Elżbieta Walczak - Pielegniarstwo ST I Stopnia

sem. 1

UKŁAD RUCHU -
STAWY
Narząd ruchu, układ ruchu (łac. motorium) –
część organizmu odpowiadająca za utrzymanie postawy i
wykonywanie ruchów.

W skład układu ruchu wchodzą:

• bierna część układu ruchu, czyli szkielet – to nieruchoma

część, która tworzą kości, chrząstki oraz połączenia szkieletowe
wolne (stawy) i ścisłe (więzozrosty, chrząstkozrosty,kościozrosty);

• czynna część układu ruchu, czyli mięśnie szkieletowe – to

aktywna część układu ruchu, która ma zdolność kurczenia się; tworzą
ją mięśnie, stawy i wiązadła;
Obydwie części układu ruchu współdziałają ze sobą i nawzajem się
uzupełniają (kości stanowią podporę dla mięśni, mięśnie poruszają
kośćmi) tworząc skomplikowany układ dźwigni, dzięki któremu
możemy:

● zmieniać położenie całego ciała

(wykonywać ruchy lokomocyjne)
● zmieniać ułożenie części ciała względem
siebie, na przykład zgiąć rękę lub nachylić głowę
● utrzymać odpowiednią postawę ciała,
co ma dla nas szczególne znaczenie,
ponieważ jesteśmy istotami dwunożnymi
● znacznie osłabiać skutki działania różnego
rodzaju przeciążeń, na przykład w trakcie
wykonywania gwałtownych ruchów.

W nieco szerszym znaczeniu układ kostny, to również

znajdujące się w nich receptory, oraz część układu
nerwowego, sterująca jego czynnością.

Szkielet człowieka, zwany też kośćcem

bądź bardziej profesjonalnie – układem kostnym, to ogóle
określenie wszystkich kości tworzących ludzkie ciało.
Ciało dorosłego człowieka składa się z 206 kości, ale liczba ta
nie jest stała od narodzin – szkielet noworodka
składa się z ok. 270 kości, natomiast u 14-latków

1
liczba ta wynosi nawet 356. Wyjaśnieniem tej różnicy
jest łączenie się niektórych kości w miarę rozwoju organizmu.
Podstawowym materiałem budulcowym szkieletu człowieka
jest tkanka kostna oraz w mniejszym stopniu chrzęstna.
Kościec (szkielet) zbudowany jest z:

● kości
● chrząstek
● stawów
● więzadeł

Wiele kości funkcjonuje jako dźwignia, która wraz z przymocowanymi

do niej mięśniami umożliwia ruch.

Inne kości z kolei łącząc się ze sobą są naturalną ochroną

dla znajdujących się wewnątrz ich narządów - czaszka chroni mózg,
kręgosłup rdzeń kręgowy, żebra płuca i serce. Warto też wspomnieć
o szpiku - źródło krwinek czerwonych - który znajduje się w kościach.

Kość zbudowana jest z tkanki kostnej - czyli z osteocytów i z

substancji podstawowej, zawiera sole wapnia i substancje
organiczne. Osteocyty czyli komórki kostne mieszczą się w jamkach
rozproszonych w substancji międzykomórkowej. Jamki te łączą się ze
sobą cienkimi kanalikami kostnymi w tych kanalikach leżą cienie
wypustki tych osteocytów.

Kość otacza okostna - mocna warstwa łącznotkankowa.

Różny stopień ruchomości kości zależy od sposobu ich połączeń.

Kości w szkielecie połączone są ze sobą w sposób:

● nieruchomy - to połączenia kostne - kościozrosty

● mało ruchomy - to połączenia za pomocą tkanki włóknistej
czyli więzozrosty lub chrząstkozrosty - czyli połączenia
za pomocą tkanki chrzęstnej.
● ruchomy - zwane inaczej stawami lub połączeniami
maziowymi

Wyjątkiem jest kość gnykowa, która rozwojowo pochodzi z łuków

skrzelowych zawieszona jest na mięśniach szyi.

Połączenia możemy podzielić też w inny sposób:

● połączenia włókniste - budulcem jest tkanka włóknista.

Odmianą tego rodzaju połączeń są szwy czaszki oraz zębodoły.
● połączenia chrząstkowe - budulcem jest tkanka chrzęstna

2
 ● połączenia maziowe - budulcem są zrosty kostne. Do tego
typu połączeń zaliczamy stawy.

