Poradnik Dla Nauczyciela Gimnazjum Klasa 3 PDF

PG3nn s.
1
PG3nn s. 2
Konsultacja metodyczna: Agnieszka Łuczak

Redakcja: Hanna Negowska, Jolanta Stecewicz
Okładka: IDEAMEDIA – Sławomir Witkowski
Skład (TEX): Maria Chojnicka
ISBN 978-83-7420-299-2

c Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe
Wydawca: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 80-309 Gdańsk, al. Grunwaldzka 413
Gdańsk 2012. Wydanie drugie
Druk i oprawa: Normex, Gdańsk
Wszystkie książki Wydawnictwa dostępne są w sprzedaży wysyłkowej.

Zamówienia prosimy nadsyłać pod adresem:
Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe

80–876 Gdańsk 52, skrytka pocztowa 59
tel. 801 643 917, 58 340 63 63
fax 58 340 63 61, 58 340 63 66
http://www.gwo.pl e-mail: gwo@gwo.pl
PG3nn s. 3
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie ............................................................................. 5
Joanna Piasta-Siechowicz
Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania
rozkładu materiału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Propozycje opracowania lektur omawianych w całości

Cecylia Ratajczak
Juliusz Słowacki Balladyna .......................................................... 80
Cecylia Ratajczak
Jerome David Salinger Buszujący w zbożu ........................................ 99
Cecylia Ratajczak
Sofokles Antygona .................................................................. 116
Izabela Jackowska
Barbara Kosmowska Pozłacana rybka ............................................ 129
Kamila Krzemieniewska-Kleban
Ryszard Kapusciński Cesarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Cecylia Ratajczak
George Orwell Folwark Zwierzęcy ................................................. 144
Cecylia Ratajczak
Molier Skąpiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Joanna Piasta-Siechowicz
Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych ............................... 171
Anna Murdzek
Ogólne kryteria oceniania dla klasy III ............................................... 183
Anna Murdzek
Szczegółowe kryteria oceniania dla klasy III ........................................ 190
Załączniki ................................................................................ 199

PG3nn s. 4
PG3nn s. 5
WPROWADZENIE
Nadszedł trzeci rok pracy z książkami serii Między nami dla gimnazjum. Mamy
nadzieję, że przygotowany przez nas komplet książek do nauczania języka
polskiego pomoże w jeszcze efektywniejszym kształceniu umiejętności uczniów.
Zbliżający się egzamin po trzecim etapie edukacyjnym stanie się okazją do
konfrontacji założonych przez nas celów i zaplanowanych przez Państwa działań
z rzeczywistymi osiągnięciami uczniów. Właśnie im, naszym najważniejszym od-
biorcom, życzymy za Państwa pośrednictwem sukcesów i zadowolenia z postępów,
które poczynili przez ostatnie trzy lata. Wierzymy, że zdobyta wiedza pomoże im
pokonać trudności związane z rozpoczęciem nauki w szkole średniej.
Podręcznik składa się z czterech rozdziałów: U źródeł – konflikt i porozumie-
nie, Władza i prawo, Oblicza cywilizacji, Sztuka a. . . Dobierając teksty kultury,
kierowaliśmy się ich walorami artystycznymi oraz tym, w jaki sposób prowadzą
dialog ze współczesnością i do jakich wartości się odwołują. Zależało nam na tym,
aby nauczyć młodego człowieka szacunku dla tradycji, a także przygotować do
dokonywania mądrych wyborów oraz aktywnego życia w świecie kultury.
Podręcznik do klasy trzeciej gimnazjum jest tomem ostatnim, zamykającym
etap edukacyjny, dlatego pełni on w dużej mierze funkcję systematyzującą,
porządkującą i utrwalającą. Dotyczy to zarówno wiedzy, jak również kształconych
umiejętności. Powtórzenie najważniejszych treści programowych to jeden z głów-
nych celów tego tomu. Służą temu odpowiednie zadania w trzech rozdziałach
podręcznika (Przećwicz przed egzaminem), bloki powtórzeniowe zamieszczone pod
koniec każdego rozdziału (Przypomnij sobie, Sprawdź siebie) oraz znajdujące się
na końcu podręcznika przypomnienie najważniejszych zagadnień z nauki o języku,
teorii literatury i poszczególnych epok literackich. Przywołuje się w nich omówiony
w ciągu całej nauki w gimnazjum materiał literacki w układzie chronologicznym.
Pozwala to spojrzeć na analizowane wcześniej dzieła z innego punktu widzenia, jak
również przygotować do późniejszej pracy w liceum.
Nieco inny charakter niż w latach ubiegłych mają również zeszyty ćwiczeń.
Konstrukcja zadań oraz analiza różnych źródeł zbliżona jest do egzaminu kom-
petencyjnego. Uczeń ma możliwość sprawdzenia swoich umiejętności w czytaniu
ze zrozumieniem, w pisaniu krótkich odpowiedzi oraz dłuższych, samodzielnych
prac.
W Podręczniku dla nauczyciela znajdą Państwo metodyczne materiały pomocnicze
do podręcznika i zeszytów ćwiczeń, propozycje opracowań lektur, które uczniowie
czytają w całości, szereg dodatkowych i porządkujących wiedzę jednostek lekcyj-
nych oraz ogólne i szczegółowe kryteria oceniania.
Pozycja Między nami słuchaczami dla klasy trzeciej – płyta CD wraz z poradnikiem
to dodatkowa pomoc dydaktyczna w pracy z podręcznikiem i zeszytami ćwiczeń
Między nami. Zawiera nagrane na płytę aktorskie interpretacje wybranych utworów
zamieszczonych w podręczniku oraz scenariusze lekcji i propozycje ćwiczeń.
Z życzeniami owocnej pracy
Autorki
PG3nn s. 6
MATERIAŁY POMOCNICZE DLA NAUCZYCIELA

DO PRZYGOTOWANIA ROZKŁADU MATERIAŁU
Przedstawiamy Państwu materiały pomocnicze dla nauczyciela przydatne

w przygotowaniu rozkładu materiału na dany rok szkolny.
W ujęciu tabelarycznym określono:
liczbę jednostek lekcyjnych (minimum programowe),
temat zajęć określający główny cel lekcji,
materiał zawarty w podręczniku Język polski 1. Między nami,
cele szczegółowe w języku wymagań podstawy programowej języka pol-
skiego, które dotyczą:
– odbioru wypowiedzi i zawartych w nich informacji,
– analizy i interpretacji tekstów kultury,
– tworzenia wypowiedzi;
środki dydaktyczne wspomagające proces kształcenia.
O takim układzie rozkładu materiału na poszczególne lata szkolne zdecydowały
następujące dokumenty:
1) podstawa programowa (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej uwzględ-
niające zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 18 grudnia 2006 r.
w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie), która:
– określa wymagania w zakresie wiadomości, umiejętności, postaw,
– określa efekty kształcenia, zapisując je w języku wymagań,
– określa wymagania na koniec każdego etapu kształcenia w stosunku do ucznia
o przeciętnych uzdolnieniach,
– formułuje w języku wymagań ogólnych cele kształcenia i treści nauczania,
a oczekiwane umiejętności uczniów – w języku wymagań szczegółowych,
– określa wymagania będące jedyną podstawą oceniania na egzaminach zewnętrz-
nych,
– jest przewidziana do realizacji w komponencie programu nauczania, programu
wychowawczego szkoły i programu profilaktyki;
2) podręcznik dla ucznia, który:
– został zatwierdzony przez MEN,
– zawiera materiał nauczania do realizacji treści programowych,
– zawiera opracowanie dydaktyczne ukierunkowane na kształcenie umiejętności
przedmiotowych i ponadprzedmiotowych;
3) program nauczania, który:
– został zatwierdzony przez dyrektora szkoły,
– zawiera szczegółowy opis realizacji wymagań określonych w podstawie progra-
mowej,
– zawiera podział treści na poszczególne lata szkolne,
– określa wymagania po danej klasie;
PG3nn s. 7
Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 7
4) rozkład materiału, który:

– jest przygotowany przez nauczyciela z uwzględnieniem podstawy programowej,
programu nauczania i podręcznika,
– zawiera podział materiału nauczania na poszczególne jednostki lekcyjne,
– uwzględnia liczbę jednostek lekcyjnych przewidzianych w cyklu rocznym,
– uwzględnia poziom wiedzy i umiejętności uczniów,
– zakłada elastyczność w realizacji zadań mających na celu osiągnięcie jak
największej efektywności nauczania.
Nauczyciel jest odpowiedzialny za realizację podstawy programowej i efekty
kształcenia uzyskane przez jego uczniów. Podstawa programowa kształcenia
ogólnego dla poszczególnych typów szkół precyzuje to tak:
1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów,
zasad, teorii i praktyk;
2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystywania posiadanych wiadomości
podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów;
3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne
funkcjonowanie we współczesnym świecie.
Ponadto należy pamiętać o tym, że: „Na III i IV etapie edukacyjnym wymaga się
od uczniów także wiadomości i umiejętności zdobytych na wcześniejszych etapach
edukacyjnych.
Łącznie III i IV etap edukacyjny zapewniają wspólny i jednakowy dla wszystkich
zasób wiedzy w zakresie podstawowym.
Podstawa programowa formułuje wymagania edukacyjne wobec uczniów kończą-
cych kolejne etapy kształcenia.
Każdy uczeń jest oceniany na co dzień, w trakcie całego roku szkolnego przez
swoich nauczycieli. Właściwie stosowana ocena bieżąca postępów pomaga uczniowi
się uczyć, gdyż jest formą informacji zwrotnej przekazywanej mu przez nauczy-
ciela. Powinna informować ucznia o tym, co zrobił dobrze, co i w jaki sposób
powinien jeszcze poprawić oraz jak ma dalej pracować. Taka informacja zwrotna
daje uczniom możliwość racjonalnego kształtowania własnej strategii uczenia
się, a zatem także poczucie odpowiedzialności za swoje osiągnięcia. Ocenianie
bieżące powinno być poprzedzone przekazaniem uczniowi kryteriów oceniania,
czyli informacji, co będzie podlegało ocenie i w jaki sposób ocenianie będzie
prowadzone.
Zarówno ocenianie wewnątrzszkolne – bieżące oraz na koniec roku – jak i ocenianie
zewnętrzne odwołuje się do wymagań sformułowanych w podstawie programowej.
Szkoła oraz poszczególni nauczyciele podejmują działania mające na celu zindy-
widualizowane wspomaganie rozwoju każdego ucznia, stosownie do jego potrzeb
i możliwości”.
Rozkład materiału powinien uwzględniać również godziny zaplanowane na realiza-
cję: „całych dni nauki poza szkołą, poświęconych na przykład edukacji teatralnej
czy filmowej. Jeśli tak jest realizowany program nauczania – działania takie powinny
być zaplanowane, a godziny na nie wykorzystane powinny być doliczone do czasu
pracy uczniów przeznaczonego na konkretny przedmiot”.
Precyzyjne rozliczenie godzin przeznaczonych na realizację podstawy programowej
(450 godzin języka polskiego w cyklu trzyletnim) jest jednym z wymagań nadzoru
pedagogicznego dyrektora szkoły.
PG3nn s. 8
8 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału
Temat lekcji/ Materiał Wymagania szczegółowe w odniesieniu do ucznia Środki

cel główny Cele szczegółowe dydaktyczne
lekcji Uczeń:
U ŹRÓDEŁ – KONFLIKT I POROZUMIENIE

1. Józef I. Odbiór wypowiedzi
Rola dialogu Tischner, Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
w życiu O dialogu i cytuje odpowiednie fragmenty
człowieka. (fragm.
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Filozofii
Czym jest Rozpoznaje problematykę utworu
dramatu),
dialog?
s. 7 III. Tworzenie wypowiedzi
Rozważania
Tworzy spójne wypowiedzi pisemne
współcze-
Stosuje zasady organizacji tekstu zgodnie
snego filozofa.
z wymogami gatunku, tworząc spójną
wypowiedź na zadany temat
2. Zeszyt I. Odbiór wypowiedzi
Sztuka aktu ćwiczeń, Odbiera komunikaty pisane
komunikacji. część 1. Porządkuje informacje w zależności od ich
funkcji w przekazie
Pytania
Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe,
i odpowie-
radiowe i telewizyjne (wywiad)
dzi, s. 4
Wisława II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Rozpoznaje problematykę utworu
Szym-
Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
borska,
Omawia funkcję elementów konstrukcyj-
Na wieży
Babel nych utworu
Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
Tomasz kultury przynależnych do następujących
Lis, rodzajów sztuki: literatura
Trzeba Przedstawia propozycję odczytania
tylko konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
chcieć Wskazuje funkcje użytych w utworze
zrozumieć środków stylistycznych z zakresu składni
(fragment) (różnego typu zdań i równoważników)
Pierre Interpretuje głosowo wybrane utwory
Dac, literackie (recytowane w całości lub we
Rozmowa fragmentach)
w gra- III. Tworzenie wypowiedzi
nicach Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog
zdrowego i dialog) oraz pisemne; dostosowuje
rozsądku odmianę i styl języka do gatunku, w którym
(fragment) się wypowiada
Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne
Stosuje zasady etykiety językowej
– wie, w jaki sposób się zwracać do
rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji
łączącej go z osobą, do której mówi; zna
formuły grzecznościowe; zna konwencje
językowe zależne od środowiska; ma
świadomość konsekwencji stosowania
formuł niestosownych i obraźliwych
PG3nn s. 9
Stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc

ich znaczenie
Stosuje różne rodzaje zdań we własnych
tekstach, dostosowuje szyk wyrazów
i zdań składowych do wagi, jaką nadaje
przekazywanym informacjom
Zamienia mowę niezależną na zależną
Brak porozumienia
3. Ewa I. Odbiór wypowiedzi
Co ujawnia Nowak, Odbiera komunikaty pisane, mówione
język Rozmowa Rozpoznaje wypowiedź o charakterze
bohaterów? koleżanek emocjonalnym
(fragm. Rozpoznaje intencję wypowiedzi (negację,
muszą [. . .]
Kiedyś na prowokację)
udowodnić
pewno), Dostrzega w wypowiedziach ewentualne
sobie
s. 8 przejawy agresji i manipulacji
nawzajem,
jak to drugie II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
niewłaściwie Omawia na podstawie poznanych dzieł
postępuje, literackich podstawowe, ponadczasowe
czyli o braku zagadnienia egzystencjalne
porozumienia Dostrzega zróżnicowanie postaw społecz-
nych
III. Tworzenie wypowiedzi
Zmienia mowę niezależna na zależną
4. Zygmunt I. Odbiór wypowiedzi
O źródłach Kubiak, Odbiera komunikaty pisane
konfliktu. Sąd
Parysa
Przyczyny Przedstawia najistotniejsze treści wypowie-
(fragment
konfliktów dzi w takim porządku, w jakim występują
Mitologii
według w tekście
Greków
starożytnych Omawia na podstawie poznanych dzieł
i Rzy-
Greków. literackich podstawowe, ponadczasowe
mian*),
zagadnienia egzystencjalne
s. 10
Eris,
greckie
w następujących formach gatunkowych:
malarstwo
urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie
czarnofi-
opowiadanie, opis sytuacji, list
gurowe,
Ateny, ok.
575–525
p.n.e.
Plan zdarzeń ćwiczeń, Odbiera komunikaty pisane
i funkcja ko- część Rozpoznaje intencję wypowiedzi
munikacyjna 1. Sąd Rozpoznaje wypowiedź o charakterze
wypowiedzi. Parysa, emocjonalnym i perswazyjnym
s. 15 Dostrzega w wypowiedzi ewentualne
przejawy agresji i manipulacji
Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
informacje oraz cytuje odpowiednie
fragmenty tekstu
PG3nn s. 10
Tadeusz Rozróżnia czasowniki dokonane i niedo-

Zieliński, konane; rozpoznaje tryby i strony (czynną
Staro- i bierną) czasownika oraz imiesłowy –
żytność wyjaśnia ich funkcję w tekście
bajeczna
(fragment)
Przedstawia ważne treści wypowiedzi w ta-
kim porządku, w jakim występują w tekście
Rozróżnia narrację pierwszoosobową
i trzecioosobową oraz potrafi określić ich
funkcje w tekście
Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog,
dialog) i pisemne; dostosowuje styl języka
do gatunku, w którym się wypowiada
Wykorzystuje wiedzę o składni w stosowa-
niu reguł interpunkcyjnych
Przekształca części zdania pojedynczego
w zdania podrzędne i odwrotnie, prze-
kształca konstrukcje strony czynnej
w konstrukcje strony biernej i odwrotnie,
zmienia formy osobowe czasownika na
imiesłowy i odwrotnie – ze świadomością
ich funkcji i odpowiednio do celu
wypowiedzi
6. Biblia, I. Odbiór wypowiedzi
Upadek Upadek Odbiera komunikaty pisane
pierwszych pierw- Rozpoznaje intencję wypowiedzi (prowoka-
ludzi – analiza szych cję)
i interpretacja ludzi Dostrzega w wypowiedzi ewentualne
fragmentu (fragment przejawy manipulacji
Księgi Księgi Dociera do informacji – w książkach, prasie,
Rodzaju Rodzaju*), mediach elektronicznych
s. 12
Na czym II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
polega Hugo van Znajduje w tekstach współczesnej kultury
mechanizm der Goes, popularnej (np. w filmach, komiksach,
manipulacji Grzech piosenkach) nawiązania do tradycyjnych
na podstawie pierwo- wątków literackich
tekstu rodny, ok. Omawia na podstawie poznanych dzieł
biblijnego 1475 literackich podstawowe, ponadczasowe
o Adamie zagadnienia egzystencjalne, dostrzega
i Ewie? i poddaje refleksji uniwersalne wartości
humanistyczne
Tworzy spójne wypowiedzi pisemne;
dostosowuje odmianę i styl języka do
gatunku, w którym się wypowiada
z wymogami gatunku, tworząc wypowiedź
na zadany temat
PG3nn s. 11
7. Juliusz I. Odbiór wypowiedzi

Gromadzimy Słowacki, Odbiera komunikaty pisane
informacje Balla- Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
do charak- dyna**, informacje oraz cytuje odpowiednie
terystyki s. 15 fragmenty tekstu
porównawczej Rozpoznaje intencję wypowiedzi (prowoka-
Aliny Balladyna, cję)
i Balladyny. Teatr Porządkuje informacje w zależności od ich
Polski funkcji w przekazie
Do czego w Warsza-
może wie, reż. II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
prowadzić Jarosław Rozpoznaje problematykę utworu
rywalizacja? Kilian, Przypisuje czytany utwór do właściwego
– Juliusz 2004, rodzaju literackiego (dramat)
Słowacki fotos Rozpoznaje czytany utwór jako dramat
Balladyna. Wskazuje elementy dramatu, takie jak:
Rafał akt, scena, tekst główny, tekst poboczny,
Olbiński, monolog, dialog
plakat do Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
Balladyny Omawia na podstawie poznanych dzieł
Juliusza literackich podstawowe, ponadczasowe
Słowac- zagadnienia egzystencjalne
kiego,
Teatr III. Tworzenie wypowiedzi
Nowy Tworzy wypowiedzi pisemne w na-
w Słup- stępujących formach gatunkowych:
sku, reż. charakterystyka postaci literackiej
Jan Ma-
chulski,
2006
LEKTURA
Juliusz Słowacki, Balladyna
(1–5 jednostek Juliusz I. Odbiór wypowiedzi
lekcyjnych) Słowacki, Odbiera komunikaty pisane
Balla- Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
Ja z Polski
dyna** informacje oraz cytuje odpowiednie
dawnej tworzę
fragmenty tekstu
fantastyczną
Porządkuje informacje w zależności od ich
legendę.
funkcji w przekazie
Niezwykłość
Rozpoznaje różnice między fikcją
świata przed-
a kłamstwem
stawionego
Samodzielnie dociera do informacji –
w Balladynie
w książkach
Juliusza
Stosuje zasady korzystania z zasobów
Słowackiego.
bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece
Starsza jak źródła potrzebnych informacji
śniegi – u tej
warkocz II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
cudny. . . Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło
– charak- Rozpoznaje problematykę utworu
terystyka Przedstawia najistotniejsze treści w takim
porównawcza porządku, w jakim występują w tekście
Aliny Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
Balladyny. Omawia funkcję elementów konstrukcyj-
nych utworu
PG3nn s. 12
Skoro bym Przypisuje czytany utwór do właściwego

otarła/ Krew rodzaju literackiego (dramat)
z mojej ręki. . . Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
byłabym kultury przynależnych do następujących
szczęśliwa. rodzajów sztuki: literatura
Uczucia, Przedstawia propozycję odczytania
przeżycia konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
i działania Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami
Balladyny po dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
dokonaniu przeciwieństw oraz określa postawy z nimi
siostrobój- związane, np. piękno – brzydota, dobro –
stwa. zło, prawda – fałsz
Omawia na podstawie poznanych dzieł
Droga
Balladyny do literackich i innych tekstów kultury
władzy. podstawowe, ponadczasowe zagadnienia
egzystencjalne, np. miłość, samotność,
cierpienie, lęk, sprawiedliwość; dostrzega
i poddaje refleksji uniwersalne wartości
humanistyczne
Dostrzega zróżnicowanie postaw etycznych,
kulturowych i w ich kontekście kształtuje
swoją tożsamość
Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog,
dialog) i pisemne w następujących formach
gatunkowych: charakterystyka postaci
literackiej; dostosowuje odmianę i styl
języka do gatunku, w którym się wypowiada
Tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi
Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne
zdanie, przyjmuje poglądy innych lub
polemizuje z nimi
PRZEĆWICZ PRZED EGZAMINEM
8. Michel I. Odbiór wypowiedzi
Co potrafię Piquemal, Wyszukuje w tekście potrzebne informacje;
przed Piekło cytuje odpowiednie fragmenty
egzaminem? i niebo, Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę,
s. 26 dezaprobatę, negację, prowokację)
Przećwicz
Dostrzega w wypowiedzi ewentualne
przed
egzaminem
Korzysta ze słownika języka polskiego,
– ćwiczenia
poprawnej polszczyzny, frazeologicznego
sprawdzające.
Rozróżnia rodzaje zdań złożonych
podrzędnie i współrzędnie oraz rozumie
ich funkcję w wypowiedzi
Wskazuje funkcje użytych w utworze
środków stylistycznych z zakresu
słownictwa (metafor)
PG3nn s. 13
Przypisuje czytany utwór do właściwego

rodzaju literackiego (epika)
kultury przynależnych do następujących
rodzajów sztuki: literatura, sztuki
plastyczne

opis przeżyć; dostosowuje odmianę i styl
pod względem logicznym i składniowym
Poprawia ewentualne błędy językowe
Wprowadza do wypowiedzi partykuły,
rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu
znaczenia składników wypowiedzi
ich znaczenie
Konflikt wartości
9. Jerome I. Odbiór wypowiedzi
Postawa David Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
Holdena Salinger, informacje oraz cytuje odpowiednie
wobec świata. Buszujący fragmenty tekstu
w zbożu* Porządkuje informacje w zależności od ich
O przy-
(frag- funkcji w przekazie
czynach
ment), Korzysta ze słownika języka polskiego,
i konsekwen-
s. 28 wyrazów obcych
cjach buntu.
Analiza II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
fragmentu Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
powieści Rozróżnia narrację pierwszoosobową
Buszujący i trzecioosobową oraz potrafi określić ich
w zbożu. funkcje w utworze
literackich i innych tekstów kultury
podstawowe, ponadczasowe zagadnienia
egzystencjalne; dostrzega i poddaje refleksji
uniwersalne wartości humanistyczne
Dostrzega zróżnicowanie postaw społecz-
nych, obyczajowych i w ich kontekście
kształtuje swoją tożsamość

polemizuje z nimi
opowiadanie
PG3nn s. 14
LEKTURA
Jerome David Salinger, Buszujący w zbożu
(1–5 jednostek Jerome I. Odbiór wypowiedzi
lekcyjnych) David Odbiera komunikaty pisane
Salinger, Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
Czy wędrówkę
Buszujący informacje oraz cytuje odpowiednie
Holdena
w zbożu* fragmenty tekstu
można
nazwać
funkcji w przekazie
nowojorską
odyseją?
w książkach
Obraz rodziny Stosuje zasady korzystania zasobów
Caulfieldów. bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece
Jaki jest źródła potrzebnych informacji
Holden
Caulfield?
Rozpoznaje problematykę analizowanego
Obraz szkoły utworu
w powieści Przedstawia najistotniejsze treści w takim
Buszujący porządku, w jakim występują w tekście
w zbożu Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
Davida Rozróżnia narrację pierwszoosobową
Jerome’a i trzecioosobową oraz potrafi określić ich
Salingera. funkcje w utworze
Uwzględnia w analizie specyfikę omawia-
nych tekstów kultury przynależnych do
następujących rodzajów sztuki: literatura
Znajduje w tekstach współczesnej kultury
popularnej nawiązania do tradycyjnych
wątków literackich i kulturowych
Przedstawia propozycję odczytania
konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń,
samotność, inność, sprawiedliwość;
dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne
wartości humanistyczne
Dostrzega zróżnicowanie postaw spo-
łecznych, kulturowych i w ich kontekście

Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog
i dialog) oraz pisemne w następujących
formach gatunkowych: urozmaicone
kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie,
charakterystyka postaci literackiej,
rozprawka; dostosowuje odmianę i styl
PG3nn s. 15

polemizuje z nimi
10. Sofokles, I. Odbiór wypowiedzi
Przed jakim Antygona, Korzysta ze słownika języka mitów
wyborem s. 36 i tradycji kultury
stanęły Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
Antygona informacje oraz cytuje odpowiednie
i Ismena? fragmenty tekstu
Rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną,
Antygona
wskazuje tezę, argumenty i wnioski
i Ismena
– analiza II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
postaw Rozpoznaje problematykę utworu
bohaterek Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
tragedii. Omawia funkcje elementów konstrukcyj-
Sofoklesa nych utworu (punktu kulminacyjnego)
Rozpoznaje czytany utwór jako tragedię
łecznych, obyczajowych, etycznych,
swoją tożsamość
Tworzy spójne wypowiedzi ustne
Stosuje słownictwo z określonych kręgów
tematycznych
11. Sofokles I. Odbiór wypowiedzi
Konflikt Antygona, Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
równorzęd- s. 39 informacje oraz cytuje odpowiednie
nych racji fragmenty tekstu
– o sporze
Kreona
z Antygoną.
Która postawa Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami
– Antygony dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
czy Kreona przeciwieństw oraz określa postawy
– jest wam z nimi związane, a także rozpoznaje ich
bliższa? obecność w życiu, literaturze i innych
(dyskusja) sztukach
rodzajów sztuki: literatura, teatr, film
polemizuje z nimi
PG3nn s. 16
LEKTURA
Sofokles, Antygona
(1–7 jednostek Sofokles, I. Odbiór wypowiedzi
lekcyjnych) Antygona Zna teksty literackie wskazane przez
nauczyciela
Od Wielkich
Odbiera komunikaty pisane
Dionizji
Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
do tragedii
i cytuje odpowiednie fragmenty
i komedii,
czyli krótka
w książkach, prasie, mediach elektronicz-
historia teatru
nych
antycznego.
Korzysta ze słowników: wyrazów obcych,
Antygona terminów literackich – w formie książkowej
Sofoklesa i elektronicznej
jako tragedia
antyczna.
Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło
Wydawać Rozpoznaje problematykę utworu
rozkazy tak, Przedstawia najistotniejsze treści w takim
by inni mogli porządku, w jakim występują w tekście
je przyjmować Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
bez poczucia Omawia funkcję elementów konstrukcyj-
krzywdy. nych utworu
O konflikcie Przypisuje czytany utwór do właściwego
równorzęd- rodzaju literackiego (tragedię)
nych racji Rozpoznaje czytany utwór jako dramat
w Antygonie. Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
Idź wyprosto- kultury przynależnych do następujących
wany wśród rodzajów sztuki: literatura
tych, co na Przedstawia propozycję odczytania
kolanach. konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
Antygona Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami
Sofoklesa dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
jako studium przeciwieństw oraz określa postawy z nimi
godności związane
ludzkiej. Omawia na podstawie poznanych dzieł
egzystencjalne, np. miłość, samotność,
inność, sprawiedliwość; dostrzega
humanistyczne
nych, narodowych, religijnych, etycznych,
swoją tożsamość
i dialog) oraz pisemne; dostosowuje
odmianę i styl języka do gatunku, w którym
się wypowiada
PG3nn s. 17

polemizuje z nimi
Opowiadanie ćwiczeń, Odbiera komunikaty pisane
jako gatunek część 1. Rozpoznaje wypowiedź o charakterze
literacki Bunt, s. 26 emocjonalnym
i forma Rozpoznaje temat słowotwórczy i formant
Ewa
wypowiedzi. w wyrazach pochodnych i wskazuje
Ostrow-
funkcje formantów w nadawaniu znaczenia
ska, Co
wyrazom pochodnym
słychać
za tymi II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
drzwiami Przedstawia najistotniejsze treści wypowie-
(fragment) dzi w takim porządku, w jakim występują
Anna w tekście
Olesz- Rozróżnia narrację pierwszoosobową
kiewicz i trzecioosobową oraz potrafi określić ich
Bunt mło- funkcje w tekście
dzieńczy Przypisuje czytany utwór do właściwego
(fragment) rodzaju literackiego (epika)
słownictwa (zgrubień)
Rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury
popularnej: powieść lub opowiadanie
obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne,
fantastycznonaukowe, fantasy

kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie;
Stosuje poprawne formy odmiany
liczebników
13. Jan I. Odbiór wypowiedzi Plansza:
Analiza Kocha- Samodzielnie dociera do informacji Wybrane
i interpretacja nowski, Rozpoznaje problematykę utworu zagad-
trenów V, VII, Tren nienia
VIII, X Jana VIII**, II. Analiza i interpretacja tekstów kultury dotyczące
Kochanows- Tren V**, Charakteryzuje postać mówiącą w utworze renesansu,
kiego. Tren VII**, Wskazuje funkcje użytych w utworze s. 340–341
Tren X, środków stylistycznych z zakresu
W obliczu słownictwa (archaizmów, zdrobnień,
s. 44
cierpienia – metafor), składni (powtórzeń, pytań
treny Jana Ko- retorycznych, różnego rodzaju zdań
chanowskiego. i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu)
PG3nn s. 18
Jan Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów

Matejko, kultury przynależnych do następujących
Kocha- rodzajów sztuki: literatura, sztuki
nowski plastyczne
nad Uwzględnia w interpretacji konteksty, np.
zwłokami biograficzny, religijny, mitologiczny
Urszulki, Interpretuje głosowo wybrane utwory
1862 literackie (recytowane w całości lub we
fragmentach)
egzystencjalne, np. śmierć, cierpienie,
nadzieja, wiara religijna; dostrzega
humanistyczne
Tworzy wypowiedzi ustne i pisemne
Nietolerancja
14. Barbara I. Odbiór wypowiedzi
Wobec presji Kosmow- Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
rówieśników ska Łąka i cytuje odpowiednie fragmenty
– fragment pełna złej Rozpoznaje intencje wypowiedzi (negację,
powieści trawy dezaprobatę, prowokację)
Pozłacana (fragment Dostrzega zróżnicowanie słownictwa,
rybka Barbary Pozła- rozpoznaje wulgaryzmy, dostrzega
Kosmowskiej. canej negatywne konsekwencje używania
rybki*), wulgaryzmów
Negacja,
s. 47 II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
dezaprobata,
prowokacja. Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami
Intencje dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
wypowiedzi przeciwieństw
we fragmencie III. Tworzenie wypowiedzi
powieści Tworzy wypowiedzi ustne i pisemne
Pozłacana w następujących formach gatunkowych:
rybka. charakterystyka postaci literackiej
Uczestniczy w dyskusji
LEKTURA
Barbara Kosmowska, Pozłacana rybka
(1–5 jednostek Barbara I. Odbiór wypowiedzi
lekcyjnych) Kosmow- Odbiera komunikaty pisane
ska, Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
Kto, gdzie,
Pozłacana informacje oraz cytuje odpowiednie
kiedy? – świat
rybka* fragmenty tekstu
przedstawiony
w powieści
funkcji w przekazie
Barbary
Kosmowskiej II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Pozłacana Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło
rybka. Rozpoznaje problematykę utworu
PG3nn s. 19
Problemy Rozróżnia narrację pierwszoosobową

w powieści i trzecioosobową oraz potrafi określić ich
Barbary funkcje w utworze
Kosmowskiej Omawia funkcję elementów konstrukcyj-
– fikcja nych utworu (tytułu, punktu kulminacyj-
literacka czy nego)
trudna rzeczy- Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
wistość? kultury przynależnych do następujących
Bardzo rodzajów sztuki: literatura
rozpieszczona
jedynaczka konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
czy pomnik,
przy którym literackich i innych tekstów kultury
nikt nie podstawowe, ponadczasowe zagadnienia
przystaje? egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń,
Kim naprawdę samotność, inność, śmierć, cierpienie;
jest Alicja? dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne
nych i w ich kontekście kształtuje swoją
tożsamość

i dialog) oraz pisemne, dostosowuje
się wypowiada
polemizuje z nimi
15. Paweł I. Odbiór wypowiedzi
Jak może Huelle, Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
się rodzić Weiser informacje
agresja? Na Dawidek Rozpoznaje intencje wypowiedzi (agresja)
podstawie (fragment) Samodzielnie dociera do informacji –
fragmentu w prasie, mediach elektronicznych
Weiser,
Weisera
reż. II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Dawidka
Wojciech Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami
Pawła Huelle.
Marczew- dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
Nie on, a my ski, 2001 przeciwieństw, np. tolerancja – nietolerancja
wyszliśmy Omawia na podstawie poznanych dzieł
z tego literackich i innych tekstów kultury
poniżeni. . . podstawowe, ponadczasowe zagadnienia
– analiza egzystencjalne, np. inność; dostrzega
zachowania i poddaje refleksji uniwersalne wartości
bohaterów humanistyczne
fragmentu Dostrzega zróżnicowanie postaw spo-
Weisera łecznych, obyczajowych, narodowych,
Dawidka. religijnych, etycznych i kulturowych i w ich
kontekście kształtuje swoją tożsamość
PG3nn s. 20

polemizuje z nimi
16. Kazimierz I. Odbiór wypowiedzi
Co potrafię Wierzyń- Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl
przed ski, Lekcja potoczny
egzaminem? konwersa- Rozpoznaje tryby czasownika
cji*, s. 54 II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Przećwicz
przed Rozpoznaje problematykę utworu
egzaminem Omawia funkcję elementów konstrukcyj-
– ćwiczenia nych utworu (tytułu)
sprawdzające. Przypisuje czytany utwór do właściwego
rodzaju literackiego (liryka)
słownictwa (archaizmów, zdrobnień,
metafor), składni (powtórzeń, pytań
retorycznych, różnego rodzaju zdań
i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu)
rodzajów sztuki: literatura
Rozróżnia normę językową wzorcową oraz
użytkową
Poprawia ewentualne błędy ortograficzne
17. Władysław I. Odbiór wypowiedzi
Do czego Szpilman, Samodzielnie dociera do informacji
prowadzi Pianista*, Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
skrajna (fragment i cytuje odpowiednie fragmenty
nietolerancja? Pianisty. Rozpoznaje intencję wypowiedzi
Władysław Warszaw- Dostrzega zróżnicowanie słownictwa
Szpilman skie wspo- (eufemizmy)
Pianista. mnienia Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe
1939– (artykuł)
Losy Żydów
–1945), II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
w okupowanej
s. 55 Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
Warszawie na
podstawie Pianista, Przedstawia najistotniejsze treści w takim
pamiętnika reż. porządku, w jakim występują w tekście
Władysława Roman Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami
Szpilmana. Polański, dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
2002 przeciwieństw: tolerancja – nietolerancja
PG3nn s. 21

zdania, przyjmuje poglądy innych lub
polemizuje z nimi
Analiza ćwiczeń, Odbiera komunikaty pisane
i interpretacja część 1. Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę,
utworów Człowiek dezaprobatę, negację, prowokację)
lirycznych. człowie- Odróżnia czasowniki dokonane i niedoko-
kowi, s. 35 nane, rozpoznaje tryby i strony (czynną
i bierną) czasownika oraz imiesłowy –
Wisława
wyjaśnia ich funkcje w tekście
Szym-
borska,
Nienawiść
Zna utwory literackie wskazane przez
Toleran-
nauczyciela
cja, słowa
i muzyka
Wskazuje funkcje użytych w utworze środ-
Stanisław
ków stylistycznych z zakresu słownictwa
Sojka
(neologizmów, archaizmów, zdrobnień,
Edward zgrubień, metafor), składni (powtórzeń,
Stachura pytań retorycznych, różnego typu zdań
Człowiek i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu,
człowie- wyrazów dźwiękonaśladowczych)
kowi, czyli Omawia funkcje elementów konstrukcyj-
dziesięć nych utworu (apostrofy, tytułu, puenty)
wskazań Przypisuje czytany utwór do właściwego
i dziesięć rodzaju literackiego (liryka)
przeciw- Znajduje w tekstach współczesnej kultury
wskazań popularnej (w piosenkach) nawiązania
dla ciebie, do tradycyjnych wątków literackich
sieroto i kulturowych
nieboża, Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
Zygmusiu kultury przynależnych do następujących
K. rodzajów sztuki: literatura

charakterystyka postaci literackiej;
i zdań składowych do wagi, jaka nadaje
PG3nn s. 22
Stosuje zasady etykiety językowej, zna

formuły grzecznościowe, zna konwencje
językowe zależne od środowiska
Akceptacja, tolerancja, zrozumienie
19. Erick-Em- I. Odbiór wypowiedzi
Jak się manuel Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
przejawiają Schmitt informacje oraz cytuje odpowiednie
akceptacja Dziecko fragmenty tekstu
i tolerancja? Noego* Porządkuje informacje w zależności od ich
Erick-Emma- (frag- funkcji w przekazie
nuel Schmitt ment),
Dziecko s. 60
Noego.
Synowie Uwzględnia w interpretacji potrzebne
Uniwersalizm Noego konteksty, np. filozoficzny, biblijny
postawy (fragment Omawia na podstawie poznanych dzieł
ojca Ponsa arrasu literackich i innych tekstów kultury
(dyskusja). Wejście podstawowe, ponadczasowe zagadnienia
zwierząt egzystencjalne; dostrzega i poddaje refleksji
do arki), uniwersalne wartości humanistyczne
Bruksela,
ok. 1550
LEKTURA
Erick-Emmanuel Schmitt, Dziecko Noego
(1–6 jednostek Erick-Em- I. Odbiór wypowiedzi
lekcyjnych) manuel Odbiera komunikaty pisane
Schmitt, Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
Erick
Dziecko informacje oraz cytuje odpowiednie
Emmanuel
Noego* fragmenty tekstu
Schmitt
Dziecko
funkcji w przekazie
Noego –
wprowadzenie
w książkach, mediach elektronicznych
do omawiania
Korzysta ze słownika wyrazów obcych –
lektury.
w wersji książkowej i elektronicznej
Kim jest
Joseph –
Zna utwory literackie zaproponowane przez
opowiadamy
nauczyciela
o losach
bohatera
Dziecka
Przedstawia najistotniejsze treści w takim
Noego.
porządku, w jakim występują w tekście
Kto to jest Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
bohater, czyli Rozróżnia narrację pierwszoosobową
kilka słów i trzecioosobową oraz potrafi określić ich
o heroizmie. funkcje w utworze
nych utworu (tytułu)
PG3nn s. 23
Dlaczego Znajduje w tekstach współczesnej kultury Słownik

Dziecko nawiązania do tradycyjnych wątków wyrazów
Noego? – literackich i kulturowych obcych, en-
określamy Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów cyklopedia,
związek kultury przynależnych do następujących leksykon
tytułu rodzajów sztuki: literatura
z treścią Przedstawia propozycję odczytania
utworu. konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
Uwzględnia w interpretacji potrzebne
konteksty, historyczny
Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami
dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
przeciwieństw oraz określa postawy z nimi
związane, np. tolerancja – nietolerancja
egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń,
samotność, inność, sprawiedliwość;
nych, narodowych, religijnych, etycznych,
swoją tożsamość
i dialog) i pisemne w następujących
kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie,
charakterystyka bohatera literackiego;
Opis sytuacji. ćwiczeń, Odbiera komunikaty pisane
część 1. Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę,
Rola
Zgoda, ak- dezaprobatę, negacje, prowokację)
partykuły
ceptacja, II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
nie w mo-
zrozumie- Rozpoznaje problematykę utworu
dyfikowaniu
nie, s. 48 Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
wypowiedzi.
Ewa Rozróżnia narrację pierwszoosobową
Nowak, i trzecioosobową oraz potrafi określić ich
Yellow funkcje w utworze
bahama Wskazuje funkcje użytych w utworze
w prążki, środków stylistycznych
(fragment) Omawia funkcję elementów konstrukcyj-
Ewa
Woydyłło
Wybacz
mi, proszę
(fragment)
PG3nn s. 24
Krzysztof Posługuje się pojęciami dotyczącymi

Dauk- wartości pozytywnych i ich przeciwieństw
szewicz, oraz określa postawy z nimi związane
Kłótnia Omawia na podstawie poznanych dzieł
i dialog) i pisemne w następujących
kompozycyjnie i fabularnie opis sytuacji;
rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu
21. Homer, I. Odbiór wypowiedzi
Spotkanie Iliada** Odbiera komunikaty pisane
Achillesa (frag- Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
z Priamem. ment), i cytuje odpowiednie fragmenty
Analiza s. 67 II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
fragmentu Uwzględnia w interpretacji potrzebne
Iliady Homera. konteksty, np. mitologiczny
Co się Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
przyczyniło kultury przynależnych do następujących
do osiągnięcia rodzajów sztuki: literatura
porozumie- Omawia na podstawie poznanych dzieł
nia? Homer literackich i innych tekstów kultury
Iliada. podstawowe, ponadczasowe zagadnienia
egzystencjalne, np. miłość
22. Jan Ko- I. Odbiór wypowiedzi
Na granicy chanow- Odbiera komunikaty pisane
snu i jawy – ski, Tren Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
Tren XIX Jana XIX albo i cytuje odpowiednie fragmenty
Kochanow- Sen (frag- II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
skiego. menty), Przedstawia najistotniejsze treści w takim
s. 70 porządku, w jakim występują w tekście
PG3nn s. 25
Ludzkie Charakteryzuje podmiot liryczny

przygody Wskazuje funkcje użytych w utworze
ludzkie noś! środków stylistycznych z zakresu
Analiza słownictwa (metafor)
i interpretacja Omawia funkcje elementów konstrukcyj-
Trenu XIX. nych utworu (tytułu)
konteksty – filozoficzny
Konteksty, nawiązania, deformacje
23. Peter Paul I. Odbiór wypowiedzi Plansza:
Mit w ujęciu Rubens, Samodzielnie dociera do informacji – w książ- Wybrane
barokowego Sąd kach, prasie, mediach elektronicznych zagad-
malarza – opis Parysa, II. Analiza i interpretacja tekstów kultury nienia
obrazu. 1639, Rozpoznaje problematykę utworu dotyczące
s. 73 Omawia funkcje elementów konstrukcyj- baroku,
Czytamy
nych utworu (tytułu) s. 342–343.
obraz Petera
Paula Rubensa Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
Sąd Parysa. kultury przynależnych do następujących
rodzajów sztuki: sztuki plastyczne
Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz
pisemne w następujących formach
gatunkowych: zróżnicowany stylistycznie
i funkcjonalnie opis dzieł sztuki; dosto-
sowuje odmianę i styl języka do gatunku,
w którym się wypowiada
24. Konstanty I. Odbiór wypowiedzi
Motyw Ildefons Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
biblijny Gał- i cytuje odpowiednie fragmenty
w ujęciu czyński, Porządkuje informacje w zależności od ich
dwudziesto- Teatrzyk funkcji w przekazie
wiecznych „Zielona II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
artystów. Gęś” ma Rozpoznaje utwór jako: dramat, pieśń
Biblijna zaszczyt Uwzględnia w interpretacji potrzebne
opowieść jako przedsta- konteksty – biblijny
inspiracja dla wić „Żar- Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
różnych tek- łoczną kultury przynależnych do następujących ro-
stów kultury. Ewę”*; dzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne
PG3nn s. 26
Agnieszka III. Tworzenie wypowiedzi

Osiecka, Tworzy spójne wypowiedzi pisemne;
Adam dostosowuje odmianę i styl języka do
i Ewa, gatunku, w którym się wypowiada
s. 75 Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne
Opis przeżyć. ćwiczeń, Odbiera komunikaty pisane
część 1. Dostrzega zróżnicowanie słownictwa –
Zróżnicowanie
Oblicza rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe
słownictwa –
sporów, i słownictwo o ograniczonym zasięgu
użycie slangu
s. 62 (wyrazy gwarowe)
młodzieżo-
wego. Pierwsza II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Księga Rozpoznaje problematykę utworu
Królewska Przedstawia najistotniejsze treści w takim
z Biblii porządku, w jakim występują w tekście
Tysiąc- Omawia funkcję elementów konstrukcyj-
lecia nych utworu (puenty)
(fragment) Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
Jean de La
Fontanie,
Szerszenie
i pszczoły
środków stylistycznych z zakresu składni
(różnego typu zdań i równoważników)
egzystencjalne, np. sprawiedliwość;
formach gatunkowych: opis przeżyć;
rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji
łączącej go z osobą, do której mówi; zna
językowe zależne od środowiska; ma
świadomość konsekwencji stosowania
formuł niestosownych i obraźliwych
ich znaczenie
PG3nn s. 27

SZKOŁA PISANIA – charakterystyka porównawcza
26. Charak- I. Odbiór wypowiedzi
Ćwiczenia terystyka Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
kompozycyjne porów- i cytuje odpowiednie fragmenty
i stylistyczne nawcza, II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
– charak- s. 77 Przedstawia najistotniejsze treści wypowie-
terystyka dzi w takim porządku, w jakim występują
porównawcza. w tekście
Uczymy się III. Tworzenie wypowiedzi
redagować Tworzy spójne wypowiedzi pisemne
charak- w następujących formach gatunkowych:
terystykę charakterystyka postaci literackiej;
porównawczą. dostosowuje odmianę i styl języka do
z wymogami gatunku, tworząc spójną pod
względem logicznym i składniowym wy-
powiedź na zadany temat modyfikowaniu
PRZYPOMNIJ SOBIE
27. Zadania, I. Odbiór wypowiedzi Plansza:
Co zapa- s. 80 Porządkuje informacje w zależności od ich Wybrane
miętaliśmy funkcji w przekazie zagad-
i czego się Samodzielnie dociera do informacji – nienia
nauczyliśmy? w książkach, mediach elektronicznych dotyczące
Powtórzenie. Wyszukuje potrzebne informacje i cytuje Biblii
odpowiednie fragmenty tekstu i antyku,
Zebranie
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury s. 334–337
i utrwalenie
najważ- Znajduje w tekstach współczesnej kultury
niejszych nawiązania do tradycyjnych wątków
wiadomości literackich i kulturowych
o antyku. Rozpoznaje czytany utwór jako: przypo-
wieść, hymn, tragedię, tren
SPRAWDŹ SIEBIE
28. Zygmunt I. Odbiór wypowiedzi
Co potrafię Kubiak Odbiera komunikaty pisane
przed spraw- Skarb, Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
dzianem? który nas informacje oraz cytuje odpowiednie
jednoczy fragmenty tekstu
Sprawdź
(fragment Porządkuje informacje w zależności od ich
siebie –
Mitologii funkcji w przekazie
ćwiczenia
Greków Odróżnia informacje o faktach od opinii
sprawdzające
i Rzy- Samodzielnie dociera do informacji –
stopień opa-
mian), w książkach
nowania wie-
s. 84
dzy o antyku.
PG3nn s. 28
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury Internet,

Wskazuje funkcje użytych środków Sprawdź
stylistycznych z zakresu słownictwa siebie 1
(metafor)
utworu
gatunku literackiego
charakterystyka postaci rzeczywistej
tematycznych
NASZ PROJEKT
29. Nasz I. Odbiór wypowiedzi
To nasz projekt, Odbiera komunikaty pisane, w tym
projekt! s. 87 nadawane za pomocą środków audiowizu-
Zadania alnych – rozróżnia informacje przekazane
grupowe. werbalnie oraz zawarte w dźwięku
i obrazie
Przygotowuje-
my kabaret.
w mediach elektronicznych
źródła potrzebnych mu informacji
rodzajów sztuki: sztuki audiowizualne
Tworzy spójne wypowiedzi pisemne,
Samodzielnie tworzy plan twórczy własnej
wypowiedzi
Świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie
korzysta (jako odbiorca) z elektronicznych
środków przekazywania informacji, w tym
z internetu
Ze zrozumieniem stosuje słownictwo
z określonych kręgów tematycznych (sztuki
audiowizualne)
Sprawnie posługuje się oficjalną i nieofi-
cjalną odmianą polszczyzny, zna granice
stosowania slangu młodzieżowego
ich znaczenie
PG3nn s. 29
NAUKA O JĘZYKU – Język jako twór społeczny

30. Język I. Odbiór wypowiedzi Internet,
Poszerzamy jako twór Dostrzega zróżnicowanie słownictwa – Test
swoją wiedzę społeczny, rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe językowy
o języku jako s. 88 i słownictwo o ograniczonym zasięgu 1
kodzie komu- (wyrazy gwarowe, terminy naukowe
nikacyjnym.
Sprawnie się posługuje oficjalną i nieofi-
cjalną odmianą polszczyzny, zna granice
WŁADZA I PRAWO
31. Zadania, I. Odbiór wypowiedzi
Władza s. 91 Odbiera komunikaty pisane
i prawo – Porządkuje informacje w zależności od ich
ćwiczenia funkcji w przekazie
wprowa- Samodzielnie dociera do informacji –
dzające do w książkach, prasie, mediach elektronicz-
tematyki nych
rozdziału.
Rozmowy Zna utwory literackie i inne teksty kultury
o systemach wskazane przez nauczyciela
i formach Dostrzega zróżnicowanie postaw spo-
sprawowania łecznych, obyczajowych, narodowych,
władzy. kulturowych i w ich kontekście kształtuje
swoją tożsamość
ich znaczenie
Tworząc wypowiedź, dąży do precyzyjnego
wysławiania się; świadomie dobiera
synonimy i antonimy w celu wyrażenia
zamierzonych treści
tematycznych
Portrety władców
32. Bolesław I. Odbiór wypowiedzi
Dwa modele Prus, Odbiera komunikaty pisane
władzy na Z legend Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
podstawie dawnego i cytuje odpowiednie fragmenty
utworu Egiptu*, Porządkuje informacje w zależności od ich
Bolesława s. 92 funkcji w przekazie
Prusa Z legend
Złoty II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
dawnego
pierścień Charakteryzuje osobę mówiącą w utworze
Egiptu.
faraona, Omawia funkcje elementów konstrukcyj-
Z legend Egipt, XIII nych utworu (puenty, punktu kulminacyj-
dawnego w. p.n.e. nego)
Egiptu Rozpoznaje czytany utwór jako nowelę
Bolesława Znajduje w tekstach współczesnej kultury
Prusa jako popularnej nawiązania do tradycyjnych
nowela. wątków kulturowych
PG3nn s. 30
Malowidło III. Tworzenie wypowiedzi

przedsta- Tworzy spójne wypowiedzi pisemne
wiające w następujących formach gatunkowych:
Ramzesa sprawozdanie ze zdarzenia z życia;
I pocho- dostosowuje odmianę i styl języka do
dzące gatunku, w którym się wypowiada
z jego Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne
grobowca z wymogami gatunku, tworząc spójną
Luksor, pod względem logicznym i składniowym
Egipt wypowiedź na zadany temat
Dokonuje starannej redakcji tekstu
pisanego ręcznie i na komputerze
33. Anonim I. Odbiór wypowiedzi Plansza:
Bolesław tzw. Gall, Odbiera komunikaty pisane, w tym zawarte Wybrane
Chrobry O królu w obrazie zagad-
jako władca Bolesławie Porządkuje informacje w zależności od ich nienia
idealny (fragment funkcji w przekazie dotyczące
w kronice Kroniki średnio-
Galla polskiej), II. Analiza i interpretacja tekstów kultury wiecza,
Anonima. s. 98 Charakteryzuje postać mówiącą w utworze s. 338–339
Kronika i trzecioosobową oraz potrafi określić ich
polska jako funcie w utworze
przykład śre- Przedstawia najistotniejsze treści w takim
dniowiecznej porządku, w jakim występują w tekście
historiografii
– analiza
fragmentów.
nych, obyczajowych i w ich kontekście
Charakterysty- ćwiczeń, Odbiera komunikaty pisane
ka. część 1. Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
Władczy- informacje oraz cytuje odpowiednie
Odmiany
nie, s. 74 fragmenty tekstu
języka ogólno-
narodowego. Juliusz
Słowacki, funkcji w przekazie
Balladyna Dostrzega zróżnicowanie słownictwa –
(fragment) rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe
i słownictwo o ograniczonym zasięgu
Andrzej
Sap- II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
kowski, Zna teksty literackie i inne teksty kultury
Ostatnie wskazane przez nauczyciela
życzenie Rozpoznaje problematykę utworu
(fragment) Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
rodzaju literackiego (dramat)
Wskazuje elementy dramatu, takie jak:
akt, scena, tekst główny, tekst poboczny,
monolog, dialog
PG3nn s. 31
Jan Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów

Matejko. kultury przynależnych do następujących
Poczet rodzajów sztuki: literatura
królów
polskich,
opraco-
wanie: Jan
charakterystyka postaci literackiej;
Gintel
35. Ignacy I. Odbiór wypowiedzi
Kto i dlaczego Krasicki Odbiera komunikaty pisane
został Do króla, Porządkuje informacje w zależności od ich
ośmieszony s. 102 funkcji w przekazie
w satyrze Odróżnia informacje o faktach od opinii
Ignacego Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę,
Krasickiego dezaprobatę, negację, prowokację)
Do króla?
Satyra Do Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
króla jako Rozpoznaje problematykę utworu
przykład Interpretuje głosowo wybrane utwory
realizacji (recytowane w całości lub we fragmentach)
oświece-
niowego
hasła bawiąc
nauczać.
zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie
opis zwykłych przedmiotów
polemizuje z nimi
36. Ryszard I. Odbiór wypowiedzi
Na czym Kapu- Odbiera komunikaty pisane
polegał ściński, Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
system Cesarz* i cytuje odpowiednie fragmenty
sprawowania (frag-
rządów ment),
opisany przez s. 105 *
Ryszarda Ka-
puścińskiego?
egzystencjalne, np. lęk; dostrzega
Na szczytach i poddaje refleksji uniwersalne wartości
nigdy nie humanistyczne
jest ciepło. . . Dostrzega zróżnicowanie postaw społecz-
– analiza nych i w ich kontekście kształtuje swoją
fragmentu tożsamość
Cesarza
Ryszarda Ka-
Tworzy spójne wypowiedzi ustne w na-
puścińskiego.
stępujących formach gatunkowych:
charakterystyka postaci literackiej
PG3nn s. 32

polemizuje z nimi
LEKTURA
Ryszard Kapuściński, Cesarz
(1–5 jednostek Ryszard I. Odbiór wypowiedzi
lekcyjnych) Kapu- Odbiera komunikaty pisane
ściński, Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
Byliśmy parą
Cesarz* i cytuje odpowiednie fragmenty
kolekcjonerów
pragnących
funkcji w przekazie
odzyskać
Rozróżnia gatunki publicystyczne, prasowe,
skazane na
radiowe, telewizyjne (reportaż)
zniszczenie
Dociera do informacji – w książkach, prasie,
obrazy, aby
źródłach elektronicznych
zrobić z nich
wystawę II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
dawnej sztuki Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło
władania – Rozpoznaje problematykę utworu
o Cesarzu Przedstawia najistotniejsze treści w takim
i Ryszardzie porządku, w jakim występują w tekście
Kapuścińskim. Omawia funkcję elementów konstrukcyj-
nych utworu
O cesarzu Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
i jego kultury przynależnych do następujących
cesarstwie, rodzajów sztuki: literatura
czyli Przedstawia propozycję odczytania
kilka słów konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
o władzy. Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami
Cesarz dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
Ryszarda Ka- przeciwieństw oraz określa postawy z nimi
puścińskiego związane, np. tolerancja – nietolerancja
jako przykład Dostrzega zróżnicowanie postaw społecz-
reportażu. nych, narodowych, religijnych, etycznych,
swoją tożsamość
formach gatunkowych: sprawozdanie
z lektury; dostosowuje odmianę i styl języka
Podlegać władzy
37. George I. Odbiór wypowiedzi
Co sprawiło, Orwell, Odbiera komunikaty pisemne
że Major Folwark Rozpoznaje wypowiedź o charakterze
odniósł zwierzęcy* emocjonalnym i perswazyjnym
sukces? (frag- Dostrzega w wypowiedzi ewentualne
ment), przejawy agresji i manipulacji
s. 109 Rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną
PG3nn s. 33
Analiza Jan Le- II. Analiza i interpretacja tekstów kultury

fragmentu benstein, Rozpoznaje problematykę utworu
Folwarku rycina Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
zwierzęcego z cyklu Wskazuje funkcje użytych w utworze
George’a Folwark środków stylistycznych z zakresu
Orwella. zwierzęcy, słownictwa (archaizmów, zdrobnień,
1974 metafor), składni (powtórzeń, pytań
Zabiegi
retoryczne
w przemówie-
Interpretuje głosowo wybrane utwory
niu Majora.
(recytowane w całości lub we fragmentach)

