406 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS DE CURSU STELLARUM RATIO.
quod verba saec. XVIII. in folio anteeunte scripta testantur: Ad Bibliothecam Reve-
rendissimi Capituli Bambergensis. Fol. 1'—67' Cassiodori Institutiones tenent, quae in
codice praestantissimo his verbis finiuntur: CASSIODORI SENATORIS INSTITU-
TIONUM DIVINARUM E T HUMANARUM RERUM LIBRI DUO EXPLICUERUNT
FELICITER. 5
CODEX ARCHETYPUS AD CUIUS EXEMPLARIA SUNT RELIQUI
CORRIGENDI.
Codex multis picturis ornatus est. Mallium Theodorum, qui fol. 68—75. tenet,
liber de cursu stellarum sequitur, quem Gregorii esse Haase probavit. Illum fol. 82'
—103. Isidorus, De natura rerum', excipit. Quod ad Gregorium pertinet, saeculo IX. io
librarius quidam codicem nullo exemplari adhibito emendavit atque interpolavit, qui et
sermonem barbarum rationemque scribendi rusticam expellere et textum ex Orosio ipso
supplere studebat. Quas quidem interpolationes adnotare non neglexi, sed e reliquis
lectionibus eas tantum selegi, quibus aut prior scriptura ita oblita est, ut plane legi
nequeat, aut bonum aptumque procul dubio restitutum est. Ratio scribendi cum non 15
omnino eadem esset, quam in reliquis Gregorii scriptis deprehendimus, a codicis
auetoritate nonnumquam recedendum erat. Non admisi e pro ae et ae pro e, ut
Aprile, cedrina, falce, hieme vel hiem§, luce, mens§, parietes, prophetas, quae (== et),
— e pro a, ut celebreri, — aspiratam omissam, ut abebat, ac, is, ominibus, ora saepe,
orreficis, umum, exortor, adtrait saepe, detrait, — acutam pro leni, ut nichilo, nichilominus, 20
— superfluam, ut haereae, horiuntur, huriris, — consonantem duplicem pro simplici, ut
emminente8, occiani, — et vice versa, ut sicum, oficio, stela, atigerint; — v pro b, ut
admiravile, explieavis, lave, novilis, ovitu, praeviat, — b pro v, ut brebiores, fabillis,
Nob., obserbabis. Praeterea gubitus per g, caüi per c, co pro quo, set per t (sie
semper) spernenda mihi esse duxi, quae h. I. omnia collegi, quia talia et his 25
similia singulis locis textui subicere taedet. Foliorum numeros margini adscripsi.
Codicem benevole Berolinum transmissum ipse contuli.
Codices qui sequuntur miracula tantum continent:
2) Codex Parisiensis bibliothecae nat. nr. 12277 (S. Germani nr. 815, olim
1101J S. Mauri Fossatensis monasterii (nr. 19) erat. Saeculo XII. scriptus opuscula 30
Bedae, Athanasii aliaque quae ad loca sancta speetant continet. Fol. 81. De septem
miraculis huius mundi Gregorii c. 1—9, fol. 82—82'. Item alia Gregorii c. 10—16.
tenent, quae tractatus de numero septenario sequitur; cf. Omont, 'Bibliotheque de l'ccole
des chartes' 1882, p. 4b: 'un troisieme opuscule paraissant former une continuation
des deux premiers et relatif ä l'influence du nombre sept dans la generation et la vie 35
de l'homme'. Codicem A. Molinier v. c. nobis contulit.
3) Codex Vindobonensis, olim Bobiensis, saec. VIII/IX, unde M. Haupt
a. 1838. fragmentum inscriptum De septem miraculis mundi cum Ovidii Halieuticis
Gratiique et Nemesiani Cynegeticis edidit. Sunt Gregorii c. 9—16. Cum Hauptii
liber mihi praesto non esset, ad editionem Haasii recurri, qui 'scripturam codicis 40
illius, quotiens ab Hauptio non recepta est, D littera indicavit; II littera signifieavit
quiequid Hauptius edidit sive codicem secutus sive suam emendationem'. Ego quidem
litterae D numerum 3 substitui, qui uncinis inclusus cum littera H Haasii convenit.
Codici iam Haase fidem detraxit,
4) Codex Vaticanus, de quo Mai, Script, vet. nova colleclio e Vatic. codd. 45
edita III, 2, p. 239: ego autem nuper legebam in vaticano codice satis vetere, ubi
opusculum quoddam scribitur de mundi miraculis. Mai fragmentum quoddam e
cap. 13. 14. selectum, auetore nullo laudato, imprimendum curavit. Codicis neque de
Rossi v. c, quem Bordier adiit, neque Mau v. c. a nobis petitus vestigia ulla in Vati-
1) Cf. editionem Guslam Becker p. XXIIII. 50

cana bibliotheca indagaverunt, sed verisimile est, eum ut librum 3 nihil nisi septem
mundi miracula habuisse.
In libro recensendo codicem 1 potissime secutus sum, a quo plerumque recessi,
quotiens 2 et 3 convenerunt. Codex 4 magis cum 1 quam cum 2. 3 consentit; locus
5 quidam in omnibus libris scriptis depravatus est1.
Editionem principem eandem omnibus fere numeris absolutam paravit
Frid. Haase, Prof. Vratislaoiensis, 'S. Georgii Florentii Gregorii Turonensis
episcopi liber ineditus de cursu stellarum ratio qualiter ad officium implendum debeat
observari sive de cursibus ecclesiasticis. Adiectae sunt stellarum figurae et scripturae
io specimen e cod. Bamb. Vratislaviae venumdant los. Max et Soc' 1853. 7s codice 1
et fragmento, quod e codice 3 Haupt edidit, usus, successoribus vix quidquam adden-
dum reliquit. Ego quidem quantum ex hac editione profecerim, grato animo pro-
fiteor. Commentarium uberrimum, quem Galle astronomus celeberrimus suis observa-
lionibus auxit, ubique adhibui. Sed ab Haasio hac in re aliquantulum dissentio, quod
is priorem codicis 1 scripturam magis quam ille servandam esse duxi.
Ex ipso fiuxit
77. L. Bordier, 'Les livres des mir acies et autres opuscules de Georges
Florent Gregoire'. Paris, Jules Renouard et C. 1864, t. IV, p. 1—27. Cf. disser-
tationem quam Bordier v. c. ephemeridi inseruit, quae 'Bulletin de la Societe de
20 VHistoire de France' inseripta est fl855, p. 124J. Haase a. 1856. editionem suam
societati ad explorandam historiam Francogallicam Parisiis constitutae misit, epistola
eleganti addita, in qua fragmentum a Maio editum societatem edocuit.
Fragmenta libri quasi incerti auctoris, sicut supra monui, j>rodita sunt.
A. Mai, Script, vet. nova collectio e Vat. codd. edita 1828, 7/7, 2, p. 239,
ss e cod. 4. cap. 13. et 14;
M. Haupt, Ovidii Halieutica Gratiique et Nemesiani Cynegetica 1838, e cod. 3.
cap. 9—16;
77. Omont, 'Les sept merveilles du monde au moyen äge', 'Bibliotheque de
l'ecole des chartes' 1882, p. 50—55. e cod. 2 cap. 1 —16. 7s libellum triginta annis
30 post Haasium plane ineditum duxit; cf. p. 4 4 : 'Le second e le troisieme de ces opus-
cules sur les sept merveilles du monde etaient, je crois, jusqu'aujourd'hui completement
inconnus'.
Denique scias, capitum numeros a me additos et quae e Gallii observationibus
deprompsi littera G distineta esse. Br. Krusch.
35 *IN» CHRISTI NOMINE INCIPIT DE CURSUM STELLARUM RATIO, «tw.

QUALITER AD OFFICIUM IMPLENDUM DEBEAT OBSERVARI.
(1) Plerique philosophorum, dum studiis litterarum vacant, quasi plus ceteris
septem scripsere b miracula, ex quibus mihi quaedam praemittere 0 et alia d plus ad-
miranda libuit memorare, quorum haec habentur vel formae vel opera.
40 (2) PRIMUM ERGO miraculum ponimus" Noe arcam, quae Domini ore», qualis
fierit, est mandata; cuius lungitudo trecentorum b , latitudo quinquagenta c , altitudo tre-
Capp. 1. 2. 1. 2.
Cap. 1. a) De septem miraculis huius mundi titulum praemisit 2. b) scripserim corr. scripse-
rint 1. c) sie 1, 2; corr. pretermittere 1. d) aliis 2.
45 Cap. 2, a) ponemus 2. b) cubitorum add. 2. c) sexaginta 2.
1) Cf. c. 13. 2) Gen. 6, 15—20.

genta» cubitorum est habite. Quam arcam bicamaratam et tricamaratam legimus',

cuius omne opus in cubito consumatum est. Fenestram sive ostium a latere habuit.
In eam enim de omnibus volatiübus caeli ac besteis terrae sive reptüibus cum homini-
bus octo ad reparatione mundi per inluviem cataclysmi b genera reservata 0 sunt.
(3) SECUNDUM ponimus" Babiloniam, cuius iuxta H o r o s i u m b a haec est ex- 5
positio c : Mira campi planitie undique conspicuaA, laetissimae castrorum faciem1,
moenibus* paribus per quadrum disposita; murorum eius vix credibilis relatu firmitas
et magnitudo0, latitudine cubitorum 50, altitudine quater' tantum. Ceterum ambitus
*f.'«- eius 470 k 'stadiis circumvenitur; murus coctili e lapide1 adque infusum bitu-
mine conpactus"; a fronte murorum centum portae aereae. Ipsa autem longitudo0 10
in consumatione pinnarum, utroque latere habitaculis defensorum aeque dispositis,
media intercapidine vicinasP quatrigas capit; domos intrinsecus quater geminae,
habitationesi minaci' proceritate mirabiles. Haec prima post humani generis repara-
tione a Nebroth» gigante condita est.
(4) TERTIUM est templum Salomonis, qui non tantum in magnitudine fabri- 15
cae, quantum in ornaraentis miraculum fuit. Aedificavit'-* parietis domus intrinsecus
tabolatis cedrinis a pavimento domus usque ad summitatem parietum et usque ad
laquearia, operuitque lignis intrinsecus et texuit pavimentum domus tabulis abiegnis.
Aedificavitque 20 cubitorum0 ad posteriorem partem templi tabolata cedrina a pavi-
mento usque ad superiora et fecit interiorem domum oraculi in sancta sanctorum. 20
Porroc 40 cubitorum erat ipsumd templum pro foribus oraculi, et cedro omnis
domus intrinsecus vestiebatur, habens tornaturas" et iuncturas suas fabricatas et cela-
turas eminentes; omnia cedrinis tabulis vestiebantur, nec omnino lapis1 apparere
poterat in pariete. Oraculum autem in medio domus interiore% fecerat, ut poneret
ibi arcam federis Domini. Porro0 autem oraculum habebat 20 cubitos longitudinis et »5
vigenti cubitos latitudinis', operuitque illud adque vestivit auro purissimo; sed et altare
vestivit cedro. Domum quoque ante altare operuit auro purissimo et adfixitk laminas clavis
aureis. Nihilque erat in templum quod non auro tegeretur; et totum1 altare oraculi texit
auro. Et fecit in oracido duo Chaerubinm de lignis olivarum decem cubitorum altitudi-
nis; quinque cubitorum ala Chaerubin una", id est decem cubitos habentes a summitatem so
Capp. 2—4. 1. 2.
Cap. 2. a) quinquaginta 2. b) caclismi 2. c) reserata 1, corr.; generare servata 2.
Cap. 3. a) ponemus 2. b) sie 2 cum H. Fr. I, 6; Orosiam corr. Orosium 1. c) sie 2;
expositionem in campi corr. positio campi 1; Haec pro Mira Or., sed ef. B. Fr. I, 6 : mira campi
planitiae. d) conspicut 1, corr.; natura loci m. al. add. 1 cum Orosio; om. 1 (prima m.). 2. e) latis- 35
sima 2. f) et add. 1 ; facile 2. g) noenibus 1, corr. h) id est ex Or. m. al. add. 1. i) ter tan tn
litura prima m. scr. 1. k) sie Greg. h. I. et H. Fr. I, 6 ; quadringentis octoginta Or.; trecentis septua-
ginta 2. \) sie 1. 2 (ubi e deest); corr. m. al. cocti latere 1; ex coctili latere H. Fr.; coctili latere Or.
m) COJT. interfuso 1; sie Or., sed infuso H. Fr. n) fossa extrinsecus lata patens vice amnis circum-
fluit m. al. in marg. superiore ex Or. suppl. I; in 2 et H. Fr. desiderantur. o) sie 1. 2; lati- 40
tudo Or. p) sui citas Or., sed vicenas Bobiensis Or. q) habitacionis 2. r) ci m. al. scr. 1.
Cap. 4. a) enim add. 2. b) rfl m. al. in litura scr. 1. c) Porticorum 1. d) ipsius 1.
e) orn. 1, COJT. m. al. f) lapides 1. g) COJT. m. al. interius 1; interioris 2. h) Porro — valde
eminentes om. 2. i) et 20 cubitos altitudinis add. Vulg. k) adfixi 1, COJT. prima m.. 1) to
m. al. suppl. 1. iui i w, al. in litura scr. 1. n) et quinque cubitorum ala cherub altera add. 45
Vulg.
1) Hieron., Adversus lovinianum I, 11 (Migne, Patr. Lat. XXIII, p. 241): Simulque si

a r c a p l u r e s h a b u i t m a n s i o n e s et nidulos et b i c a m e r a t a et t r i c a m e r a t a e t diversas b e s t i a s et q, s.
2) Oros. II, 6. 8. Eundem locum Greg. H. Fr. I, 6, laudavit. 3) Cf. H. Fr. I, 6 : H a e c
est B a b i l o n i a a N e b r o n g y g a n t e aedificata, filio C h u s . 4) 3 . Reg. 6, 1 5 — 3 5 . 50
alae usque ad alae alterius summitate. Decim quoque cubitorum erat Chaerubin se-
cundus mensuram parem", *posuitque Chaerubin in medio templi interioris texitque *t.td.
eos0 auro. Et omnes parietes per circuitum scalpsit ete variis caelaturis et turno et
fecit in eis Chaerubin et palmas et picturas varias quasi prominentes de pariete et
5 egredientes, sed et pavimentum domus texit auro intrinsecus et extrinsecus. Et in
ingressum oraculi fecit ostiola de lignis olivarum, postes quadrangulorum6 quinque
et duo ostia de lignis olivarum, et sculpsit in eis pictura Chaerubin et palmarum
speciese et anaclifa valde prominentia et texit ea auro. Fecitque introitum templi
postes de lignis olivarum quadrangulatos et duo ostia de lignis abiegnis altrensecus;
1
10 utrumque ostium duplex erat et se invicem tenens operiebatur '. Et sculpsit % Chaerubin
et palmas et celaturas valde eminentes. Multo h quidem et alia inibi fecit admirabilia',
quae k prosequi longum videtur.
(5) QUARTUM est sepulchrum regis Persici • ex uno lapide amitisto cavato
miroque opere sculptum ac interrasile et" extrinsecus habens effigies" hominum, bistia-
15 rum seu avium i n c foris prominentes; arbores quoque sculptas habet cum folüs et pomis
opere celato d .
(6) QUINTUM est statua colossi Rodo insolae» collocata ex aere fusile, cuius
tam inmensa est altitudo, ut vix lapidem capiti eius aliquis possit inicere b , et c deaurata
est. Ferunt quoque multi, per tibiam eius usque ad capud hominem posse ascendere d ,
20 si aditum unde ingrederetur h a b e r e f ; adserunt etiam, capud huius statuae recipere
posse tritici f choros duos et viginti.
(7) SEXTUM est theatrum quod in Eraclea» habetur ex uno monte factum, ita ut
omne ex uno latere sit expletum, tam extrinsecus parietes quam intrinsecus arcus,
foveae, gradus, sedilia; et omne" opus eius ex lapide uno conpletum est; est autem
25 marmore Heracleo s vestitum.
(8) SEPTIMUM est" pharus Alexandrina 4 , quae super quattuor b mirae roagni-
tudinis cancros constructa habetur; * nec enim hi parvi esse poterant, qui tem inmensum »f. 77.
Capp. 4 — 8 . 1. 2.
Cap. 4. a) parian (tum m. al. suppl.) 1; in mensura pari Vulg. b) s iji litura m. al. scr. 1.
80 c) ras. 1; om. Vulg. <1) angulornm Vulg. e) specis 1, corr. m. al. f) aperiebatur Vulg. g) eulpsit
corr. m. al. scalpsit 1. b) in Multa redit 2. i) admiranda 2. k) qua 2.
Cap. 5. a) om. 2. b) effices 1, corr. c) sie 2; eras. 1. d) nimis add. 2.
Cap. 6. a) insula 2. b) sie 2 ; i:i::ri prima m. 1; iacere m. al l. c) et d. est om. 1.
dj ascendere: 1 ; conscendere 2. e) haberent 1, COJT. m. al. f) prius t in litura m. al. scr. 1.
35 Cap. 7. a) omni 1.
Cap. 8. a) om. 1. b) uor in litura scr. 1.
1) Mausoleum sine dubio intellegitur, quod Mausolo regi Cariae dicatum erat. 2) Cuius
theatri nemo quoad seimus mentionem fecit nisi qui De septem miraculis mundi ab hominibus fadis
opusculum composuit, quod inter lledae opera plerumque editum nuper ad codd. mss. recensuit Omont,
40 'Les sept merveilles du monde au mögen äge' ('Bibliotheque de l'icole des chartes' 1 8 8 2 , p. 4 8 J :
V. Quintum est t h e a t r u m in H e r a c l e a civitate de uno m a r m o r e ita sculptum, u t omnes cellulae,
mansiones, muri et antra bestiarum ex u n o solo lapide conspiciantur, quod super septem
cancros de ipso l a p i d e sculptos p e n d e n s sustinetur. Et nemo intra ipsum tam secrete solus
aut cum aliquo loqui potest, u t omnes ipsum n o n audiant, qui in gyro huius aedificü con-
45 sistunt. 3) De marmore Heracleo v. Vitruv. X, 2, 1 5 ; Gl. Mart. c. 6 4 ; Gl. Conf. c. 1 0 0 .
4) Haec quoque cum opusculo quod Bedae male attribuitur fere conveniunt: II. Secundum est
pharus Alexandrina, q u a e s u p e r q u a t t u o r c a n c r o s vitreos passibus viginti sub mare fundatum
est. Q u o m o d o t a m m a g n i c a n c r i fusi sint, n u n c cancri q u a r e n o n f r a n g u n t u r a u t q u a r e
non lubricat d e s u p e r fundamentum, hoc m a g n u m miraculum est.
sustinent vel altitudinis vel latitudinis pondus. Nam ferunt, super unum quemque bra-
chium cancri si homo extensus iaceat, eum operire non" possit. Pharus autem iste,
datis de publico paleis, nocte succenditur, sciücet ut nocturno' tempore errantes nautae
vento b vel imbre, si Stellas videre non potuerint, sciant, qua parte dirigant vela.
(9) Sed* iste, licet quaepiam iussionem Dei, quaepiam autem adinventionem 5
humana b constructa sint c , ab hominibus' tamen constet*1 esse fundata, ideoque et e
quaedam deruerunt, quaedam autem f ruinae sunt proxima. Nam sunt alia quae ipse
omnipotens Deus nosters proprio opere in hoc mundo vel h per dies 1 singulos renovat,
vel post h transacto k anni curriculum 1 repraesentat, quae et in locupletotione ostenduntur
muneris, ut h est b commotio m oceani et fruetus" terrae; alia vero in ostensione 0 profe- io
runter virtutis, ut est h sol, luna, stellae, Phinix; et P quaedam ex his peccatores arguunt
et ignem infernalem figurant, ut est h Ethna, fons Gratianopolitanus. Haec sunt enim1"
miracula, quae nulla aetate seniscunt, nullo occasu occidunt, nulla *• labe minuuntur,
nisi cum Dominus mundum dissolvi praeciperit r .
(10) PRIMUM est" ergo omnium maris oceani commutio b , in qua c ita per dies 15
singulos dilatotur, ut accedens ora litoris repleat rursumque recedens siecum praebeat
iter; tunc populis per humum aridam gradientibus d piscium sive diversorum Iiguminum
multitudo copiosa collegitur. Hoc primum miraculum Deus humano generi praeparavit,
quod et admiratione praeclarum sit e et congruum servituti f .
(11) SECUNDUM est simile huic, de granis" sciücit b frugum et de fructibus 20
arborum, cum iacta c terrae simina et sulcis operto, adveniente aestote eriguntur in
culmina d , ornataque comis et spicis lacteo e intrinsecus adipe saginantur, quae Domi-
nus1* 8piritoÜ8 doctrinae sator de profecto verborum suorum, quae in populos iaciebat,
•f.77'. "parabolice commutavit, dicens: Sic est« verbum Dei, quemadmodum si iactet homo
te—ts! semen, et exurgat nocte et diae; nitro enim terra fructificat, primum herbam0, deinde' ts
spicam, deinde plenum granum in spicam. Paulus autem apostolus de resurrectione
i.Cor.15,86. hanc rationem1* figuravit1, dicens: Quod seminas non vivificatur, nisi prius moriatur.
ib.42.43. Sic est, inquit, etm resurrectio mortuorum: seminatur in infirmitate, surgit in virtute,
et cetera. Aequa est enim" et arborum natura, quae, ut puto, ipsam resurrectionem
signat", cum in hieme nudatae folüs tamquam mortuiP habentur, verno veroi tempore so
ornantur folüs, decorantur floribus, pomisque aestote replentur. Quod miraculum quam-
quam'' hac utatur similitudinem, a d s praesens tamen beneficium populis praestat, ut
cognoscat homo, ab illo se accipere victum, qui eum creavit ex nihilo.
Cap. 8. 1. 2. Capp. 9 — 11. 1. 2. 8.

Cap. 8. a) prima m. superscr. 1. b) OJII. 2. 55
Cap. 9. a) incipit 3 : Incipit de VII miraculis mundi. Ista sunt quaepiam in visionem Dei.
b) humanam 3. c) sunt ad homines 3. d) constantes semefundata 1. e) et om. 2. f) om. (3).
g) nobis 2; nos (3). h) oui. 2. i) s. d. revocat (3). k) transaetum mundi (3). I) circulo 2.
m) commotatio 3. n) fructuum (3). o) ostentione (3). p) om. 2. (3). q) nullo tempore m. 2.
r) Item al. lemma add. 2. 40
Cap. 10. a) ergo o. est 2 ; est om. (3). b) commotavit 3. c) in quarta per 2 . d) g. in
qua piscium diversorumque 1. 3. e) est (3). 0 s u a e virtuti coni. Haase.
Cap. 11. a) grano 2. b) f. s. (3). c) iactu (3). d) eulmos (3). e) c m. al. superscr. 1.
f) D. s. om. (3). g) es 1, corr. OT. al. h) herba d. spica (3). i) d. sp. om. 2. k) satio-
nem 2. 1) praefiguravit (3). m) om. (3). n) a. est autem arb. (3). o) significant (3). 45
p) tamquamortui 1, corr. m. al.; mortuae (3). q) vero:::, ras. tem 1. r) quamvis 2 ; hac (om. 3).
s) et praesens (3).
1) Cf. Plinius H. Nat. XXXVI, 8 3 : U s u s eius n o c t u r n o navium cursu ignis o s t e n d e r e

ad p r a e n u n t i a n d a vada p o r t u s q u e i n t r o i t u m . 2) Item Pseudo-Bedae libellus inscriptus est:
D e septem miraculis m u n d i a b h o m i n i b u s factis. 50
(12) TERTIUM est, quod de Phinice Lactontius refert. 'Magna est»', ait«, 'cor- v. 147.
pore e t b decora plumis unguibusque c et oculis, quae alterius d avis non est iuncta c con- T l " j
sortio nec iuncta f coniugio 8; nam et nescire homines manifestum est, cuius sit generis, v. 163.
masculus an femina sive neutrum. Haec postquam mille transierit annos, petit locum v.59.
5 omnibus locis h mundanis celsitudinem" praeminentem, in quo habetur locus' v i r i d i s . 8 .
comam verno hibernoque perdurans, in cuius medium 1 fons est magnus et m ubertate v.ts.
profluus et lenitote praeclarus. Huius in litore arbor" nobilis reliquas luci arbores pro- v. 69.
ceritate 0 praecellens; in huius arboris vertice haec avis de* diversis pigmentorum 2
generibusP construit sibi seu*- 3 nidum sive sepulchrum, insedensque in medio eius ore v.77.
10 odoramenta adtrahit seque ex his tegit. Tunc diversis modolis incipit 1 cantos effun- v.45.
dere1- suaves, ac de nido exiliens, aquarum se undis inmergit. *Quod s cum ter quaterque »f. 78.
repetierit, ascendit iterum super" nidum* adtrahitque denuo super se odoramenta, quae
detulit. Imicante autem sole primum ei iubar inferit' ignem, adprehensumque nidum, v . 98.
tota™ integre eonerematur v . Tunc pulves w exustus x a d v se collegitur et" in unam v.99.
15 massam quasi in ovi speciae 2 conglobatur; hac* exinde iterum surgens b , resumta 0 vita,
nutritur, nec cuiquam homini, dum inplumis 4 est, pascere cura d est. Tantum*5 caelesti v. 110.
rore nutrita', ad pristinam speciem revocatur et ipsius figurae, eisdems plumis eidem-
que h colore reparate progreditur, ut prius fuerat ante morte'. Quod miraculum resur-
rectionem'- 5 humanam valde figurat et ostendit, qualiter homo luteus redactus k in pul-'
ÜO vere, sit 1 iterum 01 de ipsis favilüs tuba canente resuscitandus.
(13) QUARTUM« est Ethna mons Siciliae insulae datus*, qui vivis b ardoribus
exaestuat*5, flammasque evomens*1 validas, a c e terribiliter1" regione sulphor eruetuat; de
quo« Publeus 7 Mantuanus*1 in tertio Ineidum 1 libro ita k ait:
Portus ab accessu* ventorum inmotus et ingens
ts Ipsem, sed horrefecis iuxta tonat Ethna ruinis,
Interdumque atraD prorumpit ad aethera nubem
Cap. 12. 1. 2. 3. Cap. 13. 1. 2. 3. 4.
Cap. 12. a) om. (3). b) et d. om. 1 ; habent 2. 3. c) que om. 2. d) n. a. a., om.
est 2. e) coniuneta (3). f) sie 2. ( 3 ) ; vineta 1. g) coniungio 1. b) m. 1. (3). i) sie 1. 2.
30 k) viridum v., OJB. C. 2. 1) medio 2. (3). m) om. 2. n) est add. 2. o) ta m. al. in litura
scr. 1. p) generis 1, corr. m. al. q) ineipiit 1; ineipiet 2. r) s. e. (3). s) idem (3).
t) infer:t, ras. i? 1; inferet 2 ; ingerit igneum (3). u) totum 2. v) concremat 2. w) penitus 2.
x) exustum? corr. exuste 1. y) a 2 ; ex (3). z) speciem 2. (3). a) in add. 1. b) resurgens (3).
c) sumpta 2. d) est c. sed t. 2 ; c. subest sed r. t. c. (3). e) nutu Dei et add. 2. i) sie 2;
35 nutrimenta corr. m. al. nutrimento 1; nutritur et ad (3). g) e. p. om. 2; his denique p. (3).
h) eiusdem coloris 2. i) m. nostrae resurrectionis fidem adfirmat et manifeste ostendit (3). k) 1.
in pulveremque r. i. (3). 1) sit. iterum 1; i. sit 2 ; i. — resusc. sit (3). m) Dei add. 2.
Cap. 13. a) d. q. om. (3). b) semper maneipatus add. (3). e) sie 2; exustat corr. m: al.
exustuat 1 ; aestuat (3). d) sie 2. (3); evomit 1. e) om. (3). f) t. praedietae regionis aecolis ignea
40 cotidie sulphora (3). g) co 1; quibus (3). h) prius a e COJT. m. al. 1. i) Ineid:um corr.m.al.
Eneidrum 1 ; om. (3). k) sie (3). 1) ac m. al. suppl. 1; ascensu 3, corr. m) ipsa 2. n) atrum 3.
1) Carmen de Phoenice, quod Gregorius iam Ladantio altribuit, edidit Riese, Anthologia
latina nr, 731. Ncgavit quidem Omont l. I., Gregorium carmine usum esse, sed id luce darius
patet; cf. Ebert, 'Gesch. der clirist. lat. Lit.' I, p. 94. 2) sueos et o d o r e s Lact. v. 7 9 .
45 3) Cf. ib. v. 11: Construit i n d e sibi seu nidum sive sepulcrum. 4) Ib. v. 1 1 0 :
Nec cuiquam inplumjem p a s c e r e c u r a subest.
A m b r o s i o s libat caelesti n e e t a r e r o r e s .
5) Quod Gregorius ipse adiecit neque ex parte quadam perdita carminis hausit, id quod Riese
l. I. Praef. p. xxril. contendit. 6) Fragmentum, quod Mai, Script, vet. coli, e Vat. codd, edita
50 III, 2, p. 2 3 9 , protulit, sie incipit: Q n a r t u m miraculum A e t h n a , cuius montis meminit et ille
lulius T i t i a n u s his verbis d i c e n s ; desinit in versibus Hilarii: alta m a n u s , et reliqua. Codicem
numero 4 distinxi. 7) Verg. Aen. III, 570—574. 109*
Turbine fumantem piceo et candente fac illa,

Adtollitque globos fiammarum. et sidera lambit.
Sed et si qua in foraminibus", unde haec egrediuntur b flammae, iniecta fuerint, mox
evomuntur. Meminet et 0 huius montis et d ille lulius Titianus 1 his verbis, dicens:
Montes maximi in Siciliae quattuor, Ericus1, NebrodesS, Neptuniush et Ethna, quem s
videns' saepius^ flammas e vertice volvere, idque1 sentire orbis"' prope fide0 creden-
tium", quamquam id: cum primum0 Romae nuntiatum est, arsisse Ethnami, in monstris
procuratum est*.
(14) QUINTUM est de fontibus* Gratianopolitanis J , de quibus simul et latix
raanat et ignis. Nam c videas*1 limphis flammas supervolare e , hauris f aquam de medio 10
b
'f.78'. foci« nec *uriris, bibis nec incenderis, portas nec ab igne conprehenderis h . Quod si
cereum 1 vel tedas admoveas, protinus ut flammas adtigerint k, conprehenduntur; manum 1
quoque si inicias1", non crematur. Hinc Elarius"- 3 quidam 0 ait:
Si vere exurunt0 ignes, cur vioitisi undaef
Si vere extingunt undae, cur vivitisr ignisf 15
Limpharum in gremiis inimicus condidit ignis,
Communesques ortus imperat alta manus, et reliqua.
O admirabile potentiae divinae misteriura! Una vena fontis et ignis producit 1 et
latices", scilicet ut cognoscant omnes dominationi v cius w et refrigerium gloriosae 1 vitae
et iudicium aeternae mortis adsistere, intellegantque, incendiis licentiam esse non datam 20
ad nocendum corpus humanum, quod* post iudicium, si peccato obnoxium z fuerit,
aeeepturi erunt perpetualiter exurendum.
(15) SEXTUM est illud, quod ücit ante ista" Dei opere b fuerit conditura, tamen
pro ratione huius rei loeatur" extremum, hoc est, quod de d solis officio creatur omnium
Capp. 13. 14. 1. 2. 3. 4. Cap. 16. 1. 2. 3. «5
Cap. 13. a) foratnina (3). b) f. 0. f. i. (3). e) etiam (3). d) montis '''libius his 3 ;
Titus Livius coni. Haupt atque locum inter fragmenta Liviana Weissenborn reeepit. e) Silicia 1.
f) Ericius 3, corr, g) Nebrodis 2. b) Neptunus 4. i) vident 2. (3). k) s. .1 summo f. v. evol-
vere (3). 1) om. 4. m) urbes 3, corr. n) sie 1. 2. 3. 4 ; locus corruptus videtur esse; finem coni.
Haase; idque Centuriporum urbis propinquae fide credendum c<mi. G. Hermannus. o) creditum est 2 ; 30
credendum (3). p) primo 4. q) Ethos corr. m. al. Ethna 1; et hoc iam 4. r) om. 2. (3).
Cap. 14. a) fönte Gratianopolitano, de quo 4. b) emanat (3). c) cum add. 2. d) vide-
tur (3); vides e nymphis 4. e) supervolvere (3). f) haurire 3, COJT. g) fonici 1; fönte, curris,
bibis 4. h) cremaris (3). i) cirocum vetus admovetur 3. k) attigerunt 4. 1) manus quam-
quam si (3). m) ini:as prima m. 1; si in aquas miseris (3); mittas 4. n) Ilarius 2. o) qui- S5
dem 4. p) exur::: (ras. et?) prima OT., exurit OT. al. corr. 1. q) bibitis undas 2. r) bibitis
ignes 2. s) communis ortus (3). t) perducit 1. u) ces m. al. in litura scr. 1. v) domina-
tionis 3. w) om. (3). x) v. g. (3). y) quia per (3). z) obnoxii fuerint (3).
Cap. 16. a) sta in litura scr. 1. b) opera (3). c) colatur 2 ; profertur (3). d) <jm. (3).
1) lulius Titianus, cuius chorographiam Servius, Aen. IV, 4 2 , 'provinciarum libros pulcher- 40
rimos' Capitolinus, Maximin. 2 7 , 5 , laudaverunt, a Sidonio Apoll. Ep. I, 1, Frontonianis ad-
numeratur. De quo v. Teuffei, 'Rom. Lit.' §. 3 6 4 , 1 0 ; Haase p. 3 7 . 2) Cuius iam Augu-
stinus, De civ. Dei XXI, 1 (Migne, Patr. lat. XLI, p. 719_), meminit: Et illum quidem fontem
non inve'ni, qui in Epiro vidisse se dicerent, sed qui in Gallia similem n o s s e n t n o n l o n g e a
Gratianopoli civitate. Fons, quem Boisdeu, Lusus poetici de septem Delphinatus miraculis (Miscella 45
II, p. 8 3 sqq.), inter septem Delphinatus miracula enumeravit, prope vicum Saint - Barthclemg
(comm. Gua) dtus sex leugas a Gratianopolitana urbe distat. J. Tardin opus quod inscripsit
'Histoire naturelle de la fontaine qui brusle pres de Grenoble', Tournon 1 6 1 8 , edidit; cf. Omont
l. I. p. 4 6 . 3) Auctor V. S. Hilarii Arelat. (Leonis I. Opp. ed. Ballerini II, p. 321) inter
opera dusdem 'versus etiam fontis ardentis' laudavit, quibus Gregorius procul dubio usus est. 50
Versus ex editione Hauptii, Ov. Halieut. p. 6 7 , repetivit Riese, Anthologia lat. nr. 4 8 7 . 4 8 7 a .
Deus praecepit* caelebrari; nam non sine grande admiratione cernitur, quod b ipso sol
omnibus 0 diebus quasi famulans mundo ingerit lumen, quod orientem occidcnteinque
perlustrat d , quod calore suo terras e fecundans, frugcra1" gignere facit.
(16) SEPTIMUM est* enim b miraculum, qualiter luna in ter° quinis diebus vel
5 crescit ad integritatem vel ad d exiguitate minuitur c . Adiniramur et illud, quod stellae1"
Oriente ortoe decedunt occidenti, et quaedam ex his in medio caeli apparentes, quaedam
aquilone propinquantes, in circuitu rotentur nec rectam faciant viam, et quaepiam toto?
videantur anno, quaepiam h menses in quibus appareant 1 habeant definitos. De quo
cursu, si d Deus k iubeat, velim 1 , de quanto experimentum accipi, rationem nescientibus
io dare™. Sed nomina quae bis vel d Maro" vel rcliqui indiderunt poetae postpono, tantum
ea vocabula nuneupans, quae vel usitatc 0 rusticitas nostra vocat vel ipsorum signaculo-
rumP expremit ordo, ut est crux, falcis vel reliqua signa; quiai non ego in his mathe-
sim r doceo neque futura perscrutare praemoneo, sed, qualiter cursus in Dei laudibus
rationabiliter impleatur, exhortor, vel quibus horis qui in hoc officio adtente 8 versari
15 * cupit, debeat nocte consurgere 1 vel Dominum deprecare*1.
(17) SOLIS AUTEM haec ratio, qualiter aut quantis horis in singulis luceat
mensibus; et quamquam omni tempore horae duodicem conputentur, non tamen aequa-
lem habet mensuram; si vero aequalem vis tenere mensuram, erunt, ut diximus, in
diebus longis horae 15.
20 Lucit" autem":
mense ° Ianuarius 0 hora 10. mense d Aprilis hora 13.
mense Februarius hora 11. mense Maius hora 14.
mense Martius hora 12 c . mense lunius hora 15.
mense b lulius hora 14. mense Octuber hora 11.
25 mense Augustes hora 13. mense November hora 10.
mense September hora 12. mense December hora 9.
Capp. 15. 16. 1. 2. 3. Cap. 17. 1.