W ludzkim ciele jest ponad dwieście stawów. Stawy różnią się między
sobą w zależności od funkcji, jakie pełnią. Nie wszystkie ruszają się
jednakowo: najbardziej mobilnym stawem jest u człowieka staw
barkowy, o czym z łatwością możemy się przekonać, machając ręką –
od ramienia – we wszystkich niemal płaszczyznach. Podobną budowę
ma staw biodrowy, który umożliwia baletnicy zrobienie szpagatu, a
pozostałej części ludzkości – choćby otwarcie drzwi kopnięciem,
kiedy ręce mamy zajęte. Sa to stawy kuliste. Na przeciwnym
biegunie ruchomości są stawy łokciowe i połączenia między
najwyższymi kręgami kręgosłupa.

Staw barkowy, Staw ramienny będący częścią stawu barkowego

stanowi największy staw w obrębie kończyny górnej, którą łączy z
obręczą barkową. Jest to staw kulisty, przez co umożliwia bardzo
szeroki zakres ruchu tak naprawdę we wszystkich kierunkach
płaszczyzny. Uszkodzenie stawu ramiennego manifestuje się bólem
oraz generuje niestabilność tej struktury.W jego skład wchodzi
główka stawowa, której podstawą jest głowa kości ramiennej oraz
panewka, na którą składają się elementy łopatki. Staw
ramienny pozwala na szeroki zakres ruchu ze względu na swoją
prostą budowę. Uszkodzeniom tego stawu zapobiega grupa mięśni
zwana pierścieniem rotatorów. Wśród nich można wymienić: mięsień
podgrzebieniowy i nadgrzebieniowy, obły mniejszy oraz
podłopatkowy. Mięśnie te zapewniają stabilizację barku i ochraniają
torebkę stawową, która stanowi solidne wzmocnienie dla
znajdujących się w jej pobliżu więzadeł. To właśnie te elementy
pozwalają na ruchy umożliwiające obrót ramienia, wyprost, zginanie,
przywodzenie czy odwodzenie kończyny górnej w stawie ramiennym.
Z kolei uniesienie kończyny górnej jest zapewnione przez inne stawy,
m.in. barkowo-obojczykowy.

3
Staw biodrowy (articulatio coxae) tworzy głowa kości udowej i
powierzchnia księżycowata panewki kości biodrowej. Obie te
powierzchnie są pokrytę chrząstką szklistą zapewniającą elastyczny
ruch w biodrze. Resztę stawu pokrywa błona maziowa - maziówka, w
której wytwarzany jest płyn nawilżający powierzchnie stawowe i
zapewniający płynność ruchu. Cała ta struktura tworząca staw kulisty
otoczona jest torebką stawową wzmocnioną więzadłami. Kończyna
dolna jako narząd podporu i ruchu wymaga silnego aparatu
więzadłowego wzmacniającego torebkę. Wewnątrz niej znajduje
się błona maziowa. Torebka stawowa wraz ze wzmacniającymi ją
więzadłami może dźwigać do 500kg.

WYRÓŻNIAMY CZTERY WIĘZADŁA W STAWIE BIODROWYM:

● Więzadło biodrowo-udowe - pasmo górne ogranicza nadmierną

rotację uda na zewnątrz i ruch uda do do tyłu, oraz ogranicza
przywodzenie uda. Pasmo przednie ogranicza prostowanie oraz
rotację do wewnątrz.
● Więzadło łonowo-udowe - ogranicza odwodzenie uda.
● Więzadło kulszowo-udowe - ogranicza rotację uda do wewnątrz
oraz przywodzenie.
Te trzy więzadła tworzą warstwę okrężną, która otacza szyjkę głowy
kości udowej i wzmacnia torebkę stawową.
● Więzadło głowy kości udowej- ogranicza przywodzenie oraz
rotację na zewnątrz.

4
Staw to miejsce połączenia dwóch kości, wyściełane od wewnątrz
chrząstką, a od zewnątrz pokryte torebką stawową.

Staw utworzony jest przez kości dopasowane do siebie kształtem

nasady. Miejsca styku pokryte są chrząstką, która amortyzuje
wstrząsy i zmniejsza tarcie. Nasady kości od zewnątrz obejmuje
torebka stawowa, która zapobiega przesuwaniu się kości
i zwichnięciom stawu.