LEKTURA
George Orwell, Folwark zwierzęcy
(1–8 jednostek George I. Odbiór wypowiedzi
lekcyjnych) Orwell, Odbiera komunikaty pisane
Folwark Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
Był sobie
zwierzęcy* informacje oraz cytuje odpowiednie
folwark
fragmenty tekstu
dworski,
czyli dzieje
funkcji w przekazie
pewnego
buntu. Jak
a kłamstwem
się rodzi
Rozpoznaje wypowiedzi o charakterze
totalitaryzm?
emocjonalnym i perswazyjnym
Ci dwaj Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę,
wadzili się dezaprobatę, negację, prowokację)
dosłownie Dostrzega w wypowiedzi ewentualne
przy każdej przejawy agresji i manipulacji
okazji – cha- Rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną,
rakterystyka wskazuje tezę, argumenty i wnioski
porównawcza Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe,
Snowballa radiowe i telewizyjne (reportaż)
i Napoleona. Samodzielnie dociera do informacji –
Folwark w książkach, mediach elektronicznych
zwierzęcy II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
George’a Zna teksty literackie i inne teksty kultury
Orwella wskazane przez nauczyciela
– utwór Rozpoznaje problematykę utworu
alegoryczny. Przedstawia najistotniejsze treści w takim
Boxer – postać porządku, w jakim występują w tekście
tragiczna. Wskazuje funkcje użytych w utworze
(powtórzeń, pytań retorycznych, różnego
rodzaju zdań i równoważników)
PG3nn s. 34

konteksty, np. historyczny
związane, np. patriotyzm – nacjonalizm,
tolerancja – nietolerancja
egzystencjalne, np. poczucie wspólnoty,
solidarność, sprawiedliwość; dostrzega
humanistyczne
gatunkowych: charakterystyka postaci
literackiej; dostosowuje odmianę i styl
polemizuje z nimi
Styl ćwiczeń, Odbiera komunikaty pisane
wypowiedzi. część 1. Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
Rządzący informacje oraz cytuje odpowiednie
Komiks.
i rządzeni, fragmenty tekstu
s. 91 Porządkuje informacje w zależności od ich
funkcji w przekazie
Bohdan
Butelko,
a kłamstwem
Niezguła
Rozpoznaje wypowiedzi o charakterze
Czwarty,
(fragment
Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę,
Krulewny
dezaprobatę, negacje, prowokację)
Śnieżki
Dostrzega w wypowiedzi ewentualne
[bajki
domyślnej
Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl
– niedo-
potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy
myślnej])
Dostrzega zróżnicowanie słownictwa –
Fragment rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe
komiksu i słownictwo o ograniczonym zasięgu
Król (eufemizmy)
Pieluch I Rozpoznaje w zdaniach i równoważnikach
zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń,
dopełnień, okoliczników, przydawkę –
rozumie ich funkcję
PG3nn s. 35

podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe
równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe
oraz rozumie ich funkcję w wypowiedzi
słownictwa (zdrobnień, zgrubień)
przeciwieństw oraz określa postawy
z nimi związane, np. patriotyzm –
nacjonalizm
pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka
Poprawia ewentualne błędy językowe,
ortograficzne i interpunkcyjne
39. Zbigniew I. Odbiór wypowiedzi
Osoba Herbert, Porządkuje informacje w zależności od ich
mówiąca Ze szczytu funkcji w przekazie
i bohaterowie schodów*, Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
utworu s. 113 informacje oraz cytuje odpowiednie
Zbigniewa fragmenty tekstu
Herberta
Ze szczytu
schodów.
Posługuje się pojęciami dotyczącymi
Rządzący wartości pozytywnych i ich przeciwieństw
i rządzeni oraz określa postawy z nimi związane
w wierszu Dostrzega zróżnicowanie postaw społecz-
Zbigniewa nych i w ich kontekście kształtuje swoją
Herberta tożsamość
Ze szczytu
schodów. III. Tworzenie wypowiedzi
Tworzy spójne wypowiedzi
polemizuje z nimi
PG3nn s. 36
Tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego

synonimy i antonimy dla wyrażenia
tematycznych (na tym etapie rozwijanym
i koncentrującym się przede wszystkim
wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny
i fizyczny człowieka, społeczeństwo
i kultura)
40. Markus I. Odbiór wypowiedzi
Wpływ Zusak, Rozróżnia informacje zawarte w obrazie
ideologii na Złodziejka Porządkuje informacje w zależności od ich
jednostkę we książek funkcji w przekazie
fragmencie (frag- II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Złodziejki ment), Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
książek s. 115 kultury przynależnych do następujących
Markusa rodzajów sztuki: sztuki plastyczne
Zusaka. Przedstawia propozycję odczytania
Kto jest konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
autorytetem? Uwzględnia w interpretacji potrzebne
Analiza konteksty (biblijny)
fragmentu Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami
Złodziejki dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
książek przeciwieństw oraz określa postawy z nimi
Markusa związane, np. tolerancja – nietolerancja
Zusaka. Dostrzega zróżnicowanie postaw społecz-
nych, obyczajowych, religijnych, etycznych,
swoją tożsamość
gatunkowych: rozprawka
polemizuje z nimi;
tematycznych (na tym etapie rozwijanym
i koncentrującym się przede wszystkim
wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny
i fizyczny człowieka; społeczeństwo
i kultura)
41. Stanisław I. Odbiór wypowiedzi
Cenzura jako Barań- Odbiera komunikaty pisane
narzędzie czak, Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę,
władzy na 19.12.79: dezaprobatę, negację, prowokację)
podstawie Czyste II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
utworu ręce Rozpoznaje problematykę utworu
Stanisława Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
Barańczaka Omawia funkcje elementów konstrukcyj-
19.12.79: nych utworu (tytułu)
Czyste ręce. Uwzględnia w interpretacji potrzebne
PG3nn s. 37
Analiza III. Tworzenie wypowiedzi

i inter- Tworzy spójne wypowiedzi pisemne;
pretacja dostosowuje odmianę i styl języka do
wiersza gatunku, w którym się wypowiada
Stanisława Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne
Barań- z wymogami gatunku, tworząc spójną
czaka pod względem logicznym i składniowym
19.12.79: wypowiedź na zadany temat
Czyste
ręce.
42. Henryk I. Odbiór wypowiedzi
Co potrafię Jerzy Odbiera komunikaty pisane, w tym
przed Chmielew- nadawane za pomocą środków audiowizu-
egzaminem? ski, Tytus, alnych – rozróżnia informacje przekazane
Romek werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie
Przećwicz
i A’Tomek Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
przed
(księga informacje oraz cytuje odpowiednie
egzaminem
XX). fragmenty tekstu
– ćwiczenia
Druga Rozpoznaje wypowiedź o charakterze
sprawdzające.
wyprawa emocjonalnym i perswazyjnym
na Wyspy Dostrzega zróżnicowanie słownictwa –
Nonsensu, rozpoznaje słownictwo ogólnopolskie
s. 120 i słownictwo o ograniczonym zasięgu,
rozumie ich funkcję w tekście
Rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie
ich znaczenie w tekście
podrzędnie i współrzędnie
Rozpoznaje w zdaniach i równoważnikach
dopełnień, okoliczników oraz przydawkę
Rozpoznaje tryby czasownika

słownictwa (neologizmów), fonetyki (rymu)
plastyczne
PG3nn s. 38

synonimy i antonimy dla wyrażenia
napisanego ręcznie i na komputerze
Jednostka a władza
43. Miron Bia- I. Odbiór wypowiedzi
Jak przedsta- łoszewski, Odbiera komunikaty pisane
wić zdarzenia Pamiętnik Odróżnia informację o faktach od opinii
z powstania z po- Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
warszaw- wstania i cytuje odpowiednie fragmenty
skiego? warszaw- Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl
Analiza skiego** potoczny, artystyczny
utworu (frag- II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Mirona Bia- ment), Określa problematykę utworu
łoszewskiego. s. 125 Rozróżnia narrację pierwszoosobową
Język utworu i trzecioosobową oraz potrafi określić ich
jako pole funkcje w utworze
eksperymentu Rozpoznaje czytany utwór jako pamiętnik
artystycznego Wskazuje funkcje użytych w utworze
(M. Białoszew- środków stylistycznych z zakresu
ski Pamiętnik słownictwa (archaizmów, zdrobnień,
z powstania metafor), składni (powtórzeń, pytań
warszawskie- retorycznych, różnego rodzaju zdań
go). i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu)
tematycznych (rozwój psychiczny, moralny
człowieka, społeczeństwo i kultura)
humanistyczne
44. Gustaw I. Odbiór wypowiedzi
Los więźnia Herling- Odbiera komunikaty pisane
w łagrze -Gru- Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
(Gustaw dziński, informacje
Herling-Gru- Inny świat Rozpoznaje intencję wypowiedzi (negację,
dziński Inny (fragment), dezaprobatę)
świat). s. 130 II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Zachować Posiłek Przedstawia najistotniejsze treści w takim
człowieczeń- wydawany porządku, w jakim występują w tekście
stwo w sytu- robotni- Omawia funkcje elementów konstrukcyj-
acji zniewo- kom w so- nych utworu (motta)
lenia (Gustaw wieckim Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami
Herling-Gru- łagrze dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
dziński Inny (brak przeciwieństw oraz określa postawy z nimi
świat). daty), fot. związane, np. patriotyzm – nacjonalizm
PG3nn s. 39
Karny III. Tworzenie wypowiedzi

obóz Tworzy spójne wypowiedzi pisemne
pracy Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne
w Związku z wymogami gatunku, tworząc spójną
Radziec- pod względem logicznym i składniowym
kim – wypowiedź na zadany temat
jeńcy przy Dąży do precyzyjnego wysławiania się;
pracy świadomie dobiera synonimy i antonimy dla
w ka- wyrażenia zamierzonych treści
mienio- Stosuje słownictwo z określonych kręgów
łomach, tematycznych (rozwój psychiczny, moralny
1932, fot. człowieka, społeczeństwo i kultura)
Stalinizm. ćwiczeń, Odbiera komunikaty pisane oraz zawarte
część 1. w obrazie
Rozprawka.
Artysta Odróżnia informację o faktach od opinii
pamięta, Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
s. 104 i cytuje odpowiednie fragmenty
Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl
Czesław
Miłosz,
Rozpoznaje wyrazy wieloznacznie i określa
Który
ich funkcje w tekście
skrzyw-
dziłeś II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Zna teksty literackie i inne teksty kultury
Pomnik wskazane przez nauczyciela
Poległych Rozpoznaje problematykę utworu
Stocz- Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
niowców Wskazuje funkcje użytych w utworze
1970 na środków stylistycznych z zakresu fonetyki
placu So- (rymu, rytmu)
lidarności Omawia funkcje elementów konstrukcyj-
w Gdań- nych utworu (tytułu)
sku, Uwzględnia w interpretacji potrzebne
odsłonięty konteksty, np. historyczny
w 1980
roku,
fot. Józef
Tischner,
Etyka
solidar-
ności
Stosuje poprawne formy odmiany
rzeczowników
46. Tadeusz I. Odbiór wypowiedzi
Obraz Różewicz, Odbiera komunikaty pisane
człowieka do- Ocalony, Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
świadczonego s. 136 informacje oraz cytuje odpowiednie
przez wojnę Andrzej fragmenty tekstu
(Tadeusz Wróblew- Porządkuje informacje w zależności od ich
Różewicz ski, Roz- funkcji w przekazie
Ocalony). strzelanie Samodzielnie dociera do informacji –
na ścianie, w książkach, mediach elektronicznych
1949
PG3nn s. 40
Poszukiwanie II. Analiza i interpretacja tekstów kultury

wartości Określa problematykę utworu
w świecie zde- Wskazuje funkcje użytych w utworze
gradowanym środków stylistycznych z zakresu
przez wojnę słownictwa (metafor)
(Tadeusz Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
Różewicz kultury przynależnych do następujących
Ocalony). rodzajów sztuki: literatura
konteksty, np. biograficzny, historyczny,
religijny
przeciwieństw
nawiązania do tradycyjnych wątków
literackich i kulturowych
wysławiania się
47. Ewa I. Odbiór wypowiedzi
Z zachowa- Lipska Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia
niem pozorów Egzamin, informacje zawarte w obrazie
wolności s. 139 Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
wyboru informacje oraz cytuje odpowiednie
Charles M.
(Ewa Lipska fragmenty tekstu
Schulz,
Egzamin). Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę,
Była
dezaprobatę, negację, prowokacje)
Nadać nowe ciemna
znaczenia, burzliwa II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
czyli noc, cz. 2 Rozpoznaje problematykę utworu
o grze słów Charakteryzuje osobę mówiącą w utworze
w utworze Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
Ewy Lipskiej kultury przynależnych do następujących
Egzamin. rodzajów sztuki: literatura
egzystencjalne (poczucie wspólnoty,
samotność)
plastyczne
PG3nn s. 41

Interpretuje głosowo wybrane utwory
(recytowane w całości lub we fragmentach)
Stosuje związki frazeologiczne, rozumie ich
znaczenie
Fikcja ćwiczeń, Odbiera komunikaty pisane oraz zawarte
literacka część 1. w obrazie
i fikcja W bal- Rozpoznaje różnice między fikcją
fantastyczna ladach, a kłamstwem
w baśni baśniach Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
i legendzie. i poda- i cytuje odpowiednie fragmenty
niach, Rozróżnia rodzaje zdań złożonych
Podanie i list
s. 117 podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe
motywacyjny.
Jacek równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe
Kacz- oraz rozumie ich funkcję w tekście
marski, II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Ballada Zna teksty literackie i inne teksty kultury
o ka- wskazane przez nauczyciela
miennych Rozpoznaje problematykę utworu
lwach Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
Andrzej kultury przynależnych do następujących
Janu- rodzajów sztuki: literatura
szajtis Uwzględnia w interpretacji potrzebne
Legendy konteksty, np. historyczny
dawnego III. Tworzenie wypowiedzi
Gdańska Tworzy spójne wypowiedzi pisemne
podanie, list motywacyjny; dostosowuje
się wypowiada
ich znaczenie
PG3nn s. 42
49. Julian I. Odbiór wypowiedzi

Jaką funkcję Tuwim, Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia
pełni styl PURS. informacje zawarte w obrazie
urzędowy Rozpo- Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl
w utworze rządzenie, urzędowy
Juliana s. 141 Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
Tuwima i cytuje odpowiednie fragmenty
Łukasz
PURS? Porządkuje informacje w zależności od ich
Zandecki,
funkcji w przekazie
Wolność myśli Wolność
– analiza myśli, rys.
dezaprobatę, negację, prowokację)
i interpretacja
Tomasz
różnych II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Rze-
tekstów Znajduje w tekstach współczesnej kultury
szutek,
kultury. popularnej nawiązania do tradycyjnych
Cenzura,
rys. wątków literackich i kulturowych
Timo kultury przynależnych do następujących
Berry, rodzajów sztuki: literatura, sztuki
Freedom plastyczne
of Przedstawia propozycję odczytania
Expression konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
(Wolność
wypowie- III. Tworzenie wypowiedzi
dzi), 2003 Tworzy spójne wypowiedzi pisemne
opowiadanie
z wymogami gatunku, tworząc wypowiedź
spójną pod względem logicznym
polemizuje z nimi;
cjalną odmianą polszczyzny
50. Kazimierz I. Odbiór wypowiedzi
Przykazania Wierzyń- Odbiera komunikaty pisane
Kazimierza ski Przy- Rozróżnia rodzaje zdań złożonych
Wierzyńskiego kazania*, współrzędnie i podrzędnie
jako parafraza s. 144 Odróżnia czasowniki dokonane i niedoko-
biblijnego nane, rozpoznaje tryby i strony czasownika
Dekalogu.
Kto i do Rozpoznaje problematykę utworu
kogo kieruje Przedstawia propozycję odczytania
przykazania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
w utworze Uwzględnia w interpretacji potrzebne
Kazimierza konteksty, np. biograficzny, religijny,
Wierzyń- mitologiczny
skiego? Wskazuje funkcje użytych w utworze
PG3nn s. 43

humanistyczne
51. [Runą I. Odbiór wypowiedzi
Jak ominąć i w łunach Odbiera komunikaty pisane
cenzurę? spłoną. . .], Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę,
Analiza s. 145 dezaprobatę)
utworu [Runą Rozpoznaje w zdaniach i równoważnikach
i w łunach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń
spłoną. . .] Rozróżnia rodzaje zdań złożonych
współrzędnie i podrzędnie
Mowa
ezopowa II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
w utworze Rozpoznaje problematykę analizowanego
[Runą i łunach utworu
spłoną. . .] Wskazuje funkcje użytych w utworze
(powtórzeń, pytań retorycznych, różnego
rodzaju zdań i równoważników), fonetyki
(rymu, rytmu)
łecznych, obyczajowych, narodowych,
religijnych, etycznych, a także kulturowych
i w ich kontekście kształtuje swoją
tożsamość
dotyczącymi wartości pozytywnych
i ich przeciwieństw (np. patriotyzm –
nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja)
polemizuje z nimi
Przestrzega zasad etyki mowy w różnych
sytuacjach komunikacyjnych
PG3nn s. 44

List, ćwiczeń, Odbiera komunikaty pisane oraz zawarte
dedykacja część 1. w obrazie
i przesłanie Sprzeci- Rozpoznaje różnice między fikcją
utworu. wiać się a kłamstwem
władzy, Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
s. 127 informacje oraz cytuje odpowiednie
fragmenty tekstu
Francesco
D’Adamo,
Iqbal,
nych oraz w wypowiedziach ustnych
(fragment)
Zbigniew zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń,
Herbert, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę –
Przesłanie rozumie ich funkcje
Pana
Cogito
wskazane przez nauczyciela
utworu
Omawia funkcje elementów konstrukcyj-
nych utworu (tytułu, apostrofy)
religijnych, etycznych, a także kulturowych
tożsamość
podanie, list motywacyjny; dostosowuje
się wypowiada
ich znaczenie
Stosuje poprawne formy odmiany zaimków
PG3nn s. 45
53. Konstanty I. Odbiór wypowiedzi Przećwicz

Co potrafię Ildefons Odbiera komunikaty pisane przed
przed Gał- Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne egzaminem
egzaminem? czyński, informacje oraz cytuje odpowiednie 4
Ballada fragmenty tekstu
Przećwicz
o trzęsą- Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl
przed
cych się potoczny
egzaminem
portkach*
– ćwiczenia II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
(frag-
sprawdzające. Rozpoznaje problematykę utworu
ment),
s. 146
słownictwa (zdrobnień, metafor)
konkretnego tekstu kultury
religijnych, etycznych, kulturowych i w ich
rozprawka
wypowiedz na zadany temat
wysławiania się
ich znaczenie
rozumiejąc ich znaczenie w modyfikowaniu
wypowiedzi
54. Sławomir I. Odbiór wypowiedzi
Charakterys- Mrożek, Odbiera komunikaty pisane
tyka postaw Lew*, Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
bohaterów s. 148 i cytuje odpowiednie fragmenty
opowiadania
Jan Sztau- II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Lew
dynger, Rozpoznaje problematykę utworu
Stanisława
Chorą- Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
Mrożka.
giewka, kultury przynależnych do następujących
Na czym s. 150 rodzajów sztuki: literatura
polega Omawia na podstawie poznanych dzieł
uniwersalny literackich i innych tekstów kultury
charakter podstawowe, ponadczasowe zagadnienia
opowiadania egzystencjalne, np. śmierć, cierpienie,
Lew nadzieja, wiara religijna; dostrzega
Sławomira i poddaje refleksji uniwersalne wartości
Mrożka? humanistyczne
PG3nn s. 46

SZKOŁA PISANIA – sprawozdanie
55. Sprawoz- I. Odbiór wypowiedzi Internet:
Ćwiczenia danie, Odbiera komunikaty pisane Szkoła
kompozycyjne s. 151 Odróżnia informację o faktach od opinii pisania –
i stylistyczne Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl sprawozda-
– sprawozda- potoczny, urzędowy, artystyczny oraz nie
nie. naukowy
Uczymy się
redagować
nych
sprawozdanie.
funkcje w utworze
nych utworu
sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu,
ze zdarzenia z życia
PRZYPOMNIJ SOBIE
56. Zadania, I. Odbiór wypowiedzi Plansze:
Co zapa- s. 153 Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia wybrane
miętaliśmy informacje zawarte w obrazie zagad-
i czego się Porządkuje informacje w zależności od ich nienia
nauczyliśmy? funkcji w przekazie dotyczące
Powtórzenie. Samodzielnie dociera do informacji – średnio-
w książkach, prasie i źródłach elektronicz- wiecza,
Zebranie
nych renesansu,
i utrwalenie
baroku,
najważ- II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
s. 338–343
niejszych Zna utwory wskazane przez nauczyciela
wiadomości Rozpoznaje problematykę analizowanego
o średnio- utworu
wieczu, Przypisuje czytany utwór do właściwego
renesansie rodzaju literackiego
i baroku. Wskazuje funkcję użytych w utworze
słownictwa (neologizmów, archaizmów,
zdrobnień, zgrubień)
plastyczne
PG3nn s. 47

rozprawka;
wysławiania się
SPRAWDŹ SIEBIE
57. Zadania, I. Odbiór wypowiedzi Plansze:
Co potrafię s. 157 Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia Wybrane
przed spraw- informacje zawarte w obrazie zagad-
Czesław
dzianem? Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne nienia
Miłosz,
informacje oraz cytuje odpowiednie dotyczące
Sprawdź Historia
fragmenty tekstu średnio-
siebie – literatury
Samodzielnie, świadomie, odpowiedzialnie, wiecza,
ćwiczenia polskiej do
selektywnie korzysta z elektronicznych renesansu
sprawdzające roku 1939
środków przekazywania informacji, w tym i baroku,
stopień (frag-
z internetu s. 338–343
opanowania menty)
wiedzy o śre- II. Analiza i interpretacja tekstów kultury Internet
dniowieczu, Zna teksty kultury wskazane przez Sprawdź
renesansie nauczyciela siebie 2
i baroku. Rozpoznaje problematykę analizowanego
utworu
plastyczne
zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie
opis dzieł sztuki, charakterystyka postaci
literackiej, filmowej lub rzeczywistej
z wymogami gatunku, tworząc spójną pod
względem logicznym wypowiedź na zadany
temat
(umiejętnie formatuje tekst, dobiera rodzaj
czcionki według rozmiaru i kształtu, stosuje
właściwe odstępy, wyznacza marginesy,
dokonuje jego korekty, jednocześnie
kontrolując autokorektę)
W swojej wypowiedzi poprawia ewentualne
błędy językowe, ortograficzne oraz
interpunkcyjne
wysławiania się, świadomie dobiera
synonimy i antonimy dla wyrażania
PG3nn s. 48
NASZ PROJEKT
To nasz projekt, Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe,
projekt! s. 161 radiowe i telewizyjne (reportaż)
Zadania Odróżnia informację o faktach od opinii
grupowe. Rozpoznaje różnicę między fikcją
a kłamstwem
Przygotowuje-
my reportaż.
w książkach, prasie, źródłach elektronicz-
źródła potrzebnych mu informacji
przeciwieństw, rozpoznaje ich obecność
w życiu
Tworzy spójne wypowiedzi ustne i pisemne
sprawozdanie ze zdarzenia z życia
Sprawnie posługuje się oficjalną odmianą
polszczyzny
tematycznych (społeczeństwo i kultura)
NAUKA O JĘZYKU – Zróżnicowanie języka narodowego
59. Zróżni- I. Odbiór wypowiedzi
Odmiany cowanie Dostrzega zróżnicowanie słownictwa –
i style języka języka na- rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe
narodowego. rodowego, i słownictwo o ograniczonym zasięgu
s. 162 (wyrazy gwarowe, terminy naukowe,
archaizmy i neologizmy, eufemizmy
i wulgaryzmy; dostrzega negatywne
konsekwencje używania wulgaryzmów);
rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone
(obce) – rozumie ich funkcję w tekście
Rozumie pojęcie stylu; rozpoznaje styl
PG3nn s. 49

użytkową i stosuje się do nich
cjalną odmianą polszczyzny; zna granice
OBLICZA CYWILIZACJI
60. Canaletto, I. Odbiór wypowiedzi
Oblicza Krakow- Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia
cywilizacji skie Przed- informacje zawarte w obrazie
– ćwiczenia mieście Samodzielnie dociera do informacji –
wprowa- w stronę w książkach, mediach elektronicznych
dzające do kolumny
tematyki Zyg-
rozdziału. munta,
1774,
Rozmawiamy łecznych, kulturowych i w ich kontekście
s. 167
o różnych kształtuje swoją tożsamość
obliczach Umberto Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
cywilizacji. Boccioni, kultury przynależnych do następujących
Hałas rodzajów sztuki: literatura, sztuki
uliczny plastyczne
wdziera-
jący się
do domu,
1911
wysławiania się
zdanie, przyjmując poglądy innych lub
polemizuje z nimi
Cywilizacja jako szansa na. . .
61. Bolesław I. Odbiór wypowiedzi Plansza:
Wynalazca Prus, Odbiera komunikaty pisane Wybrane
i marzyciel Marzenia Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne zagad-
– charak- wynalazcy informacje oraz cytuje odpowiednie nienia
terystyka (fragment fragmenty tekstu dotyczące
Ochockiego. Lalki), Porządkuje informacje w zależności od ich pozyty-
s. 168 funkcji w przekazie wizmu,
Ideały epoki
s. 348–349
pozytywizmu Bolesław II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
i ich realizacja Prus, Wskazuje funkcje użytych w utworze
na podstawie Lalka środków stylistycznych z zakresu składni
fragmentu (różnego typu zdań i równoważników)
Lalka, reż.
Lalki Interpretuje głosowo wybrane utwory
Wojciech
Bolesława literackie (recytowane w całości lub we
Has, 1968,
Prusa. fragmentach)
fotos
związane
PG3nn s. 50

polemizuje z nimi
62. Tadeusz I. Odbiór wypowiedzi
Pochwała Peiper, Odbiera komunikaty pisane
postępu Radio Porządkuje informacje w zależności od ich
(Tadeusz adwokat, funkcji w przekazie
Peiper Radio (fragment) Rozpoznaje wypowiedź o charakterze
adwokat). emocjonalnym i perswazyjnym
Rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną,
Wpływ Trzej
zabiegów chłopcy wskazuje tezę, argumenty, wnioski
językowych słuchający II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
i graficznych radia, Przedstawia najistotniejsze treści w takim
na charakter 1927, fot. porządku, w jakim występują w tekście
tekstu. Wskazuje funkcję użytych w utworze
Analiza środków stylistycznych
fragmentu Dostrzega zróżnicowanie postaw społecz-
manifestu nych, obyczajowych, kulturowych i w ich
Tadeusza kontekście kształtuje swoją tożsamość
Peipera.
Dąży do precyzyjnego wysławiania się,
świadomie dobiera synonimy i antonimy dla
wyrażania zamierzonych treści
polemizuje z nimi
Zadania ćwiczeń, Identyfikuje wypowiedź jako tekst
sprawdzające część 2. informacyjny literacki, reklamowy
wiedzę Test 1. Odbiera komunikaty pisane
i umiejętności. Postęp Porządkuje informacje w zależności od ich
i muzyka, funkcji w przekazie
Ogłoszenie.
s. 4 Rozpoznaje temat słowotwórczy i formant,
Opowiadanie wskazuje funkcję formantów w nadawaniu
Wiktor
z elementami znaczenia wyrazom pochodnym
Legowicz,
dialogu, opisu Dostrzega zróżnicowanie słownictwa –
Radio –
przeżyć, cha- rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe
ulotność
rakterystyki i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wy-
słowa?
bezpośredniej. razy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy
(fragment)
i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy)
Hemann Rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie
Hesse, ich znaczenie w tekście
Wilk Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę,
stepowy dezaprobatę, negację, prowokację)
(fragment) Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
informacje oraz cytuje odpowiednie
fragmenty tekstu
PG3nn s. 51
Zemsta, Odróżnia informację o faktach od opinii

reż. Odróżnia czasowniki dokonane i niedoko-
Andrzej nane; rozpoznaje tryby i strony (czynną
Wajda, i bierną) czasownika oraz imiesłowy –
fotosy wyjaśnia ich funkcję w tekście
Korzysta ze słownika: języka polskiego,
poprawnej polszczyzny, frazeologicznego,
wyrazów obcych, synonimów i antonimów
oraz szkolnego słownika terminów literackich
Rozpoznaje w tekście literackim po-
równanie, przenośnię, epitet, wyraz
dźwiękonaśladowczy i objaśnia ich rolę
rodzaju literackiego (epika, liryka, dramat)
funkcje w utworze
Uzasadnia własne zdanie
Przekształca zdania w równoważniki zdań
i odwrotnie – odpowiednio do przyjętego
celu
podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe
równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe
oraz rozumie ich funkcję w wypowiedzi
Tworzy spójną wypowiedź pisemną,
opowiadanie
Awangardowa Młodo- Rozróżnia informacje zawarte w obrazie
pochwała żeniec, Porządkuje informacje w zależności od ich
XX wieku XX wiek, funkcji w przekazie
w utworze s. 172 Dostrzega zróżnicowanie słownictwa
Stanisława
Młodożeńca.
Zerwanie Wskazuje funkcje użytych w utworze
z tradycją środków stylistycznych z zakresu
i wyzwolenie słownictwa (neologizmy)
języka Omawia funkcję elementów konstrukcyj-
poetyckiego nych utworu (tytułu)
w utworze Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
Stanisława kultury przynależnych do następujących
Młodożeńca rodzajów sztuki: literatura
XX wiek
PG3nn s. 52

nych, obyczajowych, kulturowych i w ich
65. Polowanie I. Odbiór wypowiedzi
O możli- na geny, Odbiera komunikaty pisane; rozróżnia
wościach wywiad, informacje zawarte w obrazie
współczesnej s. 174 Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
medycyny informacje oraz cytuje odpowiednie
– piszemy fragmenty tekstu
informację Samodzielnie dociera do informacji –
dziennikarską. w książkach, prasie, źródłach elektronicz-
nych oraz wypowiedziach ustnych
Wywiad
Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe,
z Mario
radiowe i telewizyjne (wywiad)
Capecchim
– kształcimy II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
umiejętność Przedstawia najistotniejsze treści w takim
czytania ze porządku, w jakim występują w tekście
zrozumie- Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami
niem. dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
związane
egzystencjalne, np. śmierć, cierpienie, lęk,
nadzieja; dostrzega i poddaje refleksji
Dostrzega zróżnicowanie postaw etycznych
tożsamość
Tworzy spójne wypowiedzi ustne (dialogi)
oraz pisemne; dostosowuje odmianę i styl
PG3nn s. 53

66. Czesław I. Odbiór wypowiedzi
Dlaczego wiek Miłosz, Odbiera komunikaty pisane
nowy? Analiza Wiek Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
i interpretacja nowy*, i cytuje odpowiednie fragmenty
utworu s. 176
Czesława
Miłosza.
Postawa osoby nych utworu (tytułu)
mówiącej Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
w utworze kultury przynależnych do następujących
Czesława rodzajów sztuki: literatura
Miłosza Wiek Przedstawia propozycję odczytania
nowy. konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
Dylematy i kontrowersje
67. Wiesław I. Odbiór wypowiedzi
Metafora Myśliwski, Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
drogi we Droga i cytuje odpowiednie fragmenty
fragmencie (fragment
powieści Kamienia
Wiesława na
Myśliwskiego kamieniu),
Kamień na s. 177
słownictwa (metafor)
kamieniu.
Stosunek do konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
zmian cywili- Omawia na podstawie poznanych dzieł
zacyjnych we literackich i innych tekstów kultury
fragmencie podstawowe, ponadczasowe zagadnienia
powieści egzystencjalne, np. samotność, poczucie
Kamień na wspólnoty; dostrzega i poddaje refleksji
kamieniu uniwersalne wartości humanistyczne
Wiesława
Myśliwskiego.
opowiadanie; dostosowuje odmianę i styl
PG3nn s. 54

Zadania ćwiczeń, Odbiera komunikaty pisane
sprawdzające część 2. Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę,
wiedzę Test 2. dezaprobatę, negację, prowokację)
i umiejętności. W pogoni Odróżnia temat fleksyjny od końcówki
za. . ., s. 15 Rozróżnia rodzaje zdań złożonych
Zaproszenie.
Rozprawka. Piotr Ma-
cierzyń- II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
ski, *** Wskazuje funkcję użytych w utworze
[ten płyn środków stylistycznych
usuwa Rozpoznaje problematykę utworu
nawet Przedstawia propozycję odczytania
najgorszy konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
brud] Omawia funkcję elementów konstrukcyj-
Plakaty
kampanii
społecznej
rodzajów sztuki: sztuki plastyczne
Menage
your stress
Antonie
de Saint-
ich znaczenie
-Exupery,
Tworzy spójną wypowiedź pisemną,
Mały
książę
(fragment)
Zamienia mowę niezależną na zależną
Katarzyna Tworzy spójne wypowiedzi pisemne
Pranić, w następujących formach gatunkowych:
Ela-Sanela rozprawka
(fragment)
69. Wisława I. Odbiór wypowiedzi
Ocena współ- Szymbor- Odbiera komunikaty pisane
czesności ska, Nie- Odróżnia informację o faktach od opinii
(Wisława czytanie*, Rozróżnia wypowiedź argumentacyjną,
Szymborska s. 180 wskazuje tezę, argumenty i wnioski
Nieczytanie). Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe,
Dariusz
radiowe i telewizyjne
Czy Doma-
czytelnicy to galski, II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
wymierający Czytelnicy Rozpoznaje problematykę utworu
gatunek? – wymie- Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
Rozważania rający Omawia funkcję elementów konstrukcyj-
na podstawie gatunek nych utworu (tytułu)
tekstu Wskazuje funkcje użytych w utworze
poetyckiego środków stylistycznych z zakresu
i felietonu. słownictwa (metafor) i składni (różnego
typu zdań i równoważników)
w następujących formach gatunkowych
(rozprawka); dostosowuje odmianę i styl
PG3nn s. 55

70. Molier, I. Odbiór wypowiedzi Internet:
Co potrafię Skąpiec*, Odbiera komunikaty pisane Przećwicz
przed s. 184 Wyszukuje w tekście potrzebne informacje przed
egzaminem? i cytuje odpowiednie fragmenty egzaminem
Ignacy
Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, 5
Przećwicz Krasicki,
przed Podróżny dezaprobatę, negację, prowokację)
egzaminem Dostrzega w wypowiedzi ewentualne
– ćwiczenia przejawy agresji i manipulacji
sprawdzające. Rozpoznaje wypowiedź o charakterze
rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe
i słownictwo o ograniczonym zasięgu
(archaizmy, neologizmy)
środków stylistycznych
rodzaju literackiego (dramat)
Rozpoznaje czytany utwór jako komedię
Wskazuje elementy dramatu, takie jak:
akt, scena, tekst główny, tekst poboczny,
monolog, dialog
formach gatunkowych: charakterystyka
postaci; dostosowuje odmianę i styl języka
LEKTURA
Molier, Skąpiec
1–8 jednostek Molier, I. Odbiór wypowiedzi
lekcyjnych) Skąpiec* Odbiera komunikaty pisane
Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
i cytuje odpowiednie fragmenty
Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę,
dezaprobatę, negacje, prowokację)
PG3nn s. 56
Intryga za Dostrzega w wypowiedzi ewentualne

intrygą, czyli przejawy agresji i manipulacji
o świecie Rozpoznaje wypowiedź o charakterze
przedstawio- emocjonalnym i perswazyjnym
nym w Skąpcu Korzysta ze słownika języka polskiego,
Moliera. frazeologicznego, wyrazów obcych oraz
Pieniądze szkolnego słownika terminów literackich
kocha więcej – w wersji książkowej i elektronicznej
niż honor, II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
cześć i cnotę. Zna teksty literackie inne teksty kultury
Charak- wskazane przez nauczyciela
terystyka Wskazuje funkcje użytych w utworze
Harpagona. środków stylistycznych
Każda nie- Omawia funkcję elementów konstrukcyj-
szczęśliwa ro- nych utworu (tytułu)
dzina jest nie- Przypisuje czytany utwór do właściwego
szczęśliwa na rodzaju literackiego (dramat)
swój własny Rozpoznaje czytany utwór jako komedię
sposób. Źródła Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
nieszczęścia kultury przynależnych do następujących
w rodzinie rodzajów sztuki: literatura
Harpagona. III. Tworzenie wypowiedzi
. . .zadaniem Tworzy spójne wypowiedzi ustne (monolog
komedii jest i dialog) oraz pisemne w następujących for-
poprawiać mach gatunkowych: charakterystyka postaci,
ludzi, bawiąc rozprawka; dostosowuje odmianę i styl
ich jednocześ- języka do gatunku, w którym się wypowiada
nie. O komiz- Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne
mie w Skąpcu z wymogami gatunku, tworząc spójną
Moliera. pod względem logicznym i składniowym
71. Nikos I. Odbiór wypowiedzi
Tekst Kazantza- Odbiera komunikaty pisane, mówione,
literacki, kis, Rytm zawarte w obrazie
artykuł natury, W analizowanym tekście odczytuje intencję
i plakat jako s. 187 wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę,
pretekst negację, prowokację)
Jarosław
do dyskusji
Bryk, II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
o granicach
Nowy, Rozpoznaje problematykę analizowanego
postępu.
lepszy utworu
Jakie człowiek? Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
dylematy kultury przynależnych do następujących
stawia przed rodzajów sztuki: literatura, sztuki plastyczne
nami rozwój Przedstawia propozycję odczytania
cywilizacji? konkretnego tekstu kultury i uzasadnia
swoją interpretację
konteksty
literackich i innych tekstów kultury podsta-
wowe, ponadczasowe zagadnienia egzysten-
cjalne, np. śmierć; dostrzega i poddaje re-
fleksji uniwersalne wartości humanistyczne
PG3nn s. 57
Dostrzega zróżnicowanie postaw etycznych

tożsamość
polemizuje z nimi
ich znaczenie
Za zrozumieniem stosuje słownictwo
z określonych kręgów tematycznych
(społeczeństwo i kultura)
Zadania ćwiczeń, Odbiera komunikaty pisane [. . .] oraz
sprawdzające część 2. zawarte w obrazie
wiedzę Test 3. Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
i umiejętności. O uczo- informacje, cytuje odpowiednie fragmenty
nych, tekstu
Opis dzieła
s. 26 Rozpoznaje intencję wypowiedzi
sztuki.
Ignacy
Charakterys- zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń,
Krasicki,
tyka postaci. dopełnień, okoliczników oraz przydawkę –
Pochwała
wieku
Rozpoznaje temat słowotwórczy i formant
(fragment)
w wyrazach pochodnych i wskazuje
Joseph funkcje formantów w nadawaniu znaczenia
Wright, wyrazom pochodnym
Ekspe-
ryment
z ptakiem
w pompie
próżnio-
wej, 1768
Ignacy Omawia na podstawie poznanych dzieł
Krasicki, literackich i innych tekstów kultury
Filozof podstawowe, ponadczasowe zagadnienia
i chłop egzystencjalne, dostrzega i poddaje refleksji
Wisława
Szym-
borska,
Odkrycie
plastyczne
PG3nn s. 58

opis dzieł sztuki, charakterystyka postaci
literackiej, filmowej lub rzeczywistej
73. Andrzej I. Odbiór wypowiedzi
Czyżby rozwój Sap- Odbiera komunikaty pisane
kultury nie kowski, Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe,
zmienił Stanisław radiowe i telewizyjne (wywiad)
natury Bereś,
ludzkiej Historia
na lepsze? i fan-
Posługuje się pojęciami dotyczącymi
Wywiad tastyka
wartości pozytywnych i ich przeciwieństw
z Andrzejem (frag-
oraz określa postawy z nimi związane
Sapkowskim. ment),
s. 189
Postęp literackich i innych tekstów kultury
a natura podstawowe, ponadczasowe zagadnienia
ludzka – egzystencjalne, np. cierpienie; dostrzega
redagujemy i poddaje refleksji uniwersalne wartości
wywiad. humanistyczne
i dialog) oraz pisemne; dostosowuje
się wypowiada
polemizuje z nimi
74. Max Suski, I. Odbiór wypowiedzi
Jakie Zawód Odbiera komunikaty pisane
zawody będą wnuka, Odróżnia informacje o faktach od opinii
uprawiane s. 191
przez
przyszłe
pokolenia?
PG3nn s. 59
Redagujemy III. Tworzenie wypowiedzi

ogłoszenie, Tworzy spójne wypowiedzi pisemne
CV i list w następujących formach gatunkowych: list
motywacyjny. motywacyjny; dostosowuje odmianę i styl
Dąży do precyzyjnego wysławiania się,
świadomie dobiera synonimy i antonimy dla
wyrażania zamierzonych treści
75. Jonathan I. Odbiór wypowiedzi
Naukowcy Swift, Odbiera komunikaty pisane
w krzywym Uczeni Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę,
zwierciadle. w Aka- dezaprobatę, negację, prowokację)
Fragment demii II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
książki Projek- Rozpoznaje problematykę analizowanego
Podróże todawców utworu
Guliwera. (fragment Przedstawia najistotniejsze treści w takim
Podróży porządku, w jakim występują w tekście
Guliwer
Guliwera),
w Akademii III. Tworzenie wypowiedzi
s. 193
Projektodaw- Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz
ców na wyspie pisemne w następujących formach
Balnibari. gatunkowych: zróżnicowany stylistycznie
i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów
sprawdzające część 2. Dostrzega zróżnicowanie słownictwa –
wiedzę Test 4. rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe
i umiejętności. Nauka i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wy-
i magia, razy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy
Dedykacja.
s. 39 i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy) –
Rozprawka.
Johan
Rozróżnia intencję wypowiedzi
Wolfgang
Goethe,
a kłamstwem
Faust
Czerpie dodatkowe informacje z przypisu
(fragment)
Nowa Przypisuje czytany utwór do właściwego
Encyklo- rodzaju literackiego
pedia Po- Wskazuje elementy dramatu, takie jak:
wszechna, akt, scena, tekst główny, tekst poboczny,
hasło monolog, dialog
Twardow- Przedstawia najistotniejsze treści wypowie-
ski dzi w takim porządku, w jakim występują
w tekście
PG3nn s. 60
Adam Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów

Mickie- kultury przynależnych do następujących
wicz, Pani rodzajów sztuki: literatura
Twar- Wskazuje funkcje użytych w utworze
dowska środków stylistycznych z zakresu fonetyki
(fragment) (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladow-
czych)
Rozpoznaje czytany utwór jako: balladę

Wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy
w celu wyrażenia emocji
dedykacja , rozprawka
Przekształca części zdania pojedyn-
czego w zdania podrzędne i odwrot-
nie, przekształca konstrukcję strony
czynnej w konstrukcję strony biernej
i odwrotnie – ze świadomością ich
funkcji i odpowiednio do celu całej
wypowiedzi
A przede Mrożek, Odbiera komunikaty pisane
wszystkim Komputer Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
nie ubliża. zdrowia*, informacje oraz cytuje odpowiednie
Rola komizmu s. 199 fragmenty tekstu
w opowiada- Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę
niu Sławomira dezaprobatę)
Mrożka
Komputer
zdrowia.
Interpretu- rodzajów sztuki: literatura
jemy głosowo Przedstawia propozycję odczytania
utwór konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
Sławomira Interpretuje głosowo wybrane utwory
Mrożka literackie (recytowane w całości lub we
Komputer fragmentach)
zdrowia.
polemizuje z nimi
PG3nn s. 61
78. Paweł I. Odbiór wypowiedzi

Zabawa Lekszycki, Odbiera komunikaty pisane
w Boga? SIM CITY, Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
Analiza s. 200 informacje
i interpretacja Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę,
utworu Pawła dezaprobatę, negację, prowokację)
Lekszyckiego
Sim City. II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Charakteryzuje postać mówiącą w analizo-
W świecie wanym utworze
wirtualnych Przedstawia propozycję odczytania
rzeczywistości konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
(Paweł Znajduje w tekstach współczesnej kultury
Lekszycki Sim popularnej nawiązania do tradycyjnych
City). wątków literackich i kulturowych
egzystencjalne, np. lęk; dostrzega
humanistyczne
Dostrzega zróżnicowanie postaw religijnych,
swoją tożsamość

pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka
polemizuje z nimi
79. Eduardo I. Odbiór wypowiedzi
Co potrafię Mendoga, Odbiera komunikaty pisane
przed Brak wia- Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
egzaminem? domości informacje
od Gurba Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę,
Przećwicz
(frag- dezaprobatę, negację, prowokację)
przed
ment), Rozpoznaje w zdaniach i równoważnikach
egzaminem
s. 201 zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń,
– ćwiczenia
dopełnień, okoliczników oraz przydawkę –
sprawdzające.
PG3nn s. 62
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury Internet

Charakteryzuje postać mówiącą w utworze Przećwicz
Rozróżnia narrację pierwszoosobową przed
i trzecioosobową oraz potrafi określić ich egzaminem
funkcję w utworze 6
80. Philip I. Odbiór wypowiedzi
Czym zaj- Kindred Odbiera komunikaty pisane
mowano się Dick, Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
w Korporacji Przypo- i cytuje odpowiednie fragmenty
Pamnieć? minamy II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
tu panu Rozpoznaje problematykę utworu
Tworzymy
hurtowo Przedstawia najistotniejsze treści w takim
scenariusz
(frag- porządku, w jakim występują w tekście
zwiastuna
ment), Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
filmu
s. 204 kultury przynależnych do następujących
Przypomnimy
to panu rodzajów sztuki: literatura
hurtowo. Omawia na podstawie poznanych dzieł
egzystencjalne, np. nadzieja; dostrzega
humanistyczne
gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie
i fabularnie opowiadanie, charakterystyka
bohatera literackiego, rozprawka;
polemizuje z nimi
sprawdzające część 2. Dostrzega w wypowiedzi ewentualne
wiedzę Test 5. przejawy agresji i manipulacji
i umiejętności. Korzysta ze słownika synonimów i antonimów
PG3nn s. 63
Podanie. W prze- Odróżnia informację o faktach od opinii

List strzeniach Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe,
motywacyjny. kosmosu, radiowe i telewizyjne (artykuł, wywiad,
List prywatny. s. 51 reportaż)
Rozpoznaje wypowiedź o charakterze
Janusz
emocjonalnym lub perswazyjnym
Christa,
Kajtek
i Koko
w ko-
smosie
(fragment)
Marcin Rozpoznaje temat słowotwórczy i formant
Rotkie- w wyrazach pochodnych i wskazuje
wicz, funkcję formantów w nadawaniu znaczenia
Prywatny wyrazom pochodnym
kosmos Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl
(fragment) artystyczny
Ray
Bradbury, Odróżnia temat fleksyjny od końcówki
Kroniki
mar- II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Rozpoznaje w różnych tekstach kultury
sjańskie
(fragment) (filmach, komiksach, piosenkach) nawią-
zania do tradycyjnych wątków literackich
i kulturowych; wskazuje przykłady
mieszania gatunków
pod względem logicznymi i składniowym
Poprawia ewentualne błędy językowe
podanie, list motywacyjny
Świadomie dobiera synonimy i antonimy dla
wyrażenia zamierzonych treści
82. Aldoux I. Odbiór wypowiedzi
Nowy świat, Huxley, Odbiera komunikaty pisane
ale czy W ośrodku Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
wspaniały? Rozrodu informacje oraz cytuje odpowiednie
Analiza i Warun- fragmenty tekstu
fragmentu kowania Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę,
powieści (fragment dezaprobatę, negację, prowokację)
Aldousa Nowego
Huxleya. wspaniałe-
go świata),
utworu
s. 210
PG3nn s. 64
Współczesność, Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów

identyczność, kultury przynależnych do następujących
stabilność rodzajów sztuki: literatura
– świat Przedstawia propozycję odczytania
przedstawiony konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
we fragmencie Ze zrozumieniem posługuje się pojęciami
powieści dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
Nowy przeciwieństw oraz określa postawy z nimi
wspaniały związane, np. dobro – zło
świat. III. Tworzenie wypowiedzi
sprawdzające część 2. Rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl
wiedzę Test 6. potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy
i umiejętności. Nowe Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę,
życie, dezaprobatę, negację, prowokację)
Recenzja.
s. 64 Rozpoznaje w zdaniach i równoważnikach
Stanisław
Lem,
Czy pan
istnieje,
Mr. Johns?
(fragment)
Eoin i słownictwo o ograniczonym zasięgu
Cofler (wyrazy gwarowe, terminy naukowe,
Artemis archaizmy i neologizmy, eufemizmy
Fowl. Kod i wulgaryzmy); rozpoznaje wyrazy rodzime
wieczności i zapożyczone (obce), rozumie ich funkcję
(fragment) w tekście
Stanisław II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Mrożek, Przedstawia najistotniejsze treści wypowie-
Nowe dzi w takim porządku, w jakim występują
życie w tekście
Wielki
słownik
poprawnej
polszczy-
Rozpoznaje wypowiedź o charakterze
zny, hasło
życie
rodzaju literackiego (liryka, epika, dramat)
PG3nn s. 65

funkcję w utworze
Rozpoznaje czytany utwór jako: przy-
powieść, pamiętnik, dziennik, komedię,
dramat (gatunek), tragedię, balladę, nowelę,
hymn, powieść historyczną
Omawia na podstawi poznanych dzieł
podstawowe i ponadczasowe zagadnienia
egzystencjalne
rozprawka, sprawozdanie z lektury
Zamienia formy osobowe czasownika na
imiesłowy i odwrotnie – ze świadomością
ich funkcji i odpowiednio do celu całej
wypowiedzi
cjalną odmianą polszczyzny – zna granice
Poprawia ewentualne błędy językowe,
ortograficzne oraz interpunkcyjne
SZKOŁA PISANIA – teksty użytkowe
84. Szkoła I. Odbiór wypowiedzi
Ćwiczenia pisania Odbiera komunikaty pisane
kompozycyjne – teksty Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
i stylistyczne użytkowe, informacje
– teksty s. 215 Samodzielnie dociera do informacji –
użytkowe. w książkach, prasie, mediach elektronicz-
Przypo-
minamy II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
sobie, jak Omawia funkcję elementów konstrukcyj-
pisać teksty nych utworu
użytkowe.
podanie, życiorys, CV, list motywacyjny,
dedykacja dostosowuje odmianę i styl
PG3nn s. 66
Dokonuje starannej redakcji tekstu Internet

napisanego ręcznie i na komputerze Szkoła
(umiejętnie formatuje tekst, dobiera rodzaj pisania
czcionki według rozmiaru i kształtu, stosuje – teksty
właściwe odstępy, wyznacza marginesy, użytkowe
dokonuje jego korekty, jednocześnie
kontrolując autokorektę), poprawia
ewentualne błędy językowe, ortograficzne
oraz interpunkcyjne
PRZYPOMNIJ SOBIE
85. Co zapa- Powtórze- I. Odbiór wypowiedzi
miętaliśmy nie, s. 223 Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia
i czego się informacje zawarte w obrazie
nauczyliśmy? Porządkuje informacje w zależności od ich
Powtórzenie. funkcji w przekazie
Zebranie
w książkach, prasie i źródłach elektronicz-
i utrwalenie
nych
najważ-
niejszych II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
wiadomości Zna utwory wskazane przez nauczyciela
o literaturze Rozpoznaje problematykę utworu
i sztuce od Przypisuje czytany utwór do właściwego
XVIII wieku. rodzaju literackiego
plastyczne
rozprawka;
wysławiania się
SPRAWDŹ SIEBIE
86. Hasła: I. Odbiór wypowiedzi Internet
Co potrafię oświe- Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia Sprawdź
przed spraw- cenie, informacje zawarte w obrazie siebie 3
dzianem? Wielka Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
Encyklo- informacje oraz cytuje odpowiednie
pedia fragmenty tekstu
Francu- Porządkuje informacje w zależności od ich
ska, funkcji w przekazie
PG3nn s. 67
Sprawdź roman- II. Analiza i interpretacja tekstów kultury

siebie – tyzm, po- Zna tekstu kultury wskazane przez
ćwiczenia zytywizm, nauczyciela
sprawdzające współcze- Rozpoznaje problematykę utworu
stopień sność Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
opanowania Joseph kultury przynależnych do następujących
wiedzy Wright, rodzajów sztuki: literatura, sztuki
o literaturze Plane- plastyczne
i sztuce od tarium, Znajduje w tekstach współczesnej kultury
XVIII wieku. 1776 popularnej nawiązania do tradycyjnych
Adam wątków literackich i kulturowych
Mickie- III. Tworzenie wypowiedzi
wicz, Tworzy spójne wypowiedzi pisemne
Roman- Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne
tyczność z wymogami gatunku, tworząc wypowiedź
(frag- spójną pod względem logicznym
menty) Dąży do precyzyjnego wysławiania się,
Jerzy świadomie dobiera synonimy i antonimy dla
Duda- wyrażania zamierzonych treści
-Gracz,
Stacja XI
– krzy-
żowanie
z cyklu
Golgota
Jasno-
górska,
2000–2001
NASZ PROJEKT
To nasz projekt Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
projekt? RPG, i cytuje odpowiednie fragmenty
Zadania s. 233 Samodzielnie dociera do informacji –
grupowe. w książkach
Przygotowu- II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
jemy projekt Ze zrozumiem posługuje się pojęciami
gry RPG. dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
w życiu
PG3nn s. 68
NAUKA O JĘZYKU – Kultura języka

88. Kultura I. Odbiór wypowiedzi Internet
Kultura języka, Samodzielnie dociera do informacji – Test
języka. s. 234 w książkach, prasie, źródłach elektronicz- językowy
nych 3
Wybrane
Korzysta z następujących słowników:
słowniki i ich
języka polskiego, poprawnej polszczyzny,
zawartość.
frazeologicznego, wyrazów obcych,
synonimów i antonimów – w formie
książkowej i elektronicznej
poprawia ewentualne błędy językowe,
ortograficzne oraz interpunkcyjne
Przestrzega zasad etyki mowy w różnych
sytuacjach komunikacyjnych
rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji,
łączącej go z osobą, do której mówi
(dorosły, rówieśnik, obcy, bliski); zna
językowe zależne od środowiska (np.
sposób zwracania się do nauczyciela,
lekarza, profesora wyższej uczelni); ma
świadomość konsekwencji używania formuł
niestosownych i obraźliwych
użytkową i stosuje się do nich
cjalną odmianą polszczyzny; zna granice
SZTUKA A. . .
89. Arcydzie- I. Odbiór wypowiedzi
Co można ło, s. 240 Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia
nazwać informacje przekazane werbalnie oraz
arcydziełem? zawarte w obrazie
Rozmowy Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
o kanonie. informacje oraz cytuje odpowiednie
fragmenty tekstu
Jakie
cechy ma II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
arcydzieło? Zna teksty literackie i inne teksty kultury
Analiza haseł wskazane przez nauczyciela
słownikowych. Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
rodzajów sztuki: literatura, teatr, film,
muzyka, sztuki plastyczne, sztuki
audiowizualne
PG3nn s. 69

polemizuje z nimi
wysławiania się
Granice sztuki
90. Piotr I. Odbiór wypowiedzi
Jak się Sarzyński, Odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym
rozwinie A to ci nadawane za pomocą środków audiowizu-
sztuka? sztuka!, alnych – rozróżnia informacje przekazane
Poznajemy s. 242 werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie
wypowiedź II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Paweł
krytyka Przedstawia najistotniejsze treści w takim
Susid,
sztuki. porządku, w jakim występują w tekście
Tort socjo-
Sztuka logiczny, Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
współczesna 1999 kultury przynależnych do następujących
– diagnozy rodzajów sztuki: literatura, film, sztuki
Zoperowa- plastyczne
i prognozy.
na twarz
Orlan
Marcel dostosowuje odmianę i styl języka do
Duchamp, gatunku, w którym się wypowiada
Fontanna, Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne
1917 z wymogami gatunku, tworząc spójną
polemizuje z nimi
polszczyzny
wysławiania się
tekstach; dostosowuje odmianę i styl języka
91. Yasmina I. Odbiór wypowiedzi
Co decyduje Reza, Odbiera komunikaty pisane
o wartości Sztuka, Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
dzieła sztuki? (frag- informacje oraz cytuje odpowiednie
(Yasmina Reza ment), fragmenty tekstu
Sztuka). s. 245 II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Przyjaźń Sztuka, Przedstawia najistotniejsze treści w takim
wystawiona Teatr porządku, w jakim występują w tekście
na próbę. Polski we Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
Charaktery- Wrocła- kultury przynależnych do następujących
styka postaw wiu, reż. rodzajów sztuki: literatura
bohaterów Paweł Miś- III. Tworzenie wypowiedzi
utworu kiewicz, Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz
Yasminy Rezy 1998, pisemne; dostosowuje odmianę i styl języka
Sztuka. fotos do gatunku, w którym się wypowiada
PG3nn s. 70
Sztuka, Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne

Teatr z wymogami gatunku, tworząc spójną
Rampa pod względem logicznym i składniowym
w Warsza- wypowiedź na zadany temat
wie, reż.
Krzysztof
Mikla-
szewski,
1999,
fotos
Plakat do
Sztuki
Yasminy
Rezy,
Teatr
Ochoty
w Warsza-
wie, 2004
Język ćwiczeń, Dostrzega zróżnicowanie słownictwa –
polemiki. część 2. rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe
Polemika, i słownictwo o ograniczonym zasięgu
Opinia
s. 78 (wyrazy gwarowe, terminy naukowe,
(wypowiedź
Anna Mar- archaizmy i neologizmy, eufemizmy
polemiczna)
tuszewska i wulgaryzmy); rozpoznaje wyrazy rodzime
Jak szumi i zapożyczone (obce), rozumie ich funkcję
Dewajtis? w tekście
Rozumie pojęcie stylu
Studia
o powie- II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
ściach Ma- Przedstawia najistotniejsze treści w takim
rii Rodzie- porządku, w jakim występują w tekście
wiczówny Omawia funkcję elementów konstrukcyj-
(fragment) nych utworu
To sztuka III. Tworzenie wypowiedzi
czy Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne
brudne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub
rusztowa- polemizuje z nimi
nie. Sprzą- Rozróżnia normę językową wzorcową oraz
taczka użytkową
zniszczyła Świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie
dzieło korzysta (jako odbiorca i nadawca)
za 3,5 z elektronicznych środków przekazywania
miliona informacji, w tym z internetu
http://kul
tura.gazeta.
pl/kultura/
1,114530,1
0591942,
html
Joanna
Szczep-
kowska,
Wystawa
PG3nn s. 71
Sztuka a kicz
93. Łatwość I. Odbiór wypowiedzi
Czym jest kiczu – Odbiera komunikaty pisane, mówione,
kicz? Definicja fragmenty rozróżnia informacje przekazane werbalnie
słownikowa rozmowy oraz zawarte w obrazie
i wywiad z Jerzym Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
z Jerzym Pilchem, informacje oraz cytuje odpowiednie
Pilchem. s. 257 fragmenty tekstu
Rozważania Rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe,
dotyczące radiowe i telewizyjne (wywiad)
kiczu. Odróżnia informację o faktach od opinii

