12.03.

2019

MALZEME BİLİMİ
BİRİNCİ BÖLÜM

Salı, 12 Mart 2019 1

MALZEME BİLİMİ
• Dersin Amacı:
• Malzeme Bilimi’nde temel kavramların tanıtılması
• Herhangi bir ihtiyaç için uygun malzeme kullanma gerekliliği
• Özellikler, malzeme yapısı ve üretim süreçleri arasındaki ilişkinin
kavranması
• Uygun malzeme seçimiyle yeni tasarım fırsatlarının varlığının
anlaşılması
• Öğrenilecek Bilgiler:
• Malzemelerin yapısı
• Malzemelerin yapısının malzeme özellikleri üzerine etkisi
• Farklı süreçlerin malzeme yapısında ne şekilde değişikliklere neden
olduğu
• Dersin Faydaları:
• Malzemelerin uygun şekilde kullanımı
• Yeni malzeme tasarımı mantığını kavramak
Salı, 12 Mart 2019 2

1
 12.03.2019

DERS İÇERİĞİ - KONULAR

• Giriş
• Atomsal Bağlar
• Atomsal Koordinasyon
• Kristal Yapılar - Kusurlar
• Katı Eriyikler
• Mekanik Özellikler, Fiziksel Özellikler
• Elektriksel Özellikler / İletken Malzemeler
• Dielektrik Özellikler
• Optik Özellikler
• Manyetik Özellikler
• Termal Özellikler

Salı, 12 Mart 2019 3

DERS KAYNAKLARI
• Materials Science and Engineering: An Introduction, W.D. Callister, Jr. and
D.G. Rethwisch, 8th edition, John Wiley and Sons, Inc. (2010).

• Lawrence H. Van Vlack, Elements of Materials Science and Engineering,

Literatür Yayıncılık Dağıtım Pazarlama

• William F. Smith, Principles of Materials Science and Engineering, McGraw-Hill

International Editions.

• Kaşif Onaran, Malzeme Bilimi, Bilim Teknik Yayınevi.

• Kaşif Onaran, Malzeme Bilimi Problemleri ve Çözümleri, Bilim Teknik Yayınevi.

Salı, 12 Mart 2019 4

2
 12.03.2019

TANIMLAR - 1
Mekanik Davranış:
• Bir malzemenin uygulanan kuvvetlere karşı gösterdiği
tepkidir.
• Artan yük altında cisim önce şekil değiştirir, daha sonra
dayanımını yitirerek kırılır.
• Şekil değiştirmeler iki türlüdür:
1. Elastik (Tersinir) Şekil Değiştirme – Düşük gerilmeler altında
2. Plastik (Kalıcı) Şekil Değiştirme – Gerilme elastik sınırı aşarsa

Salı, 12 Mart 2019 5

TANIMLAR - 2
Malzeme:
Mühendislikte kullanılan cisimlere malzeme denir. Kullanım amacına
uygun malzeme seçimi için özelliklerin iyi bilinmesi gerekir.
Malzemelerin Özellikleri:
• Kimyasal özellikler
• Fiziksel özellikler
• Mekanik Özellikler
• Elektriksel özellikler
• Manyetik özellikler
• Isıl özellikler
• Optik özellikler
Malzemelerin özellikleri iç yapıya önemli ölçüde bağlıdır. Bir cismin
kimyasal bileşimi aynı kaldığı halde atomsal diziliş biçimi değişirse özellikler
önemli ölçüde etkilenir. İç yapılar atomların atomlar arası bağ kuvvetleri
etkisinde üç boyutlu uzayda dizilmeleri sonucu oluşur.

Salı, 12 Mart 2019 6

3
 12.03.2019

TANIMLAR - 3
Elastisite Modülü (E):
Bir malzemenin elastik şekil değiştirmeye karşı gösterdiği direnç veya
rijitlik. Atomlar arası bağlar tarafından belirlenir, iç yapıya ve deney
koşullarına bağlı değildir.

Mukavemet (Dayanım):
Malzemelerin iç yapısında kalıcı değişim veya kırılma oluşturan herhangi
bir gerilme sınırı. İç yapıya ve deney koşullarına büyük ölçüde bağlıdır.

Gerilme:
Birim alana etki eden kuvvet. (Kgf/cm2 veya N/mm2)

Şekil Değiştirme Oranı:

Birim boydaki değişim. (%)

Salı, 12 Mart 2019 7

TANIMLAR - 4
Süneklik:
• Malzemelerin plastik şekil değiştirme yeteneği. İç yapıya ve
deney koşullarına bağlıdır.
• Bir yapı çeliğinin oda sıcaklığında sünekliği %35 iken -
250⁰C’de %1’e düşer.
• Bu çelik oda sıcaklığında %35’lik bir şekil değiştirme sonucu
kırıldığı halde, su verme işleminde sonra süneklik %1~2’ye
düşer, sertlik ve mukavemet 2-3 kat artar.
• Mekanik özelliklerin kaynağı atomlar arası bağ kuvvetleri
olmakla birlikte aralarında doğrudan bir ilişki kurmak
olanaksızdır. Çünkü mekanik özellikler iç yapıya ve deney
koşullarına duyarlıdır. Aynı bir bileşime sahip çeliğin ısıl
işlemle mukavemeti 2-3 kat artabilir. Bu da iç yapıdaki
değişimler ile açıklanabilir.
Salı, 12 Mart 2019 8

4
 12.03.2019

TANIMLAR - 5
Cisimlerin Mekanik Özellikleri:
• Sürekli ortam varsayılır, dış kuvvetlere karşı tepki uygula-
gözle yöntemi ile deneysel olarak saptanır. Atomların nasıl
davrandıkları ve iç yapıda ne gibi değişikliklerin olduğuna
bakılmaksızın şekil değiştirmeler ölçülür, böylece gerilme-
şekil değiştirme bağıntıları elde edilir.

