MAÙY 1/6 (Sextant)

Maùy 1/6 laø duïng cuï trong haøng haûi, duøng ñeå ño goùc
keïp naèm ngang vaø goùc keïp thaúng ñöùng cuûa muïc tieâu ñòa
vaên vaø ño ñoä cao thieân theå.

A. NGUYEÂN LYÙ CAÁU TAÏO

I. Nguyeân lyù caáu taïo

A 3

P
1
2 3 4
2 1
 2
1
0
3 B
h

- Treân PQ ta ñaët moät göông phaûn xaï toaøn phaàn B

- Treân TQ ta ñaët moät baùn phaûn xaï A
- Töø Q ta nhìn thaáy tia saùng töø P ñeán göông ph xaï B, ñeán
phaàn phaûn xaï göông A, ñeán maét ngöôøi quan saùt, ñoàng
thôøi ta cuõng thaáy tia saùng töø muïc tieâu T ñi qua phaàn trong
suoát cuûa göông A veà maét ngöôøi quan saùt.
* Chöùng minh quan heä giöõa  vaø h.
+ Xeùt goùc 1 = goùc 2 (Goùc tôùi vaø goùc phaûn xaï)
+ Goùc 3 = goùc 4 < nt >
+ 2 = 1 (Cuøng phuï vôùi goùc thöù 3) 2 = 1 = 3
+ 3 = 1 (Ñoái ñænh)
+ 1 = 2 (Cuøng phuï vôùi goùc thöù 3) 1 = 2 = 3
+ 2 = 3 (Ñoái ñænh)

1
+ Tính :
Xeùt tam giaùc OAB ta coù: 2 + A3 + A4 = 1800 – (2 + )
Theo tính chaát cuûa goùc buø 2 + A3 + A4 = 1800 – 1
Vaäy 1800 – (2 + ) = 1800 – 1   2 =  + 1   =
2 - 1 (1)
Xeùt tam giaùc ABQ :
A3 + A4 =1800 – (h + 22 )
A3 + A4 =1800 – 21
1800 – (h + 22 ) =1800 – 21 
22 = h + 21  h = 22 - 21 = 2(2 - 1) (2)
1
So saùnh (1) vaø (2) ta coù:  = 2
h

Khi aûnh hai laàn phaûn xaï cuûa moät muïc tieâu truøng vôùi
aûnh nhìn tröïc tieáp cuûa muïc tieâu kia thì goùc keïp giöõa hai
göông baèng 1/2 goùc keïp giöõa hai muïc tieâu. Hay noùi caùch
khaùc goùc hôïp bôûi tia tôùi vaø tia hai laàn phaûn xaï lôùn gaáp
hai laàn goùc hôïp bôûi hai göông.
Döïa treân nguyeân lyù naøy ñeå aùp duïng cheá taïo ra maùy
1/6.
II. Nguyeân lyù ño goùc:
Treân cô sôû töông quan giöõa goùc h vaø  ta thaáy raèng
vieäc ño goùc keïp giöõa hai muïc tieâu hay ñoä cao thieân theå coù
theå ñoåi baèng vieäc ño goùc giöõa hai göông A vaø B.
Theo hình veõ neáu töø B ta keû ñöôøng thaúng song song vôùi Ac
giaû söû göông B cuøng naèm treân ñöôøng thaúng ñoù thì ta thaáy
 = 0. Goùc ACB = 0 vaø goùc CBM =  (so le trong). Töø moái quan
heä naøy goùc CBM = 1/2h. Ta ñem öùng duïng vieäc ño goùc keïp
giöõa hai göông baèng caùch ño goùc xoay cuûa göông B, neân ta
coù goùc CBM = cung MoC.
- Döïa treân ñaëc ñieåm naøy maø thöôùc ño cuûa maùy 1/6 ñöôïc
caáu taïo baèng vaønh khaéc ñoä coù taâm cuûa vaønh khaéc ñoä
truøng ñieåm quay B . Caùch khaéc ñoä treân vaønh khaéc ñoä
ñöôïc coi laø 10, töùc laø moãi vach treân vaønh khaéc ñoä ñöôïc coi
laø 10 nhaèm ñeå ñoïc trò soá khi ño ñaïc baèng ngay goùc keïp
giöõa hai muïc tieâu, ñöôïc nhanh choùng maø khoâng phaûi nhaân
ñoâi.

