auauapradxs song soun gap: snqze Aj eBu0d
yore) ¥f Woo opranse 9p UPSHORTP fenstA o2a/go
orpun sng “restus ages aruaSrjanur perry YT
\ ‘opssoey aqes ovanbad ours
ed wuong eprnysuy “opeear ap zedeo so youre
nfojdusoo [es ap torserado $0 forse) [> 30d opr
v orolqo un sta x] uo ‘spaaz [eo “vista ws0D vu
2ar ap o1e [p anb zpap wxed oyponosdy “u9Iq
ps07 sTexoydxa wsa90u o19e1 [ef “OOUIBUTp OPIS
389q| 9p osao0xd Ja anb ap asxewarad [995 Sey
vey
s sopnuss sofsex soy sopor & wpsuapsuco exisono
sad opeayufis [9 “epeuyguos vpanb stsoiodry
seasng anb auon anb of aqug ‘sisaipdiy vj uqanad
Bor aavy] won ys9g? “epanbsnq ensonmer wodta1p
knens0y sear ¥ o1elgo [2 sourssojdxe sentorpy
sop wansn{ vino uorrsodns vu so sts19dry
eyioa s1usureorigua8 azodzoour ou anb sopniuas
ON ‘sisoiodry anrerpaur seumaqqoxd xoajosox'so
soroddog ‘ssuoranyos se «eaiuret»“anduoqord ef
prowous ns uo 2oyju9 anb vous] sundye opeasnq
JsTOUIOY OpUEIUAIUT ‘SouvUT sé[ HOD oopUE:OT
>| ‘oro fo s1UVFpaUE oralqo un ss00uOI0F He
se eidosd ensanu e soxopeisadso outoo msise PIT
ppuas un s9 anb forse) [g “022490 [a 40d reucsord_
vourajduss x04 1s owoo “pupraised vj 2p ousifod
1ons anb zapides & pepyyiogy eyes woo Sowa;
souredyed { somesoy, soureapered 4 sour
> K soug soureareylo & soura|Q “TeUTIpNosa ‘701
aru [9p Spatn v o1ad ‘sowiDA zuo!ooe By ehexqns
>aysed ayusUIaqUaUTUID SION SOUTEID: SO[
{ opiiap owstureurp 2189 oproouooas wy afer’
a anb wofsewoyul ¥| 19eNx9 ered SeAnTE SIUOID
red souotmesado tos ou ‘9[0 ‘reENDs9 ‘70 ‘79,
»1a1p vpanbsnq vun uo 2yTAwo9 2s opuEns —es
d A ayua8rjoqut 20eq 28 wpestus wf ‘sand sy
“opemox anbsoq tn 1109 ‘«epezojae» Opep
eouyl ¥] ‘omays uy TOpeoytrep anbusanua a9
ve
‘xezqjvax anb snasuoo wred “eperras ns opuezs0y OMDIN| BY Of A ‘S3TL
~er9p So] 9p wzajeur wsordoo vy operduany ey atrelnarp Tg “SopeTTeIep
seur solnqrp soy anb ‘Semusoeres se owio> ‘soonyuranbs solng
“1p 80] zapidies zoKeus woo ueyqrozad sorsfas soy anb gqosdusoy -s9ye
-uaprnoe sorsadse ap apurosard anb soses 9p uprosayas wun ‘eandao
sod npouasa eum ap uoroeideo ef omion emmyeotre9 B| x9psuoD “EOD
[Pp opednao eq 28 ‘uordaorod yy ap orpmso [> u> oyadx> weal un
Broqypoy] “epresnsas & ajqqpunsuoou euns0y 9p suyDp wf anb YeD2s,
eouy[ ep :9181%9 ou nb o8fe s9 eI] u9z94 a19Mb anb of oxod “wre uN
duop Jp ¥ 21091 “orsadoud um sod ours ‘sopyasod ayusuaIUaISSuOo
1m soandaorad soxdaouoo od tu ‘soursrreuome sod upp yis9 ou
ef anb ‘onanu pposgu eum 9p wren 9g “onsos um ouyEp anb seauT|
se ze0sng nb ouap awuelngrp [ax gesmaRDETED BUN ByuaauT 2s Omg?