Omawia funkcje elementów konstrukcyj-
konkretnego tekstu kultury i uzasadnia
swoją interpretację

polemizuje z nimi
94. Craig I. Odbiór wypowiedzi
Pomysł na Pearce, Odbiera komunikaty pisane, mówione,
film. Analiza Baz Luhr- w tym nadawane za pomocą środków
fragmentu mann, audiowizualnych – rozróżnia informacje
scenariusza Romeo przekazane werbalnie oraz zawarte
filmowego i Julia, w dźwięku i obrazie
Beza Scenariusz Wyszukuje w tekście potrzebne informacje
Luhrmanna. filmu Baza i cytuje odpowiednie fragmenty
Luhr- Rozpoznaje wypowiedzi o charakterze
Kicz czy
manna emocjonalnym i perswazyjnym
świadoma
(frag-
zabawa II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
ment),
konwencją? Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło
s. 260
(Baz Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
Luhrmann kultury przynależnych do następujących
Romeo i Julia). rodzajów sztuki: literatura, film

PG3nn s. 72

Inne formy wypowiedzi artystycznej
95. Jerzy Szy- I. Odbiór wypowiedzi Plansza:
Komiks łak, O ko- Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia Wybrane
– sztuka miksie informacje przekazane werbalnie oraz zagad-
opowiadania (fragment zawarte w obrazie nienia
historii książki Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne dotyczące
obrazami. Komiks), informacje oraz cytuje odpowiednie Biblii,
s. 265 fragmenty tekstu s. 338–339
Czy komiks
może być Tkanina II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
sztuką? z Bayeux – Zna teksty literackie i inne teksty kultury
Dyskusja. bitwa pod wskazane przez nauczyciela
Hastings Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
Malowidło kultury przynależnych do następujących
naścienne rodzajów sztuki: literatura, sztuki
w gro- plastyczne
bowcu Wskazuje przykłady mieszani gatunków
Ramzesa III. Tworzenie wypowiedzi
IX (Dolina Tworzy spójne wypowiedzi pisemne
Królów) Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne
Płasko- z wymogami gatunku, tworząc spójną
rzeźba pod względem logicznym i składniowym
w bazylice wypowiedź na zadany temat
w Strzego- Tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego
miu wysławiania się
Malowidło Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne
z groty zdanie
w Lascaux
96. Julia I. Odbiór wypowiedzi
Fakty i opinie Hartwig, Odbiera komunikaty pisane, mówione;
na temat O graffiti, rozróżnia informacje przekazane werbalnie
graffiti – (fragment oraz zawarte w obrazie
analizujemy Dziennika Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje
tekst Julii ame- oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu
Hartwig. rykań- Odróżnia informację o faktach od opinii
skiego), II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Barbarzyństwo
s. 268 Charakteryzuję postać mówiącą w utworze
czy sztuka?
Rozważania DSC, DOA, Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
o graffiti. BMK, kultury przynależnych do następujących
2000 rodzajów sztuki: literatura, sztuki
plastyczne
DSC, BMK,
2000
Banksy, wątków literackich i kulturowych, wskazuje
graffiti przykłady mieszania gatunków
wykonane
w Londy-
nie, 2008
polemizuje z nimi
PG3nn s. 73
Papcio Tworzy spójne wypowiedzi ustne oraz

Chmiel, pisemne
Tytus, Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne
Romek z wymogami gatunku, tworząc spójną
i A’Tomek, pod względem logicznym i składniowym
księga wypowiedź na zadany temat
XXVII
– Tytus
grafficia-
rzem
97. Teresa Odbiór wypowiedzi
Reklama, Bogucka, Odbiera komunikaty pisane
czyli sztuka Reklama Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
manipulacji. – siła informacje
perswazji Rozpoznaje wypowiedzi o charakterze
Co sprawia,
(frag- emocjonalnym i perswazyjnym
ze ulegamy
menty), Odróżnia informację o faktach od opinii
reklamom?
s. 274
Sascha Rozpoznaje problematykę utworu
Maurer, Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
reklama kultury przynależnych do następujących
hotelu rodzajów sztuki: literatura, sztuki
Williams plastyczne
Inn Znajduje w tekstach współczesnej kultury
Alfons
literackich
Mucha,
Jedzenie
nych, obyczajowych i kulturowych i w ich
firmy
Nestlé
dla dzieci, III. Tworzenie wypowiedzi
1897 Tworzy spójne wypowiedzi pisemne;
Ryszard
Horowitz,
reklama
perfum
Chloé,
1980
Leona polszczyzny
McGill, Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne
reklama zdanie, przyjmując poglądy innych lub
Field polemizuje z nimi
Museum, Stosuje słownictwo z określonych kręgów
ok. 1925 tematycznych (społeczeństwo i kultura)
Rozpoznawa- ćwiczeń, Rozpoznaje wypowiedzi o charakterze
nie, tworzenie część 2. emocjonalnym i perswazyjnym
reklamy. Język II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
reklamy, Znajduje w tekstach współczesnej
s. 87 kultury popularnej nawiązania do
tradycyjnych wątków literackich i kultu-
rowych; wskazuje przykłady mieszania
gatunków
PG3nn s. 74
Jerzy III. Tworzenie wypowiedzi

Bralczyk, Stosuje zasady etykiety językowej – wie,
Język w jaki sposób zwracać się do rozmówcy
reklamy w zależności od sytuacji i relacji łączącej
(fragment) go z osobą, do której mówi
Wywiad
z Dorotą
Piontek
O co
chodzi
w re-
klamie
(fragment)
Rafał
Bryndal,
Teatrzyk
Niewielki
99. Stefan I. Odbiór wypowiedzi
Uleganie Chwin, Odbiera komunikaty pisane, rozróżnia
pokusie Aż nie informacje przekazane werbalnie oraz
czy zwykła wiadomo, zawarte w obrazie
kradzież? co rwać. . . Rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę,
(Stefan Chwin (fragment dezaprobatę, negację, prowokację)
Złoty pelikan). Złotego
pelikana), II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Nawiązania Charakteryzuje postać mówiącą w analizo-
s. 279
do różnych wanym utworze
tekstów Przedstawia najistotniejsze treści w takim
kultury we porządku, w jakim występują w tekście
fragmencie Znajduje w tekstach współczesnej kultury
powieści nawiązania do tradycyjnych wątków
Stefana literackich i kulturowych
Chwina Złoty Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
pelikan. kultury przynależnych do następujących
plastyczne

polemizuje z nimi
Ze zrozumiem posługuje się pojęciami
w życiu
100. Ryszard I. Odbiór wypowiedzi
Wyznaczniki Kapuściń- Odbiera komunikaty pisane
dobrego ski, Au- Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
tekstu według toportret informacje
Ryszarda reportera
Kapuściń- (frag- II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
skiego. ment), Charakteryzuje postać mówiącą w utworze
s. 282 Przedstawia najistotniejsze treści w takim
PG3nn s. 75
Refleksje Poddaje refleksji uniwersalne wartości

Ryszarda humanistyczne
Kapuściń- III. Tworzenie wypowiedzi
skiego na Tworzy spójne wypowiedzi pisemne;
temat zawodu dostosowuje odmianę i styl języka do
reportera. gatunku, w którym się wypowiada
101. Shusaku I. Odbiór wypowiedzi
Aspiracje Endo, Odbiera komunikaty pisane
zawodowe Epizod Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
a granice nad informacje oraz cytuje odpowiednie
moralne. Gangesem fragmenty tekstu
(Shusaku (fragment II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
Endo Głęboka Głębokiej Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
rzeka). rzeki), kultury przynależnych do następujących
s. 285 rodzajów sztuki: literatura
Epizod nad
Gangesem Waranasi, Uwzględnia w interpretacji potrzebne
pretekstem Uttar konteksty, np. kulturowy
do rozważań Pradesh Dostrzega zróżnicowanie postaw spo-
na temat etyki w Indiach łecznych, obyczajowych, narodowych,
dziennikar- nad rzeką religijnych, etycznych, kulturowych i w ich
skiej. Ganges, kontekście kształtuje swoją tożsamość
fot. Poddaje refleksji uniwersalne wartości
humanistyczne
Hinduscy
piel- III. Tworzenie wypowiedzi
grzymi Tworzy spójne wypowiedzi ustne w na-
kąpiący stępujących formach gatunkowych:
się charakterystyka postaci literackiej;
w świętej dostosowuje odmianę i styl języka do
rzece gatunku, w którym się wypowiada
Ganges, Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne
fot. z wymogami gatunku, tworząc spójną
zdanie
102. Małgorza- I. Odbiór wypowiedzi
Cyberaktor ta Minta, Odbiera komunikaty pisane
– zabawa Uwaga, Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
nowinkami roboty informacje oraz cytuje odpowiednie
czy nowe sceniczne, fragmenty tekstu
możliwości s. 289 II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
sztuki? Rozpoznaje problematykę utworu
Kto będzie Przedstawia najistotniejsze treści w takim
aktorem porządku, w jakim występują w tekście
przyszłości? Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
Poddaje refleksji uniwersalne wartości
humanistyczne
PG3nn s. 76

103. Wlazł I. Odbiór wypowiedzi
Oryginał kotek na Odbiera komunikaty pisane
i jego płotek, Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
przeróbka, autor informacje
czyli nieznany,
o zabawach s. 291
tekstem Julian Tu- Przedstawia najistotniejsze treści w takim
literackim. wim, Jak porządku, w jakim występują w tekście
Pastisz czy Bolesław Omawia funkcje elementów konstrukcyj-
parodia? Leśmian nych utworu
Analizujemy napisałby Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
parafrazy wierszyk kultury przynależnych do następujących
tekstów „Wlazł rodzajów sztuki: literatura
literackich. kotek na
płotek”
(frag-
ment),
polemizuje z nimi
s. 291
Julian
Tuwim,
Ślusarz,
s. 291
Paweł
Mazur,
Łukasz
Sitko, In-
formatycy
nie gęsi,
s. 293
104. Dino I. Odbiór wypowiedzi
Krytyk abs- Buzzati, Odbiera komunikaty pisane, mówione,
trakcjonista. Krytyk w tym nadawane za pomocą środków
(Dino Buzzati sztuki, audiowizualnych – rozróżnia informacje
Krytyk sztuki). s. 295 przekazane werbalnie oraz zawarte
w dźwięku i obrazie
O funkcjach
Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
i wpływie
informacje
recenzji.
i słownictwo o ograniczonym zasięgu,
PG3nn s. 77

Wskazuje funkcję użytych w utworze
słownictwa, składni, fonetyki
polemizuje z nimi
105. Monika I. Odbiór wypowiedzi
Wśród Piąt- Odbiera komunikaty pisane oraz zawarte
znawców kowska, w obrazie
sztuki (M. Leszek Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
Piątkowska, K. Talko, informacje oraz cytuje odpowiednie
L.K. Talko, Uskrzy- fragmenty tekstu
Uskrzydlony dlony Porządkuje informacje w zależności od ich
pędzel pędzel funkcji w przekazie
Rembrandta). Rem- Dostrzega zróżnicowanie słownictwa –
brandta, rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe
Ale obiektyw
s. 299 i słownictwo o ograniczonym zasięgu,
rzeczywiście
kupiłem jej Rembrandt
lekki. Piszemy van Rijn, II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
dalszy ciąg Autopor- Opisuje odczucia, jakie budzi w nim dzieło
opowiadania. tret, 1640 Rozpoznaje problematykę analizowanego
Joan Miró, utworu
Surre- Przedstawia najistotniejsze treści w takim
alizm porządku, w jakim występują w tekście
w 1947 Uwzględnia w analizie specyfikę tekstów
roku, kultury przynależnych do następujących
1947 rodzajów sztuki: literatura, sztuki
plastyczne
Roy Lich- Przedstawia propozycję odczytania
tenstein, konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją
M-może,
1965 III. Tworzenie wypowiedzi
Pablo pisemne w następujących formach
Picasso, gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie
Kobieta i fabularnie opowiadanie, charakterystyka
w wielkim bohatera literackiego; dostosowuje odmianę
kapeluszu, i styl języka do gatunku, w którym się
1962
wypowiada
PG3nn s. 78
Wassily Stosuje zasady organizacji tekstu zgodne

Kandisky, z wymogami gatunku, tworząc spójną
Improwi- pod względem logicznym i składniowym
zacja nr wypowiedź na zadany temat
30, 1913
106. Eric-Em- I. Odbiór wypowiedzi
Granice manuel Odbiera komunikaty pisane, mówione,
moralne Schmidt, w tym nadawane za pomocą środków
w sztuce. Adam bis audiowizualnych – rozróżnia informacje
(Eric-Emma- (fragment przekazane werbalnie oraz zawarte
nuel Schmidt, Kiedy w dźwięku i obrazie
Kiedy byłem byłem Wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
dziełem dziełem informacje oraz cytuje odpowiednie
sztuki). sztuki), fragmenty tekstu
s. 302 Rozpoznaje wypowiedzi o charakterze
Artysta czy
szaleniec?
Analizujemy
zachowanie
Odróżnia informację o faktach od opinii
Zeusa Petera
Lamy. II. Analiza i interpretacja tekstów kultury
plastyczne

gatunkowych: charakterystyka bohatera
literackiego; dostosowuje odmianę
i styl języka do gatunku, w którym się
wypowiada
Ze zrozumieniem stosuje słownictwo
z określonych kręgów tematycznych
Świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie
korzysta z elektronicznych środków
przekazywania informacji
107. Tomasz I. Odbiór wypowiedzi
Czy Troja- Odbiera komunikaty pisane, mówione,
w reklamie nowski, w tym nadawane za pomocą środków
wszystkie Telewi- audiowizualnych – rozróżnia informacje
chwyty są zyjny blok przekazane werbalnie oraz zawarte
dozwolone? reklam w dźwięku i obrazie
(fragment Rozpoznaje wypowiedzi o charakterze
Ucieki- emocjonalnym i perswazyjnym
nierów), Rozpoznaje intencję wypowiedzi (aprobatę,
s. 305 dezaprobatę, negację, prowokację)
Odróżnia informację o faktach od opinii
PG3nn s. 79
Stereotypy Dostrzega zróżnicowanie słownictwa –

w reklamach. rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe
(Tomasz i słownictwo o ograniczonym zasięgu,
Trojanowski rozumie ich funkcję w tekście
Telewizyjny
blok reklam).
Wskazuje funkcję użytych w utworze
słownictwa, składni, fonetyki
literackich
plastyczne, sztuki audiowizualne
w życiu
polemizuje z nimi
Świadomie i odpowiedzialnie korzysta
z elektronicznych źródeł przekazywania
informacji
* – teksty określone w podstawie programowej jako utwory do wyboru

** – teksty zapisane w podstawie programowej jako obowiązkowe
– teksty nagrane na płytę (Między nami słuchaczami dla klasy 3)
PG3nn s. 80
PROPOZYCJE OPRACOWANIA
LEKTUR OMAWIANYCH W CAŁOŚCI
Nie masz zbrodni bez kary – Juliusz Słowacki, Balladyna
Temat: Ja z Polski dawnej tworzę fantastyczną legendę. Niezwykłość

świata przedstawionego w Balladynie Juliusza Słowackiego.
(czas realizacji – 2 lekcje)
Cele lekcji:
czytanie ze zrozumieniem na poziomie informacyjnym
rozpoznawanie elementów świata przedstawionego
porządkowanie wydarzeń lub selekcjonowanie wydarzeń pod kątem tematu
wnioskowanie na podstawie informacji z tekstu
Metody, techniki: heureza, dyskusja, burza mózgów
Formy pracy: zbiorowa, grupowa

Na pierwszą lekcję poświęconą Balladynie uczniowie w ramach zadania domowego
przygotowują odpowiedzi na następujące pytania:
1. Na jaką epokę przypada życie i twórczość Juliusza Słowackiego?
2. Jakie są cechy charakterystyczne tej epoki?
Następnie wykonują polecenie:
3. Przygotuj zwięzłą informację na temat Gniezna i jeziora Gopła.
Przebieg lekcji:
1. Krótkie wprowadzenie w genezę Balladyny oraz romantyczne źródła inspiracji.
Uczniowie zetknęli się w młodszych klasach z twórczością romantyków (w klasie I:
Dziady cz. II, ballada Lilije i Reduta Ordona A. Mickiewicza, w klasie II: fragmenty
Pana Tadeusza A. Mickiewicza oraz hymn Smutno mi Boże J. Słowackiego), a więc
powinni się orientować, na jaki okres przypada epoka romantyzmu oraz co
charakteryzuje kulturę i sztukę tego okresu. Jeżeli wiadomości przygotowane przez
uczniów nie będą wyczerpujące, nauczyciel powinien je uzupełnić. W kontekście
Balladyny ważne jest, aby pojawiły się informacje dotyczące fascynacji ludowością,
średniowieczem, dawnymi legendami i baśniami, zainteresowania pradziejami
Słowiańszczyzny, twórczością Szekspira, zaangażowania twórców romantycznych
w sprawy narodowe i walkę o niepodległość. Wszystkie te kwestie znajdują
odbicie w omawianym dramacie i wpływają na niezwykłość świata przedstawionego
Balladyny.
„[. . .] Słowacki, pisząc Balladynę, kontynuował zaczęty w Kordianie proces ukazy-
wania świadomości narodowej w chwili przełomu. Świadomości, zgodnie z roman-
tyczną koncepcji narodu, zapisanej w tradycji i zrodzonej w odległej przeszłości
PG3nn s. 81
Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 81
pod boskim patronatem. Odtworzenie tradycji, ściślej: opis początku narodu,

zostało przez romantyków uznane za warunek zrozumienia całości procesu
historycznego. [. . .] Dla romantyków przeszłość objawiała się najpierw w baśni,
legendach, a dopiero potem w literaturze pisanej. Poeci odkrywali baśniowe i legen-
dowe źródła i mocą swego talentu uzupełniali symbolikę dawnych przekazów”*.
2. Omówienie komponentów świata przedstawionego.
a) Przestrzeń – okolice jeziora Gopła (las, chata pustelnika, chata wdowy, zamek
Kirkora) oraz Gniezno
Zwrócenie uwagi na współistnienie miejsc autentycznych i fikcyjnych.
Kilka słów na temat jeziora Gopła jako przestrzeni geograficznej i legendarnej
oraz jego znaczenie w dramacie Juliusza Słowackiego.
Gopło – jezioro w województwie kujawsko-pomorskim na Pojezierzu Gnieźnień-
skim; wiąże się z legendą o królu Popielu, którego myszy zjadły; w dramacie
Słowackiego jest siedzibą nimfy Goplany, podkreśla baśniowo-legendarny charakter
świata przedstawionego.
Charakterystyka Gniezna jako miejsca istotnych wydarzeń historycznych i omó-
wienie jego roli w dramacie Słowackiego:
Gniezno
w historii Polski w dramacie Słowackiego

pierwsza stolica Polski stolica legendarnych Popielów (naj-
siedziba Mieszka I i pierwszych Pia- pierw Popiela III, a po jego obaleniu
stów – uzurpatora Popiela IV)
chrzest Polski zabicie uzurpatora przez Kirkora
katedra gotycka ze słynnymi drzwiami bitwa pod murami miasta między
przedstawiającymi dzieje św. Wojcie- wojskami Kirkora a przekupionymi
cha najemnikami Fon Kostryna i Balla-
Zjazd Gnieźnieński dyny
koronacja Bolesława Chrobrego objęcie tronu królewskiego przez
Balladynę i sądzenie winnych
Wniosek – uczynienie Gniezna częścią przestrzeni legendarnej miało przypusz-

czalnie podkreślić wagę tego miasta w historii Polski i sprawić, że przedstawione
wydarzenia będą się wydawać bardziej prawdopodobne.
„Wybór Gopła i Gniezna jako miejsca akcji okazał się [. . .] wyborem znaczącym. Tam
była kolebka Polski i tam padło w glebę ziarno jej przyszłych losów”**.
b) Czas – nieokreślony; sam autor określa czas jako „bajeczny”
c) Bohaterowie – podział na postaci realistyczne (prawdopodobne) i fantastyczne
Uczniowie wymieniają postaci, przypisując je do jednego ze światów i krótko je
charakteryzując.
* Inglot M., Wstęp i przypisy [w:] Juliusz Słowacki, Balladyna, wyd. X, Wrocław 1986, ISBN
83-04-02180-3, s. 7–8.
** Tamże, s. 11.
PG3nn s. 82
82 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości
POSTACI REALISTYCZNE (PRAWDOPODOBNE) POSTACI FANTASTYCZNE
Pustelnik (ukrywający się pod tą postacią Goplana – królowa jeziora Gopło

król Popiel III) Skierka – leśny duszek, życzliwy i po-
Kirkor – hrabia, pan pobliskiego zamku słuszny sługa Goplany
Wdowa – matka Aliny i Balladyny Chochlik – leśny duszek, złośliwy
Alina – młodsza córka Wdowy i krnąbrny sługa Goplany
Balladyna – starsza córka Wdowy Duch Aliny – cień z dzbankiem na głowie
Grabiec – wieśniak, pijaczyna, kochanek

Balladyny, ukochany Goplany obdarowany
przez nią koroną Lecha
Filon – pasterz szukający idealnej kochanki
Wieśniacy – sąsiedzi i znajomi Wdowy oraz
jej córek
Fon Kostryn – naczelnik straży w zamku
Kirkora
Gralon – posłaniec i rycerz Kirkora
Kanclerz – stróż prawa czuwający nad
przebiegiem sądu dokonywanego przez
nową władczynię
Wawel – kronikarz
Poseł z Gniezna, Paź, Lekarz zamkowy,
Woźny sądowy, Strażnik, Żołnierz
Należy ustalić, które postaci i dlaczego w decydujący sposób wpływają na

niezwykłość świata przedstawionego dramatu J. Słowackiego. Chodzi oczywiście
o postaci fantastyczne: Goplanę, Skierkę i Chochlika. Ich niezwykłość kryje się
nie tylko w ich baśniowo-legendarnym rodowodzie i magicznych zdolnościach,
ale także w tym, że znacząco wpływają na świat realistyczny. Goplana ingeruje
w życie ludzi, zmieniając całkowicie jego bieg. Uruchamia lawinę wydarzeń,
które odsłaniają prawdziwe oblicze ludzi i prowadzą do kolejnych tragedii.
Zdruzgotana takim obrotem spraw, którego nie da się ani cofnąć, ani zatrzymać,
postanawia ich rozstrzygnięcie pozostawić Bogu. Poplątałam ludzkie czyny / Tak,
że Bogu mścicielowi / Trzeba wziąć grom i upuścić / Na ludzkie dzieła i winy. . . .
Goplana symbolizuje to, w co wierzyli romantycy – istnienie jakiejś nieokreślonej,
irracjonalnej siły kierującej ludzkim losem. Siła ta sprawia, że działania bohaterów
przynoszą efekty odmienne od zamierzonych*.
Oprócz postaci fantastycznych na niezwykłość świata przedstawionego wpływają:
– Pustelnik, czyli postać legendarnego króla Popiela, któremu autor dramatu nadał
przydomek III. Zgodnie z legendami istniał tylko jeden król Popiel, który za
namową swojej okrutnej żony cudzoziemki pozbył się zasiadających w radzie
starszych stryjów, pojąc ich zatrutym winem, aby nie zagrażali jego synom jako
* Makowski S., „Balladyna” Juliusza Słowackiego, Warszawa 1981, ISBN 83-02-01054-5, s. 49.
PG3nn s. 83
dziedzicom tronu. Ciała porzucił w lesie lub utopił w jeziorze Gople (legendy różną
się w tej kwestii), a zwłoki stały się pożywką dla myszy, które rozmnażały się na
potęgę. Przerażony król Popiel (któremu wcześniej pustelnik-wróżbita zasugerował,
aby strzegł się myszy, co Popiel zignorował) ukrył się wraz z rodziną na wieży
zamku kruszwickiego, ale myszy w poszukiwaniu żeru wdarły się tam i pożarły
ukrywających się. Po Popielu pozostała tylko korona królewska. Zatem J. Słowacki,
tworząc niejako dynastię Popielów, stworzył własną legendę;
– Wawel – kronikarz; uczniowie zapewne skojarzą jego imię z zamkiem królewskim
w Krakowie (nazwa wzgórza, na którym stoi zamek);
– Filon – jest to zazwyczaj dla uczniów najbardziej dziwaczna i niezrozumiała
postać. Filon jest mieszaniną średniowiecznego trubadura, sielankowego pasterza
i romantycznego bohatera cierpiącego z powodu niespełnionej miłości. W jego
osobie widoczne są romantyczne fascynacje, inspiracje i tendencje.
d) Wydarzenia
Uczniowie w 5 zespołach przygotowują ustne opowiadania lub plany przestawiające
wydarzenia z kolejnych aktów. W swoich wypowiedziach powinni podkreślić to, co
decyduje o niezwykłości i cudowności świata przedstawionego utworu.
Akt I
1. Spotkanie Kirkora z Pustelnikiem w celu zasięgnięcia rady dotyczącej ożenku.
a) Sugestia starca – najlepiej szukać żony wśród prostego ludu.
b) Uzasadnienie – własne doświadczenie Pustelnika (Popiela III) – został strącony
z tronu przez brata, który także zamordował jego dzieci.
c) Zdradzenie tajemnicy – Pustelnik ukrył cudowną koronę Lecha (prawdziwe
insygnium władzy prawowitego władcy).
d) Wyjaśnienie, w czym tkwi cudowność korony – jest darem jednego z trzech króli
i została pobłogosławiona przez dzieciątko Jezus.
e) Obietnica Kirkora – pomoc w odzyskaniu tronu.
2. Pojawienie się Filona szukającego idealnej kochanki.
3. Przebudzenie Goplany obserwowane przez jej sługi – Skierkę i Chochlika
a) Opowieść nimfy – zakochała się w rybaku, który wpadł w przerębel i któremu
uratowała życie.
4. Spotkanie Goplany z ukochanym – Grabcem.
a) Niechęć Grabca do panny z mgły i galarety.
b) Zdradzenie przez syna organisty imienia dziewczyny, z którą Grabiec się spotyka.
c) Ucieczka młodzieńca przed Goplaną postrzeganą jako szatana żona.
5. Plan Goplany mający na celu zdobycie serca Grabca.
a) Zadanie dla Skierki – spowodowanie wypadku powozu Kirkora w okolicy chatki
Wdowy.
b) Misja Chochlika – wodzenie Grabca po bagnach w celu uniemożliwienia mu
spotkania z Balladyną.
6. Powrót Wdowy i jej córek do chaty po ciężkim dniu pracy w polu.
a) Nieoczekiwany gość – hrabia Kirkor.
b) Czary Skierki – zakochanie się hrabiego w obu córkach Wdowy.
c) Pomysł na dokonanie wyboru żony.
7. Rozmowa sióstr.
8. Nocne spotkanie Balladyny z Grabcem.
PG3nn s. 84
Akt II
1. Gniew Goplany na wieść o spotkaniu Grabca z Balladyną.
a) Ukaranie Chochlika – zamknięcie w żabiej muszli.
b) Zamienienie Grabca w wierzbę.
2. Pojawienie się sióstr – zawody w malinobraniu.
a) Ukrycie się Goplany i Skierki w gąszczu leśnym.
b) Zbieranie owoców przez dziewczęta.
c) Spotkanie sióstr – pełen dzban Aliny i pusty Balladyny.
d) Próba odebrania Alinie malin przez starszą siostrę.
e) Zabójstwo, którego świadkiem jest Grabiec (zamieniony przez Goplanę w wierzbę).
3. Znalezienie zamordowanej Aliny przez Goplanę i Skierkę.
a) Wysłanie duszka po Pustelnika.
4. Zakochanie się Filona, na skutek czarów Goplany, w martwej dziewczynie.
5. Przybycie Pustelnika i przeniesienie ciała Aliny do jego chatki.
6. Powrót Balladyny na miejsce zbrodni.
a) Rozmowa z Goplaną, która się wcieliła w Alinę.
b) Przepowiednia królowej Gopła.
7. Oczekiwanie Wdowy i Kirkora na powrót dziewcząt z lasu.
8. Powrót Balladyny z dzbanem pełnym malin.
a) Ofiarowanie jej przez Kirkora zaręczynowego pierścienia.
b) Kłamstwo Balladyny o ucieczce Aliny z jakimś młodzieńcem.
c) Niezmywalna plama na czole zbrodniarki.
9. Przybycie swatów.
Akt III
1. Rozmowa wieśniaków przybyłych w pobliże spalonej chaty Wdowy.
2. Przybycie Grabca, któremu Goplana przywróciła postać ludzką.
a) Żarty z syna organisty.
3. Rozstanie Kirkora z Balladyną z powodu jego tajemniczej misji.
a) Obawy Balladyny, że Kirkor może odkryć prawdę o niej.
b) Roztoczenie opieki nad grabinią przez dowódcę straży zamkowej Fon Kostryna.
c) Pojawienie się matki i jej uwagi drażniące Balladynę.
4. Przepędzenie przybyłych pod zamek wieśniaków – dawnych znajomych Wdowy
i jej córki.
5. Nakazanie matce powrotu do jej komnaty na wieży.
6. Przygotowania do uczty weselnej.
7. Kirkor w chatce Pustelnika.
a) Pokazanie hrabiemu cudownej korony
b) Rada starca, jak sprawdzić uczciwość Balladyny.
8. Pojawienie się Filona poszukującego mogiły Aliny.
9. Przybycie Balladyny (śledzonej przez Fon Kostryna) pragnącej z pomocą
Pustelnika pozbyć się plamy na czole.
a) Odkrycie przez starca przyczyny krwawego piętna.
PG3nn s. 85
10. Kradzież cudownej korony przez duszki leśne pod nieobecność Pustelnika
modlącego się w intencji mieszkańców zatopionego miasta.
a) Ofiarowanie korony przez Goplanę Grabcowi i jego przemiana w „króla
dzwonkowego”.
11. Przybycie do zamku gońca ze skrzynią od Kirkora i poleceniem nieotwierania
jej aż do jego powrotu.
a) Gniew i podejrzliwość Balladyny.
b) Zabicie gońca.
Akt IV
1. Uczta w zamku z udziałem Grabca w postaci króla.
2. Pojawienie się Wdowy
a) Złość Balladyny.
b) Wyrzeczenie się matki i przepędzenie jej.
3. Przybycie gońca od Kirkora.
a) Wiadomość o pokonaniu Popiela IV i rezygnacji Kirkora z królowania na rzecz
prawowitego władcy legitymującego się koroną Lecha.
4. Okrzyknięcie Grabca prawowitym królem.
5. Koncert Chochlika na fujarce wierzbowej na rozkaz nowego króla.
a) Pieśń tajemniczych głosów.
b) Omdlenie Balladyny.
6. Życzenie Grabca, aby przynieść maliny.
a) Pojawienie się widzialnego tylko dla żony Kirkora ducha Aliny z dzbanem malin
na głowie.
b) Wyczucie przez gości woni malin.
c) Kolejne zasłabnięcie Balladyny.
7. Spotkanie Kirkora z Pustelnikiem – planowanie odzyskania skradzionej korony.
8. Pojawienie się w lesie ślepej staruszki skarżącej się na złą córkę.
a) Obietnica Pustelnika
9. Zabicie śpiącego w wieży zamkowej Grabca przez Balladynę z pomocą Fon
Kostryna.
Akt V
1. Pożegnanie przez Skierkę i Chochlika Goplany odlatującej z kluczem żurawi.
2. Wiadomość o śmierci Pustelnika powieszonego na drzewie.
3. Bitwa pod murami Gniezna między wojskami Kirkora a kupionymi przez
Balladynę i Fon Kostryna rycerzami.
4. Przygotowanie przez Balladynę zatrutego noża.
5. Wieści z pola bitwy.
a) Przejście przekupionych rycerzy Kirkora na stronę wroga i śmierć ich wodza.
6. Wiwaty na cześć Fon Kostryna.
7. Poselstwo z poddanej stolicy.
a) Przyniesienie na tacy powitalnego chleba z solą.
b) Prośba do Balladyny, by objęła tron.
c) Pierwszy wyrok nowej władczyni.
PG3nn s. 86
8. Rozcięcie chleba zatrutym nożem i podanie Kostrynowi skażonej trucizną części

bochna.
9. Przybycie królowej do stolicy.
a) Zły znak na niebie.
b) Powitanie władczyni.
c) Zapowiedź Kanclerza dotycząca tradycyjnego sądu.
10. Śmierć otrutego Kostryna.
11. Przemówienie Balladyny.
a) Zapowiedź przemiany i sprawiedliwych rządów.
12. Otwarcie i przebieg sądu.
a) Wydanie przez królową trzech wyroków na zbrodniarzy winnych śmierci
Kostryna, dziewczyny z nożem w piersi, starej kobiety.
13. Śmierć królowej w wyniku rażenia piorunem jako kara za dokonane zbrodnie.
Ta dokładna analiza elementów świata przedstawionego ma wykazać, że jego
niezwykłość wynika nie tylko z obecności postaci fantastycznych, ale także
z tego, że autor dramatu swobodnie żongluje różnymi motywami: historycznymi,
legendarnymi, romantycznymi. Przykładem są: legenda o Popielu oraz postać
Filona; motyw skradzionej korony, nawiązujący prawdopodobnie do faktu utracenia
korony przez Bolesława Śmiałego, która rzekomo czekała w ukryciu na pojawienie
się prawowitego władcy, lub do tajemniczego zaginięcia klejnotów królewskich
na Wawelu po opuszczeniu zamku przez wojska pruskie, które wtargnęły doń
w 1794 r., czyli w czasach współczesnych Słowackiemu*.
W celu uproszczenia zadania 2d można polecić grupom wynotowanie tylko tych
wydarzeń i rekwizytów, które decydują o niezwykłości świata przedstawionego.
Akt I
– cudowna korona Lecha i jej dzieje
– przebudzenie Goplany
– miłość nimfy do człowieka i uratowanie mu życia
– spotkanie królowej Gopła z ukochanym – Grabcem
– zadania wyznaczone Skierce i Chochlikowi przez Goplanę
– czary Skierki
Akt II
– zamknięcie Chochlika za karę w żabiej muszli
– przemiana Grabca w wierzbę
– zakochanie się Filona, na skutek czarów Goplany, w martwej dziewczynie
– próby ożywienia zmarłej Aliny
– wcielenie się Goplany w Alinę
– przepowiednia królowej Gopła
– niezmywalna plama na czole Balladyny
Akt III
– powrót Grabca do ludzkiej postaci
– odczytanie przez Pustelnika zbrodni Balladyny na podstawie bicia jej serca
– przemiana Grabca w króla dzwonkowego
* Inglot M., Wstęp i przypisy [w:] Juliusz Słowacki, Balladyna, wyd. X, Wrocław 1986, ISBN
83-04-02180-3, s. 30.
PG3nn s. 87
Akt IV
– koncert Chochlika na wierzbowej fujarce – pieśń powietrznych głosów
– pojawienie się ducha Aliny
– wyczucie przez zebranych w zamku gości zapachu malin, których jednak nikt nie
widział
Akt V
– odlot Goplany z kluczem żurawi
– zły znak na niebie – zapowiedź nieszczęścia
– uderzenie pioruna w Balladynę jako kara za dokonane przez nią zbrodnie
3. Rozmowa z klasą na temat tego, co w dramacie Juliusza Słowackiego ma
charakter tragiczny, a co – komiczny.
Obecność motywów tragicznych i komicznych w tym dramacie to jeszcze jeden
powód uznania niezwykłości świata przedstawionego utworu.
Uczniowie przypominają najpierw znaczenie kategorii tragizmu i komizmu (po-
wtórzenie wiadomości), a następnie wskazują odpowiednie komponenty świata
przedstawionego i uzasadniają swój wybór, odpowiadając na zapisane na tablicy
pytania:
Kto/Co śmieszy w Balladynie?
Kto/Co ma wymiar tragiczny?
Należy zwrócić uwagę, że niektóre postaci mają wymiar komiczny i tragiczny
zarazem. Na przykład Grabiec śmieszy pijaństwem, prostactwem, gruboskórnością,
a jednocześnie staje się tragiczną marionetką – za sprawą czarów Goplany zostaje
zamieniony w dzwonkowego króla i obdarowany koroną Popielów, przez to staje
się ofiarą Balladyny, która nie rozpoznaje w nim młodzieńca, z którym jeszcze
niedawno się spotykała. Również Goplana jest postacią na granicy komizmu
i tragizmu. Oglądamy ją oczyma kilku postaci. Nie wiemy, czy jest nimfą delikatną
jak powiewny liść ajeru (Skierka), czy złośliwą jędzą (Chochlik), czy też panną
z mgły i galarety (Grabiec). Zabawne jest, że królowa jeziora Gopło ulega urokowi
wiejskiego pijaczyny, który bywa pośmiewiskiem dzieci ze swojej wsi, nie dostrzega
jego wad i jest gotowa na wszystko, by zdobyć jego serce. Ta gotowość czyni
z niej postać tragiczną, która nie może znieść skutków swojej ingerencji w świat
ludzi i sama skazuje się na pokutę – leci w okropną krainę, / Gdzie sosny i śniegi
sine. Również Filon ze swoimi pragnieniami, tęsknotami i marzeniami o idealnej
kochance jest śmieszny (nawet inne postaci dramatu z niego kpią) i smutny
zarazem, ponieważ gdy znajduje wreszcie idealny obiekt swoich uczuć, okazuje
się, że jest to martwa dziewczyna. A może Filon jest typowym romantycznym
kochankiem, którego sensem życia jest właśnie cierpienie z miłości.
Jednoznacznie tragicznymi postaciami są:
Pustelnik – strącony przez podstępnego brata prawowity władca, ojciec po-
mordowanych przez uzurpatora dzieci, człowiek, który zostaje zamordowany
w momencie, kiedy żyje nadzieją na to, że sprawiedliwości stanie się zadość;
Kirkor – szlachetny rycerz, który pragnąc mądrze i uczciwie ułożyć sobie życie,
nieświadomie skazuje się na nieszczęście i śmierć;
Wdowa – kobieta, której tragizm polega nie tylko na tym, że córka się jej wyrzekła
i wygnała na pastwę losu, ale także na tym, że cierpi tortury i umiera, gdyż nie chce
przed sądem zdradzić jej imienia;
PG3nn s. 88
Alina – zamordowana przez zazdrosną siostrę;

Balladyna – młoda, piękna dziewczyna o złym sercu, którą ambicja, później strach
prowadzą do kolejnych zbrodni, a kiedy osiąga cel i wydaje się, że wszystko, co
złe, ma już za sobą i może zacząć nowe, uczciwe życie, spotyka ją kara – zostaje
piorunem boskim zestrzelona.
4. Sporządzenie notatki.
Notatka powinna dać odpowiedź na pytanie: Jakie czynniki wpływają na niezwy-
kłość świata przedstawionego Balladyny Juliusza Słowackiego? Uczniowie powinni
sami sporządzić notatkę w dowolnej formie, wybiórczo traktując informacje z lekcji.
5. Głośne odczytanie przez uczniów kilku prac i omówienie ich.
Niekompletność notatki nie powinna być jej słabością, lecz obrazem tego, co uczeń
zapamiętał z lekcji, co go zainteresowało, co uznał za ważną lub ciekawą informację.
6. Praca domowa.
Przygotuj ustną wypowiedź na jeden z wybranych tematów:
1. Opowieść Filona o poszukiwaniu idealnej kochanki.
2. Goplana wyjaśnia przyczyny opuszczenia swego królestwa.
3. Kirkor opowiada o swoim małżeństwie z dziewczyną z ludu.
4. Opowiadanie Pustelnika o utracie tronu i o szansie na jego odzyskanie.
Temat: Starsza jak śniegi – u tej warkocz cudny... Charakterystyka

porównawcza Aliny i Balladyny.
(czas realizacji – 1 lekcja)
Cele lekcji:
czytanie ze zrozumieniem na poziomie informacyjnym i interpretacyjnym
wnioskowanie na podstawie informacji w tekście
zabieranie głosu w dyskusji
zbieranie materiału do charakterystyki postaci
doskonalenie umiejętności stylistyczno-językowych
wykorzystywanie cytatów na potwierdzenie własnych opinii
Metody, techniki: burza mózgów, dyskusja, mapa mentalna, drama
Formy pracy: indywidualna, grupowa, zbiorowa
Przebieg lekcji:
1. Przypomnienie wiadomości na temat tego, co się składa na charakterystykę
postaci.
I – przedstawienie postaci
II – opis wyglądu zewnętrznego
III – charakterystyka wewnętrzna (osobowość, charakter, cechy umysłu, wyznawane
wartości, stosunek do świata i ludzi)
IV – ocena postaci
PG3nn s. 89
2. Zapisanie tematu lekcji i wskazanie zakresu materiału literackiego, do którego

mają się odwołać uczniowie.
By scharakteryzować porównawczo Alinę i Balladynę, należy się odwołać tylko do
aktów I i II, ponieważ w dalszej części dramatu Alina jest już nieobecna.
3. Charakterystyka porównawcza bohaterek dramatu (praca w grupach).
Grupa I – Kim są bohaterki? Czego i od kogo się o nich dowiadujemy, zanim
poznajemy je w scenie III aktu I? Jak wyglądają? (wypowiedź Kirkora
w scenie III aktu I)
Grupa II – Jaki jest stosunek obu dziewcząt do matki?
Grupa III – Jak siostry zachowują się wobec Kirkora? Jak zabiegają o jego względy?
Grupa IV – Jakie oczekiwania wiążą dziewczęta z ewentualnym zamążpójściem?
Grupa V – Jakie są wzajemne relacje sióstr?
Grupa VI – Co się dzieje z bohaterkami podczas zbierania malin?
Grupa VII – Jakie uczucia wobec siostry-rywalki żywi Balladyna? Jaką postawę
w rywalizacji z siostrą przyjmuje Alina?
4. Zapisanie wyników pracy:
a) w formie tabeli
ALINA BALLADYNA
przedsta- młodsza córka wdowy starsza córka wdowy, potajemnie

wienie spotyka się z Grabcem
postaci
wygląd jasne włosy, zaplecione w warkocz, blada, alabastrowa cera, czarne oczy
dziewcząt różana cera, fiołkowe oczy
stosunek martwi się i troszczy o matkę, lekceważy matkę, mimo że ta

do matki jest wobec niej opiekuńcza, serdeczna; wyraźnie ją faworyzuje jako starszą
życzliwie i z wyrozumiałością córkę; pogardliwie traktuje jej
podchodzi do marzeń matki marzenia; kpiąco komentuje słowa
o lepszym życiu dla córek; uważa, że matki; przerywa jej, gdy rozmawia
matce do twarzy z marzeniami, cieszy z Kirkorem, jakby się wstydziła za
się, że wywołują radość w jej sercu matkę
i uśmiech na twarzy
zacho- zachowuje się naturalnie, jest szczera zachowuje się sztucznie, pretensjonal-
wanie i bezpośrednia; nie wzbrania się przed nie, na pytanie: Czy mnie kochacie?
wobec postawieniem warunku Kirkorowi – nie odpowiada jednoznacznie;
Kirkora jeśli ją wybierze, musi obiecać, że w jej wypowiedziach i zachowaniu
do zamku weźmie także jej matkę uwidacznia się chęć przypodobania
i siostrę; pojawienie się Kirkora się hrabiemu: Balladyna schlebia
traktuje jako szczęśliwe zrządzenie mu, uderza w patetyczne tony, a gdy
losu bez względu na to, którą z nich Kirkor pyta, co jest gotowa zrobić,
hrabia wybierze: Jeśli nie będę panią aby go uszczęśliwić, składa nierealne
Kirkorową, / To będę pani Kirkorowej obietnice, deklaracje na wyrost; jej
siostrą zachowanie wskazuje na to, że gotowa
jest na wszystko, aby to ją Kirkor
PG3nn s. 90
wybrał; chce wypaść lepiej od siostry,

która ogranicza się do krótkich, zwię-
złych i jednoznacznych odpowiedzi,
sądzi bowiem, że na panu z cztero-
wieżowego zamku większe wrażenie
zrobią kwieciste, wymyślne tyrady; jej
zachowanie wobec Kirkora jest nazna-
czone fałszem i kłamstwem – nocą,
kiedy Kirkor śpi pod dachem jej domu,
ona potajemnie spotyka się z Grabcem
oczeki- cieszy się z możliwości odmiany losu zachowanie Balladyny wskazuje na to,
wania nie tylko swojego, ale także matki że dla niej najważniejszy jest awans
związane i siostry, gdyż swoje szczęście u boku społeczny i bogactwo, jakie zapewni
z zamąż- Kirkora uzależnia od tego, że one jej przyszły mąż; dopiero gdy się
pójściem również zamieszkają na zamku orientuje, że Kirkorowi przypadła do
gustu troska Aliny o matkę i siostrę,
również deklaruje się jako dobra
córka, która nigdy nie wyrzekłaby
się matki i gotowa jest poświęcić hra-
biemu wszystko oprócz matki i siostry
wzajemne jest nastawiona do siostry życzliwie traktuje siostrę z wyższością, uważa

relacje i serdecznie, troszczy się o jej los, ją za głupią, wysługuje się nią
sióstr pragnie jej szczęścia tak samo jak w codziennych czynnościach; złości
swojego; potrafi ocenić siostrę ją, gdy Alina się z nią przekomarza,
obiektywnie, dostrzega jej wady, wytykając jej lenistwo i możliwość
np. lenistwo; domyśla się sekretów przegranej w zbieraniu malin;
Balladyny (jej potajemnych nocnych irytuje ją, że młodsza siostra zna jej
spotkań z Grabcem); jest wobec tajemnicę, że ocenia postępowanie
siostry szczera i prostolinijna, nie Balladyny wobec mężczyzn i śmie
ma oporów, by powiedzieć jej, że udzielać rad; Balladyna jest wobec
krytycznie ocenia jej nielojalne młodszej siostry nieżyczliwa
postępowanie wobec Grabca i Kirkora; i zawistna: Jeszcze nie złowione /
jest świadoma słabych stron Balladyny To szczęście, siostro, może nie dla
i lubi się z nią przekomarzać ciebie. . .
zachowa- zbieranie malin sprawia jej przyjem- zbieranie malin to dla niej udręka,
nie ność, ponieważ jest pracowita i nie ponieważ jest leniwa i straszliwie jej
podczas czuje presji wygrania za wszelką cenę; ciąży presja wygrania za wszelką cenę;
zbierania jest wrażliwa na urodę świata: wie, że Alina ma wprawę w zbieraniu
malin Ach, pełno malin – a jakie różowe! / malin i najprawdopodobniej to ona
A na nich perły rosy kryształowe; wygra rywalizację; to rodzi w jej
o pogodnym usposobieniu dziewczyny głowie straszną myśl o zabiciu siostry
świadczy wesoła piosenka, którą – stąd jej sposób widzenia świata:
śpiewa, zbierając maliny; można Jak mało malin! a jakie czerwone / By
odnieść wrażenie, że przyroda krew [. . . ] A niebo jakie zapalone / Jak
jej sprzyja i odwdzięcza się jej za krew. . .
umiłowanie natury
PG3nn s. 91
uczucia wydaje się życzliwa w stosunku do towarzyszą jej uczucia złości

i postawa siostry, poza tym martwi się, że dzban i zazdrości, które są wypisane na
wobec Balladyny jest pusty – upomina ją jej białej twarzy i w przyciętych
siostry (Wyszłyśmy razem, miałaś dosyć ustach; powodowana tymi dwoma
-rywalki czasu), nie zdając sobie sprawy uczuciami słyszy śmiech w głosie
w malino- z tego, że wzbudza w siostrze coraz Aliny – bardzo ją to drażni, denerwują
braniu większy gniew; Alina wie, że jest ją też upomnienia Aliny; próbuje
coraz bliżej wygranej, i zapewnia w siostrze wzbudzić poczucie winy
Balladynę, że jako pani Kirkorowa (Idź i bądź panią! Siostra się zaprzęże
zatroszczy się o jej przyszłość; widząc / Jak wół do pługa. . . ); nie może
bladosiną twarz Balladyny, próbuje znieść myśli, że Alina zostanie panią
ją uspokoić, a nawet gotowa jest Kirkorową, od której ona będzie
do ustępstw, jeśli Balladyna ją o to zależna w jakikolwiek sposób;
poprosi; Alina nie zdaje sobie sprawy uważa, że Alina jest niegodna takich
z dramatyzmu sytuacji i z tego, zaszczytów i żąda, aby oddała jej
jak straszne uczucia i myśli targają swój dzban pełen malin – gdy Alina
Balladyną; snuje marzenia o ślubnym odmawia, woli zabić siostrę, niż
wianku i przekomarza się z siostrą, poprosić ją o ustępstwo, do którego
nie rozumiejąc, do czego jej starsza tamta byłaby skłonna, gdyby Balladyna
siostra jest zdolna okazała pokorę
podsumo- Alina wydaję się osobą łagodną, miłą, Balladyna sprawia wrażenie osoby
wanie życzliwą i wrażliwą; jest pracowita chłodnej, wyniosłej i pozbawionej
i subiek- i zapobiegliwa; a także bystra uczuć, nie okazuje ich ani matce, ani
tywna i spostrzegawcza; nie jest jednak bez siostrze, nie wiadomo też, co czuje
ocena skazy – ma w sobie trochę przekory do Grabca; jej słowa o uczuciach do
bohaterki i złośliwości Kirkora rażą sztucznością; jest ambitna
i dumna, ale także leniwa i próżna,
dlatego, żeby spełnić swoje ambicje,
jest gotowa nawet do zbrodni
b) w formie mapy mentalnej

Z pewnością w każdej klasie znajdą się osoby o zdolnościach plastycznych, które
na podstawie materiału przygotowanego przez grupę I naszkicują na dużych
arkuszach szarego papieru schematyczne postaci Aliny i Balladyny. Można też
tak dobrać osoby do grupy I, żeby znaleźli się w niej uczniowie o zdolno-
ściach plastycznych, które naszkicują schematyczne postaci Aliny i Balladyny
na podstawie wypowiedzi Kirkora. Pamiętajmy, że Kirkor jest pod wpływem
czarów. Jego wypowiedź dotycząca wyglądu dziewcząt jest niejednoznaczna. Tak
więc pozwólmy uczniom przedstawić bohaterki tak, jak je sobie wyobrażają na
podstawie słów Kirkora. Kolejne grupy doklejają na arkuszach przedstawiających
Alinę i Balladynę kartki z notatkami dotyczącymi omawianej kwestii. Jeżeli
nauczyciel uzna, że notatka nie jest wyczerpująca, wspólnie z klasą uzupełnia
braki i dopisuje je na przykład na doklejonej kartce lub bezpośrednio na
arkuszu.
5. Subiektywna ocena bohaterek – samodzielne uzupełnienie ostatniej części
tabeli.
PG3nn s. 92
6. Wnioski końcowe.
W podsumowaniu warto zwrócić uwagę jeszcze na inne kwestie, o których wcześniej
nie było mowy. Po pierwsze na stereotyp starszej i młodszej siostry. W tradycyjnym,
konserwatywnym środowisku istnieje przekonanie, że starsza siostra powinna
pierwsza się usamodzielnić, pierwsza wyjść za mąż. Jeżeli młodsza siostra ją ubiega,
starsza staje się obiektem plotek, złośliwości. Ten sposobu myślenia zaznacza się
w dialogu między Wdową i jej córkami a Kirkorem. Wdowa niby stara się być
obiektywna, ale nietrudno wyczuć, że wolałaby, aby Kirkor wybrał Balladynę, Kiedy
Kirkor deklaruje chęć poślubienia jednej z córek, Wdowa mówi: Córka moja?. . . .
/ Ja dwie mam córki – ale Balladyna. . . . Nie dopowiada, ale Kirkor domyśla się,
że jest starsza. W dalszej części Wdowa przekonuje Kirkora do Balladyny takimi
słowami: Weź! Weź Balladynę. / Szczera jak złoto. I jeszcze jedna sytuacja – kiedy
Kirkor jest już zdecydowany wybrać Alinę, wzruszony jej troską o matkę i siostrę,
Wdowa przerywa mu, zachwalając starszą córkę: Lecz Balladyna to samo mówiła /
W sercu i w myśli. . . Wierzaj mi, rycerzu, / I Balladyna kocha matkę starą. Kwestia
ta jest ważna przy charakterystyce porównawczej bohaterek dramatu Słowackiego,
ponieważ może tłumaczyć pewne zachowania dziewcząt – desperację Balladyny
i gotowość do ustępstw ze strony Aliny.
Tutaj pojawia się kolejna kwestia. Mianowicie warunek, pod jakim Alina jest
gotowa ustąpić siostrze – Balladyna musi ją poprosić. To wydawałoby się niegroźne
przekomarzanie się młodszej siostry ze starszą ma swoje znaczenie. Po pierwsze
rzuca nieco inne światło na wydawałoby się nieskazitelną postać Aliny. Dziewczyna
wie, że ma nad siostrą przewagę (dzban pełen malin), ale chce ją skłonić do
tego, co naturze Balladyny jest obce – do okazania uczuć i pokory. Chce złamać
jej hardość. Prawdopodobnie to zachowanie Aliny nie pozostaje bez wpływu
na ostateczną decyzję Balladyny, którą złości nie tylko przewaga Aliny i jej
pewność siebie, ale również fakt, że wykorzystuje to przeciwko niej. Wszystko to
świadczy o tym, że bohaterki dramatu Słowackiego są postaciami skomplikowanymi
i niejednoznacznymi.
Innym pomysłem na charakterystykę porównawczą Aliny i Balladyny jest metoda
dramy. Zadanie przeznaczone w scenariuszu dla grupy I należy wykonać wspólnie
z całą klasą, podając właściwe informacje lub czytając odpowiednie fragmenty
utworu. Arkusze z wizerunkami sióstr można przygotować wcześniej, wykorzy-
stując zdolności plastyczne wybranych uczniów lub korzystając z materiałów,
które można znaleźć w internecie. Zresztą ikonografia nie jest najważniejsza
i niezbędna. Można po prostu zapisać na tablicy lub arkuszach papieru imiona
dziewcząt i pod imionami później sporządzić notatkę. Kolejne zadania dzielimy
między 6 zespołów, które na podstawie fragmentów dramatu przygotują im-
prowizowane scenki na zadany temat (patrz: grupy II–VII, punkt 2.). Po każdej
scence zapisujemy na tablicy/arkuszach cechy bohaterek, które ujawniają się danej
sytuacji.
7. Praca domowa.
Która z postaci: Alina czy Balladyna jest ciekawsza jako kreacja aktorska? Rozwiń
temat w formie rozprawki.
lub
Alina/Balladyna zasługuje na. . . Wybierz postać, dokończ zdanie według własnego
uznania i rozwiń tak powstały temat w formie rozprawki.
PG3nn s. 93
Temat: Skoro bym otarła / Krew z mojej ręki... byłabym szczęśliwa.

