ipamulat sa buong katauhan, ang karanasan na nakasangkot.
Sa kasong ito: ang
3 YUGTO
ISANG TEKSTO NI GABRIEL MARCEL
Panimulang pagtalakay
May isang mahalagang pagmumuni-muning isinulat si Gabriel Marcel
ukol sa pag-asa. Ang pag-asa ay isang atitud na angkop at nararapat sa taong
nagsisikap mabuhay sa pakikipagtagpo sa Banal. Ang katha ni Marcel ay maaring
magbigay-liwanag at tulong sa taong nagsisikap umasa. Kaya’t isinalin ko mula sa
Pranses. Ngunit, bago ko ialay ang pagsalin na ito sa mambabasa, inakala kong
mabuting maglahad muna ng isang panimulang pagtalakay . . . halo-halong
paglagom, komentaryo’t pagmumuni-muni.
Dilim at pag-asa
Bahagi ng buhay ng taong nakikipagtagpoat nakikipagkapuwa sa Banal,
na kung may panahon ng liwanag, meron din namang mga panahon ng kadiliman.
May mga panahon ng matinding damdamin, mga panahon na nadarama ang
pagsasaatin ng Banal, ang kanyang liwanag at presensiya. Meron namang mga
panahon na ang pandama at damdamin ay naglalaho. Parang nagiging
kahungkagan at pagdaya ang mga nakaraang presensiya at liwanag. May
kahiligang isipin sa sarili na ang lahat ng mga naranasan sa Banal ay guni-guni,
paglinlang at pagbigo sa sarili. Sa ganyang kagipitan, maaring magbigay-hilig ang
tao sa dilim, talikdan ang Banal. Maari naman siyang bumaling sa lihim at tahimik
na sinag ng pag-asa. Sa panahon na parang wala nang dahilan upang manatiling
tapat sa Banal, pinapabangon ng pag-asa ang kalooban, umuusbong ang isang
buhay at matinding pananalig, isang matibay na pagkilala at pagpuri sa Banal.
Itong kilus ng pag-asa ay hindi otomatik. Ito ay isang ubos lakas na
pagtaya na nagmumula sa kaloob-looban ng sarili. Isang malayang pasya na
hinuhubog ng tao sa kanyang pagharap sa kadiliman ng meron. Isang biyaya na
galing sa Maykapal na sabay ginagalang at pinapatibay ang ating kalayaan. Ang
mahahanapan natin sa katha ni Marcel ay isang pagbabalangkas ng mga
posibilidad na hinaharap natin kapag nababalot sa dilim ang ating buhay, at ng
mga posibilidad na gumagalaw sa kalaliman ng ating kalooban na nakakadanas sa
dilim.
Ang metodong ginagamit
Gumagamit si Marcel ng isang uring penomenolohiya: gumagalaw ang
pagmumuni-muni sa malay tao: kanyang malay tao, ating malay tao. Hindi sa
“tuktok ng ulo”, sa isang laro ng mga purong konsepto; ni sa “init ng dibdib”, sa
pagpapatangay sa mga alon ng damdamin; kundi sa pagmumulat o pagsisikap
pag-asa.
Hindi gingamit ni marcel ang uri ng penomenolohiya na nilalagay ang
eksistensya sa loob ng mga panaklong, upang lumitaw sa pamamalay ang mga
purong balangkas ng mga esensya. Ang kanyang uri ng penomenolohiya ay hindi
pinaparentesis ang meron, athindi hinahabol ang using unibersal at maka-
matematikang istruktura ng gma esensya. Ibig niyang isisid ang malay tao sa
meron at hanapin kung may mga balangkas sa meron na magagabayan siya tungo
sa isang pamumuhay na makatotohanan. At kung meron siyang matuklasan ay
sinusubukan niyang ibahagi.
Ibig niyang iwasan ang dalawang kalabisan. Ang kalabisan ng unibersal na
maka-matematika, na ginagamit ng pilosopiya na umiikot sa puring konsepto, at
ang kalabisan ng pagkulong ng sarili sa pribadong pagninilay na hindi
maibabahagi kanino man. Ibig niyang gumalaw sa nibel na nasa pagitan ng dalawa:
sa nibel ng personal na pangkalahatan. Personal: sapagkat nagmumula sa sariling
kalooban. Pangkalahatan: sapagkat nagmumula sa pakikipagkapuwa-kalooban.
Pinagsisikapan niyang gumalaw sa nibel na inuunawa natin ang ating kapuwa
bilang taong kagaya natin, na sabagay ay hindi rin kagaya natin.
Ang pilosopo raw ay isang taong tumatahak sa landas na naghahanap ng
pag-uunawa upang siya’y maging matino sa kanyang pamumuhay. Tapos,
ibinabahagi niya ang kanyang natuklasan. Sasabihin niya sa kanyang kausap: Ito
ang landas na tinahak ko; ito ang aking mga natanaw; mnga ganito ang mga
pagmumuni-muni na tumalab sa akin, at natulungan ako. Inaanyayahan kita na
tahakin mo rin ang mga ganitong landas, at tumanaw ka rinl naka meron kang
makikita; baka magkaroon ka pa ng mga hawig ng pagmumuni-muni; baka may
tumalab sa iyo, at baka masiyahan ka.
Dalawang oryentasyon
Ayon sa oryentasyon, atitud, pagtungo sa meron, ng malay tao, magiging
iba ang karanasan. May dalawang oryentason na napagmasdan ni Marcel sa malay
tao. Dalawang oryentasyon na magkasalungat, ngunit sabay na umiiral sa
kalooban ng isang tao. Gawain ng tao ang kilatisn ang mga naglalabanang kilus at
sundan ang tunay.
Ang dalawang oryentayon ay tinatawag niyang avoir or pag-aari. At etre o
tunay na meron. Sa oryetasyon ng pag-aari ako ang itinuturing kong pinag-iikutan
ng lahat. Nais kong angkinin na pag-aari ko ang lahat ng linalang at nais ko ring
angkinin nila na pag-aari ko sila. Hilig kong gawing kasangkapan ang aking
kapuwa: gamitin siya upang makuha ko ang aking gusto. Kaya’t kung minsa’y
tinatawag ni Marcel na moi-je ang taong nasa ganitong oryentasyon, sa hubad na
pagsasali’y maaring lumabas na “sa akin ako” o “akong ako” ang moi-je; isang
dobleng pagturing sa malabis at mayabang na paghanga sa sarili. Isinalin kong”
“Aba ako!”
Para sa aba ako, isang pagligsahan ang buhay. Ang bawat kapuwa ay ribal
na hindi maaring pabayaang manalo kailan ma. Ang pamumuhay ng aba ako ay
isang uring palabas. Pinapanuod ko ang aking sarili at hinahangaan.
Nagpapapanuod naman ako sa mga iba upang makasagip ako ng papuri. Ang salita
ko’y mga diskurso na naghihintay ng palakpakan. Sapagkat kailangan kong
marinig ang mga alingawngaw ngpaghahanga upang huwag kong marinig ang
talbog ng aking kahungkagan.
Ang oryentasyong tunay na meron ay isang pagbubukas ng kalooban sa
tunay na sarili ng kapuwa at sa tanang linalang. Iniiwanan ang mabagsik na udyok
ng paligsahan na umiiral lamang sa mga pinapanuod at nagpapapanuod na
palabas. Ang pinagsisikapan dito ay pakikibahagi at pakikisangkot sa buhay.
Hindi pagpuri sa sarili, hindi rin pagtanggi sa sarili, ang buhay sa tunay na meron.
Ang pinagsisikapan dito ay pakikibahagi at pakikisangkot sa buhay. Hindi
pagpuri sa sarili, hindi rin pagtanggi sa sarili, ang buhay sa tunay na meron. Ang
pinagsisikapang gawin ay buksan ang aking sarili at tanggapin ang iyong sarili.
Kapag binigkas ko ang “ako”, binibigkas ko ang pagpasok sa aking sariling
kalaliman at sabay pagtungo sa iyong kalaliman. Pag binigkas ko ang “ikaw”,
binibigkas ko ang pagtanggap ko at sabay magalang na pag-urong sa hiwaga ng
iyong sariling kalaliman. Ang tunay na meron ay gumgalaw sa mayaman na
larangan ng ako, ikaw, kita, tayo.
Sa larangang ito, ang bawat pagbigay ay pagtanggap din, at ang bawat
pagtanggap ay pagbigay din. Kung tinutulungan kita o kung binibigyan kita ng
anoman, hindi tunay ang pagtulong o pagbigay kung hindi ko sabay at maligayang
tinatanggap ang iyong ipinagkakaloob sa akin na pagkakaibigan. At kung
tinutulungan mo ako o kaya’y dinudulutan ng anomang biyaya, hindi tunay ang
aking pagtanggap kung hindi ko sabay na iniaalay sa iyo ang aking taos na
pagmamahal at pagpapasalamat.
Kaya’t madalas sabihin sa oryentasyong ito: esse est co-esse:
pakikipag-meron ang tunay na meron. Tinatawag ding pakikipagkapuwa,
komunidad, ang tunay na meron.
Karanasang ng kadiliman
Sa karaniwang buhay ng tao, marahil masasabi natin na itinuturing niyang
makahulugan ang kanyang kalagayan. Marami nga siyang kabiguan. May mga
kalungkutan. Madalas siyang mainis. Ngunit, kahit na papaano’y natutuwa siyang
nabubuhay siya. Meron siyang mg anakasisiyang talino. Kapiling siya ng kanyang
mga minamahal sa buhay at, sa kabila ng lahat, nagbibigay loob sila sa isa’t isa.
May sapat na kalusugan ag kanyang katawan. At, sabihin natin, meron din siyang
pananalig sa Maykapal.
Ngayon, maaring may mangyari at, sa buhay na ito, tiyak na may
mangyayari: na lahat ng mga nagbbigay lugod sa kanyang buhay ay nawawalan ng
katuturan. Baka namatay ang pinakamamahal niya sa buhay o baka nagkaroon sila
ng malubhang di pagkakaunawaan, kung kaya’t lahat ng mga sangkap ng buhay
niya’y naging parang paglilinlang. Ang buong buhay ay nagiging kadiliman. Sa
gabing malalim at walang ilaw, ang mga inaakala nating kilala natin ay hindi na
nakikita. Iya’y larawan ng buhay na nawawalan ng katuturan. Ganyan ang ama
namany anak na pumunta sa digmaan at matagal nang walang balita. O isang
manunulat na ang buong ligaya niya ay kumatha, ngunit matagal nang natuyo ang
kanyang inspirasyon. O sinomang tao na naratnan ng malubhang sakit o
nabagsakan ng mabigat na kapansanan o sapilitang humaharap sa kamatayan. O
kahit na walag espesyal na nangyari, pero sa simpleng pagmumuni-muni’y
natauhan ang tao na lahat ng mga mahalaga sa kanyang buhay, mga napakahalaga
kaya’t hindi dapat, hindi maaring lumipas, ay . . . lilipas din. Kaya’t parang bulag
siya ngayon sa mga nakikita niya noon. Para siyang nasa bilangguan at tinutuya
siya ng alaala ng mga nagagawa niya noong araw na hindi na niya nagagawa
ngayong nakagapus siya. Ngayon ang panahon ng testasyong itaboy ang buhay,
tawagin itong absurdo. Tentesyon na angkinin ang pagbuwal ng kalooban sa
kadiliman bilang huling sagot sa buhay. Ang panahon ng tentasyon ay panahon
din na maaring magsimulang umasa ang tao. Sapagkat ang tunay na pag-asa ay
maarin lamang umiral sa abot tanaw ng walang hintong tentasyon na magwalang
pag-asa. Sa panahon ng dilim, ang taong umaasa ay bumabaling sa liwanag. Ang
pagbaling na to ay tugon ng buong kakanyahan ng tao laban sa hatak ng
kadiliman. Isang nisus, isang ubos lakas na pagbangon laban sa dilim upang
angkinin ang liwanag.
Optimismo
May pilosopiya na tinatanaw ang mga pangyayari sa buhay, sa lipunan, sa
daigdig, mula sa malayo at sinasabi: Sa mga nakakakita sa kabuoanm walang
tunay na kadiliman , lahat ay mabuti, makahulugan. Ito ay tinatawag na
optimismo. Sa pangkaraniwang pangungusap, madalas mangyari na ang taong
tinatawag na optimista ay hindi isang alagad ng pilosopiyang ito. Nangyayari na
tinatawag na optimista ang isang taong nagsisikap na talagang umasa.
Ngunit, sa pilosopiya ng mga pamantasan, tinatawag na optimismo ang
pilosopiyang naninindigan na ang daigdig natin ngayon ay siyang pinakamabuti sa
lahat ng mga posibleng daigdig. Tanyag sa ganitong paninindigan ang pilosopong
si Leibniz. Siya yata ang tintuya ni Voltaire sa kanyang maikling nobelang Candide.
Istudiante ng pilosopiya si Candide. Idolo niya ang kanyang propesor na si
Pangloss. Naglalakbay si Candide sa iba’t ibang bansa at nasasaksihan niya ang
kung ano-anong mga nakakatakot na sankuna. Dito, halimbawa, mga taong
walang awang nagpapatayan, doon naman mga taong nadadaganan at nadudurog
sa lindol. Sa kanyang mga sulat, lahat ai inilalarawan niya kay Pangloss. At ang
kinalabasan para kay Candide ay palaging sa tono ng: “At, salamat sa iyo, nakita ko
na lahat nito ay mabuti. Kay ganda ng ating daigdig!” At sa wakas, puspos pa rin
ng ligaya, pinasya niyang magpahinga sa kanyang bayan, “linangin ang kanyang
sariling hardin.”
Lahat ay pinapanuod ng pilosopiyang ito na parang isang pintura na yari
sa maliliwanag na kulay. Kung may kaunting itim dito o kaya dilim doon, iyon ay
pampatingkad lamang sa kolor. Ang purong optimism ay umiiral sa oryentasyon
ng aba ako. May anyong paligsahan. May himig ng: “Kung nalaman mo lamang ang
lahat ng aking nalalaman, makikita mo na walang kadiliman.”
Pesismismo
Kung baga sa damit, parehoong baro sa optimismo ang pesimismo, ngunit,
isinuot ng baliktad. Pinapanuod pa rin ang lahat mula sa malayo at nakikitang
madilim ang lahat. King may kaunting liwanag dito’t doon, ito ay upang lalong
umitim ang dilim. Gumagalaw pa rin sa aba ako at may tono pa rin ng paligsahan:
“Kung nauunawaan mo lamang ang nauunawaan ko, hindi ka palilinlang sa mga
anyo ng liwanag.”
Istowisismo
Ngunit may pilosopiyang nasa larangan ng pag-aar na may isang uring
dignidad: ang istowisismo. Ito ay naninindigan na ang ultimong kalagayan ng tao
ay kadiliman. Kahit na gaano kabuti o kagaling ng tao, ang kanyang tiyak na
hantungan ay: na mawawasak siya. Kung hindi sa anomang ibang sakuna, tiyak na
mararatnan ang tao ng kamatayan. Kaya’t ang taong buhay ay dapat
magpakabirtud: gumawa ng mabuti, manindigan sa katarungan, huwag
pahintulutang malugmok sa kahihiyan ang kanyang pagkatao. At lahat nito ay
gagawin niya habang mulat siya na ang tinutunguhan niya ay isang tiyak at hindi
maiiwasang pagkawasak. Ngunit, pasya niya na sa lahat nito’y hindi niya ihihinto
ang pagtupad sa birtud. Pagdating ng kamatayan na siyang sukdulan na sakuna,
ang mararatnan ay hindi isang taong nasira’t nabuwal ang loob, kundi isang taong
tigas-loob na tumututol sa kanyang di maiiwasang pagkawasak. Ika nga ng
makatang Romano na si Horatius: “Magiba man ang kalangitan, ang madadaganan
at madudurog ay isang taong walang takot.”
Hindi sa aba ako
Ang pag-asa ay nagiging posible sa taong humaharap sa karanasa ng dilim.
Ngunit hindi ito otomatik. Ang pagdanas sa dilim ay may kabalintunaan: Sa
pagdanas sa dilim, namumulatan ang tao na lahat ng mga kahulugan na mas
nakalugod sa kaniya hanggang ngayon ay may kahalo pala na pagka-walang-
kahulugan. Kaya’t kung tutuusinm ang mga naranasan niyang kahulugan ay hindi
sapat sa kanyang hangarin, sapagkat ang hangad niya ay kahulugan na buong
buo’t likas na walang katapusan. Kaya’t ang mga naranasan niya hanggang ngayon
ay matatawag niyang “kahulugan na hindi angkop sa tao” . . . iniiwasan siyang
hungkag; binibigo siya.
Sa ganyang kagipitan, nasa sangang daan ang tao. Sa isang banda, maari
niyang akalain: “Lahat ng mga inangkin kong makahulugan hanggang ngayon ay
hindi pala totoo. Malubha ang aking pagkabigo.” Sa kabilang banda, maari naman
siyang maghinala: “Baka lahat ng mga naranasan ko hanggang ngayon ay
pambungad lamang sa katuparan a aking hinahangad. Makakaraos pa yata ako.
Baka may katotohanan na lampas sa mga itinuturing kong rasonable.”
Kung ako’y nasa oryentasyong aba ako, nakakulong na ako sa unang
sanga. Nasa labas ako ng mga pangyayari. Hangarin kong panuorin at manipulahin
an gmga pangyayari. Hilig kong kasangkapin ang aking kapuwa na itinuturing
kong ribal. Kaya’t hindi ko kayang magbukas loob. At habang hindi ako
nagbubukas loob, hindi ako matatauhan na meron pang mga posibilidad na hindi
ko pa napapasok.
Ngunit maaring pumasok sa ikalawang sanga iyong taong bukas ang loob
sa pakikipagkaluwa. Kahit na siya’y napasadlak sa dilim, maari siyang bumaling sa
liwanag. Baka sabihin niya: “Kutob ko, hinala ko; hindi ito ang lahat. Umaasa ako,
hinihintay ko, may ibang darating.” Maari na iyan ay malabong pagsikap lamang
na umasa, ngunit maaring simula ng pagtubo.
Pero ito’y hindi maaring mangyari kung ako’y isang taga-panuod lamang,
na sinusubukang manipulahin ang mga pangyayari mula sa labas. Kailangan na
ako’y nakikisangkot sa loob ng mga pangyayari, sa pakikipagkapuwa tao. Meron
ngang kasabihan: Tumingin ka bago ka lumundag. Totoo iyan. Kailangan natin
laging tumingin, tumimbang, mangilatis. Ngunit, ang nagbibigay halaga sa lahat
niyan ay: na kailangan nating lumundag , makipagsapalaran, magbukas ng loob sa
pakikipagkapuwa tao. Sa pakikipagkapuwa tao’y nagiging posible ang hindi
pagtanggap sa kadiliman bilang huling sagot ng buhay.
Katangian
May mga katangiang mapagpasdan sa taong umaasa. Halimbawa,
katangian ng umaasa ang kaluwagang loob. Ang taong umaasa’y hindi
nakikikompetisyon kanino man, kaya’t hindi siya nagmamadali, hindi nagugulo
ang loob niya. Hindi dahil sa katamaran, kundi mula sa panatag na kalooban.
Umiiral sa kanya ang isang kaluwagang loob na nagpapasigla. Hawig sa
kapanatagan ng isang taong magaling sa isang laro, o kaya matinong nakahanda
para sa pagsusulit. Tahimik siya, alisto, handang kumilus ng magaling. Matigas
ang loob ng istowiko. Nagpapatigas siya laban sa mga pangyayari na sa wakas ay
tiyak na dudurugin siya. Maluwag ang loob ng umaasa. Hindi niya kaaway ang
mga pangyayari. Hindi niya kalaban ang panahon. Hindi niya alam kung papaano,
pero alam niyang may nakakaalam ukol sa panahon. Nanalig siya sa may hawak sa
mga panahon at mga pangyayari.
Isa pang katangian ng umaasa ay ang pasensya. Ang pag-asa ay naisisilang
sa abot tanaw ng pakikipagkapuwa tao, ng katapatan sa kapuwa tao. Kaya’t
palaging umiiral sa pasensya. Kung pinagpapasensyahan mo ang isang tao,
pinapaligiran mo siya ng isang papawirin na ginagawang posible na tumubo ang
kanyang pagkatao. Ang pagtubo ay parang musika na may sariling ritmo at
kompas. Kailangan mong galangin ang ritmo at sundan ang kompas ng tugtugin,
kung hindi’y masisira ang musika. Ganoon din ang pagtubo. Sa alamat ni Mencius,
mau magsasakang ibig pabilisin ang pagtubo ng palay, kung kaya’t hinatak niya
ang mga tanim, na nagsimatay tuloy. Ang nananatiling tapat sa kapuwa tao’y
iniintindi, sinusubaybayan, ginagalang ang ritmo at kompas ng kanyang
pagpapakatao. Hindi ipinipilit sa kanya ang “alam kong ikabubuti mo”. Hindi rin
basta’t pinapabayaan. Kung wala ka nang hinihintay sa isang tao’y kinokondena
mo siya sa pagkabaog. Ang nagpapasensya’y naniniwala na ang buod ng kanyang
kapuwa ay kabutihan, na ang tunay na udyok niya’y tumubo, na ang magagwa ng
kumakaibigan ay maghintay at magsubaybay. At natututuhan niyang
pagpasensyahan ang kanyang sarili. Ang bawat isa sa atin ay may batang menor de
edad sa loob niya, hindi matino, nagdadadabog. Kailangang hanapin ang buod ng
kanyang kabutihan, pagpasensyahan, patubuin.
Pangyayari at kahulugan
Ang pangyayari ay maaring ituring na isang “basta’t nagkataon lamang”.
At anomang nakikitang kahulugan ng pangyayari ay maaring ituring na
“ipinapalagay lamang”, “bunga ng mga di-namamalayang pagnanais lamang”.
Meron namang ibang pagtanaw na nakikita ang “nagkataon” at ang “kahulugan”
bilang nagtatalaban at bumubuo sa isang talagang totoo, isang buong meron.
Maihahambing ito sa nakikita ng mata. Kung nakikita ko an gisang
tandang, at ang pumapaligid sa kanya ang gulo at alingawngaw ng sabungan; at
kung mamaya’y makita ko ang parehong tandang at ang pumapaligid sa kanya ay
kabukiran na kanyang piangpapasyalan . . . ang bawat pagpakita ng tandang ay
may kakaibang kahulugan. At ang bawat kahulugan ay tumatalab sa buhay ng
tandang, bahagi ng kanyang meron bilang nilalang na buhay.
Sa bagay na ito, parang nakikiusap si Marcel kay Hume. Ayon kay Hume,
ang kaya lamang tanawin ng tao ay ang mga dumidiin sa kanyang pangdama (sense
impression). Tawagin nating “mga impresyon sa pandama”. Para kay Hume, ang
impresyon ng nasa harapan, at ang impresyon ng pumapaligid (background: sa
kanyang teksto, dalawang beses na ginagamit ni Marcel ang katagang Ingles na
“background”) ay palaging hiwalay sa isa’t isa. Gingiit naman niMarcel na sa
mismong pagtanaw, ang mga sari-saring impresyon ay sama-samang bumubuo ng
isang karansan. At hawig dito, sa nibel ng kahulugan, ang pangyayari at kahulugan
ay nagtatalaban; bumubuo ng isang talagang nangyayari. Kaya’t ang buong
katotohanan ng isang pangyayari ay umiiral sa liwanag ng kahulugan. Hindi isang
neo-Kantianong kahulugan na nasa taong imbentohin, at kung ano ang sabihin
niya, iyon na nga. Ang kahulugan ay natatagpuan ng tao at sabay rin niyang
nililikha. Natatagpuan niya ang pangyayari bilang potensyal, “nauulinigan” niya
bilang tawag. Pananagutan niyang isagawa ang potensyal, tumugon sa tawag.
Malaya siya. Maari siyang tumugon sa paraang nakakasakit sa kanyang kapuwa,
nakakawasak sa kanyang sarili. O maari niyang pangatawanang kulatisin kung
ano ang tunay na tawag; at maari siyang tumugon ayon sa tunay na pagpapakatao
at pakikipagkapuwa tao. At sa ganyang tugon, umaasa siya, o tumutungo man
lamang sa pag-asa.
Tingnan ang halimbawa ng ama na may anak na pumunta sa digmaan at
mahabang panahon na na walang balita. Maaring ituring ang bawat araw bilang
isang mabigat na pag-ulit sa nakaraang araw. Pare-pareho ang nangyayari:
palaging walang balita. Ngunit, sa larangan ng halaga, ang sunud-sunod na
mahahapding araw ay maaring iba-iba. Maari pasyahing ng ama na malunod sa
dilim, hayaang mabuwal ang kanyang pagkatao, sumpain ang langit. O maari
niyang pasyahing bumaling sa liwanag, sariwain ang kanyang alaala sa kanyang
anak, buhayin ang pagmamahal at katapatan, matutong makiugnay sa kanyang
anak sa kalooban ng Banal, at palaging alalahanin na, kung hanggang ngayon ay
wala pang balita, hindi niya alam talaga kung ano ang mangyayari. Ang panahon
ay isang hiwaga. Lalo na ang panahon na hindi pa nakakarating. Pero alam niya na
ang kanyang katotohanan ngayon ay manatiling tapat sa pagmamahal at
pagsisikap, sa alaala, sa panalangin. Sa pag-asa.
