1

Bathala- Kilala rin siya bilang Bathalang Maykapal. Siya ang

makapangyarihang diyos, pinaniniwalaan ng mga sinaunang Tagalog at
hari ng mga Diwata. Lahat ng mga paniniwalang ito ay naipluensya ng
mga Kastila . Pinalitan nila ang lumang pananampalataya ng mga lumang
Tagalog sa Kristiyanismo. Si Bathala ay inuugnay sa Diyos ng rehiliyong
Kristiyanismo, at ang ibang diyos-diyosan ay pinalitan ng mga santo.
Kaya, sa panahong ngayon, ang salitang "Bathala" ay tinatawag sa Diyos
ng Rehiliyong Kristiyanismo ng mga Pilipino nagyon.
 2

BATHALA: Ang Kwento ng Paglikha

Sa simula ng panahon mayroong tatlong makapangyarihang mga diyos na

nabuhay sa uniberso. Si Bathala ang tagapag-alaga ng lupa, si Ulilang
Kaluluwa (lit. Orphaned Spirit), isang napakalaking ahas na nabuhay sa
mga ulap, at si Galang Kaluluwa (lit. Wandering spirit), ang may pakpak
na diyos na mahilig maglakbay. Ang tatlong diyos na ito ay hindi alam ng
bawat isa.

Madalas na pinangarap ni Bathala na lumikha ng mga mortal ngunit

pinipigilan siya ng walang laman na lupa. Si Ulilang Kaluluwa na pantay
na nag-iisa bilang si Bathala, ay nagustuhan ang bumisita sa mga lugar at
ang mundo ang kanyang paboritong. Isang araw nagkita ang dalawang
diyos. Si Ulilang Kaluluwa, na nakikita ang ibang diyos na
nakikipagkumpitensya sa kanya, ay hindi nasiyahan. Hinamon niya si
Bathala na makipaglaban upang magpasya kung sino ang magiging
pinuno ng uniberso. Pagkaraan ng tatlong araw at tatlong gabi, si Ulilang
Kaluluwa ay pinatay ni Bathala. Sa halip na bigyan siya ng wastong
paglilibing, sinunog ni Bathala ang mga labi ng ahas. Pagkalipas ng ilang
taon, ang pangatlong diyos, si Galang Kaluluwa, ay gumala sa bahay ni
Bathala. Siya ay tinanggap ang may pakpak na diyos na may labis na
kabaitan at inanyayahan siya na manirahan sa kanyang kaharian. Naging
tunay silang magkaibigan at napakasaya ng maraming taon.

Naging sakit si Galang Kaluluwa. Bago siya namatay ay inutusan niya si

Bathala na ilibing siya sa lugar kung saan sinunog ang katawan ni Ulilang
Kaluluwa. Ginawa mismo ni Bathala ang sinabi sa kanya. Sa labas ng
libingan ng dalawang patay na diyos ay lumaki ang isang mataas na puno
na may malaking bilog na nut, na siyang punong niyog. Kinuha ni Bathala
ang nut at sinalsal ito. Napansin niya na mahirap ang panloob na balat.
 3

Ang nut mismo ang nagpapaalala sa kanya ng ulo ni Galang Kaluluwa.

Mayroon itong dalawang mata, isang ilong, at isang bilog na bibig. Ang
mga dahon nito ay mukhang katulad ng mga pakpak ng kanyang mahal
na pakpak na kaibigan. Ngunit ang trunk ay mahirap at pangit, tulad ng
katawan ng kanyang kaaway, ang ahas na Ulilang Kaluluwa.

Napagtanto ni Bathala na handa siyang lumikha ng mga nilalang na nais

niya kasama niya sa mundo. Nilikha niya ang mga halaman, hayop, at
ang unang lalaki at babae. Nagtayo si Bathala ng isang bahay para sa
kanila mula sa puno ng kahoy at dahon ng mga puno ng niyog. Para sa
pagkain, ininom nila ang katas ng niyog at kinain ang masarap na puting
karne. Ang mga dahon nito, natuklasan nila, ay mahusay para sa
paggawa ng mga banig, sumbrero, at mga silid. Ang hibla nito ay
maaaring magamit para sa lubid at maraming iba pang mga bagay.
 4

Melu- Si Melu ang dakilang manlilikha ng mundo at sangkatauhan sa

mitolohiyang Bilaan. Sa isang bersiyon naman, nakatira si Melu sa
kalangitan at umuupô sa mga ulap. Purong ginto ang kaniyang ngipin at
maputîng-putî ang kaniyang balát dahil mahilig siyáng maglinis at
maghilod ng katawan gamit ang kamay.
 5

MELU-Ang Alamat ng Tunay na Tao

Sa simula pa lamang ay nabuhay ang isang pagiging napakalaking kaya

hindi siya maihahambing sa anumang kilalang bagay. Ang kanyang
pangalan ay Melu, at kapag nakaupo siya sa mga ulap, na siyang
tahanan, sinakop niya ang lahat ng puwang sa itaas. Ang kanyang mga
ngipin ay dalisay na ginto, at dahil napaka-malinis niya at patuloy na
hinuhubaran ang kanyang sarili ng kanyang mga kamay, ang kanyang
balat ay naging purong puti. Ang patay na balat na kanyang hinaplos sa
kanyang katawan ay inilagay sa isang tabi sa isang tumpok, at sa
pamamagitan ng tumpok na ito ay naging napakalawak na siya ay inis at
itinakda ang kanyang sarili upang isaalang-alang kung ano ang
magagawa niya dito.

