Borderline Jak Zyc Z Osoba o Skrajnych

Książka elektroniczna należy do: Dominik Strzelecki, dstrzel@gmail.
com, 004915785306755, 16-303 Schwedt/Oder, Anne-Frank 8

Książka elektroniczna należy do: Dominik Strzelecki, dstrzel@gmail.com, 004915785306755, 16-303 Schwedt/Oder, Anne-Frank 8
Paul T. Mason
Sopot 2013
Przekład: Małgorzata Oleszczuk
Jak zyc z osoba o skrajnych emocjach
BORDERLINE
Randi Kreger
Tytuł oryginału: Stop walking on eggshells. Taking your life back when
someone you care about has borderline personality disorder
Copyright © 2010 by Paul T. Mason & Randi Kreger

New Harbinger Publications, Inc.
5674 Shattuck Avenue
Oakland, CA 94609
Copyright © for the Polish edition by Gdańskie Wydawnictwo

Psychologiczne, Sopot 2013.
Wszystkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być
przedrukowywana ani w żaden sposób reprodukowana lub odczyty-
wana w środkach masowego przekazu bez pisemnej zgody Gdańskiego
Wydawnictwa Psychologicznego.
Wydanie pierwsze 2013 rok
Przekład: Małgorzata Oleszczuk

Redakcja polonistyczna: Jolanta Pawlik-Świetlikowska, Patrycja Pacyniak
Korekta: Agnieszka Łysik
Skład: Mirosław Tojza
Projekt okładki: Monika Pollak
Zdjęcie na okładce: © John Lund|Blend Images|Corbis
ISBN 978-83-7489-486-9
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Sp. z o.o.

ul. J. Bema 4/1a, 81–753 Sopot
tel./faks 58 551 61 04
e-mail: gwp@gwp.pl
www.gwp.pl
www.wydawnictwogwp.pl
Spis treści
Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Wprowadzenie. Bliscy nieznajomi: jak powstała ta książka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Część 1
Zrozumieć zachowanie wywołane borderline . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Rozdział 1
Chodząc na palcach. Czy bliska ci osoba ma borderline? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Rozdział 2
Wewnętrzny świat osoby z borderline. Jak definiować to zaburzenie . . . . . . . . . . . . 41
Rozdział 3
Zapanować nad chaosem. Jak zrozumieć zachowania osób z borderline . . . . . . . . 74
Rozdział 4
Pod napięciem. Jak zachowanie osób z borderline wpływa na ich bliskich . . . . . . . 94
Część 2
Jak odzyskać kontrolę nad własnym życiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Rozdział 5
Jak zmienić siebie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
6
BORDERLINE. JAK Ż YĆ Z OSOBĄ O SKR A JNYCH EMOC JACH
Rozdział 6
Zrozumienie własnej sytuacji. Jak wyznaczać granice i doskonalić swoje
umiejętności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Rozdział 7
Potrzeby. Jak wyrażać je jasno i zdecydowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Rozdział 8
Jak stworzyć plan bezpieczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Rozdział 9
Jak chronić dzieci przed zachowaniem typowym dla borderline . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Część 3
Rozwiązywanie szczególnych problemów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Rozdział 10
Dziecko dotknięte borderline. Jak z nim postępować . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Rozdział 11
Kłamstwa, plotki i oskarżenia. Jak pewne działania zniekształcają prawdę . . . . . . 261
Rozdział 12
Przyszłość relacji. Jakie podjąć decyzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Załącznik A
Przyczyny i leczenie borderline . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
Załącznik B
Ćwiczenie uważności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Załącznik C
Wykaz pomocnych źródeł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
Zapnij pasy. To będzie ciężka noc.
Bette Davis, Wszystko o Ewie
Niezależnie od tego, jak odbieramy swoje kontakty z innymi — czy

czujemy się w nich zagubieni, niepewni, czy też mamy wobec nich
ambiwalentny stosunek — nie jesteśmy w stanie zupełnie wyciszyć
swojego wewnętrznego głosu, który zawsze powie nam prawdę.
Prawda często nie brzmi przyjemnie, dlatego sprowadzamy ją do
postaci docierającego do nas z obrzeży świadomości szmeru i nie
chcemy zatrzymać się na wystarczająco długo, by jej wysłuchać.
Jednak gdy dopuścimy ją do siebie, poprowadzi nas do mądrości,
zdrowia i jasności. Jej głos stoi na straży naszej integralności.
dr Susan Forward
Książkę dedykujemy starszym i młodszym dzieciom, na których
życie wpłynęło zaburzenie osobowości typu borderline, oraz na-
szym nauczycielom: setkom ludzi, którzy podzielili się z nami
swoimi doświadczeniami, łzami i spostrzeżeniami. Dzięki wam
ta książka mogła powstać.
Podziękowania
Przede wszystkim chciałabym podziękować dwóm ważnym męż-
czyznom w moim życiu, bez których powstanie tej książki nie byłoby
możliwe: mojemu mężowi, Robertowi Burko, oraz mojemu agento-
wi literackiemu, a zarazem przyjacielowi, Scottowi Edelsteinowi.
W ciągu trzech długich lat poświęconych pisaniu i zbieraniu ma-
teriałów do książki Robert przystał na wiele uczuciowych i finansowych
kompromisów. Bez jego cichego wsparcia, szczodrej natury i głębo-
kiej miłości jej napisanie pozostałoby jedynie odległym marzeniem.
Scott nie był dla mnie tylko agentem — był moim mentorem, tre-
nerem, kryzysową linią zaufania i najwierniejszym kibicem, wierzą-
cym we mnie jak nikt inny. Kiedy wątpiłam w to, czy książka kiedy-
kolwiek doczeka się publikacji, zapewniał mnie, że tak. Kiedy miałam
ochotę zrezygnować z powodu zbyt wielu wyrzeczeń, przypomi-
nał mi o ludziach, których życie odmieniłam. Jego poczucie humoru
i niezachwiane wsparcie podtrzymywały mnie na duchu i pomogły
mi uwierzyć w siebie.
W ciągu tej trzyletniej wędrówki towarzyszyła mi grupa niezwy-
kłych osób, które poznałam wyłącznie za pośrednictwem internetu.
Tworząc troskliwą społeczność internetową, dosłownie ratowały ży-
cie innym: uwalniały od poczucia izolacji i dawały nadzieję. Bez ich
ciężkiej pracy i poświęcenia sprawie nie byłoby internetowych grup
wsparcia, głównego portalu na temat zaburzenia osobowości typu
10
borderline BPD Central czy książki Walking on eggshells. Specjalne

podziękowania należą się A. J. Mahari, Alyssie (Alyfac), Davidowi
Andersowi, Harwijnowi B., Anicie F., Martinowi Cleaverowi, Edith
Cracchiolo, Sharon Harshman, Patty Johnson, Lee Meinhardtowi,
Danielowi Nortonowi, Rachel Russo, Kieu Vu, Kristin Wallio i Marko-
wi Weinstockowi.
Stworzony z myślą o ludziach, których najbliżsi cierpią na bor-
derline, portal społecznościowy Welcome to Oz zadebiutował w in-
ternecie w styczniu 1996 roku. Wówczas to dwunastu członków
społeczności podzieliło się na łamach portalu swoimi doświadcze-
niami z życia z osobami przejawiającymi cechy zaburzenia osobo-
wości typu borderline, odkrywając, że nie są sami ze swoim proble-
mem. Od tego czasu społeczność rozrosła się do szesnastu tysięcy
osób i zainspirowała do utworzenia kolejnych grup dla rodzin ludzi
dotkniętych borderline. Choć każdy członek naszej grupy jest wy-
jątkowy, muszę tu wyróżnić naszą klinicystkę Elyce M. Benham, któ-
ra od samego początku pełniła na naszym okręcie rolę głównego do-
radcy. Jej łagodny humor, współczucie i fachowa wiedza przywróciły
nadzieję wielu zrozpaczonym i zagubionym członkom grupy.
Mamy to szczęście, że do Welcome to Oz zdecydowało się przy-
stąpić także wiele osób, które leczą u siebie borderline. Mimo że
czasem mogły się tutaj czuć niechciane, nie zniechęciły się i zosta-
ły, by opowiedzieć, jak naprawdę wygląda życie w niewoli zaburze-
nia. Kiedy było trzeba, przypominały nam w dyplomatyczny sposób,
że wszyscy — osoby dotknięte zaburzeniem, ich rodziny oraz inni lu-
dzie — ponoszą odpowiedzialność za swoją rolę w relacji. Ich odwa-
ga jest dla nas inspiracją, a ich wyrozumiałość i współczucie stały
się światłem na drodze do zrozumienia, wybaczenia i uleczenia.
Do powstania tej książki przyczyniło się wielu klinicystów i orę-
downików walki z zaburzeniem z całego świata. Mike Chase, dy-
plomowany pielęgniarz rodzinny, przejrzał i uporządkował setki
wpisów internetowych na potrzeby rozdziału o dzieciach dotknię-
tych borderline.
Spośród klinicystów wypowiadających się na łamach tej książ-
ki wymienić należy: mgr Elyce M. Benham, dr. med. Josepha T. Berg-
sa, dyplomowaną pracowniczkę socjalną Mari E. Bernhardt, dr Lori
11
P O D Z I ę K OwA N I A
Beth Bisbey, mgr pielęgniarstwa Barbarę Blanton, dr. Jamesa Clai-

borna, dr. Kennetha A. Dachmana, dyplomowaną pielęgniarkę Jane
G. Dresser, dr. Bruce’a Fischera, dr MaryBelle Fisher, dr. nauk psycho-
logicznychJohna M. Grohola, dr. med. Johna Gundersona, dr. Paula
Hanniga, dr. Perry’ego Hoffmana, dr Janet R. Johnston, dr. med. Ika-
ra J. Kalogjerę, dr. med. Ottona Kernberga, dr. med. Jerolda J. Kreis-
mana, dr Marshę M. Linehan, dr. med. Richarda A. Moskovitza, dr. med.
Thomasa Meachama, dr Susan B. Morse, dr. Cory’ego F. Newmana,
dr. med. Andrew T. Pickensa, dyplomowaną pracowniczkę socjalną
Margaret Pofahl, dr. Josepha Santoro, dr. med. Larry’ego J. Sievera
oraz dr. Howarda I. Weinberga.
Na moją pracę wpłynęło także wiele publikacji niezwiązanych
z borderline, przede wszystkim Gniew kobiety: jak zmieniać utrwa-
lone więzi z bliskimi autorstwa dr Harriet Goldhor Lerner. Jej ważne
koncepcje przebijają z każdej strony tej książki. Kiedy przeczytałam
ją po raz pierwszy wiele lat temu, odmieniła moje życie. Czuję się
zaszczycona, mogąc przekazać wiedzę i doświadczenie dr Lerner,
i mam wobec niej wielki dług wdzięczności za zainspirowanie mnie.
Książki dr Susan Forward także odcisnęły swoje piętno na tej pra-
cy, przede wszystkim mam tu na myśli Szantaż emocjonalny. Jak się
obronić przed manipulacją i wykorzystaniem (Forward i Frazier,
2011) i Toksycznych rodziców (Forward i Buck, 2011). Serdecznie
polecam te trzy publikacje.
Na koniec chciałabym podziękować współautorowi tej książki,
mgr. Paulowi Masonowi, oraz mojemu wydawcy, New Harbinger
Publications, za wspaniałą współpracę; mojej pasierbicy, Tarze Ge-
rard, za wymyślenie tytułu roboczego dla tej książki; mojej mamie,
Janet Kreger, za wspieranie moich prób pisarskich już od podsta-
wówki, oraz Edith Cracchiolo, która w trakcie mojej pracy czuwała
nade mną niczym anioł stróż.
Dziękuję także tobie, mój drogi czytelniku: stworzyliśmy tę książ-
kę, wierząc, że może okazać się przydatna w trakcie twojej wę-
drówki. Ta myśl nadała znaczenia często bolesnym doświadczeniom
osób dotkniętych borderline oraz ich bliskich, którzy zgodzili się
wypowiedzieć na jej łamach.
R. K.
12
Wiele osób zachęcało mnie do pisania i wspierało przy tworzeniu

tej książki. Pragnę podziękować im wszystkim, a w szczególności:
w mojej żonie Monice, która w ciągu trzech lat trwania projektu

wierzyła we mnie bezwarunkowo. Pomimo długich godzin, ja-
kie poświęcałem książce, zawsze mnie wspierała i zachęcała
do pisania, chociaż sama w tym czasie musiała pracować jako
pełnoetatowa mama. Dziękuję też moim dzieciom, Zacharemu,
Jacobowi i Hannah, które na swój sposób nieustannie przypo-
minały mi, co jest w życiu najważniejsze;
w moim rodzicom, Thomasowi i Jean Masonom, ich miłość, war-
tości i nieugiętość stały się podwalinami budowli, której stawia-
nie dzięki nim kontynuuję;
w moim kolegom ze szpitala All Saints Health Care System i klini-
ki psychiatrycznej Psychiatric Services w Racine (Wisconsin),
za stworzenie pełnej wsparcia i zachęcającej do podejmowania
wyzwań atmosfery w miejscu pracy, która sprzyjała wypróbowy-
waniu nowych rozwiązań. Ich gotowość do ryzyka i wyjścia po-
za utarte schematy wpłynęła na kształt mojej pracy i wskazała
mi kierunek, w jakim zacząłem podążać jako specjalista w za-
kresie zdrowia psychicznego;
w mojej mentorce w trakcie studiów, dr Kathleen Rusch, która roz-
winęła i podtrzymywała u mnie zainteresowanie zaburzeniem
osobowości typu borderline. Bez jej wsparcia i zaufania naj-
prawdopodobniej obrałbym inny kierunek badań jako klinicysta.
Chciałbym także podziękować wszystkim klinicystom i działa-

czom, których spostrzeżenia, doświadczenie i wiedza zostały wy-
korzystane w tej książce, a zwłaszcza dr Marlenie Larson za kawał
dobrej roboty, jaką wykonała w szpitalu Wheaton Franciscan Health-
care All Saints w pracy z pacjentami z borderline i ich rodzinami.
Na koniec dziękuję współautorce tej książki, Randi Kreger, oraz
naszemu agentowi Scottowi Edelsteinowi, który ponad trzy lata te-
mu zaproponował mi uczestniczenie w tym projekcie. Bez ich upo-
ru i wysiłku wciąż zastanawiałbym się, czy warto spróbować.
P. M.
Wstęp
Od momentu gdy niniejsza książka ukazała się na rynku, a więc od
1998 roku, sprzedano ponad czterysta tysięcy jej egzemplarzy. Przy
takim tempie sprzedaży mamy szanse przekroczyć nakład półmi-
lionowy. Nie jestem nawet w stanie spamiętać, na ile języków ją
przetłumaczono.
Kiedy wraz z Paulem T. Masonem zaczynaliśmy pracę nad książ-
ką, mieliśmy trudności z dotarciem do informacji, które mogłyby
okazać się użyteczne dla członków rodzin ludzi dotkniętych border-
line. Niewiele osób rozmawiało o zaburzeniu osobowości typu bor-
derline w internecie czy w obrębie grupy dyskusyjnej poświęconej
osobowości. Udało nam się znaleźć jedynie dwie książki adreso-
wane do laików. Dziś w internecie roi się od informacji o borderline,
a żeby pomieścić wszystkie główne prace na ten temat, potrzeba
by całego regału, nie wspominając już o e-bookach i książkach wy-
danych prywatnie — autorstwa osób, które same cierpiały na bor-
derline lub zmagały się z problemem zaburzenia u najbliższych.
Co się zmieniło? Wiele rzeczy. Techniki obrazowania mózgu
umożliwiają wskazanie różnic między przeciętnym mózgiem a móz-
giem osoby dotkniętej borderline. W rezultacie na rynek wprowa-
dzono nowe leki, a kolejne badania ujawniły coraz więcej informacji
na temat tego, dlaczego osoby cierpiące na borderline myślą, czu-
ją i zachowują się w taki, a nie inny sposób. Nowatorscy klinicyści
14
opracowali nowe podejścia wykorzystywane w pracy z pacjentami,

a te zaczęły przynosić efekty. Działacze zaczęli zakładać własne
organizacje, aby zwrócić większą uwagę na problem i pozyskać
środki na sfinansowanie badań w tym zakresie.
To jeszcze nie wszystko. Niniejsza książka wraz z moją stroną in-
ternetową i portalem społecznościowym Welcome to Oz stały się po-
tężnymi narzędziami szerzenia wiedzy na temat borderline. Czytelnicy
zaczęli korzystać z internetu i komunikować się ze sobą; osoby do-
tknięte borderline oraz ich rodziny zaczęły zakładać strony i społecz-
ności internetowe — same miały coś do powiedzenia, a wypowiadając
się na innych forach publicznych, nie czuły się słyszane. Niegdyś od-
osobnieni ludzie wreszcie zaczęli do siebie wzajemnie docierać.
Między 1995 a 2008 rokiem nasza internetowa rodzina z Wel-
come to Oz rozrosła się od dwunastu członków do szesnastu tysię-
cy użytkowników.
Komercyjny sukces książki (a później także Stop walking on
eggshells workbook) pokazał wydawcom, że publikacje o borderline
mogą być w cenie, dlatego zaczęło się ich pojawiać coraz więcej. Za-
graniczne wydania zapoczątkowały przepływ informacji do innych
krajów. W 2008 roku nasz japoński wydawca zaprosił mnie do Tokio,
abym poprowadziła cykl prezentacji dla rodzin osób z borderline.
Jednak nie wszystko wygląda tak kolorowo. Większości klini-
cystów wciąż brakuje podstawowej wiedzy, przede wszystkim w za-
kresie rozpoznawania zaburzenia oraz leczenia dzieci i dorosłych
z symptomami borderline. Innym problemem jest niemożność zro-
zumienia zasadniczego faktu, że borderline może przejawiać się
w zachowaniu na wiele sposobów. Niestety nie wszystkie objawy są
zauważane przez klinicystów pracujących w obrębie systemu opie-
ki psychiatrycznej, a nawet jeśli zostaną wykryte, nie zawsze łączy
się je z borderline.
Na płaszczyźnie bardziej osobistej, podobnie jak świat poszedł
naprzód, tak zmieniliśmy się my, autorzy tej książki. Kilka lat po jej
pierwszym wydaniu napisałam Stop walking on eggshells workbook:
Practical strategies for living with someone who has borderline per-
sonality disorder. Wydanie tej pracy w formie zeszytu ćwiczeń po-
zwoliło na zamieszczenie wielu przykładów i opisów; z kolei część
15
wSTęP
interaktywna pomaga czytelnikom zrozumieć siebie i przełożyć zdo-

bytą wiedzę na własne życie.
W 2008 roku wydałam kolejną ważną książkę: Essential family
guide to borderline personality disorder: New tools and techniques
to stop walking on eggshells. Przedstawiłam w niej jasny system z po-
działem na pięć rodzajów umiejętności, których opanowanie ma
pomóc rodzinom przestać się obwiniać i zacząć stosować konkret-
ne rozwiązania, aby poczuć się lepiej, wyzwolić się, nauczyć wyra-
żać własne zdanie i w sposób zdecydowany stawiać granice. Jak
czytelnicy zauważą w trakcie lektury, przemyciłam niektóre zagad-
nienia do niniejszej książki: obie publikacje się uzupełniają, ale jed-
nocześnie oferują spojrzenie na problem trochę z innej perspektywy.
Członkom rodzin przyda się każda pomoc!
Paul T. Mason, współautor książki, obrał inną ścieżkę niż ja. Zo-
stał zastępcą dyrektora do spraw klinicznych w szpitalu Wheaton
Franciscan Healthcare All Saints w Racine. Sprawowanie tej funk-
cji umożliwia mu pełnienie wykonawczego i administracyjnego nad-
zoru nad usługami związanymi z ochroną zdrowia psychicznego
oraz leczeniem uzależnień, w tym nad trzema programami dla pa-
cjentów hospitalizowanych i sześcioma poradniami dla dzieci, do-
rosłych i ich rodzin w południowo-wschodniej części Wisconsin.
Troje jego dzieci, które uczęszczały do szkoły podstawowej, gdy
ta książka po raz pierwszy pojawiła się w księgarniach, ma teraz po
kilkanaście lat. Paul jest w szczęśliwym związku z Moniką, która
oprócz zajmowania się domowym ogniskiem prowadzi teraz małą
praktykę terapeutyczną dla dorosłych i par w Racine.
Życzymy przyjemnej lektury!

Wprowadzenie
Bliscy nieznajomi: jak powstała
ta książka
Coś musi być ze mną nie tak.

To jedyne, co przychodziło mi do głowy, gdy próbowałam
czymś wytłumaczyć sobie jego zachowanie. Czemu raz był wobec
mnie taki czuły, a innym razem rozdzierał mi serce? Czemu mówił
mi, że jestem cudowna i utalentowana, a chwilę później krzyczał,
że mną gardzi i że jestem przyczyną jego wszystkich problemów?
Jeśli naprawdę mnie kochał, tak jak twierdził, to dlaczego czułam
się taka bezradna i manipulowana? Jak osoba tak inteligentna i wy-
kształcona mogła się czasem zachowywać tak irracjonalnie?
Wiedziałam, że nie zrobiłam nic, by zasłużyć sobie na takie trak-
towanie. Ale po kilku latach podświadomie przyjęłam jego punkt wi-
dzenia — wszystkiemu winna byłam ja i moje wady. Nasz związek
się rozpadł, ale moja nieufność i niskie poczucie własnej wartości
pozostały. Zaczęłam więc chodzić na terapię.
Po kilku miesiącach moja terapeutka powiedziała na temat mo-
jego byłego chłopaka coś, co odmieniło moje życie, i nie tylko moje:
17
wPROwADZENIE
„Zachowanie, które opisujesz, jest charakterystyczne dla osób z za-

burzeniem osobowości typu borderline. Nie mogę co prawda po-
stawić diagnozy, bo nie miałam okazji go poznać, ale z tego, co
mówisz, wydaje się spełniać kryteria borderline”.
Zaburzenie osobowości typu borderline? Nigdy wcześniej o nim
nie słyszałam. Moja terapeutka poleciła mi lekturę I hate you — Don’t
leave me. Understanding the borderline personality (1989) autorstwa
dr. med. Jerolda Kreismana. Przeczytałam ją i odkryłam, że zgod-
nie z opisem cech typowych dla borderline wymienionych w „biblii”
klinicystów — klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM — zacho-
wanie mojego eks-partnera w siedmiu na dziewięć przypadków od-
powiadało temu zaburzeniu. A do diagnozy borderline wystarczy
już wskazanie pięciu objawów.
Chciałam dowiedzieć się czegoś więcej o tym, jak to zaburze-
nie wpłynęło na mnie. Chciałam zrozumieć, jak sobie pomóc. Uda-
ło mi się znaleźć tylko dwie książki o borderline skierowane do
masowego odbiorcy, ale skupiały się one raczej na tym, jak po-
wszechnie wyjaśnia się samo zaburzenie. Nie zawierały zbyt wielu
praktycznych informacji na temat tego, jak mogą radzić sobie ro-
dziny osób dotkniętych borderline.
Dlatego zdecydowałam się napisać własną książkę o tym, jak
odnaleźć się w takiej sytuacji. Ponieważ borderline dotyka ponad
sześć milionów osób w Stanach Zjednoczonych, pomyślałam, że
przynajmniej osiemnaście milionów ich bliskich — członków rodzin,
przyjaciół czy partnerów — tak jak ja obwiniało się za zachowanie,
które nie miało z nimi niemal żadnego związku.
Bliska mi osoba, która wiedziała, że planuję napisać tę książkę przy
współudziale wykwalifikowanego specjalisty w zakresie zdrowia psy-
chicznego, poleciła mi, bym skontaktowała się z jej znajomym, Pau-
lem T. Masonem. Paul, z zawodu psychoterapeuta, przez dziesięć lat
pracował z osobami cierpiącymi na borderline oraz z ich rodzinami, za-
równo w ramach opieki szpitalnej, jak i pomocy doraźnej. Poważane
czasopismo naukowe opublikowało jego badania dotyczące podty-
pów borderline. Poprowadził także kilka prezentacji na ten temat skie-
rowanych i do specjalistów, i do przeciętnego odbiorcy.
Podobnie jak ja, Paul zdecydowanie uważał, że rodziny, przyja-
ciele i partnerzy osób z borderline powinni się dowiedzieć, że nie
18
są sami. „Członkowie rodzin zwierzają mi się, że ich życie przypo-

mina pole emocjonalnej bitwy i że już sami nie wiedzą, co mają ro-
bić” — zdradził.
Paul zaczął zbierać materiały do książki; szukał informacji o po-
dobnych badaniach w literaturze naukowej. W wielu artykułach opi-
sywano trudności związane z leczeniem osób dotkniętych borderline.
Zdaniem niektórych ekspertów są to trudni i wymagający pacjenci,
którzy powoli reagują na terapię, jeśli w ogóle następuje u nich jakaś
poprawa. Artykuły te przedstawiały techniki radzenia sobie wyko-
rzystywane przez wykwalifikowanych specjalistów, którzy przecięt-
nie poświęcają swoim pacjentom godzinę tygodniowo. Natomiast
większość publikacji tylko pobieżnie opisywała temat potrzeb niema-
jących specjalistycznego przygotowania członków rodzin, którzy
spędzają z osobami dotkniętymi borderline siedem dni w tygodniu.
Jeśli w badaniach pojawiał się temat rodzin, to niemal zawsze
chodziło o rodzinę pochodzenia osoby cierpiącej na borderline.
Skupiano się na szacowaniu wpływu pierwotnego środowiska ro-
dzinnego na rozwój zaburzenia. Innymi słowy, badania te zajmo-
wały się wpływem otoczenia na osobę dotkniętą borderline, a nie
wpływem osoby dotkniętej borderline na otoczenie.
Podczas gdy Paul zagrzebał się w czasopismach naukowych, ja
rozmawiałam ze specjalistami w zakresie zdrowia psychicznego na
temat tego, co może zrobić „nie-border” (partner, przyjaciel czy czło-
nek rodziny osoby z borderline lub kogoś, kto przejawia cechy cha-
rakterystyczne dla tego zaburzenia), by przejąć kontrolę nad własnym
życiem i przestać chodzić na palcach, a jednocześnie nadal wspierać
bliską osobę dotkniętą zaburzeniem. Niektórzy spośród przepytanych
przeze mnie klinicystów to znani badacze zajmujący się borderline.
Inni to lokalni specjaliści, których polecili mi przyjaciele.
Na początku czekała mnie niemiła niespodzianka. Choć zabu-
rzenie to z definicji negatywnie wpływa na najbliższe otoczenie
osób nim dotkniętych, większość specjalistów w zakresie zdrowia
psychicznego, z którymi miałam okazję rozmawiać — z kilkoma
istotnymi wyjątkami — była tak przejęta potrzebami chorych, że
nie potrafiła udzielić wielu rad ich partnerom czy rodzinom. Jednak
podczas kolejnych rozmów moja wiedza na ten temat zaczęła się
powiększać.
19
wPROwADZENIE
Dotarliśmy z Paulem do informacji, które mogły okazać się klu-

czowe dla bliskich osób dotkniętych borderline. Ale to jeszcze by-
ło za mało na książkę — nie był to szczegółowy, podnoszący na
duchu przewodnik, jaki planowaliśmy napisać. Weszliśmy więc do
internetu.
Mój nowiutki komputer, który zamówiłam, by zająć się sprawa-
mi związanymi z marketingiem, public relations i pisaniem, przy-
szedł do mnie wraz z płytą instalacyjną AOL1. Chcąc wreszcie
zobaczyć internet na własne oczy, zainstalowałam program.
Znalazłam się w świecie, o którego istnieniu nie miałam wcze-
śniej pojęcia. Grupy dyskusyjne oraz fora internetowe przypominały
olbrzymie grupy wsparcia wspomagające leczenie w największym
podziemnym kościele świata. „Obywatele sieci”, których tam spotka-
łam, a byli to zarówno ci, którzy cierpieli na borderline, jak i osoby
niedotknięte tym zaburzeniem, nie czekali biernie, aż specjaliści dojdą
do tego, jak rozwiązać ich problemy. Dzielili się strategiami radzenia
sobie, wymieniali technicznymi informacjami i byli dla siebie nawza-
jem źródłem emocjonalnego wsparcia — bliskimi nieznajomymi, któ-
rzy doskonale rozumieli, przez co przechodzą ich rozmówcy.
Zaczęłam od przeczytania wszystkich nagromadzonych przez
ostatnie lata postów autorstwa setek osób z borderline i ich bliskich
z całych Stanów Zjednoczonych. Wysyłałam e-maile do użytkow-
ników, którzy ostatnio zamieścili na forum jakieś nowe wiadomości,
z pytaniem, czy nie zechcieliby wziąć udziału w naszym badaniu.
Większość się godziła, ciesząc się, że w końcu ktoś odpowiedział
na potrzebę rozpowszechnienia informacji o borderline.
Dzięki dłuższej wymianie e-maili poznałam główne potrzeby
rodzin, partnerów i przyjaciół osób z tym zaburzeniem. Potem po-
stanowiłam się dowiedzieć, jak to wszystko wygląda od strony lu-
dzi cierpiących na to zaburzenie. I tak na przykład, gdy ich bliscy
opowiadali o bezradności w obliczu wybuchów wściekłości osób
z borderline, pytałam te ostatnie, co czuły i myślały w trakcie takich
napadów szału i jaka ich zdaniem reakcja otoczenia byłaby w takich
chwilach najlepsza.
1
America Online — w latach dziewięćdziesiątych XX wieku jeden z głównych
dostawców internetu w Stanach Zjednoczonych, przez wielu Amerykanów utoż-
samiany z internetem i dalej tak w tekście nazywany (przyp. tłum.).
20
Na początku ludzie cierpiący na borderline mi nie ufali. Jednak

po kilku miesiącach zaczęłam powoli zdobywać ich zaufanie, a oni
otworzyli się przede mną, ujawniając najgłębiej skrywane uczucia
względem siebie samych i opisując spustoszenie, jakiego zaburze-
nie dokonało w ich życiu. Wiele z nich opowiedziało mi przerażają-
ce historie o molestowaniu seksualnym, samookaleczaniu, depresji
i próbach samobójczych. „Życie z borderline jest jak wieczność
w piekle. Nic dodać, nic ująć — napisała pewna kobieta. — Ból, złość,
zagubienie. Nigdy nie wiem, co będę czuła za chwilę. Smutek, po-
nieważ wiem, że ranię ukochane osoby. Raz na jakiś czas czuję wiel-
ką radość, którą po chwili zastępuje niepokój, wywołany jej
pojawieniem. Po czym się tnę. Później wstydzę się tego, co zrobi-
łam. Moje życie przypomina niekończący się pobyt w »Hotelu Cali-
fornia«2. Istnieje tylko jeden sposób, by opuścić to miejsce — trzeba
się z niego wymeldować raz na zawsze”.
Niektórzy terapeuci nie wierzyli, że można całkowicie wyleczyć
się z borderline. Jednak w internecie poznałam wiele osób, których
stan znacznie się poprawił dzięki zestawieniu terapii, leków i emo-
cjonalnego wsparcia. W moich oczach czasem pojawiały się łzy,
gdy widziałam, jak bardzo są szczęśliwe, mogąc po raz pierwszy
w życiu poczuć się normalnie. A ja po raz pierwszy zdałam sobie
sprawę, jak bardzo musiał cierpieć mój były chłopak. Nagle zaczęłam
rozumieć zachowania, które wcześniej były dla mnie niepojęte.
Wreszcie gdzieś tam w środku poczułam, że te wszystkie niczym
niesprowokowane emocjonalne ataki, których przez lata doświad-
czałam, tak naprawdę nie były mierzone we mnie. Najprawdopo-
dobniej były one konsekwencją doznawanego przez niego wstydu
i lęku przed opuszczeniem. Odkrycie, że on także był ofiarą, spra-
wiło, iż część mojej złości przemieniła się we współczucie.
Historie członków rodzin były równie przerażające. Partnerzy
osób dotkniętych borderline opowiedzieli mi o tym, jak ich mał-
żonkowie rozpowiadali bolesne i zawstydzające kłamstwa na ich
temat, potrafili posunąć się nawet do złożenia w sądzie fałszywych
oskarżeń o maltretowanie czy wykorzystywanie. Kochający rodzi-
2
Nawiązanie do piosenki zespołu The Eagles, w której tytułowy hotel okazuje
się przeklętym miejscem — po przekroczeniu jego progu nie można go już opuś-
cić (przyp. tłum.).
21
wPROwADZENIE
ce mówili o szoku, jakiego doznali, gdy po tym, jak poświęcili wszys-

tkie życiowe oszczędności, aby pomóc swoim dzieciom, one os-
karżały ich, pośrednio lub bezpośrednio, o maltretowanie.
Dorosłe dzieci osób cierpiących na borderline wspominały swo-
je koszmarne dzieciństwo. Jeden mężczyzna wyznał: „Krytykowa-
ny był nawet sposób, w jaki wykonywałem funkcje życiowe. Mojej
dotkniętej borderline matce nie podobało się, jak jadłem, chodzi-
łem, mówiłem, myślałem, siadałem, siusiałem, płakałem, kichałem,
kaszlałem, śmiałem się, krwawiłem czy słuchałem”. Rodzeństwo
osób cierpiących na borderline mówiło o walce o uwagę rodziców
i obawach związanych z tym, czy u ich własnych dzieci nie rozwi-
nie się zaburzenie.
Z pomocą ochotników, których poznałam na forach dyskusyj-
nych, stworzyłam witrynę internetową na temat zaburzenia oso-
bowości typu borderline (www.BPDCentral.com) oraz założyłam
społeczność internetową dla bliskich osób dotkniętych borderline
— Welcome to Oz. Ludzie myślący, że to, co przeżywają, jest ewe-
nementem, byli zdumieni odkryciem, ile jest osób z podobnymi do-
świadczeniami. Na przykład troje członków Welcome to Oz opowia-
dało, że do wielkich kłótni często dochodziło na lotniskach. Czterech
użytkowników przytoczyło historie o tym, jak ich cierpiący na border-
line bliscy przez kilka dni gniewali się na nich z powodu czegoś, cze-
go dopuścili się w ich snach.
Paul i ja potrzebowaliśmy dużo czasu na uporządkowanie takiej
masy informacji. Stworzyliśmy własny system pracy: na podstawie
internetowych dyskusji ja wysuwałam pomysły i sugestie, a Paul
je rozwijał, nanosił na nie poprawki i poddawał teoretycznej obrób-
ce. Innym razem to Paul na postawie swoich badań opracowywał
zalecenia, które ja korygowałam i przekazywałam członkom Wel-
come to Oz w podzięce za podzielenie się z nami swoimi doświad-
czeniami. Nie mogliśmy się nadziwić, jak wspaniale działała inter-
netowa technologia: wystarczyło jedno kliknięcie, by uzyskać dostęp
do komentarzy setek ludzi z całego świata.
Kiedy byliśmy już zadowoleni z owoców naszej pracy, podzie-
liliśmy się swoimi obserwacjami ze współpracownikami Paula, spe-
cjalistami w zakresie zdrowia psychicznego i znanymi badaczami
zaburzenia osobowości typu borderline, którzy od lat pracowali
22
z osobami dotkniętymi tą przypadłością i ich rodzinami. Przyzna-

li, że ich pacjenci i członkowie rodzin mają takie same problemy, jak
nasi internetowi korespondenci. Aby nie mieć najmniejszych wąt-
pliwości co do trafności naszych danych, dodatkowo poprosiliśmy
Edith Cracchiolo, wykładającą psychologię w Cerritos College
w Norwalk (Kalifornia), o przeprowadzenie sondażu wśród bliskich
osób z borderline z naszej internetowej grupy wsparcia.
Oczywiście nie udało nam się zadowolić wszystkich. Kiedy za-
częłam rozważać napisanie tej książki, nie mogłam zrozumieć, cze-
mu nikt nie zrobił tego do tej pory. Po kilku miesiącach pracy
nad naszym projektem odpowiedź stała się oczywista. Zaburzenie
osobowości typu borderline stanowi kontrowersyjne i złożone za-
gadnienie. Sama próba zdefiniowania go przypomina łapanie ryb
gołymi rękoma, z zasłoniętymi oczyma i to w trakcie deszczu. Ist-
nieje wiele teorii na temat tego, co powoduje borderline, ale żad-
na z nich nie rozstrzyga sprawy. Natomiast kwestia leczenia jest
przyczyną gorących sporów między cenionymi badaczami.
Najbardziej frustrujący był fakt, że środowiska zajmujące się
zdrowiem psychicznym, a w konsekwencji także reszta społeczeń-
stwa, nie uznawały borderline za zaburzenie. Zgodnie z informacją
podaną przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne border-
line występuje jeszcze rzadziej niż schizofrenia i dwubiegunowe
zaburzenie afektywne razem wzięte. Jednak większość specjali-
stów, z którymi rozmawialiśmy, przyznaje, że nie zostali odpo-
wiednio przeszkoleni, aby je diagnozować i leczyć. Niektórzy byli
tylko na jednym czy dwóch wykładach na ten temat.
Pisanie tej książki okazało się więc równie wyczerpujące emo-
cjonalnie, co wymagające intelektualnie. Wiele osób dotkniętych
borderline w odpowiedziach na moje pytania przemycało zawo-
alowane sugestie, że popełni samobójstwo, lub otwarcie groziło
takim zamiarem. Każdego dnia otrzymywałam co najmniej jeden
desperacki list od osoby, która właśnie dowiedziała się o istnieniu
borderline ze strony www.BPDCentral.com i potrzebowała kogoś,
kto powiedziałby jej, co ma dalej robić.
Trzy lata wysiłków zaowocowały książką, którą czytelnik właśnie
trzyma w ręku. To jeszcze nie wszystko. Tak naprawdę to dopiero po-
czątek. Mamy nadzieję, że książka ta zainspiruje do nowych badań,
23
wPROwADZENIE
pomoże klinicystom w udzielaniu informacji pacjentom, a także bę-

dzie przydatna dla rodzin i przyjaciół osób dotkniętych borderline;
sprawi, że poczują się lepiej, oraz pozwoli im uwierzyć, że border-
line można wyleczyć. Przede wszystkim mamy nadzieję, że pomoże
tobie — i wielu innym podobnym do ciebie – zejść z emocjonalnej
huśtawki, na której siedzisz, od kiedy ktoś dotknięty tym zaburze-
niem pojawił się w twoim życiu.
Randi Kreger
Część 1
Zrozumieć
borderline
zachowanie wywołane
1
Chodząc na palcach
Czy bliska ci osoba ma borderline?
Po piętnastu latach małżeństwa nadal nie byłem w stanie odpowie-

dzieć sobie na pytanie, co robię nie tak. Szukałem odpowiedzi w bi-
bliotekach, konsultowałem się z lekarzami, odwiedzałem poradnie,
czytałem rozmaite artykuły, rozmawiałem z przyjaciółmi. Spędziłem
piętnaście lat, analizując, co o mnie mówiła, i zamartwiając się tym,
zdecydowanie zbyt często dając wiarę jej słowom. Wątpiłem w siebie
i bardzo cierpiałem, nie wiedząc nawet, z jakiego powodu.
Pewnego dnia wreszcie znalazłem odpowiedź w internecie. Po-
czułem taką ulgę, że w moich oczach pojawiły się łzy. I choć nie je-
stem w stanie przekonać mojej drugiej połówki z zaburzeniem
osobowości typu borderline, że potrzebuje pomocy, przynajmniej mam
w końcu jasny obraz sytuacji. Nie jestem niczemu winien. Nareszcie
znam prawdę.
Welcome to Oz
Czy ta książka jest dla ciebie?

