UNIVERZITET U SARAJEVU

FARMACEUTSKI FAKULTET

KATEDRA ZA BIOHEMIJU I KLINIČKE ANALIZE

Polimorfizmi pumpe ABCG2 – efekat na ekspresiju i

funkciju proteina te farmakokinetiku lijekova

Seminarski rad iz predmeta Biohemija lijekova

Mentor: Studenti:
doc. dr. Tanja Dujić Sofić Nermina (5616/14 )
Suleymanoglu Saadet Leyla (5620/14 )
Šabić Adna (5763/15 )
Turković Hana (5775/15)
Turković Hava (5776/15)

Sarajevo, maj 2019.

Sadržaj
Sažetak .......................................................................................................................................................... 3
1. ABC transporteri ....................................................................................................................................... 4
1.1. Građa i strukturna organizacija ABC transportera ............................................................................. 6
1.2. Mehanizmi transporta ABC transporterima ....................................................................................... 8
1.3. Uloge ABC transportera u ljudskom organizmu ................................................................................ 9
1.4. ABC transporteri i rezistencija na lijekove ...................................................................................... 10
2. ABCG2 transporter ................................................................................................................................. 12
2.1. Supstrati za ABCG2 transporter ...................................................................................................... 15
2.2. Polimorfizmi ABCG2 ...................................................................................................................... 17
2.2.1. Polimorfizmi na NBD ................................................................................................................... 19
2.2.1.1. V12M (rs2231137) ................................................................................................................. 19
2.2.1.2. Q126X (rs72552713) ............................................................................................................. 20
2.2.1.3. Q141K (rs2231142) ............................................................................................................... 20
2.2.1.4. Manje izučavani SNP na NBD............................................................................................... 23
2.2.2. Polimorfizmi na Linker regionu ................................................................................................ 24
2.3. Polimorfizmi na TMD...................................................................................................................... 24
2.3.1. F431L ........................................................................................................................................ 24
2.3.2. S441N (rs758900849) ............................................................................................................... 25
2.3.3. F489L (rs192169063) ............................................................................................................... 25
2.3.4. N590Y (rs34264773) ................................................................................................................ 25
2.3.5. D620N (rs34783571) ................................................................................................................ 25
2.4. Polimorfizmi u nekodirajućim regionima ........................................................................................ 25
2.5. Junior krvna grupa ........................................................................................................................... 26
2.6. Budući aspekti istraživanja o ABCG2 ............................................................................................. 27
3. Zaključak................................................................................................................................................. 28
Literatura ..................................................................................................................................................... 29

2
Sažetak
ABC superfamilija je velika superfamilija transportnih proteina zaduženih za aktivni transport
velikog broja endogenih i egzogenih supstrata. ABCG2 je proteinski transporter koji spada u G
subfamiliju i još je poznat pod nazivom BCRP (Breast Cancer Resistance Protein). Kao i svi
proteini, podložan je velikom broju mutacija, odnosno javlja se u velikom broju polimorfnih
oblika. ABC transporteri se sastoje od najmanje četiri domene: dvije transmembranske koje su
ugrađene u lipidni dvosloj i dvije ATP-vezujuće domene ili nukleotid-vezujuće domene koje se
nalaze u citoplazmi. ABC transporteri, pogotovo ABCG2, su povezani sa povećanom
rezistencijom na pojedine lijekove, a to se objašnjava ulogom ovih transportera u efluksu
supstanci (u ovom slučaju lijekova) iz ćelija, što rezultira smanjenom ekspozicijom ciljnog
mjesta lijeku. ABCG2 se može pronaći u tankom crijevu, krvno-moždanoj barijeri, krvno-
placentnoj barijeri, kanalikularnim membranama jetre, proksimalnim ćelijama bubrežnih tubula i
u mliječnoj žlijezdi. Do sada je poznato 38 polimorfizama gena za ABCG2 protein, a promjene
na proteinu se mogu desiti u bilo kojem njegovom dijelu – u domenama, u regionu koji ih
povezuje ili pak u nekodirajućem regionu. Svaki od ovih polimorfizama ima efekat na
farmakokinetiku određenih lijekova, u zavisnosti od toga o kojoj varijanti se radi i koji lijekovi
su supstrat za nju.

Ključne riječi: ABCG2, polimorfizam, ABC transporteri

3
1. ABC transporteri
Bilo koja supstanca koja uđe u ćeliju ili je napusti, bilo da se radi o nutrijentu, virusu ili
otpadnom produktu, mora da prođe kroz jednu ili više membrana. (1) ABC (ATP-binding
casette) je grupa proteinskih transportera sa velikim brojem fizioloških uloga. Pronađeni su i kod
prokariota i eukariota, a za sada ih je poznato više od 50. Ova superfamilija integralnih
membranskih proteina je odgovorna za ATP-om posredovanu translokaciju velikog broja
supstrata kroz ćelijsku membranu. Oni koriste vezivanje i hidrolizu ATP-a za dobijanje energije
za translokaciju svojih supstrata, koji mogu biti veličine jona do makromolekula. Svaki ABC
transporter je relativno specifičan za određeni supstrat. (1, 2, 3)

Da bi ćelija opstala, neophodno je generiranje i održavanje gradijenta električne i hemijske

koncentracije preko skoro nepropusnih ćelijskih membrana. ABC transporteri su ključni učesnici
u ovom procesu i oni koriste povoljnu hemijsku energiju ATP hidrolize da translociraju
molekule preko membrana u termodinamički nepogodnom pravcu. Većina ABC proteina su
aktivni transporteri (što znači da im je neophodna energija koju dobijaju na ranije spomenut
način). Eukariotski ABC transporteri koji su do sada otkriveni posreduju izbacivanju supstrata iz
citoplazme; bilo da je riječ o izbacivanju iz ćelije ili ubacivanju u organele. Izuzeci su ABC
transporteri koji prenose supstrate iz mitohondrijalnog matriksa, koji je ekvivalent citoplazmi
ćelije. (4)

Nasuprot tome, drugi ABC transporteri služe kao importni proteini, odnosno unose supstrat u
unutrašnjost ćelije, i za njih je potreban još jedan dodatni ekstracelularni protein, tzv. PBP
(periplazmatski vezujući protein). (4) Još uvijek nije poznat ABC transporter koji bi mogao
funkcionisati u oba smijera. ABC transporteri koji funkcionišu kao importni transporteri nalaze
se u prokariotima u kojima posreduju u unosu hranljivih materija, kao što su aminokiseline,
šećeri i esencijalni metali. Supstrati importnih ABC se razlikuju po veličini i hemijskoj prirodi;
mogu biti oligopeptidi, oligosaharidi i čak mali joni. (1)

ABC eksportni transporteri se nalaze u prokariotima i eukariotima. Kod ljudi su ključni u

izbacivanju lipida, masnih kiselina i holesterola, a njihova neispravnost se dovela u vezu sa
velikim brojem različitih bolesti. Najviše proučavani ABC transporter je humani P-glikoprotein
(PGP) koji je zadužen za održavanje distribucije holesterola kroz različite dijelove plazma

4
membrane. Ipak, kako PGP ekstrudira i druga lipofilna jedinjenja, uključujući antineoplastike,
dovodi se u vezu sa rezistencijom tumorskih ćelija na više lijekova. (1)

Broj ABC transportera varira između različitih bioloških vrsta, npr. Escherichia coli, koja se
mora moći adaptirati na veliki broj različitih vanjskih uslova, sadrži oko 70 različitih ABC
transportera kodiranih od strane E. coli gena. Iako su ovi transporteri relativno specifični za svoje
supstrate, jako je bitno naglasiti da postoji ABC transporter za skoro svaku vrstu molekule koja
bi u nekom trenutku mogla ili trebala da pređe ćelijsku membranu. Uglavnom su specifični za
male molekule, velike molekule, molekule sa jakim nabojem i jako hidrofobne molekule –
odnosno za anorganske jone, šećere, aminokiseline, proteine i kompleksne polisaharide. (2)