Cap. 15. a) praeeipit (3). b) quia (3). c) o. d. om. 2. d) praelustrat (3). e) ter-
ram (3). f) sie 1. 2.
30 Cap. 16. a; m. est, om. enim (3). b) scripturam add., sed dei. 1. c) inter 1. %. (3).
d) om. (3). e) sie 2. ( 3 ) ; minuatur l j et add. (3). f) st. illa Oriente apparent, decedunt (3).
g) t. v. a. q. om. 1 ; habent 2. (3). h) quae 2. i) apparent 2. k) Dominus 2. 1) vel quanto
inde e. 2. m) conabor add. 2. n) niaro? 1. o) usitare 2. p) signorum 2 ; exprimit 2. (3).
q) quoniam ego (3). r) non add. (8). s) adten::te 1. t) surgere (3). u) desinunt 2. 3 ;
35 Finit. Deo gratias add. (3).
Cap. 17. a) ::::: corr. OT. al. habet igitur 1. b) menses 1. e) corr. Ianuario, quod m. al,
iterum corr. Ianuarius 1, et sie deinceps. ä) mensis 1. c) 11. 1.
414 GREGORII EPISCOPI T U R O N E N S I S D E CURSU S T E L L A R U M RATIO.
(18) LUNAE AUTEM ratio haec est:

prima lucit g 8. G 15. 12
16e. 11
2. le 9. 7g 17. 10
3. 2 10. 8b 18. 9s'
4. 3 11. 8g 19. 8g
5. 4 12. 9g 20. 8
6. 5 13. 10 21. 7g
7. 5? 14. 11 22. G
23. Ö5.| 24". 5.| 25. 4 26°. 3.| 27d. 2 28e. lg 29. g»
V^30. latet.
Illud autem sciendum est, quod luna in aestate, quando noctes breviores sunt,
illum currit tramitem quem sol in hieme tenet; hieme vero in proüxioribus noctibus
illum ordinem tenet quem sol in aestote percurrit.
(19) STELLARUM" QUOQUE CURSUS hoc modo est observandus, quem
etiam fucis "colorum credidi 0 pingendum in singulis locis. 15
(20) HAEC STELLA in Septembre oritur et matutino apparet, quae

•f.79'. a quibusdam 'robeola 1 vocatur, tarnen prius* initium apparet noctis et sie iterum oretur
mane; ergo" lucit in Septembre hora 1, in Octubrc hora 2, in Novembre 3, in Deccmbre
et in Ianuario 8, in Februario 8, in Martio 7, in Aprile 6, in Iunius 0 4, in Iulio 3, in
Augusto 2, Septembre*1 primum, ut diximus, oritur; habet tamen alia minorem 3 , quae 20
praecedit.
Capp. 18—20. 1.
Cap. 18. a) XX (.IUI.V.) XX.V.(IIII), quae uncinis inclusi m. al. in litura scr., post IUI
ras. 5 1. b) 8:, ras. g? 1. c) XXV (I. III.) 1. d) 24. 5 corr. m. al. 27. 2. 1. e) 16. 11.
postea inser. 1. f) tn. al. in litura scr. 1. g) XX V(III). 1. h) XX. VIII (I . .) 1. ÜS
Cap. 19. a) Stell OT. al. in litura scr. 1. b) stellae minio pietae sunt 1. c) credidit 1, COJT.
Cap. 20. a) OT. al. add. iu 1. b) :ergo, ras. t 1. c) sie etiam infra 1. d) sie coni.
Haase; set primum 1.
1) Ardurus. G. 2) Stella r\ sideris Bootae. G.

*
(21) HAEC STELLAE symma', id est stefadium, vocantur a quibusdam. Egre-
diente Octubre, cum primo sero appareant, occidunt", tamen et mane oriuntur, lucent
hora 2. In Novb. iam apparent in initio noctis, sed mane oriuntur, lucent hora 4.
In Decemb. hora 6, in Ianuario b 9, in Feb. 8°, in Martio 7, in Aprile G, in Madium*1 5,
5 in Iunio" 4, in Iuüo 3, in Augusto mane parum, sero plus.
(22) HAEC STELLAE w» vocitamus, quia eum significant; et secuntur priores,

praecedunt vero crucem maiorem.
(23) HAEC S T E L L A E crux maior s quae ad orientem iacens apparet, pro -eo
quod in primordio mundi iacucrit, id est inter prophetas 'patriarchasque pronuntiata f. 80.
Capp. 21—23. 1.
Cap. 21. a) oeeident 1. b) I miniator superscr. 1. c) 9 corr. 8 1. d) Mahium? 1.
e) I superscr. 1.
1) Symma, i. e. sigma, idem rignificat ac stibadium, ledum scilicet ad mensas rotundas
aecommodatum; cf, Forcellini h. v. In achol. ad Attonis polypt. n. 49. interpretamentum exstat
15 hocce: Stephadium signum est in caelo quod rustici praesepe dieunt. — Sed potius Coronam,
quae est prope Booten eumque sequitur et septem Stellas comprehendit, intellegi vult. G. 2) Lyra,
quae sex Stellas comprehendit, inter quas Wega (a) luddissima est. Infra c. 39. Greg, formam
sideris accuratius ddineavit. G. 3) Cycnus, in quo sidere Stellas a s y S ß crucis figuram
ef fingere notum est; minus conspicuae sunt reliquae duae (f et T). G.
quieverit, ad occidentem vero ereeta apparet, scilicet quod ad suseipiendum Dominum

in oeeiduum mundi esset tempore erigenda.
(24) HAS STELLAS quidam crucem minorem' dieunt, quidam autem alfam 2
vocant, pro eo quod ad sinistram crucis maioris sunt, et propter duas minores, qui
5
deorsum apparent, quas praecedit trion".
(25) HAEC STELLAE vocantur trion 3 . Stellae ergo, quas w significari diximus,
haec mense Decem bre in initio noctis apparent, occidunt et mane oriuntur; lucent hora 3,
in lan. hora 4, in Feb. hora 5, in Mar. 6, in Apri. 7, in Maio 9, in Iunius 10. Iam
in Iulio primo sero quasi in hora 5 apparent, lucent hora 4 ; in Aug. lucent 7, in Septb. 5,
in Oct. 4, in Novb. 3. Habent tamen unam ceteris clariorem, sicut supra 4 indieavimus. 10
Crux vero istos sequitur quasi post unius horae spacium. Illae" vero quae alfam
significant istos post alterius horae spacium prosecuntur, de quibus scribere non est
necesse per singula; tramitem vero ipsum tenent quem sol mense Iunio.
Capp. 23—25. 1.
Cap. 24. a) t m al. suppl. 1. 15
Cap. 25. a) illas 1.
1) Delphinus, infra quem sunt duae stellae minores, in figura non expressae, quae Delphino
adiungi solent. G. 2) Itaque Delphinus, Cycnus, Lyra illud a -j- W efficiunt. 3) Aquila
duas Delphini Stellas minores praecedit. G. 4) Potius infra c. 3 9 .
/
(26) Has Stellas signum Christi' vocant", quia ipsum signant, sed habent unam
clariorem. In Aprile mense primum apparent mane, lucent hora 2, Mai. 3, Iun. 5,
*Iuli. 6. In Augusto primo sero apparent, lucent tote nocte; in Septembrio hora 7, in «f.so
Octubrio 7, in Novembrio 6, in Decembrio b 5, in lan. 4, in Feb. 3. A medio Mar.
5
lucent hora 2, tenent tomen superiorura viam; Aprile tamen et Maio primo sero appa-
rent, occidunt et mane oriuntur.
(27) HAEC STELLAE a quibusdam anguis 2 vocantur; in Auguste primo mane

apparent et lucent hora prima, in Sept. hora 3, in Oct. hora 5, in Novb. 6, in Dec. 8,
in lan. 10, in Feb. 8, in Mar. 7, in Apri. 5, in Mai. 2 ; in Iun. Iulioque latere solent.
io (28) HAS STELLAS quidam massam vocant, nonnulli Pliadas 3 , plerique vero
butrionem 4 . Mense Iun. egrediente oriuntur et lucent mane hora 1, in Iul. hora 3, in
Aug. hora 4, in Sep. hora 6, in Oct. hora 7, in Nov. 8, in Decb. hora 9, in lan. 8, in
in Feb. hora 7, in Mar. hora 3, in April, hora una, in Maio latent.
(29) HAS" STELLAS quidam a r t e b feretrum 5 vocant, quae superiores seeuntur.

15 Oriuntur autem mense in lulio medio, duabus tantum horis a superioribus discrepant;
ipsum tamen viae tramitem tenent.
Capp. 26—29. 1.
Cap. 26. a) voca 1, COJT. OT. al. b) Decebrio 1.
Cap. 29. a) Ha 1, COJT. b) sie 1; massae vel arcae vel Mariae coni. Haase.
20 1) Auriga cum Capella et Haedis, quorum figura infra c. 43. accuratius delineata est. G.
2) Gemini videntur esse, ab Auriga non longe distantes. G. 3) Septem Pliadibus Gregorius
duas adiedt. 4) Cf. Idd. de nat. rerum c. 26, 6: Pliades sunt multae iuges stellae, quas
etiara botrum appellamus a multitudine stellarum. 5) Forte Hyades Pliadibus propinquae;
figura tamen non accurate convenit, G,
^W
(30) HAEC STELLAE Kais. Augusti oriuntur primum, quas quidam

*'.8i. falcem' vocant. *Duas hör. tardius a superioribus" surgunt, quarum cursum ideo per
singulos non descripsimus menses, quia sufficere arbitrati sumus dixisse a superioribus
duarum spatio horarum b esse disiunctas. Sciendum tamen, quod mense Maio lunioque
et lulio latent et, cum ortoe fuerint, ipsam viam, quam sol mense Maio vel Augusto 5
pergit, tenent.
(31) ISTAE VERO stellae 1 falce secuntur, in hoc discrepantes, quod

duabus tantum horis posterguni secuntur, ipsam tenentes viam, quam sol vel in Sep-
tembre vel in Aprile. Lucent primo sero, sed parum.
(32) HAEC STELLAE ad imam australem plagam surgunt a tergo superiorum" io

horae unius intervallo, quas quidam quinionem 3 vocant, ipsam viam quam sol Februario
mense tenentes.
Capp. 30—32. l.
Cap. 30. a) superiobus 1. b) prima m. superscr. 1.
Cap. 32. a) superiore 1. 15
1) Orion intellegendus est. G. 2) Orionem Canis minor sequitur. G. 3) Sine dubio

Canis maior, prader Sirium quinque Stellas comprehendens. G.
(33) D E H I S " STELLIS, quas rustici plaustrum ' vocant, quid dicere possumus,
cum non ut reliquae stellae oriuntur aut occidunt? Sed tamen quantum ex ipsis in-
tellegimus non silemus. A sapientibus septentrio vocatur propter numero, unde et
plaga illa, in qua habentur, a quibusdam ex eorum nomine vocitotur; nos vero aqui-
6 lonem dicimus. Apparent ergo haec stellae a parte aquilonis omni tempore. Cum in
aestivo noctes b fuerint breviores, istae humilius habentur et ad lucem thimonem J ad
occidentem faciunt; cum vero autumnum versus proficientes, noctes crescere ceperint c ,
et haec altiora continent caeli et sie usque diminutione*1 reiterata e nocteum faciunt.
Hoc tomen sciendum, quod in hieme adpropinquante luce thimonem vertit ad orientem;
io noscendum etiam est et illud, quod omnibus annis aequaliter' oriuntur.
Jhb
S§^§
c
(34) *HAEC STELLA comitis vocatur a plerisque peritis. r.si».
Non omni tempore, sed maxime aut in obitu regis' aut in
excidio" apparet regionis. Qualiter ergo inteüegatur, haec
cst ratio. Cum capud crinitum deadimate apparuerit fulgorans, regalem adnuntiat
15 letum; si autem gladium ferens, rutilans, cum negrore sparserit comas, patriae monstrat
excidium*1. Sic enim et ante e pestilentia Arvernae regionis 4 apparuit, pendens per 565-
annum integrum super regionem illam. Quod enim has proferat tristitias, Prudentius 5
Capp. 33. 34. 1.

Cap. 33. a) histellis 1. b) nocte 1, corr. m. al. c) ceperit 1, corr. prima m. d) dimu-
20 nutione 1. e) re eras. 1. {) equali 1, corr. OT. al.
Cap. 34. a) exi:dio prima ni., excidium alteram. 1. b) prima m. superscr. 1. c) apud corr.
OT. al. caput 1. d) excitum? prima m., excidium altera m. 1. e) a te? corr. m. al. ad 1.
1) Ursa maior, sed timon in parte dextra inferiore est. G. 2) Gall. 'limon.' 3) Cf.
H. Fr. IX, b: Et multa alia signa apparuerunt, quae aut regis obitum adnunciare solent aut
25 regiones excidium. 4) Cf. H. Fr. IV, 3 1 : Nam et stilla, quam quidam comiten vocant,
radium tamquam gladium habens, super regionem illam per annum integrum apparuit, et caelum
ardere visum est, et multa alia signa apparuerunt. A. 565. d. 24. Iul. in China stellam crini-
tam observaverunt, quae per 100 dies in caelo apparuit; cf. J. Williams, 'Observations of comets,
extracted from the Chinese annals'. Lond. 1871, p. 35. Clades Arverna a. 571. facta est.
80 Cf. Marii Chron. a. 5 6 6 : Hoc anno signum apparuit in celo per dies 7 0 ; a. 5 7 1 : Hoc anno
infanda infirmitas atque glandola et q. s. 5) Prud. Calhem. XII, 21 — 2 4 :
Tristis cometa intereidat.
Et si quod astrum Sirio
Fervet vapore, iam Dei
Sub luce destruetum cadat. 110*
cum de nativitatis dominicae Stella prudenter dissereret, haec in hymno sanetae* Epy-
phaniae ait:
Tristis comita intercedat,
Et sicut astrum sibi
Offeruerit vapore, iam Dei
Sublucendis tractu cadat.
574.
Mai. Nam et priusquam Sigibertus' rex obierit b , crinita multis apparuit.
(35) SCRIPSIMUS D E ORTIS VEL OCCASIBUS sive cursibus stellarum,
pauca signa, quod* arbitrati fuimus sufficere, praeponentes; nunc ea -pandimus, qualiter
ad officium Dei observandum possit devotio humana consurgere. Et forsitan detrahit
aliquis, cur non a mense Martio vel ab ipso nativitatis dominicae die sumpserimus ex-
ordium; noverit, quia Stella quae mense Martio 2 observatur b in alio oritur mense.
(36) SEPTEMBER.
In mense Septembre oritur ergo Stella ^ splendida, quam supra 3 robeola

diximus, alia prope se habens minorem praecedentem. Ergo quando in Septembre 15
oritur, si signum moveatur ad matutinus, quinque psalmis in Dei laude concinere" in
antyphanis" potest. Iam vero, si ad medium noctis vis signum caeleste requirere,
falcem observa, et cum in hora diei quinta 4 advenerit, surge. Certe si vigiliam perpe-
titn celebrare volueris, si consurgas, cum stellae apparent, quas butrionem c superius 5
vocitemus, explicias nocturnos cum galli cantu, octoginta d psalmos in antyphanis b , 20
priusquam matutinus ineipias, explicabis.
(37) OCTUBER. In Octubre vero falcis illa cum oritur, mediam noverit esse
noctem; deinde celebratus nocturnus cum gallorum cantu, nonaginta in antiphanis* con-
cinere poteris psalmus; deinde adtende rübeolam, quae cum hora diei venerit seeunda,
si signum ad matutinum moveas, deeim poteris concinere psalmos. 25
(38) NOVEMBER. Mense Novembre iam proüxioribus noctibus falcis" hora
noctis quinta oritur. Quod si sie consurgas, celebratos nocturnos gallique cantum,
cento 10 psalmus psallere poteris. Rubeola vero cum hora tertia venerit, si signum
sonit, duodecim nihilominus psalmus in antyphanis explicabis ad matutinos.
f.82. (39) *DECEMBER. Mense Decembre falcis" hora noctis oritur quarta. Si illa 30
hora consurgas, dictis nocturnalibus hymnis vel galli cantum dupliciter, hoc est 60 in
Capp. 3 4 - 3 9 . 1.
Cap. 34. a) sej, sed 9 m. al. in litura scr. I. b) oberit 1.
Cap. 35. a) sie 1. b) olobservatur 1.
Cap. 36. a) continere COJT. OT. al. canere 1. b) sie fere 1 ; cf. supra p. 100, /. 6 ; antefanam. 35
c) butronem 1. d) ta m. al. in litura scr. 1.
Cap. 37. a) sie h. I. 1.
Cap. 38. a) falx, sed x m. al. in litura scr. 1.
Cap. 39. a) falx, sed x m. al. in litura scr. 1.
1) V. H. Fr. IV, 51: In eo a n n o fulgor p e r caelum discurrisse visus est, sicut quon- 40
dam a n t e mortem Chlotharii factum vidimus. S y g i b e r t h u s vero d q. e. Stella crinita in China
a. 5 7 4 . die 3 1 . Maii observata est, aed Sigibertus anno demum sequenti obiit; cf. J. Williams
l. I. p. 3 7 . 2) Unde constat, Gregorio mensem Martium primum fuisse. 3) Supra c. 2 0 .
4) Cum de nocte agatur, locus potius is indicaiur, quem sol interdiu hora illa oecupat. G. 5) Supra
c. 28. u
his duobus cursibus psalmis, quia ante dominicum natalem maturius consurgere debes,
tunc relicum psalterium in antyphanis decantabis. Signum ad matutinus si moveas,
cum" oritur rubeola, 30 psalmos expedite b decantendum. Post eas c oriuntur steüae,
quas simam 1 , id est stephadium, diximus. Deinde oriuntur in hoc mense stellae d illae,
5 quae crucem maiorem praecedunt, quas w nominavimus 1 , in quibus est una aliarum
clarior hac lentior, quam cummodius poteris observari.
(40) IANUARIUS. Mense Ianu." post dictos nocturnos stellae istae oriuntur, inter
quas, ut superius diximus, quae est clarior, observatur; [sib] ad hora die tertia venerit,
si matutinus incipias, 15 psalmos poterit psallere.
io (41) FEBRUARIUS. Mense Februario, quando oritur Stella illa quam inter Stellas
superiores diximus clariorem, si nocturnos incipias, mediam esse intellegas noctem. Cum
Stella ad horam diei quartam advenerit, si signum ad matutinus commoveatur, 12 psal-
mos poteris explicare.
(42) MARTIUS. Mense Martio cum quadragensima advenerit, et maturius con-
15 surgere debes. Quando Stella est in hör. 2. diei, si surgas, dicis nocturnus et galli
canto, quae dupliciter, ut superius diximus, hoc est in directis* 60 psalmos. Quibus
expeditis, psallis in antyphanis 20 psal., et stilla illa venit ad horam 5. diei. Quod si
sie inchoas matutinus, 30 decantetis" cum antyphana psalmis, luciscit.
(43) APRILIS. Mense autem Aprile, si adhuc quadragesima est, simiüter obser-
20 vabis quae praeterita. Si tardius consurgere volueris, observabis stellam quam inter
eas, quae signum Christi faciunt diximus 4 clariorem. Quae cum orto fuerit, si signum
commoveatur ad matutinus, octo psalmos poteris in antiphanis expedire.
Capp. 3 9 - 4 3 . 1.
Cap. 39. a) coritur corr. cum oritur 1. b) expeditem, ras. m l . c) as 1, corr. d) steiles
25 quas quassimam 1.
Cap. 40. a) prima m. superscr. 1. b) si m. al. superscr. 1.
Cap. 42. a) decan: prima OT., decautatis altera OT. 1.
1) Cf. supra c. 2 1 . 2) Supra c. 2 2 . Sed figura cum ea quam aupra delineavit non
convenit. 3) Sunt psalmi, qui directe sive continue unico vocis lono et sine modulatione dieun-
30 tur; cf. Benedicti Reg, 1 7 : Qui psalmi directanei sine a n t i p h o n a dicendi s u n t ; Forcellini ed.
de Vit IT, p. 7 2 9 . 4) Supra c. 2 6 . Figura, quae subiecta est, aecuratior illa est, quam
supra delineavit.
f. 82'.
(44) MAIUS. Mense Maio cum orte fuerit, nocturnos celebrabis cum galli cantu,
expeditisque et reliquis cursibus, cum ad horam tertiam venerit, si matutinus incipias,
7 psal. in antiphana explicabis.
(45) IUNIUS. Mense Iunio cum surrexerit", simiüter celebrabis, et cum in hör. 4.
venerit, matutinus incipiens, 5 psalmos poteris decantere. 8. autem Kalendarum lulia- B
rum b stellae illae quas butrionem vocitavimus oriuntur, quas in sequentibus mensibus
rectius observabis.
(46) IULIUS. Mense vero lulio potestatis tuae erit temperandum, quia noctes
breviores habentur, si tota nocte vigilis, si media nocte consurgas; tamen, cum stellae
10
istae apparent, si signum sonet, sex psalmos expedis.
(47) AUGUSTUS. Mense . Augusto cum haec stellae' oriun-
tur, nocturnos reliquosque cursos "^^rjp' x x ^ ^ / L ? ^ adimple; dehinc cum ad hora
tertia diei venerit", si matutinus r \ > ^ J ' e = TP 5 v incipias, 7 psalmos in antiphanis
explicabis. Quod si nocte tota ^Jtä^ KL vigilare volueris, totum psalterium
decantobi8. T T ^ri<C >»
Capp. 44—47. |.
Cap. 45. a) sie 1. b) Iuniamm 1 ; luliarnm probe Haase emendavlt, cum de mense Iunio
agatur; v. supra c. 28: Mense Iun. egrediente oriuntur. Sed ef. Veget., De re milil. V, 9 : post ortum
Pliadum a die VI. Kai. Iun.
Cap. 47. a) venerint coni. Haase. 20
1) Sunt Pliades, quas hoc quoque loco novem delineavit; sed figuram spatio coartatus aliam
in partem vertu ac aupra c. 28.
EPISCOPI TURONENSIS
IN PSALTERII TRACTATUM
COMMENTARIUS.
& Opera quae se scripsisse Gregorius, H. Fr. X, 31, ipse testatus est omnia nostra
viderunt tempora praeter unum quem de Psalmis commentatus est: In psalterii, inquit,
tractatu librum unum commentatus sum. Cuius commentarii nihil nisi parva frag-
menta in lucem vocata sunt, i. e.
a) explanatio de titulis psalmorum,
10 b) index libri ad c. 89,
c) fragmenta duo e textu excerpta.
Maximam huius libri partem
1) codex Andecavensis nr. 280 (olim nr. 253j in 4°, saec. IX. scriptus con-
tinet, qui e monasterio S. Albini originem traxit. Insunt 21 opuscula diversa, inter
15 quae idtimum locum, fol. 197 — 199. Gregorii explanatio de titulis psalmorum (psalmato-
rum c.) et index libri ad c. 89. obtinent. Codex mutilatus in verbis c. 8 9 : Quod ipse
populi refu| (resu? c.) desinit, reliquis abscisis. Tria folia Coelestinus Port archivarius
in usum Bordier v. c. descripsit, qui ex hoc ipso codice indicem primus edidit, 'Les
livres des miracles' III, p. 402 sqq. Codice destituti hac editione usi sumus. Nume-
20 rus (1) uncinis inclusus textum indicat, quem Bordier aut e coniedura aut codice
usus edidit.
2) Codex Vaticanus nr. 4228, membranaceus formae octavae, saec. XIII. duabus
col. scriptus, post prologum Hieronymi (ine: Psalterium RomeJ explanationem Gre-
gorii Tur. de titulis psalmorum continet, quae in verbis fidelis intentio desinit. Se-
ts quuntur epistolae Damasi (Joffe ed. alt. nr. 242j et Hieronymi. Fragmentum Gre-
gorii a V. CI. Iosepho Thomaso erutum Ruinart p. 1257 sqq. edidit; Mau v. c. nobis
contulit.
3) Codex ms, S. Martini Tornacensis vetustissimam collectionem de virtutibus
et vitiis continebat, e qua Mabillon duo huius libri fragmenta a Ruinartio p. 1260.
so edita enucleavit. Laudatur enim in illa coUectione 'Greg. Toronensis in Comm. in
Psalm.', et 'Greg, in Expositione Psalmorum'. Quae ut Bordier l. I. p. 409. capitum
indici subieci.
Textum codicis 1 et ineuria librarii et iniuria temporis pessime depravatum e
codice 2 et ex Vulgata ut potui emendavi.
ss Rationem in Psalterio commentando Gregorius satis simplicem iniit, cum Psal-
mos omnes de Christo interpretatus sit. Krusch.
424 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS IN PSALTERII TRACTATUM COMMENTARIUS.
INCIPIT EXPLANATIO FLORENTH GEORGE" GREGORII

DE TITULIS PSALMORUM".
Denique psalmi, qui fugam persecutionemque David expücant, percipiunt c perse-
cutionem passionemque dominicam. Uli autem qui In finem inscribuntur d perfectionem
bonorum operum ostendunt", quia hic finis dissimilis est aliis finibus, cum illi f habent 5
Rom. 10,4. terminum, hic replimentum: Finis enim legis est« Christus, aits apostoluss, ad iustitiam
omni credenti. Pro' torcularibus pro aeternorum munerum fructibus hymnus est. Pro
his quia hereditabuntur1 retributionem sanctorum sive eclesiae, quae est corpus Christi,
ut' hereditotem capiant et regna caelorum, docent. Pro octava3. Quidam hunc nume-
rum euangeüis deputant, eo quod contenentur in his octo beatitudines, per quas venitur io
ad k regnum Dei, sive illius areae octo animae. In consummatione1-4 vel dedicationes
tabernaculi* perfectio eclesiae intelligitur. Pro his qui commutabuntur'' populo m Iudaieo
ac gentili vel synagogae et" eclesiae commutetionem praevidet 0 . Pro occultis* de ad-
ventu Filii Dei pronuntiat, qui Iudaeis occultus fuit. Canticum resurrectionis», id P est
ipsius dominicae resurrectionis veritatis'. Oratio10 Moysi hominis Dei ad legem Dei is
revertitur, e o r quod ipsa nos Redemptoris resurrectione 8 sociare pronuntiat. Psalmus11
in Salamonemx, id est pacificum quod est in Christo, qui est pax nostra". In con-
fessione11 vero v docet, ut iugiter homo Deum et voce fateatur et corde. Illi sane qui
res gestas secundum litteram w narrant veritetem spiritalis x intellegentiae cognoscuntur
habere. Psalmus1S filiis T Core per passionem Christi redemendum populum praefigu- 20
ravit, quia Core interpretatur calvitium, sicut dominus noster lesus Christus in loco
Calvariae crucifixus est. Pro1* verbis Cliusi, fili Geminiz, hoc est, quodChusi", relicto
David, ad Absalon b transiit 1 *, qui erat hostis patris sui, sicut Iudas Christi. In1* as-
sumptione matutina, quia Dominus resurgens mane, assumptam reduxit captivitatem
a b c inferis. In" prima sabbati, in ipsa resurrectione. Priusquamd'•" lineretur*, ts
antequam resurrectione clarificaretur. In •• rememoratione delictorum utique suorum.
Canticum10 graduum namque caelestem designat ascensum. Psalmus ergo ille qui in
medio canticorum graduum est f tamquam terris pulcherrima ponitur.
Sed nec 8 hoc sine mysterio arbitror esse, quod hic über in tribus quinquagenarüs 21
constat scriptus, quorum hoc b , ut opinor, ratio est: Primus enim remissionem' criminum so
praestat, secundus ad spem nos k regni caelestis invitat, tertius nos ad regnum aeternae
beatitudinis in civitatem mittit.
Praef. 1. 2.
Praef. a) sancti add. ( 1 ) ; et add. 2. b) psalmatorum 1. c) de 2; ostendunt Ruin.
d) scribuntur (1). e) produnt (1). f) illic 2. g) sie 2; om. Ruin. h) quae (1). i) et — 35
capiat (1). k) sie 2; in Ruin. I) d. vel c. vel t. (1). m) populi Iudaici ac gentilis (1).
n) om. (1). o) sie 2; providet. Pro oetavis 1. p) id est OOT. (1). q) vitatis? 2. r) et
ipsa (1). s) sie 2 ; resurrectionem satiarc 1. t) Salomone hoc est paeifico quae 2. u) cantatus
intelligitur add. 2. v) vera 2. w) litterae 2. x) spiritualem intelligentiam cognoseunt 2. y) filio-
rum 2. z) Geminis 2. a) Cusi 2. b) Abysalon ( 1 ) ; ef. H. Fr. IV, 20. c) ex (1). d) Prius- 40
quam — resurrectione OJJI. 2. e) sie (1). 0 om- 0)- g) u e 2. h) haec (1). i) remissione
nos c, (1). k) om. (1).
1) Cf. Pa. 8, 1. 8 0 , 1. 8 3 , 1. 2) Ps. 5, 1. 3) Ps. 6, 1. 1 1 , 1. 4) Pa. 5 8 , 1 .

5) Ps. 2 9 , 1. 6) Ps. 2 8 , 1. 7) Ps. 4 4 , 1. 6 8 , 1. 7 9 , 1. 8) Pa. 9, 1. 9) Ps. 6 5 , 1 .
10) Pa. 8 9 , 1. 11) Ps. 7 1 , 1. 12) Ps. 9 9 , 1. 13) Pa. 4 6 , 1. 4 8 , 1. 8 6 , 1. 14) Pa. 1, 1. 45
15) 2 . Reg. 1 8 , 2 3 . 16) Pa. 2 1 , 1 : P r o suseeptione m a t u t i n a . 17) Ps. 2 3 , 1. 18) Ps. 2 6 , 1.
19) Pa. 3 7 , 1. 2 0 ) Ps. 1 0 9 — 1 3 3 . 2 1 ) Sunt psalmi 150.
GREGORII EPISCOPI TURONENSIS IN PSALTERII TRACTATUM COMMENTARIUS. 4 2 5
Diapsalmae» vero, quae 'semper' interpraetantur, docent, ut animae semper in his

exerceatur" fidelis intentio b .
1. Primus psalmus ostendit, quod ipse' sit lignum vitae.
2. Secundus, quod ipse in hereditatem capiat omnes gentes a patre.
3. Quod pse pro nobis in mortis somno obdormiat et resurgat.
4. Quod pse post resurrectionem sit a Deo patre glorificatus.
5. Quod pse sit inhabitotor sanctorum et exauditor eclesiae.
6. Quod pse sit expugnator inimicorum nostrorum.
7. Quod pse sit omnium scrutator conscientiarum.
s
8.. Quod
Uuotil ipse Filius hominis paululum in passione minoratus sit ab angelis.
9. Quod pse sacro adventu suo oppressurus sit Antichristum.
10. Quod pse unumquemque secundum iustitiam aequitatemque discernat.
11. Quod pse propter inopias nostras miseriasque surrexit.
12. Quod pse oculos nostros, ne" in aeterna morte obdormiant, inluminat.
15 13. Quod pse plebi suae captivitatem avertot.
14. Quod pse sit mons, in quo animae iustorum requiescant.
15. Quod pse pro nobis passus, in inferno non sit derelictus.
16. Quod pse extra urbem eiectus, a Iudacis sit circumdatus.
17. Quod pse fundator sit eclesiae et eam a temptetionibus multis cripiat.
20 18. Quod pse virginalis talami* ingressu processerit, oculta hominum deleturus.
19. Quod n ipso resurgimus et laetamur.
20. Quod pse clibano infernali consumendos tradat iniquos.
21. Quod pse transfixus clavis, vestimenta sua sorte dividi permiserit.
22. Quod pse eclesiae suae pascua praeparat sempiterna.
• .»uoii ipse eclesiam suam sanguine suo redemptam b collocavit super fluctus
23. Quod
saeculi.
24. Quod ipse distruetum corporis sui templum post tres reparet dies resurgendo.
25. Quod ipse eclesiam suam innocentia melioris vitae 0 constituit.
26. Quod ipse d inluminatio, protectio et salus sit sperantium in sc faniulorum.
so 27. Quod ipse adiuvatus a patre florescente, de sepulchro carne resurrexit.
28. Quod ipse ob e aulam Scripturarum Sanetarum solitudinem errantes per Spiri-
tum sanctum pandat.
29. Quod ipse planctum eclesiae resurgendo in gaudia aeterna vertat.
30. Quod ipse cruci adfixus, spiritum manibus Patris commendavit, velociter
35 reeepturus.
*) Thalamus Graece, Latine voluptas; inde dicitur locus, ubi devirginantur virgines
Jji. al. adnot. 1.
Praef. 1. 2. Index. 1.
Praef. a) exerceantur (1). b) desinit 2, ubi epistolae Damasi et Hieronymi sequuntur.
i0 Index, a) um. 1; qui tuppl. Bordier; ne Vulg. b) redempta collo et super l j redempta
[m deferat] collo et super Bordier: super maria fundavit cum Psalm. c) vita Bord. d) ps(V) 1;
presens, forte pars Bordier: malim Christus; cf. infra n. 2. e) forte opacam scr. s. solitudinem,
cf. Ps.: revelabit condensa.
1) Cf. Hieron, Ep. 28. ad Marcellam (Migne, Patr. Lat. XXII, p, 133): Quidam diapsalma
45 commutationem metri docucrunt esse; alii pausationem spiritus; nonnulli alterius sensus ex-
ordium. — — Nobis nihil horum videtur, cum Aquila, qui verborum Hcbracoruin diligentissi-
mus explicator est, 'sela', hoc est 'diapsalma' — — 'semper' transtulerit. 2) Nesdo an
Christus (XPS) pro ipse semper scribendus dt.
426 GREGORII EPISCOPI TURONENSIS IN PSALTERII TRACTATUM COMMENTARIUS.
31. Quod ipse festinus remissionem tribuat peccantium, si pura sit confessio
delictorum.
32. Quod in ipso, qui est verbum Patris, caeli virtutesque eorum firmati sunt,
33. Quod ipse iustos in diversis tribulationibus angelica opitulatione custodiat.
34. Quod ipse nos spiritalibus annis muniat ac defendat. 5
35. Quod ipse fons vitae sit et lumen aeternum.
36. Quod ipse sit iustorum omnium in se sperantium salus.
37. Quod ipse temporis passionis ab amicis et proximis relictus sit.
38. Quod ipse nos propter iniquitatem corripit, ut emendet.
39. Quod ipse in capite Testamenti Veteris sit scriptus. 10
40. Quod ipse pro nobis aegenus et pauper factus intelligendus est.
41. Quod ipse sitim nostram baptismi ablutione restinguat.
42. Quod ipse sit lux mundi, via, veritas et vita.
43. Quod ipsius virtute et non nostro brachio sumus überati.
44. Quod ipse speciosus forma pro filiis hominum a Deo patre coniunctam ecie- 15
siam benedicat e t ungat.
45. Quod pse spiritali flumine laetificat animae" civitatem.
b
46. Quod pse obtensis gentibus in sempiterna gloria locutus sit.
47. Quod pse Dominus magnus regat nos in saecula'sempiterna.
b
48. Quod pse sit sapientia Patris, quae prophetae locuntur. 20
b
49. Quod pse deorum Deus discernat iustis ab impiis.
50. Quod pse sine peccato pro peccatis populi iudicatus, vicerit iudicantes.
1
51. Quod pse omnem impietatem aut bonitotis suae divitiis dissidentem exter-
minet et emigret
52. Quod pse salutem adventu suo praestiterit. 25
53. Quod pse ad caelos ascendens, inimicos facie adversa respexerit.

54. Quod pse Deus ante saecula ab unanimo discipulo venundatus sit.
55. Quod pse nos a peccati lacrimis et a lapsu perditionis eripuerit 0 .
56. Quod pse resurgens diabolicae damnationis dentes infringat.
57. Quod pse sanctis suis de impiorum nece vindictam iuditio iusto retribuat. so
58. Quod pse nobis per resurrectionem matutinam laetitiam praestat matutinam.
59. Quod pse sit oportunum in tribulatione praesidium.
60. Quod pse sit turris fortissima ab inimici facie collocate.
61. Quod pse sit adiutor, in quem conventus eclesiae debet sperare.
62. Quod pse sit, in quem per d splendorem memores* debeamus in matutinis 35
meditationibus a ercere.
63. Quod pse innocentes animas a sagittis eruat impiorum.
64. Quod pse sit spes cunctarum finium terrarum.
65. Quod pse sit a eunetis gentibus adorandus.
66. Quod pse credentium lumen sit. 40
67. Quod psi soli omnia regna terrae decantent.
68. Quod pse esca fellis et asperitate aceti sit potitus p r o nostra salute.
69. Quod pse adiutor ac liberator sit in se credentium alumnorum.
70. Quod pse labiae nostrae tribuat ob gloriam nominis sui nunciandam.
71. Quod pse, humiliato calumniatore, a b hominibus terrenis regibus adorandus sit. 45
Index. 1.
Index, a) civitatem Dei Psalm. b) sie Bordier. c) eriperit Bord. d) super spondam
malim; Si memor fui tui super Stratum meum Psalm. e) me::is 1.
1) Sed speravit in multitudine divitiarum suarum Psalm,

GREGORII EPISCOPI TURONENSIS IN PSALTERII TRACTATUM COMMENTARIUS. 427
72. Quod ipse iniquis propter dolositatem mala restituat.

73. Quod ipse creaverit euneta aelementa quae cernimus.
74. Quod ipse ob redemptionem hominis calicem hauserit passionis.
75." Quod ipse non solum in Iudaea, sed etiain in eunetis finibus terrae [aposfjo-
5 lica est praedicatione vulgatus.
76. Quod ipse faciat [mirabiüa b magna solus].
77. Quod ipse populum spiritaüs manna reficiat alimento.
78. Quod ipse ulciscatur sanguinem mortuorum ob gloriam nominis sui effusum.
79. Quod ipse super Cherubin residens eclesiam ut vineam dilatet ac defendat
io 80. Quod ipsi c debeamus spiritalibus tubis tota mente concinere.
81. Quod ipse in deorum medio solus omnipotens*1 cognoscatur.
82. Quod ipse sit omnis et altissimus habitator.
83. Quod ipse caelestis domus nobis regna pandat.
84. Quod ipse nobis misericordiam suam adventu corporeo fuerit dignatus ostendere.
15 85. Quod ipse suavis [et e mitis] deprecantium se preces exaudiat.
86. Quod ipse eclesiae suae portas in sanctis mentibus conlocatos supra' euneta
Israelis templa dixerit.
87. Quod ipse pro nobis dignatus sit mortem suseipere et matutina sit resur-
rectione glorificatus.
20 88. Quod ipse cum« potestate aquae omnia potenter dominetur.
89. Quod ipse populi refu[gium] b
FRAGMENTA DUO A MABILLONIO ERUTA.