w Czy ktoś, na kim ci zależy, bardzo cię rani?
w Czy zdarza ci się ukrywać, co naprawdę myślisz bądź czujesz,
28
ponieważ boisz się reakcji drugiej osoby lub wydaje ci się, że nie
warto ryzykować straszliwej kłótni czy zranienia?
w Czy wydaje ci się, że wszystko, co powiesz, może zostać prze-
kręcone i wykorzystane przeciwko tobie? Czy jesteś obwiniany
za wszystkie problemy w związku, nawet jeśli nie ma ku temu
najmniejszych logicznych podstaw?
w Czy jesteś obiektem wielkich, gwałtownych i irracjonalnych wy-
buchów gniewu, które przeplatają się z zupełnie normalnym,
troskliwym zachowaniem drugiej osoby? Czy twoje otoczenie
nie daje temu wiary?
Czy masz w Czy masz wrażenie, że osoba, na której ci zależy,
czasem wrażenie, raz postrzega cię jako kogoś wspaniałego, a in-
że druga strona tobą nym razem jako kogoś zupełnie bezwartościo-
manipuluje, okłamuje cię
wego, popadając ze skrajności w skrajność? Czy
lub kontroluje?
Czy czujesz się czasem nie ma żadnego racjonalnego uzasad-
jak ofiara szantażu nienia przejścia od jednego stanu do drugiego?
emocjonalnego? w Czy boisz się o cokolwiek prosić partnera, bo
wiesz, iż usłyszysz, że za dużo oczekujesz lub że
coś jest z tobą nie tak? Czy czujesz, że twoje potrze-
by są nieistotne?
w Czy druga strona podważa lub kwestionuje twoje zdanie? Czy
masz wrażenie, że oczekuje się od ciebie bez przerwy czegoś
innego, a ty nigdy nie jesteś w stanie temu sprostać?
w Czy jesteś oskarżany o rzeczy, których nigdy nie zrobiłeś lub nie
powiedziałeś? Czy czujesz się nierozumiany, a kiedy tylko pró-
bujesz coś wyjaśnić, druga strona odrzuca twoje wytłumaczenie?
w Czy często jesteś poniżany? Czy kiedy zastanawiasz się nad zakoń-
czeniem związku, druga strona nie pozwala ci odejść, próbując
wszystkiego: od deklaracji miłości i obietnic poprawy do pośrednich
i bezpośrednich gróźb? Czy usprawiedliwiasz takie zachowanie lub
próbujesz przekonywać siebie, że wszystko jest w porządku?
Jeśli na większość z tych pytań odpowiedziałeś „tak”, to mamy

dla ciebie dobrą wiadomość. Nie tracisz rozumu. Nie jesteś nicze-
mu winien. I nie jesteś sam. Możesz dzielić te doświadczenia, ponie-
waż ktoś z twoich bliskich przejawia cechy charakterystyczne dla
zaburzenia osobowości typu borderline.
29
C H O D Z Ą C N A PA L C A C H
Dalej przedstawiamy trzy prawdziwe historie ludzi, którzy od-

kryli, że bliska im osoba cierpi na to zaburzenie. Podobnie jak więk-
szość przykładów przytoczonych w tej książce, historie te opierają
się na doświadczeniach opisanych na forach internetowych grup
wsparcia. Oczywiście większość szczegółów została zmieniona, by
uniemożliwić rozpoznanie autorów.
Historia Jona: małżeństwo z osobą dotkniętą borderline

W związku z osobą z borderline raz jest jak w niebie, innym razem
jak w piekle. Nastrój mojej żony może się zmienić w ciągu sekundy.
Chodzę wokół niej na palcach, robię, co mogę, by ją zadowolić.
Wszystko, by uniknąć kłótni: bo odezwałem się nie w porę, powie-
działem coś za szybko, niewłaściwym tonem lub towarzyszył mi przy tym
nieodpowiedni wyraz twarzy.
Nawet kiedy robię dokładnie to, o co prosi, potrafi się
na mnie zezłościć. Kiedyś kazała mi zabrać gdzieś dzie-
ci, bo chciała pobyć trochę sama. Kiedy wychodziliśmy Czy myślisz
z domu, rzuciła we mnie kluczami i zarzuciła mi, że teraz: „Nie miałem
pojęcia, że ktoś
nienawidzę jej do tego stopnia, iż nie mogę z nią wy-
poza mną też
trzymać pod jednym dachem. Kiedy wróciłem z dzieć-
przez to
mi z kina, zachowywała się tak, jakby nic się nie stało. przechodzi!”?
Zastanawiała się, dlaczego nadal jestem nie w sosie, do-
szła więc do wniosku, że nie potrafię radzić sobie ze złością.
Nie zawsze tak było. Zanim się pobraliśmy, łączył nas gorą-
cy romans i bardzo się o siebie staraliśmy. Ubóstwiała mnie – uważała,
że jestem dla niej stworzony, idealny w każdym calu. Seks był wspaniały.
Pisałem dla niej wiersze i obdarowywałem ją drogimi prezentami. Po
czterech miesiącach się zaręczyliśmy, rok później byliśmy już małżeństwem.
Spędziliśmy razem wymarzony miesiąc miodowy. Jednak niedługo po
ślubie okazało się, że nawet drobne i nieistotne sprawy mogą wywołać
lawinę krytyki, pytań i bólu. Ciągle mi zarzucała, że pragnę innych ko-
biet, wspierając się przy tym wyimaginowanymi przykładami. Moi przy-
jaciele stanowili dla niej zagrożenie, więc zaczęła ograniczać nasze kon-
takty z nimi. Wyrażała się źle o mojej pracy, mojej przeszłości,
wartościach czy dumie – o wszystkim, co mnie dotyczyło.
Jednak od czasu do czasu staje się tą samą osobą, którą była
na początku naszej znajomości; tą, która mnie kochała i uważała za
najwspanialszego faceta na świecie. Nadal jest najinteligentniejszą,
30
najdowcipniejszą i najseksowniejszą kobietą, jaką znam, i na-

Nie tracisz dal bardzo ją kocham. Nasz psycholog z poradni małżeńskiej
rozumu. Nie jesteś przypuszcza, że żona może cierpieć na borderline, jednak
niczemu winien. ona upiera się, że to ja niszczę nasz związek. Uważa psycho-
I nie jesteś sam. loga za konowała i nie chce wrócić na terapię. Jak mogę ją
przekonać do skorzystania z pomocy, której tak potrzebuje?
Historia Larry’ego: wychowując dziecko z borderline

Wiedzieliśmy, że coś jest nie w porządku z naszym adoptowanym sy-
nem, Richardem, od kiedy skończył osiemnaście miesięcy. Był ma-
rudny, ciągle płakał i potrafił krzyczeć przez trzy godziny z rzędu.
W wieku dwóch lat zaczął miewać po kilka napadów złości dziennie
– niektóre trwały godzinami. Nasz lekarz rodzinny skomentował to
krótko: „Tacy są chłopcy”.
Kiedy Richard miał siedem lat, znaleźliśmy w jego pokoju kartkę z in-
formacją, że zabije się, jak tylko skończy ósmy rok życia. Jego wycho-
wawczyni z podstawówki skierowała nas do miejscowego psychiatry, który
stwierdził, że synowi potrzeba jasnych zasad postępowania i konsekwen-
cji w wychowaniu. Próbowaliśmy stosować pozytywne wzmocnienia, pod-
chodzić do niego z miłością, ale niepozbawianą rozsądku, oraz
wprowadzaliśmy zmiany w jego jadłospisie. Nic jednak nie pomagało.
Już w gimnazjum Richard zaczął kłamać, kraść i wagarować; nie
potrafił też kontrolować swoich wybuchów wściekłości. Próbował po-
pełnić samobójstwo, zaczął się ciąć i groził, że nas zabije, więc w koń-
cu zainteresowała się nim policja. Dzwonił pod niebieską linię, by
zgłosić łamanie praw dziecka za każdym razem, gdy w ramach kary
miał nie opuszczać pokoju. Manipulował nauczycielami, rodziną,
a nawet policją. Potrafił być bardzo bystry, ludzie byli oczarowani je-
go błyskotliwością, humorem i nienagannym wyglądem. Był w stanie
przekonać każdego psychologa, że to my ponosimy odpowiedzial-
ność za jego zachowanie. Kiedy tylko któryś z psychologów się orien-
tował, że jest oszukiwany, nasz syn odmawiał dalszego uczęszczania
na terapię. Każdemu nowemu terapeucie brakowało czasu, by prze-
bić się przez jego kłamstwa, które coraz lepiej maskował.
W końcu, po tym jak zagroził nauczycielowi w szkole, wylądował
w centrum terapii krótkoterminowej. Najpierw usłyszeliśmy, że ma ze-
spół zaburzeń koncentracji uwagi, innym razem, że to zespół stresu
31
pourazowego wywołany przez jakieś nieznane traumatyczne wydarzenie.

Jeden z psychiatrów orzekł, że syn cierpi na depresję z objawami psy-
chotycznymi. Wiele osób mówiło nam, że to po prostu zły chłopak. Po czte-
rech dłuższych pobytach w szpitalu nasze towarzystwo ubezpieczeniowe
poinformowało nas, że nie będzie dłużej pokrywać kosztów hospitaliza-
cji. Z kolei w szpitalu powiedziano nam, że syn jest w zbyt złym stanie, by
można go było wypisać do domu. Miejscowi psychiatrzy radzili, byśmy
zgłosili w sądzie, że nie jesteśmy zdolni do pełnienia obowiązków rodzi-
cielskich. Jednak jakimś cudem udało nam się znaleźć szpital, w którym
nie obciążono nas kosztem hospitalizacji – zostały one pokryte ze środ-
ków państwowych. Tam po raz pierwszy zdiagnozowano u syna zabu-
rzenie osobowości typu borderline. Próbowano podawać mu różne
kombinacje leków, nie dając jednak zbyt wielkiej nadziei na wyleczenie.
Richardowi udało się ukończyć liceum i dostać do college’u, skąd
jednak wyleciał z hukiem. Dojrzałością przypomina osiemnastolatka,
choć skończył już dwadzieścia trzy lata. Z powodu swoich okropnych,
apodyktycznych i manipulacyjnych zachowań i zadufania w sobie nie
ma stałych przyjaciół. Jest od nas zależny finansowo i emocjonalnie.
Zostaliśmy mu już tylko my.
Historia Kena: życie z rodzicem dotkniętym borderline

Miłość mojej matki nigdy nie była bezwarunkowa. Kiedy nie wywiązy-
wałem się z tego, co do mnie należało – obowiązków domowych czy cze-
gokolwiek innego – wpadała w szał; krytykowała mnie, mówiąc, że
jestem wstrętnym dzieckiem i nigdy nie będę mieć żadnych przyjaciół. Kie-
dy sama była spragniona uczucia, stawała się bardzo czuła, przytulała
mnie i rozprawiała o tym, jak bardzo jesteśmy ze sobą związani. Draż-
niło ją, kiedy poświęcałem zbyt dużo czasu komuś lub czemuś innemu.
Była zazdrosna nawet o naszego psa Snoopy’ego. Zawsze towarzyszy-
ło mi poczucie, że zrobiłem coś źle albo że to ze mną jest coś nie tak.
Postawiła sobie za cel sprawienie, bym stał się lepszym człowie-
kiem, powtarzając mi w kółko, że muszę się zmienić. Zawsze coś by-
ło nie w porządku z moimi włosami, przyjaciółmi, manierami czy
podejściem do życia. Zdarzało jej się popadać w przesadę czy posu-
wać się w kłamstwa, byle tylko uzasadnić swoje zdanie. Kiedy mój ojciec
się jej sprzeciwiał, odprawiała go machnięciem ręki. Zawsze musia-
ła mieć rację. Przez lata próbowałem spełnić jej oczekiwania. Jednak
ona bez przerwy wymagała ode mnie czegoś innego. Przez te wszys-
tkie lata nigdy nie zaakceptowałem jej ciętych uwag. Dziś trudno mi
32
jest otworzyć się na ludzi. Nie potrafię nikomu całkowicie zaufać, na-
wet własnej żonie. Kiedy czuję, że jesteśmy ze sobą wyjątkowo blisko,
spodziewam się odrzucenia z jej strony. Jeśli nie robi nic, co mógłbym
zakwalifikować jako odrzucenie, to ja ją w jakiś sposób odtrącam, na
przykład złoszczę się o jakieś błahostki. Mam dość rozumu, by do-
strzec, co się dzieje. Ale nie jestem w stanie z tym walczyć.
Intensywność zachowań osób z borderline

Osoby z borderline doświadczają tych samych emocji co inni lu-
dzie. Robią wiele rzeczy zupełnie tak jak inni. Różnica polega na
tym, że osoby z borderline:
w wszystko silniej przeżywają;

w przejawiają bardziej skrajne zachowania;
w mają trudności z kontrolowaniem swojego zachowania i emocji.
Borderline nie oznacza odmiennego jakościowo zachowania,

ale jego skrajną postać.
Termin „borderline”, dziś kojarzony z zaburzeniem osobo-

wości typu borderline, powstał w pierwszej połowie XX wie-
ku na opisanie zachowania z pogranicza nerwicy i psychozy.
Co prawda w latach siedemdziesiątych zrezygnowano z ta-
kiego ujęcia, jednak nazwa ta funkcjonuje do dziś.
Kiedy już wiesz, że to borderline

Ludzie mający w swoim najbliższym otoczeniu osobę dotkniętą za-
burzeniem osobowości typu borderline są zazwyczaj wstrząśnięci,
kiedy się dowiadują, że to właśnie borderline leży u podstaw jej
chwiejnego, przykrego i niezrozumiałego zachowania. Często się za-
stanawiają, dlaczego nigdy nie słyszeli o borderline, zwłaszcza gdy
już wcześniej szukali pomocy w poradniach zdrowia psychicznego.
33
Dlaczego o borderline niewiele się mówi?

Niestety, niełatwo jest rozpoznać borderline, nawet specjalistom
z zakresu zdrowia psychicznego. Decyduje o tym kilka czynników:
(1) W 1994 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychiatrycznie nie

uwzględniło zaburzenia osobowości typu borderline w klasyfi-
kacji zaburzeń psychicznych DSM, która wyznacza kryteria diag-
nostyczne dla chorób psychicznych i wskazuje sposoby ich
leczenia. Wielu specjalistów z zakresu psychologii czy psychiatrii
nie jest w stanie rozpoznać objawów borderline, ponieważ nie
mają oni wystarczającej wiedzy na temat zaburzenia.
(2) Nie wszyscy klinicyści zgadzają się z informacjami zawartymi
w DSM. Niektórzy nie wierzą, że zaburzenie osobowości typu
borderline w ogóle istnieje. Odrzucają oni tego typu diagnozę,
uważając ją za zbyt pojemną lub traktując ją jak etykietę dla
trudnych pacjentów, powstałą z braku łatwo dostępnych alter-
natyw. (Zdarza się to jednak coraz rzadziej, a to z powodu ro-
snącej liczby badań, borderline bowiem stanowi najczęściej
badane zaburzenie osobowości).
(3) Niektórzy klinicyści uważają, że zdiagnozowanie borderline styg-
matyzuje; nie podsuwają takiej etykiety swoim pacjentom, bo-
jąc się, że będą oni traktowani jak odosobnione przypadki,
którym nie można zagwarantować pomocy w ramach systemu
opieki psychiatrycznej. Wielu specjalistów wpisuje w dokumen-
tacji swoich pacjentów rozpoznanie borderline, ale nie infor-
muje ich o tym. Niektórzy wspominają o diagnozie zaburzenia,
ale nie udzielają chorym żadnych szerszych wyjaśnień.
Powiedzieć czy nie mówić?

W trakcie lektury tej książki możesz nabrać chęci, by porozmawiać
o borderline z osobą, która twoim zdaniem cierpi na to zaburzenie. To
zrozumiałe. Zdobycie informacji na temat zaburzenia może być sil-
nym doświadczeniem, impulsem do zmian. Idealny scenariusz podpo-
wiadany przez wyobraźnię wygląda następująco: osoba ta będzie ci
wdzięczna za informacje i natychmiast pobiegnie na terapię, by zmie-
rzyć się ze swoimi demonami.
34
Niestety, rzeczywistość wygląda nieco

Żadna sławna inaczej. Członkowie rodzin podają, że ta-
osoba nigdy publicznie
ka wiadomość wywoływała wściekłość,
nie przyznała się do tego,
że cierpi na jakieś zaburzenie zaprzeczenie i krytykę ze strony ich
(pomimo wielu spekulacji biografów najbliższych. Często też osoba prze-
i tabloidów), choć wiele z nich ma jawiająca cechy zaburzenia osobo-
charakterystyczne dla niego cechy. wości typu borderline zarzucała
Takie problemy jak zaburzenia odżywiania, swojemu informatorowi, że to on
przemoc domowa, AIDS czy rak
cierpi na zaburzenie.
zaczynają zajmować pierwszoplanowe
miejsce w świadomości społecznej Możliwe są też inne scenariusze:
dopiero wtedy, gdy chodzi na przykład osobę z borderline mo-
o kogoś znanego. że ogarnąć taki wstyd i rozpacz, że bę-
dzie chciała zrobić sobie krzywdę. Albo
informacja ta posłuży jej jako wymówka, by
nie brać na siebie odpowiedzialności za własne zachowanie: „Nic
na to nie poradzę. Mam borderline”.
Zgłoś się po pomoc do wykwalifikowanego terapeuty

Omawiane tu zagadnienia są złożone. Nie warto się z niczym spie-
szyć. Podziel się swoimi przemyśleniami z wykwalifikowanym tera-
peutą, który ma doświadczenie w pracy z pacjentami z borderline.
Z reguły najlepiej jest, kiedy człowiek dowiaduje się o borderline od
specjalisty. Jeśli bliska ci osoba jest już pełnoletnia i chodzi na sesje
terapeutyczne, to jest mało prawdopodobne, by
szanujący tajemnicę zawodową terapeuta roz-
Nie można siłą mawiał o jej stanie z tobą. Zawsze jednak
wymusić na kimś możesz skonsultować swoje wątpliwości
gotowości do zmiany zachowań.
Dla osób dotkniętych zaburzeniami
z psychologiem.
to bowiem coś więcej niż tylko Często się zdarza, że inni ludzie
„zachowania” — to mechanizmy związani z osobą dotkniętą borderline
radzenia sobie, na których również reagują zaprzeczeniem i oskar-
polegały przez całe żeniami, dotyczy to zwłaszcza jej rodzi-
swoje życie.
ny: matki, ojca czy rodzeństwa. Pamiętaj,
John M. Grohol,
psycholog że twoim zadaniem nie jest przekonywa-
nie kogokolwiek. Inni muszą sami chcieć po-
znać prawdę i być na nią przygotowani.
35
Wyjątki
Kiedy można porozmawiać o borderline z osobą, która na-
szym zdaniem cierpi na to zaburzenie:
w gdy aktywnie poszukuje ona informacji na temat prze-
żywanych przez siebie stanów;
w jeśli żadne z was nie stara się szukać winnych;
w jeśli jesteś w stanie powiedzieć jej o zaburzeniu w czuły
i delikatny sposób, zapewniając ją jednocześnie o swo-
jej gotowości do udzielania jej wsparcia w trakcie cze-
kającej ją terapii (nie składaj nieprzemyślanych deklaracji
— niedotrzymanie obietnicy może mieć gorsze konse-
kwencje niż nieobiecywanie niczego).
Kiedy ty już wiesz, a druga strona jeszcze nie

Wyjątkowo ostrożnie trzeba postępować w sytuacji, kiedy masz
świadomość możliwej diagnozy borderline, a druga strona niczego
się nie domyśla. Sam na przykład uważa, że przez to, iż nie może
porozmawiać o zaburzeniu ze swoją żoną Anitą, która może być
dotknięta borderline, nie czuje się ona odpowiedzialna za swoje
zachowanie, stawiając się zawsze w roli ofiary. Rozmowa na temat
leczenia oczywiście nie wchodzi w grę. Ponadto Sam czuje się wo-
bec niej nielojalny, ponieważ ma oddzielną skrzynkę mailową, by
odbierać wiadomości na temat borderline.
Od kiedy dowiedziałem się o borderline, jestem dla niej delikatniejszy
i wykazuję więcej zrozumienia, ale z drugiej strony dopada mnie jeszcze
większa frustracja. Czasem ciężar tej wiedzy niesamowicie mnie przytłacza.
Wesley
Tylko ty, w konsultacji z wykwalifikowanym specjalistą ma-

jącym doświadczenie w zakresie leczenia borderline, mo-
żesz zdecydować, jak należy postępować. W załączniku
A wskazujemy, czym się kierować przy wyborze terapeuty.
36
Nie zafiksuj się na diagnozie

Zamiast zajmować się samą diagnozą, pomóż drugiej stronie do-
strzec, że w każdym związku dwie osoby ponoszą od-
powiedzialność za jego stan. (Możesz mieć poczu-
Kiedy w związku cie, że wszystkiemu winne jest samo zaburzenie,
pojawiają się problemy, ale nie koncentruj się na tym teraz). Kiedy w związ-
potrzeba dwóch osób,
ku pojawiają się problemy, potrzeba dwóch osób,
by je rozwiązać – tak
powinno brzmieć by je rozwiązać — tak powinno brzmieć twoje
twoje przesłanie. przesłanie.
Jeśli osoba z borderline nie jest zdolna do
wspólnej pracy nad związkiem, możesz skupić się na
wyznaczaniu granic (zob. rozdział 6). Przestrzeganie przez drugą
stronę wyznaczonych przez ciebie granic nie jest zależne od jej
wiedzy czy gotowości do przyznania się do borderline (piszemy
o tym dalej).
Pamiętaj, że druga osoba może, ale nie musi, mieć zaburzenie.
Nawet jeśli jest to borderline, nie oznacza to wcale, że można nim
tłumaczyć wszystkie jej zachowania. Skoncentruj się nie na tym, co
nią kieruje, ale na tym, jak rozwiązać problemy spowodowane jej
zachowaniem.
Jak korzystać z tej książki

W książce jest bardzo dużo informacji. Czytaj ją powoli i nie staraj się
od razu wszystkiego zapamiętywać. Najlepiej trawi się małe porcje.
Poruszaj się krok po kroku

Zalecamy, by nie czytać tej książki wyrywkowo, ale rozdział po rozdzia-
le. Wiedza zawarta w jednym stanowi podstawę zrozumienia kolejnych
rozdziałów. Podstawowe koncepcje będziemy powtarzać w kilku roz-
działach, by łatwiej było je przyswoić i wykorzystać w myśleniu o so-
bie i swoim związku.
37
Zrozumienie terminologii
W celu uczynienia tej książki bardziej zrozumiałą wprowadziliśmy
kilka własnych terminów i definicji.
Nie-border3
Termin „nie-border” nie oznacza osoby, która nie ma borderline.
Określenie to oznacza krewnego, partnera, przyjaciela czy każdą
inną osobę z otoczenia kogoś z borderline, na którą bezpośrednio
wpływa jego zachowanie. Obie strony może łączyć jakakolwiek re-
lacja. Wśród naszych rozmówców byli: ciotki i wujowie, kuzyni
i współpracownicy osób dotkniętych borderline.
Nie--borderzytogrupa,naktórąosobydotknięteborderlineod-
działująnaróżnesposoby.Niektórzyjejczłonkowieobdarzająswo-
ichbliskichcierpiącychnazaburzenieogromnymwsparciem,inni
stosująwobecnichprzemocwerbalnąlubfizyczną.Otoczenieosób
z borderlinetakżemoże zmagaćsięz problemamipsychicznymi,
takimijakdepresja,nadużywaniesubstancjipsychoaktywnych,ze-
spółzaburzeńkoncentracjiuwagiczyzaburzenieosobowościty-
puborderline.
Niektóreosobydotknięteborderlinebyływ dzieciństwiewy-
korzystywaneseksualniealbomaltretowanefizycznielubemo-
cjonalnieprzezswoichrodzicówbądźopiekunów.Innemiały
wspaniałychrodziców,którzypodporządkowaliswojeżycie
walcez chorobądzieci.Rodzicewypowiadającysięw tejksiąż-
cenależądotejdrugiejkategorii.Niebyliidealnymirodzica-
mi,alektóżz nasjestidealny?Niekrzywdzilijednakswoich
dzieci.Piszącw tejksiążceo rodzicach,mamynamyślizwy-
czajnychrodziców,którzypopełniajązwyczajnebłędy.
3
Zewzględówjęzykowych,jakrównieżz powodukonotacjikynologicznych
(„border”toskrótoweokreśleniepsówrasyBorderCollie),zdecydowanosięw prze-
kładzieograniczyćdominimumterminy„nie-border”i „border”(przyp.red.).
38
Border
Używamyterminu„border”w odniesieniudoosób,u którychzdiag-
nozowanozaburzenieosobowościtypuborderlinelubktórespełnia-
jąkryteriazaburzeniawskazaneprzezAmerykańskieTowarzystwo
Psychiatrycznew DSM-IV-TR z 2004roku.
Borderlinejesttrudnedozdiagnozowania,ponieważczę-
stowspółwystępujez innymizaburzeniamipsychicznymi.
Jeślibliskaciosobaz borderlineznajdowałasiępodopie-
kąróżnychpsychoterapeutów,tobardzomożliwe,żeich
diagnozysięniepokrywają.Z powodubrakuoficjalnejdiag-
nozymożeszmiećoporyprzednazywaniemjejstanubor-
derline.Niechjednakniepowstrzymujeciętoprzedzbie-
raniemniezbędnychinformacji,któremogąpomóczmienić
twojeżycienalepsze.
Nienależydiagnozowaćswoichbliskichnapodstawieinfor-
macjizawartychw tejksiążce.Diagnozęmożepostawićtylkospe-
cjalistamającydoświadczeniew wykrywaniui leczeniuborderline.
Nigdyniemożeszbyćpewny,czyosoba,naktórejcizależy,fakty-
czniemaborderline.Możeonabyćniechętnabadaniuprzezpsy-
chiatrę czy psychologa; może też zaprzeczać, że w ogóle ma
jakiekolwiekproblem.Alemożeteżbyćtak,żewidujesięz terapeu-
tą,alewoliciniemówić,cojejdolega.
Pamiętaj:taksiążkajesto tobie,a nieo osobiez borderline.

Maszprawoszukaćpomocy.Jeśliopisanewcześniejwzor-
cezachowańniesąciobce,tomożeszskorzystaćzestra-
tegiiprzedstawionychw tejksiążce—niezależnieodtego,
czyu twojegobliskiegozdiagnozowanoborderline,czynie.
39
„Border”4 a „osoba dotknięta borderline”

Niektórzyspecjaliściwoląposługiwaćsięwyrażeniem„osobado-
tkniętaborderline”.Uważają,żemówienieo kimś,iż„jestborde-
rem”, definiuje człowieka. Ich zdaniem należy zawsze używać
dłuższegoterminu„osobadotkniętaborderline”5.
Zgadzamysię,żeokreślenie„osobadotkniętaborderline”jest
mniejstygmatyzująceniżsamrzeczownik„border”.Pragniemywy-
rażaćsięo osobachcierpiącychnazaburzeniapsychicznez szacun-
kiem, jednocześnie jednak naszym celem jest przedłożenie
czytelnikowizwięzłej,dobrejlektury.Stosujemyformy„border”
i „nie-border”,abytekstbyłbardziejczytelny6.
Pamiętaj o naszym celu

Wtrakcielekturymożeszdojśćdowniosku,żetoosobaz border-
linejestwinnawszystkimproblemomw związku.Jed-
nakksiążkataniezawieracałościowejanalizyrelacji
międzydwojgiemludzi.Naszcelzawężasiędo Nawet sama
lektura tej książki
jednego:radzeniasobiez zachowaniemwywo-
może ci się wydawać
łanymborderline. nadużyciem zaufania
Wprawdziwymżyciurelacjesąskompliko- osoby, na której ci zależy.
wane.Wpływająnaniesetkiczynnikówniezwią- W rzeczywistości
zanychz omawianymprzeznaszaburzeniem.Nie jednak tak
będziemyichtuanalizować,ponieważwykracza nie jest.
topozazakrestejksiążki.
4
Por.uwagiw poprzednimprzypisie(przyp.red.).
5
W polskimprzekładzieproblemniejestażtakwyraźniezarysowanyjakw tek-
ścieźródłowym,w którymtermin„borderline”odnosisięzarównodoosobycierpią-
cejnazaburzenie,jaki dosamegozaburzenia.Oryginalnerozróżnienieczęściowo
kompensująformyopisowe,którewydająsiębliższespecyficejęzykaprzekładu.Stąd
wyrażenie personwithborderline tłumaczonejestzarównojako„osobaz borderline”,
jaki „osobacierpiącanaborderline”czy„osobadotkniętaborderline”(przyp.tłum.).
6
Jakjużwspomniano,w przekładzieobieformyograniczonodominimum.
Zdecydowanosięrównieżpominąćkilkazdańtegoakapitudotyczącychkwestii
językowychodnoszącychsiędojęzykaangielskiego(przyp.red.).
40
Osobaz borderlinejestodpowiedzialnaza50%związku,
a jejpartnerzadrugie50%.Jednocześniekażdaz osóbod-
powiadaza100%zeswoich50%.
Nie trać nadziei

Zaburzenieosobowościtypuborderlinetoprawdopo-
Największym dobnienajczęstszaźlerozumianadiagnozapsychia-
błędem jest tryczna.Największymbłędemjestprzekonanie,że
przekonanie, że stan stanosóbcierpiącychnaborderlineniemożesię
osób cierpiących poprawić.W rzeczywistościlekimogązłagodzić
na borderline
depresję,wpłynąćnawahanianastrojui impulsyw-
nie może się
poprawić. ność.Badaniaempirycznepotwierdzająskuteczność
niektórychmetodleczenia.Poznaliśmywieleosób,
którymudałosięwyjśćz borderline—nieczująjużone
kompulsywnejpotrzebyzrobieniasobiekrzywdy,sąz siebiezado-
wolonei potrafiączerpaćradośćz faktu,żekochająi sąkochane.
Cojednakzrobićw sytuacji,gdyosobadotkniętaborderline
niechceprzyjąćpomocyi poddaćsięleczeniu?Niemożnatracić
nadziei.Niemożeszzmienićtejosoby,alezawszemożeszpopra-
cowaćnadsobą.Poddającanaliziewłasnezachowaniei wpływa-
jącnanie,maszszansęzejśćz emocjonalnej huśtawkii znówżyć
normalnie.
2
Wewnętrzny świat osoby
z borderline
Jak definiować to zaburzenie
Próbyzdefiniowaniaborderlineprzypominająobserwowanielampy
lava:to,comaszprzedoczyma,ciąglesięzmienia.Chorobanietylko
prowadzidoniestabilności,alerównieżjąsymbolizuje.
Jan ic eCauwels,Imb rog lio:Ris ingtothe
challeng esofbord erlin epers on alit y dis ord er
Zrozumieć zaburzenia osobowości

WedługDSMIV-TR zaburzenieosobowości:
w totrwaływzorzecwewnętrznychprzeżyći zachowań,stanowią-
cywidoczneodchylenieodprzyjętejw danejkulturzenormy;
w jestutrwalonei nieelastyczne(odpornenazmiany);
w wykazujetrwałośćw czasie;
w powodujecierpieniew relacjachmiędzyludzkichlubzaburza
terelacje.
42
Definicjazaburzeniaosobowościzakłada,żestanowionoźró-
dłocierpieniazarównodlaosobynimdotkniętej,jaki dlaosóbma-
jących z nią kontakt. Ponieważ opis borderline wydaje się tak
negatywnienacechowany,ludzie,u którychjezdiagnozo-
Borderline wano,częstoczująsięnaznaczeni.Dlategobardzoważ-
to coś, na co nejest,bynieutożsamiaćosobydotkniętejborderline
można cierpieć, z samymzaburzeniem.
a nie coś, czym Gdymieszkasięz kimścierpiącymnaborderline,
się jest.
rozgraniczeniemiędzyzaburzeniema dotkniętąnimoso-
bąmożeniebyćłatwe.Należyjednakpamiętać,z border-
linemożnasięwyleczyć.
Jedynymczłowiekiem,któryjestw staniesprawowaćkontrolę
nadmyślami,uczuciamii zachowaniemosobydotkniętejborderli-
ne,jestonasama.Zrozumienietegofaktumożesięokazaćkluczo-
wedlapoprawyjejstanu,a takżetwojego.
Kryteria borderline
Kryteriadiagnostyczneborderlineprzyjętew klasyfikacjiDSM-IV-TR
(2004)przedstawiamywramce.
Zaburzenieosobowościtypuborderlinetoutrwalonywzo-
rzecniestabilnościrelacjiinterpersonalnych,obrazusiebie
i emocji(nastrojów),któremuodokresuwczesnejdorosło-
ścitowarzyszyprzejawiającasięw różnychsytuacjachim-
pulsywność.O jegowystępowaniuświadczystwierdzenie
conajmniejpięciuz następującychkryteriów:
(1) Gorączkowepróbyuniknięciaopuszczenia,realnegolub
wyimaginowanego.Uwaga:niedotyczyzachowańsa-
mobójczychi samookaleczania,ujętychw kryterium5.
(2) Wzorzecniestabilnych,nacechowanychemocjonalnie
relacjiinterpersonalnych,dlaktóregocharakterystyczne
jestprzechodzeniezeskrajnościw skrajność:odideali-
zacjidodewaluacji,i odwrotnie.
43
w E w N ę T RZ N Y ś w I AT O S O B Y Z B O R D E R L I N E
(3) Zaburzeniatożsamości:zauważalnybrakstabilnościob-
razusiebielubpoczuciaJa.
(4) Impulsywnezachowaniaprzejawianew przynajmniej
dwóchpotencjalnieszkodliwychdlajednostkiobsza-
rachaktywności(np.niekontrolowanewydawaniepie-
niędzy,ryzykownezachowaniaseksualne,nadużywanie
substancjipsychoaktywnych,kradzież,nieostrożnajaz-
dasamochodem,napadyobżarstwa).Uwaga:niedo-
tyczy zachowań samobójczych i samookaleczania,
ujętychw kryterium5.
(5) Powtarzającesięzachowaniasamobójcze(gesty,groź-
by)lubsamookaleczanie.
(6) Niestabilnośćemocjonalnaspowodowanazauważalną
reaktywnościąnastroju(np.silnestanydysforyczne,
drażliwośćczylękutrzymującesięzwykleprzezkilka
godzin,a w nielicznychprzypadkachdłużejniżkilkadni).
(7) Utrzymującesiępoczuciepustki.
(8) Nieproporcjonalnadosytuacjisilnazłośćoraztrudno-
ściz jejkontrolowaniem(np.częstewybuchy,stałeod-
czuwaniezłości,częsteangażowaniesięw bójki).
(9) Przemijającezwiązanezestresemmyśliparanoiczne
lubzaostrzoneobjawydysocjacyjne.
Kryteriateomówimyszczegółowoprzyokazjiodwoływaniasię
doprzykładówz życiaosóbdotkniętychborderlinei ichrodzin.
Postanowiliśmyopisaćbrakpoczuciatożsamościi poczuciepust-
ki(kryteria3 i 7)w jednympodrozdziale,ponieważsądzimy,żesą
onezesobązwiązane.Z koleizachowaniasamobójczei samooka-
leczanie(kryterium5)omówimyoddzielnie,gdyżnaszymzdaniem
sąonemotywowaneróżnymiczynnikami.
Dysforiatoprzeciwieństwoeuforii.Stanowimieszankęde-
presji,lęku,wściekłościi rozpaczy.
44
(1) Gorączkowe próby uniknięcia opuszczenia, realnego

lub wyimaginowanego
Wyobraźsobieprzerażenie,jakiemógłbyśodczuwać,gdybyśjako
dzieckozgubiłsięnaTimesSquarew NowymJorku.Jeszczechwi-
lęwcześniejtrzymałacięzarękęmama,aletłumnaglewasroz-
dzielił.Rozglądaszsięnerwowo,próbującjąodnaleźć.
Takniemalzawszeczująsięosobydotknięteborderline:wyob-
cowane,niespokojnei przerażonenasamąmyślo tym,żemogły-
by zostać same. Kochający, oddani ludzie są dla nich niczym
znajomeprzyjaznetwarzew tłumie.Jeślijednakktośbliskizrobicoś,
cozinterpretująjakoznak,żechceodejść,wpadnąw panikęi za-
reagująodpowiedniodozagrożenia.Mogąwpaśćw szałalbobła-
gaćukochanąosobę,byprzynichzostała.
Nietrzebawiele,byu cierpiącegonazaburzeniewzbudzićlęk
przedopuszczeniem—pewnakobietaniepozwoliłakiedyśswojej
współlokatorcewyjśćz domu,byzrobićpranie.Lękprzedopusz-
czeniemmożebyćtaksilny,żecałkowiciezawładnieosobąz bor-
derline.Kiedynaprzykładpewienmężczyznapowiedziałswojej
dotkniętejzaburzeniemżonie,żemożebyćśmiertelniechory,ze-
złościłasięnaniegozato,żew ogóleposzedłdolekarza.
Jeślibliskaciosobaz borderlinepochodziz dysfunkcyjnejro-
dzinylubbyłazaniedbywanajakodziecko,mogłanauczyćsięza-
przeczaćswoimobawomalbotłumićlękprzedopuszczeniem.
Latamiradzącsobiew takisposób,przestałajużodczuwaćpo-
czątkowąemocję.Dlategogdyzaczynasiędenerwowaćlubzłościć,
zastanówsię,czyniezdarzyłosięprzypadkiemcoś,cowzbudziło
u niejlękprzedopuszczeniem.
Armin
Kiedy mój powrót do domu z pracy wydłuża się o pięć minut, dzwoni
do mnie żona, pytając, gdzie jestem. Bez przerwy mnie nadzoruje.
Nie mogę nawet wyjść z przyjaciółmi, bo od razu spotykam się z gwał -
towną reakcją z jej strony. Kontroluje mnie nawet wtedy, gdy oglądam
telewizję. Jest to tak stresujące, że przestałem widywać się z przyjaciół -
mi, wychodzę tylko wtedy, gdy i ona ma ochotę się z nimi zobaczyć.
45
Tess (cierpiąca na borderline)