Sada je poznato da je nekoliko ABC transportera proširilo i donekle izmijenilo svoju ulogu.
Primjer takvog slučaja je protein cistične fibroze kod sisara, koji izgeda kao tipični ABC
transporter ali je zapravo hloridni kanal. Također, potencijalno, neki mikrobni ABC transporteri
mogu biti kanali. Pored toga, neki ABC „transporteri“ služe regulatornoj, a ne transportnoj
funkciji. Najbolji primjer toga je SUR receptot (sulfonil urea receptor) sisara koji nema poznatu
transportnu aktivnost, ali je zadužen za regulaciju nukleotida na heterolognim kalijevim
kanalima. (2)

Do danas, kod ljudi je identificirano 48 različitih ABC transportera. Kod njih postoji visoka
homolognost sekvence ATP vezujućih domena koje se nazivaju nukleotid-vezujućim prevojima
(NFB – nucleotide binding folds), što je omogućilo identifikaciju i klasifikaciju članova ove
superfamilije. (5) Kod ljudi, mutacije na genima za ABC transportere su povezane sa velikim
brojem genetskih poremećaja, uključujući Tangier bolest (kardiovaskularni poremećaj),
perzistentnu hiperinzulinsku hipoglikemiju u infantnom periodu (poremećaj pankreasa),
Stargardt bolest (oko), Wegenerovu granulomatozu (poremećaj imunog sistema), cističnu fibrozu
(poremećaj jetre i stomaka) i Dubin-Johnson sindrom (poremećaj jetre). (4) Ovi defekti su
uglavnom autosomalno recesivna oboljenja. (5)

P-gp, koji se smatra predstavnikom ove vrste transportera, se može naći u normalnim ljudskim
tkivima, i to najviše u tkivu gastrointestinalnog trakta i mozga, gdje služi kao štit od akumulacije
ili izlaganja toksičnim supstancama. Poremećaji njegove ekspresije mogu dovesti do promjena u

5
efektima nekih lijekova, ali o tome će biti govora kasnije. (5) Od 48 poznatih ABC gena, 16 ih
ima poznatu funkciju, a 14 je povezano sa tačno određenim oboljenjima. (6)

1.1. Građa i strukturna organizacija ABC transportera

ABC transporteri imaju karakterističnu građu i sastoje se od najmanje četiri domene: dvije
transmembranske (TMD) koje su ugrađene u lipidni dvosloj, te dvije NBD (ATP-vezujuće
domene ili nukleotid-vezujuće domene) koje se nalaze u citoplazmi. Građa ABC transportera je
prikazana na slici 1. (1, 3) Često je svaka od ove četiri osnovne domene kodirana kao različit
polipeptid, ali je moguće i da su domene spojene kao multidomenski polipeptidi. Ukoliko jedna
od osnovne četiri domene nedostaje, jedna od preostale tri će funkcionisati kao homodimer da bi
se održala funkcija komplementa. (2) Transmembranske domene su jako hidrofobne i svaka se
sastoji od šest segmenata koji se prožimaju kroz ćelijsku membranu. Formiraju put kroz koji će
supstrat proći membranu i upravo su one odgovorne za specifičnost transportera za supstrate. (3)

Slika 1 – Molekularna struktura ABC transportera. Na crtežu je prikazana građa ABC transportera koji je sastavljen od
dvije TM i dvije ABC domene. Prikazana je i vezivna proteinska komponenta neophodna za import supstrata. Postoje
dva konformacijska stanja ABC transportera – okrenut prema vani i prema unutra, sa veznim mjestom orijentisanim
prema periplazmatskim (ekstracelularnim) i citoplazmatskim (intracelularnim) regionima. (1)

Iako su ove četiri osnovne domene dovoljne za transmembransku translokaciju supstrata,

pojedini ABC transporteri imaju i dodatne domene koje imaju regulatornu ili neku drugu
perifernu ulogu. Primjer je CFTR (genski produkt cistične fibroze) koji ima petu domenu
nazvanu R-domena, koja nema ekvivalenta ni na kojem drugom ABC transporteru a uloga joj je
regulatorna. Također, ATD maltoza transportera (MalK) ima C-terminalni produžetak koji ima
enzimsku funkciju nezavisnu od transportnog procesa. (3)

6
Segmenti TMD-a koji se prožimaju kroz membranu su nazvani -heliksima, zato jer se na tačno
određen način uvijaju kroz membranu. Postoji ukupno 12 -heliksa po transporteru, mada su
moguće varijacije. (1, 2, 4) Membranski segmenti su obično heterogeni i mogu se pronaći tri
različita ali specifična prevoja nazvana tip I, tip II i tip III ABC eksporter prevojima, a njihov
izgled prikazan je na slici 2. Iako prevoji TMD-a mogu da variraju, oni svi uzajamno djeluju sa
heliksnim domenama ABC domena koje su smještene u omčama između TM heliksa. (1)

Slika 2 – Polipeptidni prevoji jedne transmembranske domene u ABC transporteru. Prikazani su tragovi polipeptidnog
nabora za svaku strukturu, sa gradijentom boje koji se kreće od crvenog na amino kraju preko žutog i zelenog do plavog
na karboksilnom kraju. (1)

ABC podjedinice se mogu dalje podijeliti na dvije konstituirajuće domene: katalitičko jezgro i
strukturno složeniju -heliksnu domenu. Katalitičko jezgro sadrži P-petlju ili Walker A motif,
Walker B motif, Q petlju i H-motif (region zamjene). Orijentacija heliksne i katalitičke domene
je osjetljiva prema stanju nukleotida. Kod čitavog transportera, ABC podjedinice se spajaju tako
da se „glava“ jedne spaja na „rep“ druge, a P-petlja jedne se orijentira prema tzv. potpisu druge
(potpis je sadržan u heliksnoj domeni). (1)

ABC domene su hidrofilne i periferno povezane sa citoplazmatskom stranom membrane. Sadrže

u jezgru oko 215 aminokiselina na osnovu kojih je moguće identificirati transportere. Ne prolaze
kroz membranu niti se prožimaju nijednim njenim dijelom, dakle mogu se naći samo
intracelularno, nikako ekstracelularno. (2) Njihov izgled je prikazan na slici 3.

7
Slika 3 – Struktura AB domena ABC transportera. (a) AB domena odozgo, kao da se gleda kroz membranu i TMD. Dvije
molekule ATP-a i dva jona magnezija (obojene kuglice/molekule) zauzimaju dva nukleotid-vezujuća mjesta. (b)
Intracelularne petlje TMD1 formiraju vezu sa NBD. (4)

1.2. Mehanizmi transporta ABC transporterima

I importni i eksportni ABC transporteri dijele sličan osnovni mehanizam kojim dovode do niza
nukleotid- i supstrat-ovisnih konformacijskih promjena koje rezultiraju translokacijom supstrata,
odnosno njegovim provođenjem kroz membranu. Taj model transporta je nazvan modelom
naizmjeničnog pristupa (ATP-switch model) i prikazan je na slici 4. U biti, supstrat-vezujuće
mjesto alternira između unutra i vani okrenutih konformacija, a molekule se kroz membranu
zahvaljujući tome mogu prenijeti suprotno gradijentu koncentracije. (1, 4)

Transportni ciklus je iniciran interakcijom supstrata sa TMD na intracelularnom licu membrane

(ili sa unutrašnjeg lista lipidnog dvosloja). Kod importa, supstrat će prvo reagirati sa PBP-om na
ekstracelularnom licu membrane. Zatim se supstrat oslobađa od PBP-a da bi se mogla ostvariti
interakcija sa TDM. Vezivanje supstrata izaziva konformacijsku promjenu u TMD koja se
prenosi NBD-u da bi inicirala ATP hidrolizu. Potrebna su oba NBD-a, jer oba moraju
hidrolizirati ATP, a to čine mehanizmom naizmjeničnog katalitičkog ciklusa u kojem u datom
trenutku samo jedan NBD hidrolizira ATP. ATP hidroliza izaziva daljnje konformacijske
promjene u NBD koje se prenose do TMD. (2)

