Introduksyon sa mga Bayaning Manunulat

Noong panahon ng pananakop ng Espanya sa Pilipinas, maraming tao ang nagdusa, naghirap at
naging alipin. Walang may tangkang lumaban dahil kinakatakutan ng mga Pilipino ang pwersa
ng Espanya, at dahil dito, sila ay patuloy na nagdusa at naghirap.

Ngunit, noong dumating ang panahon ng pagbabagong diwa na pinangunahan ni Jose Rizal at
ng Himagsikan, nagkaroon ng pagbabago. At dito naisulat ang iba't ibang mga akda ng mga
bayaning manunulat tulad ni Rizal, Bonifacio at Del Pillar. Ang kanilang mga akda ay
nahahango sa mga pangyayari na kanilang naranasan noong panahon ng pananakop. Inalay ang
karamihan sa akda para sa mga pilipino nang sa gayon ay malaman ng mga pilipino sa
hinaharap ang mga nangyaring karahasan at pakikipaglaban para sa kalayaan noong panahon
ng pagsakop.

Sa Pagsusuri ng mga datos, matatagpuan dito ang mga nakalakip na impormasyon tungkol sa
mga nabanggit na mga manunulat. Matatagpuan din dito ang kanilang mga akda na sinulat
noong sila'y nabubuhay pa at impormasyon ng bawat akda. makikita din dito ang pagkumpara
at pagkontrast ng mga ginawang akda ng mga bayaning manunulat.

Mga Bayaning Manunulat:

Jose Protacio Rizal y Mercado

Si Dr. José Protacio Rizal Mercado y Alonso Realonda ay ang pampito sa labing-isang anak ng
mag-asawang Francisco Engracio Rizal Mercado y Alejandro at ng asawa nitong si Teodora
Morales Alonzo Realonda y Quintos. Ipinanganak si José Rizal sa Calamba, Laguna noong
Hunyo 19, 1861. Sina Saturnina, Paciano, Narcissa, Olimpia, Lucia, Maria, Jose, Concepcion,
Josefa, Trinidad at Soledad ang kanyang mga kapatid.
Ang ina ni Rizal ay siyang kaniyang unang guro at nagturo sa kaniya ng abakada noong siya ay
tatlong taon pa lamang. Noong siya naman ay tumuntong ng siyam na taon, pinadala siya sa
Biñan, Laguna upang mag-aral sa ilalim ng pamamatnubay ni Justiano Aquino Cruz. Ilang
buwan ang nakalipas, pinayuhan niya ang magulang ni Rizal na pag-aralin siya sa Maynila.

Ang Ateneo Municipal de Manila ang unang paaralan sa Maynila na kaniyang pinasukan noong
ikadalawa ng Enero 1872. Ayon sa isang salin ng Noli me tangere ni Guzman atbp., sa kaniyang
pananatili sa paaralang ito, natanggap niya ang lahat ng mga pangunahing medalya at notang
sobresaliente sa lahat ng aklat. Sa paaralan ding ito niya natanggap ang kaniyang Batsilyer sa
Sining na may notang sobresalyente kalakip ang pinakamataas na karangalan.

Nang sumunod na taon, siya ay kumuha ng Pilosopiya at Panitikan sa Pamantasan ng Santo

Tomas. Sa Ateneo, kasabay niyang kinuha ang agham ng Pagsasaka. Pagkaraan, kinuha niya
ang kursong panggagamot sa nasabing Pamantasan (Santo Tomas) pagkatapos mabatid na ang
kaniyang ina ay tinubuan ng katarata. Noong Mayo 5, 1882, nang dahil sa hindi na niya
matanggap ang tagibang at mapansuring pakikitungo ng mga paring Kastila sa mga katutubong
mag-aaral, nagtungo siya sa Espanya. Doo'y pumasok siya sa Universidad Central de Madrid,
kung saan, sa ikalawang taon ay natapos niya ang karerang Medisina, bilang "sobresaliente"
(napakahusay). Nang sumunod na taon, nakamit niya ang titulo sa Pilosopiya-at-Titik.
Naglakbay siya sa Pransya at nagpakadalubhasa sa paggamot ng sakit sa mata sa isang klinika
roon. Pagkatapos ay tumungo siya sa Heidelberg, Alemanya, kung saan natamo pa ang isang
titulo.