Myśl, że zostałam opuszczona, wywołuje u mnie mieszankę poczucia
odosobnienia, przerażenia i samotności. Wpadam w panikę. Czuję się
zdradzona i wykorzystana. Wydaje mi się, że zaraz umrę.
Pewnego wieczoru zadzwoniłam do mojego chłopaka. Akurat
oglądał film, więc powiedział, że oddzwoni później. Dla
zabicia czasu zabrałam się za prasowanie. Nie dzwo-
nił. Czekałam. Nie dzwonił. Znów ogarnęło mnie Czasami osoba
to potworne przeczucie, że mnie opuścił. Ból dotknięta borderline
był tym większy, że dzień wcześniej zaczęłam mówi wprost, że boi się
wierzyć, iż naprawdę mnie kocha. opusz czenia. Jednak równie
często będzie okazywać swój lęk
Zanim około dziesiątej zadzwonił tele-
w sposób pośredni, na przykład
fon, postanowiłam z nim zerwać – pozbyć się
wybuchając gniewem.
go, nim on pozbędzie się mnie. Tymczasem on Poczucie bezradności
jeszcze nie skończył oglądać filmu. Zrobiło mi i braku kontroli mogą
się głupio, ale te wszystkie uczucia – ból, strach wywołać złość.
i ucisk w dołku – były takie prawdziwe.
(2) Wzorzec niestabilnych, nacechowanych emocjonalnie

relacji interpersonalnych, dla którego charakterystyczne
jest przechodzenie ze skrajności w skrajność: od idealizacji
do dewaluacji, i odwrotnie (rozszczepienie)
Osobydotknięteborderlinezwracająsiędoinnychludzi,byotrzy-
maćto,czegoniesąw staniezapewnićsobiesame:poczuciewła-
snejwartości,akceptacjęi poczucietożsamości.Przedewszystkim
potrzebujątroskliwegoopiekuna,któryzapewniłbyimnieograni-
czonąmiłośćorazwspółczuciekoniecznedowypełnieniaczarnej
dziurywydrążonejprzezpoczuciepustkii rozpacz.
Beverly (cierpiąca na borderline)

Próbowałam się zbliżyć do każdej przyjaźnie nastawionej osoby, ma -
jąc nadzieję, że ktoś się o mnie zatroszczy. Jednak zaczęło do mnie
docierać, że żadna z nich nie mogłaby się mną zaopiekować tak jak-
bym tego chciała, bo choć czułam się jak dziecko, wyglądałam jak do-
rosły człowiek.
46
Silnepotrzebyosóbdotkniętychborderlinemogąwystawićna
ciężkąpróbękażdyzwiązek,nawetrelacjemiędzyz rodzicami.
Roberta
Wychowywanie mojej osiemnastoletniej córki cierpiącej
Osoby dotknięte na borderline zawsze było całodobowym zajęciem.
borderline zwracają Jest bardzo przygnębiona i ktoś musi ją pocieszać.
się do innych ludzi, Potrzebuje pomocy w rozwiązywaniu codziennych
aby otrzymać to, czego trudności. Płacze i krwawi z ran, które sama sobie
nie są w stanie zapewnić zadała. Bardzo ją kocham, ale nie wiem, jak jej
sobie same: poczucie pomóc. Poświęcam jej cały swój czas i energię,
własnej wartości, a moje pozostałe dzieci mają mi to za złe.
akceptację i poczucie
tożsamości.
Osobomz borderlinemożliwośćutratykogoś
bliskiegomożeprzypominaćwidmoutratyrękiczy
nogi,a nawetżycia.Jednocześnieichpoczuciewłasnejwartości
jesttakniskie,żeniesąw staniepojąć,jakktośmógłbychciećz ni-
mibyć.Przezcałyczasmająsięnabaczności;wypatrująznaków
mogącychświadczyćo tym,żeichbliscytaknaprawdęichnieko-
chająi majązamiarichopuścić.Osobydotknięteborderline,gdytyl-
koznajdąpotwierdzenieswoichobaw,mogą:
w wpaśćw szał;
w oskarżaćdrugąosobę;
w płakać;
w szukaćzemsty;
w okaleczaćsię;
w wdaćsięw romans;
w przejawiaćinnedestruktywnezachowania.
Największymparadoksemzwiązanymz zaburzeniemosobo-
wościtypuborderlinejestto,żeosobynimdotknięterozpaczliwie
pragnąbliskościi zażyłości,aledziałania,jakiepodejmują,abyzbli-
żyćsiędoinnych,częstozniechęcajądonichludzi.Zachowanie
bliskiejciosobyz borderlinemożebyćdlaciebietorturą,jednakpo-
myśl,jakmusisięczućona.Tyzawszemożeszzrobićsobieprzer-
wę i na chwilę oderwać się od wszystkiego — iść na imprezę,
poczytaćksiążkę,wybraćsięnaspacerpoplaży.Natomiastosoba
47
cierpiącanaborderlineżyjew strachuprzezdwadzieściacztery
godzinynadobę.
Czym jest rozszczepienie

Wiele osób z borderline lawiruje pomiędzy skrajną idealizacją
a skrajnądewaluacją.Zjawiskotonazywanejestrozszczepieniem.
Osobyz borderlineczęstotraktująinnychrazjakzłewiedź-
my,innymrazemjakdobrewróżki,razjakświętych,innym
razemjakdemony.Kiedymająpoczucie,żezaspokajaszich
potrzeby,stajeszsiędlanichsuperbohaterem.Kiedyjednak
wydajesięim,żejezawiodłeś,przeistaczaszsięwe wroga.
Ludziomz borderlinebardzotrudnojestzintegrować
dobrei złecechydanejosoby,dlategowyrabiają
sobiezdanieo niej,odwołującsiędoostatniego Osoby
kontaktuz nią—podobniejakosoba,któranie dotknięte borderline
madostępudopamięcidługotrwałej. rozpaczliwie pragną
JeroldJ.Kreisman,autorksiążekI hateyou bliskości i zażyłości, ale
działania, jakie podejmują,
— Don’tleaveme.Understandingtheborderline
aby zbliżyć się do innych,
personality (1989)orazSometimesI actcrazy często zniechęcają
(2006)tłumaczyrozszczepieniew następujący do nich ludzi.
sposób:
Normalniludziesąambiwalentnii potrafiądoświadczaćdwóch
sprzecznychstanówjednocześnie.Osobyz borderlinelawiru-
jąmiędzynimi—zupełnieniezdająsobiesprawyz uczuć,ja-
kich doznają w jednym stanie, kiedy przebywają akurat
w drugim.Napoziomieemocjonalnymprzypominajądziecko,
którenieumietolerowaćniejasnościi rozbieżnościu innych;
niepotrafiąpogodzićzesobądobrychi złychcechczłowieka,
takbyutworzyłyonespójnyi jednolityobrazdanejosoby.
W danymmomenciektośmożebyćalbodobry,albozły;niema
nicpomiędzy,żadnychodcieniszarości.Bardzotrudnojestim
dostrzecniuanse,jeśliw ogóletopotrafi.
48
Kiedy Podejście„wszystkoalbonic”możeprzejawiaćsię
pojawia się takżew innychobszarachżyciaosobyz borderline,
problem, niektórzy nietylkow relacjach.Kiedypojawiasięproblem,nie-
ludzie dotknięci którzyludziedotknięcitymzaburzeniemwidzątylko
borderline widzą jednorozwiązanie.Jakjużpodejmądanedziałanie,
tylko jedno
rozwiązanie.
niemogąsięwycofać.Kiedynaprzykładpewnącier-
piącąnaborderlinekobietęobarczonow pracynowymi
obowiązkami,którejejnieodpowiadały,zdecydowałasię
z niejodejść.Wysiłkiosobydotkniętejborderlinemogąbyćukie-
runkowanetylkow jednąstronę.Naprzykładpewienstudenttak
sięzaangażowałw kampaniępolityczną,żeniezaliczyłżadnego
przedmiotu,jednakjużw następnymsemestrzezupełniezrezyg-
nowałz działalnościpolitycznejnarzeczstudiów.
Problem z określeniem charakteru związku

Osobydotknięteborderlinemogąmiećpotrzebęwyraźnegookre-
śleniacharakteruswoichrelacjiz innymi.Ktośjestalbowrogiem,al-
boprzyjacielem,albozmysłowymkochankiem,albokumplem.To
jeden z powodów, dla których osoby te mogą mieć trudności
z utrzymaniemprzyjacielskichrelacjiz partnerempozakończeniu
związku.Potrzebaprzypisaniaroliniedotyczywyłącznieinnych.
Siebiesamychrównieżpostrzegająw czarno-białychbarwach.Ri-
chardMoskovitzw książceLostinthemirror:Aninsidelookat
borderlinepersonalitydisorder (1996)adresowanejdoosóbz bor-
derline,którechcąsobiepomóc,piszetak:
Możesz[osobadotkniętaborderline]dzielniedążyćdoperfek-
cjii chwilaminawetodnosićwrażenie,żeudałocisięosiągnąć
twójcel,jednakgdytylkozauważyszu siebienajdrobniejsze
wady,zacznieszsiępotępiać.Kiedyczujeszsiędobry,możesz
uważać,żezasługujesznaspecjalnetraktowanie,i nietrzymać
sięzasad,któreobowiązująinnych.Możeszczućsięupraw-
nionydosięganiapocotylkochceszi zagarniaćdlasiebie
wszystkoconajlepsze.
Jak poradzić sobie z rozszczepieniem

Niedasięspełnićwszystkichpragnieńi oczekiwańosobyz border-
line.Gdytylkopodejmieszstarania,abyjejdogodzić,onamoże
49
chciećjużzupełnieczegośinnego.Twojarolamożezmieniaćsię
kilkarazyw ciągudnia:razbędzieszwrogiem,a razbohaterem,
i mogąminąćlata,nimbliskaciosobaz borderlineprzestaniepo-
wielaćschemat„święty—grzesznik”.Niekiedymożeonaznaleźćso-
bienowyobiektwestchnień,gdyjużpoprzedniokażesię„wadliwy”.
Jednakwówczaspowtórzypoprostucałycyklz kimśinnym.
Osobydotknięteborderlinesąpewne,żeichzniekształco-
neodczuciai przekonania—czytotepozytywne,czyne-
gatywne—sąw 100%prawdziwe.Dlategomusiszpostarać
sięutrzymaćstabilnyi zrównoważonyobrazsiebie,pomi-
mociągłychzmianichperspektywy.
Częściowowłaśniez powoduskłonnościdorozszczepieniaoso-
bycierpiącenaborderline,zwłaszczate,którebyłymaltretowane
w dzieciństwie,niepotrafiąnikomuzaufać.Takanieufnośćjestprzy-
czynąwieluproblemóww związku.Naprzykładgdypartnerz bor-
derlineakuratwidziw tobiewroga,możecizarzucić,żegonieko-
chaszalbożemaszromans.
Wtakiejsytuacjiotoczenieosobycierpiącejnaborderlinenaj-
częściejdokładastarań,bypotwierdzićswojąwiarygodność,jed-
nakstaraniatezazwyczajnieprzynosząoczekiwanegorezultatu.
Źródłonieufnościtkwibowiemwewnątrztejosobyi niemanic
wspólnegoz konkretnymidziałaniamijejbliskich.
RachelReiland,autorkaksiążkiUratujmnie:opowieścio złym
życiui dobrympsychoterapeucie(2006),napisaław mailu:
Od zawsze czułam to nienasycone pragnienie czegoś, czego nie umia-

łam nawet opisać; mogę jedynie nazwać to studnią potrzeb bez dna. To
coś sprawiało, że bałam się do kogokolwiek zbliżyć, aby ludzie nie od-
kryli, jaka jestem zepsuta i rozchwiana emocjonalnie. Dlatego postawi-
łam na ilość. Miałam wielu przyjaciół, ale wszystkich trzymałam na
bezpieczny dystans. Gdybym się przez przypadek odsłoniła i któryś z nich
dowiedziałby się, jaką jestem dziwaczką, a w konsekwencji odsunął ode
mnie, to trudno — zawsze pozostaje pięćdziesięciu dziewięciu innych.
50
Jednak teraz doszedł do tego związek. Ryzyko jest ogromne, kie-

dy jedna osoba znaczy tak wiele. Tym razem to co innego – temu fa-
cetowi również na mnie zależy. Może więc jestem z nim bezpieczna.
Proszę, bądź ze mną. Każdego dnia i każdej nocy. Spójrz na mnie, po-
słuchaj mnie. Jestem tutaj. Widzisz mnie? Jestem tutaj! Jestem tutaj…
Och, to niesamowite! Nareszcie ktoś, kto jest w stanie zaspokoić wszys-
tkie moje potrzeby! Co za ulga!
Hej… Chwila! On stawia opór – mówi, że chciałby teraz w spo -
koju pooglądać telewizję, że ma coś innego do zrobienia. Cholera,
co ja teraz zrobię? Oooch, jakie to frustrujące… A niech to. Niena -
widzę tego faceta! Odsłoniłam się przed nim – czy on nie wie, jakie to
było dla mnie trudne? Jak śmie wybierać telewizję zamiast rozmowy
ze mną? Jak śmie iść na spotkanie z przyjaciółmi, zamiast zostać tu-
taj? Jak śmie odkrywać, jak bardzo jestem rozchwiana emocjonalnie?
Jestem wściekła. I cholernie mi wstyd. Dałam się zaskoczyć – dowie -
dział się o mojej studni potrzeb.
Zawstydzona przystępuję do ataku. A niech sobie robi, co chce!
Wiesz co, koleś? Wcale mi na tobie nie zależy. A masz! I jeszcze raz!
Złoszczę się, krzyczę, aż w końcu padam z wyczerpania. Jednak kie-
dy się budzę, dociera do mnie, jak bardzo go skrzywdziłam. Moje
obrzydzenie do siebie nie ma granic. Jestem śmiertelnie przerażona,
ponieważ wiem, że odejdzie. Czuję się taka bezbronna. Wcale nie je-
stem silna. Proszę, nie opuszczaj mnie! Potrzebuję cię! Jak mam ci to
udowodnić?
Płaczę, błagam go, mówię, jakim wspaniałym i cierpliwym jest męż-
czyzną. „Wiem, że mnie nienawidzisz. Masz do tego pełne prawo! Naj-
lepiej by było, gdybym umarła. Będzie ci beze mnie lepiej! Naprawdę
tak myślę, żałuję, że się urodziłam..”. Widzę, że trochę łagodnieje.
„Och, proszę, pozwól to sobie wynagrodzić. Możemy się namiętnie ko-
chać, gdzie i kiedy tylko zechcesz! Pokażę ci swój temperament w naj -
lepszym możliwym wydaniu”. Uff. Jest z powrotem. Wciąż jest przy mnie.
Dzięki Bogu, nie odstraszyłam go raz na zawsze. Tak mi z nim dobrze.
Zależy mu na mnie. Potrzebuję go.
Kiedy uświadamiam sobie, że narobiłam nieodwracalnych szkód
– gdy taki scenariusz powtórzył się wystarczająco wiele razy, bym nabra-
ła przekonania, iż wszystko definitywnie zniszczyłam – to niezależnie od
tego, czy mój partner doszedł do podobnych wniosków, odcinam się
i znajduję sobie kogoś nowego. I przechodzę przez ten cholerny cykl
od początku.
51
(3) Zaburzenia tożsamości: zauważalny brak stabilności obrazu

siebie lub poczucia Ja i utrzymujące się poczucie pustki (7)
Ludziew wiekudwudziestu,trzydziestulatmająjużzazwyczaj
ustabilizowanyobrazsiebie.Niektóreosobypoprzekroczeniuczter-
dziestkiprzechodząprzezkryzyswiekuśredniego.Mająwątpli-
wości,czypodjęływ życiudobredecyzje.Jednakwiększośćz nas
przyjmujepewnekwestiezapewnik:wie,colubi,a czegonie,w co
wierzy,jakiemawartości,poglądynaważnesprawyorazprefe-
rencjezawodowe.
Brak poczucia Ja
Zkoleiw przypadkuosóbdotkniętychborderlineposzukiwania
własnychpreferencjiniemająkońca.Podobniejakbrakujeimspój-
negoobrazuinnychludzi,brakujeimteżpodstawowegopoczucia
własnegoJa.Bezniegosąjakpasażerowiestatkuw trakciesztor-
mu—miotanipopokładziei zgnębieni.Gorączkoworozglądająsię
zaczymś,czegomożnabysiębyłozłapać.Jednaknahoryzoncie
widaćtylkoinnychpasażeróww kamizelkachratunkowych,pędzą-
cychilesiłw nogachw stronęmasztów,bysięuchronić.Kiedyko-
lejnafalawdzierasięnapokład,osobaz borderlinechwytasię
zajętegojużprzezkogośmasztui trzymasięgokurczowo,byleby
przetrwać.Jednakw kamizelkęratunkowąmożesięwcisnąćtylko
jednaosoba.Natomiastniewytrzymującydodatkowegoobciążenia
masztzaczynapękać.
WksiążcepodtytułemTheroleofpsychodynamicconceptsin
thediagnosisofborderlinepersonalitydisorderRobertJ.Waldinger
(1993)omawiaproblemrozproszeniatożsamości,zjawiskaprowa-
dzącegodopoczuciapustki:
Rozproszenietożsamościodnosisiędoodczuwanegoprzez
osobycierpiącenaborderlinegłębokozakorzenionegoi prze-
rażającegopoczucia,żeniewiedzą,kimsą.Normalniedoświad-
czamyciągłościwłasnejosobyw czasie,w różnychmiejscach
i w towarzystwieróżnychludzi.TakaciągłośćJajestobcaoso-
bomdotkniętymborderline.
52
Obrazsiebiepacjentówcierpiącychnaborderlinejestpełen
sprzecznychelementów,którychniesąw staniezintegrować.Naj-
częściejopowiadająonio poczuciu:
w wewnętrznejpustki;
w że„niemająw sobieniczego”;
w żesąróżnymiludźmiw zależnościodtego,z kimprzebywają;
w uzależnieniaodwskazówekinnych,dotyczącychtego,jakma-
jąsięzachowywać,comyśleći jakimibyć;
w żekiedyzostająsami,przestająsięorientować,kimsą,lubprze-
stająistnieć;
w panikilubnudy,kiedysąsami.
Poczuciewewnętrznejpustkii chaosusprawia,żeosobyz bor-

derlinepolegająnainnych,czekając,ażciwskażąim,jakmająsię
zachowywać,comyśleći jakimibyć.A kiedyzostająsame,przes-
tająsięorientować,kimsą,lubmająwrażenie,żenieistnieją.Czę-
ściowowłaśnietoodpowiadazaichgorączkowepróbyuniknięcia
opuszczenia,podobniejakzanapadypaniki,przytłaczającąnudę
i dysocjację,jakichdoświadczają.
Nigdy wystarczająco dobrzy

Osobaz borderlinemożemiećtrudnościz samookreśleniem,ale
jednocześniemożeteżmiećpoczucie,żejejtożsamość,jakabynie
była,niejestwystarczającodobra.
Niektóreosobydotknięteborderlinesąnaprawdędobre
w tym,czymsięzajmują.Sąznanezeswoichosiągnięć
w pracy,w swojejgrupiespołecznejczyw domu.Jednak
częstoczująsięjakaktorzyrecytującywyuczonytekst.Kie-
dypublicznośćidziedodomu,przestająistnieć.
Osobycierpiącenaborderline:
w uzależniająswojepoczuciewłasnejwartościodostatnichosią-
gnięćlubichbraku;
53
w oceniająsiebierówniesurowojakinnych,takwięccokolwiek
zrobią,nigdynieuznajątegozawystarczającodobre;
w czująsiębezbronnymiofiaramiinnychludzi,nawetgdytoich
zachowaniewpłynęłonawynikdanejsytuacji.
Przyjmowanie roli ofiary

Wtrakcieterapiigrupowejdotkniętyborderlinemężczyznażalił
się,żezostałwyeksmitowanyz wynajmowanegolokumprzezwła-
ścicielamieszkaniai niemasięgdziepodziać.Przezpierwszych
dwadzieściaminutczłonkowiegrupyokazywaliwspółczuciez po-
wodujegosytuacji,leczpóźniejspytali,jakdotegodoszło.Okaza-
łosię,żemężczyznazłamałwielepostanowieńumowyo wynajem,
międzyinnyminotoryczniezajmowałmiejsceparkingowewłaści-
cielamieszkania.Z koleipewnacierpiącanaborderlinekobietanie-
ustanniepastwiłasięnadswoimmężem,wdawałasięw liczne
romansei doprowadziładoniesłusznegoaresztowaniamężapod
zarzutemposiadanianarkotyków,któresamapodrzuciłamudo
walizki.W końcuzłożyłapozewo rozwód.Jejbyłymążzacząłsię
wtedyspotykaćz kobietą,z którąpracował.Pomimotego,gdyopi-
sywałaprzyczynyrozstaniaswoimprzyjaciółkom,powiedziała,że
mążporzuciłjądlakoleżankiz pracy.Obieopisaneosobyz border-
lineniechciałydostrzecswojejroliw zaistniałychsytuacjach.
Osobyz borderlineprzyjmująrolęofiary,ponieważ:
w sąwtedyobdarzaneuwagąi współczuciem;
w mogąopieraćnatejroliswojątożsamość;
w wchodzącw tęrolę,mająiluzorycznepoczucie,żenieodpo-
wiadajązaswojepostępowanie;
w odgrywająscenariuszezeswojejprzeszłości.
Przyjmowanie roli opiekuna

Osobydotknięteborderlineczęstoprzyjmująteżrolęopiekunalubpo-
mocnika.Tabardziejpozytywnarolamożeimzapewnićpoczucietoż-
samości,zwiększyćpoczuciekontrolii zmniejszyćpoczuciepustki.
Salia (cierpiąca na borderline)

Tak jak kameleon, potrafię przybierać „kolor” osoby, z którą w da -
nej chwili przebywam. Jednak w ten sposób chcę raczej oszukać
54
samą siebie niż innych. Na jakiś czas staję się osobą, którą chcia-
łabym być.
Nie jestem typem makiawelicznej manipulatorki, która nie ma nic
lepszego do roboty niż rujnowanie życia innym. Nawet nie jestem
w pełni świadoma tego procesu. Trwa to od tak dawna, że sama już
nie wiem, kim naprawdę jestem. Czuję się tak nierealnie — jak pozer-
ka. Gdybym nad tym panowała, to w chwilach zagrożenia stawała-
bym się po prostu z powrotem „sobą”. Nie wiem jednak, kto to jest.
(4) Impulsywne zachowania przejawiane w przynajmniej

dwóch potencjalnie szkodliwych dla jednostki obszarach
aktywności (np. niekontrolowane wydawanie pieniędzy,
ryzykowne zachowania seksualne, nadużywanie substancji
psychoaktywnych, kradzież, nieostrożna jazda
samochodem, napady obżarstwa)
Każdyz nasmajakieśpragnienia,którez przyjemnościąbyzaspo-
koił,gdybytylkomógłsobienatopozwolić,naprzykładgdybymógł
zjeśćwszystkieczekoladkiz bombonierki,kupićsobienowysweter
wewszystkichmożliwychkolorachczywypićjeszczejednąlampkę
szampana,abyuczcićNowyRok.Większośćludziw większymlub
mniejszymstopniupotrafikontrolowaćswojepopędyi odraczaćna-
tychmiastowągratyfikację.Mająświadomośćdługofalowychskut-
ków swoich działań — w tym wypadku przybrania na wadze,
ogromnegodebetunakoncieczypotwornegokaca.
Jednakosobydotknięteborderlinecechujeimpulsywność,czy
wręczlekkomyślność.
Osobycierpiącenaborderlinemogątakżepróbowaćza-
pełnićpustkę,budującswojątożsamośćnaimpulsywnych
zachowaniach,takichjakobjadaniesięi przeczyszczanie,
nawiązywanieprzypadkowychkontaktówseksualnych,kra-
dzież,zakupoholizm,picienaumórczynadużywaniesub-
stancjipsychoaktywnych.
55
Wjednymz badań(Oldhami in.,1995)wykazano,żeborderli-

neczęstotowarzyszązaburzeniazwiązanez nadużywaniemsub-
stancjipsychoaktywnych.W innym(Links,Steineri Offord,1988)
rozpoznanotezaburzeniau około23%pacjentówcierpiącychna
borderline.Takieosoby:
w mająskłonnośćdołączeniaużywek(częstowystępującąkom-
binacjąjestalkoholi narkotyki);
w sąbardziejpodatnenadepresję;
w podejmująwięcejpróbsamobójczychi mająwięcejwypadków;
gorzejkontrolująpopędy;
w przejawiająwięcejzachowańaspołecznych(Nace,Saxoni Shore,
1983;Linksi in.,1995).
Jeślibliskaciosobaz borderlinenadużywaalkoholulubnarko-
tyków,możebyćcitrudnorozgraniczyć,którezachowaniasązwią-
zanez borderline,a któresąkonsekwencjąnadużywaniasubstancji
psychoaktywnych.
(5) Powtarzające się zachowania samobójcze (gesty, groźby)

Samobójstwo
WedługDSM-IV(2004)około8–10%osóbdotkniętychborderline
popełniasamobójstwo.W grupietejnieuwzględnionoludzi,któ-
rzyzmarlinaskutekryzykownychzachowań,takichjakpicieczynie-
ostrożnajazdasamochodem.MarshaM.Linehan(2007)tłumaczy,
żesamobójstwoorazinneimpulsywnei dysfunkcjonalnezacho-
waniasłużąuśmierzeniudotkliwego,niekontrolowanegobóluemo-
cjonalnego:
Samobójstwojestoczywiścieostatecznymsposobemzmiany
(nastrojów).Inne,mniejśmiertelnezachowaniatakżejednak
mogąbyćcałkiemskuteczne(wprawiająosobęcierpiącąna
borderlinew innynastrój).Naprzykładprzedawkowaniepro-
wadzizazwyczajdodługichokresówsnu;senz koleimaduży
wpływnaregulacjęemocjonalnejpodatnościnazranienie.Za-
chowaniesamobójcze,w tymgroźbysamobójcze,jesttakże-
56
bardzoskutecznew wywoływaniupomocnychzachowańze
stronyśrodowiska—pomocy,któramożebyćskutecznaw re-
dukowaniucierpieniaemocjonalnego.W wieluwypadkachta-
kiezachowaniejestjedynymsposobemskłonieniainnych,żeby
zwróciliuwagęnaemocjonalnecierpieniejednostkii spróbowa-
lijezłagodzić.
Tony
Moja żona przyszła do domu zapłakana, ponieważ rzucił ją chłopak.
Co niezwykłe, wydawało się jej, że nie powinienem być na nią zły
z powodu romansu, a wesprzeć ją, bo przecież cierpi. Kiedy nie oka-
załem się wystarczająco pomocny, w obecności naszego dziesięcio-
letniego synka zaczęła grozić, że się zabije.
Samookaleczanie
Samookaleczaniebezzamiarupopełnieniasamobójstwatokolej-
necharakterystycznedlaosóbdotkniętychborderlinezachowa-
nie,którebardzotrudnojestzrozumiećczłonkomichrodzin.Do
samookaleczeńzaliczamy:
w cięciesię;
w przypalaniesię;
w łamaniesobiekości;
w uderzaniesięw głowę;
w nakłuwaniesięigłami;
w drapaniesię;
w wyrywaniesobiewłosów;
w zrywaniesobiestrupów.
Czasamiryzykownelubkompulsywnezachowaniamogą
byćrodzajemsamookaleczania,naprzykładprowadzące
dootyłościobjadaniesięczyprowokowaniebójek.
Samouszkadzanietomechanizmradzeniasobiestosowanyprzez
osobyz borderlinew celuuśmierzenialubokiełznaniadotkliwego
57
emocjonalnegobólu.Najczęściejchodzio wstyd,złość,smutek
i poczucieopuszczenia.Samookaleczaniemożedoprowadzićdo
wydzielaniabeta-endorfin—narkotykuprodukowanegoprzezor-
ganizm,a odpowiadającegozadobresamopoczucie.
Powody,dlaktórychosobydotknięteborderlinesięokalecza-
ją,sąbardzoróżne.Międzyinnymirobiątopoto,by:
w poczuć,żeżyją,wyrwaćsięz odrętwieniai zapełnićpustkę;

w popaśćw jeszczewiększeodrętwienie;
w daćupustswojejzłościwobecinnych;
w ukaraćsięlubwyrazićnienawiśćdosiebie(prawdopodobnieczę-
ściejdotyczytoosób,którebyływ przeszłościmaltretowane);
w udowodnićsobie,żeniesątakiezłe,jakmyślą;
w poradzićsobiezestresemczyniepokojem;
w poczuć,żemająkontrolęnadswoimbólem;
w odzyskaćpoczucierzeczywistości;
w poczućsię„realnie”;
w uciecodemocjonalnegobólu,frustracjii innychnegatywnych
uczućpoprzezkoncentracjęnabólufizycznym;
w poinformowaćo swoimcierpieniuinnychi zwrócićsiędonich
o pomoc.
Oto,coludziedotknięciborderlinemówiąnatematsamooka-
leczania:
q Myślę, że tak naprawdę zrobiłam to po to, by ktoś zauważył, że rze-

czywiście potrzebowałam pomocy.
q Kiedy się tnę, nie muszę tłumaczyć, jak źle się czuję. Mogę to
pokazać.
q Gdy jestem na kogoś wściekły, mam ochotę go zniszczyć, zranić
lub zabić. Jednak wiem, że nie mogę faktycznie skrzywdzić dru -
giej osoby. Więc wyładowuję swoją złość, tnąc się lub wyrywa -
jąc sobie włosy z głowy. Dzięki temu przez chwilę mogę poczuć
się lepiej, jednak później jest mi za siebie wstyd i żałuję tego, co
zrobiłem.
q Kiedy mój ojciec przestał się nade mną znęcać, musiałam zapeł-
nić czymś lukę po bólu, który nagle zniknął.
q Blizny były po prostu zewnętrzną ilustracją tego, co zrobili mi moi
rodzice.
58
Możnaskrzywdzićsiępodwpływemimpulsu
albowcześniejtozaplanować.Osoba,którasię
Podobnie jak
palenie papierosów, okalecza,możedziałaćz premedytacjąlubnie-
samouszkadzanie może się świadomie — tak jakby widziała wszystko
stać nałogiem, a przymus przezmgłęi niezdawałasobiesprawyz tego,
robienia sobie krzywdy może co robi. Niekoniecznie musi odczuwać ból
być równie silny jak potrzeba w trakcie,choćmożetaksięzdarzyć.Niektó-
sięgnięcia po kolejnego
papierosa.
rzyukry wająsamookaleczenia,oszpecającsię
tylkow miejscach,którezazwyczajzasłaniaubra-
nie.Niekiedyucząsięzszywaćswojerany,byleby
niekorzystaćz pomocymedyczneji niezdradzićswo-
jegosekretu.Inniniekryjąsięz ranamipowstałymiw wynikusamo-
okaleczania—byćmożewołająw tensposóbo pomocalbochcą
powiedziećinnymo swoimcierpieniu.
Osobydotknięteborderlinezazwyczajdobrzewiedzą,dlacze-
gosięokaleczają.Jednakzrozumienieproblemunapoziomieinte-
lektualnymwcaleniesprawia,żełatwiejjestimprzestać.Podobnie
jakpaleniepapierosów,samouszkadzaniemożesięstaćnałogiem,
a przymus,byzrobićsobiekrzywdę,możebyćrówniesilnyjakpo-
trzebasięgnięciapokolejnegopapierosa.
Panujebłędneprzekonanie,żewszystkieosobycierpiącena
borderlinekrzywdząsięalbomająskłonnościsamobójcze.Wiele
dobrzefunkcjonującychosóbtegonierobi.Jednakte,któresięoka-
leczają,mogączęściejszukaćpomocyu specjalistówniżte,którete-
gonierobią.
(6) Niestabilność emocjonalna spowodowana zauważalną

reaktywnością nastroju (np. silne stany dysforyczne,
drażliwość czy lęk utrzymujące się zwykle przez kilka
godzin, a w nielicznych przypadkach dłużej niż kilka dni)
Większośćludzi,gdyźlesięczuje,możepodjąćpewnekroki,by
poprawićswojesamopoczucie.Dopewnegostopniasąrównież
w staniekontrolowaćto,jakbardzoichnastójwpływanarelacje
z innymi.Osobydotknięteborderlinemająz tymdużetrudności.Ich
59
nastrójmożepodlegaćdużymwahaniom:w ciągukilkugodzinpo-
trafiąprzejśćodgniewudodepresji,oddepresjidoniepokojui od
niepokojudoirytacji.Dlaichotoczeniatakanieprzewidywalność
możebyćbardzomęcząca.
Dina
Życie z moim cierpiącym na borderline mężem raz przypomina niebo,
a raz piekło. Nazywam jego dwie osobowości Jowialnym Jekyllem
i Horrendalnym Hydem. Chodzę na palcach, starając się zadowolić ko-
goś, kto może wybuchnąć tylko dlatego, że odezwałam się w złym mo-
mencie, powiedziałam coś za szybko, niewłaściwym tonem lub
z nieodpowiednim wyrazem twarzy.
(7) Utrzymujące się uczucie pustki7 (3)
(8) Nieproporcjonalna do sytuacji silna złość oraz trudności

z jej kontrolowaniem (np. częste wybuchy, stałe
odczuwanie złości, częste angażowanie się w bójki)
Jeśliktośz twoichbliskichcierpinaborderline,prawdopodobnie
problemywskazanew nagłówkusącibardzodobrzeznane.Gniew
osóbz borderlinejestsilny,nieprzewidywalnyi odpornynaracjo-
nalneargumenty.Jestjakgwałtownapowódź,niespodziewane
trzęsienieziemiczyuderzeniepiorunaw słonecznydzień.I może
zniknąćrównieszybko,jaksiępojawił.
Niektórzyludziez borderlinemająjednakodwrotnyproblem:nie
potrafiąw ogóleokazywaćzłości.MarshaM.Linehan(2007)pisze,
żeosobyz borderline,któremajątrudnościz wyładowaniemzło-
ści,„obawiająsię,żewyrażeniechoćbynajmniejszejzłościspowo-
dujeu nichutratępanowanianadsobą,a innymrazembojąsię,że
osoby,którestanąsiędlanichobiektemnawetdrobnejzłości,bę-
dądążyłydoodwetu”.
7
Zob.punkttrzeciwcześniejw rozdziale.
60
JaneG.Dresser,dyplomowanapielęgniarka,którazajmujesię
borderline,w rozmowiez namipowiedziała,żejejzdaniemludzie
dotknięcitymzaburzeniemprzeżywajątaksilniewszystkieemocje,
a nietylkozłość.Wedługniejzłośćmogłazostaćwyróżnionaw kry-
teriachdiagnostycznych,ponieważtonajczęściejonaprzysparzanaj-
więcejtrudnościbliskimosóbz borderline.Z takimpoglądemzgadza
sięLinehan,którasamaczęstopowtarza,że„osobycierpiącenabor-
derlinesąjakludziez oparzeniamitrzeciegostopniaobejmującymi
90%powierzchniichciała.Pozbawionewarstwyemocjonalnej,od-
czuwająpotwornybólprzynajmniejszymdotknięciuczyruchu”.
Kiedyosobacierpiącanaborderlineatakujecięsłownielub
fizycznie,postarajsiępamiętać,żenawetdoświadczeni
specjaliściw zakresiezdrowiapsychicznegobiorączasem
dosiebiegniewnezachowaniatakichpacjentówi robiimsię
przykro. W rozdziale 8 pokażemy, co można zrobić, by
uchronićsięprzedtakąsytuacją.
Jeremy (cierpiący na borderline)

Kiedy nie jestem w stanie kontrolować swojego otoczenia, robię się zły
i nerwowy. Jest jeszcze gorzej, jeśli nakłada się na to stres. Kiedy zo-
stanę sprowokowany, w ułamku sekundy mój stoicki spokój zmienia
się w niekontrolowany, dziki gniew.
Myślę, że moja złość jest wynikiem maltretowania, którego do-
świadczyłem w dzieciństwie. W pewnym momencie zdecydowałem,
że nie muszę dłużej znosić bólu wyrządzanego mi przez rodziców. Aby
przetrwać, musiałem reagować wściekłością.
Dlatego trudno jest mi teraz przejmować się uczuciami innych –
właściwie to chcę ich skrzywdzić, tak jak oni skrzywdzili mnie. Wiem,
jak okropnie to brzmi, ale tak właśnie się czuję, kiedy ogarnia mnie
szał. Po prostu staram się przetrwać, najlepiej jak umiem.
Laura (cierpiąca na borderline)

Myślę, że osoby z borderline obawiają się tylko jednego: utraty miło -
ści. Kiedy czuję się przyparta do muru, strasznie się boję i okazuję to
61
za pomocą gniewu. Złości doświadcza się łatwiej niż lęku i dzięki niej
nie czuję się taka bezbronna. Atakuję zanim zostanę zaatakowana.
Kiedy się złoszczę, wszelkie próby rozumowego podejścia do spra-
wy nie zdają się na nic. Jedyne, co wtedy pomaga, to słowa mojego
męża: „Wiem, że nie jesteś zła, po prostu się boisz” i jego uścisk.
W tym momencie cała moja złość się ulatnia i znów czuję tylko strach.
Prawdziwego gniewu – doświadczanego przez ludzi, których nie -
sprawiedliwie potraktowano – nie odczuwam wcale. Do tego potrzeb-
ne jest własne Ja. Ja nie mam własnego Ja – albo zepchnęłam je tak
głęboko, że nie jestem już w stanie po nie sięgnąć, więc nie potrafię
się naprawdę złościć.
(9) Przemijające związane ze stresem myśli paranoiczne lub

zaostrzone objawy dysocjacyjne
Czykiedykolwiekzdarzyłocisięwrócićdodomuz pracy,niepa-
miętając,jaktamtrafiłeś?Podróżowałeśtąsamątrasątylerazy,
żetwójmózgpowierzyłprowadzeniesamochodutwoimoczom
i odruchom.Takiezamroczeniejestprzykłademłagodnegostanu
dysocjacji.
Jednakludzie,którzydoznajązaostrzonychobjawówdysocja-
cyjnych,mogączućsiędziwnieczynierealnie,możeimteżtowa-
rzyszyćodrętwienielubobojętność.Mogą,aleniemuszą,pamiętać,
codokładniesięwydarzyłopodich„nieobecność”.Stanydyso-
cjacjiróżniąsięstopniemnasilenia.Możnabowiemwyróż-
nićzarównotyp„podróż-samochodem-do-domu”,jak
i skrajnąpostaćdysocjacjicharakterystycznądlaoso- Im bardziej
bowościwielorakiejzwanejwspółcześniedysocja- stresująca jest dana
cyjnymzaburzeniemtożsamości. sytuacja, tym większe
prawdopodobieństwo
Abyuciecodprzykrychuczućczysytuacji,oso-
wystąpienia stanu
byz borderlinemogąw różnymstopniuwykorzy- dysocjacji.
stywaćmechanizmdysocjacji.Imbardziejstresująca
jestdanasytuacja,tymwiększeprawdopodobieństwo
wystąpieniategostanu.W skrajnychprzypadkachosobydotknię-
teborderlinenakrótkiczasmogązupełniestracićkontaktz rzeczy-
wistością.Jeślibliskiciosobazupełnieinaczejpamiętawspólnie
spędzonechwile,możetoświadczyćo dysocjacji.
62
Karen (cierpiąca na borderline)

Czasem czuję się jak wykonujący automatyczne czynności robot. Wszys-
tko wydaje się takie nierzeczywiste. Moje oczy zachodzą mgłą i czuję
się, jakbym oglądała film. Moja terapeutka mówi, że wyglądam na za-
gubioną; jakbym przebywała w miejscu, gdzie nawet ona nie jest w sta-
nie do mnie dotrzeć. Gdy już wróci mi świadomość, ludzie relacjonują,
że mówiłam lub robiłam rzeczy, których nie pamiętam.
Inne cechy charakterystyczne dla borderline