Uczucia, przeżycia i działania Balladyny po dokonaniu siostro-
bójstwa.
Cele lekcji:
wnioskowanie na podstawie tekstu
Metody, techniki: burza mózgów, dyskusja
Formy pracy: zbiorowa
Materiały: załącznik 1
Przebieg lekcji:
1. Odczytanie:
a) przez wybranego ucznia fragmentu wypowiedzi Goplany po znalezieniu ciała
Aliny (scena I aktu II), zaczynającego się od słów: Ach, okropność. . . do słów: . . .Jak
siostry płaczem. . .;
b) z podziałem na role dialogu między Balladyną i Goplaną (scena I aktu II),
zaczynającego się słowami Balladyny: Wiatr goni za mną i o siostrę pyta do słów
Goplany: Bańka z kryształu, którą wichry wydmą / Z błękitu fali. . . i barwami kwiatu
/ Malują zorze.
2. Omówienie przeczytanych fragmentów. Odpowiedzi na pytania:
a) Co sprawia, że Balladyna wraca na miejsce zbrodni?
b) W jakim stanie psychicznym tam wraca?
c) Jak Balladyna reaguje na wypowiedzi rzekomej Aliny?
d) Jak przyjmuje sugestię, że to, co się stało, było złym snem?
e) Dlaczego Goplana postanowiła przybrać postać Aliny i zasugerować zły sen?
Balladyną targają wyrzuty sumienia. Zaklęcie Goplany sprawia, że w odgłosach
przyrody – szumie wiatru i drzew – słyszy pytania o Alinę. A gdy pochyla się
nad strumieniem, by obmyć krew, widzi w tafli wodnej bladą i milczącą twarz
siostry. Nie mogąc zaznać spokoju, błąka się po lesie i wraca na miejsce zbrodni.
Słyszy głos siostry, pod którym ukrywa się Goplana. Nimfa chce sprawdzić, czy
Balladyna żałuje popełnionej zbrodni, sugerując, że to, co się stało, było tylko złym
snem. Balladyna chętnie przystaje na takie wyjaśnienie, do momentu, kiedy ma się
okazać, że Kirkor również był sennym majakiem, a Alina żyje. Goplana chce się
przekonać, czy Balladyna jest skłonna wyrzec się sukcesu życiowego, spełnienia
marzenia o bogactwie i władzy w zamian za powrót siostry do życia. Balladyna
nie chce jednak płacić takiej ceny. Mimo ciężaru, jakim są wyrzuty sumienia, woli
oswoić się ze śmiercią siostry i świadomością, że jest zbrodniarką, niż zrezygnować
ze swoich ambicji.
3. Odczytanie monologu Goplany kończącego scenę I aktu II od słów: Ale bądź
spokojna. . . do końca.
PG3nn s. 94
4. Analiza przeczytanego fragmentu. Wskazanie cytatów stanowiących odpowiedzi

na następujące pytania:
a) O czym zapewnia Goplana Balladynę?
b) Co jej przepowiada?
c) Przed czym jej nie przestrzegła?
Nauczyciel czuwa nad tym, żeby uczniowie na wszystkie pytania znaleźli odpowiedź
w postaci precyzyjnie dobranych cytatów. Ważne jest, żeby przy omawianiu punktu
4b zostały odczytane wszystkie fragmenty – patrz lewa część poniższej tabeli
(załącznik 1).
5. Wskazanie w dalszej części dramatu wydarzeń, które są spełnieniem przepo-

wiedni królowej jeziora Gopło.
6. Sporządzenie notatki. Przykładowe uzupełnienie karty pracy – załącznika 1.
PRZEPOWIEDNIA GOPLANY WYDARZENIE BĘDĄCE SPEŁNIENIEM PRZEPOWIEDNI – PRZEŻYCIA BALLADYNY
Ale na czole plama zostanie Na czole Balladyny matka dostrzega krwawą plamę, której
czerwona nie można zmyć wodą ani usunąć żadnymi ziołami.
[. . . ]
Ta plama nie zejdzie z czoła
Każda lilija albo róża biała W dniu ślubu dziewczęta ze wsi przynoszą, zgodnie
I na ślubie i po ślubie z ludowym obyczajem, kosze białych róż. Balladyna ich nie
Będzie plamami szkarłatu przyjmuje, ponieważ na białych płatkach widzi czerwone
Na wszystkich liściach plamy.
Czerwona.
Usychaj wiecznie tajemnicy Balladynę ciągle dręczą wyrzuty sumienia i strach, że ktoś
męką może odkryć jej tajemnicę.
Każda malina może ciebie W czasie uczty na zamku Grabiec domaga się malin, po
zdradzi. czym pojawia się duch Aliny z dzbanem tak aromatycznych
malin, że ich zapach wyczuwają wszyscy goście. Ta sytuacja
doprowadza Balladynę do omdlenia.
Ta wierzba ciebie widziała, W czasie uczty na zamku Grabiec nakazuje Chochlikowi

Korą wyśpiewa. . . (pełniącemu funkcję jego ministra) zagrać na fujarce
Lękaj się drzewa! wierzbowej. Dźwiękom magicznego instrumentu towarzyszy
śpiew duchów. Słowa pieśni to opowieść o tym, co zrobiła
Balladyna.
A ręka zbrodni dalej Balladyna w obawie przed tym, że prawda o niej może
zaprowadzi. wyjść na jaw, dopuszcza się kolejnych zbrodni. Zabija
Gralona (posłańca Kirkora), Pustelnika, który odkrył jej
sekret, współuczestniczy w spisku przeciwko Kirkorowi,
zabija Fon Kostryna, przyczynia się do śmierci matki.
Ale natura zbrodnią Spełnieniem tej przepowiedni są wspomniane już

pogwałcona wydarzenia w czasie uczty. Ostatecznie słowa te spełniają
Mścić się będzie. . . się w czasie sądu nad zbrodniarzami, kiedy Balladyna
wydaje wyrok na samą siebie i ginie od uderzenia gromu.
PG3nn s. 95
7. Podsumowanie rozważań.
a) Nawiązanie do pierwszej lekcji – wykazanie, jaką siłę sprawczą mają słowa
Goplany i w jaki sposób królowa jeziora wpływa na odczucia Balladyny.
Goplana rzuca na dziewczynę rodzaj klątwy, najpierw po to, aby wywołać w niej
wyrzuty sumienia i lęk przed konsekwencjami popełnionej zbrodni (nimfa oczekuje,
że Balladyna pożałuje swego czynu, a ów żal stanie się czynnikiem sprawczym
pozwalającym przywrócić Alinę do życia), a potem, by ją ukarać za zbrodnię
i egoizm.
b) Wskazanie analogii z innym znanym uczniom utworem.
Z podobną sytuacją mamy do czynienia w balladzie Lilije Adama Mickiewicza.
Pustelnik składa mężobójczyni propozycję przywrócenia do życia zamordowanego
męża, ale bohaterka woli znosić udrękę wyrzutów sumienia, niż za popełnioną
zbrodnię ponieść karę, która z pewnością by ją spotkała, gdyby mąż powrócił do
świata żywych. Podobnie Balladyna, wiedząc, że powrót Aliny do życia pozbawiłby
ja szans na małżeństwo z Kirkorem, odrzuca sugestie Goplany.
c) Zwrócenie uwagi na to, że nie wszystko, co dotyczy Balladyny, zależy od Goplany.
Bezduszność i egocentryzm Balladyny są całkowicie niezależne od działań i słów
Goplany. Cechy Balladyny zasygnalizowane w scenie III aktu I znajdują teraz swoje
potwierdzenie. Jest wyniosła, ambitna i gotowa na wszystko, by dopiąć swego.
8. Praca domowa.
Zredaguj opis przeżyć wewnętrznych Balladyny na podstawie omawianego frag-
mentu lektury.
Temat: Droga Balladyny do władzy.

Cele lekcji:
dostrzeganie związku przyczynowo-skutkowego między wydarzeniami
wyrażanie subiektywnej opinii
umiejętność pracy w zespole
syntetyzowanie/uogólnianie na podstawie zebranego materiału
Metody, techniki: burza mózgów, dyskusja, mapa mentalna
Formy pracy: indywidualna, grupowa, zbiorowa
Przebieg lekcji:
1. Przypomnienie okoliczności, w jakich Balladyna została żoną Kirkora.
2. Rozważenie następującego problemu: Co zyskała Balladyna dzięki małżeństwu
z Kirkorem?
Każdy uczeń na osobnej kartce zapisuje jedną propozycję odpowiedzi na zadane
pytanie. Wyznaczeni uczniowie zbiorą kartki i posegregują propozycje uczniów.
Następnie jeden z nich zapisze wyniki na tablicy – najczęściej powtarzająca się
odpowiedź na miejscu 1. itd.
PG3nn s. 96
Przykładowe odpowiedzi w przypadkowej kolejności:

życie u boku szlachetnego człowieka,
awans społeczny,
tytuł grafini,
bogactwo,
zamieszkanie w zamku,
odcięcie się od przeszłości,
wyrzuty sumienia,
ciągły niepokój,
samotność,
zerwanie z pijaczyną Grabcem,
znajomość z Kostrynem,
żądza władzy,
coraz większe ambicje.
3. Rozważenie kolejnego problemu: Czego początkiem staje się wyjazd Kirkora
związany z obietnicą daną Pustelnikowi?
W grupach 3–4-osobowych uczniowie opracowują przydzielone im zadania.
Grupa I
Dlaczego Kirkor musiał wyjechać? Czego zażyczył sobie przed wyjazdem? Jak
Balladyna reaguje na jego wyjazd? Co jest przyczyną takiej reakcji?
Kirkor wyjeżdża, ponieważ ma tajną misję do spełnienia – obiecał Pustelnikowi
(Popielowi III – prawowitemu królowi) pomoc w odzyskaniu tronu. Tajemniczy
wyjazd Kirkora wzbudza podejrzliwość Balladyny nękanej wyrzutami sumienia.
Przed wyjazdem Kirkor życzy sobie, aby czarna opaska (założona rzekomo jako ślub
po siostrze) zniknęła do jego powrotu z czoła żony. To jeszcze bardziej utwierdza
Balladyną w podejrzeniach, że Kirkor się czegoś domyśla.
Grupa II
Jak Balladyna zrywa więzy z wieśniaczą przeszłością? Podajcie przykłady różnych
sytuacji.
Awans społeczny (bohaterka staje się grafinią) sprawia, że Balladyna pragnie się
odciąć od wieśniaczej przeszłości: chata, w której mieszkała, zostaje spalona;
dziewczyna gardzi mieszkańcami wsi i zrywa z nimi więzi; nie przyznaje się do
gminnego rodowodu; przyjmuje wymyśloną przez Kostryna tożsamość – księżniczki
Trezbizonty.
Grupa III
Jaki jest stosunek Balladyny do matki? Przedstawcie kolejne etapy obrazujące ten
temat.
Matka wzbudza w niej coraz większą niechęć, ponieważ jest ogniwem łączącym ją
z dawnym życiem. Balladyna każe zamknąć matkę na wieży, a w końcu wyrzucić ją
z zamku na pastwę losu.
Grupa IV
Jak wpływ na Balladynę ma znajomość z Kostrynem? Jak dowódca straży zamkowej
traktuje żonę swego pana?
Dowódca straży zamku wkrada się w jej łaski komplementami i uniżonością;
jednocześnie śledzi Balladynę, odkrywając jej tajemnicę. Oboje łączy dziwna więź
wynikająca z podobnych cech – ambicji oraz żądzy bogactwa i władzy. Znajomość
PG3nn s. 97
ta ma charakter toksyczny i destrukcyjny, ponieważ opiera się na fałszu, pozorach

porozumienia, a w rzeczywistości polega na rywalizacji w drodze do zdobycia
władzy.
Grupa V
Co doprowadza Balladynę do popełnienia kolejnych zbrodni: na Gralonie, Pustel-
niku i Grabcu?
Balladyna zabija Gralona, ponieważ jest posłańcem złych wieści – zbrodnia pod
wpływem emocji.
Zleca powieszenie Pustelnika, ponieważ odkrył jej tajemnicę – zbrodnia z preme-
dytacją.
Zabija Grabca, gdyż pragnie jego korony – zbrodnia z premedytacją.
Grupa VI
Dlaczego i w jaki sposób grafini pozbywa się męża i Kostryna?
Balladyna i Fon Kostryn zawiązują spisek. Przekupują rycerzy Kirkora, werbując
ich na swoją stronę. Osłabione wojska Kirkora nie są w stanie odeprzeć ataku
tajemniczego przeciwnika i ochronić swego dowódcę. Kirkor ginie na polu walki.
Następnie grafini truje Kostryna, pozbywając się zarówno rywala do tronu, jak
i ostatniej osoby znającej jej tajemnicę – zbrodnia z premedytacją.
4. Przedstawienie wyników pracy.
Uczniowie prezentują przygotowane materiały.
5. Zapisanie wniosków będących rozwinięciem tematu lekcji, np. na schemacie.
Droga Balladyny do władzy jest splotem różnych okoliczności: przypadkowych
i zamierzonych.
Przykładowy schemat:
PG3nn s. 98
6. Ocena krótkiego królowania Balladyny. Odpowiedzi na pytania:

Jaką deklarację złożyła sama przed sobą?
Jakie zadanie przed nią postawiono?
Jak zrealizowała to zadanie?
Jaki był efekt realizacji zadania?
7. Przedstawienie wyników pracy w formie mapy mentalnej.
8. Praca domowa.
Napisz reportaż na jeden z wybranych tematów:
Nie ma zbrodni bez kary, czyli sprawiedliwości stało się zadość.
Seria tajemniczych zbrodni w okolicy jeziora Gopło.
Zaskakujący finał uroczystości koronacyjnej.
Przygotujcie w zespołach inscenizację fragmentów Balladyny w dowolnej konwencji
– czas przygotowania 2 tygodnie.
PG3nn s. 99
Poszukiwanie siebie
Jerome David Salinger, Buszujący w zbożu
Temat: Czy wędrówkę Holdena można nazwać nowojorską odyseją?

Cele lekcji:
wykorzystanie przygotowanych informacji w kontekście tematu lekcji
dostrzeganie ciągłości kultury
porządkowanie zdarzeń
selekcjonowanie materiału
bogacenie słownictwa
Metody, techniki: pogadanka heurystyczna, odczyt, praca z tekstem, burza mó-

zgów
Formy pracy: indywidualna, zbiorowa, grupowa
Materiały: nożyczki i klej, załącznik 2

Przed lekcją nauczyciel poleca uczniom – w ramach pracy domowej – przygotować
zwięzłe informacje na temat publicznych miejsc, które odwiedza Holden w czasie
swojego pobytu w Nowym Jorku. Być może uczniowie nie zdobędą informacji na
temat wszystkich wymienionych obiektów. Pamiętajmy, że akcja dzieje się ponad
pół wieku temu i niektóre z nich (np. hotele, kluby, restauracje) mogły zmienić
nazwę lub charakter, a poza tym niektóre nazwy w powieści brzmią inaczej niż
w oryginale. Na przykład muzeum przyrody to uproszczona nazwa Amerykańskiego
Muzeum Historii Naturalnej; w powieści pojawia się też nazwa Muzeum Sztuki –
prawdopodobnie chodzi o The Metropolitan Museum of Art.
Manhattan – najdroższa dzielnica Nowego Jorku, położona na wyspie, zamieszkana
przez ponad 1,6 mln (dane z 2006 r.) ludzi, głównie zamożnych przedsiębiorców,
jak i część nowojorskiej bohemy artystycznej; Manhattan umownie dzieli się na 3
części: Downtown, Midtown i Uptown, z Piątą Aleją będącą granicą między częścią
wschodnią (East Side) a zachodnią (West Side).
Penn (Pensylvania) Station – główna stacja węzłowa Nowego Jorku, obsługująca
zarówno podróżujących metrem nowojorskim, jak i koleją naziemną pomiędzy New
Jersey a centrum Nowego Jorku. Stacja mieści się pod ziemią, w środkowej części
Manhattanu.
Greenwich Viliage – dzielnica mieszkalna na Manhattanie w Nowym Jorku.
Graniczy z Broadwayem na wschodzie (granicą jest 5th St.), rzeką Hudson – na
zachodzie.
Broadway (ang. ‘szeroka droga’) – ulica w Nowym Jorku, w dzielnicy Manhattan;
jedna z najdłuższych ulic na świecie – 150 mil (241 km); biegnie od Manhattanu
aż do miasta Albany. W jej środkowej części (w regionie Times Square) mieszczą
PG3nn s. 100
się liczne teatry (rozrywkowe i musicalowe), dzięki czemu ulica ta jest centrum
teatralnym USA, przyciągającym wielu turystów z całego świata. Jest to także jedna
z głównych ulic dzielnicy Manhattanu i jedno z najbardziej rozpoznawalnych miejsc
Nowego Jorku i Stanów Zjednoczonych.
Radio City – 1. Radio City Music Hall – jeden z budynków w kompleksie Rockefeller
Center; największy i najbogatszy teatr na świecie; miejsce premier teatralnych
i filmowych; 2. potoczne określenie Rockefeller Center – kompleksu 19 budynków
komercyjnych znajdujących się między 48 a 51 ulicą w Nowym Jorku, w centralnej
części Manhattanu, zwanej Midtown.
Central Park – nowojorski park będący oazą zieleni. Położony w centrum
Manhattanu, między Aleją Central Park South (nazwa 59 ulicy na styku z Central
Parkiem) od strony południowej a 110 ulicą od strony północnej oraz pomiędzy
Piątą Aleją na wschodzie i Aleją Central Park West (przedłużenie Ósmej Alei) na
zachodzie. Zajmuje 843 akry powierzchni (341 ha).
Seton – hotel usytuowany w pobliżu Park Avenue na Manhattanie.
Biltmore – najprawdopodobniej restauracja na Manhattanie.
Amerykańskie Muzeum Historii Naturalnej – położone na Manhattanie przy 79
ulicy i Central Park West w Nowym Jorku. Jest jednym z najbardziej znanych
muzeów historii naturalnej na świecie. Zostało założone w 1869 roku. Obejmuje
teren o powierzchni 81 tys. m2 i składa się z 25 połączonych ze sobą budynków.
Jego zbiory liczą 32 mln eksponatów, na które składają się gatunki organizmów
oraz artefakty, dwa nowoczesne laboratoria molekularne oraz jedna z największych
na półkuli zachodniej bibliotek o historii naturalnej. Personel muzeum to ponad
1200 osób. Muzeum jest sponsorem ponad 100 wypraw naukowych każdego roku.
Placówka ta pełni ważną funkcję edukacyjną. Jest odwiedzana corocznie przez
prawie 5 mln zwiedzających, w tym wielu nauczycieli z uczniami. Na terenie
muzeum rozgrywała się akcja filmów „Noc w muzeum” i „Noc w muzeum 2”.
The Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku – najstarsze i największe
muzeum w Ameryce, usytuowane w nowojorskim Central Parku; założone w 1870
roku, 10 lat później przeniesione do nowej – obecnej – siedziby. Dzięki legatom
i darowiznom organizacji oraz osób prywatnych muzeum, które nieustannie
się rozbudowuje, posiada unikatową kolekcję malarstwa, rzeźby, dzieł sztuki
zdobniczej ze wszystkich epok z całego świata. Zbiory są podzielone na wiele
działów tematycznych, m.in. dzieje sztuki światowej – malarstwo, sztuka użytkowa,
uzbrojenie, instrumenty muzyczne, strój, fotografia.
Notki opracowane na podstawie: www.wikipedia.org i www.booking.com
Przebieg lekcji:
1. Krótka charakterystyka narratora i narracji w powieści J.D. Salingera.
Narracja jest prowadzona w 1. osobie. Narrator to jednocześnie główny bohater
powieści – szesnastoletni Holden Caulfield.
2. Ustalenie czasu i miejsca wydarzeń.
Opowieść jest prowadzona z dystansu czasowego. Jest początek roku 1950, narrator
przebywa w szpitalu i czekając na brata, opowiada o wydarzeniach, które miały
miejsce nieco wcześniej – pod koniec grudnia 1949 roku w szkole „Pencey”
i w Nowym Jorku.
PG3nn s. 101
3. Podanie tematu lekcji.

4. Przypomnienie źródeł i znaczenia motywu odysei. Podanie przykładów wykorzy-
stania tego motywu.
– Odyseja – epos Homera z VIII w. p.n.e. przedstawiający przygody króla Itaki
Odyseusza w czasie jego dziesięcioletniej tułaczki
– odyseja – motyw kulturowy, wywodzący się z eposu Homera, symbolizujący
długotrwałą wędrówkę pełną przygód i przeszkód
Przykłady wykorzystania motywu odysei w różnych tekstach kultury:
K. Kawafis Itaka,
L. Staff Odys,
Odyseja kosmiczna – cykl czterech powieści science fiction Arthura C. Clarke’a.
Dwie z nich zostały sfilmowane: Odyseja kosmiczna 2001, reż. Stanley Kubrick,
Odyseja kosmiczna 2010, reż. Peter Hyams,
film Podwodna Odyseja, reż. Daniel Petrie.
5. Ustalenie:
a) przyczyn, dla których Holden opuszcza „Pencey” grudniowej nocy (rozdz. 2, 6, 7)
usunięcie go ze szkoły z powodu oblania 4 z 5 przedmiotów
bójka z kolegą z pokoju
smutek i poczucie samotności
b) planów Holdena (rozdz. 7)
wyjazd do Nowego Jorku i zatrzymanie się na kilka dni w jakimś niedrogim hotelu
(rozdz. 7)
rodzice dostaną zawiadomienie o wyrzuceniu syna ze szkoły nie wcześniej niż
we wtorek
spore kieszonkowe od babci
6. Prezentacja pracy domowej.
Uczniowie odczytują krótkie informacje na temat miejsc odwiedzanych przez
Holdena w czasie jego wędrówki po Nowym Jorku. Informacje te prowadzą do
wniosku, że niespełna dwudobowa wędrówka Holdena odbywa się po Manhattanie.
7. Prześledzenie wędrówki Holdena (praca grupowa).
Uczniowie porządkują przebieg wydarzeń. Do tabeli wklejają paski z informacjami
o kolejnych etapach wędrówki Holdena w poszczególnych dniach (załącznik 2).
8. Prezentacja wyników pracy grupowej.
9. Zbieranie wyrazów bliskoznacznych do słowa wędrówka – tułaczka, eskapada,
wycieczka, włóczęga, podróż itp.
10. Wskazywanie różnych aspektów dotyczących losów Odysa i Holdena (praca
zbiorowa).
ODYSEUSZ HOLDEN
charakter tułaczka włóczęga

wędrówki
przyczyna klątwa Posejdona spowodowana poczucie samotności i niezrozu-

zarozumialstwem Odysa mienia; lekkomyślność; ucieczka od
problemów
PG3nn s. 102
cel Itaka przeżycie przygody
przestrzeń morza i wyspy (fikcyjne) Nowy Jork, Manhattan
czas trwania 10 lat niespełna trzy dni
napotkane przechytrzenie Cyklopa; czary Kirke; zabawa w hotelowym barze

postaci wysłuchanie syreniego śpiewu; pobyt z przypadkowo poznanymi
i przeżyte na wyspie Kalipso; przedostanie kobietami; spotkanie z prostytutką;
przygody się przez cieśninę opanowaną oszukanie i pobicie Holdena przez
(kilka przez dwa potwory morskie: Scyllę windziarza-sutenera; kłótnia z Sally;
przykładów) i Charybdę; utrata całej załogi; rozmowa z młodszą siostrą; dziwne
pomoc króla Feaków; samotny zachowanie pana Antoliniego
powrót na Itakę
bilans stracił wszystko – załogę, łupy roztrwonił pieniądze, został pobity,

zysków wojenne, flotę; dzięki pomocy pokłócił się z Sally, upił się i ośmie-
i strat Alkinoosa wrócił do ojczyzny; szył; rozmowa z Phoebe dała mu do
zdobył sławę myślenia i nawiązał z siostrą silniej-
szą więź; otrzymał kilka dobrych rad
od pana Antoliniego; lepiej poznał
siebie; utwierdził się w przekonaniu,
że otaczający go świat jest odarty
z wszelkich wartości
symboliczne wędrówka Odysa to symbol ludz- włóczęga Holdena to symbol

znaczenie kiego życia i konieczności zmagania młodzieńczego buntu, próby
wędrówki się z różnymi przeszkodami, które poszukiwania siebie, swojego
los rzuca nam pod nogi; czasem miejsca w świecie
trzeba się z nimi uporać samodziel-
nie, a czasem z czyjąś pomocą
Podczas wykonywania tego zadania, należy:

rozważając przyczyny wędrówki, podkreślić znaczenie okoliczności zewnętrz-
nych (w przypadku Odyseusza) i wewnętrznych (w przypadku Holdena);
zwrócić uwagę na odczucie czasu wydarzeń w powieści Salingera – wędrówka
Holdena trwa niespełna trzy dni, ale tyle się przez ten czas dzieje, że można
odnieść wrażenie, iż wydarzenia trwają o wiele dłużej;
dokładniej omówić kilka przeżytych przez Holdena przygód. Niech dwie
przygody wybiorą uczniowie, a jedną – nauczyciel. Dobrze byłoby, żeby omówić
nocną wizytę Holdena w domu i rozmowę z siostrą.
11. Sformułowanie tezy będącej odpowiedzią na pytanie zawarte w temacie.
Zgromadzenie kilku odpowiednich argumentów uzasadniających tezę (praca indy-
widualna).
Uczniowie mogą sformułować tezę na trzy sposoby, np.
Uważam, że wędrówkę Holdena można uznać za nowojorską odyseję.
Uważam, że włóczęga Holdena nie ma nic wspólnego z odyseją.
Sądzę, że trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie zawarte w temacie.
Następnie za pomocą kilku odpowiednio dobranych argumentów uzasadniają
postawioną tezę.
PG3nn s. 103
12. Odczytanie kilku różnych wypowiedzi uczniowskich.

13. Praca domowa.
Przygotuj ustne opowiadanie o dowolnej przygodzie Holdena przedstawionej
z punktu widzenia innego bohatera powieści.
Temat: Obraz rodziny Caulfieldów.

(czas realizacji – 1–2 lekcje)
Cele lekcji:
dostrzeganie wartości, jaką jest rodzina
czytanie na poziomie informacyjnym i interpretacyjnym
wnioskowanie
selekcjonowanie materiału
uzasadnianie własnej opinii
charakteryzowanie postaci
współpraca w grupie
Metody, techniki: pogadanka heurystyczna, praca z tekstem, metaplan
Przebieg lekcji:
1. Zapisanie tematu lekcji.
2. Rozdanie uczniom kartek z aforyzmami na temat rodziny (załącznik 3).
Zadaniem każdego ucznia jest wybrać aforyzm, który się mu najbardziej podoba, za-
pisać go w zeszycie i uzasadnić swój wybór w kilkuzdaniowej wypowiedzi pisemnej.
Ze względu na ograniczenie czasowe nie można oczywiście sprawdzić wypowiedzi
wszystkich uczniów, lecz ograniczyć się do wysłuchania kilku ochotników lub
uczniów wskazanych przez nauczyciela. Cytaty zostaną także wykorzystane w pracy
domowej, dlatego każdy uczeń musi zachować własną kartkę.
3. Przedstawienie rodziny Caulfieldów – schemat na tablicy.
PG3nn s. 104
4. Sformułowanie i zanotowanie kilku wniosków na podstawie schematu, np.

Rodzina Caulfieldów:
jest liczna,
reprezentuje dosyć typowy amerykański schemat lat powojennych – ojciec
zajmuje się utrzymaniem rodziny, a matka poświęca się domowi,
doświadcza tragedii, jaką jest śmierć członka rodziny.
5. Ustalenie, o których członkach rodziny Holden mówi najwięcej, a o kim prawie
w ogóle się nie wypowiada. Dlaczego tak jest?
Holden dużo mówi o swoim rodzeństwie, natomiast niewiele o rodzicach. Wyjaśnia
to na początku powieści: moich staruszków krew by chyba zalała tam i z powrotem,
gdybym coś napisał o ich sprawach osobistych. Okropnie są drażliwi na tym punkcie,
zwłaszcza ojciec. Bardzo mili, złego słowa o nich nie powiem, ale drażliwi jak diabli.
6. Przygotowanie charakterystyk członków rodziny Caulfieldów (praca w grupach).
Pomijamy postać Holdena, któremu jest poświęcona osobna lekcja.
Grupa I – Alik (rozdz. 5, 10, 18)
Jak wyglądał?
Jakie przykłady zachowania Alika wspomina Holden?
Co go charakteryzowało?
Jak był postrzegany przez otoczenie?
Jak się układały jego relacje z Holdenem?
O jakich zainteresowaniach Alika świadczy pamiątka zachowana po nim przez
Holdena?
Grupa II – D.B. (rozdz. 1, 3, 16, 18)
Jakie ma zdolności?
Z czego zrezygnował, a czym się zajął? Dlaczego?
Jak tę zmianę ocenia Holden?
W czym uczestniczył?
Jak to na niego wpłynęło?
Jak traktuje młodsze rodzeństwo?
Jaki jest wpływ D.B. na Holdena?
Grupa III – Phoebe (rozdz. 10, 21, 22, 23, 25)
Jak wygląda?
Co ją charakteryzuje?
Co lubi w niej Holden?
Co świadczy o jej dziecinności, a co – o dojrzałości?
Jak traktuje Holdena?
Grupa IV – rodzice (rozdz. 1, 10, 15, 18, 20, 21, 23)
Jak rodzice przeżyli śmierć Alika?
Jakie cechy matki uwidaczniają się w jej rozmowie z Phoebe po powrocie
z przyjęcia?
Jaki jest stosunek Holdena do matki?
Jaką zaletę matki widoczną w wyglądzie Phoebe podkreśla Holden?
Co można powiedzieć o osobowości ojca na podstawie wypowiedzi Holdena na
początku powieści?
PG3nn s. 105
W jaki sposób charakteryzują go słowa Phoebe na wieść o wyrzuceniu Holdena

z kolejnej szkoły oraz odpowiedź Holdena?
O jakim stosunku Holdena do ojca może świadczyć jego wypowiedź na temat
adwokatów? (rozmowa z Phoebe)
Alik – młodszy brat Holdena, zachorował na białaczkę i w wieku 11 lat umarł (18
lipca 1946 r.). Był ulubieńcem całej rodziny. Odznaczał się niezwykłą inteligencją.
Był bardzo dobrym uczniem i rodzice często otrzymywali ze szkoły listy pochwalne
dotyczące Alika. W relacji Holdena jawi się jako niezwykle sympatyczny dzieciak,
zawsze wesoły i uśmiechnięty. Miał ogniście rude włosy, które rzucały się w oczy.
Holden podkreśla też, że Alik nigdy się na nikogo nie złościł, mimo że zgodnie ze
stereotypem rudzielca powinien być złośliwy. Młodszy brat był sportowcem – grał
jako lewy Fidler (był leworęczny) w baseball. Holden przechowuje jego rękawicę
baseballową jako najdroższą pamiątkę po nieżyjącym bracie. Z sentymentem
wspomina różne wydarzenia związane z Alikiem, na przykład kiedy zobaczył
brata z zainteresowaniem obserwującego jego postępy w grze w golfa albo kiedy
jako dzieci przyglądali się występującemu w przedstawieniu bożenarodzeniowym
bębniarzowi, któremu potem Alik wysłał pocztówkę z Waszyngtonu, dokąd obu
chłopców zabrał ojciec. Holden bardzo kochał brata, a właściwie nadal go kocha.
W rozmowie z Phoebe przekonuje ją, że fakt, iż ktoś umarł, nie oznacza, że nie
można go już lubić. Śmierć Alika była dla Holdena traumatycznym przeżyciem,
które prawdopodobnie wciąż ma wpływ na jego psychikę. Nie lubi chodzić
z rodzicami na cmentarz, ponieważ to miejsce jeszcze bardziej budzi w nim
niezgodę na to, co spotkało Alika.
D.B. – najstarszy brat Holdena zaczynał jako pisarz. Holden uważał, że brat świetnie
się zapowiadał i bardzo lubił jego opowiadania. Jednak z ambitnego pisarstwa
trudno się utrzymać. D.B. został scenarzystą filmowym w Hollywood i ma teraz forsy
jak lodu. Holden kocha brata, ale krytycznie ocenia jego życiową decyzję. Uważa, że
D.B. zmarnował swój talent i dla pieniędzy zaprzedał się filmowcom. Mimo to D.B.
często pojawia się we wspomnieniach Holdena. Przede wszystkim okazuje się, że
starszy brat miał ogromny wpływ na czytelnicze zainteresowania Holdena. Poza tym
D.B. zabierał Phoebe i Holdena do teatru, a czasem do swoich ulubionych klubów.
Pozwolił Phoebe mieszkać w swoim pokoju, podczas gdy pracował w Hollywood.
Widać, że D.B. bardzo kocha swoje młodsze rodzeństwo i dba o dobre relacje
z nimi. Dowiadujemy się także, że D.B. był cztery lata w wojsku i walczył w drugiej
wojnie światowej. Najprawdopodobniej uczestniczył w operacji desantowej wojsk
amerykańskich w Normandii. To traumatyczne doświadczenie wywarło na niego
ogromny wpływ – miał objawy depresji, w czasie urlopów w domu całymi dniami
leżał w łóżku. To zapewne sprawiło, że już do końca wojny był szoferem jakiegoś
generała. Nienawidził wojny i związanej z nią konieczności zabijania. Krytycznie
wypowiadał się o armii amerykańskiej. Holdena dziwiło to, że mimo takiego
stosunku do wojny jego brat rozczytywał się w literaturze wojennej i polecał
ją młodszemu bratu (np. Pożegnanie z bronią E. Hemingwaya), o co się nawet
posprzeczali i D.B. wytknął Holdenowi, że jest za młody i za mało doświadczony,
żeby to zrozumieć.
Phoebe – ma 10 lat i jest najmłodsza spośród dzieci państwa Caulfieldów.
Holden charakteryzuje ją jako ładną i mądrą dziewczynkę. Phoebe podobnie jak
Alik ma rude włosy, które latem obcina, a na zimę zapuszcza i nosi wtedy
PG3nn s. 106
warkoczyki, z którymi wygląda bardzo milutko. Jest szczupła, zwinna i bystra,

zawsze świetnie rozumie, o co chodzi, a także potrafi odróżnić dobry film od
kiepskiego. Jest pedantką, o czym świadczy porządek w jej pokoju. Ma bogatą
wyobraźnię – wymyśliła sobie Hazel Wayterfield, która jest bohaterką naiwnych
detektywistycznych opowiadań Phoebe, a także postacią, z którą się dziewczynka
utożsamia. Młodsza siostra Holdena jest bardzo uczuciowa i wylewnie okazuje
swoje uczucia, na przykład obcałowując na powitanie Holdena, gdy ten pod
osłoną nocy zakradł się do domu. Czasami zachowuje się dojrzale jak na
swój wiek, na przykład wtedy gdy orientuje się, że Holden został wyrzucony
ze szkoły; podczas rozmowy prowokuje brata do zastanowienia się nad sobą.
Najczęściej jednak zachowuje się odpowiednio do swojego wieku, np. kiedy tańczy
z Holdenem albo kiedy naiwnie wierzy w jego plany i postanawia wyruszyć
z nim w podróż, a gdy się okazuje, że nic z tego, ostentacyjnie obraża się
na brata. Widać, że między Holdenem i siostrą istnieje silna więź, że bardzo
się lubią i dobrze się czują w swoim towarzystwie. Co zaskakujące, nie tylko
Phoebe liczy się w różnych sprawach z opinią starszego brata, ale również
on bierze sobie do serca jej spostrzeżenia. Poza tym z wielką wyrozumiało-
ścią i dystansem traktuje niektóre dziecinne zachowania Phoebe, na przykład
wtedy gdy dziewczynka przekonuje go, że potrafi siłą woli wywołać u siebie
gorączkę.
Matka – ma pierwszorzędny gust, bardzo ładnie ubiera Phoebe. Nie lubi przyjęć,
ale udaje, że się dobrze bawi. O tym, że jest uczuciowa i bardzo kocha swoje dzieci,
mogą świadczyć dwa podane przez Holdena przykłady:
a) dotąd nie przebolała śmierci Alika,
b) zainteresowanie, troska i czułość, którą okazuje Phoebe po powrocie do domu
z przyjęcia.
W tym, co i w jaki sposób Holden mówi o matce, uwidaczniają się jego uczucia
do niej. Kocha ją i troszczy się o nią. Chciałby oszczędzić jej zmartwień, ale ciągle
wpada w jakieś tarapaty.
Ojciec – postać bardzo tajemnicza. Z relacji Holdena dowiadujemy się, że:

a) jest drażliwy na punkcie spraw osobistych,
b) zmienił wyznanie ze względu na żonę.
Phoebe, gdy dowiaduje się, że Holdena wyrzucono z kolejnej szkoły, mówi: Tatuś
cię zabije. Holden odpowiada na to: Nie. Nie zabije mnie. W najgorszym wypadku
zrobi znów straszliwe piekło i pośle mnie do tej cholernej szkoły wojskowej.
Na podstawie tych informacji można ustalić, że prawdopodobnie ojciec jest
człowiekiem zamkniętym w sobie, nieuzewnętrzniającym uczuć, surowym wobec
dzieci.
Wypowiedź Holdena na temat adwokatów świadczy o tym, że pogardza tą profesją
i uważa adwokatów za hipokrytów, którzy gotowi są bronić przestępcy dla
pieniędzy i sławy. W ten sposób pośrednio ujawnia swój stosunek do ojca, który
jest właśnie adwokatem.
Praca nie musi się odbywać w czterech grupach. Nauczyciel może podzielić klasę
na więcej grup i rozdzielić zadania według własnego uznania.
Przy omawianiu postaci D.B. najprawdopodobniej niezbędne będą wyjaśnienia
nauczyciela dotyczące operacji desantowej sprzymierzonych wojsk amerykańskich,
PG3nn s. 107
brytyjskich i kanadyjskich z początku czerwca 1944 roku w Normandii. Żeby

wyjaśnić przyczynę traumy D.B., można się odwołać do początkowych scen ze
znanego filmu S. Spielberga Szeregowiec Ryan, które bardzo realistycznie pokazują
dramat walczących tam żołnierzy.
Inną propozycją przebiegu lekcji jest stworzenie w grupach kolaży przedstawia-
jących członków rodziny Holdena. Jeżeli nauczyciel wybierze taką metodę pracy,
zapowiada uczniom przed lekcją, aby przygotowali pięć arkuszy brystolu lub trzy
arkusze szarego papieru (są na tyle duże, że można je przeciąć na pół) oraz
kolorowe czasopisma, ścinki materiału, resztki włóczki, kredki (najlepiej suche
pastele), kolorowe pisaki. Zadaniem uczniów będzie stworzenie jak najbardziej
dokładnego wizerunku danej postaci. To, czego się nie da przedstawić w formie
graficznej, uczniowie dopisują na planszy obok postaci.
7. Prezentacja wyników pracy zespołowej.
Umieszczenie na tablicy kartek z notatkami (rozwinięcie schematu) i odczytanie ich
przez liderów grup.
8. Sformułowanie i zanotowanie kolejnych wniosków dotyczących rodziny Caul-
fieldów.
Przykładowe wnioski:
Caulfieldowie są kochającą się rodziną,
rodzeństwo mimo różnic wieku jest ze sobą bardzo zżyte,
destrukcyjny wpływ na relacje w rodzinie miała śmierć Alika,
ważną rolę odgrywają wartości materialne,
rodzice przywiązują wagę do dobrego wykształcenia dzieci i chcą zapewnić im
dobry start,
czarną owcą w rodzinie jest Holden, ale każdy stara się mu pomóc tak, jak potrafi.
9. Praca domowa.
Wklej do zeszytu kartkę z cytatami (załącznik 3), podkreśl te, które – twoim zdaniem
– najlepiej pasują do rodziny Caulfieldów i uzasadnij swój wybór.
Temat: Jaki jest Holden Caulfield?

(czas trwania – 1 lekcja)
Cele lekcji:
twórcze myślenie
wykorzystywanie dotychczas zdobytej wiedzy
umiejętność dyskutowania
Metody, techniki: 6 myślących kapeluszy
Formy pracy: grupowa
Materiały: przygotowane przez nauczyciela kartki z kolorowymi kapeluszami lub

kapelusze wycięte z kolorowego papieru
PG3nn s. 108
Przebieg lekcji:
1. Zapowiedź tematu lekcji i przedstawienie metody pracy.
Nauczyciel bardzo ogólnie sygnalizuje temat lekcji. Zapowiada, że przedmiotem
rozważań będzie postać głównego bohatera. Uczniowie będą mu się przyglądać
z różnych perspektyw (wskazanych przez myślowe kapelusze):
a) Kapelusze niebieskie – menadżerowie, kierują dyskusją i zapisują wyniki pracy,
b) Kapelusze białe – obiektywni, ustalają fakty,
c) Kapelusze czerwone – subiektywni, kierują się emocjami i intuicją,
d) Kapelusze żółte – optymiści, dostrzegają same pozytywy,
e) Kapelusze czarne – pesymiści, dostrzegają same negatywy,
f) Kapelusze zielone – kreatywni, proponują twórcze, nowatorskie rozwiązania.
2. Losowanie lub rozdanie kolorowych kapeluszy i dobieranie się uczniów w grupy.
3. Rozdanie poszczególnym grupom karteczek ze wskazówkami ułatwiającymi
pracę.
Kapelusze niebieskie:
sprecyzowanie tematu
ustalenie kolejności wypowiadania się poszczególnych grup
formułowanie pytań pomocniczych
wyciąganie wniosków cząstkowych na podstawie wypowiedzi poszczególnych grup
kierowanie dyskusją
notowanie najważniejszych informacji
podsumowanie
Kapelusze białe:
obiektywizm
ustalenie faktów
popieranie faktów odpowiednimi cytatami
przygotowanie kompletnej informacji
niewyrażanie opinii
Kapelusze czerwone:
subiektywizm
emocjonalne podejście do problemu
włączenie uczuć pozytywnych i negatywnych
kierowanie się intuicją
Kapelusze żółte:
optymizm
wskazywanie samych pozytywów sytuacji/problemu
uzasadnianie swojego stanowiska
przewidywanie dobrych skutków
doszukiwanie się dobrych stron w tym, co zostało przedstawione przez inne
grupy
Kapelusze czarne:
pesymizm
wskazywanie słabych stron sytuacji/problemu
przewidywanie niemiłych konsekwencji
krytykowanie
doszukiwanie się złych stron w tym, co zostało przedstawione przez inne grupy
PG3nn s. 109
Kapelusze zielone:
pomysłowość w spojrzeniu na problem
nowatorstwo myślenia
oryginalność w ocenie sytuacji/problemu
kierowanie się wyobraźnią
przełamywanie schematów
prowokowanie
Nauczyciel nadzoruje pracą grup i w razie potrzeby służy pomocą. Najtrudniejsze
zadania mają zespoły niebieskich i zielonych kapeluszy. Być może trzeba będzie
pomóc grupie niebieskiej sprecyzować problem (np. jak było, jak jest, jak może być
w życiu Holdena?). Poza tym grupa niebieska ustala też, jakie aspekty należy wziąć
pod uwagę, przygotowując prezentacje postaci, np.
cechy Holdena,
zachowanie bohatera w różnych sytuacjach,
relacje z członkami rodziny,
stosunek do szkoły,
relacje z innymi ludźmi.
4. Praca poszczególnych grup nad przydzielonymi im zadaniami.
5. Prezentacja wyników pracy.
Białe kapelusze prezentują obiektywne informacje dotyczące bohatera.
Holden ma 17 lat. Mieszka w Nowym Jorku na Manhattanie. Pochodzi z zamożnej ro-
dziny. Jego ojciec jest prawnikiem, matka prawdopodobnie nie pracuje zawodowo,
lecz zajmuje się domem. Holden ma starszego brata D.B., który jest scenarzystą
w Hollywood, i młodszą, dziesięcioletnią siostrę Phoebe. Miał jeszcze jednego brata,
Alika, który zmarł na białaczkę, kiedy Holden miał 13 lat. Chłopak uczył się w kilku
prywatnych szkołach: Whooton, Elkton Hilss i Pencey, ale z każdej go wyrzucano
z powodu ocen niedostatecznych. Po wyrzuceniu go z ostatniej z wymienionych
szkół, przed powrotem do domu, w grudniu 1949 roku przez niespełna trzy
dni włóczył się po Nowym Jorku, przeżywając różne przygody. Po nowojorskiej
eskapadzie zachorował na gruźlicę i został umieszczony w klinice, w której ma
odzyskać siły. To właśnie tam opowiada o swoich przygodach i przeżyciach. Jest
wysoki i bardzo szczupły. Włosy ma obcięte na jeża. Mimo 17 lat jest częściowo
siwy. Nie wiadomo, jaka jest tego przyczyna. Pali dużo papierosów.
Czerwone kapelusze wyrażają zrozumienie i empatię dla bohatera, współczują mu,
potępiają nierozumiejące go otoczenie.
Holden to bardzo wrażliwy chłopak, który nie godzi się na zasady rządzące otacza-
jącym go światem – materializm i hipokryzję. Wyrazem jego buntu jest niemożność
odnalezienia się w żadnej szkole, ponieważ zasady panujące w prywatnych szko-
łach, do których wysyłają go rodzice, są odbiciem zasad rządzących we współcze-
snym świecie. Wrażliwość jest najważniejszą cechą jego osobowości, właśnie ona ma
najsilniejszy wpływ na to, co się z nim dzieje. Głęboko przeżył śmierć brata, z której
nie otrząsnął się mimo upływu czasu – z tego powodu zasługuje na współczucie
i wyrozumiałość. Rodzice nie udzielili mu wystarczającego wsparcia i pomocy.
Przenoszenie go z jednej elitarnej szkoły do następnej nie rozwiąże problemów
Holdena. Jego postawa życiowa to krzyk o pomoc. Jest marzycielem i idealistą, ale
otaczający go realiści i pragmatyści nie rozumieją go (np. Sally). To, że ma marzenia,
nawet jeśli nie wszystkie są możliwe do realizacji, jest wspaniałe. Rozczulający jest
PG3nn s. 110
też stosunek Holdena do dzieci. Niewielu nastolatków ma dla nich tyle sympatii
i zrozumienia. Holden nie tylko je dostrzega, ale i nawiązuje z nimi dobry kontakt.
Wrażliwość może mu w życiu pomóc, ale też może sprawić, że Holden pozostanie
zagubiony i nigdy nie odnajdzie swojego miejsca w świecie.
Żółte kapelusze przedstawiają pozytywne cechy osobowości Holdena i jego sytuacji.
Holden jest bardzo inteligentny i oczytany. Mimo że nie może zaliczyć wielu
przedmiotów, świetnie sobie radzi z angielskim i w tej dziedzinie może odnieść
sukces. Jest koleżeński, wyświadcza kolegom różne przysługi, pożycza ubrania,
pisze wypracowania, zabiera ze sobą do miasta samotnego sąsiada, mimo że za
nim nie przepada. Jest uczuciowy, bardzo kocha rodzinę. Ma świetny kontakt
ze swoim rodzeństwem. Jego eskapada po Nowym Jorku świadczy o ciekawości
świata i odwadze w podejmowaniu ryzyka. Ma wybujałą wyobraźnię, na poczekaniu
potrafi wymyślić jakąś niezwykłą historię. Jest świetnym gawędziarzem, jego
opowieść o swoich przygodach jest bardzo ciekawa. Holden potrafi być obiektywny
wobec siebie. Jest świadomy własnych wad i słabości. Czasami ocenia siebie zbyt
krytycznie, np. nazywając się tchórzem i łgarzem. Odznacza się wrażliwością na
świat i ludzi. Przejmuje się losem kaczek z Central Parku. Sympatię i szacunek
wzbudzają w nim dwie skromne siostry zakonne. Jest hojny, ponieważ ofiarował im
datek przekraczający jego możliwości finansowe. Przeżyte przez niego przygody na
pewno wzbogaciły jego osobowość i pozwoliły mu lepiej poznać siebie.
Czarne kapelusze ukazują negatywny wizerunek bohatera.
Holden jest czarną owcą w rodzinie i przysparza swoim rodzicom tylko kłopotów
oraz wstydu. Nie chce mu się uczyć i szuka na to różnych wymówek. Nic mu
się nie podoba. Wszystkich krytykuje i nazywa kabotynami, a sam nie jest lepszy,
np. denerwuje go ocenianie innych przez pryzmat pieniędzy, a sam żyje na koszt
zamożnych rodziców i ocenia ludzi po tym, jaką mają walizkę. Używa prostackiego,
wulgarnego języka. Brakuje mu odwagi, żeby powiedzieć innym, co naprawdę
myśli. Sam zresztą o sobie mówi, że jest tchórzem. Nie potrafi z nikim spośród
swoich znajomych i kolegów nawiązać dobrych relacji, zawsze musi coś zepsuć, np.
najpierw zaprosił Sally na randkę, a potem obraził. Bywa porywczy, np. kiedy się
rzucił na kolegę z pokoju. Bywa egzaltowany, np. wyobraża sobie swoją śmierć.
Jest lekkomyślny. Robi różne głupie rzeczy, pakuje się w tarapaty i popełnia
błędy, za które potem musi płacić niemałą cenę, ale nie wyciąga z tego żadnych
konstruktywnych wniosków. Jest infantylny, wymyśla bzdurne historyjki, snuje
naiwne i nierealne plany związane ze swoją przyszłością, np. gdy siostra pyta go,
kim chciałby zostać w przyszłości, Holden mówi, że strażnikiem w zbożu, a przecież
nie ma takiego zawodu. Phoebe, mimo że jest dużo młodsza od Holdena, doskonale
demaskuje jego słabe strony – niekonsekwencję, nieumiejętność nawiązywania
relacji z innymi ludźmi, niedojrzałość.
Zielone kapelusze ukazują oryginalność bohatera.
Holden jest nastolatkiem, który stwarza problemy i niejedno przeszedł, ale dzięki
temu w przyszłości będzie sam lepiej rozumiał młodych ludzi. Ma niezwykłe
zdolności w tworzeniu fikcji i być może w przyszłości zostanie pisarzem. Świetnie,
że przeżył takie przygody, ponieważ niewątpliwie wzbogaciły jego osobowość,
lepiej poznał siebie i otaczający go świat. Będzie też miał co wspominać na stare
lata. Holden nie powinien niczego żałować, gdyż to, co przeżył, czyni jego życie
barwnym i nieprzeciętnym. Fajnie byłoby kolegować się z kimś takim. Nietypowe
jak na nastolatka jest to, że gardzi kinem jako sztuką komercyjną. Jest krytyczny.
PG3nn s. 111
Dostrzega naiwności w fabułach filmowych, dlatego potępia starszego brata za to,

że poświęcił talent pisarski na rzecz tworzenia scenariuszy filmowych. Trafne są
także jego spostrzeżenia dotyczące atmosfery panującej w elitarnych szkołach,
w których się uczył. Niecodzienne są pomysły Holdena na życie – pragnienie
ucieczki od świata i ludzi poprzez udawanie głuchoniemego albo marzenie o byciu
strażnikiem dzieci buszujących w zbożu nad skrajem przepaści. Pomysły te
świadczą o oryginalności bohatera, ale też są projekcją jego ukrytych potrzeb,
z jednej strony alienacji, a z drugiej – znalezienia pomocnej dłoni, przewodnika,
który uchroniłby go przed upadkiem w przepaść.
Trudno przewidzieć sposób myślenia uczniów i to, co uznają za szczególnie ważne
w narzuconej im przez barwę kapelusza konwencji myślowej. Przedstawione tu
propozycje są efektem pracy w jednej z klas. Ale wyniki pracy mogą być zupełnie
inne. Bardzo ważna jest rola nauczyciela, który powinien czuwać nad pracą uczniów
i dyskretnie im pomagać. Jeżeli zespół niebieski nie poradzi sobie z trudnym
zadaniem panowania nad całością, nauczyciel powinien założyć niebieski kapelusz
i włączyć się w prace tego zespołu. Zadaniem niebieskiego zespołu jest też ustalenie
zasad, według których będzie się odbywać prezentacja, np.
w trakcie prezentacji punktu widzenia jednej grupy inne mogą z nią polemi-
zować, zgłaszając przez podniesienie ręki chęć podjęcia polemiki; wyznaczona
osoba z grupy niebieskich kapeluszy udziela głosu i kieruje dyskusją; w tym
czasie inny członek tej grupy notuje najważniejsze wnioski;
poszczególne zespoły przedstawiają wyniki pracy według kolejności ustalonej
przez grupę niebieskich kapeluszy, a dopiero potem można podjąć polemikę;
wyznaczona grupa prezentuje wyniki swojej pracy; kolejny zespół, słuchając
poprzedników, może nawiązać do poprzedniej wypowiedzi.
6. Zapisanie najważniejszych wniosków przez przedstawiciela grupy niebieskiej.
Można sporządzić notatkę w formie mapy mentalnej. Na arkuszu szarego papieru
pośrodku zapisujemy imię bohatera, a następnie naklejamy kartki w kolorze
5 kapeluszy myślowych – białą, czarną, czerwoną, żółtą i zieloną, na których
przedstawiciele grupy niebieskiej wcześniej wynotowali najważniejsze informacje
o bohaterze. Problemem może być sporządzenie notatki na czarnym arkuszu.
W tym celu należy wcześniej przygotować kilka pasków w jaśniejszym, np. szarym
kolorze, na nich zapisać cechy bohatera i przykleić na czarny arkusz.
PG3nn s. 112
7. Praca domowa.
1. Wybierz jedną z zaproponowanych poniżej pisemnych wypowiedzi:
napisz opowiadanie z opisem przeżyć wewnętrznych o dalszych losach Holdena,
napisz list do Holdena, odnieś się do jego przeżyć, doświadczeń i zachowań,
rozwiń w dowolnej formie słowa pana Antoliniego: nie jesteś pierwszą ludzką
istotą, w której postępowanie innych ludzi obudziło zamęt, strach, a nawet
obrzydzenie.
2. Przypomnij sobie różne teksty kultury omawiane na lekcjach języka polskiego
w klasie, a także inne poznane samodzielnie, które przedstawiają obraz szkoły.
Temat: Obraz szkoły w powieści Buszujący w zbożu Jerome’a Davida

Salingera.
Cele lekcji:
tworzenie metaplanu jako wyniku pracy grupowej i zbiorowej
umiejętność uczestniczenia w dyskusji
Metody, techniki: pogadanka heurystyczna, metaplan, dyskusja
Formy pracy: pracy grupowa, zbiorowa
Przebieg lekcji:
1. Wprowadzenie do tematu lekcji – przedstawienie różnych obrazów szkoły
w tekstach kultury omawianych w klasie II lub poznanych samodzielnie przez
uczniów (praca domowa zadana na poprzedniej lekcji).
3. Przypomnienie, do jakich szkół chodził Holden, i ustalenie, jaki mają charakter.
Whooton, Elkton Hills, Pencey – prywatne, elitarne szkoły męskie, których celem
jest przygotowanie uczniów do kontynuowania nauki w najlepszych uczelniach.
4. Przygotowanie klasy do pracy w grupach.
Nauczyciel zapowiada, że zadaniem klasy jest stworzenie uniwersalnego obrazu
szkoły na podstawie wypowiedzi Holdena o szkołach prywatnych, do których
uczęszczał.
5. Podział klasy na grupy i przydział zadań.
Grupa I – przedstawienie tych cech szkoły, które mają tworzyć jej oficjalny
wizerunek
Jak się reklamuje?
Jakie celebruje ceremonie? Dlaczego?
Jakie są zadania dyrekcji?
Jakie kształtuje cechy uczniów?
PG3nn s. 113
Grupa II – przedstawienie obrazu szkoły widzianego oczyma Holdena

Do czego ogranicza się zdobyta w szkole wiedza?
Czemu służą pielęgnowane przez szkołę tradycje i ceremoniały?
Jak się zachowuje dyrekcja?
Jacy są uczniowie tych szkół?
Grupa III – charakterystyka profesora Spencera
Czego uczy?
Dlaczego Holden się z nim spotyka? O czym to świadczy?
Czego dotyczy ich rozmowa?
Jakie cechy profesora ujawniają się w jego rozmowie z Holdenem?
Jak można ocenić głośne odczytanie przez profesora „eseju” Holdena?
Grupa IV – charakterystyka profesora Antoliniego
Czego uczy?
Za co Holden go ceni?
W jakich okolicznościach dochodzi do spotkania Holdena z nauczycielem?
Jak nauczyciel reaguje na nocny telefon Holdena?
Jakie cechy nauczyciela ujawniają się w jego rozmowie z Holdenem?
Jak reaguje na krytykowanie przez Holdena innego nauczyciela?
Grupa V – charakterystyka profesora Vincona
Czego uczy?
Jakie stosuje metody prowadzenia lekcji?
Do czego przywiązuje wagę? O czym to świadczy?
Grupa VI – rady udzielane Holdenowi przez nauczycieli
Jakich rad udzielają?
Czego dotyczą te rady?
W jakiej sytuacji zostały udzielone?
O jakich cechach nauczycieli świadczą?
Uczniowie odwołują się do fragmentów rozdziałów: 1, 2, 3, 5, 17, 22, 24.
6. Prezentacja wyników pracy grup w formie metaplanu.
Przykładowy metaplan obrazujący pracę poszczególnych grup znajduje się na
następnych stronach (s. 110–111).
7. Dyskusja.
Obraz szkoły jest raczej negatywny. Najbardziej razi hipokryzja. Stwarza się pozory,
że jest to miejsce, w którym panują określone zasady etyczno-moralne i w którym
wpaja się uczniom pewne wartości, a tymczasem okazuje się, że zamiast kształtować
charaktery, łamie się je. Zamiast promować indywidualizm i oryginalność, dąży
się do ujednolicania i upraszczania. Pod pozorami budzenia poczucia solidarności
ze społecznością szkolną i integrowania środowiska organizuje się imprezy, które
mają na celu przede wszystkim pokazywanie się na zewnątrz i marketing. Obraz
ten jednak nie jest jednoznacznie negatywny. W relacji Holdena można się doszu-
kać także aspektów pozytywnych, takich jak życzliwość niektórych nauczycieli,
nawiązywanie przez nich z uczniami relacji nieco familiarnych lub partnerskich,
ale w pozytywnym tych słów znaczeniu. Należą do nich spotkania z nauczycielami
na gruncie prywatnym (odwiedziny u państwa Spencerów i częstowanie uczniów
gorącą czekoladą), troska o uczniów i zainteresowanie tym, co się z nimi dzieje,
gotowość udzielenia pomocy w trudnej sytuacji, o czym świadczy postawa pana
PG3nn s. 114
Antoliniego. Warto też wspomnieć o tym, że profesor Spencer źle się czuje z tym,
że oblał Holdena. Tłumaczy się przed nim, a głośne odczytanie jego „eseju”
o Egipcjanach niekoniecznie jest przejawem złośliwości, raczej próbą unaocznienia
chłopcu własnej bezsilności wobec jego postawy.
Jeżeli klasa zna powieść lub film Stowarzyszenie umarłych poetów, to można
skonfrontować obraz szkoły tam przedstawiony z obrazem ukazanym w powieści
Salingera, ponieważ akcja w obu przypadkach dzieje się mniej więcej w tym samym
czasie, w USA i w podobnym typie szkoły.
8. Praca domowa.
Czy zgadzasz się ze słowami Michela Tourniera: Szkoła to miejsce, w którym
zaczynamy tracić naszą własną osobowość? Rozwiń odpowiedź w formie rozprawki.
lub
Przygotuj przemówienie, wykorzystując słowa pana Antoliniego: Wykształcenie [. . .]
da ci jeszcze coś ponadto. Poznasz własny format i będziesz mógł ubrać swój umysł
odpowiednio.
SZKOŁA
OFICJALNIE WEDŁUG HOLDENA
kształtuje charaktery, – daje tyle mądrości, ile po-

oświeca umysły trzeba na zafundowanie so-
wychowuje wspaniałych mło- ZADANIA bie cadillaca
dzieńców – łamie charaktery
– ogranicza wyobraźnię
– rywalizacja sportowa mająca – wielki szum wokół meczów

na celu kształcić ducha rywa- – befsztyki na sobotni obiad
lizacji i integrować uczniów mające przekonać rodziców,
– niedzielne odwiedziny rodzi- że ich synowie są dobrze od-
ców żywiani
– coroczne odwiedziny spon- CEREMONIAŁY – nadęta pompatyczna bufona-
sora szkoły da na część sponsora szkoły
– zjazdy absolwentów – żałosne próby integrowania
się dawnych absolwentów
z obecnymi uczniami
– integruje się z rodzicami – faworyzuje zamożnych ro-