Jeżeli popatrzymy na torebkę to wyróżnimy w niej: warstwę

zewnętrzną włóknistą i wewnętrzną maziową, to właśnie
ona wydziela lepką ciecz zwaną mazią stawową.Torebka stawowa
jest jednym z czynników utrzymujących kości w stawie.

Budowa stawu

Strukturami pomocniczymi w funkcjonowaniu stawów są: krążki

stawowe, obrąbki stawowe, łąkotki stawowe,
więzadła i kaletki maziowe.

5
Krążki stawowe - znajdują się pomiędzy powierzchniami
stawowymi jako chrząstki włókniste. Na obwodzie są zrośnięte
z torebką stawową przez co dzielą jamę stawową na dwa tzw. piętra.
Działają jako amortyzatory, wyrównują powierzchnie stawowe.
Wyróżniamy również krążki stawowe, które nie w pełni dzielą jamę
stawową - tak jest w stawie kolanowym - krążki mają kształt litery C i
noszą nazwę łąkotek.

Kaletki maziowe - tworzą różnej wielkości woreczki wypełnione

mazią. Są położone w miejscach do których dochodzą więzadła
i ścięgna mięśni. Kaletki umożliwiają ślizganie się więzadeł i ścięgien
w sąsiedztwie stawów.

Obrąbki stawowe - to struktura w postaci pasma chrząstki

włóknistej, otacza ona staw typu panewka.

Więzadła - pasma tkanki łącznej zbitej, której włókna kolagenowe

łączą ze sobą kości. Regulują pewien zakres ruchów stawów. Ogólnie
rzecz biorąc, są względnie nieelastyczne, co oznacza, że jeśli się je
za bardzo rozciągnie, rozluźniają się lub całkiem pękają.

STAWY można podzielić ze względu na:

● liczby łączących się kości

● kształtu powierzchni stawowych
● ruchomości
● liczby osi

Na przykład:

● staw prosty - składa się tylko z dwóch kości (staw kolanowy)

● staw złożony - tworzy go kilka kości (staw łokciowy)
● staw płaski - posiada płaskie powierzchnie stawowe,
umożliwiają one jedynie na przesuwanie się względem siebie
(staw piszczelowo-strzałkowy)
● staw zawiasowy - tu powierzchnie stawowe są zróżnicowane.
Jedna z nich ma kształt walca, druga odpowiada jej wklęsłą
panewką. Taki staw jest stawem jednoosiowym to znaczy, że oś
biegnie poprzecznie do osi długiej łączących się kości. Staw
jednoosiowy umożliwia wykonywać ruch zginania i prostowania
czyli właśnie ruch zawiasowy. Stawy tego typu cechują silne
więzadła poboczne. (stawy międzypaliczkowe stopy i dłoni)
● staw obrotowy - powierzchnie stawowe mają kształt panewki
i główki. Również jest stawem jednoosiowym. Ruch jest

6
 obrotowy względem powierzchni stawowych. (staw
promieniowo-łokciowy bliższy)
● staw eliptyczny - natomiast ten staw jest dwuosiowy czyli
osie przecinają się pod kątem prostym. Powierzchnie stawowe
mają kształt elipsy. Umożliwia wykonanie ruchu zginania
i prostowania - wzdłuż osi poprzecznej oraz ruch odwodzenia
i przywodzenia wzdłuż osi podłużnej. Sumowanie ruchów daje
ruch obwodzenia. (staw szczytowo-potyliczny)
● staw siodełkowaty - jak nazwa wskazuje powierzchnie
stawowe mają kształt siodełka - jedna powierzchnia wklęsła,
druga wypukła. Jest to staw dwuosiowy. (staw nadgarstkowo-
śródręczny kciuka)
● staw kulisty - to typ stawu wieloosiowego, pozwala
na dowolne ruchy: zginania i prostowania oraz odwodzenia
i przywodzenia, obrót na zewnątrz i do wewnątrz, pozwala
też zsumować te ruchy. Powierzchnie stawowe mają
odpowiednio kształty główki i wklęsłej panewki. (staw barkowo-
obojczykowy)

(Rodzaje stawów: 1 – kulisty, 2 – eliptyczny, 3 – siodełkowaty, 4 –

zawiasowy, 5 – obrotowy.)