1. 7/i capitulo 'De compunetione' Greg. Toronensis in Comm. in Psalm.: 'Si
enim disrupta fuerint vincola delictorum nostrorum, et delectata fuerit in Christo mens
ss nostra, tunc nosmet ipsos offerimus Deo hostiam vivam et sanctem, permanentes cum
eo in caelesti Hierusalem'.
2. In ultimo capitulo 'De retributione iustorum' Greg, in Expositioue Psalmorum:
'Et nos igitur, si in praeeeptis Dei aures non obturamus', si sanctorum monito cum
innocentia exsequainur, si nostrorum spinis facinorum non adfligamur, si manus ab
so omni sanguine immunes cum innocentibus abluamus, honorabit nos dominus Deus noster
dignis praemiis, quibus sancti cum ipso perpetualiter conlaetontur. Ipsi gloria cum
aeterno Patre et Spiritu sancto in aeternum. Amen'.
Index. 1. Fragmenta. 3.
Index, a) o i hoc capite usque ad finem codicis temporis iniuria scriptura paene tota erasa est.
35 Bordier. b) [ni . . . . clementius hilia magna salus] Bordier: Tu es Deus qui facis mirabilia Psalm.
c) ipse 1. d) omnipotentis I. e) haec e Psalm, adieci; Bordier. f) subtra Bordier.
g) cumpatit ac qua[lis] omnia potent Bordier: Tu dominaris potestati maris. Psalm. li) resu ,
desinit 1: Domine, refugium factus es nobis a generatione in generationem Psalm. i) sie scripsi; ob-
duramus Ruin.
111*
APPENDIX.
In Vitis sanctorum, quae Fortunato tribuuntur, recensendis occupatus, in codicem
Monacensem lat. nr. 3514 (olim Aug. civ. nr. 14), in fol., p. 306, saec. VII. litteris
maiusculis scriptum incidi, qui antiquitate ita praestat, ut in Germania vix aequalem
Vitarum librum noverim. Est celeberrimus Velseri codex, qui inter cetera p. 232. 5
catalogum 48 martymim Lugdunensium, p. 273. Passionem S. Iuliani martyris con-
tinet. Quae cum Gregorius in Miraculis componendis adhibuerit neque adhuc integra
edita sint, eiusdem Operibus non inepte adiunguntur.
I. Catalogus quem dixi Passioni 48 martyrum subiectus est, quae lemma fert
p . 2 1 5 M N C R PAS. X L V i n MARTIRÜ LUEDUNO PASSI SUNT. QUE CELEBRT io
.IUI. NO IUN. Incipit autem: Galliarum nubilissime urbes Lugdunensium civitas hcbctur
et Viennensium; desinit: Nunc videamus, si resurgent et si potest eis adesse Deus eorum
et eripere eos de manibus nostris. Passionem, cum e Rufino, H.Eccl. V, 1—3 (ed. Cacciari I,
p. 246) excerpta sit, omittendam mihi esse duxi, sed catalogum qui sequitur 48 martyrum,
cum ineditus1 esse videatur atque idem sit, quem Gregorius, Gl. Mart. c. 48, exscripsit, 15
imprimi libuit. Neque vero ad textum illius emendandum atque supplendum inutilis
est. Quadraginta, inquit, octo martyrum nomina, qui Lugduno passi dicuntur, haec
sunt, sed 45, non 48, martyrum nomina descripsit, inter quos Zacliarias Lugdunensibns
perperam additus, Photinus episcopus bis enumeratus est. In catalogo nostro re vera
48 homines sunt, cum, Photino plane .omisso, Ponticam, Attalum, ApoUonium, Gemi- 20
nianum, Iuliani, Auxentiam auctor adiecerit. Cum autem supra scripserim, praeter
translationem Rufini aut alio Latino aut ipso textu Graeco Gregorium vel eum quem
exscripsit usum esse, iam praeter Rufinum hunc catalogum habuisse iudicandus est,
unde Biblidem novit, quam Rufinus eandem ac Blandinam duxerat. Zachariam
autem, patrem lohannis baptistae, e Rufino inseruit. 25
NOMINA AUTEM MARTYRUM HAEC SUNT: Vettius*, Macharius, AIcipiades,
Silvius, Primus, Ulpius", Vitalis, Comminius, Octobrius, Filominus, Geminas b , lulia,
Albina, Grata, Aemelia, Potomene c , Pompeia, Rhodana, Bibilis, Quartia, Pontica*1, Ma-
terna, Helpeque" et Ammas. HII AUTEM, QUI f AD BESTIIS TRADITI S U N T :
Sanctus diaconus d , Maturus, Attalus d , Alexander, Ponticus et d Blandina. HII AUTEM, 30
QUI IN CARCEREM SPIRITUM R E D D I D E R U N T : Arestius*, Cornilius, Zosimus«,
Titas, Zoticus, lulius, Apoüonius d , Geminianus d , lulia d , Auxentia d . Item d Aemelia,
Gamnica. Item d Pompeia, Domna h , Mamilia, Iusta, Trofimae. E t d Antonia 4 . EX-
PLICIT PASSIO SANCTORUM MARTIRUM.
a) Alpius Greg. I. I., sed m. al. corr. Ulpius la. b) Gcniinus Greg. c) Postumiann Greg. 35
d) om. Greg. e) Elpenipsa, Stamas Greg. i) qui ad om. Greg., sed a habet 3. g) Zotimus la.b.2;
Zozimus 3. Greg. h) Alumna Greg.
1) Postquam haec scripsi, Bollandiani in Analectis III, p. 154. catalogum e Gregorio intcr-
polatum atque pessime depravatum e codice Bruxcllensi nr. 207 — 2 0 8 , saec. XIII, fol. 2G5'.
ediderunt, 2) Zaccharias add. Greg., Gl. Mart. c. 48. 3) Photinus add. Greg. 4) et 40
beatos Photinus episcopus add. Greg.
APPENDIX. 429
II. Passio S. Iuliani, quam Gregorio praesto fuisse supra p. 563, n. 3. dixi,
nunc demum e codice Monacensi p. 273—277. integra prodit, cum in editionibus adeo
immutata atque decurtata esset, ut locum qui Passionis scriptori debetur Gregorio
supra p. 566, n. 4. tribuerim. Est autem composita, postquam S. Iuliani dies natalis
5 Germano Autissiodorensi episcopo revelatus est, ab homine Arverno, qui de luliano
Arvernae urbis beatissimo martyre scripserit: cuius patronum sibi plebs haec venisse
congaudet. Quin immo illum ut peculiarem patronum suum celebravit: Nee, inquit,
silebo miraculum, quod Dominus ad laudem nominis sui facit, ut in die natalis illius
multa devina beneficia orationibus vel intercessionibus sancti peculiaris patroni nostri
io Iuliani martyris Dominus operatur. Nescio autem, an ante Mamertum, cuius tempore
caput S. Iuliani et corpus S. Ferreoli inventa sunt, degerit, cum illius inventionis
mentionem non fecerit. Libellum ediderunt
1) Labbe, Nova Bibl. Mss. II, p. 567—568, e codice bibliothecae Soc. Iesu
Bituricensis, qui fuerat S. Vincentii Mettensis1, et
15 2) Bollandiani, AA. SS. 28. Aug. VI, p. 173, ex i^sa Labbei editione, quam
cum Bosqueto se contulisse dixerunt. Krusch.
PASSIO • SANCTI IULIANI MARTYRIS.

(1) Sublimem atque venerabilem passionem Arvernae urbis beatissimi b Iuliani
martyris, cuius patronum sibi plebs haec venisse 0 congaudet*1, — non ille martyrium
20 fugiens in hac urbem advenit, sed Christus pro delictis 0 nostris intercessorem tribuens, ut
urbs vel plebs haec et tanti martyris tutillam muneretur —, quoniam' passionem eius
necdum intercoepit oblivio, vel nunc oportit eadem fidelibus scribi et in tempora secu-
tura transmitti. Et quoniam 8 in Universum urbem inlustrissimum est Dei martyres
venerari, ita h huic plcbiculae sanctum lulianum martyrem intercessorem vel sofregatorem'
25 praestare dignatus est Christus.
(2) Igitur in illo tempore in Viencnsem" urbem accedit b persecutio 0 christianis
sub Crispino quondam praeside. Sanctissimus autem Ferreolus et ipse a Deo martyr
probates, tunc in supradieta urbem tribuniciae gerebat potestatem. Sic tamen gerebat
müitiac officium, ut sacrae religionis propositum adimplerit. Beatum autem lulianum,
so quia esset fidelissimus christianus, in suo solatio detcncbat. Cumque sanctus Ferreolus
conperisset de christianorum persecutione, ait ad sanctum lulianum: 'Cognovi, persecu-
tione christianorum ad hanc urbem esse venturam, et ideo obsecro, ut ab ista loca
amoveas, quoadusque discedat persecutio christianis'.
(3) Ubi hanc relationem audivit beatus Iulianus, se in territurium Arverno *
ss urbis contulit, ingressusque tugurium* cuiusdam veterane 3 , ab ea se occultarc depre-
catus est. Quod hospicium non longe aberat b , ubi tunc a gentilibus vana simulagra
colebantur 0 . Cuius Iatebram d persecutorcs protenus adfuerunt, quam mulierem scisci-
tantes 0 , ubi mansissct f ille, qui ante paulolum in suo hospicio confugisset, illaquae ne-
Capp. l—3. c.
40 Cap. 1. a) V. Kt. SEP: PÄS: SCI: IULIANI: MARTRYR. XXI. c. b) patroni beati /,. c) con-
venisset c. d) gaudet scribimus L. c) dilectus c. f) quo c. g) quin c. h) convenit et pro ita L.
i) sie c.; intercessorcinque suum vel s. praoferre. Igitur L.
Cap. 2. a) Vieriiens c. b) accedens c , COJT. C) persecuti Orientalis sub c.
Cap. 3. a) tychorium c. b) haberet c. c) sie Greg. I, l.; colebatur c.; celebrabantur L.
45 d) latebra est c. e) excicitantes c. f) ubinam esset L.
1) In Appendice unam lectionem e codice Moyssiacensi supplevit. 2) Cf. Greg., De virt.

S. Iul. c. 1: Contulit ergo se hic in Arverno territurio non metu mortis, sed ut relinquens
propria facilius perveniret ad palmam. 3) a vidua quadam se oecultari deprecatur Greg. I. I.
430 APPENDIX.
cante, sanctus vir nolens sibi" coronam fraudari, persecutoribus se nitro offerens, ait:
'Hic est quem queritis, implete quod vobis a principibus vestris praeceptum est'. Cuin-
quc aliquantulum oratione incubuisset, cervices suas persecutoribus obtullit. A d ' illi
nihil morati, extracto gladio b capud eius amputantes atque exemplum ceterorum qui in
Viencnse c civitate morabantur capud sancti martyris redeuntes d secum detullerunt *. 5
At ille sacri sanguinis sui unda perfudit.
(4) Nam illis temporibus a gentilibus vana superstitio" in his locis celebrabatur.
Duo tarnen seneces b conpuncti a divina virtute, corpus sancti Iuliani de loco ubi dccol-
latus est ad vicum cui nomen Brivate noncubatur transtullerunt, quem venerabiliter
sepulturae 3 tradedirunt. Inde redeuntes, pro beneficio sepulturae sentiunt intra se a Deo 10
quam in iuventute habuerant pristinam recipisse virtutem. In illo tempore quidam
dives opibus ab Spaniam imperatorem cuidam Trevere civitates 4 culpabilis extitit.
Quaem arcissitum et carcere maneipatum pro suo crimine iussit post c comperen-
dinatis diebus capitalem subire sententiam. Cum haec cumperisset uxor eius, anexia
atque maesta ad cadaver mariti d sui collegendum e celeriter properavit. Cumque prae- 15
fatum vicum matrona ipsa praetiriret1", praedicti seneces, quo tenderet vel quare [tarn«]
tristis esset, diligentius inquiribant. At illa necessitate vel causa exposuit eis.
(5) Tunc dixerunt seneces matrisfamiliac: 'Ante paulolum decollatus est a persecu-
toribus quidam christianus, cuius corpus cum summo honore sepeücntes", inde redeuntes,
quem in iuventute habuemus sensimus in nos [pristinam b] recipisse virtute'. Cum haec 20
audisset fidclissimac mulicr, statim ad sepulchrum sancti Iuliani martyris orationem fudit
sibique spondidit, ut, si verum suum videret incolomem*1 et domui 0 suae re verteretur1"
superstitis, in illius honorem ccllolam s super sepulchrum sancti Iuliani martyris aedifi-
carent. Cumque diutissime orasset, perficiens viam quam pergebat, venit ad civitatem.
Ingrcssaque, vidit virum e suum regis indulgentiam absolutem, et h non solum absolu- 25
tionem meruit, verum etiam honorem dignitatis recipit. Tempus'-' quod absolutionem
meruit interrogans cum mulicr, repperit, co tempore virum suum fuisse absolutem, quo
pro salute vire sui beatum lulianum martyrem petiit, ut coniugem suuin imperator
absolveret. Quibus remeantibus ad beati Iuliani sepulchrum, vota implentes, ccllolam
oratorii11, sicut promiscrat' mulicr, construxerunt, et deinceps per universos [vitae 1 so
ipsorumj annus [ingcntiamJ munera portantes" pro tantis beneficüs, ad venerabilem
sepulchrum ipsius deferebant.
Caj>]). 3—5. c.
(Jap. 3. a) prima m. sujirrscr. c. c) gladii r. c) Viienense e. d) reeidentrs /..
<!ap. 4. a) superstitiitio c. li) seces e., corr. c). cum tenerc pro post — sententiam e. 35
(1) ninritis c. e) coleg. e. f) sie c. g) 01«. c.
Cap. 5. a) sepclicntc c. b) om. c. c) fidelissima e. d) incolemcm c. c) sie
scripsi; domo ac c. f) om. L; 'adde redirent' in marg. coni. Boll. g) vrum c , rorr. li) ot n.
s. bis sei:, sed exp. c. i) Tempus — absolveret e c. su/>plevi, om. L. k) cellula moratori e.
1) vitae ipsorum OJ». c. m) om. c. n) pro tanto beneficio reportantes I. 40
1) Greg. I. I.: At illi eduetam vibranti d e x t e r a frameam, deciso capite, in t r i b u s , ut ita

dicam, partibus gloriosus dividitur martyr. 2) caput V i e n n a c defertur Greg. I. I. 3) Cf.
Greg. I. h: S e n e s quoque, qui sacrosanctum corpus m a n c i p a v e r a n t sepulturae, ita redintegrati
sunt, ut in senectute summa positi tamquam iuvenes h a b e r e n t u r . 4) Idem miraculum Greg.
I. I. c. 4 . narravit, sed quaedam mulavit. b) Cf. Greg. I.I.: m a r t y r i s sepulclirum, in quo possit 45
spatio, eimonto contegerit. C) Cf. Greg. I. L: inquisitumque tempus, quo vir relaxatus esset
e carcere, haec fuit absolutionis hora, qua illa martyris est auxilium i m p r e c a t a . Cum qui Pas-
rioiirm ediderunt hunc locum omiscrint, supra p. 5GG, ji. 4. haec a Gregorio addila esse conieci.
1) Cf. Greg. 1,1.: Dehinc pollicitationem quam p r o m i s e r a t cum inmensis m u n e r i b u s adimplevit.
APPENDIX. 431
6. Post opinionem beati martyris vel fama ubique deelarata, omni populo [con-
celebranda" innotuit, nunc vero huic] tales testis adsistat, ut plebi b huic tanti martyris
patroeinia non recedant. Unde et per multo tempora a fideüssimis christianis aedificato
est basilica in honore illius beatissimi viri, quae celsum protulit aedificata fastigium c ,
5 fulgit nunc in honorem nominis sui ornata privüegium, peculiaris patroni nostri Iuliani
martyris referta*1 virtutibus. Nec silebo miraculum, quod Dominus ad laudem nominis
sui facit, ut in die natalis illius multa devina beneficia orationibus vel intercessionibus
sancti peculiaris patroni e nostri Iuliani martyris Dominus operatur. Caeci1* ibi inlumi-
nantur, daemonia effugantur, et omnes infirmi pere fidem sanantur, et est ibi laus
io Domini cum omni pace et gaudio, et benedicitur ibi et ubique Christus deus, Dei filius,
cui est honor h et imperium in saecula saeculorum.
Cap. 6. c.
Cap. 6. a) concelebranda innotuit, nunc vero huic om. c. b) plebs c, om. L. c) fasti-
dium c. d) sie L; tempore c. e) patronis c, corr. f) C. i. i. om. L. g) p. f. om. L.
15 h) gloria in s. L,
ADDENDA ET EMENDANDA.
P. 10, l. 23. De Vita S. Germani Autisiodorensis, quae Constantio vulgo attribuitur, vide
quae p. 322, n. 6 scripsi. Iam nullus dubito, quin Vitae scriptor e Gregorio ipso hauserit.
Disquisitionem C. Narbey, quae 'Etüde critique sur la vie de S. Germain d'Auxerre avec le
texte et la traduction de la vie authentique d'apres les anciens manuscrits. Extrait de Bulletin 5
d'histoire et d'archeologie, Oct. 1883. Paris 1884' inseripta est, nondum vidi. — p. 14, 1.17: Gre-
gorii epistola in 3 exstat, cf. infra p. 135, l. 46. — p. 14, l. 38: pro Ruent (?) forte Richärt
seribendum est; cf. 'N. Arch.' II,p. 252. — p. 21, l. 42 post congessi adde: 19" *) Codex Rotho-
m a g e n s i s bibl. pubücae nr. U J^J- saec. X/XI. scriptus, quem tomo absolute inspexi, fol. 1 sqq.
haec continet: 'GREGORIUS TURONENSIS DE SCÄ MARIA. Beatissima Dei genitrix et per- io
petua virgo Maria ut ante partum ita virgo creditur claritas illa fuisset exorta (Gl. Mart.
c. 8). ALIUD MIRACULUM. Monasterium est magnum valde gratias egerunt Deo (Gl.
Mart. c. 9, p. 44, ". 30 — p. 45, l. 9). ALIUD MIRACULUM. Post multos vero annos et
post partum (p. 45, l. 10—22). ITEM ALIUD. Huius quoque beatissimae virginis acsi non
fuisset accensus' (Gl. Mart. c. 10). Sequuntur sermones in S. Mariam. — p. 42, n. 1. lege: De 15
Fute abbate Kohler v. c. nuper scripsit: 'Un refugie ä Jerusalem au VI** siecle de notre ere'
('Bibliotheque de l'ecole des chartes 1884, p. 515). Qui Futen eundem habuit ac Photium,
fuium Antoninae. Belisarii uxoris, de quo Procopius aliique scriptores rerum Byzantinarum
plura memoriae tradiderunt. — p. 45, l. 16: scribe aedituo ex la. — p. 83. n. 2 adde: Cf. AA.
SS. Oct. XII, p. 546. — p. 86, n. 3: adde S. Quintini Acta in AA. SS. Oct. XIII p. 781. edita 20
sunt. — p. 129, n. 4, scribe: Cf. Ioann. 6, 9. 10. — p. 212, l. 5. lege: Brachione ex la. b. 2.'3. —
p. 309, l. 22. ac nafis] aenafis vel agnafis coni. Bonnet in 'Archiv für lateinische Lexikographie'
ed. Wblfflin 1885, //, 1, p. 131. Intellegitur novis; cf. Ducange ed. Favre I, p. 143. — p . 319;
l. 11. agnarum] agnaium coni. Bonnet l. I.
Krusch. »
INDEX
SCRIPSIT BRUNO KRUSCH
Maior numerus paginam, minor lineas quinas indicat.
Agaunum monast, Saint-Maurice, Alpes 335, 1: Alpium iuga 68, 20.