‘oduiola 30g. -olnqyp [> ss2nspIE uorseedo wun souoyeay
“oonpod
oxodford um 10d epiinp 1ms9 9 songod uoroeaxs wy ezo}ETe an
oT -oonspre |p oprnjaur ‘oru381jor07 o1arurerroduros oporap w1Syq
mamonnso x] s9 wisg ‘3 sou seis sensonu sod opedionue omany
panb sourelap ‘s3eI1x9 sourazanb anb uprovuoyur vy A reser Pupp
sounay9 anb 294 eper ‘somsadord ayrerpo pepranse ns aéimmp anb
Soper argos ‘org “2as0d anb somuayun1z0u00 soy eroeayo uroxdns
‘woo wypoaody anb so ayuadyja107 epestus 2 & wztsa2ez09 anb OT
“Teauour epta ns 9p 003395 o1u3yu
-oyprreoua tm ‘remus jap uorseztrny wun ways (1661 ‘weUSBpIE)
comupso [9p wouspuodap vam srs uapand soqesqa799 SsuOISOT
saaei8 voo sounayuo soy “epenue osnpsur reso apond ‘soa/Sojored
‘iusuress[p ‘souranxa sosto u9 anb pexogy, “epesrur vy zezpuadiap
-ur ered puproedeo ey vrouazayrp 82] ‘oandaorad odureo fap «sanuarp
-wadapup 0 esaruagpuadape uvas sorains soy unas ‘soanidaarad soy
-189 sop anSunstp some aisg ‘oware z0f9 [9 preniyzoae apzea spat
anb souozes 10d ‘Suppiay 9p 80] prouoFsusw oj9s soandaazad so]
“ps9 axqos sorpease soy 2¢q “eousSifaru7 ¥| ap eiOM ap vura]qoxd on
9 ‘oongasa wurayqoxd un anb save ‘onse [9 ‘peprreas ue -arexedsrp
¥ auans anb urs 190 ap soja 9p ze[qey Sourepod anb osotm sey
\ssoimamnfis sojydeo 80; sopeorpaprapzeiss off> Vy "eper
-ur¥| 9p sopesBysuen ossoord [9 syws une souzereppe aqpp "eu9sUD
sou vfous8iouur | 9p eflojooied w anb oy ‘souwurproBnx® vpap UIs
‘uos opuena ‘saunuioo ua90red sou anb aquawunuios wer soureZi[eOatinmente que nos parecen comunes, cuando son
narios. Lo que la psicologia de la inteligencia nos
arnos atin ms el proceso transfigurador de la mi-
in dedicados los capftulos siguientes.
podamos hablar de estilos de ver sin que suene &
idad, el estilo, antes que un problema estético, es
oria de la inteligencia. De los estudios sobre esti-
Jo mencionaré los de Witkins, por razones que
arf el lector atento, Este autor distingue dos esti-
Sn los sujetos sean adependientes» o «indepen-
o perceptivo. Les diferencia la capacidad para in-
ada, libertad que en casos extremos, claramente
c estar incluso anulada. Los enfermos con graves
s pueden suftir una «dependencia del estimulo»
),sufren una rutinizacién del mirar, un encarrila-
su vida mental.
ea a la mirada inteligente es que aprovecha con
los conocimientos que posee. Pero, sobre todo,
ridad mediante proyectos. Cada ver que elegimos
nformacién que queremos extraer, dejamos que el
‘por nuestras metas nos guie. Fists es la estructura
nportamiento inteligente, incluido el artistico. Lo
creacién pottica es estar dirigida por un proyecto
sna operacién artistica: 1 dibujo. Por ejemplo;
una caricatura? El dibujante tiene que buscar las
nun rostro, Se trata de una mirada nueva, que ya
ot automatismos, ni por conceptos perceptivos in-
poscidos, sino por un proyecto, Frente a él tiene
gue quiere veren ella es algo que no existe: la Lica
1e de forma inconfundible y resumida. Hochberg,
en el estudio de la percepeién, se ha ocupado del
ia caricatura como la captacién de una esencia per-
in de rasgos que prescinde de aspectos acciden-
que los sujetos percibfan con mayor rapidez los di
cos, como las caricaturas, que los dibujos. més
sujante ha limpiado la copiosa maleza de los deta-
o forzando su mirada, para conseguir que realizar
se entresaque clarificador. En efecto, la linea del rostro ha. que
dado «aclaradan, como un bosque roturado.
‘Asf pues, la mirada se hace inteligente ~y por lo tanto creado-
ra~ cuando se convierte en una bisqueda dirigida por un proyecto.