Panahon
May pilosopong naniniwala na wala nang hiwaga ang panhon. Natuklasan
na ang mga istruktura ng lahat, o halus lahat, ng mga pangyayari. Lahat ng
nangyayari sa panahon ay paulit-ulit ayon sa mga batas ng kalikasan. Ano ang
mangyayari? Ang nangyari na. walang ligar sa pag-asa. Lahat ay sinasakop ng
fatum, ng bakal na kapalaran. Sapagkat ang kalikasan ay may pagka-mekanikal,
ang mga pangyayari sa panahon ay nagagapus sa bakal na paulit-ulit na
nagpapatakbo sa mga makina.
Iba ang pagtanaw ng taong umaasa. Alam niya na, sa loob ng panahon, ang
buong pangyayari ay hindi mekanikal, bagkus gumagalaw sa kahulugan,
tinatablan ng kahulugan. Ang buong pangyayari ay may taglay na potensyal at
tawag, kayat bukas sa hiwaga at nakaugat sa hiwaga. At patiang mga aspektong
mekanikal ng mga pangyayari . . . halimbawa, na paulit-ulit na nakakabasa ang
tubig, paulit-ulit na nakakasunog ang apoy . . . pati ang mga iyan na parang tiyak
na tiyak, ay nakaugat pa rin sa totalidad ng meron, nakaugat pa rin sa hiwaga.
Kung sa ibabaw ay mukhang tiyak na tiyak, sa ugat, sino ang nakakaalam?
 Kaya’t sa taong umaasa, ang panahong nakaraan, kasalukuyan, hinaharap,
ay palaging mahiwaga. Hindi dahil sa isang kibit-balikat na “ewan”, kundi dahil sa
isang taos pusong pag-uunawa na ang mga bagay at pangyayari na umiiral sa loob
ng panahon ay hawak ng personal na Banal. King hanggang ngayon ay walang
balita ukol sa anak na pumunta sa digmaan, hindi ibig sabihin na palaging paulit-
ulit na lamang iyon. Kung paulit-ulit na lumalagpak ako sa pagsusulit, hindi ko
alam talaga kung magkakaganyan palagi. Bukal sa panahon ang hiwaga. Wala ni
isang paslit na ibon ba nahuhulog kung wala ang inyong Ama, at ang bawat buhok
sa iyong ulo ay binibilang.
Sasabihin mo: Lahat niyan ay maganda, ngunit, nasagip mo iyan mula sa
iyong pananampalataya, at ito ay isang talakayang pilosopiko. Matatalakay ba ang
katotohanang iyan sa loob ng pilosopikong abot tanaw? Oo. Sapagkat sa
Kristianong pamimilosopiya, madalas mangyari, na, dahil sa gumagalaw ang pag-
uunawa at kalooban sa larangan ng biyaya, namumulatan ang tao na meron siyang
kakayahang umunawa at tumanggap sa ilang katotohonan na di niya maabot
noong una. Pero bukal na pag-uunawa pa rin niya ang nakakaunawa, bukal na
kalooban niya ang tumanggap. Para bagang may tao na mapurol ang pagtanaw
noong una, noong kuwa’y pinatalas ng isang manggagamot at ngayo’y masasabi
niya: Hindi ko yata laying makita ito noong un; ngayon, nakikita ko na . . . dahil sa
galing ng manggagamot; pero ako pa rin ang nakakakita; sa pamamagitan ng bukal
na pagtingin ng aking mata. Hawig diyan, masasabi ng isang tao: Hindi ko yata
kayang matauhan ukol sa ilang katotohanan kung hindi ako sumasampalataya,
pero naungkat ang mga ito sa aking buhay pananampalataya, at nabuksan sa aking
pag-uunawa; ngunit, ako pa rin ang nakakaunawa, sa pag-uunawang likas sa akin;
at ngayon, bumubukas sa aking pilosopikong pagsusuri, pananaliksik,
pagmumuni-muni, ang ilang mga bago at malalawak na abot tanaw.
Sa tunay na meron: ikaw
Ang pag-asa ay hindi maaring umiiral sa oryentasyong pag-aari, kundi sa
tunay na meron. At sa yunay na meron, maaring magsimula angpakikipagkapuwa
tao at tumubo hangga’t humantong sa pag-asa. Ngunit, hindi ito isang simpleng
pangyayari, palibhasa’y isang pangyayari na kailangang subaybayan, at sa bawat
sandali’y nililikha ng malayang pasya ng tao.
Ang aba ako ay nakakaroon ng mga relasyon na matindi at ka-ayaaya ang
damdamin. Ang ganyang maramdaming relasyon ay maaring palalimin at
patubuin, haluan ng kapaitan at pasensya, hangga’t sa wakas ay malampasan ang
aba ako at maging tunay na pakikipagkapuwa. Ngunit, maari rin mangyari na
iyong matindi at maramdaming pakikipagtagpo, na may anyong pag-ibig, ay sa
wakas gawing balatkayo sa isang mapusok na pagsasamantala, pagkakasangkapan
sa kapuwa. Mabagsik ang labanan ng tunay na sarili at ng aba ako.
Ngunit, ang taong may matinding pasya na mabuhay sa oryentasyong
tunay na meron ay piangsisikapang makiugnay sa kanyang tunay na sarili, at, sa
ganitom pinagsisikapan ring makiugnay sa tunay na sarili ng kanyang kapuwa.
Ito’y pangmatagalang panahon. Kung minsan ang pagsisikap ay manggagaling
lamang sa isang panig. May urong sulong. May alanganin. Kaya’t ang kailangan ay
hindi bahagya, kundi tapat na pagsisikap. Mula sa katapatan maaring tumubo ang
isang taos na pakikipagkapuwa. At, kapag naging totohanan na ito, masasabing
natuto na akong tawagin kang “ikaw”, at natuto kang tawagin akong “ikaw” rin.
Makatutulong tanawin ang isang pelikulang ginawa ni Federico Felini
noong mga 1950. Ang pamagat ay La Strada o Ang Kalsada. Ang panahon ng istorya
ay katatapus pa lamang ng ikalawang digmaang pandaigdi; ang lugar ay Italia. Si
Gelsomina ay isang batang dalaga at ang kanyang pamilya’y lubog sa walang
remediong karukhaan. Pinagbili nila si Gelsomina bilang katulong sa isang
lalaking sa Sampano. Masakit sa pamilya. Masakit din kay Gelsomina, pero hindi
mapait ang loob niya. Maunawain siya.
Si Sampano ay isang dukha rin. Sa papel ng “taong maskulado’t unod ng
lakas” ginagala-gala niya ang mga bayan na may puesta at doon siya nakikisama sa
mga sirko upang kahimanawari’y mabulaga niya ang mga nanunuod kapag
binabaluktot niya ang makakapal bakal at kapag gumagawa siya ngiba pang mga
kababalaghan. Ang hanapbuhay niya’y isang kahig, isang tuka. Mabagsik siya kay
Gelsomina. Sinasaktan niya. Maraming pagkakataong maaring humiwalay si
Gelsomina. Noong minsan, tumakas na nga siya. Pero bumalik.
Madalas nilang makatagpo ang isang Payaso na magaling tumawid sa
matataas na lubid at nakakagawa pa ng iba-ibang mga kahanga-hangang
nakakakilabot. Isang gabi nagpapasyal si Gelsomina sa gitna ng mga tolda sa
sorko. Nakarinig siya ng musikang nanggagaling sa tolda ng Payaso. Sumilip siya’t
nakita niyang nagbibiolin ang Payaso. Medyo ganito ang sinabi niya sa babae:
“Gelsomina, hindi ka sasama sa akin? Hini mo siya iiwanan, ano? Nalulungkot ka.
Alam mo, ugali kong magbasa ng mga libro. Kaya’t meron akong mga alam na hindi
alam ng mga ibang tao. Halimbawa, ang bawat linalang ay may kahulugan.”
Pumulot siya ng bato. “Tingnan mo itong bating ito. Meron siyang kahulugan.
Anong kahulugan? Hindi ko alam. Pero tiyak ako na meron siyang kahulugan.”
Binitawan niya ang bato. “At ikaw, ano ang kahulugan mo? Hindi ko alam. Pero . . .
Baka . . . Tingnan mo. Kung hindi siya mahalaga sa iyo, kanino siya magiging
mahalaga?” Pumasok s\iyong Payaso. Pinulot ni Gelsomina iyong bato at matagal
niyang tinitingnan. Mula noon lagi nang tahimik, mapagtiis, matulungin at tapat
kay Sampano si Gelsomina. Tuluyang mabagsik pa rin si Sampano. May trompeta
si Gelsomina at madalas niyang tinutugug ang himig ng tugtugin ng Payaso.
Isang araw, nagkatagpo sila uli ng Payaso sa isang sangang daan. Binibiro
ng Payaso si Sampano. Nainis si Sampano at sinuntok niya. Si Sampano ay taoong
maskulado’t ubod ng lakas. Kaya’t ikinamatay ng Payaso nang nauntog ang
kanyang batok sa tuktok ng kotse. Hinulog ni Sampano ang bangkay sa isang
sapang umaagos sa silong ng tulay. “Hindi mo ba sasabihin sa pulis? Hindi ba
ililibing? Wala bang maglukluksa?”
Pagkatapos noo’y hindi na nagsasalita si Gelsomina. Pero hindi pa rin siya
umaalis. Tahimik pa rin at mapagtiis, matulunging at tapat. Isang taglamig ang
kanilang kasada’y sa bulubundukin. Umiisnow. Matagal nang umuubo si
Gelsomina. Huminto sila sa isang maliit na baryo. Binalot ni Sampano si
Gelsomina sa isang kumot, pinaupo siya sa isang silya’t ipinatong ang trompeta sa
kanyang kandungan. “Aalagaan ka nila rito,” aniya. At iniwanan siya.
Maraming taon ang nakaraan. Tag-init ngayon. Naglalakad si Sampano sa
isang maliit na baryo. May isang babaeng nagsasampay ng labada. Natatakpan ang
kanyang mukha ng kanyang sinasampay, pero naririnig ni Sampano na kinakanta
niya ang himig ng tugtgin ng Payaso. Noong binalingan niya ang mukha ng babae,
nakita niyang hindi pala niya kilala. Pero tinanon niya: “Saan m nakuha ang himig
na iyan?” Tugon ng babae: “Noong araw, sa panahon ng taglamig, may nag-iwan sa
amin ng isang babae, nakabalot sa kumot, nakaupo sa silya at may trompeta.
Inangkin naming at kinalinga. Hindi siya nagsasalita, pero kung minsan
tinutugtog niya ang himig na ito. Malubha ang kanyang sakit at, sa katapusan,
namatay siya.”
Mabilis na naglakad si Sampano. Lumalayo siya sa baryo. Nandodoon siya
sa tabing dagat. Naglalakad siya sa buhangin. Natumba siya sa buhangin at
umiiyak. Matindi at matagal.
Sa aking pagkaunawa, noong tinitingnan ni Gelsomina ang bato,
tintanggap niya si Sampano, sa kanyang kalooban, bilang “ikaw”. Habang
nagkakalad si Sampano sa tabing dagat, natututo siyang tanggapin si Gelsomina,
sa kanyang kalooban, bilang “ikaw”.
Katapatan, pag-asa
Marahil, sa ganitong uring pangyayari’y maari tayong matauhan sa
tinutukoy ni Marcel. Una: Na kapag tapat ka, halimbawa, sa isang tao, matatuhan
ka na ang halaga niya ay hindi magmamaliw. Dito ginagamit ang katagang “halaga”
sa isang kahulugan na espesyal pero kilala pa rin. Iba ang halagang kwarta at
halagang kalooban . . . hawig sa kiabhan ng utang na kwarta sa utang na loob. Iba,
halimbawa, kapag sinabi: Pitong piso ang halaga ng bolpen na ito. Kaysa kapag
sinabi: Mahalaga ang bolpen na ito sapagkat ito ang rekuwerdo sa akin ng aking
kaibigan. Ang pangalawang halaga ay halagang kalooban: tunay, malalim, nasa
larangan ng pagbuklod ng tao sa tao, at hindi maihahambing sa halagang kwarta.
Ngayon, ang bawat tao ay may halagang kalooban na tunay at hindi
magmamaliw, pero hindi tayo mulat. Ngunit, kung mananatili akong tapat sa
isang tao, darating ang panahon na tatalab sa akin ang kanyang halagang
kalooban, halagang hindi magmamaliw, hindi bilang teorya, kundi bilang
kongkretong karanasan. Ang nananatiling tapat sa isang tao ay minamahal siya. At
mahalin ang isang tao, ani Marcel, ay magkaroon ng kakayahang sabihin sa kanya:
“Ikaw man lamang ay hindi mamamatay.” Sapagkat ang walang maliw na halaga
ng minamahal ay nagiging kongkretong karanasan ng nagmamahal, at malinaw sa
kanya na ang karanasang ito ay hindi guni-guni kundi katotohanan. Mula sa “ikaw
man lamang”, natatauhan siya sa “at ang mga iba rin”, hanggang sa “at tayong
lahat”.
Pangalawa: Na kapag tapat ang mga tao sa isa’t isa’y matatauhan sila na
may matibay na pagkakaisa na bumubuklod sa kanila. Buklod naparang
umuusbong mula sa kanilang walang maliw na halaga, pero mas matibay kaysa sa
kaya nilang likhain. Pagkakaisa na hindi sila ginagapus, bagkus tinitipon sila sa
isang buklod na nagpapalaya. Alam nila na hindi nila kayang likhain ang
pagkakaisang ito.
Nadarama nila na may Ibang lumalalang sa pagkabuklod na ito. Maaring
bigla, maaring unti-unti, matatauhan sila sa presensiya ng Ikaw na bukal ng lahat
ng ikaw. Maari silang matauhan na sinusubaybayan sila ng ubod-tigib-apaw na
Ikaw, ng absolutong Ikaw.
Katapatan ko sa iyo, na tinatanggap ko bilang “ikaw”; katapatan mo sa
akin, na tinatanggap mo bilang “ikaw”; sa pagsasakop ng ubod-tigib-apaw,
absolutong Ikaw . . . iyan ang larangan ng pag-asa.
Kapag nasa dilim ang taong umaasa’y babaling siya sa liwanag na
tumatalab sa lahat ng mga linalang, lalo na sa tao. Ang bawat tao’y persona na ang
mas malalim na maitatawg ay “ikaw”. Ang bawat isa ay may halaga, isang uring
liwanag , na hindi magmamaliw. Halagang nililikha, ibinabahagi ng sukdulan na
Personal na Meron na Meron. At ang Meron na Meron na ito’y hindi pumapasok
sa ating buhay bilang isang dakilang teorya, kundi nasa buhay na natin, talagang
totoo, lapit na lapit sa atin, kung kaya’t nagpapatawag siyang “Ikaw”. At sa
karanasan natin, siya ang ubod-tigib-apaw na tumatawag at tumutugon.
Ang taong umaasa’y pinapasyang matibay na bumaling sa liwanag na
madalas ay hindi nadarama o nararamdaman. Palaging may tantasyong isipin na
ilusyon ang lahat. Palaging may tenstasyong mabuwal. Ngunit palaging maaring
umasa. Ang pag-asa ay isang biyayang tinatanggap. Hindi sa isang pagkusang
walang malay, kundi kusang loob. Ang biyaya’y inaalok at maaring tanggihan o
tanggapin. Kapag tinanggap ay nagkakaroon tayo ng kakayahang pasyahin na
palagi tayong babaling at kikilus sa liwanag, na palagi tayong aasa.
Abot tanaw na detalye
Sa pag-asa’y may abot tanaw na sinusukuban at tinatablan ang bawat
detalye. Sa abot tanaw pinagsisikapan kong timiwalag sa aba ako, sa kayabangan,
upang lubusang mabuhay sa malayang pagpapakumbaba, sa tunay na meron.
Manatiling tapat sa aking kapuwa, ikaw, at manatiling tapat sa Diyos, ubod-tigib-
apaw na Ikaw. Kaya’t sa abot tanaw ay nararapat na gumagalaw ako sa
katahimikan; alam ko na Meron humahawak sa lahat na bawat linalang, at bawat
nangyayari sa bawat linalang, ay naggagaling sa kanyang bisang lumalalang at
kumakalinga; at ang pangalan ng bisang ito ay Pag-ibig. Kaya’t nananalig ako, alam
ko, na, anoman ang mangyari, hindi mawawasak ang anomang kahuligan ng taong
tapat. Na ang buhay ko, pati kamatayan, ay nasa kanyang pagkakalinga.
Naranasan ko na, kahit na mula sa malayo, malabo pero tunay . . . naranasan ko na,
ang nagpapahalaga sa bawat kapuwa ko, at pati na rin sa akin. Parang sinasabi
niya sa bawat isa, “Ikaw man lamang ay hini mamamatay, hindi magmamaliw.”
Parang nasulyapan ko, kahit na mula sa malayo, na siya ang ubod-tigib-apaw na
Halaga, na nagpapahalaga sa kanyang mga linalalang. Kaya’t sa abot tanaw ng pag-
asa’y maari akong bumaling sa liwanag at mabuhay sa kapayapaan.
Ngunit, sa katotothanan, palaging may labanan. Napakalakas ng paghila
ng aba ako. May anyong napaka-makatotohanan an gang mga pagdadahilan ng
pag-aari. Kung, sa awa ng Diyos, lumaban at nagtagumpay ang tao, lalong
titingkad ang liwanag ng pag-asa. Ngunit, hindi maiiwasan ang labanan.
At isa pang maaring mangyari ay magkaroon ng atitud na, sapagkat
matibay ang pananalig sa abot tanaw, sapagkat matibay ang pag-asa sa kabilang
buhay na walang hanggan . . . maari nangituring na hindi mahalaga ang mga
detalye ng buhay lupa. Hindi na raw importante kung babalik ang anak mula sa
digmaan o hindi. Hindi rind aw mahalaga kung mapupukaw muli ng manunulat
ang kanyang talinong nagkaho, o hindi. Hindi rind aw kailangang pag-abalahan
kung ang katawangmay sakit ay gagaling o hindi. Sa langit lamang ang katiyakan.
Ang buhay lupa ay isa lamang papanaw na anino. Ang ganyang atitud ay tinatawag
ni Marcel na “pagtataksil mula sa itaas”: gumagamit ng mga pagnmumuni-munig
makalangit upang balewalain ang makapula. Maaring manggaling ang atitud na
ito sa isang malabis na aba ako na ginagamit ang mismong pagkalinga ng Diyos na
pangbalatkayo sa katamaran. O maari namang manggaling sa pagkukulang sa
balance sa pagtanaw.
Ang karanasan ng kataptan ay nagaganap sa kalawakan at panahon, sa
saan at kailanm, sa buhay makalupa. Ang karanasan sa halaga ng kapuwa ay hindi
hiwalay, kundi nakasangkot sa karanasan ng katapatan ng Diyos. At ang ating
katapatan sa Diyos ay hindi nauuna sa ating pagmumulat sa kanyang katapatan sa
atin. Katapatan at pag-asa sa Diyos ay hindi sa Diyos bilang hiwalay sa lupa at mga
makalupa, kundi dumarating sa atin sa kanyang presensiya sa mga pangyayaring
makatao at makalupa. At kung ako’y umaasa lamang sa Diyos ng buhay na walang
hanggan, hindi ako talagang umaasa. Sapagkat hindi ako nakakagat sa tanging
larangan na kinaiiralan ng presensiya sa akin ng Diyos na tapat at mapagkalinga . .
. ang larangan ng makalupang pakikipagkapuwa tao. Kung hindi ako tumatahak at
kung hind ako nakikisangkot sa makalupang pakikipagkauwa tao, hindi ako
nakikibuklod sa Diyos na tapat at mapagkalinga. Ang presensiya ng Diyos ay
umiiral sa aking pagbabahala na baka hindi bumalik ang anak ko mula sa digmaan,
sa aking pagsisikap na buhayin ang aking talino na gagamitin ko para sa aking
kapuwa, sa aking pag-aalaga sa aking kalusugan upang lumakas ang aking
katawan sa paglingkod sa kapuwa. Sa pagsikap at panalangin, sa tapat na
pananalig, umaasa ang tao habang siya’y nakikisangkot sa makalupang pangyayari.
Sa ganoon ay kakapit siya sa presensiya ng matibay at magpakailan man na
pagkalinga. Sapagkat namumulatan lamang niya ang presensiyang ito sa tapat na
pakikisangkot sa mga pangyayaring makalupa. Kaya’t unti-unti siyang natatauhan
na ang mga pangyayaring makalupa na parang alanganin ay parang alanganin
lamang. Sapagkat, ika nga ng tula:
Hindi ka maaring mahulog ng mas malalim kaysa kamay ng Diyos
Sa isang paningin, parang hindi gaanong importante ang detalye ng buhay lupa,
palibasa’y parang alanganin at matutupad din naman sa buhay na walang hanggan, ngunit, sa
wasto at tunay na paningin, ubod na mahalaga ang buhay lupa at buhay panahon, sapagkat ang
pananatiling tapat sa alanganin ay siyang kaisa-isang landas sa isang tunay na pagkagat at
pananatiling tapat sa tao at sa Diyos, at sa ganya’t kaisa-isang landas sa buhay na walang
hanggan.
Ang umaasa ay nananatiling tapat sa ubod-tigib-apaw na Ikaw, at
nananatili ding tapat sa di magmamaliw na partisipasyon ng mga halaga, mga
ikaw. Iyang dalawang katapatan ay nagtatalaban, bumubuo sa isang mayamang
abot tanaw ng pag-asa. Ang nasa abot tanaw na ito ay walang dahilan kailan man
na sumuko sa tentasyong mabuwal ang loob, walang dahilan kailan man na
mababa ang tingin sa kaninomang kapuwa. Ang pagbitiw sa pag-asa ay isang
pagtataksil sa ikaw at sa Ikaw.
Pag-asa at kadiliman
Sa umaasa ang kalagayang kadiliman ay parang mabangis na hayup na
kanyang pinapaamo sa pamamagitan ng pasensya. Natatauhan siya na ang
kalagayan na pparang nakakasira ay, sa katotohanan, isang kalagayan na
maaringmagpatubo. Sa pasensya nag-aapuhap siya at natutuklasan niya ang ritmo
ng pagtubo at bumabagay siya rito. At ang dilim na parang mabangis na naninira
ay nagiging maamong papawirin na nagpapatubo.
Ang taong umaasa ay sabik mabuhay. Sa pinakatinding tentasyon na
sumuko sa kamatayan, maari pa rin niyang ipunin anglakas ng kanyang kalooban
at pasyahing manabik sa buhay. Ang pananabik sa buhay ay parang apoy.
Sinusunog ang mga sagabal sa liwanag at ginagawang liwanag ang dilim,
ginagawang buhay ang kamatayan.
Inaasahan kita alang alang sa amin
 Ang panalanging ugat ng pag-asa ay binibigkas sa ubod-tigib-apaw na
Ikaw at isang walang pagkokondisyon na pagtaya ng marupok na ako sa
absolutong Ikaw. “Inaasahan kita."
At saka dadagdagan niya ng "alang alang sa amin". Sapagkat ang
nananalangin ay mulat na ang dalangin ng pag-asa ay sinasakop ang kanyang
buong sarili at ang buong daigdig ng mga tao. Sarili at daigdig ay kalat, watak
watak. Ang bawat sarili ay "maraming sarili", marami sa iba’t ibang pakiramdam at
pag-iisip ng kanyang pagkatao. "Marami" ang sarili, halimbawa; bilang mag-aaral,
anak, kaibigan, namamahala sa proyekio, bilang maligaya, malungkot, nasisiraan
ng 1oob, malakas ang 1oob, nalilito, malinaw ang isip, at iba-iba pa . . . Ang
pagkamaraming ito ay maaring maging pagkasabog ng sarili, maari namang pag-
isahin at gawing kayamanan ng sarili. Ang nananalangin ay umaasa na, sa kanyang
pagkabuklod sa absolutong Ikaw, ang kanyang pagkamarami ay magiging iyong
uring pagkakaisa na ginagalang ang kayamanan ng kanyang pagka-iba-iba. Iyan
ang unang “amin" sa “alang alang sa amin".
Ngunit, hindi maaring hindi babaling ang nananalangin sa mga pamilya,
mga barkada, mga iba’t ibang kapisanan at lipunan na kanyang kinasasangkutan.
At sa bawai isa, sa kanyang bukod tanging paraan, nandodoon ang pagkamaaring
sumabog, kasabay ng pagkamaaring yumaman sa pagkakaisa: sa pasensya, sa
katapatan, sa pag-ibig. Iyan ang mga sunod-sunod na “amin” sa “a1ang alang sa
amin”. Palawak ng palawak ang pagsasama-sama sa pag-asa, hangga’t kasangkot
na ang buong sangkatauhan.