Važno pitanje za ABC transportere tiče se odnosa hidrolize ATP-a po translociranom supstratu, i
da li postoji sprega ovih procesa u fiziološkom smislu. Najvjerovatnije je da ovaj odnos iznosi 2
molekule ATP-a po transportiranom supstratu. Iako su za aktivnost uvijek neophodne dvije ABC
domene, samo jedno funkcionalno ATP-azno mjesto može omogućiti odvijanje transportne
aktivnosti kod određenih sistema, ali samo kod pojedinih ABC transportera. Enzimska hidroliza

8
ATP-a zahtijeva prisustvo dva seta pravilno postavljenih grupa: za vezivanje fosfata i za
kataliziranje napada vode na -fosfat. Kod ABC superfamilije, Walker A i Walker B motifi
učestvuju u ovom procesu vezujući nukleotidne fosfate i Mg2+ jone koji su koordinirani sa
nukleotidom. (1)

Slika 4 – Šematski prikaz ATP switch modela transportnog ciklusa ABC transportera. Korak I: Vezivanje supstrata za
TMD inicira transportni ciklus olakšavanjem formacije zatvorenog dimera ovisne o ATP. Korak II: ATP vezivanjem
inducira zatvaranje dimerne formacije, što daje energiju za transport. Korak III: ATP je hidroliziran. Korak IV:
Otpuštanje Pi i ADP-a. (4)

1.3. Uloge ABC transportera u ljudskom organizmu

ABC transporteri imaju veliki broj uloga u ćelijskoj funkciji: unos nutrijenata, eksport proteina,
transport kroz intracelularne membrane. (3) Postoji ukupno sedam porodica ABC transportera, a
njihovi članovi također učestvuju u transportu holesterola i lipida, rezistenciji na više lijekova,
prezentaciji antigena, homeostazi mitohondrijskog željeza i ATP-ovisnoj regulaciji jonskih
kanala (uključujući SUR i CFTR). (1) Pored toga, bitni su za ekskreciju toksina iz jetre, bubrega
i gastrointestinalnog trakta. Ograničavaju i izloženost, odnosno permeaciju toksina vitalnim
dijelovima organizma poput mozga, placente i testisa. (5)

9
1.4. ABC transporteri i rezistencija na lijekove
Neuspjeh hemoterapije kancera se može javiti zbog povećanja efluksa hemoterapijskih sredstava,
što dovodi do smanjenja intracelularnih nivoa lijeka i posljedično do neosjetljivosti na taj lijek, a
često i više različitih lijekova. Razlog tome je tzv. multidrug resistence, odnosno rezistencija na
više lijekova (MDR). Ona uključuje povećanu ekspresiju članova ABC superfamilije
transportera, od kojih je veliki broj zaslužan za efluks hemoterapijskih agenasa iz ćelija. (7)

MDR mehanizam rezistencije je povezao otpornost na lijekove sa prekomjernom ekspresijom

proteina kodiranih genima ATP vezne kasete. Kodirani protein je ATP-ovisna efluksna pumpa
(prikazana na slici 5) i član je familije ABC transportera. (7) Rezistencija na antikancerozne
lijekove zapravo imitira rezistenciju na antibiotike. Često dolazi do pojave smanjenja apsorpcije,
povećanja metabolizma ili smanjene dostave lijeka do ciljanih tkiva ili ćelija. Npr., rezistencija
na imatinib je povezana sa jednom tačkastom mutacijom na bcr-abl. Ove mutacije mijenjaju
esencijalne aminokiseline uključene u vezivanje imatiniba sa domenom kinaze. (5)

Slika 5 – Veza između povećane ekspresije gena za ABC transportere i multiple rezistencije na lijekove. (7)

Najpoznatiji MDR transporteri zasada su ABCB1 (poznat kao MDR1 ili P-gp), ABCC1 (ponat
kao MRP1) i ABCG2 (poznat kao BCRP ili MXR). Prekomjerna ekspresija ABCB1 je povezana
s neuspjehom liječenja kod mnogih vrsta raka, uključujući one u bubregu, jetri i debelom crijevu,
te limfom i leukemiju. ABCC1 je identifikovan kod osoba koje imaju karcinom alih ćelija pluća,
a njegova prekomjerna ekspresija je u korelaciji sa rezistencijom na lijekove kod raka prostate,

10
pluća i dojke, te neuroblastoma u dječijoj dobi. ABCG2 je otkriven posljednji, a ima izuzetno
širok spektar supstrata i povezan je sa rezistencijom na lijekove kod raka dojke i leukemije. (7)

Ključna fiziološka funkcija ABC transportera je zaštita ćelija od mnogih toksičnih insulta bilo od
endogenih ili egzogenih molekula koji mogu ući u ćeliju difuzijom ili aktivnim transportom
(slika 5). Zaštitni mehanizam posredovan ABC transporterima uključuje ekstruziju takvih
toksičnih supstanci, bilo da su metabolički otpadni materijali, prirodne supstance ili lijekovi, a
može učiniti tumorske ćelije rezistentnim na toksične lijekove različitih hemoterapijskih
sredstava. (7)

Raspon ćelijskih tipova koji nastaju zbog delecije, promjene i ekspresije ABC transportera,
njihova sposobnost da izbacuju poznate agense koji promoviraju nastanak kancera i njihovo
povećanje nivoa u ćelijama ukazuju na to da ABC transporteri imaju ulogu u biologiji raka izvan
efluksa citotoksičnih lijekova. Danas se radi na sintezi lijekova koji bi bili inhibitori ABC
transportera, ali u dosadašnjim studijama su imali ograničen klinički uspjeh. (7)

11
2. ABCG2 transporter
Kao što je već navedeno, superfamilija ABC transportera je najveća do sada otkrivena
superfamilija proteina. ABC transporteri se javljaju kod velikog broja organizama, od bakterija
do sisara i zaslužni su za transport velikog broja supstanci kroz ćelijske membrane suprotno
gradijentu koncentracije, a energiju za taj transport dobivaju hidrolizom ATP-a. (8) ABCG2 gen
se sastoji od 66kb i sadrži 16 egzona i 15 introna. Rezultirajući protein ima 655 aminokiselina. U
ćelijama se nalazi na hromozomu 4 i to na 4q21-4q22. (9, 10)

ABCG2 transporter je još poznat pod nazivom BCRP

(Breast Cancer Resistance Protein). Njegova osnovna
struktura prikazana je na slici 6, a detaljnije na slici 7.
On pripada novoj grupi, subfamiliji G velike ABC
superfamilije transportera. BCRP je drugi po redu
otkriveni transporter ove podgrupe, pa je zato dobio
naziv ABCG2. Postoje dvije osnovne karakteristike
Slika 6 - Topološki model BCRP transportera. po kojima se članovi podfamilije G razlikuju od
BCRP ima jednu NBD i jednu TMD sa 6 heliksa.
(8) ostalih ABC transportera. Prva se odnosi na osnovnu
strukturu G proteina – svi ABCG proteini su polutransporteri koji se sastoje od po jedne TMD i
jedne NBD, a mogu djelovati kao homodimeri ili heterodimeri. (8) Transkripcija gena za
ABCG2 protein je regulirana promotorom bez TATA regiona, koji sadrži nekoliko specifičnih
protein-1-transkripcijski faktor vezujućih mjesta. (10)

Druga jedinstvena karakteristika je konfiguracija ABCG proteina u kojima NBD prethodi TMD-
u, dok npr. P-gp ili MRP1 imaju suprotan raspored domena, tj. TMD slijedi NBD. Takva
dinstvena organizacija domena se može pronaći samo u subfamiliji G humanih ABC transportera
i implicira da se mehanizmi transporta ABCG proteina mogu razlikovati od onih ostalih ABC
transportera. (8)

Ekspresija ABCG2 je na promotorskom nivou kontrolirana količinom spolnih hormona,

hipoksijom i metilacijskim statusom. Poznato je i da mu se koncentracija povećava u toku
laktacije u mliječnim žlijezdama. Hipoksija povećava nivo ABCG2, a hipermetilacija ga
smanjuje. Ipak nije u potpunosti poznat mehanizam kojim se ova kontrola odvija. (9)