B. CAÁU TAÏO VAØ GIÔÙI HAÏN GOÙC ÑO CUÛA MAÙY 1/6

I. Caáu taïo:

2
 Caên cöù vaøo hình daùng, chöùc naêng chuû yeáu cuûa maùy 1/6
ta chia thaønh 11 boä phaän:
1. Khung maùy: Laøm baèng hôïp kim nheï coù ñoä daõn nôû nhoû
bao goàm giaù ñôõ hai chaân vaø tay caàm. Khung maùy duøng
ñeâû naép taát caû caùc boä phaän cuûa maùy.
2. Vaønh khaéc ñoä: Baèng hôïp kim nheï ñöôïc gaén lieàn vôùi
khung maùy, vaønh khaéc ñoä laø moät thöôùc ño goùc vaø treân
ñoù ñöôïc khaéc ñoä nhö sau:
ÔÛ vò trí song song cuûa göông töông öùng treân vaønh khaéc
ñoä laø 000 beân traùi vaïch 000 laø 130 vaïch hoaëc 140 vaïch
(Moãi vaïch töông öùng vôùi 10) cöù caùch 100 ñöôïc ghi soá 1
0
laàn; vò trí toái ña laø 140 vaïch, beân phaûi vaïch 0 0 coù 5 vaïch,
vaïch cuoái cuøng töông
öùng vôùi goùc 35500 duøng ñeå xaùc ñònh sai soá vaïch chuaån.
3. Caøng di ñoäng: Laøm baèng hôïp kim nheï, coù heä soá giaõn
nôû nhoû, gaàn ñaàu muùt saùt vôùi vaønh khaéc ñoä coù moät
vaïch chuaån ñeå chæ trò soá khi ño, ñaàu muùt caøng di ñoäng
coù caøng haõm nuùm tieáp tuyeán vaø ñieàu saùng. Caøng duøng
ñeå di chuyeån göông di ñoäng.
4. Caøng haõm: Naèm treân caøng di ñoäng duøng ñeå khoáng
cheá caøng di ñoäng treân vaønh khaéc ñoä. Muoán di chuyeån
caøng di ñoäng treân vaønh khaéc ñoä thì ta phaûi boùp caøng
haõm.
5. Nuùm tieáp tuyeán: ÔÛ ñaàu nuùt caøng di ñoäng duøng ñeå ño
caùc giaù trò goùc ôû ñôn vò phuùt vaø giaây. Goàm hai boä phaän
hôïp thaønh 1 voøng khaéc phuùt 2 thöôùc khaéc giaây.
- Voøng khaéc phuùt ñöôïc khaéc 60 vaïch, moãi vaïch töông öùng
vôùi 1 phuùt. Voøng khaéc phuùt quay ñöôïc moät voøng thì caøng
di ñoäng di chuyeån treân vaønh khaéc ñoä 10.
- Ñoái dieän vôùi thang khaéc phuùt coù thöôùc khaéc giaây, thöôùc
khaéc giaây ñöôïc khaéc 6 vaïch moãi vaïch 10 giaây (Coù loaïi
khaéc 5 vaïch moãi vaïch 12 s).
6. Giaù kính (OÁng nhoøm) : Ñöôïc laép coá ñònh vaøo khung maùy.
Duøng ñeå laép oáng kính thöôøng vaø oáng kính thieân vaên vaøo
maùy khi ño vaø coù oác ñeå coá ñònh kính treân gía.
7. OÁng kính thieân vaên: Laø loaïi oáng nhoøm coù ñoä phoùng
ñaïi lôùn, duøng ñeå quan saùt muïc tieâu thieân theå coù cöôøng
ñoä aùnh saùng maïnh (tia maët trôøi).
8. OÁng kính thöôøng: Laø loaïi oáng kính coù ñoä phoùng ñaïi
nhoû, duøng ñeå quan saùt muïc tieâu ñòa vaên vaø caùc thieân
theå coù cöôøng ñoä aùnh saùng yeáu.