Hindi debate, hindi espesyal na karunungan
At ano ang katayuan n pagmumunimuning ito? Hindi debate. Hindi isang
paninindigan na; "Sa ganitong mga argumento’y lalabas ang tahasang tamang
pilosopiya ng pag-asa; at anomang argumentong laban dito ay bunga ng mahinang
isip.” Hindi rin isang espesyal na karunungan. Hindi; “Kung hindi mo ito nakikita,
ito’y sapagkat kulang ka sa intuisyon; hindi mo kayang makita sapagkat espesyal
na karunungan ito.”
Kung ganoon, ano itong pagmumuni-muning ito? Isang paanyaya. May
tumahak sa landas; meron siyang nakita. Ibinahagi niya sa atin; “Ito ang tinahak
ko; ito ang nakita ko. Iniimbita ko kayo, baka makita rin ninyo.” Tinanggap ko ang
kanyang imbitasyon. Meron akong nakita, kahit na mula sa malayo. Ibinabahagi
ko sa inyo at inaanyayahan ko rin kayo.
Syudud nu may muralya
Kailangang palaging manalangin ang taong nais umasa sapagkat ang
karamihan sa atin ay nabubuhay sa pag-aari. Parang kabibing nagkukulong sa
kanyang malutong na tahanan. Parang taong nakasara sa baluti. O mas malapit
siguro sa katotohanang sabihin na bawat tao ay parang isang syudad na maraming
distrito, at maraming gawain, pero nahaharangan sa pakikipagkapuwa sa
pamamagitan ng makakapal at matataas na muralya. At sa antas lamang na may
mga bitak sa muralya, nagiging posibleng pumasok ang kapuwa, makipagkapuwa,
matuto ng pasensya at katapatan.
Ang karamihan ng tao ay nabubuhay sa pag-aari, ani Marcel, at hindi niya
sinasabi na hindi siya kasama sa “karamihan” na ito . At lalo akong hindi
magpapanggap na hindi ako kasali sa “karamihan” na ito. Kung ganoon, ano ang
halaga ng pagmumuni-muning ito? Kahit na nakalugmok siya sa pag-aari, kaya ng
bawat tao, kung pagsisikapan lamang niyang buksan ang kanyang kalooban . . .
kaya niyang makita at maranasan, kahit na mula sa malayo, ang kanyang tunay na
dinamismo tungo sa pakikipagkapuwa, tungo sa pag-asa. At ito ay sapat na upang
maakit siya na subukan man lamang na mabuhay sa pakikipagkapuwa at sa pag-
asa. At sa pagsisikap at pagsubok na ito, kahit na madalas siyang matisod at
madapa, nakikita niya na nadudulutan siya ng kahulugan sa buhay, tinutubuan
siya ng pananabik mabuhay. Sapagkat ang pagsisikap umasa ay hindi isang
pagsisikap tupdin ang isang teorya ng buhay. Ang pagsisikap umasa ay isang
pagsisikap makita ang mukha ng aking kapuwa, pagsisikap masinagan ng liwanag
ng mukha ng Diyos. At kung ito ay ipagkaloob sa isang tao, kahit na sandali
lamang, magkakaroon ng bunga sa kanyang pagsisikap na talagang mabuhay.
Ganito?
At papaano ang magiging katuparan ng pag-asa. Ang naaaninagan yata ay;
ginhawa ng pakikitagpo sa alam ko na, kasabay ng pagkagulat sa bago, sa hindi ko
akalain. Gumagamit si Marcel ng dalawang salitang Griyego: nostos; pag-uwi;
kainon ti; isang kuwan na bago. Marahil ganyan kung makita mo ang tunay na
mukha ng iyong kaibigan; “Kilala ko ito pero nakasisindak pa rin ang ganda.” At
kung mukha ng Diyos ang pag-uusapan . . . hindi nakita ng mata . . . hindi
naulinigan ng pandinig . . . hindi nasilayan ng puso . . .
Ang susunod na teksto ay isinalin mula sa katha ni Marcel; Esquisse d’une
phénoménologie et d’une métaphysique de l’esperance, pp. 33-86 ng HOMO VIATOR,
Aubier, editions Montaigne, 1944. Nilagyan ko ng mga numero ang mga parapo ng
orihinal.
Kay Henri Pourrat
BALANGKAS NG ISANG PENOMENOLOI-HIYAAT ISANG METAPISIKA NG
PAG-ASA
ni Gabriel Marcel
1. Sa isang pananaliksik na katulad ng pinangangatawanan ko ngayon, ni
hindi maaaring pumasok sa isip, na magsimula a isang tanging depinisyon,
at pagtiyagaan na unti-unting palabasin ang mga nilalaman nito. Ang
nararapat ay; itawag sa inyong pansin ang isang tanging karanasan na . . .
kailangan kong ipalagay . . . ay umiiral sa mga kinakausap ko. Ang
karanasang ito ay ang “umaasa ako” na katulad ng karanasang batayan ng
pananampalataya; ang “sumasampalataya ako”. Ito ang pagkakataong
hanapin ang pormang dalisay ng karanasang pag-asa. O mas eksaktong
sabihin; kailangan nating iwanan ang pormang may kahalo o “malabnaw”
nitong karanasang ito at tumungo sa pormang—hindi ko sasabihing ayon
sa absolutong pag-iideya—kundi sa pormang pinakatigib sa mga
katangiang may anyong naghihidwaan . . . sa masasabing pinakasiksik na
porma ng karanasan ding ito.
2. Kaya’t huwag kayong magugulat kapag nakita ninyo akong nagsisimula
sa isang “umaasa ako” na napakababa ang antas. Ito’y magiging isang
tunay na gabay na negatibo para sa atin.
3. “Inaasahan ko na bukas mararatnan ni Jak ang pananghalian; hindi siya
gagabihin.” Ano pa ba ang ibig nitong sabihin kundi; iyan ang ninanais ko;
sana maging pinakamatagal na posible ang aming pakikipagtagpo ni jak.
At mayroon pa akong mga dahilan upang isipin na ganyan nga ang
mangyayari; alam kong hindi na siya dadaan pa sa kanyang opisina kaya’t
makasasakay siya sa tren sa madaling araw, atbp.
4. Totoo na mahahalata na natin dito ang dalawang sangkap na palaging
magkasama: ang pagnanais, isang uring paniniwala. Gayunpaman, nasa
katuwiran ako kapag tinatagurian ko itong isang pormang malabnaw ng
pag-asa; sapagkat, sa mga ganitong kaso, lumalapit ako sa matatawag
nating antas ng oo- man-o-hindi’y-pareho-sa-akin. Kung tutuusin mo,
hindi malaking bagay kung alas singko na lamang dumating si jak. Walang
anoman diyan na talagang tinatablan ako sa puso. Alalahanin ang praseng
ito. Babalikan natin uli. Bukod dito, napapansin ko na ang mga dahilan ng
pag-asa dito ay nasa labas ng aking sarili, sa labas ng aking pagkatao,
napakalayo sa anomang pagkakaugat sa buod ng kung-sino-ako. Ang
pinag-uusapan dito talaga, ay isang simpleng kalkulasyon ukol sa mga
pagkakataon na tinitimbang-timbang ko sa aking sarili, isang paglutas sa
isang maliit na problema ukol sa kung ano kaya ang mga malamang na
mangyayari. Maidadagdag pa; na, kung nakukutuban ako na maiinip
lamang ako kay jak sa kanyang pagbisitang wala sa oras, ay baka sabihin
ko pa; “Nangangamba ako’t baka maratnan niya ang pananghalian.”
5. Ipapalagay naman natin ngayon na, sa kabilang dako, ako’y bumabata sa
isang pagsubok—maaaring pagsubok lamang sa aking sarili, o sa aming
lahat na magkakasama. Matindi kong ninanais na makaligtas. Sana
magwakas na ang pagsubok na iyan. Ang buong bisa ng “umaasa ako” ay
nakatuon sa kaligtasan. Ang talagang nakasangkot ay na ako’y makaahon
sa mga kadiliman na ngayo’y aking kinalulunuran.
Ang mga kadilima’y maaaring pagkakasakit, pagkawalay,
pagkapatapon,pagkaalipin. Ubod ng linaw na sa mga ganitong kaso’y
imposibleng paghiwalayin ang “umaasa ako” at ang mismong sitwasyon;
sapagkat ang “umaasa ako” ay bahagi ng sitwasyon. Ang pag-asa ay
gumagalaw sa 1oob ng balangkas ng pagsubok hindi bilang kasangkap
lamang, kundi bilang humuhubog sa tunay ng tugon-ng-meron. Ginamit ko
iyong salitang talinhaga na “kadiliman”; hindi naman aksidente na
sumu1pot dito ang talinhagang iyan. Sapagkat napakatotoo, na sa lahat ng
pagsubok na kasing lubha ng tinatanaw dito, natutuklasan ko na ako’y
kapus sa liwanag na aking pinakananais . . . sa panahon na hindi ko alam
kung gaano magtatagal. Nakahanda rin naman akong sabihin na lahat ng
ganito kalubhang pagsubok ay maaring ihambing sa isang uri ng
pagkabihag.
6. Sikapin nating lapitan, nang lalo nating masakyan, ang kahulugan ng
salitangiryan. O kaya’y kilatisin natin ang mga katangian ng bawat
sitwasyon na maaring itukoy ng mga salitang “maging bihag ng”. Tiyak na
ang pinag-uusapan ay isang uring pagbata. Kailan ba maaring maging
karanasan ng pagkabihag ang pagbata? Batay sa anu-ano bang kondisyon?
Dapat bigyan diin ang papel na ginagampanan dito ng katagalan ng
panahon. Itinuturing kong ako’y bihag, kung ang karanasan ko'y hindi
lamang para bagang ako’y pinadarapa, kundi ginagapus pa. Nagmumula sa
labas ko ang pumipigil sa akin. Ipinapataw sa akin ang isang patakaran ng
pamumuhay, na tigib sa pagbabawal, sa bawat nibel ng aking sariling
pagkilus. Maidaragdag pa na ang namumukod-tangi sa lahat ng mga
sitwasyon na ating inuungkat sa sandaling ito, ay na nakikita kong
kasangkot ako sa isang lubusang imposibilidad. Hindi ko sasabihin na
 palaging nagiging imposible ang gumalaw, o pati kumilus sa isang paraang
medyo malaya. Ang tinutukoy ko ay isang pagka-hindi-maaring-dumating sa
isang kasaganaan ng mismong buhay; ng buhay-damdamin, o pati ng buhay-pag-
uunuwa sa bukod-tanging kahulugan nito.
Kitang-kita, halimbawa, na ang alagad ng arte, o ang manunulat,
na nagdurusa sa matagalang pagkabaog, ay nakadarama ng isang tunay na
pagkabilanggo. O, kung gusto mo, ang nadarama niya ay isang
pagkapatapon; para bagang talaga siyang inalis sa liwanag na sa
karaniwa’y kanyang ikinabubuhay. Samakatuwid, masasabi natin na
bawat bihag ay nagiging dayuhan sa kanyang sarili. Kung sa bagay,
maaring mangyari na ang aking pagkabunot sa sarili ay pagkakataon na,
upang tumalas ang aking malaytao at matauhan ako ukol sa kabuoang
loob na nawala, at ngayo’y aking inaasam na muling bawiin. Kung hindi
dahil sa pagkabihag, baka ni hindi ako natauhan. Ganyan din ang
nangyayari, halimbawa, sa maysakit. Para sa kanya, ang salitang “magaling
na” ay gumigising ng siksik at maka-musikang alingawngaw, na sa
karaniwan ay ni hindi masasagid man lamang ng hinala ng taong magaling
nga. Ngunit, kailangan pa rin na tanungin ng tao sa sarili: ano kaya ang
talagang tunay, at ano ang pagbigo sa sarili, sa ideya ng “magaling na” na
kinagigiliwan ng maysakit. Nahahawig diyan ang problem ng isang tao na
nawala ang minamahal. Habang nalulungkot ako, para bagang malinaw ko
siyang nakikita,at buhay na buhay—ngayon, na wala na siya sa akin—
kaysa noon, noong harap-harapan pa kaming nakikipagtagpo, at
nakikipagkapuwa kalooban.
7. Hindi na ako papasok sa mga detalye nitong usapang ito, nang huwag na
tayong maligaw sa ating talakayan. Ipamamasid ko lamang na ang
ganitong tagisan ay hindi yata kayang buksan ang landas sa pag-asa;
bagkus inilalagay pa sa alanganin. Nanganganib tayong makulong sa isang
sulok, sa kagipitan na walang labasan—mga bilanggo ng isang karanasan
na niluray-luray tayo. Sapagkat ang tagisan ng isang umiiral na kalagayan
laban sa isang inuulit sa alaala ay hindi maaring kumpunihin. Napakalayo
ng posibilidad na magkaunawaan ang dalawa. Bagkus, parang may panata
ang bawat lumalaban, na walang sawang papabulaan ang kinakalaban. Ito
lamang ang katuwirang mabibigkas natin; Ang resulta ng nasabing tagisan
ay; pasaltahin ang sitwasyon na siyang batayan ng misyon ng pag-asa.
Sapagkat ang mismong sitwasyon ay parang tawag ng naghihirap; ang
misyon ng pag-asa ay tumugon.
Ngunit, may tututol: Sa kabila ng lahat ng mga sinabi mo, hindi ba
may mga sitwasyong wa1a yatang kahit anong bahid ng trahedya, ngunit
may katutubong kakayahan pa rin na pairalin, o pukawin pa, ang kilus ng
pag-asa? Maiisip natin, halimbawa, ang babaeng naghihintay na siya’y
magkaanak. Siya’y talagang masasabing tahanan ng pag-asa. Ganyan din
ang baguntao o dalaga na nababalisa sa kahihintay na siya’y tubuan ng
pag-ibig. Ngunit, sa palagay ko, ang mga ganyang halimbawa ay
pinapatibay lamang ang mga nasabi na sa itaas. Sapagkat, palaging
bumabaling ang 1oob ng tao sa isang liwanag na hindi pa nakikita, sa isang
liwanag na isisilang pa, sa pag-asang nagbibigay-1akas upang makaraos
siya sa umiiral na gabi, gabi ng paghihintay, gabi na kapag tumagal pa ay
tiyak na ipapakawala ang lahat ng mga puwersang naghihidwaan sa loob
ng tao hangga’t sa katapusan ay matunaw ang kanyang katauhan. Kapag
natauhan natin iyan—isip-isipin natin, kahit na pahapyaw—
ma1i1iwanagan tayo uko1 sa napakadalas nating mapansin; ang pagka-
katuwa, at pati pagkalihis sa katinuhan, ng mga nagbibinata’t
nagdadalaga, at ng mga nagdadalang tao.
8. Talaga yatang kailangan na magpatuloy pa tayo sa kinagagawian ng ating
pagmumuni-muni; bumaling sa talinhaga ng pagkabihag at kilalanin ang
isang kahulugan ng talinhaga na may pagkaiba sa kahulugang
binabalingan ni P1aton at ng tradisyonal na ispiritwalismo. May kalagayan
na tahasang umiiral sa mismong buhay-tao na palaging lumilitaw sa anyo
ng pagkabihag. At itong mismong nag-aanyong ganito, ang siyang
masasabi nating tumpak na lugar ng posibilidad na magpasakop ang
buhay-tao sa pag-asa. Madaling ipakita—at pagkakataon marahil
mamaya, para sa isang mas malalim na pagtalakay—na meron ding tunay
at palaging nananatiling posibilidad na maagnas ang buhay- tao.
Posibilidad na sa katapusan ay humantong sa isang tuluyan na
lumulubhang kahinaan, at hindi na mahintong pagkawala, ng kakayahang
umaasa.
Sa isang balintunay na nakakagulat lamang sa isang mababaw na
kaisipan; kapag lalong hindi nararanasan na ang buhay ay pagkabihag, lalong
nawawala ang pagkaangkop ng diwa na makita ang pagsinag ng liwanag na parang
natatabingan, mahiwaga, na bago pa magsimula ang anomang pag-aanalisis
ay batid natin na siyang tahanan ng pag-asa.
Hindi maipagkakaila, halimbawa, sa kaso ng isang “malayang isip”
na nakababad sa naturalismo; kapag 1alo niyang pinagsikapang pawa1ang-
bisa ang ilang nakakasindak na pagkakaiba na umiiral sa daigdig
(pagsisikap na, sa kasawiang palad, ay palaganap nang palaganap ang
tagumpay), at ikalat sa daigdig ang maputlang liwanag ng silid-
komperensiya—at kapag, kasabay nito, ay 1a1o pa niyang pinapabisa ang
kategorya na tinawag ko na sa ibang lugar na “natura1 lang ‘yan” . . . hindi
maipagkakaila na itong “ma1ayang isip” na ito—dogmatiko at
 istandardisado—ay ilalagay sa alanganin at, sa kahabaan ng panahon, ay
aagawan pa ang karaniwang tao pati ng mga agaspang na simula ng pag-
asang makalupa.
9. Ngunit, sa tumpak na salita, tungkol sa ano bang pag-asa ang usapan? Ano
ba ang eksaktong bagay na tinutunguhan?
10. Napaka-importante, sa akin paningin, na idiin dito, bilang katumbas ng
kasasabi ko lamang, ukol sa pagiging pagkabihag ng buhay-tao; na ang
pag-asa ay may bukod-tanging nisus: Ito ay isang hindi masusupil na galaw
ng 1oob na ang gawi at hilig ay lampasan ang lahat ng mga partikular na
bagay na, noong una, ay para niyang kinakapitan. Mamaya’y kailangan
nating kilalanin ng tumpak at malinaw, mula sa paninging metapisiko,
kung ano ang sinasaklaw nitong punang ito. Subalit, mula ngayon, kaya na
nating makita, na, ang tono ng “umaasa ako”, sa absolutong kahulugan, ay
tahasang iba, sa tono ng “umaasa ako na”. ltong tahasang pagkakaibang
ito, ayon sa istriktong ebidensiya, ay dapat ituring na katumbas ng
tahasang pagkakaiba na umiiral sa lahat ng pi1osopiyang relihiyoso na
ginigiit ang pagkakaiba ng “sumasampalataya ako” at ng
“sumasampalataya ako na”.
11. May isa pang puna na kailangan ding tuonan ng pilosopo bago siya
makapagpapatuloy. May kinalaman ito sa mga katangiang-buod ng
simuno sa usapang “umaasa ako”. Ang bisa nito ay walang kinalaman sa
“aba ako” na, sa kabilang panig, ay umiiral o palaging nanganganib man
lamang na lumitaw, kapag ang nakasangkot ay hindi pag-asa, kundi,
halimbawa, ang pagka-segurado, o pati ang pagdududa. Dito,
kakailanganin kong bumaling sa mga inipun na muni-muni na inilahad ko
kamakailan lamang, ukol sa paksang Aba-ako at Hindi-ako. Sinabi ko
doon na ang aba-ako—sa kadalasan, o baka halus palagi,—ay may
kasangkap na pagbaling sa isang hindi-ako na nadarama o itinutukoy na
kalaban o saksi; o baka kinakailangan o ipinapalagay bilang taga-eko o
palakas-tunog o pampalitaw sa galing ng aba-ako.
“Kayo, nagdududa kayo, sapagkat mali ang mga nagbalita sa inyo,
o baka wala kayong matinong kalooban, o baka nadala kayo ng kung ano
pang ibang dahilan. Aba ako, segurado ako—at (hindi na kailangan
sabihin) ipinagmamalaki ko.” O baka naman sa kabilang panig; “Kayo,
segurado kayo, sapagkat kayo’y isip-bata, o baka mali ang mga nagbalita
sa inyo, o baka nadala kayo ng kung ano pang ibang dahilan. Aba ako’y
ibang iba. Ako, aba, ay mas matalas kumilatis kaysa sa inyo. Duda ako.”
12. Hindi ko naman ibig sabihin na ang bawat segurado ako o duda ako ay hindi
maiiwasang masangkot sa paninindigang binibigyan diin dito. Ngunit, ito
ang tiyak: na noong aking inungkat at diniin ang paninindigang aba-ako,
hindi ako talagang sumalungat o lumihis sa kahulugan o katutubong kilus
ng segurado ako o ng duda ako. Ibang iba ang nangyayari kapag ang
usapan ay ukol sa “umaasa ako”. Dito, wala, at hindi maaring magkaroon,
ng anomang tono ng paghamon o paggising ng galit. Sa kabilang panig
naman, napakadaling mangyari na ang hamon at galit ay nagiging buod ng
“duda ako" at “segurado ako”. Bakit may ganitong pagkakaiba? Tiyak na
sapagkat iba ang tinutunguhan ng “umaasa ako”. Sa “umaasa ako” walang
anomang paggiit na bumabaling sa, at sabay lumalaban sa, isang
kinakausap—na talagang kaharap o kaya’y ginuguni-guni. Totoo nga na
walang anomang pagbabawal na, ayon sa pagkakataon, ay sabihin ko;
“Umaasa ako; ikaw nama’y hindi umaasa." Ngunit, walang kulay, ni
katiting, ng mabagsik na pagkalugod sa sarili; habang napakadalas naman
mangyari na ganyan ang kulay ng “segurado ako” o ng “duda ako”.
13. Lilinaw ito, sa palagay ko, kung pagtitiyagaan lamang natin ng kaunti, na
kilatisin ang pagkakaiba ng pag-asa at optimismo. Pagkakaiba na maaring
mag-anyong mas nasa antas ng musika kaysa sa antas ng lohika. Kaya’t
madali na ring mangyari na napagkakamalan. Ngunit, kamali rin ang-
ituring na hindi importante, itong pagkakaibang ito.
14. Optimista ang taong may matatag na paniniwala—o, sa ilang kaso, basta’t
may malabong kutob—na ang mga bagay ay nakatakdang “maaayos din”.
Sadya kong sinabing “mga bagay”; maaring ang usapan ay ukol sa isang
tiyak na sitwasyon o sa isang tumpak na problema; o baka ang mga
tinatanaw naman ay basta’t kahit anong problema o hindi
pagkakaunawaan o paghihidwaan, na sa karaniwa’y bahagi ng buhay.
Hindi na kailangan pang sabihin na ang optimismo ay kayang magpakita
sa di hamak na iba’t ibang anyo. Merong optimismo na purong damdamin
at optimismong nagpapanggap na palaisip (sa katotohanan naman, baka
purong damdamin lamang na nagbabalatkayo). May mga optismismo na
ang hangarin ay manindigan lamang sa mga pagmumuni-muning
nagmumula sa karanasan. Sa kabilang panig, merong mga optimismo na
ang inaangking tuntungan ay mga pangangatuwirang metapisiko, at pati
teolohiko.
Subalit, kumikiling ako sa paniniwala, na itong mga pagkakaibang
ito ay hindi talagang malalim—kahit na, sa unang paningin ay maaring
humilig ang tao sa ganyang pag-aakala. Ngunit, tiyak pa rin na lahat ng
mga uri ng optimismo ay naninindigan sa kaisa-isang ayos ng kalooban, sa
 kaisa-isang habitus. Marahil, wala talagang malalim na optimismo. Totoo
ngang malalim ang metapisika ni Leibniz; ngunit hindi kapag ito ay
optimista, o nag~aanyong teodisea.
Kung masusi mong tutuusin: sa buod ng kanyang optimismo, ang
optimista ay hindi naninindigan sa isang karanasan na lubusan niyang
inaangkin sa kanyang kaloob-looban, sa kaibuturan ng kanyang buhay.
Baliktad ang kanyang patakaran; ang karanasan ay kanyang tinatanaw mula
sa sapat na kalayuan, upang lumabas na mahina ang mga paghihidwaan, at
lahat ay makita sa pondo ng isang sumasaklaw na pakikibagay. Ang mga
hindi mabubuting konklusyon na sapilitan nating nararatnan, kahit na
hindi tayo masusi sa ating pagmamasid sa “mga bagay”, ay walang pag-
aalinlangang inaakay ng optimista, upang mairating sa ibang uring
kinalabasan. Lalayo siya upang makita niyang maigi, sa sapat na “tagal ng
panahon”. “Sa katagalan, palaging nakikita ng tao na . . . ” “Hindi tayo
makukulangan ng patibay na . . .” “Basta’t huwag ka lamang mapapahinto
sa . . .” Ganyan ang mga pormu1a na palaging paulit-u1it sa diskurso ng
mga optimista. Pagmasdan natin ang salitang “diskurso”. Importante iyan
dito. Ang optimista ay likas na mandidiskurso. Buong1ugod siyang
kumakapit sa paningin na bukal sa daigdig ang tumungo’t humantong sa
kaginhawaan. Likas yata sa ganitong paningin na umiral at magpairal sa
pagdidiskurso.
Pahapyaw nating mapagmamasdan na meron din pesimismo na
katumbas ng optimismong ito. Mapagdiskurso rin. Sa buod, hindi talaga
iba. Kung baga sa damit, ang pesimismo ay parehong baro, ngunit
baliktad.
15. Bilang pagpapatuloy sa ating mga naunang pagmamasid, sasabihin natin
na iyang optimismong iyan (o—maari din—pesimismo; hindi naman
talagang iba sa optimismo) ay tahasan at istriktong bahagi ng “aba ako”.