12
 Tabela 1. Pregled ekspresije i funkcija ABCG2 (10)
Lokacija ABCG2
Tanko crijevo i enterociti
Kanalikularne membrane jetre
Ćelije proksimalnih tubula bubrega
Krvno-moždana barijera
Placentarni sincitiotropoblasti
Mliječna žlijezda
Eritrociti
Hematopoetske pluripotentne ćelije
Folikuli kose
Bazalne epitelne ćelije prostate
Krvno-testikularna barijera
Harderian žlijezda
Unutarnja krvno-retinalna barijera
Uloga na toj lokaciji
Efluks supstanci u lumen GIT-a, smanjena apsorpcija
lijekova u krvotok, zaštita tijela od apsorpcije toksina i
ksenobiotika, ekstrarenalni klirens uratne kiseline
Transport supstanci iz krvotoka u hepatocite i kanaliće
jetre, povećana ekskrecija supstanci preko žuči
Transport iz krvi u proksimalne kanaliće, povećana
ekskrecija supstanci urinom, uloga u ekskreciji uratne
kiseline
Efluks supstanci iz endotelnih ćelija u mikro-sudove,
zaštita mozga od toksičnih supstanci, uloga u toleranciji na
CNS lijekove, potencijalna uloga u CNS oboljenjima
Transport supstanci preko placenti iz fetusa u majčinu
cirkulaciju, zaštita fetusa od toksina i ksenobiotika
Transport supstanci u mlijeko, modulacija nivoa vitamina,
potencijalno štetni za majku ukoliko se liječi dok doji
Efluks porfirina iz ćelija, povećani u sazdrijevanju
eritrocita, moduliraju protoporfirin IX, determinantni su
kod protoporfirije
Efluks porfirina iz ćelije, zaštita od hipoksije i akumulacije
hema, uloga u fenotipu pluripotentnih ćelija, uloga u
prognozi hematoloških kancera
Zaštita korijena
Efluks molekula bitnih za indukciju diferencijacije, uloga u
obnavljanju i razvoju prostatnih pluripotentnih ćelija, uloga
u regulaciji testosterona
Efluks supstanci iz Sertroli ćelija u intersticij, zaštita
spermatozoa od ksenobiotika i toksina
Transport lipida i porfirina u tubulo-alveolarni lumen
žlijezde
Efluks toksina iz retine, zaštita od fototoksičnosti
13
ABCG2 transporter, odnosno izoforma 2 proteina subfamilije ABCG je MDR pumpa široko
rasprostranjena u ljudskom organizmu. Može se pronaći u tankom crijevu, krvno-moždanoj
barijeri, krvno-placentnoj barijeri, kanalikularnim membranama jetre, proksimalnim ćelijama
bubrežnih tubula i u mliječnoj žlijezdi. Na svim tim mjestima imaju svoje određene uloge
(prikazane u tabeli 1). (10) Prvobitno je otkriven u placenti, ali sada se zna da ga ima na više
različitih mjesta u tijelu. Pored ranije navedenih, ima ga i u testisima, adrenalnoj žlijezdi,
cerviksu, uterusu, mokraćnom mjehuru, plućima i hematopoetskim pluripotentnim ćelijama. (9,
10)

Slika 7 – Detaljniji prikaz topološke mape ABCG2. Cilindri predstavljaju TM helikse, a NBD ima ovalan oblik. Mjesta
pojave SNP (single nucleotide point) mutacija su označena upotrebom jednog slova aminokiseline, kao i lokacija mjesta
N-glikozilacije. (10)

Također je poznato da postoji veza između ABCG2 i određenih vrsta kancera – karcinom dojke,
te hematološki kanceri. Kod osoba sa visokim nivoima ABCG2 bili su prisutni lošiji ishodi kod
limfoma B ćelija i kod pacijenata sa akutnom mijeloidnom leukemijom. Također se dovodi u
vezu sa kancerom velikih i malih ćelija pluća. (10) Pored toga, poznato je da postoji veza između
ABCG2 i razvoja gihta. (10, 11) Polimorfizmi gena za ABCG2 protein mogu rezultirati
povećanim nivoima urata u serumu (hiperurikemija), a taj nivo se povećava zbog smanjene
eliminacije urata iz gastrointestinalnog trakta. (10)

14
Urat je krajnji proizvod metabolizma purina kod ljudi. Ljudi i viši primati imaju mnogo viši nivo
urata u serumu od drugih vrsta, jer nemaju enzim urikazu koji pretvara urat u njegov raspadni
produkt alantoin. Nivoi urata u serumu su visoko nasljedni, što ukazuje na genetsku komponentu.
Glavni uzrok povećane serumske koncentracije urata je smanjeno izlučivanje urata bubrezima.
(11) Osim kod gihta, pronađena je veza između polimorfizma ABCG2 transportera i razvoja
Parkinsonove i Alzheimerove bolesti, iako nije u potpunosti razjašnjen mehanizam kojim ovaj
transporter brani mozak. (10)

2.1. Supstrati za ABCG2 transporter

Poznato je da ABCG2 može da transportuje veliki broj različitih supstrata, od hemoterapijskih
agenasa do konjugata organskih aniona. Analozi kamfotericina (diflomotekan, irinotekan,
topotekan) i inhibitori tirozin kinaze (gefitinib, imatinib, erlotinib) su među najbitnijim
supstratima za ovaj transporter. Što se tiče antikancerskih lijekova, cisplatina, paklitaksel i
vinblastin nisu supstrati, a antraciklini (doksorubicin i daunorubicin) su supstrati samo određenih
varijanti ovog transportera. Od drugih ksenobiotika, u supstrate ABCG2 spada veliki broj statina,
direktnih oralnih antikoagulanasa, antivirotika, antireumatika i imunosupresiva. U tabeli 2 su
navedeni supstrati i inhibitori ABCG2. (8, 9, 10)

Slika 8 – Strukture nekih fizioloških i farmakoloških supstrata ABCG2. (10)

Nedugo nakon otkrića ABCG2, na njemu su identifikovani mnogi polimorfizmi pojedinačnih

nukleotida (SNP), uključujući promjene promotora, introna i kodiranja proteina (prikazano na
slici 7). (10) Studije su pokazale da je aminokiselina na položaju 482 determinanta za
prepoznavanje supstrata od strane ABCG2. Npr., ukoliko je na toj poziciji Arg, transporter neće
prenosii daunorubicin, rodamin 123, ali ih hoće prenositi mutirana verzija sa Thr ili Gly na ovoj
poziciji. (8)

15
Tabela 2. Supstrati i inhibitori ABCG2. (9, 10)

Supstrati Inhibitori
Mitoksantron Fumitremorgin
Daunorubicin Kol43
Doksorubicin Ciklosporin A
Epirubicin Takrolimus
Bisantren Sirolimus
Flavopiridol Gefitinib
Etopozid Imatinib
Tenipozid Elakridar
9-aminokamfotericin Tariquidar
Topotekan Birikodar
Irinotekan Krizin
SN-38 6-prenilkrizin
Diflomotekan Tektokrizin
Homokamptotecin Naringenin
DX-8951f Kvercetin
BNP1350 Akacetin
J-107088 Silimarin
NB-506 Genistein
UCN-01 17-beta-estradiol
Metotreksat, metotreksat di- i triglutamat Estron
GW1843 Tamoksifen
Tomudex Ortataksel
Imatinib Novobiocin
Gefitinib Rezerpin
Cl1033 WK-X-34
Feoforbid a Kurkumin
Pirofeoforbit a metil ester Dipiridamol
Hlorin e6 Nikardipin
Protoporfirin IX Nitrendipin

16
2.2. Polimorfizmi ABCG2
Do sada je poznato 38 polimorfizama gena za ABCG2 protein, od kojih 21 nije uključen u ovaj
rad zbog nedostatka značajnih informacija. Polimorfizmi koji su isključeni su: S13L, G51C,
A149P, R160Q, R163K, Q166E, G268R, G354R, K360X, E366E, C369T, F373C, G406R,
T434M, C474T, S476P, P480L, M515R, T542A, F571I i R575X. Većina ovih mutiranih oblika
proteina imaju frekvenciju pojavnosti alela <0.0001, a neki od njih su čak i somatske mutacije,
tako da nije vjerovatno da su od većeg kliničkog značaja. U tabeli 3 je prikazana frekvencija
pojavnosti preostala 24 polimorfizma; njihove lokacije se mogu vidjeti na slici 7, a
trodimenzionalna struktura na slici 9. (10)