– nadzoruje pracę nauczycieli dziców, a lekceważy ubogich
DYREKTOR – przeszkadza w prowadzeniu
lekcji
– przed rodzicami stwarza po-
zory dobrobytu
młodzieńcy, którzy przybyli do banda kabotynów rozmawiają-

szkoły, by zdobywać wiedzę cych na okrągło o dziewczy-
potrzebną do tego, aby w przy- UCZNIOWIE nach, alkoholu i seksie i gro-
szłości osiągnąć sukces ży- madzących się w różnych za-
ciowy mkniętych klikach
NAUCZYCIELE WEDŁUG HOLDENA
PG3nn s. 115
PROFESOR SPENCER PROFESOR ANTOLINI PROFESOR VINSON

stary, poczciwy nauczyciel historii, młody nauczyciel angielskiego, najlepszy, nauczyciel angielskiego – bardzo rygorys-
zatroskany o los ucznia, ale także nieco z jakim Holden miał do czynienia; mądry, tyczny, zasadniczy, ściśle przestrzegający
złośliwy; niezbyt silna osobowość, ulegająca wyrozumiały, zatroskany o uczniów (to reguł; Holden uważał go za zbyt zasadni-
ogólnej atmosferze obłudy szkolnej – nie właśnie on zajął się zwłokami chłopca, czego w kwestiach dotyczących odstępstw
potrafił dać do zrozumienia dyrektorowi, który popełnił samobójstwo); docenia od tematu w wypowiedziach ustnych oraz
że jego zachowanie na lekcji (głupie żarciki zdolności literackie Holdena, rozumie zachęcania do upraszczania i ujednolicania,
i przeszkadzanie w prowadzeniu lekcji) jest jego młodzieńczy bunt, poświęca mu swój które – jego zdaniem – zubażało uczniow-
niestosowne prywatny czas, umie słuchać i mądrze radzić skie wypowiedzi pisemne i ustne
RADY NAUCZYCIELI
1. Z czasem przychodzi nie- 1. Na wszystko jest odpowiedni czas i miejsce. 1. Trzymać się tematu.
pokój o przyszłość, ale wtedy 2. „Dla człowieka niedojrzałego znamienne jest, że pragnie on wzniośle 2. Upraszczać i ujednolicać.
jest już za późno. umrzeć za jakąś sprawę; dla dojrzałego natomiast – że pragnie dla niej
skromnie żyć”. W. Stekel
3. Jeżeli zechcesz, zbliżysz się do tych wiadomości, które będą dla ciebie
cenne.
4. Odkryjesz, że nie jesteś jedynym, który buntuje się przeciwko światu
i ludziom.
5. Ucz się od innych, być może kiedyś inni będą się uczyć od ciebie.
6. Wytrwałość w nauce pozwoli ci znaleźć własny format.
CZEGO DOTYCZĄ?
zachowania Holdena, jego postawy życiowej i sposobów zdobywania wiedzy nauki

postawy życiowej
O CZYM ŚWIADCZĄ?
o pesymistycznej wizji o realistycznym i pełnym wyrozumiałości spojrzeniu na młodego człowieka o surowości nauczyciela
przyszłości Holdena oraz o nadziei na jego przemianę i wykorzystanie posiadanego potencjału
115
PG3nn s. 116
U źródeł teatru i dramatu – Sofokles, Antygona
Zanim uczniowie rozpoczną czytanie tragedii Sofoklesa, powinni poznać zagadnie-

nia, które będą omawiane na poszczególnych lekcjach, aby w trakcie lektury mogli
zaznaczyć odpowiednie fragmenty.
1. Od Wielkich Dionizji do tragedii i komedii, czyli krótka historia teatru
antycznego.
2. Antygona Sofoklesa jako tragedia antyczna.
3. Wydawać rozkazy tak, by inni mogli je przyjmować bez poczucia krzywdy.
O konflikcie równorzędnych racji w Antygonie.
4. Idź wyprostowany wśród tych, co na kolanach. Antygona Sofoklesa jako studium
godności ludzkiej.
Temat: Od Wielkich Dionizji do tragedii i komedii, czyli krótka historia

teatru antycznego.
Cele lekcji:
czytanie ze zrozumieniem na poziomie informacyjnym
wykorzystywanie znalezionych informacji
wzbogacanie wiedzy na temat dziejów teatru i dramatu antycznego
poznanie nowych pojęć związanych z teatrem antycznym
poznanie źródeł inspiracji Sofoklesa
Metody, techniki: poszukująca (praca z tekstem), podawcza (opowiadanie),

dyskusja
Formy pracy: grupowa, indywidualna, zbiorowa
Materiały:
Słownik wyrazów obcych, Słownik terminów literackich, Słownik mitów i tradycji
kultury
załączniki 4 i 5
Przebieg lekcji:
Cykl lekcji poświęconych Antygonie Sofoklesa rozpoczynamy od zajęć, w trakcie
których uczniowie poznają dzieje teatru greckiego i tragedii antycznej.
Przed lekcją prosimy uczniów o zgromadzenie materiału dotyczącego powyższego
tematu (zadanie to obowiązuje całą klasę). Oprócz tego chętnym uczniom zadajemy
przygotowanie streszczenia historii Edypa na podstawie mitów tebańskich, np.
według Mitologii Jana Parandowskiego.
PG3nn s. 117
Prawdopodobnie większość uczniów, przygotowując zadanie domowe, skorzysta

z internetu, znajdzie i wydrukuje odpowiednie strony, nawet ich nie czytając.
Nieliczni przyniosą książki lub materiały z prasy edukacyjnej typu „Świat Wiedzy”,
„Cogito”, „Victor”. Naszym celem jest stworzyć taką sytuację, aby uczniowie
dokładnie zapoznali się z treścią przyniesionych opracowań i odpowiednio z nich
skorzystali.
Ponieważ uczniowie będą dysponować materiałami pochodzącymi z różnych
źródeł, trudno przewidzieć, czy znajdą się w nich wyczerpujące informacje.
Dlatego w trakcie uzupełniania przez uczniów kart pracy (załącznik 4) proponuję
w odpowiednim momencie skorzystać ze znajdującego się na końcu książki
załącznika 5, przygotowanego na podstawie Vademecum teatromana Tadeusza
Kudlińskiego. Praca uczniów będzie polegać na czytaniu ze zrozumieniem na
poziomie informacyjnym oraz na wyszukiwaniu niezbędnych informacji, cyto-
waniu lub parafrazowaniu ich we własnych wypowiedziach. Na lekcji będą
także potrzebne: Słownik wyrazów obcych, Słownik mitów i tradycji kultury
oraz Słownik terminów literackich. Przydadzą się również egzemplarze Antygony
Sofoklesa, ponieważ większość wydań opatrzona jest wstępem, posłowiem lub
innym opracowaniem, w którym uczniowie mogą znaleźć informacje związane
z tematem lekcji.
2. Podział klasy na 4-osobowe grupy.
3. Rozdanie uczniom kart pracy (załącznik 4). Gromadzenie informacji na temat
teatru greckiego i tragedii antycznej na podstawie przyniesionych przez uczniów
materiałów, słowników znajdujących się w klasie oraz załącznika 5 – praca
w grupach.
Karty pracy przygotowujemy dla wszystkich uczniów, gdyż uzupełnione i wklejone
do zeszytu będą stanowić notatkę z lekcji. Prawdopodobnie nie wszystkie grupy
wyczerpująco wykonają zadania. Uzupełnieniu braków służyć będzie głośna
prezentacja wyników pracy oraz, w razie potrzeby, wyjaśnienia nauczyciela.
4. Prezentacja dziejów Edypa.
Żeby lepiej zrozumieć treść i sens Antygony, uczniowie powinni znać także dzieje
Edypa, ojca Antygony, Ismeny, Eteoklesa i Polinika (Polinejkesa). W tym celu chętni
uczniowie, którzy zapoznali się z dziejami Edypa, przedstawią w formie ustnego
opowiadania jego historię.
5. Dyskusja dotycząca następujących zagadnień:
Co przesądziło o tragicznych losach Edypa?
Jak ludzie próbowali oszukać przeznaczenie?
Czym się skończyły te próby?
Jaki dostrzegacie związek między losami Edypa i jego dzieci?
Jak sądzicie, czy losy dzieci Edypa mogłyby się potoczyć inaczej? Uzasadnijcie
swoje opinie.
6. Praca domowa.
Przygotujcie w grupach inscenizację wybranego fragmentu Antygony. Zadbajcie
o kostiumy, rekwizyty i scenografię na wzór teatru antycznego. Czas na przygo-
towanie – 2 tygodnie.
PG3nn s. 118
Temat: Antygona Sofoklesa jako tragedia antyczna.

(czas realizacji – 2 lub 3 lekcje)
Cele lekcji:
wskazywanie cech tragedii antycznej w omawianym tekście
rozumienie pojęć związanych z tragedią antyczną i posługiwanie się nimi
uzasadnianie swoich opinii trafnie dobranymi argumentami
posługiwanie się formą streszczenia
określanie nastroju fragmentów tekstu
posługiwanie się słownictwem nazywającym uczucia
podsumowanie rozważań w formie krótkiej notatki z lekcji
Metody, techniki: heureza, poszukująca – praca z tekstem, prezentacja
Przebieg lekcji:
1. Omówienie konstrukcji świata przedstawionego w utworze (zasada trzech
jedności).
Akcja Antygony:
rozgrywa się wyłącznie na dziedzińcu pałacu królewskiego,
trwa kilka godzin,
koncentruje się na konflikcie racji bohaterów, nie ma wątków pobocznych.
2. Przypomnienie z poprzedniej lekcji znaczenia pojęć decorum, katharsis.
3. Przedstawienie argumentów przemawiających za tym, że tragedia Sofoklesa jest
zgodna z zasadą decorum:
akcja rozgrywa się na dworze królewskim,
główni bohaterowie to przedstawiciele królewskiego rodu – ludzie wysoko
urodzeni,
sztuka porusza poważną problematykę i jest utrzymana w podniosłym nastroju,
wypowiedzi bohaterów charakteryzuje piękny, dostojny styl i patetyczny ton,
odpowiadający ich królewskiemu pochodzeniu i poważnej sytuacji, w której się
znaleźli.
4. Odnalezienie w Antygonie fragmentu będącego kommos (lamentacją) i przykładu
stychomytii.
Przykładem kommos jest oczywiście lament Antygony idącej na śmierć. Warto na
chwilę zatrzymać się przy epejsodionie IV i porozmawiać z uczniami na temat
wypowiedzi Antygony.
Uczniowie odpowiadają na pytania:
Czego żałuje Antygona?
Do kogo się porównuje i dlaczego?
Jaką okoliczność związaną ze swoją sytuacją szczególnie podkreśla Antygona?
Co dodaje jej otuchy?
Antygona nie żałuje swego czynu, żal jej jedynie młodości, tego, że nigdy nie
dane jej będzie zaznać miłości, związku z ukochanym mężczyzną, radości zaślubin,
małżeństwa, macierzyństwa. Dziewczyna wspomina królową Teb Niobe, która
PG3nn s. 119
po stracie wszystkich dzieci została zamieniona w kamień – porównuje swój

los do losu Niobe, ponieważ Antygonie też „kamienną pościel przeznaczono”.
Szczególnie ubolewa nad swoją samotnością, gdyż – poza Ismeną – straciła
wszystkich najbliższych. Być może Ismenę również uważa za straconą, ponieważ
ta nie towarzyszyła jej w pochówku brata. Tego czynu Antygona również dokonała
samotnie. Otuchy Edypowej córce dodaje myśl o tym, że wkrótce spotka się
w Hadesie ze swymi bliskimi, oraz przekonanie, że jej czyn był szlachetny.
Przykłady stychomytii – dynamicznego dialogu, będącego wymianą jednowersowych
replik, swoistego pojedynku słownego – można znaleźć prawie w każdym epejso-
dionie:
epejsodion II: spór Antygony z Kreonem, rozmowa Antygony z Ismeną i Ismeny
z Kreonem,
epejsodion III: dyskusja Hajmona z Kreonem na temat władzy,
epejsodion V: pełna oskarżeń rozmowa Kreona z Tejrezjaszem.
5. Prześledzenie konstrukcji tragedii Sofoklesa i ustalenie, w jaki sposób utwór
wywołuje u odbiorców katharsis.
Tę część lekcji należy przeprowadzić w formie pracy grupowej. Dzielimy klasę na
12 grup. Każdej przydzielamy jedną część kompozycyjną Antygony, czyli prologos,
parodos, kolejne epejsodiony, stasimony i exodos. Rozdajemy uczniom kartki
z następującymi pytaniami:
Do prologu, epejsodionów i exodosu.
– Czego czytelnik dowiaduje się z analizowanego fragmentu?
– Jaki jest nastrój przedstawionej sytuacji?
– Jakie uczucia i przemyślenia wzbudza w odbiorcy analizowana scena?
Do parodosu i stasimonów.
– Co jest treścią pieśni?
– Jaki nastrój wprowadza?
– Jaką funkcję pełni analizowana pieśń w kontekście wydarzeń przedstawionych
w tragedii?
Przykładowe analizy kilku fragmentów:
PROLOG
Poznajemy w nim dwie siostry: Antygonę i Ismenę, oraz ich stanowisko wobec za-
istniałej sytuacji – rozkazu króla Kreona zakazującego pochówku brata dziewcząt,
Polinika. Od samego początku odbiorca zostaje wprowadzony w mroczny, ponury,
tragiczny nastrój. Z dialogu sióstr wynika, że nad ich rodziną wisi klątwa ściągająca
na ród Labdakidów wszelkie nieszczęścia. Dowiadujemy się o tragicznej śmierci
rodziców Antygony i Ismeny oraz o bratobójczej walce Eteoklesa i Polinika, zakoń-
czonej śmiercią obu braci, z których jeden został pochowany, a drugiego król zabro-
nił grzebać pod groźbą kary śmierci. Uczucie napięcia, niepokoju, wyczekiwania
potęguje fakt, że siostry przyjmują odmienne stanowiska wobec królewskiego
rozkazu. Bojaźliwa Ismena uważa, że nie wolno go łamać, natomiast Antygona
gotowa jest dopełnić obowiązku wobec zmarłego, nie bacząc na konsekwencje.
PARODOS
Treść parodosu nawiązuje do wyprawy Polinika przeciw Tebom. Znajdujemy tu
krótki opis zmagań bitewnych najeźdźców i obrońców miasta. Dowiadujemy się, że
walka koncentrowała się wokół siedmiu bram wiodących do Teb. Mowa tu także
o ingerencji bogów, a zwłaszcza o gniewie Zeusa, który swym gromem ugodził
PG3nn s. 120
najeźdźcę. Przy jednej z bram leżą trupy dwóch braci: Eteoklesa i Polinika, którzy
zginęli od zadanych sobie nawzajem ciosów. Tebańczycy, radując się ze zwycięstwa,
udają się do świątyń, gdzie oddają cześć Bakchosowi (czyli Dionizosowi), patronowi
Teb. Przodownik chóru zapowiada przybycie Kreona. Ta wstępna pieśń chóru jest
utrzymana w podniosłym, uroczystym nastroju, który z tragicznego przechodzi
w triumfalny i radosny. Parodos wyjaśnia okoliczności śmierci obu braci, dopełnia
informację zasygnalizowaną w prologu.
EPEJSODION I
Rozpoczyna się mową Kreona, który informuje o objęciu przez siebie tronu
oraz zapowiada, jak zamierza sprawować władzę. Nowy władca przypomina
także o swoim rozkazie dotyczącym urządzenia godnego pochówku Eteoklesowi
uznanemu za bohatera oraz zakazie chowania zwłok Polinika. Wchodzi strażnik
z wieścią, że ktoś złamał królewski zakaz i przysypał ciało Polinika piaskiem. Kreon
podejrzewa, że zrobiono to za pieniądze, i każe znaleźć sprawców. Zapowiada też
okrutną karę dla nich. Przy okazji wygłasza krótką tyradę na temat zgubnego
wpływu pieniędzy na duszę ludzką: „On prawe dusze krzywi i popycha do
szpetnych kroków i nieprawych czynów”. W tej scenie potęguje się napięcie
związane z tajemniczym pochówkiem. Odbiorca – pełen niepokoju i domysłów
– oczekuje dalszego ciągu wydarzeń.
STASIMON I
To pieśń poświęcona potędze człowieka jako istoty rozumnej. Jest tu mowa o jego
dokonaniach, o tym, że człowiek podporządkował sobie cały świat, wymyślił mowę
i pismo, ustalił prawa, zbudował sobie schronienie, potrafi zaradzić chorobom.
Potędze rozumu ludzkiego przeciwstawia śmiertelność człowieka. Mowa tu także
o tym, że człowiek swoją potęgę może wykorzystać w dobrym lub złym celu. Pod
koniec pieśni chór przypomina o konieczności czczenia bogów i życia w zgodzie
z boskimi prawami. Przodownik chóru zapowiada pojmanie Antygony.
W tej części tragedii pozornie odchodzi się od tematu głównego, co powoduje
rozładowanie napięcia i wprowadza spokojniejszy, refleksyjny nastrój, skłania-
jący odbiorcę do zadumy nad sensem i wymową pieśni chóru. Chór sugeruje
odbiorcy, przez kogo przemawia dobro i szlachetność, a kto jest rzecznikiem zła
wynikającego z pychy i zadufania, czyli kto z głównych bohaterów „sił potęgę, które
w duszy tleją, popchnie zbrodni”, a kto „cnoty koleją”.
6. Prezentacja wyników pracy przez kolejne grupy.
7. Zanotowanie wniosków.
Od samego początku utworu wydarzeniom towarzyszy nastrój napięcia, niepokoju,
wyczekiwania, łagodzony przez kolejne stasimony, czyli pieśni chóru, będące
komentarzami i wyjaśnieniami treści epejsodionów. W trakcie rozwoju wydarzeń
zaangażowanie emocjonalne odbiorcy jest coraz silniejsze, ale jednocześnie to,
co się dzieje, wzbudza w nim sprzeczne uczucia. Już w prologu prezentacja
obu sióstr i ich postaw wobec zaistniałej sytuacji wzbudza mieszane odczucia
(odbiorca zastanawia się, która z sióstr ma rację), a w miarę rozwoju wydarzeń
sprzeczności te jeszcze się nasilają. Wzmagają się także emocje – od początkowego
niepokoju, wyczekiwania poprzez złość, gniew, współczucie, litość, żal i smutek aż
po strach i trwogę. Lektura Antygony wzbudza w odbiorcy podobne uczucia do
tych, które przeżywają bohaterowie, zaś silne doznania emocjonalne prowadzą do
PG3nn s. 121
katharsis, czyli oczyszczenia duchowego, spokoju wewnętrznego i pogodzenia się

z nieuchronnością losu.
8. Rozmowa o dziełach sztuki poruszających współczesnego odbiorcę.
Współczesny, w dodatku nastoletni czytelnik niekoniecznie musi odbierać tragedię
grecką tak, jak odbierano ją w starożytności. Jednak proponowana szczegółowa
analiza tekstu koncentrująca się na nastroju i emocjach być może zbliży go do od-
czuć odbiorcy antycznego. Można też na koniec porozmawiać z uczniami na temat
filmów, spektakli, książek, które szczególnie ich poruszyły, wzbudziły w nich silne
emocje (np. współczucie dla bohaterów, lęk przed udziałem w przedstawionych
wydarzeniach), a jednocześnie skłoniły do refleksji nad życiem, jego kruchością,
ulotnością, nad tym, co jest w nim najważniejsze.
9. Praca domowa.
Przypomnij sobie, co jest przedmiotem sporu w Antygonie. Zaznacz fragmenty
wypowiedzi Kreona i Antygony, które wskazują na sprzeczność ich stanowisk. Weź
pod uwagę epejsodiony: I, II, III.
Temat: Wydawać rozkazy tak, by inni mogli je przyjmować bez poczu-

cia krzywdy. O konflikcie równorzędnych racji w Antygonie.
Cele lekcji:
rozumienie istoty konfliktu między bohaterami
posługiwanie się cytatami w funkcji argumentacyjnej
wyrażanie własnych sądów
Metody, techniki: podawcza, dyskusja, poszukująca – praca z tekstem
Formy pracy: zbiorowa
Przebieg lekcji:
1. Podanie drugiej części tematu lekcji.
2. Wyjaśnienie nauczyciela dotyczące konfliktu w tragedii antycznej.
Ośrodkiem i motorem akcji w tragedii antycznej jest nieprzezwyciężalny konflikt
między dążeniami wybitnej jednostki a siłami wyższymi: losem, prawami historii,
interesem społecznym, normą moralną lub inną koniecznością. Konflikt ów zakłada
najczęściej przeciwieństwo równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób
dokonać wyboru. Bohater jest postacią tragiczną, ponieważ bez względu na to, jaką
decyzje podejmie, i tak jest skazany na klęskę.
3. Ustalenie:
Czego dotyczy konflikt w tragedii Sofoklesa?
Kto uczestniczy w konflikcie?
Kim są strony konfliktu?
Czym się kierują, broniąc swoich racji?
Co sprawia, że oboje są bohaterami tragicznymi?
PG3nn s. 122
Konflikt w tragedii Sofoklesa dotyczy oczywiście pochówku Polinika. Stronami

konfliktu są: Kreon – władca państwa, prawodawca stojący na straży ustanowionych
praw, które dotyczącą wszystkich poddanych, i Antygona – młoda kobieta należąca
do rodziny królewskiej, będąca jednak poddaną Kreona. Antygona musi wybrać
między nakazem religijnym a posłuszeństwem wobec władcy. Dążeniem Kreona
jest ukaranie zdrajcy ojczyzny, nawet wbrew odwiecznym prawom boskim, które
nakazują pochować zmarłego.
Kreon kieruje się dobrem państwa, poczuciem sprawiedliwości w imię prawa,
racjonalizmem, ale też męską dumą i poczuciem wielkości, jakie daje mu władza.
Antygoną powoduje siostrzana miłość, poczucie więzi rodzinnych, względy religijne
– posłuszeństwo wobec praw boskich, bunt przeciwko rozkazowi, który narusza
jej poczucie wolności i przyzwoitości. Oboje są bohaterami tragicznymi. Bez
względu na to, jaką drogę postępowania wybiorą, są skazani na przegraną. Jeżeli
Antygona nie usłucha rozkazu, poniesie straszliwą karę. Jeśli zaś podporządkuje
się rozkazowi Kreona, narazi się na gniew bogów, a duszę ukochanego brata skaże
na wieczne potępienie. Kreon nie chce odwołać rozkazu, ani nawet złagodzić kary
z obawy przed tym, że zostanie uznany za władcę słabego, niesprawiedliwego
i stronniczego, co w konsekwencji mogłoby osłabić kraj. Jego upór w trwaniu przy
raz wydanym rozkazie doprowadza do śmierci najbliższych mu osób.
4. Wyznaczenie płaszczyzn konfliktu między bohaterami:
konflikt między prawami ustalonymi przez władzę a prawami boskimi,
konflikt między racjami rozumu a racjami serca,
konflikt państwa i jednostki,
konflikt między mężczyzną a kobietą.
5. Uzupełnianie tabeli wybranymi z tekstu cytatami na temat konfliktu Kreona
i Antygony.
PŁASZCZYZNA
RACJE KREONA RACJE ANTYGONY
KONFLIKTU
prawa [. . .] władzę i tron ten objąłem, [. . .] A dłużej mi zmarłym

ludzkie Który mi z prawa po zmarłych Miłą być trzeba niż ziemi mieszkańcom
a prawa przypada.
Nie Zeus to przecież obwieścił to prawo
boskie [. . .] zasadom wierny obwieściłem
Ni wola Diki, podziemnych bóstw siostry,
Ukaz ostatni na Edypa synów:
Taką ród ludzki związała umową.
Aby dzielnego w walce Eteokla,
A nie mniemałam, by ukaz twój ostry
Który w obronie poległ tego miasta,
Tyle miał siły i wagi w człowieku,
W grobie pochować i uczcić ofiarą,
Aby mógł łamać święte prawa boże,
[. . .]
Które są wieczne i trwają od wieku,
Brata zaś jego – Polinika mniemam –
Że ich początku nikt zbadać nie może.
Który to bogów i ziemię ojczystą
Ja więc nie chciałam ulęknąć się człeka
Naszedł z wygnania [. . .]
I za złamanie praw tych kiedyś bogom
Wydałem rozkaz, by chować ni płakać
Zdawać tam sprawę.
Nikt się nie ważył, lecz zostawił ciało
Przez psy i ptaki w polu poszarpane. A jednak Hades pożąda praw równych.
Dzielnemu równość ze złym nie
przystoi.
PG3nn s. 123
racje Ale czy z siostry, czy choćby i bliższej [. . .] ja brata

rozumu Krwią mi istoty ona pochodziła, Pogrzebię sama, potem zginę z chlubą.
a racje Ona i siostra nie ujdą przenigdy Niechaj się zbratam z mym kochanym
serca Śmierci straszliwej; w śmierci [. . .]
Wstręt zaś ja czuję przeciw tym [. . .] ja zaś wnet podążę,

złoczyńcom, By kochanemu bratu grób usypać.
Którzy swe grzechy chcą potem
[. . .] miła jestem tym, o których stoję.
upiększać.
Współkochać przyszłam, nie współnie-
Wróg i po śmierci nie stanie się miłym.
nawidzić.
Jeśli chcesz kochać, kochaj ich
w hadesie.
[. . .] Jeśli wśród rodziny

Nie będzie ładu, jak obcych poskromić?
Bo kto w swym domu potrafi się rządzić,
Ten sterem państwa pokieruje dobrze;
Kto zaś zuchwale przeciw prawu działa
I tym, co rządzą, narzucać chce wolę,
Ten nie doczeka się mego uznania.
Wybrańcom ludu posłusznym być trzeba
W dobrych i słusznych – nawet w innych
sprawach.
dobro Ja tedy władcę, co by rządząc miastem, Bo wiarołomstwem nie myślę się kalać.
państwa Wnet się najlepszych nie imał zamysłów
[. . .] on [Kreon] nie ma nad
a wolność [. . .]
moimi prawa.
jednostki Za najgorszego uważałbym pana.
A gdyby wyżej nad dobro publiczne A jednak skąd bym piękniejszą ja sławę
Kładł zysk przyjaciół, za nic bym go Uszczknęła, jako z brata pogrzebania?
ważył. [. . .]
I nie milczałbym [. . .], gdybym spostrzegł Ale tyranów los ze wszech miar błogi,
zgubę Wolno im czynić, co zechcą, i mówić.
Zamiast zbawienia kroczącą ku miastu.
Czcić swe rodzeństwo nie przynosi
Nigdy też wroga nie chciałbym ojczyzny
wstydu.
Mieć przyjacielem [. . .]
[. . .] nasze szczęście w szczęściu miasta Nie jak niewolnik, lecz jak brat on
leży zginął.
Nie ma zaś większej klęski od nierządu:

On gubi miasta [. . .]
Tak więc wypada strzec prawa i władzy
pozycja Lecz nie ja mężem, lecz ona by była

męż- Gdyby postępek ten uszedł jej płazem.
czyzny
U mnie nie będzie przewodzić kobieta.
a postawa
kobiety Bo hańba doznać od niewiasty klęski.
PG3nn s. 124
Można też uzupełnić tabelę omówieniem przeczytanych przez uczniów cytatów.
PŁASZCZYZNA
RACJE KREONA RACJE ANTYGONY
KONFLIKTU
prawa Kreon zgodnie z prawem przejmuje Antygona nie może zaakceptować

ludzkie władzę w Tebach po śmierci prawa ustanowionego przez władcę,
a prawa królewskich synów: Eteoklesa gdyż kłóci się ono z prawem boskim,
boskie i Polinika. Jako nowy władca państwa któremu, będąc osobą religijną,
staje się też prawodawcą i musi pragnie pozostać wierna. Uważa, że
stać na straży ustanowionych przez prawa ustanowione przez człowieka
siebie praw. Jedno z nich dotyczy są zmienne, a prawa boskie – wieczne
odmiennego potraktowania zwłok i dlatego ważniejsze. Kieruje nią też
synów Edypa. lęk przed karą bogów, jeśli nie dopełni
Eteokles jako obrońca Teb ma być swej powinności wobec zmarłego.
pochowany z należną bohaterowi Boskie prawo nakazuje go bowiem
czcią. Zwłoki Polinika – zdrajcy – pogrzebać, aby umożliwić mu przejście
mają niepogrzebane być zostawione do świata zmarłych.
na pastwę dzikich zwierząt, co Antygona jest przekonana, że człowiek
w świetle wierzeń starożytnych nie ma władzy nad zmarłymi, że
Greków uniemożliwiało przejście jego podlegają oni już tylko Hadesowi,
duszy do świata zmarłych, było więc który „pożąda praw równych” dla
karą bardzo surową. Kreon uważa, wszystkich zmarłych.
że nie można jednakowo traktować
bohatera i zdrajcy. Zdrajca nawet po
śmierci musi ponieść karę.
racje Stanowisko Kreona wynika z racjo- Antygona kieruje się uczuciami. Ma

rozumu nalnych przesłanek: Polinik wystąpił silnie zakorzenione poczucie więzi
a racje przeciwko ojczyźnie, jest więc zdrajcą, rodzinnych. Kocha obu braci, nie
serca którego należy przykładnie ukarać, zważając na ich postępki. Dla niej
nawet jeśli ów zdrajca nie żyje nie ma bohatera i zdrajcy. Są tylko
(w myśl wierzeń greckich wyznaczona dwaj bracia, z których jednemu – w jej
mu kara jest tym surowsza, że trwać mniemaniu – stanie się krzywda, jeżeli
będzie wieki – dusza niepogrzebanego ona nie dopełni swego siostrzanego
człowieka nie trafi bowiem do świata obowiązku i nie pochowa go zgodnie
zmarłych, lecz będzie się błąkać). z nakazami boskimi.
Kreon jest pewien, że bogowie, tak jak
i on, potępią zdrajcę.
Nie przyjmuje żadnej argumentacji:
ani Antygony, ani Hajmona, ani wróż-
bity Tejrezjasza. Wszelkich adwersarzy
podejrzewa o to, że ich działaniami
kierują niskie, materialne pobudki.
dobro Kreon jako władca czuje się Antygona to jednostka zbuntowana

państwa w obowiązku stać na straży dobra przeciw władzy ograniczającej wolność
a wolność państwa. Według niego jest to sprawa człowieka i nierespektującej jego
jednostki najwyższej wagi. prawa do obrony swych przekonań.
PG3nn s. 125
Uważa, że szczęście społeczeństwa Dla Antygony to, czego żąda od niej

wynika z praworządnego funkcjo- Kreon, jest wiarołomstwem wobec
nowania państwa, które zapewnić najbliższych. Ma ona odwagę postąpić
musi władca. Źle sprawowana władza tak, aby być w zgodzie z własnym
jest najczęstszą przyczyną upadku sumieniem. Kreon, który ogranicza
państw. jej wolność osobistą i chce ukarać ją
Władca nie może się kierować za to, że pozostała wierna bogom,
prywatą, musi jednakowo traktować rodzinie i sobie, jest według niej
wszystkich poddanych i piętnować tyranem.
zdrajców.
pozycja Sytuację konfliktową na tej płaszczyź- Antygona jest odważną młodą kobietą,
męż- nie stwarza Kreon, który wielokrotnie która nie lęka się wystąpić przeciwko
czyzny podkreśla swoją wyższość nad mężczyźnie, choć w tamtych czasach
a postawa Antygoną. Taka relacja wynika możliwości kobiet w walce o swoje
kobiety z faktu, że jest on nie tylko władcą, racje były z pewnością bardzo
ale także mężczyzną. Kreon nie może ograniczone. W swoich wypowiedziach
się pogodzić z tym, że przeciwstawia jednak, w przeciwieństwie do Kreona,
mu się kobieta. Właśnie z tego ani razu nie wspomina o różnicach
powodu, że występująca przeciwko płci.
niemu osoba to kobieta, jest wobec
niej jeszcze bardziej nieugięty
i surowy.
6. Ocena Kreona jako władcy.

Kreon:
ustala zasady, według których chce sprawować władzę,
stara się być władcą praworządnym, sprawiedliwym, obiektywnym i konsekwent-
nym, ale jednocześnie surowym,
uważa, że państwo należy do władcy: „Czyż nie do władcy więc państwo należy?”
– pyta w rozmowie z Hajmonem,
nie liczy się z opinią ludu: „Sobie czy innym gwoli ja tu rządzę?”,
nie przyjmuje do wiadomości zdania odmiennego niż własne ani żadnych głosów
doradczych,
nie szanuje prawa człowieka do życia w zgodzie z własnym sumieniem,
nieświadomie staje się tyranem.
7. Dyskusja na temat tego, jak powinien był postąpić Kreon, żeby zachować
autorytet władcy.
Staramy się tak kierować dyskusją uczniów, aby w miarę możliwości naprowadzić
ich na myśl zbliżoną do słów z pierwszej części tematu.
8. Zapisanie pełnego tematu lekcji.
9. Praca domowa.
„Władza nie powinna lekceważyć nieba” – rozwiń w dowolnej formie słowa
Anthony’ego de Mello, odwołując się do treści Antygony.
PG3nn s. 126
Temat: Idź wyprostowany wśród tych, co na kolanach. Antygona

Sofoklesa jako studium godności ludzkiej.
Cele lekcji:
wzbogacanie słownictwa
wyrażanie własnych opinii i sądów
formułowanie wniosków
Metody, techniki: burza mózgów, dyskusja
Forma pracy: zbiorowa
Przebieg lekcji:
1. Ćwiczenia językowe i frazeologiczne związane ze słowem godność.
Uczniowie gromadzą wyrazy pokrewne do słowa godność, a następnie wymieniają
związki frazeologiczne, w których zostały użyte zgromadzone wcześniej wyrazy,
np.
godny, godnie, czcigodny, karygodny
godnie żyć, być pełnym godności, godny zaufania, godne życie
2. Rozważania na temat tego, czym jest godność. Zapisujemy na tablicy słowo
GODNOŚĆ, a następnie notujemy skojarzenia zaproponowane przez uczniów, np.
poczucie własnej wartości,
postępowanie zgodne z własnym sumieniem,
szacunek dla samego siebie,
obrona słusznych spraw,
życie zgodne z zasadami etyczno-moralnymi,
możliwość patrzenia innym prosto w oczy.
Propozycje uczniów można przedstawić także w formie schematu:
3. Ustalenie następujących kwestii:

Kto i czyjej godności broni w utworze Sofoklesa?
W jaki sposób bohaterowie bronią godności?
Jeżeli uważnie prześledzimy tekst, zauważymy, że niemal każdy bohater w tragedii
Sofoklesa to człowiek stojący na straży godności swojej lub czyjejś. Skoncentrujmy
się jednak na czterech postaciach.
PG3nn s. 127
POSTAĆ CZYJEJ GODNOŚCI BRONI? JAK BRONI?
Kreon jako władca – jest nieugięty

„Błądzęż – nie daje się nikomu przekonać
ja – odrzuca argumenty syna
strzegąc – nie przyjmuje do wiadomości przepowiedni Tejrezjasza
godności – nie liczy się z wolą ludu
mej swojej – konsekwentnie trwa przy swoim postanowieniu
władzy?” – Antygona to jego krewna, jest więc wobec niej tym
bardziej surowy, gdyż nie chce być posądzony
o stronniczość
jako mężczyzna – nie może pogodzić się z faktem, że przeciwstawia mu

się kobieta
Antygona brata – nie godzi się na to, by jego zwłoki zostały zbezczesz-
„Wiaro- czone
łom- – ryzykuje życie, by pochować zmarłego brata, chcąc
stwem mu zapewnić spokój wieczny
nie myślę – oddaje Polinikowi cześć należną zmarłemu
się kalać.”
rodziny – chowa zwłoki brata także z powodu szacunku dla
więzów rodzinnych
– pomna rodzinnych tragedii uważa, że tym bardziej
musi stać na straży godności rodu
swojej – woli umrzeć niż sprzeniewierzyć się temu, co dla niej

najważniejsze: boskim prawom i więzom krwi
– postępuje zgodnie z sumieniem i przyzwoitością
– dumnie stawia czoła Kreonowi
– nie okazuje lęku przed śmiercią
– pozostaje wierna sobie i wyznawanym wartościom
– ma wielką siłę wewnętrzną
– ani przez chwilę nie wątpi w słuszność swojego
wyboru
Hajmon ojca – ostrzega go przed niezadowoleniem ludu

„Lecz – nie chce, by ojciec uchodził za tyrana
w służbie – pragnie, by Kreon zachował dobre imię, szacunek
złego rodziny i poddanych
nie znaj- – wyraża przekonanie, że dobry władca słucha mądrych
dziesz rad i uczy się od swoich poddanych tego, co dobre
mnie – nie chce, by ojciec zboczył z prawej drogi, zgodnej
nigdy.” z prawami bogów
ukochanej – zapewnia o jej zacności i niewinności

– przekonuje, że popiera ją lud tebański
– jej czyn uważa za akt odwagi i szlachetności
PG3nn s. 128
swojej – przeciwstawiając się ojcu, przeciwstawia się złu

– kieruje się takimi wartościami, jak miłość, szlachetność,
prawość
– odbiera sobie życie, nie mogąc zaakceptować
rzeczywistości, jaką stwarza Kreon
Ismena swojej – chce podzielić los siostry

„I biorę – przyznaje się do niepopełnionego czynu
na się tej – nie chce pozostać przy życiu samotna
zbrodni – być może boi się potępienia i odrzucenia
połowę”.
4. Dyskusja na temat: Czym jest godność dla bohaterów tragedii Sofoklesa?

Po uzupełnieniu tabeli należałoby poddać pod dyskusję to, czym jest godność dla
czworga wymienionych w tabeli bohaterów. Dla każdego z nich bowiem jest czym
innym. Dla Kreona to męska duma i autorytet władzy, dla Hajmona – niezgoda na
zło, dla Antygony – wierność sobie i wyznawanym wartościom, w Ismenie godność
budzi się z lęku przed samotnością i oznacza wzięcie na siebie odpowiedzialności
za niepopełnioną winę. Taką interpretację mogą sugerować fragmenty wypowiedzi
bohaterów, którymi możemy uzupełniać tabelę w trakcie dyskusji, jeżeli uczniowie
odnajdą je w tekście. Jeżeli jednak nie uda się im odnaleźć odpowiednich cytatów,
może podsunąć je nauczyciel, wpisując w tabeli pod imionami postaci i ułatwiając
w ten sposób sformułowanie wniosków w dyskusji.
Warto zwrócić uwagę uczniów na środkową kolumnę tabeli, która ujawnia pewne
cechy osobowości czworga bohaterów. Dwoje z nich myśli tylko o sobie, dwoje –
przede wszystkim o najbliższych. Kreon jawi się jako zadufany w sobie egocentryk.
Choć stara się stworzyć wrażenie, że chce być dobrym i sprawiedliwym władcą, wiele
jego wypowiedzi świadczy o tym, że przemawia przez niego pycha, przekonanie
o swojej wielkości i nieomylności. Wiele razy daje też wyraz upodobaniu do
okrucieństwa. Świadczy o tym kara, jaką wymierzył Antygonie, a także fakt, że
chciał, aby Hajmon przyglądał się śmierci ukochanej. Ostatecznie to właśnie Kreon
poniesie najsurowszą karę za swoją pychę – straci dwie najukochańsze osoby:
syna i żonę, którzy przez niego odbiorą sobie życie. Zrozumie swój błąd, ale
poniewczasie.
Jeśli chodzi o Antygonę, to i jej postawa może budzić sprzeczne uczucia. Można
odnieść wrażenie, że godność tej młodej kobiety przeobraża się chwilami w pychę,
np. wtedy, gdy nazywa Kreona głupcem albo gdy z pogardą odrzuca ofiarę siostry.
Motywem działań Antygony może też być pragnienie sławy. Umrze, ale jej imię
i czyn pozostaną w pamięci żywych, którzy przekażą wieść potomnym. Nie zapo-
minajmy, że w Antygonie nic nie jest jednoznaczne. I właśnie w tej wieloznaczności,
możliwości różnych odczytań tkwi m.in. wielkość tragedii Sofoklesa.
5. Praca domowa.
Żem bratnie zwłoki uczciwie grzebała
Taką mnie darzą podzięką!
Zredaguj przemówienie Antygony do ludu tebańskiego. Zastosuj środki retoryczne
typowe dla przemówienia.
PG3nn s. 129
Barbara Kosmowska, Pozłacana rybka
Temat: Kto, gdzie, kiedy? Świat przedstawiony w powieści Barbary

Kosmowskiej Pozłacana rybka
Cele lekcji:
utrwalenie pojęcia świat przedstawiony utworu
określenie elementów świata przedstawionego powieści (czas i miejsce akcji,
bohaterowie, rodzaj narracji)
umiejętność pracy z tekstem lektury – wskazywanie odpowiednich cytatów
określanie relacji między bohaterami powieści
Metody, techniki: dyskusja, praca z tekstem
Przebieg lekcji:
1. Uczniowie dzielą się swoimi wrażeniami po przeczytaniu lektury.
2. Przypomnienie, czym jest świat przedstawiony powieści.
Uczniowie wymieniają elementy świata przedstawionego. Powinny się tutaj znaleźć:
czas i miejsce akcji, bohaterowie, wydarzenia, rodzaj narracja.
3. Ustalenie wszelkich szczegółów należy rozpocząć od miejsca akcji. Na podstawie
tekstu uczniowie powinni stwierdzić, że akcja rozpoczyna się na wsi, a później
przenosi się do miasta.
Nauczyciel prosi o znalezienie fragmentów tekstu, które przedstawią stosunek
głównej bohaterki do każdego miejsca akcji.
Uczniowie zapisują w zeszycie notatkę, np.
Miejsce akcji: Kruszyna – rodzinna wieś dziadków Alicji; rodzinne miasto Alicji
4. Uczniowie znajdują w tekście fragment wskazujący na rozpoczęcie akcji.
Następnie ustalają, jak długo trwa akcja powieści. Szukają fragmentu, który
wskazuje na koniec akcji.
Zapisują w zeszycie notatkę, np.:
Czas akcji: akcja rozpoczyna się w ostatnich dniach sierpnia; („Sierpień miał się
ku końcowi. . .”), a kończy w listopadzie („Listopad zmierzał w stronę brudnych
kolorów”). W ostatnim rozdziale akcja toczy się rok po ostatnich wydarzeniach
(„Minął rok od rozstania z Fryderykiem. . .”).
5. Na kolejnym etapie lekcji uczniowie wymieniają bohaterów powieści. Warto też
omówić relacje, które łączą poszczególne postaci z główną bohaterką.
Przykładowa notatka w formie schematu znajduje się na następnej stronie.
PG3nn s. 130
Bohaterowie powieści:
6. Dalszym etapem jest opisanie relacji i stosunków między główną bohaterką

powieści a pozostałymi postaciami.
Uczniowie pracują w grupach. Każda z nich ma za zadanie wnikliwie przeanalizować
relacje Alicji z wybraną postacią. Wnioski należy popierać cytatami. Po skończonej
pracy relacjonują wynik swoich działań.
Notatka może mieć formę tabeli:
STOPIEŃ RELACJE,
BOHATEROWIE POKREWIEŃSTWA UCZUCIA ŁĄCZĄCE CYTAT Z POWIEŚCI
RELACJA BOHATERÓW POSTACI
Alicja – córka – matka Alicja czuje do matki żal Mama zamiast mną,
matka z powodu jej rozstania z zajmuje się głównie panią
ojcem. Ma za złe mamie, A.L. [. . .] Tymczasem
że nie ma dla niej czasu, [. . .] bardziej istotne od
cały czas zajmuje się tylko zasad wymyślonych przez
pracą. Marzy, by matka dorosłych są uczucia dzieci.
poświęcała jej więcej czasu,
bardziej interesowała się jej
problemami.
Alicja – córka – ojciec Alicja nie może się I ojca próbującego za

ojciec pogodzić z faktem, że wszelką cenę być własnym
ojciec założył nową rodzinę. młodszym bratem, noszą-
Dopiero choroba jej cym obcisłe dżinsy i luźne
przyrodniego brata łagodzi T-shirty. [. . .] przy Miss Lata
odczucia dziewczyny wyglądał jak zaniedbany
w stosunku do ojca. czterdziestolatek.
Alicja – wnuczka – Alicja bardzo kochała Wiesz, babciu. . . czasami

dziadkowie dziadkowie swoich dziadków, spędzała żałuję, że to nie ja zastuka-
u nich każde wakacje. Tam łam kopytkiem do waszych
czuła się bezpiecznie, z dala drzwi. Też byś mnie
od rodzinnych problemów. zaadoptowała, prawda?
PG3nn s. 131
Alicja – córka partnera Początkowo Alicja nie Miss Lata wyglądała

Klaudia z pierwszego akceptowała Klaudii, jak droga zawartość
małżeństwa – nazywając ją złośliwie Miss babskiej torby podróżnej.
partnerka ojca Lata. Obwiniała ją o rozpad Uśmiechała się głupawo
swojej rodziny. Dopiero [. . .] i wyglądała okropnie
choroba Fryderyka sprawiła, atrakcyjnie. [. . .]
że Klaudia stała się bardzo Właśnie to ujmowało Alicję
bliska Alicji – zbliżyło je do najbardziej. Miss Lata
siebie wspólne cierpienie. potrafiła słuchać, jeśli się
Rozumiały się bardzo ją o to poprosiło. [. . .]
dobrze. Nie wyobrażam sobie teraz,
że mogłabym nie znać lub
nie lubić Klaudii.
Alicja – siostra – brat Kiedy Alicja się dowiedziała, Nie chcę nikogo takiego. [. . .]
Fryderyk że będzie miała brata, To będzie wasz, a nie nasz
bardzo się buntowała. dzieciak. Nie mam z nim nic
Później jednak nie wspólnego. [. . .]
wyobrażała sobie życia bez Bo skąd mogłam wiedzieć,
Jaszczurki, jak nazywała że nagle stanie się dla mnie
swojego brata. Jego ciężka kimś tak ważnym? Kimś,
choroba i śmierć zmieniły kogo kocha się za to, że po
życie Alicji. prostu jest?
Alicja – Sara przyjaciółki Sara była przyjaciółką Sara ma niewiele, a tyle w

Alicji ze szkolnej ławki. niej wdzięczności. [. . .]
Dziewczyny ufały sobie Już tęsknię do Sary, do jej
i zwierzały się ze swoich złośliwości, miłych słów,
tajemnic. Ich przyjaźń śmiesznych gestów.
przetrwała nawet ciężką
próbę.
Alicja – pierwsza miłość Robert jest bardzo bliski Nawet przed samą sobą
Robert Alicji Alicji. Mieszka w Kruszynie, nie przyznawała się, że
dziewczyna poznała odlicza dni do wakacji
go w czasie wakacji i niecierpliwie czeka
spędzanych u dziadków. na sierpień z powodu
Jednak dopiero po jakimś pewnych zielonych oczu.
czasie zauważyła, że [. . .] Takiej zieleni po
chłopak jest dla niej bardzo prostu nigdzie Alicja nie
ważny. Z czasem zajął widziała i ku swojemu
pierwsze miejsce w jej przerażeniu tęskniła za nią
sercu. przez wszystkie miejskie
miesiące.
7. Uczniowie określają rodzaj narrację w powieści i zapisują w zeszytach kolejny

punkt notatki, np.
Narracja trzecioosobowa przeplata się z „listami do samej siebie”, które przypo-
minają pamiętnik i są prowadzone w narracji pierwszoosobowej.
PG3nn s. 132
8. Praca domowa.
Odpowiedz, w formie krótkiej notatki, jakie – według ciebie – znaczenie metafo-
ryczne ma tytuł utworu.
lub
Zinterpretuj tytuł Pozłaczana rybka. Napisz co najmniej 7–8 wypowiedzeń.
Temat: Problematyka powieści Barbary Kosmowskiej – fikcja literacka

czy trudna rzeczywistość?
Cele lekcji:
dostrzeganie problemów bohaterów powieści
umiejętność porównywania problemów poruszonych w powieści ze swoimi
własnymi
uczestnictwo w dyskusji na temat własnych doświadczeń
szukanie rozwiązań trudności, z którymi borykają się ludzie
Metody, techniki: dyskusja, wyszukiwanie informacji w internecie, notatka gra-

ficzna (schemat), plakat
Materiały: plansza, załącznik 6
Przebieg lekcji:
1. Nauczyciel rozpoczyna lekcję rozmową z uczniami. Zadaje pytanie: „Co sprawiło
wam radość w ciągu ostatnich kilku dni?”.
Chętni uczniowie dzielą się swoimi doświadczeniami.
Następnie klasa rozmawia o tym, co ostatnio ich zmartwiło. Uczniowie wymieniają
się informacjami. Wspólnie zastanawiają się, jakie problemy mają ich rodzice, czym
się one różnią od problemów młodzieży.
Nauczyciel podsumowuje rozmowę, mówiąc, że każdy – niezależnie od wieku –
przeżywa swoje smutki i radości. Informuje, że podczas lekcji uczniowie będą
analizować problemy poruszone w powieści.
2. Nauczyciel rozwiesza na tablicy dużą planszę z napisem „problemy w powieści”.
Prosi, by uczniowie zapisali na niej problemy, które pojawiają się w życiu bohaterów.
Uczniowie uzupełniają planszę, która może wyglądać następująco:
PG3nn s. 133
3. Nauczyciel prowadzi z uczniami rozmowę na temat życiowych trudności, jakie

napotkali bohaterowie powieści. Przyglądają się postawie Alicji, głównej bohaterki,
ponieważ problemy dotyczyły przede wszystkim jej osoby.
Zastanawiają się, czy są one jedynie wytworem wyobraźni pisarki, czy też mogą
dotyczyć każdego. Uczniowie zapisują w zeszycie temat lekcji.
4. Nauczyciel sprawdza zadanie domowe.
Uczniowie w swoich interpretacjach tytułu utworu zapewne nawiążą do baśniowej
postaci – złotej rybki oraz do pozłacanej (znak realistycznego świata). To pozwoli
nawiązać do przedstawionych w powieści problemów, które też są rzeczywiste.
5. Klasa dzieli się na grupy. Każda z nich analizuje jeden problem poruszony
w powieści.
Dobrze byłoby, gdyby uczniowie podczas lekcji mogli skorzystać z internetu.
Pomoże im to w wyszukiwaniu miejsc i osób, do których można się zwrócić o pomoc.
Grupy opracowują schemat (załącznik 6).
Przykładowe uzupełnienie karty pracy:
Konflikt z przyjaciółką
(problem w powieści)
Jak sobie poradzili Nasze propozycje

bohaterowie? rozwiązania problemu
ň ň
Alicja usiłowała porozmawiać z Sarą Alicja mogłaby napisać list do Sary
i wyjaśnić jej, że się o nią martwi zamiast do samej siebie
Alicja opisała swoje przeżycia w „li- dziewczęta mogłyby gdzieś razem
stach do samej siebie”, przez co wyjść, np. do kina, co stworzyłoby
rozładowała napięcie okazję do wspólnej rozmowy
Sara zdobyła się na odwagę i przy- przyjaciółki powinny zgłosić chęć
szła do Alicji, by wyjaśnić nieporo- wykonania razem pracy domowej, by
zumienie znów się do siebie zbliżyć
Gdzie szukać pomocy? Jak się zachować w stosunku do osób

(osoby, instytucje, fundacje, dotkniętych trudnościami?
stowarzyszenia itp.) (Co my możemy zrobić dla innych?)
ň ň
rodzice starajmy się nie angażować w kon-
ktoś, do kogo mamy zaufanie; kto flikty innych osób, chyba że o to nas
poradzi nam, jak rozwiązać problem proszą
szkolny psycholog zachowajmy obiektywizm
przekonujmy, że warto żyć z innymi
w zgodzie
nie spiskujmy po to, aby pogodzić
kogoś bez jego woli
PG3nn s. 134
5. Uczniowie prezentują wynik swojej pracy.

6. Praca domowa.
Znajdź w pobliżu Twojego miejsca zamieszkania, Twojej szkoły lub w Twoim mie-
ście miejsce, gdzie można szukać pomocy w razie problemów podobnych do tych,
które miała Alicja. Zbierz odpowiedni materiał, a następnie przygotuj w wybranej
formie (np. notatka prasowa, wywiad, sprawozdanie, reportaż) informacje o tym,
jakiego typu pomoc można w tej placówce uzyskać.
Temat: „Bardzo rozpieszczona jedynaczka” czy „pomnik, przy którym

nikt nie przystaje”? Kim naprawdę jest Alicja?
Cele lekcji:
utrwalenie cech charakterystycznych dwóch form wypowiedzi: listu i pamiętnika
wyszukiwanie i interpretacja cytatów
dostrzeganie zabiegów zastosowanych przez pisarza
analizowanie zachowań bohatera
wnioskowanie
odwoływanie się do własnych doświadczeń
Metody, techniki: praca z tekstem, dyskusja, notatka graficzna
Formy pracy: indywidualna, zbiorowa
Przebieg lekcji:
1. Nauczyciel rozpoczyna lekcję od rozmowy z uczniami.
Na ostatniej lekcji rozmawialiśmy o problemach, które mają młodzi ludzie.
Dzisiaj chcę nawiązać do tego tematu i zadać wam kilka pytań.
Co robimy, kiedy się nam zdarzy jakaś przykra sytuacja, ktoś nas zawiedzie, jest
nam przykro?
Jak reagujemy, kiedy się okazuje, że spotkało nas jakieś niesamowite szczęście,
że coś wygraliśmy, udało się nam zrealizować jakieś ważne plany?
Czy – według was – łatwo jest przeżywać taką radość lub smutek w samotności?
Nauczyciel kieruje rozmową w ten sposób, by uczniowie doszli do wniosku, że
trudno jest samemu znosić swoje cierpienie czy przeżywać radość; że dobrze jest
wtedy mieć kogoś, z kim można się podzielić swoimi przeżyciami.
Dalej nauczyciel pyta:
Co można zrobić wtedy, kiedy nie mamy komu się zwierzyć?
Jak radziła sobie w podobnych sytuacjach główna bohaterka powieści Alicja?
Uczniowie powinni zauważyć, że dziewczyna w ważnych momentach swojego życia
pisała „listy do samej siebie”.
2. Nauczyciel prosi o znalezienie dowolnego fragmentu „listów do samej siebie.
PG3nn s. 135
Uczniowie oceniają styl listów Alicji. W dyskusji powinien się pojawić wniosek, że
listy przypominają pamiętnik.
Przykładowa notatka:
LIST PAMIĘTNIK
Charakterystyczne cechy: miejscowość, Charakterystyczne cechy: data przed

data, nagłówek, używanie zwrotów każdym zapisem
grzecznościowych, podpis, dopisek Nie ma bezpośredniego adresata
Adresatem jest konkretna osoba, której Relacja z wydarzeń
imię znajduje się w nagłówku
Narracja w pierwszej osobie (pamiętni-
Narracja w pierwszej osobie przeplatana karska)
zwrotami do adresata w drugiej osobie
Może być pisany regularnie, jak również
List piszemy raz na jakiś czas, często okazjonalnie, gdy w życiu autora dzieje
z konkretnego powodu się na przykład coś ważnego
Wnioski: „Listy do samej siebie” czerpią swą formę zarówno z listu, jak i pamiętnika.
Czasem Alicja swoje słowa kieruje do konkretnej osoby, np. do Roberta; czasem jest
to typowy zapis pamiętnikarski.
3. Nauczyciel czyta cytat z powieści:
„Zawsze miała wrażenie [. . .], że ona, Alicja, jest jednym z wielkomiejskich zaułków,
do którego nikt się nie śpieszy. Jednym z pomników, przy którym nikt nie przystaje.
I małą wystawą skromnych marzeń, do których nawet dziecko nie przyklei nosa”.
Na podstawie przeczytanego tekstu uczestnicy zajęć zastanawiają się, jaką dziew-
czyną była Alicja. Zapisują temat lekcji w zeszycie.
Próbują ustalić, dlaczego bohaterka pisała „listy do samej siebie” i jaką rolę w jej
życiu odgrywały te zapiski.
Podają swoje propozycje i redagują notatkę.
4. Nauczyciel zadaje pytania.