3
 9. Göông coá ñònh: Laø moät göông coù nöûa treân trong suoát
nöûa döôùi phaûn xaï, maët phaûn xaï quay veà phía oáng kính.
10. Göông di ñoäng: Laø moät göông phaûn xaï hoaøn toaøn, maët
göông quay veà phía muïc tieâu. Göông di ñoäng ñöôïc laép treân
caøng di ñoäng (ôû taâm cuûa caøng ) vaø quay theo caøng di
ñoäng, maët phaúng cuûa göông vuoâng goùc vôùi vaønh khaéc
ñoä, phía sau göông coù oác hieäu chænh vuoâng goùc (duøng khi
maët phaúng cuûa göông vuoâng goùc vôùi vaønh khaéc ñoä).
11. Nhoùm kính maøu: Bao goàm hai nhoùm (kính maøu xanh,
vaøng ñen) moät nhoùm ñaët tröôùc göông di ñoäng, moät nhoùm
ñaët tröôùc göông coá ñònh duøng ñeå haïn cheá aùnh saùng
( maët trôøi ) ñeán maét ngöôøi quan saùt.
Ngoaøi ra coøn coù caùc phuï tuøng cuûa maùy bao goàm tuavít
khoùa hieäu chænh…..
II. Giôùi haïn goùc ño:
Laø kyõ thuaät cheá taïo caùc göông vaø vò trí saép xeáp cuûa
noù treân maùy. Vôùi kyõ thuaät hieän nay goùc ño toái ña cuûa
maùy 1/6 môùi chæ ñaït 00 ÷ 1400 vaø goùc toái thieåu ñaït töø 00 ÷
-50 (3550).
C. HIEÄU CHÆNH MAÙY 1/6 (Sextant)

Maùy 1/6 laø duïng cuï trong haøng haûi, duøng ñeå ño goùc keïp
naèm ngang vaø goùc keïp thaúng ñöùng cuûa muïc tieâu ñòa vaên
vaø ño ñoä cao thieân theå.
Moãi maùy moùc duïng cuï haøng haûi duø cheá taïo tinh vò
ñeán ñaâu cuõng khoâng theå traùnh khoûi nhöõng sai soùt. Maëc
khaùc quaù trình söû duïng seõ gaây neân söï moøn cô khí sinh ra
sai soá trong söû duïng. Vì vaäy tröôùc khi söû duïng ta phaûi tieán
haønh kieåm tra hieäu chænh maùy.
I. Kieåm tra hieäu chænh göông di ñoäng vaø göông coá
ñònh.
Thöïc chaát cuûa vieäc kieåm tra vaø hieäu chænh laø laøm
cho caû hai göông luoân luoân vuoâng goùc vôùi vaønh khaéc ñoä.
Trong ñoù ngöôøi ta lôïi duïng göông di ñoäng coù theå xoay
ñöôïc ñeå kieåm tra tröôùc theo thöù töï ñoäng taùc nhö sau:
a. Hieäu chænh göông di ñoäng:
-Ñaët maùy naèm ngang, caøng di ñoäng ôû khoaûng 40 00.
-Duøng hai thanh thöôùc thôï ñeå kieåm tra, thanh thöù nhaát
ñaët ôû 1000, thanh thöù 2 ñaët ôû 11000 treân vaønh khaéc ñoä.

