Professional Documents
Culture Documents
Paper 1 Nov 2019
Paper 1 Nov 2019
Paper 1 Nov 2019
DIRECTORATE: EDUCATION
GRADE: 10
TIME: 2:00
Embo ezirirwa
Okananamikoka
RESA OMARAKIZA NGA NAWA
This question paper consist of 5 printed pages, including this cover page.
Resa ehungi ndi nu u zire omapuriro ayehe ngu maye kongorere ku ro.
Omumenga auhe wa sekamene kombunda yaindu otjiuru tjoporise yaNamibia tji tja
rakizikire noutwe kutja oruveze nambano rwa horo okuuta okukambura ovakazendu poo
ovasukona mbe ri ‘Tjitangakaorerengo’ nokuhina okuripurira komeho wotjiwaṋa. Oporise
ya tandere okuungurira kondjito ndji kombunda yokupewa omitjemo okuzamo motjiwaṋa
nawina okuisira kongonḓononeno yayo, pu ya muna kutja otutjero tjiva tu ya mena
romerizarero omahazendu wovakazendu tjiva; mbe zara ouvanda ousupi tjinene ngandu
otuveze tjiva ‘otuzere kotutu twavo tji tu kara poruhaera!’ Momuano mbwi, oporise otji ya
tandere kutja nambano oruveze rwa horo okukambura ovakazendu avehe mbe rizara
ouhazendu momivanda vyovihuro poo mokati kotjiwaṋa.
Katjisupi ape omieze vivari mbya kapita, oporise otji ya utire notjiungura tjokukambura
ovakazendu mbe ri kehi yombuniko ndji. Ihi tja sekamisire eyeye mokati kovakazendu
ovengi moNamibia. Ovo mave tjeme kokutja kape noveta ndji notjiṋa nomerizarero
mongunḓeveta yaNamibia, okutja munao ‘oporise yaNamibia mai tombo ousemba wavo
otjovakwatera vehi ndi!’
Kombunda yanai, otjimbumba tjovakazendu tja sekamene momivanda ama tji raisa onyengo
ohunga nomakamburiro wovakwao. Ovo wina va ri ave rihareke mouhorokweva ousupi
okuraisa ousemba wavo nave kaworonganena poruveze rwomerinaneno indwi ‘Zoo Park’’
mondivitivi yaTjomuise.
‘Okuza ku nai ngaa, nambano katu nokumwina ! Eṱe matu kurama pembo retu nu twa urwa
okuyekwa omasa wetu otjounatje.’ Inga ongari omambo wa umwe ngu rwira ousemba
wovakazendu-Rosa Namises. Ombuze ndji ya handjaukire tjinene motungovi ouhunga
nomambo nga zire kotjiuru tjoporise yaNamibia omutengwa Sebastian Ndeitunga, ngwa
tenene noutwe kutja omerizarero ohamukwao na ingo kamayakurwa nu o pendje nombazu
yaAfrika. Ngunda peri nai, omuyozikwa Namises ngu ri omupiuke motjiungura hi wa tjere
ovaporise ve sokukukutisa omazeva wondjeverero kovakazendu mehi ravo. ‘kamburee
ovarumendu ovatjere, iseye ouhorokweva ousupi!’ Namises wa tenene. Momuano
katjingewo, Namises wina wa yandjere ondjo kozomiṱiri nḓe ramba ovanatje momatuwo
womahongero mena rouhorokweva ousupi. ‘Ami mba za mombazu otja kororwa ndji
tjiukirwa kokuzara omikova nouvanda ousupi. Otjisanekero otjiwa otjovahimba
nOvakuruha.’ Eye wina we pe raisire nao. Umwe waimba mbe rwira po ousemba wovandu
omuyozikwa Alna Dall, wa tjere : ‘okuzara okahorokweva okasupi kakuṋanga omurumendu
kutja ma tjere, nungwari omuano wokumunika nawa!’ Wina kuye kwa tezere omuhonge
poUNAM Ndeshi Namupala ngwa ri puna ovahongwa ve okuyandja omasa kongurameno
ndji. ‘owami norutu rwandje nokutoorora kwandje!’’ Eye wa hambanene nao.
c) Ongwaye oporise tji ya tanda okukambura ovakazendu mbe na ouvanda ousupi? (1)
h) Yauza ousupi momambo woye omuni kutja ongwaye ovakazendu tji va kaenda
momivanda? (2)
[15]
b) Nambano ungurisa ounouta woye mbu wa tjanga mo(a) kombanda mba nu u tjange
omboronganisiro youzeu ovakazendu vaNamibia mbu va muna mongondjero
yokupanḓera pokuzara ouvanda ousupi: Eziriro roye ri sokukara momihewo okuura
nu tjinene momambo woye omuni.
Oure womboronganisiro yoye nga rire omambo pokati ke-100 nga ke-150 nao. [5]
Azehe: /35/
Mombura ndji 2004, Jaezerua Hondjera wa yaruka nondambo ye okukatara osikore ndje
mu tjita kutja ma rire ye pokati ko 1980 no 1984. Eye wa kakara kouye wopendje okuza
ngaa pitire tja za nokumana osikore. Nangarire mongutukiro yehi ke yere. We yere oupe
nai mo 2004.
Okuza nokuhita pomuvero eye we rihakere mozondjira nḓa totoka okuza indi nga ya rokere
omirongo vivari nḓe tu pe etambo. “Rutenga mbe tji yepa imbi ovitoto nokakomona kandje
nu ookukonda pozondjuwo maamu rihongerwa okuungura ovihauto noviungura vyarwe.
Ehwe rangu nepingo, ondjou yangu nenga. Kape na tji tji ungurirwa mu zo pendje nourunde
auhe otja tji u ri kombanda yehi ndi!” Jaezerua wa tjere nomuhihamwatima. Vari maku zu
kape na oviungurisiwa.
Jaezerua wa kaendere kotupare ama yende ama tara moukoto womatuwo womahongero.
Ozombaanga nḓa hahauka nozombapira pehi. Tje ya pu indji ovandu maave hongerwa
okutjanga kozomahina moruveze rwe wa munu ovahongwa mba haama pozokombiuta. Eye
wa hiti mo. Imba ovahongwa kave na okumutwara kotjiuru tjinga naa ava zingwa i imbi ovo
mbi mave ungura. ‘Nangwari oviṋa vya runduruka. Imbi kamu vya ri moruveze rwetu.
Ounongo wakandino. Ovahongwa tjiva mave nyanda ounyando mokombiuta, varwe mave
kongo ondjivisiro morungovi oruparanga.’ Jaezerua we ripura.
Kombunda Jaezerua wa uta okumuna kutja ovitjitwa tjiva mbi ma munu we vi muna kouye
wopendje nungwari tjiva ke vi mwine. Momutima eye we ripura kutja. ‘Onguviki ndji ma
munu ndji kayo ndji oyavo onguru. Indji i yarwe. Hapo nu tjii azehe oo SURSUM CORDA
nai?’
Ondjeverero yoviungurisiwa
Ozonḓero nozongaro zomitanda
Omihingo vyokuhonga nokurihonga
Omaviuriro wovakatuke
Oure wehungi roye nga rire omambo pokati ko-250 nga ko-300 nao. /20/
Azehe kumwe: 55