87. 88; Agaunensium legio felix Alpinianus presb. Lemovic. 315, n. 1.
Abel, 113,20. 36, 25. 87, 88, 25. 89, 1; abbas 88, 1.
Abraham patr. 63,25.113, 20. 222,15.20. Agenensis urbs, Agen, 109,5; Agi- Alpinus comes Turon. 135,5. 151.
241, 20. Alpius v. Ulpius mart. Lugdun.
nensis: S. Vincentius; b a s i l i c a :
S. Abraham abbas S. Cyrici Arvern. S. Vincentü. Alumna v. Domna mart. Lugdun.
211, 25. 222. 223. Aginus dux 210, 5. S. Amabilis presb. Ricomag. 295,5.
Abrincatina urbs, Avranches 172,15; 317, 25. 318.
Abrincatinus incola 187; e p . : Leo- Agiulfus diae. Tur. 93, 35. 94. 246. Amandus ep. Burdegal. 325.
dovaldus. 333, 20.
Agnes abbat. S. Crucis Pictav. 198,30. Amantes duo 295, 5. 317; cf. Iniu-
Absalon öl. David regis 424, 20. 206, 20. riosus Senator.
Achaia prov. 56, 1. 377, 20. 378,25. S. Agricola mart. Bonon. 35, 35. 67.
388,25. 391; p r o c o n s . : Lisbius, S. Amantii basilica Ruten. 224,10.
68, 1. S. Amantius ep. Ruten. 224.
Egeas.
Acharon deus (sc. Beelzebub) 132,10. Agricola ep. Cabillon. 352,25. 353, 1. S. Amarandi crypta Albig. 77.
Acharontica stagna (cf. Prud. cath. Agripinensis v. Coloniensis. Amarandus mart. Albig. 36,5. 76,25.
V, 128) 199, 20. Agust. v. August. 77.
Achate = Hecate 65, 5. Alamannia 214, 5. 215. Amaseorum civ. 378, 35.
Achillidis v. Maximianus Alangaviensis vicus, Langeais, 35,5. Ambiacensis vicus, Amboise 164,20.
48,20; b a s i l i c a : S. lohannis bapt. 210, 15.
AchiUis argutiae 38, 1.
Alaricus reclausus in Maiore mona- Ambianis urbs 134, 30; Ambianensis
Ad sanctos archangelos basilica sterio 292, 10. porta 148,5; O r a t o r i u m : S. Mar-
Galateae civ. 43,1. Albigensis civ., Albi, 76,25. 77,15; tini.
Adalardus subdiac. (Rem. ?) 13, 5 Albigense territorium 189, 30; S. Ambrosius ep. Mediol. 69,5.134,15.
Adriaticum mare 41,10. c r y p t a : S. Amarandi. 141.
(Aegarum) e p . : Theodorus Albina mart. Lugdun. 71, 15. 428, 25. Ammas, Stamas, mart.Lugdun. 71,15.
Aegyptus 20,15. 222, 20; Aegyptii S. Albini basilica Andegav. 358. 428, 25.
118, 1; Aegyptius puer 378, 35. 359, 1. Ammonius agens basilicae S. Mar-
AemeUa I. mart. Lugdun. 71,15.428,25. S. Albinus ep. Andegav. 297,1. 358. tini Turon. 135, 1. 149.
359; vitae liber a Fortunato con- Amphitrionidis robora 38, 5.
Aemelia II. mart. Lugdun. 71, 15.
scriptus 358,10. Anagiidus mutus, surdus, caecus
428, 30. Alchima, soror Apollinaris ep. Ar- 112, 10. 119.
Aemilianus, Aemelianus, Emilianus, verni 81. Anchisae colloquia 38,1.
eremita Ponticiac. 212, 5. 261, 15. Alcipiades, Alcipiadis mart. Lugdun.
Andecavensis urbs 188, 10. 203,5.
262. 71, 10. 428, 25. 204, 15; territorium, regio 171, 20.
Aeneada bella 37, 30; Ineidum liber S. Alexander I. mart. Lugdun. 71,15. 175,5. 185,15. 189,io. 190, 1; b a -
tertius (Vergilii) 411, 20. 428, 30. s i l i c a : S. Albini; e p . : S. Albinus,
(Aeoli), Eoli sceptra 37, 30. S. Alexander II. mart. Lugdun. 35,40. Licinius; c i v i s : Ermegundis; An-
Aeterna mulier 133,30; filia 133, 30. 72,15. dieavinus homo 150. — Andeca-
venses v i c i Cracatonnus, Crovius.
Aetherius ep. Lugdun. 248, 1. Alexander religiosus Arvernus
Aetherius 252, 25. 253, 5; uxor 253; 320, 1. S. Andreae basilica Patrensis 396, 1.
fil.: S. Patroclus, Antonius. Alexander aerarius 225,5. S. Andreas apost. 35, 20. 55, 25 — 57,5.
Aethiopes viri 388, 35. Alexandrina pharus 409,25. 410, 1. 376 — 396; reliquiae 90,25; leetio
(Aethna), Ethna mons 410,10 — 412. Algmana, puer Stratoclei, fratris passionis eius 395, 30.
Afer cf. Quintianus ep. Arvern. Egeae procons. Achaiae 395. Anger fl., Indre, 284.
Agatensis urbs 90, 25; e c c l . 36, 25. Allomeris v. Leomeris contractus Animius tribunus 162,20; u x o r :
90,25. 91; e p . : Leo, Phronimius; Andegav. Mummola.
c o m e s : Gomacharius.
434 Anna — Baudulfus
Anna uxor Helcanae 227, 15. Armentaria II., neptis Gregorii ep. Aunacharius ep. Autisiod. 203, 1.
Anthimus socius Andreae apost. 388. Lingon., uxor Florentii senato- (Aurelianus), Aurilianensis urbs
(Antiochia) Anthiocensis pagus ris Arverni 74. 94, 25 — 96, 5. 136. 83, 1. 209, r>. 233, 15. 360, 10; Auri-
155, 15. 180, 35. 185. 197. 220, 10. lianense territorium 82,25. 161,15;
314,10; e c c l . : Poenitentiae; Anthi- 238. 300. 352, 20. 396, r>. b a s i l i c a : S. Aviti; e p . : Marcus;
ochinus: Symeon (stylites). Armentarius clericus Gregorii Tur. c o n f . : S.Avitus (abbas Pertic).—
Anthiphanis, Anthiphanes, civis Me- 154. paralyticus 157, 5. 161.
garensis 376,40. 393. 394, 1; uxor Armentarius comes Lugdun. 243. Aurilianus patricius 89,10.
376, 40. 393. 394, 1. Armentarius archiater Tur. 159, 10. Aurelius Clemens v. Prudentius.
S. Antoliani basilica Arvern. 36, 15. Artemia uxor Florentini senatoris SS. Aureorum (iam S. Gereonis?)
81. 82. 241. 242. basilica Colon. 80.
S. Antolianus mart.Arvern. 81.82,15. Arthona: Arthonensis, Arcthonen- Ausciense, Auch, territorium 203,10;
Antonia mart. Lugdun. 71,20.428,30. sis vicus, Artonne (Puy-de-Döme) Auscensis; e p . : S. Orientius.
Antonius, fil. Aetherii 252. 253, 1. 228,20.301,io.302,5; a r c h i p r e s b . : Austaldus ep. Turon. 23, 20.
Eulalius.
Antoninus quidam Tolos. 97. Austria 206, 20.
S. Apollinaris mart. Rem. 36,5. 75,30. Arvernus, Arverna urbs, Clermont- Austriclianus presb. Lemovic. 315,
Ferrand 68, 20. 74, 10. 81, 15 — 8 3 . n. 1.
76,5. 95. 113, 30. 114, 1. 119, 25. 124, 10.
Apollinaris ep. et Senator Arvern., 128, 20. 197, 15. 219. 221, 30. 222, 25. Autisiodorensis, Autisioderensis
fil. Sidonii Apollinaris, 68. 81,15. 224,20 — 226. 230 — 232. 234. 262,15. urbs; Audisiodorum, Auxerre,
264. 268.283,1. 298,25. 299,1. 301,20. 161, 10. 203, 1. 323, 1; e p . : S. Ger-
224, 25; u x o r : Placidina. manus, Aunacharius; Autisiodo-
Apollinaris v. Sidonius Apollinaris. 302, 1. 316 — 318, 5. 319, 5. 323, 1.
429. 430; territorium, terminus, rinsis p a r a l y t i c u s : Mallulfus.
Apollonius mart. Lugdun. 428, 30. regio 36, 15. 43, 20. 70, 10. 73, 30. Auxentia mart. Lugdun. 428, 30.
SS. Apostolorum basilica Paris. 82, 20. 114, 5. 120, 10. 124,15. 132, 1. Aventica civ., Avenches 214,5.
355, 5. 162,10. 166,5. 219,10. 222,10. 228,15. Aventinus religiosus Trec. 296,5.
Apra religiosa quaedam 170. 259,10. 262,5. 291,10. 298, 25. 419,15; 337, 15. 338, 1.
(Aprunculus), Abrunculus, Divion., eccl. 124, 15. 219, 10. 220, 5. 225;
b a s i l i c a e e t m o n a s t e r i a : S. S. Aviti basilica Aurelian. 360, 10.
ep. Lingon. et Arvern. 224, 20. Antoliani, S. Cyrici, S. Illidii, S. 361, 1.
Aprunculus ep.Trever. 232,15.278,25. Laurentii, S. Martii, S. Stephani, Avitus ep. et archidiac. Arvern. 82.
Aquensis urbs, Aix, 339; Aquinses S. Venerandi; m a r t . : S. Iulianus 83, 15. 133, 20. 197. 268, 25. 221, 30.
338, 20; eccl. 339; c o n f . : S. Metri- (Briv.); e p . : Stremonius, Illidius, 261, 10. 264, 15. 323.
a s ; e p . : Franco. Nepotianus, Venerandus, Nama- S. Avitus abbas Pertic. 297, 5. 360.
Aquilinus quidam 135, 5. 151; pater tius, Sidonius, Aprunculus, Eufra-
151.
sius, Apollinaris, Quintianus, Gal- B.
lus, Cautinus, Avitus; clerici 232,15; Babilonia 408.
Ära, d j x Theodorici regis Italiae a r c h i d i a c : Iustus; diaconus Badegyselus ep. Cenomann. domus
89, 25. 90. 83, 1; p r e s b . : Eunomius; comita-
Arar, Araricus Q., la Saöne, 84. tus 225, 30. 319, 5; c o m . : Horten- regiae maior 191, 1.
311, 20. 369, 20. sius, Georgius. — Arverni 94, 20. Baiocasinsis, Bayeux, civis 177;
S. Aravatii eccl. Traiect. 340. 119, 30. 231. 232, 1. 235, 5; senato- Baiocassinus i n c o l a : Silluvius.
res 225, 30. 301; S e n a t o r : Evodi- Balbiacinsis pagus, forte Baugy
S. Aravatius ep. Tungr. et Traiect. us; Arverni c i v e s : Avitus (imp.),
296, 10. 340. S. Gallus, S. Genesius (Tigern.); (Saöne-et-Loire) 164, 5.
Arbatilicus, comitatus d'Herbauge, Arverna clades 225, 30. Balma monast., iam Saint-Romain-
97,25. Ascanii dilectio 38, 1. de-Roche 217, n. 3.
Asia 59, 30. Barbara Insula v. Insula Barbara.
Arboastis presb. Trever. 356.
Asphaltri mare appellatur Mortuum S. Bartholomaei eccl. Lyparis 60, 5.
Arcadius, Archadius. mare 49,10. S. Bartholomeus apost. 35, 25. 59, 30.
Archadius ep. Biturig. 253,10. Athanacus locus, Ainay 72, 10; 60.
Arcadius imp. 400,5; fil.: Theodo- Athanacenses mart. 72, 10. Basilius presb. Lugdun. 243. 244.
sius II. Atora s. Vicus Iuliensis. Basileus presb. Narbon. 51.
Aredius v. Aridius. Batecanum s. Vaticanum templum.
Arelatensis urbs 83, 20. 84, 10. 90, 1; S. Attalus mart. Lugdun. 428, 20.
b a s i l i c a : S. Genesii; m a r t . : S. Atticus cons. 139, 25. Baudegiselus, fil. Baudulfi, incola
Genesius; e p . : Elarius; Arelaten- (Augustodunum), Agustidunum, A- Geinensis 198, 15. 203.
sis prov. 234, 15. gustidunensis urbs, Autun 74,\a. Baudegisillus puer Namnet. 206.
Arestius, Arescius, mart. Lugdun. 237,10. 296,10. 340,15. 341,15. 342,5. Baudeleifus quidam Croviensis
71, 15. 428, 30. 343,25; Agustidunensis terminus
Aridius presb., abbas Lemov. 360,s; eccl. 342,2o; b a s i l i c a : S. 204, 15.
(Altan.) 61, 20. 66, 25. 113, 5. 126. Stephani; e p . : Reticius, S. Cassi- S. Baudilius, Baudillius, mart. Ne-
130. 131, 20. 158, 1. 173. 188. 189, 1. anus, Egemonius, S. Simplicius, maus. 36, 25. 89. 90.
200, 30. 277, 25. 278. 280, 25. 282, 20. Siagrius; diaconus 251. 252, 1; c o - Baudimundi Turon. uxor 277, 5.
283, 1. 303, 25. 304. 363, 1; m a t e r : m e s : Gregorius; — coemeterium
Pelagia; f r a t e r : Renosindus. 340, 15. 341; s i m u l a c r u m Bere- Baudinus, Baudenus, ep. Turon. ex
Arriana secta 63. 93,10. 326, 20; hae- cinthiae. — Aeduus: S. Sympho- domestico (ex referendario Hist.
resis 46, 25; e p . : Cirula; presb. rianus. X, 31) Chlothacharii I. regis Franc.
92, 15. (Augustus), Agustus, abbas S. Sym- 134, 20. 143, 30.
Armoenia 37, 1. 102, 10. phoriani Biturig. 347. 348. Baudulfus incola Geinensis 203;
Armentaria I., uxor S. Gregorii com. Agustus civ. Turon. 181, 20. 191. fil.: Baudegiselus.
Augustodun., ep. Lingon. 237. Baudulfus cognatus Eustochü Pic-
tav. 152, 30.
Becciacus — Charimundus 435
Becciacus vicus, Bessay (Vendec) S. Britta virgo Turon. 308. Carnotenus pagus, Chartres 360,10;
97, 25; archipresbyter 97, 30. Brittania, Bretagne 211, 1; Brittano- territorium 313,15; e p . : S.Sollem-
Becco comes 112, 15. 121. rum comites 95,20; c o m . : Waro- nis.
Begorra; Beorritana, Beorretana cus; Britto: lohannis reclausus Carolus princeps Franc. 15,25; fil.:
urbs, hodie Cieutat (Hautes-Py- presb. Cainon.; Britto quidam Pippinus.
renees) 36, 20. 87, 1. 327; b a s i - 79, 15. Carolus rex Franc. 15.
l i c a : S. Genesii; m a r t . : S. Gene- Brivas vicus, iam pars Biturig. Carpianus civis Thessalonic. 376 25.
sius. urbis 347, 5; O r a t o r i u m : S.Mar- 383; fil.: Adimathus.
Belenatensis mons, Saint-Bonnet tini.
Carthago: b a s i l i c a : S. Cypriani;
(Puy-de-Döme) 301, 25. Brivate, Brivatinsis vicus, Brioude
114. 116,15. 117,30. 119,30. 121,i. e p . : S. Cyprianus, Eugenius.
Belgicae secundae prov. 127, 20.
122. 124,20 — 126,20. 130,30. 131,20. Cartago Spartaria, Cartajena 305, 5.
Bella femina Turon. 134, 30. 148,25. 132. 430; Brivatensis pagus 70,10; S. Cassianus mart. Forocornel. 35,35.
149; maritus et filii 149, 5. c e l l u l a : S. Iuliani; b a s i l i c a : S. 66. 67, 1.
Benaia caeca 273, 5. Iuliani. S. Cassianus ep. Augustodun. 296,15.
S. Benigni basilica Divion. 73,15. 324. Bulgiatinsis villa, Rongheat (Puy- 341, 15. 342, 20.
S. Benignus mart. Divion. 36,1. 72— de-Döme) 120; Oratorium 120, 20. S. Cassiani Institutio monaehorum
74,5. Burdigala, Burdegalensis, Burdega- 292, n. 3.
Benignus ep. (qui Ultraiecti coli- linsis urbs, Bordeaux 59. 194, 10. Cassiodori senatoris institutiones
tur?) 307, 20. 210, 5. 211, 10. 325; regio 190, 15;
eccl. 325,5; b a s i l i c a e : S.Martini, divinarum et humanarum rerum
Beorritana urbs v. Begorra. 406, 1.
S. Petri, S. Severini; e p . : Aman-
Berberensis vicus v. Lipidiaco. dus, Severinus, Leontius, Bert- Catalaunensis urbs, Chälons-sur-
Berberis fl., Bebre 155, 15. chramnus; clerici 325, s. Marne 336, 15; b a s i l i c a : S.Mem-
Berecinthiae simulacrum Augusto- Burgundia 56,10. 95,10. 155,15. 214,5. mü; ep.: Memmius; Catalaunen-
dun. 296, 15. 343. 344. 216, 30. — Burgundiones 117, 30; sis diae. 181, 25. 191. 192,1.
r e g e s : Gundobaldus, Chilpericus, Catianus ep. Turon. 294, 10. 301.
Bertchramnus ep. Burdegal. 59. 316, 1.
Berterada uxor Pippini regis Franc. Sigimundus; Burgundio quidam
249. 250, 1. Cautinus ep. Arvern., diae. Iciodor.
15, 40. 132,1. 316.
Bertunense opp., Birten 80,15; b a - Byzantium v. Constantinopolis. Cavellonensis urbs,Cavaillon 197,io;
s i l i c a : S. Mallosi. b a s i l i c a : S.Martini; e p . : Vera-
Bertus ep. Turon. 23, 20. nus.
Bethleem, Bethlem, Eufratha, opp. C. Cavillonensis civ. v. Cabillonum.
34, 35. 38.
Bibianus ep. Santon. 295,30. 330,20. Cavillonensis urbs, Chalon-sur- S.Celedonius
99, 30. 100.
mart. Calagurrit. 36,40.
331; liber vitae 330, 20. Saöne 75. 352; eccl. 352,10", b a s i -
l i c a : S. Marcelli; coemeterium Celeus, Chilei mons 101,25.399.400,io.
Biblis, Bibilis, mart. Lugdun. 71,15. 352,25; m a r t . : S.Marcellus; e p . : Cellomeris a S. Genovefa resusci-
428, 25. Silvester, Agricula; archidiaconus tatus 355, n. 4.
Biricho v. Brachio. 352, 25; c o m e s : Gallus. S. Celsus puer 69, 20. 70, 1.
Biturigus, Bituriga, urbs 98,10. 157,5. Cadurcina urbs, Cahors 284, 5. Cenomanica, Cenomanuorum urbs,
167, 5. 169, 25. 210, 30. 253, 10. 346. Caelestis homo Ausciensis 203. Le Mans 40, 30. 330; territorium
347; territorium, terminus 78, 20. 202,30; Cenomannorum e p . : Vic-
192, 15. 193, 20. 250, 20. 252, 25. Caesarea Philippi v. Paneada urbs.
torius, Badegyselus; - Cinomanici
274, 25. 275, 5. 284, 10. 355, 5; Bitu- Caesareus cons. 139, 25. 169, 5. 173, 20. — Cinomannensis
riga, Biturigensis eccl. 58. 120; Caesariensis e p . : Eusebius. quidam vicus 105,10.
e p . : S.Ursinus,Tetradius, Archa- Cain 260, 15.
dius, Desideratus, Probianus, Fe- Ceratinsis vicus, Cere (arr. Tours)
lix; archidiaconus 253,15. — Bitu- Cainonense, Chinon, castrum et nio- 98.
rigus murus 347, 10. — Bituriga nast.Turon.312; a b b a s : Maximus. Cerberi triforme caput 38, 1.
plebs 349, 25. Caiphae pontificis lud. prophetia Chaidulfus contractus quidam 274,5
Blandina mart. Lugdun. 71,15. 428,30. 316, 15.
Chainemunda caeca 134, 20. 143.
Blaviense castellum, Blaye (Giron- Calagurris urbs, Calahorra 99, 30.
Chaldaicus caminus 44, 10.
de) 326,1; b a s i l i c a : S. Romani. Caliopa mulier Corinthia. 391.
Bledericus, Blidericus, civis Carnot. Calisto uxor Lisbii procons. Acha- Chana, Galileae 38, 15.
198, 10. 202; uxor 202; filii 202,25. iae 376, 35. 389. 390. Chararicus rex Gallaec. 144, 20 —
Calestus ep. Nicaenus 380, 35. 146, 5. 201, 5; filius 144, 20 — 146, 5.
Bodilo notarius Gregorü ep. Turon. Chardegysilus cogn. Giso civis San-
202. Caluppa reclausus Melet. 212,1.
259 — 261. ton. 194; mater 194, 25; uxor et
Bononia civ., Bologna 67, 1. filius 194.
Bonulfus contractus Turon. 168. Camaracus; Camaracinsis urbs
Chariberthus, Charibertus I. rex.
Boso diae. Turon. 290,5. 134, 20. 144, 15. Franc. 135, 10. 152. 294, 25. 309.
Cambidobrense monast. 226, 15. Charegiselus ep. Turon. 23, 20.
Boso cf. Gunthchramnus Boso.
229, 15; r e c l a u s u s : Protasius.
Brachio (Biricho, Piricho 4) abbas Charigisilus, Charegisilus, domesti-
Campania, Champagne 337, 1. — cus et referendarius Chlothacha-
Manat. 212,5. 261,15 — 265. 310,10.
Cf. Remensis Campania. rii I. regis 135, 5. 151, 5.
321, 30. 322, 1; liber vitae 321,1».
Bricilonnus vicus, Brülon (Sarthe) Cantabriae regio 209, 25. Charimeris ep. Virdun., referendari-
205, 20. Capitulium Tolos. 70, 10. us Childeberthi II. regis Franc. 358.
Brionas castrum 66, 20; e c c l . : S. Caris fl., le Cher 178, 10. Charimundus debilis Bricilonn.
Laurentii. Carlomannus rex Franc. 15. 205, 20.
43t; Charivaldus — Ecolisna
Charivaldus quidam 135, 5. 151. Clemens Aurelius v. Prudentius. Damasus ep. Rom. 62, 25.
Cherubin 427; Chaerubin de lignis (Colonia), Colonensis, Agripina, S. Damianus mart., medicus 37, 5.
olivarum 408. 409. Agripinensis urbs 36,10. 80. 140,5. 103, 30. 104, 1.
231, 10; b a s i l i c a : SS. Aureorum; Dan fons Iordanis fl. 49, 1.
Childeberthus, Childebertus. e p . : S. Severinus, Eberigisilus. Danihel proph. 113, 25.
Childeberthus I. senior rex Franc. Columbariense monast., Colombier S. Daria virgo 61, 30. 62, 5; reliquiae
233,15. 243. 253, 1. 350; u x o r : Ul- (Allier) 254, 30. 255. 94, 15.
trogotho. Comminius mart. Lugdun. 71,15. David rex. 113,25. 255,20. 266,20.424.-
Childeberthus II. rex Franc. 200.205. 428, 25. Davitici carminis canna 219,1.
209. 358, 1; u x o r : Faileuba. — Cf. Condatensis, Condatinsis vicus et 278,5; laudatio 359, 1; psalmi
Chilpericus. cellula, Candes (Indre-et-Loire) 292, 15. — Davitica leetio 356, 1. —
Childericus 1. r e x F r a n c : fil.: Chlo- 166. 175, 20. 176, 5. 188. 202, 5; Davitici vaticinium 42,25.
dioec. 150, 1; Condatensis c l e r i - Decius imp. 100,25.101. 398—402,10.
dovechus. c u s : Piolus.
Childericus, 'qui tunc primus apud Condatiscone monast., Saint-Claude Deensis urbs, Die 338,20; e p . : Mar-
Sigibertum regem habebatur' 339. cellus.
214, 30. 217, n. 2.
Cbilei mons v. Celeus mons. Demetrius primus civ. Amaseorum
Consorannis urbs, Saint-Lizier 378, 35. 379.
Chillo dux exercitus Franc. 79. (Ariege); b a s i l i c a : S. Valerii;
Chilpericus rex Burgund., fil. Gun- e p . : S. Valerius, Theodorus. Deodatus presb. 267, 20.
devechi regis 216,25. 217; fil.: Constantinopolis, Constantinopoli- Desiderates ep. Biturig. 347, 5.
Chrodechildis. tana urbs 43, 1. 105. 106, 5; Bizan- Desiderates presb. Cabillon. 296,25.
Chilpericus I. rex Franc. 40,30. tium 381; b a s i l i c a : S.Polyocti.— 352. 353, 1.
161, 30. 184, 1. 354, 15. Constantinopolitanum iter 56, 30. Desiderius energumenus Arvern.
Chilpericus rex pro Childebertho Constantinus I. imp. 43,5; Constan- 157, 20. 166.
II. 169, 5. tini statua 41, 25. Diana dea 65,5. 391, 15; Dianae
Chius insula 105; b a s i l i c a : S.Isio- Constantinus, Probatus, e septem idolum 55, 20.
dori. dormientibus Ephesi 101. 102. Dido ep. Turon. 23, 20.
Chlodomeris rex Franc. 56,10. 87,20. 398 — 403. Didonis exitia 38, 1.
Chlodovechus I. rex Franc. 79, 1; Convenas, Conveniensis urbs, Com- Dioclitianus imp. 64. 65.
u x o r : Chrodechildis; fil.: Theu- minges (Haute-Garonne) 109, 10.
dericus I., Chlodomeris, Chlotha- 250, 20. Diogenis v. Martinianus.
charius I. Core filii 424, 20. Diomedis v. Malchus.
Chlothacharius I. rex Franc. 71. 150. (Corinthus), Chorinthus urbs 391. S. Dionisii basilica Paris. 85; SS.Dio-
151. 186. 257,5; u x o r : Radegun- Cornelius, Cornilius, mart. Lugdun. nisii, Rustici et Eleutherii eccl.
dis; fil.: Gunthecharius, Chari- Paris. 15; a r c h i p r e s b . et a b b a s :
71,15. 428,30. Folradus.
bertus I., Gunthchramnus, Sigi-
bertus I., Chilpericus I., Chram- Corporis sancti vicus, Corsaint S. Dionisius ep. Paris., mart. 36, 20.
nus et Gundovaldus (?). 353, n. 9.
85,20.
Chorinthus v. Corinthus. S. Cosmas mart., medicus 37, 5. Dionysius, Dionisius, Stephanus, e
Chramnulfus comes Engousm. 361, 103, 30. 104,1. septem dormientibus Ephesi 101.
n. 3. Cracatonnus vicus, Craon (Mayen- 102. 398 — 403.
Chramnus fil. Chlothacharii I. regis ne) 183, 30. 184,1. Divionense castrum, Dijon 72, 15.
Franc. 82, 20. 150, 15. Crisantus v. Chrysantus. 237,20—239. 323, 20; ecclesia intra-
muranea (S.Stephani) 239; b a s i -
Chrodegilde fil. Chilperici regis S. Criscentia 'sacrata Deo puella' l i c a e : S. Benigni, S. lohannis, S.
Burgund., uxor Chlodovechi I. Paris. 297, 10. 363. 364. Paschasiae. - Divionensis: Aprun-
regis Franc. 143,15. Crispinus praeses Vienn. 429, 25. culus ep. Arvern.
Chrodigildis puella caeca Ceno- Crononense, Chrononense monast., Dolensis vicus, Deols (arr.Chäteau-
mann. 40,30. 41. Cournon (Puy-de-Döme) 230, 15. roux) 355, 5.
Chrodobertus ep. Turon. 23, 20. 231, 5; abba 230, 20. 231, 1. S. Domitii basilica 104.
Chrononense v. Crononense monast. Crovius, Croviensis vicus Andegav. S. Domitius, Domicius, mart. 37, 5.
204, 15. 205, 20. 359, 1. 104.
SS. (Chrysanti) Crisanti et Dariae
S. Crucis monast. Pictav. 39, 30. 40. Domna, Alumna, mart. Lugdun. 71,15.
crypta Rom. 61, 30. 62.
364, io — 366; abbatissa 40, 20. 365. 428, 30.
S. Crisantus mart. 35,30. 61, 30. 62;
366; a b b a t . : Agnes; m o n i a l . : Domnitta mulier 205, 25.
S. Chrysanti reliquiae 94, 15.
Radegundis. S. Donati v. SS. Rogatiani et Donati
Chuni 340, 1; Chunus quidam 137,20.
Cupidinis emissio 38, 1. basilica Namnet.
Chuni (pro Vandalis?) 46; r e x :
S. Cypriani basilica Carthag. 100,20. S. Donatus (=Donatianus) mart.
Gausericus.
S. Cyprianus ep. Carthag. 37, 1. 100. Namnet. 36, 10. 78, 30.
Chusi, öl. Gemini 424, 20.
Ciceronis argutiae 37, 20.
Cyprianus abbas Petrocor. 297, 5. E.
361. Ebarcius v. Eparchius.
S. Cirici monast. Arvern. 222,25. 223;
a b b a s : S.Abraham; praepositus D. Eberigisilus ep. Colon. 80.
223. Dado pagensis Biturig. 250. 251; Eborinus comes 190, 30; uxor 190.
Cirula ep. Arrian. 305, 20. frater 251. Ebredunensis urbs, Embrun 69, 20.
Claudius cancellarius Childeberthi Dagobaldus clericus Turon., puer 338,10; e p . : Marcellinus.
H. regis 198, 25. 206, 15. Gregorii ep. 201, 35. 202, 1. Ecolisna, Equolenensis urbs, Angou-
S. Clemens I. ep. Rom. 35, 25. 60. Dalius civis Ephes. 101. 400,10. leme 361; abbas 362, 1; r e c l a u -
61. 76, 10.
Edatius — S. Geminus 437
s u s : Eparchius; c o m . : Maracha- S. Eusicii basilica Prisciniac, Selles- S. Florida Divion. 295, 15. 324, 10.
rius, (Chramnulfus). sur-Cher (Loir-et-Cher) 350, 20. Floridus contractus Andegav. 189.
Edatius presb. Arthon. 302. Eusicius, Eusichius, reclausus Bitu- Floridus contractus Carnon. 176.
(Edessa), Aedissa, civ. 57. rig. (Prisciniac.) 296, 20. 349. 350.
Focas v. Phocas.
Efidama v. Epidama. Eustachius abbas (Maioris mona-
sterii?) 293, 15. Folradus abbas S. Dionysii Paris.
Egeas procons. Achaiae 377.394.395; 15, 35.
u x o r : Maximilla. Eustenia, neptis Gregorii ep. Tur.
209,1. Fortunatus presb. 66. 136,1. 139, 15.
Egemonius ep. Augustodun. 342, 20. 147. 148, 5. 325, 25. 358, 10; pater
Eustochius quidam Pictav. 135, 10.
343, 1. 152. 153, 1; filius 152, 35. 153, 1. 147, 10.
Egidius ep. Rem. 186, 35.187, 1. Franci 15.16,1. 20,15. 224, 15; reges
Euthimius presb. Turon. 210. 282,5; r e g e s : Childericus I.,Chlo-
Egidius mag. militum Galliae 137, 10.
312, 1. S. Eutropis basilica Santon. 76,15. dovechus I., Theudoricus L, Chlo-
Elarius v. Helarius. Eutropis ep. et mart. Santon. 36, 5. domeris, Childeberthus I., Chlotha-
76. charius I., Theudobertus I., Chari-
Elpidius presb. Nolan. 108, 35. bertus I., Gunthchramnus, Sigi-
Evaunensis vicus, Evaux (Creuse)
Emerita urbs, Merida 98, 15; b a s i - bertus I., Chilpericus I., Childeber-
l i c a : S. Eulaliae. 348, 20; b a s i l i c a : S.Mariani.
thus IL, Pippinus, Carolus, Carlo-
S. Emeterius mart. Calagurrit. 36,40. Evena vicus, Esvres (Indre-et-Loire) mannus; p r i n c e p s : Carolus. —
99, 30. 100. 288, 1. Francus quidam 356. — Cf. bar-
Evodius presb. ex senatoribus Ar- bari. — Francia 323, 1; Franciae
Emilianus v. Aemiliani j .
vern. 233. silvae 151,10.
Enoch 113, 20. Exous, Exuos, iuvenis Thessalonic. Franco ep. Aquensis 339.
Epachius presb. Ricomag. 96. 376, 25. 382. 383; parentes 376, 25. S. Friardus reclausus Vindonit. 212,1.
Epagatus v. Vettius Epagatus. 382. 383. 255, 15 — 259, 1.
Eparchius reclausus Ecolisn. 361. Exsuperius legatus Hispan. 184. Futes v. Photius.
362, 1.
Ephesus, Ephysus, Ephesiorum urbs F. G.
37, 1. 55. 100, 25. 101. 398—403, 10; Faileuba uxor Childeberthi II. regis
b a s i l i c a : SS. Septem Dormienti- Gabalis, Gabalitana urbs, Javols
Franc. 209,15.
um; e p . : Marinus; praefectus 401. Falerna vina 129.164, 5. 169, 1. 351,25. 126, 30. 299, 25; territorium 233,10.
402. - Ephesiorum sapientes 401,15; 299, 15; e p . : S. Privates.
Ephesius c i v i s : Dalius. Faretrus quidam 276,15. Gaius ep. 400, 5.
(Epidama), Efidama, Effidima, mu- Faustus ep. Afer 224, 5. Galateae civ., Galatz 43; b a s i l i c a :
lier Patrensis 394, 5. 395, 5. Fedamia paralytica 112,10.118.119,1. Ad sanctos archangelos.
S. Epipodius, Epypodius, mart. Lug- Fedamius, filius Eunomii presb. Ar- Galilea 38, 15.
dun. 35, 40. 72,15. 296, 5. 335, 20. verni 75.
Gallia, Galliae, Galeae 15, 30. 20, 15.
Epyrechius presb. Trinorc. 75. S. Felicis basilica Gerund. 99.
45, 30. 49, 15. 50, 5. 69. 76, 10. 93, 30.
Equolenensis urbs v. Ecolisna. S. Felicis basilica Narbon. 99. 109, 5. 110, 1. 136, 25. 139, 20. 145, 1.
Eraclea v. Heraclea. S. Felicis basilica Nolana 108. 109, 1. 148, 1. 230, 15. 247, 5. 315, 1. 334,15.
Ericus mons 412, 5. S. Felix mart. Gerund. 36,40. 99. 340, 1. 346, 10. 428, 10; m a g . m i l . :
Egidius; Gallica lingua 340,15. —
Ermegundis civis Andegav., incola S. Felix mart., presb. Nolan. 37, 10. Gallicanus coni. S. Nicetius ep.
Croviensis 205, 20. 107—109. Lugdun. 246, 20.
Esau fil. Isaac 260, 15. Felix ep. Biturig. 58, 25. 297, 5. 362. Gallicia, Gallitia 145, 25. 146. 198,5.
Eucharius ep. Trever. 281,15. Felix ep. Namnet 258. 259, 1. 344,10. 201, 1; r e g e s : Chararicus, Miro;
Eucherius ep. Lugdun. 245, 10. Felix ep. Tarvis., socius Fortunati Galliciensis (Bracar.) e p . : Marti-
presb. 147, 20. nus. — Galli Suavi 134,25.
Eufrasius ep. Arvern. 224.
Eufrates fl. 222, 20. S. Ferreoli basilica, Saint-Ferreol- Gallomagnus ep. Tricass. 248, 10.
Eufratha, Bethlem 38,15. les-Minimes 125, 15. 133,25. S. Gallus ep. Arvern., fil. Georgii
Eufronius ep. Turon. 150, 20. 152. S. Ferreoli basiüca Vienn. 114. 115. senatoris Arverni 74,1. 124. 211,20.
153,25. 158,30. 271,15. 294, 25. 304,1. SS. Ferreoli et Ferrucionis basilica 220,5. 229,25 — 236.
308. 309. Vesont. 85. Gallus comes Cabillon. 75.
Eugenius ep. Carthag., mart. 36, 5. S. Ferreolus mart. Vesont. 36,20. 85. Gamnica, Gamnitae, mart. Lugdun.
77. 78. S. Ferreolus mart., tribunus Vienn. 71, 15. 428, 30.
S. Eulaliae basilica Emerit. 99, 5. 114. 115. 126, 30. 429. Garonna fl. 109, 20. 326.
S. Eulaüa mart. Emerit. 36,40. 98. 99. S. Ferrucio mart. Vesont. 36, 20. 85. Gatianus, Catianus, ep. Turon. 294,10.
Eulalius archipresb. Arthon. 302. Florentianus maior domus reginae 301. 316, 1.
200, 35. 201.
(Eumenidum), Eomenidum, formae Gaudiacus vicus, Joue-les-Tours
Florentinus Senator 241; u x o r : Ar-
38,5. temia; fil.: Gundulfus, S. Nicetius. (Indre-et-Loire) 130, 15.
Eumerius diae. Namnet. 204, 35.
Florentius Senator Arvern., fil. Geor- Gausbertus ep. Turon. 23, 20.
Eunomius presb. Arvern. 75,1; fil.: gii senatoris 36,30. 94. 124,35. 270. Gausericus rex (Chun.?) 46.
Fedamius. 295,15. 322; u x o r : Armentaria; Gazetum vinum 336.
Eusebius ep. Caesariensis 50; Euse- l i b e r i : Petrus (diae), Gregorius Geinensis vicus, Gennes (Maine-et-
bii (potius Rufini) historia 230, 15. (ep. Turon.), filia 85. 159, 30.
Loire) 203, 5.
Eusebius ep. Turon. 23,20. Florentius legatus Hispan. 184; pa- A. Gellius 212, 20.
S. Eusebius ep. Vercell. 294, 5. 300. rentes 184.
S. Geminianus mart. Lugdun. 428,30.
301, 1. Florentius v. Gregorius ep. Turon.
S. Geminus, Geminas, mart. Lugdun.
71, 15. 428, 20.
438 Geminus — Ingenuus
Geminus 424, 20; fil.: Chusi. 205,:». 206 — 215, 25. 218, 25 — 223. Hierusolyma, Hicrusalem 38,20. 45,30.
Genabensis urbs v. Ianuba. 229. 234. 235, 1 — 237, 30. 240 — 49,20. 58,io. 171,25; t e m p l u m :
243, 10. 244. 245,20 — 252. 254, 1 — Salomonis; m o n a s t . : S.Mariae.-
S. Genesii basilica Arelat. 84, 15. 256. 258 — 260,1. 261. 263, 15. Hierusalem caeleste 427, 25.
S. Genesii basilica Beorret. 87, 5. 265,15 — 278. 281, 5 —283, 1. 287, 1. Hiesu Nave v. Iosue.
S. Genesii basilica Tigern. 83, 15. 290,25. 292 — 294,5. 297,20 — 306.
S. Genesius mart. Arelat. 36,15. 70, 5. 309 — 316. 318 — 323. 325. 326. Hilarius, Helarius.
83. 84. 328. 329. 331, 1. 333 — 336. 338,15.
340, 10. 341. 343, 1. 344. 351. 352. Helarius mons Gabalit., montagnes
S. Genesius presb. et mart. Beorret. 357 — 360,5. 362. 363,1. 364,10 — d'Aubrac? 299, 15.
36, 20. 87. 366. 368. 369. 377. 396. 402, 1. S. Helarii basilica in territorio Ga-
S. Genesius Tigern. 36,15. 83. 403, 10. 407. 408. 410, 25. 413 — balit. 300.
S. Genesii (nescio cuius) reliquiae 416. 418, 1 — 422. 424. 427; alum- S. Hilarii basilica Pictav. 329, 5.
nus SS. Ferreoli et Iuliani 114,20;
Narbon. 51, 15. alumnus proprius S. Iuliani 134, 5. Elarius quidam (ep. Arelat.) 412, 10.
Genitor civis Turon. 195,5. S. Hilarius ep. Pictav. 175, 5. 294, 5.
Gundovechus rex Burgund.: fil.: 299. 300. 329, 10. 332, 10; S. Helari
S. Genovefa virgo Paris. 296, 30. Gundobadus, Chilpericus.
355, 5. sepulchrum Pictav. 40, 15; liber
Gundobaldus rex Burgund. 118, 10; vitae eius 299, 15.
Genuarius Italicus (ep. Neapolit.) uxor 118, 10; fil.: Sigimundus. Helarius Senator Divion. 295,15.
368,10. Gundulfus civis Turon. 181,1. 186. 323, 20. 324; uxor 324.
S. Georgia religiosa Arverna 295, 5. Guntharius ep. Turon., abbas S. Ve-
318. Hilpingus dux 225.
nantü Turon. 303.
S. Georgius mart. 37,5. 104, 35. 105. Hireneus v. Irenaeus.
Guntharius fil. Chlothacharii I. regis Hispania, Hispaniae, Spania 35, 15.
Georgius Senator Arvern. 230. 231,5. Franc. 186,1. 51, 30. 93. 97, 25. 99, 116,10.
270, 10; u x o r : Leucadia; fil.: S. Guntramnus ep. Turon. 23, 20. 184, 1. 187, 35. 294,15. 305, 5.
Gallus, Florentius. Gunthramnus rex Franc. 88. 161, 30. 350, 15. 430, 10; r e g e s : v. Gothi. -
Georgius comes Arvernus, civis 209, 5. 250, 5. 333. 15. 354. Hispaniae fontes 338, 15.
Vellavorum 319; uxor 319.
Gunthramnus Boso dux 157, 15. 164. Honoricus rex Wandalorum: Hono-
Georgius v. Gregorius ep. Turon. rificiana persecutio 77,15.
Germama 20, 15; Germania prima Gunthedrudis caeca Viromand. 162,5.
345, 20. Gurthonense monast., Gourdon (Sa- Honoratus. parens S. Quintiani ep.
S. Germanus ep. Autisiod. 126.295,15. öne-et-Loire) 352, 20. Arvern. 225.
322, 25. 323. Horosius v. Orosius.
S. Germanus ep. Paris. 162,25. 163,1. H. Hortensius comes Arvern. 225. 226.
296, 30. 347, 20. 348. 355. 356. (Hebraeil Hebreus populus 260,15; S. Hospitius confessor (reclausus)
Gerunda urbs, Gerona 36,40. 99, 10; Hebraei pueri Chaldaico in Cami- Nicen. 297, 1. 359.
b a s i l i c a : S. Felicis; mart. S. Fe-no 44, 10.
lix. Helcana 227, 15; u x o r : Anna. I.
SS. Gervasii et Protasii corpora Helena mater Constantini imp. 39,30. Iacincthus diae. Ravenn. 93.
35, 35. 69. 41. Iacob fil. Isaac 113, 20. 217, 5. Cf.
Giezi 153, 1. Giezi novus 78, 25. Helias proph. 132,10; Helias novus Israhel.
Giso v. Chardegysilus civis Sancton. S. Abraham abbas S. Cyrici Ar- Iacobus apost., frater Domini 35,15.
vern. 223, 5. 53. 316, 20.
Goliath 260,15.
Heliseus novus S. Martinus Turon. Iani conflictus 38, 5.
Gomacharius comes Agath. 90. 91. 174, 25.
Gothi 224,15. 305,10. 326,20; r e g e s : S. Helii crypta Lugdun. 333,25. Ianuarius v. Genuarius.
Alaricus IL, Theudegisilus. — Cf. S. Helius ep. Lugdun. 296, 1. 333. 25. Ianuba, Ienuba; Ianubensis, Gena-
bensis urbs, Genf 216, 30. 241, 15.
Italici reges. — Gothus: Silarius. 334. 247, 5.
Graecia 20, 15. 136, 25. — Graece (Hellespontus), Helispontus fretum Ibbo ep. Turonc 23, 20.
425, 35. 381, 25. Iciacense Oratorium, Yssac-la-Tou-
Grata mart. Lugdun. 71,15. 428,25. S. Helpe, Elpen, mart. Lugdun. 71,15. rette (Puy-de-Döme) 36, 15. 82,20.
Gratianopolitani, Grenoble, fontes 428,25. 83,1; presbyter 82, 20.
410, 10. 412. (Heraclea), Eraclea, urbs 409, 20; Iciodorus, Iciodorensis vicus, Yzeu-
Gratinus Sinopensis 376, 15. 379, 30. theatrum 409,20; Heracleum mar- res (Indre-et-Loire) 36, 5. 78,15.
380; uxor et filius 376,15. 379. 380. mor 362, 10. 409.25; Heracleae co- Iciodorensis vicus, Issoire (Puy-de-
lumnae 81,25. Döme) 316,5; d i a e : Cautinus
Gregorius ep. Lingon., comes Augu-
stodun. 72,20. 211,30. 236,25 — 240; Herbernus ep. Turon. 23, 20. (ep. Arvern).
u x o r : Armentaria; fil.: S. Tetri- Hercules heros 65, 5. Ienuba civ. v. Ianuba.
cus. Hereneus v. Irenaeus. S. Illidii basilica Arverna 220. 221.
Gregorius, Georgius Florentius, ep. Hermenigildus fil. Leuvichildi re- 318, 15. 320, 1; abbas 221.
Turon. 36,30 — 38. 40 — 44,1. 45— gis Goth. 305, 5. Illidius ep. Arvern. 211,25. 218 —
47, 1. 48 — 50, 10. 52, 15 — 54, 20. Herodes rex lud. 38,- 20. 45, 30. 221. 309.
55, 20 — 59. 61. 63, 10. 65, 30 — 69. Hillidius Vellav. 112,5. 117, 30. 118.
71, 5 — 78, 25. 80 — 83, 15. 85, 5. Herodias uxor fratris Herodis regis
88, 30. 89. 93 — 99, 5. 102. 103, 20 45,30; Herodianae infirmitates India 57, 15.
— 105. 108,10—112,25. 114—116,10. 169, 15. Ineidum liber v. Aeneidum liber.
118—137. 139-144,5.146,1—152,25. Hieremias proph. 240,25. Ingenuus eremita Augustod. 359.
153 — 157,1. 158 — 171. 173. 174. Hiericho civ. 96, 30. 360.
176, 25 — 180. 182 —188. 190. S. Hieronimus presb. 37. Ingenuus pastor quidam 120. 121.
191, 25—195, 1. 196 — 198 1. 199 —
Iniuriosus — Leucadius 439
Iniuriosus Senator Arvern. 295,5. Itala loca 148,5; r e x : Theudori- Lactantius auctor carminis de Phoe-
317. Cf. Amantes, Scholastica. cus X. — Italicus: Genuarius (ep. nice 411, 1.
Innodius v. Ennodius. Neapolit.). Laguonthe v. Laocoon.
Inpetratus presb. Arvern. 231,25. Inda. Iudas. Landramnus ep. Turon. 23, 25.
232, 10. luda gens 38, 15. Landulfus lunaticus Vienn. 157,15.
Insula Barbara monast. Lugdun., Iudas Iscariotes 153,20. 260,15. 424,20. 165.
Isle-Barbe 311, 15. Iudaei 39. 44, 25. 53, 15. 359, 10. Langobardi 84, 5; Langobardorum
lob 286,25. 425, 15; contra Iudaeos liber Pru- dux 95, 30.
S. lohannis bapt. basilica Alangav. dentii (=Apotheosis) 64, 1; Iudaei (Laocoontis), Laguonthe consilia 38,5.
48,20. Arverni 236, 1; Iudaicus populus
S. lohannis basilica Divion. 239. 424, 10; Iudaica stirps 359,10; rex Latinus ep. Turon. 23, 20.
38, 20; ludaeus Burdegal. 194; lu- Latinum 102, 10. 403,10; Latine
S. lohannis basilica Lugdun. 72, 15. daeus quidam vitrearius 44; uxor 425, 35.
S. lohannis bapt. eccl. Turon. v. SS. et filius 44; ludaeus quidam 35,10. Lauconnus, Lauconense monast.,
Mariae et lohannis bapt. eccl. 51. 104. — Iudaea 427, 1. Saint-Lupicin 215, n. 1. 218, n. 1.
Turon. Laudiacensis Montis vicus, Mont-
S. lulia I. mart. Lugdun. 71,15. 428,25.
S. lohannis bapt. Oratorium n atrio louis (Indre-et-Loire) 195, 20.
basilicae S. Martini 35, 5. 48. S, lulia IL mart. Lugdun. 428,20.
luliana matrona Constantinop. (fil. Launovaldus puer Gregorii ep. Tu-
S. lohannis bapt. eccl. Vasat. 45,35. ron. 211, 15.
Valentiniani I. imp.?) 105,25-107,1.
S. Iohannes bapt. 35. 47. 48. S. Laurentii basilica Arverna 235,20.
133,30. 241,i. 283, 1; S. lohannis S. Iuliani cellulla Brivat. 116 —118,10. S. Laurentii eccl. Brion. 65, 35. 66.
bapt. natalis dies 133, 15; festivi- 430.
tas 158, 15. 178, 20. S. Iuliani basilica Brivat., Saint- S. Laurentii levitae basilica Medio-
Julien-de-Brioude 112. 118—128. lan. 68, 25.
S. Iohannes apost. et euang 35, 20.
38, 10. 55. 218, 15. 283, 15. 387, 25. 132.234,25. 431,i; a r c h i p r e s b . : S. Laurentius archidiac. et mart.
Publianus; a e d i t u i : Proserius, Rom. 94, 15.
S. lohannis eunuchi Constantiae re-
liquiae 94,15. Urbanus. S. Laurentius levita et mart. Medio-
lan. 35, 30. 66. 68. 69, 1.
S. Iohannes, Sambatius, e septem S. Iuliani basilica in territorio Le-
dormientibus Ephesi 101. 102. movic. 130. 131. Lazarus 39, 5. 236,25. 301, 5. 402,25.
398 — 403. S. Iuliani basilica Rem. 127, 20. Leger fl. v. Liger.
lohannis I. ep. Rom. 35, 30. 63. S. Iuliani basilica Santon. 133. Lemane, la Limagne 94, 30; Lima-
Iohannes ep. Nemaus., archidiac. in S. Iuliani basilica Turon. 112,35. nicus pauper 316,25.
paroecia Nemaus. 90. 128 —130. (Lemannus), Limannus, lacus, lac
Iohannes abbas Reom. 297, 15. 353. S. Iuliani Oratorium Vibriac. 133,25. Leman 88, 30. 89, 5.
Lemovicina urbs 61. 200, so. 277,25.
354, 20. SS. Iuliani et Nicetii eccl. Paternac. 315, 1. 362, 15; terminus 66, 20.
lohannis presb. Turon. 247, 1. 134, 1. 248. 105, 1. 130, 25. 173, 1. 186, 15.
Iohannes diae. 97, 10. S. Iulianus mart. Brivat. 82,15. 112— 255,io. 303,25; b a s i l i c a : S. Mar-
lohannis reclausus Cainon., natione 134. 309. 429. 430. 431; S. Iuliani tialis; e p . : Martialis; Lemovici-
Britto 294, 25. 312. 313. mart. virtutes 298,15. nus (Allan.) a b b a s : Aridius; Le-
Iulianus defensor, postea presb. Ar- moficum r e c l a u s u s : Iunianus;
Iohannes leprosus Gallus 49. 50, 1. vernus 234. Lemoficum Pelagia. - Lemovicina
Iohannes Syrus 102, 10. 403, 10. Iuliani Turon. eoniux 277, 1. puella 255, 10.
Ior fons Iordanis fl. 48, 30. Iulianus contractus Hispanus 181, 5.
Leo ep. Agath. 90. 91.
Iordanes fl. 35, 5. 36, 35. 48, 25 — 50. 187, 35. 188, 1.
lulii v. Vicus lulii Leo I. presb. Turon. 303, 5.
96, 35. 97, 10. 138, 30. Cf. Dan, Ior.
S. lulius mart. Lugdun. 71,15. 428,30. Leo IL presb. Turon. 205.
Iorensis v. lurensis.
lulius Titianus (chorographiae Leo imp. 296, 1. 334. 335; filia 296,1.
Ioseph fil. Iacob 113, 20. 334.
Ioseph ep. Turon. 23, 20. scriptor) 412, 1.
Leo consiliarius Alarici regis Goth.
Iosue, Hiesu Nave 49. 139; Hiesu Iunianus reclausus Lemovic. 297, 5. 99.
Navae Über 322, 5. 362. Leo- v. Leu-.
Iovis 282, 30; Iovis stupra 37, 30. Iuno dea 65,5; Iunonis ira 37, 30.
Leontius servus Sostrati civis Ma-
S. (Irenaeus), Hereneus, ep. Lugdun. (lurensis), Iorensis eremus 213, 20; ced. 391, 35. 392, 1.
35, 40. 72, 10. Iorense desertum 214, 5.
Lesemachus v. Lysemachus.
Isaac patr. 113, 20. 241, 1. S. Iusta mart. Lugdun. 71,15. 428,30.
Iustinianus imp. 56,30. 105,25 -107,1. Leu-, Leo.
Isaias proph. 264, 15.
Isiodorensis pagus v. Iciodorus. S. Iustinus presb. Sexciac. 295, 20. S. Leobardus reclausus in Maiore
S. Isiodori basilica Chia 105, 10. 327, 1. monasterio 212, 10. 291 —294, 1;
S. Isiodorus mart. 37, 5. 105, 10. Iustinus IL imp. 41, 25; u x o r : So- pater 291; mater 291, 25.
Israhel i. e. Iacob 38, 15. 132, 10; Is- phia. S. Leobatius abbas Senapar. 212,10.
raelis templa 427, 15. — Israel Iustinus comes 156,25. 283, 10 — 285, so.
nostri temporis appellatur S.Mar- Iustinus maritus sororis Gregorii
tinus Turon. 188, 5; Israhelita ve- Leubella femina quaedam 254,10.
rus Aravatius ep. Traiect. 340, 5. Turon. 85. 157, 1. 159, 30. 160. Leuboveus clericus Biturig. 161.
ltachis ingenia 38, 1. Iustus ep. Lugdun. 245, 10. Leucadia uxor Gregorii senatoris
Itali 147, 10. — Italia 20, 15. 49, 20. Iustus archidiac. Arvern. 221, 35. Arverni 230, 10.
63, 10. 66 — 69, 15. 73, 15. 81, 10. Leucadius Senator Biturig. 355,5;
134, 25. 147. 282,25. 390, 20. 395, r, Lachedaemon urbs 393, 25. fil.: S. Lusor.
440 Leudardus — S. Martini
Leudardus servus Eumerii diae. 335. 353, 10. 369, 10. 428; eccl. Marcellus ep. Paris. 296, 25. 354, 10;
Namnet. 204, 35. 205, 1. 334,30.335,20; b a s i l i c a e : S.lohan- vita 354, 10.
Leodastis comes Turon. 178. 179,1. nis, S.Mariae; c r y p t a : S.Helii; Marciacensis domus, Marsat (Puy-
Leodinus puer 290, 25. m o n a s t . : Insula Barbara; Lug- de-Döme) 43, 20.
dunensis ep. 224, 20; e p . : S.
Leodomundus caecus 205, 25. Photinus, Hireneus, S.Helius, Iu- Marciacinsis villa, Marsas (Gironde)
Leodovaldus ep. Abrinc. 157,35. stus, Eucherius, Sacerdos, S. Ni- 190, 15; O r a t o r i u m : S.Martini.
172, 15. cetius, Priscus, Aetherius; archi- Marcus ep. Aurelian. 233,15.
Leodoaldus servus Baudeleifi Cro- diac. 334; c o m e s : Armentarius. Marcus contractus 290, 20.
viensis 204. S.Lupianus conf. Ratiat. 295,25. 329. Marcus v. Valerius cons. Rom.
Leodulfus homo Biturig. 210. 211, 1. S. Lupicinus abbas lurensis 211, 25. S. Mariae monast. Hierosolym. 44,30.
Leudulfus, Leodulfus, amens et de- 213 — 218, 1. 45; abbas 45.
bilis 198, 35. 208, 15. S. Lupicinus reclausus Lipidiac. 212,5. S. Mariae basilica in valle losaphat
Leodulfus puerulus quidam 175. 265—267. 34,40. 43,5.
Leomeria quaedam caeca 135,20. S. Lupi basilica Tric. 337. S. Mariae basilica Lugdun. 335, 25.
156, 10. S. Lupus ep. Tric. 296, 5, 337. 336; subdiaconus 336.
Leomeris, Allomeris, contractus Lupus presb. Burdegal. 194. S. Mariae basilica quaedam in Ori-
Andegav. 157,30. 171. ente 44.
Lupus dux Campan.: fil.: Romul-
Leomeris servus Andegavini cuius- fus. SS. Mariae et lohannis eccl. Turon.
dam 150. Lupus energumenus 255, 10. 50.
Leuvieldus rex Goth. 305. fil.: Her- Lusitania prov. 51, 30. S. Maria, uxor Ioseph, 34, 35. 35.
minigildis. 38, 20. 39. 43—45, 20. 49, 20. 55,10.
S. Lusor Dolensis, fil. Leucadii sena- 141, 15. 227, 15. 286, 5.
Levida urbs 35, 5. 49, 10. 50, 5. toris 296, 30. 355. 356.
Lexoensis urbs, Lisieux 177,25; Maria Magdalena 55, 20.
Lyparis v. Lipara.
p u e l l a : Paula. S. Mariani basilica Evaun. 349.
Lysemachus, Lesemachus, civis Phi-
Liger, Leger, fl. 79, 10. 137. 138. lipp. 383. S. Marianus reclausus Biturig. 296,20.
144, 15. 164. 165, 1. 169. 173, 1. 348. 349.
175, 25. 204, 5. 292,10; pagus trans Marinus ep. Ephes. 101, 20. 402.
Ligerem 163, 5. — Cf. Transligeri- M. Maro v. Vergilius.
tanus.
Macedonia, Machedonia 381. 385,10. Maroveus ep. Pictav. 175, 5. 365,15.
Liguria, la pleine de Liviere 99, 25. 388. 395,io; p r o c o n s . : Virinus.- 366, 5.
Liman v. Leman. Machedones 386, 20; Machedo c i - Mars triumphalis 268, 10; Martis
S. Liminius mart. Arvernus 320,10; v i s : Sostratus. simulacrum 117.
agonis historia 320, 10. Macharius mart. Lugdun. 71, 10. Martha, soror Lazari, 329, 5.
Lingonas, Lingonica urbs, Langres 428, 25. S. Martialis basilica Lemovic. 295, 1.
237,15. 238,20. 239,15. 304, 25; Magdalena v. Maria Magdalena. 315.
Lingonicum territorium 354,1; Lin- Maioris monasterii cellula, Mar- S. Martialis ep. Lemovic. 295, 1. 315.
gonicensis paroecia 353,5; e p . : moutier (Indre-et-Loire) 137, 5. Martiniacensis villa, Martigny
Aprunculus, S. Gregorius, Tetri- (In-
173, 1. 212, 25. 292, 10; abbas dre-et-Loire) 294, 10. 303.
cus; a b b a s : Sequanus (Segestri 192, 25; a b b a s : Eustachius (?);
monast.). Maioris monasterii monachus S. Martinianus, Diogenis, e septem
(Lipara) Lyparis insula 60,5; e c c l . : 192, 20. dormientibus Ephesi 101.102. 398-
S. Bartholomaei. 403.
S. Malchus, Diomedis, e septem dor- S.Martini Oratorium Ambian. 148,5.
Lipidiaco, qui antea Berberensis vi- mientibus Ephesi 101. 102. 398 —
cus appellabatur 265, 20. 267, 15; 403. S. Martini Oratorium Brivat. (Bitu-
Lipidiacensis pagus 266, 30; Lipi- rig.) 347, 5.
diacenses 267, 5. Malfangus barbarus quidam 227,
n. 5. S. Martini basilica Burdegal. 194.
Lirinum, Lirinense monast., Saint- 210, 5.
Honorat 359; Lirinensis insula Malliacense castrum, Maille, iam
Luynes 310, 15. S. Martini basilica Cavillon. 197, 15.
359, 15.
S. Mallosi basilica Berten. 80. S. Martini basilica Gallaec. 145,15.
Lisbius, Lysbius, procons. Achaiae 201.
376, 35. 388—392, 5. 394, 5; u x o r : S. Mallosus mart. Berten. 36, 10. 80.
Calisto. S.Martini Oratorium Marciac. 190.
Mallulfus paralyticus Autisiodor.
Litomeris quidam Paternac. 134, 1. 157, 5. 161. S. Martini Oratorium Nereense 253,20.
248, 15. Mallulfus, Malulfus, civis Turon. S.Martini Oratorium Ravenn. 147,25;
Litomeris civis Turon. (idemne qui 181, 30. 193. abbatissa 148, 1.
supra commemoratur?) 311,10. Mamertus ep. Vienn. 115. S. Martini I. basilica Santon. 198, 5.
Litoveus debilis quidam 204, so. Mamilia mart. Lugdun. 71,15. 428,35. S. Martini IL Oratorium Santon. 194,25.
Loccis monast., Loches (Indre-et- Manatinse monast., Menat (Puy-de- S. Martini monast. Tarraeon. inter
Loire) 284,15. 285; a b b a s : Ursus. Döme) 264; a b b a s : S.Brachio. Saguntum et Carthaginem 305;
Locotigiacense, Locotiacinse, mo- Manno 12, 20. abbas 305, 10.
nast., Liguge 198, 30. 207; abbas
207, 5. }(l&niua.n.\is.?\xb\e\is( Vergilius seil.). S. Martini Oratorium Ternoder. 305,1.
Lovolautrense castrum, Vollore- Marcellinus ep. Ebredun. 296,10. 338. S. Martini Oratorium Tertii castelli
Montagne aut Vollore- Ville 225,25. S. Marcelli basilica Cabillon. 75, 5; 147, 15.
Lugdunum, Lugdunensis urbs 35,40. abbas 75, 5. S. Martini basilica Turon. 35, 5. 48.
71,10. 72,10. 114,20. 224, 20. 230,15. S. Marcellus mart. Cabillon. 36,1. 75. 128, 25. 135, 35. 137—139. 142. 143.
243, 10. 296, 1. 332, 25. 333, 25 — Marcellus ep. Deensis 296,10. 338,20. 145—148, 25. 149—156. 159—165.
167—180. 182—187. 189—197. 200.
S. Martinus — Nicolaus 441
202—206. 208-211. 250,20. 264. Maximus I. tyrannus, Trevericus Moyses legislator 113,25. 233, 1.
275. 286, 15. 287, so. 288. 292, in. imp. 116, 10. 202, 1. 219; filia 219. 321,25. 354,20. 424,i5; Moysei
302, 25. 303, l. 306, io. 309, 15. Maxonidius caecus 255, 10. vatis prudentia 252, 5; Moysaica
311, I. 362, 25; abbas 202; aedi- S. Medardi basilica Suession. 357,20. lex 44,5. - Moyses novus Illidius
tuus 205, so. Vellav. 117, 35.
S. Martinus ep.Bracar.(Gallaec) 146. 358. Mummola uxor Animii tribuni 162.
S. Medardus conf. Suession. dicitur Mummolus legatus Theodoberti I.
Martinus ep. Turon. 20. 45, 20. 48,10.
69,20. 126,30. 129,1. 133—211. 288, 1; ep. Suession. 297, 1. 357. regis Franc. 56, 30. 57.
241, 25. 242, 5. 254, 10. 271, 10. 358; de mirabilibus eius liber Musciacus vicus, Moissat ? (Puy-
272, 15. 275. 288, 15—290. 292, 5. 357, 15. de-Döme) 323, 20.
294.301—305.309. 311,15. 321,25. Medegiselus ep. Turon. 23, 20. Myrmidona, Mermidona, urbs 376,10
326,1. 330,10-332,1. 358,15. 363,10. Medias homo Philipp. 376, 25. 384; —378.
368; S.MartinusPannonicus 126,3o;
liber vitae beati Martini (Sulpicii fil.: Philionedis.
W.
seil, dialogi) 310, 1; Paulinus No- Mediocantus locus, Celle (Allier)
lanus (pro Petricordiensi) de vir- 254, 1. Naiogialo villa, Nieul-les-Saintes
tutibus beati Martini sex versu Mediolanensis, Mediolanensium urbs (Charente-Inferieure) 207. 208, 1.
conscripsit libros 368, 5; quattuor 68. 69, 5. 141, 1; b a s i l i c a : S. Lau- Namatius, Namacius, ep. Arvern.
libelli (Gregorii seil. Turon.) de rentii levitae; e p . : S. Ambrosius; 67. 68, 1.
virtutibus S.Martini 298, 15; S. Namnetica urbs 78, 30. 79. 204, 35.
Martini virtutum liber IL Gregorii Mediolanensis: S.Victor.
Turon. 130,25; 'tertium de eius Megara urbs 393,25; Megarinsis 256, 5. 329,10. 344,10; Namneticum
operibus libellum scripsimus' territorium 257,s; b a s i l i c a e : SS.
c i v i s : Antiphanis. Rogatiani et Donati, S. Similini;
302, 30. S. Melanii eccl. Redon. 329. 330, 1. e p . : S. Similinus,Felix,Nonnichius.
Martinus abbas Santon. 295,30. 330. Melanius ep. Redon. 295,30. 329. Nanninus presb. Vibriac. 113,10.133.
S. Martii monast. Arvern., Saint- 330, 1. Nantulfus puer 314, 5.
Mars (comm. Royal) 270,20; a b - Meletinse monast., Meallet ? (Can-
b a s : S. Martius. Narbonensis urbs 51, 15; eccl. se-
tal) 259, 10; praepositus 259, 15. nior 51, 15; b a s i l i c a : S. Felicis;
S. Martius abbas Arvernus 212,5. S. Memmii basilica Catalaun. 336,20. episcopus 51,25.
267, 25—270.
Memmius, Memius, ep. Catalaun. Nathanael a Chana Galilaeae 38, 15.
Mascarpio servus monast. S. Ve- 296, 5. 336. 337, 1. Navicellis locus, Nazelles (Indre-
nantü Turon. 277, 1. et-Loire) 152, 10.
Menerva v. Minerva.
Massilia; Massiliensis, Masiliensis, S. Nazarii basilica in territorio
urbs 94,5. 247. 359, 5; b a s i l i c a : Meratina virgo Arverna 236. Namnet. 79. 80, 1; abbas 79. 80, 1.
S. Victoris; m a r t . : S.Victor. Mercurius deus 282, 30; Mercurii si-
mulacrum 117. S. Nazarius mart. Ebredun. (potius
S. Materna mart. Lugdun. 71, 15. Mermidona v. Myrmidona. Mediolan.) 36, 10. 79. 80, 1.
428, 25.
Merobaudis clericus Pictav. 163, 35. S. Nazarii reliquiae Namnet. 35, 35.
Mattheus, Matheus, apost. 376, 10 — 164, 1. 69, 20. 70, 1.
378. S. Metrias, Mitrias, conf. Aquens. (Neapolitanus) e p . : Genuarius.
S. Maturus mart. Lugdun. 71,15. 296, 10. 338, 20. 339; certaminis Nebrodes Montes 412,5.
428, 30. eius textus 339,1. Nebroth gigas 408, 10.
S. Maura virgo Turon. 308. Mettis 206; Mettensis diae. 80; pons Nectariola energumena 255, 10.
Mauranus mutus Cantabriae 198,40. 206,25. Nemausus, Nemausensis urbs, Ni-
209. 210. S. Michahel, Michael, angelus 13, 5. mes 89, 15. 90; paroecia 90, 1;
Maurellus Pontieonensis, servus e p . : Iohannes.
39, 25. 141, 15.
Agini ducis 210. S. Nepotianus, Neputianus, ep. Ar-
Minerva 282,30; Menerva fictilis dea vern. 295, 10. 321, 1.
S. Mauricius Agaun. 88.
Maurienna urbs, Mauriennensis lo- 65, 1. Neptunius mons 412, 5.
cus, Saint-Jean-de-Maurienne Miro rex Gallaec. 201. Neptuni iniuria 37, 30.
35, 5. 47. S. Misilinus v. S. Similinus. Nereensis vicus, Neris (Allier)
Maurus quidam (Tric.) 337; uxor S. Mitrias v. S. Metrias. 253,20. 255, 1; O r a t o r i u m : S.Mar-
337, 10. Molosi 354, 1; Molosorum turba tini; archipresbyter 255.
262, 15. Cf. Verg. Georg. III, 405.
Maurusa quaedam chiragrica 157,1. Momociacensis urbs 329, 1; e p . : (Nero imp.); Neronianus lapis (i.e.
smaragdus) 106, 30.
160. Theomastus.
Nicea urbs 376, 15. 380. 381, 10; e p . :
Maximianus, Achillidis, filius prae- S. Monegundis cellulla Turon. 290,1. Calestus.
fecti e septem dormientibus Ephesi 291, 1.
100, 25—102. 398—403. S. Monegundis, Monigundis, religi- Nicensis, Nizza, regio 359,5; r e -
osa Turon. 212, 10. 286 — 291, 1. c l a u s u s : Hospitius.
Maximilla, Maximilia, uxor Egeae 294, 30. 313; 'liber quem de eius S. Nicetius ep. Lugdun., fil. Floren-
procons. Achaiae 377, 1. 394. 395. vita conscripsimus' 313, 25; ma- tini senatoris 114,20. 133,35. 134,1.
S. Maximini basilica Trever. 281,10. ritus 286, 20. 287,30. 288; filiae 212, 1. 240, 25—251. 296, 1. 332, 25.
283, 5. 356. 357, 5. 286. 333; liber vitae S. Nicetii 134,1.
Montis Laudiacensis vicus v. Lau- S. Nicetius ep. Trever. 212,10. 232,15.
S. Maximinus ep. Trever. 281, 15. diacensis Montis.
277—283. 296, 30. 356, 25. 357.
296, 30. 356. 357, 1. Monulfus ep. Traiect. 340.
Maximus ep. Nolan. 107. Nicolaus senex quidam 376, 40. 392.
Mortuum mare 49, 5. Cf. Asphaltri 393.
Maximus ep. Reg. 296, 20. 350, 25. mare.
351. Nicolaus civis Thessalonic. 385; filia
Mosella fl. 206, 30. 280, 25—282. 385.
Maximus abbas Cainon. 294,25. 311. Motharius civis Turon. 198, 20. 205.
312; liber vitae 311, 15.
442 Nicomedia — S. Ponticus
Nicomedia urbs 381, 1. (Parium), Pharium, marmor 319, 1. Pharao rex 217, 5. 260, 10.
Nivardus quidam 269. 270. 324, 5. 355,10. 362, 5; Phariae co- Philionedis, fil. Mediae civis Philipp.,
Nobiliacensis pagus, pays de Neu- lumnae 81,25. 376,25. 384.
ille 303,5. S. Paschasiae basilica Divion. 73. Philippi urbs 382. 383, 20. 384.
Noe 102,i5. 113,20; Noe arca 407,40. 324, 15.
Philominus, Filominus, mart. Lugdun.
Nolana urbs 107. 136, 25. 367; b a - S. Paschasia religiosa Divion. 73.
295, 15. 324, 15. 71, 15. 428, 25.
s i l i c a : S. Felicis; m a r t . : S . F e - Philopator, Philopater, fil. Sostrati
lix; e p . : Maximus, Quintus, Pau- Passivus presb. Turon. 276, 5.
linus. Paternacensis paroecia, Pernay (In- civis Maced. 390. 391.
Nonnichius v. Nunnichius. dre-et-Loire) 248, 15; e c c l . : SS. S. (Phocas), Focas, mart. 37, 5. 104.
Novivicensis eccl., Neuvy-le-Roi (In- Iuliani et Nicetii. Phoenicia pellis 369, 2a
dre-et-Loire) 56, 20. Paternianus homo Britannus 211. (Phoenix), Phinix, avis 410, 10. 411.
(Numerianus) imp. 62, I. Patrae urbs 56. 57, 1. 388,25. 389,20. S. Photinus ep. Lugdun., mart. 71,20.
(Nunnichius), Nonnichius ep. Nam- 394. 395; b a s i l i c a : S. Andreae; 72, 10.
net. 198, 25. 206. episcopus 57, 5. Photinus mart. Lugdun. 71, 15.
Nunninus tribunus quidam 323. S. Patrocli basilica Tricass. 81. (Photius), Futes, abbas 42, 1.
Nunnio, 'qui quondam cum Childe- S. Patroclus mart. Tricass. 36,10. 81.
Phronimius ep. Agath. 249. 250,1.
bertho rege magnus habebatur' S. Patroclus abbas in Biturig., fil. Pictavus, Pectavus, Pectava, Pecta-
253, I . Aetherii 212, 1. 252—255. vensis urbs 34,40. 175. 184, 35.
Paula puella Lexov. 158, 15. 177. 198, 30. 204, 10. 206, 20-208. 299,10.
o. Pauliacensis monast., Saint-Semin 329, 1. 364, 10; Pictavensis, Pecta-
Octobrius, October, mart. Lugdun. (Aude) 71, 5. vensis, Pectavus pagus 163, 35.
71, 15. 428, 25. S. Paulinus ep. Nolan. 107, 5. 109,5. 271, 10. 272, 5; terminus, territo-
297,i5. 367. 368; u x o r : Tharasia. rium 97,25. 111,15. 193,25. 329,10;
Odalricus levita (Rem.?) 13, io. b a s i l i c a e e t m o n a s t . : S. Cru-
Oliveti mons 53, 15. Cf. sequentem: Nolanum enim et
Petricordiensem Gregorius eun- cis, S. Hilarii; e p . : S. Hilarius,
Onia monast., Heugne (Indre) 284,io. dem habuit. Maroveus, Plato; Pectavae sanc-
Orbaniacus vicus, Orbigny (Indre- timom'ales 206, 20; Pectavensis
Paulinus Petricord., poeta 179, 10: puer 272, 25; c i v i s : Eustochius;
et-Loire) 98,10. perperam Nolanae urbis ep. 134,15. mulier 178; Pectava: Radegundis.
S. Orientius ep. Ausciensis 297, 10. 136. 137. 139; nepos 139; Paulini — Pectavinsis vicus: Vultaconus.
366, n. 1. Petricordiensis libri VI de virtu- Pincis locus 108, 35.
Orosius, Horosius 118,5. 298,25. tibus S. Martini 368, 5.
Piolus clericus Condat. 157, 25. 168.
408, 5. Paulini (Nolani?) epistola 69, 20. 169.
Ösen campus in Lusitania 51, 30. S. Paulus apost. 15, 30. 35,20. 37. Pippinus rex. F r a n c , patricius Rom.
52. 50, 35. 53—55. 102, 5. 202, 35. 218. 15. 16, 1; u x o r : Berterada; fil.:
Ozias (pro Ochozia) rex lud. 132,10. 223,20. 225, 5. 240,10. 263, 5. 280,25. Carolus, Carlomannus.
283, 1. 284, 20. 410, 25; S. Pauli Piricho v. Brachio.
apost. reliquiae 94,15; leetio 141,5.
P. S. Pauli eunuchi Constantiae reli-
Placidina uxor Apollinaris ep. Ar-
verni 81.
Palatina puella quaedam 163; pater quiae 94, 15. Placidus procurator Ravenn. 134,30.
163, 25. Paulus energumenus 156, 5. 147, 25. 148, 1.
Palladius ep. Santon. 76, 15. 201, 30. Paulus puerulus quidam 276, 10.
Plato ep. Pictav., archidiac. Turon.
330, 15. 332. Pectavus v. Pictavus. 208.
Palladii divitis genus 332,15. Pelagia, mater Aridii abbatis Attan. Plato quidam 71.
S. Panchrati basilica Rom. 63. 297, 10. 304. 363.
Pliades stellae 417, 10.
S. Panchratus mart. 35, 30. 62, 30. Pelagius IL ep. Rom. 94, 1.
Plinius (Secundus) 'auctor in tertio
63; S. Pancrati reliquiae 94,15. Perintus civ. 381, 35. artis grammaticae libro' 212, 20.
(Paneada), Phaniada, urbs, quae Perpetuus ep. Turon. 138. 139, 10. Plutonis triste vestibulum 38, 1.
prius Caesarea Philippi vocabatur 141, 25. 142. Poenitentiae eccl. Antiochensis pagi
35, 10. 49, 1. 50. Persae 222, 20; Persici regis sepul- 314, 25.
(Panius), Phanius, mons 48, 30. chrum (est forte Mausoleum) S. Policarpi (ep. Smyrn.) dies passi-
Pannichius presb. Pictav. 111, 15. 409, 10. onis 95, 30.
Pannonia 20,15. 139,20; Pannonicus; Pertensis pagus, le Perche 360,10. S. Polyocti basilica Constantinop.
S. Martinus ep. Turon. Petrocorica urbs, Perigueux 210,20. 105, 20. 106.
S. Papola, Papula, monial. Turon. 361, 1; Petrecoricum territorium S. Polyoctus, Polioctus, mart. 37, 10.
294, 20. 306, 25. 307. 361, 10; a b b a s : Cyprianus. 105, 20. 107, 1.
Parisiacus puer 178. 179,1. — Pari- S. Petri basilica Burdegal. 59.
sius, Parisiorum, Parisiaca urbs S. Pompeia I. mart. Lugdun. 71, 15.
85, 20. 162, 25. 242, 30. 309,5. 347, 20. S. Petri apost. basilica Rom. 35, 20. 428, 25.
354. 355, 10. 364, 1; eccl. senior 54. 334, 20. S. Pompeia IL mart. Lugdun. 71, 15.
363, 15; b a s i l i c a e e t o r a t o r i a : S. Petrus apost. 15, 30. 39, 10. 50, 35. 428, 30.
SS. Apostolorum, S. Criscentiae, 53. 54, 15. 139, 1. 186, 35. 202, 35. S. Pontica mart. Lugdun. 428,25.
S. Dionisii, S. Vincentii (postea 387.
Ponticiacenses silvae 262, 5.
S. Germani); e p . : S. Dionisius, Petrus diae. Lingon., fr. Gregorii ep.
Marcellus, S. Germanus, Ragnimo- Pontieonensis, Ponthion (Marne),
Turon. 112, 25. 125. domus 210, 5.
dus; r e x : Childeberthus L; mo-
netarius urbis 363, 25. — Parisio- Petrus presb. Vasat. 46, 20. S. Ponticus mart. Lugdun. 71,15.
rum vicus 363,15. Ph Gregorius pro P saepe accepit. 428, 30.
Pontiniacus — Secundellus 443
Pontiniacus monast. 284, 10. Ratiatensis vicus, Reze (Loire-In- nobilitatis stemma 301, 20. — Ro-
Popusitus caecus quidam 272. ferieure) 329, 10. mana lex 245, 5.
S. Portiani monast., Saint-Pourcain Ravenna urbs 63,20. 93,1. 147; Ora- Romanum monast., Romainmötier
(arr. Gannat) 228, n . l ; a b b a s : S. t o r i u m : S.Martini; d i a e : Iacinc- 215, n. 2.
Portianus. thus; p r o c u r a t o r : Placidus. S. Romani basilica Blav. 326.
S. Portianus abbas monast. S. Porti- Rebecca uxor Isaac 207, 30. S. Romanus abbas lurensis 211, 25.
ani 211, 30. 227—229. Redonica urbs, Rennes 329, 15; 213 — 218, 1.
Portos prope Romam 94, I. e c c l . : S. Melanii; e p . : Melanius.
S. Romanus presb. Burdegal. 295,20.
Postumianus amicus Sulpicii Severi Regensis, Riez, e p . : Maximus. 325,25. 326; scripta vitae eius
136, 20. S. Remedii basilica Rem. 345.
326,1.
S. Potomene, Postumiana, mart. Lug- S.Remedius ep. Rem. 296,20. 344,25— Romulf us comes palatii Childeberthi
dun. 71, 15. 428, 25. 346.
IL regis Franc. 200, 35. 201, 1.
S. Primus mart. Lugdun. 71, io. 428,25. Remigia matrona 157, 20. 166.
Rüben christianus Ephes. 399,20.
Principius civis Petrocor. 199,1. 210. Remensis, Remensium urbs, Remin-
se opp. 75,30. 127, 20. 186,35. 400,1.
Prisciniacensis vicus, Petit-Pressig-
ny (Indre-et-Loire) 250, 15. 205, 35. 344,25. 345, 5. 346, 5; Re- Rucco energumenus 255, 10.
mensis campania 112, 30. 127,25; Ruccolenus 169.
(Prisciniacus) v. S. Eusicii basilica. pagus 205, 35; b a s i l i c a e : S. Iuli-
Priscus ep. Lugdun. 245,20. 246, 1. ani, S. Remedii, SS. Timothei et Rufini presb. Vita Patrum 292, n. 3.
S. Privatus ep. Gabalit. 126, 30. Apollinaris; e p . : Remdius, Egi- Rufus ep. Taurin. 47,25. 48, 1.
Probates archidiac. Turon. 313, 25. dius; abbas 345, 5. — Remensium Rutena urbs, Rodez 224,15; eccl.
populus 346, 1. 224,io; b a s i l i c a : S. Amantii; e p . :
Probates v. Constantinus.
Renosindus, fr. Aridii abb. Attan., S. Ämantius, S. Quintianus.
Probianus ep. Biturig. 347. 348,5. 173.
Proculus presb. Arvern., ex aerario Reomaus monast., Moutiers-Saint-
S.
225. Jean (Cöte-d'Or) 353; a b b . : S.Io- Saba regina 286, n. 1.
Proserius martyrarius, aedituus ba- hannes. Sabaria civ., Steinamanger (Szom-
silicae S. Iuliani Brivat. 132, 25. Reontio villa, Rions (Gironde) 326,20; bathely) 139, 20.
Proserpina 'pulchra dea' 65,15; Pro- Reontiensis eccl. 295,20. 326. 327,1. Sabaudus abbas, minister Chlota-
serpinae raptus 38, 1. charii I. regis Franc. 257, 5.
S. Reticius, Riticius, ep. Augusto- Sacerdos ep. Lugdun. 242, 30. 243.
Protasius reclausus Cambidobr. dun. 296, 15. 341, 20. 342; uxor Sadduceorum haeresis 101,10. 102,1.
229, 15.
342. 400, 5.
(Provincia); p a t r i c i u s : Aurilianus.
Cf. Arelatensis prov. S. Rhodana, Rodonae, mart. Lugdun. Sagonthum urbs, iam Murviedro
71, 15. 428, 25. 305, 5.
Prudentia caeca 255, 5. Saliginense monast., Saujon prope
Prudentius poeta 111,5. 229,30. Rhodanus, Rodanus, fl. 36, 15. 72, 1.Saintes 330, n. 3.
369,10; 'Prudentius noster in libro 83, 25. 84. 88, 30. 114, 25. 115, 1 .
Salomon, Salamon, rex lud. 113, 25.
contra Iudaeos (i. e. Apotheosis) (Rhodus), Rodus, insula 409, 15; co- 123, 5. 261,20. 424, 15; Salamonica
64, 1; Aurelius Clemens in libro lossus 409. oratio 226, 30; proverbia 97,10.
Coronarum (Peristeph. I) 100, 5; Ricomagensis, Rigomagensis, vicus, 343, 10. Salamonis, Salamoniaca
Prudentii hymnus sanetae Epypha- Riom (Puy-de-Döme) 95,35. 96,10. Sapientia 146, 15. 286,15. 287, 5;
niae (Cathem. XII) 419,15. 420, 1. 301,25. 318, 1; p r e s b . : S. Amabi- Salomonis templum Hierosolym.
Publeus Mantuanus v. Vergilius. lis, Epachius. 408. 409.
Publianus archipresb. Brivat. 124,5. Rigobertus ep. Turon. 23, 20. Sambatius v. Iohannes.
Riticius v. Reticius. S. Sanctus diae, mart. Lugdun. 71,15.
Rod. v. Rhod. 428, 30.
SS. Rogatiani et Donati basilica Sanctonica urbs, Saintes 76,10.133,10.
194, 20. 198, 5. 201, 30. 296, 1. 330,10.
S. Quarta, Quartia, mart. Lugdun. Namnet. 79, 1. 331, 5. 332, 1; Sanctonicum terri-
71, 15. 428, 25. S. Rogatianus mart. Namnet. 36, 10. torium 207,20; b a s i l i c a e et o r a -
S. Quintianus, Afer, ep. Ruten, et 78,30. t o r i a : S. Eutropis, S. Iuliani, S.
Arvern. 211, 25. 223, 20—227. 231. Roma, Romana urbs 36, 30. 49, 20. Martini L, S. Martini IL; e p . : S.
232. 53. 54,15. 62. 63,5. 68,5. 94. 167,35. Eutropis, Bibianus, Troianus, Pal-
246,15. 276, 25. 334,15. 353,15. 412,5; ladius; a b b a s : Martinus.
S. Quintinus mart. Veromand. 36,20. (pro Ravenna) 322,25; b a s i l i - Sarmaticum coopertorium 251, 1.
86. 87, 1. c a e : SS. Crisanti et Dariae, S. Pan-
Quintus ep. Nolan. 107, 30. chrati, S.Petri; t e m p l u m : Bate- Sarra, uxor Abraham patr., 241, 20.
Quiriacus v. Serapion. canum; Romani episcopi 301, 1. SS. Saturnini, Martini, Illidii Orato-
316, 1; e p . : Clemens L, Damasus, rium Turon. 220, 25. 294, 25. 309.
S. Quiteria virgo Aturensis 297, 15. Iohannes L, Pelagius IL, Stepha- 310,io. 321, 1; abbas 220, 25.
366, n. 1. nus IL, Zacharias; c o n s . : Marcus S. Saturninus ep. Tolos., mart. 36,15.
R. Valerius; i m p . : Nero, Decius, 70. 71, 1. 126,35. 309; S. Saturnini
S. Radegundis regina, mon. Pictav. (Numerianus), Dioclicianus, Con- reliquiae 35, 40. 56. 70. 82, 20.
stantinus, Maximus I. tyrannus, Ar-
39, 30. 40. 297, 10. 364—366. cadius, Theodosius IL, Iustinianus, Saturni fuga 37, 30.
Ragnimodus ep. Paris. 162, 25. 163. Iustinus, Leo (?); Romanorum p a - (Scholastica) e duobus amantibus
354, 10. t r i c i u s : Pippinus. — Romani, seil, 317, n. 4. — Cf. Iniuriosus.
Rangabertus ep. Turon. 23, 20. catholici 91; 'Romanos enim vo- Scopilia energumena 255, 10.
citant (Gothi seil.) nostrae homi- Secundellus diae. Vindonit. 212, 25.
Ranihildis, fil. Sigivaldi, parentis nes relegionis 52, 25; Romanae
Theudorici I. regis Franc. 263, 30. 257.
444 Securus — Theodorus
Securus adolscens contractus 135,20. 119. 120. 228,20. 262,15. 263; f i l i a : dardus (ep. Viromand.); e p . : S.
156. Ranihildis. Medardus.
Senaparia monast., Sennevieres Silarius Gothus quidam 285. Sulpicius v. Severus Sulpicius.
prope Loches 284,10. 285,so; a b - Silluvius incola Baiocass. 205.
b a s : Leobatius. Sustratus v. Sostratus.
Silvester ep. Cabillon. 296,25. 352. Symeon, Symon v. Simeon, Simon.
Senator Cracatonn. 183, 30.
Silvinus abbas Turon. (S. Venantü) S. Simphoriani basilica Biturig. 347;
S. Senoch cellulla, Saint-Senoch (In- 275. a b b a s : Augustes.
dre-et-Loire) 271, 25. 272. S. Silvius mart. Lugdun. 71,10. 428,25. S. Simphoriani basilica Tigern. 74.
S. Senoch abbas in Turonico, Thei- S. Symeon stylites Antioch. 295, 1. S. Symphorianus, Simphorianus,
falus genere 270, 25 — 274. 295, 1. 314; mater 314, 15; vitae liber Sinphorianus, mart. Augustodun.
314; vita 314, 1. 36, 1. 74. 126, 35. 343, 25; S. Sim-
314, 10.
Senonicum, Sens, territorium 177,35. phoriani passionis historia 343,25.
Symeon homo Hierosolym. 38, 15.
Senon, Senopinsis v. Sinon, Sinopin- Syri 57, 15; S y r u s : Iohannes. — Sy-
sis. 53, 20. ria 104, 5.
SS. Septem Dormientium basilica S. Similini basilica Namnet. 79, 1.
Ephes. 403, 5. S. Similinus conf. Namnet. 36, 10.
79, 1. T.
Sequana fl., Seine 161, 30.
Sequanus abbas Lingon. (Segestr.) S. Similinus presb. Tarv. 295, 20. Tacihildis energumena 255, 10.
296, 25. 354. 327, 5 {ubi perperam Misilinus). Tarva vicus, Tarbes 327, 5.
Serafin 264,15. Symon presb. Turon. 157, 5. 160, so. (Tarvisianus), Treviso; e p . : Felix.
Serapion, Quiriacus, e septem dor- 161, 1. Taurinensis urbs 47,20; eccl. 48, 1;
mientibus Ephesi 101. 102. 398 — Simon magus 53; Simoniaca bella ep.: Ruf us; archidiaconus 47,25.
403. 53, 25. 48.
Serenatus homo Gregorii ep. Tu- Simphorianus v. Symphorianus. Tausiriacus monast., Toiselay? (In-
ron. 208, so; uxor 208,30. 209, 1; S. Simplicius ep. Augustodun. 296,15. dre) 284, 10.
filius 209, 1. 340, 15—344, 5; uxor 342, 20. 343. Ternoderense castrum, Tonnerre
S. Sergii basilica (Resaphensis ?) (Sinonis) Senonis fallaciae 38,1. 304,25; Tornoderensis pagus 353,5;
103, 15. O r a t o r i u m : S.Martini. — Terno-
(Sinopa) civ. 377,25", Senopinsis:
S. Sergius mart. 37, 1. 103. derenses 294, 15.
Gratinus.
Sessionas v. Suessionas.
Siroialense Oratorium, Sireuil ? Tertium Castellum Italicum 134,25.
Severiacus villa, Civray-sur-Cher (Charente) 134, so. 148,20. 147,i5; O r a t o r i u m : S.Martini.
(Indre-et-Loire) 162, n. 4. Sisulfus pauperculus Cenomann. S. Tetricus ep. Lingon. 239. 240, 1.
S. Severini basilica Burdegal. 325,25. 158, 1. 173. 174. 297, 10. 366, n. 1.
S. Severinus ep. Burdegal. 295, 20. Sodoma; Sodomae incendium 49, 5. Tharasia, uxor Paulini ep. Nolani,
325; Vita a Fortunato conscripta 367. 368, 5.
325, 25. S. Sollemnis ep. Carnot. 294,25.
310, 15. 311. Thebeorum legio sacra 80.
S. Severinus ep. Colon. 134,15. 140.
Theifalia 271, 10; Theifalus genere:
S. Severi de Rostagno monast. Sollius v. Sidonius Apollinaris.
Saint-Sever de Rustan (Hautes- Sophia uxor Iustini imp. 42, 1. S. Senoch abbas.
Pyrenees) 328, n. 2. Sosias quidam discipulus apost. Themellus villa, Thomeau prope
S. Severus presb. (forte idem ac Sul- 394, 5. Amboise 210,15.
picius Severus) 295, 25. 327. 328. Theod-, Theud-.
Sostratus, Sustratus, civis Maced.
Severus Sulpicius historicus 134,15. 376,;«. 390—392,i; f i l . : Philopa- Theoda, fil. Wiliacharii presb., 181,1.
136. 137, 1. 139, 20. 140, 20. 170, 25. tor. 185,25.
Sexciacensis vicus Beorret. 327; Spania v. Hispania. Theodegisilus, r e x Goth. 52. 53, 1.
eccl. 327,10. Stamas v. Ammas. Theodoberthus I. r e x Franc. 56, 30.
Siagrius ep. Augustodun. 250. 94, 20. 279. 280, 1. 356.
S. Stephani basilica Arvern. 227,5. Theudechildis regina Franc. 323, 1.
Sicilia 411, 20. 412, 5. S. Stephani basilica Augustodun. Theodomeris, Theudomeris, diae.
S. Sidonius (Caius Sollius Apollina- 341, 5. 157, 20. 165, 35. 166, 1.
ris) ep. Arvern., poeta 223; 'Sol- Theodomundus clericus Turon.
lius noster' 115, 20; l i b e r i : Apol- S. Stephani eccl. Divion. 239, n. 1.
S. Stephani protomart. Oratorium 134, 20. 142, 30. 143.
linaris (ep. Arvern.), Alchima. Theodoricus I. rex Franc. 74, in.
Siggo referendarius Sigiberthi I. re- Turon. 58. 112, 15. 119. 120. 124, 15. 225. 228.
gis Franc. 181, 5. 187. S. Stephanus protomart. 35,25. 58. 229. 231. 232. 278. 279; f i l . : Theo-
Sigiberthus I. rex Franc. 85,20. 152,25. 59; S. Stephani levitae reliquiae doberthus I.
153,25. 158,30. 161, so. 169, 5. 187,1. 53, 1. Theodoricus r e x Italiae 63. 90, 1.
280, 15. 281,20. 339,5. 420, 5; fil.: Stephanus IL ep. Rom. 15. 16. Theodorus ep. Aegarum 400, 5.
Childeberthus IL
Stephanus v. Dionysius. Theodorus ep. Consorann. 351,2n.
Sigilaicus ep. Turon. 23, 20. Stratocleus fr. Egeae procons. Acha- 352.
Sigimundus rex Burg. 36,25; uxor iae 377, 5. 395. Theodorus christianus Ephes. 399,20.
87, 15; f i l . : Sigiricus. S. Stremonius ep. Arvern. 295,5. 400, 1.
316.
Sigiricus fil. Sigimundi regis Burg. (Suebi), Suavi Galli (potius Gallaeci) Theodorus, qui in Indiam profectus
87, 15. 134, 25. est, 57, 25.
Sigivaldus I. dux Arvern., parens (Suessionas), Sessionas 357, 10; Theodorus puer Gregorii ep. Turon.
Theudorici I. regis Franc. 112,15. Sessionicus pagus 193, 35; b a s i - 201, 35. 202, 1.
l i c a : S. Medardi; conf.: S. Me-
Theodosius S. Vincentius 445
Theodosius IL imp. 101, in. 102. 400. cubina Lisbii procons. Achaiae Valerius, Marcus, cons. Rom. 118, 5.
402. 403. 376, sr.. 389. 390. Vasatinsis urbs, Bazas 35, 1. 45, 35.
Theodulfus, Theudulf us, civis Turon. Turnacensis v. Tornacensis villa. 46; e c c l . : S. lohannis bapt.; sa-
198, 5. 200. Turonus, Turonica, Toronica urbs cerdos 46; presb.: Petrus. — Va-
Theodulfus energumenus 255, in. 35, 10. 48, 5. 50, 5. 58, 10. 69, 5. satenses 35, 1.
S. Theomastus ep. Momociac. 295,25. 78, 15. 98, 5. 112, 38. 128, 20. 139, 25. (Vatecanum), Batecanum, templum
140, 20. 143, 30. 150, 20. 151, 1. 163. 54, 1.
329. 169. 172,25—176. 178, 35. 183,25—
Thesalonica urbs 382, so. 383,25. 188,5. 191. 195,20. 201,30. 204— Vellavus, Velay 117, so. — Vellavo-
385. 388,10; theatrum 383,25. 384,5. 206,20. 208—210,15. 212,25. 220,25. rum c i v i s : Georgius (comes Ar-
— Thesalonicenses 384, 5. 248, 15. 250, 15. 264. 275, 1. 287,30. vernus).
Theud- v. Theod-. 301,1. 303-305,1. 310,15-313,15. S. Venantü monast. Turon. 275—
358,15. — Toronica eccl. 135, 25. 277,1; a b b . : Silvinus, S. Venantius,
Thigernum, Tigernense, castrum, 153, 25. 308,10. 312,15; b a s i l i - Guntharius.
Thiers (Puy-de-Döme) 74. 83, 1; c a e , m o n a s t e r i a , o r a t o r i a : S. Venantius abbas S. Venantü Tu-
b a s i l i c a e : S. Genesii, S. Sym- S. lohannis bapt. Oratorium in ron. 212, 5. 274—277. 306; vita
phoriani. atrio S. Martini, S. Iuliani, Maius 306, 25.
Thomas apost. 35, 20. 57. 58,1. 277,15. monasterium, SS. Mariae et lo- S. Venerandi basilica Arvern. 295,10.
hannis bapt., S. Martini, S. Petri, 318, 15—320. 322, 1.
Thraciae 381. SS. Saturnini et Martini et Illidii,
Tigernense castrum v. Thigernum. S. Stephani, S. Venantü, S. Vin- S. Venerandus ep. Arvern. 295, 10.
SS. Timothei et Apollinaris basilica centii; c e l l u l a : S. Monegundis; 320, 15.
Rem. 75, 30. dioec. 306,25; sedes 141, 25; e p . : Venerandus comes (Arvern. ?) 220,20.
S.Timotheus mart. Rem. 36,5. 75, so. Catianus, Martinus, Perpetuus, Venus 282,30.
Baudinus, Guntharius, Eufronius,
76, 5. Gregorius, Latinus, Charegiselus, Veranus ep. Cavelüc. 197, 15.
Titianus v. lulius Titianus. Medegiselus, Sigilaicus, Rigober-
S. Titus mart. Lugdun. 71,15. 428, so. tus, Chrodobertus, Bertus, Gunt- Veranus servus Symonis presb.
Turon. 160. 161.
Tobiae liber 322, 15. ramnus, Ibbo, Gausbertus, Dido,
(Tolosa), Tolosacium urbs 70,5. Rangabertus, Austaldus, Eusebi- Vercellensis, Vercelli, e p . : S.Euse-
us, Herbernus, Ioseph, Landram- bius.
97, 10; b a s i l i c a e : S. Saturnini,
S. Vincentii; e p . : S. Saturninus, nus; a r c h i d i a c : Plato (ep. Pic- Vergilius poeta 38,5. 156, 30; Maro
Cf. Capitulium. tav.); territorium, terminus, regio 413, 10; 'Publeus Mantuanus in ter-
Tornacensis,Turnacensis, villa, Ter- 36, 5. 109, 20. 130, 15. 133. 134, 1. tio Ineidum libro' 411, 20; Vergi-
nay (Loire-et-Cher) 198,10. 202, so. 148,25. 174,io. 189,20. 193,10. 271,10. lii fallaciae 37, 20.
Tornoderensis pagus v. Ternode- 272,5. 284,io. 285,so. 307,25; pa- S. Vettius, Epagatus, mart. Lugdun.
rensis. gus 307, 10; Turonicus comitatus 71, 10. 230, 10. 428, 25.
178.;»; c o m . : Alpinus, Leudastes. Vibriacensis domus 133; O r a t o r i -
Toronica urbs v. Turonus. — Turoniei 20, 15. 50, 10. 205, 1.
Transaliacensis, Transaliensis, 301, 1. 314, 10; populus 151, 10. u m : S.Iuliani; p r e s b . : Nanninus.
Trasaliensis, vicus, Trezelles (Al- 190, 20; c i v i s : Theudulfus; Turo- S. Victoris basilica Massil. 89, 10.
lier) 162, 10. 266, so- 267. nicus homo 56. 178, 30. — Toroni- S. Victor mart. Berten. 80, 30.
Transligeritana mulier 195. cus v i c u s : Cainonense castrum. S. Victor, Victorius, mart. Massil.
S. Tranquillus, conf. Divion. 295,15. 36, 25. 89.
324, 15. U. S. Victor mart. Mediolan. 35, 35. 68.
Traiectensis urbs, Maastricht; Ulfaricus presb. 210, 20. Victurina matrona Santon. 133, 10.
e c c l . : S. Aravatii; Traiectensium S. Ulpius, Alpius, mart. Lugdun. 71,10. S. Victorius v. S. Victor Massil.
e p . : S. Aravatius, Monulfus. 428, 25. Victorius, Victurius, ep. Cenomann.
Treverus, Trevera; Treveriea urbs Ultrogotho, Ultrogotu, uxor Childe- 295,30. 330.
116, 20. 278. 279, 5. 281. 356, 15. berthi I. regis Franc. 134, 25. 146.
357, 5. 430, 10; Trevericus popu- Uranii presb. epist. de transitu Victorius, Victurius, dux Arvern.
lus 281, 10; eccl. 231, 10. 232, 30; 68, 5. 223. 318.
b a s i l i c a : S. Maximini; e p . : Eu- Paulini ep. Nolani 368, n. 3.
Vicus lulii, Atora vicus (328), Aire
charius, Maximinus, Aprunculus, Urbanus d i a e , aedituus basilicae S. 328.
S. Nicetius; archidiac. 356. 357, 1; Iuliani Brivat. 132. 133,1.
Vienna, Vienensis, Viennensium
Trevericus i m p . : Maximus; ne- S. Ursinus ep. Biturig. 296, 20. 346 urbs, Vienne 113, 30. 114. 428, 10
gotiator 206. — Treveriea porta —348. —430, 5; Viennense territorium
206,25; pons amnis 281, 15. 165, r, eccl. 115, 1; b a s i l i c a : S.
Ursulfus caecus 'de pago trans Li-
Tricassinorum, Tricasinorum urbs, gerem' 163. Ferreoli; e p . : Mamertus; p r a e -
Troyes 81, 1. 337,1; b a s i l i c a e : S. Ursus abbas Loccensis 212, 10. s e s : Crispinus. — Viennenses
S. Lupi, S. Patrocli; episcopus 81; 126, 30.
283, io—285.
e p . : Lupus, Gallomagnus. Vüi- v. Wiü.
Trifimae v. Trophima. V cf. W .
Vinastis caecus quidam 157,20. 166.
Trinorciense castrum Tournus Valentinianus presb. et cantor Ar- 167.
(Saöne-et-Loire) 75,15; b a s i l i c a : vernus 233. 236. S. Vincentii basilica in territorio
S. Valeriani; p r e s b . : Epyrechius. S. Valeriani basilica Trinorc. 75. Agenn. 109.
Troianus ep. Santon. 295,30. 331. S. Valerianus mart. Trinorc. 36,1. 75. S. Vincentii (postea S. Germani)
332. S. Valerü basilica Consorann. 351. basilica Paris. 354,15. 355, 1.
S. (Trophima), Trofimae, Trifimae, 352. S. Vincentii basilica Tolos. 97.
mart. Lugdun. 71, 20. 428, 30. S. Valerius ep. Consorann. 296, 25. S. Vincentius mart. Agenn. 37, 10.
351. 352. 109.
(Trophima), Trofima, Trofimae, con-
446 S. Vincentius — S. Zoticus
S. Vincentius levita et mart. Hispan. Vitalina virgo Arthon. 294, 10. 301. Wiliacharius, Wilicharius, presb., so-
36, 40. 97, 25. 98; S. Vincentii re- 302. cer Chramni regis Franc. 135, 1.
liquiae 56, 25. S. Vitalis mart. Bonon. 35,35. 67. 150. 185, 25; filia: Theoda.
Vindiciacensis domus, Saint-Satur- Viliogundis puella Andegav. 204.
nin-de-Vensat? (Puy-de-Döme) 68, 1.
263, so. S. Vitalis mart. Lugdun. 71,15. 428,25.
Vindonitensis, Vindunitta, insula, Viventius clericus Arvernus 232.
Besne 256, 5. 257. Vodollacensis basilica, Bouillac (Gi- Z.
ronde) 326, 20.
Vinicella locus 115, n. 4. Vultaconus vicus, Voultegon (Deux- Zaccharias proph. 41, 10.
Virdunensis ep.: Charimeris. Sevres) 175, 10. Zacchariae sepulchrum 53, 20.
Virinus procons. Macedoniae 376,30. S. Zaccharias mart. Lugdun. (potius
385—388, 35; filius 376, 30. 386, 35. pater lohannis bapt.) 71, 10.
387, 1. Zacharias ep. Rom. 15,30.
Virmandinse opp., Saint-Quentin 86; W cf. V .
Zoroaster; Zoroastrei susurri 65,25.
Virmandense territorium 162, 5. Wandali; rex Honoricus. S. Zosimus, Zotimus, mart. Lugdun.
Visonticorum civ., Besancon 85, 5; Warochus comes Britann. 79,15. 80,5. 71, 15. 428, 30.
b a s i l i c a : SS. FerreoU et Ferru- Warus Macedo 391. S. Zoticus mart. Lugdun. 71,15. 428,30.
cionis.
LEXICA ET GRAMMATICA.
SCRIPSIT BRUNO KRUSCH.
Maior numerus paginam, minor lineas quinas indicat.
a, a b praepositio: tur. At nominativum a Gregorio re vera ab-