Tabela 3. Alelne varijante ABCG2 i njihova pojavnost. (10)

Alelna varijanta SNP referenca Globalna MAF Prevalentna

(minor allele populacija
frequency)
V12M rs2231137 0.158 Američki Indijanci,
Južna Azija, Pacifik
Q126X rs72552713 0.001 Japan
Q141K rs2231142 0.119 Azija
R147W rs372192400 0.0001
T153M rs199753603 0.0002
I206L rs12721643 0.0003
F208S rs1061018 <0.0001
S248P rs3116448 <0.0001
P269S rs3116448 <0.0001 Koreja i Vijetnam
D269H rs41282401 0.0002
F431L rs750568956 <0.0001
S441N rs758900849 <0.0001
F489L rs192169063 0.001
N590Y rs34264773 0.0004
D620N rs34783571 0.003

17
 Slika 9 – Trodimenzionalna struktura SNP-a na ABCG2. (A) Struktura proteina je prikazana u trakastom formatu, a
plavom bojom su prikazane mutacije. (B i C) Prošireni pogled NBD:TMD interfejsa, vidi se interakcija između Q141 i
K382/R383 na wild-type ABCG2 (B) koji je destabiliziran unosom Q141K SNP-a (C). (D) Zaokruženi prostor predstavlja
tzv. “šupljinu 1” koja služi za vezivanje lijeka. Roze obojeni dijelovi su dijelovi molekule proteina koji stupaju u
interakciju sa molekulom supstrta. (10)

Rađen je veliki broj studija koje su ispitivale efekte polimorfizma ABCG2 na primjenu različitih
lijekova. Jedna od tih studija, provedena 2017. godine, je pokazala da je polimorfizam ABCG2
(rs2054576, SNP mutacija smještena na intronu) povezan sa hiperurikemijom. (12) Polimorfizam
ABCG2 je također povezan sa odgovorom holesterola na rosuvastatin – osobe sa c.421A
varijantom su imale veću redukciju LDL holesterola, čak za 6.9% veću u odnosu na osobe sa
c.421CC genotipom. To smanjenje je ekvivalentno efektu primjene duple doze rosuvastatina.
(13)

Pored rosuvastatina, polimorfizam ABCG2 ima efekte i na farmakokinetiku atorvastatina, iako

ne u tolikoj mjeri koliko na rosuvastatin. U jednoj studiji provedenoj nedavno u Finskoj
(Keskitalo et al.), rezultati su pokazali da osobe sa c.421AA genotipom imaju 72% veću AUC
atorvastatina u odnosu na osobe sa c.421CC genotipom. (14) Kod pacijenata sa
gastrointestinalnim tumorom strome, polimorfizam ABCG2 ima efekte na kliničku efikasnost
imatiniba. Osobe sa 421C>A genetskom varijantom su imale bolji progres i veću stopu
preživljavanja u odnosu na osobe sa ostalim varijantama, kada su svi pacijenti primali imatinib.
(15)

18
Što se tiče imatiniba, bitno je spomenuti da je imatinib mesilat (STI571) supstrat za ABCG2. On
je inhibitor tirozin kinaze i uspješno se koristi u tretmanu mijelogenih leukemija i
gastrointestinalnih tumora strome. Ipak, moguća je rezistencija na njega u slučaju prevelike
ekspresije ABCB1 (MDR1) pumpe. Kako je on supstrat i ABCB1 i ABCG2, moguć je transport
sa ABCG2 ali će se tada natjecati sa mitoksantronom (naravno, ukoliko je primijenjen
istovremeno). ABCG2 pored toga što ima ulogu u ćelijskoj rezistenciji tumorskih ćelija, može i
da utiče na gastrointestinalnu apsorpciju imatiniba. (16)

2.2.1. Polimorfizmi na NBD

NBD (Nucleotide binding domain), o kojima je već bilo govora ranije, imaju glavnu katalitičku
uogu. Postoji nekoliko mutacija na ovoj domeni, a najvažniji su: V12M (rs2231137), Q126X
(rs72552713), Q141K (rs2231142). Poznato ih je još nekoliko (T153M, R147W, I206L, F208S),
ali oni neće biti tako detaljno obrađeni u ovom radu. (10)

2.2.1.1. V12M (rs2231137)

V12M (34 G>A) je jedan od najčešćih polimorfizama ABCG2. Frekvencija pojavnosti mu je
jako varijabilna u zavisnosti od populacije o kojoj se govori. Najviše se javlja kod Meksičkih
Indijanaca (90%), Pacifičke populacije (64%) i jugoistočno-Azijske populacije (45%). Jako
rijetko se javlja kod bijelaca (2-10.3%), Afroamerikanaca (8.3%) i osoba sa Bliskog Istoka (5%).
(10)

V12 region ima veliki utjecaj na lokalizaciju pumpe, odnosno njen položaj u samoj membrani,
što znači da polimorfizmi mogu da ometaju ubacivanje ABCG2 u ćelijsku membranu. Ukoliko
V12M smanjuje ekspresiju proteina, ovo bi imalo utjecaja na transport urata i hemoterapijskih
agenasa. Nekoliko studija rađenih do sada nije pronašlo značajnu vezu između nastanka gihta i
V12M. Što se tiče terapije inhibitorima tirozin kinaze, kod osoba sa fenotipom AA/AG je bila
prisutna veća stopa oporavka i preživljavanja tumora nemalih ćelija pluća. (10)

Genotip 34 AA/AG je povezan sa boljim ishodima hronnične mijeloidne leukemije posredovane

povećanjem toksičnosti citarabina/antraciklinske terapije. Nasuprot tome, V12M nije pokazao
nikakav efekat na odgovor na terapiju rituksimab + cikofosfamid-doksorubicin-vinkristin-
prednizon, ali to može biti objašnjeno činjenicom da doksorubicin nije dobar supstrat za

19
ABCG2. 34 G>A alel je također bio povezan sa nižom stopom preživljavanja pedijatrijske
akutne limfoblastične leukemije i difuznog karcinoma B ćelija. Nije jasno zašto. (10)

2.2.1.2. Q126X (rs72552713)

Q126X je rijetki polimorfizam (376 C>T) koji se uglavnom javlja kod Japanske populacije sa
frekvencom pojavnosti između 0.9% i 2.4%. Kod drugih populacija nije pronađeno njegovo
prisustvo. Rezultat ove mutacije je prijevremeni stop kodon, što će rezultirati nedostatkom
ekspresije proteina u membrani. Zato se očekuje da je utjecaj ovog polimorfizma na
farmakokinetiku lijekova obiman, pogotovo kod homozigota. Pronađena je veza između Q126X
polimorfizma i povećanog rizika od razvoja gihta. Također je povezan sa farmakokinetikom
sulfasalazina, ali nisu rađene druge studije vezane za ovaj polimorfizam. (10)

2.2.1.3. Q141K (rs2231142)

Q141K (421 C>A) je najviše istraživani i najčešći polimorfizam ABCG2. Nalazi se između
Walker A motifa i ključnog (“signature”) regiona NBD. Varijabilnost je visoka u zavisnosti od
populacije. Najviše se ispoljava kod Japanaca (26.6-35%) i Kineza (34.2-35%), a rijetko kod
bijelaca (8.7-14%). Studije su pokazale da ova mutacija dovodi do smanjenja aktivnosti ATP-
aze, što rezultira smanjenjem transportne aktivnosti. Ova pojava se može objasniti na sljedeći
način: neutralni Q141 je zamijenjen pozitivno nabijenim lizinom, što dovodi do elektrostatske
repulzije sa TM heliksom 1a, vjerovatno preko ostatka arginina na heliksu, ili sa drugim lizinom,
što rezultira nastankom defekta na prevoju ABCG2. (10)