Osobomdotkniętymborderlinemożnaprzypisaćtakżeinnecechy,
któreniezostałyuwzględnionew definicjizaproponowanejw DSM,
alemimotosąuważaneprzezwielubadaczyzatypowedlatego
zaburzenia.Wielez nichmożnałączyćz doświadczeniemw dzie-
ciństwiemaltretowaniafizycznegolubmolestowaniaseksualnego.
Dojmujący wstyd
KsiążkaJohnaBradshawa Toksycznywstyd.Jakuzdrowićwstyd,
którycięzniewala(1997)nieopisujecoprawdazaburzeniaosobo-
wościtypuborderline,jednakomówionyprzezautoratoksyczny
wstydorazzwiązanez nimuczuciai zachowaniasątypowedla
borderline.Bradshaw(1997)pisze:
Toksycznywstydodczuwanyjestjakowszechogarniającepo-
czuciewłasnejniedoskonałości,ułomności.Toksycznywstyd
niejestjużemocjąsygnalizującąograniczenia,jeststanemist-
nienia,rdzeniemtożsamości.Jeżelizawładnąłtobątoksyczny
wstyd,czujeszsiębezwartościowy(wyobcowany,pustyw środ-
kui samotny).U podstawtoksycznegowstydutkwilękprzed
zdemaskowaniemsięprzedsamymsobą.Człowiekowładnię-
tywstydembronisięprzedujawnieniemswegowewnętrzne-
goJainnymludziom,aleconajważniejsze,broniteżswego
wewnętrznegoJaprzedsamymsobą.
63
Bradshawuważa,żetakiwstydjestteżprzyczyną:
w wściekłości;
w krytykii obwiniania;
w otaczaniainnychopiekąlubpomocą;
w współuzależnienia;
w uzależniającychzachowań;
w nadmiernychstarań,byzadowolićinnych;
w zaburzeńodżywiania.
Zgodniez typowymw borderlinepodejściem„wszystkoalbo

nic”osobydotkniętezaburzeniemmożedręczyćwstyd,a mogą
teżonenieprzyznawaćsiędojegoistnieniaaniprzedsobą,ani
przedinnymi.Wstydstanowitakżekluczowyproblemdlaichblis-
kich,szczególnietych,którzysąkrzywdzeniw związkach.
Brak określonych granic

Osobydotknięteborderlinemajątrudnościz wyznaczaniemi utrzy-
mywaniemosobistychgranic,a takżez uszanowaniemgranicinnych.
Tom (cierpiący na borderline)

Zostałem wychowany w poczuciu, że w idealnym, zażyłym związku nie
istnieją żadne granice. Granice tylko dzieliły ludzi. Ich obecność by -
ła równoznaczna z tym, że musiałem zostawać sam, funkcjonować
oddzielnie i mieć własną tożsamość. Nie czułem się na tyle dobrze, by
mieć odrębną tożsamość. Potrzebowałem całkowitego związania z dru -
gą osobą lub całkowitego oderwania od niej.
Problemgranicomówimydokładniejw rozdziale6.
Problemy z kontrolą
Osobydotknięteborderlinemogąmiećpotrzebękontrolowaniain-
nychludzi,ponieważczują,żeniesąw staniezapanowaćnadso-
bą.Cowięcej,mogądążyćdotego,byuczynićswójświatbardziej
64
przewidywalnymi poukładanym.Mogąnieświadomiestaraćsięza-
panowaćnadinnymiludźmi,stawiającichw sytuacjachbezwyjścia,
robiącwokółsiebiezamieszanie,takbyniktsięniedomyślił,o co
naprawdęchodzi,i zarzucającotoczeniu,żetoonopróbujeich
kontrolować.
Niektóreosobycierpiącenaborderlinemogąradzićsobiez bra-
kiempoczuciakontrolizupełnieinaczej—zrzekającsięjakiejkolwiek
mocysprawczej.Mogąnaprzykładpozwolić,bywszystkiedecyzje
byłypodejmowanezanie,takjakdziejesiętow armiialbosek-
tach,lubsprzymierzyćsięz ludźmiskłonnymidonadużyć,chcący-
minadnimipanowaćzapomocąstrachu.
Bradshawuważa,żewstydprowadzitakżedowzmożonejpo-
trzebykierowaniainnymi:
Osoby,któremusząmiećwszystkopodkontrolą,bojąsięwła-
snejbezbronności.Dlaczego?Ponieważosobabezbronnajest
narażonanawstyd.Poczuciekontrolidajepewność,żeniktnas
więcejniezawstydzi.Jestzwiązanez panowaniemnadwłas-
nymimyślami,mimiką,uczuciamii czynami.A takżez pano-
waniemnadmyślami,mimiką,uczuciamii czynamiinnychludzi
(Bradshaw,1997).
Brak poczucia stałości obiektu

Gdyczujemysięsamotni,myślo tym,żeinninaskochają,może
poprawićsamopoczuciewiększościz nas.Takamyślpodnosina
duchunawetwówczas,gdyteosobyprzebywajągdzieśdaleko,
czasaminawetwtedy,gdyjużnieżyją.Zdolnośćtanazywanajest
poczuciemstałościobiektu.
Jednakniektórzyludziedotknięciborderlinemajątrudności
z przywołaniemobrazuukochanejosoby,którymógłbypodziałać
nanichuspakajająco,kiedyimźlelubgdysięniepokoją.Jeżelibli-
skiimczłowiekniejestobecnyfizycznie,nieistniejedlanichnapo-
ziomieemocjonalnym.Dlategoosobaz borderlinemożeczęsto
dociebiedzwonić,abyupewnićsię,żenadaltamjesteśi żecina
niejzależy.
65
Abypomócosobiez borderlinezrozumieći okiełznaćlęk

przedopuszczeniem,możeszzaproponowaćjejtrzymanie
w pobliżutwojegozdjęciaalbonoszenieprzysobieczegoś,
coodciebiedostałai cobędziejejo tobieprzypominać,
takjakmisiei kocykiprzypominająmałymdzieciomo mi-
łościrodziców.Najczęściejwykorzystujesięw tymcelulisty,
zdjęcialubperfumy(zapachy,któreprzypominająpartne-
rów).Tegotypustrategiepomagajązredukowaćlęki niepo-
kój.Zazwyczajw rezultacieosobyz borderlineprzestająsię
takkurczowotrzymaćbliskich,kuuldzetychdrugich.
Wrażliwość interpersonalna
Niektóreosobycierpiącenaborderlinemająniezwykłązdolność
odczytywaniamyśliinnychludzi,wykrywaniaichsłabościorazczyn-
nikówwyzwalającychichreakcje.Pewienklinicystażartobliwiena-
zwałtakichludzijasnowidzami.
Osobyz borderlineczęstozręczniewyłapująi wykorzystują
społecznei niewerbalnesygnaływysyłaneprzezinnych.Potrafią
wykazywaćsięempatiąw stosunkudoludzi,zazwyczajrozumieją
i szanującudzeuczuciaorazmogąwykorzystaćswojezdolności,
abyprzejrzećinnychnawylot.
Dorosłeosobyz borderlinew dalszymciągurobiąużytekzeswo-
jego„społecznegoradaru”,wychwytującsłabościi czynnikiwyzwala-
jącezachowaniainnych,któremogłybywykorzystaćprzeciwkonim
w rozmaitychsytuacjach.Terapeucipracującyz klientamidotkniętymi
borderlinemogąpoświadczyć,żepacjencicimajądarwyczuwania,
w jakimstanieaktualniesąterapeuci(czysązmęczeni,zmartwieni,smut-
niczyteżsięzłoszczą),i częstoporuszajątentematw trakciesesji.
Sprawność sytuacyjna
Niektóreosobydotknięteborderlinedobrzeradząsobiew pew-
nychsytuacjachi wykazująsiękompetencjami.Naprzykładwiele
66
z nichodnosisporesukcesynapoluzawodowym.Częstosątobar-
dzointeligentni,kreatywnii uzdolnieniartystycznieludzie.Członko-
wie ich rodzin czują się zdezorientowani, gdyż nie są w stanie
zrozumieć,jaktasamaosobamożebyćtakpewnasiebiew jednej
sytuacji,a w innejtakłatwosięzałamywać.Umiejętnośćradzeniaso-
biez trudnymisytuacjamiprzyjednoczesnejniemożnościpo-
radzeniasobiez porównywalnymialbołatwiejszymi
Osoby zadaniaminazywanajestsprawnościąsytuacyjną.
z borderline potrafią Pewna kobieta z borderline opisała to tak:
wykazywać się empatią „Gdzieśtamw środkuzdajemysobiesprawęz na-
w stosunku do innych szychułomności.Robimywięcwszystko,cow na-
oraz zazwyczaj
szejmocy,byzachowywaćsięnormalnie,ponieważ
rozumieją i szanują
cudze uczucia. bardzochcemywszystkichzadowolići niemoże-
mydopuścić,byopuścili nasnajbliżsi”.Jednaktaka
sprawnośćtoobosiecznabroń.Ponieważsprawniefunk-
cjonująceosobyz borderlinewydająsiętakienormalne,częstonie
otrzymująpomocy,którejpotrzebują.
Narcystyczne żądania
Częśćosóbdotkniętychborderlinenierzadkodążydoskupieniauwa-
ginasobie.Mogąonereagowaćnawiększośćsytuacjiwyłącznie
przezpryzmattego,jaktesytuacjenaniewpływają.Niektórez nich
próbujązwrócićnasiebieuwagę,narzekającnastanswojegozdro-
wia;innezachowująsięnieodpowiedniow miejscachpublicznych.Ta-
kieprzejawyegocentrycznychcechwpisująsięw definicjęnarcyzmu.
Narcystycznezachowaniamogąbyćsporymobciążeniemdlaoto-
czeniaosóbz borderline,gdyżtezwykleniezastanawiająsięnad
tym,jakichdziałaniawpływająnainnych.U około25%z nichbor-
derlinewspółwystępujez narcystycznymzaburzeniemosobowości.
Jack
Moja matka postrzegała mnie, brata i ojca jako przedłużenie siebie
samej. Do wszystkich moich relacji podchodziła tak, jakby dotyczyły one
właśnie jej; jakby odzwierciedlały to, jaką jest matką (stawiały ją w do -
brym lub złym świetle), albo jakby były dla niej zagrożeniem i mogły
67
ograniczyć dostęp do wsparcia emocjonalnego z mojej strony oraz

możliwości potwierdzenia siebie.
Czuła również, że wszyscy moi przyjaciele jej zagrażają. Robiła,
co mogła, by zaszkodzić naszej przyjaźni. Jedyni „akceptowalni” ludzie
należeli do grona osób, z którymi raczej nie nawiązałbym bliskich,
przyjacielskich relacji – przykładowo byli innego wyznania (pochodzę
z bardzo religijnej, konserwatywnej rodziny).
Manipulacja czy desperacja?

Niejesttajemnicą,żeotoczenieczęstoczujesięmanipulowane
i okłamywaneprzeznajbliższychdotkniętychborderline.Innymisło-
wy,mapoczucie,żejestkontrolowanei wykorzystywane,gdyoso-
byz borderlineuciekająsiędogróźb,stwarzająsytuacjebezwyjścia,
wpadająw szał,stosująstrategięcichychdniczyjakąkolwiekinną,
równieniesprawiedliwąmetodę.Sądzimy,żew większościprzypad-
kówosobyteniemanipulująswoimibliskimiz premedytacją.Tego
rodzajuzachowaniasąraczejrozpaczliwąpróbąrozprawieniasię
z bólemczydążeniemdozaspokojeniawłasnychpotrzeb,niemają
zaśnaceluskrzywdzeniainnych.
Z punktu widzenia bliskich osoby z borderline

WksiążcepodtytułemSzantażemocjonalny.Jaksięobronićprzed
manipulacjąi wykorzystaniem SusanForward(Forwardi Frazier,
2011)opisujeszantażemocjonalnyjakowyrażonąpośredniolub
bezpośredniogroźbęukaraniaosoby,któraniewykonaczegoś,cze-
gosięodniejchce.„Upodłożakażdegoszantażu(emocjonalnego)
tkwijednapodstawowagroźba,którąmożnawyrazićnawielespo-
sobów,naprzykładtak:Jeśliniebędzieszzachowywałsiętak,jak
chcę,tobędzieszcierpiał”.
Forwardwyjaśnia,żeludzie,którzystosujątętechnikę—a wyko-
rzystujejąwieleosób,nietylkotez borderline—potrafiądobrzema-
skowaćpresjęwywieranąnainnych.Ofiaryszantażuczęstow takiej
sytuacjizaczynająpodawaćw wątpliwośćwłasnąpercepcjęwydarzeń.
Niemalwszyscyludziemającywśródbliskichosobyz border-
lineprzyznają,żeczująsięprzezniemanipulowani.Jeśliniechcą
68
zrobićczegoś,czegooczekujeodnichosobadotkniętazaburze-
niem,tomożeimonazagrozićzakończeniemzwiązku,wezwaniem
policjialbonawetśmiercią—swojąbądźich.
Z punktu widzenia osoby z borderline

Terminy„manipulacja”czy„szantażemocjonalny”zakładająistnienie
jakichśnieszczerychintencji.W przypadkuniektórychludzimożetak
właśniebyć,jednakosobyz borderline,którewydająsięmanipulo-
waćinnymi,zwykledziałająimpulsywniepodwpływemstrachu,sa-
motności,rozpaczyczypoczuciabeznadziei,niemająctaknaprawdę
złychzamiarów.MarshaLinehan(2007)piszeo tymnastępująco:
Niewątpliwiejednostkiz osobowościąz pogranicza8 wpływająna

innych.Częstozachowaniemwywierającymnajwiększywpływ
jestgroźbazbliżającegosięsamobójstwa;innymrazemnajwięk-
szywpływmająkomunikatyo przeżywaniusilnegobólui udręki.
Takiezachowaniai komunikatyniesąoczywiściesamew sobiedo-
wodemmanipulacji.Gdybytakbyło,musielibyśmypowiedzieć,
żeludziecierpiącybóllubprzeżywającykryzys„manipulują”na-
mi,skoroodpowiadamynaichkomunikatyo nieszczęściu.
PsychiatraLarryJ.Sieverpowiedziałnam:
Choć[osobyz borderline]mogąrzeczywiściemanipulowaćin-
nymi,sameniemyślątako swoimzachowaniu.Pragnązaspo-
koićswojepotrzebyi robiątow jedynyznanysobiesposób.Ktoś
musiuwolnićjeodzłości,lęku,cierpieniaczypoczuciazbliżają-
cejsięzagłady,i tojaknajszybciej.Chcąwywołaćreakcję,któ-
raprzyniosłabyimukojeniei poprawiłaichsamopoczucie.
Stopnie świadomości
Znaszegodoświadczeniawynika,żeosobydotknięteborderline
sąw różnymstopniuświadometego,iżwiększośćludziodbiera
ichzachowaniejakomanipulację.
8
Innanazwazaburzeniaosobowościtypuborderline(przyp.tłum.).
69
A. J. Mahari (wyleczona z borderline)

Nie rozmyślam całymi dniami nad tym, który u kogo guziczek nacisnąć
oraz w jaki sposób mogę tego dokonać. Wszystko, co robię, służy
przetrwaniu i zachowaniu tożsamości; nie planuję swoich działań z wy-
przedzeniem ani nie robię tego dla sportu.
Rachel Reiland (cierpiąca na borderline)

Często uświadamiam sobie, co mną kierowało, dopiero wówczas,
gdy jest już po wszystkim. Gdy kiedyś w czasie świąt mąż nie poświę-
cał mi uwagi, tak się zdenerwowałam, że zaczęłam na jego oczach
niszczyć wszystkie prezenty, które od niego dostałam. Mąż powstrzy-
mał mnie, kiedy byłam bliska porwania na strzępy mojego ukochane-
go tomiku poezji miłosnej. Kiedy zobaczyłam tę książkę, dotarło do
mnie, że przecież nigdy bym tego nie zrobiła. Po prostu zależało mi
na tym, by mąż próbował mnie powstrzymać. Gdybym mieszkała sa-
ma, taka sytuacja nigdy nie miałaby miejsca. Więc dlaczego to zro-
biłam? Odpowiedź była okropna, gorsząca, napawająca
obrzydzeniem i trudna do zniesienia. Chciałam nim manipulować.
Było mi strasznie wstyd.
Laurey (cierpiąca na borderline)

Niektórzy mogą czuć, że manipulują innymi, ale ja czuję się bezsilna.
Czasami bardzo cierpię z powodu podłości, jakie wyrządzają mi inni
ludzie – niezależnie od tego, czy faktycznie to robią, czy tylko ja to
tak odbieram – albo czuję się tak zrozpaczona i opuszczona, że wy -
cofuję się, dąsam i milknę. W pewnym momencie ludzi zaczyna to
wkurzać; mają dosyć i odchodzą, a ja po raz kolejny zostaję z niczym.
Ważne jest, by zrozumieć różnicę międ zy man ip ulac ją
a desperacją.Zachowanieosobyz borderlinewiążesięra-
czejz nią,a niez tobą.Powinieneśnaprzykładtraktować
samookaleczaniejakosposóbsamookaleczającejsięoso-
bynaukaraniesiebie,a niejakopróbęprzykuciaciebiedo
związku.
70
Typy borderline
Osobydotknięteborderlineróżniąsięmiędzysobą,jeślichodzi
o umiejętnośćpracyw domulubpozanim,radzeniesobiez codzien-
nymiproblemami,kontaktz innymiludźmii takdalej.Teróżnicesą
jednymz powodów,dlaktórychpróbynaukowegoujęciaborder-
lineprzyprawiająbadaczyo bólgłowy.
WpracypodtytułemTheessential familyguidetoborderline
personalitydisorder:Newtoolsandtechniquestostopwalkingon
eggshellsRandiKreger(2008),współautorkatejksiążki,przedsta-
wiłaróżnesposobypostrzeganiawspomnianychróżnic.Wedługniej
istniejątrzygłównetypyosóbz borderline:gorzejfunkcjonujące
— „typowe”,lepiejfunkcjonujące— „niewidoczne”orazosobyma-
jącecechycharakterystycznedlaobutychgrup.Wyzwania,jakim
musząstawićczołaichrodziny,mogąbyćbardzoróżne.
Z reguły gorzej funkcjonujące osoby z borderline

(1) Abyporadzićsobiezestresem,uciekająsiędozachowańauto-
destrukcyjnych, na przykład okaleczają się czy przejawiają
skłonnościsamobójcze.Nazywamytodziałaniemnawłasną
szkodę(actingin),w przeciwieństwiedodziałanianaszkodę
otoczenia(actingout),doktóregoprzejdziemyzachwilę.
(2) Mogąspędzaćdużoczasuw szpitaluz powodusamookalecza-
nia,przewlekłychzaburzeńodżywiania,nadużywaniasubstancji
psychoaktywnychczypróbsamobójczych.Dlategomogąbyć
dobrzeznanilekarzomczyterapeutomi bardziejpasowaćdo
stereotyputypowejosobyz borderline.
(3) Zaburzeniemożeograniczaćichfunkcjonowaniei uniemożli-
wiaćwykonywaniezawodu.U niektórychosóbstwierdzonocał-
kowitąniezdolnośćdopracy.
(4) Częstojednocześniecierpiąteżnainne,współwystępująceza-
burzenia,naprzykładodżywiania.
(5) Ichbliscyczęstożyjąodkryzysudokryzysu.Mogąodbieraćich
samookaleczaniei próbysamobójczejakomanipulację.Ponieważ
71
jednaknieulegawątpliwości,żeosobyz borderlinesącho-
re,ichotoczeniezazwyczajspotykasięzezrozumieniemi wspar-
ciemzestronyrodzinyi przyjaciół.
Z reguły lepiej funkcjonujące osoby z borderline

(1) Przezwiększośćczasuzachowująsięzupełnienormalnie—tak
przynajmniejuważająosobyspozaichnajbliższegootoczenia.Ma-
jąstałąpracęi możnaodnieśćwrażenie,żewykonywaniecodzien-
nychczynnościniesprawiaimżadnegoproblemu,coczyniich
„lepiejfunkcjonującymi”.Swojedrugieobliczeujawniajątylko
w obecnościludzi,którychbardzodobrzeznają.Dlategoczłonkom
rodzinprzypominajądr.Jeckyllai panaHyde’a.
(2) Radząsobiez cierpieniem,działającnawłasnąszkodęi rzutując
swojeuczucianakogośinnego,naprzykładwpadająw szał,ob-
winiają,krytykujączyoskarżająinnychalboteżstosująwobecnich
przemocfizycznąlubsłowną.W przeciwieństwiedotypowych
przypadkówdotkniętychborderlinezazwyczajnieokazująswo-
ichsłabości(przypomnijsobieMarilynMonroeczyksiężnęDianę).
(3) Mogąodczuwaćtakisamwstydi strachjakgorzejfunkcjonują-
cei bardziejtypoweosobyzborderline,jednakcałkowicietemu
zaprzeczają.Kiedymówią:„Wszystkojestzemnąw porządku,
toz tobąjestcośnietak”,szczerzewierzą,żetakwłaśniejest.
(4) Mogąsięzapierać,żeniepotrzebująpomocy,takdługo,ażktoś
bliskiniezagroziimzakończeniemzwiązku.Dlategoczęstopo-
zostają„niewidoczni”dlaśrodowiskzajmującychsięzdrowiem
psychicznym.Nieuwzględniasięichw statystykach,comoże
znaczniezaniżaćfaktycznąliczbęosóbdotkniętychborderline.
(5) Mogązdecydowaćsięnawizytęw poradnipsychologicznejtyl-
koi wyłączniedlatego,żektośbliskipostawiłimultimatum.Tera-
piaparmożeokazaćsięnieskuteczna,ponieważosobyz bor-
derlineczęstowykorzystująją,bypokazać,żetoichpartnerzysą
tymi„złymi”,a onesamesąw porządku.
(6) Ludziez nimizwiązaniszukająpotwierdzeniazasadnościswoich
odczući spostrzeżeń.Rodzinai przyjaciele,którzynieznajątakdo-
brzedanejosobyz borderline,mogąnieuwierzyćw opowieści
72
o napadachszałui stosowanejprzezniąprzemocysłownej.Wie-
lurozmówcówwyznałonam,żekiedyopisywalizachowaniedzia-
łającychw amokuosóbz borderline,niedowierzaliimnawetwłaśni
terapeuci.
Osoby mające cechy charakterystyczne dla obu typów

Oczywiście,wieleosóbplasujesiępomiędzylepieji gorzejfunkcjo-
nującymijednostkamiz borderline,dlategoteżosobytesączasem
zwane„borderamiz pograniczaborderline”.Stresująceprzeżycia
mogą uruchomić dysfunkcjonalne mechanizmy radzenia sobie
u osóbz każdejgrupy(atakżeu tychniedotkniętychzaburzeniem).
Tabela 1. Cechycierpiącychnaborderlineosóbz obugrup
Typowy borderline Niewidoczny borderline

Techniki Działania na własną szkodę: Działania na szkodę otoczenia: sponta-
radzenia głównie zachowania autode- niczne i niekontrolowane wybuchy
sobie strukcyjne, na przykład samo - gniewu oraz krytykowanie i obwinianie
okaleczanie. innych. wynikają one raczej z nieświado-
mego rzutowania własnego cierpienia
na innych niż z braku umiejętności inter-
personalnych (co jest bardziej charak-
terystyczne dla typowych osób z bor-
derline).
Gotowość do Z powodu samookaleczania Zaprzeczają zaburzeniu, podobnie jak

pozyskania oraz skłonności samobójczych nieleczący się alkoholicy. wypierają się
pomocy są często objęci systemem odpowiedzialności za trudności w związ -
opieki psychiatrycznej (zarów- ku, nie chcą podjąć leczenia; gdy zosta-
no w zakresie opieki szpitalnej, ną skonfrontowani z problemem, zarzu-
jak i pomocy doraźnej). Są bar - cają innym, że to oni mają borderline.
dzo zainteresowani terapią. Mogą podjąć terapię, gdy poczują się za-
grożeni, jednak rzadko traktują ją po-
ważnie i zazwyczaj szybko rezygnują.
73
współwystę - Zaburzenia psychiczne, takie Zaburzenia współwystępujące, najczę-

pujące jak dwubiegunowe zaburzenia ściej nadużywanie substancji psycho-
problemy afektywne czy zaburzenia od- aktywnych lub inne zaburzenie osobo-
psychiczne żywiania, przyczyniają się do wości, w szczególności narcystyczne
gorszego funkcjonowania i wy- zaburzenie osobowości.
magają leczenia.
Funkcjonowa- Borderline i pokrewne proble- Osobom z zewnątrz wydają się normal-
nie my utrudniają niezależne funk- ni, a nawet charyzmatyczni, jednak za
cjonowanie, utrzymanie pracy, zamkniętymi drzwiami przejawiają ce-
zarządzanie finansami i tak da- chy typowe dla borderline. Mogą mieć
lej. Rodziny często muszą in- stałą pracę i odnosić sukcesy.
terweniować, aby im pomóc.
wpływ Rodzina koncentruje się głów- Przy braku widocznych oznak choroby
na członków nie na sprawach praktycznych, członkowie rodziny obwiniają się za pro-
rodziny na przykład na szukaniu pomo- blemy w relacji i szukają zaspokojenia
cy u lekarzy, zapobieganiu au- swoich potrzeb emocjonalnych. Bezsku-
todestrukcyjnym zachowa- tecznie próbują przekonać osobę z bor-
niom lub ich ograniczeniu oraz derline, by skorzystała z pomocy spec-
zapewnieniu emocjonalnego jalisty. Do głównych problemów należą
i praktycznego wsparcia. Rodzi- burzliwy rozwód i sprawy związane
ców dręczy ogromne poczucie z przyznaniem opieki nad dziećmi.
winy, czują się przytłoczeni
i wyczerpani emocjonalnie.
Źródło:Kreger,2008.©2008HazeldenFoundation.Przedrukzazgodą.
Borderlinejestzaburzeniemcałościowym:wpływanato,cood-
czuwa,comyślii jakzachowujesięosobanimdotknięta.Jednak
borderlinenieistniejew próżni.W następnymrozdzialepokażemy,
cosiędzieje,gdystajeszsięczęściąsytuacji.
3
Zapanować nad chaosem
Jak zrozumieć zachowania
osób z borderline
Osobyz borderlinei ichbliscyżyjąw dwóchróżnychświatach,

którecoprawdawspółwystępująw przestrzeni,aleniezawsze
w czasie.Zrozumienie„prawdziwego”światajestdlamnierów-
nietrudnejakdlawaspojęcienaszegoświata.
A.J.Mah ar i,Welcom etoOz
Każdaosobadotkniętaborderlinejestwyjątkowa.Jeżelicoś,o czym
przeczytaszw tejksiążce,odpowiadatwojejsytuacji,dobrzesięnad
tymzastanów.Jeślijejniedotyczy,niestarajsięnasiłędopasować
doniejinformacji.
Pamiętaj,żetakjakw przypadkukażdegoinnegoczłowieka,re-
akcjeosóbcierpiącychnaborderlinemogąbyćczasemmocnoprze-
sadzonelubniemiećnicwspólnegoz rzeczywistością.Jednaknie
zakładajz góry,żewszystkiemuwinnejestzaburzenie.
Zapytajsiebie,czyw tym,comówiosobadotkniętaborderline,
niemaprzypadkiemziarnkaprawdy.Ludziecierpiącynaborderli-
neczęstowykazująsiędużąintuicją.Wieluz nichmocnozwraca
75
Z A PA N O wAĆ N A D C H A O S E M
uwagęnatongłosui mowęciała.Sąw staniewychwycićprzeżywa-

neprzezciebieemocje,zanimsamzdaszsobiez nichsprawę.Uzna-
nieczegoś,zacojesteśtaknaprawdęodpowiedzialny,i przyznaniesię
dotegomożenierazrozładowaćnapiętąsytuację.
Zanimuznasz,żetwójnajbliższyreagujetaksilniez powo-
duborderline,zastanówsię,czyjegozachowanieniejest
naturalnąi ludzkąreakcjąnacoś,cozrobiłeś.Powiedzmy,
żeradziszsobiez zachowaniemtypowymdlaborderline,
spędzającdużoczasupozadomem.Pracujeszdopóźna,
a kiedywracaszdodomu,właściwienierozmawiaszz part-
nerem.Możeszpróbowaćsięw tensposóbchronić,cojest
zrozumiałe.Jeślijednaktrzymaniedystansuwzbudzau oso-
byz borderlinelękprzedopuszczeniem,w wynikuczego
działaonanawłasnąszkodę,byćmożewartoprzyjrzećsię
własnemupostępowaniui jegowpływowinasytuację.
Świat osoby z borderline

Większościludzitrudnojestzrozumiećzachowanietypowedlabor-
derline,ponieważzakładają,żeosobydotkniętezaburzeniemmyślą
i odczuwająw takisamsposóbjakoni.Jesttozrozumiałybłąd.Le-
piejfunkcjonująceosobyz borderlinemogąpostępowaćzupełnie
normalnie,kiedyniewywołujesięu nichreakcjitypowychdlatego
zaburzenia.Niewyglądająaniniezachowująsiętak,jakbyjemiały.
Niektóreosobyz borderline—zazwyczajte,którepodjęłytera-
pię—mogądoskonalerozumiećzaburzenienapoziomieintelek-
tualnym.Potrafiąrecytowaćz pamięcikryteriaDSM i wskazywać
cechy,któreichdotyczą.Kiedyniekierująnimisilneemocje,mo-
gąpojmować,żez punktuwidzeniainnychprzeżywaneprzeznie
uczucianiezawszesąwspółmiernedosytuacji.Jednaktawiedza
niewypełnibolesnejpustki,jakapowstaław ichwnętrzu.Zrozu-
mienieprzyczynwłasnegocierpieniawcaleniemusisprawić,że
poczująsięonelepiej,aniniemusiułatwićimzmianyzachowania.
76
Nieuchroniichtakżeprzedpoczuciem,żeinnizupełnieichniero-
zumieją,a takwłaśnieosobyz borderlinesięczują,gdysłysząod
swoichrozdrażnionychbliskich:„Weźsięw garść”.
Abyzrozumiećzachowanietypowedlaborderline,trzeba
opuścićwłasnyświati wybraćsięw podróżdoświataosoby
dotkniętejzaburzeniem.Powinieneśbyćgotówtouczynić
—w końcusamchciałbyś,bybliskiciczłowiekprzeniósłsię
dotwojegoświata.W trakcielekturytejksiążkipostarajsiępa-
miętać,żezachowaniapodyktowaneborderlinesąz reguły
nieświadome.Mająchronićosobęcierpiącąnazaburzenie
przedsilnymbólememocjonalnym,niezaśzranićciebie.
Co często myślą osoby z borderline

Wybierającsiędoinnegokraju,powinieneśznaćlokalnezwycza-
je.Kiedyporozumiewaszsięz osobądotkniętąborderline,powinie-
neświedzieć,żepodświadomiemożeonazakładaćcośzupełnie
innegoniżty.Ilustrujątonastępującemyśli:
q Cokolwiek by się działo, muszę być kochany przez wszystkich waż-

nych dla mnie ludzi. W przeciwnym razie nic nie znaczę. Muszę być
we wszystkim dobry, aby warto było się mną zainteresować.
q Niektórzy ludzie są dobrzy i doskonali w każdym calu. Inni są źli
do szpiku kości i powinno się ich za to karać i potępiać.
q Moje uczucia są związane z zewnętrznymi wydarze-
Aby zrozumieć
niami. Nie panuję nad swoimi emocjami ani nad tym,
zachowanie typowe
co robię pod ich wpływem.
dla borderline, trzeba
opuścić własny świat q Nikomu z moich bliskich nie zależy na mnie tak
i wybrać się w podróż bardzo, jak mnie na nich, dlatego tracę wszystkich,
do świata osoby którzy coś dla mnie znaczą, pomimo rozpaczliwych
dotkniętej prób zatrzymania ich przy sobie.
zaburzeniem. q Jeśli ktoś źle mnie traktuje, to staję się zły.
q Kiedy jestem sam, jestem nikim i nic nie znaczę.
77
q Będę szczęśliwy dopiero wówczas, gdy znajdę idealną osobę go-

tową dać mi wszystko; taką, która będzie mnie kochać oraz o mnie
dbać, cokolwiek by się działo. Ale jeśli ktoś taki byłby w stanie
mnie pokochać, to pewnie byłoby z nim coś nie tak.
q Nie mogę znieść uczucia frustracji, które pojawia się, gdy nie do-
staję tego, czego potrzebuję. Muszę wtedy zrobić coś, by poczuć
się lepiej.
Uczucia „tworzą” fakty

Zregułyuczuciazdrowychemocjonalnieludziopierająsięnapew-
nychfaktach.Jeślitwójojcieckażdejnocyprzychodziłdodomupi-
jany(fakt),mogłeśsięniepokoićalbomartwić(uczucia).Kiedytwój
szefdoceniłtwójwkładw dużyprojekt(fakt),czułeśsiędumny
i szczęśliwy(uczucia).
Jednaku osóbdotkniętychborderlinetakolejnośćmożebyć
odwrotna.Kiedyichuczucianijaksięmajądofaktów,mogąnie-
świadomiejeprzeinaczać,takbyodpowiadałyte-
mu,coczują.Możetobyćjedenz powodów,dla
którychinaczejodbieracietesamesytuacje. Kiedy uczucia
Weźmynaprzykładdotkniętąborderli- osób z borderline nijak
się mają do faktów, mogą
neMinueti jejmężaWilla.W pewnepiątko-
one nieświadomie je przeina-
wepopołudnieWilldzwonidoswojejżony, czać, tak by odpowiadały temu,
byjejpowiedzieć,żewrócipóźniej,ponie- co czują. Może to być jeden
ważidziepopracynapiwoz kumplami.Mi- z powodów, dla których
nuettoniepokoi,czujesięodrzuconai za- ina czej odbieracie te same
wydarzenia.
zdrosna.Emocje,jakichdoświadcza,sądlaniej
niezrozumiałe,a jednocześnieniemożesięim
oprzeć.Próbującsobietowszystkojakośpoukładać,
dochodzidowniosku,żeWillmusirobićcoś,cowywołujew niej
takieodczucia.MożewięczarzucićWillowi,żenadużywaalkoho-
lu.Możeteżmupowiedzieć,żejestokropnymczłowiekiem,bopo
ciężkimtygodniupracywolispędzaćczasz kumplamizamiast
z nią.Minuetnieświadomieprzeinaczafakty,bynadaćswoimuczu-
ciomjakiśsens.
78
Racjonalizacja
Racjonalizacjatokolejnyczęstostosowanymechanizmobronny.
Wiesz,żepotrzebacićwiczeń,jednakkosztowałobyciętozadużo
wysiłku.Mówiszwięcsobie,żejesteśzbytzajęty,abyćwiczyć,cho-
ciażzawszestarczaciczasunaulubionyserial.Niektórzyczłonkowie
rodzinstosująracjonalizację,byw jakiśsposóbwytłumaczyćsobiepo-
stępowanieosóbz borderline,naprzykładmyślą:„Zachowujesię
w tensposób,ponieważmastresującąpracę”.
Berek: gra projekcyjna

Niektóredziałającenaszkodęotoczeniaosobyz borderlinemogą
podjąćpewnągręw celuzmniejszenianiepokoju,bóluczypoczu-
ciawstydu,którątutajnazywamy„berkiem”.Grajestskompliko-
wana,ponieważłączyw sobieelementywstydu,rozszczepienia,
zaprzeczeniai projekcji.
Berekjestświetnązabawądladzieci.Jednakdlaosóbdotknię-
tychborderlinetoniezabawa.Niewiedzącdokońca,kimnapraw-
dęsą,odczuwającpustkęi mającwrażenie,żewszelkieułomności
sąichnieodłącznączęścią,osobyteczująsiętak,jakbyprzezca-
łyczasbyły„berkiem”.Wydajeimsię,żeinniodnichuciekają,co
jestdlanichpotworniebolesnei przezcoczująsięsamotne.Aby
poradzićsobiez takimiuczuciami,dążądotego,byktośinnyzo-
stałberkiem.Nazywamytoprojekcją.
Projekcjapoleganazaprzeczaniuwłasnymnieakceptowanym
cechom,zachowaniomczyuczuciomi przypisywaniuichkomuś
innemu,częstow formiezarzutu.W trakcierozmowyz namiElyce
M.Benhamwyjaśniła,żeprojekcjaprzypominaprzyglądaniesięswo-
jemuodbiciuw podręcznymlusterku.Kiedywydajecisię,żeźle
wyglądasz,odwracaszlusterkoi voilà!Brzydkatwarzw lustrzena-
leżydokogośinnego.
Czym jest projekcja

Czasamiprojekcjapoleganawyolbrzymieniuczegoś,comaswoje
podłożew rzeczywistości.Naprzykładosobaz borderlinemożeci
79
zarzucić,żejejnienawidzisz,kiedyjesteśconajwy-
żejzirytowany.Innymrazemprojekcjamożebyć
Nie wiedząc do końca,
w całościwytworemjejwyobraźni.Naprzykład
kim naprawdę są, czując
możeoskarżyćcięo to,żeflirtujeszz ekspe- pustkę i mając wrażenie,
dientką(czyekspedientem),kiedytypytasz że wszelkie ułomności są ich
tylko,jakdojśćdodziałuobuwniczego. nieodłączną częścią, osoby
Osobyz borderlinepodświadomiemają cierpiące na borderline
czują się tak, jakby przez
nadzieję,żedziękirzutowaniuswoichprzy-
cały czas były
krychodczući myślinainnąosobę—przeka- „berkiem”.
zaniu„berka”komuśinnemu—poczująsięlepiej
wewłasnejskórze.I faktycznie,przezjakiśczasczująsię
lepiej.Jednakżepóźniejbólpowraca.I zakażdymrazemgrazaczy-
nasięodnowa.
Inny cel projekcji: przekierowanie uwagi

Projekcjamajeszczejedencel:twójnajbliższypodświadomieoba-
wiasię,żekiedydowieszsięo jegoniedoskonałościach,togoopu-
ścisz.Podobniejakczarnoksiężnikz KrainyOz,osobadotknięta
borderlineżyjew ciągłymstrachu,żeodkryjesz,ktoskrywasięzaza-
słoną.Rzutującswojenegatywnecechyi uczucianaciebie,pozo-
stajezasłoniętai przekierowujetwojąuwagęnawspaniaływizerunek,
jakistarasięwykreowaćnawłasnyużytek.
Twoimzadaniemjestprzeanalizowanietego,comówiosoba
z borderline,i ustalenie,czyjestw tymchoćtrochęprawdy.Pa-
miętaj,niewszystkojestprojekcją.Jeślijednakkorzystaonaz te-
gomechanizmu,musiszprzerwaćjejgręi grzecznieodmówić„bycia
berkiem”.W drugiejczęścitejksiążkiwyjaśnimy,jaktozrobić.
Zasady gry
Kiedyosobaz borderlinecię„złapie”,nieświadomiepróbujeprze-
kazaćciswojezachowania,uczuciaczyzauważalnecechy.W chwi-
ligdyrzutujenaciebieswojecechy,uważasięzaczłowiekapełnego
wad,dlategozarzucaci,żetoz tobąjestcośniew porządku.Cza-
samiwady,którewidziu innych,totesameniedoskonałości,któ-
rychniedostrzegau siebie.Czasaminie.
80
Sharon (cierpiąca na borderline)