4
 -Ngaém vaøo göông di ñoäng xieân moät goùc 30 00 chuùng ta seõ
thaáy aûnh cuûa thanh thöôùc thôï thöù 2 trong göông naèm caïnh
aûnh thaät cuûa thanh thöôùc thôï thöù nhaát.
-Neáu meùp treân cuûa hai thanh thöôùc thôï ngang baèng nhau
nhö hình 1-a thì göông di ñoäng ñaõ vuoâng goùc vôùi vaønh khaéc
ñoä.
-Neáu meùp treân cuûa hai thanh thöôùc thôï leäch nhau nhö hình
1-b thì göông di ñoäng chöa vuoâng goùc vôùi vaønh khaéc ñoä. Khi
ñoù chuùng ta tieán haønh hieäu chænh, baèng caùch duøng khoaù
hieäu chænh vaën oác phía sau göông di ñoäng cho ñeán khi nhìn
thaáy meùp treân cuûa hai thanh thöôùc thôï baèng nhau laø ñöôïc.
-Trong tröôøng hôïp khoâng coù thöôùc thôï, ngöôøi ta tröï tieáp
ngaém vaøo vaønh khaéc ñoä ñeå thaáy aûnh cuûa vaønh khaéc ñoï
ôû khu vöïc 11000 veà baèng vôùi aûnh nhìn tröïc tieáp cuûa khu
vöïc 1000. Töùc laø thay vì so saùnh meùp treân cuûa hai thanh
thöôùc thôï, thì ta thaáy luoân vaønh khaéc ñoä ñeå kieåm tra

a b
Hình 1
b. Hieäu chænh göông coá ñònh:
Veà nguyeân taéc göông coá ñònh bao giôø cuõng ñöôïc kieåm
tra, hieäu chænh sau göông di ñoäng. Vì thöïc chaát laø chuùng ta
phaûi hieäu chænh cho göông di ñoäng vuoâng goùc vôùi vaønh
khaéc ñoä tröôùc, sau ñoù hieäu chænh cho göông coá ñònh song
song vôùi göông di ñoäng laø ñöôïc (theo tính chaát baéc caàu
göông di ñoäng vuoâng goùc vôùi vaønh khaéc ñoä). Thöù töï kieåm
tra, hieäu chænh göông coá ñònh nhö sau:
-Caàm maùy thaúng ñöùng caøng di ñoäng ôû 0 00 ngaém tröïc
tieáp vaøo muïc tieâu xa (maët trôøi, maët traêng, sao…). Chuùng
ta seõ thaáy trong thò tröôøng oáng kính coù 3 tröôøng hôïp nhö
sau:
-Tröôøng hôïp 1: aûnh aûo vaø aûnh thaät cuûa muïc tieâu (s 1 vaø
s0 ) truøng nhau nhö hình 2-a thì khoâng phaûi hieäu chænh. Vì hai
göông ñaõ song song vôùi nhau vaø maùy khoâng chöùa sai soá
vaïch chuaån.

5
 -Tröôøng hôïp 2: aûnh aûo vaø aûnh thaät cuûa muïc tieâu (s 1 vaø
s0 ) cuøng naèm treân moät ñöôøng thaúng ñöùng nhö hình 2-b,
chuùng ta cuõng khoâng caàn hieäu chænh. Vì göông coá ñònh ñaõ
vuoâng goùc vôùi vaønh khaéc ñoä, nhöng maùy coù chöùa sai soá
vaïch chuaån Ci.
-Tröôøng hôïp 3:aûnh aûo vaø aûnh thaät cuûa muïc tieâu (s 1 vaø
s0 ) leäch nhö hình 2 –c thì göông coá ñònh khoâng vuoâng goùc
vôùi vaønh khaéc ñoä, vöøa khoâng song song vôùi göông di ñoäng
(maùy coù chöùa sai soá vaïch chuaån Ci ).
Khi ñoù chuùng ta tieán haønh hieäu chænh nhö sau:
-Xoay nheï nuùm tieáp tuyeán cho aûnh aûo s1 veà vò trí s/1 ngang
baèng vôùi s0, roài duøng khoaù hieäu chænh xoay nheï oác phía
sau beân traùi cuûa göông coá ñònh ñöa aûnh aûo s /1 veà truøng
vôùi s0 laø ñöôïc.
Chuù yù: Oác phía sau beân treân cuûa göông coá ñònh, duøng
ñeå laøm giaûm sai soá vaïch chuaån Ci. Khi sai soá naøy quaù lôùn.