Smanjena ekspresija ABCG2 varijante Q141K trebala bi rezultirati povećanjem koncentracija

lijeka u serumu kroz smanjenje klirensa urata. Brojne studije su povezale upravo ovu varijantu sa
smanjenim ATP zavisnim transportom urata i povećanim rizikom od nastanka gihta. Q141K se
smatra jednim od najsnažnijih prediktivnih alela za visoke nivoe urata u serumu i incidencu
gihta. Pored toga, povezan je sa smanjenim odgovorom na liječenje gihta alopurinolom u studiji
asocijacije genoma. Također je bio povezan sa slabijim ishodima u raku prostate, vjerovatno
zbog smanjenog efluksa folata iz tumora, što je rezultiralo visokim intratumorskim
koncentracijama folata, a što je dovelo do vržeg razmnožavanja ćelija raka. Nasuprot tome,
Q141K smanjuje efluks docetaksela iz tumora prostate, što poboljšava odgovor na lijekove.
Ispitan je efekat Q141K na veliki broj lijekova. (10)

20
Analozi kamfotericina. To su antikancerski lijekovi koji inhibiraju topoizomerazu I i u
studijama Q141K su pokazali mješovite rezultate. Diflomotekan je kod heterozigotnih Q141K
pacijenata pokazao povećanje plazmatske koncentracije za 299%, u odnosu na wild-type (divlji
tip). Drugi analog kamfotericina, 9-aminokamptotecin je pokazao značajno povećanje AUC u
421CA genotipovima. To znači da Q141K najvjerovatnije smanjuje transport kamptotecina u
poveđenju sa divljim tipom. Pokazalo se da Q141K nema značajan uticaj na dispoziciju
irinotekana i njegovog metabolita SN-38 kod pojedinaca u tri studije, no međutim, uloga
ABCG2 u farmakokinetici irinotekana podržana je in vitro studijama ćelijske rezistencije na SN-
38, pa je potrebno još studija da bi se mogli donijeti definitivni zaključci. (10)

Inhibitori tirozin kinaze (TKI). Gefitinib je prvi TKI čija je farmakokinetika ispitivana.
Pokazano je da genotip 421CA ima 1.5x veću akumulaciju gefitiniba u steady-state u poređenju
sa divljim tipom. Očekivalo se da će farmakokinetika erlotiniba pokazati slične osobine, što je i
potvrđeno u studijama koje su pokazale 24% smanjenje klirensa erlotiniba kod pacijenata sa
najmanje jednim Q141K alelom. Za sunitinib, i homozigotni i heterozigotni genotipovi pokazali
su povećanu AUC prilagođenu dozi u poređenju sa divljim tipo. Q141K je pokazao povezanost
sa trombocitopenijom izazvanom terapijom sunitinibom, ali ne sa ranom početnom
hematoksičnošću. Studije koje su ispitivale odgovor imatiniba su više konfliktne, iako se čini da
istraživanja opet utiču na povećanu akumulaciju u Q141K nosiocima. Povećana osetljivost na
imatinib (i dasatinib i nilotinib) in vitro u ćelijama koje eksprimiraju Q141K takođe je pokazana.
Nedavna meta-analiza 23 istraživanja pokazala je da Q141K ima značajan učinak na poboljšano
liječenje imatinibom kod hronične mijeloidne leukemije u azijskim populacijama. Trenutno, nije
pronađena nikakva povezanost sa polimorfizmima ABCG2 i farmakokinetikom
telatinib/danusertib. Zajedno sa promjenama u dispoziciji TKI u polimorfizmima ABCG2,
pokazalo se da TKI inhibiraju ABCG2, s potencijalnom ulogom u interakcijama lijekova. (10)

Ostali antikancerski lijekovi. Očekivano je bilo da polimorfizmi koji smanjuju funkciju poput
Q141K povećaju toksičnost metotreksata, s obzirom na to da je pokazano da inhibicija ABCG2
povećava AUC metotreksata. Međutim, nijedna studija nije pronašla ovu vezu, čak je pokazano
da nema efekta Q141K na plazma koncentracije i terapijski odgovor. U jednoj novijoj studiji
pokazalo se da je kod nosioca Q141K prisutna manja rezistencija na docetaksel u odnosu na

21
divlji tip, uprkos tome što je ranije pokazano da Q141K nema utjecaj na dispoziciju docetaksela.
Potrebna su dalja ispitivanja da se ova saznanja još razjasne. (10)

Statini. Efekti Q141K na porodicu statina su detaljno istraženi, sa većinom testiranih statina
(značajni izuzeci su pitavastatin i pravastatin) su pokazane promjene farmakokinetike kod osoba
sa C421 alelom. Farmakokinetika rosuvastatina dosljedno se pokazala pod utjecajem Q141K, a
mnoge studije povezivale su polimorfizam s povećanjem AUC u plazmi. I genotipovi 421CA i
AA pokazuju značajno povećanje, pa je prisutna djelotvornost lijeka pri nižim dozama
rosuvastatina kod osoba sa Q141K polimorfizmom. Što se tiče atorvastatina, prisutno je
povećanje AUC kod genotipa 421AA, a postoje ograničeni dokazi o efektima kod CA pacijenata.
Pokazano je da simvastatinska kiselina ima značajno povećanu koncentraciju u Q141K
pacijenata, ali dokazi za efekte na prolijek simvastatin lakton su više dvosmisleni. Istraživanja
fluvastatina su takođe pokazala različite rezultate. U biti, što se tiče statina, iako je proveden
veliki broj istraživanja, još uvijek postoje neke nedoumice koje je potrebno riješiti. (10)

Oralni antikoagulansi. Nedavna istraživanja antikoagulansa su otkrila da su dabigatran

eteksilat, rivaroksaban, edoksaban i apiksaban supstrati ABCG2. Pretpostavljeno je da na ove
lijekove mogu utjecati polimorfizmi gubitka funkcije (npr. Q141K) i interakcije lijek-lijek, što
može predstavljati rizik za sigurnost pacijenta i utjecaj na djelovanje lijekova. Nedavno se
pokazalo da apiksaban ima 1.5x veću stopu klirensa u divljem dipu ili kod heterozigotnog
genotipa u poređenju sa 421AA genotipom. (10)

Antivirotiri protiv humanog virusa imunodeficijencije. Pokazalo se da je nekoliko lijekova iz

ove skupine supstrat ABCG2. Q141K ne utječe na dispoziciju lamivudina i nelfinavira, ali je
dolutegravir pokazao značajno povećanje vršne koncentracije plazme u genotipu 421AA u
poređenju sa CC i CA. To je vjerovatno zbog smanjene ekspresije ABCG2 u tankom crijevu, što
rezultira povećanom apsorpcijom dolutegravira. (10)

Antireumatici. Leflunomid, koji se koristi u liječenju reumatoidnog artritisa, proizvodi aktivni

metabolit teriflunomid. 70% povećanje maksimalne serumske koncentracije i 40% povećanje
AUC teriflunomida prikazano je u Q141K kao rezultat smanjene aktivnosti ABCG2. (10)

Ostali lijekovi. Pokazan je značajan efekat na in vitro akumulaciju antidijabetika gliburida i

glibenklamida u ćelijama koje eksprimiraju Q141K, sa mogućim značajem u placenti u toku

22
trudnoće. Također je nedavno pokazano da Q141K utiče na izloženost klozapinu,
antipsihotičkom lijeku. Dispozicija imunosupresiva takrolimusa i mizoribina nije pokazala
nikakve promjene u Q141K osoba. Do sada nisu pronađeni efekti za telmisartan i olmesartan,
inhibitore angiotenzina II ili za nitrofurantoin, antibiotik koji se koristi u liječenju infekcija
mokraćne bešike. (10)

2.2.1.4. Manje izučavani SNP na NBD

Pokazano je da polimorfizam T153M (458 CT; r755759474) uzrokuje smanjenu ekspresiju
ABCG2, što dovodi do smanjene rezistencije na SN-38 (irinotekan), zbog smanjene aktivnosti
efluksa. Nedavna studija povezala je T153M sa indukcijom gihta, zajedno sa polimorfizmom
R147W i pretpostavljeno je da ovi efekti mogu biti uzrokovani poremećajem vezivanja ATP-a.
Ispitivanje strukture ABCG2 pokazuje da su i T153M i R147W pozicionirani blizu interfejsa
NBD:TM domena (slika 9B). Slično kao kod Q141K, ovi ostaci mogu ili poremetiti preklapanje
proteina ili alosteričnu komunikaciju ATP hidrolize sa vezivanjem i transportom lijeka. (10)