Nienawidzę siebie tak bardzo, że ledwo mogę jasno myśleć. Gdy to-
nę w morzu nienawiści, zalewa ona wszystko i wszystkich; czuję wte-
dy, że mam pełne prawo odczuwać ją względem każdego, a przede
wszystkim wobec mojego męża. Wydaje mi się wtedy taki wstrętny,
tak beznadziejnie głupi.
Tabela 2. Stwierdzeniaprojekcyjneoraznieświadomemyślilubuczucia
Stwierdzenia projekcyjne Nieświadome myśli lub uczucia

Jesteś okropnym człowiekiem. Nikt inny po- Jestem tak wstrętną osobą, że ktoś, kto ob-
za mną nigdy cię nie pokocha. darzyłby mnie miłością, musiałby mieć rów-
nie duże braki jak ja.
Ależ z ciebie lizus, nic dziwnego, że mama Mam tyle wad, że nawet własna matka mnie
zawsze najbardziej kochała właśnie ciebie. nie kocha.
Jesteś tak fatalnym rodzicem, że nie powi- Jestem fatalnym rodzicem.
nieneś nawet przebywać w pobliżu naszych
dzieci.
Jesteście najgorszymi rodzicami na świecie, Czuję się jak najgorsze dziecko świata.
nic dziwnego, że mam borderline.
To nie ja mam borderline, tylko ty! Myśl, że mogę mieć borderline, mnie prze -
raża.
wdałam się w romans i zaszłam w ciążę, bo wdałam się w romans, ponieważ jestem
jesteś kiepskim mężem. kiepską żoną i nie zasługuję na miłość.
Źródło:opracowaniewłasne.
Kiedyosobaz borderlinedokonujeprojekcjiswojegozacho-
wania,możecizarzucić,żerobiszcoś,cow rzeczywistościjestjej
udziałem.Możeteżwykorzystaćtwojezachowanie,realnelubwy-
imaginowane,abyzwolnićsięododpowiedzialnościzawłasnepo-
stępowanielubniemusiećsięzaniewstydzić.
81
Tabela 3. Typoweprojekcjezachowaniaoraznieświadomemyślilub
uczucia
Projekcje zachowania Nieświadome myśli lub uczucia

Zrobiłem to przez ciebie. Nie mam pojęcia, dlaczego to zrobiłem.
Uważasz, że cię kontroluję? To ty mnie bez Czuję, że tracę kontrolę, i to mnie przeraża.
przerwy kontrolujesz!
Nie krzycz na mnie! Jestem tak wściekły, że muszę na ciebie krzyczeć.
w ogóle nie interesują cię moje potrze- Moje potrzeby są tak zajmujące, że nie jestem
by. Myślisz tylko o sobie. w stanie pomyśleć o twoich.
To ty zakończyłaś to małżeństwo. Nie je- Pokazałem ci moje prawdziwe, wadliwe obli-
steś już tą samą osobą, w której się zako- cze i teraz boję się tak bardzo, że muszę cię
chałem. odrzucić, zanim ty odrzucisz mnie.
Gdybyś odbierał moje telefony w czasie Tak bardzo chcę z tobą porozmawiać, że zro-
pracy, nie musiałabym dzwonić do ciebie bię wszystko, aby się z tobą skontaktować.
do domu o trzeciej nad ranem.
Osobadotkniętaborderlinemożeteżdokonaćprojekcji,oskar-
żająccięo myślii uczucia,którychtaknaprawdęsamadoświadcza.
Ellen (cierpiąca na borderline)

Zarzuciłam mojemu psychiatrze, że mnie nienawidzi, oraz skrytykowa-
łam go za to, że powtarzał mi, bym „wzięła się w garść”, ponieważ
nienawidziłam siebie i chciałam wziąć się w garść. Rzutowałam swoje
najgłębsze lęki i nienawiść do samej siebie na innych, bo przerażały
mnie tak bardzo, że nie potrafiłam przyznać się do nich przed sobą.
Tabela 4. Inneprzykładyprojekcjiosóbz borderline
Projekcja Nieświadome myśli lub uczucia

Nienawidzisz mnie. Nienawidzę się.
Uważasz, że nie jestem dla ciebie wystar- Uważam, że nie jestem dla ciebie wystar-
czająco dobry. czająco dobry.
82
Kiedy powiedziałeś, że jest zimno na dwo- Mam o sobie tak złe zdanie, że kwestionu -
rze, chciałeś mi zarzucić, że nieodpowied- ję swoje umiejętności rodzicielskie.
nio ubrałam dzieci do szkoły.
Spędzasz tyle czasu w pracy, bo nie chcesz Ciężko mi samej ze sobą wytrzymać, więc
ze mną przebywać. kto by chciał ze mną przebywać?
Jakosobydotknięteborderlinemogązaprzeczaćdokonywaniu
projekcji,skorodlainnychjestonatakoczywista?Poczuciewsty-
dui rozszczepieniemogąwspółwystępowaćz projekcjąi zaprze-
czeniem,składającsięnamechanizmobronnyzwanyprzeznas
„berkiem”.Pozwalaonskuteczniejzaprzeczaćtemu,żemająone
jakieśnieprzyjemnemyśliczyuczucia.
Proces powstawania projekcji

Naczymwłaściwiepolegatenniekiedytrwającyjedyniekilkasekund
proces?Niektóreosobydotknięteborderlineczująwstyd—wydaje
imsię,żew istocieskładająsięz samychwad.Jakwszyscy,
czasami przejawiająnegatywneuczucia,zachowania
Osoby cierpiące czycechy.Jednakz powodurozszczepienia(my-
na borderline rozumują śleniaw kategoriachbiałe—czarne)częstoza-
w następujący sposób: przeczają, że mają jakiekolwiek wady. Wady
„Jest jakiś problem. oznaczałyby,żeniesąidealne.A jeśliniesąideal-
Ale nie z mojej winy.
ne,tosąbezwartościowe.Projekcjadopełniaten
A więc to musi być
twój problem”. obraz. Osoby cierpiące na borderline rozumują
w następującysposób:„Jestjakiśproblem.Alenie
z mojejwiny.A więctomusibyćtwójproblem”.
Identyfikacja projekcyjna
Jestjeszczejedenelement„gryw berka”,którytrzebazrozumieć.
Jeśliuczestniczyłeśw tejgrzewielerazy,możeszw końcuuwierzyć
w to,cozarzucaciosobaz borderline.Możeszteżzacząćzacho-
wywaćsiętak,bypotwierdzićjejzarzuty.Nazywamytoidentyfi-
kacjąprojekcyjną.
83
Powiedzmy,żeabyuporaćsięz poczuciemwstydui własnejbez-

wartościowościEdith,matkaz borderline,ciąglepowtarzaswojej
pięcioletniejcóreczceJoanie,żejestokropnymczłowiekiemi nigdy
niebędziemiałaprzyjaciół.W końcuJoaniedochodzidowniosku,że
faktyczniejestokropna.Przekonana,żemajakąśwrodzonąskazę,
Joaniezaczynaunikaćkontaktuz innymiludźmi.Kiedypróbująsiędo
niejzbliżyć,odrzucaich,nimzdążąodrzucićjąpierwsi.
Samospełniającasięprzepowiednia.Identyfikacjaprojekcyjnaprzy-
wodzinamyślwyświechtanąmaksymępolityczną:„Kłamstwopo-
wtarzane tysiąc razy staje się prawdą”. Ma ona w sobie coś
z samospełniającejsięprzepowiedni.PrzewidywaniaEdithsiępo-
twierdziły—Joanieniemaprzyjaciół;niedlatego,żejestodraża-
jącymczłowiekiem,leczdlatego,żewierzy,iżtakwłaśniejest.
Dziecisąszczególniepodatnenaidentyfikacjęprojekcyjną,
gdyżniemająjeszczew pełniukształtowanejtożsamości.Cowię-
cej,mogąpodświadomiemyśleć,żerodziceprzestanąjekochać,je-
śliniespełniąichoczekiwań—dotyczytotakżetychzwiązanych
z niewłaściwymizachowaniami(szerzejnatematwpływuzacho-
waniatypowegodlaborderlinenadziecizob.w rozdziale9).Iden-
tyfikacjaprojekcyjnamożewywrzećdużywpływnaosobydorosłe
o niskiejsamoocenie,któreniemająjasnookreślonejtożsamości.
W rozmowiez namiElyceM.Benhamwyjaśniłatotak:„Nawet
jakodoroślidajemywiarętemu,comówiąnanasztematinniludzie.
Jeślitworzymyważnyzwiązekz osobą,któranieustanniepodważa
to,coo sobiewiemylubmyślimy,z czasemzaczniemyjejwierzyć”.
Otokilkaprzykładówsposobówprzejawianiasięprojekcjii iden-
tyfikacjiprojekcyjnejw dorosłymżyciu:
w Twójpartnerz borderlineciąglecizarzuca,żegoniekochasz
i zamierzaszgoopuścić.Przezlatapróbujeszgoprzekonać,że
tonieprawda,jednakbezskutecznie.Wyczerpany,zdajeszsobie
sprawę,żewaszzwiązekjestskończony,a życiemusitoczyć
siędalej—dlategow końcuodchodzisz.
w Twójnastoletnisynz borderlinezarzucaci,żeniekochaszgowy-
starczającomocno,skoroniemożemieszkaćw domu.Kiedy
84
przyjeżdżanaprzepustkęz ośrodkaopieki,zachowujesięagre-
sywnie.Przyprowadzadodomuswoichkolegów,którzysądeale-
raminarkotyków,i grozisiostrzenożem.Niemożeszspaćw nocy
i przyrzekaszsobie,żenigdyniepozwoliszmuwrócićdodomu
—potwierdzającw tensposóbto,w cowierzytwójsyn.
w Twojasiostraz borderlinezarzucaci,żepodlizujeszsięmamie
i tacie,dlaktórychzawszebyłeśnajukochańszymdzieckiem.
Spędzaszwięcejczasuz rodzicaminiżsiostra,ponieważlubisz
z nimiprzebywać,a onilubiąprzebywaćz tobą.Kochajątwo-
ją siostrę, jednak jej lekkomyślne zachowanie było dla nich
ogromnymciężarem.Z czasemzaczynaszsięzastanawiać,czy
rodzicefaktyczniewolątwojetowarzystwo.
Co identyfikacja projekcyjna daje osobie z borderline

Niektórzywiążącysięz osobamidotkniętymiborderlinedorośli
mająwrażenie,żeichpartnerzypoprzezoskarżeniai krytykęrobią
impraniemózgu.Benhamtwierdzi,że„technikipraniamózgusą
proste:odizolowaćofiarę,prezentowaćjejjednolitekomunikaty,
połączyćtoz deprywacjąsnu,dodaćjakiśrodzajprzemocy,spra-
wić,byzaczęławątpićw to,cowiei czuje,utrzymywaćjąw stanie
ciągłejgotowości,złamaći dobrzetowszystkowymieszać”.
To wszystko twoja wina

Ciągłeprzypisywaniewinyi krytykatokolejnemechanizmyobron-
nestosowaneprzezosobydotknięteborderline,któredziałająna
szkodęotoczenia.Powodemkrytykimożebyćrzeczywisty,aczwy-
olbrzymiony,problemlubmożebyćonaczystymwymysłem.Człon-
kowierodzin,z którymirozmawialiśmy,częstobylisurowoganieni
przezbliskichz borderlinelubdoświadczaliichgniewu,ponieważ
w nieodpowiednisposóbtrzymalitorbęnazakupy,spalipodkoł-
drą,którabyłazbytciężkai przygniatałastopypartneradotknię-
tego zaburzeniem, czy czytali książkę, którą on miał ochotę
przeczytać.Pewiensfrustrowanymężczyznawyznał,żegdybyktó-
regośdnianiepopełniłżadnegoniewybaczalnegobłędu,żonaza-
pewnezezłościłabysięnaniegozato,żejestzbytidealny.Inny
85
członekrodzinyosobyz borderlinezapytał:„Czygdybynie-border
znalazłsięw lesie,gdziewypowiedziałbyjakieśstwierdzenie,a nie
byłobyprzytymjegopartneraz borderline,toczyi takponosiłby
winę?”9.
Podobniejakw przypadku„berka”,u podłożategomechanizmu
obronnegomożetaknaprawdętkwićlękprzedopuszczeniem.Oso-
baz borderlinemożepodświadomiemyślećw następującysposób:
„Jeślisięokaże,żemamchoćjednąwadę,będzietooznaczało,że
mamsamewady.Jeżelimamsamewady,tonaprawdęjestemtak
niedoskonałyjaksięczuję.A kiedyludzieodkryją,żejestemniedo-
skonały,opuszcząmnie.Niemożesięwięcokazać,żemamjakieś
wady,ktośinnymusibyćwinny!”.Częstoto,coodbieramyjako
gniewne,impulsywne,służącemanipulacjizachowanie,jesttakna-
prawdęniefortunnąpróbąpozyskaniazaangażowaniai opieki.
Patty (cierpiąca na borderline)

Czasami krytykuję każdy ruch mojego narzeczonego, mówiąc mu, że
gdyby mnie kochał, to by nie robił tego czy tamtego. Lekceważę go
i obwiniam, ponieważ czuję, że może mnie opuścić, zawstydzić lub
w jakiś inny sposób nie okazać mi miłości. Boję się. Jestem tak zdener-
wowana, że muszę krzyczeć albo rzucać przedmiotami. Wczoraj by-
łam na niego tak wściekła, że wyrzuciłam do śmieci swój pierścionek
zaręczynowy. Dziś z kolei zdałam sobie sprawę, że bez niego była-
bym kompletnie zagubiona. Ile razy by nie powiedział, że mnie kocha,
to i tak zawsze będzie za mało. Przypuszczam, że mnie zdradza, choć
nie mam żadnego racjonalnego powodu, by tak myśleć. Sprawdzam
zawartość jego portfela i książeczkę bankową. Składam mu niespo -
dziewane wizyty w pracy, by się upewnić, że tam jest. Kiedy okazuje
się, że wszystko jest w porządku, uspokajam się, a jednocześnie jest
mi wstyd i obiecuję sobie, że nigdy więcej nie doprowadzę się do ta -
kiego stanu. Ale i tak to robię.
Jeśliniezgadzaszsięz krytykąlubpróbujeszsiębronić,twójnaj-
bliższymożecizarzucić,żeprzyjmujeszpostawęobronną,jesteś
przewrażliwionyalboniepotrafiszprzyjąćkonstruktywnejkrytyki.
9
NawiązaniedomyślifilozoficznejGeorge’aBerkeleya:„Czyw lesie,w któ-
rymnikogoniema,padającedrzewowydajedźwięk?”(przyp.tłum.).
86
Ponieważchodzituo jegoprzetrwanie,możebro-
Często to,
co odbieramy jako nićsięrówniezacieklejakniedźwiedzicachronią-
gniewne, impulsywne, caswojemłode.
służące manipulacji Kiedykryzysminiei wyglądanato,żeosoba
zachowanie, jest tak cierpiącanaborderlinewyszłaz niegozwycięsko,
naprawdę niefortunną
możesiędziwić,żewciążjesteśniew humorze.
próbą pozyskania
zaangażowania Z jejpunktuwidzeniaonaswojąreakcjąuniemoż-
i opieki. liwiłacizobaczeniejejpustegownętrza.Możeocze-
kiwać,żetociędoniejzbliży,a przynajmniejżedzięki
temusięniewycofasz.Możeteżwystąpiću niejdysocjacja,
przezconaprawdębędziepamiętaćsytuacjęinaczej.
Tyoczywiścieczujeszsięgorzej.Dotegojesteśzaskoczony,że
osobaz borderlinewydajesięnierozumieć,jakwpłynęłonaciebie
to,cozrobiła.Możeszbyćtakżesfrustrowanytym,żeonanigdy
nieczujesięodpowiedzialnazaswojezachowanie.Takicyklpow-
tarzasięrazporaz.
Kiedy obwinianie zamienia się w przemoc słowną

Kiedyosobadotkniętaborderlinecięatakuje,myśliwyłącznieo wła-
snychpotrzebach.Możeteżprzenosićnaciebieswojąwściekłość
czyzłośćpowstałew wynikukrzywd,jakichdoświadczyław prze-
szłości.Jeśliwydajecisię,żechceciękontrolować,byćmożetak
naprawdędążyonadouzyskaniakontrolinadwłasnymżyciem,
a nienadtwoim.
Nawetkiedywyglądanato,żedrugastronawygrałatakiestarcie,
taknaprawdęponiosłaporażkę.Przedewszystkimzaszkodziławasze-
muzwiązkowi—a przecieżnajbardziejobawiasiętego,żeodejdziesz.
Kiedybędziejużpowszystkim,partnermożewstydzićsięswoje-
gozachowaniawobecciebie.Tododatkowonakręcapro-
Kiedy osoba wadzącąw dółspiralęwstydu,poczuciawinyi niskiej
dotknięta borderline wartości.Partnermożecięprzepraszaći błagaćo wyba-
cię atakuje, czenie,a potemwypieraćsię,żekiedykolwiekprzyznał,
myśli wyłącznie iżjegozachowaniebyłonienamiejscu.
o własnych Jednakpomimofaktu,żetaknaprawdętonietypo-
potrzebach.
wodujeszjegozachowania,ciągłakrytykai obwinianie
87
mogąprzekroczyćpewnągranicęi zmienićsięw przemocsłowną.

BeverlyEngelw książceThe emotionally abusedwoman:Overco-
mingdestructivepatternsandreclaimingyourself(1990)pisze:
Przemocąemocjonalną10 jestkażdezachowanie,któremanace-
lukontrolowaniedrugiejosobypoprzezstrach,poniżeniebądź
teżnapaśćfizycznączysłowną.Możnadoniejzaliczyćzarów-
noagresjęsłownąoraznieustannąkrytykę,jaki bardziejsubtel-
ne metody, takie jak zastraszanie, manipulacja czy ciągłe
okazywanieniezadowolenia.Przemocemocjonalnaprzypomina
poniekądpraniemózgu:stopniowopozbawiaofiarępewności
siebie,poczuciawłasnejwartości,wiarywewłasneodczucia
orazwłasnegoJa.Niezależnieodtego,czychodzituo ciągłestro-
fowaniei deprecjonowanie,zastraszanieczyteżo działaniapod
przykrywkąwskazywaniawłaściwegokierunkuczynauczania,
efektjestpodobny.W końcuofiaracałkowicietracipoczucie
własnegoJai to,copozostałoz jejosobistychwartości.
Czym jest przemoc słowna

Engelwyróżniakilkarodzajówprzemocysłownej.Niektórez tych
definicjiprzypominająkryteriaDSM dlaborderline,choćautorkanie
wspominaw swojejksiążceo tymzaburzeniu.Pamiętaj,żeniemó-
wimytuo intencjachosóbdotkniętychborderline.Zajmujemysię
tym,jakichstrategieradzeniasobiewpływająnaciebie.Otoone:
w dominacja — byosiągnąćswójcel,człowiekuciekasiędogróźb;
w napaśćsłowna —tonaprzykładupominanie,poniżanie,kryty-
kowanie,wyzywanie,krzyczenie,grożenie,nadmierneobwinia-
nieczysarkazm.Dotejgrupyzaliczasiętakżewyolbrzymianie
cudzychbłędóworazpublicznewyśmiewanie.Przemoctego
typuz czasemzaczynapodkopywaćtwojąpewnośćsiebiei po-
czuciewłasnejwartości;
w nadmierneoczekiwania — drugaosobamawygórowaneżądania
i oczekuje,żeniezależnieodokolicznościbędzietraktowana
10
W książcejestonatożsamaz przemocąpsychiczną(przyp.tłum.).
88
priorytetowo.Możeciętakżepotępiać,gdypotrzebujeszwspar-
ciaczyuwagi;
w nieprzewidywalnereakcje —dotejgrupyzaliczająsiędrastycz-
nezmianynastrojuczynagłewybuchyemocji.Życiez takąoso-
bąbardzoczęstoprowadzidoodczuwanialęku.Możeszbyć
przestraszony,niespokojnylubczućsięniepewnie;
w efektgasnącegoświatła —drugaosobaodmawiaciprawado
własnejocenywydarzeńi rozmów;
w ciągłychaos —osobaz borderlinemożecelowowszczynaćkłót-
nielubbyćnieustannieskłóconaz innymi.Możeteżwykazywać
„nałogową”skłonnośćdodramatyzowania,gdyżtakiezacho-
waniedostarczajejsilnychwrażeń(wieluludziniedotkniętych
borderlinetakżemożemiećskłonnośćdodramatyzowania).
Wzorce zachowania osób dotkniętych borderline
Sytuacje bez wyjścia

Większośćczłonkówrodzinosóbz borderline,z którymirozma-
wialiśmy,czuła,żeosobytestawiająichw sytuacjachbezwyjścia.
Jack
Kiedy pytałem ją, dlaczego jest nieszczęśliwa, odpowiadała, że jestem
przewrażliwiony albo że mam jakąś obsesję. Kiedy nie reagowałem,
twierdziła, że mi na niej nie zależy. Kiedy ją chwaliłem, węszyła pod-
stęp. Kiedy krytykowałem, uważała, że chcę ją zranić. Kiedy rozma -
wiałem z jej czteroletnim synkiem, chciała wiedzieć, o co go pytałem.
Kiedy grałem z nim w jakąś prostą grę, miała mi za złe, że wygrywa-
łem. Kiedy chciałem się z nią kochać, odkładała to na później, aby
odbyło się to z jej inicjatywy. Kiedy nie chciałem się kochać, zarzuca -
ła mi, że jestem homoseksualistą. Kiedy zajmowałem się sobą, podej-
rzewała, że coś knuję. Kiedy spędzałem z nią zbyt wiele czasu, za dużo
chciałem. Kiedy nie zjawiałem się trzydzieści minut przed czasem,
spóźniałem się. Kiedy nie była gotowa do wyjścia, a ja dla zabicia
czasu sięgałem po jakąś lekturę, poganiałem ją.
89
Niektóreosobydotknięteborderline,z którymirozmawialiśmy,
wskazałypotencjalneprzyczynytakiegozachowania.Paigezasuge-
rowała,żemożetobyćodmianazachowaniatypu„towszystkotwo-
jawina”:„Stawianieinnychludziw sytuacjachbezwyjściapozwalami
napotwierdzenieswojejwartości,a w moimżyciubardzorzadko
nadarzałysiękutemuokazje.Możewięcw tensposóbchcęzyskać
coś,czegowcześniejmibrakowało,nawetjeślitymsamymzrażam
dosiebieinnychi nadłuższąmetęsamasiebiekrzywdzę”.
Kolejnymmożliwymwytłumaczeniemwikłaniainnychw sytu-
acjebezwyjściajestmechanizmdysocjacji.Osoba
w staniedysocjacjialbodziałającapodwpływem Jest to wzorzec
ciężkiegoemocjonalnegostresumożeniepa- zachowania, u którego
miętaćtego,cowcześniejmówiłalubrobiła. podstaw tkwią dwa
Osobyz borderlinemogąbyćniekonse- pod stawowe, sprzeczne
ze sobą lęki: lęk przed
kwentne(awięctworzyćsytuacjenapozórbez
opuszczeniem i lęk przed po-
wyjścia),ponieważniemajątrwałegopoczu- chłonięciem czy
ciawłasnegoJa.Abyjasnookreślić,jakiemasię kontrolą ze strony
preferencje,trzebaumiećrozpoznaćswojeod- innych.
czuciai przekonania.Tylkowtedymożnazasygnali-
zowaćjeinnym.Jakjednakwiesz,niektóreosobydotknię-
teborderlineniemajątrwałegopoczuciaJa.Kiedyktościerpiący
nato zaburzeniemówici,czegochce,najprawdopodobniejfaktycz-
nietegopragnie—w tymmomencie.Zajakiśczasmożechciećcze-
gośinnego.Jednakz powodudoświadczanegowstydui rozszcze-
pieniamożeniebyćw stanieprzyznaćsiędowłasnejniekonsekwencji
—aniprzedtobą,aniprzedsobąsamym.Możenawetspróbować
przedstawićciebiejakostraszniezagubionąjednostkę.
Lęk przed opuszczeniem i przed pochłonięciem

Czasemmożeszmiećwrażenie,żeosobaz borderlinechce,byś
„trzymałsięz dalekatrochębliżej”.Tegotypuniemożliwedospeł-
nieniażądanienieprzypomina„berka”animechanizmu„towszyst-
kotwojawina”.Jesttowzorzeczachowania,u któregopodstaw
tkwiądwapodstawowe,sprzecznezesobąlęki:lękprzedopusz-
czeniemi lękprzedpochłonięciemczykontrolązestronyinnych.
90
Lęk przed opuszczeniem

Jakomaleńkiedzieciwszyscyludziedoświadczająlękuprzedopusz-
czeniem.Niemowlętamajądwiepodstawowepotrzeby:poczucia
bezpieczeństwai obdarzeniaswojegoopiekunazaufaniem.Kiedy
płaczą,chcąmiećpewność,żektośodpowienaichwezwanie ioto-
czyjemiłością,nakarmialbozmienipieluszkę.Kiedymamusiaczy
tatuśwychodzą,chcąmiećpewność,żerodzicwróci.
Wrazz dorastaniemludzierównoważąpotrzebęzależnościin-
nymdążeniem:chęciąosiągnięcianiezależnościi opuszczeniaza-
pewniającegoochronęłonarodziny.Możnatozaobserwowaćjuż
u dwulatka,którydumniebiegapoplacuzabaw,upadai,łkając,
wracadomamyi taty.Z czasempragnienie,bypobiecz powrotem
dorodziców,maleje,a potrzebawykształceniaoddzielnejtożsamo-
ścistajesięcorazważniejsza.Widaćtonajwyraźniejw trakciedoj-
rzewania, które stanowi swoisty czas próby: nastolatki próbują
odnaleźćsięw nowych,dorosłychrolach,przyczymcorazrzadziej
korzystająz pomocyrodzinyi szkoły.Jeśliwszystkopójdziedobrze,
wrazz dojrzałościąosiągnąniezależność,którejniebędzietowa-
rzyszyłanilękprzedopuszczeniem,anilękprzedpochłonięciem.
Osobydotknięteborderlinenacodzieńzmagająsięz oboma
problemami.Rozdartepomiędzypotrzebązespoleniasięz drugim
człowiekiema pragnieniemzachowanianiezależnościmogąsię
czuć—i zachowywać—jakchodzącasprzeczność.Ichpostępowa-
niemożesięwydawaćirracjonalne:razszukająbliskościi opieki,
a innymrazemchcąciękonieczniedosiebiezniechęcić.
Lęk przed utratą kontroli

Osobyz borderlinemogąsięczućpochłanianelubteżbaćsięutra-
tykontroli,gdyinnizabardzosiędonichzbliżają.Niewiedzą,jak
wyznaczaćzdrowegranice,a doświadczenieprawdziwejbliskości
możesprawić,żepoczująsiębezbronne.Osobadotkniętaborder-
linemożesięobawiać,żegdyzobaczysz,jakajestnaprawdę,po-
czujesz do niej wstręt i ją zostawisz. Dlatego by nie czuć się
bezbronnai kontrolowana,zaczynatrzymaćsięnadystans.Może
wszczynaćkłótnie,„zapominać”o czymśważnymczyzdobyćsię
91
nazachowaniewybuchowelubteatralne.Jednak
wówczasdystanssprawia,żeczujesięsamotna. Postępowanie
osób z borderline
Wzmagająsiępoczuciepustkii lękprzedopusz-
może się wydawać
czeniem.Dlategousilniepróbujenanowosięzbli- irracjonalne: raz szukają
żyć.I cyklsiępowtarza. bliskości i opieki, a innym
W trakciekłótnitwójnajbliższymożew cią- razem chcą cię
gukilkusekundprzejśćodlękuprzedopuszcze- koniecznie do siebie
zniechęcić.
niemdolękuprzedpochłonięciem.Takicyklmoże
sięciągnąćdniami,tygodniami,miesiącamiczylata-
mi.Okolicznościzewnętrzneczęstoniepozostajątubezznaczenia,
naprzykładrozpoczęciestudiówz dalaoddomumożełatwowy-
wołaću dorastającejosobyz borderlinelękprzedopuszczeniem,
podczasgdystarszyschorowanyczłowiekwprowadzającysiędo
swojegodorosłegodzieckamożeczućsiępochłaniany.
Wrazzewzrostemzażyłościrosnąteżproblemyzwiązanez lę-
kiemprzedopuszczeniemi pochłonięciem,któreprowadządoco-
razbardziejteatralnychzachowań.Dlategoludzie,którzynieznają
danejosobyz borderlinetakdobrzejakty,mogąciniewierzyć,gdy
opisujeszjejzachowanie.
Wystawianie twojej miłości na próbę

Rytmtańcazwanego„trzymaniemsięz dalekatro-
chębliżej”jestniezwyklefrustrującydlarodziny Wraz ze wzrostem
i przyjaciół. zażyłości rosną też
problemy związane z lękiem
Beth przed opuszczeniem
i pochłonięciem, które
Im bardziej staram się udobruchać mojego męża,
prowadzą do coraz
tym gwałtowniej reaguje. W chwili gdy zrezygno- bardziej teatralnych
wana decyduję się odejść, oplata mnie jak bluszcz. zachowań.
Przypomina to nieco stary skecz z klaunem usiłują-
cym złapać swój kapelusz. Za każdym razem, gdy klaun
pochyla się, by go chwycić, niechcący potrąca go nogą, przez co
kapelusz ląduje jeszcze dalej. W końcu zniechęcony poddaje się. A gdy
tylko zaczyna się oddalać, podmuch wiatru przesuwa kapelusz w je -
go stronę.
92
Natymteżpolegakolejnapozornasprzecznośćzwiązanaz bor-
derline.Z twojegopunktuwidzeniatoosobadotkniętazaburzeniem
sprawujekontrolę.Jestchoreografemukładuopuszczenie—po-
chłonięciei kręcitobąwedleuznania,sprawiając,żejestcicoraz
bardziejniedobrze.Z jejpunktuwidzeniatotymaszcałą
władzę.
Ludzie dotknięci Osobadotkniętaborderlineniemożeprzewidzieć,
borderline działają jakzareagujesznajejzachowanie.Beztejwiedzyczu-
zgodnie z zasadą
jesięjeszczebardziejzagrożonai niepewnaniżzwy-
„wszystko albo
nic”.
kle.
Pamiętaj, że ludzie dotknięci borderline działają
zgodniez zasadą„wszystkoalbonic”.Jeślitaniecsięskoń-
czy,skończysięnazawsze.A kiedyciebiezabraknie,osobaz bor-
derlineprzestanieistnieć,ponieważniemawłasnejtożsamości.
Bezradnawobecwłasnychemocjii twoichnieprzewidywalnychre-
akcji,możeusiłowaćprzejąćnadnimikontrolęw jedynyznanyso-
biesposób:działającnaszkodęotoczenia,cosprawia,żeczujesz
się mocno manipulowany. Może grozić samobójstwem. A kiedy
w końcuskapitulujesz,włączysięmuzykai rozpoczniesięnowyta-
niec.
Niektóreosobydotknięteborderlinemogąpróbowaćprzejąć
kontrolęw tańcu,bysprawdzić,jakbardzocinanichzależy.Kierują
sięnastępującąlogiką:jeślinaprawdęjekochasz,powinieneśodsu-
nąćnabokwłasnepragnieniai skupićsięnazaspokajaniuichpo-
trzeb.Naprzykładjeśliumówiszsięz takąosobąw określonym
miejscui o określonejporze,możezjawićsięgodzinępóźniej.Jeślinie
przejdzieszpróby—zdenerwujeszsięalbowróciszdodomu—ona
możeuznać,żetotylkopotwierdza,iżjestnicniewarta.W tenspo-
sóbświatstajesiędlaniejbardziejprzewidywalnyi bezpieczniejszy.
Jeśliprzejdzieszpróbę,tolerująctakiezachowanie,możesięono
nasilaćtakdługo(naprzykładnastępnymrazemosobadotkniętabor-
derlineprzyjdziekilkagodzinpoczasie),ażw końcuwybuchniesz
gniewem.Wówczastotystanieszsiętym„złym”,a onaofiarą.Możesz
sobiemyśleć:„Cotow ogólezatest?Niezależnieodtego,cosięwy-
darzy,obojegooblejemy!”.Maszrację.W twoimświecietoniema
najmniejszegosensu.Zatomaw świecieosobyz borderline.
93
Dziecinny obraz świata

Wieledorosłychosóbz borderline,szczególnietych,któremają
małedzieci,zauważyło,żeczęstopostrzegająświattakjakone.
Rozszczepienie,problemyz wykształceniempoczuciastałościobiek-
tu,trudnościzwiązanez lękiemprzedopuszczeniem,pochłonięciem
i wykształceniemtożsamości,narcystyczneżądania,pozornybrak
empatiii manipulacja—wszystkiewzorcemyślenialudzidotknię-
tychborderlineodpowiadająróżnymstadiomrozwojuu dzieci.

Kiedy moja dwuletnia córka czegoś pragnie, chce to dostać natych-
miast. Kiedy robię zakupy, nie potrafię sobie niczego odmówić, więc ku-
puję, co mi się spodoba, nawet jeśli jestem zadłużona. Dla dziecka
najważniejsze jest poczucie bezpieczeństwa. Dla mnie bezpieczeństwo to
bycie kimś, kim chcieliby widzieć mnie inni, byleby mnie nie odrzucili. To,
co mam w środku, pozostaje ukryte, nawet przede mną samą. Jed-
nak cała ta uprzejmość to tylko zasłona dymna, za którą kry-
Możesz sobie
je się wściekły, przestraszony berbeć. Mój mąż chciałby, myśleć: „Co to
żeby mała zraniona dziewczynka wewnątrz mnie ustaliła w ogóle za test?
sobie priorytety i powiedziała: „Tak, jestem zła, ale gdy Niezależnie od tego,
rozmawiam z tobą, będę zachowywać się rozsądnie”. Nie co się wydarzy,
wymagałbyś tego od dwulatki, więc nie wymagaj ode mnie. oboje go
Nie chodzi o to, że tego nie chcę. Po prostu nie potrafię. oblejemy!”.
Niektóreosobycierpiącenaborderlineczująsięurażonealbo
traktowaneprotekcjonalnie,kiedyinnizwracająimuwagęnapodo-
bieństwododzieci.
Janet (cierpiąca na borderline)

Zdecydowanie czuję się jak dziecko! Ludzie mówią mi: „Dorośnij”.
Zarzucają, że jestem beksą i miewam napady histerii. Czy oni myślą,
że ja chcę się tak zachowywać? Czy naprawdę uważają, że to takie faj-
ne, kiedy człowiekiem rządzą emocje? Czy naprawdę wierzą, że w prze-
ciągu kilku minut mogę stać się o dwadzieścia lat dojrzalsza?
94
Światosobyz borderlinemożeznacznieróżnićsięodtwojego
podparomawzględami:
w osobydotknięteborderlinemogąnieświadomieprzeinaczać
fakty,abyuzasadnićswojeuczucia;
w niektórez nichkorzystajązeskrajnychformmechanizmów
obronnych,abyuporaćsięz przykrymiuczuciami;
Nie wymagałbyś w osobyz borderlinemogączućsięrazopuszczane,
tego od dwulatki, a innymrazempochłaniane,przezcoichzacho-
więc nie wymagaj ode waniemożesięcochwiladiametralniezmieniać;
mnie. Nie chodzi w mogąonepatrzećnaświatoczymadziecka,
o to, że tego nie chcę.
alejednocześniesązdolnewpływaćnańw bar-
Po prostu nie
potrafię. dziejpo ważnysposób,jakdorośli.
Wrozdziale4 wyjaśnimy,jakzachowanietypowe
dlaborderlinewpływanaciebie.
4
Pod napięciem
Jak zachowanie osób z borderline
wpływa na ich bliskich
Życiez osobądotkniętąborderlineprzypominaszybkowar
o cienkichścianachi nieszczelnymzaworzebezpieczeństwa11.
Życiez osobąz borderlinetociągłyparadoks.Wydajesięnie-
wyczerpanymźródłemprzeciwieństw.
Czujęsięjakbymzostałaodwirowanaw pralce.Światsiękręci,
a janiewiem,gdziejestgóra,a gdziedół.
Wyp ow ied ziz Welcom etoOz
Pełnenienawiścidosamychsiebieosobyz borderlinemogą:
w zarzucaćinnym,żeciichnienawidzą;
w staćsiętakkrytycznei takłatwopopadaćw złość,żepoja-
kimśczasieludziebędąchcielijezostawić;
w winićinnychi stawiaćsięw roliofiary.
11
Nieprzetłumaczalnagrasłów:pressurecooker oznaczazarównoszybkowar,jak
i stresującą,napiętąsytuację.Zewzględunabogactwoopisutłumaczzdecydował
sięw tymprzypadkupozostawićoryginalneporównaniedoszybkowaru,jednak
w dalszejczęściksiążkipressurecooker jesttłumaczonejako„napięcie”(przyp.tłum.).
96
Borderlineniemożnasięzarazićjakodrą.Jednakosobymające
stycznośćz zachowaniamitypowymidlazaburzenia,mogąnieświa-
domiestaćsięintegralnączęściąichdynamiki.Przyjaciele,partne-
rzyi rodzinazazwyczajbiorątakiezachowaniadosiebiei wpadają
w błędnekołopoczuciawiny,samoobwiniania,depresji,wściekło-
ści,zaprzeczania,wyobcowaniai dezorientacji.Próbująsobieradzić,
wykorzystującmetodynadłuższąmetęnieskuteczne
albowręczpogarszającesytuację.
Jednocześnie Jednocześnieniezdrowezachowaniaosoby
niezdrowe zachowania z borderlinesąwzmacniane,ponieważotocze-
osoby z borderline są nie bierze na siebie odpowiedzialność za jej
wzmacniane, ponieważ uczuciai działania.
otoczenie bierze na siebie
W tymrozdzialeomówimyniektórez naj-
odpowiedzialność za jej
uczucia i działania. częstszychreakcjiotoczenianazachowaniety-
powedlaborderline.Następniezadamypytania,
którepomogąciustalić,jakmożenaciebiewpłynąć
postępowanieosobydotkniętejtymzaburzeniem.
Co często myślą bliscy osób z borderline