Jak myślicie, dlaczego autorka powieści posłużyła się taką formą? Jaki był cel
umieszczenia w powieści „listów do samej siebie”?
Przykładowe odpowiedzi:
jest to sposób na urozmaicenie narracji, znamy wydarzenia przedstawione
z punktu widzenia trzecioosobowego narratora, jak i pierwszoosobowego,
PG3nn s. 136
czytelnik lepiej poznaje bohaterkę, jej odczucia i myśli,

dzięki temu autorka nie musi wprowadzać nowych wątków, np. rozmowy, w
której Alicja zwierzałaby się komuś.
5. Uczniowie rozmawiają na temat głównej bohaterki. Zastanawiają się, jak dziew-
czyna zmieniła się pod wpływem swoich problemów.
Pytania:
Co było punktem zwrotnym w życiu Alicji?
Aby zrozumieć postawę dziewczyny, należy przyjąć, że jej życie zmieniło się, gdy
się dowiedziała o chorobie brata.
Uczniowie uzupełniają kartę pracy (załącznik nr 7).
Przykładowe rozwiązanie:
rozpieszczona jedynaczka
dziewczynka mająca żal do rodziców o rozbicie rodziny
ukochana i jedyna wnuczka swoich dziadków, którą nazywali
pieszczotliwie „Hałasówkiem”
Dostrzega w Klaudii Alicja przestaje

przyjaciółkę myśleć tylko
o sobie i swoich
Wspiera ojca
problemach
i Klaudię
Stara się wypełnić
Pomaga innym, np.
bratu czas zabawą,
Dorci
wyszukując
mu kolejne
niespodzianki
jest bardziej dojrzała

zżyła się z Klaudią i ojcem
inaczej postrzega swoje dotychczasowe problemy
jest gotowa nieść pomoc innym
PG3nn s. 137
6. Nauczyciel przypomina lub wprowadza pojęcie „charakterystyka dynamiczna”.

charakterystyka dynamiczna – prezentacja postaci, która przechodzi wewnętrzną
przemianę i której cechy się zmieniają
Uczniowie mogą podać przykłady tego typu bohaterów, np. Scrooge z Opowieści
wigilijnej.
7. Podsumowanie zajęć – zapisanie wniosków w zeszycie.
Przykładowa notatka: Choroba i śmierć Fryderyka były dla Alicji i jej rodziny
wielkim cierpieniem. Nikt nie może pogodzić się z faktem, że umiera niczemu
niewinne dziecko, przed którym jest całe życie. Jednak każde zdarzenie pozostawia
trwały ślad w życiu człowieka. Przez utratę brata Alicja zmieniła swój stosunek do
wielu osób i spraw. Zrozumiała, co w życiu jest najważniejsze.
8. Praca domowa.
Napisz charkterystykę Alicji. W pracy uwzględnij przemianę bohaterki.
Ryszard Kapuściński, Cesarz
W trakcie czytania uczniowie powinni zaznaczyć w pierwszej części reportażu

fragmenty charakteryzujące cesarza (wygląd, zachowanie, relacje z poddanymi,
rozkład dnia i obowiązki) oraz dotyczące jego cesarstwa (struktura dworu i sytuacja
w państwie).
Przed pierwszą lekcją zadajemy pracę domową, której celem jest zebranie
informacji na temat Ryszarda Kapuścińskiego:
Korzystając z internetu, encyklopedii, leksykonów, zgromadź najważniejsze i naj-
ciekawsze – twoim zdaniem – informacje o Ryszardzie Kapuścińskim.
Temat: „Byliśmy parą kolekcjonerów pragnących odzyskać skazane na

zniszczenie obrazy, aby zrobić z nich wystawę dawnej sztuki
władania” – o Cesarzu i Ryszardzie Kapuścińskim.
Cele lekcji:
poznanie podstawowych elementów biografii Ryszarda Kapuścińskiego
kształcenie umiejętności redagowania notatki biograficznej
analiza budowy utworu
określanie tematu i problematyki utworu
określanie roli osoby mówiącej w tekście
formułowanie własnych sądów o przeczytanej lekturze
Metody, techniki: praca z tekstem, rozmowa
Formy pracy: indywidualna, zespołowa

PG3nn s. 138
Przebieg lekcji:
1. Luźna rozmowa o swoich wrażeniach na temat przeczytanej lektury. Uczniowie
mogą swoje opinie, wrażenie i odczucia zapisać na kartce. Cykl lekcji dotyczący
Cesarza zakończy napisanie recenzji, zatem uczniowie będą mieli szansę się
przekonać, czy ich opinia nie ulegnie zmianie.
2. Redagowanie notatki biograficznej o Ryszardzie Kapuścińskim z wykorzystaniem

informacji zgromadzonych w domu (zad. domowe). Każdy uczeń podaje po kolei
jedną – według niego najważniejszą i najciekawszą – informację o Kapuścińskim.
Jeśli tych informacji będzie za mało, można powtórzyć kolejkę. Nauczyciel zapisuje
to, co mówią uczniowie, na tablicy w formie rozsypanki. Następnie uczniowie na
podstawie zgromadzonych na tablicy wiadomości redagują notatkę.
Ryszard Kapuściński to dziennikarz, reporter, pisarz, poeta i myśliciel, nazywany
„asem” lub „cesarzem polskiego reportażu”. Urodził się w 1932 roku w małym
prowincjonalnym Pińsku na Polesiu. Z wykształcenia był historykiem. Studiował na
Uniwersytecie Warszawskim. Jeszcze w czasie studiów zaczął pracę jako dziennikarz
w „Sztandarze Młodych”, gdzie rozpoczęła się jego przygoda z reportażem. Jako
wieloletni korespondent Polskiej Agencji Prasowej odbył wiele podróży do Azji,
Afryki, Ameryki Łacińskiej czy Związku Radzieckiego, w sumie odwiedził ponad
sto krajów. Rezultatem jego wypraw są liczne książki, które cieszą się ogromną
popularnością w kraju i za granicą. Zostały przetłumaczone niemal na wszystkie
języki europejskie, a także na japoński, perski, hebrajski i turecki. Do jego
najważniejszych utworów należą m.in.: Cesarz, Imperium, Heban, Szachinszach,
Wojna futbolowa. Zmarł 23 stycznia 2007 roku.
3. Ustalenie tematu i problematyki utworu. Podczas rozmowy uczniowie samodziel-

nie notują. Polecenia dla uczniów:
Określcie, jaki jest temat Cesarza – jakiego miejsca, jakiej osoby i jakich wydarzeń
dotyczy reportaż Ryszarda Kapuścińskiego. (ukazanie sylwetki cesarza Etiopii
Hajle Sellasje, schyłku jego panowania i upadku)
Określcie, jaka jest problematyka utworu, czyli czego dotyczy główny problem,
główna idea utworu. (problem władzy)
4. Rozmowa na temat budowy tekstu; podczas rozmowy uczniowie samodzielnie

redagują notatkę. Zadajemy pytania pomocnicze:
Jak jest zbudowany tekst utworu?
Jaki jest związek tytułów poszczególnych części z treścią utworu?
Dlaczego tekst raz jest pisany prostą czcionką, a raz – kursywą? (wypowiedzi
Kapuścińskiego-narratora, wypowiedzi służby)
Jaką funkcję pełnią wypowiedzi służby cesarza, a jaką – narratora?
Policzcie, ile jest wypowiedzi zapisanych kursywą, a ile – prostą czcionką? Jak
myślicie, czemu służy taka dysproporcja? (10 wypowiedzi narratora, 47 służby)
Utwór składa się z trzech części o znaczących tytułach Tron; Idzie, idzie; Rozpad.
Pierwsza z nich przedstawia cesarza i jego cesarstwo, druga – opowiada o pierw-
szych objawach buntu przeciwko jego władzy i próbie przewrotu (wydarzenie
grudniowe), trzecia – skupia się na upadku cesarza. Każdą część rozpoczynają
odpowiednio dobrane motta. Przeważająca część tekstu jest zapisana prostą
PG3nn s. 139
czcionką i są to wypowiedzi ludzi z otoczenia Hajle Sellasje, z którymi rozma-

wia Kapuściński i dzięki którym poznajemy sylwetkę cesarza oraz zdobywamy
informacje o wydarzeniach w Etiopii. Tekst pisany kursywą, którego jest znacznie
mniej, to wypowiedzi Kapuścińskiego-narratora. Komentarze narratora pomagają
lepiej zrozumieć to, co mówią ludzie z otoczenia cesarza, i sprawiają, że łatwiej
się wczuć w atmosferę, która panowała w czasie rewolucji. Dysproporcja między
liczbą wypowiedzi Kapuścińskiego a służby Hajle Sellasje może świadczyć na
przykład o tym, że autor nie chciał eksponować siebie i swoich sądów, ale
zamierzał sprawić, żeby czytelnicy – dzięki wypowiedziom innych osób – mogli
stopniowo odtwarzać obraz cesarza i jego cesarstwa, tak jakby sami słuchali tych
wypowiedzi.
W czasie omawiania funkcji teksu zapisanego kursywą (komentarza) warto prze-
czytać kilka fragmentów, żeby uczniowie mogli określić jego funkcję, czyli
wywnioskować, jakiego rodzaju jest to komentarz (objaśniający, informujący,
podsumowujący), a także zobaczyć, w jakich warunkach rodził się reportaż.
5. Podaniu tematu lekcji powinien towarzyszyć komentarz nauczyciela, że cytat
zawarty w temacie w pewien sposób zdradza pomysł kompozycyjny Cesarza,
tłumaczy bowiem, dlaczego utwór składa się przede wszystkim z wypowiedzi
służby o Hajle Sellasje.
Temat: O cesarzu i jego cesarstwie, czyli kilka słów o władzy.

Cele lekcji:
wyszukiwanie informacji w tekście pod określonym kątem
wnioskowanie na podstawie zebranego materiału
formułowanie własnych sądów i popieranie ich odpowiednimi argumentami
Metody, techniki: praca z tekstem, dyskusja, karta pracy
Formy pracy: indywidualna, grupowa, zespołowa
Przebieg lekcji:
2. Podział uczniów na grupy i przydzielenie zadań. Uczniowie korzystają przede
wszystkim z pierwszej części tekstu, w której podczas lektury mieli zaznaczać
odpowiednie fragmenty. Uwaga. Nie zajmujemy się przemianami, jakie zaszły
w państwie, ani tym, jaki był przebieg upadku Hajle Sellasje.
Grupa I
Na podstawie Cesarza Ryszarda Kapuścińskiego opowiedzcie o cesarstwie Etiopii.
W swoim wystąpieniu uwzględnijcie wiadomości na temat:
PG3nn s. 140
dworu cesarza (hierarchii, frakcji, służby dworskiej),

relacji między ludźmi dworu,
sytuacji w państwie (poziomu życia, rozwoju państwa, kontaktów z zagranicą,
atmosfery w państwie).
Grupa II
Na podstawie Cesarza Ryszarda Kapuścińskiego opowiedzcie o funkcji cesarza
w Etiopii. W swoim wystąpieniu uwzględnijcie informacje na temat:
planu dnia i zajęć cesarza,
obowiązków cesarza.
Grupa III
Na podstawie Cesarza Ryszarda Kapuścińskiego opowiedzcie o relacji cesarza Hajle
Sellasje z poddanymi. W swoim wystąpieniu uwzględnijcie informacje na temat
tego:
jak nazywano cesarza,
jak się zachowywali poddani wobec cesarza,
jakie uczucia wzbudzał wśród swoich poddanych,
co myśleli o nim najbiedniejsi,
w jaki sposób rozmówcy Kapuścińskiego opowiadają o swoim władcy.
Grupa IV
Na podstawie Cesarza Ryszarda Kapuścińskiego przedstawcie postać Hajle Sellasje,
uwzględniając informacje na temat:
wyglądu cesarza,
sposobu zachowania,
sposobu traktowania poddanych,
tego, za jakiego chciał być postrzegany, a jaki był w rzeczywistości.
3. Prezentacja wyników pracy uczniów. Podczas prezentacji kolejnych grup pozo-
stali uczniowie wypełniają karty pracy (załącznik 8), które rozdajemy dopiero po
przygotowaniu wystąpień.
Przykładowo wypełniona karta pracy znajduje się na sąsiednie stronie.
4. Rozmowa będąca podsumowaniem pracy uczniów i sformułowaniem wniosków
na temat władcy i systemu władzy w Etiopii. W trakcie dyskusji warto wprowadzić
lub przypomnieć znaczenie słów: autorytarny i reżim.
autorytarny
1. «oparty na bezwzględnym posłuszeństwie wobec władzy»
2. «narzucający swoją wolę, opinię, wymuszający posłuszeństwo» www.sjp.pwn.pl
reżim, reżym
1. «system rządów, w którym władza stosuje wobec społeczeństwa przemoc i ucisk
polityczny; też: rząd stosujący takie metody»
2. «ściśle ustalony tryb postępowania» www.sjp.pwn.pl
Na koniec uczniowie zapisują swoje spostrzeżenia w formie notatki. Uwzględniają

w niej odpowiedzi na pytania:
Jaką rolę w państwie odgrywał cesarz Hajle Sellasje?
Jakim był władcą?
Jakim sposób rządzenia / system władzy panował w Etiopii?
CESARSTWO ETIOPII
PG3nn s. 141
DWÓR CESARZA CESARZ HAJLE SELLASJE SYTUACJA W PAŃSTWIE

Trzy frakcje: WYGLĄD przepych i bogactwo dworu
arystokraci – konserwatyści, posiadacze ziemscy, rada Drobna i krucha postura – na starość zmalał jeszcze bieda poddanych
koronna, bardziej, ważył zaledwie 50 kilogramów. głód
biurokraci – skłonni do zmian, oświeceni, wykształ- zacofanie
ceni, zapełniali ministerstwa i zajmowali wyższe
SPOSÓB ZACHOWANIA korupcja urzędników
Zawsze opanowany, nigdy nie wybuchał gniewem, nie
urzędy,
objawiał najmniejszego zdenerwowania czy frustracji,
ludzie „osobiści” – wybierani przez cesarza z plebsu,
nerwy miał jak ze stali, zawsze zwracał się do innych
pełnili stanowiska wymagające największego zaufania,
łagodnie, dobrotliwe i pocieszająco. DZIEŃ CESARZA
służyli wiernie i żarliwie.
Ciągłe walki między frakcjami o dominację i względy Rozkład dnia:
JAK GO NAZYWANO?
cesarza. wstawał, kiedy było jeszcze ciemno, ok.
Na przykład: „król królów”, „najdostojniejszy pan”,
godziny czwartej, piątej rano,
„wybraniec Boga”, „czcigodny pan”, „dobrotliwy pan”,
Służba dworska, np. rozpoczynał dzień od spaceru, podczas
„najżyczliwszy pan”, „najosobliwszy pan”.
służba sypialni, którego słuchał donosów,
człowiek do wycierania moczu z butów dygnitarzy, ZACHOWANIE PODDANYCH WOBEC godzina nominacji, kiedy to cesarz nadawał

lokaj trzech drzwi (otwierał cesarzowi drzwi we CESARZA i ogłaszał nominacje na wszelkiego rodzaju
właściwym momencie), Oddawali mu nabożną cześć, kłaniali się, klękali przed urzędnicze stanowiska,
poduszkowy (podsuwał cesarzowi poduszkę pod nogi, nim, nie patrzyli mu w oczy; jeśli przejeżdżał jego orszak, godzina kasy, podczas której cesarz
gdy ten siedział na tronie), padali na twarze. podejmował decyzje finansowe,
woreczkowy, godzina ministrów poświęcona sprawom
wysoki urzędnik ceremoniału (kłaniał się cesarzowi, UCZUCIA I REAKCJE, KTÓRE WZBUDZAŁ cesarstwa,
informując go tym samym o upływie czasu i kolej- U SWOICH PODDANYCH godzina sądu, podczas której cesarz
nych obowiązkach). Ciągły lęk, niepokój, nienawiść, ale i cześć, uwielbienie;
wydawał wyroki na poddanych,
wszyscy zabiegali o jego względy.
wszystkie zajęcia odbywały się zgodnie
SPOSÓB TRAKTOWANIA PODDANYCH z protokołem i określonym ceremoniałem.
OBOWIĄZKI CESARZA Inteligentnie manipulował ludźmi, chciał uchodzić
za łagodnego i dobrotliwego, w rzeczywistości był
Wszystko, co dotyczyło spraw państwowych, należało bezwzględny, nie dbał o dobro ludu, trzymał swoich
do obowiązków cesarza. Władca podejmował każdą poddanych w ciągłej niepewności, miał nad nimi pełną
decyzję osobiście. Sam nadawał i ogłaszał wszystkie władzę, kontrolował ich i rozporządzał ich losem, nie
nominacje bez względu na to, czy chodziło o ministra pozwalał na swobodne wyrażanie własnego zdania,
czy posterunkowego policji. Sam decydował o wszystkich wymagał pełnej lojalności wobec siebie i składania
wydatkach w państwie przekraczających sumę 10 ciągłych donosów na innych.
dolarów. To, co się działo w cesarstwie, wymagało jego
akceptacji, nic nie mogło się odbyć bez jego wiedzy.
141
PG3nn s. 142
Przykładowy wniosek:
Cesarz Hajle Sellasje był najważniejszą osobą w państwie, uważaną niemal za
boga. Był władcą absolutnym, zatem wszystko, co się działo w cesarstwie,
zależało od jego woli, a zdanie i dobro ludzi się nie liczyło. Wobec swoich
poddanych stosował politykę ucisku i terroru, sprawiał, że żyli w ciągłym strachu.
Wymagał absolutnego posłuszeństwa. Możemy powiedzieć zatem, że Etiopia była
państwem reżimowym i autorytarnym, w którym rozwinięty system donosicielstwa
uniemożliwiał jakąkolwiek próbę reform, a jedyną wartością była lojalność wobec
cesarza.
5. Dyskusja na temat tego, co – zdaniem uczniów – doprowadziło do upadku
cesarstwa Hajle Sellasje.
Temat: Cesarz Ryszarda Kapuścińskiego jako przykład reportażu.

Cele lekcji:
zapoznanie się z pojęciem reportażu
określenie cech charakterystycznych reportażu jako gatunku dziennikarsko-lite-
rackiego
rozpoznawanie cech gatunkowych reportażu na konkretnym przykładzie
rozwijanie umiejętności krytycznego odbioru tekstu
redagowanie recenzji
Metody, techniki: praca z tekstem, dyskusja, tworzenie mapy mentalnej
Formy pracy: indywidualna, zespołowa
Materiały: załączniki 9 i 10
Przebieg lekcji:
2. Określenie cech reportażu na podstawie hasła słownikowego (załącznik 9)
i definicji (załącznik 10), zapisanie ich w formie schematu (mapy mentalnej). Warto
przed przeczytaniem definicji poruszyć z uczniami następujące kwestie
Czym – według nich – powinien się charakteryzować reportaż?
Gdzie i w jakiej formie mogą się z nim zetknąć?
Jakich znają twórców reportaży?
Schemat tworzymy razem z uczniami i zapisujemy go na tablicy. W czasie rozmowy
na temat cech reportażu warto zapytać, co to znaczy gatunek dziennikarsko-lite-
racki, i podkreślić, że reportaż dotyczy faktów, jest pozbawiony fikcji, opowiada
się w nim historię prawdziwą, ale w sposób, który przypomina na przykład powieść
(zawiera fabułę, posługuje się opisem, dialogiem czy rozbudowaną charakterystyką
postaci). Ponadto, autorzy reportażu dbają o wartość artystyczną, a więc na
przykład o kompozycję, język.
PG3nn s. 143
Przykładowy schemat:
PG3nn s. 144
3. Szukanie cech reportażu w Cesarzu.

Wskaż cechy reportażu w Cesarzu Ryszarda Kapuścińskiego.
4. Rozmowa na temat wyjątkowości reportażu Ryszarda Kapuścińskiego:
Ryszarda Kapuścińskiego nazywa się „asem polskiego reportażu”, „cesarzem
reportażu”, a Cesarza uważa się za jedno z jego najlepszych dzieł. Porozmawiajcie,
na czym – waszym zdaniem – polega wyjątkowość tego reportażu.
Zadanie nie należy do łatwych. Uczniowie powinni przede wszystkim zauważyć,
że Cesarz jest reportażem oryginalnym, o nietypowej kompozycji (budowie).
Autor zastosował w utworze ciekawy zabieg artystyczny, polegający na oddaniu
głosu ludziom cesarza. Jest to tekst uniwersalny i zawsze aktualny (pokazuje
nie tylko konkretnego władcę, ale także pewien model sprawowania władzy).
Warto również zwrócić uwagę na wyjątkowy język tekstu. Uczniowie, którzy się
zetknęli z książką Artura Domosławskiego Kapuściński non-fiction, mogą poruszyć
kwestię autentyczności przedstawianych przez Kapuścińskiego faktów, na przykład
analfabetyzmu Hajle Sellasje – można wtedy zapytać, jaki był cel wprowadzenia do
reportażu elementów fikcyjnych.
5. Omawianie lektury kończy napisanie przez uczniów recenzji. Prosimy zatem
o przypomnienie zasad jej redagowania. Zaznaczamy, że nie jest to forma
wypowiedzi o sztywnych regułach, ale zawsze pozostaje omówieniem książki i jej
oceną. Powinna więc zawierać informacje o treści i problematyce oraz własne opinie
i wrażenia odbiorców.
Cykl lekcji został tak pomyślany, aby uczniowie mogli zebrać wszystkie niezbędne
informacje do napisania wyczerpującej recenzji – dlatego dokładnie określono
temat utworu, jego problematykę i budowę, gatunek, do którego należy, poroz-
mawiano też o wyjątkowości tekstu na tle teorii gatunku.
6. Praca domowa.
Napisz recenzję Cesarza Ryszarda Kapuścińskiego.
Folwark Zwierzęcy George’a Orwella,

czyli obraz władzy totalitarnej
Zanim uczniowie rozpoczną czytanie powieści, powinni poznać zagadnienia, które

będą omawiane na poszczególnych lekcjach, aby w trakcie lektury mogli zaznaczyć
odpowiednie fragmenty.
1. Był sobie folwark dworski, czyli dzieje pewnego buntu.
2. Jak się rodzi totalitaryzm?
3. „Ci dwaj wadzili się dosłownie przy każdej okazji” – charakterystyka porównaw-
cza Snowballa i Napoleona.
4. Folwark Zwierzęcy George’a Orwella – utwór alegoryczny.
5. Boxer – postać tragiczna.
PG3nn s. 145
Temat: Był sobie folwark dworski, czyli dzieje pewnego buntu.

Cele lekcji:
czytanie ze zrozumieniem
porządkowanie wydarzeń
rozpoznanie cech przemówienia
nazywanie środków retorycznych i określanie ich funkcji
gromadzenie argumentów na podstawie tekstu utworu
Metody, techniki: poszukująca – praca z tekstem, dyskusja, mapa mentalna
Formy pracy: zbiorowa, jednostkowa
Przebieg lekcji:
Uczniowie przygotowują na lekcję informacje dotyczące świata przedstawionego:
miejsca i czasu wydarzeń, głównych bohaterów.
1. Zadanie wstępne – ustalenie, gdzie i kiedy rozgrywają się wydarzenia przedsta-

wione w powieści George’a Orwella oraz kto w nich uczestniczy.
Miejscem wydarzeń jest farma gdzieś w Anglii.
Czas nie jest dokładnie określony, pojawiają się jednak informacje o upływie
czasu, np. w rozdziale drugim: „Trzeciej nocy, licząc od pamiętnego zebrania,
stary Major zgasł spokojnie podczas snu. Działo się to w początkach marca. Przez
trzy następne miesiące na folwarku aż kipiało od konspiracyjnej roboty. Nadszedł
czerwiec. . .”
Biorąc pod uwagę informacje zawarte w kolejnych rozdziałach, możemy ustalić,
że wydarzenia rozgrywają się na przestrzeni kilku lat. W rozdziałach 1–9
znajdujemy dosyć dokładne informacje o porach roku, miesiącach, a nawet
dniach tygodnia. Natomiast w rozdziale 10 mamy już tylko wzmiankę: „Minęły
lata. . .”
Niektóre elementy świata przedstawionego związane z mechanizacją farmy
mogą sugerować, że wydarzenia rozgrywają się w pierwszej połowie XX wieku.
Jednak nieokreśloność czasu może wskazywać na uniwersalizm przedstawianych
wydarzeń, tzn. że mają one charakter ponadczasowy.
Uczestnikami wydarzeń są zwierzęta gospodarskie pracujące na folwarku oraz
ludzie, właściciele dóbr ziemskich – wrogowie zwierząt. Uczniowie wymieniają
grupy zwierząt, np. świnie, konie, owce, kury, psy, a także pojedynczych ich
przedstawicieli, np. Major, Boxer, Mojżesz, padają też nazwiska właścicieli
folwarków, np. Jones. Picklington, Frederick, Whymper.
Zasadnicza część lekcji koncentruje się na ustaleniu kolejności zdarzeń, które
doprowadziły do przekształcenia się folwarku dworskiego w folwark zwierzęcy.
Materiał literacki, który posłuży uczniom do omówienia tematu, to rozdziały 1 i 2
powieści.
PG3nn s. 146
2. a) Rozdanie schematu planu wydarzeń w utworze (załącznik 11). Uczniowie

odnajdują odpowiednie fragmenty tekstu i na ich podstawie uzupełniają schemat,
wpisując kolejne punkty i podpunkty planu z ramki.
b) Samodzielne uzupełnienie punktu 2a – analiza przemówienia Majora:
wypisanie argumentacji użytej w przemówieniu (cytaty),
omówienie środków retorycznych o charakterze impresywnym, np.
– wyliczenia
– pytania retoryczne
– wykrzyknienia
– zwroty do słuchaczy
– użycie czasowników w 1. os. lm.
ustalenie funkcji wymienionych środków retorycznych, np.
– oddziaływanie na emocje słuchaczy
– koncentrowanie ich uwagi na treści przemówienia
– skłonienie zwierząt do buntu i działania
– utożsamianie się mówcy ze słuchaczami
– podkreślenie istotnych treści przemówienia
Przykładowe uzupełnienie schematu (załącznika 11) zamieszczono na następnej
stronie.
3. Wnioski końcowe – odpowiedź na pytanie: Jak doszło do przewrotu i przekształ-
cenia folwarku dworskiego w folwark zwierząt?
Zwierzęta były coraz gorzej traktowane przez właściciela folwarku.
Znalazł się charyzmatyczny przywódca, który uświadomił zwierzętom, że dzieje
im się krzywda, i obudził w nich tęsknotę za wolnością i równością.
Pojawił się pierwszy symbol wolności – hymn.
Podjęto zorganizowaną, solidarną działalność.
Nadzieja na lepszy los, wspólny cel, a jednocześnie coraz większa wrogość do
człowieka spowodowana jego zaniedbaniami dały zwierzętom siłę do zwycięskiej
walki.
4. Praca domowa.
Zredaguj reportaż prasowy informujący o omawianych wydarzeniach na farmie
pana Jonesa.
Temat: Jak się rodzi totalitaryzm?

Cele lekcji:
wyszukiwanie odpowiednich fragmentów tekstu
wyrażanie własnych sądów, opinii
używanie argumentów w postaci trafnie dobranych cytatów lub własnych
sformułowań
dbałość o kulturę słowa i dyskusji
utrwalenie lub poznanie pojęć totalitaryzm, nowomowa
Metody, techniki: poszukująca – praca z tekstem, burza mózgów, dyskusja

PG3nn s. 147

PG3nn s. 148
Formy pracy: zbiorowa, jednostkowa
Materiały: arkusze szarego papieru
Przebieg lekcji:
Na lekcję potrzebne będą dwa arkusze szarego papieru. Wyznaczeni wcześniej
uczniowie przygotowują jeden arkusz z zapisanymi siedmioma zasadami Anima-
lizmu. Na drugim arkuszu w trakcie omawiania tematu uczniowie będą zapisywać
późniejsze, przekształcone już hasła.
1. Rozmowa na temat atmosfery, jaka zapanowała na folwarku po zwycięskim

powstaniu.
Uczniowie odczytują stosowne fragmenty powieści (rozdział 2).
Po początkowym niedowierzaniu własnemu szczęściu zwierzęta ogarnęła ogromna,
spontaniczna radość, zapał do pracy na własnej ziemi i dla wspólnego dobra. Dom
mieszkalny pana Jonesa przekształcono w muzeum, zmieniono nazwę folwarku,
wreszcie zapisano na ścianie stodoły siedem przykazań Animalizmu.
2. Przypomnienie praw, według których zwierzęta miały żyć – umieszczenie

w widocznym miejscu przygotowanego na lekcję arkusza z wypisanymi zasadami
Animalizmu.
3. Ukazanie procesu degradacji i deformacji ideałów, którymi początkowo się

kierowały zwierzęta – dyskusja na temat poniższych zagadnień i ich opracowanie.
A. Podział zadań na farmie.
ŚWINIE POZOSTAŁE ZWIERZĘTA
nie pracowały ciężko pracowały

kierowały innymi zwierzętami i nadzorowały podporządkowały się świniom
ich pracę uczyły się czytać
objęły przywództwo
uczyły się kowalstwa
prowadziły kursy zwalczania analfabetyzmu
B. Ocena postawy świń.

Możemy spodziewać się dwojakich opinii – z jednej strony potępienia świń,
a z drugiej – uznania, że ktoś musi sprawować władzę, a skoro świnie były
mądrzejsze od innych zwierząt, to tym samym zasługiwały na sprawowanie funkcji
przywódczych.
C. Ustalenie, jaka sytuacja stała się początkiem deformacji założeń Animalizmu.
Być może uczniowie będą mieli trudności z ustaleniem, że początkiem owych
deformacji było tajemnicze zniknięcie krowiego mleka tuż po zwycięskim po-
wstaniu i ustaleniu zasad Animalizmu. Dlatego też należy polecić uczniom, aby
przypomnieli sobie końcowy fragment rozdziału 2, zaczynający się od słów:
– A teraz, towarzysze – zawołał Snowball, ciskając pędzel – na łąkę. . . do końca
tego rozdziału, i zastanowili się, co się stało z mlekiem.
PG3nn s. 149
D. Przedstawienie okoliczności, które się przyczyniły do stopniowego upadku

ideałów.
a. Ciemnota zwierząt:
analfabetyzm,
niezrozumienie zasad Animalizmu i konieczność ich uproszczenia – zapisanie
pierwszej zmiany: „Cztery nogi dobrze, dwie nogi źle”,
niezdolność do samodzielnego myślenia i całkowite zawierzenie przywódcom,
niewielkie wymagania: pełna miska, kąt do spania.
b. Manipulacje świń zmierzające do tego, aby się stać uprzywilejowaną grupą.
Wyjaśnienie znaczenia słowa manipulować. Zastanowienie się nad tym, kto odegrał
kluczową rolę w manipulowaniu zwierzętami. Ustalenie, na czym ta manipulacja
polegała. Podanie przykładów wykorzystywania zwierząt przez świnie i sposobów,
w jaki tłumaczyły one swoje działania:
przypisanie sobie prawa do lepszych posiłków; wyjaśnienia Squealera, jakoby
mleko i jabłka były niezbędne świniom do mądrego sprawowania władzy;
wniosek – świnie spożywają łakocie dla dobra innych zwierząt,
handel z ludźmi; wyjaśnienia Squealera, że nigdy nie został uchwalony zakaz
handlu i używania pieniędzy,
zamieszkanie w domu pana Jonesa; wyjaśnienie Squealera, że świnie muszą
mieć odpowiednie warunki do pracy umysłowej; wniosek – świnie mieszkają
w lepszych niż inne zwierzęta warunkach dla dobra całego folwarku, wymaga
tego także godność Przywódcy,
spanie w łóżkach; wyjaśnienie Squealera, że nie ma zakazu spania w łóżkach,
wiązka słomy też jest łóżkiem; nie wolno jedynie używać prześcieradeł (zapisanie
na drugim arkuszu kolejnego przekształconego hasła: „Żadne zwierzę nie będzie
spać w łóżku z prześcieradłem”); wniosek – wygodny wypoczynek jest potrzebny
świniom dla dobrego funkcjonowania folwarku,
późniejsze wstawanie,
obarczanie zwierząt coraz cięższą pracą,
mamienie zwierząt niezrozumiałymi dla nich danymi liczbowymi wskazującymi
na wzrost produkcji, podczas gdy ta w rzeczywistości malała,
spożywanie alkoholu, a później także jego produkcja na potrzeby świń (zapisanie
na arkuszu kolejnego zdeformowanego hasła: „Żadne zwierzę nie będzie pić
alkoholu bez umiaru”),
organizowanie wieców i demonstracji propagandowych, które miały dawać
zwierzętom złudzenie jedności i odwrócić ich uwagę od różnic w poziomie życia
– zwierzętom żyło się coraz ciężej, stale na nich oszczędzano, podczas gdy świnie
miały się coraz lepiej,
stopniowe upodabnianie się świń do człowieka: chodzenie na dwóch nogach,
noszenie ubrań, zażyłość z właścicielami folwarków, którzy niegdyś byli wrogami
zwierząt.
W tej części lekcji należy zwrócić uwagę na absurdalność wyjaśnień Squealera,
a jednocześnie na rolę propagandy w systemie totalitarnym. Można też posłużyć
się pojęciem nowomowy i wyjaśnić uczniom, czym się owo zjawisko językowe
charakteryzowało.
nowomowa – pojęcie stworzone przez George’a Orwella, które oznacza język propa-
gandy politycznej stanowiący narzędzie systemu totalitarnego, służący manipulacji
społeczeństwem oraz tworzeniu fałszywego obrazu rzeczywistości.
PG3nn s. 150
c. Dążenie Napoleona do dominacji – bezwzględne, podstępne pozbycie się

Snowballa.
Ponieważ postaciom dwóch przywódców poświęcimy osobną lekcję, więc jedynie
ogólnie omawiamy ten punkt.
d. Totalna władza Napoleona i jego szczególne przywileje:
przyznawanie sobie odznaczeń za rzekome bohaterstwo,
tytułowanie Napoleona (np. nasz Przywódca, Ojciec Wszystkich Zwierząt, Przyja-
ciel Kacząt) i układanie pieśni na jego cześć,
ograniczenie kontaktu Przywódcy ze zwierzętami,
przechadzki w otoczeniu eskorty psów – demonstracja siły,
roszczenie sobie prawa do osądzania i karania zwierząt,
spożywanie cukru zakazanego innym zwierzętom,
jest jedynym kandydatem na prezydenta republiki.
e. Coraz cięższe warunki życia na folwarku:
sześćdziesięciogodzinny tydzień pracy,
likwidacja wypoczynku w niedzielne popołudnia,
ograniczanie racji żywnościowych za uchylanie się od niedzielnej (dobrowolnej)
pracy,
mniejsze plony spowodowane niewłaściwym gospodarowaniem (dotkliwy brak
Snowballa i jego pomysłów),
brak różnych potrzebnych rzeczy,
handel z ludźmi będący przyczyną coraz mniejszych zapasów żywności (w tym
miejscu również należy zwrócić uwagę na odstępstwo od jednej z pierwotnych,
jednak niezapisanych zasad – nie używać pieniędzy),
ograniczanie wolności zwierząt i praw do decydowania o sobie,
oskarżenia o współpracę ze Snowballem i okrutne kary śmierci (zapisanie
kolejnego zdeformowanego hasła na drugim arkuszu: „Żadne zwierzę nie zabije
innego bez powodu”),
oszczędności kosztem zwierząt.
f. Niszczenie symboli wolności zwierząt:
zastąpienie hymnu Zwierzęta Anglii pieśnią ułożoną przez Minimusa,
kolejne zmiany zasad Animalizmu,
stopniowe upodabnianie się świń do ludzi (chodzenie na dwóch nogach, noszenie
ubrań, typowe ludzkie nawyki i zachowania, zażyłość z tymi, którzy niegdyś byli
wrogami) i nowe hasło propagandowe wykrzykiwane przez owce: „Cztery nogi
dobrze, dwie lepiej”,
zamalowanie dawnych (i tak już częściowo zdeformowanych) zasad Animalizmu
i zapisanie na ścianie stodoły jednego hasła: Wszystkie zwierzęta są równe,
ale niektóre są równiejsze od innych (uczniowie na odwrotnej stronie
arkusza zapisują ostateczne hasło),
powrót do nazwy folwarku sprzed rewolucji.
Jako notatkę z lekcji uczniowie powinni zapisać całą treść punktu A oraz punkt
D w postaci pytania: Jakie okoliczności przyczyniły się do stopniowego upadku
ideałów? wraz z podpunktami a, b, c, d, e, f (bez szczegółowych rozwinięć).
4. Praca domowa.
Zaznacz fragmenty tekstu charakteryzujące Snowballa i Napoleona oraz te, które
dotyczą konfliktu między nimi.
PG3nn s. 151
Temat: „Ci dwaj wadzili się dosłownie przy każdej okazji” – charakte-
rystyka porównawcza Snowballa i Napoleona.
Cele lekcji:
tworzenie charakterystyki porównawczej w formie tabeli
doskonalenie umiejętności stylistyczno-językowych
Metody, techniki: poszukująca – praca z tekstem, dyskusja
Formy pracy: zespołowa, zbiorowa
Przebieg lekcji:
Na poprzedniej lekcji była mowa o ideałach, które przyświecały zwierzętom przed
powstaniem, w trakcie jego trwania i jakiś czas po nim, a które później zostały
utracone m.in. wskutek niejednomyślności władzy i konfliktu o dominację. Warto
więc przyjrzeć się sylwetkom dwóch przywódców: Snowballa i Napoleona.
2. Wyszukiwanie fragmentów charakteryzujących bezpośrednio i pośrednio obie
postaci.
Żeby praca przebiegała sprawniej, klasę należałoby podzielić na dwie grupy,
z których każda ma za zadanie zgromadzenie informacji na temat jednej postaci.
3. Uzupełnianie tabeli odpowiednimi cytatami, parafrazami tekstu oraz wnioskami.
SNOWBALL NAPOLEON
najważ- Był bardziej ruchliwy, bardziej Był sporym knurem rasy Berkshire
niejsze wygadany i bystrzejszy, jednak nie o dzikim wyglądzie, jedynym z tej
cechy posiadał, jak sądzono, tak silnego rasy na folwarku; choć nie był zeń
charakteru jak tamten. najlepszy mówca, znano go z tego,
że potrafi postawić na swoim.
działania Organizował komitety i inne Według niego priorytetem było
podjęte stowarzyszenia, które miały na celu odpowiednie wychowanie młodzieży.
po po- lepszą organizację pracy i życia na W tym celu sam postanowił się zająć
wstaniu folwarku, jednak ich działania nie wychowaniem szczeniąt.
przyniosły oczekiwanego rezultatu.
Zajął się też kursami czytania
i pisania, które okazały się dobrym
pomysłem. Tłumaczył zwierzętom
zasady Animalizmu i upraszczał
jego sformułowania, tak aby
wszystkie zwierzęta zrozumiały,
o co chodzi.
PG3nn s. 152
postawa Dowodził operacją obronną, miał Nie wspomina się o jakimkolwiek

w Bitwie obmyślaną strategię i wydawał jego udziale w bitwie.
pod rozsądne rozkazy, co doprowadziło
Oborą do rychłego sukcesu. Sam również
dzielnie walczył i nawet został
ranny.
inicja- Studiował pisma rolnicze i snuł Niczego nie proponował. Uważał, że
tywy, plany rozmaitych nowości pomysły Snowballa są nic niewarte,
pomysły i ulepszeń, np. założenia drenów, był przeciwny budowie wiatraka,
mające silosów, opracował też system niweczył wszelkie plany z tym
na celu nawożenia pól. Uważał, że związane. Odwracał uwagę zwierząt
uspraw- życie i pracę ułatwi zwierzętom od wiatraka, odwołując się do
nienie budowa wiatraka, miał dokładnie podstawowej potrzeby zwierząt –
funkcjo- przemyślaną jej koncepcję i na produkcji żywności.
nowania podstawie fachowej literatury
folwarku opracował szczegółowe plany
budowy.
zyskiwa- Wygłaszał płomienne przemowy, Kaptował klakierów w postaci owiec
nie stron- w których roztaczał przed bezmyślnie skandujących hasła
ników zwierzętami wizję maszyn propagandowe.
zastępujących je w pracy.
stano- Opowiadał się za tym, aby Uważał, że zwierzęta powinny się
wisko uświadamiać zwierzęta z sąsiednich postarać o broń palną i w ten sposób
w kwestii folwarków i wzniecać wśród zapewnić sobie obronę.
obrony nich bunt. Wychodził bowiem
folwarku z założenia, że gdy wszędzie
wybuchną powstania, zniknie
potrzeba obrony.
wnioski Był energiczny, elokwentny, Był małomówny, ale uparty,
końcowe inteligentny, pomysłowy, odważny. konsekwentny, bezwzględny
Można przypuszczać, że miał na w dążeniu do celu. Jego zachowania
względzie przede wszystkim dobro mogą świadczyć o tchórzliwości
farmy i innych zwierząt. i ograniczoności, ale jednocześnie
o sprycie i przebiegłości.
4.Dyskusja dotycząca następujących zagadnień:

Kto był inicjatorem konfliktu o władzę w folwarku?
Jak zakończył się ów konflikt? Kto i w jaki sposób pokonał przeciwnika?
Od kiedy i w jaki sposób Napoleon przygotowywał się do wyeliminowania
Snowballa ze społeczności Folwarku Zwierzęcego?
Dlaczego Napoleonowi nie wystarczyło wygnanie Snowballa i mimo jego nieobec-
ności nadal go oczerniał?
Jak Napoleon później tworzył swój wizerunek przywódcy? Na czym oparł swój
autorytet?
Odpowiadając na powyższe pytania, uczniowie powinni zwrócić uwagę na fakt,
że to głównie Napoleon wywoływał konflikty. Narrator w jednej z charakterystyk
sugeruje, że Napoleon odznaczał się silnym charakterem i potrafił postawić
PG3nn s. 153
na swoim. Zapewne miał ogromne ambicje, ale nie dorównywał Snowballowi

błyskotliwością, elokwencją i inteligencją. W przeciwieństwie do niego niewiele miał
też do zaproponowania zwierzętom. Dlatego szybko zrozumiał, że aby spełnić swe
ambicje, musi się uciec do podstępu i siły. Stąd pomysł wychowywania szczeniąt,
które stały się jego strażą przyboczną, gotową spełnić każde polecenie. Wychowane
w izolacji i najprawdopodobniej nienawiści do innych zwierząt, traktowały je jak
wrogów. Te cechy psów wykorzystał Napoleon, żeby pozbyć się rywala raz na
zawsze. Jednak wygnanie Snowballa mu nie wystarczyło. Być może się obawiał, że
zwierzęta, pomne zasług Snowballa, nie wyrzucą go tak szybko z pamięci. Dlatego
rozpoczął kampanię propagandową przeciwko swojemu przeciwnikowi – który nie
mógł się bronić – oskarżając go o skrytą działalność mającą na celu zniweczenie
osiągnięć powstania i doprowadzenie do upadku Folwarku Zwierzęcego. Od
momentu pozbycia się rywala Napoleon stał się jedynowładcą. Przypisał sobie
zasługi Snowballa, ograniczył kontakty ze zwierzętami, tworząc w ten sposób
dystans między sobą a nimi i zaznaczając swoją wyższość. Jeżeli pokazywał się
publicznie, to zawsze w eskorcie psów. Później wziął do swego orszaku koguta,
czyniąc ze swoich przechadzek paradę. Z zadowoleniem przyjmował wszelkie
przejawy uwielbienia w postaci nadawanych mu tytułów czy śpiewanych na jego
cześć pieśni. To wszystko czyniło zeń postać wyjątkową, która jednocześnie budziła
coraz większy lęk i nieufność.
5. Praca domowa.
Przygotuj informacje o sytuacji politycznej w Rosji w I połowie XX wieku.
Temat: Folwark Zwierzęcy George’a Orwella – utwór alegoryczny.

Cele lekcji:
przypomnienie pojęcia alegoria i rozumienie jego znaczenia
podawanie przykładów tekstów kultury, w których zastosowano alegorię
dostrzeganie i rozumienie alegorycznego charakteru utworu George’a Orwella
podawanie argumentów potwierdzających alegoryczny charakter Folwarku Zwie-
rzęcego
wzbogacanie wiedzy na temat historii XX wieku
dostrzeganie związku powieści George’a Orwella z faktami historycznymi
doskonalenie umiejętności językowo-stylistycznych
wzbogacanie słownictwa
Metody, techniki: dyskusja, wykład
Formy pracy: jednostkowa, grupowa, zbiorowa
Przebieg lekcji:
1. Przypomnienie znaczenia pojęcia alegoria.
2. Podanie przykładów poznanych tekstów kultury, w których zastosowano alegorię:
PG3nn s. 154
bajki Ignacego Krasickiego – przypomnienie cech zwierzęcych bohaterów bajek,

np.
– lew – siła i władczość,
– lis – spryt, przebiegłość,
– małpa – głupota,
– wół – pracowitość, siła fizyczna, ociężałość umysłowa;
nowela Henryka Sienkiewicza Legenda żeglarska;
Sąd Ostateczny Hansa Memlinga.
3. Wspólne zastanawianie się nad tym, czemu służyła alegoria w przywołanych
przykładach.
Alegoria służy:
ukazaniu:
– ludzkich wad i zalet,
– relacji międzyludzkich na różnych poziomach zależności, m.in. władza –
społeczeństwo,
– sytuacji w państwie;
krytyce ukazanych zjawisk, problemów;
wzbudzeniu refleksji w odbiorcy.
5. Określenie tego, co sprawia, że utwór George’a Orwella możemy uznać za
alegorię.
a) Zwierzęcy bohaterowie i ich ludzkie cechy.
Tę część lekcji można przeprowadzić w formie pracy grupowej. Każda grupa
opracowuje cechy jednej postaci lub grupy postaci. Związki frazeologiczne wiążące
się z poszczególnymi zwierzętami ustalają wszyscy uczniowie.
POSTAĆ/POSTACI CECHY TYP CZŁOWIEKA/LUDZI ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE
świnie inteligencja, władca być świnią,

przebiegłość, zachować się po
władczość, świńsku,
nieuczciwość, zrobić komuś
zakłamanie, świństwo,
fałsz, podłożyć świnię
obłuda,
wygodnictwo
Major rozsądek, charyzmatyczny

doświadczenie, przywódca
mądrość życiowa
Squealer elokwencja, szef propagandy

pomysłowość,
bystrość umysłu,
umiejętność
wybrnięcia z każdej
sytuacji
PG3nn s. 155
konie lojalność, robotnicy silny jak koń,

ufność, zrobić kogoś
wierność, w konia,
idealizm, chodzić jak koń
pracowitość w kieracie,
orać w kogoś jak
w łysego konia,
pracować jak koń,
końskie zdrowie
Molly wewnętrzna jednostka

pustota, niezaangażowana
próżność,
powierzchowność,
egoizm
psy inteligencja, aparat przymusu zły pies,

agresywność, szczuć kogoś psem,
służalczość psia wierność,
szczerzyć kły
owce głupota, klakierzy, owczy pęd,

ciemnota, tchórze chodzić jak błędna
bezmyślność, owca
bezwzględność,
posłuszeństwo
kot spryt, konformista kot zawsze spada

umiejętność na cztery łapy,
dostosowania się łasić się jak kot,
do sytuacji, chodzić jak kot
lizusostwo, własnymi ścieżkami
brak własnego
zdania
osioł Benjamin małomówność, sceptyk uparty jak osioł

nieufność,
dystansowanie się
do sytuacji,
odwaga wyrażania
własnych sądów,
krytycyzm,
trwanie przy swoim
b) Folwark ukazany jako państwo, w którym źle sprawowane rządy doprowadzają

do buntu społeczeństwa, obalenia władzy i ustanowienia nowych porządków.
c) Zwrócenie uwagi na wyraźne i zamierzone aluzje historyczne oraz polityczne.
W tej części lekcji uczniowie powinni zaprezentować przygotowane informacje na
temat wydarzeń w Rosji w I połowie XX wieku. Wśród nich powinny się znaleźć
następujące fakty:
PG3nn s. 156
– przestarzały system feudalny, absolutna władza cara, ciężkie warunki życia

najniższych warstw społecznych,
– wybuch rewolucji październikowej w 1917 r. jako wyraz buntu przeciwko
uciskowi carskiemu,
– ustanowienie nowych porządków – przejęcie władzy przez lud,
– powołanie komisarzy ludowych, spośród których wyłoni się grupa przywódców,
– przejęcie przez komisarzy władzy i stopniowe stawanie się uprzywilejowaną
grupą,
– konflikty w elitach sprawujących władzę,
– wysunięcie się (po śmierci Lenina) na plan pierwszy Józefa Stalina, który
w bezwzględny sposób pozbywa się wszelkich przeciwników i sprawuje władzę
absolutną opartą na całkowitym podporządkowaniu sobie społeczeństwa,
– zapanowanie terroru – zastraszanie, stworzenie systemu donosicielstwa, powoła-
nie służb specjalnych (NKWD) do śledzenia poczynań obywateli, masowe areszto-
wania i mordy (czystki), zmuszanie do składania samokrytyki i przyznawania się
do niepopełnionych win, preparowanie fałszywych oskarżeń, zakładanie łagrów
dla więźniów politycznych,
– doniosła rola propagandy w tworzeniu fałszywego obrazu rzeczywistości i mani-
pulowaniu społeczeństwem,
– stworzenie specyficznego języka służącego propagandzie,
– zastąpienie obalonego caratu nową formą władzy totalnej opartej na ucisku
społeczeństwa i przywilejach grupy rządzącej.
d) Wskazywanie na podobieństwo sytuacji fikcyjnych w powieści George’a Orwella
do wydarzeń historycznych.
– ciężka sytuacja zwierząt w Folwarku Dworskim,
– powstanie przygotowane przez Majora,
– ustalenie nowych zasad i pojawienie się przywódców,
– stopniowe przyznawanie sobie coraz większych przywilejów przez przywódców
kosztem innych zwierząt,
– konflikt między Napoleonem a Snowballem,
– wyłonienie się jedynowładcy Napoleona,
– wprowadzenie terroru w Folwarku Zwierzęcym,
– psy jako aparat przymusu, a jednocześnie ochrona Napoleona,
– oskarżenia zwierząt o złą wolę; wprowadzenie kary śmierci,
– manipulator i propagandzista Squealer sprawnie i przekonująco tłumaczący
wszelkie niegodziwości władzy,
– owce jako narzędzie propagandy,
– upodobnienie się świń do ludzi, czyli poprzedniej, obalonej władzy.
6. Zapisanie wniosków.
Folwark Zwierzęcy to powieść-alegoria, ponieważ:
– dosłowna warstwa znaczeniowa utworu jest tylko pretekstem do ukazania
prawdy o systemie totalitarnym (niemal analogicznym do komunistycznego),
– niczego w powieści nie można traktować dosłownie,
– pod postaciami zwierząt kryją się typowe ludzkie postawy,
– przedstawione w książce wydarzenia stanowią zamierzoną aluzję do autentycz-
nych wydarzeń historycznych i politycznych, są czytelne dla osób znających
historię Rosji.
PG3nn s. 157
Temat: Boxer – postać tragiczna.

Cele lekcji:
doskonalenie umiejętności językowo-stylistycznych
Metody, techniki: poszukująca – praca z tekstem, burza mózgów, dyskusja
Przebieg lekcji:
1. Zapisanie tematu, ale w niepełnej wersji: Boxer – postać. . .
2. Odczytanie fragmentów charakteryzujących Boxera – prezentacja jego cech
fizycznych i umysłowych, np.
„Boxer był ogromnym koniskiem, wysokim prawie na dwa metry i silnym jak dwa
zwykłe konie. Biały pasek na nosie nadawał mu cokolwiek tępawy wygląd; istotnie,
nie grzeszył mądrością, jednak cieszył się ogólnym poważaniem ze względu na
niezłomny charakter i niezwykłą siłę”.
„Boxert nigdy nie zdołał wyjść poza literę D. [. . .] Bywało wszakże, że zdołał
zapamiętać E, F, G i H, ale gdy już nauczył się ich na pamięć, okazywało się, że
zapominał A, B, C i D”.
„Zwierzęta nie osiągnęłyby wiele, gdyby nie Boxer, którego siła dorównywała chyba
sile pozostałych mieszkańców folwarku razem”.
3. Zapisanie wniosków na podstawie odczytanych fragmentów.
Boxer:
– poczciwe, proste zwierzę,
– jego największe atuty to siła fizyczna i pracowitość,
– jego słabość to ograniczone możliwości intelektualne,
– cieszy się szacunkiem innych zwierząt.
4. Uzupełnianie tabeli.
W dalszej części lekcji będziemy analizować stosunek Boxera do wydarzeń na
farmie.
W tym celu sporządzamy tabelę wg poniższego wzoru. Wydarzenia zapisane w lewej
części podaje nauczyciel, uczniowie wypełniają prawą część tabeli. Zadanie można
wykonać w formie pracy grupowej, dzieląc między poszczególne grupy kolejne
punkty (np. po dwa wydarzenia na jedną grupę), lub w formie pracy zbiorowej
(odczytywanie odpowiednich fragmentów i wspólne redagowanie wniosków).
WYDARZENIE POSTAWA BOXERA
konspiracja – uznał autorytet świń

w Folwarku – – nie opuścił ani jednego spotkania
przygotowania do – chłonął wszystko, co usłyszał
powstania
PG3nn s. 158
zwycięstwo – rygorystycznie przestrzegał zaleceń dotyczących niszczenia

i przejęcie Folwarku wszelkich śladów po człowieku
przez zwierzęta – „pracował nadzwyczaj ciężko [. . .], wykonywał robotę nie
jednego, lecz trzech koni”
– był zawsze gotów do wykonania najtrudniejszych zadań
– wstawał wcześniej niż inne zwierzęta i nadrabiał zaległości
tam, gdzie czas najbardziej naglił
– jego dewizą było: „będę pracował jeszcze więcej”
– uczył się czytać, lecz bez efektów
Bitwa pod Oborą – stając dęba i wymachując podkutymi żelazem kopytami,
swoją potężną sylwetką wzbudził strach u przeciwników
– kopnął w głowę chłopca stajennego i przekonany, że go
zabił, bardzo ów fakt przeżywał, gdyż nie chciał nikogo
zabijać, nawet ludzi
– dostał odznaczenie „Bohater Zwierzęcy Pierwszej Klasy”
budowa wiatraka – dzięki sile fizycznej i pracowitości odegrał kluczową rolę
w budowie wiatraka
– pomagał zwierzętom, gdy te nie dawały rady dźwigać
potężnych kamieni
– zjawiał się wszędzie tam, gdzie był potrzebny
– pracował z oddaniem ponad siły, nawet w czasie wolnym
od pracy
– nie przejmował się ostrzeżeniami Clover, która radziła mu,
by uważał na siebie i nie przeciążał mięśni
manipulacje świń – zaakceptował przywileje świń
– wierzył, że wszelkie decyzje i działania świń mają na
względzie dobro folwarku i wszystkich zwierząt
– był przekonany, że „Napoleon ma zawsze rację”
oskarżenia pod – starał się bronić jego dobrego imienia
adresem Snowballa – wspominał jego zasługi
– ostatecznie jednak uznał w tej sprawie racje Napoleona
egzekucja – próbował powstrzymać psy, które odgrywały rolę katów
rzekomych – po raz kolejny uznał autorytet Napoleona
zdrajców – nie mógł zrozumieć, dlaczego do tego doszło
– szukał winy w sobie
– postanowił wstawać jeszcze wcześniej i jeszcze ciężej
pracować
krwawa bitwa – dzielnie walczył i odniósł poważne obrażenia
z Frederickiem – był oburzony kanonadą na część zwycięstwa, gdyż uważał,
i jego ludźmi że ofiary wśród zwierząt i zniszczenie wiatraka zasługiwały
raczej na żałobę niż radość
– po raz pierwszy zwątpił w słuszność postępowania
Napoleona
– przygotowywał się wewnętrznie do ciężkiej pracy
– po raz pierwszy pomyślał też o sobie, o tym, że jest coraz
słabszy
PG3nn s. 159
odbudowa wiatraka – mimo odniesionych ran niezwłocznie przystąpił do pracy

po bitwie – ukrywał cierpienie
– nie słuchał rad Clover, by się oszczędzał
– marzył o tym, by przed emeryturą zobaczyć odbudowany
wiatrak
choroba Boxera – dodawał zwierzętom wiary w siebie
– nie martwił się swoim zdrowiem
– marzył o zasłużonym odpoczynku na ostatnie lata życia
w towarzystwie Benjamina
– snuł plany rozwijania umysłu
– wierząc w dobrą wolę Napoleona i jego obietnice, pozwolił
się wywieźć do końskiej jatki, gdzie czekała go haniebna
śmierć
Warto też zwrócić uwagę na to, jak zmienił się wygląd Boxera po bitwie
z Frederickiem i w czasie prób odbudowania wysadzonego przez ludzi wiatraka.
„Krwawił z kolan, stracił podkowę, miał pęknięte kopyto, a pod skórą tylnej nogi
utkwiło mu kilkanaście śrucin”.
„Zmienił się [. . .] jego wygląd – skóra straciła na blasku, a potężne boki były teraz
zapadnięte”.
5. Ustalenie, jak można określić Boxera, biorą pod uwagę los, jaki go spotkał –
uzupełnienie tematu lekcji.
Jeżeli w klasie był już omawiany wiersz Miłosza Który skrzywdziłeś, warto byłoby
odwołać się do jego treści, właściwie do początkowych wersów, i podyskutować
na zakończenie lekcji o ich związku z losami prezentowanej postaci. Należałoby
uwzględnić następujące kwestie:
Boxer to symbol owego człowieka prostego, który wierzył w sens ustalonych
wspólnie zasad, zaufał przywódcom, ciężko pracował dla dobra wszystkich, nigdy
się nie skarżył na swoją dolę w nadziei, że jego trud ma sens. Gdy był już
nieprzydatny, pozbyto się go. Za poświęcenie nie spotkała go zasłużona nagroda,
lecz haniebna śmierć. Ci, którym ufał, zakpili z niego, wykorzystali go, oszukali
i poniżyli.
6. Praca domowa.
Zredaguj pracę w dowolnej formie, dającą odpowiedź na pytanie: Co sprawiło, że
Boxera możemy uznać za postać tragiczną?
PG3nn s. 160
Komedia rodzinna czy rodzinny dramat?