‘Ver, ofr, escuchar, oler, no son operaciones pasivas; sino explora-
ciones activas para extraer la informacién que nos intexesa! El len-
‘guaje ha reconocido este dinamismo dirigido, y ha creado, junto a
los términos anteriores, eminentemente pasivos, otros en los que
subraya la accién: vemos, pero a través del mirar, observar, escru-
tar, escudrifiar. Olemos y olfateamos. Oimos y escuchamos. Gusta-
mos y paladeamos. Tocamos y palpamos.
‘Wemos con tanta facilidad y rapidez que sucumbimos ante el es-
pejismo de Ia pasividad, como si ver simplemente fuera dejarse im-
presionar por el objeto. El tacto, que es ua sentido lento, nos permi-
tird asistir como espectadores.a nuestra propia actividad perceptiva.
Para reconocer un objeto mediante el tacto, el lector comenzari e
plorindolo con las manos, intentando formarse una imagen de él,
buscando alguna linea que enlace en su memoria con un objeto que
laprolonguc. «Tantew» las soluciones. Popper escribié que upercibir
es resolver problemas mediante hipétesis. No hay drgano de los
sentidos que no incorpore genéticamente teorias perceptivass{Una
hipétesis es una suposicién cuya justeza deseamos comprobar.
Mientras exploramos el objeto 2 ciegas formulamos hipétesis que
dirigen nuestra bisqueda, Seré una llave inglesa? El tacto com-
prucba la hipétesis, Sabe lo que tiene que buscar. Si lo encuentra, la
hipétesis queda confirmada, el significado perceptivo aparece en
nuestra conciencia y todos los rasgos sentidos se organizan en una
figura
Es ficil percatarse de que el proceso de busqueda perceptiva ha
sido dinémico. El tacto necesita explorar. Los dems sentidos, tam-
bién. Aprovecho para decir que el acto de reconocer con el tacto
tuna cosa vista, ol revés, con la vista un objeto anteriormente cono-
cido por el tacto, es operacién de tal complejidad que casi ningin
animal es capaz de realizarla, Incluida buena parte de los simios. El
nifio pequefio sabe hacerlo.
La mirada inteligente sabe mixar. Sus métodos para explorar el
objeto visual diferiran de acuerdo con la tarea que el sujeto se im-
ponga. Yarbus ide6 unos brillantes experiments para demostrarlo.
35| sowwausizadxo soue]]i2q soun oapr snqre Ai-eBuod
ab varei v] woo Opsonse 9p upNsayEp [enstAs oF—lqo
opoipts sng “resin aqes arraSrja1Ur epesTts wy)
\ ‘opsaaey ages ousnbad our
yued woang epinjsuy ‘eserves ap zedeo so yeumrtre
>epifajdusoa [83 2p worsezado so ‘owes Jo x0d pro
nue oFd{qo UM Ista Bf Woo ‘spAax [¥O “esta ¥s0D vu
woDa1. 9p oxse [> anb s199p exed oypoaordy “pig
nap soy se10]dx9 eso90U o1De8 [A ‘COTMEPTTP Opts
ynbsyq 2p oso20rd jo anb ap asrenearad [43 seq
vom
) 98 sopriuas sof'ser so] sopor f vipustouo ensana
ored opeoyafiss [9 ‘epetuyuoo epoub swsaxodiy,
s se9snq anb suap onb op aqeg ‘stsaxodry By nqansd
sa(dur aavl] wun ysag? “wpanbsng ensone w=Bia1p
srejnnsog seo19 v orelgo [9 sourezoydxo senuar,
asop weaysn{ vind uprorsodns wun so sisn9diy
d sepiooy aquoureongus8 sxodioour ou anb sopriuss
ny ON “sisoigdrq 1uerpour seurazqond saajoser 59
paso eddog ‘sauoronjos se «eaitre» “onBuoford ey
> eriowus ns uo 9y[u9 anb vauy| Eun ys opueasng,
1 9STeULIO§ OpmETTaILT‘SOueEE sey BoD ojopuyo|d
99] [> ‘o1dea [9 BueIpaut o1alqo tm F200uOIRF wre
anou vidoad ensonu ¥ sssopesnodso ouoo apstse yn
{ opmuas um s9 anb ‘oroen [—f “oralqo j2s0d zeuorsozd_
syuouioiduns 134 18 ouoo ‘puprarsed vj 2p ousifod
uanans onb zapides k peprpuy wi 40D SOUIDA.