Sa wakas nagpasya si Melu na gawin ang lupa; kaya't nagtrabaho siya

nang husto sa paglalagay ng hugis ng patay na balat, at kapag natapos
na siya ay nasisiyahan siya dito na nagpasya siyang gumawa ng dalawang
nilalang tulad ng kanyang sarili, kahit na mas maliit, upang mabuhay dito.

Ang paggawa ng mga labi ng materyal na naiwan pagkatapos na gawin

ang lupa ay siya ay humantong sa dalawang lalaki, ngunit tulad ng lahat
sila ay natapos maliban sa kanilang mga ilong, si Tau Tana mula sa ibaba
ng mundo ay lumitaw at nais na tulungan siya.

Hindi nais ni Melu ng anumang tulong, at isang mahusay na argumento

ang nagsimula kay Tau Tana sa wakas ay nanalo ng kanyang punto at
ginawa ang mga ilong na inilagay niya sa mga tao na baligtad. Nang
matapos na ang lahat, hinampas nina Melu at Tau Tana ang mga porma
hanggang sa lumipat sila. Pagkatapos ay napunta si Melu sa kanyang
tahanan sa itaas ng mga ulap, at si Tau Tana ay bumalik sa kanyang
lugar sa ilalim ng mundo.
 6

Naging maayos ang lahat hanggang sa isang araw ay dumating ang isang
malakas na ulan, at ang mga tao sa mundo ay halos nalunod mula sa
tubig na tumatakbo sa kanilang mga ulo sa kanilang mga ilong. Si Melu,
mula sa kanyang lugar sa mga ulap, ay nakakita ng kanilang panganib, at
mabilis siyang napunta sa mundo at nai-save ang kanilang buhay sa
pamamagitan ng pag-upo sa kanilang mga ilong sa kabilang panig.

Lubhang nagpapasalamat sa kanya ang mga tao, at nangako na gumawa

ng anumang dapat niyang hilingin sa kanila. Bago siya umalis patungo sa
kalangitan, sinabi nila sa kanya na labis silang hindi nasisiyahan na
naninirahan sa dakilang lupa nang nag-iisa, kaya sinabi niya sa kanila na
iligtas ang lahat ng buhok mula sa kanilang mga ulo at ang tuyong balat
mula sa kanilang mga katawan at sa susunod na pagpunta niya ay
gagawin niya gawin silang ilang mga kasama. At sa ganitong paraan
nagkaroon ng maraming mga tao sa mundo.
 7

Mangechay-Siya ang katumbas ni Bathala sa mitolohiya ng mga

Kapampangan.

Kilala bilang tagahabi, sinasabing ang kalangitan ang kanyang obra

maestra at ang
liwanag ng mga bituin ay sanhi ng mga maliliit na butas sa kanyang habi.
pinamumunuan niya ang sansinukob sa loob ng maraming milenya.
 8

Gugurang - Ang diyos ng Kataas-taasang Bicolano na nagpatalo kay

Cagurangan at idineklara na si Asuang na kanyang kababaan. Nag-utos
siya ng ilaw at apoy. Inilarawan bilang matangkad, maskulado ng pilak na
buhok, Siya ay dating nanirahan sa Kamurayan o langit ngunit naiwan
upang manirahan sa Mt. Mayon, sa kanyang lugar inilagay niya si Bulan
sa kalangitan kasama ng mga taong may hangin.
 9

Lumawig

Ang pinakadakila sa lahat ng espiritu. Nilikha niya ang Igorot at nakakuha

ng malaking interes sa kanila. Tinuruan niya sila kung paano
mapagtagumpayan ang mga puwersa ng kalikasan, kung paano
magtanim at umani - sa katunayan, itinuro niya sa kanila ang lahat ng
alam nila. Sa isang pagkakataon nakatira siya sa bayan ng Igorot ng
Bontoc at nagpakasal sa isang batang Bontoc ngunit nakatira siya ngayon
sa langit.

Minsan sa bawat buwan ang isang seremonya ay ginanap sa kanyang

karangalan sa isang sagradong halamanan, kung saan ang mga puno ay
pinaniniwalaang sumibol mula sa mga libingan ng kanyang mga anak.

Mayroong pagkakahawig sa pagitan ng Lumawig, na tinawag ding

Kambun'yan, at Kabonīyan ng mga Tinguians.

LUMAWIG:ALAMAT - Nilikha Ni Lumawig Ang Mga Tao

 10

Si Lumawig ang pinaka-makapangyarihan sa lahat ng mga ‘diwata.’ Sa

langit siya nakatira ngayon, subalit may isang panahon nuong nakaraan
nang tumira siya sa Bontoc, isang nayon ng Igorot, at nag-asawa ng
isang dalagang Bontoc. Ang mga bato ng kanilang bahay ay nakikita sa
nayon hanggang ngayon.
Si Lumawig ang lumikha sa Igorot, at mula nuon, lagi na niyang inalagaan
ang mga ito, tinuruan kung paano malabanan ang mga panganib sa
kalikasan, kung paano magtanim, mag-ani at, katunayan, lahat ng alam
ng mga Igorot ngayon. Buwan-buwan, pinaparangalan siya sa isang
pagdiriwang sa banal na kumpol ng mga puno. Sa paniwala ng mga
Bontoc, ang mga puno ay tumubo sa ibabaw ng mga libingan ng mga
anak ni Lumawig. Sa buwanang pagdiriwang, nagdarasal ang mga tao na
maligtas sa sakit, mag-ani ng maraming pagkain, at magtagumpay sa
bakbakan.
Halos magkatulad ang Lumawig ng mga Igorot at ang Kaboniyan, tinawag
ding Kambun’yan, na ‘diwata’ ng mga Tinguian.