Molier, Skąpiec
Zanim uczniowie rozpoczną czytanie dramatu, powinni poznać zagadnienia, które

będą omawiane na poszczególnych lekcjach, aby w trakcie lektury mogli zaznaczyć
odpowiednie fragmenty.
1. Intryga za intrygą, czyli o świecie przedstawionym w Skąpcu Moliera.
2. Pieniądze kocha więcej niż honor, cześć i cnotę. Charakterystyka Harpagona.
3. Każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa na swój własny sposób. Źródła
nieszczęścia w rodzinie Harpagona.
4. . . .zadaniem komedii jest poprawiać ludzi, bawiąc ich jednocześnie. O komizmie
w Skąpcu Moliera.
Temat: Intryga za intrygą, czyli o świecie przedstawionym w Skąpcu

Moliera.
Cele lekcji:
ustalanie kolejności zdarzeń w utworze
posługiwanie się formą planu szczegółowego
dostrzeganie charakterystycznych cech świata przedstawionego
rozumienie i ocenianie motywów postępowania bohaterów
Metody, techniki: heureza, plan, dyskusja, drama
Formy pracy: grupowa, zbiorowa
Przebieg lekcji:
1. Przedstawienie autora sztuki.
Jean Baptiste Poquelin, czyli Molier, to niezwykle ciekawa i barwna postać – warto
byłoby zatem przybliżyć jego sylwetkę uczniom. Dlatego zadaniem domowym,
które uczniowie powinni przygotować na pierwszą lekcję poświęconą lekturze,
niech będzie zgromadzenie materiałów o życiu i twórczości Moliera. Lekcję można
zacząć wówczas od kilku pytań sprawdzających wykonanie zadania domowego.
Jak naprawdę nazywał się Molier?
Jakiej był narodowości?
W którym wieku żył?
Z jakiego stanu społecznego się wywodził?
W jaki sposób związał się z teatrem?
W kim znalazł protektora?
Czym przysporzył sobie wrogów?
Jakie były okoliczności jego śmierci?
Co napisał oprócz Skąpca?
2. Ustalenie, gdzie i kiedy rozgrywają się wydarzenia przedstawione w utworze.
PG3nn s. 161
Te fakty nietrudno ustalić, gdyż miejsce wydarzeń jest wskazane przez samego
Moliera pod wykazem osób dramatu: „Rzecz dzieje się w Paryżu w domu
Harpagona”. Akcja większości sztuk Moliera rozgrywa się w czasach współczesnych
autorowi, tak jest również w wypadku Skąpca.
3. Podział klasy na 5 grup. Przydzielenie grupom kolejnych aktów sztuki, na pod-
stawie których uczniowie przygotowują szczegółowy plan wydarzeń. Wskazywanie
przez uczniów tych punktów planu, które opisują intrygi bohaterów.
Przykładowy plan:
Akt I
1. Miłosna rozmowa Elizy i Walerego.
2. Zwierzenia Kleanta.
3. Podejrzenia Harpagona co do Strzałki.
4. Informacja o zakopaniu w ogrodzie przez Harpagona szkatułki z dziesięcioma
tysiącami talarów.
5. Obawy skąpca przed własnymi dziećmi.
6. Plany małżeńskie Harpagona.
a) Chęć poślubienia Marianny.
b) Przedstawienie kandydatów na małżonków dla Elizy i Kleanta.
7. Poparcie przez Walerego planów Harpagona wobec Elizy.
a) Wtajemniczenie dziewczyny przez Walerego w przyjętą przez niego taktykę.
(intryga)
Akt II
8. Lichwiarska umowa.
a) Pośrednictwo Strzałki.
b) Warunki lichwiarza.
9. Konfrontacja lichwiarza – Harpagona z pożyczkobiorcą – Kleantem.
a) Wzajemne wymówki.
10. Spotkanie Harpagona ze swatką Frozyną.
a) Fałszywe komplementy. (intryga)
b) Rozczarowanie Frozyny.
Akt III
11. Przygotowania do przyjęcia na cześć Marianny.
a) Wskazówki Harpagona dla służby i dzieci.
b) Rozmowa z Jakubem o menu.
c) Wtrącenie przez Walerego filozoficznej sentencji w celu przypodobania się
Harpagonowi. (intryga)
12. Przekazanie przez Jakuba Harpagonowi plotek na jego temat.
13. Sprzeczka między Jakubem a Walerym.
14. Przybycie Marianny w towarzystwie Frozyny do domu Harpagona.
a) Zaloty Harpagona.
b) Niespodziewane spotkanie Marianny z ukochanym – Kleantem.
c) Wręczenie Mariannie pierścienia. (intryga)
Akt IV
15. Przechadzka Kleanta, Marianny, Elizy i Frozyny po ogrodzie.
a) Pomysł Frozyny dotyczący tego, jak zniechęcić Harpagona do Marianny.
(intryga)
PG3nn s. 162
16. Rozmowa Harpagona z synem.

a) Krytyczne uwagi Kleanta pod adresem Marianny.
b) Propozycja ojca dotycząca poślubienia Marianny przez Kleanta. (intryga)
c) Szczere wyznanie młodzieńca.
d) Odkrycie przez Harpagona prawdziwych zamiarów małżeńskich Kleanta.
17. Jakub rozjemcą w sporze między ojcem a synem.
18. Dalszy ciąg kłótni między Harpagonem a Kleantem.
19. Kradzież szkatułki Harpagona przez Strzałkę dla Kleanta. (intryga)
20. Odkrycie kradzieży i rozpacz skąpca.
Akt V
21. Dochodzenie prowadzone przez Komisarza.
22. Sugestie Jakuba rzucające cień podejrzenia na Walerego. (intryga)
23. Pełna nieporozumień rozmowa Harpagona z Walerym.
a) Walery mówiący o Elizie.
b) Harpagon mówiący o szkatułce.
24. Wymówki Harpagona wobec Elizy.
25. Przybycie pana Anzelma.
a) Przypadkowe odkrycie prawdy o więziach rodzinnych Anzelma, Walerego
i Marianny.
26. Szantaż Kleanta. (dalszy ciąg intrygi)
27. Pojednawcza propozycja pana Anzelma.
4. Przedstawienie wyników pracy – zanotowanie planu wydarzeń.
5. Rozmowa na temat motywów działania bohaterów.
Jeżeli uczniowie przyjrzą się uważnie wydarzeniom, zauważą, że już na początku
utworu w rozmowie kochanków pojawia się myśl o intrydze, której celem
jest zyskanie przychylności Harpagona i jego zgody na ślub Elizy z Walerym.
Analizując dalsze wydarzenia, dostrzegą zapewne, jak sieć intryg gmatwa się coraz
bardziej. Walery tak dalece zapędził się w schlebianiu Harpagonowi, że wzbudził
nieufność ukochanej. Kleant w tajemnicy przed ojcem uprawia hazard i zaciąga
pożyczkę u chciwego, niegodziwego lichwiarza, którym okaże się jego własny
ojciec. Frozyna przyjmuje wobec Harpagona podobną taktykę jak Walery, sądząc,
że komplementami skłoni Harpagona do szczodrości. Dla własnych korzyści pcha
w ramiona odpychającego starca młodą, ubogą, naiwną dziewczynę. Harpagon
podstępem skłania syna do zwierzeń po to, by zadrwić z jego uczuć i pokazać, kto
ma władzę. Nawet Jakub, chcąc się zemścić na Walerym, rzuca na niego podejrzenie
o kradzież szkatułki.
Świat przedstawiony w sztuce Moliera jest światem skażonym żądzą pieniądza,
w którym motywami działań bohaterów są: podejrzliwość, nieufność, złośliwość,
podstęp, mściwość, intryganctwo, interesowność. Mimo że zgodnie z konwencją
komediową wszystko dobrze się kończy, obcowanie z tym światem pozostawia nie-
smak, choćby dlatego, że Harpagon do końca pozostaje takim samym człowiekiem,
jakim był na początku sztuki.
7. Prezentacja bohaterów komedii i ich wzajemnych relacji.
W dalszej części lekcji uczniowie, pracując w tych samych grupach, przygotowują
prezentację postaci w formie gabinetu figur woskowych – przybierając odpowiednie
PG3nn s. 163
pozy i wykorzystując mimikę oraz gesty, tworzą żywe rzeźby bohaterów; sytuują ich
też wobec siebie, aby wskazać na wzajemne relacje. Każda grupa prezentuje efekt
swojej pracy, a pozostałe grupy odgadują, które postaci zostały zaprezentowane.
8. Praca domowa.
Gdybym był aktorem, chciałbym zagrać. . . W kilkunastu zdaniach uzasadnij wybór
postaci ze sztuki Moliera. W swojej wypowiedzi zastosuj elementy charakterystyki
oraz wiadomości na temat teatralnych środków wyrazu.
Temat: Pieniądze kocha więcej niż honor, cześć i cnotę. Charakterystyka

Harpagona.
Cele lekcji:
wyszukiwanie informacji w tekście
umiejętność charakteryzowania postaci
gromadzenie wyrazów bliskoznacznych
posługiwanie się frazeologią związaną z tematem lekcji
Metody, techniki: poszukująca – praca z tekstem, podawcza – prezentacja
Materiały:
słowniki, np. Słownik frazeologiczny, Słownik wyrazów bliskoznacznych, Słownik
języka polskiego, Słownik wyrazów obcych
Przebieg lekcji:
1. Podanie drugiej części tematu.
2. Przedstawienie postaci – informacja ogólna:
pochodzenie społeczne,
stan majątkowy,
wiek,
rodzina,
plany na najbliższą przyszłość.
Harpagon jest najprawdopodobniej zamożnym mieszczaninem. O jego statusie
majątkowym świadczy zawartość szkatułki oraz korzystanie z usług służby. Jest
wdowcem, mężczyzną w podeszłym wieku, ma dwoje dorosłych dzieci: syna Kleanta
i córkę Elizę. Zamierza się ożenić z dużo młodszą od siebie Marianną.
3. Wyjaśnienie znaczenia, jakie obecnie nabrało imię tytułowego bohatera komedii
Moliera – praca ze Słownikiem wyrazów obcych.
4. Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne:
dobieranie wyrazów bliskoznacznych do wyrazu skąpiec, np. sknera, dusigrosz,
chytrus, chciwiec,
PG3nn s. 164
podanie związków frazeologicznych lub przysłów traktujących o skąpstwie, np.

mieć węża w kieszeni, skąpy dwa razy traci.
5. Zapisanie na tablicy podanych poniżej pytań i praca w grupach nad przygotowa-
niem na nie odpowiedzi.
W czym przejawia się skąpstwo Harpagona?
– na świat i ludzi patrzy wyłącznie przez pryzmat korzyści materialnych,
– wszystko przelicza na pieniądze,
– przyjemność sprawia mu samo posiadanie pieniędzy,
– nie znosi ich wydawać, nawet wtedy, gdy jest to konieczne,
– żałuje pieniędzy nie tylko służbie i dzieciom, ale nawet sobie,
– nie może pogodzić się z faktem, że jego dzieci kupują modne stroje,
– sprzedałby wszystko, co przyniosłoby mu zysk, np. ubrania Kleanta,
– nie potępia uprawiania hazardu przez syna, lecz to, że wygranych kwot nie
odkłada na procent,
– jest lichwiarzem – pożycza pieniądze na wysoki procent,
– chce wydać córkę za starszego od niej, zamożnego pana Anzelma, m.in. dlatego,
że ten nie żąda posagu,
– chce się ożenić z Marianną, ponieważ liczy na choćby niewielki posag, a poza
tym dowiaduje się, że jest to panna bardzo oszczędna,
– organizując przyjęcie zaręczynowe, każe służbie przygotować je jak najtańszym
kosztem, a to, co zostanie, zwrócić kupcom,
– skłania Anzelma do poniesienia wszelkich kosztów związanych ze ślubem Elizy
i Walerego oraz Kleanta i Marianny.
Jakie są efekty jego skąpstwa?
– jego dzieci muszą zaciągać długi, aby się przyzwoicie ubrać,
– podejrzewa wszystkich o to, że chcą go okraść, nawet własne dzieci traktuje jak
wrogów,
– wszyscy z niego drwią,
– krążą na jego temat złośliwe plotki, np. że każe drukować kalendarze z podwójną
liczbą dni postnych lub że podkrada własnym koniom owies,
– jest niedbały, niechlujny,
– jego służba chodzi w podartych i poplamionych ubraniach,
– Jakub pełni funkcje stangreta i kucharza,
– skąpstwo pozbawia go wszelkich ludzkich uczuć,
– pieniądze stają się jego obsesją.
Jak zachowuje się Harpagon, gdy ginie jego szkatułka?
– sprawia wrażenie szalonego,
– rozmawia sam ze sobą,
– o szkatułce mówi jak o bliskiej osobie,
– sam siebie chwyta jako złodzieja,
– nie widzi sensu dalszego życia,
– wszystkich podejrzewa o udział w spisku i kradzieży,
– pragnie szubienicy dla złodzieja,
– żąda aresztowania mieszkańców całego miasta i przedmieścia,
– gdyby jego pieniądze się nie znalazły, chce sądzić nawet sąd.
PG3nn s. 165
Jakie inne cechy, oprócz skąpstwa, charakteryzują Harpagona?

– jest pozbawiony jakichkolwiek wyższych uczuć,
– jest próżny, naiwny i łatwowierny,
– nie ma doświadczenia w kontaktach z kobietami,
– daje się zwieść tanim komplementom,
– jest podejrzliwy,
– łatwo wpada w gniew,
– jest złośliwy i dokuczliwy.
– jego zachowanie cechuje władczość.
Jak traktują Harpagona inni bohaterowie sztuki i co o nim mówią?
We wszystkich budzi antypatię, odrazę i pogardę, ale nikt mu tego nie okazuje
wprost – służba i dzieci ze strachu przed jego gniewem, inni, licząc na to, że może
uszczkną coś z jego majątku dzięki lizusostwu i pochlebstwom. Taką postawę wobec
Harpagona przyjmują Walery i Frozyna. Jednak z wielu wypowiedzi nietrudno
wywnioskować pogardliwy stosunek wszystkich postaci do Harpagona.
„Ten bezmiar skąpstwa i surowość, z jaką obchodzi się z dziećmi, zdolne są
usprawiedliwić najśmielszą decyzję”. (Walery)
„Nie widziałem w życiu takiej złej bestii jak ten przeklęty starzec!
Doprawdy, myślę czasem, że on ma diabła w sobie”. (Strzałka)
„Pan Harpagon jest ze wszystkich istot ludzkich najmniej ludzką pod słońcem;
najtwardszym i najbardziej nieużytym ze śmiertelnych. Nie ma usługi, która by
doprowadziła jego wdzięczność do rozwiązania sakiewki; [. . .] do słowa zaś „dawać”
ma tak wrodzony wstręt, że nie dziwiłbym się, gdyby zamiast „daję słowo”, mówił
„pożyczam słowo”. [. . .]
Założę się, że gdy chodzi o pieniądze, nic tutaj nie wskórasz. To istny kamień,
granit; gdyby człowiek konał w jego oczach, on nie drgnąłby nawet. Słowem,
pieniądze kocha więcej niż honor, cześć i cnotę. Żądać od niego pieniędzy, znaczy
przyprawiać go o konwulsje, ugodzić w śmiertelne miejsce, przeszyć mu serce,
wydzierać wnętrzności”. (Strzałka)
„Jesteś pan pośmiewiskiem całego świata; nikt o panu inaczej nie mówi, tylko jak
o skąpcu, dusigroszu, brudasie i lichwiarzu”. (Jakub)
„Niechże cię febra ściśnie, ty stary psie, brudasie diabelski. Kutwa udawał głuchego
na wszystkie przymówki”. (Frozyna)
„To aby go nie rozdrażnić i łatwiej dać sobie z nim rady. Sprzeciwiać się wprost to
pewny sposób, aby wszystko popsuć; są ludzie, których można opanować jedynie
pozorną ustępliwością; usposobienia nieznoszące opozycji. Takie natury buntują się
przeciw każdej prawdzie, bronią się ile w ich mocy przed drogą rozsądku i jedynie
krętymi ścieżkami można je doprowadzić tam, gdzie się zamierza”. (Walery)
6. Prezentacja wyników pracy grupowej i jednoczesne notowanie wniosków.
7. Wybór najtrafniejszego cytatu – podanie pierwszej części tematu lekcji.
Podany w konspekcie temat jest propozycją jednej z klas. Uczniowie mogą
oczywiście wybrać inny cytat spośród wypowiedzi bohaterów.
PG3nn s. 166
8. Praca domowa.
Harpagon – śmieszy, przeraża czy budzi politowanie? Rozważ podane pytanie
w formie rozprawki, wykorzystując notatki z lekcji i odpowiednie cytaty.
Temat: Każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa na swój własny

sposób. Źródła nieszczęścia w rodzinie Harpagona.
Cele lekcji:
umiejętność rozwiązywania problemów
wykorzystywanie informacji z tekstu
wyrażanie własnych sądów
bogacenie słownictwa
Metody, techniki: metaplan, burza mózgów
Materiały:
załącznik 12
Przebieg lekcji:
1. Poinformowanie uczniów o tym, co będzie przedmiotem rozważań, i podanie
tematu lekcji.
2. Gromadzenie związków frazeologicznych z wyrazem rodzina lub pokrewnymi,
np. więzi rodzinne, zakładać rodzinę, być głową rodziny.
3. a) Przedstawienie problemu do rozważań – propozycja nauczyciela: Czy to, co
łączy Harpagona i jego dzieci, można nazwać więzami rodzinnymi? lub Czy to
jeszcze rodzina. . .?
b) Próba odpowiedzi na postawione pytanie. Praca uczniów w 4-osobowych grupach
z wykorzystaniem karty pracy (załącznik 12), zawierającej szczegółowe kwestie
dotyczące problemu. (Warto polecić uczniom odczytanie stosownych fragmentów,
np. wypowiedzi Kleanta – akt I, scena 1, rozmowy Harpagona z Elizą – akt I, scena 6).
Przykładowe wypełnienie karty pracy – załącznika 12 – na następnej stronie.
4. Prezentacja i porównanie wyników pracy poszczególnych grup.
5. Ustalenie i zapisanie wniosków końcowych, np.
Tam, gdzie pieniądze są najważniejsze, nie ma miejsca na miłość, zrozumienie,
zaufanie.
Wartości materialne nie mogą stać ponad wartościami moralnymi.
Człowiek powinien być zawsze ważniejszy niż pieniądze.
Skąpstwo unieszczęśliwia i skąpca, i jego rodzinę.
6. Praca domowa.
Napisz kilka kartek z pamiętnika Elizy lub Kleanta.
PG3nn s. 167
JAK BYŁO W RODZINIE HARPAGONA? JAK POWINNO BYĆ W RODZINIE HARPAGONA?
Harpagon: ojciec powinien:

był pozbawiony ojcowskich uczuć troszczyć się o teraźniejszość
nie dbał o swoją rodzinę i przyszłość swoich dzieci
dzieci traktował jak zbędny balast, uczyć dzieci mądrego gospodarowa-
a ich los był mu obojętny nia pieniędzmi
nazywał je darmozjadami zaspokajać w granicach rozsądku ich
potrzeby materialne
traktował córkę i syna jak wrogów
i potencjalnych złodziei nie dopuszczać do tego, żeby
dzieci się zadłużały lub zdobywały
miał nad nimi rodzicielską władzę
pieniądze w nieuczciwy sposób
i wykorzystywał ją, nie licząc się z ich
uczuciami i życiowymi planami nie narzucać im despotycznie swojej
woli
stawiał pieniądze ponad więzi
rodzinne doradzać dzieciom w podejmowaniu
ważnych decyzji
brać pod uwagę ich oczekiwania
Kleant i Eliza: dzieci powinny:

byli całkowicie uzależnieni od woli szanować ojca
ojca liczyć się z jego zdaniem
gardzili ojcem i nienawidzili go pomagać mu
czekali na śmierć ojca, by uwolnić mieć prawo do własnych życiowych
się od jego władzy i odziedziczyć planów i wyborów
majątek
obcując ze skąpstwem ojca, też stali
się materialistami
między ojcem a dziećmi brak: rodzinę powinny łączyć:

porozumienia miłość
zaufania zaufanie
miłości wzajemne wspieranie się
ciepło i serdeczność
DLACZEGO W RODZINIE HARPAGONA NIE BYŁO TAK, JAK BYĆ POWINNO?
Harpagon był owładnięty manią skąpstwa.

Pieniądze nie były dla niego środkiem, lecz celem, który przesłonił mu świat.
W rodzinie brakowało matki, która mogłaby łagodzić konflikty.
W czasach opisywanych przez Moliera zależność nawet już dorosłych dzieci od
ojca była czymś naturalnym.
Ojciec nie był autorytetem dla swoich dzieci, lecz obiektem nienawiści.
PG3nn s. 168
Temat: . . .zadaniem komedii jest poprawiać ludzi, bawiąc ich jednocześ-

nie. O komizmie w Skąpcu Moliera.
Cele lekcji:
dostrzeganie cech komedii w Skąpcu Moliera
posługiwanie się ze zrozumieniem pojęciami: satyra, groteska, karykatura, farsa
wzbogacanie wiadomości na temat dziejów teatru
Metody, techniki: podawcza (miniwykład), poszukująca (praca z tekstem)
Formy pracy: zbiorowa,grupowa
Materiały:
słowniki (języka polskiego, terminów literackich itp.)
Przebieg lekcji:
Uczniowie zetknęli się już z utworem komediowym – Zemstą Aleksandra Fredry,
więc pojęcia komedia, komizm nie powinny im być obce. Omawiając sztukę Moliera,
warto jednak przyjrzeć się jej nie tylko pod kątem tego, z czego i z kogo się
śmiejemy, ale również – do jakich sposobów ucieka się Molier, mistrz tego gatunku,
aby osiągnąć jak najlepszy efekt komiczny.
2. Przypomnienie cech komedii:
lekka, zabawna tematyka,
dynamiczna akcja,
komizm sytuacji, postaci, słowny,
wyraziste charaktery, często zestawione na zasadzie przeciwieństwa,
pomyślne zakończenie.
3. Krótki wykład nauczyciela na temat związków twórczości Moliera z włoską
komedią dell’arte.
Wyjaśnienie istoty tej formy ludowego, ulicznego teatru włoskiego renesansu,
opartego na improwizowanych scenkach o błahej tematyce, cechującego się
prostym, często dosadnym językiem i błazeńskim, rubasznym dowcipem.
Krótka prezentacja kilku typowych postaci o stałym wyglądzie i zachowaniu,
zwanych maskami komedii dell’arte, np. Pierrota, Arlekina, Kolombiny, a przede
wszystkim Pantalone – nieznośnego i będącego obiektem drwin pana, starca
o haczykowatym nosie, pierwowzoru wielu Molierowskich bohaterów, w tym być
może także Harpagona.
4. Wyjaśnienie za pomocą słowników pojęć: farsa, satyra, karykatura, groteska.
farsa – odmiana komedii, oparta na błahym konflikcie, żywej akcji pozbawionej
na ogół głębszej treści intelektualnej i mającej na celu wywołanie żywiołowego
śmiechu [. . .].
Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1984
PG3nn s. 169
karykatura – przesadne, ośmieszające uwydatnienie i wyolbrzymienie charaktery-

stycznych cech postaci, przedmiotów lub wydarzeń w sztukach plastycznych lub
w utworze literackim [. . .].
Słownik języka polskiego, pod red. Mieczysława Szymczaka, Warszawa 1995
groteska – szczególny rodzaj komizmu, w którym deformacja obrazu rzeczywisto-

ści wykracza ostentacyjnie poza przyjęte zasady prawdopodobieństwa [. . .].
satyra – utwór literacki wyrażający krytyczny stosunek autora do przedstawionych

zjawisk, ośmieszający lub piętnujący ludzkie wady i przywary, obyczaje, stosunki
społeczne [. . .]. Istotą wypowiedzi satyrycznej jest negacja, mniej lub bardziej
napastliwa krytyka posługująca się celowo środkami komicznej deformacji [. . .],
dowcipem, ironią, kpiną, szyderstwem [. . .].
satyra – ośmieszający, krytykujący, piętnujący sposób przedstawienia kogoś lub
czegoś; wyszydzanie [. . .].
Słownik języka polskiego, pod red. Mieczysława Szymczaka, Warszawa 1995
5. Gromadzenie argumentów potwierdzających wykorzystanie wymienionych po-
wyżej zabiegów komediowych w utworze Moliera – praca w grupach.
Farsowy charakter ma wiele scen opartych na rubasznym, nieskomplikowanym
dowcipie i dosadnym języku, w których Harpagon w niewybredny sposób poczyna
sobie ze służbą lub w których postaci podczas rozmowy nieświadomie mówią na
różne tematy, np.
akt I scena 3, w której Harpagon wygania Strzałkę z domu, ale przedtem go
przeszukuje, nie szczędząc przy tym służącemu wyzwisk i razów,
akt III scena 5, a zwłaszcza jej finał, kiedy to Harpagon bierze Jakuba na spytki,
próbując się dowiedzieć, co też mówi się o nim w mieście, a kiedy Jakub w swej
prostocie i naiwności powtarza mu zasłyszane opinie, w nagrodę za szczerość
zyskuje stek wyzwisk i cięgi,
akt IV scena 4, w której Jakub odgrywa rolę mediatora między zwaśnionymi:
ojcem i synem,
akt V scena 2 – przesłuchanie Jakuba przez Komisarza,
akt V scena 3 – pełna nieporozumień rozmowa między Harpagonem a Walerym,
w trakcie której każdy z nich mówi o czym innym – Harpagon o szkatułce,
a Walery o Elizie.
Molier posługuje się groteską przede wszystkim w scenach przygotowania do
przyjęcia na cześć Marianny oraz w scenie 7 aktu IV, kiedy to Harpagon odkrywa
kradzież szkatułki. Cechy Harpagona – skąpstwo i uzależnienie od pieniędzy
– w tych fragmentach sztuki zostały doprowadzone do granic absurdu.
Harpagon został przedstawiony w komedii Moliera karykaturalnie. Jego skąpstwo,
ale także złośliwość, próżność oraz starcza, infantylna naiwność zostały tu
przejaskrawione.
Komedia Moliera ma charakter satyryczny. Ostrze satyry zostało skierowane przede
wszystkim w skąpców, dusigroszy, dla których pieniądze nie są środkiem, lecz
celem, którzy nie potrafią mądrze korzystać z dóbr materialnych, by uczynić
życie swoje i swoich bliskich przyjemniejszym, wygodniejszym, dostatnim, lecz
swym skąpstwem zatruwają życie sobie i innym. Obiektem satyrycznej kpiny jest
także ludzka naiwność, próżność, natura łasa na pochlebstwa. Wspaniały wykład
PG3nn s. 170
o potędze pochlebstw wygłasza Walery w scenie 2 aktu I. Ośmieszeni są także

ci, którzy obcując ze skąpstwem, sami się stają materialistami, tak jak dzieci
Harpagona czekające na śmierć ojca i czyhające na jego majątek. Z satyrycznym
zacięciem została sportretowana swatka Frozyna, która dla pieniędzy jest gotowa
do najwymyślniejszych kłamstw.
6. Prezentacja wyników pracy.
7. Sporządzenie notatki.
8. Podsumowanie lektury – swobodne wypowiedzi uczniów.
9. Praca domowa.
Z czego i z kogo się śmiejemy, czytając Skąpca Moliera?
PG3nn s. 171
PROPOZYCJE POWTÓRZENIOWYCH
JEDNOSTEK LEKCYJNYCH
Lekcje powtórzeniowe mają za zadanie usystematyzowanie wiedzy uczniów o kultu-

rze epok historycznoliterackich przy wykorzystaniu mapy mentalnej, która pozwala
na subiektywne porządkowanie wiedzy, odpowiadające logice i sposobowi uczenia
się każdego ucznia. Głównym celem zajęć powinno być wykorzystanie materiału
zdobytego przez uczniów nie tylko na lekcjach języka polskiego, ale także historii
i plastyki, aby tworzyć całościowy obraz minionych epok.
Temat: „Przyszłe pokolenia będą nas podziwiać tak, jak podziwiają nas
nasi współcześni” (Perykles).
Cele lekcji:
usystematyzowanie wiedzy o kulturze starożytnej Grecji i Rzymu oraz na temat
Biblii
wskazywanie nawiązań do starożytności w dawnych i współczesnych tekstach
kultury
Metody, techniki: grupy eksperckie
Formy pracy: grupowa, jednostkowa, zbiorowa
Materiały:
podręcznik Język polski 3. Między nami, w tym s. 334–337
podręczniki do historii i plastyki obejmujące okres starożytności
leksykony i słowniki (np. kultury antycznej, sztuki)
Przebieg lekcji:
Przed lekcją polecamy uczniom powtórzenie wiadomości dotyczących historii,
kultury i sztuki starożytnej Grecji i Rzymu oraz na temat Biblii. Zaznaczamy
przy tym, aby uczniowie poszukali informacji o wydarzeniach i postaciach
historycznych, prądach filozoficznych oraz o starożytnej literaturze, teatrze,
rzeźbie i architekturze.
2. Konkretyzacja zainteresowań humanistycznych uczniów. Wybranie dziedziny
najbliższej własnym zainteresowaniom (literatura, malarstwo, rzeźba, architektura,
teatr, filozofia, historia).
3. Podział uczniów na grupy z uwzględnieniem ich zainteresowań.
PG3nn s. 172
172 Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych
4. Uporządkowanie na mapie mentalnej terminologii związanej ze starożytną

historią, kulturą i sztuką.
Grupa I – literatura
Wykonajcie ustnie lub w zeszytach zadania 1, 2, 3 i 4 ze s. 80–81 podręcznika,
a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący literatury. Na mapie
umieśćcie tytuły utworów, informacje o ich tematyce, nazwy gatunków literackich,
jakie reprezentują, a także tytuły późniejszych utworów nawiązujących do Biblii
i antyku. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy.
Grupa II – malarstwo
Wykonajcie zadanie 5 ze s. 81 podręcznika, a następnie opracujcie fragment mapy
mentalnej dotyczący malarstwa. Na mapie umieśćcie nazwiska autorów i tytuły
dzieł nawiązujących do starożytności, określcie ich tematykę oraz przybliżony
czas powstania. Podajcie też wszelkie inne informacje związane z malarstwem
starożytnym. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy.
Grupa III – rzeźba
mentalnej dotyczący rzeźby. Na mapie zapiszcie, co przedstawiają zaprezentowane
dzieła, a także określcie charakterystyczne cechy rzeźby antycznej. Przygotujcie się
do prezentacji wyników pracy.
Grupa IV – architektura
mentalnej dotyczący architektury. Na mapie zapiszcie nazwy przedstawionych
budowli i określcie, jaką pełniły funkcję w starożytności. Podajcie też wszelkie
inne informacje na temat starożytnej architektury. Przygotujcie się do prezentacji
wyników pracy.
Grupa V – teatr
Opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący teatru. Na mapie usystematyzujcie
wiedzę na temat historii teatru antycznego, gatunków i tematyki dzieł oraz ich
autorów. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy.
Grupa VI – filozofia
mentalnej dotyczący filozofii. Na mapie usystematyzujcie wiedzę na temat prądów
filozoficznych i ich przedstawicieli. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy.
Grupa VII – historia
mentalnej dotyczącej historii. Określcie, z czym się wam kojarzą miejsca i postaci
historyczne, ustalcie, czy mają związek z cywilizacją grecką, rzymską, czy też są
PG3nn s. 173
Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych 173
związane z kręgiem biblijnym. Wymienione w zadaniu wydarzenia historyczne

umieśćcie na osi czasu. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy.
5. Prezentacja wyników pracy grup. Stworzenie wspólnej mapy mentalnej wokół
hasła STAROŻYTNOŚĆ.
6. Samodzielne wykonanie zadania 10 ze s. 83 podręcznika i uzupełnienie na jego
podstawie mapy mentalnej.
7. Praca domowa.
Wykonaj zadania 5, 6, 8, 9, 11, 13 ze s. 85–86 podręcznika.
Temat: „Tam nasz początek” (Czesław Miłosz).

Cele lekcji:
usystematyzowanie wiedzy o kulturze średniowiecza
charakterystyka poszczególnych dziedzin sztuki średniowiecza
wskazywanie nawiązań do średniowiecza w tekstach kultury współczesnej
Materiały:
podręczniki do historii i plastyki obejmujące okres średniowiecza
leksykon sztuki
Przebieg lekcji:
Przed lekcją polecamy uczniom powtórzenie wiadomości dotyczących średnio-
wiecznej historii, kultury i sztuki. Zaznaczamy przy tym, aby uczniowie poszukali
informacji na temat ważnych wydarzeń i postaci historycznych, wzorców osobo-
wych, literatury, sztuk plastycznych i stylów architektonicznych.
2. Podział uczniów na grupy poprzez losowy wybór dziedzin: literatura, sztuki
plastyczne, architektura, historia.
3. Uporządkowanie na mapie mentalnej terminologii związanej z kulturą średnio-
wiecza.
Wykonajcie zadania 1, 2, 3, 4, 5 ze s. 153–154 podręcznika, wybierając elementy
związane ze średniowieczem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej
dotyczący literatury. Na mapie umieśćcie tytuły utworów, informacje o ich tematyce
PG3nn s. 174
oraz nazwy gatunków literackich, jakie reprezentują. Wymieńcie średniowieczne

ideały i wzorce osobowe obecne w ówczesnej literaturze, podajcie również tytuły
późniejszych utworów nawiązujących do tych wzorców. Przygotujcie się do pre-
zentacji wyników pracy. W swoich wnioskach uwzględnijcie pojęcia: uniwersalizm,
teocentryzm, dwujęzyczność, anonimowość, magia, mistycyzm.
Grupa II – sztuki plastyczne
Wykonajcie zadania 7 ze s. 154 oraz 10 ze s. 156 podręcznika, wybierając nazwiska
związane ze średniowieczem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej
dotyczący sztuk plastycznych. Na mapie umieśćcie nazwiska autorów i tytuły
dzieł, określcie ich tematykę. Podajcie również wszelkie inne informacje na temat
średniowiecznego malarstwa i rzeźby. Przygotujcie się do prezentacji wyników
pracy. W swoich wnioskach odwołajcie się do pojęć: alegoria, danse macabre,
perspektywa, deformacja.
Grupa III – architektura
Wykonajcie zadanie 8 ze s. 155 podręcznika, wybierając elementy związane
ze średniowieczem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący
architektury. Na mapie zapiszcie, co przedstawiają ukazane budowle i detale
architektoniczne oraz określcie ich przynależność do danego stylu. Przygotujcie
się do prezentacji wyników pracy.
Grupa IV – historia
Wykonajcie zadania 9 ze s. 155 oraz 11 ze s. 156 podręcznika. Wydarzenia
historyczne związane ze średniowieczem umieśćcie na osi czasu. Zapiszcie je
także na mapie mentalnej, określając ich związek z ówczesną kulturą i sztuką.
Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy.
4. Prezentacja wyników pracy grup. Stworzenie całościowej mapy mentalnej wokół
hasła ŚREDNIOWIECZE.
5. Uzupełnienie mapy mentalnej hasłami z zadania 12 ze s. 156 podręcznika,
dotyczącymi średniowiecza.
6. Praca domowa. Wykonaj zadania 1, 2, 4, 6, 7 ze s. 157–158 podręcznika.
Temat: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”

(Terencjusz).
Cele lekcji:
usystematyzowanie wiedzy o kulturze renesansu
charakterystyka poszczególnych dziedzin sztuki renesansu
określenie nawiązań do renesansu w tekstach kultury współczesnej
Materiały:
podręczniki do historii i plastyki obejmujące okres renesansu
leksykon sztuki
PG3nn s. 175
Przebieg lekcji:
Przed lekcją polecamy uczniom powtórzenie wiadomości dotyczących historii, kul-
tury i sztuki renesansu. Zaznaczamy przy tym, aby uczniowie poszukali wszelkich
informacji na temat ważnych wydarzeń i postaci historycznych, literatury, sztuk
plastycznych, architektury, a także o ideałach i hasłach epoki.
3. Uporządkowanie na mapie mentalnej terminologii związanej z kulturą renesansu.
Wykonajcie zadania 1, 2, 3, 4, 5 ze s. 153–154 podręcznika, wybierając elementy
związane z renesansem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący
literatury. Na mapie umieśćcie tytuły utworów, informacje o ich tematyce oraz
nazwy gatunków literackich, jakie reprezentują. Wymieńcie renesansowe hasła
i wzorce osobowe, podajcie również tytuły późniejszych utworów nawiązujących
do tych haseł i wzorców. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy.
Wykonajcie zadanie 7 ze s. 154 podręcznika, wybierając nazwiska związane
z renesansem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący sztuk
plastycznych. Na mapie umieśćcie wymienione w zadaniu oraz inne znane wam
nazwiska autorów i tytuły dzieł, określcie ich tematykę. Podajcie również wszelkie
dodatkowe informacje na temat sztuki epoki renesansu. Przygotujcie się do
prezentacji wyników pracy.
Wykonajcie zadanie 8 ze s. 155 podręcznika, wybierając elementy związane z rene-
sansem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący architektury.
Na mapie zapiszcie, co przedstawiają ukazane budowle i detale architektoniczne,
a także usystematyzujcie wiedzę o cechach architektury renesansu. Wymieńcie
też inne reprezentatywne dla tego stylu budowle. Przygotujcie się do prezentacji
wyników pracy.
historyczne związane z epoką renesansu umieśćcie na osi czasu. Zapiszcie je
także na mapie mentalnej, określając ich związek z ówczesną kulturą i sztuką.
Wymieńcie też inne przełomowe wydarzenia doby renesansu oraz nazwiska osób,
które w tym okresie w znaczący sposób wpłynęły na dzieje świata. Przygotujcie się
do prezentacji wyników pracy.
4. Prezentacja wyników pracy grup. Stworzenie całościowej mapy mentalnej wokół
hasła RENESANS.
PG3nn s. 176

dotyczącymi epoki renesansu.
6. Praca domowa.
Wykonaj zadania 1, 3, 4, 5, 6 ze s. 158–159 podręcznika.
Temat: Jaką postawę zająć wobec świata, skoro życie jest takie krótkie?
Cele lekcji:
usystematyzowanie wiedzy o kulturze baroku
charakterystyka poszczególnych dziedzin sztuki baroku
określenie nawiązań do baroku w tekstach kultury współczesnej
Formy pracy: grupowa, jednostkowa, zbiorowa
Materiały:
podręczniki do historii i plastyki obejmujące okres baroku
leksykon sztuki
Przebieg lekcji:
kultury i sztuki baroku. Zaznaczamy przy tym, aby uczniowie poszukali wszelkich
plastycznych, architektury, a także ideałów epoki.
3. Uporządkowanie na mapie mentalnej terminologii związanej z kulturą baroku.
Wykonajcie zadania 1, 2 ze s. 153 podręcznika, wybierając tytuły utworów
powstałych w okresie baroku, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej
dotyczący literatury. Na mapie umieśćcie tytuły utworów, informacje o ich tematyce
oraz nazwy gatunków literackich, jakie reprezentują. Wymieńcie główne idee
kształtujące obraz tej epoki, spróbujcie również podać tytuły późniejszych utworów
nawiązujących do tych idei. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy.
Wykonajcie zadanie 7 ze s. 154 podręcznika, wybierając nazwiska związane
z barokiem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący sztuk
PG3nn s. 177
plastycznych. Na mapie umieśćcie nazwiska autorów i tytuły dzieł, określcie ich

tematykę. Podajcie również wszelkie inne informacje na temat sztuki epoki baroku.
Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy. W swoich wnioskach odwołajcie
się do pojęć: ornamentyka, światłocień, kontrast, ekspresja uczuć, dynamika, ruch,
portret.
Wykonajcie zadanie 8 ze s. 155 podręcznika, wybierając elementy związane z ba-
rokiem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący architektury.
Na mapie zapiszcie, co przedstawiają ukazane budowle i detale architektoniczne,
a także usystematyzujcie wiedzę o cechach barokowej architektury. Wymieńcie
też inne reprezentatywne dla tego stylu budowle. Przygotujcie się do prezentacji
wyników pracy.
historyczne związane z epoką baroku umieśćcie na osi czasu. Zapiszcie je także na
mapie mentalnej, określając ich związek z ówczesną kulturą i sztuką. Wymieńcie też
inne przełomowe wydarzenia doby baroku oraz nazwiska osób, które w tym okresie
w znaczący sposób wpłynęły na dzieje świata. Przygotujcie się do prezentacji
wyników pracy.
4. Prezentacja wyników pracy grup. Stworzenie mapy mentalnej wokół hasła
BAROK.
dotyczącymi epoki baroku.
Temat: Życie na ziemi ma sens!

Cele lekcji:
usystematyzowanie wiedzy o kulturze oświecenia
charakterystyka poszczególnych dziedzin sztuki oświecenia
określanie związków oświecenia z kulturą wcześniejszych i późniejszych epok
Materiały:
podręczniki do historii i plastyki obejmujące okres oświecenia
leksykon sztuki
Przebieg lekcji:
Przed lekcją polecamy uczniom powtórzenie wiadomości dotyczących historii, kul-
tury i sztuki oświecenia. Zaznaczamy przy tym, aby uczniowie poszukali wszelkich
plastycznych, architektury, a także o ideałach i hasłach epoki.
PG3nn s. 178

plastyczne, historia.
3. Uporządkowanie na mapie mentalnej terminologii związanej z kulturą oświecenia.
Z zadań 2, 3, 4, 5 ze s. 223–225 podręcznika wybierzcie elementy związane
z oświeceniem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący
nazwy gatunków literackich, jakie reprezentują. Wymieńcie hasła propagowane
przez twórców oświeceniowych. Podajcie przykłady nawiązań literatury tego okresu
do kultury wcześniejszych epok, przypomnijcie także tytuły późniejszych utworów
nawiązujących do haseł i wzorców oświeceniowych. Przygotujcie się do prezentacji
wyników pracy.
Wykonajcie zadanie 8 ze s. 226 podręcznika, wybierając dzieła powstałe w okresie
oświecenia, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący sztuk
tematykę. Podajcie jak najwięcej informacji na temat sztuki epoki oświecenia, w tym
również architektury. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy.
Grupa III – historia
Wykonajcie zadania 6 i 7 ze s. 225 podręcznika. Wydarzenia historyczne związane
z epoką oświecenia umieśćcie na osi czasu. Zapiszcie je także na mapie mentalnej,
określając ich związek z ówczesną kulturą i sztuką. Wymieńcie też inne przełomowe
wydarzenia doby oświecenia oraz nazwiska osób, które w tym okresie w znaczący
sposób wpłynęły na dzieje Polski i świata. Przygotujcie się do prezentacji wyników
pracy.
OŚWIECENIE.
5. Praca domowa.
Wykonaj zadania 1–7 ze s. 227–228 podręcznika.
Temat: „. . .nadawać codzienności wymiar szczególny, temu co znane

godność nieznanego, temu co pospolite blask nieskończoności”
(Novalis).
Cele lekcji:
usystematyzowanie wiedzy o kulturze romantyzmu
charakterystyka poszczególnych dziedzin sztuki romantyzmu
określanie związków romantyzmu z kulturą wcześniejszych i późniejszych epok

PG3nn s. 179
Materiały:
podręczniki do historii i plastyki obejmujące okres romantyzmu
leksykon sztuki
Przebieg lekcji:
kultury i sztuki romantyzmu. Zaznaczamy przy tym, aby uczniowie poszukali wszel-
kich informacji na temat ważnych wydarzeń i postaci historycznych, literatury,
sztuk plastycznych, architektury, a także o ideałach i hasłach epoki.
plastyczne, historia.
3. Uporządkowanie na mapie mentalnej terminologii związanej z kulturą roman-
tyzmu.
z romantyzmem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący
przez twórców epoki romantyzmu. Podajcie przykłady nawiązań literatury tego
okresu do kultury wcześniejszych epok, przypomnijcie także tytuły późniejszych
utworów nawiązujących do haseł i wzorców osobowych romantyzmu. Przygotujcie
Wykonajcie zadanie 8 ze s. 226 podręcznika, wybierając dzieła powstałe w okresie
romantyzmu, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący sztuk
tematykę. Podajcie jak najwięcej informacji na temat sztuki epoki romantyzmu,
w tym również architektury. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy.
z epoką romantyzmu umieśćcie na osi czasu. Zapiszcie je także na mapie mentalnej,
wydarzenia doby romantyzmu oraz nazwiska osób, które w tym okresie w znaczący
pracy.
ROMANTYZM.
5. Praca domowa. Wykonaj zadania 10–12 ze s. 230 podręcznika.
PG3nn s. 180
Temat: Wykorzystać wiedzę, aby przekształcić świat...

Cele lekcji:
usystematyzowanie wiedzy na temat pozytywizmu
Materiały:
podręczniki do historii i plastyki obejmujące okres pozytywizmu
leksykon sztuki
Przebieg lekcji:
kultury i sztuki pozytywizmu. Zaznaczamy przy tym, aby uczniowie poszukali
wszelkich informacji na temat ważnych wydarzeń i postaci historycznych, litera-
tury, sztuk plastycznych, architektury, a także ideałów i haseł epoki.
2. Podział uczniów na grupy poprzez losowy wybór dziedzin: literatura, malarstwo,
historia.
3. Uporządkowanie na mapie mentalnej terminologii związanej z pozytywizmem.
z pozytywizmem, a następnie opracujcie fragment mapy mentalnej dotyczący
przez twórców epoki pozytywizmu. Przygotujcie się do prezentacji wyników pracy.
Grupa II – malarstwo
Uzupełnijcie mapę mentalną nazwiskami twórców i tytułami dzieł powstałych
w okresie pozytywizmu. Określcie tematykę wymienionych dzieł. Podajcie jak
najwięcej informacji na temat sztuki powstałej w epoce pozytywizmu. Przygotujcie
z epoką pozytywizmu umieśćcie na osi czasu. Zapiszcie je także na mapie mentalnej,
wydarzenia doby pozytywizmu oraz nazwiska osób, które w tym czasie w znaczący
pracy.
PG3nn s. 181

POZYTYWIZM.
5. Praca domowa.
Wykonaj zadania 13–15 ze s. 231–232 podręcznika.
Temat: Aby zrozumieć film, teatr, operę...

Cele lekcji:
opracowanie biogramu twórcy na podstawie wysłuchanego tekstu
określenie roli muzyki w filmie, teatrze, operze
określenie specyfiki opery jako sztuki scenicznej
Metody, techniki: metoda impresyjna, ekspresyjna, praca z tekstem, burza mózgów
Formy pracy: jednostkowa, grupowa, zbiorowa
Materiały:
załącznik 13 (fragment rozmowy z Mariuszem Trelińskim); załącznik 14
nagranie utworu operowego, np. Ryszarda Wagnera
Przebieg lekcji:
1. Przygotowanie interpretacji głosowej tekstu załącznika 13 (dwóch uczniów na
ochotnika w domu w przeddzień zajęć):
odczytanie kwestii rozmówców z odpowiednią modulacją głosu i dynamiką
wypowiedzi,
nagranie na taśmę magnetofonową rozmowy (według uznania).
2. Wysłuchanie rozmowy w roli (nagrania). Opracowanie na podstawie wysłucha-
nego tekstu biogramu Mariusza Trelińskiego.
Przykładowy biogram:
Mariusz Treliński – współczesny polski reżyser filmowy, teatralny, operowy.
Zrealizował m.in. filmy Pożegnanie jesieni, Łagodna. Debiut teatralny – Sny, debiut
operowy – Wyrywacz serc.
3. Dyskusja na temat tego, na czym polega korespondencja sztuk, a następnie
ustalenie znaczenia korespondencji sztuk w twórczości reżysera. Analiza rozmowy:
określenie cech muzyki (np. rytm, melodia, dynamika, kompozycja, itp.),
określenie roli muzyki w twórczości Mariusza Trelińskiego (np. inspiracja, motyw,
rytm, obraz).
4. Określenie roli muzyki w filmie, teatrze, operze – praca w grupach.
Grupa I
Zgromadźcie metodą burzy mózgów wyrazy i wyrażenia określające rolę muzyki
w filmie. Następnie dokonajcie selekcji i hierarchizacji określeń, ustalając, jakie jest
najważniejsze zadanie muzyki filmowej, a które jej funkcje są mniej istotne. Wyniki
pracy zapiszcie w kolumnie tabeli: Muzyka w filmie.
Grupa II
w teatrze. Następnie dokonajcie selekcji i hierarchizacji określeń, ustalając, jakie
PG3nn s. 182
jest najważniejsze zadanie muzyki teatralnej, a które jej funkcje są mniej istotne.
Wyniki pracy zapiszcie w kolumnie tabeli: Muzyka w teatrze.
Grupa III
w operze. Następnie dokonajcie selekcji i hierarchizacji określeń, ustalając, jakie
jest najważniejsze zadanie muzyki w przedstawieniu operowym, a które jej funkcje
są mniej istotne. Wyniki pracy zapiszcie w kolumnie tabeli: Muzyka w operze.
Przykładowe wypełnienie tabeli:
MUZYKA W FILMIE MUZYKA W TEATRZE MUZYKA W OPERZE
opowiada sygnalizuje opisuje

dopowiada wyznacza czas spektaklu opowiada
sugeruje rytmizuje tworzy nastrój
dynamizuje zapowiada wyraża emocje
ostrzega wywołuje skojarzenia jest tematem
charakteryzuje oddziałuje na emocje jest motywem
podkreśla podział filmu określa nastrój środowiska,
na sceny itp. epoki, miejsca
5. Określenie specyfiki opery jako sztuki scenicznej.

a) Wyróżnienie w tekście rozmowy (załącznik 13) fragmentów wskazujących na
specyfikę poszczególnych dziedzin sztuki, np.
„W operze muzyka wywołuje obrazy, z niej wynikają przestrzenie, kolory, energie.
W kinie jest dokładnie odwrotnie, kiedy kreuję przestrzeń i buduję na przykład
dynamiczną jazdę kamery, to ta jazda wyzwala taki, a nie inny rytm muzyczny,
wywołany właśnie przez obraz”.
„W teatrze czasem potrafimy się zapomnieć, na pewno zapominamy się w kinie, ale
w operze zadbano o to, żeby cały czas między nami a utworem, który się ogląda,
pozostała bariera. Tworzy ją kanał orkiestry, dyrygent, który na naszych oczach
prowadzi przedstawienie. W operze nie istnieje coś takiego, jak zatracenie się. Mamy
poczucie dystansu wobec obrazu zaklętego w ramach sceny”.
b) Zgromadzenie słownictwa typowego dla opery (wraz z wyjaśnieniem) na
podstawie załącznika 14, np. libretto – tekst główny opery, uwertura – muzyka
rozpoczynająca przedstawienie, antrakty – wprowadzają w nastrój, streszczają
zdarzenia, recytatyw – solowy śpiew opowiadający jednej lub kilku osób, aria –
solowy śpiew ukazujący portret duchowy bohatera, duet – aria śpiewana we dwoje.
6. Słuchanie muzyki operowej (np. Ryszarda Wagnera) według instrukcji:
zamknij oczy,
wsłuchaj się w rytm i pozwól płynąć myślom swobodnie,
wyodrębnij rysujące się w wyobraźni obrazy,
skup się na szczegółach,
określ kolory, zapachy,
określ tematykę obrazów.
7. Praca domowa.
Wysłuchaj kilka razy nagrania dowolnego utworu (jeśli to możliwe w słuchawkach)
w różnych miejscach: w domu, w cieniu drzew, nad wodą, przy ruchliwej ulicy,
w autobusie itp. Określ w kilku zdaniach różnice odczuć.
PG3nn s. 183
OGÓLNE KRYTERIA
OCENIANIA DLA KLASY III
SŁUCHANIE
Na poziomie podstawowym uczeń:
rozumie tekst wysłuchany w różnych sytuacjach komunikacyjnych, takich jak
rozmowa, dyskusja, monolog,
rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym,
rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację),
rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem,
odróżnia informacje o faktach od opinii,
podejmuje próby sporządzania notatek na podstawie wysłuchanych wypowie-
dzi,
wybiera odpowiednie informacje z wysłuchanego wywiadu,
słucha wzorcowych recytacji poetyckich i prozatorskich, dostrzega w nich
środki artystycznego wyrazu oraz analizuje sposoby prezentacji tekstu.
Na poziomie ponadpodstawowym uczeń:

analizuje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym oraz
omawia ich funkcje w wypowiedziach i różnych tekstach kultury, zwłaszcza
w tekstach literackich i reklamach,
analizuje cudze wypowiedzi pod względem logicznym,
sporządza notatki na podstawie wysłuchanych wypowiedzi,
ocenia wysłuchane przemówienie według samodzielnie opracowanych kryte-
riów,
prowadzi wywiad, reagując na wypowiedzi rozmówcy.
CZYTANIE TEKSTÓW PISANYCH I ODBIÓR INNYCH TEKSTÓW KULTURY

odbiera komunikaty pisane, mówione oraz nadawane za pomocą środków
audiowizualnych,
rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie,
rozpoznaje teksty o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym,
dostrzega przejawy agresji i manipulacji w wypowiedziach,
wskazuje w tekstach elementy języka świadczące o intencjach wypowiedzi,
zwłaszcza takich jak aprobata, dezaprobata, negacja, prowokacja,
określa wartość informacyjną tekstu,
wskazuje cechy stylu potocznego, urzędowego, naukowego i artystycznego,
rozpoznaje wyrazy wieloznaczne,
dostrzega zróżnicowanie słownictwa – wskazuje wyrazy o ograniczonym
zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe); rozpoznaje wyrazy rodzime
i zapożyczone,
PG3nn s. 184
184 Ogólne kryteria oceniania dla klasy III gimnazjum
wskazuje w tekstach archaizmy i neologizmy,

wskazuje w wypowiedziach eufemizmy i wulgaryzmy oraz dostrzega nega-
tywne konsekwencje używania wulgaryzmów,
rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu,
rozpoznaje w tekście treści przenośne i symboliczne,
precyzyjnie i trafnie określa temat utworu,
odczytuje treści uniwersalne wpisane w tekst,
wyszukuje cytaty w dłuższej lekturze i posługuje się nimi, np. jako uzasadnie-
nie argumentacji,
czerpie informacje z przypisu,
odnajduje informacje w różnych typach słowników, leksykonach i encyklope-
diach w formie książkowej i elektronicznej,
rozumie informacje zawarte w opisie bibliograficznym,
ocenia wartość informacyjną tekstu,
rozumie funkcje szyku przestawnego w tekście,
przypisuje utwór do określonego rodzaju literackiego i potrafi uzasadnić swój
wybór,
omawia funkcje tytułu, śródtytułu, motta, apostrofy, puenty w utworze,
określa funkcje środków artystycznych i analizuje wyodrębnione obrazy
poetyckie,
rozpoznaje i analizuje cechy gatunkowe pieśni, hymnu, fraszki, trenu,
zna i wskazuje cechy liryki bezpośredniej, pośredniej, zwrotu do adresata, epiki
współczesnej, historycznej i fantastycznej,
posługuje się terminem satyra,
wskazuje cechy gatunkowe baśni, bajki, opowiadania (obyczajowe, przy-
godowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe), fantasy, legendy, podania
i przypowieści,
odróżnia cechy dziennika od pamiętnika,
rozróżnia cechy literatury faktu, powieści autobiograficznej i historycznej,
rozróżnia w tekście charakterystykę bezpośrednią i pośrednią,
uzasadnia obecność narratora wszechwiedzącego w utworze,
omawia budowę noweli z uwzględnieniem punktu kulminacyjnego i puenty,
rozpoznaje i analizuje cechy gatunkowe komedii, tragedii i dramatu,
uzasadnia działania bohatera literackiego,
wskazuje w balladzie elementy typowe dla różnych rodzajów literackich,
wskazuje cechy charakterystyczne artykułu i wywiadu,
wskazuje cechy charakterystyczne sentencji i maksymy,
odkrywa sens powszechnie znanych prawd filozoficznych i stosuje je w swoich
wypowiedziach,
odróżnia informację od komentarza i oceny, wyjaśnia rolę tytułu i śródtytułu
w tekście prasowym,
analizuje i wyjaśnia funkcję gry językowej, np. w reklamie,
odróżnia film dokumentalny od fabularnego,
omawia funkcję ilustracji i interpretuje dzieło malarskie,
omawia cechy karykatury i przejaskrawienia w literaturze i rysunku,
znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązania do trady-
cyjnych wątków literackich i kulturowych oraz wskazuje przykłady mieszania
gatunków,
PG3nn s. 185
Ogólne kryteria oceniania dla klasy III gimnazjum 185
zna cechy charakterystyczne reportażu, artykułu, wywiadu, komiksu,

uwzględnia w analizie specyfikę tekstu kultury przynależnych do następują-
cych rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki
audiowizualne,
eksponuje głosowo najważniejsze treści czytanego lub wygłaszanego z pamięci
tekstu poetyckiego lub prozatorskiego.