Zakres ruchów każdego z wymienionych stawów jest uzależniona jest

ponadto od wiotkości lub napięcia torebki stawowej, od układu i sił
więzadeł.

Ponadto ruchomość stawu jest bezpośrednio związana z działaniem

mięśni. Jeżeli z różnych przyczyn mięsień nie wykonuje pracy
dochodzi do przykurczów i usztywnienia stawów. Można temu

7
przeciwdziałać wykonując odpowiednie ćwiczenia -zapewniające
powrót ruchomości w stawie.

Pewne elementy stawów są słabo ukrwione, dlatego też uszkodzenie

struktur stawów wymaga długiego czasu gojenia a chrząstka szklista
powierzchni stawowych nie posiada żadnych zdolności
regeneracyjnych.

Ze względu na liczbę osi w zakresie których opisujemy ruchomość

stawów, wyróżniamy:

STAWY JEDNOOSIOWE :

● głowowy-dolny - szczytowo obrotowy

● głów żebrowych
● żebrowo-poprzeczne
● promieniowo-łokciowe bliższe i dalszy
● śródręczno-paliczkowy kciuka
● międzypaliczkowe ręki
● skokowo-goleniowy - skokowy górny
● skokowo-piętowy - skokowy tylny
● skokowo-łódkowo-piętowy - poprzeczny stępu
● piętowo-sześcienny
● międzypaliczkowe stopy

STAWY DWUOSIOWE :

● głowowy-górny - szczytowo potyliczny

● łokciowy
● promieniowo-nadgarstkowy
● nadgarstkowo-śródręczny kciuka - siodełkowaty
● śródręczno-paliczkowe
● kolanowy
● Śródstopno paliczkowe

STAWY WIELOOSIOWE :

● mostkowo-obojczykowy
● barkowo-obojczykowy
8
 ● ramienny
● biodrowy

Urazy stawów

To znane wszystkim dobrze skręcenia i zwichnięcia – oba urazy dość,

niestety, bolesne. Do skręcenia dochodzi, kiedy w wyniku
gwałtownego ruchu dwie powierzchnie wewnątrz stawu
przemieszczają się względem siebie. Kiedy skręcenie jest mocne,
uszkodzona może zostać torebka stawowa, a nawet więzadła.
Zwichnięcie to jak gdyby znacznie poważniejsza postać skręcenia: tu
kości tracą całkiem styczność ze sobą, więzadła pękają, uszkodzone
są naczynia krwionośne (masywne siniaki!), często rozrywa się
torebka stawowa. Zwichnięty staw nie może się poruszać. Obie
sytuacje wymagają oczywiście natychmiastowej interwencji
lekarskiej, nie wolno samemu nastawiać stawów na siłę. Przy
drobnym urazie, np. wykręceniu nogi w kostce – czyli w stawie
skokowym – jeśli ból nie jest dokuczliwy i da się wstać o własnych
siłach, wystarcza zazwyczaj zimny okład i odpoczynek z nogą
wzniesioną ku górze

Choroby stawów

Czy będzie to reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), zesztywniające

zapalenie stawów kręgosłupa, łuszczycowe zapalenie stawów czy
dolegliwości artretyczne – choroby stawów mają jeden wspólny
mianownik: są bolesne i bardzo utrudniają życie, powodując
ograniczenie możliwości ruchowych, czasem nawet do
unieruchomienia włącznie. Niektórych nie da się uniknąć, bo się je po
prostu dziedziczy. Inne pojawiają się, kiedy nas atakuje nasz własny
organizm: to choroby autoimmunologiczne. Zawsze jednak można
próbować odroczyć ich pojawienie się czy opóźnić rozwój. W równej
9
mierze dotyczy to chorób przeciążeniowych, jak słynny – z racji
nazwy – „łokieć tenisisty”, który nie jest chorobą wyłącznie
sportowców, ale może dotykać wszystkich, którzy wykonują
monotonne prace ręczne (nawet długotrwałe pisanie na klawiaturze
komputera, przy nieprawidłowej pozycji ciała).

ŹRÓDŁA:
www.medi-polska.pl
www.endoproteza.info
www.google.com
www.youtube.com
www.hyalutidin.pl
www.medonet.pl

10