* s1
* s1
* * s0
* * s0
s1  s0
/
s1

a b c
Hình 2

c. Hieäu chænh oáng kính

1. OÁng kính thöôøng: Söû duïng hai mieáng thöôùc thôï, ñöa caøng
di ñoäng veà giöõa raõnh khaéc ñoä, khoaûng 60 ÷ 700 ñaët hai
mieáng thöôùc thôï leân ñaàu vaø cuoái vaønh khaéc ñoä. Sau ñoù
ngaém ñaàu treân cuûa mieáng thöôùc thôï vaø xoay maùy sao cho
ñöôøng ngaém naèm treân moät ñöôøng thaúng naèm ngang.
- Phöông phaùp söû duïng muïc tieâu baát kyø: Choïn muïc tieâu coù
ñoä oån ñònh toát, meùp treân ñaûm baûo thaúng roõ neùt khoâng
vöôït quaù 50m so vôùi vò trí ñaët göông giöõa vò trí ñaët muïc
tieâu trung gian naèm treân ñöôøng thaúng naèm ngang.
2. OÁng kính thieân vaên: Söû duïng muïc tieâu thay muïc tieâu
trung gian baèng mieáng thöôùc thôï.

6
 D. SAI SOÁ VAÏCH CHUAÅN & CAÙCH SÖÛ DUÏNG
MAÙY 1/6 ÑEÅ ÑO

Muïc ñích:
Khöû sai soá Ci ñeå maùy coù ñoä chính xaùc cao hôn.
Maùy 1/6 tröôùc khi söû duïng caàn ñöôïc kieåm tra, hieäu chænh
xong nhö ñaõ trình baøy ôû muïc I, ñoàng thôøi caàn phaûi xaùc
ñònh sai soá vaïch chuaån Ci cuûa maùy.
1. Xaùc ñònh sai soá vaïch chuaån cuûa maùy 1/6.
Ñeå xaùc ñònh sai soá vaïch chuaån cuûa maùy 1/6 chuùng ta coù
theå söû duïng nhieàu loaïi muïc tieâu khaùc nhau nhö ñöôøng
chaân trôøi, muïc tieâu ñòa vaên, maët trôøi, maët traêng… nhöng
ñeå taêng ñoä chính xaùc cuûa vieäc xaùc ñònh sai soá vaïch
chuaån thì chuùng ta tuaân thuû nguyeân taéc laø: ño muïc tieâu ôû
cöï ly naøo thì xaùc ñònh Ci baèng muïc tieâu ôû cöï ly ñoù. Cuï theå
khi ño goùc keïp ngang, goùc keïp ñöùng cuûa muïc tieâu ñòa vaên
thì xaùc ñònh Ci baèng ñöôøng chaân trôøi, muïc tieâu ñòa vaên,
coøn khi ño ñoä cao thieân theå thì duøng thieân theå ñeå xaùc
ñònh Ci baèng ñöôøng chaân trôøi vaø baèng caùc ngoâi sao.
a. Xaùc ñònh Ci baèng ñöôøng chaân trôøi.
Coâng thöùc tính sai soá vaïch chuaån Ci laø: Ci = 0 00 (36000) -
Mo
Neáu Mo  000 thì:
Ci = 000 (36000) - Mo vaø coù daáu aâm.
Neáu Mo  36000 thì:
Ci = 000 (36000) - Mo vaø coù daáu döông.
Thöù töï tieán haønh nhö sau:
-Caàm maùy thaúng ñöùng, caøng di ñoäng ñaët ôû 0 00 ngaém
vaøo ñöôøng chaân trôøi.
-Neáu nhìn thaáy nhö hình 3 – b thì Ci = 0
-Neáu nhìn thaáy nhö hình 3 – a thì duøng tay xoay nheï nuùm
tieáp tuyeán cho ñeán khi nhìn thaáy nhö hình 3 – b, roài ñoïc keát
quaû M0 treân nuùm tieáp tuyeán, sau ñoù tính Ci theo coâng thöùc
treân.