analizuje komunikaty pisane, mówione oraz nadawane za pomocą środków
audiowizualnych,
omawia funkcje przekazów werbalnych i niewerbalnych (dźwięk, obraz),
wskazuje w tekstach literackich wypowiedzi i elementy pozajęzykowe świad-
czące o emocjonalnym lub perswazyjnym charakterze,
wskazuje elementy językowe i pozajęzykowe świadczące o agresji lub manipu-
lacji w wypowiedzi,
analizuje funkcje stylu potocznego, urzędowego, naukowego i artystycznego
w tekście literackim,
rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenie w tekście oraz
omawia ich funkcję jako gry językowej, np. w reklamie,
dostrzega zróżnicowanie słownictwa – omawia funkcje wyrazów gwarowych,
terminów naukowych w tekstach literackich, np. stosowanie tych typów
słownictwa w wypowiedziach bohaterów,
omawia funkcje archaizmów i neologizmów w tekstach literackich i użytko-
wych, np. reklamach,
rozumie funkcje zastosowania eufemizmów i wulgaryzmów, np. w wypowiedzi
bohaterów literackich,
omawia typowe cechy kultury i języka swojego regionu i porównuje je na tle
języka ogólnopolskiego,
analizuje utwór na poziomie przenośnym i symbolicznym,
dostrzega w tekście ironię,
porównuje cechy epiki współczesnej, historycznej i fantastycznej,
rozpoznaje cechy dramatu antycznego i współczesnego, określa funkcje tekstu
pobocznego,
posługuje się słownikami specjalistycznymi, np. Słownikiem kultury antycznej,
Słownikiem terminów literackich,
posługuje się katalogiem bibliotecznym i bibliografią,
wykorzystuje informacje z przypisu,
wyróżnia w tekście cechy charakterystyczne reportażu, dziennika, pamiętnika,
komedii, komiksu, baśni, przypowieści, legendy,
dostrzega cechy satyry w różnych tekstach kultury,
dostrzega w tekście ironię i omawia jej funkcje,
analizuje niejednorodności stylowe w tekstach kultury i wyjaśnia absurdalność
świata przedstawionego w grotesce,
omawia związki utworu literackiego i innych dzieł sztuki z epoką, prądami
filozoficznymi, kierunkami w sztuce, obyczajami, religią itp.,
uwzględnia w interpretacji utworu konteksty biograficzny, historyczny i kultu-
rowy,
PG3nn s. 186
interpretuje głosowo czytany lub wygłaszany z pamięci tekst poetycki lub

prozatorski.
MÓWIENIE
moduluje głos w celu nadania wypowiedzi odpowiedniego znaczenia lub
wydźwięku, w odpowiednich sytuacjach wykorzystuje wykrzyknik,
tworzy spójne wypowiedzi monologowe i dialogowe,
dąży do precyzyjnego wysławiania się, w tym celu: świadomie dobiera syno-
nimy i antonimy; poprawnie używa związków frazeologicznych; dostosowuje
szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym
informacjom; odpowiednio do celu wypowiedzi przekształca konstrukcje
strony biernej i odwrotnie; zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy
i odwrotnie, wykorzystuje partykuły do modyfikowania znaczenia wypowiedzi;
wykorzystuje wiedzę z zakresu fleksji – m.in. stosuje poprawne formy odmien-
nych części mowy oraz poprawne formy wyrazów w związkach składniowych;
używa czasowników dokonanych i niedokonanych; odpowiednich trybów
i stron czasownika; wykorzystuje wiedzę z zakresu składni – w zależności
od funkcji wypowiedzi uwzględnia zdania złożone podrzędnie i współrzędnie,
zdania bezpodmiotowe, równoważniki zdań, wypowiedzenia z imiesłowowym
równoważnikiem zdania,
przestrzega zasad etyki językowej w sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych,
zna granice stosowności slangu młodzieżowego,
jako nadawca świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta z elektronicz-
nych środków przekazywania informacji, w tym z internetu,
zbiera i porządkuje argumenty według ich ważności,
uczestniczy w dyskusji, przestrzegając zasad kulturalnej rozmowy, uzasadnia
własne zdanie, polemizuje,
wypowiada się na temat wypowiedzi innych osób,
wygłasza przemówienie według sporządzonego wcześniej planu, stosuje wo-
łacz w celu osiągnięcia efektów retorycznych, dobiera do przemówienia
odpowiednie cytaty spośród podanych,
wzbogaca opowiadanie opisem, stosuje mowę zależną i niezależną,
charakteryzuje postać rzeczywistą i literacką, porównuje postaci,
ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytyw-
nych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. pa-
triotyzm – nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota, a także
rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach,
omawia na podstawie poznanych dziel literackich i innych tekstów kultury
podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń,
śmierć, cierpienie, nadzieja, religia, samotność, inność, poczucie wspólnoty,
solidarność, sprawiedliwość,
operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych, m.in. rozwój
psychiczny, moralny i fizyczny człowieka, społeczeństwo i kultura, region
i Polska,
wygłasza z pamięci fragmenty prozy i poezji, próbuje podkreślić głosowo ich
najważniejsze treści.
PG3nn s. 187

wykorzystuje argumenty poparte odpowiednimi przykładami w celu przeko-
nania innych do własnego stanowiska w dyskusji,
posługuje się odpowiednio dobranymi figurami retorycznymi podczas wygła-
szania przemówienia,
formułuje i komentuje podsumowanie dyskusji,
nagrywa wywiad z osobą rzeczywistą według przygotowanego planu (uczeń
w roli dziennikarza),
wprowadza cytat do przemówienia,
interpretuje głosowo teksty wygłaszane z pamięci,
analizuje i ocenia wypowiedzi innych osób pod względem zawartości meryto-
rycznej i poprawności językowej oraz artykulacyjnej.
PISANIE
redaguje poprawne logicznie teksty zgodne z tematem, o przejrzystej kompo-
zycji, prawidłowe pod względem stylistycznym i językowym, ortograficznym
i interpunkcyjnym, w tym przede wszystkim: urozmaicone kompozycyjnie
i fabularnie opowiadanie, opis przeżyć i sytuacji, zróżnicowany stylistycznie
i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów i dzieł sztuki, charakterystykę
postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu,
spektaklu i ze zdarzenia z życia, rozprawkę, podanie, życiorys, CV, list
motywacyjny, dedykację,
redaguje list prywatny i oficjalny, kartkę z dziennika i pamiętnika, zaproszenie
i ogłoszenie,
sporządza plan ramowy i szczegółowy tekstu,
tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi,
zamienia mowę zależną na niezależną i odwrotnie,
redaguje streszczenie tekstu literackiego, w którym zastosowano inwersję
czasową fabuły, i dłuższego tekstu popularnonaukowego,
zapisuje wywiad z osobą rzeczywistą lub fikcyjną,
porównuje postaci literackie i rzeczywiste (ich charaktery, usposobienia,
postawy),
przedstawia logiczną argumentację w wypowiedzi poruszającej tematykę
miłości, przyjaźni, śmierci, cierpienia, nadziei, religii, samotności, inności,
poczucia wspólnoty, solidarności, sprawiedliwości,
krytycznie omawia poszczególne elementy tekstów kultury, stosuje odpo-
wiednio dobrane środki wyrazu, uwzględnia w analizie specyfikę tekstu
kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film,
muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne,
zbiera i porządkuje argumenty według ich ważności,
wzbogaca opowiadanie opisem, stosuje mowę zależną i niezależną,
charakteryzuje postać rzeczywistą i literacką, porównuje postaci,
dobiera do przemówienia odpowiednie cytaty spośród podanych,
PG3nn s. 188
omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury

śmierć, cierpienie, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie
wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość
dąży do precyzyjnego wypowiadania się, w tym celu: świadomie dobiera
synonimy i antonimy; poprawnie używa związków frazeologicznych; dostoso-
wuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym
stosuje odpowiednie zasady interpunkcyjne,
dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (umie-
jętnie formatuje tekst, dobiera rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu,
stosuje właściwe odstępy, wyznacza marginesy i justuje tekst, dokonuje jego
korekty, jednocześnie kontrolując autokorektę), poprawia ewentualne błędy
językowe, ortograficzne i interpunkcyjne,
i Polska,
jako odbiorca świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta z elektronicz-
nych środków przekazywania informacji, w tym z internetu.

stosując odpowiednie słownictwo, układa tekst reklamy, wypowiedź o charak-
terze informacji i komentarza, teksty o charakterze ironicznym; stosuje puentę,
opisuje i interpretuje dzieło sztuki, uwzględnia w nich odpowiednie konteksty,
stosuje w opowiadaniu elementy charakterystyki pośredniej bohatera, indywi-
dualizuje język bohatera, a w opowiadaniu twórczym wprowadza elementy
świata przedstawionego tworzące realia epoki, w której się toczy akcja,
w opowiadaniu świadomie stosuje opis przeżyć wewnętrznych bohatera oraz
charakterystykę postaci w celu wyjaśnienia motywów jej postępowania,
redaguje rozprawkę, samodzielnie formułuje tezę lub hipotezę, przedsta-
wia logiczną argumentację, ilustruje argumenty odpowiednimi przykładami
i cytatami, np. z tekstów filozoficznych, łacińskie sentencje na poparcie
prezentowanego stanowiska,
recenzuje książkę, film, przedstawienie teatralne, uwzględniając środki wyrazu
typowe dla danego tekstu kultury,
redaguje sprawozdanie, np. z zawodów sportowych, z zastosowaniem typo-
wych dla tego rodzaju relacji środków językowych,
świadomie stosuje środki językowe zapewniające skrótowość streszczenia,
stylizuje język listu na język dawnych epok, uwzględnia realia epoki,
PG3nn s. 189
wzbogaca list, kartkę z dziennika, pamiętnika opisem przeżyć i charaktery-

styką,
redaguje do gazetki szkolnej recenzję z dominującą częścią krytyczną,
sporządza przypisy,
przekształca tekst epicki w dramat,
parafrazuje utwory znanych twórców,
redaguje przemówienie na tematy związane z doświadczeniem życiowym
i lekturą, świadomie stosując wybrane figury retoryczne i cytaty.
PG3nn s. 190
SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA
OCENIANIA DLA KLASY III
Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:
SŁUCHANIE
uważnie słucha wypowiedzi innych osób w rożnych sytuacjach komunikacyj-
nych i rozumie wysłuchane komunikaty,
rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną,
odróżnia wypowiedzi publicystyczne i użytkowe od tekstów literackich,
wymienia informacje zawarte w wysłuchanym tekście.

czyta tekst poetycki i prozatorski, przestrzegając zasad interpunkcji, popraw-
nego akcentowania oraz intonacji,
opisuje uczucia, które budzi w nim dzieło,
określa problematykę utworu oraz jego główną myśl,
przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi,
wskazuje w tekście treści przenośne,
określa wartość informacyjną tekstu,
zna cechy liryki, epiki i dramatu,
wymienia podstawowe cechy bajki, baśni, legendy, opowiadania, noweli,
powieści, dziennika, pamiętnika, hymnu, fraszki, tragedii, komedii, ballady,
komiksu,
odróżnia fikcję realistyczną od fantastycznej,
wskazuje tytuł, podtytuł utworu,
wyróżnia w utworze wątek główny i poboczny, wskazuje bohatera głównego
i tytułowego,
wskazuje w utworze elementy tragiczne i komiczne,
wskazuje podstawowe środki stylistyczne, przede wszystkim: metaforę, porów-
nanie, powtórzenie, pytanie retoryczne, wyraz dźwiękonaśladowczy, rym,
wskazuje elementy dramatu takie jak akt, scena, tekst główny, tekst poboczny,
monolog, dialog.
MÓWIENIE
nadaje swojej wypowiedzi odpowiedni sens,
gromadzi argumenty na poparcie przyjętego stanowiska,
prezentuje własne zdanie w rozmowie,
opowiada,
podejmuje próby charakterystyki postaci literackiej i rzeczywistej oraz auto-
charakterystyki,
wygłasza z pamięci fragmenty poezji i prozy, stosując poprawną intonację
i uwzględniając interpunkcję utworu,
PG3nn s. 191
Szczegółowe kryteria oceniania dla klasy III 191
stosuje zasady etykiety językowej – wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy
w zależności od sytuacji i relacji łączącej go z osobą, do której mówi, zna
formuły grzecznościowe, zna granice stosowności slangu młodzieżowego,
przestrzega zasad etyki mowy.
PISANIE
redaguje teksty zgodnie z tematem; stosuje się do podstawowych zasad
poprawności wypowiedzi,
komponuje opis, opowiadanie, charakterystykę, list prywatny i oficjalny, kartkę
z pamiętnika i dziennika, sprawozdanie z lektury, filmu, rozprawkę,
tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi,
sporządza plan ramowy i szczegółowy dłuższego tekstu,
redaguje streszczenie tekstu popularnonaukowego, podanie, życiorys, CV,
zaproszenie, ogłoszenie, list motywacyjny, dedykację,
zapisuje wywiad z osobą fikcyjną i rzeczywistą,
pisemnie wypowiada się na wybrane tematy poruszające tematykę miłości,
przyjaźni, śmierci, cierpienia, nadziei, religii, samotności, inności, poczucia
wspólnoty, solidarności, sprawiedliwości.
NAUKA O JĘZYKU
stosuje wiedzę językową w zakresie:
– fonetyki (zna cechy wymowy charakterystyczne dla swojego regionu),
– słowotwórstwa i słownictwa (zna zasady tworzenia neologizmów, różne źró-
dła pochodzenia związków frazeologicznych, zastępuje wyrażenia i zwroty
dosadne eufemizmami),
– fleksji (odróżnia wypowiedzenie z czasownikiem w stronie czynnej od wypo-
wiedzenia z czasownikiem w stronie biernej, zauważa potrzebę korzystania
ze słownika poprawnej polszczyzny lub słownika języka polskiego),
– składni (odróżnia orzeczenie czasownikowe od orzeczenia imiennego, zdanie
od imiesłowowego równoważnika zdania, zdanie pojedyncze od zdania
złożonego),
– języka jako tworu społecznego (zna różne rodzaje kodu – werbalnego
i niewerbalnego, zna terminy gwara i slang młodzieżowy, wskazuje w tekście
archaizmy, dostrzega różnicę między tekstem stylizowanym a napisanym
w języku ogólnonarodowym),
wykorzystuje podstawową wiedzę z nauki o języku do poprawnego zapisu.
Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę

dopuszczająca oraz:
SŁUCHANIE:
słucha wypowiedzi innych osób i podejmuje próby sporządzania notatek,
rozumie wypowiedzi innych osób w takich sytuacjach komunikacyjnych, jak
na przykład rozmowa, dyskusja, aktywnie w nich uczestniczy,
odróżnia informacje o faktach od opinii,
rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem,
rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym,
PG3nn s. 192
192 Szczegółowe kryteria oceniania dla klasy III
rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację),

w wypowiedzi argumentacyjnej wskazuje tezę, argumenty, wnioski,
rozróżnia gatunki publicystyczne takie jak artykuł, wywiad, reportaż.

dobiera odpowiednią intonacje i barwę głosu, stosuje się do zapisanej
interpunkcji, aby podkreślić najważniejsze treści czytanego tekstu poetyckiego
lub prozatorskiego,
identyfikuje i określa treści symboliczne oraz przenośne,
wskazuje w tekście środki stylistyczne z zakresu słownictwa, składni, fonetyki,
omawia funkcje tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, punktu kulminacyjnego
w utworze,
przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego,
wskazuje cechy liryki, epiki i dramatu w balladzie,
zna pojęcia satyra, karykatura, komizm,
rozpoznaje czytany utwór jako baśń, bajkę, legendę, opowiadanie, powieść,
przypowieść, pamiętnik, dziennik, nowelę, pieśń, hymn, fraszkę, tren, tragedię,
komedię, dramat,
rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiada-
nie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy,
przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i ją uzasadnia,
omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury
śmierć, cierpienie, nadzieja, religia, samotność, inność, poczucie wspólnoty,
solidarność, sprawiedliwość,
i Polska.
MÓWIENIE
moduluje głos w celu nadania odpowiedniego znaczenia formułowanej wypo-
wiedzi,
porządkuje zebrane argumenty według ich ważności,
wygłasza przemówienie według sporządzonego wcześniej planu,
wypowiada się na temat wypowiedzi innych osób,
wybiera spośród podanych cytatów najbardziej odpowiednie do wygłaszanego
przemówienia,
uczestniczy w dyskusji, stosując się do zasad kulturalnej rozmowy,
wzbogaca opisem twórcze opowiadanie,
charakteryzuje bohatera literackiego i rzeczywistego; sporządza autocharakte-
rystykę,
dąży do precyzyjnego wysławiania się, w tym celu: dobiera synonimy i an-
tonimy; poprawnie używa związków frazeologicznych; próbuje dostosować
PG3nn s. 193
szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym

wygłaszając z pamięci fragmenty poezji lub prozy, próbuje podkreślić głosowo
najważniejsze treści tekstu.
PISANIE
redaguje poprawne logicznie teksty o przejrzystej kompozycji, zgodne z te-
matem, prawidłowe pod względem stylistycznym, językowym, ortograficznym
i interpunkcyjnym,
dąży do precyzyjnego wypowiadania się, w tym celu: świadomie dobiera
synonimy i antonimy; poprawnie używa związków frazeologicznych; dostoso-
wuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym
samodzielnie opisuje dzieło sztuki,
wprowadza do opowiadania elementy charakterystyki bohatera,
przedstawia logiczną argumentację w wypowiedzi,
porównuje postaci literackie lub rzeczywiste,
redaguje różne typy listów,
omawia krytycznie elementy tekstu kultury, stosując odpowiednio dobrane
środki wyrazu,
sporządza opis bibliograficzny,
redaguje streszczenie tekstu literackiego, w którym zastosowano inwersję
czasową fabuły.
NAUKA O JĘZYKU
stosuje wiedzę językową w zakresie:
– fonetyki (wymienia cechy wymowy charakterystyczne dla swojego regionu,
– słowotwórstwa i słownictwa (tworzy i zapisuje skróty, objaśnia najważniejsze
skrótowce, klasyfikuje związki frazeologiczne według kryterium ich pocho-
PG3nn s. 194
dzenia, wyszukuje eufemizmy w tekście), rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje

styl potoczny, urzędowy, artystyczny, naukowy,
– fleksji (przekształca wypowiedzenia z czasownikiem w stronie czynnej na
wypowiedzenia z czasownikiem w stronie biernej i odwrotnie, odróżnia
formy odmiany wyrazów w mowie potocznej od form zalecanych przez
słownik poprawnej polszczyzny),
– składni (przekształca zdania z orzeczeniem czasownikowym na zdania
z orzeczeniem imiennym, zdania złożone podrzędnie na wypowiedzenia
z imiesłowowym równoważnikiem zdania, wydziela wypowiedzenia skła-
dowe w wypowiedzeniu wielokrotnie złożonym),
– języka jako tworu społecznego (podaje przykłady kodu, wskazuje wyrazy
o ograniczonym zasięgu i słownictwo ogólnonarodowe, wskazuje wyrazy
gwarowe, archaizmy, rozpoznaje eufemizmy, wulgaryzmy, redaguje słownik
gwary uczniowskiej).
Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę

dostateczną oraz:
SŁUCHANIE
słucha i sporządza notatki,
dostrzega logikę w wypowiedziach innych osób,
krytycznie wypowiada się na temat wysłuchanego przemówienia, odwołując
się do jego struktury i treści,
podejmuje próby samodzielnego przeprowadzenia wywiadu.

podejmuje próby interpretacji głosowej czytanego lub wygłaszanego utworu
poetyckiego i prozatorskiego,
określa funkcję środków stylistycznych w tekście,
ocenia wartość informacyjną tekstu,
rozumie funkcję szyku przestawnego w tekście,
dostrzega w tekście ironię,
definiuje cechy liryki bezpośredniej i pośredniej,
rozpoznaje w tekście cechy epiki współczesnej, historycznej i fantastycznej,
odnajduje potrzebne informacje w Słowniku kultury antycznej i Słowniku
terminów literackich,
odnajduje w słowniku języka polskiego wzory odmiany rzeczowników,
posługuje się bibliografią,
wyróżnia w tekście cechy charakterystyczne komiksu,
wskazuje związki dzieła sztuki z historią i filozofią,
dostrzega niejednorodności stylowe dzieła, wskazuje przykłady mieszania
gatunków,
znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązania do tradycyj-
nych wątków literackich i kulturowych.
MÓWIENIE
podaje odpowiednio dobrane argumenty popierające prezentowane stanowisko,
formułuje podsumowanie wyników dyskusji,
PG3nn s. 195
układa charakterystykę porównawczą,

nagrywa wywiad z osobą rzeczywistą według wcześniej przygotowanego planu,
podejmuje próby interpretacji głosowej wygłaszanych z pamięci utworów
poetyckich i prozatorskich,
podejmuje próby oceny wypowiedzi innych kolegów i koleżanek według
przyjętych kryteriów.
PISANIE
opisuje dzieło sztuki i podejmuje próbę jego interpretacji,
stosuje w opowiadaniu elementy charakterystyki pośredniej,
redaguje rozprawkę na podany temat,
redaguje charakterystykę porównawczą,
wprowadza realia epoki w tekście odwołującym się do minionych epok,
wzbogaca list, kartkę z dziennika, pamiętnika opisem przeżyć i charaktery-
styką,
pisze recenzję,
posługuje się stylem potocznym, urzędowym,
stosuje normę wzorcową w swoich wypowiedziach.
NAUKA O JĘZYKU
umiejętnie stosuje wiedzę językową w zakresie:
– fonetyki (omawia cechy wymowy charakterystyczne dla danego regionu,
– słowotwórstwa i słownictwa (tworzy i zapisuje skróty wchodzące w skład
nazw własnych, dostosowuje formę czasownika do skrótowca w wypowie-
dzeniu, rozróżnia związki frazeologiczne stałe, luźne i łączliwe, rozumie ich
funkcję w tekście),
– fleksji (porównuje wypowiedzenie z czasownikiem w stronie czynnej z wypo-
wiedzeniem z czasownikiem w stronie biernej, wyszukuje poprawne formy
odmiany wyrazów w słowniku poprawnej polszczyzny),
– składni (omawia budowę wypowiedzeń wielokrotnie złożonych, stosuje się
do zasad interpunkcji w wypowiedzeniu złożonym, przekształca tekst w celu
uniknięcia powtórzeń składniowych),
– języka jako tworu społecznego (wyjaśnia przyczyny zaniku gwar, świadomie
stosuje wyrazy o ograniczonym zasięgu w redagowanych tekstach, rozróżnia
archaizmy oraz określa funkcję archaizacji w tekstach literackich).
Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na

ocenę dobrą oraz:
SŁUCHANIE
aktywnie słucha wypowiedzi innych osób w różnych sytuacjach komunikacyj-
nych, a w szczególności podczas dyskusji; analizuje ich kompozycję, treść,
poprawność stylistyczną i językową,
ocenia wysłuchane przemówienie według samodzielnie opracowanych kryte-
riów,
prowadząc samodzielnie wywiad według przygotowanego wcześniej planu,
reaguje na wypowiedzi rozmówcy.
PG3nn s. 196

interpretuje głosowo czytany tekst poetycki lub prozatorski,
analizuje utwór na poziomie przenośnym i symbolicznym, w interpretacji
uwzględnia konteksty, np. biograficzny, historyczny, kulturowy,
tłumaczy aluzję literacką,
posługuje się terminami: liryka pośrednia i bezpośrednia,
porównuje cechy epiki współczesnej, historycznej i fantastycznej,
posługuje się słownikami, leksykonami i encyklopediami specjalistycznymi,
np. Słownikiem kultury antycznej, Słownikiem terminów literackich oraz
słownikiem języka polskiego,
wyszukuje potrzebne informacje w katalogu bibliotecznym,
analizuje cechy reportażu, artykułu prasowego,
omawia związki dzieła sztuki z historią i filozofią,
analizuje niejednorodność dzieła literackiego i wyjaśnia absurdalności świata
przedstawionego w grotesce.
MÓWIENIE
przekonuje dyskutantów do wygłaszanych racji dzięki odpowiednio pogrupo-
wanym i popartym przykładami argumentom,
posługuje się odpowiednio dobranymi figurami retorycznymi podczas wygła-
szania przemówienia,
wprowadza cytaty do przemówienia,
komentuje wynik dyskusji, ocenia racje dyskutantów pod względem meryto-
rycznym,
interpretuje głosowo wygłaszane z pamięci utwory poetyckie i prozatorskie
przewidziane w programie nauczania,
analizuje i ocenia wypowiedzi innych osób (treść, poprawność językową,
intonacyjną i artykulacyjną).
PISANIE
interpretuje treści symboliczne i metaforyczne dzieła sztuki,
indywidualizuje język bohatera,
w rozprawkach podejmujących tematy związane z historią, filozofią i sztuką
wprowadza cytaty z tekstów filozoficznych i łacińskie sentencje na poparcie
prezentowanego stanowiska,
stylizuje język listu na język dawnych epok,
pisze sprawozdanie, np. z życia klasy, szkoły, rodziny,
sporządza przypisy do tekstów,
parafrazuje utwory znanych twórców.
NAUKA O JĘZYKU
sprawnie stosuje wiedzę językową w zakresie:
– fonetyki,
– słowotwórstwa i słownictwa (stosuje w tekście skróty i skrótowce, wzbogaca
wypowiedź związkami frazeologicznymi różnego pochodzenia, posługuje się
eufemizmami),
PG3nn s. 197
– fleksji (stosuje w tekście wypowiedzenia z czasownikiem w stronie czynnej

i biernej w zależności od intencji nadawcy, dokonuje autokorekty w zakresie
poprawności w stosowaniu form odmiany wyrazów),
– składni (w zależności od sytuacji komunikacyjnej posługuje się w tekście
wypowiedzeniem złożonym, imiesłowowym równoważnikiem zdania, ana-
lizuje i omawia budowę wypowiedzenia złożonego, przekształca je w celu
uniknięcia błędów składniowych, bezbłędnie stosuje zasady interpunkcji
wypowiedzeń złożonych),
– języka jako tworu społecznego (wyjaśnia specyfikę języka na tle innych
kodów, analizuje różne funkcje języka na wybranych przykładach, określa
funkcję dialektyzacji, tworzy teksty stylizowane na gwarę uczniowską,
stylizuje tekst na archaiczny).
Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę

bardzo dobrą, a ponadto przejawia umiejętności w zakresie przykładowo podanych
zagadnień:
SŁUCHANIE
samodzielnie analizuje i interpretuje słuchany tekst pod względem celu

wypowiedzi, środków perswazji oraz zabiegów artystycznych,
ocenia wysłuchany tekst pod względem merytorycznym i poprawnościowym;
stosuje kryteria oceny odpowiednio dobrane do celu wypowiedzi i intencji
nadawcy,
prowokuje różne sytuacje komunikacyjne, podtrzymuje kontakt z rozmówcą.
CZYTANIE TEKSTÓW PISANYCH I INNYCH TEKSTÓW KULTURY
czyta, samodzielnie analizuje i interpretuje różne teksty literackie i inne

teksty kultury, uwzględniając ich cechy gatunkowe, znaczenie metaforyczne
i symboliczne, konteksty interpretacyjne oraz intencję nadawcy wypowiedzi,
porównuje i klasyfikuje informacje wyszukane w różnych źródłach,
recenzuje przeczytane utwory literackie, rzeczowo i logicznie uzasadnia swoje
zdanie.
MÓWIENIE
świadomie uczestniczy w różnych sytuacjach komunikacyjnych, posługując się

wieloma środkami wyrazu,
wykazuje się oryginalnością oraz artyzmem interpretacji głosowej wygłasza-
nego z pamięci tekstu prozatorskiego lub poetyckiego,
krytycznie i rzeczowo ocenia wypowiedzi własne i innych osób, przejawia
szczególną dbałość o kulturę słowa.
PISANIE
sprawnie redaguje teksty, zachowując cechy gatunkowe i stylistyczne różnych

typów wypowiedzi oraz dbając o poprawność zapisu, bezbłędność językową
i stylistyczną,
PG3nn s. 198
redaguje teksty krytyczne na temat utworów literackich i innych tekstów

kultury,
podejmuje próby własnej twórczości literackiej.
NAUKA O JĘZYKU
świadomie stosuje wiedzę w zakresie treści przewidzianych programem
nauczania fonetyki, słowotwórstwa, fleksji, składni, wiedzy o języku jako
tworze społecznym,
samodzielnie poszerza wiedzę językową, badając różne źródła informacji.
PG3nn s. 199
Załącznik 1
PRZEPOWIEDNIA GOPLANY WYDARZENIE BĘDĄCE SPEŁNIENIEM PRZEPOWIEDNI – PRZEŻYCIA BALLADYNY
Ale na czole plama

zostanie czerwona
[. . . ]
Ta plama nie zejdzie
z czoła
Każda lilija albo róża

biała
I na ślubie i po ślubie
Będzie plamami szkarłatu
Na wszystkich liściach
Czerwona.
Usychaj wiecznie
tajemnicy męką
Każda malina może

ciebie
zdradzi.
Ta wierzba ciebie
widziała,
Korą wyśpiewa. . .
Lękaj się drzewa!
A ręka zbrodni dalej

zaprowadzi.
Ale natura zbrodnią

pogwałcona
Mścić się będzie. . .
PG3nn s. 200
Załącznik 2
DZIEŃ I – SOBOTA WIECZÓR I NOC DZIEŃ II – NIEDZIELA I NOC

DZIEŃ III – PONIEDZIAŁEK
Z SOBOTY NA NIEDZIELĘ Z NIEDZIELI NA PONIEDZIAŁEK
1. 1. 1.
2. Dojazd taksówką do 2. 2.
hotelu Edmont.
3. 3. 3.
4. 4. 4.
5. Spotkanie z Sally
w Biltmore.
6. 6. W wesołym miasteczku.
7. 7.
8.
9.
10.
11.
12.
PG3nn s. 201
Przyjazd na Dworzec Centralny i oddanie bagaży do przechowalni.
Przybycie pociągiem na Penn Station.
Nocna wizyta u Państwa Antolinich.
Dojazd taksówką do hotelu Edmont.
Spędzenie reszty nocy na Dworcu Centralnym.
Czas spędzony w barze Wicker w hotelu Seton.
Dotarcie do szkoły Phoebe.
Nocna wizyta u Państwa Antolinich.
Przejażdżka do Radio City na ślizgawkę.
W Muzeum Sztuki.
Piesza wyprawa Holdena na Broadway.
Zajechanie taksówką do Central Parku w poszukiwaniu Phoebe.
Powrót do domu.
Spacer do Muzeum Naturalnego.
Jazda taksówką na Brodway do teatru.
Spędzenie reszty nocy na Dworcu Centralnym.
Dotarcie do domu pod nieobecność rodziców.
Dotarcie do lokalu pianisty Erniego w Greenwich Vilage.

PG3nn s. 202
Załącznik 3
„Dzieci potrzebują miłości – szczególnie wtedy gdy na nią nie zasługują”.
„Dobrzy rodzice to nie tacy, na których można się oprzeć, lecz ci, którzy uczą, jak
się obchodzić bez oparcia”.
„Życie to okres czasu, którego jedną połowę zatruwają nam rodzice, a drugą -
dzieci”.
„Ojciec występuje w oczach dziecka jako absolutny władca i absolutny sędzia”.
„Prościej jest rządzić narodem, niż wychować czwórkę dzieci”.
„Ojciec jest głową rodziny, a matka – jej sercem”.
„Rodzice są kośćmi, na których dzieci ostrzą sobie zęby”.
„Jedyne, co można zrobić dla dzieci, to wychować je; nie można przeżyć za nie
życia”.
„Jeśli nigdy nie byłeś nienawidzony przez swoje dziecko - nigdy nie byłeś rodzicem”.
„Ojcem zostać łatwo, znacznie trudniej nim być”.
„Dzieci, jak są małe, to są tak słodkie, że chciałoby się je zjeść. Jak dorosną, to się
żałuje, że się tego nie zrobiło”.
PG3nn s. 203
Załącznik 4
1. Uzupełnijcie podany tekst.

Początki teatru greckiego wiążą się z obrzędami religijnymi ku czci ................ ,
który był opiekunem ............................................................ . Święta te
odbywały się przeważnie dwa razy do roku: ................... oraz ................... ,
i nosiły nazwę odpowiednio: .............................. i .............................. .
Z tych obrzędów wyłoniły się dwa gatunki dramatyczne: ..............................
i ................... . Pokazy przedstawień miały charakter ................... autorów,

który trwał .............................................. .
2. Odpowiedzcie na pytania.
Od czego pochodzi nazwa tragedia?
...................................................................................................
...................................................................................................
Kim był koryfeusz i w jaki sposób postać ta wpłynęła na cechy teatru antycznego?
...................................................................................................
...................................................................................................
Na czym polega zasada trzech jedności?

...................................................................................................
...................................................................................................
Co służyło w teatrze greckim:

– lepszej widoczności
...................................................................................................
...................................................................................................
– lepszej słyszalności
...................................................................................................
...................................................................................................
– uczynieniu przedstawień bardziej widowiskowymi

...................................................................................................
...................................................................................................
Kogo uważa się za twórcę tragedii greckiej?

...................................................................................................
Jak jest zbudowana tragedia grecka i jaką funkcję pełnią poszczególne jej części?
...................................................................................................
...................................................................................................
...................................................................................................
PG3nn s. 204
3. Wyjaśnijcie znaczenie następujących pojęć związanych z tragedią grecką:

dytyramb – ..................................................................................
...................................................................................................
decorum – ...................................................................................
...................................................................................................
katharsis – ...................................................................................
...................................................................................................
kommos – ...................................................................................
...................................................................................................
stychomytia – ...............................................................................
...................................................................................................
4. Wymieńcie imiona trzech wielkich tragików greckich, zaczynając od tego, który

żył najwcześniej, a kończąc na tym, który żył najpóźniej.
.............................................. VI/V w. p.n.e.
.............................................. V w. p.n.e.
.............................................. V w. p.n.e.
5. Na podstawie ilustracji przygotujcie ustny opis teatru antycznego; weźcie pod

uwagę położenie, widownię, scenę. Wykorzystajcie w opisie następujące pojęcia:
orchestra, skene, proskenion, amfiteatr.
PG3nn s. 205
Załącznik 5
Dla powstania teatru istotne są najdawniejsze, ekstatyczne misteria dionizyjskie.

Dionizos był bogiem narodzin i śmierci, ale także i użycia. [. . .] Obrzęd odprawiany
ku jego czci, pierwotnie orgiastyczny i dziki, z czasem złagodzono. Tak zwane
Wielkie Dionizje (miejskie), które się odbywały w porze wiosennego zrównania
dnia z nocą, można by porównać do słowiańskich sobótek czy wianków. Dionizje
Małe (wiejskie), obchodzone w porze jesiennej, były świętami winobrania; podobne
do naszych dożynek, miały wesoły charakter i nastrój ludowej zabawy. Z tych
dwu różnych odmian kultu Dionizosa powstał teatr starogrecki w dwu swych
zasadniczych odmianach: tragedii i komedii.
Z pieśni obrzędowej ku czci Dionizosa, dytyrambu, powstała tragedia, której
budowa opiera się na pierwotnym dialogu, prowadzonym przez koryfeusza
(przewodnika) z chórem. Ta partia chóralna stała się głównym składnikiem tragedii
starogreckiej. Koryfeusz dał nadto początek późniejszemu aktorowi, którego
wprowadził Tespis, pierwszy znany autor dramatyczny z VI w. p.n.e. (uznawany za
twórcę tragedii antycznej). Ten pierwszy i jedyny na razie aktor występował kolejno
w kilku rolach, tworząc w ten sposób zarodek akcji dramatycznej. Z kolei Ajschylos
dodał drugiego aktora, Sofokles – trzeciego i na tej trójce wyczerpał się zespół
aktorski starogreckiego teatru. Nawet jeśli w przedstawieniu brało udział więcej
postaci, równocześnie występowało na scenie najwyżej trzech aktorów. Aktorami
w teatrze greckim byli wyłącznie mężczyźni, którzy grali także role kobiece. Kanwą
dramaturgii stały się mity trojańskie i inne.
Ogniskiem kultury starogreckiej stają się w V w. p.n.e. Ateny. Następuje tam rozkwit
dramatu, który tworzą trzej najwięksi tragicy teatru antycznego: Ajschylos (525–456
p.n.e.), Sofokles (496–406 p.n.e.) i Eurypides (480–406 p.n.e.).
Scena grecka rozwinęła się z osobnego miejsca przy świątyni Dionizosa, przezna-
czonego na zbiorowe obrzędy. Nie możemy mówić o budynku teatralnym w ścisłym
znaczeniu, bo przedstawienia odbywały się na wolnej przestrzeni. Zalążkiem
późniejszej sceny był kolisty brukowany plac z ołtarzem pośrodku – „miejsce
pląsów”, czyli orchestra. Prowadził tu ze świątyni kamienny chodnik – parodos
(nazwa sugeruje, że tędy na orchestrę wchodził chór), natomiast orchestrę otaczał
z trzech stron stok góry, zamieniony później na kamienny amfiteatr z siedziskami
dla widzów.
Z czasem ołtarz zostaje przesunięty ze środka koła na jego skraj, wreszcie
– wobec powolnej przemiany obrzędu w teatr – zanika. Zastępuje go podwyższona
kamienna skene z drewnianą nadbudową – episkenionem, przedstawiającym fronton
pałacu królewskiego lub świątyni. (Przez środkowe wrota owego pałacu wkraczały
najważniejsze postaci sztuki, przez dwoje wrót bocznych wchodziły postaci
drugoplanowe. Z tyłu skene znajdowało się coś w rodzaju garderoby. Przed
episkenionem – pałacem było wolne miejsce, przeznaczone dla występujących
aktorów, zwane proskenionem.
Podczas przedstawienia używano różnych sposobów i efektów dla wywołania
złudzenia cudowności, np. na scenę wtaczano wejściem królewskim platformę ze
stosowną przystawką dekoracyjną. W taki sposób pojawiał się zazwyczaj na scenie
bóg wkraczający do akcji i rozwiązujący ją swą mocą. Ponieważ teatralny bóg
objawiał się za pomocą machiny, Grecy nazywali to urządzenie theos apomechane,
co oznacza dosłownie „bóg z maszyny”. Zwrot ten przetłumaczony na łacinę jako
PG3nn s. 206
deus ex machina do dziś oznacza nieoczekiwaną i może sztuczną nieco interwencję

nadprzyrodzoną czy też mechaniczne rozwiązanie sytuacji.
Kostiumy aktorów były grubo podbite i sztywne – jakby watowane – ozdobne,
o intensywnych barwach. Pogrubiały postać aktora, czyniły ją masywniejszą
i tym samym bardziej widoczną z dużej odległości. Aktorom dodawano wzrostu,
obuwając ich w koturny, tj. sandały o wysokiej podeszwie drewnianej, oraz
zakładając im wysokie peruki – onkos. Tymi sposobami postać aktora powiększano
do wysokości ponad dwu metrów.
Twarz aktora zakrywała płócienna lub drewniana maska zastygła w grymasie
przerażenia czy innego gwałtownego uczucia. Maska eliminowała zupełnie mimikę
naturalną, ale w połączeniu ze strojem stwarzała postać jednoznaczną, a przy tym
posągową i wyrazistą. [. . .]
Badacze domyślają się, że wiersz grecki recytowano w sposób muzyczny, zbliżony

do melodeklamacji. Podobnie mało wiemy o ewolucjach tanecznych chóru, który
równocześnie śpiewał i grał na instrumentach. Odgrywanie przedstawienia na
wolnej przestrzeni, i to dla znacznego kręgu widzów, wymagało od wykonawców
odpowiedniego nasilenia głosu. Dla wzmocnienia akustyki używano specjalnych
naczyń miedzianych, umieszczonych w amfiteatrze. Położenie teatru wśród skał
również zapewniało lepszą akustykę.
Przedstawienia teatralne w starożytnej Grecji, związane z dorocznymi świętami
Dionizosa, były włączone w tę uroczystość religijną, mającą zarazem charakter
państwowy. Teatr nie był więc dla Greków owych czasów sprawą codzienną,
lecz odświętną i uroczystą. Przedstawienie tragedii odbywało się w Dionizje
Wielkie w obrębie trzydniowego konkursu trzech wybranych poetów. Każdy z nich
prezentował po trzy tragedie z dodatkiem tzw. dramatu satyrowego, zatem w sumie
„festiwal” taki był przeglądem dwunastu sztuk. Komedie grywano w czasie Dionizji
Małych.
Każdemu z autorów stających do konkursu władze miejskie przydzielały aktorów
oraz przewodników chóru, dla których nominacja ta była wyróżnieniem, a zarazem
obowiązkiem społecznym, i to niemałym. Przewodnik musiał bowiem sam organi-
zować zespół chóralny, wszechstronnie go wyszkolić, wyćwiczyć w recytacji, śpiewie
i tańcu, a także – opłacić. Przewodnik, podobnie jak wszyscy aktorzy i chórzyści,
był amatorem.
Wyniki trzydniowych zawodów ustalały hierarchię poetów.
Tekst opracowany na podstawie książki Tadeusza Kudlińskiego, Vademecum teatromana
PG3nn s. 207
Załącznik 6
(problem w powieści)
Jak sobie poradzili Nasze propozycje

bohaterowie? rozwiązania problemu
ň ň
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
Gdzie szukać pomocy? Jak się zachować w stosunku do osób

(osoby, instytucje, fundacje, dotkniętych trudnościami?
stowarzyszenia itp.) (Co my możemy zrobić dla innych?)
ň ň
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
PG3nn s. 208
Załącznik 7
PG3nn s. 209
Załącznik 8
PG3nn s. 210
Załącznik 9
Reportaż [. . .] – gatunek dziennikarsko-literacki obejmujący utwory będące sprawoz-

daniami z wydarzeń, których autor był bezpośrednim świadkiem lub uczestnikiem.
Forma ta, ukształtowana w pełni w 2. połowie XIX w. w związku z dynamicznym
rozwojem prasy, jest genetycznie związana z takimi znanymi od dawna literaturze
typami relacji, jak opis podróży [. . .], list, diariusz, pamiętnik. Ze względu na rodzaj
tematyki wyróżnia się r. społeczno-obyczajowy, podróżniczy, wojenny, sądowy,
sportowy i in. O charakterze r. decyduje stosunek elementów informacyjnych
oraz autorskiej interpretacji i oceny. Na pograniczu lit. pięknej znajdują się
odmiany r., które łączą materiał autentyczny z fikcją fabularną, charakterystykami
psychologicznymi bohaterów i rozwiniętym komentarzem narratora. R. nowoczesny
wchłonął wiele doświadczeń prozy narracyjnej, zwłaszcza powieściowej i noweli-
stycznej, z drugiej strony techniki reportażowe wpłynęły zwrotnie na kształtowanie
się metod literackiej narracji [. . .]. W lit. polskiej gatunek ten uprawiali w okresie
międzywojennym K. Pruszyński (W czerwonej Hiszpanii), J. Kisielewski (Ziemia gro-
madzi prochy), A. Fiedler (r. podróżnicze), I. Krzywicka (r. społeczno-obyczajowe),
M. Wańkowicz (np. Na tropach Smętka), A. Janta-Połczyński, Z. Uniłowski, K. Wrzos
(Oko w oko z kryzysem); współcześnie m.in. K. Kąkolewski, H. Krall, R. Kapuściński
(m.in. Cesarz, Imperium), J. Siedlecka, T. Torańska, J. Snopkiewicz. [. . .].
M. Głowiński i in., Słownik terminów literackich, wyd. 3 popr., Wrocław 2000, s. 471.
Załącznik 10
Reportaż – gatunek publicystyczny będący relacją z wydarzeń, w których autor

uczestniczył lub których był świadkiem. Forma reportażu zbliża się więc do
sprawozdania, zawiera także elementy opisu, opowiadania, charakterystyki, często
dialogi czy monologi. Tematem reportażu jest najczęściej jakieś aktualne zdarzenie,
w opinii autora znamienne, istotne, charakterystyczne, a nawet bulwersujące opinię
publiczną. Kompozycja reportażu nie ma ustalonych reguł i jest podporządkowana
intencji autora, którego głównym zadaniem jest jak najobiektywniej przedstawić
wydarzenia. Ich skomentowanie pozostawia się najczęściej odbiorcy. Reportaż pełni
zatem przede wszystkim funkcję informującą i przedstawiającą, czasem postulu-
jącą. Charakterystyczne cechy reportażu to wiarygodny, dokładny i konkretny opis
wydarzeń, obiektywizm oraz autentyzm – świat przedstawiony nie jest bowiem
fikcyjny, a jego elementy powinny być możliwe do zweryfikowania. Cechy te
osiąga się na przykład dzięki cytowaniu wypowiedzi świadków czy odpowiednich
dokumentów, przedstawianiu okoliczności towarzyszących powstawaniu reportażu
i zbierania materiałów, podawaniu nazw miejsc, dat, danych statystycznych czy
nazwisk i imion osób, o których się mówi (czasami z różnych względów zmienia
się imiona i nazwiska, ale należy wtedy o tym poinformować odbiorcę). Oprócz
reportażu literackiego istnieją również reportaże filmowe, telewizyjne, radiowe,
fotoreportaże i inne.
PG3nn s. 211
Załącznik 11
PG3nn s. 212
Punkty:
Zwycięstwo nad ludźmi. Niedbalstwo pana Jonesa.
Dziwny sen Majora. Nocne spotkanie zwierząt w wielkiej stodole.
Bunt zwierząt – powstanie. Śmierć starego knura.
Trzymiesięczna konspiracja zwierząt pod przewodnictwem świń.
Podpunkty:
Opracowanie zasad Animalizmu. Poruszenie wśród zwierząt.
Zawarcie sojuszu zwierząt gospodarskich z dzikimi.
Najważniejsze przykazanie. Potajemne spotkania.
Opowiedzenie snu przez Majora i odśpiewanie hymnu Zwierzęta Anglii.
PG3nn s. 213
Załącznik 12
JAK BYŁO W RODZINIE HARPAGONA? JAK POWINNO BYĆ W RODZINIE HARPAGONA?
Harpagon: ojciec powinien:
Kleant i Eliza: dzieci powinny:
między ojcem a dziećmi brak: rodzinę powinny łączyć:
DLACZEGO W RODZINIE HARPAGONA NIE BYŁO TAK, JAK BYĆ POWINNO?

PG3nn s. 214
Załącznik 13
Reżyser oper
Z Mariuszem Trelińskim rozmawia Janusz Majcherek
(fragment)
Zapis spotkania, które odbyło się 5 kwietnia 2004 roku w ramach cyklu „Teatr jest
światem”, organizowanego przez redakcję „Teatru” i Teatr Polski w Warszawie.
Janusz Majcherek: Dobry wieczór Państwu, witam Pana. Chciałbym zacząć od tego,
że jest to bardzo wyjątkowa okoliczność – móc gościć Pana Trelińskiego dzisiaj,
ponieważ zabiegaliśmy o to spotkanie parę miesięcy. Zabiegaliśmy nie dlatego,
że Pan Mariusz jest osobą niedostępną i niechętną, tylko po prostu jest artystą
ostatnio rzadko obecnym w Warszawie. Mamy więc rzeczywiście honor i szczęście
Pana gościć. Cieszę się bardzo z tego powodu.
Panie Mariuszu, zatytułowaliśmy to spotkanie „Reżyser oper”. Pewno jakiś czas
temu moglibyśmy je nazwać „Reżyser filmu” albo „Reżyser przedstawień teatral-
nych”, albo „Reżyser widowisk telewizyjnych”. W związku z tym chcę zacząć od
dwóch pytań. Po pierwsze: na ile wszystko, co Pan robił wcześniej, filmy, spektakle
teatralne, telewizyjne, zostało zdominowane przez Pańską działalność w operze.
I co takiego musiało się stać w Pana życiu, że zdecydował się Pan reżyserować
opery, co, jak mi się wydaje – patrząc na Pana kolegów reżyserów – jest wyborem
rzadkim i odważnym?
Mariusz Treliński: Jest to moje pierwsze spotkanie, które dotyczy bezpośrednio
mnie, a nie mojej pracy. Jako reżyser zawsze wypowiadałem się przez utwory,
które powinny mówić same przez się. Po raz pierwszy konfrontuję się z Państwem
bez tarczy, jaką jest moja sztuka. [. . .] Jeśli szukać genezy tego wszystkiego, jak to
się zaczęło. . . Zawsze uważałem, że jestem reżyserem filmowym i tylko filmowym.
Historia z operą była przypadkiem. [. . .] Nie mam jednak najmniejszej wątpliwości,
że pasją mojego życia był, jest i pozostanie film. Przychodząc do opery, mówiłem, że
jestem tutaj tylko chwilowym gościem. Nagle zorientowałem się, że zrealizowałem
już osiem oper i tylko cztery filmy. Ale narodziłem się poprzez kino. We wszystkich
filmach używałem muzyki w sposób dość specyficzny, uważając muzykę za rodzaj
drogowskazu. Realizując jakikolwiek utwór, czy był to spektakl teatralny, czy
film, zawsze najpierw szukałem klucza muzycznego. I tak Łagodną ukształtowały
pieśni Wagnera i muzyka Jana Garbarka. Pożegnanie jesieni powstało w oparciu
o muzykę Milesa Davisa. Muzyka inspirowała mnie bardziej niż słowo, zawsze była
tym motorem, który mnie uruchamiał, to z niej wyłaniał się kształt przyszłego
filmu. Oczywiste jest, że rozwiązanie każdej sceny, jej sens i bardzo często wymiar
utworu rodzą się poprzez konstrukcje czysto rytmiczne, a od tego jest już krok do
muzyki. [. . .]
J.M.: [. . .] Muzyczność w Panu tkwi. Znając Pana biografię twórczą, powiedziałbym,
że właściwie to opera Pana wybrała, zanim Pan wybrał operę. Pański debiut
operowy, jeśli się nie mylę, to był Wyrywacz serc na podstawie prozy Borisa Viana.
Skomponowała ją Elżbieta Sikora. [. . .]
M.T.: Elżbieta zobaczyła Sny Lautréamonta w Teatrze Studio. Spektakl, który był
moim debiutem teatralnym, jak wszystko, co zrobiłem wcześniej, był skonstru-
owany w sposób muzyczny. Podobnie do prozy Lautréamonta, skomponowałem go
w typowej dla Wagnera technice motywów przewodnich. Elżbieta Sikora i dyrektor
Sławomir Pietras dostrzegli w tym przedstawieniu reżysera, który potrafi zająć się
operą. Zaintrygował mnie eksperyment. [. . .]
PG3nn s. 215
Ten moment wydaje mi się bardzo charakterystyczny dla mojego stosunku do

sztuki. Podobnie było z kinem, które zacząłem robić, nie mając żadnego przy-
gotowania. Przed szkołą filmową, jeszcze w liceum, zrealizowałem wraz z grupą
kolegów kilkanaście krótkich etiud. Był to mój pierwszy kontakt z filmem, niczym
nieskażony. Czysta radość kina: radość, że coś porusza się przed obiektywem, że
kamera może nakręcić czyjąś twarz i tę twarz można później zobaczyć. To stan, do
którego bardzo trudno powrócić w dojrzałej twórczości.
Takiego uczucia doświadczyłem też przy pierwszej pracy w operze. [. . .]
J.M.: Mówi Pan, że nie zna Pan nut, co w przypadku reżyserów, którzy przychodzą
do opery z zewnątrz, z teatru czy filmu, nie jest niczym niezwykłym. Gdybyśmy
tu wymienili parę nazwisk nawet najwybitniejszych reżyserów, którzy mieli wielkie
dokonania operowe, to większość nich nie zna nut.
M.T.: Teraz też to wiem, ale wtedy nie miałem o tym pojęcia. A wydawało mi się to
konieczne.
J.M.: [. . .] jak Pan się zabiera do reżyserii opery?
M.T.: Trudno powiedzieć, co reżyser robi. To jest taka osoba, która istnieje gdzieś
„pomiędzy”. Aktorzy grają, scenograf buduje scenografię, kompozytor tworzy do
tego muzykę, a reżyser właściwie plącze się w tym wszystkim i ma coś stworzyć.
Owszem, można powiedzieć parę mądrych słów o koncepcji, o sensie całości.
Ale to, co najistotniejsze, wyraża się właściwie gdzieś „pomiędzy”. [. . .] Realizując
opery, słucham utworów dziesiątki razy, bardzo wielu wykonań i staram się to
robić w wielu miejscach: w pociągu, w domu, w łóżku, nad wodą. Słucham
zawsze w słuchawkach, żeby być zupełnie odciętym od rzeczywistości. W trakcie
tych wewnętrznych projekcji staram sobie wyobrazić pewien świat. W operze
muzyka wywołuje obrazy, z niej wynikają przestrzenie, kolory, energie. W kinie
jest dokładnie odwrotnie, kiedy kreuję przestrzeń i buduję na przykład dynamiczną
jazdę kamery, to ta jazda wyzwala taki, a nie inny rytm muzyczny, wywołany właśnie
przez obraz.
J.M.: Czy doświadcza Pan barwnego słyszenia? Pytam ze względu na szalenie
intensywny kolor Pana spektakli.
M.T.: To dość długi proces. Najpierw są to tylko elementy, kształty, czasami
uczucia lub tylko pojęcia. Dopiero bardzo późno zaczynają się wylęgać konkrety,
tzn. czy to jest pokój czy pałac. Są to przeczucia bardzo intuicyjne. [. . .] Później
są rytmy: czy przestrzeń ma się zmieniać, czy trwać jak stojąca woda? Kolory
przychodzą dużo później. To jest już rodzaj wypełnienia. Najbardziej lubię takie
igranie z przestrzenią, w której kolorem podważam jej realność. [. . .] W moim
rozumieniu klucz do opery polega na gloryfikacji jej sztuczności i na użyciu
konwencji. W teatrze czasem potrafimy się zapomnieć, na pewno zapominamy
się w kinie, ale w operze zadbano o to, żeby cały czas między nami a utworem,
który się ogląda, pozostała bariera. Tworzy ją kanał orkiestry, dyrygent, który na
naszych oczach prowadzi przedstawienie. W operze nie istnieje coś takiego, jak
zatracenie się. Mamy poczucie dystansu wobec obrazu zaklętego w ramach sceny.
W swoich inscenizacjach staram się podkreślać element sztuczności. Kolor jest
jednym z narzędzi, którymi próbuję nadać im inny wymiar realności.
„Teatr” 2004, nr 3
PG3nn s. 216
Załącznik 14
Mimo że muzyka w operze odgrywa rolę główną, jednakże opera jest

utworem scenicznym, przeznaczonym do grania w teatrze, i podlega tym
samym prawom zasadniczym co każdy utwór sceniczny: tragedia, komedia
czy dramat. [...]
Tekst główny opery nazywa się librettem. Zadaniem librecisty jest tak
skonstruować stronę tekstową, zorganizować słowo, żeby kompozytor miał
dość czasu na rozwinięcie muzyki, która, jak już wiemy, gra w operze
zasadniczą rolę organizatora dramatu. [...]
Z pierwszym dźwiękiem uwertury rozpoczyna się widowisko. Uwertura
(„muzyka otwierająca”, a więc rozpoczynająca przedstawienie) ma za zada-
nie przynajmniej zapoznać słuchacza z zasadniczym nastrojem panującym
w operze. [...] Podobną rolę jak uwertura w stosunku do całości opery
odgrywają antrakty w stosunku do poszczególnych aktów. Bardzo często
wprowadzają one nie tylko w nastrój mających się rozegrać scen, ale
streszczają zdarzenia, które się już odbyły. [...]
Przejdźmy teraz do przeglądu solowych form wokalnych, które w operze
mają znaczenie centralne. Wymienimy naprzód recytatyw. Tak nazywamy
śpiew opowiadający, rodzaj mowy śpiewanej; jest to forma operowego
dialogu, opowiadania jednej lub rozmowy kilku osób. [...]
W momencie, kiedy trzeba bliżej pokazać któregoś z bohaterów, scharak-
teryzować sytuację, czas jakby się wstrzymuje, przeżycia bohatera bierze
się jakby pod szkło powiększające. Wtedy mamy w operze do czynienia
z arią. Jej zadaniem jest ukazać portret duchowy bohatera, jego przeżycia,
decyzje, zmiany nastrojów, zamierzeń, walkę wewnętrzną. [...]
Charakterystyczną dla opery formą jest duet. Jest to na swój sposób aria we
dwoje. Można wprawdzie duet porównać do dialogu w dramacie, jednakże
nie byłoby to zbyt ścisłe, w dramacie bowiem dwie osoby podejmują wątek
rozmowy po kolei, w duecie zaś bardzo często śpiewają razem. Bywa to
albo duet zgodności – gdy dwie osoby wyjawiają jednakowe uczucia, lub
sprzeczności – gdy uczucia są różne, a duet przybiera postać sporu. [...]
Ważne miejsce w operze zajmują sceny chóralne. [...] W momentach
kulminacyjnych lub dramaturgicznie ważnych wprowadza się czasem sceny
złożone, w których biorą udział zarówno soliści, jak chór. [...]
Gospodarzem przedstawienia operowego jest dyrygent. Stojąc na czele
orkiestry, kieruje on, zgodnie z partyturą, wszystkimi elementami akcji,
solistami, chórem, baletem itd. [...] Swoiste prawa opery znajdują odbicie
także w innych elementach przedstawienia, jak: scenografia, kostiumy,
światła itd.
Fragment książki Witolda Rudzińskiego, Co to jest opera, Kraków 1960.

Poradnik Dla Nauczyciela Gimnazjum Klasa 3 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Poradnik Dla Nauczyciela Gimnazjum Klasa 3 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Poradnik Dla Nauczyciela Gimnazjum Klasa 3 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PG3nn s.

Konsultacja metodyczna: Agnieszka Łuczak

Wszystkie książki Wydawnictwa dostępne są w sprzedaży wysyłkowej.

Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe

Propozycje opracowania lektur omawianych w całości

Załączniki ................................................................................ 199

MATERIAŁY POMOCNICZE DLA NAUCZYCIELA

Przedstawiamy Państwu materiały pomocnicze dla nauczyciela przydatne

Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 7

4) rozkład materiału, który:

8 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału

Temat lekcji/ Materiał Wymagania szczegółowe w odniesieniu do ucznia Środki

U ŹRÓDEŁ – KONFLIKT I POROZUMIENIE

Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 9

Stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc

10 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału

Tadeusz Rozróżnia czasowniki dokonane i niedo-

Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 11

7. Juliusz I. Odbiór wypowiedzi

12 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału

Skoro bym Przypisuje czytany utwór do właściwego

Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 13

Przypisuje czytany utwór do właściwego

III. Tworzenie wypowiedzi

III. Tworzenie wypowiedzi

14 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału

III. Tworzenie wypowiedzi

Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 15

Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne

16 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału

Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 17

Uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne

III. Tworzenie wypowiedzi

18 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału

Jan Uwzględnia w analizie specyﬁkę tekstów

Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 19

Problemy Rozróżnia narrację pierwszoosobową

III. Tworzenie wypowiedzi

20 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału

III. Tworzenie wypowiedzi

Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 21

III. Tworzenie wypowiedzi

III. Tworzenie wypowiedzi

22 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału

Stosuje zasady etykiety językowej, zna

Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 23

Dlaczego Znajduje w tekstach współczesnej kultury Słownik

24 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału

Krzysztof Posługuje się pojęciami dotyczącymi

Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 25

Ludzkie Charakteryzuje podmiot liryczny

26 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału

Agnieszka III. Tworzenie wypowiedzi

Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 27

Stosuje różne rodzaje zdań we własnych

28 Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury Internet,

Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału 29