sowedred & sowsoy, ‘soureapeed & sour
1280 & sou} ‘sourEareslo & sourD]O “FeuEEpnase ‘re
‘ser Jap s9aen ¥ oxod ‘souroa zupr9e w ehexqns
soatsed aquauzyuourins ‘soxorsa1u SOUrEEIpA |
nq A ‘opiSip owsrureurp 2189 oproouosas wy afer
sou anb uproewogut v| x2enx9 exed seanoe souorD
assed sauo|3exado Uos Ou ‘S90 ‘seyanD89 ‘0 9A,
| vpitrp vpanbsnq wun uo auarau0o 2s open —
sod 4 ayusByarut aovy 9s wposrur ef ‘ond yoy
‘opesnjor anbsoq un oo “eepere|ae» opep
op vousl e{ ‘oioajo UE “Topsogtrey> anbesasiue 28
us
v6
‘sreqqvor onb 1ynasuo> exed “epesrus ns opwezioy o¥so4 &Y Of A. “STL
-erpp So] ap wzajeur esordoo yj opeiduaty ey aruelngrp a ‘sopetreiap
spur solnqrp soy anb ‘semavorre9 sy] owos ‘sooripuzanbsa soinq) ,
“Ip 80] zapiddes 1okeus woo ueyqrorad soralas so] anb gqoxdus0 's9qe
-wapraoe soraadse 2p apurosard anb soser ap worsnajas wan “earsdao
tad vjouas2 wun ap uororidea vy outo> exmaeatIe ¥| wI9pIsuOr) “eu
[Pp opednoo wy 28 ‘upradaorod ey ap orpmso [9 uo ousdxa ues un
‘Broqyooyy “epramsas & ajqgpunsuosur sw20§ 9p ouyDp ¥ 9nb [eaHHT
aul sf :a1spx9 ow anb off s9 wa 49.294 arab anb of oxod “exe9 euN
auan [9 & a1uang “omasord um sod ous ‘sopyasod ausauraywarssu09
-utsoandaozad soxdaou09 0d ra ‘sounsnrewome rod wpiSimp yaso ou
ef onb ‘onanu opouru wun 2p wren 9g “onsor um wauYap anb svouy
sep zeosnq anb ausn aruelnayp Ig gesnweo[Te9 wun vyu2aut 9s OLNgD?
‘oxdwab 20g “sp 12 sons oppeado won sommoFEY
oaagoxd un sod epiStap s81sa $9 wonig0d upfoeax9 w] ezzo}ese9 Ib
oT conspire fo opraypuy ‘a1ua8oxur o1uszureaxoduioo opor ap ¥oIs8q,
‘emuonnse yf sa msg “aj08 sou serau sensanu sod opedionue oxy
Panb sourelap ‘saenxo sourozonb anb uptovunioyur eA zesras 3pugp
sounfa[> anb z0a epee) ‘soraXoxd aiuerpaws peptanse ns Bip onb
‘opor a1qos “osag “sasod onb soiusruou0d soy wpeoyo wuraidns
tuo sypaacade anb sa aiwaByfarur epestus Y & wzpsazesv9 onb OTT
eUaW BpIA Rs ap o91195 oxuaTE
-eyurreoua un ‘resrus pp worsezrunAy ean uayns “(1 664 ‘uEWIEpEG)
«comnampss Jap wouspusdap» wun suyas wapand sapesqas99 sou01s9]
soar uoo souniayu> S07 ‘epejnur osnjsut 189 apand ‘Sooi#gjored
aruaurere[p ‘souanxa sose9 u> anb penogt| “epesiu vj sezrpuadop
ur ered peproedeo vy ersuazaytp so] oandaarad odures fap «sayto1p
-vadapup 0 esoyuorpuadap» teas soxains so] unos ‘soandsorad soy
yrENByaAe apre Spt
anb souozes sod ‘suppray 2p soy preuo1suau o[9s soandaoxad soy
~ns9 axqos sorpmso so] 2¢] "wIoussH[oIUT ¥| 9p wZOay’ap ww2[qoxd uN
59 fooripisa wuroqqord un anb some ‘2/1989 [> “pepryeat ug “suezedsrp
‘eauans anb ups san ap 5071959 op seIqet somepod anb oso1sn9 S¢
sours soraydes soy sopeorpap upreis> o[[> V “epEs
-1u1 ¥| 9p sopesniiysuen ossooad [9 spur ug souesEae aqap “eUaSsu>
sou vfouadtjarur ef ap woyoorsd vy anb oT ‘sorreurpsounx9 pnp wis
1uos optrena ‘saumuroo waaazed sow anb s1uouranMos we SoUTeZTTE=ssinmente que nos parecen comunes, cuando son
arios. Lo que la psicologia de la inteligencia nos
nos atin més el proceso transfigurador de la mi-
a dedicados tos capitulos siguientes.