Ang Mga Akda ni Jose Rizal:

• Noli Me Tangere
- Ang akdang ito ay inilimbag noong 1887 at tinalakay dito ang mga kabulukan sa lipunan.

• El Filibusterismo
- Ang akdang ito ay ang karugtong ng "Noli Me Tangere", at tinalakay dito ang mga talamak na
sakit sa lipunan, pagsupil sa mga karapatang pantao at ang maling pamamalakad ng gobyerno
at simbahan.

• Sobre La Indolencia de los Filipinos

- Ito ay isang sanaysay na kung saan ay ipinagtanggol ni Rizal ang mga Pilipino sa mapanirang-
puri na pagiging tamad.

• Sa Mga Kabataang Dalaga sa Malolos

- Ang akdang ito ay sinulat ni Rizal upang mabigyan ng lakas ng loob ang mga kababaihan ng
malolos upang sila'y magkaroon ng paninindigan sa sarili.

• El Consejo de los Dioses

- Ito'y isang Talinhaga na nagopapahayag sa paghanga niya kay Cervantes.

• Brindis
- Ito'y isang talumpati na inihandog nya sa dalawang pintor na nanalo sa Madrid na si Juan
Luna at si Felix Ressurrecion Hidalgo.

• Me Piden Versos
- Isang tula na nagpapakita ng kalungkutan ni Rizal sa pagwalay sa inang bayan.

• Kundiman
- Isang tulang ginawa ni Rizal na nagpapahayag na ang Bayang inapi ay magiging malaya din
dumanak man ang dugo.

• Sa Aking mga Kababata

- Ito ang tulang sinulat ni Rizal noong walong taong gulang pa lang siya.

• Ala Juventud Filipina

- Nagsasaad dito na malaki ang tiwala ni Rizal na ang mga kabataan ay ang Pag-asa ng ating
bayan.

• Mi Ultimo Adios
- Ito ang itinuring na Obra Maestra ni Rizal kung saan ginamit ito ni Bonifacio sa
paghihimagsikan.
Marcelo H. Del Pillar

Nakilala si Marcelo H. del Pilar bilang Plaridel. Ipinanganak siya noong

ika-30 ng Agosto taong 1850 sa Cupang, San Nicholas, Bulacan. Ang
kanyang mga magulang ay sina Julian del Pilar at Blasa Gatmaytan.
Nanguna siyang propagandista para sa reporma ng Pilipinas at naging editor
at publisher din ng La Solidaridad. Nagsimula siyang mag-aral sa Kolehiyo de
Jose Flores at lumipat sa Kolehiyo ng San Jose sa Maynila. Nakatapos siya
ng kursong abogasya noong 1880.

Kilalang-kilala siya bilang si Plaridel isang matalentong tao, marunong

magpiyano, biyolin at flute. Mahusay din siya sa larong fencing. Kumakanta
siya ng mga serenata at tumutugtog ng magagandang awitin sa biyolin
tuwing Flores de Mayo.

Pinakasalan ni Marcelo H. del Pilar ang kanyang pinsan na si Marciana del

Pilar noong 1878. Nagkaroon sila ng pitong anak.
Noong 1878, itinatag ni Plaridel ang Diaryong Tagalog para mailathala ang
pagpuna at pagpansin kung papaano namamalakad ang gobyernong
Espanyol sa Pilipinas. Tinulungan siya ni Pedro Serrano Laktaw sa
pagpapalathala ng "Dasalan at Tuksuhan" at ng "Pasyong Dapat Ipaalab
ng Puso ng Taong Bayan."

