Paper 1 Nov 2019

You might also like

Download as docx, pdf, or txt
Download as docx, pdf, or txt
You are on page 1of 5

REPUBLIC OF NAMIBIA

KUNENE REGIONAL COUNCIL

DIRECTORATE: EDUCATION

Tel: 09 264 67 - 335000 Private Bag 2007

Fax: 09 264 67 - 331032/332226 Khorixas

NOVEMBER/DECEMBER EXAMINATION: 2019

SUBJECT: OTJIHERERO ERAKA ETENGA

PAPER: 1 OKURESA NOMATJANGERO OMAHUNGAME

GRADE: 10

TIME: 2:00

OZONGOMBE: 55 TJIKUKUTU: 2019

Oviungurisiwa Oviheperwa po:

 Embo ezirirwa
 Okananamikoka
RESA OMARAKIZA NGA NAWA

 Zira omapuriro ayehe.


 Yandja ombango ondwe kondjangero osemba neke ewa nekahu.
 Otjivaro tjozongombe tja raisiwa moukovero [] pomayandero wepuriro poo
okarupa akehe kepuriro.
 Tji wa mana okutjanga omarorero woye, kuta ozombapira azehe kumwe
nawa.

This question paper consist of 5 printed pages, including this cover page.

Otjiherero First Language NSSCO Grade 10 Paper 1 November 2019 Page 1


ORUPA A

Resa ehungi ndi nu u zire omapuriro ayehe ngu maye kongorere ku ro.

Ovakazendu va tanda okurwira pomuvanda ousupi!

Otjirwa pokati kovasukona/ovakazendu mbe hihamenwa i yokuzara ouvanda ousupi,


noporise ya Namibia nambano tja rire otjizeu. Ihi nambano tja kasana owozombwa mbari
amaze rarakana eṱupa rongombe ya ‘Muari’ ndji mori amo yoro.

Omumenga auhe wa sekamene kombunda yaindu otjiuru tjoporise yaNamibia tji tja
rakizikire noutwe kutja oruveze nambano rwa horo okuuta okukambura ovakazendu poo
ovasukona mbe ri ‘Tjitangakaorerengo’ nokuhina okuripurira komeho wotjiwaṋa. Oporise
ya tandere okuungurira kondjito ndji kombunda yokupewa omitjemo okuzamo motjiwaṋa
nawina okuisira kongonḓononeno yayo, pu ya muna kutja otutjero tjiva tu ya mena
romerizarero omahazendu wovakazendu tjiva; mbe zara ouvanda ousupi tjinene ngandu
otuveze tjiva ‘otuzere kotutu twavo tji tu kara poruhaera!’ Momuano mbwi, oporise otji ya
tandere kutja nambano oruveze rwa horo okukambura ovakazendu avehe mbe rizara
ouhazendu momivanda vyovihuro poo mokati kotjiwaṋa.

Katjisupi ape omieze vivari mbya kapita, oporise otji ya utire notjiungura tjokukambura
ovakazendu mbe ri kehi yombuniko ndji. Ihi tja sekamisire eyeye mokati kovakazendu
ovengi moNamibia. Ovo mave tjeme kokutja kape noveta ndji notjiṋa nomerizarero
mongunḓeveta yaNamibia, okutja munao ‘oporise yaNamibia mai tombo ousemba wavo
otjovakwatera vehi ndi!’

Kombunda yanai, otjimbumba tjovakazendu tja sekamene momivanda ama tji raisa onyengo
ohunga nomakamburiro wovakwao. Ovo wina va ri ave rihareke mouhorokweva ousupi
okuraisa ousemba wavo nave kaworonganena poruveze rwomerinaneno indwi ‘Zoo Park’’
mondivitivi yaTjomuise.

‘Okuza ku nai ngaa, nambano katu nokumwina ! Eṱe matu kurama pembo retu nu twa urwa
okuyekwa omasa wetu otjounatje.’ Inga ongari omambo wa umwe ngu rwira ousemba
wovakazendu-Rosa Namises. Ombuze ndji ya handjaukire tjinene motungovi ouhunga
nomambo nga zire kotjiuru tjoporise yaNamibia omutengwa Sebastian Ndeitunga, ngwa
tenene noutwe kutja omerizarero ohamukwao na ingo kamayakurwa nu o pendje nombazu
yaAfrika. Ngunda peri nai, omuyozikwa Namises ngu ri omupiuke motjiungura hi wa tjere
ovaporise ve sokukukutisa omazeva wondjeverero kovakazendu mehi ravo. ‘kamburee
ovarumendu ovatjere, iseye ouhorokweva ousupi!’ Namises wa tenene. Momuano
katjingewo, Namises wina wa yandjere ondjo kozomiṱiri nḓe ramba ovanatje momatuwo
womahongero mena rouhorokweva ousupi. ‘Ami mba za mombazu otja kororwa ndji
tjiukirwa kokuzara omikova nouvanda ousupi. Otjisanekero otjiwa otjovahimba
nOvakuruha.’ Eye wina we pe raisire nao. Umwe waimba mbe rwira po ousemba wovandu
omuyozikwa Alna Dall, wa tjere : ‘okuzara okahorokweva okasupi kakuṋanga omurumendu
kutja ma tjere, nungwari omuano wokumunika nawa!’ Wina kuye kwa tezere omuhonge
poUNAM Ndeshi Namupala ngwa ri puna ovahongwa ve okuyandja omasa kongurameno
ndji. ‘owami norutu rwandje nokutoorora kwandje!’’ Eye wa hambanene nao.