• Şekil değiştirme ve kırılma süreçlerinde atomların nasıl

davrandığı, iç yapıda ne tür değişikliklerin oluştuğu, iç
yapılar ile mekanik özellikler arasında ne gibi ilişkilerin
bulunduğu, diğer bir deyişle şekil değiştirme ve kırılma
mekanizmaları ele alınır.

Salı, 12 Mart 2019 9

GİRİŞ - 1
• Malzeme Bilimi nedir?
• Neden bilgi sahibi olmamız gerekli?
Malzemeler toplumu yönlendirir
• Günlük yaşamımızda (Ulaşım, barınma, giyim, iletişim, beslenme, vb.) malzemelerin yeri
çok büyüktür.
• Tarihte, insan topluluklarının gelişmesi ve ilerlemesi kullandıkları malzemeleri üretim ve
kullanma seviyelerine göre değerlendirilmektedir.

• Taş Devri: İnsanoğlunun alet yapımında genel

olarak taş kullandığı dönem

Salı, 12 Mart 2019 10

5
 12.03.2019

GİRİŞ - 2
• Zaman içerisinde doğal malzemelerden daha üstün özelliklere
sahip malzemelerin üretim teknikleri keşfedilmiştir. Çanak
çömlek, metaller bu şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Daha sonra
ısıtmak, başka bileşenler eklemek gibi yöntemler de
uygulanmıştır.
– Bronz Çağı:
• -88% Bakır (Cu) and 12% Kalay (Sn)

– Demir Çağı:
• Özellikle silah üretimi

Salı, 12 Mart 2019 11

GİRİŞ - 3
• Malzemelerin yapısı ile özellikleri arasındaki ilişki yakın zamana kadar
bilinmemekteydi.
• Yaklaşık 100 yıl önce belirlenen bu bilgi sayesinde mühendisler malzemeler
hakkında çok daha derin bilgiye sahip olmuşlardır. Böylece malzeme
biliminin önemi anlaşılmıştır
• Metaller, plastikler, camlar ve lifler gibi onbinlerce farklı malzeme gelişen
dünyanın karmaşık ihtiyaçlarını karşılamak için geliştirilmiştir.
• Yaşamımızın rahatlığını sağlayan birçok teknolojik gelişme uygun
malzemelerin kullanılmasıyla doğrudan ilişkilidir.
• Herhangi bir malzemenin anlaşılmasındaki en ufak bir gelişme bile
genellikle adım adım ilerleyen bir teknolojik gelişmenin ön adımıdır.
- Çelik günümüzdeki kadar ucuz ve yüksek kalitede üretilebilir olmasaydı
otomotiv sektörü bu boyutta gelişemezdi.
• - Karmaşık elektronik cihazları oluşturan bileşenlerin en önemli kısımları
“yarı iletken malzemeler”den meydana gelmektedir.

Salı, 12 Mart 2019 12

6
 12.03.2019

MALZEMELERİN SINIFLANDIRILMASI
• Metaller
• Seramikler
• Polimerler (Plastikler)
• Kompozitler

Salı, 12 Mart 2019 13

METALLER
– Sağlam, sünek
– Yüksek ısıl & elektriksel iletkenlik
– Opak, yansıtıcı.
• Metaller genellikle bir veya daha fazla sayıda metalsel eleman (demir, alüminyum, bakır,
titanyum, altın ve nikel vb.) ve birçok durumda da karbon, azot ve oksijen gibi ametal
elemanlar (çok daha az miktarda olmak üzere) içerir.
• Metaller ve alaşımlarındaki atomlar oldukça kurallı bir şekilde dizilmişlerdir (kristal
yapıdadır) ve seramik ve polimerlerle karşılaştırıldığında özgül ağırlıkları daha yüksektir.
Hacimsel atom yoğunlukları dolayısıyla koordinasyon sayıları yüksektir.
• Bu malzemeler mekanik özellikleri bakımından değerlendirildiğinde sert, sağlam ve
sünek (kırılmadan büyük miktarda kalıcı deformasyon yapabilme yeteneği) oldukları
söylenebilir. Aynı zamanda elastisite modülleri yüksektir.
• Metallerin çok sayıda elektronu bulunmaktadır; bu elektronlar belirli bir atoma bağlı
değildir (elektron bulutu). Metallerin birçok özelliği doğrudan elektronlarının bu
özelliğine bağlanabilir. Örneğin, metallerin çok yüksek olan ısıl ve elektriksel iletkenlikleri
ve ışığı geçirmemeleri elektron bulutundan kaynaklanmaktadır.
• Ayrıca, bazı metaller (Fe, Co, and Ni) manyetik özelliktedirler.