Nagpapakilala ang optimista bilang isang manunuod na malabis ang talas
ng pananaw. “Kung ang inyong paningin ay kasing galing lamang ng akin,
hindi ninyo makakaligtaang tiyakin . . . Pa1ibhasa’y mas malabo ang
inyong paningin kaysa sa akin, huwag kayong mag-aatubiling manalig sa
aking pagsasaksi, sa aking malinaw na pagtanaw . . .”
Oo nga’t kailangang aminin, na, sa isang aktuwal na tao, sa
kanyang umiiral na katotohanan (hindi sa mga sulat ng isang teorista,
ekonomista man siya o metapisiko), ang optimismo ay hindi palaging
mahihiwalay sa isang malabong pananampalataya, na likas na dayuhan sa
isang mistulang manunuod. Ngunit, ang ating tinatalakay dito ay ang
optimista sa kanyang kakanyahan. Ang tinutukoy ay purong optimismo;
hiwalay sa anomang pagpasok ng paniniwala, sa anomang tuluyang
pakikisangkot, sa anomang pagtataya sa sarili, na umiiral sa sandali na ang
buhay ay hindi tinatanaw mula lamang sa labas.
Ngunit, nakita na natin, at lalong 1a1o pa tayong matatauhan, na
ang taong umaasa, katiting man lamang ang katunayan ng pag-asang ito,
at huwag lamang sanang maglaho sa isang platonikong pagnanais . . . ang
taong umaasa ay mulat sa kanyang sarili na siya’y parang nakasalalay sa
isang proseso. Sa ganito lamang paningin, nagiging posible ang malinaw
na paglalahad sa pagka-bukod-tangi ng pag-asa; at idadagdag ko, pagka-
supra-rasyonal; marahil, pati pagka-supra-relasyonal. Babalik ako sa
terminolohiya na madalas kong binabalingan; ang pag-asa ay
nagpapakiiala bilang hiwaga, hindi bilang problema.
Sakop rito ang mapagmamasdan natin; na hindi madali ang landas
ng gustong maglarawan sa pag-asa. Kapag sinikap kong ilarawan ito, ang
talagang nangyayari ay; na halus hindi ko maiiwasang bigyan ang pag-asa
ng anyo, na hindi ayon sa kanyang tunay na katangian. Halimbawa, baka
sa aking pagtatalakay ay mag-anyong malabis na pagbibigay-halaga sa
sarili ang pag-asa Sa ganyang paraan, hihilig ako sa interpretasyon na ang
kahulugan ng “umasa” ay “ipagma1aki na . . Ngunit, sa katotohanan, kung
mahaharap nating ulitin sa alaala o—parehong gawain na rin—kung sa
sapat na lakas ng ating guni-guni, ay madama natin kung ano ang umasa,
kapag tayo ay liniligid at tinatablan ng isa sa mga sitwasyon, na sinubukan
nating buhayin sa itaas . . . dapat natin makilala na “umaasa ako” ay
walang-wa1ang kinalaman sa; “Kasali ako sa sekreto, sa sanggunian ng
diyos o ng mga diyos. Kayo naman ay mga hindi kasali sa banal. At
sapagkat napapakinabangan ko itong mga bukod-tanging liwanag,
matibay kong sinasabi . . .”
Ang ganyang uring paglahad sa pag-asa ay napakalubhang
pagsalanta sa katunayan. Sapagkat hindi kinikilala na ang pag-asa ay
gumagalaw sa kabaliktaran. Hindi inaamin na ang tunay na pag-asa ay
mapakumbaba, mayumi, malinis.
Ang mahirap na gawain, na tiyak na nakatakda sa pilosopo ay;
masigasig na lumaban sa maling paglalahad na iyan, at sabay na unawain
kung bakit napakahirap iwasan ang ganyang interpretasyon. Papaano pa
kayang nangyayari na hindi natin nakikita ang nasa mismong kakanyahan
ng pagpapakumbaba, ng hiya o ng kalinisan; na ang mga ito’y hindi
maaring magpasakop, palaging umaayaw na itiwala ang sekreto, sa pag-
iisip na rasyonal? Saan kaya nanggagaling ang pagkukulang sa mismong
ugat, ang magaspang na hindi pag-aangkop, na sa kadalasa’y ating
natutuklasan, sa mga interpretasyon na binabalingan natin upang sana’y
maliwanagan tayo ukol sa tinatawag kong hiwaga ng pag-asa?
 Malugod na sasabihin, halimbawa, ng isang tao, mula sa
paninindigang naturalista: “Ang pag-asa ng may sakit o ng bilanggo o ng
napatapon. . . hindi ba maiuuwi iyan kapag nasabi na ang lahat, sa isang
uri ng pag-aayaw ng katawan, na tanggapin, bilang nakatakdang
hangganan, ang isang sitwasyong hindi matitiis? Ang pag-aayaw na iya’y
ang pamantayan na makasusukat kung meron pang buhay-katawan na
nalalabi sa suheto. At hindi ba napagmamasdan ng lahat, na kapag
naratnan na niya ang antas na siya ay gastado o ubos na, ay hindi na niya
makakayang patagalin pa, ang pag-asa na noo’y nagbibigay lakas sa kanya,
sa mga unang yugto ng kanyang nakasisindak na karanasan?”
16. Hindi maipagkakaila na ang ideya ng buhay-katawan na ginagamit rito,
ay may sariling kalabuan. Ang palaging sumasaltang malinaw ay: ang
pagnanais na isawalang halaga, na siyang umuudyok sa paggamit sa
ganyang ideya; “Huwag ka nang mag-isip-isip pa sa mga makabibigo
lamang . . . ang pag-asa ay hindi iba kundi . . . atbp.” Sa ganyang paraan,
pinagtatangkang ilagay sa alanganin ang pagka-bukod-tangi ng pag-asa.
Trabaho ng ating pagmumuni-muni ang kilalanin: sa ano ba tumutumbas
ang maingat na pagsasawalanghalagang iyan? Mamaya’y babalikan natin.
Sa kabilang panig, kailangang pansinin na tiyak na maaaring
magkaroon ng mga kalagayan, na nabibigatan sa antok ang diwa, at
lubusang hindi makakilus ang ispiritu. Malinaw, halimbawa, na kapag
ako’y wala sa kondisyon, dahil sa lamig o sa gutom, hindi ko na kayang
ituon ang aking isip sa isang ideya; at la1o ko pang hindi kayang gamitin
ang isip na mapagkilatis. Ngunit, kabalighuan pa rin, kung ituturing ko,
na ito ay katuwiran upang manindigan, na ang pagtuon o pagkilatis ng
isip, ay likas na materyal lamang.
Naiiwan pa ito; na matibay nating nakikita sa karanasan, na likas
sa kilus ng pag-asa, ang manatili pang buhay, kahit na ang katawan ay
halus lubusan nang nawawasak. Kung iyan ay buhay-katawan, mahirap ng
dihamak, ang tiyakin kung ano ang kahulugan ng “buhay-katawan”. Hindi
tumutumbas sa kahulugang binibigay natin sa katagang iyan, kapag ang
pinag-uusapan ay katawan ng taong malusog.
Ano man ang masasabi riyan, kailangang bigyan-diin, na ang ideya
ng isang pisika ng pag-asa ay basta’t walang kahulugan, at salungat sa
lahat ng talagang nakikita. Kung sa bagay, wasto marahil manindigan na
ang pag-asa ay buod ng mismong ispiritu ng tao. Kaya’t kailangang mag-
ingat upang huwag tayong matangay ng pag-aakala, na ang wastong
pagtalakay sa pag-asa ay maaring magsimula sa ilang mga pag-aasal o
kahiligang sikolohiko. Sa katotohanan, ang mga pag-aasal at kahiligang
iyan ay palaging hinuhubog ng guni-guni, kapag nakalipas na ang
karanasan, upang makagawa ng teorya ukol sa mga nananatili pang bakas
ng katutubong hiwaga. Sa katapusan, upang mahikayat tayo na ito’y
totoo, sapat nang pagmasdan, na hindi natin talagang malalaman, bago
dumating ang pagsubok, kung ano ang magiging bunga ng pagsubok sa
ating buhay, kung ano ang kakayahan at kalooban na matutuklasan natin
sa ating sarili, habang hinaharap natin ang pagsubok.
17. Sa katotohanan, hindi maaring magkaroon ng pag-asa, sa tunay na
kahulugan nito, kapag hindi pumapasok ang tukso na itaboy ang pag-asa.
Ang pag-asa ay kilus ng kalooban, na masigasig o matagumpay na
nilulupig ang tuksong ito. Marahil, ang nagtatagumpay ng ganito ay hindi
palaging nakadarama ng anomang pagpipilit sa sarili. Malugod ko pang
sasabihin, na ang pagdama sa anomang pagpipilit ay dayuhan sa purong
porma ng pag-asa.
18. Kaya’t ano ngayon itong sinasabing pagtaboy sa pag-asa? Huwag tayong
hihinto sa mga palatandaan, sa mga pagpapakita nito. Ano ang tunay na
buod ng pagtaboy sa pag-asa? Palagi yatang may pagsuko sa isang
inaakalang fatum.Tiyak ang kaibhan ng pagsuko sa hindi pagsuko. Ngunit,
mahirap itukoy na eksakto kung ano.
Ipalagay natin na ako’y nadapuan ng sakit na hindi na gagaling, at
wala nang pagbubuting nababanaagan sa aking kalagayan. Maaring
mangyari na ako mismo ang magpapahayag; “Hindi na ako mapapaga1ing.”
O baka naman mga doktor ang magbubunyag sa akin . . . sa paraang meron
o walang delikadesa: Ayon sa lahat ng tunay na alam nila, hindi na ako
gagaling. Nag-aantabay 1amang sila. Ibig nilang ako’y maligtas,
halimbawa, sa mga kabiguan. Papagurin lamang ako ng mga iyan . . . para
wala.
Sa unang kaso, parang ako ang pumapasya. Pina-wawalang-saysay
ko ang mga sumasalungat, o maaring sumalungat. “Kayong nagpapanggap
na alam ninyo, sinasabi ninyo na maari pa akong gumaling. Ako ang
nakakaalam kung ano ang aking nararanasan. Ako ang nakakaunawa mula
sa 1oob ng aking kalagayan. Matibay kong binubunyag sa inyo; nililinlang
ninyo ang inyong sariii. Hindi na ako gagaling.” Sa ganyang paraan,
nagbababa ako ng hato1 ukol sa aking sariling kapalaran. Tiyak na tututol
kaagad ang aking mga kaibigan at kamag-anakan, at pati ang aking
doktor. Sasabihin nila na inilalagay ko ang aking sariii sa mga kondisyon
na mas makasasagabal sa aking katawan, upang ito’y talagang lumaban sa
sakit. Hindi ko ba isinasalalay ang lahat sa panganib? Para bagang
nasiraan ng 1oob ang aking katawan dahil sa hato1, kung kaya’t la1o pa
tu1oy pinatibay ang hatol. Sa halip na maantabayanan ko at
 mapagplanohan ang aking tadhana, ako pa tuloy ang tumulak nito sa
kapahamakan.
Katuwang pangyayari, maari naman na iba ang magiging
kinalabasan sa ikalawang kaso na ating inilalarawan. Maari na ang hatol
na pinaalam sa akin, mula sa labas ng aking sarili, ay siyang gigising sa
aking kalooban; kaya’t lalakas ako, hindi lamang upang matanggihan ang
sentensiya, kundi upang mapabulaan ko pa sa mismong mga pangyayari.
Ito ang tiyak na masasabi ukol sa ikalawang kaso; Hindi ako lumilitaw sa
mula’t mula pa, bilang kasabwat ng aking hindi pagkagaling; ni hindi ko
binibigyan-bisa man lamang, hindi ko inaangkin ang sentensiyang
ibinunyag sa akin. Ngunit, totoong merong isang uring kapangyarihan,
isang uring kaluwagang sumalungat, na naiwan sa akin; sa tumpak na
dahilan na hindi ako, kundi ibang tao, ang nagpahayag na hindi na ako
mapapagaling.
19. Gayunpaman, nararapat nating paghiwalayin dito, ang ilang paninindigan
ng kalooban. Dihamak na hindi magkahawig ang mga paninindigang ito;
at ang bawat isa ay may ibinibigay sa magiging tumpak na kalalabasan.
“Sumuko”, sa matinding kahulugan ng kataga, ay hindi lamang
pagtanggap sa hatol na ibinaba. Kung sa bagay, marahil, walang kinalaman
sa anomang pagtanggap sa hatol; ni sa anomang pag-angkin na ang hindi
maiiwasan ay talaga ngang ganyan. Ang taong sumusuko ay
nagpapakawasak kapag hinarap siya ng hatol na ito, ng hindi maiiwasan
na ito. Ang buod ng pagsuko ay pagtanggi, pag-ayaw akuin ang sariling
kaakohan: isang pagkagayuma sa ideya ng pagkawasak ng sarili, hangga’t
inaantabayanan pa itong pagkawasak na ito.
“Tumanggap” ay maaring magkaroon ng kahulugang kabaliktaran;
huminto at manindigan sa sarili. Ibig sabihin; ingatan ang kabuoan ng
sarili, Kahit na nakatakda, na hindi na ako aahon sa sakit na ito, o hindi na
lalabas sa bilibid na ito—hindi pa rin ako mag bibitiw . . . o papayag, mula
ngayon, na maging isang tinapon na inutil . . . kahit na, tutal, sa katapusan,
diyan din ako pahahantungin ng sakit o ng pagkabilanggo. Sa mapanganib
na paggayuma na pinaaabut sa akin ng larawan ng pagbibitiw o
pagpapatapon . . . ilalaban ko ang kaloobang manatili sa aking tunay na
kaakohan.
Maari pang mangyari na sa pagtanggap sa isang hindi maiiwasan,
sabay sa ubos lakas na pagtanggi na makarating ito habang hindi pa
panahon . . . ay makatuklas ako ng paraan upang maipon at mapatibay ko
ang aking panloob na sarili. Mapapatunay ko sa aking sarili na ako ay ako
nga, at sa mismong kilus na ito’y lubusan ko pang malalampasan itong
fatum na hindi ko maaring huwag tingnan. Hindi mapagdududahan na
diyan umiiral ang bisa, ang kadakilaan ng istowisimo.
Ngunit kailangan pa rin harapin na sa totoo ang istowiko ay
nananatiling kulong sa kanyang sarili. Walang dudang tumitibay siya,
ngunit hindi siya sumisinag. Mangangahas pa akong sabihin na ang
pinakikilala sa atin ng istowiko ay ang pinakataas na pag-papakita, ang
mataas sa lahat ng mga antas ng sublimasyon ng “aba ako”. Ang pag-aasal
niya—at tinutukoy ko rito lalo na ang ayos ng kanyang kalooban—ay
parang taong walang kapuwa; sa sarili lamang siya tumitindig, sa sarili
lamang sumasagot.
20. Malinaw nating nakikita na ang pag-asa ay may katangian na lubusang
linalampasan ang pagtanggap. O marahil mas eksaktong sabihin na ang
pag-asa ay isang hindi pagtanggap, pero sa pamamagitan ng isang pag-ooo,
kaya’t iba sa paghihimagsik.
Ang hindi pagtanggap, kung minsan, ay isang pagpapatigas
lamang, pagbabaluktot ng kalooban. Kapag ganyan, kahinaan ang hindi
pagtanggap. Baka pa’t humawig sa kanyang kabaliktaran: maging
pagbitiw, isang uring pagwasak sa sari1i o pag-urong.
Ang buod ng ating pananaliksik ngayon ay: papaano bang maaring
magkaroon ng katangiang pag-ooo ang hindi pagtanggap? Papaano bang
maaring mangyari na sa halip na malanta at kumulubut, ako’y luluwag at
aaiiwalas sa hindi pagtanggap na ito?
Ang paghahambing na sumasalta rito ay ukol sa maluwag na liksi
ng taong sanay lumangoy o mag-iski. Ngunit, ang kabalintunaang
sumasagupa sa atin ay ito: napakahirap isipin ang isang kilus na mayumi
at maluwag, at maganda pa, kapag sa mula’t mula pa’y ang buod ng kilus
na iyan ay nakikitang isang pagtanggi.
Mababanaagan natin ang solusyon sa pambihirang problemang ito
kapag inilarawan natin sa ating sarili, ang mga pagbabaluktot o paninigas
na nagaganap sa anomang nibel ng buhay-katawan o ng buhay-ispiritu.
Iyang mga pagbabaluktot o paninigas na iyan ay bumabatay palagi sa
isang uring galaw ng ma1aytao: galaw na kung hindi tumpak na takot, ay
“pagtalbog” sa takot na nasa uri na rin ng takot: isang mahigpit na
pamumulupot ng sarili sa sarili: at ang buod ng lahat nito ay marahil isang
pagwawalang-pasensiya.
Ngayon na naisingit na ang pasensiya sa usapan ukol sa hindi
pagtanggap, bigla at lubusan na tayong pumapasok sa larangan ng pag-
asa. Sapagkat ang isti1o ng pagsesentro o hindi pagsesentro ng ako sa
sarili, ay meron yatang lihim at bihira mahalatang pagkatali . . . sa isti1o ng
pagtugon ng ako sa pagmamatagal ng panahon; o, sa mas tumpak na salita,
 sa pagsasapanahon; ang ibig sabihin, sa katotohanang may nangyayaring
pag-iiba’t pagpapalit sa mismong meron.
Matutulungan tayo dito ng isang mapakumbabang prase na
kukunin natin sa pang-araw-araw na salita: magdahan-dahan, Ang taong
naninigas o naghihimagsik ay hindi marunong magdahan-dahan. Ano ang
nararapat natin ikahulugan sa salitang iyan na napakadayuhan sa
talasalitaan ng mga tekniko sa pi1osopiya? “Magdahan-dahan ka,”
sasabihin, halimbawa, ng isang taga-eksamen sa isang istudyanie na
madaling mataranta. Ang ibig sabihin ay: Huwag mong babaliktarin ang
iyong personal na ritmo, ang katutubong kumpas ng iyong pagmumuni-
muni, pati ng iyong ala-ala. Kung mawawala itong ritmo at kumpas na ito,
mawawala rin ang iyong mga pamamaraan. Baka’t magpatsamba –tsamba
ka at mabigkas mo na lamang ang mga unang kataga na sumulpot sa iyong
bibig.
Parang ngayo’y talagang napakalayo na natin sa buod ng pag-asa.
Ngunit, sa palagay ko’y hindi; At ganito ko palilitawin ang pagkahawig o .
. . marahil mas eksaktong sabihin . . . ang lihim na pakikipagkapuwa na
bumubuklod sa pag-asa at pagmamahinahon. Ang taong umaasa, nakita na
natin, ay humaharap sa isang pagsubok na maihahambing sa isang
pagkabihag. Hindi ba’t ang umaasa’y nakikibagay sa kanyang pagsubok sa
isang paraan na nahahawig sa paraan ng taong pinagpapasensiyahan ang
kanyang sarili? Ang taong ito ay nakikibagay sa kanyang “ako” na “menor
de edad", itong ako na kailangang turuan at pigilan; pangatawanan nang
huwag bumaluktot at manigas, at, sa kabilang panig, huwag namang
biglang umigpaw at kumawala; huwag agawin ang kalayaan sa hindi tama
at hindi pa nararapat na panahon. Sa ganyang paningin, nakikita na sa
mula’t mula pa’y bukal sa pag-asa ang pakikibagay sa pagsubok. Sapagkat
ang pagsubok ay itinuturing na sangkap na papasok sa pagbubuo sa sarili;
at, sa mismong galaw na ito, ang pagsubok ay nakikitang para bagang may
panatang magpapatunaw at magbabagong-anyo-ng-buhay sa
sinapupunan ng isang prosesong lumilikha.
21. Kauungkat ko lamang sa mga patakaran ng taong pinagpapasensyahan
ang sarili. Marahil, mas matututo tayo kung pagmumuni-munihan natin
ang taong pinagpapasensyahan ang kaniyang kapuwa. Ang taong
nagpapasensya sa kapuwa ay tinitiyak na hindi niya babasta-bastahin at
hindi rin tatampalasanin ang kanyang kapuwa. Nang masabing mas
tumpak: hindi niya tinatangka na ang kumpas ng kanyang ritmo ay siyang
marahas na aagaw sa lugar ng ritmo ng kanyang kapuwa. Nasa trabaho ng
may pasensya na huwag tratuhin ang kapuwa na parang isang bagay
lamang na walang katutubo at sariling ritmo, kaya't mahuhubog ng
sapilitan o matitiklop ayon sa anomang hilig.
Kung ang mga iyan ang mga iniiwasan, sa ano naman umooo?
Masasabi natin na ang nagpapasensya ay nananalig sa isang proseso ng
pagtubo at pagiging matino, “Manalig”: ang tinutukoy niyan ay hindi isang
simpleng pag- amin sa teorya, at pagkatapus wala nang gagawin, sapagkat
ang ganyang pag-amin ay payak at purong pagbitiw: iniiwanan ang
kapuwa sa kanyang sarili. Hindi. Ang pananalig dito ay isa yatang uri ng
pagsusubaybay sa prosesong iyan, isang pagpasok at pakikiisa sa mismong
kilus ng kalooban. Kaya’t parang taglay ng pasensiya ang isang pagiging-
marami-sa-panahon. Sa da1oy ng panahon, ang sarili ng nagpapasensya ay
nagpapakarami.
Iyan ay tahasang kabaliktaran ng kilus ng taong tinatanggihang
umasa sa kapuwa, ng taong naninindigan na walang anomang mabuting
magagawa ang kaniyang kapuwa, na wala siyang maiintindihan
kailanman, na siya’y wala nang remedyo. Unawain na ganyan rin ang
pagtaboy sa pag-asa na sanhi ng aking pagpapahayag na hindi na ako
gagaling, na hindi ko na makikita ang katapusan ng aking pagkabihag ,
atbp.
Katuwa man ang pangyayaring ito, nangyayari sa pag-asa na
natututo akong makiugnay sa sakuna, makiugnay lalo na sa paninirang
ginagawa nito sa akin; natututo akong taimtim na makipagkasundo sa
pagkabihag, sa paraang hawig sa aking pakikipagkasundong taimtim sa
taong pinagpapasensyahan ko. Marahil masasabi na natin na napapaamo
ang mismong pangyayari, na, kapag pinahintulutan nating takutin tayo ay
nagiging fatum. Sa isang mababaw na sulyap; o sa tumitingin lamang sa
etimolohiya, ang pasensya ay para bagang isang basta’t-hayaan-mo-siya.
Ngunit kapag pinagtitiyagaan mong mag-analisis ng may kaunting
kalaliman, matutuklasan mo na iyang hayaan-mong-gumawa at iyang
hayaan-mo ay nasa ibayo ng pagwawalangbahala, at may taglay na
delikadesa na ginagalang ang matagalang kumpas na katutubo sa buhay
ng bawat kapuwa. Kaya’t ang hayaan-mong-gumawa at ang hayaan-mo ay
nagiging isang bisa na gumaganap sa isang pagbabago ng kapuwa . . .
katumbas, marahil ng pagbabago na madalas gumagantimpala sa pag-ibig.
Kailangang ipakita, sa kanyang lugar, na sa pasensya at pag-ibig, ang
purong kalkulasyon ng mga sanhi at bunga ay lubusang nawawalan ng
katuturan.
Malinaw din naman, at kailangang aminin, na ang pasensya ay
madaling mapapahamak; maaring maging purong kahinaan ng loob,
purong pagkalugod sa sarili. Mangyayari ito sa mismong antas na nagiging
 taksil ang pasensya sa saligang tuntunin ng pag-ibig na siyang dapat
magbigay buhay sa pasensya.
Ngunit hindi ring maiiwasang pagmasdan na ang pag-asa ay
masasaklaw rin ng ganyang pagpapahamak, kapag lumalapit sa katayuan
ng tao na ang kaugalian ay basta’t manuod. Isang uring tao na ni katiting
ay hindi nakasangkot sa labanan o sa karerang kanyang pinapanuod,
ngunit, kung magsa1ita’y parang kakampi ng ganito o ganoong panig . . .
habang kinalulugdan niya ang malabong pagmumulat na talaga siyang
ligtas sa anomang alanganin, na hindi siya tahasang nakasangkot sa
labanang ito.
22. Kung sa bagay, alam ko, na ang pagtutumbas ng pasensya sa pag-asa, na
aking ibinabalangkas, ay marahil nag-aanyong kabalintunaan; isang
pagsisikap na pagkasunduin ang dalawang magkasalungat pa rin. Baka
may magsabi: sa kaso ng pasensya, ako’y nakikipagharapan sa isang
linalang; ngunit sa pagkabihag na ito, ang hinaharap ko ay hindi isang
persona, kundi isang sitwasyon na ubod ng hindi magagawang personal.
Ngunit sa pagmuni-muni, ang bangin ay natatabunan. Sapagkat maari
akong umasa o hindi sa linalang na kahit na papaano’y nakatalaga sa aking
pag-aalaga. At ang nagiging tanong natin ay; Maari kaya na ang inaasahan
kita ay, sa katotohanan, ang pinakatunay na porma ng umaamasa ako?