NUONG simula, walang tao sa daigdig. Si Lumawig, ang pinaka-

makapangyarihang diwa , ay bumaba mula sa langit at pumutol ng
maraming yantok. Pinaghiwa-hiwalay niya ang mga ito nang tig-2 bago
ikinalat sa iba’t ibang bahagi ng daigdig.
Tapos, inutusan niya ang mga ito.
“Magsalita kayong lahat!”
Walang kaabog-abog, ang mga yantok ay naging mga tao, - naging isang
babae at isang lalaki ang bawat tig-2 ikinalat sa daigdig. At lahat sila ay
nagsimulang magsalita subalit magka-kaiba ang kanilang mga wika.
“Mag-asawa kayong lahat!”
Ito ang sunod na utos ni Lumawig. Sumunod ang mga bagong tao at
pagkaraan ng panahon, maraming mga anak ang isinilang. Pagtagal pa,
nag-asawa-asawa rin ang mga anak kaya lalong dumami ang mga tao sa
 11

daigdig. Lahat ay nagsalita ng wika ng kanilang mga magulang kaya

magka-kaiba ang usap-usapan sa iba’t ibang bahagi ng daigdig.
Napansin ni Lumawig na may mga kailangan ang mga tao, at lumapag
siya muli sa lupa upang magbigay ng biyaya. Nilikha niya ang asin, at
inutos sa mga tao sa isang puok na pakuluan ito hanggang matuyo at
tumigas, at ipagbili sa mga kalapit-pangkat. Hindi naunawaan ng mga tao
duon kung paano sumunod sa utos kaya nuong pagbalik ni Lumawig,
nakita niyang ni hindi hinipo ang asin. Dinala niya ang asin sa puok na
tinawag na Mayinit at ang mga tagaruon ang inutusan. Sinunod siya ng
mga tagaruon at, dahil dito, ipinahayag ni Lumawig na sila ang laging
mag-aari sa asin habang panahon, at sa kanila bibili ng asin ang ibang
mga tao.
Tapos, nagpunta naman si Lumawig sa Bontoc at inutusan ang mga
tagaruon na kumuha ng luwad (arcilla, clay) at gumawa ng mga palayok
(ollas, pots) at banga (tinajas, jars). Nag-ipon ng luwad ang mga
tagaruon subalit hindi nila alam kung paano maghugis kaya tabi-tabingi
ang ginawang mga banga. Dahil dito, inutos ni Lumawig na lagi na silang
kailangang bumili ng banga mula sa ibang tao. Sa puok ng Samoki
nagtuloy si Lumawig at ang mga tagaruon ang pinagawa ng mga banga at
palayok. Mainam at maganda ang natapos ng mga taga-Samoki kaya
inutos ni Lumawig na sila na ang magiging may-ari ng pagpa-paso
(alfareria, pottery), na dapat silang gumawa ng maraming palayok at
banga na ipagbibili sa ibang tao.
Sa ganitong paraan, naturuan ni Lumawig ang mga tao ay naibigay sa
kanila ang kanilang mga kailangan at gamit pa hanggang ngayon.
 12

Kabunian- Ang kataas-taasang diyos ng uniberso. Siya ang moral na

hukom at ang aktibong puwersa sa mga mahahalagang ritwal at
seremonya. Siya rin ang gumagawa ng bakal na lumipat sa paghula sa
buyon.
 13

KABUNIAN-Ang hagdan-hagdang palayan ng mga Ifugao

"Noon pang kauna-unahang panahon ang mga tao sa Bulubundukin ay

may mga kaya sa buhay. Dahil sa kanilang kasaganaan nakalimot tuloy
sa Diyos. Si Kabunian ay nagaiit kaya pinamsahan ang mga mamamayan.
Umulan nang walang patid kaya nagkaroon ng malaking baha. Tumaas
nang tumaas ang tubig hanggang sa walang nakikita sa paligid liban sa
mga bundok ng Pulog at ng Anuyao. Ang lahat ng may buhay ay
nangalunod. Namatay ang lahat ng tao at nakaligtas lamang ay si Wigan
at si Bugan na magkapatid. Sila'y nakaligtas sa malagim na kamatayan
sapagka't si Wigan ay nagpunta sa bundok ng Pulog at si Bugan nama'y
sa bundok ng Anuyao. Nais magluto ni Wigan subali't walang apoy.
Kanyang natanaw na may liwanag na nagmumula sa bundok ng Anuyao.
Kahit di pa gasinong kumakati ang baha, kanyang nilangoy ang bundok.
Siya'y tinanggap ni Bugan nang buong kasiyahan.

Nang sumunod na araw humupa nang patuluyan ang baha kaya ang
dalawa'y lumusong sa bundok ng Anuyao. Sapagka't napag-alaman nila
na walang natira sa kanilang tribo, para magpatuloy ang buhay, sila'y
nagsama bilang mag-asawa. Nagkaanak sila ng dalawa: si Duntungan at
si Inhabian. Ang dalawang ito'y nag-isang dibdib, pati ang kanilang mga
anak ay nagpangasawahan din kaya hindi nagtagal at dumami ang tao.

Lumipas ang mga taon. Isang araw si Kabagan, isa sa mga apo ni
Duntungan ay nagtanim ng palay sa banlikan. Ang Dakilang Diyos ay
nagpakita sa kanya at nagsalita, "Kilala kitang mabuting tao. Dapat
gantimpalaan kita sa iyong trabaho. Kung susundin mo ang aking mga
tagubilin, kakasihan ka ng mga diyos."

"Anong gusto mong gawin ko, Kabunian?"

 14

Ang Dakilang Diyos ay sumagot, "Sabihin mo sa mga tao na gumawa ng

kanyaw araw at gabi nang tatlong araw na singkad upang ako'y
ipagbunyi. Kung ako'y masiyahan, uunlad ang iyong tribo."