Przedstawionedalejprzekonanianieodzwierciedlająmyśliwszys-
tkichosób,którychbliscycierpiąnaborderline.Musiszsamoce-
nić,którez nichoddajątwojąsytuację.
Przekonania i fakty
Przekonanie: Jestem odpowiedzialny za wszystkie problemy
w związku.
Fakt:Każdaosobaodpowiadaza50%związku.
Przekonanie:Osobadotkniętazaburzeniemzachowujesiętakprze-
zemnie.
Fakt:Przyczynązachowaniaosobyz borderlinejestskomplikowa-
nezaburzenie,zaktóregopowstanieodpowiadajązarównogeny,
jaki środowisko.
97
POD NAPIęCIEM
Przekonanie:Mojąpowinnościąjestrozwiązaniewszystkichprob-
lemówtejosoby;jeślijategoniezrobię,toniktsiętymniezajmie.
Fakt:Próbującpokierowaćżyciemosobyz borderline,dajeszjej
dozrozumienia,żeniejestw staniesamao siebiezadbać.Omijacię
takżeszansanazmianęcharakteruzwiązku,cobyłobymożliwe,
gdybyśskupiłsięnasobie.
Przekonanie:Jeśliudamisięprzekonaćosobędotkniętązaburze-
niem,żemamrację,zniknąwszystkieproblemy.
Fakt:Borderlinetopoważnezaburzenie,któregruntowniewpły-
wanato,jakmyślą,odczuwająi zachowująsięludzienimdotknię-
ci.Niejesteśw stanieniczegowyperswadowaćosobiez borderline,
niezależnieodtego,jakbardzoprzekonującybyśbył.
Przekonanie:Jeślidowiodęosobiez borderline,żejejzarzutysą
bezpodstawne,znówmizaufa.
Fakt:Brakzaufaniatocechacharakterystycznadlaborderline.Nie
mażadnegozwiązkuz twoimzachowaniem;wiążesięzaśz tym,
jakosobadotkniętazaburzeniempostrzegaświat.
Przekonanie:Jeślinaprawdęsiękogośkocha,trzebaznosićto,że
sięnadtobąznęcapsychicznieczyfizycznie.
Fakt: Jeślikochaszsiebie,niepozwoliszinnym,bysięnadtobą
znęcali.
Przekonanie:Osobadotkniętaborderlineniezmienifaktu,żema
zaburzenie,więcnienależyrozliczaćjejzachowania.
Fakt:Toprawda—twójbliskiz borderlineniechciałmiećborder-
line.Jednakz pewnąpomocąmożenauczyćsiępanowaćnadswo-
imzachowaniemw stosunkudoinnych.
Przekonanie:Wyznaczenieosobistychgraniczraniosobęz bor-
derline.
Fakt:Wyznaczenieosobistychgranicjestkoniecznew każdym
związku,zwłaszczaw takim,w którymjednalubobieosobycier-
piąnaborderline.
98
Przekonanie:Kiedypróbujęcośzrobićw celupoprawysytuacji
i okazujesię,żenieprzynositożadnegoefektu,niepowinienemsię
poddawać,a próbowaćażdoskutku.
Fakt:Możnawyciągnąćwnioskiz tego,conieprzyniosłoefektu,
i spróbowaćczegośinnego.
Przekonanie:Trzebakochać,rozumieć,wspieraći bezgranicznieakcep-
towaćswojegobliskiegoz borderline,bezwzględunato,corobi.
Fakt:Jestdużaróżnicapomiędzykochaniem,wspieraniemi akcep-
towaniemdrugiejosobya kochaniem,wspieraniemi akceptowaniem
jejzachowania.W rzeczywistościjeślibędzieszwspieraći akcepto-
waćniezdrowezachowaniedrugiejosoby,tomożeszzachęcićjądo
jegokontynuowania,comożewydłużyćtwojecierpienie.
Żal wywołany zachowaniem typowym dla borderline

Dewaluowaneprzezosobydotknięteborderlineotoczeniepielę-
gnujesilnei wyraźnewspomnieniaczasów,gdyteuważały,żeich
bliscyniemoglibyzrobićniczłego.Niektórzyczłonkowierodzin
twierdzą,żeczująsiętak,jakbykochającyjeczłowiekumarłi ktoś
obcyprzejąłjegociało.
Pewienmężczyznapowiedział:„Gdybymmiałraka,przynaj-
mniejumarłbymtylkoraz.Doświadczanieprzemocyemocjonalnej
gwarantujemi,żebędęumieraćjeszczewiele,wielerazy,stależy-
jącnakrawędzi”.
ElisabethKübler-Ross,autorkaksiążkiŚmierć:ostatnietaproz-
woju (2008),wyróżniłapięćstadiówżalu,któreodpowiadająrów-
nieżsytuacjiosóbbliskozwiązanychz kimś,ktocierpinaborderline.
Zaadaptowaliśmyjetak,abymócbezpośrednioodnieśćsiędokwe-
stiizwiązanychz borderline.
Zaprzeczanie
Otoczenieusprawiedliwiazachowanieosóbz borderlinealbonie
chceuwierzyćw to,żejestononietypowe.Imbardziejwyobco-
99
POD NAPIęCIEM
wanyczujesiędanyczłowiek,tymbardziejprawdopodobnejest,
żebędziezaprzeczaćswojejsytuacji.Bezdostępudoinformacji
z zewnątrztracibowiemumiejętnośćzdystansowaniasięi ocenie-
nia,cojestnormalne,a conie.Osobyz borderlinepotrafiąskutecz-
nieprzekonywaćswoichbliskich,żeonisąwinniichzachowaniu.
Dlategootoczenietrwaw staniezaprzeczenia.
Złość
Niektórzyludzieodpowiadająnawściekłeatakikontratakiem,co
działajakdolewanieoliwydoognia.Innisązdania,żezłośćjestnie-
odpowiedniąreakcjąnazachowanietypowedlaborderline.Część
z nichmówi:„Niegniewałbyśnakogośzato,żejestcukrzykiem,
dlaczegowięcmiałbyśsięzłościćnaosobę,któramaborderline?”.
UczucianiemająIQ.Poprostuistnieją.Smutek,złość,poczucie
winy,konsternacja,wrogość,irytacjaczyfrustracjasą
normalnei należysięichspodziewać,kiedymasię
Osoby z borderline
doczynieniaz zachowaniemtypowymdlabor-
potrafią skutecznie
derline.Jesttofaktniezależnyodrodzajurelacji, przekonywać swoich
jakiełączącięz osobądotkniętązaburzeniem. bliskich, że oni są winni
Nieoznaczato,żepowinieneśreagowaćzłościąna ich zachowaniu.
jejzachowanie,ależepotrzebujeszbezpieczne- Dlatego ich otoczenie
trwa w stanie
gomiejsca,w którymmógłbyśdaćupustswoim
zaprzeczenia.
emocjomi czućsięakceptowany,a nieoceniany.
Targowanie się
Charakterystycznadlategoetapujestgotowośćpójścia
naustępstwa,abyczłowiek,któregodarzymymiło-
ścią,znówzachowywałsię„normalnie”.Tentokmy- Potrzebujesz
śleniaobrazujestwierdzenie:„Jeślizrobięto,czego bezpiecznego miejsca,
chceodemnietaosoba,dostanęto,czegopotrze- w którym mógłbyś dać
bujęw związku”.W relacjachwszyscygodzimysię upust swoim emocjom
napewienkompromis.Jednakkoszta,jakiepono- i czuć się akceptowany,
a nie oceniany.
sząludzie,byzadowolićswoichbliskichz borderli-
ne,mogąbyćbardzoduże.A ustępstwommożenie
100
byćkońca.Wkrótcepotrzebnebędąnowedowodymiłościi trzeba
będziezawrzećkolejnyukład.
Depresja
Depresjapojawiasięwtedy,gdybliskaosobajednostkiz borderline
uświadomisobie,iletaknaprawdękosztowałyjązawarteukłady:utra-
tęprzyjaciół,rodziny,szacunkudosiebiei rezygnacjęzeswoichpa-
sji.Osobaz borderlinesięniezmieniła.Zatozmieniłsięjejpartner.
Sarah
Przez trzy lata wmawiał mi, że to we mnie tkwi problem – że moje wa-
dy wszystko między nami zniszczyły. A ja mu wierzyłam. Odwróciłam
się od kilku dobrych przyjaciół, ponieważ on za nimi nie przepadał.
Gnałam do domu z pracy, ponieważ mówił, że mnie potrzebuje. Po-
tem strasznie się pokłóciliśmy. Teraz czuję się przybita i samotna, po-
nieważ nie mam się do kogo zwrócić.
Marzeniaumierająostatnie.Dzieckoosobydotkniętejborder-
linemożelatamipróbowaćzdobyćmiłośći akceptacjęrodzica.
Gdynicniejestw staniezadowolićtakiegorodzica,dzieckomoże
przezlataubolewaćnadutratąjegobezwarunkowejmiłości,któ-
rejtaknaprawdęnigdyniedoświadczyło.
Fran
Przez wiele lat rozpaczałam z powodu losu mojego syna
z borderline, kiedy już uświadomiłam sobie, że moje
Pogodzenie się marzenia z nim związane być może nigdy się nie
z istniejącą sytuacją spełnią. Prawdziwa rozpacz przyszła jednak wte-
nastąpi wówczas, gdy dy, gdy terapeuta syna zapytał mnie, co bym
człowiek zintegruje dobre zrobiła, gdyby się okazało, że syn będzie mu-
i złe strony bliskiej mu osoby siał spędzić resztę życia w ośrodku opieki. Po
z borderline i zda sobie sprawę, prostu zaczęłam szlochać. Terapeuta wyjaśnił
że nie składa się ona mi, iż dziecko, które myślałam, że mam, umar -
wyłącznie z jednych
ło wraz z moją wizją jego świetlanej przyszłości.
albo z drugich,
ale z obu.
Kiedy jednak przestanę je opłakiwać, odkryję, że
mam nowe dziecko i nowe aspiracje z nim związane.
101
POD NAPIęCIEM
Pogodzenie się
Pogodzeniesięz istniejącąsytuacjąnastąpiwówczas,gdyczłowiek
zintegrujedobrei złestronybliskiejmuosobyz borderlinei zdaso-
biesprawę,żenieskładasięonawyłączniez jednychalboz dru-
gich,alez obu.Natymetapiebliscyczłowiekadotkniętegotym
zaburzeniemumiejąjużakceptowaćodpowiedzialnośćzawłasne
wyboryi wymagaćodinnych,byodpowiadalizaswoje.Potrafią
podejmowaćdecyzjew sprawachzwiązanychzezwiązkiem,przy
czymlepiejrozumiejąsiebiei osobęz borderline.
Reakcje otoczenia na zachowanie typowe

dla borderline
Zachowanietypowedlaborderlinemożewywołaćróżnereakcje
otoczenia.Omówimytenajczęstsze.
Konsternacja
Phil
Na początku wszystko wyglądało normalnie. Wtem niespodziewanie
sprawy przybrały dziwny obrót i rzeczywistość stanęła na głowie. Osob-
liwe zmiany w kontinuum czasoprzestrzennym powaliły mnie na ziemię,
gdy moja żona ni stąd, ni zowąd wydarła się na mnie za coś, czego
w żaden sposób nie jestem w stanie zrozumieć. I wtem zdałem sobie
sprawę, że wkroczyłem do strefy borderline!
Reakcja,któratakzaskoczyłaPhila,zwanajestagresjąimpulsyw-
ną.Stanowionapodstawowyskładnikzaburzeniaosobowościty-
puborderline.
RandiKreger,współautorkatejksiążki,w Theessential family
guidetoborderlinepersonalitydisorder(2008)definiujeagresję
impulsywnąjakoodruchową,gwałtownączywręczwrogąreakcję
spowodowanąprzezbezpośredniezagrożenieodrzuceniemczy
opuszczeniem,którejtowarzyszyfrustracja.Źródłotychuczućmoże
102
byćoczywistelubteżmogąonezostaćwywołaneczymś,czegonie
sposóbspostrzec(jaknajpewniejbyłow przypadkuPhila).
Kregerpotocznienazywaagresjęimpulsywnąborder-lwem,po-
nieważprzypominaonadzikąbestię,któranaglewydostajesięze
swojejklatki,kiedyosobązborderlinetargajątaksilnei wszech-
ogarniająceemocje,żeniejestw staniedłużejtrzymaćichw sobie.
„Pazury”border-lwamogąbyćskierowanenazewnątrz(wybuchy
wściekłości,obelżywesłowa,faktycznaprzemocfizyczna)albodo
wewnątrz(samookaleczanie,próbysamobójcze;Kreger,2008).
Utrata poczucia własnej wartości

Beverly Engelw Theemotionally abusedwoman(1990)opisuje
wpływprzemocyemocjonalnejnapoczuciewłasnejwartości:
Przemocemocjonalnadogłębnieraniczłowieka,pozostawiając
posobieblizny,któremogąbyćtrwalszeodbliznfizycznych.
W przypadkutegotypuprzemocyobelgi,insynuacje,krytyka
i zarzutypowolipozbawiająofiarępoczuciawłasnejwartości,
czyniącjąw końcuniezdolnądotrzeźwejocenysytuacji.Wy-
czerpanaemocjonalnieobwiniasięzadoznanąprzemoc.Ofia-
ryprzemocyemocjonalnejsączęstotakdogłębnieprzekonane
o swojejbezwartościowości,żeniesąw stanieuwierzyć,iżkto-
kolwiekmógłbysięnimizainteresować.Tkwiąw sytuacji,w któ-
rejdoznająkrzywdy,ponieważsądzą,żeniemajądokądpójść.
Najbardziejbojąsię,żezostanązupełniesame.
Poczucie uwięzienia i bezradności

Zachowanieosobyz borderlinemożebyćprawdziwąudrękądla
jejbliskich,aleodejścieodniejwydajesięnierealnelubwysocenie-
prawdopodobne.Jejbliscymogąsięczućw związkujakw potrza-
sku,ponieważobarczająsięnadmiernąodpowiedzialnościązajej
bezpieczeństwoalbomająnadmiernepoczuciewinyzwiązane
z tym,żemogliw jakiśsposóbwywołaćjejuczuciaczyzachowa-
nia.Groźbysamobójstwalubskrzywdzeniainnychmogąichspara-
liżować,takżedojdądowniosku,iżodejściejestzbytryzykowne.
103
POD NAPIęCIEM
Wycofanie
Bliscyosobyz borderlinemogąopuścićsytuacjępsy-
chiczniebądźfizycznie.Naprzykładmogąspędzać „Przemoc
więcejczasuw pracy,nieodzywaćsię,byniepo- emocjonalna
wiedziećprzypadkiemczegośniewłaściwego,lub dogłębnie rani człowieka,
pozostawiając po sobie
zakończyćzwiązek.W rezultacieosobatamoże
blizny, które mogą być
usilniejdziałaćnaszkodęotoczenia.Jejpartner trwalsze od blizn
możerównieżnadłużejzostawiaćz niądzieci.Wów- fizycznych”.
czas,jeżeliosobaz borderlinebędziesięnadnimi
znęcała,partneraniebędziew pobliżu,byjeochronić.
Poczucie winy i wstydu

Zbiegiemczasuzarzutymogąprzynieśćefektpodobnydoprania
mózgu.Bliscyosobyz borderlinemogąuwierzyć,żestanowiąźró-
dłowszystkichproblemów.Jesttoniezwykleszkodliwezwłaszcza
dladzieci,którestawiająsobierodzicówzawzóri niesąw stanie
podważyćzarzutówczytwierdzeńdorosłego.
Rodziceosóbz borderlinerównieżmogąbyćpodatninategoty-
pumyślenie.Sąprzekonani,żebyliokropnymirodzicami,kiedytak
naprawdępopełnialitakiesamebłędyjakwiększośćludzi.Niektórzy
rodzice,z którymirozmawialiśmy,nieustannieczyniąsobiewyrzuty,
próbujączrozumieć,cotakiegozrobili,żeichdziecimajązaburzenie.
Gdyniesąw stanietegorozwikłać,uznają,żemusitobyćproblemna-
turybiologicznej.Tojednaknierozwiązujesprawy,ponieważwtedy
czująsięodpowiedzialnizabiologicznedziedzictwoswoichdzieci.
Niezdrowe nawyki
Nadużywaniealkoholui substancjipsychoaktywnych,objadaniesię
orazinneniezdrowenawykitotypowesposobyradzeniasobieze
stresem,stosowaneprzezwieluludzi,nietylkobliskichosóbz bor-
derline.Początkowołagodząonestresi lęk.Jednakgdytakiestra-
tegieradzeniasobiestająsiębardziejnawykowei utrwalone,tylko
komplikująsytuację.
104
Izolacja
Nieprzewidywalnezachowaniai wahanianastrojuosóbdotknię-
tychborderlinemogąutrudnićutrzymywanieprzyjaźni.Otokilka
przyczynzakończeniaprzyjaźni:
w tłumaczenieczyukrywaniezachowaniaosobyz borderlinemo-
żebyćbardzowyczerpująceemocjonalnie—niektórzyuznają,
żepodtrzymywanieprzyjaźniniejesttegowarte;
w wielubliskichosóbz borderlinemówi,żeprzyjacieleczęsto
podsuwająimrozwiązanianazbytuproszczonelubniedoprzy-
jęcia,przezcoczująsięniezrozumiani;
w niektórzytwierdzą,żeichprzyjaźniesiękończą,ponieważprzy-
jacieleimniewierząalbomajądosyćsłuchaniao ichproblemach.
Bywa,żeludzieczująsięizolowani,ponieważbliskieimosoby
dotknięteborderlinedomagająsięodnichzerwaniawięziz innymi.
W rezultaciezbytczęstoulegajątymżądaniom.Kiedyczująsięco-
razbardziejodizolowani,możewydarzyćsiękilkarzeczy:
w mogąstaćsiębardziejzależniemocjonalnieodosobyz bor-
derline;
w ponieważniemająkontaktuz prawdziwymświatem,niemają
teżżadnegopunktuodniesienia,dlategoskandalicznezacho-
wanietychosóbmożewydawaćimsięczymśnormalnym;
w ichprzyjacielemogądłużejniemiećsiłyobserwowaćichzwiąz-
kówi rozmawiaćz nimio niezdrowychaspektachtychrelacji.
Duszącwszystkow sobie,bliscyludzicierpiącychnaborderline
musząsamisobieradzićz problemamizwiązanymizzaburzeniem.
Nadmierna czujność i dolegliwości fizyczne

Przebywaniew pobliżukogoś,ktomożecięw każdejchwilizbesz-
taćbezwyraźnegopowodu,jestbardzostresujące.Próbującjakoś
zapanowaćnadtym,cowyglądananieprzewidywalnezachowanie
typowedlaborderline,ludzieczęstoznajdująsię„wstaniegotowo-
ści”.Przebywaniew takimstaniewymagazwiększonejwrażliwości
105
POD NAPIęCIEM
napobudzeniezarównofizyczne,jaki psychiczne,coz czasemmo-

żeprowadzićdoosłabienianaturalnychmechanizmóworganizmu
broniącychgoprzedstresem.W konsekwencjimogąsiępojawićbó-
ległowy,wrzody,nadciśnieniei innedolegliwości.
Przejęcie sposobu myślenia Przebywanie w stanie

i odczuwania osób z borderline gotowości wymaga zwiększonej
wrażliwości na pobudzenie
Otoczenieosobyz borderlinenierzad- zarówno fizyczne, jak i psychiczne,
kozaczynawidziećwszystkow czar- co z czasem może prowadzić
do osłabienia naturalnych
no-białychbarwachi dostrzegaćtylko
mechanizmów organizmu
rozwiązaniaopartenazasadzie„wszys- broniących go przed stresem.
tkoalbonic”.Niezwykleczęstoulega W konsekwencji mogą się
teżwahaniomnastroju:jestw świetnym pojawić bóle głowy, wrzody,
humorze,kiedyosobatamasiędobrze, nadciśnienie i inne
i w fatalnymnastroju,kiedyonamagorszy dolegliwości.
humor.
Możnapowiedzieć,żeosobaz borderlinezabierapartnera
nawspólnąprzejażdżkękolejkągórską.Todoświadczenie,
jakprzykrebyniebyło,umożliwiawyobrażeniesobie,jakto
jestmiećborderline.
Współuzależnienie
Bliscyosobyz borderlineczęstozdobywająsięnaheroiczneakty
dobroci,niezależnieodceny,jakąprzyjdzieimzaniezapłacić.Dą-
żącdotego,bypomócukochanejosobie:
w tłumiązłość;
w ignorująwłasnepotrzeby;
w godząsięnazachowanie,któregowiększośćludziniemogła-
bytolerować;
w ciąglewybaczajątesameprzewinienia.
106
Totypowapułapka,w jakąwpadaotoczenieosóbz borderline,

zwłaszczajeślidanaosobamiałanieszczęśliwedzieciństwoi part-
nerpróbujejejtojakośwynagrodzić.
Wieluludzizakłada,żepodporządkowującswojepotrzeby
interesompartneraz borderline,pomagająmu(czyteżunikająkłót-
ni).Choćmotywynimikierująceniesągodnepochwały,tow rze-
czywistościtakiepostępowanieuaktywnialubwzmacnia
niewłaściwezachowania.Ludziecierpiącynaborder-
Ciągłe lineucząsięw tensposób,żeichdziałaniamająnie-
tolerowanie
wielkienegatywnekonsekwencje,dlategoteżmają
zachowań osoby
z borderline rzadko słabąmotywację,bysięzmienić.
kiedy jest w stanie Ciągłetolerowaniezachowańosobyz border-
ją uszczęśliwić. linerzadkokiedyjestw staniejąuszczęśliwić.Nawet
jeśliotoczenieznosijejzachowanie,możeonazostać
odtrącona,ponieważinniludzieniebędątaktolerancyj-
ni.Jakdługojejbliscybędąw stanietakżyć?Pewienmężczyzna,
któryprzezlatałagodziłkonflikty,bywynagrodzićżoniestraszne
dzieciństwo,wyznał:„Skupiłemsięnatym,byz niejniezrezygno-
wać,bezwzględunato,cobyzrobiła.Pewnegodniazdałemsobie
sprawę,żezamiasttegozrezygnowałemz siebie”.
Dean
Czułem się w swoim związku jak wielki nieudacznik. Myślałem, że je -
śli uda mi się nakłonić żonę, by skorzystała z pomocy, która była jej
potrzebna, wszystko się ułoży. Pomimo maltretowania czułem, że nie
mogę jej zostawić. Jak mógłbym opuścić kogoś, kto tyle już w życiu
wycierpiał? Pomyślałem, że jeśli bardziej się postaram, uda mi się wy-
nagrodzić cierpienie, jakiego doświadczyła w dzieciństwie.
Potwierdziło się to, kiedy próbowałem odejść. Nigdy
„Nie jesteś nie zapomnę wyrazu jej twarzy, tych wielkich smutnych
Bogiem. Nie ponosisz oczu, gdy po moim powrocie powiedziała mi, że cie-
odpowiedzialności. szy się, iż wróciłem. „Dlaczego cię to cieszy?” – spy-
I nie jesteś w stanie tałem. „A któż inny uczyniłby moje życie lepszym?”
uleczyć tej osoby. – odpowiedziała. Zdecydowałem się pójść do porad-
Twoim zadaniem jest ni psychologicznej. Pewnego dnia mój psycholog po-
pogodzić się z tym wiedział mi: „Czy nie jesteś aby odrobinę zarozumiały?
faktem”. Za kogo ty się masz, za Boga? Nie jesteś Bogiem. Nie
ponosisz za nią odpowiedzialności. I nie jesteś w stanie
107
POD NAPIęCIEM
uleczyć tej osoby. Twoim zadaniem jest pogodzić się z tym faktem. I na-
uczyć się z nim żyć. Podejmuj decyzje, jakie uważasz za konieczne, by
żyć swoim życiem.
Wpływ na relacje
Zachowaniatypowedlaborderline,takiejakstosowanieprzemocy
słownej,uciekaniesiędoczynnościodbieranychjakomanipulacjai wy-
korzystywaniemechanizmówobronnych,mogązniszczyćzaufaniei za-
żyłość.Sprawiają,żebliskiosobyzborderlinenieczujesiębezpiecznie
w relacji,gdyżniemapewności,czyjegogłębokieuczuciei najskryt-
szemyślizostanąprzyjętez miłością,zainteresowaniemi troską.
SusanForwardi DonnaFrazierw Szantażuemocjonalnym (2011)
wyjaśniają,żeobiektyszantażuemocjonalnegomogązacząćsiępil-
nować,bynieporuszaćpewnychtematów,i niedzielićsięz drugą
osobąważnymiaspektamiswojegożycia.Naprzykładmogąniemó-
wićo tym,cozrobiły,a czegosięwstydzą,o doświadczanychuczu-
ciachlękuczyniepewności,o nadziejachnaprzyszłośćczyo czym-
kolwiekinnym,cowskazywałobynato,żesięzmieniająi rozwijają.
Cozostaje,kiedymusimysięstalepilnować,gdyz kimśroz-
mawiamy?Sztuczne,uprzejmewymianyzdań,kło-
potliwe milczenie, napięcie. Kiedy z naszego Obiekty szantażu
związkuznikająbezpieczeństwoi bliskość,przy- emocjonalnego mogą
zwyczajamysiędogrania.Udajemy,żejesteśmy zacząć się pilnować,
szczęśliwi,choćtakniejest,i mówimy,żewszys- by nie poruszać pewnych
tkojestw porządku,choćtonieprawda.To,co tematów, i nie dzielić się
z drugą osobą ważnymi
byłowdzięcznymtańcemwzajemnejtroskii bli-
aspektami swojego
skości, zmienia się w bal maskowy, którego życia.
uczestnicyukrywającorazwięcejz samychsiebie.
Czy to normalne?
Możebyćbardzotrudnoustalić,jakiezachowaniemieścisięw normie,
a jakienie.Pomogąciw tymnastępującepytania.Imwięcejrazy od-
108
powiesz„tak”,tymbardziejpowinieneśprzyjrzećsiętemu,jakwpły-
wanaciebiepostępowaniebliskiejciosobyz borderline.
(1) Czyludziebędącyw zdrowych,udanychzwiązkachnierozu-

mieją,jakmożeszwciążznosićzachowaniepartnera?
(2) Czyunikaszkontaktuz tymiosobami?
(3) Czyczujesz,żepowinieneśukrywaćprzedinnyminiektóreza-
chowaniaswojegopartnera?
(4) Czyzdradziłeśkogoślubkłamałeś,abychronićpartneraalbo
waszzwiązek?
(5) Czyczujeszsięizolowany?
(6) Czymyślo spędzaniuczasuz partneremwywołujenieprzy-
jemnedoznaniafizyczne?
(7) Czydręczącięjakieśinnedolegliwości,u którychpodłoża
możetkwićstres?
(8) Czypartnerkiedykolwiekokazywałswojązłość,próbującna-
stręczyćciprawnych,społecznychlubfinansowychtrudności?
(9) Czyzdarzyłosiętowięcejniżraz?
(10) Czymożeszmiećdepresję?Doobjawówdepresjiklinicznej
należą:
q mniejszezainteresowaniecodziennymizajęciami;
q czerpaniemniejszejsatysfakcjiz życia;
q przybieranielubtracenienawadze;
q problemyzesnem;
q poczuciebezwartościowości;
q odczuwanieciągłegozmęczenia;
q problemyz koncentracją.
(11) Czymyślałeśo samobójstwie?Czyuważasz,żetwoimprzy-
jaciołomi najbliższymbyłobybezciebielepiej?(Jeślitak,po-
winieneśnatychmiastzgłosićsiępopomoc).
(12) Czyzewzględunazwiązekz osobądotkniętąborderlinepo-
stępowałeśniezgodniezeswoimipodstawowymiwartościa-
mii przekonaniami?Czyniemożeszdłużejbronićtego,w co
wierzysz?
(13) Czymartwiszsię,jakzachowaniepartnerawpłynienadzieci?
(14) Czykiedykolwiekmusiałeśinterweniować,byzapobiecmal-
tretowaniu?
109
POD NAPIęCIEM
(15) Czytyalbopartnerkiedykolwieknaraziliściekogośnafizycz-
neniebezpieczeństwolubstworzyliściesytuację,w którejmo-
głosięonopojawićlubbyłoprawdopodobne?
(16) Czypodejmujeszdecyzje,kierującsięlękiem,poczuciemobo-
wiązkulubwiny?
(17) Czyw twojejrelacjiz partneremwładzai kontrolasąważniej-
szeniżżyczliwośći troska?
Wczęścidrugiejopiszemykroki,jakiemożeszpodjąć,byzejść
z emocjonalnejhuśtawkii zapanowaćnadswoimżyciem.
Część 2
nad własnym życiem

Jak odzyskać kontrolę
Terazgdytrochęlepiejrozumieszborderlinei to,jaknaciebiewpły-
wa,możeszpójśćo krokdaleji poznaćkonkretnestrategieumoż-
liwiająceskutecznezarządzaniewłasnymżyciem,dziękiktórym
uniknieszpochłonięciaprzezotaczającycięchaos.Choćniemożesz
wpłynąćnasamozaburzenieanizmusićcierpiącegonanieczłon-
karodzinydoszukaniapomocy,jesteśw staniecałkowicieodmie-
nićwasząrelację.
W pierwszymwydaniutejksiążkiopisaliśmyrozmaitetechniki
prowadzącedozmiany,przyczymkolejność,w jakiejsiępojawiły,
byłaprzypadkowa.W drugimwydaniupójdziemyo krokdaleji wy-
korzystamyramyteoretycznezaproponowaneprzezRandiKreger
w Theessentialfamilyguidetoborderlinepersonalitydisorder:New
toolsandtechniquestostopwalkingoneggshells(Kreger,2008).
Chociażopisanenarzędziaczęściowosiępokrywają,tow The
essentialfamilyguidetoborderlinepersonalitydisorderzostałyone
uszeregowanepodwzględemważnościtak,byutworzyłysystem,
którypomożecikrokpokroku uporządkowaćmyśli,opanować
konkretneumiejętności,skupićsięnatym,conależyzrobić,oraz
uniknąćprzytłoczeniatrudnościami.Wspomnianenarzędziato:
w Narzędzie1.Dobrzeo siebiezadbaj:uzyskiwaniewsparciai zna-

lezienieodpowiedniejwspólnoty,oderwaniesięw duchumiło-
ści,rozpracowanieswoichemocji,wzmocnieniepoczuciawłasnej
wartości,uważności,radościi poprawieniesamopoczucia.
w Narzędzie 2.Odkryj,cocięblokuje:podejmowaniewłasnych
decyzji,pomaganieinnymbezpróbichratowania,radzenieso-
biezestrachem,zobowiązaniamii poczuciemwiny.
114
BORDERL INE. JAK Ż YĆ Z OSOBĄ O SK R A J NYCH EMOC JACH
w Narzędzie3.Komunikujsiętak,bycięsłyszano:stawianiebez-
pieczeństwanapierwszymmiejscu,radzeniesobiez atakami
wściekłości,aktywnesłuchanie,komunikacjaniewerbalna,roz-
ładowaniezłościi złagodzeniekrytyki,potwierdzeniesiebie
i empatyczneuznanie.
w Narzędzie 4.Wyznaczajgranicez miłością:kwestiezwiązane
z ograniczeniami,wchłanianiei odzwierciedlanie,przygotowa-
nie się do rozmowy, wytrwałe dążenie do zmian i technika
„opisz,wyraź,zaznaczi wzmocnij”.
w Narzędzie 5.Wzmacniajwłaściwezachowania:ograniczenie
wpływunieregularnychwzmocnień.
Pamiętaj,żenieprzedstawiamytuwyczerpującegoujęciasys-
temuopisanegow drugiejczęściTheessentialfamilyguidetobor-
derlinepersonalitydisorder.Jedynieprzelotnieprzyjrzymysięjego
elementom.Jesttojednakdobrypoczątekdrogidoskutecznego
zarządzaniaswoimżyciemi związkiem.
Niezapominajteż,żeborderlinetoskomplikowanezaburzenie,
a osobynimdotkniętesąprzewidywalnienieprzewidywalne.Do-
stosujopisanestrategiedoswojejsytuacji.Najlepiejbyśznalazłtera-
peutę,którypomógłbyciprzystosowaćjedotwoichpotrzeb,zinte-
growaći wcielićjew życie.
5
Jak zmienić siebie
Niktniemożesprawić,byśpoczułsięgorszy,beztwojego
przyzwolenia.
Elea norRoo sevelt
Nie można zmusić osoby z borderline,

by podjęła leczenie
Mamydlaciebiedobrąwiadomość:maszprawodowłasnychopi-
nii,myślii uczuć.Dobreczyzłe,właściweczyteżnie,składająsię
nato,kimjesteś.A terazzławiadomość:inniteżmająprawodowła-
snychopinii,myślii uczuć.Niemusiszzgadzaćsięzewszystkimii nie
wszyscymuszązgadzaćsięz tobą.Niemaw tymniczłego.Two-
imzadaniemniejestprzekonaniewszystkichdowłasnegopunktu
widzenia.
Patrzenienato,jakukochaniludzieraniąsiebiei innych,może
budzićtwojąfrustracjęi rozdzieraćciserce.Jednakniezależnie
odtego,cozrobisz,niemożeszkontrolowaćzachowaniainnych.
Cowięcej,tonienależydotwoichobowiązków,chybażebliskąci
osobąz borderlinejesttwojenieletniedziecko.Alenawetw takim
116
przypadkumożeszjedyniewpłynąćnajejzachowanie,niezaśpa-
nowaćnadnim.Tymusisz:
w wiedzieć,kimjesteś;
w postępowaćzgodniezeswoimiwartościamii przekonaniami;
w informowaćswoichbliskich,czegochceszi potrzebujesz.
Zawszemożeszzachęcićinnychdozrobieniatego,czegopra-
gniesz,zapomocąsubtelnychlubewidentnychkari nagród.Jed-
nakdecyzjao tym,jakiedziałaniapodejmą,należydonich.
Dlaczego osoba z borderline stosuje zaprzeczenie

Możecisięwydawać,żetooczywiste,iżbliskaciosobadotknięta
borderlinepotrzebujepomocy.Jednakdlaniejwcaleniemusitobyć
takiejasne.U ludziz borderlineprzyznaniesiędochoćbyjednej
niedoskonałości,niemówiącjużo pogodzeniusięz faktem,żemo-
gąmiećzaburzenieosobowości,możewywołaćpoczuciewstydu
i zwątpieniaw siebie.
Wyobraźsobie,żeczujeszpustkę,takjakbyśpraktycznienie
posiadałwłasnegoJa.A terazpomyśl,żemusiałbyśprzy-
znać,iżcośjestnietakz tąniewielkącząstkąJa,którąje-
steśw staniedostrzec.Wieleosóbdotkniętychborderline
czujesięwtedytak,jakbyprzestawałyistnieć.Dlakażdego
byłobytoprzerażająceuczucie.
Abytegouniknąć,wieleosóbcierpiącychnaborderlinewyko-
rzystujepotężnyi popularnymechanizmobronny—zaprzeczenie.
Mogąoneutrzymywać,żewszystkojestz nimiw porządku,pomi-
moniezbitychdowodównato,iżjestinaczej.Prędzejstracąto,co
jestdlanichbardzoważne—pracę,przyjaciółczyrodzinę,niżutra-
cąsiebie(kiedytozrozumiesz,będzieszmógłnaprawdędocenić
odwagętychz nich,któredecydująsięszukaćpomocy).
117
JAK ZMIENIĆ SIEBIE
Pomyślo czymś,czegodokonałeś,a cowcześniejwydawało

cisięnieosiągalne.Takjakskończeniestudiówalbozrzucenie
piętnastukilogramów.Spróbujsobieprzypomnieć,jakogrom-
nepragnienieosiągnięciacelusprawiło,żestałosiętomoż-
liwe.A terazwyobraźsobie,żechciałeśzawszelkącenęunik-
nąćosiągnięciategocelu.Jakiebyłybyszanse,żedałbyśsię
namówićdoukończeniastudiówalbozrzucenianawadze?
Osobydotknięteborderlinemogąunikaćkonfrontacjiz proble-
mami,z którymi,zdanieminnychludzi,powinnysięzmierzyć.Mo-
gąpoprosićo pomocalbospróbowaćzmienićswojezachowanie,
aleniezrobiątegopodtwojedyktando.Jeślizdecydująsięzmie-
nić,zrobiątow swoimczasiei naswójsposób.Taknaprawdęzmu-
szanieichdotego,byprzyznały,żemająproblem,nimsamebędą
natogotowe,możeimzaszkodzić.
Linda (cierpiąca na borderline)

Zaprzeczanie problemom to mechanizm radzenia sobie, który poma-
ga nam, ludziom z borderline, zapanować nad bólem i lękiem. Im
większy lęk, tym silniej mu zaprzeczamy. Proszę, nie próbujcie odbie-
rać mechanizmu zaprzeczenia tym z nas, którzy nie są gotowi stawić
czoła ciemności wewnątrz nich samych. To może być jedyne, co pod-
trzymuje ich przy życiu.
Kobietadotkniętaborderlinezniszczyłaswójzwiązek?Zaan-
gażujesięw następny,a potemw kolejnyi takbezkońca.Mężczy-
zna z borderline stracił pracę z powodu swojego zachowania?
Będzieobwiniałszefai znajdziesobieinną,a potemnastępną.Ktoś
straciłprawodoopiekinaddzieckiem?Toprzeztencholernysys-
temsądownictwa.Strachprzedzmianąi lękprzednieznanymmo-
gąbyćzniewalające.Dlategozaprzeczenietoniezwyklepotężny
mechanizm.Lękiosóbdotkniętychborderlinemogąbyćtakogrom-
ne,takprzemożnei wszechogarniające,żetereagująnaniecałko-
witymzaprzeczeniem.
118
Kiedy osoba z borderline zacznie szukać pomocy?