Ngunit hindi pa iyan ang lahat. Nagiging pagsubok sa akin ang
pangyayaring nakasisindak, ayon sa mga ginaganap nito sa akin, sa
paglusob nito sa aking pagkatao, sa aking pagkalantad sa mga panganib na
taglay nito. Baka pa ako maratnan ng isang permanenteng pagkakaiba.
Ganyan ang panganib na dala ng sakit; baka ako maging iyang linalang na
pilipit, isang tao na “nakakahon” bilang maysakit, isang uring propesyonal
sa papel ng maysakit, na sa kanyang isip ay sumasang-ayon sa ganyang
papel, at pinapatubo sa sarili ang buong habitus ng maysakit. Ganyan din
ang panganib na taglay ng pagkabihag, pagkapatapon, atbp. At, sasabihin
ko, taglay ng lahat ng mga uri ng hirap.
Sa antas na ako’y umaasa, tinatanggal ko ang aking sarili sa
pagkakahon na pinapakitid ang kalooban, pagpapakitid na maaring
ihambing sa isang kalambre na nilalagay ako sa alanganin, kapag liniligid
ako ng pagsubok. Nasa alanganin ako na baka ako’y maging isa sa mga
anyo ng pagkatao na bunga ng pagtaboy sa pag-asa: napahamak, hindi na
buo, at, sa kataapusan, isang gagala-galang utak-manhid. Sapagkai ang
pagtaboy sa pag-asa ay, una sa lahat, isang pagkagayuma.
23. Dito, dumarating tayo sa isa sa mga sentrong nagbibigay buhay sa ating
paksa. Ngunit biglang sumusulpot ang isang pagtututol na kailangang
harapin sa mula’t mula pa. Ang pag-asa ay hindi maaring iparis na walang
anu-ano, sa isang kilus ng 1oob na ipinagtatanggol ang sarili. Itong kilus na
ito ay upang huwag ako masiraan ng 1oob, ngunit manatiling buo at ligtas,
laban sa panganib ng malabis na pagdidibdib sa mga hirap ng pagsubok. O
marahil mas eksaktong sabihin: hindi ang kaligtasang ito ang tahasang
tinatangka; at kung nanatilingang ligtas ang 1oob ko, ito’y isang uring
padaplis na epekto. Ubod ng liwanag na ang pag-asa ay may kinalaman,
hindi sa mga nasa 1oob ko, sa mga sakup ng aking buhay-ka1ooban, kundi
sa mga sumasaakin na hindi nanggagaling sa anoman sa mga kaya kong
gawin. Ang pag-asa’y may kinalaman, 1alo na sa mga hindi nakasalalay sa
mga magagawa ko sa aking sarili. Inaasahan ko . . . na darating ang nawala,
na matatalo ang kaaway, na papayapa muli ang aking bayan at babalik ang
kalayaan na inagaw ng sakuna. Mauulit yata ang napahiwatig na sa itaas,
na ang pag-asa ay isang poder na pinapaagos muli ang nanigas na
kalagayan. Nararapat hanapin ngayon ang “papaano” at ang “uko1 sa ano”
ng hustong paggalaw ng poder na ito.
24. Masusi nating tuonan uli, ang isang pambuhay na halimbawa. Matagal na,
na ang isang ama‘y hindi nakatatanggap ng balita sa kanyang anak. Ito’y
naglalakbay sa isang misyon sa malayong lupain. Sinabi niya sa kanyang
mga minamahal na huwag silang mababalisa, kung sakali hindi siya
makasulat sa kanila. Ngunit lubhang matagal na naman na wala silang
naririnig sa kanya. Kaya’t hindi maiwasan na si1a’y mangamba. Baka
nangyari na ang kanilang lubhang kinatatakutan. Ngunit matibay-1oob pa
rin ang amang umaasa. Araw araw hinihintay niya ang sulat na aahon sa
kanya sa kanyang lubusang pagkaligalig.
Pagtaboy sa pag-asa kung sasabihin niya: “Ang aking paghihintay
ay paulit-ulit nang nabigo; ang buong probabilidad ay na mabibigo ako
ulit ngayon.” Sa ganyang salita, ipinahahayag niya na hindi na
mapapagaling ang sugat na pinatalab sa kanya ng paghihiwalay . . .
mismong sugat ang pagkahiwalay. “Hindi na ako maaring maging iba sa
sugatan at taong wasak na nandidito ngayon. Kamatayan lamang ang
magiging wakas ng aking sakit, Ngunit hindi mapapawi ang sakit, kundi
sa pagpapawi sa aking sarili, Ganyan lamang ang magagawa ng tadhana sa
akin: katwang doktor, na hindi marunong magpagaling sa sakit kundi sa
pagpatay sa maysakit.”
Ang tumataboy sa pag-asa ay hindi lamang isang nagmamasid.
Ang isinasaharapan niya ay hindi lamang iyang malagim na paulit-ulit, iyang
pagiging walang hanggan ng isang sitwasyon na kanyang kinaiipitang
parang barkong naiipit sa yelohan. Sa isang pagbabalintunang hindi
madaling isipin, inaantabayanan niya ang paulit-ulit; nakikita niya lahat sa
 mismong sandali ng “ngayon”; sabay nito, inaangkin na niya ang masakit
na katiyakan na ang pag-aantabay na ito ay hindi makaliligtas sa pagbata
sa pagsubok na ito . . . tuluyan at araw araw, hangga’t sa walang hinto.
Hangga’t siya’y mabura. Pati ito’y inaantabayanan nga niya, ngunit hindi
bilang lunas; bilang sukdulan ng paglapastangan sa taong mapapasawala;
na kahit na papaano’y binibigyan niya, sa pamamagitan ng kanyang
lungkot at lagim, ng isang parang anino ng pagpapatuloy sa buhay. Ang
pagtaboy sa pag-asa ay nagpapakita rito sa anyo ng isang pagkagayuma.
Mas tumpak sabihin; isang engkantong naninira. At ang sinisira ay iyong .
. . sapat na kung tatawagin kong: ang mismong kaibuturan ng aking
buhay.
25. Pagsikapan nating maging mas tumpak. Sa bawat sandali, ang aking mga
impresyon, sa napakaluwag na kahulugan na binibigay ni Hume sa
salitang iyan, ay tumatanggal mula sa isang “background” na ang
pagmumuni-muni lamang ang may kakayahang kumilatis . . . kahit na ang
pagkilatis na ito ay marahil hindi palaging matino . . . kung ano ang may
kinalaman sa nakaraan o sa hinaharap, o kung ano ang abot tanaw 1amang,
mga lumulutang na posibilidad. Salungat sa madalas hilig nating angkinin,
hindi wastong manindigan na ang impresyon ay “lantad na sumasaatin”
habang ang “background” ay kabaliktaran . . . payak na maguguni-guni
lamang. May pagkalantad-na-sumasaatin din itong huli; ngunit sa ibang
uring pag-aanyo; halimbawa, sa antas na inaantabayanan ko ang
hinaharap, kapag ako’y natutuwa o nalulungkot o hindi mapalagay, ayon
sa ginagawian ng aking pagtanaw.
Kapag, sa hindi wastong pangangatuwiran, ako’y tumatayo sa
“larangan ng mga basta’t naganap”, humihilig akong magtakda ng
prinsipyo, na ang hinaharap ay hindi lantad-na-sumasaatin . . . kaya’t
maguguni-guni 1amang. Mas naaayon sa talagang nagaganap, ang sabihin
na ako’y nag-aantabay, hinihipo ko, parang nangunguha ako ng paunang
bayad, parang sinisingil ko ang isang bahagi ng lantad-na-sasaatin-pa,
gumagasta na bago pa dumating ang panahon. Hindi importante na baka
itong mga paunang bayad na ito’y lumabas na iba sa talagang mangyayari
kapag dumating na ang araw.
Ang tinawag ko sa itaas na kaibuturan ng buhay ay hindi maaring
ihiwalay sa kilus na napakahirap ilarawan: sa kilus na sinusubukang
kilatisin itong kaibuturang ito sa isang tiyak na sandali, gaya ng
sumusubok sa kalidad ng isang alak o ng kumikilatis sa pagtalab ng
liwanag sa bato ng mamamahaling alahas.
Ang mapagbalik-sa-sariling analisis na ito ay tiyak na palilitawin
ang ideya ng isang pakikipag-ugnayan ng tuluyang sumasaatin, ng
inaantabayanan pa, at pati ng inaalala na lamang. Itong tatlo, masasabi
natin, ang bumabayad sa mga gastos ng trabaho. At kung mananatili tayo
sa paninging ito, na sinusubukang pag-ugna-ugnayin ang lahat ng
natatanaw, malugod pa nating maipapahayag ang isang uring maka-
tatsulok na kalkulasyon na ginagamit ng bawat isa sa atin, sa lahat ng
sandali ng kanyang pag-iral. Ngunit, iya’y isa lamang halus-tamang
pagbabakasakali. Sapagkat, sa maka-tatsulok na kalkulasyong ito, ang
kaya ko lamang matuklasan ay ang aking kinaroroonan sa kaisa-isang
sandali.
Ang pagkilatis naman na nakasangkot dito ay hindi isang
simpleng paghahanap ng mga muhon. Ang pagkilatis na ito’y humihilig sa
bawat sandali ng magbitiw ng pangkalahatang hatol na magkakabisa
semper et ubique, kaya’t tahasang linalampasan ang anomang may bisa
lamang sa hic et nunc.
26. Talagang imposibleng manatili ngayon sa isang interpretasyon na
mabibigkas sa terminolohiya ng pag-uugnay-ugnay. Meron isang amatyur
na sikologo, ikinalulungkot ko na nalimutan ko na ang ngalan niya . . .
ngunit sa isang tesis na hindi pa yata nalalathala, pinakita niya ang
pagkaimportante ng tamang tama niyang pinangalanang pananabik sa buhay.
Ang pagkilatis at, lalo na, ang makatatsulok na kalkulasyon—na binanggit
ko sa itaas na maari nating gawin—ay isa lamang paglalahad, na maka-isip
at hindi sapat, ng isang katotohanan na nagpapakita bilang dinamikong
pananabiko pagliliyab upang mabuhay.
Hindi gaanong pilosopiko ang kataganag “pagliliyab”. Ngunit
birtud nito ang panatilihin at para bagang isakatawan ang isang metapora.
Ang humihiwalay sa metaporang ito ay tiyak na kinukulong ang sarili sa
isang maling pag-uunawa sa pambuod-at-hindi-maitataboy na
pagkaisang-lahi ng buhay at apoy.
Hindi maiiwasan banggitin, sa paggabay ni Dr. Minkowski, na
may mga metaporang umaabot-tanaw sa mismong pag-iral ng buhay-tao, sa
napakatinding antas . . . kaya’t nagiging katuwiran na natin ang ituring na
ang metapora ay isang uri ng talagang nangyayari.
Ang buhay ay apoy na maaring dapuan ng naninirang engkanto ng
pagtaboy sa pag-asa. Masasabi natin na ang lumiliyab na apoy ay
tinutunaw, o ginagawang hangin, ang anoman na, kapag hindi sinunog, ay
magiging sagabal sa pag-iral ng buhay-tao. Nakatalaga sa apoy na ubusin
ang isang materyal na taglay ng proseso ng pagiging persona ng tao. Kapag
sumingit naman ang “nanini1ang engkanto”, iniiwanan ng apoy itong
materyal na nakatalaga, at linulusob ang sariling kaibuturan. Kapag
ganyang ang nagaganap, tumpak nating masasabi ukol sa isang nilalang:
 “Inuubos niya ang kanyang sarili,” Sa ganyang paningin, tunay na
maihahambing ang pagtaboy sa pag-asa sa isang ispiritwal na
panginginain sa sarili.
Pansinin natin dito at alalahanin sa lahat ng susunod, ang papel na
hawak ng sarili. Ang gawa nito ay hindi lamang magmunimuni, kundi
sentrohin ang sarili sa sarili.
27. Maliliwanagan kaya ang ating problema ng mga ganitong uring puna? Sa
halimbawang tiningnan . . . iyong ukol sa anak na walang balita . . .
maliwanag na ang pangyayaring nakakabigo, ang pagdating ng kartero na
hindi dala ang sulat na hinihintay, ay isang malinaw na kaso ng sinabi
kong materyal na kailangang ubusin o tunawin. Iyan din ang tinutukoy ng
praseng “pinapaagos muliang nanigas na ka1agayan”.
Ngunit hindi natin dapat malimutan na masugid na nating sinuri
iyong malabong ideya ng kapusukan ng buhay-katawan. Masasabi natin
na meron isang likas na optimismo na, una sa lahat, ay tanda ng malusog
na paggalaw ng mga baha-bahagi ng katawan; ngunit maari din maging
katumbas ng lubusan na makasariling pagnanais na sumaakin ang
kompletong poder sa aking sarili, upang maiwasan ko sa pinakamatagal
na panahon na maari, ang isang pagkabalisang walang silbi. Hindi na
kailangan pang sabihin na itong likas na optimismong ito, gaya ng
optimismong maka-teorya, ay hindi dapat pagsalisihang pag-asa.
Ang pag-asa’y sumisipot sa atin sa pagbabalani ng pag-ibig; o
marahil, mas tumpak sabihin, sa pagbabalani ng isang katipunan ng mga
larawan na isinisilang at liniliwanagan ng pag-ibig.
Ngunit sumusulpot ang isang pagtutol na, sa simula pa, ay dapat
nating harapin; pagtutol na paguguhuin yam ang lahat ng
mapagbabatayan ng anomang teoryang metapisiko ng pag-asa.
28. Ang buod ng pagtutol ay nasa pagsasa-alanganin sa paniniwala na kasama
ng pag-asa. Sasabihin ng isang tao, na sapat nang magkaroon ng nagliliyab
na pagnanais na mangyari sana ang isang bagay, upang mailarawan ko ito
ng napakalinaw sa aking sarili, upang ito’y mag-anyong talagang
nangyayari sa aking guni-guni; kaya’t kaagad, sa mismong pagguguni-
guni’y aakalain ko na talaga na ngang mangyayari. Kung ganyan nga, di ba
kailangang aminin na kalakip ng pag-asa ang isang paglilinlang, na
gumagalaw sa mga patakarang mabibisto kaagad sa isang masugid na
pagkilatis? Malinaw na itong paglilinlang na ito ang sanhi ng ating pag-
aakala na ang ating ninanais ay talagang nangyayari. Ninanais man o
kinatatakutan . . . sumasalta ang mga patakaran ng paglinlang; iyong iyon
din sa bawat kaso .
29. Kailangang tanungin ngayon kung ano ang mga dapat tupdin upang
maligtas ang pag-asa. Ang ibig kong sabihin: upang makilala natin na ang
pag-asa ay may taglay na halaga na hindi kayang sirain nitong masugid na
pagtutol na ito, kahit na may kabuluhan pa rin ang ganitong pagtutol sa
napakaraming kasong partikular.
30. Tiyak na dito natin dapat alalahanin ang nakilala na natin sa itaas: ang
pagkakaiba ng “umasa” at “umasa na”. Kapag mas nagpapatangay ang pag-
asa sa kahiligang kumabit, na parang hinipnotisa, sa kaisa-isang larawan,
mas dapat ituring na hindi maaring pabulaanan ang nailahad nang
pagtutol. Sa kabilang panig, kapag mas nilalampasan ng pag-asa ang guni-
guni, hangga’t sa ipinagbabawal ko sa aking guni-guni na subukan man
lamang ilarawan ang aking ninanais, mas lumilitaw na itong tutol na ito ay
siya ring nagpapabulaanan sa sarili.
31. Magtataka pa rin tayo kung iya’y hindi isang pag-iwas na mandaraya. Ang
totoo ay, mula sa unang sandali na ako’y sinaklaw ng isang pagsubok, gaya
ng sakit o ng pagkapatapon, ang aking pinakamatinding idinadalangin ay
na ako’y makalaya. At inilalarawan ko sa aking sarili, malinaw man o
malabo, ang paraan, kung papaano ito magaganap. Anoman ang kaso,
ginuguni-guni ko, ginagawa kong totoong totoo sa aking sarili. At sa
mismong iglap, ang kahiligan ko’y maniwala. Kaya’t pareho yata ang galaw
ng sikolohikong mekanismo, pati kapag ang aking malay tao’y hindi
hipnotisado ng kaisa-isang eksaktong larawan.
32. Dapat itugon na, sa ganyang pangangatwiran, ay ginagawa kong labis na
payak ang isang kalagayan ng kalooban. Hayagan na nating inilahad na
umiiral sa buod ng kalagayang ito ang isang tuksong sumuko at itaboy ang
pag-asa. Hindi ako makahinga sa katayuang kinaroroonan at parang
kinakukulungan ko. Hilig kong isipin na hindi ito maaring magbago.
Kaya’t, sa aking paningin, wala akong kadahi-dahilang ipalagay na may
sisingit na himala na huhubugin ang lahat sa anyong umaayon sa aking mga
ninanais.
Pagmasdan natin na dito’y may ibang sikolohikong mekanismo, na
ang galaw ay baliktad sa direksyon ng mekanismong ginagawang
katibayan ng mgallll naninindigan na paglilinlang ang umiirai sa puso ng
pag-asa. Samakatuwid, kailangang aminin, sa mga sitwasyon at mga
pagsubok na ating isinasaisip dito, na ang malay tao ay naiipit sa pagitan
ng dalawang mekanismo na gumagalaw sa magkabaliktad na direksyon.
At kapag isinama sa hanay ng mga unang napatunayan itong
 napagmasdan na ito, unLi-unti naiing makikilala ang lihim na pakiki-
pagkasundong bumubuklod sa pag-asa at sa kalayaan. Pag-asa at kalayaan
ay kapuwa sakop ng haring bisa ng mapagkilatis na pasya.
33. Pagmuni-munihan natin, halimbawa, ang kaso ng maysakit; Malinaw na
kung kakabit siya sa ideya na gagaling siya sa 1oob ng isang eksaktong
pagdaloy ng panahon, manganganib siyang mawalan ng pag-asa kung
hindi pa siya napagagaling sa petsang itinakda niya. Ang natatanging
gawain ng mapagkilatis na pasya rito, ay ilahad na kahit na lumampas na
itong pagdaloy na ito, at hindi pa siya napagagaling, malawak pa rin ang
larangan ng pag-asa. Nag-aanyo rito ang pag-asa na nakatali sa isang
metodo ng paglalampas. Sa paggamit sa metodong ito, ang isip ay
tumatawid sa ibayo ng mga paglalarawan at pagsasapormula, na sa
simuia’y kaakii-akit kaya’t maaring maging sanhi ng pagkabara. Tiyak, sa
halimbawang tinitingnan, na hindi petsa lamang ang nakataya. Para
bagang may isang himig, sa ispiritwal na musika man lamang, na kayang
dalisayin at tahasang baguhin ang mismong ideya ng pagpapagaling. Ang
unang hilig ng maysakit ay sumigaw; "Lubusan na akong napahamak kung
hindi ako gumaling!" Sa kanyang kamusmusan inaakala niyang sa
kalusugan lamang may kaligtasan. Mula sa sandaling hindi na siya
naghahagiiap sa isang absuaksyo, kundi talaga na niyang nauunawaan sa
kanyang kaibuturan . . . ang ibig kong sabihin, kapag na/eita niya na
maaring hindi siya lubusang mapahamak, kahit na hindi siya mapagaling,
buong kaiinawang lumilitaw na ang kalooban niya’y nasa paninindigang
nagbago ng dihamak . . . ukol sa kung gagaling siya o hindi. Muli niyang
nakamtan ang kalayaan; ang kakayahang lumuwag at umaliwalas na
mahaba-haba na nating Linalakay sa itaas.
34. Makatotoong sabihin, mula sa ganitong paningin, na makalilitaw na
ngayon ang tunay na kahulugan ng pagkakaiba ng taong may
pananampalataya, at ng taong wala. Ang may pananampalataya ay iyong
hindi pahihinto sa anomang di maigpaw na sagabal sa landas ng
pagsasaibayo. Sabihin pa natin, upang maging tumpak ang kahulugan ng
katagang "sagabal”, na sa antas na nilalagyan ko ng kondisyon ang aking
pag-asa, linalagyan ko ng hangganan ang proseson matatahak ko upang
ako’y makaraos laban sa lahat ng mga sunod-sunod na pagkabigo. Higit pa
riyan, kinukulong ko sa kagipitan ang isang bahagi ng aking katauhan.
Ako ay lihim ngunit tunay na sumasang-ayon, na, kung sa isang
ekasaktong punto ay nabigo ang aking pagsisikap, wala na akong
mababalingan laban sa kawalang pag-asa at tiyak na doon na ako
mapapahamak.
Maiisip natin, sa larangan ng teorya man lamang, ang ayos ng
ka1ooban ng tao na walang tinatakdang kondisyon, walang limite.
Tahasang nakataya siya sa isang lubusang pananalig, kaya’t maiigpawan
niya ang anomang maaring maganap na pagkabigo. Makikilala niya ang
isang kapanatagan ng meron o sa 1oob ng meron, na kabaligtaran ng
pagkabalisa na mismong ugat ng pag-aari.
35. Sa mga nasabing iyan, natuklasan na natin ang matatawag na tiyak at
tumpak na tanda ng katunayan ng pag-asa: tahasan at lubusang pag-asa,
na nakabuklod at hindi mahihiwalay sa pananampalataya na tahasan at
lubusan din . . . lumalampas sa anomang pagkokondisyon at, sabay na rito,
anomang uring paglalarawan.
Kailangan pa nating bigyang-ubod-ng-diin ang kaisa-isang
mapanggagalingan ng bisa at lakas nitong tahasan at lubusang pag-asa na
ito. Ang pag-asa ay lumilitaw na tugon ng kinapal sa Meron-na-Meron.
Natatatuhan ang kinapal na ang kanyang buong “ano at sino” ay utang
niya sa Meron-na-Meron; at malaking iskanda1o kung siya’y maglalagda
pa ng anomang pagkokondisyon.
Mula sa sandali na ako, kahit na papaano’y malalim na
nagpakababa sa harapan ng tahasan at lubusang Ikaw, na sa kanyang di-
malirip na awa’y minarapat na hanguin ako sa wala . . . mula sa sandaling
iyan, sa aking paningin, ay ipinagbabawal ko sa aking sarili na ako’y mag-
walang-pag-asa kailan man. Sa mas tumpak na salita, inilalagda ko na
anomang pag-walang-pag-asa o pag-taboy-sa-pag-asa na magaganap ko
mula ngayon ay dapat ituring na tanda ng pagtataksil. Kaya’t kung itataya
ko pa ang aking katauhan sa pagka-wa1ang-pag-asa, ako na rin ang
humahatol sa aking sarili.
Mula sa ganyang paningin, ano pa ba ang mag~walang-pag-asa o
magtaboy-sa-pag~asa kundi ipahayag na inurungan ako ng Diyos? Ang
ganyang pagbintang ay hindi maisasabay sa pag-angkin sa tahasan at
lubusang Ikaw. At maidadagdag pa, na sa pagparatang sa ganyang
bintang, ang ginaganap ko ay isang hindi wastong pag-aako sa isang lihis
na meron na hindi maaring maging akin.
36. Walang pakinabang ang magpanggap sa sarili na sa paninging-tao’y hindi
napakabigat ang mga maitututol laban sa paninindigang ito . . . na hindi
maipagkakaila’y dalisay at wasto sa paninging metapisiko at relihiyoso.
Sapagkat hindi ba ginagawang tuntungan nitong di-masupil na pag-asang
ito ang pagguho ng lahat ng makatao, natatangi at personal sa pag-asa?
Hindi ba’t inaakay ang tao sa landas ng dalisay na pananampalataya
hangga’t siya’y sasang-ayon na ang pagkamatay at pagkawasak ng
 kanyang mga kaibigan, ang pagbagsak ng kanyang bayan at lupain, ay mga
posibilidad na hindi niya dapat labanan? Higit pa: kapag ang mga
pangyayaring ito’y talagang naganap, hindi ba’t tungkulin niyang
sambahin sa mismong mga nangyari ang pagpapakita ng kalooban ng
Diyos?
May mga gumagamit ng mga patakarang “pampatamis” upang
papanatagin ang loob ng mga nasa panganib na baka mag-alinlangan ang
kanilang pananampalataya sa harap ng mga nakakatakot na ebidensiyang
ito. Tinutukoy ko lalo na ang mga puna noong mga kunwari’y
pinatatahimik ang ating kalooban; ang kanilang mga pagmamasid na ang
Diyos ay walang hanggan ang kabutihan at hindi niya tayo susubukan ng
higit sa kaya natin, hindi niya tayo pakukulong sa isang kawalang-pag-asa
na ipinagbabawal pa sa atin.
Kailangan natin ang ubod ng ingat laban sa ganyang mga
patakaran. Ang mga iyan yata’y mga “pakulo” lamang ng palasalita, Hindi
natin alam ni ang tunay na sukat ng ating lakas at kakayahan, ni ang
malalalim na binabalak ng Diyos. Kung talagang tatanggapin natin ang
argumento, maiuuwi tayo sa isang lihim at ipokritang pagtakda ng mga
kondisyon . . . at ibabalik natin ang pag-asa sa loob ng mga hangganan ng
pagkokondisyon.