Otjiherero First Language NSSCO Grade 10 Paper 1 November 2019 Page 2


Otjingi tjovakazendu mba woronganene mbo pamwe na tjiva wovarumendu va tjere:
‘Oporise ya tombere ousemba wovakazendu nu munao, oyo mai sokuningira ondjesiro
kovakazendu mbu ya kamburire. ‘Ovo va raisire onyengo yavo nembo eyahisandwite ndaari
tja: ‘Okahorokweva kandje okasupi kakena omerizirira koungundipare woye
okuritjevera omuini!’ Ovo va raisire kutja Oritjatano arihe mave woronganene mbo
okuyandjerapo ozondjemeno azehe zovakazendu.

EPURIRO 1: OKURESERA OKUPAKA

a) Oporise ma i kambura ovakazendu mena ratjike? (1)

b) Tjitangakaorerengo mape heye tjike? (1)

c) Ongwaye oporise tji ya tanda okukambura ovakazendu mbe na ouvanda ousupi? (1)

d) Omunane otjiuru tjoporise ouṋe? (1)

e) Omupyuke motjiungura tjousemba wovakazendu enare ouṋe? (1)

f) Ombuze yomakamburiro wovakazendu ya handjauka tjinene okupitira muye? (1)

g) Yandja omaheya wembo ndi (omumenga). (1)

h) Yauza ousupi momambo woye omuni kutja ongwaye ovakazendu tji va kaenda
momivanda? (2)

i) Tamuna oviṋa vivari omunane mbya tena. (2)

j) Ongwaye ozomiṱiri tjiza pewa ondjo i yomukuramenepo wovakazendu? (2)

k) Okahorokweva okasupi kena omerizirira ku tjike? (1)

[15]

EPURIRO 2: OMAPU OKUZA MOMURYA WEHUNGI NOMAWORONGANISIRO

a) Ouzeu watjike otjimbumba tjovakazendu tji tja sekama okutupuka momivanda?


Tjanga eziriro roye momuano womouta. Ove kona okuhepa okuungurisa omambo
woye omuni. (15)

b) Nambano ungurisa ounouta woye mbu wa tjanga mo(a) kombanda mba nu u tjange
omboronganisiro youzeu ovakazendu vaNamibia mbu va muna mongondjero
yokupanḓera pokuzara ouvanda ousupi: Eziriro roye ri sokukara momihewo okuura
nu tjinene momambo woye omuni.

Oure womboronganisiro yoye nga rire omambo pokati ke-100 nga ke-150 nao. [5]

Azehe: /35/

Otjiherero First Language NSSCO Grade 10 Paper 1 November 2019 Page 3


ORUPA B

JAEZERUA WA KAVARURIRE ONGUVIKI

Mombura ndji 2004, Jaezerua Hondjera wa yaruka nondambo ye okukatara osikore ndje
mu tjita kutja ma rire ye pokati ko 1980 no 1984. Eye wa kakara kouye wopendje okuza
ngaa pitire tja za nokumana osikore. Nangarire mongutukiro yehi ke yere. We yere oupe
nai mo 2004.

Jaezerua ngunda e hi ye ya pomuvero wa mwine kutja nambano ya koverwa i omaturiro


wovandu. Imbwi oumba u yere po mehi rayo mwa hita yarwe ombe nungwari ndji hi na maai
i vaza mondungiro. Momutima we ripurire tji ma tara mu indji ndja hita mehi rongwao.
‘Oomahongero wonḓengu ngaatu rwire nga nai? Indjindji nai omundu mo tja osikore
yokombanda, ongwao nokinda pu pe hita ounatje ouṱiṱi?’