Ipinagbigay-alam ni Kabagan sa ulo ng tribo ang kanyang narinig.

Nagsimula ang paghahanda hanggang sa matupad ang nasabing

scrcmonya kay Kabunian.

Kinabukasan, si Kabagan ay nagpunta sa kanyang taniman ng palay.

Samantalang nagtatrabaho, napakita uli sa kanya si Kabunian. Siya'y
nagsalita "Mabuti, Anak. Ako'y nasiyahan sa iyong parangal. Makinig ka.
Ito ang aking gantimpala. Kita'y bibigyan ng ilang supling ng palay na
kung tawagi'y inbagar. Kinuha ko ito sa mahiwagang batis. Itanim mo ito
sa iyong tumana. Ang tumana sa lahat ng oras ay dapat laging puno ng
tubig. Magtayo ka ng dike sa paligid ng iyong taniman.Ang malapot na
putik at mga balumbuhay na yaon," tuloy turo sa duminding, "ay kaloob
ng Diyos. Hale, sundin mo ang aking tagubilin at umasa kang ang mga
teres ay makikipagtagalan sa panahon."

"Salamat po, Diyos ko," ang sagot ni Kabagan nang buong pakumbaba.

Nagsimulang magtayo ng dike si Kabagan. Kanyang itinayo ang mga

baiting ng palay ayon sa tagubilin ni Kabunian. Nagsigaya ang mga
kapitbahay ni Kabagan. Ang lahat ay tumuiad hanggang sa ang buong
Ifugao ay natalikupan ng hagdan-hagdang taniman ng palay na itinayo ng
ating mga ninuno, isang obra maestra ng inhenyeriya.
 15

Liddum-isang pangunahing diyos ng Kabunyan (Skyworld), na ipinagpalit

ang kanyang mabangong malaking butil ng bigas na tinawon sa Wigan
para sa apoy. Si Wigan ay anak ni Pudol, na isa sa mga ninuno ng mga
Ifugao.
 16

Makalindung- ang unang dakilang Manobo na itinatag ang mundo sa mga

post na may isang gitnang poste sa paligid na kung saan ay isang python
na nagdudulot ng lindol kapag hindi nasisiyahan, kung minsan ay
sinasabing sinamahan ng babaeng Dagau na hindi nagugustuhan ang
paningin ng dugo ng tao, na kung saan nabubo sa lupa ay nagdudulot ng
sawa upang magsulat.
 17

Magbabaya-
One was the supreme planner, a good Being that looked like man. His
name was DIWATA NA MAGBABAYA which means “pure god who wills all
things”.

MAGBABAYA- Creation of Universe

Isang araw na si Diwata Magbabaya, ang Planner pagiging isang tao,

naisip na palawakin ang banting. Upang maging matatag ito, nilikha niya
ang lupa - ang banting ay nasa kalangitan - upang ang mahihirap na tao
ay makapagpahinga.
 18

Si Diwata Magbabaya ay isang mahusay na tagaplano. Alam niya,

gayunpaman, na kakailanganin niya ang lupa na kung saan ang
Sampung-ulo na Pagiging Ito ay palaging napakahirap upang
makumbinsi. Nakita ng diyos na may mga pakpak ng agila. Mabilis, siya
ay bumagsak at bumagsak ng ilang lupa mula sa ilalim ng Sampung-ulo
na Pagiging.

Ang Ten-headed pagiging nakakagulat at galit na galit. "Bakit mo nakuha

kung ano ang wala sa akin?" Tanong niya. "Huwag kang magalit" sabi ni
Diwata Magbabaya. "Mayroon akong plano. At mabuti para sa ating lahat.
Kung hahayaan mo akong gumamit ng ilan sa iyong lupa. Patatagin ko
ang banting at palakihin ito. Pagkatapos ay magkakaroon ng sapat na
puwang upang mabatak ang aming mga binti at maglakad sa paligid
upang hindi kami mag-away sa lahat ng oras. "

At kaya nilikha ang lupa. Ang hawk-tulad ng pagiging maaaring sa wakas

ay magpahinga ng kanyang mga pakpak.

Ngunit ang lupa na kung saan ang lupa ay ginawa sa lalong madaling
panahon ay naging lubos na tuyo. Muli Si Diwata Magbabaya ay
naghahanap ng matagal sa malagkit na laway na naglalabas mula sa
napakaraming ulo ng pagiging Sampung ulo. "Kung papayagan mo akong
gumamit ng iyong laway maaari naming pagandahin ang lupa."
Iminumungkahi ng tagaplano ng diyos. Ang Sampung-ulo na Pagiging ay
masyadong flattered upang maging bahagi ng anumang proyekto sa
pagpapaganda. At kaya pumayag siya. Kinuha ni Diwata Magbabaya ang
ilang laway at inihalo ito sa lupa. Isang malakas na ulan ang bumagsak,
para sa walang katapusang mga araw na dumaloy ang tubig sa mundo.
Nang umulit ito ng Beings nakita na ang iba't ibang mga hugis ay nilikha.
May mga bundok, burol, lambak, kapatagan at canyon. Ang sapat na
tubig ay nanatili pa rin para sa mga sapa at ilog na dumadaloy sa isang
malaking butas na tinatawag na karagatan. Luntiang berdeng damo, mga
 19

puno at bulaklak na umusbong mula sa lupa at binalot ito. Ang lupa ay

naging maganda. Natuwa ang tatlong Beings.
Tinawag nila ang lugar na HALDAN TA PARAISO na nangangahulugang
"Hardin ng Paraiso".

Ang kataas-taasang tagaplano ay may isang bagong ideya. Dahil hindi

tayo laging naririto, hindi ba marunong na magkaroon ng mga Beings na
tulad natin na magbabantay sa mundo? ". Ang winging Ang naisip na ito
ay isang mahusay na ideya at ang Sampung-ulo na Pagiging mapang-
ayon dito.