Kung gayon, e hindi ba kailangang aminin na ang parang
umaanyaya sa atin na tahasan at lubusang pag-asa ay lumalabas na isang
porma lamang ng mismong pagtaboy sa pag-asa . . . ngunit isang
kawa1ang-pag-asa na ipinagbabawal sa atin na talagang danasin natin, at
na maiuuwi marahil sa isang walang katapusan na pagka-manhid ng mga
damdamin?
37. Kaya’t maari kong tanungin sa aking sarili: Sa pagsisikap ng taong tumayo
sa ibayo ng lahat ng mga maaring maganap na paglinlang, sa isang sonang
metapisiko na matibay at hindi malulusob, hindi ba siya nagkakasala ng
tiyak na matatawag na pagtataksil mula sa itaas? Hindi ba siya lumalabag
sa mga kondisyon na nasa ugat ng kanyang mismong pagkatanim sa
mundong ito? Sa katotohanan, sa pagbabalik-tingin sa aking tinawag na
tahasan at lubusang pag- asa, nagtataka ako kung talaga kong nalutas ang
aking mga problem o baka basta’t inilagan ko at isinaisangtabi ang mga
data.
38. Ngunit, hindi ba’t naiipit na naman tayo sa hindi maaring pagkawalan?
Muli kong kukunin ang halimbawa noong bayani na ayaw itaboy
ang pag-asa na muling lalaya ang kanyang lupang tinubuan na sa ngayon
ay nakabihag. Sa ano ba o kanino ba siya umaasa? Hindi ba’t
kinokondisyon niya ang kanyang pag-asa sa isang paraan na ngayon pa
lamang ay inakala nating hindi wasto? Kahit na kinikilaia niya na wala
nang anomang pagkakataon na siya mismo ay sasaksi sa inaasahang
pagpapalaya, ipinagpapaliban niya sa ibayo ng kanyang sariling buhay ang
pagtupad sa kanyang mga dalangin. Sa buong lakas ng kanyang katauhan,
tinatanggihan niyang aminin na ang gabing bumabalot sa kanyang bayan
ay maaring pangkatapusan. Matibay siyang naninindigan na eklipse
lamang ito.
Kailangan pang idagdag: Hindi sapat sabihin na hindi niya kayang
maniwala na mamamatay ang kanyang bayan. Sa totoo’y wala siyang
kinikilala o inaangking karapatan na maniwala sa ganyang pagkamatay. Sa
kanya’y tahasang pagtataksil kung aaminin niya na maari itong mangyari.
Ganyan ang bayani, naniniwala man siya sa Diyos o hindi. Sa lahat ng
kaso’y matibay siyang naninindigan . . . lihis sa anomang pagmumuni-
muni o pagkilatis . . . na ang pagtaboy sa pag-asa ay pagtiwalag sa bayan,
pagkampi sa kaaway.
Ang batayan nitong matibay na paninindigang ito ay isang
naunang ayos-ng-ka1ooban na malamang ay hindi niya lantarang
namumulatan, ngunit kailangan nating hanapin at palinawin. Ito’y isang
pagbigkas-ng-ka1ooban na kung aasa ako sa pagpapalaya, talaga akong
namamahagi sa paghahanda nito; sa kabaligtaran naman, kapag ako’y
nagdududa na maaring maganap, talagang binabawasan ko ang mga
posibi1idad ng kalayaan. Hindi sa itinuturing ko na ang pag-asa o
pagtaboy sa pag-asa ay sanhing pisikal.
Ang katotohanan ay: natatauhan ako na sa pag-asa’y pinatitibay
ko, sa pagtaboy naman sa pag-asa o sa simpleng pagdududa’y pinapaluwag
ko, kinakalag ko, ang aking pagkabuklod sa mithiin na aking
kinasasangkotan. Lahat ng ebidensya ay na itong pagkabuklod na ito’y
relihiyoso sa buod.
39. Subalit, nakabara tayo ngayon sa isang kalabuan. Iyong sinasabing
“mithiin na aking kinasasangkotan”: hindi ba’t ang tumpak na tinutukoy
dito ay sarili kong kapalaran, aking sariling buhay . . . kaya’t maari pa bang
pag-usapan dito ang pagkabuklod, pati ang relihiyon?
Marahil kailangan kong ipasok dito, at paliwanagin, ang isang uri
ng “pag-iiba” na maaring naantabayanan na natin sa mga naunang
pagmumuni- muni.
Kung ako’y nanginginig kapag may bumabanta sa aking sariling
buhay, maaring nagpapadala lamang ako sa purong instintong ingatan ang
sarili. Lubhang alanganin kung talagang matatawag na pag-asa itong pag-
ingat sa sarili na bahagi lamang ng kalusugan ng aking katawan . . . at
sapilitang lumilikha ng mga larawan ng kaligtasan kapag pumapaligid ang
panganib, pati kapag panay pagbanta ang nasasapantaha sa hinaharap.
Ngunit, umiiba ang usapan kapag ang nasasangkot ay: manatiling
tapat sa pagka-sagrado ng sarili. Tinutukoy rito ang isang “ekonomiya sa
larangan ng ispiritu”, isang kaayusan na mapagbabahayan ko upang
mapairal at mapanatili ang kahulugan at halaga ng aking buhay. Ang
nauungkat dito ay hindi isang abstraksyo, isang sistemang lihis sa taong
buhay. Sapat na makagising ako ng pag-ibig sa isang kapuwa linalang, na
ang pag-ibig na ito’y magkaroon ng tanging halaga para sa akin, na ako’y
tumugon . . . upang maisilang itong ekonomiya ng espiritu na ito. Na
meron ganitong pagkakaibigan, pakikipagkapuwa sa aming buhay, ay
sapat na upang maganap ang isang malalim na pagbabago sa katangian ng
aking pagkabuklod sa aking sarili.
Kapag ako lamang ang nakasangkot, o sa mas eksaktong salita,
kapag itinuturing kong ako lamang ang nakasangkot, ang buong usapan
uko1 sa kung ano ang mangyayari sa akin ay parang halus walang interes o
kahulugan. Kahit na iiral pa nga rin ang aking instintong ingatan ang sarili
at lahat ng mga instintong kakabit nito.
Malinaw na ibang iba, kung alam ko na kahit na papaano ang
aking kaibigan ay nakasandig sa akin, na ang uri ng kanyang pamumuhay
ay nakasalalay sa magiging kapalaran ko. Masasabi natin sa pananalitang
makaHegel, na ang aking pakikiugnay sa aking sarili ay nagaganap sa
pamamagitan ng pagsasaakin ng hindi-ako; dumadaan sa kung ano siya
para sa akin at kung ano ako para sa kanya. Ngunit sabay nito’y kailangan
. . . at ito’y nasa buod ng ating talakayan . . . na itong ekonomiya ng ispiritu
na ito, na aking pinagmumuni-munihan sa pinakapayak lamang na
halimbawa, ay palaging nagpapakitang mahiwaga, para bagang nakatago,
sa mismong taong natatauhan na bahagi siya nito.
Lumapit tayo, sa buong abot ng ating kaya, sa talagang totoo.
Kapag iniibig ko ang isang linalang, hinihintay ko sa kanya ang isang hindi
ko malaman at hindi ko mahulaan kung ano. Sabay nito, sa isang paraang
di ko rin malaman, idinidulot ko sa kanya ang kakayahang tumugon sa
aking paghihintay. Oo, kahit na parang kabalintunaan, ang paghihintay ay
isang uring pagbibigay. Ngunit ang kabaliktaran ay totoo rin. Huwag
maghintay ay makibahagi sa pagiging baog ng linalang na hindi ko
hinihintayan ng kahit ano. Ang walang hinihintay ay para bagang
magnanakaw, parang binabawi na ang hindi pa naibibigay . . . at ano pa ito
kung hindi ang posibiiidad na mag-imbento o lumikha?
Lahat ng ating nakita rito’y dahilan upang isipin na hindi maaring
pag-usapan ang pag-asa kung wala itong pakikipagkapuwa ng nagbibigay
at ng tumatanggap, itong pagpapaiitan ng lugar na palaging tanda na may
umiiral na buhay-ispirituwa1.
40. Marahil hindi naman maibibintang na tayo’y labis sa katusohan, kung
pagmamasdan natin na itong delikadong laro ng palitan at ugnayan ay
maaring umiral sa kalooban tuwing may nagagawang tunay na paglikha.
Kaya’t hindi na kailangang ipatapon sa labas ng pag-asa ang bulag na
udyok na tinutulak tayo na basta’t manatiling buhay, na pagtiyagaan araw
araw ang pagtupad sa mga galaw ng katawan . . . at sa mga ibang galaw pa
na basta’t sa galaw na lamang ang hantong, at hindi nagpapasakop sa
anomang nakatataas na layunin sa larangan ng pag-iisip, o ng moral, ng
estetika, atbp.
41. Kung ganyan, ang malaon nang kinikilalang “paghahati” na ginanap ng
mga istoiko at palagi pang ginagawang sangkalan sa anomang paguusisa’t
saliksik sa pag-asa-ang paghahati sa mga bagay bilang: iyong mga
nababatay sa aking kakayahan at iyong mga hindi nababatay sa aking
kakayahan-ay dihamak na mababawasan ng halaga at kahulugan.
Papaano pa nating hindi maaalala ang napatibayan na nating
ugnayan ng pag-asa at kalayaan? Hindi sapat sabihin na ang ka1ooban ay
makakakilus kahit na wala pang naunang obhetibong pagtimbang na
magpapakilala sa akin, bago pa ako kumilus ng anoman, kung ano ang
magagawa ko o hindi ko magagawa sa aking sariling kakayahan.
Kailangan pang idagdag sa kabilang panig: na ang tunay na pormula ng
kilus ng kalooban ay: kalooban ko, samakatuwid magagawa ko. Sa ibang salita
pinapasya ko na kaya kong gawin ang ganyang bagay, humantong sa
ganyang resulta, sa tumpak na dahilan na ibig ko (o kailangan) na magawa
iyang bagay na iyan, mahantungan iyang resultang iyan.
Sapat na rin alalahanin na ang kumikilus ng malaya ay palaging
may bagong isinisimula. Kaya’t madaling makita na salungat sa totoo kung
aaminin ko na ang paggalaw ng kalooban ay sapilitang nababatay sa
simpleng kaalaman ukol sa mga nagawa ko na sa mga nakaraang panahon
o kung aakalain ko na ang kaalamang iyan ay tanging mapagsisimulan ng
aking paghahanap sa obhetibong guhit na hinihiwalay ang nasa aking
kapangyarihan, sa wala sa aking kapangyarihan.
42. Hindi mahirap makita kung papaanong mula sa mga pagmamasid na ito’y
makararating tayo sa isang pilosopiya ng pag-asa na may katangiang pag-
ooo. Nakikita natin na lahat ng ating mga nasabi na ay nagtitipunan
ngayon at nagbubukluran.
 Noong sinabi natin na ang pag-asa ay tahasang kabaligtaran ng
pagpapanggap o ng paghamon, inihanda natin ang ating 1oob upang
makilala natin na ang pag-asa ay likas na tahimik at mahiyain, na parang
may dalang tanda ng dimasasalang na pagka-mayumi. Maliban lamang
kung umiiral sa himig ng tayo, ng pakikipagkapatid. Mapag-uusapan
natin, kung tayo tayo lamang, itong pag-asa na ating pinagkakaisahan.
Ngunit kinamumuhian natin banggitin sa harapan ng mga hindi
namamahagi. Para bagang ito’y tunay na sekreto . . . at baka nga talagang
sekreto.
Kung hindi humahamon ang taong umaasa, marahil mulat pa rin
siya na, sa mata ng mga nagpapanggap na si1a’y matibay nang nakatindig
sa isang di matitibag na tuntungan ng karanasan, siya ay may anyong
maghahamon o parang nagsisikap gumising ng galit at inis. “Pa1aging
nakikita na . . .” anila. O sa kabilang panig, “Pa1aging hindi nakikita na . . .”
Nakakaiskandalo ang maliksing pagwawalang bahala ng taong umaasa.
Basta’t hayagan niyang isinasaad na pagkakamali ang mga iyan. Ano ba
ang karapatan niya, talaga?
43. Parang nakaugnay ang pag-asa sa isang tuwirang pagtingin at pagsalita;
isang uring pagka-dalaga sa pagtalakay sa karanasan. Iyan ay natatanging
karakter ng mga diwang hindi nakakalawangan ng buhay. Napipilitan
tayong magpasok dito ng isang ideya na, sa paningin ng pag-uunawang
obhetibo, ay walang kakahu-kahulugan; isang uring pagmamantsa o
pagtatatak na nakatali sa karanasan.
Sapagkat ang ideya ng karanasan ay may pagka-alanganin. Sa
isang panig, may karanasan na itinatag at inayos; sa ngalan nito’ y
binibigkas ang mga paninindigan “ni1a”. Sa kabilang panig naman, may
karanasan na humuhubog at hinuhubog pa. Walang posibilidad na
magaganap ang ganitong uring karanasan, kung hindi muna lubusang
buburahin iyong una. Totoo nga na mamaya’y maaring kunin itong
pangalawang karanasan na ito, ipitin at patuyuin, at isama sa koleksyon
ng mga ispesimen ng karunungang unibersal.
Ubod ng linaw na ang pag-asa’y malalim na nakabuk1od sa
karanasan ayon sa pangalawang kahulugan; marahil, mapapatunayan pa,
na ito ang uri ng karanasan na nagbibigay lakas at bisa sa pag-asa.
Sa ngalan naman ng karanasang itinatag, nagpapanggap “si1a” na
makukulong ako sa kung anong bi1og ni Popilius “Hindi siya makalalabas
diyan.” Iyan ang pormulang malugod na ginagamit ng mga pumapasya
ayon sa itinatag na karanasan.
Ngunit sa mismong simula pa’y inaangkin na ng pag-asa ang
pagka-walang-bisa ng mga ganyang uring pangungusap. Sapagkat kapag
lalong tunay ang talaga, lalong hindi masasakop sa isang kalkulasyon ng
mga posibleng mangyayari, na nakabase sa mga naipon nang karanasan.
Tahasang walang pakialam ang pag-asa sa kalkulasyon na iyan.
Masasabi natin na may pagwawalang-bahala ang pag-asa uko1 sa
papaano. Dito liliwanag ang isang saligang katangian: na ang pag-asa ay a-
tekniko. Sapagkat nasa buod ng pag-uunawang tekniko na dapat huwag
paghiwalayin kailan man ang pag-iisip uko1 sa layunin at ang ukol sa
paraan. Para sa tekniko walang layunin, kung hindi niya nakikita higit
kumulang ang paraan na makagaganap sa layunin. Pagmasdan natin na
may pagkakaiba, para sa imbentor o mananaliksik: sasabihin niya; “Dapat
may patakaran, may daan.” At idadagdag: “Mahahanapan ko.” Ang
sasabihin ng umaasa ay basta’t: “Mahahanapan.”
Hindi isang eksaktong depinisyon ng katagang “mahahanapan”
ang aking pinananaligan kapag ako’y umaasa: ngunit ako’y nananawagan
sa meron ng isang pagka-malikhain na umiiral sa mundo o, masasabi rin,
sa mga yaman- daigdig na likas na nakatalaga sa malikhaing ito. Sa
kabilang panig naman, kung ang aking ispiritu’y para bagang nagpagahasa
na sa karanasang inayos, tinatanggihan kong manawagan sa malikhaing
ito: sa akin, tahasang wala ito. Sa aking paningin, lahat ng nasa labas ko, at
marahil, pati sa loob ko (kung ako’y lohikong mag-isip) ay basta’t paulit-
ulit.
44. Kaya’t mahalaga ang ating pinagkakayarian: na nawawala sa ating
paningin ang bukod-tangi sa pag-asa, kung pinapanggap nating
hukuman—at hatulan—ang pag-asa mula sa paninindigan ng isang
karanasang itinatag . . . paninindigang nagpapanggap na tiyak at dapat
sundin, ngunit ni hindi naman kinikilala ng pag-asang simple at taos. Sa
katotohanan, nakasangkot ang pag-asa sa isang karanasang humuhubog at
hinuhubog pa o, sa ibang salita, sa isang pakikipagsapalaran na ngayon din
ay nangyayari pa. Salungat ito, hindi sa isang tunay na empirismo, kundi
sa isang uring dogmatik na maingay magbigay-diin sa karanasan, bagkus
gumagalaw sa malalim na hindi pagka-unawa sa katutubong katangian ng
karanasan. Tumpak na ganyan ang pagsalungat ng siyentismo sa agham na
buhay, agham na malikhaing umiiba-iba.
45. Hindi mahirap makita na ang pag-asa, sa ganyang kahulugan, ay may
ipinapalagay na sinaunang kaugnayan ng malay tao sa panahon. Iyan ang
kailangan natin pagsikapang palitawin ngayon. ·
46. Kung ang pagtanaw ng tao ay ayon sa karanasang itinatag, ang hilig niya’y
isipin o ipalagay na ang panahon ay walang dadalhing bago kaiian man;
ang madadala lamang ay isang halimbawa o isa pang dagdag na patibay, na
hindi talagang kailangan, ukol sa mga pangungusap na nakatago na sa mga
talaan ng karunungang unibersal, o baka lamang sa sentido komun.
Tumpak sabihin na ang tao rito’y na sa isang daigdig na hindi na tumatakbo
ang panahon, o, pareho na rin, sa isang daigdig na walang ginagawa ang
panahon kundi tumakbo, ngunit walang dinadalang bago, hindi
naghahakot ng mga materyal na maaring gamitin sa paglikha ng isang
bagong katotohanan o isang bagong linalang.
Papaanong hindi maaalala dito ang damdaming talagang itataboy-
na- lamang-ang-pag-asa na nagiging karanasan ng bata o binata o dalaga . . .
kapag naririnig niya ang mga nakatatanda sa kanya na bumibigkas ng
ganito o ganoong aksiyoma na ipinapanggap nilang nagtataglay ng mga
“katotohanang hindi maipagkakai1a” at wastong itinatag . . . ngunit
binabale wala lahat ng kanyang mga nababanaagan, lahat ng mga hindi pa
malinaw na matinding ninanais. Hindi pa siya nakaaahon sa kanyang
karanasan, kaya’t tatanggihan niyang angkinin ang isang nagpapanggap na
patunay na wala namang kinalaman sa kanya.
Maaring isip-isipin sandali kung ano kaya ang nakapagbabago sa
paningin, na ang nakikita ng batang kunwari‘y tinuturuan ng isang
aksiyoma ay isang paninira sa pag-asa, habang ang nakikita naman ng
nakatatandang bumibigkas sa aksiyoma ay isa yatang kung anong
nakadudulot ng makaakong ligaya. Malinaw na dapat hanapin ang sanhi
nito sa nararanasan—may wasto man siyang dahilan o wala—ng
bumibigkas: isang damdaming loob na siya’y mataas; sa kanyang
paglalarawan sa kanyang sarili, siya’y kumakatawan sa karunungang
unibersal; ang hinahanap niya’y batang walang karanasan, at nararapat na,
sa buong abot kaya, ay pahirapan ang kanyang tontong kapangahasan.
Sa paghihidwaan ng nakatatanda at ng nakababata ay malinaw na
nakikita ang hindi pagkakasundo ng taong hinahanap ang kanyang buhay
na gaya ng humahanap sa isang landas na kanyang iniilawan sa isang
sulong aandap-andap pa . . . at ng tao naman na nag-aakalang siya’y nasa
ibayo na ng buhay na iyan at, kung sa bagay, sa ibayo na rin ng kanyang
sariling buhay, at mula sa abstraktong lugar na walang “saan”, ay
ipinamimigay niya ang kanyang mga inipon at pinakaiibig na tiyak na
karunungan.
Hindi na kailangan sabihin na ang hidwaang ito’y nasa buod ng
madalas na tinatawag na problema ng mga henerasyon. Hindi ito
masosolusyonan sa wastong lohika o pangangatuwiran, sapagkat ang mga
naglalabanan ay hindi sabay na nakatayo sa isang mismong kapatagan.
Hindi sila talagang nagkakaunawaan, at hindi sila talagang nagsasagutan,
kundi ang bawat isa’y nakikitungo sa isang ideya, isang eidolon, noong isa.
47. Lahat nito’y paghahanda upang makilala natin na may nibel sa
pagmamalay na nag-wawalang-pag-asa, na nakasara ang panahon, o mas
tumpak pa, na ang panahon ay bilangguan. Sa kabila naman, ang pag-asa’y
nakikitang natatagusan sa lahat ng dako ng panahon; sa takbo ng mga
pangyayari’y hindi na nagkukulong sa malay tao ang panahon, kundi
nagpapatalab sa mga pangyayari. Sa loob ng ganyang paningin,
napapalitaw ko, sa mga panahong ito, ang katangiang maka-propeta ng
pag-asa.
Tiyak na walang makasasabi na nakikita ng pag-asa ang
mangyayari. Ngunit, sa matibay na paninindigan ng taong umaasa ay para
bagang nakikita niya. Masasabi natin na nakasalalay ang kanyang
katibayan sa isang pangitaing natatakpan. Biyaya sa kanya na ikabuhay
ito; kahit na nadarama pa ang hirap.
48. Masasabi pa natin na likas sa panahon ang maghiwalay; ang panahon ay
parang walang hintong tinatanggal ang mga kasu-kasuan ng sarili sa sarili.
Ang tinatanaw naman ng pag-asa ay ang muling pagkakaisa, muling pag-
ipon, ang muling pagkakaibigan. Diyan, at diyan lamang, ang pag-asa ay
parang alaala ng hinaharap.
49. Hindi naman tayong maaring magkunwari na ang mga ganitong “sulyap sa
buod” ay hindi makagigising ng yamot, o ng matatawag na hindi
pagkapalagay, sa mga diwang lubusang nakatuon sa pag-iingat sa
katotohanan. “Meron bang kahit ano sa iyong mga paliwanag,” sasabihin
nila, “na makapagpapakita na na-iiba ang pag-asa sa isang guni-guning
walang katuturan, kung ang pag-asa, sa anomang antas na gusto mo, ay
isang kalinawan ukol sa isang nagpapanggap na mas-buod-kaysa-buod ng
mga nangyayari? Hindi ba’t, kung nasuri na ang lahat, iyan ang kaisa-isang
katanungan na maha1aga?"
50. Bilang tugon sa ganitong habilin, nababagay yatang ipasok ang ideya ng
isang kalagayan-ng-tao na hindi natin maaasahang lampasan sa
pamamagitan ng isip. Sapagkat, kapag nagpapanggap tayong nakalipad na
tayo sa kaibayuhan nito, matatauhan tayo, sa pagmumuni -muni, na
sinisira lamang natin ang katotohanan nito, pinahihina natin.
Ang hindi mapapatawarang pagkakamali ng isang uri ng
rasyonalismo ay tumpak na ito: na ang tao, sa kanyang mismong katauhan,
ay isinasakripisyo sa ilang mga Ideya. Tiyak na may halaga ang mga
ideyang ito, bilang pamantayan. Hindi iyan ang tinututulan. Ngunit ang
mga ideyang ito, ay lubusang nawawalan ng kahulugan, kapag may
 nagpapanggap na magtatag, sa pamamagitan ng mga ideya, ng isang
daigdig na buo at may umiiral na kasarinlan. Sa 1oob ng ganyang daigdig,
“ang tao, sa kanyang mismong katauhan” ay lalabas na dumi at basura.
Bagay yatang magbitiw ng ganitong pangkalahatang pagmamasid,
upang maliwanagan ang debateng umiiral: Sa isang panig, ang mga may
kaloobang iligtas ang pag-asa; sa kabila, ang mga nagpapanggap na
nailigpit na nila ang pag-asa, kasama ng mga kini-kinita.
51. Ang “kondisyon” ay isa sa mga katagang dapat pag-ingatan ang paghubog
ng depinisyon. Marahil, nararapat ituring ang “kondisyon” ng tao bilang
isang pagka-ayos ng buhay-katawan at buhay-diwa na kapag sinalansang
nati’y napasasa-alanganin tayo, at maari pang mawala, hindi lamang ang
ating balanse sa buhay, kundi pati ang ating taos na pagiging tapat sa
buong katotohanan. Ngunit, iyang katagang “kondisyon” ay magagamit
rin sa kahulugang medyo iba, na ang tinutukoy ay hindi nala1ayo sa
kinakahulugan ng “likas na kinagisnan”. Kaya’t kailangang kilalanin na
tumpak na naaayon sa kondisyon ng tao sa pangalawang kahulugan, na
maari siyang magkulang sa kondisyon sa unang kahulugan. Bahagi ng
kondisyong pagka-ayos ang isang palagian at maselan na kolaborasyon ng
likas na kinagisnan at ng isang karunungang natututunan at itinatanim sa
kalooban. At hindi maaring pilitin na angkinin ng karunungang ito ang
isang hayagang pagmumulat sa sarili. Malinaw din na kailangan na mag-
ingat tayo, na huwag nating aakalain na ang karunungang ito ay pareho sa
dogmatik na empirismo. Hayagan ko nang binigyan diin ang mga
epektong nakakabaog nitong huli.