5 1. a praepositio loco nominativi : lativo absoluto iunctum fuisse, loci testantur,
quem a multa b o u m paria movere vix pot- quibus nominativus subiectumque ad diversos
erant 83,10. spectant, tales scilicet quales:
2. a praepositio loco dativi : Tunc d a t a oratione sacerdos, ostia templi
proximus: monasterii a loco proximi 195,15. iubent simul muniri 52,5. — Prostratis
io 3. a praepositio loco ablativi: ergo Hillidius hostibus, q u a t t u o r ex his per
comparationis notione1: tardius a superioribus fugam lapsi 118,10.
418,1. absida: absidae fenestra 275,15; absida sancta
perunetus: perunetum ab hoc liquore frontem tumuli 176,1; absidam corporis a m b i t
171,1. 196,15; absida sepulchri 205,30; absida —
is 4. a praepositio cum adverbiis adiedivisque constructa 221,30; absida ereeta 240,1;
composita: absidae vitria 358,10.
ab antiquo (— antiquitus) repleverant 81,20. absoluter 206,5.
a foris: a foris cereum accendimus 43,25. — accensus pro accessu2*:
admirabamus a foris 43,25. — a foris ad accensu incommodi afficiebatur 221,5. —
20 sancti pedps fleret 161,25. — proiectusque tertianorum, quartanariorum febrium ac-
a foris 167,15. — a foris ante t u m u l u m censi (= accensus) 116,1; accensus huius
deeubaret 171,25. — a foris ad pedes sancti febris dies 236,15; accensu q u a r t a n a e febris
— dependit 176,20. 277,1. — ab huius sexui defensat accensu
ab intus: se a b i n t u s — incluserat 109,15. 314,15.
2e ab invicem: tacti ab invicem 216,25. accentus: accentus febrium 202,5, 333,20;
a longe: a longe suspicio 43,20. — a longe q u a r t a n a r u m tertianarumve — accentus
discedere 64,10. — a longe — sequebatur 2 febrium 275,15; accentus t e r t i a n a r u m fe-
67.30. — a longe — prosequebatur 237,25. brium 270,5; accentu conpresso 306,15. —
— a longe observare 249,15. — a longe vi- accentus epilentici morbi 249,1.
30 disset 255,5. — a longe prosecutus est aeeeptabilis 224,10; aeeeptabile non fuisset
321,15. — adtentus a longe 321,15. — a 81,20; aeeeptabilia 274,15.
longe — apparuit 381,30. accessiones frigoriticae 266,1.
ablativus absolutus : aecusativus pro ablativo:
cum autem nominativus ablativo absoluto fre- 1. aecusativus post praepositiones3, quae ab-
35 quenter insertus sit (ut quo consilio rex ac- lativum requirunt, scilicet:
cepto, — iubet Hist. II, 32, pag. 8 0 , 1 0 J , a:
non defuerunt, qui contenderent, comma do- a b hoc virus 104,10. — a b iniqui anguis
lendum esse, ne subiectum a verbo dirimere- virus 229,1. — a pusulae malignae virus
273.20.
Cf. Sergii Explanat. in Donatum I, ed. Keil 2. aecusativus loco ablativi causae, instru-
40 IV, p. 492: Dicimus enim 'fortior ab illo' et menti, loci, mensurae, modi, pretii:
'fortior illo'. Sed illud quamvis et rationem
et auctoritatem habeat, in usu tamen non u t trium duceretur paria boum 307,15.
2a
est, ut dicamus 'fortior ab illo'. Scripsit consensus pro consessus codd. Verg. Med.,
Hieron. ep. 21, Jir. 41: plus meretur ab eo. Vai., cf. Ribbeck, Proleg. p. 422.
3
45 Sic Vulg. Luc. 22,54. V. Gl. Conf. Praef. supra p. 298.
448 LEXICA ET GRAMMATICA
3. aecusativus pro genetivo: praeteriens 303.20.