The three walked around the beautiful Garden. They gathered some earth
to serve as the flesh, and water to serve as blood. They cut some fine
rattan to serve as the veins and arteries, and the soft wide wood of the
andalugung tree to serve as the bones. The Being moistened the earth
with water trying to form the figures, but the soil kept crumbling.

Again Diwata Magbabaya looked towards the Ten-Headed Being and the
sticky saliva drooling from his many mouths. “Can we have a little to
mould these figures?” he asked. Afraid of being left out of the interesting
operation, the Ten Headed Being agreed to mix some of his saliva with
the earth.

Now Diwata Magbabaya stood up, put his arms on his hips and told the
Ten-Headed Being, “You can make the figures. But you must copy me
exactly“. The Ten-Headed Being was not quite convinced but he had no
argument at hand and so he resentfully did as he was told.
Ang tatlo ay lumibot sa magandang Hardin. Nagtipon sila ng ilang lupa
upang maglingkod bilang laman, at tubig upang magsilbing dugo. Pinutol
nila ang ilang pinong rattan upang magsilbing mga ugat at arterya, at ang
malambot na malawak na kahoy ng punong andalugung upang magsilbing
 20

mga buto. Ang pagiging moistened sa lupa na may tubig na sinusubukan

upang mabuo ang mga figure, ngunit ang lupa ay patuloy na gumuho.

Muli Si Diwata Magbabaya ay tumitingin patungo sa Ten-headed pagiging

at ang malagkit na laway na dumadaloy mula sa kanyang maraming mga
bibig. "Maaari ba nating magkaroon ng kaunti upang mahulma ang mga
figure na ito?" Tanong niya. Takot na maiiwan sa kawili-wiling operasyon,
ang Sampung Pinuno na pumayag na paghaluin ang ilan sa kanyang
laway sa lupa.

Ngayon tumayo si Diwata Magbabaya, inilagay ang kanyang mga braso at

sinabi sa Sampung Pinuno ng Utang, "Maaari kang gumawa ng mga
numero. Ngunit dapat mong kopyahin ako nang eksakto ". Ang Sampung
Pinuno ng Utang ay hindi lubos na kumbinsido ngunit wala siyang
pagtatalo sa kamay at kaya't nagalit siya nang gawin ang sinabi sa kanya.
 21

Sualla o Tullus-

Sa mga araw na iyon, matagal na ang nakalipas, doon na nanirahan sa

langit ang isang pagkilala na alam ng mga Tirurays bilang Sualla (o
Tullus-God). May kapatid si Sualla na nakatira sa Bonggo, ang kaharian
ng mga patay. Ang parehong Sualla at ang kanyang kapatid na babae ay
napakalakas, at nakapagpabago ng anumang bagay sa iba pang mga
anyo.
 22

SUALLA-Ang Paglikha ng Daigdig

Hindi mabilang na mga nakalipas na panahon, walang lupa sa buong

mundo. Nariyan lamang ang kalangitan at dagat.

Sa mga araw na iyon, matagal na ang nakalipas, doon na nanirahan sa

langit ang isang pagkilala na alam ng mga Tirurays bilang Sualla (o
Tullus-God). May kapatid si Sualla na nakatira sa Bonggo, ang kaharian
ng mga patay. Ang parehong Sualla at ang kanyang kapatid na babae ay
napakalakas, at nakapagpabago ng anumang bagay sa iba pang mga
anyo.

Isang araw nagpunta si Sualla sa palasyo ng sumikat na araw upang

bisitahin ang walong khnenentaos (estatwa) na tumayo sa mga pader ng
langit. Ang walong khnenentaos ay ginawa mula sa pith ng isang
napakahirap na kahoy, at naroroon mula pa noong simula ng panahon.
Pagdating niya, hinawakan ni Sualla ang isa sa mga sentral na pigura.
Ang khnenentao na hinawakan niya ay binigyan ng buhay at sa gayon ang
unang tao ay nilikha.

Iniwan ni Sualla ang taong nilikha niya. Ngunit ang unang lalaki ay laging
malungkot at nag-iisa, kinuha niya ang isa sa mga buto-buto ng lalaki at
ginawang babae ito. Pinakasalan ni Sualla ang lalaki at ang babae. Hindi
nagtagal ay ipinanganak ang isang napakahusay na mukhang anak.
Ngunit, sayang, ang batang lalaki ay hindi kailanman tumitigil sa pag-
iyak. Ang kanyang sigaw ay napakalakas na narinig sa buong uniberso.
 23

Nagkasakit siya, at nag-aalala ang mga magulang. Ipinadala ng babae

ang kanyang asawa kay Sualla upang humingi ng gamot para sa kanilang
may sakit na anak.

Nang marinig ni Sualla na ang kanyang omat (paglikha ng tao) ay nasa

pagkabalisa, humingi siya ng paumanhin at sinabing hindi na niya muling
direktang madaragdagan ang kanyang mga nilikha ng tao. Ibinigay niya
ang kinakailangang gamot para sa batang may sakit.

Gayunpaman, bago paalisin ang lalaki, sinabi ni Sualla, "Makakatagpo ka

ng isang tao sa iyong paglalakad. Huwag hayaan siyang makita o
hawakan ang gamot na ibinigay ko sa iyo. "

Sa kanyang paglalakad nakilala ang omat sa hari ng mga demonyo na

isinugo ni Sinonggol, ang kapatid ni Sualla.

"Ano ang mayroon ka sa iyong kamay doon?" Tanong ng hari ng mga

demonyo.