Marahil ang bukod tangi sa kondisyon ng tao ay hindi lamang ang
mga panganib ng pakikipagsapalaran na . . . kapag nasabi na ang masasabi
. . . ay sangkap na hindi mahihiwalay sa anomang nibel ng buhay . . . pati sa
mapakumbabang nibel sa lahat . . . ngunit , bukod tangi pang mas malalim,
ang pangangailangang sumang-ayon sa ganitong pakikipagsapalaran, at
ipagbawal sa sarili ang pag-aaka1a na maari at, kung tutuusin mo,
kanaisnais na makarating tayo sa katayuang nasugpo na ang mga
panganib nito.
Tinuturuan tayo ng karanasan na hindi talagang matatanggihan
ang mga panganib na ito, kahit na kung minsa’y parang natatanggihan.
Kung sa bagay, ang ganyang pagtatanggi ay may kalakip na panganib, ang
pinakalubhang panganib sa lahat . . . na baka hamakin pa ng tao ang
kanyang sarili, at mawala pa sa kanya ang buod ng kabutihan, na, sa
kanyang pag-iwas sa panganib, ay inaakala niyang inililigtas niya.
52. Mapagmamasdan naman dito na ang uri ng pag-iisip ng tao, na sa ngalan
ng rason ay naninindigan laban sa pag-asa, ay maihahambing, sa lahat ng
punto, sa uri ng pag-iisip ng taong nagtatangkang iwasan ang panganib ng
pakikipagsapalaran. Dito at doon, ang kanyang iniilagan ay ang pagkabigo.
Ngunit, ang dapat yatang alamin ukol sa pagkabigo ay ito: na wala tayong
karapatang umantabay dito; at iyan ang ating ginagawa kapag halus wala
tayong iniintindi kundi ang hinaharap.
Hindi ba’t napansin na natin na, sa taong nabigo, ang kanyang
pagkabigo ay may anyong pag-aa1ipusta sa kanyang tiwala, at
binibintangan niya . . . sino o ano? Sa kadalasan malabo ang tugon, ngunit,
palaging hilig nating gawing personal ang karanasan: niloko ang aking
paghihintay. Inaangkin kong tiyak na ganyan ang mangyayari. Hindi
nangyari. Para akong isang nagpapautang na ngayo’y harap-harapan sa
isang may utang na hindi makabayad. Bakit? Para bagang noon pang
“inaangkin kong tiyak” ay meron na akong ibinigay, o itinuring kong
meron akong ibinigay na bahagi ng aking sarili; talagang nagpautang ako .
. . at ang pangyayari, o ang mahiwagang pinanggagalingan ng pangyayari’y
nagkulang sa kanyang tungkulin sa akin.
Mas maiiwanang sugatan ang diwa ng nabigo, kapag mas inaako
niya sa kalooban . . . o sumusuko sa tukso . . . na kahit na papaano’y
gagapusin niya ang talagang mangyayari, bago pa mangyari. Gaya ng isang
nagpapautang na tinatali ang umuutang sa pamamagitan ng kasunduang
ipinipilit niya sa kanya. Ngunit, itong pag-aakong ito, itong malabis na
pag-aangkin, ay—walang hinto na nating binibigyan diin—lihis na lihis sa
pag-asa, na hindi nangpipilit kailan man na dapat may kontrata (at
katwang kontrata na palibhasa’y mahigpit na nanggagaling lamang sa
isang panig.)
Nararapat marahil na ipakita ang taong umaasa, bilang orihinal,
at, idadagdag ko pa, marangal at makahari; hindi nya ipinipilit, hindi
nang-aagaw ng mga itinuturing niyang karapatan. Maaring ilarawan dito,
sa pamamagitan ng talinhaga, ang isang linalang na naghihintay ng isang
mabuting bagay, isang biyaya, mula sa ibang linalang; ngunit mula lamang
sa kanyang kagandahang loob. Kaya’t binibigkas palagi ng naghihintay na
ang biyayang hinihiling niya ay isa ngang biyaya, na ang ibig sabihin ay:
ang tahasang kabaliktaran ng isang obligasyon na dapat tupdin.
53. Dito nagpapakita ang pagka-orihinal at, idadagdag ko, kadakilaan ng
pakikipag-ugnay na tinutukoy ng katagang umasa sa. Marahil, ang isang
pilosopiyang nakatuon sa maka-kontratang pakikipag-ugnay ay nasa
panganib na baka mawalan ng kakayahang makilala ang tunay na halaga
nito.
 Idadagdag ko rin naman na dito, gaya ng sa lahat ng mga ibang
bagay, hindi maiiwasang magkaroon ng pagkiling sa isang uring
pagdudulas, isang uring pag-urong sa baytang. Ang “umaasa sa”, ay
nagiging “hintayin mula sa”, pagkatapos “ituring na nararapat magmula
sa”, na ang ibig sabihin ay “angkining tiyak” at sa katapusan “akuin” o
“agawin”.
Ang mga sagabal na palaging sumusulpot at kinababarahan ng
isang pilosopiya ng pag-asa, sa malaking bahagi’y may kinalaman sa isang
pagkiling natin na palitan ang isang panimulang pakikipag-ugnay na
sabay ay dalisay at mahiwaga, ng mga sumusunod na pakikipag-ugnayan
na walang duda’y mas madaling maunawaan, ngunit humihina ng
humihina ang pagtatagus ng meron.
54. Kailangan pa rin aminin na ang ebolusyon ng mga kaisipang
napagmamasdan natin sa ating kapaligiran, ay parang kumikiling sa
ganito ring kagawian, sa ganito ring pag-urong sa baytang. Sa isang
pangkalahatang sulyap, nakikita na humihina ng humihina ang kakayahan
ng mga taong umasa sa, Mahirap ituring na pag-asa ang mga
napagmamasdan sa malalaking sama-samahan ng madla. Nagiging idolo
nila ang mga pangulong nakagayuma sa kanila. Sa pamamagitan ng walang
sawang pagpopropaganda’y naparalisis na ng mga pangulo, hindi lamang
ang anomang diwang mapagkilatis sa kanilang mga sakristan, kundi pati
ang anomang kakayahang kumilala sa tunay na mahalaga.
Ito lamang ang masasabi . . . na ang mahigpit na pagkapit sa isang
idolo ay kawawang kapalit . . . sasabihin ko pa, ang lason na umaagaw sa
lugar . . . ng isang pag-asa na hindi na kayang ganapin ng mga madlang
iyan. Ngunit, walang duda na iniingatan pa nila sa kaloob-looban, ang mga
bakas ng isang nakalulungkot na ala-ala.
At, upang matupad ang katarungan, kailangang pagmasdan na ang
demokrasya . . . kung ang tatanawin ay hindi ang mga alituntunin, kundi
ang mga aktuwal na pagsasagawa nito . . . ay nagiging napakalagim na
pagkakataon upang lumaganap ang lahat ng mga aspekto ng
“pagpapanggap” at ang diwa ng pag-aako at . . . nang masabi na ang lahat .
. . ang pagiging maka-negosyo ng lahat ng pakikipag-ugnayan ng mga tao.
Ibig kong sabihin na ang papawiring demokratiko ay gumagawi sa isang
lumalaganap na pagtanggal sa paglilingkod na walang pagtanaw sa sarili
na siyang gawain ng katapatan . . . at gumagawi rin sa pagtanggal sa
paniniwala na may katutubong halaga ang ganyang uring paglilingkod.
Ang bawat isa ay nagsisikap, na . . . sa galang na idinudulot sa kanya, at sa
mga napapanginabangan niya sa buhay . . . ay huwag siyang madaig ng
sinomang kapuwa.
Kung sa bagay, ang paggalang ng bawat isa sa sarili ay nagiging
isang nangangambang pagtanggol sa sarili at isa pang pagpipilit na
masunod ang sariling kahiligan, kapag may hinaharap na kapuwa tao.
Kaya‘t itinuturing niyang labag sa kanyang dignidad, ang gumawa ng
anoman na walang bayad o gantimpala. Ang isang nasa-isip na ideya ng
katarungan ay isinasagawa sa pamamagitan ng isang katuwa at malabis na
paghihinayang na baka siya malinlang, isang mahigpit na pagka-alisto na
baka may sumamantala sa kanyang simple at mabuting kalooban.
Lumalaganap ang isang diwang hindi kayang magbigay-tiwala,
hindi lamang sa kapuwa, kundi pati sa buhay mismo. At papaanong
maiiwasan na ang kawalang-tiwalang iyan ay hindi sisirain ng sisirain ang
kakayahang umasa at anomang ibang kakayahang lumigaya? Tunay na
nahihipo natin dito ang mga metapisikong ugat ng isang pagtanggal-sa-
katutubo na umiiral kung saan man umiiral ang isang tipong sibilisasyon.
Isang pahapyaw na pagmamasid; Meron isang uring paniniwala sa
progreso na hindi lamang hindi nasupil ang nasabing pagtanggal-sa-
katutubo, bagkus naging isa sa mga sanhi ng biglang pagpapalaganap nito.
Lumilitaw rito na kahit na ang paniniwalang ito sa progreso ay maaring
nagsimula sa isang malabong pangangatuwiran na hango sa pag-asa . . .
ngayo’y naging isa nang maninira sa tunay na pag-asa.
55. May mga tao na, ayon sa kanilang sinusundang istowisismo, o baka dahil
sa isang hindi gaanong matuwid na pagkaunawa kay Spinoza, ay
naninindigan na walang anomang halagang metapisiko ang pag-asa. Hindi
tayo dapat magkunwari na ang mga tinipon dito na pagmumuni-muni’y
sapat na upang sila’y magbagong isip.
Sasabihin nila; “Hindi baga’t humahantong na lamang kayo sa
isang konklusyon na walang kaha1a-halaga, kaya’t kalabisan talaga, na
pina-aandar pa ninyo ang ganyang kabigat na aparato ng diyalektika?
Hindi ba’t ito ang inyong simpleng konklusyon; Na ang pag- asa ay isang
paninindigan na nagbibigay bisa sa kalooban kapag ang tao’y may
proyektong pinangangatawanan, sapagkat nararapat na may taga-udyok
sa mga tao upang ubos-1akas silang magtrabaho?”
Dito umuuwi ang kanilang pilosopiya: na ang pag-asa, kung
tutuusin mo, ay hindi iba sa isang kalagayang suhetibo; kaya’t kung pag-
asa lamang ang batayan, ni kaunti’y hindi tayo maliliwanagan ukol sa
buod ng mga bagay; at isa pa . . . ang pag-asa’y walang taglay na katibayan
na ang umaasa’y makararating sa katuparan.
56. Ang tugon dito ay: Na itong mismong pagtutol na ito, na ipinapalagay na
totoo, ang siyang dapat tanggihan o lampasan. Sa isang paraang kapani-
paniwala.
Tiyak na hindi dapat ipagkaila na ang pagtutuol na ito’y may
inilalahad na katinuhan, kung ang usapan ay ukol sa isang proyekto na
ang hantungan ay pagbuo sa isang gawaing materyal: pagtayo sa isang
pantalan o sa isang piramide, paghukay sa isang tunel o paggawa ng dam
sa isang ilog. Katuwiran, sapagkat ang payak na tinatalakay ay ang
pagsagawa sa ilang mga resultang materyal, na ang pan1oob na kalagayan
ng gumagawa . . . mas hustong sabihin; ng kasangkapan . . . ay maari at
dapat ituring na nakabitin sa mismong resultang ito. Sa katotohanan, ang
mga ganyang resulta ay makukuha rin yata ng mga walang awang kapatas
na namumuno, sa hagupit ng latigo, sa isang lahi ng mga nasisindak na
alipin.
Ngunit, alalahanin natin na ang mga ganyang pagsasagawa ay
hindi bunga ng anomang tunay na paglikha, ng anomang pag-ibig sa bagay
na nililikha. At doon, at doon lamang, sa kinaiiralan ng ganyang pag-ibig
ay maari at nararapat na pag-usapan ang pag-asa. Itong pag-ibig na ito ay
isinasa-katawan ang sarili sa isang gawain na wala sanang katotohanan
kung hindi dahil sa pag- ibig na ito.
Samakatuwid, hindi eksakto kung sasabihin natin na ang pag-
asa’y isang payak na suhetibong pampasipag. Baliktad ang katotohanan.
Ang pag-asa’y sangkap na kailangan upang mabuhay ang proseso ng
paglikha.
57. Baka meron pang magsabi: “Ang pag-asang pinag-uusapan natin ngayon . .
. hindi ba’t may katuwang pagkakaiba sa pag-asang dinepinisyon na,
bilang pagtugon sa sitwasyong bumabalot sa pagkabihag?” Maari namang
isipin na, kahit na magkaiba ang anyo, may natatakpang pagkakaisa sa
buod. Huwag nating lilimutin na, sa totoo, ang umiiral na kondisyon ng
tao, kahit na sa mga pagkakataon na parang pangkaraniwan ang lakad ng
buhay, ay palaging nananatiling pagkabihag. Ito ay dahil sa samo’t saring
pagka-alipin na nakatalaga na dapat niyang tiisin. Gawa ng meron siyang
katawan at, mas malalim pa, dahil sa gabing tumatalukbong sa kanyang
simula at sa kanyang katapusan.
Maituturing nating tiyak, na kahit na anomang paglikha na
ginaganap ng tao, ay nakatali sa kondisyon, sa dalawang kahulugang
ibinigay na sa salitang ito. Kung ating tutuusin, ang paglikha ay siyang
kaisa-isang paraan na ipinagkaloob sa atin upang mapasabog natin ang
liwanag sa ating bilangguan.
Meron yatang magtatanong: “Hindi mo ba tinutulad si Pascal na
ginagawang pampalipas ng panahon ang paglikha?” Hindi ako naniniwala
na iya’y totoo. Sapagkat ang paninindigan ni Pascal ay nakasangkot sa
ideya ng pagka-nag-iisa na nasa ugat ng nilalang na nahahapis sa kanyang
pakikipagtagpo sa kanyang tadhana. Ngunit, nakita na natin, at
kakailanganin pa nating balikan, na ang pag-asa ay palaging nakabuklod
sa isang pakikipagkapuwa-kalooban . . . nakalihim man ito sa kalaliman
ng loob. Napakatotoo nito, kaya’t maari pa tayong magtaka kung hindi
lilitaw sa mahigpit na pananaliksik, na iyong iyon din ang pagka-nag-iisa
at ang pagtaboy sa pag- asa.
58. Mula sa paningin na ito, ang buod ng problemang inihahanap natin ng
solusyon ay: Pagka-nag-iisa ba ang huling masasabi? Totoo bang
nakatalaga sa tao na mabuhay siya at mamatay na nag-iisa? Inuudyukan ba
lamang ang tao ng mga lihim na hilig ng kanyang buhay-katawan, na
magkunwari na hindi niya kapalaran ang manatiling palaging nag-iisa?
Hindi natin mabubuksan ang pananaliksik sa pag-asa kung hindi natin
sabay na susuriin ang pag-ibig.
59. Interesanteng pansinin dito na ang pilosopiya na purong obhetibista na
pinagbabatayan ng mga nagpapanggap na tinutuligsa nila ang mga kini-
kinita ng pag-asa, ay umuuwi at nakikiisa sa radikal na suhetibismo ng
isang manunulat na gaya ni Proust. Para sa kanya, ang pag-ibig ay
nagkasalising pag-uunawa, at nanggagaling lamang sa mga anyo na bunga
ng pananaw. Kaya’t buong katuwiran nating masasabi na iisa ang landas
na kailangan tahakin kung ibig nating makawala sa poder nitong
dalawang pilosopiyang ito. Sapagkat ang pagkaiba ng dalawa ay anyo
lamang: gumagamit ng magka-ibang pormula, ngunit, nagkakaisa sa
pananaw na mapagtanggi.
Kung sa bagay, binuksan sa atin ni Proust mismo ang landas sa
ilang katotohanan na sa katapusa’y di na niya kayang makita; palaganap
ng palaganap ang kanyang pagka-bulag habang binubuo niya ang kanyang
mga katha. At sa katapusa’y napilitan siyang humantong sa isang
paglalarawan sa buhay na sabay mas maka-sistema at mas kapus sa
katotohanan.
Ang suhetibistang pag-iideya ukol sa pag-ibig ay nagbibigay ng
katuwiran upang tanggihan ang pag-asa (palibhasa’y itinuturing na ang
purong alagad ng sining lamang ang may hawak sa susi ng kaligtasan).
Lalo lamang hindi maaring lusubin ang pag-iideyang ito habang
humihigpit ng humihigpit ang pagkabihag ng tao sa pabalik-balik na pag-
akit ng isang kapuwa, na nagiging mas pagkakataon kaysa obheto ng pag-
 ibig. Sapagkat hindi na nakakatalab, hindi lamang ang intuwisyon, kundi
pati anomang kilus-isip na karapat·dapat tawaging pag-uunawa. Lalong
hindi ko nakikita ang isang linalang, habang lalo akong nahuhumaling sa
kanya; sapagkat kahiligan ng aking pagkahaling na kunin ang lugar ng
mismong linalang.
Kailangan pang idagdag na ang pinagkakahumalingang ganyan ay
nagiging mas malupit na tirano sa antas na tigas-ulo kong pinagsisikapang
maging kaisa-isang may-ari at umaako sa kanya, hangga’t sa
pinagtitiyagaan kong putulin ang anomang kaugnayan niya sa ibang
linalang, sa pag-asang siya’y magiging akin na akin lamang. Sa ganyang
paraan lininlang ni Arnolphe ang kanyang sarili, at maaring pagtakahan
kung hindi kaya nauna pa si Moliere at magaling pang dihamak kaysa kay
Proust.
Isa sa dalawa: kapag natauhan ang kinahuhumalingan na may
taong umaasam na maging kaisa-isang may-ari sa kanya, maari siyang, o
kaya’y kumawala sa pamamagitan ng pagtakas o ng paglinlang, o kaya’y
pabayaang mapilipit ang kanyang katauha’t mawasak. Sa bawat kaso, sa
isang di mailagang diyalektika, ang pag-ibig . . . sapagkat pumaltus sa
tunay na misyon, sapagkat pinalihis ang katutubong asal . . . ay siyang
gumaganap sa sariling kapahamakan.
60. Ngayon naman ay kailangan tanungin sa sarili: Meron kayang nahahawig
na diyalektika . . . kahit na hindi gaanong malinaw at hindi gaanong
madaling mahalata . . . na nagaganap kapag nalilihis sa landas at nasisira
ang sinaunang buklod na pinagkakaisa ang tunay na sarili ng tao at ang
mahiwagang meron na sabay pumapaligid sa tao at kaharap niya?
Kung mauunawaang tunay, ang buklod na ito’y isang
pakikibahagi. Ang ibig sabihin; Kung sa ating pakikitungo sa meron ay
itinuturing natin na ito’y para bagang isang bagay na maaring hulihin at
kulungin at gawing sariling kasangkapan, hindi lamang tayo nagkakasala
sa pag-agaw at pag-ako ng hindi atin, kundi, sa antas na ginawa natin ito,
tayo’y napapalayo’t nagiging dayuhan sa ating sarili, kahit na hindi ito
halata sa ating pag-aanyo. Masasabi pa na iyang meron na iyan na
itinuring at ginawang alipin ng mga pitang makasarili, ay nalilihis din sa
katutubong pag-iral at nagiging huwad na larawan, isang idolo.
Ngunit, sa paninging sapat na matalas, ang mga huwad na
larawan at idolo ay nagpapakitang mga batong kilometrahe sa mga
kalsada ng pagtaboy sa pag-asa.
61. Marahil masasabi natin ngayon na meron na tayong sapat at may-bisang
kakayahan na humubog ng ilang pangungusap na tumatanaw sa
pangkalahatan. Dito natin malalagom ang malaking bahagi ng mga
matibay nating naunawaan sa pagtahak sa ating lubhang pasikut-sikut na
paglalakbay.
62. Kapag ako’y nasa papawirin ng kahit na anong partikular na pagsubok na
kailangan kong harapin . . . ang ganito ay isa lamang espesyal na paglitaw
ng pagsubok na walang hintong umiiral sa lahat ng tao . . . hindi ko
maiiwasan ang panganib na baka ako magkulong sa aking sarili at ikulong
din ang panahon na kasama ko . . . para bagang pinipiga ko ang hinaharap
at inuubos ang buong nilalaman at hiwaga nito, upang ito’y maging lugar
na lamang ng purong paulit- ulit . . . para bagang isang kung anong makina
na sira ngunit kailangan pa rin umandar na walang pahinga. Kahit na
walang layunin o dahilan na nagpapaandar. Ngunit, ang kinabukasan na
ganya’y kinitilan na ng buhay ay hindi na maaring maging hinaharap ko o
ninoman. Nagiging kawalan ng hinaharap.
63. Ito’y isang kilus lamang ng sarili, isa lamang pag-urong, isang paghiwalay
sa sariling ka1ooban. Ngunit meron isang empirismo na humuhubog ng
makikisig na impersonal na pormula na nag-aanyong tunay at matibay.
Itong empirismong ito ang nagbibigay ng teoretiko (at huwad) na
katarungan sa mga kilus ng sarili na ito. Itong huwad na katarungan ay
kailangan ng sariling nais mag-anyong magaling sa sarili.
64. Laban sa ganitong katipunan ng mga tukso, iisa lamang ang
makapagbibigay ng saklolo: isa na umiiral sa dalawang anyo: saklolo ng
pakikipagkapuwa- kalooban, saklolo ng pag-asa.
Totoo nga na ang kalagayan na kinasisilangan ng tao ay ang
pagsubok: walang limite ang mga patakaran ng pagsubok na ito at kaya
nitong magbihis sa di mabilang na pag-aanyo ng kapus-kapalaran,
pagkapatapon at pagkabihag dito sa ating daigdig. Ngunit, tiyak rin
naman na sa isang prosesong simetriko, kahit na baligtad, ang bawat isa sa
atin ay maaring magsimula sa mga mapakumbabang antas ng
pakikipagkapuwa-kalooban, na idinudulot ng karanasan sa pinaka-kapus-
palad . . . at umakyat, sa mga landas na angkop sa bawat isa . . . hanggang
sa isang pakikipagkapuwa-kalooban, na mas malalim at taimtim, at sabay
mas malawak. Parehong totoo kung sasabihin na ang pag-asa ay nag-
aantabay nga at nanggagaling din sa pakikipagkapuwa-kalooban na ito.
65. “Inaasahan kita alang alang sa amin.” Iyan, marahil, ang pinakatumpak na
paglahad at pagsasabalangkas sa kilus at gawa na taglay . . . sa isang
paraan na magulo pa at nakatago . . . ng salitang “umasa”. Kita . . . sa amin.
Ang tigas-u1ong tiyaga sa pagmumuni-muni lamang ang
makapagpapalitaw, mula sa kilus ng umaasa, sa “kita” at “kami” na iyan:
ano kaya ang nabubuhay na buklod na pinagkakaisa ang “kita” at “kami”
na iyan? Hindi ba’t kailangang itugon na Ikaw ang garantiya na
pinagkakaisa tayo, aking sarili sa aking sarili, o kaya, ang isa sa isa’t isa,
ang marami sa madla? Higit pa sa garantiya na nagbibigay-tibay at
katiyakan mula sa labas sa isang matatag nang pagkakaisa, Ikaw ang
mismong sementong bumubuo sa pagkakaisa. Kung ganyan, pagtaboy ng
pag-asa ukol sa akin sarili o ukol sa atin ay, sa buod, pagtaboy sa pag-asa
sa Iyo.
Totoo ngang aakalain natin na may kahirapang aminin na ako’y
bumubuo ng isang tunay na pakikipagkapuwa sa akin sarili, isang tayo.
Ngunit, kung wala ang ganitong pag-amin ay wala rin akong bahagi sa
ispiritu bilang bukal at tahanan ng pag-uunawa, pag-ibig, paglikha. Ang
Ikaw na ubod-tigib-apaw ng pagka-ikaw, na dapat kong asahan, ngunit na
meron akong palaging kakayahan . . . hindi abstrakto kundi tunay . . . na
tanggihan . . . ang Ikaw na iyan ay nasa puso ng lungsod na binubuo ko sa
aking sarili. Ang lungsod na ito . . .saksi ang malumbay na karanasan . . . ay
nadudulutan palagi ng kapangyarihang dambungin ang sarili at gawing
abu.
Kailangang idagdag na ang lungsod na ito’y hindi monad. Kung
susubukan ng lungsod na maging . . . o ituring ang sarili , . . bilang sidhay
na nasa-sarili-lamang at hiwalay sa lahat, pinangangatawanan lamang niya
ang sariling kapahamakan. Sapagkat natutuklasan niya ang mga sangkap
ng kanyang buhay sa mga dumarating sa kanya mula sa mga kapatid na
lungsod, sa pamamagitan ng mga kanal na madalas ay hindi mabuti ang
pagkakumpuni; at marahil ay ni hindi niya alam ang ngalan o ang
kinaroroonan ng mga lungsod na ito.