7
 a Hình 3 b

b. Xaùc ñònh Ci baèng caùc ngoâi sao.

Chuùng ta choïn moät ngoâi sao coù ñoä saùng vöøa phaûi (ñeå
laøm truøng chính xaùc) vaø coù ñoä cao töø 15 0  300 (ñeå deã
ngaém) vaø thöù töï ñoäng taùc nhö sau:
Caàm maùy thaúng ñöùng, caøng di ñoäng ñaët ôû 0 00, ngaém
vaøo ngoâi sao ñaõ choïn.
Neáu aûnh aûo vaø aûnh thaät truøng nhau nhö hình 4-b thì Ci =
0.
Neáu aûnh aûo vaø aûnh thaät nhö hình 4- a thì xoay nheï nuùm
tieáp tuyeán cho caû hai aûnh truøng nhau nhö hình 4-b roài ñoïc
keát quaû M0 treân nuùm tieáp tuyeán sau ñoù tính Ci theo coâng
thöùc treân.

* *

a b
Hình 4

2. Ño goùc keïp cuûa muïc tieâu ñòa vaên.

a. Ño goùc keïp ngang cuûa hai muïc tieâu ñòa vaên.
Thöù töï ñoäng taùc:
-Caàm maùy naèm ngang, caøng di ñoäng ñaët ôû 0 00.
-Ngaém vaøo muïc tieâu beân traùi.
-Töø töø ñaåy caøng di ñoäng veà phía tröôùc cho ñeán khi thaáy
aûnh hai laàn phaûn xaï cuûa muïc tieâu beân phaûi veà truøng vôùi
aûnh nhìn tröïc tieáp cuûa muïc tieâu beân traùi laø ñöôïc.
-Ñoïc keát quaû treân vaùnh khaéc ñoä (phaàn ñoä) vaø treân
nuùm tieáp tuyeán (phaàn phuùt).
b.Ño goùc keïp thaúng ñöùng cuûa muïc tieâu ñòa vaên.
Thöù töï ñoäng taùc:
-Caàm maùy thaúng ñöùng, caøng di ñoäng ñaët ôû 0 00.
-Ngaém vaøo chaân muïc tieâu .
-Töø töø ñaåy caøng di ñoäng veà phía tröôùc cho ñeán khi thaáy
aûnh hai laàn phaûn xaï cuûa ñænh muïc tieâu veà truøng vôùi
aûnh nhìn tröïc tieáp cuûa chaân muïc tieâu laø ñöôïc.

8
 -Ñoïc keát quaû ño nhö phaàn treân.
c.Ño ñoä cao thieân theå.
Thöù töï ñoäng taùc:
-Caàm maùy thaúng ñöùng, caøng di ñoäng ñaët ôû 0 00.
-Töø töø ñaåy caøng di ñoäng veà phía tröôùc, keát hôïp nhuaàn
nhuyeãn vôùi vieäc haï oáng kính veà phía ñöôøng chaân trôøi sao
cho aûnh cuûa thieân theå luoân luoân naèm trong thò tröôøng
oáng kính.
-Khi aûnh cuûa thieân theå veà gaàn ñöôøng chaân trôøi thì tay
thaû caøng di ñoäng, ñeå söû duïng nuùm tieáp tuyeán ñöa aûnh
cuûa thieân theå veà tieáp xuùc ñöôøng chaân trôøi.
-Ñaûo nheï maùy ñeå aûnh cuûa thieân theå chaïy treân ñöôøng
chaân trôøi vaø ta choïn ñieåm thaáp nhaát, ñoù môùi ñuùng laø
ñoä cao thieân theå (hình 5)