Hindi sumagot ang omat, kaya hinawakan ng hari ng mga demonyo ang
gamot at deftly itong binago. Sa sandaling naibalik ng likha ni Sualla ang
inakala niyang gamot, nagmadali siya.

Pagdating niya sa bahay, binigyan ng omat ang gamot sa kanyang anak.

Namatay agad ang batang lalaki.

Ipinadala muli ng asawa ang kanyang asawa sa kanilang tagalikha, sa

oras na ito upang humingi ng libing para sa kanilang namatay na anak.

"Ano ang ginawa mo sa gamot na ibinigay ko sa iyo?" Tanong ni Sualla.

 24

"Ang hari ng mga demonyo ay kinuha ito mula sa akin," sagot ng lalaki.

"Ang aking kapatid na babae ay naiinggit sa aking mga gawa," bulong ni

Sualla, at siya ay nalulungkot. Pagkatapos ay tinawag niya ang apat na
kapatid niya mula sa apat na sulok ng mundo. Ang kanilang mga
pangalan ay Mentail, Micael, Mintlafis, at Osman Ali. Nang dumating ang
kanyang mga kapatid ay inutusan niya silang bumili ng lupa mula kay
Navi (Propeta) Mohammad upang ang Mentalalan, ang batang namatay,
ay maaaring mailibing.

Ang apat na kapatid ng Sualla ay nagpunta sa lugar ni Navi Mohammad,

na kung saan at, ay, din, sa langit. Pagdating nila, at tinanong ang
kanilang misyon, sumagot sila na sila ay sinugo ni Sualla upang bumili ng
ilang lupa. Agad silang binigyan ng malayang kung ano ang hiniling nila.

Isang magandang umaga nang makarating sila sa lugar ng Sualla.

Matapos magpasya ang lokasyon, nagpunta si Sualla sa Colina, ang
sentro ng mundo, at nagtanim ng lupa. Ang lupa na ito ay lumago na
ngayon at kumalat sa buong mundo. Pagkatapos itanim ang lupa, inilibing
si Mentalalan.

Mula sa iba't ibang bahagi ng katawan ng Mentalalan iba't ibang mga

pananim ng pagkain ay lumago. Ang unang mais ay lumago mula sa
ngipin ng Mentalalan. Mula sa pusod ay umusbong ang unang bigas.
Lumaki ang mga kamay bilang unang puno ng saging. Ang Diyos ay tunay
na mapagmahal at kamangha-manghang Pagiging.

Ang kapatid ni Sualla na si Sinonggol, ay nagseselos sa gawain ng

kanyang kapatid kaya't itinapon niya ang kanyang suklay, na naging
unang baboy — na kumain at sirain ang mga unang saging at iba pang
mga pananim. Dinura niya ang buyo niya (betel nut chew) at itinapon ito.
 25

Ang buyo ay naging unang daga, at sa araw na ito ang mga daga ay
kumakain at sumisira sa ating bigas at mais.

Sinasabing hindi dahil sa paninibugho ng kapatid ni Sualla dapat tayong

mabuhay ngayon bilang mga imortalidad. Hindi tayo dapat magutom dahil
ang mga pananim ay hindi mamamatay. Ang mga saging, bigas, mais,
lahat ng bagay na ginawa ni Sualla para sa amin - ay binago o binago ng
Sinonggol.

Ngunit dapat din nating isaalang-alang na ginawa ni Sinonggol ang lahat

ng mga bagay na ito dahil mahal niya tayo. Ang mga tao, hayop, insekto,
halaman, at lahat ng iba pang mga bagay ay kailangang mamatay,
sapagkat nais niya ang mga ito sa kanyang tahanan sa Bonggo, ang
kaharian ng mga patay.
 26

DIWATA
Ang diwatà, batay sa mitolohiyang Filipino, ay tumutukoy sa sinaunang
babaeng bathala, o kaya’y nilalang, nasa anyong babae, na nagsisilbing
tagapangalaga ng mga likas na yaman at kaligiran. May iba’t ibang
mahiwagang kapangyarihan ang mga ito at ginagamit upang magligtas ng
pinangangalagaan o magparusa sa nagkasala.

Laganap sa bansa ang paniniwala sa mga diwata at patunay nito ang iba’t
ibang terminong tumutukoy sa mga ito. Kabilang dito ang engkantáda,
nímpa, at diyósa (lahat ay mula sa Espanyol), aribaí (Iluko), at biradári
(Maranaw). Kadalasan namang tinatawag na lambíno o kaya nama’y
engkanto ang lalaking diwata. Malapit sa tunog at pakahulugan ng diwata
ang deváta na hango sa mga paniniwalang Hinduismo at Budismo sa
India kung kaya’t marami ang nagsasabing mula sa Sanskrit ang
terminong diwata.
 27

Kadaw La Sambad - Ang diyos ng araw at kataas-taasang diyos. Kasal sa

Bulon La Mogoaw, naninirahan sila sa ikapitong langit. Ipinanganak nila
ang pitong anak na lalaki at babae na nagtapos sa pagpapakasal sa bawat
isa.

Bulon La Mogoaw - Ang diyosa ng buwan at kataas-taasang diyos, asawa

ni Kadaw La Sambad.
 28

Mahal makakaako- Ang kataas-taasang nilalang na nagbigay buhay sa

lahat ng tao sa pamamagitan lamang ng pagtingin sa kanila.
 29

Laon- Si Kan-Laon ay ang diyos ng mga sinaunang mga Bisaya. Bago pa

man dumating ang mga Kastila sa Pilipinas, sinamba ng mga Bisaya si
Kan-Laon bilang kanilang Kataas-taasang Pinuno. Sa wikang Bisaya, ang
Kan-Laon ay nangangahulagang "Siya na Pinuno ng Panahon."