Sapagkat nagigisnan ng aking malay tao ang pagpapa1it-palitang
ito, ang mahiwaga at walang hintong sirkulasyon na ito, nabubuksan ko
ang aking sarili sa pag-asa. Maka-propetang malay tao, nasabi na natin,
ngunit kalat at malabo ang pagtanaw. At kapag sinubukang maging tiyak
na pag-aantabay ay nanganganib na baka lamang mapasawala.
Kung totoo ito, kailangang aminin na tama ang ating sapantaha na
kapag tayo’y umaasa ay pag-asa na rin ang ating ikinabubuhay. Hindi na
kailangan na palagi tayong hindi mapakali sapagkat masusi nating
iniintindi ang mga pira-pirasong pitsa na nakahanay sa harap natin; at
parang taong may lagnat, ay walang pahinga nating binibilang, at muling
binibilang, sa tormento ng takot na baka tayo’y mabigo o mawalan ng
kasangkapan. Kapag tayo’y lalong nagpapasakop sa pag-aari, at kapag lalo
nating pinababayaan na tayo’y maging biktima ng balisang pinakakawala
ng pag-aari . . . balisang unti-unting inuubos ang tao . . . lalo tayong
humihilig . . . hindi ko na sasabihing mawalan lamang ng kakayahang
umasa, kundi pati ng paniniwala, gaano mang kalabo nito, na talagang
maaring mangyari na may taong umaasa.
Kung susundan natin ang ganitong pananaw hanggang sa limite,
lalabas na walang dudang mga linalang lamang na lubusan nang nakawala
sa mga silo ng pag-aari, sa lahat ng mga porma nito, ang makadaranas sa
makadiyos na magaang 1oob ng mga taong pag-asa ang ikinabubuhay.
Ngunit, sa antas na kaya nating kilatisin, itong pagkawalang ito ay
nakatalagang manatiling pribilehiyo ng iilan lamang mga pinili. Ang
dihamak na karamihan sa mga tao’y pinagtitiyagaan yatang manatiling
nagkabuhol-buhol sa mga hindi mapakawalang lambat ng pag-aari. At
meron pang mga napakabigat na dahilan upang isipin natin na umiiral ang
sangkatauhan sa ganitong kalagayan na totoo ngang malubha. At sa loob
lamang ng ganitong kalagayan ay mahaharap at magaganap ng tao . . . sa
paraang magaling man o palapaltus . . . ang mga gawaing nakatalaga sa
kanya . . . na sa kada1asa’y hindi pinapansin ninoman ni pinasasalamatan.
Ang walang awang pagkondena sa pag-aari ay, kung buod ang
tutuusin,isang marahas at baliw na pagtatakwil sa karupukan ng buhay-
tao . . . na ginaganap ng isa ring marupok na tao. Ang makapagbibigkas ng
ganitong pagkondena ay isa lamang taong ubod at tigib sa
pagpapakumbaba, na sa ganitong antas ay magkasing anyo hangga’t
mapagkakamalan na ubod at tigib sa kayabangan na mapaglapastangan sa
anomamg banal.
Marahil ang maari pa nating itayang sabihin ay na kung nananatili
pa sa atin—sa kahit gaano kahinang antas—ang posibilidad na matagusan
pa ng pag-asa, ito ay sapagkat meron pa yatang mga puwang, mga bitak, sa
baluti ng pag-aari na siyang kasuutan natin. Baluti ng ating mga ari-arian,
mga kaalaman, ating mga karanasan, mga birtud natin, marahil, higit pa sa
ating mga bisyo. Dahil sa mga puwang at bitak na iyan, at dahil lamang sa
mga iyan, maari mangyari na kahit na sa ating sawimpalad na
kapanahunan na wala sa kumpas, at habang lumalaganap ang mga
bumabantang panganib, ay mapahihinga pa ang diwa . . . hinga na sa
bawat sandali ay nasa panganib na baka mabara, gaya ng pagkabara ng
baga o ng bato.
66. Ngunit, ang ganyang uring pagsasalita . . . hindi ba’t ginagawang
napakanatural ang pag-asa? Sa mas malalim na pagtatanong: saan ba tayo
nararapat na manindigan ukol sa pananaliksik kung ang pag-asa ay
nakasalalay sa ating sariling pagsisikap o kung, sa kabaliktaran, ay bunga
ng isang katutubong kaayusan ng loob o baka isang tunay na biyaya at,
 kapag nasabi ang lahat, baka tanda ng isang tulong, na higit sa natural ang
pinanggagalingan? Mag-iingat akong huwag makipagsapalaran sa
larangan ng teolohiya. Ngunit, sa pananaw ng pagmumuni-muning
pi1osopiko, totoo yata sa magkabilang panig at, samakatuwid, hindi rin
totoong sabihin na ang pag-asa’y nakasalalay at hindi nakasalalay sa aking
sarili.
67. Kaya’t ang lumalabas ay na ang kahulugan ng pananaliksik na ito ay
1umalabo kapag ang nakasangkot ay ang kaloob-looban na ako.
Nakasalalay ba sa akin na ako ay mapag-ibig o na meron akong talinong
mapaglikha? Tiyak na hindi, ngunit, tumpak na ito’y dahil sa hindi rin
nakasalalay sa akin kung ako baga’y ako o hindi ako.
Sa kabilang panig naman, aaminin natin—at hindi natin
kailangang punahin ang mga hidwaang pi1osopiko ukol sa kalayaang-
pumasiya ng tao, at wala naman itong kinalaman sa usapan dito—na nasa
akin kung gaganapin ko ang ganyang proyekto, kung tutulak ako sa
ganyang paglalakbay, ganyang pagdalaw, kung kikilus akong ganyan,
atbp. . . . at na magaganap din ang mga iyan ng ibang tao sa lugar ko.
Kaya’t hinahatid tayo ng ating pagmumuni-muni sa balintunang
paninindigan: na ang nakasalalay sa akin ay hindi talaga dikit sa akin,
nananatiling may pagka-nasa-labas-ko (o nandodoon man o wala’y
pareho).
Ngunit, kailangang idagdag na ang isang biyaya . . . anoman ang
uri nito . . . ay hindi kailanman basta’t isang puro at simpleng tinanggap ng
taong pinagdulutan, upang ang gagawin lamang niya’y ihanap at bigyan
ito ng lugar sa kanyang sarili. Ang talagang totoo’y na ang biyaya’y isang
panawagan at ang nakasangkot ay ang pagtugon. Para bagang nagsilang
ng isang malaking ani ng mga posibilidad ang biyaya, at ang mga ito ang
dapat nating pagpilian. Sa mas tumpak na salita: Dapat nating
pangatawanan na tupdin ang mga posibilidad na mas umaangkop sa
paanyayang sumusulpot sa atin mula sa ating kalooban. Sa paanyayang
ito’y walang ibang nagaganap sa buod kundi; nagiging tagapamagitan ang
ating mismong sarili sa mismong ating sarili.
68. Itong malawak na pagmamasid na ito ang dapat pagmulan ng pagkilala na
sabay totoo’t hindi totoong sabihin na nakasalalay sa atin kung tayo’y aasa
o hindi. Sa ugat ng pag-asa’y meron talagang iniaalok sa atin; ngunit, kaya
nating tanggihan ang pag-asa . . . gaya ng pag-ibig. At walang duda na
maari nating ipagkanulo ang pag-asa . . . gaya rin ng ating kakayahang
ipagkanulo at hamakin ang ating pag-ibig. Sa lahat nito lumalabas yata na
ang papel ng Kairos ay: bigyan ang ating kalayaan ng pagkakataong
kumilos at magmasigasig, sa isang antas na hindi niya magagawa kung . . .
ipalagay natin . . . iniwan lamang sa sarili. Isang palagay na, kung tutuusin,
ay marahil kabalintunaan.
69. Nakikita natin dito kung bakit wastong tawaging birtud ang pag-asa.
Sapagkat ang kilus ng lahat ng birtud ay: pagsasagawa at pagsasadetalye
sa isang bisa at lakas na umiiral sa kalooban. Ang taong nabubuhay sa pag-
asa’y tinitiyak na, sa panahon ng dilim, siya’y mananatiling tapat, sa
isinimula, marahil, sa isa lamang inspirasyon, isang dakilang damdamin,
isang pagdanas sa luwalhati. Ngunit, tiyak din na ang ganitong karapatan
ay hindi maaring isagawa kung hindi tayo papanig sa isang
pakikipagkapuwa, na ang pinagmumulan ay mahiwaga, at palaging
mananatiling ubod ng mahiwaga. Misterio ng pakikipagkapuwa ng
mabuting ka1ooban . . . na, kapag nasabi na ang lahat, ay siyang kaisa-isa
na kaya nating ibigay . . . at ng mga panimulang tulak at galaw na ang
pinanggagalingan ay lampas sa anomang mauunawaan o madarama natin,
doon sa larangan na lahat ng mahahalaga ay biyaya.
70. Upang lubusan nating mapaliwanag . . . sa antas man lamang na maaring
magkaroon ng paliwanag . . . ang kalikasan ng pag-asa, marahil ay
kailangan sa wakas na tuluyan nating harapin ang buong usapan:
mauunawaan ba natin kung papaanong magkabuklod ang pag-asa at ang
mga dahilan kung bakit dapat tayong umasa? Marahil 1along mabuting
ilahad ang problema ayon sa sukdulang porma ng tanong: Maari bang
umasa ang isang tao sa pagkakataon na ang mga dahilan upang umasa ay
kulang o walang kahala-halaga?
71. Kailangang punahin sa simula pa na ito yata’y tanong na hindi maiiwasang
bigkasin ng isang taong tinatalakay ang pag-asa bilang isang penomenon
na nasa labas ng kanyang sarili, at pinipilit niyang mailahad: batay sa
anong mga kondisyon ba mapalalabas ang penomenon na ito?. Sa mga
susunod ay itutukoy ko ang taong ito sa ngalang “taga-masid”.
72. Ngunit, hindi tayo matatagala’t makikita natin sa pagmumuni-muni na
ang ganyang pag-iisip uko1 sa pag-asa ay tumpak na pagsupil sa pag-asa
73. Una sa lahat, dalawahan ang kahulugan ng salitang “maari”. Ibig niyang
Sabihin:
a) Maari ba talagang mangyari na may taong umaasa na walang
anomang dahilan upang umasa? O baka:
 b) Nasa karapatan ba ang taong umaasa kahit na ang mga
dahilan ay kulang o walang halaga?
74. Pagmasdan natin, sa simula pa, na sa dalawang kaso ay may lihim na pag-
amin na ang pangungusap: “walang mga dahilan o walang sapat man
lamang na dahilan upang umasa” ay may inilalahad na kahulugan.
Huwag naman tayong palilinlang sa mga kataga. Hindi mapag-
uusapan ang pagka-meron o pagka-hindi-meron ng mga naturang dahilan
na para bagang ang pinag-uusapan ay ang pagka-meron o pagka-hindi-
meron ng isang bagay na maaring lumitaw sa karanasan ng kahit sino.
Dito, ang “meron dahilan” at ang “wa1ang dahilan” ay may hindi
maipagkakailang relasyon sa isang tumpak na suheto. Ayon sa paningin ng
mga mata ni X nagkakameron o nagkaka-hindi-meron ng mga sapat na
dahilan upang umasa.
Ngunit, sa pangungusap na naglalahad sa ating problema, sino ba
ang suhetong nakasangkot? Pagmasdan natin ang mga detalye ng pormang
a). Ibig bang tanungin: “Maari bang talagang mangyari na meron taong
umaasa sa isang sitwasyon na, para sa akin na bumibigkas ng tanong, ay
walang umiiral na mga dahilan upang siya'y umasa”?, o baka naman, “para
sa mismong suheto’y walang umiiral na mga dahilan . .?”
75. Sa unang tanong, malinaw na dapat tayong sumagot ng “oo”: napakalinaw
na ang taong pinagmamasdan ay maaring bumuo ng matibay na pag-asa,
pati sa mga kaso na inaakala ng taga-masid na walang umiiral na mga
dahilan upang siya’y umasa; sa mada1i’t sabi, kulang . . . sa paningin ng
taga-masid. Kaya’t itong unang tanong ay inutil at walang kahulugan.
76. Meron bang mas tumpak na kahulugan ang pangalawang tanong? Maari
bang umasa ang isang tao doon sa mismong kalagayan na siya mismo ang
umaamin na ang mga dahilan upang umasa ay hindi sapat o kulang?
Ngunit, kung totoo niyang kinikilala sa tapat na kalooban na walang
dahilan o kulang ang mga dahilan upang umasa, siya mismo ang umaamin
na hindi siya talagang umaasa. (Maliban lamang . . . unawain natin. . . sa
pagkakataon na nahiya siya sa kanyang kausap at sumang-ayon siya sa
isang paninindigan na hindi niya talagang tinatanggap sa kanyang
kalooban. Pero hindi iyan ang kasong pinag-uusapan dito.) Ang paggamit
sa katagang “sapat” ay isa pang kabalintunaan, sapagkat, kung umaasa ang
suheto, umaasa siya sapagkat sapat yata sa kanya ang mga dahilan upang
umasa . . . anoman ang isipin ng taga-masid.
77. Ngunit, sa katotohanan, ang ipinapalagay dito na itinatanong ng suheto sa
kanyang sarili at . . . sa kasong ito. . . ay ipinapalagay nating sinasagot niya
ng “hindi” . . . ay ni hindi pumapasok sa kanyang sariling isip na tanungin.
Maliban lamang kung kahit na papaano’y inihiwalay niya ang kanyang
sarili sa kanyang pag-asa.
Ang tanong na ito’y nagpaparinig sa ibang tono ng isip, batay sa
isang pangangatuwiran na mapagkalkula, ayon sa mga patakaran ng
nagkakalkula: pagbabaka-sakali’t paghihigit-kumulang; isang
pagkukuwenta sa mismong kapalaran.
Walang kaduda-dudang maaring mangyari na sa kanyang
pagmumuni-muni’y sumuko ang umaasa . . . o baka parang sumuko . . . sa
mahaba o sa maikling panahon, sa pangangatuwirang mapagkalkula. Lalo
na kung ang umaasa’y nakikipagtalo’t kung maari’y ibig sana niyang
hikayatin ang kanyang kausap. Ngunit, nananatili pa ring totoo na ang
pag-asa at ang mapagkalkulang pangangatuwiray magkaiba sa mismong
buod, at mapapahamak ang lahat kapag pipiliting magtalaban ang dalawa.
Sa kabilang panig naman, sa tanong b), nauungkat ang ideya ng
karapatang umasa. Ang kinagagalawan ngayon ay ang mismong nibel ng
pangangatuwirang mapagtantiya; sa buod, ito’y isang kalkulo ng mga
probabilidad. Para bagang ang pag-asa ay isang uring pagtitimbang-
timbang, at ngayo’y kailangang usisain kung may bisa ang ginaganap na
pagtimbang.
Sa ganyang pananaw, kitang-kita ang tugon sa itinatanong:
salungat sa katinuhan ang aminin na maaring maging makatuwirang
umasa kapag walang sapat na dahilan upang umasa. Ngunit, ulitin na
naman natin dito, ang kahulugan ng katagang “umasa” ay lubha nang
napalihis sa wasto.
78. Sa ganitong uri ng pagmumuni-muni, napahahantong yata tayo sa isang
kinalabasan na lubusang humihindi: walang kakahu-kahulugan ang mga
katagang “dahi1an upang umasa”. Kaya’t kailangan nating manindigan na:
o lubusang walang bisa ang anomang pangangatuwirang-tao; o ang kaisa-
isang sandigan ng pag-uunawang tao’y pananampalataya. Ngunit, kapag
iniharap ang paninidigang ito sa mga napagmamasdan sa karanasan,
lumalabas na ang ganitong paninindigan ay tahasang labag sa katinuhan.
79. Naririto, halimbawa, ang isang ina. Patuloy pa rin siyang umaasa na
makikita niya uli ang kanyang anak, kahit na ang pagkamatay ng anak ay
pinapatunay, sa pamamagitan ng pinaka-pormal na katibayan, ng mga
saksi na nakatuklas sa kanyang bangkay, iniiibing . . . atbp. Hindi ba’t
 matibay ang paninindigan ng taga-masid kapag sinabi niya na walang
anomang dahilan upang umasa na ang anak ay nakaraos at buhay pa?
80. Ibig kong ipamulat sa inyong pansin ang isang uring pagkakaiba, kahit na
maaring napakamaselan, o baka pa nakakainis, itong ituturing kong
pagkakaibang ito. Ngunit, ganito yata ang dapat itugon sa nabanggit na
pagtututol: Sa antas na ang pag-asa ng ina’y binibigkas sa isang obhetibing
pangungusap; “Maaring bumalik pa si Juan,” nasa katuwiran ang
nagsasabing; “Hindi. Sa obhetibong pangungusap, dapat itukoy na hindi
maaring mangyari na babalik si Juan.” Ngunit, sa ugat ng pangungusap na
obhetibo ng ina . . . na bilang obhetibo’y hindi mapapatunayan . . . sa
kalooban ng ina ay may umiiral na pag-uunawang umiibig, pag-uunawang
tumatanggi o lumalampas sa pangyayari. May pagkasalungat yata sa
katuwiran, at may pagka-iskandaloso pa yata, kapag makikipatol tayo
ukol sa kanyang karapatan na umasa: na ang ibig sabihin ay: umibig laban
sa tanang pag-asa. Sa mas eksaktong paningin, ang salungat sa katuwiran
ay ang mismong ideya na nasa atin ang karapatan na kilalanin o pawalang
bisa ang pag-asa.
81. Ngunit, hindi pa tayo nakakawala sa ating kagipitan. Maggaganting-sagot
ang sentido komun na hindi talagang katuwiran ang ginawang pagtumbas
sa pag-asa at pag-ibig. “Gaano man ang pag-ibig na aking nadarama para
sa ganyang indibiduum, hindi maipagkakaila na hindi ko maipagkakaloob
sa aking sarili, sa ngalan ng pag-ibig na iyan, ang kapangyarihang lumabag
sa mga nakatakdang hangganan ng lohika.” Ang buod ng huwad na
pangangatuwiran ay nasa pagsasabing; “Hindi ko matitiis ang ideyang
hindi na siya babalik, samakatuwid maari pa siyang bumalik.”
Ngunit, dito, ang pag-asa’y tinatanaw na naman mula sa labas at
isinasalin sa isang tono ng isip na salungat sa tonong katutubo ng pag-asa.
Ito lamang ang nakalahad sa pag-asa; “Babalik ka.” Ang obhetibong pag-
uusisa ay walang mapagkakapitan dito. May katuwiran lamang ang
obhetibong pag-uusisa na gumalaw sa larangan na ang usapan ay uko1 sa
paghuhula sa kung ano ang mangyayari o sa pagtantiya sa mga
probabilidad.
82. Hindi natin maipagkakaila na sa totoo ang bawat isa sa atin ay bukas sa
tentasyon na sundan ang sariling hilig na lumihis sa pag-asa . . . ipalit sa
pag-asa ang larangan ng obhetibong pag-uusisa. Nakita na natin na ang
pag-asa ay hindi na nananatiiing pag-asa kapag humihilig na humingi ng
patibay sa mismong suheto at samakatuwid mula sa labas. Ganyan
nawawala ang pagka-hindi-malalansag na katutubo sa pag-asa. Ngunit,
mawawala lamang ito kapag ang pag-asa ay sumasalungat sa sarili, at ang
ganitong pagsalungat ay isa ng pagkahulog.
83. Ito, na sa simula ay parang napakabalintunay ay marahil lilinaw kapag
itinuon natin, ng kaunti man lamang, ang ating diwa sa pagkaiba-sa-base
ng pag-asa at ng pagnanais. Itutuloy natin ang mga pagmamasid na
nasimulan na sa itaas.
Masasabi natin na ang pag-asa ay hindi makaiigpaw sa isang
tumpak na hurisdiksyong metapisiko kapag hindi umiibayo sa pagnanais;
ang ibig sabihin: kapag ang pinag-iikutan ng suheto ay nananatiling
mismong sarili pa rin. Napipilitan na naman tayong palitawin sa liwanag
ang hindi makakalag na pagkabuklod ng pag-asa at ng pag-ibig.
Sa antas na makasarili ang gumigiliw kapag siya’y nagsasalita na
parang may inspirasyon na maka-propeta, sa ganoon ring antas ay dapat
pag-ingatan bilang alanganin na maaring tahasang pabulaanan ng
karanasan ang naturang mga pananalita. Sa kabaliktaran naman, sa antas
na ang gumigiliw ay lalong lumalapit sa katalagahan ng pag-ibig, sa
ganoon ring antas ay umiiba at gumagawi ang kahulugan ng kanyang mga
pananalita sa isang malayang pagkatanggal sa anomang pagkokondisyon.
Ito’y tanda na dumudoon nga ang pag-ibig. Itong pagka-doon na ito ay
umiiral sa katawan ng “tayo” na siyang sanhi ng “Inaasahan kita”; ang ibig
sabihin: umiiral sa isang pakikipagkapuwa- ka1ooban na, aking
ipinahahayag, ay walang makawawasak.
Tiyak na, gaya ng dati, ang mapag-usisang isip ay kaagad
maninindigan na tahasang hindi totoo ang pagpapahayag na ito. Laban
dito’y pananawagan niya ang pagsasaksi ng karanasan, ang mga hindi
mabilang at kitang-kitang mga pagkawasak na iniaalok ng karanasan sa
ating paningin. Ang mismong pagsasaksing iyan ay hindi naman
matatanggihan liban lamang sa ngalan ng isang tiyak na kaalaman na,
nakita na natin, ay hindi nakabatay sa isang karanasang tapus at yari na.
Isa itong katiyakan: na lahat ng iniaalok ng karanasan ay isa lamang
katotohanan na lumilipas, at na lahat ng mga walang hintong pagbabago
na kunwar’y natatagpuan at kinikilala ng pesimismong kritiko ay walang
bisa, walang pakialam sa kaisa-isang tunay at talaga.
Ang pagpapahayag na ito ay tahasang pag-uwi ng pag-asa sa
kanyang bukai na umuunawa at nauunawaan. Ang buod nito ay ang
mismong kilus ng pag-asa: pagtanggi sa pugsasaksmg itinuturing na bisang
makapagtatanggi sa pag-asa.
Kailangang idagdag na sa ganitong pagtanaw, ang pag-asa’y
nakatutuklas ng sagisag at sabay kapitan-tulakan sa lahat ng mga
karanasan na pagbabago . . . kapag talagang inuunawa ang mga ganitong
 karanasan, hindi ayon sa mekanismong pilosopiko o pisiko, kundi sa mga
eko na walang katapusa’y ginigising ng mga ganitong karanasan sa mga
taong nabibiyayaan ng tawag na tuluyang makaranas sa mga pagbabagong
ito, o kaya’y makiisang-loob sa mga dumaranas at samakatuwid ay
makibahagi sa pagbabago.
Kaya’t lumilinaw at nabubuo ang mga sinasabi natin sa bandang
itaas ukol sa pagkabuklod ng sarili at ng panahon. Hindi ba natin
masasabi na palaging nakasangkot dito ang lampas-sa-1ohikang pagkatali
ng pag-uwi (nostos) sa dalisay na kabaguhan (kainon ti)?
Kaya’t maari tayong magtaka kung ang pananati1ing-buo o ang
pagmumuling-tatag sa isang panig, at ang paghihimagsik o paggagawang
bago sa kabila . . . maari tayong magtaka kung ang mga ito ay dalawa
lamang sandali o dalawa lamang pananaw na hiniwalay ng abstraksyo;
habang ang sinauna’y kaisa-isang kabuoan na pinaninindigan ng pag-asa . .
. sa kaibayuhan ng anomang pangangatuwiran, ng anomang anyo ng
pagkokonsepto.
Ganitong pag-asam ang higit kumulang binibigkas natin sa mga
simple at magkabalintunaang kataga: para noong una, ngunit iba at lalong
mabuti pa kaysa noong una. Iyon ngang paksa ng pagpasok-sa-kalayaan ang
natutuklasan na naman natin dito. Sapagkat ang ganyang muling
pagsasakalayaan ay hindi kailanman maaring maging isang simpleng
pagbalik sa naunang kalagayan, isang simpleng “Nangyari na naman!”
Ganyan nga, ngunit higit pa, at kabaliktaran pa ng ganyan: isang hindi
akalaing paghakbang, isang lubusang pagbabagong meron.

84. Marahil, mula sa mga pagmumuni-muning ito’y sa wakas

mapangangatawanan na natin ang depinisyon na ipinagbawal natin sa
ating sariling ilagay sa simula ng ating pananaliksik.
Masasabi natin na ang buod ng pag-asa ay ang pagka-handang-
makipagkapuwa na umiiral sa kalooban ng tao na taos na nakasangkot sa isang
karanasan ng pakikipagkapuwa-kalooban sa matinding antas kaya’t ginaganap niya
ang kilus na umiigpaw sa mga pagtutol ng loob at ng pag- uunawa: kaya’t matibay
niyang binibigkas ang buhay na sariwa at walang wakas; ang karanasang ito ay sabay
simula ng pagkakaloob at unang bunga ng buhay na ito.

Le Peuch
Enero 1942