nomen ignari erant 307,10. agneus: agneo decoratos vellere 240,30.
4. aecusativus pro dativo: agnafus v. supra pag. 432,20.
nocere: neminem noeuit 126,5. — unde agonizare: agonizas coneupescentiis saevis
passive: nihil ab igne nocitus 56,20; no- 110,30; agonizantem viriliter 286,10. — 6
citum est velamen eius ab igne 343,20; agonizatio martyrii 236,30.
nihil est nocitus 256,30..381,35. agridium = diagrydion 197,30 [Cf. Isid. Orig.
studere: studeat ieiunium 393.1. — unde XVII, 9: Scammonia, quam Latini acri-
passive: cumque iniunetum studeretur dium vocant].
servitium 152,15. albae, vestis neophytorum: in albis positus io
-aenafus v. supra p. 432,20. 83,10; in albis eam transisse 319,10; in
actio: actiones agere publicas 121,10. albis transiens 329,10; in albis migrasse
activum significatione passiva: 355,10.
flante vento adprehendit 349,5. — a pusula albentium diaconorum turba 333,10.
mala eonflaverat 290,5. — digiti ei — con- ales ille lucis nuntius, gallus 221,10. 15
traxerant 183,30; pedes ita contraxerant alleluiaticum 235,10.
347,5; qui ita contraxerat 130,10; cuius alpha: alfa, Stella 416.
brachium contraxerat 181,30; cuius manus ambigere c.acc.c.inf.: quod nullus ambigat, —
contraxerat 181,40; cui manus — ab hu- hanc tempestatem fuisse sedatam 144,10;
more contraxerant 151,5; calcanei ad crura quod nullus ambigat, hanc — fuisse vir- 20
contraxerant 167,10; cui — manus ambae tutem 161,30; quod non ambigitur c.acc.c.
— contraxerant 168,5; cuius digiti — con- inf. 41,5.58,1.202,25.281,5; non enim ambi-
traxerant 200,5. — digiti — defixerant gitur, quod — operata sit 276,5.
315.10. — solo pessumdedit 356,25. — cur ambitio (= ambitus) horti 269,15.
non sanaverit filius tuus 145,10. — part. amphibolum novum 332,1. 2s
fut.: sciebat enim, se ab humilitate saeculi ampullula 304.
ad altiora sublevaturum 230,5. anaglypha: anaclifa valde prominentia (e 3.
activum usurpata forma deponentis v. depo- Reg. 6) 409,5.
nentia. analogius, in quo libro superposito cantatur
ad praepositio (cf. a, ab, supra pag. 441). aut legitur (= pulpitum) 100,20; sepul- 30
ad praepositio cum adiectivis adverbiisque chrum — sub analogio conpositum 320,15.
composita: anax: urceum, qui anax dicitur 118,10.
ad integre debilitatur 205,15. anguis, stellae 417,5.
ad invicem frementes 152,15; ad invicem annualis mei laboris opera 273,15.
aiunt 344,5. anteadus: anteaetae virtutes 135,30; de an- 36
ad plene 95,25.161,1.179.5.197,5.251,5.362, teacto tempore 158.25.
antiphona: ubi cantor responso, antephonam
5.
eaterva suseepit monaehorum 88,20; in-
ad praesens fueris 358,15; ad praesens positaque antephonam 142,20; antephonam
tamen beneficium populis praestat 410,30. - inponere 226; antephonis — implere 40
adfixione crucis damnaverunt 39,10; adfixio 242,15; speetatis duabus antephonis 244,15;
clavorum 218,15. antefona — explicare 365,30; in antiphanis
adfluentissime: affluentissime ditavit 87,20. 420,20.421,20.422,10; in antyphanis 420.
adinventio humana 410,5. 421; decantatis cum antyphona psalmis
adiuvamentum 187,35. 421,15; 7 psal. in antiphana explicabis 45
adlambens osculis 138,20. 422,1.
adpendere: appendisti laqueo 153,20; ap- apoeryphus: apoerifus 377,15.
penditur ccllo 186,20; appendere per pa- app- v. adp-.
rietes huius aedis 328,1; adpensus, appen- arbores, quae lanas gignunt 49,10.
sus 135,1.181,40.195.201,15; adpensus pati- archiater (Gr. depyta-rpoe;,): archiater Armen- eo
bulo 361,15. tarius (Turon.) 159,10.
advivere: advixero 88,10. archidiaconus Nemaus. 90; Colon. 140; Lug-
aedificatio est eclesiae gloria martyrum 56, dun. 334; Cabillon. 352,25; Trever. 356. —
10; aedificatio eclesiae 165,30.256,5. in arehidiaconatu suo studium docendi
aerarius 225. parvulos habens 90,5. 55
afF- v. adf-. archipresbyter: archipresbiter 90.97,30.98,10.
agens sanetae basilicae (S. Martini Turon.) 124,1.255,1; archipresbiter loci 302,10.
149,5. archisynagogi filia 39,5.
agger: ager publicus 208,20.331,10.349,15; argenteus, nummus: argenteus unus 153,10;
ageris publici pons 340,1; agerem ipsum per argenteos venundatum 369,15; argen- eo
L E X I C A E T GRAMMATICA 449
teos c e n t u m obtulit 394,15; accipe nunc § 13J 298,25.

argenteos 400,25; argentei ex nomine Decii calcaneus (sie saepe in Glossis, alias calcane-
superscripti 400,25; protulit argenteos u m j : calcanei ad crura contraxerant 167,
401,5; numisma argentei intuentes 401,5; 10; calcaneos ad crura coniungeret 163,25,
e argenteos de temporibus Decii 401,5. diverterent 189,15; calcaneis ad crura de-
arioli 113; 10; harioli 132.151.208,30. duetis 196,25.
arrha, arrhabo: arram puellae, quasi uxorem calceamenta sponsae deferre, praebere: num
accepturus, d a r e t 291,15. — arrabo quod poculis frequentibus etiam calciamenta
pater puerorum misit 382,5. deferret 275,1; d a t o sponsae anulo, porre-
io arte feretrum (?), stellae 417,10. git osculum, praebet calciamentum 291,25.
arula (= lebes): pro iniuria hiemis arulam 4 caldaria lignea 297,1; caldaria 360 [Cf. l.Reg.
cum carbonibus retenebat 343,15. 2,14: Mittebat eam in lebetem vel calda-
ascella = axilla 185,30. riam].
ascensor 303,25. calx: calces coctos antiquitus 265,1.
is asphaltrus 49,5. Asphaltri mare 49,10. campania: campania illa (Divion.) 238,20.
audenter: audienter 95,30. — campanensis (seil. Remensis) dives 127,
a u d i t o r = iudex 339,10. 25. Cf. Remensis supra p. 443.
aureus, nummus 86,1.121.217,15.249.305,20. cancellarius regalis Claudius 198,25; can-
339.350,20; aureum in similitudine triantis cellarii regales 206,15 [Cf. Waitz, 'VG'. II,
20 vidit 209,30. 23, p. 82].
avaritia: quid agis, o infelix avaritia? 78,5. cancellus (= tribunal), in quo sanctus dicitur
axis = caelum (Verg. Ahn. II, 512J 122,25. stetisse 302,5.
bacae catenarum 150,20; bacis catenarum Cancer: (pharus) super q u a t t u o r mirae mag-
disruptis 354,5 [Item in Verg. codd. baca nitudinis cancros constructa 409,25; super
25 scriptum est; cf. Ribbeck, Proleg. p. 391]. u n u m q u e m q u e brachium cancri 410,1.
bacellum = bacillum 275,25; bacello accepto candelula: candelulas ex cera ac papiro for-
325,10, adprehenso 174,5, arrepto 124,1; m a t a s 194,15.
bacellis — sumptis 219,25. canna (cannae 219,1) Davitici carminis 219,1.
baiola: baiolarum obsecundatio 230,5. 278,5 [Item Fortunatus].
30 barbari (i. e. Franci) 124,15.131,15.179,5; canon sacerdotalis 95,35; canon sanexit anti-
barbarus quidam 227,25; barbarorum cruda quus 279,20; canonum decreta 344,15. —
rusticitas 130,20. — barbarica vallaretur canonica mensa 253,15.
obsidione 79,1. — barbaries proxima liba- capitellum (= breve capitulum psalmorum):
mina exhibens, usque ad vomitum eibo capitellum t a n t u m — non explevi 141,10;
36 potuque replebatur 231,15. alleluiatico cum capitello expleto 235,10;
basiliearis ditio 103,20; basilicaris famulus dicto etiam capitello 301,5; capitello psalmi
121,25. dicto 339,15.
bicamarata arca 408,1 [Cf. Hieron. adv. Io- capitulum: capitulis psalmorum dictis 59,5.
vinianum I, 17]. Cf. capitellum.
40 bidentis mugitus 315,20 [Cf. Verg. Aen. VI, cappa a u t e m huius indumenti (casublae) ita
39.Fi7,39.XIU70]. dilatata erat 246,1.
bissüs v. byssus.
car- v. char-.
blasphemare: blasphemat Deum 390,40. —
caraeta: caraetae fasces 383,1 [Vox obscura.
blasphemias in sanctum evomere 337,5;
Nescio utrum careeta — loca caricis plena,
46 blasphemias effundere 337,10.
Gloss. Amplon. — an carecto — papyrio,
Brachio, quod in eorum lingua interpretatur
Gloss. apud Mai, Class. Auct. F / , 5 1 4 —
'Ursi catulus', 262,15.
sit. Utrumque locum significat, dum de planta
breve: brevibus conscriptis 253,25; brevem
agitur].
illum accipere iubet 253,25.
carceralis: carcerale ergastulum 204,10.209,
so butrio (= botryon), stellae Pliades 417,10.
20.250,5; carcerali supplicio detruserat
420,15.422,5.
384,20.
byssus: bissi duplicati fila 252,10.
carcerarii = carcere inclusi 157,35.198.199,1.
cacabus: caeavo 78,25.
250,5.
cadivus: rustici vero cadivum dixere (seil.
carnalis nativitas 63,25, voluptas 317,10.
ss m o r b u m j 165,5 [Cf. Marcell. Empir. 20:
carpere iter 205,5.287,30; carpens viam 292,10
dicitur cadivus, qui cadueo morbo laborat].
[Item Hör. et Petron.].
caelia, potio ex tritico facta (Cf. Orosius V,l,
casso adv. 167,35.194,15.391,15 [i.e. in
1
Cf. Vulg. lerem. 36,22: posita erat arula cassum].
coram eo plena prunis. castanea: castaneum diu aridam 87,5.
casubla, Gall. 'chasuble' 246. circumurere: circumojitur 139,5.

catacliza ( = xaT<xxXei<jT<x) in ipso (calice) claneulo adv. 305,20.
fuerant solidata [lapilli solidius vasi in- clarificare 168,20.424,25.
serti] 335,10. claudus:clodas4l, 5.118,15.135,30.157,10.158,
cataclysmus 408,1. 5.222,1.247,5.333,20 [Sic Firmic. Mathes. e
cataraclae (seil, oculorum): cataractis dece- VI,3; codd. Italae, cf. Rönsch, 'Itala und
dentibus 165,35.174,10; reseratis catarac- Vulgata' 1869, p. 464; Arator, Act. Apost.
tis 166,1.289,20. 266; clodus Fortunatus quoque scripsit].
catasta 111,1 [Stat. Silv. II, 1,72: turbo ca- clausum paschae: nullus ad clausum paschae
tastae]. pertingere potuit 326,30 [Cf. Sacrament. io
celebre verbis addüum: ut celebre ferunt 105, Gelasian. 7,58: Post clausum paschae].
15; sicut (ut) celebre fertur 58,25; celebre clericus = monachus 231,1. — clericatus ordo
fertur — deportatum pignus fuisse 89,20; 277,25.
celebre ferebatur — — orasse Martinum cübanus ad coquendas basilicae ipsius calces
271,10.303,15; celebre ferebatur in populo, 221,20 [Cf. Sulp. S4v. Dial. I, 18,4]. 16
eum — exalasse 348,20. — celebre fama pro- clodus v. claudus.
fert 91,25. — celebre vulgatum est 104,10. cociearium = cochlear 92,5.
cellariölum basilicae 129,5 [Cf. Hieron. adv. coctio = res coeta 298,25.
Iovin. 11,29: Sunt et culinae in templo, cocus: cocorum praepositus 281,25.
sunt 6t cellariola et torcularia]. Codices (i. q. caudicesj 129,25. 20
centenarium: centenaria auri 334,2.5. coemeterium: cimiteriüm igitur apud Agu-
centum: cento 10 psalmus psallere poteris stidunensim urbem Gallica lingua vocitavit,
420,25. eo quod ibi fuerint multorum hominum
cereferale = candelabrum: cereferalia 346,5. cadavera funerata (= polyandrion?) 340,
cereolus = cereus: cereolos tres — portavi- 15. 26
mus 154,35; de cereolis illis 159,30; unum colobium, vestis ecclesiastica 242,20.
ex cereolis 160,1. colonica = mansus coloni: colonicae basili-
character: ut de clave ferrea, quae ostium cae 120,25.
oratorii recludebat, caracteres caballis in- columba aurea 86,5.
ponerent 190,20 [Cf. Colum. XI.2: His comans: comantes segites 365,1. 30
etiam diebus mal uri agni et reliqui fetus (comes) urbem his diebus potestate iudiciaria
peeudum nec minus maiora quadrupedia gubernabat 243,10; comes palatii 200,35. —
charactere signari debent]. comitatus 225,30.237,10; comitatum re-
gere 178,35; comitatus apostolici senatus
charaxare = scribere, jüngere: caraxare 74,1.
218,20. 36
charisma: carismata divinorum beneficiorum
286,1; carismata gratiarum 219,5.368,10. cometes: comitis stilla 419.
charta (seil, papyracea): — carteum volumen comparativus v. p. 1. 452, l. 25, 455, l. 15.
(Vitae S. Nicetii Lugdun.) 251,30. concatenatus: in lacum gelu concatenatum
102,15.
chiragricus: ciracrica 157,1; ciracrici umoris
dolor 160,15. coneivis 175,10 [Cf. Fortun. Carm. F,6,4. 40
F//,7,61.F//,14,9./X,13,9].
chorus, mensurae annonariae species: chorus
duos et viginti tritici 409,20. condensitas spinarum 349,25.
chrisma: chrysma desuper conspersum 52,10; condium = congius 261,5.
fronte chrysmatis inscriptione signatam confortare 189,35.196,35.234,25.255,25.287,
64,20. 10.293,1.384,15.386,30.389,20.390; confor- 46
chrismare: crysmatus 146,5. tatus corpore 174,35; confortati sunt in fide
chrismarius, vas ad sanctorum reliquias in- 72,5; confortetus est in fide 395,10. — nec
cludendas: chrysmarius 208,5. ei erat eibus confortatio 132,5; confortatio
eiborium sepulchri 54. cibi 155,30; confortatio sumptuosa 159,5.
cicindelum, cicendilis, cicendile: cicendilis — confractio: confraetionis ullius gra vitas 311, eo
accensus 248,1; cicendile, nom. 40,20; gen. 10. Cf. fractio.
cicendilis 134,20; acc. cicendilem 48,15; confrequentatio populi 97,1.
abl. cicendile 48,15.147,25 [Cicindelia vi- confringi: ardor quievit incommodi, nec ab
treas lampadas vocamus, Gloss. Pap. Cf. eodem ultra confractus est 171,5; contrac-
Schuchardt, 'Der Vokalismus des Vulgär- tus — ab hac infirmitate (typo seil, quar- 66
lateins' I, p. 34]. tano) 234,5.
cigneus v. eyeneus. congaudere: congaudens munus caeleste 261,5.
circumlocare 349,10. congratulari: congratulantes sospitati eius
circummanere: circummanentes vicini 349,10. 394,40.
conhibentia = conniventia: si — meo consilio 1; cooperturium tumuli 175,1.

conhibentiam praeberis 335,5; conhibentia cornipes 327,15. [Cf. Verg. Aen. VII.119].
spiritalis dilectionis 342,1. cornu: cornu, cuius voce vel Molosos colle-
coniugatio : gere vel illa corneorum (malim c o r n u o r u m j
5 praeterita contractu: arboreorum a r m e n t a effugare consueverat
coniugatio 4: 354,1 [De cervis agitur; cf. Verg. Aen. I,
degluttisset 336,10. 194].
aieret 190,10. corona clerici 278,10.
arcessire: arcessiri 90,10. cortina = Gr. 7repiJt£-taaiJ.a: cortina sirica
io -cido: aceesserit 390,5; accessissent 402,10. 221.1.
[deperiet 4 " (fut.) 234,20. coruscum = fulgur: splendor corrusco similis
depixit 293,15. 170,1 [Cf. Fortun. Carm. III, 4,2: oculos,
egrediemini (ind. praes.) 97,30. quos mihi aperuistis tonitruo, clausistis co-
elicebat 262,5. rusco].
15 -ent: expleunt 88,10. coihurnus: coturnus iaetantiae 278,5. — cu-
-eri: commovi 175,10. — indulgi 326,20. — türnosi t a u r i 127,5; cotornosi a t q u e elati
tundi 53,20; tondi 253,10. viri 216,5; coturnosa iactantia 271,1.272,5
ferreretur 196,40; fereretur 383,1. — aufer- [Cothurnus superba gloria, Gloss. apud Mai,
reretur 86,20. — defererentur 98,5. Class. auet. F / , 5 1 8 ] .
20 fixus: ficta 304,5; fictam 185,10; confictis creditus = fidelis: puer eius, quem t u n c cre-
211,5. dirum h a b e b a t 8 6 , 1 ; per hominem credi-
inf. pass. 3 : aleri 70,20.152,10.156,20. — t u m diregit eclesiae 335,1.
ambigeri 41,25.51,5.204,10. credo sermoni intersertum: inportuna et, credo,
memini: meminetur etiam cerae particu- indigna 76,1. — credo, non sie honoraba-
25 Iam — delatam 139,5; nihilque de pa- t u r 155,5. — credo cum coniunetivo v.
rentibus meminens 5 382,35. supra p. 000,1.00.
necatus cum deriv.: — enectum 390,15; credulitas = fides 188,1.277,15.305,20; cre-
enecatam 60,15. dulitas catholicorum 277,5; credulitas Dei
refugebat 238,5. 315,1; credulitas certa 246,5, integra 51,1.
30 -ünt: recedent 95,1. crinitus: crinita (stella seil.) 420,5.
coniundivus loco accusativi cum infinitivo: crumelum, herbae genus hactenus ignotum
credo, aliqua fuisset ^virtus angelica 142,25. 360,5.
intellege itaque et tu, heretice, haec pars crux: a n t e m n a e , quae modolum crucis gestat
nostra — conpleverit 92,25. 9 4 , 1 ; a n t e m n a resedet, quae beatae crucis
je conlactaneus 391,1. signaculum praeferebat 144,1. — stellae:
conpauper 68,15. crux maior 415.416,1.421,5; crux minor
conpdere = invadere: conpetit villam eius 416.
339,5. euleus parricidae 379,25.
conpresbyter 160,30. eulmen: eulmina 410,20 [ = eulmus, ut Ov.
40 conprovintiales 235,10.236,1. Fast. IV,IM].
consensus (civium pro episeopatu) 232,15; cum loco praepositionis a p u d posita6 :
consensus populi ac decretum regis 278,25. obtinere1 (= impetrare ab aliquo): obtenta-
consentanei = socii 120,5. que cum eo rei huius vita 195,15; re iam
consepelire: consepulti sunt 328,10. o b t e n t a cum principe 241,15; cum iudice
46 consuetudinarius: consuetudinaria ope sub- obtent.a culpa 250,1; vitamque cum iudice
veniret 197,10. o b t e n t a 362,5. [at: obtenuit apud Dominum
contenebrare: contenebratum est caelum 67, adhuc esse in m u n d o 258,25].
30.144,20.226,35; contenebrata est — t e r r a cupiditas: o scelerata cupiditas, quid agis?
365,5. 122,30.
eo contestari: — contestationem expeditam 163, cur: — Cf. cui nos, pater sanetae, relinques?
30 [Praefatio seu oratio quae canoni prae- 274,1; e t cui nos, m a t e r sancta, relinques?
mittitur; cf. Ducange h.v.]. vel cui conmendas filias, quas — congre-
contractura: contracturae nervorum molliun- gasti? 289,25; cui nos orfanas, m a t e r sancta,
t u r 168,15. relinques? cui nos desolates conmendas?
66 contribulis 358,15. 364,15.
coopertorium: cooperturium Sarmaticum 251, * Saepisrime, id quod castigavit Geyer, 'Bei-
träge zur Kenntnis des Gallischen Lateins' in
4
» Sic Eccli. 31,7. Wölfflin, 'Archiv' 1885, p. 31.
5
Sic saepius Sidonius. Ep. II, 10.IV, 12.VI, ' Cf. Ämtus ep. ad div. 46: quod apud domnum
3.VIIG. meum — obtinuisse me suggero.
cursus (seil, ecclesiasticus): cursum caele- de praepositio loco aecusativi:

brandum 45,15. — cursu impleto 238,1; ultusque est Deus velociter de fraude
ad implendum cursum Oratorium fuisset eclesiae 335,15.
ingressus 242,15; post impletum in oratorio de cum adiedivis in modum adverbialem
cursum 321,5; qualiter cursus in Dei laudi- transit: 8
bus rationabiliter impleatur, exhortor 413, de quanto ad memoriam recolo 135,35; de
10. — cursus horae tertiae 358,15. Cf. ma- quanto — vidimus 142,30; de quanto ad
tutinus, nocturnus. nos pervenit 368,5; de quanto experi-
cycneus: cigneo capite 73,20; cigneo crine mentum accipi 413,5.
178,15. de praepositio substantivo postposita: io
daemoniacus 137,15.279,30.376,40. furto alterius de sepulchri 307,15.
dativus pro genetivo: deauratus: (basihea) deaurata 80,5; deaurata
memini: cui supra meminimus 68,25.236, carruca 385,1; (statua) deaurata 409,15.
10.240,20.249,20.272,5.342,20.363,1; cui debacchare v. infra p. 453, l. 40. — debacca-
etiam in — libro memini 130,25; cui in su- tiones 281,10. I6
perioribus libellis meminimus 200.30; cui d e c a n t a t i o p s a l m o r u m 216,20.228,25.
initium libri martyrum meminimus 364,10; deeeptor 335,5.
memini huic caeco in libro 134,1. — [At decisio: decisio cervicis 83,20.
lohannis baptistae meminimus 48,25; Va- declinatio 1:
satinsis urbis meminimus 46,1; meininet et dat. abl. plur.: animabus 334,25. 20
huius montis 412,1. — de quo superius testa: testo disrupto 80,1.
meminimus 125,15]. palpebra: dolore palpebrium resedato 109,
dativus pro aecusativo: 5; coniunetis palpebribus 191,30.196,10.
interrogare: interrogabant autem mulieri declinatio (cf. infra p. 455) 2:
85,1; cui iterum interrogat 147,5; aliquibus arbuslum: arbustae fruetus 258,10. 26
interrogat 147,1. fundus: de fundere fluvi 138,30; de alvei
dativus pro ablativo fundere 164,5.
comparativo gradui raro genetivum, plerum- nullus v. infra p. 460, l. 30.
que dativum Gregorius adiunxit, nonnun- periurus: de periuribus 113,1; in periuribus
quam praepositione a usus est: brevior esse 62,30.105,20.130,15; periuribus — appa 30
Iohanni 387,30. — humanae luci clarior ruit 50,5.
354,5. — tamquam maiorem sibi 93,15. — declinatio 3 :
minorem Patri Filium 93,15. nom. sing.: falcis 413,10.420. — matrisfa-
indignus: nihil gessi indignum tuae solem- milias 133,10.300,30. — sues 262,20.
nitati .87,35. 263,10. 36
dativus pro a : gen. plur.: ensuum 94,25. — mensuum
flagitare: saepius parentibus flagitaret 178,25.184,15.191,15. — ossuum 81,20.
306,25. 93,10.
petere: peto caritati tuae 91,30; petimus frigus': frigoras habens 250,10; frigoras
potentiae vestrae 217,10; veniam peto passi 313,25;' a frigoris 205,10. 352,20. 40
legenti 173,20; veniam peto legentibus harundine: harundo 42,15.
218,25. marmor: marmorem exbibe 83,5; marmo-
quaerere: noli nobis quaerere quicquam rem, quod super erat positum, humeeta-
368,25. bat 340rl.
dativus pro in cum acc., ad, super: declinatio 4: 45
corruere: terrae corruit 208,30. decl. 4 in 2. mutata: in arcorum m o d o
devolvere: devolutus terrae 172,25. transvoluta 61,30. — clericati honor
diffundere: terrae diffunditur 111,20. 275,20. — episcopati 159,1. — hinniti
remeare: litori — remeavit 86,5. equini 96,15. — interitum nom. 126,1. —
sumere: ipsa exinde potui sumpsit 190,35; laci Limanni 88,30. — in medio portici eo
de — pulvere — potui sumpsit 197,1; 108,30. — nihil poti 75,15; — nihil potui
sed de hoc pignore potui sumptu 197,20. 164,10; usu poti 153,25. — sensum ali-
transponere: nos ripae alteri transponere quod habere 127,10. — si sensa adver-
debeat 164,5. sitate turbata reddat hominibus 202,10.
dativus pro in cum abl.: — tonitruum sonuit 121,1; tonitruum 86
ponere: positaque carta pectori eius 139,15. validum (nom.) 281,15; tonitrui 125,30;
stabilire: telluri sunt stabiliti 344,5. cum tonitruo 299,20; de tonitruo 112,25;
de praepositio loco genetivi: tonitruall7,20.125,30.144,20; tonitruo-
vigilia de t r a n s i t u confessoris 170,20. rum 95,10; a tonitruis 120,5; cum toni-
LEXICA E T GRAMMATICA 453
truis 312,10. negotiasset 206,25.