Blizu Walker B katalitičkog ostatka glutamata (E211 u humanom ABCG2) postoje dva SNP-a,
I206L (rs12721643) i F208S (rs1061018). Njihova lokacija u Walker B regionu znači da se
očekuje utjecaj na vezivanje ATP-a, posebno zbog drastične promjene iz Phe u Ser u F208S
varijanti. In vitro eksperimenti na ćelijama koje izražavaju I206L varijantu ukazuju na značajno
manju ekspresiju ABCG2 u poređenju sa divljim tipom. F208S (623 T.C) ekspresija je također
smanjena, a osim toga mutirani protein nije lokaliziran na membrani ćelijske površine.
Istovremeno, utvrđeno je da F208S ne pokazuje rezistenciju na SN-38 (irinotekan) i
mitoksantron. Zbog toga je verovatno da je to polimorfizam gubitka funkcije, ali do sada nema
studija na pacijentima koje bi proučile efekte ova dva SNP-a. (10)

Polimorfizam rs3116448, koji rezultira sa S248P (742 T>C), pokazuje slabiju funkciju efluksa i
defektan transport porfirina u poređenju sa proteinom divljeg tipa. Pokazalo se da S248P
smanjuje rezistenciju na lijekove za SN-38 i mitoksantron u poređenju sa divljim tipom. To je
posljedica narušenog transporta, što će rezultirati povećanom koncentracijom unutar ciljnih
ćelija. Strukturno, S248 se nalazi C-terminalno do zaštićenog NBD motifa – histidinske “switch”
regije - za koju se zna da je ključna u hidrolizi ATP pa se zato ovdje očekuje dramatičan efekat
na funkciju proteina. (10)

23
U petlji prema kraju NBD, SNP P269S (805 C>T) se nalazi u blizini linker regiona; nalazi se u
korejskoj i vijetnamskoj populaciji sa učestalošću od 0,2%. Aktivnost P269S ABCG2 je
umanjena u poređenju sa divljim tipom, uprkos sličnim nivoima ekspresije proteina, za niz
lijekova uključujući prazosin, estron-3-sulfat i mitoksantron. Nema uticaja ovog SNP-a na
transport urata, što ukazuje da P269S nije klinički relevantan u gihtu. (10)

2.2.2. Polimorfizmi na Linker regionu

Samo jedan SNP u poveznom regionu ABCG2 je opisan detaljno. D296H (886 G>C) smanjuje
ekspresiju ABCG2 i povećava toksičnost nekoliko TKI. To se može objasniti detaljnijim
pregledom strukture ABCG2, koja pokazuje da se D296 nalazi na mjestu interakcije NBD:NBD.
Moguće je da ometanje NBD:NBD interfejsa od strane ovog SNP-a može imati dramatične
efekte na sposobnost transportera da hidrolizira ATP, ali još uvijek nisu rađene studije koje bi to
pokazale. (10)

2.3. Polimorfizmi na TMD

Region ABCG2 koji ulazi u membranu je mjesto na kojem se odvijaju interakcije transportiranih
supstrata (slika 9D – predloženo mjesto vezivanja lijeka u ABCG2). Petlja između dvije spirale
koje čine TMD je također lokacija jednog mjesta N-glikozilacije u transporteru, čije je potpuno
sazrijevanje neophodno za stabilnost ABCG2. Zbog toga se može očekivati da će mutacije u
ovom regionu utjecati na stabilnost proteina i njegovu specifičnost prema supstratima.
Polimorfizmi na TMD su: F431L, S441N (rs758900849), F489L (rs192169063), N590Y
(rs34264773), D620N (rs34783571). (10)

2.3.1. F431L
F431L (1291 T>C) nalazi se unutar TM2 segmenta TMD. Istraživanja su pokazala da ekspresija
ABCG2 na membrani ćelijske površine nije bila pod uticajem polimorfizma, mada je došlo do
gubitka funkcije. Ovaj gubitak funkcije dovodi do narušenog transporta porfirina, smanjene
rezistencije na SN-38 i mitoksantrona u poređenju sa divljim tipom i razlike u odgovoru na TKI i
ABCG2-specifične inhibitore. To može rezultirati povećanim rizikom od preosjetljivosti na
određena sredstva protiv kancera, posebno metotreksata, gdje je transport potpuno ukinut. (10)

24
2.3.2. S441N (rs758900849)
Pokazalo se da polimorfizam S441N (1322 G>A), također u TM2, izaziva nestabilnost u
proteinu, pretpostavlja se narušavanjem TM heliksnog nabora. Ovo rezultira povećanom
proteosomalnom degradacijom proteina varijante S441N i nižim nivoom ukupne ekspresije
proteina unutar plazma membrane. Čini se da niža ekspresija proteina u S441N potpuno
eliminiše transportnu funkciju ABCG2, što su pokazali rezultati nekoliko studija. Značajno je da
je polimorfizam S441N blizu brojnih ostataka koji su identificirani u strukturalnom i
funkcionalnom radu na ABCG2 kao važni za vezivanje i transport lijekova. (10)

2.3.3. F489L (rs192169063)

F489L (1465 T>C) je nađen u TM3 segmentu TMD, a proizvodi ABCG2 sa oštećenom
funkcijom, ali sa sličnim nivoima ekspresije u membrani. Ovakav poremećeni transport je
pronađen i kod oko 10% divljeg tipa. (10)

2.3.4. N590Y (rs34264773)

N590Y (1768 A>T) nalazi se u ekstracelularnoj petlji između TM5c i TM6a i nađen je sa
učestalošću od 1% u populaciji bijelaca. Rezultati ovog polimorfizma su ograničeni na in vitro
studije koje ne pokazuju snažno slaganje. Istraživanje o farmakokinetici F489L i N590Y je
ograničeno i kontradiktorno, tako da se ne može dati pouzdana procjena njihovih efekata.
Zanimljivo je primijetiti da je bočni lanac N590 u neposrednoj blizini N596, koji je mjesto
glikozilacije u ABCG2; stoga učinak ovog SNP-a na obradu i dozrijevanje transportera ne bi bio
neočekivan. (10)

2.3.5. D620N (rs34783571)

Polimorfizam D620N (1858 G>A) se također nalazi na samom ekstracelularnom kraju spirale
TM6a, a njegov bočni lanac je u interakciji sa polarnom glavnom grupom lipidnog dvosloja.
Uticaj na ekspresiju proteina ponovo pokazuje kontradiktorne rezultate. Smanjeno izlučivanje
urata u bubreg može dovesti do mogućeg štetnog djelovanja D620N u gihtu, iako veličina
uzoraka trenutno nije dovoljno visoka da bi se to moglo čvrsto dokazati. (10)

2.4. Polimorfizmi u nekodirajućim regionima

Mutacije u intronima mogu utjecati na ekspresiju i funkciju ABCG2 putem efekata na splajsing
mRNA ili stabilnosti RNA, iako su tačni mehanizmi mnogih takvih polimorfizama nejasni.