Ang Alamat Ng Bundok Kanlaon

 30

Sa malayong lugar ng Visaya sa Negros Occidental ay my Isang Hari na

ang pangalan ay Haring Laon, na my mabuting kalooban at pantay pantay
na pagtingin sa kanyang mga nasasakupan. Sa katunayan ang kanyang
mga mag sasaka'y binibigyan niya ng kalahati ng kanyang mga aning
pananim kapalit ng tapat na pag lilingkod sakanya ng mga ito.

Isang araw habang namamasyal si Haring Laon sa kanyang maluwang na

bukirin ay my napansin siyang kakaiba sa tuktok ng bundok, na tila isang
malaking ulupong na my pitong ulo. Kaya agad siyang nag balik sa
kanyang kaharian upang utusan ang mga kawal na sugpuin ang natanaw
niyang malaking salot sa tuktok ng bundok. At dahil sa dapit hapon na ng
makarating at masabi ng Hari sa kanyang mga kawal ang kanyang nakita
ay minabuti na niyang ipag pabukas na ang pag akyat sa bundok dahil
lubhang napaka panganib kung aabutin ng gabi sa bundok ang kanyang
mga kawal.

Malalim na ang gabi ngunit gising parin Hari dahil sa pag iisip niya na
baka sumalakay ang napakalaking ulupong na iyon sa knilang lugar, Nasa
ganoong pag iisip ang hari ng biglang makarinig siya ng mga sigaw at
iyak ng mga tao sa labas ng palasyo.
At ng biglang my tumawag sa Hari na kawal "mahal na hari sinalakay
tayo ng salot na iyong namataan sa tuktok ng bundok." at agad inutusan
ng hari ang kawal.
"Tawagin ang lahat ng kawal at sugpuin ang mapaminsalang salot na
iyon" at agad sumunod ang kawal sa utos ng Hari.

Maya maya pa ay nagbalik ang kawal na tila ba napakalungkot at siya ay

nag wika sa hari,
"Haring Laon hindi po namin nasugpo ang salot ngunit amin siyang na
itaboy pabalik sa tuktok ng bundok" agad sabi ng kawal " kung ganon ay
 31

mainam kahit papaano ay natigil ang kanyang pananalanta sa ating

lugar." ang sabi ni Haring Laon. At ilang besses pang naulit ang
pananalanta ng napakalaking ulupong na my pitong ulo, subalit hindi
talaga kaya ng mga kawal ng hari ang ulupong dahil sa napakalaki nito at
bumubuga pa ito ng apoy.

Hangang sa kumunsulta si Haring Laon sa mga pantas, my mga pantas

na nag sasabi na mag alay ng magandang dalaga sa malaking ulupong na
my pitong ulo upang tumigil ito sa pamiminsala. Ngunit labag sa kalooban
niya ang pasyang iyon sa kadahilanang my anak din si Haring Laon na
napaka gandang dalaga. Labag man sa kalooban niya ay pinaabot parin
niya sa mga nasasakupan niya ang balitang iyon.

At sa takot ng mga kadalagahan na baka sila ang gawing alay sa ulupong

ay pinintahan nila ang kanilang mga mukha upang matakpan ang
kanilang mga kagandahan. At nang naglibot na ang mga pantas upang
pumili ng dapat ialay sa ulupong ay wala silang mapili dahil sa ang lahat
ng dalaga ay nagmistulang nasunog ang mukha ng dahil sa apoy na
ibinubuga ng ulupong na my pitong ulo.

At bigong bumalik ang mga pantas sa kaharian, "Mahal na Haring Laon

wala po kaming napili dahil lahat silay nasunog ang mukha ng abutin sila
ng apoy na ibinubuga ng higanteng ulupong." sabi ng unang pantas.
"Subalit si Princessa Talisay nalamang po ang natitirang maganda sa ating
lugar." ang sabi ng ikalawang pantas.

At nalungkot ang Haring Laon sa kanyang narinig, "Aking amang Hari

kung ako nalamang ang tanging pag -asa upang matigil ang pamiminsala
ng ulupong ako po ay pumapayag na maging alay." ang matapang na
wika ng princessa.
 32

Samantala, isang banyaga ang nakabalita sa pananalanta ng ulupong.

Inalok ng binata ang Hari ng Kanyang tulong, At nag sabi na siya ang
pupuksa sa malaking ulupong na my pitong ulo.
"Matapang ka binata, kung mapapatay mo ang salot na ulupong ay
ibibigay ko sa iyo ang kalahati ng aking yaman. At ipapakasal ko rin sa
iyo ang kaisa isa kong anak na si pricessa Talisay. ang wika ng hari sa
matapang na binata.

Lingid sa kaalaman ng marami ay my kapangyarihan ang binata na

makipag usap sa mga hayop at insecto. Kaya sa kanyang paglalakbay ay
kinausap niya ang haring langgam na tulungan siyang sugpuin ang
higanteng ulupong sa pamamagitan ng pagapang nila sa katawan nito at
kagatin ang ulupong. Malapit na siya sa tuktok ng bundok ng makasa
lubong niya si haring putakti at sinbi niya ang pakay niya sa bundok at
humingi siya ng tulong dito na pupugin nila ang mata ng ulupong upang
hindi ito makakita, at smang ayon naman ang haring putakti sa kanyang
plano.

At sumapit siya sa tuktok ng bundok at nag simula ng gumapang ang

mga langam sa katawan ng ulupong, at sinugod ng mga putakti ang mga
mata ng ulupong. At hindi na alam ng ulupong ang kanyang gagawin
dahil sa sakit ng kanyang nararamdaman, At sa gitna ng labanan ay
napadaan ang mga uwak at pinaki usapan ito ng binata na tulungan siya
sa pag sugpo sa malaking ulupong. At hindi naman siya nabigo dahil
tinulungan siya ng mga uwak, pinag tutuka nila ang pitong ulo ng ulupong
kaya nag karoon ng pag kakataon ang binata na mapugot ang bawat ulo
ng malaking ulupong.