Comotywujeosobydotknięteborderlinedoszukaniapomocy?Lu-
dzienaogółzmieniająswojezachowanie,kiedywierzą,żekorzy-
ści, jakie osiągną, przeważą nad przeszkodami na
drodzedocelu,jakimjestzmiana.
Ludzie
na ogół zmieniają Jednakspecyficznekatalizatoryzmianmogą
swoje zachowanie, kiedy byćbardzoróżne.Dlaniektórychludziemocjo-
wierzą, że korzyści, jakie nalnewrzeniespowodowaneżyciemz zaburze-
osiągną, przeważą nad niem osobowości typu borderline jest nie do
przeszkodami na
zniesienia,jestgorszeodstrachuprzedzmianą.
drodze do celu, jakim
jest zmiana. U innychprzełomnastępujewtedy,gdyuświadomią
sobie,jakichzachowaniewpływanadzieci.Jeszcze
innidecydująsięstawićczołaswoimdemonompotym,
gdyz powoduswojegozachowaniastracąkogośdlanichważnego.
Rachel Reiland (autorka książki Uratuj mnie: opowieść o złym życiu

i dobrym psychoterapeucie, pamiętnika z leczenia borderline)
Jako osoba wyleczona z borderline sądzę, że potrzeba jakiegoś wstrzą-
su czy szoku, który odegrałby rolę katalizatora zmian. Na różnych eta-
pach swojego życia byłam zmuszana do podejmowania terapii. Nie
miałam szczerej chęci, by się zmienić; nie chciałam czegoś utracić. To
było za mało.
U mnie taki wstrząs wywołało spojrzenie mojego czteroletniego
synka, jakim mnie obdarzył, gdy straciłam nad sobą panowanie i tak
długo wymierzałam mu klapsy, aż miał czerwone całe uda i twarz.
Nie zrobił nic złego. Biłam go za to, że był dzieckiem, kiedy ja akurat
nie miałam ochoty być matką. I kiedy zaczął ryczeć, zezłościł mnie
tym jeszcze bardziej. Biłam go jeszcze mocniej.
W końcu przestał płakać. W jego przerażonych, szeroko otwar -
tych oczach ujrzałam odbicie własnych oczu sprzed lat – odbicie, od
którego uciekałam przez całe życie.
Za to, co zrobiłam, nie mogłam winić męża, który nie zarabiał
dość pieniędzy. Nie mogłam winić żądnego władzy szefa, złośliwych
sąsiadów ani żadnego z wielu ludzi, co do których byłam przekona -
na, że się na mnie uwzięli. Patrząc w bezradne i przerażone oczy mo-
jego synka, zrozumiałam, że to moja wina. I wiedziałam, że nie mogę
dłużej żyć z osobą, jaką się stałam.
119
JAK ZMIENIĆ SIEBIE
Nie możesz zmusić członka rodziny do szukania pomocy
WedługTheessentialfamilyguidetoborderlinepersonali-
tydisorderautorstwaRandiKregertakiemetodyjakpłacz,
wytykaniewaddrugiejstronie,odwoływaniesiędologiki,ro-
zumowanie,błaganiai prośby,zamiastzmotywowaćosobę
z borderlinedoszukaniaterapii,przynosząodwrotnyskutek.
Najczęściejprowadząjedyniedoszukaniawinnychi dowza-
jemnychoskarżeń(„Totypotrzebujeszpomocy,nieja!”).
Niepomożenawetpostawienieultimatum.Zestrachu
przedtym,żeukochanaosobanaprawdęspełniswojągroźbę,
osobaz borderlinemożezgodzićsiępójśćdoterapeutywraz
z partneremlubinnymczłonkiemrodziny.Jednaktakaterapia
prowadzidonikąd.Nawetnajlepsiklinicyścizajmującysięza-
burzeniemniepomogąpacjentowi,któryniechcepomocy.
Kiedyznikniebezpośredniezagrożenie,osobaz border-
lineznajdziejakiśpowód,abyzrezygnowaćz terapii.Jestto
szczególnieprawdopodobne,jeślitrafidodobregotera-
peuty,którybędziepotrafiłskupićsięnajegopodstawo-
wychproblemach,zamiastwzmacniaćw nimpoczucie,że
jestofiarą.Jeślijednakterapeutabędziewierzyćwewszys-
tko,cousłyszyodswojegopacjenta,niestarającsięzgłębić
tematu—conienależywcaledorzadkości—możeniechcą-
cywzmocnićpokrętnysposóbmyśleniaosobyz borderline
i doprowadzićdotego,żebędziejeszczegorzej.
Co możesz zrobić Aby zejść

z emocjonalnej
Niemaniczłegow tym,żechceszzmienićbliskąci huśtawki, będziesz
osobędotkniętąborderline.Możeszmiećrację:je- musiał przestać się
śliuzyskaonapomocw leczeniuzaburzenia,może łudzić, że możesz lub
staćsięszczęśliwsza,a waszerelacjesiępolepszą. powinieneś zmienić
drugiego
Abyjednakzejśćz emocjonalnejhuśtawki,będziesz
człowieka.
musiałprzestaćsięłudzić,żemożeszlubpowinieneś
120
zmienićdrugiegoczłowieka.Kiedyprzestanieszw towierzyć,posią-
dzieszmoc,któranależytylkodociebie—moc,bysięzmienić.
Pomyślo latarni,którastoinadbrzegiemmorza.Jejświatło
przyciągastatki,wskazującimbezpiecznądrogędoportu.Latar-
nianiemożewyrwaćsięz ziemi,wskoczyćdowody,chwycićstat-
ku za rufę i powiedzieć: „Posłuchaj mnie, ty głupcze! Jeśli nie
zmieniszkursu,rozbijeszsięo skały!”.
Nie,statekdopewnegostopniasamodpowiadazaswójlos.
Możezdecydowaćsiępodążaćzaświatłemlatarnilubobraćwła-
snądrogę.Latarnianieodpowiadazadecyzjestatku.Jedyne,co
możezrobić,topostaraćsiębyćjaknajlepsząlatarnią.
Nie bierz działań osoby z borderline do siebie

Ludziecierpiącynaborderlinezazwyczajwidząświatw czernii bie-
li.I równieczęstozakładają,żewszyscyinniwidzągow takisam
sposób.Zatemosobom,któremajątrwałepoczuciewłasnejwarto-
ści,łatwiejjestzachowaćpoczucierzeczywistości.Niezależnieod
tego,cow danejchwilimyślio nichczłowiekz borderline,mogą
oniczućsięszczęśliwii bezpieczni,wiedząc,żeżadenz nichbógani
demon.Jednakwiększośćludzipotrzebujewskazówek,jakmają
zachowaćjasnyi skupionyumysł,kiedyu osobyz borderlinedocho-
dzidorozszczepienia.
Alternatywne interpretacje
Bliscyosóbz borderlinezazwyczajnieprosząo pomoc,kiedycios-
tatniichwychwalają.Musiszjednakpamiętać,żez jasnąstronąroz-
szczepienia(idealizacją)wiążesięteżjegociemnastrona(dewaluacja).
Nieoznaczato,żepowinieneśzlekceważyćdobresłowa,jakiepada-
jąz ustbliskiejciosobyz borderline—jaknajbardziejmożeszsię
z nichcieszyć.Aleuważajnasłowaprzesadyi wyolbrzymienia,do
którychtrudnorównać.
Odnośsięrównieżz rezerwądowyznańmiłościi zapewnień
o zaangażowaniu,którepojawiająsięzbytszybko,ponieważmo-
121
JAK ZMIENIĆ SIEBIE
gąonewynikaćz tego,jakwidziciebieosobaz bor-

derline,a niez tego,jakijesteśnaprawdę.Ważne, Czasem
byśmiałwłasnąinterpretacjęwydarzeń,ponieważ to nie samo
wydarzenie, ale sposób
jejwersjaczęstobywazbytnegatywnalubzbyt
jego interpretacji przez
idealistyczna. osobę z borderline
Czasemtoniesamowydarzenie,alesposóbje- prowadzi do
gointerpretacjiprzezosobęz borderlineprowadzi rozszczepienia.
dorozszczepienia.Weźmynaprzykładlekarzapogo-
towia,doktóregotrafiładziewczynkapociężkimwypad-
ku samochodowym. Próbował uratować jej życie, jednak kiedy
ratownicydowieźlijąnamiejsce,dzieckowłaściwiejużkonało.Oczy-
wiścielekarztenniemógłjużnicwięcejdlaniejzrobić.Idziewięc-
dopoczekalnii mówirodzicomdziewczynki,żedzieckozmarło.Jej
ojciecnieprzyjmujetegonajlepiej.„Tyniekompetentnydurniu!
—krzyczy.—Jejobrażeniawcaleniebyłytakpoważne!Powinieneś
byłjąuratować.Gdybyzajmowałsięniąnaszlekarzrodzinny,prze-
żyłaby.Zgłoszętoodpowiednimwładzom!”.
Większośćlekarzydomyśliłabysię,żetraumai szokspowodo-
waneśmierciącórkimogłypopchnąćojcadotakiegoatakui obwi-
nianialekarza.Prawdopodobnieniewzięlibyjegosłówdosiebie,
ponieważw przeszłościpocieszalidziesiątkizrozpaczonychkrew-
nychi tegotypureakcjaniebyłabydlanichniczymnowym.Innymi
słowy,nieczulibysięodpowiedzialnizauczuciadoświadczaneprzez
ojca.Zdawalibysobiesprawęz tego,żejegoreakcjazostałacałko-
wiciepodyktowanasytuacjąi właściwieniemaz nimizwiązku.
W opisanymprzykładziereakcjęojcawywołałoczywistydra-
matycznyincydento charakterzezewnętrznym.W przypadkubor-
derlineprzyczynąkłótniniemusibyćrzeczywistezdarzenie,ale
to,jakzinterpretujejeosobacierpiącanatozaburzenie.Jakzapew-
newiesz,tyi osobaz borderlinemożeciewyciągaćzupełnieinne
wnioskinatemattego,cosięwydarzyło.Ilustrujątonastępujące
przykłady.
(1) Robertmówi:Muszępracowaćdopóźna.Bardzocięprzepra-
szam,alemusimyodwołaćnaszeplany.
Kamila(cierpiącanaborderline)słyszy:Niechcęz tobąwieczo-
remwyjść,bojużcięniekocham.Niechcęcięwięcejwidzieć.
122
Kamilamówi(rozdrażnionymlubpłaczliwymgłosem): Jakmo-
głeś!Nigdymnieniekochałeś!Nienawidzęcię!
(2) Patrykmówi:Jestemtakidumnyz mojejcóreczki!Wewczo-

rajszymmeczustrzeliłabramkę,dziękiczemujejdrużynawy-
grałaspotkanie.Wybierzmysiędziśdokina,abytouczcić.
Anna(cierpiącanaborderline)słyszy:Kochamswojącórkębar-
dziejniżciebie.W przeciwieństwiedociebiejesttakautalen-
towana.Oddziśbędępoświęcałuwagętylkojeji obdarzałją
całymswoimuczuciem,ignorującciebie.
Annamyśli:Zdałsobiesprawęz moichwadi ułomności.Teraz
mniezostawi.Aleprzecieżniemamżadnychwadi ułomności.
Wszystkojestzemnąw porządku.Więctoonmusimiećsame
wady.
Annamówi:Nie,niechcęiśćdokina!Czemusięmnieniespy-
tasz,nacomiałabymochotę?Nigdyo mnieniemyślisz.Jesteś
straszniesamolubnyi chciałbyśwszystkimirządzić!
Niewiemy,dlaczegoAnnai Kamilazinterpretowaływypowie-
dziswoichpartneróww takiwłaśniesposób.Byćmożebałysię,że
zostanąopuszczone.Alboteżtakiecharakterystycznedlaborder-
linezachowaniejestspowodowanenieprawidłowymprzebiegiem
procesówchemicznychw mózgu.Dlategochoćwiemy,copopchnę-
łoobiekobietydotakiegozachowania(wypowiedziPatrykai Ro-
berta),jegoprzyczynamożebyćnieznana.
Czynniki wyzwalające zachowanie typowe dla borderline

a jego przyczyny
Zrozumienieróżnicymiędzyczynnikamiwyzwalającymizachowa-
niatypowedlaborderlinea ichprzyczynamijestkonieczne,bynie
braćichtakbardzodosiebie.Możeszdośćłatwowywołaćzacho-
wanietypowedlaborderlinew trakciewykonywaniacodziennych
czynności.Nieoznaczatojednak,żejespowodowałeś.
Wyobraźsobie,żemaszzłydzień.Twójkolegalekkoduchwcho-
dzidobiuraz szerokimuśmiechemnatwarzy.„Och,jakipięknydziś
123
JAK ZMIENIĆ SIEBIE
mamydzień!—wykrzykujez zachwytem.—Ażchce
siężyć,prawda?”.„Niebardzo—odburkujesz.— Możesz dość
Próbujęskupićsięnapracy.Możeszbyćcicho?”. łatwo wywołać
zachowanie typowe dla
Twójkolegaz pracysprowokowałtwojąnie-
borderline w trakcie
grzecznąodpowiedź.Alejejniespowodował. wykonywania codziennych
Jeślizależycinakimś,ktomaborderline,po- czynności. Nie oznacza
gódźsięz tym,żeczasemniebędzieszw stanie to jednak, że je
zrozumiećjegozachowania.Tołączyosobydo- spowodowałeś.
tknięteborderlinez ludźmicierpiącyminałatwiej
rozpoznawalnezaburzeniapsychiczne.ChristineAdamec,
autorkaHowtolivewitha mentallyillperson(1996),piszetak:
Kiedyspróbujeszpogodzićsięz tym,żeosobadotkniętazabu-
rzeniempsychicznymbędziesięczasemzachowywaćirracjo-
nalnie,złagodziszniecoswójwewnętrznystresi napięcie.[…]
Kiedyjużtozrobisz,możeszzacząćpracowaćnadefektyw-
niejszymimechanizmamiradzeniasobie.Bezobciążeniawszel-
kimi„Aco,jeśli”i „Powinienem”,kołaczącymiw twojejgłowie,
możeszzmierzyćsięz rzeczywistością.I znaleźćskuteczneroz-
wiązanie.
Szukaj wsparcia i potwierdzenia

Byćmożenieznasznikogo,czyjabliskaosobarównieżcierpina
borderline,aninikogo,ktochoćbysłyszało zaburzeniu.Toozna-
cza,żemożeszliczyćnaniewielkiewsparciealbożeniedoświad-
czaszgowcale.Brakujeciteżkogoś,z kimmógłbyśskonfrontować
swójobrazrzeczywistości.DlategowłaśnieRandiKregerzałożyła
nawww.BPDCentral.comgrupęwsparciaWelcometoOz
dlarodzinosóbz borderline.Członkowiespołeczno-
ścidzieląsięswoimidoświadczeniamii opowiadają Jeśli zależy
ci na kimś, kto ma
o życiuz ludźmicierpiącyminaborderline.Więk-
borderline, pogódź się
szośćz nichpierwszyrazspotkałatuinneosoby z tym, że czasem nie
w takiejsamejsytuacji. będziesz w stanie
Wieluczłonkówgrupywyznałonam,żeforum zrozumieć jego
pomogłoimbardziejniżcokolwiekinnegozdystanso- zachowania.
waćsiędozachowaniabliskichdotkniętychborderline.
124
Ichhistoriesądosiebietakpodobne,żenaprawdęzaczynająrozu-
mieć,iżtonieonipowodujązachowaniacharakterystycznedlaza-
burzenia.Wieluosobomprzynositowielkąulgę.
Dołączeniedolokalnejlubinternetowejgrupywsparciamo-
żepomóccizdystansowaćsiędozachowaniadrugiejoso-
by.Jeśliniemasztakiejmożliwości,byćmożeprzyjaciel
alboktośz rodzinybędziegotówcięwysłuchaći ciuwie-
rzy.Najlepiejjestporozmawiaćz kimś,ktoniebędzieroz-
dartypomiędzytobąa bliskąciosobąz borderline.
Nie bierz zachowania typowego dla borderline do siebie

Kobieta,któraodkryła,żejejcierpiącynaborderlinemążmaromans,
zapytałanas:„Jakmamniebraćtegodosiebie?Mójmążwyznał,że
byłniewiernyi okłamywałmnieprzezcałenaszemałżeństwo.Mam
sięcieszyć,kiedymówimi,żechcemniedlaniejzostawić?”.Wytłu-
maczyliśmyjej,żejestwielkaróżnicapomiędzyprzepracowaniem
swojegożalua niebraniempewnychzachowańdosiebie.
Wyobraźsobie,żechceszurządzićswojeprzyjęcieweselne
w najładniejszejsaliw mieście,alenadwadniprzedślubembudy-
nekdoszczętniespłonąłpouderzeniupioruna.Próbowałeśznaleźć
jakiśinnylokal,aleokazałosię,żewszystkiezostałyjużwynajęte.Na-
turalniebyłbyśbardzozłyi zmartwiony.Jednaknieodebrałbyśte-
gozdarzeniajakoatakunaswojąosobę,takjakbypioruncięznał
i celowochciałuprzykrzyćciżycie.Nieobwiniałbyśsięzacoś,naco
niemaszwpływu.Takwłaśniepostępujewieluludzidoświadczają-
cychdziałańosóbz borderline.Przezlatazakładają,żesąźródłem
burz,gdytaknaprawdęjedynieściągająnasiebiepioruny.
Zachowaj poczucie humoru

Wieluczłonkówrodzinosóbz borderlineodkrywa,żepoczuciehu-
morubardzosięprzydaje.
125
JAK ZMIENIĆ SIEBIE
Hank
Był październik i wraz z żoną wybieraliśmy się do mojego przyjacie-
la Bucka na imprezę z okazji Halloween. Przebrałem się za Charliego
Browna; strój dopełniała pasiasta koszulka i pluszowy beagle. Żona
przebrała się za Lucy. Jedną ręką trzymała piłkę nożną, a w drugiej
niosła znak z napisem „Porada psychiatryczna – pięć centów” (czy to
nie ironia losu?).
Buck otworzył nam drzwi i z przerażeniem się zreflektowałem, że
to nie była impreza przebierana! Wszyscy mieli na sobie swetry i jean-
sy. Nasza trójka (ja, moja żona i jej przyjaciółka) w tej samej chwili zda-
ła sobie sprawę, że wprowadziłem nas w błąd.
Żona natychmiast się wściekła i zaczęła w kółko powtarzać, jaki by-
łem głupi. Zazwyczaj reaguję na jej napady złości i obelgi lękiem, nie-
pokojem lub dezorientacją. Jednak tym razem nie mogłem pohamować
śmiechu! Ona szalała z wściekłości, a my dwoje zwijaliśmy się ze śmie-
chu. Przypomniałem sobie to wydarzenie przy kolejnej sytuacji, gdy żo-
na straciła nad sobą panowanie. Świadomość, że mogę zdecydować,
jak się zachowam, sprawiła, iż poczułem się lepiej.
Zadbaj o siebie
Twójbliskiz borderlineniechciałmiećzaburzenia.Taksamojakty
niechciałeś,byktośtobiebliskimiałborderline.Jeślijednakjesteś
w takiejsytuacji,towziąłeśnasiebieznacznączęśćodpowiedzial-
nościzajegoproblemyi zapewnewydajecisię,żetylkotymo-
żeszjerozwiązać.
Wieluludzi,zwłaszczatych,którzyświadomiezdecydowalisię
nazwiązekz osobądotkniętąborderline,idzieprzezżycie,stara-
jącsięnaprawiaćbłędyinnychi ratowaćichz opresji.Todajeimpo-
czucie,żemogązmienićdrugiegoczłowieka.Jednakjesttotylko
iluzjaściągającaodpowiedzialnośćz barkówjedynejosoby,która
jestw stanieodmienićżycieczłowiekacierpiącegonaborderline
—jegosamego.Możesz:
w przezdwadzieściaczterygodzinynadobęcierpiećzaswoją
ukochanąlubukochanego;
126
w „odłożyć”swojeżycienapóźnieji czekać,ażosobaz border-

lineuznatwójpunktwidzenia;
w pozwolić,bytwojeżycieemocjonalnebyłocałkowiciepodpo-
rządkowaneaktualnemunastrojowipartnera.
Jednakżadnaz tychrzeczyniepomożeosobiecierpiącejna
borderline.
W rozmowiez namidrHowardI.Weinbergpowiedział:
Rodzinai przyjacieleosóbz borderlinepowinnipostępować

wobecnichw sposóbzrozumiałyi konsekwentny—nieodrzu-
caćichaninieprzytłaczać.Powinnipozwolićimsamymo sie-
biezadbaći nierobićzanierzeczy,któresąw staniezrobić
same.Abytaksięstałoi byimpomóc,najlepiejjestpopraco-
waćnadsobą.
Patricia (cierpiąca na borderline)

Tym z was, którzy zdecydowali się zostać u boku członka rodziny cier-
piącego na borderline, bardzo, ale to bardzo dziękuję! Naprawdę
potrzebujemy waszej miłości i wsparcia. Potrzebujemy kogoś, kto bę -
dzie w nas wierzył i dodawał otuchy w trakcie leczenia. Skoro jednak
zostajecie, to jeśli tylko zajdzie taka potrzeba, sami zgłoście się na tera-
pię i upewnijcie się, że gdzieś po drodze nie zatracicie siebie. Nie może-
cie utracić własnej tożsamości. W pierwszej kolejności musicie zadbać
o siebie. Jeśli bowiem stracicie własną tożsamość, osoba z borderline
nie będzie miała tak naprawdę na kim się oprzeć. Staniecie się kolej-
nymi ludźmi w jej życiu, którzy mają mnóstwo problemów.
Oderwij się w duchu miłości

Niektórzyczłonkowierodzinstosują„odrywaniesięw duchumiłości”.
KoncepcjatazostałaspopularyzowanaprzezAl-Anon,organizacjędla
osób,którychktośbliskimaproblemalkoholowy.Al-Anonprzygo-
towałaoświadczeniedotycząceosobistychgranic,którepasujerów-
nieżdosytuacjiludziżyjącychz osobamicierpiącyminaborderline,
jeśliw jegotreścizamiast„alkoholizmu”wstawimy„zachowaniety-
powedlaborderline”.Otofragmentoryginalnegooświadczenia:
127
JAK ZMIENIĆ SIEBIE
WAl-Anonuczymysię,żejednostkinieodpowiadajązacho-
robędrugiegoczłowiekaanizajegowyleczenie.
Kończymyzeswojąobsesjąnapunkciezachowaniadrugie-
goczłowiekai zaczynamywieśćszczęśliwszei bardziejroz-
tropneżycie,z godnościąi w pełnipraw.
W Al-Anonuczymysię:
w nieodczuwaćbóluz powodudziałańi reakcjidrugiegoczło-

wieka;
w niedawaćinnymnaswykorzystywaćaniznęcaćsięnadna-
miw imięichleczenia;
w nierobićzainnychczegoś,comoglibyzrobićsami;
w niestwarzaćsytuacjikryzysowych;
w niezapobiegaćsytuacjomkryzysowym,jeślistanowiąnatu-
ralnąkolejrzeczy.
Oderwanieniejestanidobre,anizłe.Nieoznacza,żeosą-
dzamyczypotępiamyosobębądźsytuację,odktórejsięodry-
wamy.Mechanizmtenpoprostupozwalanamodgrodzićsię
odszkodliwegowpływu,jakialkoholizm[zamieńna„zacho-
wanietypowedlaborderline”]drugiegoczłowiekawywierana
naszeżycie.
Oderwaniepozwalarodzinomspojrzećnaswojąsytuację
w sposóbobiektywnyi realistyczny,coumożliwiapodejmo-
wanie(możliwie)najmądrzejszychdecyzji.
Odzyskaj swoje życie

Nieodkładajwłasnegoszczęścianapóźniej.Sięgnijponiejużte-
raz.Jestwielerzeczy,któremożeszzrobićjużdziś,abyodzyskać
swojeżycie.Zróbsobiewolneodbliskiejciosobyz borderline,by
sięnadtymzastanowić.Tomożeprzypomnitobiei jej,żejesteście
dwiem aodd zielnym ijedn ostkam i.Onaodk ryje,żejestw sta-
nieprzetrwaćtymczasowąrozłąkę,a kiedywrócisz,będziewie-
działa,żewciążcinaniejzależy.Niosącypokrzepienieokreswy-
cofaniataknaprawdęcementujezwiązki.
128
Niepróbujbyćterapeutą.Tonietwojarola.Jeśliosobado-
tkniętaborderlinebędziepotrzebowałategotypupomocy,
zasugerujjej,byzgłosiłasiędospecjalistyw zakresiezdro-
wiapsychicznego.Jeślistraciłeśz niąkontakt,nietraćcza-
sunaanalizowaniejej.Toniejestjużtwójobowiązek—tak
naprawdęnigdyniebył.
ZapamiętajtrzyS:
w NieSpowodowałemzaburzenia.
w NieSprawujęnadnimkontroli.
w NieSprawię,żezniknie.
I trzyZ:
w Zostawwspokojuosobęzborderline.
w Zejdźjejz drogi.
w Zajmijsięwłasnymżyciem.
Bądźdlasiebiedobry.Otokilkarzeczy,któremożeszdlasiebie
zrobić:
w odwiedźgalerięsztuki;
w kupskandaliczniedrogieczekoladowetrufle;
w idźnamasaż;
w odświeżkontaktyz rodzinąi przyjaciółmi;
w działajw ramachwolontariatulubzaangażujsięw politykę;
w zrozum,żejednaosobaniejestw staniezaspokoićwszystkich
twoichpotrzebi żeniematozwiązkuz tym,czyjejcośdolega
czynie;
w jeślipozwoliłeśnarozluźnieniewięziz przyjaciółmi,zacieśnijje;
w kiedygdzieśwychodzisz,niepozwól,byosobaz borderlinebyła
twoimjedynymtematemdorozmów;
w idźdokina;
w spróbujnowychpotraw;
w zrelaksujsięi postarajsiędobrzebawić!
129
JAK ZMIENIĆ SIEBIE
Bawsię.Światsięniezatrzyma,jeśliznajdziesztrochęczasu
dlasiebie.Cowięcej,dziękitemuwróciszodprężonyi będziesz
mógłspojrzećnasprawyz szerszejperspektywy.
Jeżelizawielejeszlubpijesz,lubteżstosujeszinneszkodliwe
mechanizmyradzeniasobie,przestań.Poszukajpomocyu specja-
listy,jeślitegopotrzebujesz.Miejrealistyczneoczekiwania.Zacho-
wanie typowe dla borderline rozwija się latami i jest
głębokozakorzenione.Nieoczekujcudów.Cieszsię
z małychkroczkówwewłaściwymkierunkui do- Ciesz się
z małych kroczków
ceniajto,colubiszu osobydotkniętejborderline.
we właściwym
kierunku i doceniaj to,
Tanya co lubisz u osoby
Czuję się lepiej, kiedy przypominam sobie, że nie jestem dotkniętej
w stanie wszystkiego naprawić. Powtarzam sobie, że je- borderline.
stem w sytuacji, w której odczuwanie bezradności nie ozna-
cza, że poniosłam porażkę.
Moja terapeutka powiedziała mi, bym nie czuła się winna dlate-
go, że chcę o siebie zadbać. Będzie musiało upłynąć trochę czasu, za-
nim naprawdę poczuję, że nie ma w tym nic złego. Wiem, że muszę
uporać się z własnymi uczuciami. Jednak czasem chciałabym choć
przez chwilę znów żyć własnym życiem.
Wzmocnij poczucie tożsamości i własnej wartości

Jeżelibliskaciosobaobwiniacięi krytykuje,twojepoczuciewłasnej
wartościmożesięgnąćdna.Jeślii beztegozawszemiałeśniskąsa-
moocenę,sytuacjamożebyćkrytyczna.Niektórzyludzie,z którymi
rozmawialiśmy—w szczególnościdorosłedzieciosóbz borderline
—dająsięwykorzystywaćinnym,ponieważmyślą,żeniezasługu-
jąnaniclepszego.Tkwiliw pracy,w którejbyliwykorzystywani,lub
nieświadomiesabotowaliwłasnedziałania,jakbychcieliutwierdzić
osobyz borderlinew przekonaniuo swojejniskiejwartości.
Wieluludzicierpiącychnaborderlinepotrafiwspieraćswoje
dziecii innebliskieimosoby.Jednakniewszyscysądotegozdol-
ni.Jeślizwiązekz takąosobąniszczytwojepoczuciewłasnejwar-
tości,natychmiastpodejmijdziałania,byjeodbudować.Nielicz,
130
żepartnerdotkniętyborderlinezapewnicięo twojejwartościlub
jąpotwierdzi—możeniebyćw stanietegozrobić.Niedlatego,że
jemunatobieniezależy,aledlatego,żejegopotrzebyi problemy
mogąmutonarazieuniemożliwiać.
W rozdziale6 omówimykwestięwyznaczaniagranici reagowa-
niananapadyszału,obwinianiei krytykę.Przeczytajgouważnie
i zanimwykorzystaszopisanew nimtechnikikomunikacjiw realnych
sytuacjachżyciowych,przećwiczjez przyjacielem.Niemusiszsłu-
chaćkogoś,ktomówitobie,żejesteśzłymi okropnymczłowie-
kiem.Maszwybór.
I nakoniec—udajsięnaterapię,abyuporaćsięzestresemspo-
wodowanymżyciemz osobącierpiącąnaborderline.W przepro-
wadzonymprzeznassondażu75%bliskichtakichosóbprzyznało,
żesamiskorzystaliz terapii.
Odpowiadaj za własne zachowanie

Możeszczućsięjakzmiętagazetamiotanaprzeztornado,gdyoso-
baz borderlinesobietegozażyczy.Maszjednakwiększąkontrolę
nadwaszymzwiązkiem,niżmożecisięwydawać.Panujesznad
tym,corobisz.I kontrolujeszswojereakcjenakłopotliwezacho-
waniatypowedlaborderline.Kiedyjużzrozumieszsiebiei sens
wyborów,jakichdokonałeśw przeszłości,łatwiejcibędziepodej-
mowaćnowedecyzje,którew długiejperspektywiemogąokazać
sięlepszedlaciebiei twojejrelacji.
W Szantażu emocjonalnym Susan Forward i Donna Frazier
(2011)pisząo tym,żenawetunikanieoznaczapodjęciedziałania:
Każdegodnianaszegożyciauczymyinnych,jakmająnastrak-
tować,pokazującim,coakceptujemy,a czegonie,z czymnie
chcemysiękonfrontować,nacoprzymykamyoczy.Możemy
miećnadzieję,żedrugaosobapoprostuprzestaniesięniewła-
ściwiezachowywać,jeślizignorujemyjejpostępkiczyniebę-
dziemyrobićz nichproblemu,aleprzekaz,jakiwysyłamy,kiedy
nieokazujemywyraźnie,cojestdlanasniedoprzyjęcia,brzmi:
„Tookazałosięskuteczne.Zróbtojeszczeraz”.
131
JAK ZMIENIĆ SIEBIE
Niektórymludziomtrudnojestzaakceptowaćwła-
snąodpowiedzialność,ponieważw głowiesłysząkry- Nie musisz
tycznygłososobyz borderline:„Widzisz,towszystko słuchać kogoś, kto
mówi tobie, że jesteś
twojawina.Mówiłemci,żecośjestz tobąnietak”.
złym i okropnym
Podjęcie odpowiedzialności jest dla nich równo- człowiekiem.
znacznezezgodzeniemsięz krytyką.Jeślitakjest Masz wybór.
w twoimprzypadku,natychmiastucisztengłos.Niesu-
gerujemy,żesprowokowałeśalbowywołałeśzachowanie
osobyz borderline,ależeniechcącymogłeśdaćjejprzyzwoleniena
powtarzaniezachowań,którew przeszłościokazałysięskuteczne.
Zastanów się, w jaki sposób związek zaspokaja

twoje potrzeby
Wrozmowiez namidrHowardI.Weinbergpowiedział:„Jeślizale-
życinaosobiedotkniętejborderline,pamiętaj,żeniezdecydowa-
łeśsięnazwiązekz nią,bocościdolega.Zdecydowałeśsiębyćz tą
osobą,ponieważjestdlaciebieważna”.
Nieczytałbyśtejksiążki,gdybytwójzwiązekbyłzupełnienie-
udany.Poprostubyśodszedł.Zapewnejestwięccośw waszym
związku,cociodpowiada.Powody,dlaktórychpodtrzymujesztę
relację,mogąsięróżnićw zależnościodtego,czysamzdecydo-
wałeśsięnazwiązekz osobądotkniętąborderline(toprzyjaciel
lubpartner),czyteżnie(torodzina).
Wieluludzipozostajew związkuz osobądotkniętąborderline,
ponieważjestonaniezwykleinteresującym,zajmującym,radosnym,
czarującym,zabawnym,dowcipnymczyatrakcyjnymczłowiekiem.
Pewnakobietapowiedziała,żegdypoznałaswojegochłopakacier-
piącegonaborderline,poczułasiętak,jakbypierwszyrazw życiu
spotkałaprzedstawicielategosamegogatunku.
Diane (cierpiąca na borderline)

Bliscy ludzi
Potrafię zrozumieć, dlaczego ludzie dyskutują o patolo - dotkniętych
gii, napadach szału i innych paskudnych rzeczach, do ja- borderline nie
kich zdolne są osoby cierpiące na borderline. Osoba są masochistami.
dotknięta tym zaburzeniem jest w stanie zniszczyć siebie To są optymiści.
132
i każdego, kto jest z nią blisko. Dobrze jest wyrzucić z siebie zwią-
zany z tym ból.
Jednak czasami, gdy czyta się książki o zaburzeniu, rozmawia na
jego temat i używa terminologii klinicznej, giną powody, dla których
zaangażowaliśmy się w związek. Nie dlatego zakochałeś się w osobie
dotkniętej borderline, że gdzieś tam w środku pragnąłeś własnej za-
głady. Stało się tak, ponieważ dostrzegłeś jej zalety. A cechują ją one
w takim samym stopniu, jak wady.
Kiedydestrukcyjnecechyosobyz borderlinezaczynająsięujaw-
niaćw zachowaniu,znosiszje,mówiącsobie,żekonieckońcówdo-
brestronypokryjątezłe.Cóż,możetaksięstanie,a możenie.Bliscy
ludzidotkniętychborderlineniesąmasochistami.Tosąoptymiści,
którychoptymizmmoże,aleniemusi,okazaćsięuzasadniony.Trud-
nojestsięgowyzbyći odpuścićsobiezwiązek,którypodinnymi
względamijestnaprawdęudany.
Przestań szukać wymówek i zaprzeczać powadze sytuacji

Zachowanienadzieitopodstawa.Prawdajesttaka,żewszyscyma-
myzaletyi wady.Jednaknadziejęnależyostudzićrealistycznym
spojrzeniemnasytuacjęi ocenąprawdopodobieństwazmiany.
Judy,dziewczynaKevina,byłaradosna,utalentowanai bardzo
atrakcyjna.I conajważniejsze,kochałago.DlategoteżKevinnie
zwracałuwaginazachowania,któredlainnychbyłyalarmujące.Na
przykładpewnegodniaJudyzjawiłasięu Kevinaw pracyi zaczę-
łananiegokrzyczećw obecnościjegokolegówi szefa.Kilkadni
późniejchłopaknadalsięzastanawiał,cojątakrozzłościło.
Cowięcej,Judyimpulsywniekupowałaluksusoweartykuły,ta-
kiejakkryształowewazyi ubraniaznanychprojektantów,choćby-
łanazasiłkuorazmieszkałaz Kevinemi swoimdziewięcioletnim
synemw mieszkaniu,w którymroiłosięodkaraluchów.Zostawia-
łasynasamegow domui szłanazakupy.Zakażdymrazem,gdyKe-
vini Judyw czymśsięniezgadzali,wyrzucałagoz mieszkania
i niszczyłaczęśćjegorzeczy.Zdarzałosiętotakczęsto,żechłopak
zacząłzostawiaćswojenajcenniejszeprzedmiotyu rodziców.Kie-
dyprzyjacieleKevinapróbowaligoprzekonać,żezachowanie
133
JAK ZMIENIĆ SIEBIE
Judyniejestnormalne,onwzruszałramionami,mó-
wiąc:„Nocóż,niktniejestidealny.W każdymzwiąz-
Zaprzeczanie
kusąjakieśproblemy”. istnieniu problemów
Kevinwykorzystywałmechanizmzaprzeczenia, tylko prowokuje
byutrzymaćswójzwiązeki uporaćsięz bolesnymi i wzmacnia negatywne
uczuciami.Natymetapiebyłgotówzrobićwszystko, zachowania.
byuniknąćkonfliktuz partnerką.Jednakzaprzeczając
istnieniuproblemów,tylkoprowokowałi wzmacniałjejne-
gatywnezachowania.Kevinbędziepotrzebowałwsparciaprzyja-
ciółi spojrzenianasytuacjęz ichperspektywy,bymóczmierzyćsię
z własnymiproblemamii przemyśleć,dlaczegopozwalaJudytak
źlesiętraktować.Będzieteżmusiałodpowiedziećsobienapytanie,
dlaczegozwiązekz niąjestdlaniegonatyleważny,żepozwalajej
taksiętraktować.
Zrozum wpływ nieregularnych wzmocnień

Załóżmy,żemaszskrzynkęz dźwignią,w którejumieszczaszszczu-
ra.Uczyszgonaciskaćdźwignię.Zakażdymrazem,gdypięcio-
krotniejąnaciśnie,dostajenagrodę—trochępokarmu.Szczur
szybkouczysięnaciskaćdźwigniępięćrazypodrząd,byotrzy-
maćnagrodę.Jednakkiedyprzestaniesznagradzaćgopokarmem,
szybkoprzestaniewykonywaćtozadanie.
A terazzałóżmy,żewzmacniaszzachowanieszczurapokar-
memnieregularnie,toznaczystosujeszróżnerozkładywzmocnień.
Czasemwynagradzaszzwierzępodwukrotnymnaciśnięciudźwi-
gni,innymrazemczekasz,ażnaciśniejąpiętnaścierazy.Następnie
zabieraszwszystkiegranulkikarmy.Szczurjednakdalejnaciska
dźwignię.Robitodwadzieściarazy,alenadalnieotrzymujepokar-
mu.Naciskająwięcdalej.Myślisobie:„Możetymrazemczłowiek
czeka,ażnacisnędźwigniędziewięćdziesiątdziewięćrazyz rzędu”.
Kiedyzachowaniejestwzmacnianesporadycznie,jegowyga-
szaniepowycofaniunagrodytrwaznaczniedłużej.Nieregularne
wzmacnianiemożedziałaćw dwiestrony.Otrzymujesznieregu-
larnewzmocnienia,kiedyosobaz borderlinejestw dobrymnastro-
ju.Niejesteśw stanieprzewidzieć,kiedytakasytuacjasiępowtórzy,
134
alewiesz,żemożetonastąpićniebawem.Jejzachowanierównież
możebyćsporadyczniewzmacniane,jeśliodczasudoczasuugi-
naszsiępodnaporemjejżądań.
„WtymmomenciejestemoczarowanazachowaniemSondry
—mówiMolly.—Myślęsobie:»Ach,totasamaosobacokiedyś«.
Rozumpodpowiadami,bymnieodnawiałatejznajomości.Jednak
mojesercemówimicoinnego”.
Jeśliczujeszsię„uzależniony”odosobyz borderlinepo-
mimotego,żeźleciętraktuje,zastanówsię,czyniewpły-
wanatomechanizmnieregularnychwzmocnień.
Rozpoznaj radosne podniecenie towarzyszące jeździe

kolejką górską
Wieluludzimówi,żekiedyjestdobrze,jestnaprawdędobrze.Po-
chlebstwa,uwagai obsesjaosobyz borderlinenapunkciepartne-
raprzyjemniełechtająjejego.Poczucie,żejestsiędlakogośtak
ważnym,możeekscytowaći uskrzydlać.Łatwojestrozpoznaćto
radosnepodniecenie,zwłaszczajeśliniktnigdywcześniejnietrak-
towałcięjak„idola”.
Niekiedybliscyosóbz borderlinesamizaczynająszukaćtakich
doznań—oczekująpochlebstwi uwagi.A pojakimśczasie,gdy
pochlebstwastopniowozanikają,mogązanimizatęsknići spróbu-
jązachęcićosobęz borderline,byznówokazywałaimuwielbienie.
Porazkolejnysprawdzasiętuzasadanieregularnychwzmocnień,
jakożeosobaz borderlinemożecojakiśczaspowracaćdopo-
chlebstwi obsesyjnegozachowania.Toz koleiwzmacniazaanga-
żowaniejejpartneraw związku.
Jim
Początkowa obsesja żony na moim punkcie bardzo mi pochlebiała.
Nigdy nie sądziłem, że jestem wart takiego zainteresowania. Inne
135
JAK ZMIENIĆ SIEBIE
kobiety nie zwracały na mnie specjalnie uwagi. A ona mnie uwielbia-

ła. Łatwiej jest dobrze o sobie myśleć, kiedy przebywa się z kimś, kto
cię ubóstwia.
Jednak nasz związek przypominał uzależnienie.
Wbrew sobie cały czas wracałem po więcej, choć bar- Kiedy zachowanie
dzo sobą za to gardziłem, a nawet było mi odrobinę jest sporadycznie
wstyd; nienawidziłem się za to, że ją kochałem. wzmac niane, jego
I tak zaczęła się nasza „jazda kolejką górską”: do - wy ga sza nie po wycofaniu
nagrody trwa znacznie
świadczając pośrednio życia na wspaniałych, przypra-
dłużej.
wiających o zawroty głowy wysokościach, doznawałem
wstrząsu, kiedy nagle pojawiały się dramatyczne spady,
ostre zakręty, szalone pętle wywracające świat do góry noga-
mi, gwałtowne hamowania, a później już tylko pustka, cisza i nijakość.
Jak się odblokować?