Sa Espanya, kasama siya ni Graciano Lopez-Jaena sa paglathala ng La

Solidaridad. Ang pahayagang ito ang naging instrumento sa naglalathala ng
kanilang mithiin na mapaunlad ang gobyerno ng Pilipinas. Si Plaridel ang
humalili kay Lopez-Jaena bilang editor ng pahayagan.

Matatag na ang reputasyon ni Marcelo H. del Pilar bilang propagandista bago

nagkaroon ng utos na arestuhin siya noong 1880. Ito ang nagtulak sa kanya
upang tumakas siya sa Espanya. Nagbalik siya sa bansang kanyang
sinilangan at sa Bulakan ay natagpuan niya ang mga taong handang makinig
sa kanya. Si Del Pilar ay sumulat ng mga propagandistang pamphlet sa
paraang maliwanag, mabisa at simpleng Tagalog lamang ang gamit.
Namatay si Del Pilar noong ika-4 ng Hulyo 1896 sa Barcelona, Espanya.
Sakit na tuberculosis ang kumitil sa kanyang buhay.

Mga Akda ni Plaridel:

• Caiingat Cayo
- Ito'y isang libretong pagtatanggol sa akdang " Noli Me Tangere" ni Rizal.

• Ang Cadaquilaan ng Dios

- Ito'y isang sanaysay na ng pagtutuligsa sa mga prayleng kastila.

• Ang Kalayaan
- Ito ay naglalaman ng huling habilin ni Paridel sa mga Mamamayang Pilipino.

• La Frailocracia en Filipinas
- Ang sanaysay na ito ay naglalahad ng kaapihang dinanas ng taumbayan at ang di
makatarungang pamamalakad ng mga prayleng kastila.

• Dupluhan… Dalit… Mga Bugtong

- Ito ay kalipunan ng mga maiigsi na tula at tugma ni Plaridel.

• Dasalan at Tocsohan
- Isang Polyetang panggising sa mga damdamin ng mga mamamayang Pilipino.

Andres Bonifacio

Si Andrés Bonifacio ay isáng tunay na Pilipino na ipinanganak noong ika-30 ng Noviembre 1863
sa isang bahay na pawid sa puok sa harap ng himpilan ngayón ng tren sa daang Azcárraga sa
Tondó, Manila. Ang kanyang amá ay si Santiago Bonifacio, na ang hanap-buhay ay mananahi .
Ang kanyang ina naman ay si Catalina de Castro. Mga taal na taga-Maynilà. Ang kanyang mga
magulang ay mga taong dukha kaya siya naman ay isang taong mahirap.

Nagkaroon siya ng 4 kapatid, sina Ciriaco, Procopio, Petrona at Troadio. Ang 2 una at ang huli
ay patay na. Ang babae ay buhay pa (nuong 1922), asawa ng nasirang bayani, si Teodoro
Plata, na isá sa mga masikhay (matalik, malapit) na kasama ni Andrés Bonifacio.

Siya ay nag-aral sa paaralan ng isang guro, si Guillermo Osmeña, sa pook ng Meisik, Binundok
(Binondo ngayon), Manila. Datapwa nang siya ay tumutuntong na sa ika-14 taon, namatay ang
kanyang mga magulang at dahil dito, naputol ang kanyang pag-aaral. Siya nuon ay maalam
nang bumasa at sumulat ng wikang sarili (Tagalog) at Castila.
Upang siya ay mabuhay, sampu ng kanyang mga kapatid, binatak ang sariling buto at siya ay
naglako ng mga tungkod (bastones, walking sticks) at mga pamaypay na papel na ginagawa
niya sa luob ng kanilang bahay. Gayon din ang ginawang hanap-buhay ng kanyang mga
kapatid.

Nang si Bonifacio’y nakapagsanay na sa pagsulat, siya ay pumasok na utusan sa bahay-kalakal

ni Fleming, at pagkaraan ng ilang panahon ay ginawa siyang kinatawan (agente) ng nabanggit
na bahay-kalakal sa pag-bibili ng sahing (puno ng pili), yantok, at iba pa.