Salı, 12 Mart 2019 14

7
 12.03.2019

SERAMİKLER
– Metal ve metal olmayan elemanların oluşturduğu iyonsal
bileşiklerdir
– Gevrek, elastik
– Yalıtkan
• NaCl, MgO, SiO2, FeO vb.
• Çoğunlukla kristal, kısmen amorf yapıdadır
• Sert ve gevrektirler: plastik şekil değiştirme yetenekleri düşüktür.
• Ayrıca çok sert ve çatlak oluşumuna karşı hassas olmaları nedeniyle basınç
mukavemetleri yüksek, çekme mukavemetleri düşüktür..
• Bu malzemeler ısıl ve elektriksel iletkenlikleri düşük ve ergime sıcaklıkları yüksek olması
nedeniyle refrakter yalıtım malzemesi olarak kullanılırlar
• Saydam, yarısaydam veya opak olabilirler. Saf olanları genellikle saydamdır.
• Dış etkilere karşı dayanıklıdırlar
• Bazı oksitler manyetik özellik gösterebilir.

Salı, 12 Mart 2019 15

POLİMERLER / PLASTİKLER - 1
– Kovalan bağ (e paylaşımı)
– Yumuşak, sünek, düşük dayanıma sahip, düşük yoğunluklu
– Isıl & elektriksel bakımdan yalıtkan
– Yarısaydam veya saydam.
• Organik bileşiklerde ana atom karbon olup çoğunlukla hidrojen, ve
bazılarında Cl, F, O, N, S gibi metal olmayan elemanlar bulunabilir.
• Yoğunlukları düşük, mekanik özellikleri genellikle zayıftır. Ancak birim
kütleye göre değerlendirildiğinde dayanımları metaller ve seramiklerle
karşılaştırılabilir seviyeye gelir.
• Isıl ve elektriksel iletkenlikleri düşüktür. Arı halde saydamdırlar ve en
kötü yansıtıcıdırlar.
Etilen monomeri
Monomerler birleşerek
polimerleri oluştururlar

Salı, 12 Mart 2019 16

8
 12.03.2019

POLİMERLER / PLASTİKLER - 2

• LİNEER POLİMERLER (TERMOPLASTİKLER)

• Molekül birimleri (merler) bir doğrultuda kovalan bağlarla zincir
şeklinde dizilirler. Bu zincirler birbirlerine zayıf bağlarla bağlıdır.
• Isıtıldığında yumuşar, soğuduğunda katılaşır ve kolay şekil
değiştirirler

• UZAY AĞI POLİMERLERİ (TERMOSETLER)

• Üç boyutta sürekli kovalan bağ ağı oluştururlar
• Isıtılınca yumuşamazlar. Aşırı sıcakta kovalan bağlar koparak
parçalanır, tekrar kullanılmazlar (bakalit, epoksi, polyester)
• Sert ve gevrektirler. Plastik şekil değiştirmezler.

Salı, 12 Mart 2019 17

KOMPOZİTLER
• Metal seramik ve polimer gibi malzemelerden en az iki tanesinin bir
araya gelmesiyle meydana gelen malzemelere kompozit denir.

• Kompozitler her bir bileşeninin tek başına sahip olamadığı birtakım

özelliklere sahip bir malzeme elde etmek amacıyla meydana getirilir.
Aynı zamanda bileşenlerin üstün özelliklerini kendisinde toplaması da
söz konusu olabilir.

• Bu nedenle metal, seramik ve polimerlerin çok çeşitli

kombinasyonlarından meydana gelen çok sayıda kompozit mevcuttur.

• Ahşap ve kemik gibi bazı maddeler doğal kompozitler olarak

adlandırılmaktadır.

Salı, 12 Mart 2019 18

9
 12.03.2019

MALZEME ÖZELLİKLERİ - 1
Çeşitli metal, seramik, polimer ve kompozit malzemelerin oda
sıcaklığındaki yoğunlukları.

Salı, 12 Mart 2019 19

MALZEME ÖZELLİKLERİ - 2
Çeşitli metal, seramik, polimer ve kompozit malzemelerin oda
sıcaklığındaki çekme dayanımları.

Salı, 12 Mart 2019 20

10
 12.03.2019

MALZEME ÖZELLİKLERİ - 3
Oda sıcaklığında metal, seramik, polimer ve yarıiletken
malzemelerin elektriksel iletkenlikleri.

Salı, 12 Mart 2019 21

MALZEME SEÇİMİ

1. Uygulama İhtiyaç duyulan özellikler belirlenir

Özellikler: mekanik, elektriksel, ısıl, manyetik, optik

2. Özellikler Kullanılabilecek malzeme(ler) seçilir

Malzeme: yapısal, içerik.

3. Malzeme Uygulanması gerekli işlemler belirlenir

İşlem : içyapı, şekil

Salı, 12 Mart 2019 22

11