dat. sing, -u: — et voci redditur et sensu operasse 274,25.
208,15. — propinquum transitu 273,30. osculant 266,20; osculavit 98,15.
283-, 1. praeconavi 95,20.
s domus: domi — fuisse redditam 155,30. praestolabant 239,5.
manus: pedum manumque 192,10. proficisceret 144,15.
declinatio 5r refragavit 202,25.
congeties: congeriorum oppleta multitu- sciscitaret 335,1.
dine 68,20. t u t a 111,5; tutari passive 132,1.
io declinatio nominum propriorum: vaticinasse 41,10.
-childis: gen. Theudechildae, 323,1. voeiferarent 94,5.
declinatio pronominum (cf. genus mutatum activa usurpata forma deponentis:
infra p . 455 sq.): accendere: lumen accendimur 184,25.
hic: — nom. plur. masc. hic 326,25. — nom. adpropinquare (imperat.) feretro 333,5.
is plur fem. haec 8 415.416,5.417,5.418. continere: quae sanctorum pignora con-
qui: — äcc. plur. neutr. qua: per loca di- tenebatur 89,1.
versa, in qua eius reliquiae collocatae implere: civitatem voeibus impletur
sunt 56,5; (corpora),qua cum — sepelire 44,15.
— non haberent 81,20; praesidia, qua nequire: nequebatur extrahi 124,25.
20 fideliter petüt 176,15; qua (seil., adiuva- obsecrare: ibi obsecramini 289,15.
menta^) — es solitus denegare 188,1. — perire: ne pereamur a fame 45,1.
abl. plur. quis: in quis 366,10. potare: u t potati — fuerint 116,1; po-
uterque: ütroque nostrum lucrum inferunt tatique ex eo pulveris modicum 362,15.
99,15: propitiare: propitiaris iniquitatibus 174,
26 decubare: deeubasset 119,20.354,10; decu- 10.
bantes 223,15. relevare: relevamini adpenso 201,15.
defensor (ecclesiae) 234,1. derigescere: diriguit manus una 315,10; tam-
deplanans campum 262,5. quam aeneus diriguit 323,5; diriguisse u t
depoitentia : ferrum 318,5.
so deponenlia usurpata ut activa9 : deserare: ut vix vel deserrari ostium possit
admirare 244,10. 45,5.
adsequere 81,10; adsequi passive 383,35. devagare 122,25.
arbitrabam 390,25. devirginare v. thalamus.
calumniabant 131,30. dexter: dextrae partis cornu oecupat 91,35.
35 conplexuit 191,20. diaconus semper: gen. diaeonis 171,5; acc.
corispicaret 119,1; conspicasset 60,20. diaconem 171,15.232,15; abl. plur. diaconi-
contemplares 303,25; contemplaret 73, bus 170,30. — diaconatus 316,5; diacona-
25.368,10; contemplabis 320,5; con- tus gradus 261,10, honor 271,15, officium
templabit 99,25; contemplaveritis 231,25.244,1.253,15.
40> 106,10; contemplasse 105,15; contem- diapsalmae vero, quae 'semper' interpraetan-
platur passive 301,25. tur, docent 425,1.
debachare 167,30; debacchare 337,10; dietator = qui scribenda didat: praepositiones,
debacchabat 205,10; debachassit quas nobilium dietatorum observari sanxit
166,10. auctoritas 298,1.
46 depopularet 234,15. diffamare = vulgare 206,5.
egrederes 257,25. dignanter 400,10.
experiere (perf.) 138,10. dignus: dignum est, u t — proferamus 358,1.
fruitur passive 262,1. dilutio: delutione hausta 320,1.
furavit 35.53,5.112,20. dioecesis: diocesim 306,25.
so ingredere 244,20. dirigere: 1. = ire, proficisci: cum eosdem
iniuriati sunt passive 81,25. missos (abl.) diregit 334,20. — 2. = sa-
lucraret 369,15. nare: membris omnibus esse directum
machinare 244,10. 130,15; directus est pes eius qui fuerat de-
metasset 228,20. bilis 156,25. — 3. diredi = psalmi sine anti-
55 minare 79,20. phona dicendi: hoc est in directis 60 psal-
mos 421,15.
nanetus ab interempti germano 247,10.
8
dirigescere v. derigescere.
Sic Vergilius quoque; cf. Ribbeck, Proleg. diserdio: non est nostrae discretionis exsol-
p . 425.
' Admisi verba quae ab antiquis activa, a vere 168,30.
60 Cicerone deponentia habebantur. diu: post diu v. post.
dolositas 229,15.427,1. acciperet 316,30; euglogias — flagitavit

domesticus 151,5. 293,20; euglogias porregente 244,5; euglo-
dominus: — dum populo gratia dominici giarum porrectio 316,20.
corporis traderetur 163,15. eveclus': evectu navali 56,30.282,15.
dubium est, quod: dubium non erit, quod — ex sensu videbatur 151,15 [Vide infra ex- o
possint 222,5. — dubium est c. acc. c. inf.: sensis, sensus].
nec esset dubium, easdem — depasci 211, exaltare 53,30.
10; quod non est dubium aliquid fuisse exauditor eclesiae 425,5.
divinum 264,5. exclusa = Hisp,- 'esclusa', Germ. 'Schleuse':
duplare: duplat pecuniam 369,15. exclusas fecit 285,1; cuius exclusis aqua io
dysenteria: desinteria 155,25.313,25. — dis- retrorsum conversa 285,5.
intenci 155,25. exerepare: exerepans vulnus 288,5.
eclipsis: eclypsim generaret (seil, aegrotae) excusare cf. reddere.
185,10 [Germ. 'Ohnmacht']. excussores (seil, seminum) 95,1.
effrenis 177,15. exemplare = describere: Ille vero post deeursa 16
eleemosynarius: elymosinarii, qui eleemosynam lectione valde gavisus, nocturno sub tem-
erngant 161,30.249,10. pore, famulante lumine, velociter exem-
elitäre = litare: magicis artibus te elitandum plavit 81,5; exemplavit eas in codice263,20.
putasti 92,35. exorcismus 52,10. — exoreizatio 226,20.
elongari 1. = se removere: elongatus sum a expositio = positio 408,5. 20
sancti basihea 122,20; 2. = extendi: pes exsensis: eum adhuc esse exsensim 154,25; de
eius, qui — fuerat breviatus, elongatur exsinse redintegrato 158,15 [mente exsensa
186,10; 3. = protrahi: elongatur ei nox Laevius apud Gell. XIX, 7,3; cf. supra
269,20. l. 5. ex sensu, infra sensus].
emarcescere: emarcuerat 193,25. exsequiae: capite obtecto, ut in exsequiis 26
emicare: emieuit saeculo = obiit 276,30.329, uxorum facere mos est 235,20.
15.352,25. — emicatio: in ipso emicationis exstasis: factus est in extasi 171,30.
exordio 268,10. facere 1. c. acc. c. inf. — iubere, curare:
eminus: eminus a monasterio requiescam omnem clerum pariter psallere fecit 80.30.
217,25; eminus ab ora stagni 300,1 te -— cireuire urbem super asinum faciam 30
emissio = insidiae: emissio diabolica 186,20. 91,10.
emundatio 216,25. res calidas — ligari faciebam 199,30.
energia (seil, daemoniaca): mentem inergia ut — balbutire me faceret 200,5.
turbatam 273,25; inergiam ineursionis dia- vas cum aqua exhiberi faciebat 215,10.
bolicae patientes 357,5.— inerguminus 41,5. conpungi fecit corda eorum 216., 10. 35
epilepsia: ephilentiae infirmitas 96,20. epilep- animüm exultere facit 223,25.
ticus: ephilenticum morbi genus 165,5; (glebam) vivere fecit 236,5.
ephilentici 167,25; epilentici morbi accen- ut vel epistolam eius mihi reddi facias
tus 249,1 [Cf. locos quos attulit Ducange ed. 249,15.
Favre III, p. 274]. cellulam divinis faceret aromatibus effla- 40
epiphunia: epiphaniorum dies sanctus 96,35; grare 259,1.
die ephiphaniorum 164,1; cum ad diem rotam — vertere fecit 285,1.
sanctum epifaniorum ad civitatem Lin- (particulam) puellae — collo dependi fecit
gonas ambulasset 238,15. 352,20.
episcopahs apex 279,1; episcopale sacerdor frugem gignere facit 413,1. «
tium 226,1.
epitaphium: epytaphium 363,20. passive:
eques = equus: equiti 291,30; equitem 123,35; fiebatque — inaediae morbo deficere 75,15.
equite 80,1.123,25.163,5.186,5.205,30.292, 2. sensu hypothetico:
5.303,20; equites 52,20.152,15; equitibus fac ut übet 233,25.
52,20.90,5.152,10.190,15.278,25.301,20.385, fac quod übet 48,1. ^
30; aequitibus 239,15. facietergium dependentibus villis intextum
ergastularis contritionis revinetio 259,5; er- 248,10.
gastulari catena revinetos 354,1. facilis (— levis) autem prima visio viro fuit
eruderare: eradirans a ruinis 271,10. 192,35.
M
esox, genus piscis 302,15. falanga v. pHalanga.
euangelizare 392,5. facinorosus 97,1.182,5.
eulogiae = eucharistia: euglogiae 198,20.317, falx, stellae 418.420.
5; eulogias — accepit 295,5; euglogias de familia eclesiae Turonicae 312,15.
manu mea non aeeipies 244,1; euglogias famulatus: famulatum vocis perdidit 195,20.
fantasia v. phantasia. in ascellis fustibus additis 185,30 [Germ.

febris v. accensus, accentus, frigoriticus; 'Armkrücken'].
q u a r t a n u s , tertianus. fusum: ecce fusa, in quis per longa ieiunia et
feliciosus 298,15. pröfluas lacrimas nere erat solita 366,10.
5 fenestellula 286,25. garrulare 245,20; garrulatur 219,25. — garru-
ferrea (seil, catena): ferrearum pedestrium lationes 46,25.53,10.
repagula 354,5. gazophylacium: gazophilatium 103,20.
figere gressum 357,1 [Cf. Vol. Flacc. F / / , 5 5 9 ] . gena: haec effata, genas lacrimis rigabat
figulum = argilla: u t putaris eum (seil, fer- ubertim 207,15; lacrimis crebris genas
ro rum) fuisse ceu figulum 150,25. ubertim rigaret 291,35; haec effata, genas
flagellum: flagella capillorum 293,1. lacrimis rigabat obortis 308,20 [ = Verg.
flavicomantes pueri (Prud. Apoth. 495 J 65,25. Aen. IV, 30].
fOmentum = fomes: fomentum olei scirpique generatio = posteri maioresque alieuius: gene-
57,20. ratio nostra 382,5; de hac generatione pro-
is fontes Hispaniae 51,30.52.53,1.338,15. v e h a t u r quisquam 226,1; propagavit Deus
foris eduetum 120,1, egredere 293,25, eiecit generationem 286,20.
192,35, eiciet 312,5, emittimus 289,30, genetivus pro ablativo:
evenit 73,5, extrahi 279,30. — a foris: v. comparative: u n a aüarum clarior 421,5.
supra p. 447, l. 15. — in foris v. in. Cf. supra p. 452, l. 25.
2o formula (ledi seil.) = sponda: hoc super- gentiles 60,1. — gentiütas 117.
ponens formulae 288,25; formulam habens genus10 mutatum in Miraculis saepius quam
356,1. in Hist. Franc, deprehenditur. Ubi autem
fornicatio 392; fornicationes 84,20.254,20. pronominis tantum adiundi genus cum sub-
fractio (seil, febris) = remissio: nec illas quas stantivo non consensu, locos separatos infra
25 vulgo fractiones vocant 236,20. Cf. con- nr. 2,3,4 collegi. Cf. declinationem supra
fractio. p. 452/.
frangi = remitiere: dies ille, quo frangi con- 1. acetum masc: acetum ferventem hausit
sueverat (febris seil.) 209,10. 336,10.
frequentatio populorum 6 2 , 1 ; frequentatio a p p a r a t u s neutr.: omne a p p a r a t u m nup-
30 imbrium 308,10. tiale 382,10.
fretum: conpositionem fisco debitam, q u a m castrum, masc: Cainonensim 312,1, Divio-
ilh fretum vocant 206,10. nensim 237,20.323,20.
frigoriticus = febriens: 42,5.87,20.105,10. eibus neutr.: E r a t enim ei et horribile omne
131,35.133,30.135,15.154,35.156,1.198,35. cibum 196,35.
36 202,1.223,15.246,25.248,5.270,20.290.293,5. corpusculum masc: fragilem corpusculum
307,5.314,10.321,1.332,5.335,20.352,20.355, 360,1.
5.361,1<~*- frigoriticae accessiones 266,1; domus neutr.: domorum alterum 74,15;
frigoritica febris 201,35; tipos frigoriticos d o m u m omne — exuri potuisset 301,1.
ineurrens 306,15. frigus masc: frigorem accendentem 293,5.
40 fruetificare 232,20. frons masc: frondium ioeundorum 313,1;
fruetus trigesimi, sexagesimi vel centesimi novos frondes emisit 313,10.
Corona 179,15 [Cf. Matth. 13,23]. frons masc: perunetum ab hoc hquore
frustratim = frustatim 66,5. — frustum: frontem 171,1.
frustram benedicti panis 205,10; in frustra ingenium masc.: ingenium omnem — in-
45 comminuit 319,5; in frustra comminutus pendisti 159,10.
est 68,25; in frustris decidit comminuta lectulus neutr.: lectuli, quod est 155,1; lec-
171,5; discerpsit in frustra 386,30; in fru- t u l u m — h a b e t u r 188,5; lectulum — dici-
stra discerptus est 225,25. t u r 188,5; hoc lectulum — d e p o r t a t u m
fueus: quem etiam fucis colorum credidi pin- 352,15.
50 gendum 414,15. litus masc: litus — ulteriorem 204,5.
fugator d a e m o n u m 222,25. meritum masc: caelestem famuli meritum
furnus: fornus 195,35. 268,30.
fuscare: u t e u m oratio eius cum omnipotente monasterium masc: a d eundem mona-
Iudice non fuscaret 233,5. sterium 231,5; ad priorem monasterium
55 fustis: inciso fuste ad mensuram geniculi,
10
pelle superposita, ad ipsum geniculum ex- Cf. Gl. Conf. Praef. supra p. 298: Qui nullum
argumentum utile in litteris habes, qui
tensum retrorsum vestigio, gressum, quem nomina discernere nescis; saepius pro mas-
pede n i t e b a t u r agere, fuste adminiculante culinis feminea, pro femineis neutra et pro
perficiebat 185,1 [Germ. 'Stelzbein']; d u o b u s neutra masculina conmutas e. q. s.
456 L E X I C A E T GRAMMATICA
264,5; maior nobis erat hoc monasteri- m u s 328,25; termino, quod adiacet 329,10.
um 365,1; monasterium Cambidobren- quod, hoc = quae, haec:
sim 229,15, Crononensim 230,15, Gur- fenestra: fenestram, quod — erat 287,15.
thonensim 352,20, Lirinensim 359,10, Liguria, quod est locus amoenissimus 99,25.
Locotigiacensim 207,1, Malliacensim 310, 4. pronominum acc. masc. pro fem. et neutr.: e
15, Meletinsim 259,10. quem = quod:
oppidum masc.: oppidum Lugdunensim (vasculum) quem adquaesivi 334,15.
333,25. quendam = quandam:
p a v i m e n t u m masc: p a v i m e n t u m opprae- anum quendam egressam fuisse 73,20.
m i t rigentem 85,10. unumquemque = unumquodque: io
robur masc: roborem breviorem intuens super u n u m q u e m q u e brachium 410,1.
66,1. Georgia ( = yecopyia) n u n c u p a t a , quae sie
sarcophagus neutr.: sarcophagum illud 73, exercuit mentem cultura spiritali 318,15.
10; sarcofagum —, quod — detectum gerundii ablativus loco participii praesentis
h a b e t u r 319,25; sarcofagum a p p a r e a t vel coniundionis temporalis, ut d u m : is
transforatum 329,10; sarcofagum mag- canendo: canendo eum deferunt in excel-
n u m nom. 332,10; hoc sarcofagum loca- sum 140,15; canendo revertitur 117,35.
retur 332,"l5; sarcofagum factum est claudicando: progressusque claudicando
348,10; sarcofagum m a r m o r e u m — ob- 175,25.
t e c t u m erat 362,10. debacchando: coepit debachando clamare 20
Sputum masc.: cruentus proiciens sputos 131,30.
128,30; sputos oris terram proieere 227, plangendo: plangendo prosequebantur 236,
1; sputos — evulsos 266,25. 1.
stomachus neutr.: cui stomachum infirma- postulando: divertunt mansionis postulando
b a t u r 181,15. necessitatem 70,10. 26
thalämus neutr.: t h a l a m u m p r a e p a r a t u m psallendo: psallendo circuiret 225,10; noc-
erat 382,10. tem — psallendo d e d u c u n t 105,1; psal-
thesaurus neutr.: t a m q u a m thesaurum lendo procedit 99,1, procedens 133,25;
caeleste reposuit 139,5. cum psallendo proficisceret 144,15.
tormentum masc: t o r m e n t u m maiorem verendo: verendo valde atque timendo 30
228,15. iter carpimus 165,30.
tumulus neutr.: ad hoc t u m u l u m 1 1 255,10. glorificare 245,1; glorificata 238,20.287,30;
290,15.356,1: t u m u l u m erat t u r r i t u m glorificatos 259,5. — glorificator sanctorum
86,10; t u m u l u m beatum — est a b l u t u m 251,25.
190,35; t u m u l u m — glorificatur 229,20; glutinans Verbum carni P a t e r 186,25. 35
hoc t u m u l u m sanctum adiit 255,10; gratia vespertina 123,5.
beatum eius tumulum — inlustretur 270, grunnientes suillae 127,5.
20; t u m u l u m — inlustratur 283,5; tu- g u t t a t i m defluens 169,15.
mulum huic a laeva contiguum (nom.) gyratus = circumadus: g y r a t a mole periculi
319,30; super u n u m q u o d q u e t u m u l u m 94,15. 40
351,25; contremuit — t u m u l u m 356,5; habere: 1. adiedivo iundum:
ad eius t u m u l u m , quod — erat positum da ei quod habet necessarios 367,10.
362,5; t u m u l u m erat 363,15. 2. infinitivo iundum:
2. qui pro quod: a. = posse12:
lumen, qui apparuerat 331,15. qua cum viritim sepelire — non haberent 45
3. quod, aliquod, hoc = qui, quem, aliquem, 81,20.
hunc (cf. infra p. 460, /. 40 numeri per- b. = debere13:
mütati) : in Gallias habui iam redire 148,1.
aditus: a d i t u m per quod ingrederentur 3. partidpio perfecti iundum:
109,15. destinätus: Gallum — alibi habeo distina- eo
pons: pons, quod super naves locatum t u m 232,15.
erat 317,1. invitatus: episcopum — i n v i t a t u m habes
potus: p o t u m aliquod accipiebat 185,20. 223,1.
pulvis: pulverem, quod — abstuleram 4. haberi = esse:
193,5. a. absolute positum: 55
terminus: (terminus), quod superius dixi- reliquiae — super altare haberentur 322,1.
11
Item inscriptio quaedam; cf. Forcellini ed. Cf. Thielmann, 'Habere mit dem Infinitiv',
de Vit h. v.: in hoc tomolum titulus apud in Wölfflin, 'Archiv' 1885, p. 62.
Le Blant nr. 437, o. 511. Thielmann l. I. p. 64 sqq.
b. adiedivis adverbiisque iundum: lysi constricta 118,15, g r a v a t a 137,15, per-

iilcertus: nulli fidelium haberi reor incertum cussa 163,20, perculsa 207,10; d u m a b
294,1. umore pedum — laboraret 185,25; humor
incognitus: habetur incognitum nulli 337,1. podagricus 160,35.322,5. Cf. chiragricus.
5 nudus: Lemane — nudum habetur a silvis hymenaeus: emeneos 38,1.
94,30. iconiea, Gr. elxciv 35,10.51,10; iconicae apo-
secus: qui secus habetur 324,15. stolorum 263,20.
c partidpio perfecti iundum : ignis: crebris ignibus micare caelum 95,10
construdus: quae super q u a t t u o r — can- [ = Verg. Aen. I, 90]. — igniri permisit
10 cros constructa habetur 409,25. 306,5.
desertus: (lapsus) prorsus desertus h a b e t u r ilicet = statim 329,20; elicet 314,20.332,20;
281,25. hilieet 76,20.85,25.96,35.307,25.
insitus: qui Andecavo terreturio h a b e t u r in praepositio cum adverbiis composita :
insitus 176,5. in ante :
15 probatus: quod meritis — praestitum habe- in a n t e promovimus 58,15.
t u r p r o b a t u m 220,20. in antea:
promissus: quod — promissum h a b e b a t u r in a n t e a agere 56,20.
prorsus impletum est 88,20. in a n t e a transtulit 224,10.
scriptus: in huius fronte superiore h a b e t u r in foris:
20 scriptum 319,30; in lapide h a b e b a t u r in foris prominentes 409,15.
scriptum 363,15. in obviam:
sepultus: qui a p u d urbem — sepultus habe- in obviam eat 127,30.
t u r 81,1. in obviam egrediens 232,5; in obviam au-
suspectus: suspecti s u n t habiti homines, gusto egressi sunt 402,20.
25 quod aliquid — virgo potuerit obtenere in obviam elevata m a n u 92,5.
363,20. in obviam se ignis obtulit 234,10.
haerere: haesit vox in faucibus 75,5; vox revertebatur in obviam 118,5.
haesit in g u t t u r a e 7 8 , 1 ; haeret vox in gut- in obviam venit 118,1.387,5, venientes 208,
ture 122,35 [ = Verg. Aen. II, 774]. 25; in obviam ei veniebat 325,15.
30 harioli JJ. arioli. in quantum :
hastula: facitoque hastulam parvulam ex in q u a n t u m audio, a temptatore delusus es
ligno, quod hoc nomen recipere possit 257,20.
322,10; hastulae factae parumper acutae Cf. de supra p. 452, l. 5.
dolori dentium remedia contulerunt 358,1; inardescere — aliam mulierem 237,15.
35 hastula una de parte acuta, u t in humanis incandescere: incandescente nimium sole 131,
usibus ad purgandos dentes fieri solet 364,5. 25.
hebitas mentis 115,5. incantatio: incantationes i n m u r m u r a t 132,5;
herus sacer (S. Leobardus) 294,1. incantationum verba 208,30.
holocaustum = öXöxauaTov: 321,25; holo- incensum = thymiama: incensa deferre 60,1.
40 causta non reddere 398,25. — holocausto- incentiva criminis noxialis 293,5. — incentor
m a t a laudationum 268,15. malorum 254,10.
holochrysus = 6X6xpuaoc;: holocrysa crux incerare genua Dianae 65,5 [Cf. Prud. Apoth.
131,10, 457].
holosericus = öXoarjpixöc;: holosirica palla incessabiliter 204,5.342,1.
45 85,25; holosirica pallula 41,30; holosiricum incessanter 88,5.
vestimentum 319,10. incisio: arborem — ad diversas necessitatum
hora diei quinta (nocturna) 420,15. u t a r incisiones 313,10.
hortellus = hortulus 173,20. increpatio 252,30.
hospitale — xenodochium: apud basilicam — incriminare: incriminato — episcopo 233,15.
50 hospitalem h a b e b a t 75,5. indages = indagatio 83,5.
hospitiolum 123,40; hospiciolo se reconderet indicativus pro coniunetivo hypothetico:
108,15; ad hospitiolo suo redivit 171,30; si permitteretur —, videbatis 73,25.
hospitiola pauperum 169,10. si — deferatur —, poterat 95,25.
humiliare: humiliatis capillis 161,5.177,20. si tibi vita superstis esset —, eruere potu-
ee 186,10.312,20. eras 361,15.
humor: humore quiescente 325,1; humore indiculus 139,10.
ligatas m a n u s 357,15; a b humore gravi indubitatum est cum acc. c inf. :
sanato 158,10; humoris saevi iaculo saucia- i n d u b i t a t u m est, beatam ei Mariam appa-
t u r 203,5; umor capitis 165,35; humoris ruisse 44,25.
eo febre nervis exustis 330,15; humore para- i n d u b i t a t u m est, ipsum ei b e a t u m marty-
458 L E X I C A E T GRAMMAT1CA
rem apparuisse 99,25. iteratis adv, = iterato 137,20.

indubitatum est, angelicam ibidem adfuisse iudex loci 334,5.
virtutem 259,1. iudicare = dirigere: nec poterat quemquam
inexpensus = indigestus 159,5. iudicare membrorum 160,20; dextra, quam
infernalis ignis 410,10, mors 39,5; infernale per sex annos non iudicaverat 160,25; 6
t o r m e n t u m 127,1; infernales flammae iudicare m e m b r u m 323,5.
180,15. iugum —, quod os fornacis validissime con-
infestatio 165. firmabat 221,20.
infinitivus post verba movendi: iuramentum 62,30.
advenire: advenit t u a devote solemnia iuvenulus: iuvenuli alvus 289,5. io
celebrare 84,5. labruca = labrusca 307,25.
descendere: discenderent abluere t a m vul- laguena 53,10.
nera corporis quam animae cicatrices lapsus 282,1.302,15; lapsus enim noster, in
96,35. quo pisces decidere soliti sunt 281,25.
egredi: egrediens iuvenis dare responsum latebrantes hostes 147,20. 15
131,25. latrantium t u r b a 262,20 [Cf. Ovid. Met. VIII,
mittere: misit iterum interrogare, quae 412].
essent 46,10. lebes lignea 359,25.
venire: lumen — cernere veni 109,1; in- ledio = textus: lectiones, quas canon sacer-
ludere venisti sapientes Ephesiorum dotalis invexit 95,35. 20
401,15. ledor: lectore, qui beatae passionis recenseret
in fit = loquitur: suis persecutoribus ita infit historiam 121,25.
114,10. lectuaria = toral 234,5.
ingenium = machinatio dolosa: ingenium est lectulus (S. Martini) 166; lectuli, quod est ad
Romanorum 52,25. monasterium sancti domni (seil. Martini) 26
ingluttire 349,30. 155,1; cellulam Condatensim, in qua lec-
inguinarius: inguinaria lues 73,30.254,10.281, tulum beati antistitis (seil. Martini) habe-
10.345,20; lues quam inguinariam vocant t u r 188,5; Lectulum autem non aliter dici-
132,1.234,15. tur, nisi quod in pavimentum illud — Israel
iniuriosissime 182,20. nostri temporis — reeubuit 188,5. 30
inluminator eaecorum 222,25. ledus: ad sancti (Martini) lectum 181,5;
inmissio = temptatio: inmissio — artis dia- lectum viri beati (seil. Martini) habetur
bolicae 189,10; inmissiones vacuae et in- 175,20.
anes 165,15. legio felix m a r t y r u m Agaunensium 87,15.
inoboediens 291,20. leuga 122,20. 35
inpinguatus: inpinguato adipe 262,10. levitica stola 109,10.
inproperare: inproperat 232,30; inproperans libanus 308,5.
339,10. libratus: dispensatione libratus = admini-
inproperium 200,5.259,15.350,15. stratione aequabilis 284,10.
inquio: inquio eis 132,15. ligamen, ligamentum, ligatura = Germ. 'An- 40
inrationabilis 244. gehänge': ligamen: ligamina herbarum 208,
inreprehensibiliter 134,10.380,35. 30; amotis ligaminibus, quae stulti indi-
insequi: insequitur clamor virorum strepitus- derant 209,1. — ligamentum: ligamenta ei
que mulierum 95,1 [ = Verg. Aen. I, 87]. et potiones deferebant 151,15. — ligatura:
insidia: insidiam incurrens 151,20; amota ligaturas collo suspendit 132,10. 45
omni insidia 165,25; insidia praevalente ligatura = vinculum: ligaturae nervorum 161,
186,20; insidia qua t e m p t a t u r 393,15; in- 20; resolutis nervorum arentibus ligaturis
sidia daemonis 214,25, inmissionis 260,1, 357,15; ligaturis membrorum dissolutis
inimici 111.171,5, satanae 330,5, tempta- 274,5; ligaturis confractis, quae palpebras
toris 280,30. obseraverant 170,1; = funiculus: ligaturas so
insufflare: insufflatis inerguminis 284,20 [Cf. illas singillatim conposuit 220,30.
Prud. Peristeph. X, 920: Insufflat ipsos ceu locupletatio 410,5. — locoplantavit = locu-
videret daemonas]. pletavit 302,20.
interrasilis: interrasile sepulchrum 409,10. locorum indicandorum proprietates:
intramuraneus: intramuranea ecclesia 239,1. genetivus locativus: domi (domui 85,20. 55
intro ingredi 346,10; intro ingressa fuisset 220,20.226,10.246,25.247,5.250,25. 314,1.
128,25; intro possit inrumpere 307,25. 393,15) accedere 202,20, adducitur 177,
invicem v. a, a b d ad. 15, deducitur 187,30, detulit 203,20.246,
invitator 103,30. 25, redditur 130,10, rediit 72,20, rediens
LEXICA ET GRAMMATICA 459
85,20, redisse 247,5, reducere 228,1, re- ad m a t u t i n a s 244,15. — m a t u t i n a officia

dueitur 121,25, refert 172,35, est relata explicita 347,25. Cf. nocturnus.
314,1, regreditur 177,25, regrediens 173, rnedianus: cum ad medianam pervenisset
5, regressus 164,15.172,15.290,25.317,5, 133,25 [Forte locus aut fluvius est].
6 regressa est 166,25.183,5.189,1, reportat m e d i a t r i x venia 111,30.
52,10.171,5, reportari 220,20, revertere- m e d i c a t o r potentissimus 222,25.
t u r 250,25, reversus fuissem 393,15, re rnedifleare 1. = medicari1*: morborum genera,
verti 154,10, transmisit 226,10; [at rede ipsum medificante, curari 135,30; 2. =
domui — reliquisset 191,30]. venenare: de quo (maleficio) medificatus
li longe fieri = removeri: longe fiant a regno Dei 289,1.
272,10. rnedius = semiplenus: vas etenim illud medi-
luna: — lunaticus 157,15; lunatici daemonii u m erat 189,1.
infestatio 165,1. rnelancholia: melancolia 227,10; per melan-
lupinus aureus 94,25. coliam, id est decocti sanguinis fecem
ii lynchnus: lychnus 40.48.104,20.108,25.338; 178,30.
lignus 43,20.57,20.91,10; lichnus 346,1; membrum: membra, secundum quod u n u m -
lychnorum oleum 187,15; lychni fomenta q u e m q u e dolor attigisset, sculpebat in
conponere 48,10; lignos accendere 59,1. ligno 231,15.
248,5; lignos, qui ad officium luminis suc- m e m b r a n a faeiens proprüs manibus 292,15.
2i cenduntur 300,15. m e m i n i v. supra p. 452, l. 10.
magica (seil, ars) 386,20.
m e m o r i a = sepulchrum (e Theodosio, De
magnificare: magnifieavimus Deum 310,5.
terra sancta c 12) 53,20.
maior domus: maior (domus seil, reginae)
memöriale q u o d d a m 174,35 [Cf. Exod. 3,15].
Florentianus 200,35.201.
m e n s u r a r e 223,10.
?, maiores = proceres: maiores civitatis (Lug-
rneridies: (daemones) homines praetereuntes
dun.) 333,10. Cf. seniores.
meridie lapidabant 380,20. — meridianum
malefactor 237,10.
daemonium 185,1; meridiani daemonii in-
maleficium (— incantamentum) in potione cursus 208,30.
libavit 288,30. mespilus, Ital. 'nespolo': mespoli arboris ra-
3i manna: m a n n a m — eruetat 55,5; profert — m u s 327,16.
nmnnam 55,25. metallocristallina p a t e n a 175,5.
martyra 99,1. — martyriales exsequiae 98,15; metatus = hospitium: m e t a t u m aeeipiunt
martyrialia t o r m e n t a 77,20. — martyrari- 67,20; m e t a t u m requirens 205,5; ad meta-
us = aedituus 132,25. t u m eius properat 251,15; m e t a t u se red-
3, massa, Pliades stellae 417,10. didisset 126,10; ad m e t a t u m regressus 123,
ma.iticum: masticis a b arboribus 105,15. 25.125,5; ad m e t a t u m suum — remearet
matricula = domus. in qua pauperes alebantur: 162,25; reversi fuimus ad m e t a t u m 154,20
pauperibus, qui ad matriculam illam (seil, [Cod. Theod. XII, 41,9: Neminem volumus
basilicae S. Iuliani Tur.) erant 130,5; ma- cuiuslibet ordinis in hac florentissima urbe,
ii tricolam illam, quam sanctus suo beneficio d o m u m propriam excusantem, m e t a t u m
— pascit 153,5: reddatis matricolae 153.15; sibi in alienis aedibus privilegio militiae
matriculam, quae ibidem (Condate) con- vindicare].
gregata est, pasceret 166,15; matricolae migratio = obitus: migrationis tempus 283,1.
sanetae tuitio 185,25. m i m u s regis (Mironis Gallaec) 201,15.
4, matta: illud quod intextis iunci virguhs fieri minister: ab eius (Chramni) ministris 82,20;
solet, quas vulgo m a t t e s vocant 288,25. q u o n d a m regis Chlotarii minister fuerat
matutinus (seil, cursus): surge — ad matuti- 257,5.
num 88.10: ad m a t u t i n u m secundum con- ministerium, ministeria (seil, ecclesiae): mi-
suetudinem surrexit 336,10; ad m a t u t i n u m n i s t e m vas 95,25. — ministerium, mini-
st consurgimus 363.10; si signum ad m a t u t i - steria = vasa ecclesiastica: ministerü Orna-
num moveas 420,25. — matutini (seil, cur- m e n t e 82,20; ministerio praeparato 326,25;
sus): si signum moveatur ad m a t u t i n u s ministerium basilicae 112,10; ministerium
420,15; signum ad m a t u t i n u s si moveas cotidianum, id est patenulam parvam cum
421,1; si signum ad m a t u t i n u s commovea- calice 311,20; ministerium sacrosanctum
(5 tur 4 2 1 ; sie inchoas m a t u t i n u s 421,15; 117,30; cum ministris (sie) ipsius basüicae
priusquam m a t u t i n u s incipias 420,20; si 120,1; ministeria sacra 78,15.
matutinus incipias 422; m a t u t i n u s inci- minorare: minoratus sit 425,10.
piens 422,5; explicabis ad matutinos 420, minutum, nummus Hebraeus: minutis d u o b u s
25; matutinos consummavit 235,10; post
14
«o matutinos 45,10. — matutinae (seil, horae) : Item Honorificiana pro Honoriciana 77, l. 15,
caeleste regnum mercanti 153,20. 10; nauclerüs 359,10.368.20.