Nang lumipas ang ilang panahon, naging kawani (personero, employee) siya sa bahay-kalakal
nina Fressell & Co., sa bilang 450, daang Nueva, Maynilà. Ang sahod niya ay mga 12 piso
lamang sa isang buwan. Patuloy pa rin siya sa paggawa ng mga tungkod at pamaypay, na
inilako ng kanyang mga kapatid.

Bukod sa kanyang hanap-buhay, si Bonifacio ay mahilig magsulat sa sariling wika at may

magandang ayos ang kanyang sulat. Dahil dito, nakatulong sa kabuhayan nilang magkakapatid
ang paggawa ng mga tatak at paunawa sa mga kayo (tela, cloth) na ipinagbibili rito sa atin.

Dinadakila ng Bayang Pilipino si Andrés Bonifacio at siya ay ipinalalagay na dakilang bayani,

kapiling ni Rizal, sapagka’t siya ang nagtayo at nahalal na pangulo ng “Kataastaasan,
Kagalanggalang Katipunan ng mga Anak ng Bayan,” na pinagka-utangan ng Bayang Pilipino ng
kabayanihan sa pag-usig ng kanilang ikalalaya. Ang sagisag niyá ay “May-pagasa” na
“nangyari” bago siyá mamatay.

Mga Akda ni Andres Bonifacio:

• Katapusang Hibik ng Pilipinas

- Ang tulang ito ay nagpapahayag ng poot at pagbabanta sa mga sumakop sa ating bansa.

• Pag-ibig sa Tinubuang Lupa

- Ang tulang ito ay ginawa upang ipakita ang pag-ibig sa ating bayan.

• Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog

- Ito'y isang panawagan sa kanyang mga kababayan upang buksan ang kanilang isip at hanapin
ang katwiran.

• Katipunang Marahas ng mga Anak ng Bayan

- Ito'y isang pananawagan sa mga kababayan na ihanda nila ang sarili sa pakikihamok.

• Decalogo ng Katipunan
- Ito'y ginawa upang maging kautusan sa mga kasapi ng Katipunan.

Apolinario Mabini

Ipinanganak sa Talaga,Tanauan Batangas noong ika- 23 ng Hulyo, 1864 ng mga pulubing

magulang at pinahirapan habang buhay ng paralitiko, si Apolinario mabini ay lumaki pa rin
bilang isang magaling na manunulat, abogado at makabayan. Kilala siya bilang Dakilang
Paralitiko at Utak ng Rebolusiyon. Siya ang pangalawa sa walong anak ni Inocencio Mabini at
Dionisia Maranan.
Sa kabila ng kahirapan, si Mabini ay nakatamo ng sertipiko bilang guro noong Marso ng 1887 at
nakatapos ng abogasiya noong 1894. Siya ay tinanggap sa Hukom noong 1895.

Minalas siya noong 1896 nang nagkasakit siya ng trangkaso na siyang naging sanhi ng kanyang
pagiging paralitiko nang pang-habang buhay. Sa kabila nito ipinagpatuloy pa rin niya ang
trabahong notariyo at sinuportahan niya ang kilusang reporma na siyang naging dahilan ng
kanyang pagkabilanggo hangang Hunyo ng 1897.
Nang dumating ang himagsikang Pilipino at Amerikano,
si Mabini ang naghikayat sa kanyang mga kababayan na lumaban at mamatay para sa ating
kalayaan. Nilikha niya ang kanyang pinka-tanyag na "Ang Tunay na Dekalogo".