25
Pokazalo se da i 16702 C>T i 12283 T>C povećavaju ekspresiju ABCG2 u uzorcima jetre. Ovi
efekti 16702 C>T vjerovatno su uzrokovani dobitkom mjesta vezivanja GATA4 transkripcijskog
faktora. Suprotno tome, pokazano je da 1143 C>T smanjuje ekspresiju ABCG2 u istoj studiji sa
nosačima 1143 CT/TT koji pokazuju povećan odgovor na erlotinib, a CT nosači pokazuju manju
vezu na odgovor sorafenibom. (10)

Promotor mutacije mogu utjecati na ekspresiju putem efekata na transkripciju gena ABCG2.
Pokazalo se da 215622 C>T polimorfizam smanjuje ekspresiju ABCG2 proteina u tkivu. I
heterozigotni i homozigotni haplotipovi dovode do povećanja maksimalne koncentracije kod
pacijenata koji se liječe erlotinibom, uz povećanu učestalost nuspojava kao što je dijareja.
Suprotno tome, polimorfizam 215994 C>T (rs7699188) značajno povećava ekspresiju ABCG2.
Ovi efekti su vjerovatno posljedica dobivanja mjesta vezivanja hepatocitnog nuklearnog faktora
4, faktora transkripcije koji može biti uključen u ekspresiju ABCG2. Pokazalo se da povećana
ekspresija kao rezultat ovog polimorfizma povećava klirens oralno primijenjenog imatiniba in
vivo. (10)

2.5. Junior krvna grupa

Nedavno je otkriveno da ABCG2 ima ključnu ulogu u Junior (Jr) sistemu krvnih grupa, naročito
uobičajenom kod azijskih populacija. Predviđa se da nekoliko miliona ljudi ne eksprimira
ABCG2, proizvodeći Jr (a-) krvnu grupu, jer je Jr antigen unutar ABCG2 proteina. Moguće su
reakcije na antitijela u toku transfuzije, ali ne dolazi do hemolitičke bolesti novorođenčeta.
Krvna grupa Jr (a-) je inducirana ABCG2 nul alelima, što dovodi do insercije preuranjenog
(nezrelog) stop kodona poput Q126X (376 C>T) polimorfizma. (10)

Ovi pojedinci nemaju ekspresiju ABCG2 na površini njihovih eritrocita. Homozigotni Q126X je
detektovan u 80% Jr (a-) uzoraka krvi u nedavnoj studiji u japanskoj populaciji. Polimorfizam
R236X (706 C>T) može biti osnova Jr (a-) krvne grupe u zajednicama romske populacije
jugozapadne Evrope, a pronađena je i homozigotna R246X (736 C>T) varijanta, čija pojava je
rezultirala Jr (a-) eritrocitima kod dva bijelca. Predviđa se da i varijanta E334X proizvodi krvnu
grupu Jr (a-). Još nije poznato da li pojedinci sa Jr (a-) krvnom grupom mijenjaju
farmakokinetiku lijekova. (10)

26
2.6. Budući aspekti istraživanja o ABCG2
Efekti polimorfizma Q141K su dobro istraženi, a pokazalo se da različiti lijekovi supstrati imaju
promijenjenu farmakokinetiku. Ovi efekti su vjerovatno uzrokovani smanjenom ekspresijom
ABCG2 u membrani na različitim mjestima ABCG2, što je rezultira povećanjem nestabilnosti i
degradacije ove izoforme. Uticaj Q141K na farmakokinetiku može biti rezultat povećane oralne
dostupnosti, smanjenog efluksa lijekova iz ciljnih ćelija ili smanjenog transporta preko barijera.
Idealan ishod istraživanja polimorfizama ABCG2 bio bi da se uspostavi sistem grupiranja
polimorfizama na osnovu njihovih karakteristika ekspresije proteina, aktivnosti efluksa i
supstrat-specifičnih efekata. Uzorci krvi su najčešće biti korišteni za analizu nivoa ABCG2 jer je
neinvazivna i kvantitavina metoda sa dobrim anti-ABCG2 antitijelima, a metoda se sastoji od
upotrebe citometrijske analize bazirane na toku antitijela da bi se kvantificirali nivoi ABCG2 u
eritrocitima. Kombinira se sa genomskom analizom DNK u istom uzorku. (10)

27
3. Zaključak
Bilo koja supstanca koja uđe u ćeliju ili je napusti, mora da prođe kroz jednu ili više membrana.
ABC (ATP-binding casette) je grupa proteinskih transportera koji imaju veliki broj uloga u
ćelijskoj funkciji: unos nutrijenata, eksport proteina, transport kroz intracelularne membrane,
učestvuju u transportu holesterola i lipida, rezistenciji na više lijekova, prezentaciji antigena,
homeostazi mitohondrijskog željeza i ATP-ovisnoj regulaciji jonskih kanala (uključujući SUR i
CFTR), ABCG2 transporter je još poznat pod nazivom BCRP (Breast Cancer Resistance
Protein) a spada u subfamiliju G. Građen je kao polutransporter i sastoji se od samo po jedne
TMD i NBD. Zadužen je za transcelularnu translokaciju velikog broja endogenih i egzogenih
supstrata. Njegovi polimorfizmi se pojavljuju u obliku SNP i mogu se pojaviti u bilo kojem
dijelu (TMD, NBD, u povezujućem ili pak u nekodirajućem dijelu). Bilo gdje da se pojave, u
većini slučajeva mijenjaju farmakokinetiku lijekova koji su njihovi supstrati. Najznačajnija i
najviše istraživana varijanta ABCG2 je Q141K.

28
Literatura
1. Rees DC, Johnson E, Lewinson O. ABC transporters: the power to change. Nat Rev Mol Cell
Biol. 2009;10(3):218–227.

2. Higgins CF. ABC transporters: physiology, structure and mechanism – an overview. Res
Microbiol. 2001;152(3-4):205-10.

3. Higgins CF. ABC transporters: from microorganisms to man. Annu Rev Cell Biol. 1992;8:67-
113.

4. Higgins CF, Linton KJ. The ATP switch model for ABC transporters. Nat Struct Mol Biol.
2004;11(10):918-26.

5. Leonard GD, Fojo T, Bates SE. The role of ABC transporters in clinical practice. Oncologist.
2003;8(5):411-24

6. Bost P, Elferink RO. Mammalian ABC transporters in health and disease. Annu Rev Biochem.
2002;71:537-92.

7. Fletcher JI, Haber M, Henderson MJ, Norris MD. ABC transporters in cancer: more than just
drug efflux pumps. Nat Rev Cancer. 2010 Feb;10(2):147-56.

8. Mao Q, Unadkat JD. Role of the Breast Cancer Resistance Protein (ABCG2) in Drug
Transport. AAPS J. 2005 May 11;7(1):E118-33.

9. Robey RW, Polgar O, Deeken J, To KW, Bates SE. ABCG2: determining its relevance in
clinical drug resistance. Cancer Metastasis Rev. 2007 Mar;26(1):39-57.

10. Heyes N, Kapoor P, Kerr ID. Polymorphisms of the Multidrug Pump ABCG2: A Systematic
Review of Their Effect on Protein Expression, Function, and Drug Pharmacokinetics. Drug
Metab Dispos. 2018;46:1886–1899.

11. Woodward OM, Kottgen A, Coresh J, Boerwinkle E, Guggino WB, Kottgen M.

Identification of a urate transporter, ABCG2, with a common functional polymorphism causing
gout. Proc Natl Acad Sci USA. 2009 Jun 23;106(25):10338-42.

29
12. Son CN, Bang SY, Kim SH, Sung YK, Bae SC, Jun JB. ABCG2 Polymorphism Is
Associated with Hyperuricemia in a Study of a Community-Based Korean Cohort. J Korean Med
Sci. 2017 Sep;32(9):1451-1459.

13. Tomlinson B, Hu M, Lee VW, Lui SS, Chu TT Poon EW, et al. ABCG2 Polymorphism Is
Associated With the Low-Density Lipoprotein Cholesterol Response to Rosuvastatin. Clin
Pharmacol Ther. 2010 May;87(5):558-62.

14. Keskitalo JE, Zolk O, Fromm MF, Kurkinen KJ, Neuvonen PJ, Niemi M. ABCG2
Polymorphism Markedly Affects the Pharmacokinetics of Atorvastatin and Rosuvastatin. Clin
Pharmacol Ther. 2009 Aug;86(2):197-203.

15. Koo DH, Ryu MH, Ryoo BY, Beck MY, Na YS, Shin JG, et al. Association of ABCG2
polymorphism with clinical efficacy of imatinib in patients with gastrointestinal stromal tumor.
Cancer Chemother Pharmacol. 2015 Jan;75(1):173-82.

16. Burger H, van Tol H, Boersma AW, Brok M, Wiemer EA, Stoter G, et al. Imatinib mesylate
(STI571) is a substrate for the breast cancer resistance protein (BCRP)/ABCG2 drug pump.
Blood. 2004 Nov 1;104(9):2940-2.

30