miserator 138,25. navicella = navicula 206,25.
misericorditer 97,5. navita 139,1 [navita pro nauta poetae usurpa-
missa, missae: ad missam veniens 159,20; baut].
missa celebraretur 274,5; missa celebrata nec — ne — quidem: nec mora 46,30 [Cf. 5
366,5. — missas devote celebrant 87,20; Propert. IV, 4,82]; nec moratus 73,15. 93,1.
missae caelebrarentur 357,15; missis cele- negatio duplex:
bratis 267,15.271,15.327,10. 336,10. 348,10; u t nec victus necessaria nulli praebere
qui consecrat missas 233,20; missas dicente liceret 172,5.
233; missas nobis dicentibus 163,25; missis Nicetius = Gr. VIXYITTJC;: quem quasi vie- 10
dictis 97,30. 142,25.248,15; revoca missas torem futurum mundi Nicetium in bap-
74,5; missas expetüt revocari 146,20; tismo vocitavit 241,20.
missarum agit festa 46,15; missarum festa nigrans stilus 298,10.
— celebrarentur 4 4 , 1 ; missarum solemnia nodurni (seil, cursus): nocturnos reliquosque
251,20; missarum solemnia celebrans 335, cursos adimple 422,10; nocturnos eele- 15
25; missarum celebranda solemnia 275.15; brabis 422,1; celebratus nocturnus cum
missarum solemnia c o n s u m m a b u n t u r 279, gallorum cantu 420,20; celebratos noc-
20; missarum solemnia expediuntur 275, turnos gallique cantum 420,25; dicis noc-
30; missarum solemnia iussit expleri 276,1; t u r n u s 421,15; post dictos nocturnos 421/5.
missarum spectare solemnia 360,15; mis- Cf. m a t u t i n u s . 20
sarum solemnia speetaret 163,10; missa- nodurnalis: nocturnales hymni 420,30; noc-
rum solemnia speetantibus 187,20. turnales tenebrae 108,25.
missi -— legati: cum eosdem missos 334,20. nota: nihil aüud litterarum praeter notas
mixtere = miscere: mixtitur publico vox agnovi 322,10.
utriusque psallentio 326,15. notarü Gregorii ep. Turon. 202,5. 2«
modulus = signaculum; cf. crux supra p. 451, noxialis = noxius 182,10; noxialis eulpae
/. 35. d a m n a t i o n e concessa 247,25; noxiale cri-
men 199,10.293,5.
molinum acc. 284,25.285; hunc molinum nubes: nubs 1 8 t e t r a 171,35; nubs pulveris
285,5. 177,10. 30
mollimen 288,20. nullus: gen. nullus 196,1; dat. nullo 310,20.
momentana 54,5.145,25. numeri permutati:
monacholus?: cum aliquid de illius monacholi verbi 3. pers. singularis pro plur. :
(monachuli) litem q u a n d a m — habuisset ei famulatu ministrabatur ea quae neces-
292,25. — monasterialis: monasterialis sitas exigebat 286,30. 35
grex 254,30.275,10.303,15. mediam noverit esse noctem 420,20.
monetarius: monitarius urbis (Paris.) 363,25. 15 psalmos poterit psallere 421,5.
montenses saltus 121,30. mense Iunio cum surrexerit 422,1.
monumentum: monimentum 75,1.352,1 [sie cum ad hora tertia diei venerit 422,10.
plerique Vergilii codd.; cf. Ribbeck, Proleg. verbi 3. pers. plur. pro sing.: 40
p. 450]. quod plares res cuiuscumque generis signi-
mortificatus: mortificate caro 58,1.223,25; ficat (cf. supra p. 456, l. 45L
mortificatis membris 218,10. de reliquias eius, quod — sustulit 113,5.
mos: quem (filium contractum) interemere virtutibus —, quod vidimus 158,25.
non audens, u t mos m a t r u m est 167,10. de his —, quod — valuerunt 291,10. __ 45
Cf. exsequiae. quod non ambigitur v. supra p. 448, /. 15.
multimodus 186,30. numerositas v i r t u t u m 158,30.
mundialis iactantia 298,20; mundiale gau- nuperrimus: nuperrimo autem tempore 83,1
dium 286,20. [Cf. Priscian. III, 3 : Nuperrimus etiam
munitio = confirmatio: absque ullius scrip- proferebant antiquissimi, unde adverbium so
t u r a e munitione 338,10. posuit Cicero in tertio ad Herennium .
murinulae aureae, colli ornamentum 319,15. Qui superlativus magis ab adverbio in 'er'
museipula: t a m q u a m avis de muscipuüs desinente videtur nasci].
229,35. oblatio sacrifieii divini 62,10; oblationem
mussula = Gall. 'la mousse': de mussulis offerunt 87,20; oblationem pro memoria es
supernatis medicamina populi promerentur v ü i offerens 336,1; oblationes 251,1.254,10.
324,20; de hac mussula tactis 325,1. obseeundatio 230,5.
mutatus: m u t a t a veste 312,20.324,15. 15
Saepissime in codd. Italae; cf. Bönsch,
nafus v. agnafus. 'Itala und Vulgata' 1869, p. 263; Schuchardt,
nauclerius = navis dominus: nauclerius 128, 'Der Vokalismus des Vulgärlateins' II, p. 402. 60
LEXICA ET GRAMM ATICA 461
obsidatus: filios in obsidatum tolli praeeepit laborans 236,15.

94,20. haec ego dudum experta ( = expertus sum)
obsoletare: obsoletet paginam sermo rustitior 128,20.
160,15. parturitio: parturitionis dolores 185,5.
5 obstetricare: obstetricandi Studium habet parumper = parum: parumper benedictae
Diana 391,15. cerae largiretur 138,15; parumper cibi 260,
obätrusus: obstrusum os muti cuiusdam 30; parumper faeultatis habentes 148,10;
168,25. parumper olei elicuit 171,10; parumper
obstupescere: obstipuit [sie Vergilii codd.; cf. panis vel aquae 265,20; parumper pulveris
io Ribbeck, Proleg. p. 451] 45,25.101,20.364,5; 132,15.246,20.359,5.363,20; parumper de
obstipuerunt 367,25. pulvere 151,25.205,30.
obtentus = ops: obtentu antestitis 164,1.220, pascuaria quae fisco debebantur = vedigal ex
15.302,10; obtentu ipsius eruar ab inferno animalium pastione 121,35.
396,5; obtentu sancti Martini fuisse eon- patenula parva 311,20.
15 cessum 137,15; obtentu pontificis 137,15. pedule: pedulia 246,10.
172,10.239,20; obtentu sacerdotis 225,25. pellicia vestis 217,5.
312,10. pensare = pendere: multo amplius, quam
obtinere: castaneum diu aridam — obtenuit prius pensaverat 54,10.
viriditate redüe 87,5; obtinere cum aliquo penus: poenus imperialis 219,20; poenum —
20 = impetrare ab aliquo; cf. supra p. 451, l. 40. aperite 223,5.
obvelare 316,10.402,15. percutere: a sanguine percussus = apoplexia
obviam cf. supra p. 457, l. 25.
correptus 150,1. Cf. sauciatus.
odibilis: odibilem Deo Arrianam heresim
periurus JJ. supra p. 452, l. 25.
46,25; odibilem omnium hominum 97,15.
perpetim adv. 420,15.
25 offendiculum meruit 301,15.
perpetualiter 57,20.412,20.
officium (seil, divinum) implere 407,35. pervasio campi 345,5. — pervasor 339,20.
olea = Gall. 'ousche'vel'oche': campus tellure 345,1.
feeundus, tales enim incolae oleas vocant
345,1. petreä massa 268,25.
30 omittere: obmittit 91,25. phalanga = phalanx. 79,5; falanga 126,1.
opertorium = operimentum: operturium cu- phantasia: phantasia flammarum — evanuit
iusdam sepulchri 294,20 ;operturium sarco- 229,10.
fagi 307,10, tumuli 307,15; operturio ob- pharus Alexandrina 409,25; pharus autem
teetam 317,20; operturiumque eius (sarco- iste 410,1. — pharus = lumen: pharos
35 phagi) inpulsum 319,5. flammeas emissas 144,20; pharus inmensi
opitulatio 426,1. luminis 128,25; pharus magna effeeta 40,5;
oratoriolum parvulum 259,25. pharum magnum effecit 321,15.
ossulum = ossiculum: ossola contegeret eius pincerna in domo basiücae 121,10.
174,30. placere: quae Divinitati sunt placita 274,20.
40 ostensio 328,20.410,10. plaustrum, stellae 419,1.
pagenses 250,20.330,10; paginses 267,10. plumarium opus 103,30 [Sic Exod. 26,1 d
papyrus = ellychnium papyraceum, et candelae 38,18].
filum et linamentum, Venetis 'pavero': plumbeae tabulae 399,20.
papirus exusta 108,30; candelulas ex cera plumella 268,25.288,25.
46 ac papüo formatas 194,15; favillam papüi pocula pro ipsa potione: pocula lacsiva —
194,20; nec papirus addita, nec gutta olei hauriebat 96,10; pocula (i.e. cerevisiam)
est stülantis adieeta 248,5. facienda 349,1.
parabole: — parabolice commutavit 410,20 podagricus v. humor.
[Cf. Sidon. ep. VII, 17: Parabolice seu poenus JJ. penus.
so figurate dietare aliquid].
paradisiacus: paradisiacum nemus 286,15; (polyandrion) JJ, coemeterium.
paradisiacae virtutes 131,1. pons super naves locatus erat 84,1; navibus,
paralysis: gen. paralysi: cf. supra p. 457, l. 60: quae pontem illum (Ligeris) sustenebant
paralysi aegritudine contractus 289,10. 164,25; pons quod super naves locatum
55 paroecia: eo quod illum causa visendarum erat 317,1.
parochiarum elongaverit 365,15. populäre = vulgare 197,35.
partieipare = interesse: — partieipatio 44,1. populatio urbica = populus 318,5 [Item Se-
partieipium loco verbi finiti : dul. IV, 275: Flebant germanae, flebat
ac per multos dies in magna defectione populatio praesens].
post diu 289,1. Cf. postergum 16a 418,5. puricellus = perulus 206,25.
pota = scortum, Gall. 'pide': potae haec causa pusula: pusulae venenum 147; pusulis ebulli-
genuerat 288,30 [puta, praeputium, item vit 178,25; pusula mala 241,25.266,1.290,
pudendum muliebre: potus, puer delicatus; 5.293,1.304,15.313; pusulae malae venenum
cf: Forcellini ed. de Vit VI, p. 710]. 268,30.276,20.288,1; pusulae malignae vi- 5
potens c inf.: nihü ibi laborare potens 189,20; rus 273,20; pusulae minutae 178,30.190,25.
nullum verbum — potens proferre 208,30; 325,1, occultae 176,20.
m e m b r u m movere potens 260,5. quartanus: q u a r t a n a e tertianaeve febres 268,
praeceptio = decrdum, diploma 217,15; 35; t a m a quartanis quam tertianis sive
praeceptum idem notat: praeceptum a re- cotidianis febribus 362,15, cf. accensus, io
gem elicuit 186,10. accentus; q u a r t a n u m incommodum 238,15;
praecludere: praeclaudebantur 304,20. q u a r t a n u s t y p u s 194,10.197,15.234,1.236,
praeconius: praeconia vox 279,15. 15.306,20.311,10.314,1.350,1.354,10; quar-
praecursor, Iohannes baptista 47,1.48,5. tani typi febris 166,20.170,30; quarta-
praedestinator 213,10. norum febris 227,5. — q u a r t a n a r ü 236,10. 15
praelibatus = praeter ceteros degustatus, i. e. 313,20.350,1.352,15; tertianorum, quarta-
probatus: qui erat ei in commissis p r u m p - nariorum febrium accensi (= accensus)
tuariis praelibatus 160,35. 116,1.
praesignare: scrinium duobus sigillis argen- quia cum indicativo et coniundivo orationem et
teis praesignatum 402,1. redam et obliquam ducit: ülud Salomonis 20
praestigium = praestigia 254,5. proverbium, quia: 'Spüitus Domini fugit
praesumptiosus 323,10 [Sic Sidon. Ep. I, 11, fictum' 97,10.
ed. Leo p. 16, l. 15]. cognoscere: cognoscat, quia — est 343,30.
presbyterium: praesbiterü gradus 261,10. Cf. quod.
pressura: praessurae 99,1.140,5; praessurae quies: stravissent saeerdotes membra quieti 26
saecuü 227,25. 76,20 [ = Verg. Aen. I, 691]; dedissent
primores urbis 58,30. m e m b r a quieti 97,15 [ = Verg. Aen. VIII,
processio cum gaudio celebratur 99,5. 30]; m e m b r a quieti laxavit 308,15; cum
proclinus = proclinatus: deorsum prochnus prima quies — d a t a fuisset 110,20 { = Verg.
185,30. Aen. II, 268]. 30
procul (pro parvo spatio?) a b ipso vico sita quinio, stellae 418,10.
est 133,25. quinquagenarium vasculum 223,10 [Cf. For-
profluxus = profluvium: profluxus sanguinis cdlini ed. de Vit V, p. 52].
157,10. quisque: singula quaque 165,30.177,25; quis-
prolongare: Oratorium —, quem nos p a r u m p e r que nostrum 267,5. 35
iussimus prolongari 58,10; prolongatam quoadusque: quoadusque veniat 59,10; quoad-
trabem 66,5. usque aperias 401,15.
prophetare 316,15. quod cum indicativo et coniundivo loco acc. c.
propositus = praepositus 284.285,30. inf.:
prosecutio = persecutio iudicialis: prosecutio- audire: audiunt — —, quod — habituri 40
nem presbiteri esse calüdam 356,20; quae essent 232,20; audivi, quod — a u d i u n t
prosecutio mea contra hunc F r a n c u m 341,1.
insistit 356,25. Cf. quia.
prostratio triduana 175,5. quodammodo: quodadmodo 41,25.89,20.192,
protoplastus 260,10. 40.359,25. u
psallentium cotidianum 87,15. quondam ad defuneti nomen additum: Eu-
psalmographus 255,20.311,25; psalmografus nomi quondam Arverni presbiteri 7 5 , 1 ;
261,20. Georgi quondam filius senatoris 270,10;
pueUula 191,10. Leucadi quondam senatoris fiüus 355,5,
pueri auüci 209,5. saepe. 50
purgatorium — caeleste 197,25. quot: q u o d 1 8 3 4 1 , 1 .
pulpitare: ut super straem tignorum axes reeeptio: reeeptionem visionis inpforans 176,
vahdi superpositi pulpitarentur 206,1 [Cf. 20; reeeptio luminis perditi 272,25.
Sidon. Ep. VIII, 12, ed. Leo p. 144, U I : reeubitus = mensa ipsa vel ledus: in reeubitu,
carinarum ventres abiegnarum t r a b i u m
textu pülpitabuntur]. 16
15a
quod Verg. codd. Med., Pal., Vat., Veron., 66
Sic Vergilii quidam codd.; cf. Ribbeck, Pro- cf. Ribbeck, Proleg. p. 398. — Inter quod et
legomena p. 442; pus con (a 562J Le Blant quot hoc interest, quod quod pronomen
nr. 462; postergum etiam codd. s. IX; cf. SS. significat, quot vero adverbium esse demon-
XV, p. 251 /. 12 et saepius. strat, App. Probi ed. Keil IV, 202.
LEXICA ET GRAMMATICA 463
ubi tunc aepulabantur, fuisset inlatus rubeola, robeola, Stella 414,15.420.421,1.

220,20. rubiginosus: rubiginosi auri talenta 229,25
reddere = facere : [Cf. Sidon. Ep. V, 7, ed. Leo p. 83,4].
comprobatus: te hodie reddit ab hoc scelere rubricatus rubricatas pelles arietum 252,15
5 conprobatum 249,25. [Cf. Exod. 35,23: coria arietum rubricata].
emendatus: reddat in posterum emendatos saltuatim prosiüt 128,10.
195,30. salutaris: salutare poculum 336,10, signa-
quem iam reddiderat emendatum 334,10. culum 261,10, signum 111,20. 175,15.229,
excusatus: ut eum domino suo abba red- 10.260,30.266,1.272,25.276,20, vixülum
io deret excusatum 227,30. (item signum crucis) 186,20; salutare =
redde — me excusatum 228,1. salus: salutare mundi — credere 316,1.
salvatio agrorum 343,25.
Cumque excusatus redditus fuisset 228,1.
redhibere [ = exhibere, reddere, sed saepe in sanetificatio 289,25. — sanetificatum oleum
notionem verbi ut 're-debere' compositi trans- 273,20.
15 ire videtur]: fisci sui iuribus redeberi sanctimoniales 289,25.312,20.364,10.
152,10; iniuste redebeatur 152,20. sanctus: sanctum ( = eucharistia) adsumptum
referendarius 181,5; referendarius Childe- 44,5.
berthi (II) 358,1, Chlotharii 151,5, Sigi- sanguis v. percussus, sauciatus.
berthi 187,1 [Cf. Waitz, 'VG.' II, 2 3 p. 80 sapphirinus: sapphmno colore 202,1.
20 sqq.] satelles 56,30.79,15; eaterva satellitum 121,20.
reflexus = recessus 49,1. sauciare: sauciatus a sanguine 345,10.
refocülatus 107. scena montis aquosi 144,1.
refrigerium 156,30.199,10.276,5.322,20.412, schola: scola17 43.252.291,15.
15; refrigeria medellae 337,1. sciatici ( = ischiadici?) 104,15.
26 refuga 178,40. se omissum in aecusativis c inflnitivo: referre
regestum = thesaurus: in regestu prumptuarü erat solitus, non ampüus donasse 232,20.
252,10 [Cf. Waitz, 'VG.' II, 2S, p. 321, n. 2]. se, te omissum in reflexivis:
regia (seil, porta): regiam reserat caeli 259,5. adgravare: (campania) haud procul a eastro
reicula = recula, res parva 79,20; reicola illa adgravat 238,25.
30 152,10 [Cf. Conc Arvern. a. 535, can. 5: conponere: cumque — vox eius — con-
Qui reiculam ecclesiae petunt a regibus et poneret 231,5.
horrendae cupiditatis impulsu egentium movere: movere non es ausus 303,25.
substantiam rapiunt e. q. «.]. secessus, Hol. 'secesso' 395,20.
reiterata diminutio 419,5. secus = iuxta: secum f = secus) montem
J6 relator 277.278,1.280,25. 101,10.
rememorari: rememorans illud 241,15; reme- seductor 51,5.
semiuntia 106,30.
moramini übrum vitae 310,1.
remotio insulae 258,5. senatores 225,30.233,5.241,10.301,20.323,20.
replimentum = adimpletio 424,5. 364,15; senatores primi 237,5, primores 230,
40 reprobus 297,20. 15; Senator Georgius (Arvernus) 270,10,
reptilia 408,1. Helarius (Divion.) 295,15, Leucadius (Bi-
resolutio: resolutionis tempus 110,10 [Cf. 2. turig.) 355,10. Cf. toga. — senatorium
genus 96,10.237,10.291,10; senatoria ex
Timoth. IV, 6].
gente pollentes 335,25; senatorü ordinis
responsorius: responsurius psalmus 244,15
celsitudo 230,1; senatorü ordinis excelsa
45 [quod inde responsorios cantus vocant,
potentia 237,5.
quod alio desinente. id alter respondeat,
Isid. Etym. VI, 19,8]. seniores = proceres: seniores cives 331,20;
retifex 282,20 [carcer retifieis Petri Avitus seniores loci 126,25. Cf. maiores. — senior
hom. XXVIII, ed. Peiper p. 150,13]. (— cathedralis) ecclesia 51,15.363,15; se-
60 revocare JJ. missae. niores ecclesiae 69,5.
sensus: sine sensu effectus 120,15. Cf. supra
rogationes: rogationes illae, quae ante ascen-
p. 454, l. 5 d 20^
sionem dominicam aguntur 226,25; ro-
gationes illas instituit (S. Gallus), ut media septentrio, stälae 419,1.
quadragesima psallendo ad basilicam beati septuplum 103,5.
55 lüüani martyris itinere pedestri venirent servientes = servi 226,5.300,30; servientes
234,25; rogationes illae, quae post pascha basüicae 121,10.151,10.
fiunt235,15. sestertia: sestertias auri ibidem adgregatas
rosaceus: rosatium oleum 170,30. 49,25..
17
rotatus; rotatu vaüdo 300,10. scolae (a. 551J Le Blant nr. 667 A.
si interrog. : supereminens pietas 247,20.

ignorare: nam hic liber prorsus si sit ignoro suspirium: alta suspiria ducit 269,15; lon-
322.10. gaque ducit suspiria 88,15 [Ovid. Met. X,
si — si = utrum — an: potestatis t u a e erit 402].
temperandum, si t o t a nocte vigilis, sustinere = exspedare: u t me modicum suste- s
si media nocte consurgas 422,5. neas, donec — perveniam 258,25.
(sigma), sima, symma, id est stefadium, tabernaculum cordis 218,25.
stephadium, stellae 415,1.421,1. tabula plumbea 101; tabulis inter se conlisis,
signare (signaculo seil, crucis) 91,35.92,1. vocem quaerentis i m i t a b a t u r 188,20; ad-
signum = tintinnabulum: neetens (seil, mutus) cum corrigia tres io
commovere: donec surgeres ad commoven- tabulas m a n u ferebat, hisdem inter se con-
d u m signum 45,15; signum ad consurgen- lisis, sonum, quem ab ore non d a b a t , tabulis
d u m commoveatur a monachis 88,15; funem proferebat 168,40.
illum. de quo signum commovetur 151,35; tamquam: t a m q u a m si sapientiam Salamonis
signo matutinis horis conmonito (sie la, audire 146,15. 15
2.3) 154,20; signum, quod matutinis com- tantum = dummodo: t a n t u m voluntas t u a
movi solet 175,10; commoto matutinis fiat 207,30; t a n t u m sanetae reüquiae sic-
signo 191,25; signo commoto 238,1.359,1. carentur 220,35.
movere: jnoto matutinis signo 162,25;.Sig- tapetes alios 268,25.
n u m movetur horis matutinis 188,30. — tartarus: t a r t a r o r u m ministri 180,20. 20
Signum Christi, stellae 417,1.421,20. teguriolum = tuguriolum 349,10 [teg. Veget.,
sima v. sigma. Ep. rei milil. IV, 26].
sinere = desinere 349,30. Idoneum: thelonei exaetio 57,25; theloneum
sive — sive c coni.: sive iuste sive iniuste publico redditur 58,5.
redebeatur 152,20. temo: thimo, Gall. 'timon' 419,5. 25
solubilis vox 290,20. temperare a lacrimis 365 [ = Verg. Aen. II, 8].
sonipes 303,20; sonipem ascendens 76,5 [Cf. t e m p e r a m e n t u m (= mens) t u u m novi 93,20.
Verg. Aen. IV, 135; XI, 600J. templatio: temptationis dux 260,1; t e m p -
sospitasl92,5.193,5.200,5.211,5.220,15,236,20. tationis aestus 261,30. — t e m p t a t o r 257.
273,25.289,20.313,10.320,1.394,40. 280,30. 30
spatiosissime 271,20. tendens palmas ad astra 144,5 [ = Verg. Aen.
sphaerüta: spheristarum ordo 298,5 [Cf. Si- I, 93J.
don. Ep. II, 9]. tentus = attentus 321,5.
spiculator -—- homo xpiculo armatus 51,10. lerere: tereret iter 124,20.327,10; terere viam
sponda: ablatis duorum sepulchrorum singulis 303,15 [ferenda via est Ov. Ars am. I, 52]. 35
sponclis 366,1 [Cf. Martial. X, 5: Orciniana terminus = pagus: villam —, quae in hoc
sponda]. termino contenetur 190,15; his urbe et ter-
sponsalis: sponsaliae diem festum caelebrat mino sociatus 327,5; terminus Arvernus
291,25. 259,10, Agustidunensis 360,5 [Cf. Longnon,
stans — pedibus nixus: stante versu 298,10. 'Geographie' p. 3 4 ] . 40
stephadium v. sigma. terribiliter 192,35.
strepitus ventris 92,10. tertianus: tertianae febris ardor 363,20; t y p u s
subdiaconus 331.336. tertianus 197,20.209,5. Cf. q u a r t a n u s .
sübf.- f. suff.-. tertius: bis et tertio 135,35.333,5; bis aut
subitaneus 185,10. tertio 72,25.149,5.263,15.279,10.282,1. 45
subministrare = administrare: subministrato thalamus Graece, Latine voluptas; inde dici-
sacerdotio 224,25. t u r locus, ubi devirginantur virgines 425,35.
submontanus lapis 293,15. theloneum JJ. teloneum.
suffire: ceraque sofivit 209,5. Theomastus (*>au|jiaaT6<;) quoque i u x t a ex-
sufficienter 187,5. positionem nominis sui mirabüis sanctitate 50
sufjragator: criminum suffragator 161,10; 329,1.
suffragatores peccatorum 274,10. theriaca: m a g n a m tibi tyriacam ostendam
suffumigare: subfumicat oculos 322,20 [üni- 159,10; soütam tyriacam ad verum requiri
vit Vulg.]. medicum 177,5; tyriaca inenarrabiüs 197.
suilla: suillae f = sues) grunnientes 127,5; 25- 55
suülae ( = suilli gregis) custos 200,20. thimo v. temo:
summitas 189,1; summitas digiti 338,5. tigris = ensis 323,5.
superaedificare 308,5. toga incliti senatoris 227,5.
superdeesse: superdeerat viro 196,10. toga = fossa, Gall. 'douve': togis occultis
superegressus 124,20. limphae deducerentur in fönte 52,30. eo
tollere = sinere: sustulit columnas percuti usque hodie 41,15.55,15.97,25.102,10.149,

126,1. 35.151,20.152,25.156,25.163,30.171,20.
tonsa = xco7TY) 246,20; tunsorum etiam inpe- 175,1.208,5.216,10.317,20.334,30.
t u m fluctus secare 164,15. usque nunc 146,10.217,15.303,10.320,10.
5 tonsorare: tunsorans caput 165,25; tonsora- 365,1.
t u r ad clericatum 317,10; tonsoratus 283,1; usque quo — contentus fuerit 280,10;
tunsorato capite 161,5.186,10; tonsorari usque quo — lucraret 369,15; usque quod
187,25. nox finem operandi fecit 299,10.
tortula: turtolae parvulae 42,20. usque t u n c 154,35.
io t o r t u r a e alvi 199,30. ut quid = quamobrem: u t quid me, sancte,
transforatus = perforatus: (sepulchrum) trans- sie crucias? u t quid me, gloriose martyr,
foratum a b aspicientibus cernatur 320,5; incendis? 128,1; u t quid te. Martine, lu-
transforatum sarcofagum 329,10; sepul- liano iunxisti? 129,1; u t quid — indi aesti-
chrum — transforatum — p u t a b a t u r mas? 297,25; u t quid — consumitis? 383,
15 341,15. 10; u t quid nos hic, Andreas sanetae, perse-
transgressor 264,15. queris? u t quid d o m u m non tibi concessam
transitorius: nihil de transitorüs possedere adis? 393,30. Cf. u t opus hoc a peritis
367,10. accipi putas? 297,25; quid nos persequeris,
Iransvolutio = fornix: transvolutionis illius sanetae? quid nos crucias, serve Dei 205,5.
20 pars ruit 319,5. [V. Cic adAttic. VII, 7|.
trians == triens 369,25; triantem 122,30.153. uterque: Cf. p. 453, l. 20.
209,30.302,15.356,10.369: treantem 112.20. valetudinariwi: Valitudinaria febris 197,20;
232,20; triante 369. Cf. aureus, valitudinaria lues 190,20.
tribunal 114.20 | gradus, super quem ascen- vanitare: vanitantium vanitas 270,25 [Cf.
25 (Ut diaconus ad logt ittlunt. Ducange]. Hai. Eccl. 1,2; Rausch LI. p. 1591.
tribUnus 162,20.323,1. vas apium 350.
tricamarata arca 40S.I \('f. Hieran, adv. lo- vel'— vel = et — et: Vincentius autem vel
vinianum 1. I7|. levita vel m a r t y r 97,25.
triens v. trians. tritt ux: ae venti euneta turbine perflant. 308,
no tiiou, ttlella 416,5. 10 [== Verg. Aen. 1. 82].
tripudiab'dix: trcpudiabilc 42.20. \ erbositas 165,30.377.
tristari: t i i s t a n t c illo 92,1. vespa: muscarum, quas vulgo vespas vocant
Iri.sticum --- tristega — contignatio tertia: de- 256,15.
seendit de tristico 382,35; ascendere in veste m u t a t a JJ. m u t a t u s .
35 tristico 383,5. vibratio 356,5.
trHarare: t r i t u r a r e n t u r semina 94.30. mllulus: collectisquc villolisac palliolis 123,10.
triumphabüitcr 179,15. viridiariolum: in viridiariolo, quem — ex-
tniclio - trullio 227.1. colebat 313,1.
truetae pisces 89,5. visibilis: — visibiliter 165,10.186,35.
40 turtola v. tortula. visitatio = Gall. 'visite': visitationis studio ad
turris: accepta quoque turre diaconus, in qua venerabilem matrem — ambularem 155,15.
mysterium dominici corporis h a b e b a t u r vita: quaeritur a quibusdam, u t r u m vita
96,1 [i. e. capsa cum corpore Domini\. sanctorum an vitas dicere debeamus 212,15.
typua v. frigoritieus, quartanus, tertianus. vitrea (seil, fenestra) 120,1.126,1. — vitrum:
45 ulcisci. v. p. 452, l. 1. cum effraeta vitra 171,10.
unavimiter: unianimiter 129,10. vivificatio 381,15. — vivifieavit 175,1.
uncinulus 108,30. vocalis = canlor 233,20.
undosus torrens 326,1 [ = Augustin., De civ. volatilia = volucres: volatilia caeli 408,1.
Dei XXII, 11]. voluculum = sareina convoluta: voluculum
so 1. usque saepe cum praepositione ad, raro cum facit 123,10.
praepositione in Gregorius coniunxit, fre- votivus: votiva pecora 127,5; de his vero,
quenter vero nude posuit. Facit autem usque quae votiva sunt nullo paenitus quempiam
modo aecusativum, modo ablativum: usque subtrahere licet 127,15. — votive detulerint
— a d v e n t u m 306,20; usque diminutione 152,1.
55 419,5; usque mane 92,25.334,5. xenodochium: exsinodochio 353,1.
2. usque cum his particulis copulalur: zelus: ob nostri amoris zelo 225,1.
usque adeo 69,15. Cf. quoadusque. zizania 178,20; zizania scandali 388,1.

MGH SRM 1 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MGH SRM 1 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

*UHJRULXV7XURQHQVLV!$UQGW:LOKHOP.

SOCIETAS APERIENDIS FONTIBVS

SCRIPTORVM RERVM MEROVINGICARVM

GREGORII EPISCOPI TURONENSIS

Scriptorum rerum Merovingicarum primi voluminis priorem partem,

1) Mir. S. Mart. II, 60. 2) Cf. Fort. V. S. Mart. IV, 636;

1) Cf. V. Patr. X, 1 : de cuius (seil. S. Friardi) vita p a r u m p e r ad aedificationem ecle-

lyticos, inerguminos sanavisset'. Denique, inquit*, si de tali relatore dubitatur, de

c. 18 'hominem Iohannem nomine', c. 87. 'Iohannem diaconum' laudavit, quibus mira-

tempore Leifasti episcopi scripsisse. De Gregorio: Ambulavit, inquit', nuntius ad

1) Mabillon, AA. SS. saec. I, p. 333.

libris, qui sequuntur, affirmare vdim, fluxerintne ex la' an ex apographo illo, an ex

1) Olim nr. 636; cf. Montfaucon, Bibl. tom. I, p. 102.

3 a ; Codex Bellovacensis, de quo Ruinart, Praef. nr. 126: 'secundum ex

1) Complura folia accedunt, quae qui numeros adscripsit transiluit.

Sigillo haec impressa sunt: + PRAEPOSITI. DOMVS. PROFESS. SOC. IESV.

a) conscri in litura 1. m. c. b) s in litura c. c) ab:: | ine, ras. in c. d) tranquillissi:: | mi,

praedictus venerabilis * pontifex regalibus indutam cicladibus b gratia septiformis Spiritus

a) is in litura 1. m. c. b) iccladibus c. c) edictionc in litura 1. m. c. d) tali:, ras. et c.

fol. 1 — 49. Gregorii librum in Gloria Martyrum, sed index desideratur;

50 1) In Catalogo regio saec. XIII. perperam tribuitur.

fol. 48. Gregorii Tur. libros 4 de miraculis S. Martini;

45 1) Praeterea Bordier v. c. IV, p. 280. codicum Turonensis e libris Victoris Luzarche,

1) Saec. X. Arndt v. c. p. 28. tribuü.

1) Locum, quo sanctus occisus est, auctor Passionis Vinicellam appellavit. 50

1) Codicem Colb. tut. (9) Ruinartius, p. 8 4 8 . libri» 3 6 . perperam tribuit.

t vel U pro et: dotrinis, umetatum; coniunttionem, planttnm; —

De editionibus Miraculorum traetaturus aegerrime fero, quod plerosque libros

Eiusdem Severi de vita divi Martini liber secundus.

1) Delisle v. c. lectionem codicis 5 aecuratissime exteriptam ea qua excellit libevalitate

cem Francorum regem, Magistro GuiUelmo Parvo, Theologo, Praedicatorü ordinis et

1) Cf. supra p. 47D.

centii Cenomannensis. Floriacensem. S. Gatiani Turon. 'Gar.' Beccensem. et alios com-

LIBER IN GLORIA MARTYRUM.

9. De puero* in igne iactato.

50. De sancto Benigno martyre".

93. De Cypriano Carthaginens.* martyre.

INCIPIT» LIBER PRIMUS MIRACULORUM IN GLORIA MARTYRUM

Index la. 2. 3*. Praef. la. 2.

40 1) Hieronymus, Epist. ad Eustochium 22, c. 30 (Migne, Patr. lat. XXII, 1, p. 416J:

direxit, febres aegrotantium, fugato ardore, restinxit", ydropicum, conpraesso tumore,

1) Luc. 8, 4 1 . 2) Luc. 7, 12. 3) Cf. Ioann. 12, 1 7 . 4) Act. 2, 2 4 . 5) Cf.

1) De monasterio S. Crucis Pictaviensi a Radegunde condito cf. Greg. H. Fr. III, 7, et

io 1) Fredegario teste (lib. IV, c. l l j tunica Iesu Christi a. 3 0 . Gunthramni (= 5 9 0 . p. Chr.)

5S6—55». 9. Quid igitur in Oriente a c t u m 8 f u e r i t ' , a d conroborandam fidem catholicam

Capp. 9 — 12. la. 2. 3.

1) t. e. 'officium divinum'. 2) Cf. Regulam S. Benedicti c. 4 7 . 3) Matth. 14, 3 ;

12. Quoniam Vasatinsis" urbis meminimus, operae praetium puto miraculum,

13. Nam quaedam mulier • a Maurienna urbe progrediens 8 , ipsius praecursoris"

Cap. 13. l a . 16 (cf. n. d). 2. 3.

1) Mulier in 'auctoritate, quod ex antiquo Moriensis ecclesia Viennensi ecclesie metropoli

Capp. 13—16. l a . 16. 2. 3. 5.

Capp. 16—18. la. 16. 2. 3.

ignem* proiciunt, caesoque homine, discesserunt. At ille semivivus D exsurgens, ut vel

1) De ecclesia SS. Mariae et lohannis Turonensi v. Longnon p. 2 5 2 . 2) Pelagius

Capp. 21 — 23. In. 16. 2. 3.

antiquitus" Batecanum"->, quattuor ordines columnarum valde admirabilium numero

ventum fructuum* habere significat. Nam ferunt" in aliquibus annis, in tantum e°

Capp. 32—33. la. 16. 2. 3.

nimirum translationis, celebrant. R. 1) In indice caput 3 3 . sequitur 34. 2) Ad. 7, 5 8 .

85 Cap. 33—34. l a . 16. 2. 3.

1) De basilica S. Petri Burdegalensi v. Longnon p. 5 4 6 . 2) Obiit a. 5 8 5 ; cf. H. Fr.

Capp. 34—35. l a . 16. 2. 3.

*UHJRULXV7XURQHQVLV!$UQGW:LOKHOP.