podamos hablar de estilos de ver sin que suene a
dad, ellestilo, antes que un problema estético, ¢s
sria de Ia inteligencia, De los estadios sobre esti~
io mencionaré los de Witkins, por razones que!
ri el lector atento, Este autor distingue dos esti-
gin los sujetos sean «dependientes» o «indepen-
;perceptivo. Les diferencia la capacidad para in-
ida, libertad que en casos extremos, claramente
, estar incluso anulada. Los enfermos con graves
s pueden suftir una edependencia del estirmulo»
) sufren una rutinizaciOn del mirar, un encerzila-
su vida mental
riza a la mirada inteligente es que aprovecha con
los conocimientos que posee. Pero, sobre todo,
idad mediante proyectos. Cada vez que clegimos
sformacién que queremos extraer, dejamos que el
por nuestras metas nos guic, Fista ¢s la estructura
sportamiento inteligente, incluido el artistico. Lo
creacién poética es estar dirigida por un proyecto
ina operacién artistica: el dibujo. Por ejemplo,
tuna caricatura? El dibujante tiene que buscar las.
1 un rostro, Se trata de una mirada nueva, que ya
sr automatismos, ni por conceptos perceptivos in~
poseidos, sino por un proyecto. Frente a él tiene
jue quicre ver en ella es algo que no existe: la lines
fe de forma inconfundible y resumida. Hochberg,
sn el estudio de la percepcién, se ha ocupado del
a caricatura como la captaci6n de una esencia per-
cién de rasgos que prescinde de aspectos acciden-
guc los sujetos percibian con mayor rapidez los di-
sos, como as caricaturas, que los dibujos més
sujante ha limpiado la copiosa maleza de los deta-
o forzando su mirada, para conseguir que realizara
ese entresaque clarificador. En efecto, Ie linea del rostro ha que-
dado eaclaraday, como un bosque roturado,
AAs{ pues, Ia mirada se hace inteligente ~y por lo tanto creado.
ra cuando se convierte en una bisqueda dirigida por un proyecto.
Ver, ofr, escuchar, ole, no son operaciones pasivas, sino explora~
ciones activas para extraer la informacién que nos interesa! El len-
gusje ha reconocido este dinamismo dirigido, y ha creado, junto a
los términos anteriores, eminentemente pasivos, otros en los que.
subraya la accién: vemos, pero a través del mirar, observar, escru-
tar, escudrifiar. Olemos y olfateamos. Oimos y escuchamos. Gusta-
mos y paladeamos. Tocamos y palpamos.
'Vemos con tanta facilidad y rapidez que sucumbimos ante el es-
pejismo de la pasividad, como si ver simplemente fuera dejarse im-
~presionar por el objeto. Bl tacto, que es un sentido lento, nos permi-
tird asistir como espectadores a nuestra propia actividad perceptiva.
Para reconocer un objeto mediante el tacto, el lector comenzars ex-
plorindolo con las manos, intentando formarse una imagen de él,
buscando alguna linea que enlace en su memoria con un objeto que
laprolongue. «Tantea» las soluciones. Popper escribié que «percibir
es resolver problemas mediante hipétesis. No hay érguno de los
sentidos que no incorpore genéticamentte teorias perceptivas»{Una
hipétesis es una suposicién cuya justeza deseamos comprobar.
Mientras exploramos el objeto a ciegas formulamos hipétesis que
dirigen nuestra bisqueda. Sera una llave inglesa? El tacto com-
prueba la hipétesis, Sabe lo que tiene que buscar. Si lo encuentra, la
hipétesis queda confirmada, el significado perceptivo aparece en
auestra conciencia y todos los rasgos sentidos se organizan en una
figura,
Es facil percatarse de que el proceso de biisqueda perceptiva ha
sido dinémico. Bl tacto necesita explorar. Los dems sentidos, tam-
bién., Aprovecho para decir que el acto de reconocer con el tacto
‘una cosa vista, oa revés, con Ia vista un objeto anteriormente cono-
cido por el tacto, es operacién de tal complejidad que casi ningtin
animal es capaz de realizatla, Incluida buena parte de los simios. El
nifio pequefio sabe hacerlo.
La mirada inteligente sabe mirar. Sus métodos para explorar el
objeto visual diferirén de acuerdo con la tarea que el sujeto se im-
ponga./Yarbus ide6 unos brillantes experimentos para demostraclo,
35,