At siyay nagbalik sa kaharian na dala ang pitong ulo ng higanteng

ulupong, At agad nakarating balita ky Haring Laon at sinalubong niya ang
magiting na binata.
 33

"Binabati kita sa iyong tagumpay matapang na binata, ngunit hangang

ngayon ay hindi ko pa alam ang iyong pangalan." wika ni Haring Laon

"Kan po ang aking pangalan mahal na hari." matuling tugon ng magiting

na binata.

At tinupad ng hari ang kanyang pangako na ang kalahati ng kanyang

yaman ay ibibigay niya ky Kan pati ang pangakong pagpapakasal ky
princessa Talisay. At masaya naman silang nagsama bilang mag asawa.

At ang bundok ay pinangalanan na KanLaon upang sa pag alaala sa

katapangan ni Kan at kabaitan ni Haring Laon.
 34

Manama-Tinatawag din bilang Eugpamolak Manobo, si Manáma ang

dakilang manlilikha at pinakamataas sa kalipunan ng mga bathala ng mga
Manuvu (Manobo), isang katutubong pangkat sa Mindanao.

manama
Tinatawag din bilang Eugpamolak Manobo, si Manáma ang dakilang
manlilikha at pinakamataas sa kalipunan ng mga bathala ng mga Manuvu
(Manobo), isang katutubong pangkat sa Mindanao. Noong simula ng
panahon, may dalawa lámang diyos, si Manama na naghahari sa langit, at
kapatid niyang si Oggási na may hawak sa lupa. Hungkag ang kalangitan
ni Manama, samantalang hitik sa halaman ang kay Oggasi. Ipinadalá ni
 35

Manama ang kaniyang mga alagad na nagpanggap bilang mga bubuyog

upang kumuha ng lupa at binhi mula sa nasasakupan ni Oggasi. Mula sa
panahong ito, nagkaroon na ng alitan sina Manama at Oggasi hinggil sa
kaayusan at kaguluhan.

Kadalasan ay nahihimbing si Manama. Napag-isipan niyang likhain ang

tao, ngunit pagkatapos simulan ang balak ay nahimbing muli.
Sinunggaban ni Oggasi ang pagkakataóng makapaghiganti sa kapatid, at
ninakaw niya ang balak ni Manama na bigyan ang tao ng walang-
hanggang búhay. Ito ang dahilan ng kamatayan ng tao. Nang nagising
ang unang lalaki, tinuklas niya ang daigdig ngunit nakaramdaman ng
pagkukulang, dahil na rin sa pagpupukaw ni Oggasi. Pinagnilayan ito ni
Manama. Kung bibigyan niya ang lalaki ng kapareha, mababawasan ang
dapat sana ay ganap na pagsalig nitó sa bathala. Ngunit kung ipagkakait
naman niya ang kapareha, magwawagi si Oggasi. Sa hulí, ginawa ni
Manama ang unang babae. Hindi lumaon ay nakaramdam ang babae ng
di-matukoy na paghahangad, at nagsimulang malumbay. Napagtanto ni
Manama na kagagawan ulit ito ni Oggasi. Upang matuwa ang kaniyang
mga nilaláng, lumikha siyá ng uod na kakapo at inilagay sa gitna ng mga
hita ng lalaki. Dahil sa mga gawain ng uod, natuklasan ng lalaki at babae
ang sarap ng pakikipagtalik. Ngunit pinakain ni Oggasi ng binhi ang uod,
at nang maitanim ito sa babae, nagbuntis ito. Dumami ang mga tao.

Magkalapit noon ang langit at lupa at madalîng tumawid sa magkabilâng

panig. Tuwing gising si Manama, makikipag-usap siyá sa kaniyang mga
nilaláng upang pakinggan ang kanilang mga hinaing. Sa pagdami ng mga
tao at kanilang mga panawagan, nagsimulang mahirapan si Manama.
Kasabay ng kaniyang pagiging pagod at iritable ang pagkagulo ng
panahon ng kaniyang kalangitan—uulan, aaraw, hahangin, kikidlat. Isang
araw, sa kasagsagan ng isang matinding tagtuyot, kinalampag ng mga
tao ang langit upang gisingin at hingan ng tulong si Manama. Nabuwisit
ang poon at inilayô ang kalangitan sa lupa upang hindi na siyá maestorbo
 36

muli. Sa pagkalayô ni Manama, sinunggaban ni Oggasi ang pagkakataóng

maghasik ng kaguluhan sa daigdig. Nilikha niya ang dambuhalang si
Makaralig upang magkalat ng lagim at itaboy ang mga tao. Unang
hiningan ng tulong ng mga tao si Manama, ngunit himbing siyá at hindi
na silá madinig. Nagpasiya ang mga tao na silá ang makalulutas ng
kanilang suliranin. Nagtulungan silá upang patayin ang higante at itaboy
si Oggasi. Dito nilá napagtanto na silá ang may hawak ng kanilang
tadhana.

Sa mitolohiya ng mga Manuvu, nilikha ni Manama ang mga ilog Pulangi at

Agusan upang balansehin ang daigdig at panatilihin itong panatag kapag
may lindol. Tuwing panahon ng pagtatanim at pag-aani, nag-aalay ng
dasal ang mga Manuvu kay Manama. Tinatawagan din siyá upang
tulungan ang mga katutubong manggagamot sa kanilang pagpapagalíng.