Okuza nokuhita pomuvero eye we rihakere mozondjira nḓa totoka okuza indi nga ya rokere
omirongo vivari nḓe tu pe etambo. “Rutenga mbe tji yepa imbi ovitoto nokakomona kandje
nu ookukonda pozondjuwo maamu rihongerwa okuungura ovihauto noviungura vyarwe.
Ehwe rangu nepingo, ondjou yangu nenga. Kape na tji tji ungurirwa mu zo pendje nourunde
auhe otja tji u ri kombanda yehi ndi!” Jaezerua wa tjere nomuhihamwatima. Vari maku zu
kape na oviungurisiwa.

“Pomberoo yotjiuru tjosikore, ouzandona naa mbu hi na ovanene koṋa ku wa za we rikumu


mwami. Nangarire indji ndji ku za o Sorry nduu! Ese ndi mari zu mu wo orotjiyao ihi
otjingirine tjaimba ova Ras Tafari. Ndjambi we ya ma yandeke ouye nomuriro otjikando hi.
Ove mo tja inga omapupyarero wouye otjikeṋa? Omberoo ndji ape munikwa mba sana ngwi
vozomburukweva owa nḓa umbwa kovipa vyomiti nozohema pendje!” Jaezerua wa tjere.
Ouzandona wozomburi momatwi aau kaenda ovimbembera okuzapo tjimuna mbu mau
singwa i ombepo nokuhina okuripurira kongaro yavo. Eraka ndi mau hungire Otjiingirisa naa
tji tja rungwa mu nomaraka warwe omakwatera.

Indwi orumbo rwosikore pomatuwo inga womahongero omundu ko na okuhungira.


Ozombapira zomaurekerisa, ozotjepisa noviyaya vyarwe oviyandjambuniko youhaisase
nokuhinakonatja. Jaezerua wa puratenene indwi orurokoho, ehambaneno nepipiri ndi ri mu
indwi orumbo aruhe nu momutima otjee ripura. ‘Okutja oukutuke nangwari wa sana ngwi.
Tjaa me zu komahi nga kutuka rukuru nu imbi hi vi mwine ngo!’

Jaezerua wa kaendere kotupare ama yende ama tara moukoto womatuwo womahongero.
Ozombaanga nḓa hahauka nozombapira pehi. Tje ya pu indji ovandu maave hongerwa
okutjanga kozomahina moruveze rwe wa munu ovahongwa mba haama pozokombiuta. Eye
wa hiti mo. Imba ovahongwa kave na okumutwara kotjiuru tjinga naa ava zingwa i imbi ovo
mbi mave ungura. ‘Nangwari oviṋa vya runduruka. Imbi kamu vya ri moruveze rwetu.
Ounongo wakandino. Ovahongwa tjiva mave nyanda ounyando mokombiuta, varwe mave
kongo ondjivisiro morungovi oruparanga.’ Jaezerua we ripura.

Ovahongwa kave na ondira na imwe kozomiṱiri. Mave hungire ku nozomiṱiri, okupura


ngamwa otjiṋa kombanda yehi. Ozomiṱiri, nḓe hi na ozotae mozosengo nozombaikiha, maze

Otjiherero First Language NSSCO Grade 10 Paper 1 November 2019 Page 4


ziri otja pu mape yenene nu pu ze hi na okutjiwa poo okuzemburuka nawa maze raere
ovahongwa kutja ngave kaise pi ondjivisiro. Ovahongwa munda mbwi owavo mave raere
ozomiṱiri oviṋa ovo mbi mave tjiwa nu inḓa ozomiṱiri pemwe maze rihongere ku vo wina.
Ooimba na mbena ovahongwa nozomiṱiri mave piti pendje okukazira oungoze wawo
ouyendjezewa.

Kombunda Jaezerua wa uta okumuna kutja ovitjitwa tjiva mbi ma munu we vi muna kouye
wopendje nungwari tjiva ke vi mwine. Momutima eye we ripura kutja. ‘Onguviki ndji ma
munu ndji kayo ndji oyavo onguru. Indji i yarwe. Hapo nu tjii azehe oo SURSUM CORDA
nai?’

EPURIRO 3: OKUNYAMUKURIRAKO MOMUANO WOMATJANGERO OMAHUNGAME

Otja koumune woye, oviuru vyozosikore vi na poṋa pu vi parwisa tji pe ya komananeno


wozosikore. Tjanga ehungi ndi mo kahungira pombongarero yoviuru vyozosikore kutja
ozosikore ze sokunanwa vi. Ehungi roye ngari zikamene koviṋenge mbi otja tji mavi
munikwa okuza kehungi oritjavari ndi wa rese:

 Ondjeverero yoviungurisiwa
 Ozonḓero nozongaro zomitanda
 Omihingo vyokuhonga nokurihonga
 Omaviuriro wovakatuke

Oure wehungi roye nga rire omambo pokati ko-250 nga ko-300 nao. /20/

Azehe kumwe: 55

Otjiherero First Language NSSCO Grade 10 Paper 1 November 2019 Page 5

You might also like