sao

Ñöôøng chaân trôøi
Hình 5
-Ñoái vôùi maët trôøi vaø maët traêng thì chuùng ta cho aûnh
cuûa chuùng tieáp xuùc treân hoaëc tieáp xuùc döôùi vôùi ñöôøng
chaân trôøi (hình 6).


Tieáp xuùc döôùi  Tieáp
xuùc treân
Hình 6
Chuù yù: Ñeå taïo theá vöõng khi ñöùng treân taøu, tö theá ñöùng
ño: hai chaân roäng baèng vai, ñöùng vuoâng goùc vôùi höôùng ño.
Choïn vò trí ñöùng ño phaûi thoaùng, khoâng bò caùc vaät caûn
treân taøu che khuaát.
- Neáu ño ñoä cao cuûa maët trôøi vaøo buoåi saùng cho aûnh cuûa
maët trôøi truøng vôùi ñöôøng chaân trôøi buoåi chieàu cho aûnh
gaàn tieáp xuùc vôùi ñöôøng chaân trôøi.
- Do thò tröôøng kính nhaän roõ coù theå söû duïng meùp treân
hoaëc meùp döôùi ñeå ño.

9
 HIEÄU CHÆNH ÑOÄ CAO BAÈNG MAÙY 1/6

1. Söï caàn thieát phaûi hieäu chænh ñoä cao thieân theå.
Töø ñònh nghóa ñoä cao thieân theå laø goùc keïp giöõa ñöôøng
noái taâm thieân caàu, taâm thieân theå vôùi maët phaúng chaân
trôøi thaät. Coøn ôû treân bieån ñoä cao thieân theå seõ ño ñöôïc
treân chaân trôøi nhìn thaáy. Nhö vaäy muoán coù ñoä cao thaät
cuûa thieân theå caàn phaûi hieäu chænh moät soá thaønh phaàn
sai soá.
Ñoåi ñoä cao ño ñöôïc sang ñoä cao taâm ñòa caàu goïi laø pheùp
hieäu chænh ñoä cao.
2. Caùc thaønh phaàn sai soá khi ño ñoä cao thieân theå
treân ñ.chaân trôøi nhìn thaáy.
a. Sai soá khuùc xaï thieân vaên:
Giaû thieát ngöôøi quan saùt ñöùng ôû vò trí A treân quaû ñaát,
ño ñoä cao thieân theå C treân chaân trôøi nhìn thaáy HH. Vì xung
quanh quaû ñaát coù khí quyeån bao boïc vaø ta giaû thieát chuùng
taïo thaønh caùc lôùp moûng neân aùnh saùng töø thieân theå C,
ñeán maét ngöôøi quan saùt bò khuùc xaï nhieàu laàn taïo thaønh
ñöôøng cong AC vaø vì theá ngöôøi quan saùt ôû A seõ thaáy thieân
theå C laø C’ theo phöông tieáp tuyeán cuûa ñöôøng cong AC.
Nhö vaäy ñoä cao cuûa thieân theå ño ñöôïc laø h ’ khoâng phaûi
laø h. Ñeå tìm h ta phaûi xaùc ñònh ñöôïc ρ ñaïi löôïng naøy ñöôïc
goïi laø sai soá khuùc xaï thieân vaên. ρ phuï thuoäc vaøo caùc yeáu
toá nhö nhieät ñoä, aùp suaát vaø ñoä cao.
Ñeå tính ρ ngöôøi ta phân tích ra:
ρ = ρ0 + ρt + ρB.
ρ0 tra baûng 12 baûng haøng haûi ñoái soá laø h ’.
ρt tra baûng 14a baûng haøng haûi ñoái soá laø t 0
ρB tra baûng 14b baûng haøng haûi ñoái soá laø B.
b.Sai soá ñoä nghieâng chaân trôøi:
Z
* c’ *e
ρ *c
H hB H’
H h’ h H’ d
’
e h