Si Mabini ay nagsilbing tagapayo ni Heneral Emilio Aguinaldo. Pinayuhan niya si Aguinaldo na

palitan ang diktadurang anyo ng panahalaan sa rebolusiyonaryo. Inayos niya ang mga bayan at
probinsiya at ang husgado at mga puwersang pulis, at nilkha niya ang mga alituntunin ng
hukbong sandatahan. Noong nagpulong-pulong ang Rebolusiyonaryong Kongreso sa Barasoain,
Malolos, Bulacan siya ang naging Pinunong Ministro ni Aguinaldo. Tumulong siya sa pag-likha
ng Saligang Batas. Samakatuwid, nararapat lamang na tawagin siyang "Utak ng Rebolusiyon."

Nagpatuloy pa siya sa pag-likha ng mga artikulo sa pagtaguyod ng reporma habang nagtatago,

subalit siya ay hinuli ng mga Amerikano noong ika-10 ng Septiyembre,1899. Pagkatapos na
siya'y palayain noong ika-23 ng Septiyembre, 1900; siya ay nanirahan sa Nagtahan, Manila,
kung saan siya ay sumulat para sa mga lokal na pahayagan. Noong ika-5 ng Enero, 1901 siya ay
pinalayas sa Guam dahil sa kanyang mga sinulat gaya ng "El Semil de Alejandro" sa "El Liberal."

Sa paniwalang wala na siyang ibang paraan at dahil sa akalang mas madali siyang magsilbi sa
kanyang mga kababayan kung siya ay bumalik sa Pilipinas, siya ay nangako ng pagkampi sa
Estados Unidos noong ika-26 ng Pebrero, 1903. Siya ay namatay sa Nagtahan, Manila noong
ika-13 ng Mayo, 1903 sa gulang na 39.

Mga Akda ni Apolinario Mabini

• Programa Contstitutional Dele Republika Filipinas

- Ito ay naglalaman ng mga balak para sa pamahalaan at edukasyon ng bansa.

• El Desarollo Caida Dela Republica Filipina

- Naglalaman ito ng paliwanag ukol sa pagtaas at pagbagsak ng Reublikang Pilipino.

• El Simil de Alejandro
- Ito ay tumutuligsa sa pamahalaang amerikano at nagbibigay-diin sa karapatang pantao.

• El Vedadero Decalogo
- Ito'y isang kathang naglalarawan at tagapagpalaganap ng pagkamakabayan o nasyonalismong
Pilipino.

Emilio Jacinto

Si Emilio Jacinto ay anak nila Mariano Jacinto at Josefa Dizon. Namatay agad ang kanyang
ama ilang sandali lamang matapos na siya ay isilang na nagtulak sa kanyang ina na ipaampon
si Emilio sa kanyang tiyuhin na si Don Jose Dizon upang magkaroon ng magandang buhay.

Si Emilio ay bihasa sa pagsasalita ng Tagalog at Kastila pero mas gusto niya ang Kastila. Siya
ay nag-aral sa Kolehiyo ng San Juan de Letran at nang maglaon ay lumipat sa Pamantasan ng
Sto. Tomas para mag-aral ng batas. Hindi niya natapos ang kurso at sa edad na 20 ay sumapi
siya sa isang sikretong samahan na ang pangalan ay Katipunan.

Nang mamatay si Bonifacio, ipinagpatuloy ni Jacinto ang paglaban sa mga Kastila bagamat
hindi siya sumali sa puwersa ni Aguinaldo. Namatay si Emilio Jacinto sa sakit na malaria noong
Abril 16, 1899 sa Majayjay, Laguna sa edad na 23.

Mga Akda ni Emilio Jacinto

• Ang Liwanag at Dilim

- Ito ay ang kodigo ng rebolusyon.
• Pahayag
- Ito ay isang manipestong humihikayat sa kanyang mga kababayan upang ipaglaban ang
kalayaan.

• Sa May Nasang Makisanib sa Katipunang Ito

- Ito ay isang pamantayan ng mga dapat ugaliin ng mga sasapi sa katipunan.

• Mga Aral ng Katipunan ng mga Anak ng Bayan.

- Ito ay kartilyang naglalaman ng mga kautusan ng mga kaanib sa katipunan.