10
 B B’

Hình 1 Hình 2

Khi ño ñöôïc ñoä cao thieân theå ta ño chaân trôøi nhìn thaáy AB
chöùc khoâng phaûi chaân trôøi thaät HH. Thaät vaäy khoâng
nhöõng tia saùng töø thieân theå ñeán maét ngöôøi quan saùt bò
gaáp khuùc, maø ngay nhöõng tia saùng treân maët ñaát hay gaàn
maët ñaát cuõng bò gaáp khuùc. Vì vaäy töø A ta thaáy B ôû vò trí
B’ khi ñoù ñoä cao ño ñöôïc cuûa chaân trôøi nhìn thaáy laø h ’
hB =h’ – d
ñaïi löôïng d ñöôïc goïi laø ñoä nghieâng chaân trôøi.
D = 1,765 e m
Coâng thöùc laäp baûng 11b baûng haøng haûi ñoái soá tra baûng
laø taàm cao maét ( e m ).
c. Thò sai cuûa thieân theå:

s

H A hB h s H’

π

Vì ñoä cao thieân theå ñöôïc tính töø taâm quaû ñaát ñoù laø h,
trong khi ñoù ta chæ ño ñöôïc ñoä cao hB.
h = hB + P
P ñöôïc goïi laø thò sai thieân theå
P = π.cosh
d.Sai soá baùn kính:
Ñoái vôùi maët trôøi hay maët traêng khi ño ta raát khoù ñöa
taâm cuûa chuùng veà tieáp xuùc vôùi ñöôøng chaân trôøi, neân
thöôøng cho noù tieáp xuùc vôùi meùp treân hoaëc meùp döôùi. Khi
ñoù caàn hieäu chænh baùn kính cuûa maët trôøi vaø maët traêng
trong moãi laàn ño.
11
 h = h + R
h = h - R Z


H 
’
H

e. Caùc ví duï thöïc haønh hieäu chænh ñoä cao thieân theå
ño baèng maùy 1/6.
Hieäu chænh ñoä cao maët trôøi:
Coâng thöùc chung:
h = OC + Ci + S + (-ρ0 + Rtb + P )+ ρt + ρB – d  R
Ví duï:
Ngaøy 20.04.1997 ño ñöôïc ñoä cao maët trôøi meùp ñöôùi ñöôïc
OC = 27015’3;
Ci + S = -3’2 ; e = 7m ; t = + 360C ; B = + 780 mmHg
Giaûi:
OC 27015’3
Ci + S -3’2
h’ 27012’1
B.8 +14’1
B.11 -4’6
B.14a +0’1
B.14b +0’0
h 270 21’7
Hieäu chænh ñoä cao caùc ngoâi sao:
Coâng thöùc chung:
H* = OC + Ci + S + (-ρ0 )+ (– d )+ρt + ρB
Ví duï: Ngaøy 27.06.1997 ño ñoä cao  Tieåu huøng OC* = 18036’7;
Ci + S = +3’4 ;
e = 7m ; t = + 370C ; B = 780 mmHg
Giaûi:
OC* 18036’7
Ci + S +3’4
h’* 18040’1
12
B.9 -2’8
B.11 -4’6
B.14a +0’2
B.14b -0’1
H* 18034’0

LÖÕ ÑOAØN 171 HQ

MAÙY 1/6 (Sextant)

Naêm 2008
13