Czywydajecisię,żeniejesteśw staniewykonaćżadnego
ruchuz powoduniebezpieczeństwa,jakieniesiezesobą
każdywybór,a jednocześnieczujesz,żemusiszcośzrobić?
Czytwojezadowoleniezezwiązkujestuzależnioneodte-
go,czypartnerz borderlinezdecydujesięnaznacznezmia-
ny,choćjakdotejporynicnatoniewskazuje?
W Theessential familyguidetoborderlinepersonality
disorderRandiKreger wymieniasześćnajczęstszychpo-
wodów,dlaczegobliscyosóbz borderlinemająpoczucie,
żecośichblokuje,orazradzi,comożnaw takimwypadku
zrobić.Sąto:
(1) Patologicznewięzipowstałenagruncieprzemocyemo-
cjonalnej.Zachowaniazwiązanez kontrolowaniem,za-
straszaniem,karaniemi izolowaniemmogądoprowadzić
dobrakumotywacji,dezorientacjii problemówz podej-
mowaniemdecyzji—towszystkoblokujeludzi.
(2) Uczucie lęku.Możetobyćzarównoobawazwiązana
z kwestiamipraktycznymi(czyosobaz borderlineda
sobiesamaradę),jaki lękprzedkonfliktemczyprzed
nieznanym.
136
(3) Poczucie obowiązku, roli i powinności.„Jakmógłbym

nieodwiedzićmatkiw jejurodziny?”.
(4) Poczucie winy.Możesprawić,żeczłonkowierodziny
(zwłaszczarodzice)utracązdolnośćocenysytuacji
i będąsięposuwaćdogranicabsurdu,abysię„roz-
grzeszyć”.
(5) Niskie poczucie własnej wartości.Osobyz niskimpo-
czuciemwłasnejwartościczęstostarająsiębyćdobre,
byzmniejszyćodczuwanywstyd.„Dobroć”bierzesię
z poświęceniasiebiei swoichpragnień,copozwala
nadrobićniedoskonałości,jakieu siebiedostrzegają.
(6) Potrzeba ratowania innyc h.Początkowo„ratownicy”
mająjaknajlepszeintencje—chcąnieśćpomoc.Czę-
stosągotowizrobićwszystko,byżyćw spokojui uni-
kaćkonfliktów,łączniez wzięciemnasiebiewinyza
coś,zaconieodpowiadają.Konieckońcówczująsię
ofiaramimanipulacji,sąsfrustrowanii wściekli.
Abysięodblokować,musiszzmienićswojepodejście.
Przestańtakbardzoskupiaćsięnabliskiejciosobiei lepiej
przyjrzyjsięsobie.Pracujnadtym,bybardziejbyćsobą.
Kregerpisze:„Dokonujwłasnychwyborów.Uzmysłów
sobie,żetotydecydujesz,jakzareagujesznaludzi,ichdzia-
łaniai zdarzeniaw swoimżyciu.Możeszwybierać,nieko-
niecznie spośród atrakcyjnych możliwości, ale zawsze.
Wyrzućzeswojegosłownikatakiezwroty,jak:»Kazałmi…«
albo»Zmusiłamnie…«,chybażeużywaszichw dokumen-
tachprawnych.Zamiastmówić:»Musiałem«,powiedz:»Te-
razdecyduję«.Następnieotwórzsięnanowepomysły.Jeśli
twojedziałanienieprzyniosłooczekiwanegorezultatu,spró-
bujczegośinnego”.
Otoprzykładowewskazówkipodane przez Kregerwe
wspomnianejksiążce:
w Bądźbardziejszczery.Działajzgodniezeswoimipo-
glądamii przekonaniami.
137
JAK ZMIENIĆ SIEBIE
w Wyciągajwnioskiz wcześniejszychdoświadczeń.Czy
teuczuciawydającisięznajome?Czybyłeśjużw po-
dobnejsytuacji?
w Pomagajinnym,aleichnieratuj.Dajczłonkowitwojejro-
dzinyodczuć,żewierzyszw jegoumiejętnośćznalezie-
niarozwiązaniaswoichproblemów.Topomożezbudować
zaufanie.
w Pozwólinnymbyć,kimchcą,a niekimś,kimchciałbyś,
bybyli.Wysyłajodpowiedniekomunikatysygnalizują-
cetwojągotowośćdoudzieleniawsparcia,naprzykład:
„Jestemtu,jeślibędzieszmniepotrzebować,aletoty
odpowiadaszzaswojedecyzjei ichkonsekwencje”.
Sam podejmuj decyzje

Uświadomieniesobie,żejestsięupoważnionymdopodejmowa-
niasamodzielnychdecyzji,jestpierwszymkrokiemw kierunkuno-
wychwyborówi zmianyżycianalepsze.
Niektórymbliskimludzidotkniętychborderlinewydajesię,że
sąbezradniw swoichzwiązkach,kiedytaknaprawdępoprostusię
boją.Strachi lękniesątymsamymcobezradność.Bliscyosóbz bor-
derlinezazwyczajsięobawiają,żepodejmowaneprzeznichpróby
wyznaczeniapewnychgranici doprowadzeniadozmianspotkająsię
z furiąi złością.Dlategobyuniknąćnegatywnychreakcji,przypisu-
jąsobiebezradność.Cowięcej,przekonanieo własnejbezradności
możesłużyćuwolnieniusięododpowiedzialnościzadążenie
dozmianczyzapewnieniesobielepszegożycia.Możesz
myśleć,żeskorojesteśbezradny,toznaczy,żejesteśofia-
rą—osobą,którejniktniemożewinićzajejpołożenie. Strach i lęk
nie są tym samym
Musiszzrozumieć,żejesteśw stanieodmienićswo-
co bezradność.
jeżyciei relacje,choćnapoczątkunajprawdopodobniej
tawizjabędziecięprzerażać.Alternatywąjestnieszczę-
śliwei małosatysfakcjonująceżycie,w którymtwoimiwybo-
ramii tym,cosięz nimiwiąże, kierujestrach.
138
Uwierz, że nie zasługujesz na złe traktowanie

Czyzdarzacisięmyśleć,żezwiązek,w którymdoświadczasięprze-
mocyemocjonalnej,jestlepszyniżżaden?Czasamiłatwiejszewy-
dajesiężyciez bólemniżbyciesamemu,jednaknadłuższąmetę
tkwieniew relacji,w którejdoznajesiękrzywdy,możedoprowadzić
dozatraceniasiebie,cojestrównoznacznez niebywałąsamotnością.
Osobyniepewnewłasnejwartościsąbardzowrażliwenakrytykę
i zarzuty.Zaczynająwierzyć,żezasługująnazłetraktowanie.Są-
dzą,żejeśliodejdą,niktinnyichniezechce.Nawetzdrowiemocjo-
nalnieludziemogązwątpićw swojąwartość.
Alex
Musiałem przeanalizować, dlaczego przez lata tkwiłem w związ-
kach, w których się nade mną znęcano. Musiałem pokonać swoje
lęki i przekonać się, że zasługuję na to, by być z ludźmi, którzy są
dla mnie dobrzy – którzy nie stawiają mnie na piedestale ani nie ścią-
gają na dno.
John
Zdałem sobie sprawę, że jednym z głównych powodów, dla których
tkwiłem w tym związku, było podświadome przekonanie, że zasługu -
ję na ból i udrękę. Teraz pracuję nad tym, by w przyszłości nie pocią-
gały mnie tego typu kobiety.
Wszyscyludziemająprawodozdrowychzwiązków.Jednakpo
miesiącachczylatachznoszeniaciągłejkrytyki,obwinianiai napa-
dówszałuosobyz borderlinewiększośćludzimoże
Tkwienie zacząćwątpićw to,żezasługujenazdrowerela-
w relacji, cje.Czyuważasz,żemaszprawodo:
w której doznaje
się krzywdy, w szacunku,jakiprzysługujekażdemuczłowie-
może doprowadzić kowi?
do zatracenia siebie,
w zaspokojeniaswoichfizycznychi emocjonal-
co jest równoznaczne
z niebywałą nychpotrzeb?
samotnością. w byciadocenianymi niezaniedbywanym?
w efektywnejkomunikacjiw związku?
139
JAK ZMIENIĆ SIEBIE
w tego,byszanowanotwojąprywatność?
w tego,bynietoczyćciągłychwalko władzę?
w tego,bydobrzeo sobiemyśleći dobrzeczućsięw związku?
w wzajemnegozaufania,potwierdzaniasiebieiwsparcia?
w rozwojuw obrębiezwiązkui pozanim?
w odmiennychopiniii myśli?
w zostaniaw związkulubodejścia?
Byćmożewiesz,żeprawaniesąuznawaneanirespektowane,do-
pókiktośniestaniew ichobronie.Czyjesteśgotówbronićswoichpraw?
Zmierz się z potrzebą czucia się potrzebnym

MelodyBeattie,znawczyniproblemuwspółuzależnienia,napotrze-
byswojejksiążkiKoniecwspółuzależnienia:jakprzestaćkontrolo-
waćżycieinnychi zacząćtroszczyćsięo siebie (Beattie,2003)
opracowałalistępytańdlaosób,któreczująpotrzebęratowania
innych.Otosparafrazowaneprzykładykilkuz nich:
w Czyczujeszsięodpowiedzialnyzamyśli,czynyi uczuciainnych?
w Czykiedyktośopowiadacio swoimproblemie,czujeszsięzo-
bowiązanymupomóc?
w Czytłumiszswójgniew,byuniknąćkonfliktu?
w Czybranieprzychodzicitrudniejniżdawanie?
w Czynaswójsposóbżyciewydajecisięciekawsze,kiedypoja-
wiająsiękonfliktyinterpersonalne?Czyraczejniedecydujeszsię
wiązaćz osobami,którymwszystkosięw życiuukłada,boszyb-
kosięnudzisz?
w Czyludziemówiąci,żemusiszbyćświęty,skoroznosiszcoś
lubkogoś?Czyw jakimśstopniusprawiacitoprzyjemność?
w Czymaszwiększąochotęskupićsięnaproblemachinnychniż
rozwiązywaćwłasneżyciowetrudności?
Skup się na własnych problemach

Niektórzyludziedochodządowniosku,żełatwiejjestimzmienić
drugąosobęniżsiebiei żeskupianiesięnaproblemachinnychpo-
zwoliimuniknąćwłasnych.Możeszzadaćsobienastępującepytania:
140
w Czyjestempewien,żewiem,kimjestemw oderwaniuodpart-
neraz borderline?
w Czyjestemw miejscu,w którymchciałembyćnatymetapie
swojegożycia?
w Czyjestcośw moimżyciu,czegounikam,czymmożebymsię
zajął,gdybymniebyłskupionynaswojejrelacjiz osobącierpią-
cąnaborderline?
w Jakdużoczasuspędzam,martwiącsięo swójzwiązek?
w Nacopoświęciłbymtenczas,gdybymojeżyciez osobądo-
tkniętąborderlineukładałosięidealnie?
Nina
Ponieważ zachowanie moich dotychczasowych chłopaków było tak ewi-
dentnie nie na miejscu, nie widziałam, jak sama postępuję. Nauczyłam się
więc, że kiedy coś zawalę, muszę natychmiast przyznać się do błędu, że
muszę być szczera i otwarta, nawet kiedy bliski mi człowiek z borderline wpa-
da w szał i mnie obwinia. Zdałam sobie sprawę, że problemy, z jakimi mu-
siałam się zmierzyć w związkach z osobami cierpiącymi na to zaburzenie,
stanowiły rozszerzoną wersję problemów, jakie miałam ze sobą.
Cały czas myślałam, że to wina tych szalonych mężczyzn, którzy po-
jawili się w moim życiu, i że gdyby tylko się zmienili, wszystko byłoby w po-
rządku. Któregoś dnia się obudziłam i z bólem uświadomiłam sobie, że
takich dobrowolnych męczenników jak ja nie odznacza się medalami!
W którym kierunku teraz pójść?

Zapytajsiebie:
w Jaktosięstało,żejestemw takiejsytuacji?
w Czegodowiedziałemsięo sobie?
w Jakichwyborówdokonałemw przeszłościi czyw tymmomen-
ciesątonajlepszemożliwości?
w Coniepozwalamisiębronić?Comogęnatoporadzić?
w Zacoodpowiadamw tejrelacji?Comogęw związkuz tymzrobić?
Zauważ,żeniewinimycięzato,cocisięprzydarzyłow przeszło-
ści,anizadecyzje,jakiepodjąłeś.Jednaktylkoty—nietwójterapeuta
141
JAK ZMIENIĆ SIEBIE
czytwoiprzyjaciele—możeszrozwiązaćteproblemy.Wszystkoza-
leżyodciebie.Wieluintrospektywnychludziprzekonałosię,żeto,
czegodowiedzielisięo sobie,jestbezcenne.
Alex
To najlepsze, co dał mi kontakt z osobami cierpiącymi na borderline.
Przyjrzałem się sobie i swoim interakcjom z innymi. Choć te relacje nio-
sły ze sobą wiele bólu, potrzebowałem ich, by stać się człowiekiem,
którym jestem dzisiaj.
Marylin
Udało mi się przeistoczyć z osoby, która żyła w nieświadomości, w oso -
bę, która prowadzi świadome życie. Ktoś kiedyś powiedział, że niezba-
dane życie nie jest warte życia. Mogę z radością oznajmić, że moje
życie jest naprawdę warte życia!
Russell
Pomocne jest postrzeganie swojej sytuacji jako okazji do rozwoju i po-
głębienia samowiedzy. Zamiast patrzeć na każdy konflikt i na każde
zmartwienie jak na gigantyczny kryzys, którego nie da się zażegnać,
uświadomiłem sobie, że to ja mam problem – nienawidzę zachowa-
nia tej osoby – i zależy mi, by dowiedzieć się czegoś więcej o sobie.
Od tej pory ważniejsze od bezradności stały się dla mnie moje wybory.
Dzięki nim mogę się wiele nauczyć.
W tymrozdzialeomówiliśmymetodypozwalającelepiejradzić
sobiez zachowaniemtypowymdlaborderlinepoprzezdokonanie
zmianwewłasnympostępowaniu:pogodzeniesięz faktem,żenie
możnazmusićosobydotkniętejzaburzeniemdopodjęcialeczenia,
niebraniejejzachowańdosiebie,zadbanieo siebiei przejęcieod-
powiedzialnościzawłasnezachowanie.Terazzastanowimysięnad
tym,odczegozacząćzmianyw kontaktachz bliskątobieosobą
cierpiącąnaborderline.
6
Zrozumienie własnej sytuacji
Jak wyznaczać granice i doskonalić
swoje umiejętności
Dowiedz się, co wywołuje silne reakcje emocjonalne

Jeślitylubbliskaciosobaz borderlinesilnienacośreagujecie,bar-
dzomożliwe,żepojawiłsięjakiśczynnikwyzwalający,stanowiący
czułypunktktóregośz was.Czułepunktyczyczynnikiwyzwalają-
cetonagromadzoneurazy,żale,niepewność,złośći lęk,któreprzy
poruszeniuwywołująbóli automatycznąreakcjęemocjonalną.Usta-
lenie,jakiekonkretnedziałania,słowaczywydarzeniawywołują
u ciebielubu tejosobyreakcjeemocjonalne,możeułatwićprzewi-
dywanietychreakcjii radzeniesobiez nimi.
143
Z R O Z U M I E N I E w ł A S N E J S Y T UA C J I
Prowadzenie zapisków
Wielubliskichosóbz borderlineodkryło,żecodziennespo-
rządzanieopisówichzachowańmożepomócw ichzrozu-
mieniui nabraniudonichdystansu.Szczególnierodzice
dziecidotkniętychborderlineuważają,żeprowadzenieta-
kich notatek jest bardzo przydatne, ponieważ pomaga
w ustaleniuwłaściwejdiagnozyi dobraniuadekwatnejme-
todyleczeniadladziecka.
Niezależnieodtego,czyjedynieobserwujeszosobęz border-
line,czyteżrobisznotatkinatematjejzachowanialubnastrojów,
twoimcelemniejestocenianie,leczwyzbyciesięemocjonalnychre-
akcjinajejzachowaniei wyciągnięciez tegowniosków.Jeśliwiele
wskazujenato,żezwiązektwojegopostępowania z jejdziałania-
mijestraczejnikły,łatwiejcibędziesięprzekonać,żetonietypo-
wodujeszjejzachowanie.
Jeśliwydajecisię,żezachowanietejosobyjestwywoływane
przezjakiśczynnikzewnętrzny,postarajsięustalić,jakieinnepo-
wodymogąnaniewpływać,naprzykład:
w jejogólnynastrój;
w poziomjejstresui/lubliczbajejobowiązków;
w poradnia;
w alkohollubjegobrak;
w czynnikifizjologiczne,takiejakgłódczyzmęczenie;
w najbliższeotoczenie.
Jeślizauważyszpewneprawidłowościw zachowaniuosoby
dotkniętejborderline,będzieszmógłłatwiejprzewidywaćjejza-
chowanie.
Portia
Jesteśmy z Sandym rodzicami dziecka, które może mieć borderline.
Korzystaliśmy z arkusza kalkulacyjnego, by przedstawić na wykresie
144
nastroje i zachowania naszego syna. Wyniki na skali wahały się od –10,

co oznacza ogromną rozpacz, do +10, co oznacza ogromną radość.
Zero wskazuje neutralny nastrój. Terapeuta syna był pod wrażeniem na-
szej dokumentacji. Pomogła ona mu ustalić, czy syn cierpi na borderli-
ne czy dwubiegunowe zaburzenie afektywne.
Henry
Nigdy nie prowadziłem dziennika, ale po dziesięciu latach związku
zauważyłem, że nastroje Barbary zmieniają się w sześciotygodniowych
cyklach. Taki cykl wyglądał następująco:
Gwałtowne wybuchy wściekłości trwające od dziesięciu minut do
kilku godzin.
Okres ciszy trwający od dwóch do pięciu dni.
Przyjazne, radosne i czułe zachowanie trwające przez trzy lub czte-
ry dni (jeśli wszystko dobrze się układało, Barbara mnie przeprasza-
ła, a nawet prosiła, bym odkrył, co może być przyczyną jej „szalonego
zachowania”).
Długi okres pogarszania się nastroju trwający od czterech do dzie-
sięciu tygodni. Barbara robiła się coraz bardziej krytyczna, coraz częściej
mnie ganiła i coraz łatwiej było ją rozdrażnić. Wypierała się wcześniej-
szych oznak skruchy. W końcu dochodziło do wybuchu złości i cykl po -
wtarzał się od nowa.
Kiedy zdałem sobie sprawę z tego wzorca, wiedziałem już, czego
się spodziewać. Dzięki temu poczułem, że łatwiej sobie ze wszystkim
poradzę.
Czynniki wyzwalające otoczenia ludzi z borderline

Wielurozmówcówpowiedziałonam,żebliskieimosobyz border-
linewydająsięwiedzieć,comożebyćichczynnikiemwyzwalającym.
Kiedydotkniętyborderlineczłowiekczujesięzagrożony,świadomie
bądźnieświadomiebronisięprzedprzykrymiuczuciami,trafiając
w teczułepunkty.
Naprzykładpewnakobietamiałabardzoniskiepoczuciewłasnej
wartości.Rzadkoumawiałasięnarandki,a zamążwyszłajeszcze
w liceum.Jejmałżeństwobyłobardzotrudne,ponieważmążcier-
piącynaborderlineznęcałsięnadniąpsychicznie.Kiedymówiła
145
o odejściu,powtarzałjej,żeniktinnyniezechcez niąbyći żenie

daradysięsamautrzymać,boniejestwystarczającomądraczy
zdolna,abyzdobyćdobrzepłatnąpracę.
Niektóredziałaniaczysłowabliskiejciosobyz borderlinemogą
bardzoboleć.Innymimożeszwcalesięnieprzejąć.Zamiastodrazu
reagować,poobserwuji przeanalizujwłasnereakcje.Zastanów
się,czytakrytykajestuzasadnionaalboczyjestw niej
ziarnoprawdy.Pamiętaj,żeniemusiszcałkowiciezga- Zamiast
dzaćsięzestwierdzeniemosobyz borderlineaniteż od razu reagować,
w całościgoodrzucać.Poszukaju niejśladówrozsz- poobserwuj
czepienia(czarno-białemyślenie),nadmiernychgene- i przeanalizuj
ralizacji(„zawsze”lub„nigdy”),nielogicznychzwiązków własne reakcje.
przyczynowo-skutkowych(„Niezabrałeśmnienaprzyję-
cie,ponieważmnienienawidzisz”).
Niektóreczułepunkty,jeślinaciskasięjezbytczęsto,wywołu-
jąbólnawetprzynajmniejszymdotyku.Czynnikamiwyzwalający-
miw przypadkuosóbz otoczenialudziz borderlinemogąbyć:
w niesprawiedliweoskarżeniazestronyosobyz borderline;
w nieliczeniesięz ichpotrzebami,uczuciamii reakcjamibądźza-
przeczanieim;
w przecenianielubprzesadneuwielbienieosobyz borderline(za
comogąonipóźniejzapłacićdewaluacjąlubkrytyką);
w innesytuacjelubokoliczności,którezazwyczajpoprzedzająna-
padyszałubądździałanianaszkodęotoczenia(naprzykład
pewnakobietazaczynałasiętrząść,kiedysłyszaładzwonekte-
lefonu,ponieważbałasię,żedzwonijejcierpiącanaborder-
linematka).
MGŁA – lęk, poczucie obowiązku i winy

SusanForwardi DonnaFrazier(2011)piszą,żenaszantażemocjo-
nalnysąpodatniludzie,którychcechujelęk,poczucieobowiązku
lubwiny—zwanewspólnieMGŁĄ1.MGŁAprzysłaniatwojewybo-
ryi ograniczamożliwościdotego,cozaproponujeszantażysta:
1
AngielskiterminFOG(mgła)toakronimzłożonyz pierwszychlitersłów
fear (lęk),obligation (poczucieobowiązku)i guilt (poczuciewiny;przyp.tłum.).
146
w lęk —możeszbaćsięutratymiłości,pieniędzy,aprobaty,dos-
tępudodzieciczyteżsamejrelacji;możeszobawiaćsięwłasnej
złościlubutratykontrolinadswoimiemocjami;
w poczucieobowiązku —ForwardiFrazierpiszą,że„pamięć,tak
jakwykorzystujejąszantażysta,stajesię»rozgłośniązobo-
wiązań«,zespikeremnieustanniepowtarzającym,jaktoondo-
brzei wspaniałomyślniezachowywałsięwobecnas.I kiedy
naszepoczucieobowiązkujestsilniejszeniższacunekdosa-
mychsiebiei troskao własnedobro,szantażyściszybkouczą
siętowykorzystywać”;
w poczucie winy —jeślitwojenormalnedziałaniawywołająza-
chowanietypowedlaborderline,osobacierpiącanazaburze-
nie zacznie grać w berka, o czym pisaliśmy w rozdziale 3,
i obarczycięodpowiedzialnościązaswojeprzykreuczucia;mo-
żeonazarzucićcinietylkoprzewrotność,aletakżeto,żepo-
stępujeszw takisposób,ponieważchceszjązranić.Zamiast
podważyćzasadnośćjejdomysłów,możeszsiępoczućwinny.
Strategie radzenia sobie

Jużsamouświadomieniesobie,jakieczynnikiwyzwalajątwojere-
akcjeemocjonalne,możesprawić,żełatwiejcibędzieporadzićso-
biez zachowaniemtypowymdlaborderline.Innemożliwestrategie
tonaprzykład:
w pracanadsobą —naprzykładkobietaz niskimpoczuciemwła-

snejwartościmożepodjąćterapięi zastanowićsię,dlaczego
takźleo sobiemyśli;możezapisaćsięnajakiśkurs,żebypod-
nieśćswojekwalifikacje,lubpodjąćpracęnalepiejpłatnymsta-
nowisku. Dzięki temu łatwiej jej będzie odeprzeć zarzuty
znajomegocierpiącegonaborderlinei nabraćdonichdystan-
su.Możerównieżzakończyćzwiązek,w którymdoświadcza
przemocyemocjonalnej;
w konfrontowaniez innymiswojegoobrazurzeczywistości—jeśli
bliskatobieosobaz borderlinezarzucaci,żejesteśniewdzięcz-
ny,nieporadnyalbożemaszjakieśinnewady,zapytajprzyja-
ciół,czyuważają,iżw jejsłowachjestchoćbycieńprawdy;
147
w ograniczenie udziału w sytuacjach wyzwalających określone

zachowanie—maszprawoo siebiezadbać;
w ograniczeniewidocznychreakcji—jeśliosobaz borderlinewi-
dzi,żetrafianiew czułypunktprzynosipożądaneefekty,to
(niezależnieodtego,czyrobitoświadomie,czyteżnie)moż-
liwe,żew przyszłościpowtórzyswojezachowanie;
w uświadomienie sobie, że niedasię kontrolować tego, co chcą
myślećinni—niemożeszuszczęśliwićwszystkich,a zwłaszcza
kogoś,ktorzutujenaciebieswojecierpienia.Nieczujsięodpo-
wiedzialnyzawewnętrznyświatdrugiejosobyi zacznijodpo-
wiadaćzawłasny.
Wyznacz osobiste granice

Osobistegraniceinformującię,gdziekończyszsięty,a gdziezaczy-
nająinni.Określająone,kimjesteś,w cowierzysz,jaktraktujeszin-
nychludzii jaksampozwalaszsiętraktować.Podobniejakskorupka
jajku,nadającikształti zapewniająochronę.Niczymzasadyw grze,
wprowadzająładw twoimżyciui pomagająpodejmowaćkorzyst-
nedecyzje.
Zdrowowyznaczonegranicesąniecoelastyczne,takjakmięk-
kiplastik.Możeszjenaciskaći sięniezłamią.Kiedyjednak
twojegranicesązbytelastyczne,mogązostaćnaruszone
alboprzekroczone.Możeszzacząćprzejmowaćuczucia Masz prawo
o siebie
i obowiązkiinnychludziorazprzestaćsięorientowaćwe zadbać.
własnych.
Natomiastgdytwojegranicesązamałoelastyczne,in-
nimogącięodbieraćjakoczłowiekazimnegolubzdystansowa-
nego.Todlatego,żegranicemogąstaćsiętwojąosłoną—nietylko
przedinnymiludźmi,aletakżeprzedwłasnymiuczuciami.Możebyć
citrudnoznieśćsmutek,złośćczyinnenegatywneemocje.Radość
i inneemocjepozytywnemogąbyćniekiedypozatwoimzasięgiem.
Możeszczućsięodciętyodinnych,a nawetodwłasnychprzeżyć.
W książceBeyondcodependencyMelodyBeattie(1989)zauwa-
ża,żewyznaczaniegranicniejestwyizolowanymprocesem.Pisze
natentemattak:
148
Wyznaczaniegranicsłużytemu,bynauczyćsięo siebiedbać,
niezależnieodtego,cosięwydarzy,gdziezmierzamyczyz kim
jesteśmy.Granicesązakorzenionew naszychprzekonaniach
dotyczącychtego,nacozasługujemy,a naconie.
Granicewynikająz głębszegopoczuciaosobistychpraw
—w szczególnościnaszegoprawadobyciasobą.Granicewy-
łaniająsięwówczas,gdyuczymysięsiebiecenić,słuchaći so-
bieufać.Granicew naturalnysposóbwypływająz naszego
przekonania,żeto,czegochcemy,potrzebujemy,colubimy,
a czegonie,jestważne.
Osobistegranicenieistniejąpoto,bykontrolowaćczyzmieniać
zachowanieinnychludzi.Taknaprawdęw ogóleniemajązwiązku
z innymi.Dotycząciebiei tego,comusiszzrobić,byo siebiezadbać.
Przykładowomożeszniebyćw stanieodwieśćswoichwścibskich
krewnychodciągłegopytaniao to,kiedyzałożyszrodzinę.Możesz
jednakzdecydować,czyodpowiesznaichpytaniai ileczasuz ni-
mispędzasz.
Czasemmożeszsięzdecydowaćnazignorowanieosobistych
granic.Wyobraźsobienaprzykład,żetwójbędącyw podeszłym
wiekuojciecpoślizgnąłsięnaskutymlodemprzejściui pyta,czy
możezamieszkaćz tobąi twojąrodziną,dopókiniedojdziedosie-
biepourazie.Ponieważkochaszojca,zgadzaszsię,mimożecenisz
swojąprywatność.Kluczowejesttutajpoczucie,żemaszwybór.
Tojakróżnicapomiędzyobdarowaniemkogośprezentema by-
ciemokradzionym.
Granice emocjonalne
Ograniczeniaemocjonalnetoniewidzialnegraniceoddzielające
twojeuczuciaoduczućinnychludzi.Nietylkookreślają,gdziekoń-
cząsiętwojeuczucia,a zaczynająodczuciadrugiejosoby,aletak-
żepomagająjechronić,kiedystajeszsiębezbronny.Inniludzie
mogąuzyskaćdostępdotwoichuczućpodwarunkiem,żejesteście
zesobąbliskoi czujeszsięprzynichbezpiecznie.
Osoby,którewyznaczajązdrowegraniceemocjonalne,rozumie-
jąi szanująwłasnemyślii uczucia.Krótkomówiąc,szanująsiebie
149
i swojąindywidualność.AnneKatherine(1993)pisze:
Czasem
„Prawodopowiedzenia»nie«wzmacniagranice
możesz się
emocjonalne.Podobniejakmożliwośćpowiedze- zdecydować
nia»tak«,szacunekdlaswoichuczuć,akceptacja na zignorowanie
różnicorazswobodawyrazu”. osobistych granic. […]
Kluczowe jest tutaj
poczucie, że masz
Dobre przykłady wybór.
Otokilkaprzykładówpokazujących,jakpostępująlu-
dzie,którzyszanująswojemyślii uczucia.
w Damiansądzi,żejegoojcieccierpinazaburzenieosobowości
typuborderline.JegomłodszybratRobertniepodzielatego
zdania.Damianniewidziałojcaodroku,podczasgdyRobertraz
w tygodniujadaz nimkolację.Obajniemająoporów,byrozma-
wiaćo zdrowiuojca,chociażmająróżnepoglądynatentemat.
Obajsązadowolenizeswojejbraterskiejrelacji,mającświado-
mość,żejestonaodrębnaodrelacji,jakiemająz ojcem.
w PartnerkaRoberty,Alicja(cierpiącanaborderline),nieznosi,
kiedyRobertawychodzispotkaćsięz przyjaciółmi.Alicjateż
jestzawszezapraszana,alewolizostaćw domu,ponieważuwa-
żaspotkaniaz przyjaciółmiRobertyzazupełnąstratęczasu.
„Proszę,nieidź—błagaRobertępewnegowieczoru,kiedyta
szykujesiędowyjścia.— Czujęsiębezciebiesamotna”—mó-
wiłamiącymsięgłosem.Robertadelikatniejejprzypomina,że
poinformowałająo swoichplanachjużtydzieńtemu,dającjej
czasnazaplanowanie,cobędzierobićsamaalbo
z którąśzeswoichprzyjaciółek.JednakAlicja
Granice
nieprzestajeszlochać.„Pewniejużmnienie
mogą ci pomóc
kochasz—mówi.—Brzmitotak,jakbyśmy- uporać się z takimi
ślała,żecięodrzucamalbożechcęcięopuś- zachowaniami, dzięki
cić—odpowiadaRoberta.— Tomusibyć czemu przestaniesz
dlaciebiebardzobolesne.Możeszw towie- się czuć jak marionetka
rzyći czućsięz tymźlealbopostaraćsięprze- na sznurku.
myśleć, dlaczego wątpisz w moją miłość.
Porozmawiajmyo tym,jakwrócę.Zobaczymysię
kołojedenastej”.
150
Korzyści wynikające z posiadania osobistych granic

Ustaleniei utrzymaniegranicmożeniebyćłatwe,jednakprzynosi
ogromnekorzyści.
Granice pomagają ci określić, kim jesteś

Granicei walkao tożsamośćsązesobąściślezwiązane.Ludzie,
którychgranicesącienkie,częstomająsłaborozwiniętepoczucie
tożsamości.Osoby,którewyznaczającienkiegranicealbow ogó-
leniestawiajążadnychgranic,majątrudnościz odróżnieniemwła-
snychprzekonańi uczućodprzekonańi uczućinnychludzi.Zdarza
sięimmylićwłasneproblemyi obowiązkiz problemamii obowiąz-
kamiinnych.Niepewnewłasnejtożsamości,częstoprzejmującudzą
alboidentyfikująsięz jedynąznanąsobierolą(naprzykładrolą
matki,kierownikaczynawetosobydotkniętejborderline).
Osoby,którychgranicesądobrzeukształtowane:
w trafnierozróżniająsiebieodinnychludzi;
w rozpoznająwłasneuczucia,przekonaniai wartościorazbiorąza
nieodpowiedzialność;
w postrzegająswojeuczucia,przekonaniai wartościjakoważną
częśćsiebie;
w szanująuczuciai przekonaniainnychludzi,nawetjeśliróżnią
sięodichwłasnych;
w rozumieją,żewartościi przekonaniainnychsąrównieważne
dlaokreślenia,kimsą.
Granice wprowadzają ład w twoim życiu

Jeślizawszejesteśgotównazawołaniespełniaćżyczeniadrugiej
osoby,twojeżyciemożewymknąćsięspodkontroli.Osobyz bor-
derlinezwyklezmieniajązasady,działająimpulsywniei domagająsię
uwagi,kiedytylkomająnatoochotę,nieliczącsięprzytymz pla-
namiinnych.Granicemogącipomócuporaćsięz takimizachowa-
niami,dziękiczemuprzestanieszczućsięjakmarionetkanasznurku.
Granicemogąrównieżpomócciwyklarowaćswojerelacjez in-
nymi,a wyznaczeniegranicz wyprzedzeniempozwoliciuniknąć
problemóww przyszłości.
151
Granice wzmacniają twoje poczucie bezpieczeństwa

Ludzie,którzyniewytyczajągranic,sązawszezdaninałaskęinnych.
Czująsiębezradni,gdyinniwywierająnanichwpływ,i przystająna
wszystko,cooniimzaproponują.Z koleiludziemającygranicebar-
dziejpanująnadswoimżyciem,gdyżmająświadomość,żemogą
decydować,jakiezachowaniabędątolerować.Korzystajązeswo-
jegoniepodważalnegoprawadopowiedzenia„nie”.Todajeimpo-
czuciebezpieczeństwai kontroli.
NaprzykładJanei Benspotykająsięodkilkumiesięcy.Jane
niejestłatwo,ponieważBenniepotrafizdecydować,codoniej
czuje.Kiedymówi,żejąkocha,jestszczęśliwa.Kiedysięz tegowy-
cofujei prosi,byzostalitylkoprzyjaciółmi,czujesięprzybitai zdezo-
rientowana.
PewnegodniaBenoznajmia:„Poznałemkogoś.Jednakniemam
pewności,czytotajedyna.Dopókisięnieupewnię,chciałbymspo-
tykaćsięz wamiobiema”.
JasnookreślonegranicepozwoląJanesięobronići powiedzieć
Benowi,czegooczekujeodzwiązku.Ponieważmazdrowegranice,
wie,żejejpotrzebysąrównieważnejakpotrzebyBena.Janemo-
żemuwytłumaczyć,jakwpływananiąjegopostępowanie,i kieru-
jącsięwłasnymiwartościamiorazprzekonaniami,możeocenić
zaproponowanyprzezniegoukład.Kobietarozumie,żemakilka
możliwości.Wie,żejednąz nichjestpowiedzenieBenowi,iżcho-
ciażjejnanimzależy,musiodejść,botakizwiązekniespełniajej
oczekiwań.
Granice sprzyjają zażyłości, nie splątaniu

Dawniejmyślano,żegdydwojeludzisiępobiera,stająsięjednością.
Dzisiejsimałżonkowieczęściejuważają,żejedeni jedentonadal
dwa.Wieleparuznajetakisposóbmyślenia—w trakcieślubuod-
czytujątekstProrokaKhalilaGibrana(1981).Wefragmencieo mał-
żeństwieGibranprzekonujepary,bykażdastronazachowałatrochę
własnejprzestrzeni:„Stójcieoboksiebie,lecznienazbytbliskojed-
nodrugiego;albowiemfilaryświątynistojąoddzielnie,a dąbani
cyprysnierosnąjedenw cieniudrugiego”.
152
Gibranopisujezdrowegranicerelacji.Ichprzeciwieństwo,splą-
tanie,możnaprzyrównaćdodębui cyprysu,którerosnątakblisko
siebie,żeichgałęziei korzeniesplatająsięzesobą.Wkrótceżad-
nez drzewniebędziemiałomiejsca,bysięrozrastać;niektóreich
konaryzacznąobumieraći żadnez nichnierozwiniesięnamiarę
swoichmożliwości.
Wprzeciwieństwiedokompromisu,którypoleganaświa-
domymbraniui dawaniu,splątaniepoleganazaprzecza-
niusobiei swoimpotrzebom,byzadowolićkogośinnego.
W książceBoundaries:WhereyouendandI beginAnneKatherine
(1993)pisze:
Splątanie ma miejsce wtedy, gdy indywidualność każdego

z partnerówzostajepoświęconadladobrazwiązku.Zakocha-
nieekscytujei angażuje.Jednakprawdajesttaka,żetenetap
związkuwiążesięzeznacznymsplątaniem.Posiadanieiden-
tycznychmyślii uczućjakktośinnypotwierdzaichzasadność.
Tocudowneuczucie.Jednakz czasemnaszesposobypostrze-
ganiazacznąsięodsiebieróżnić.To,jaksobiez tymporadzi-
my,jestkluczowedlazwiązku.
Czasemludziedoświadczająsplątania,gdyżjedenz part-
nerówwymuszanadrugimrezygnacjęz własnychopinii,upo-
dobańi punktuwidzenia.Innymrazemdobrowolnieprzyjmuje
poglądydrugiejosobyjakowłasne,botakbardzochcepoczuć
czyjąśbliskość.Lepiejwyrzecsięczęścisiebieniżbyćsamemu
—przynajmniejnapoczątku.Jednakproblemz poświęceniem
cząstkisiebie,byzadowolićkogośinnego,wiążesięz tym,że
takiepodejścieniesprawdzasięnadłuższąmetę.Możecitoza-
jąćwielelat,alew końcuzdaszsobiesprawę,żemożei zyska-
łeśpartnera,leczzatraciłeśsiebie.Abydzielićsięsobą,trzeba
miećpoczuciewłasnejindywidualności,bymiećcoofiarować
drugiejosobie.Nawetjeślidobrzewiesz,kimjesteś,dopowsta-
niazażyłościpotrzebaczasu,otwartości,neutralnegopodej-
ścia,umiejętnościsłuchaniai akceptacji.
153
Problemy z wyznaczaniem granic

Niektórzyludziemieliszczęścieposiadaćrodzicówi innewzorydo
naśladowania,którzynauczyliich,czymsąosobisteprawai grani-
ceorazdlaczegosąoneważne.Niestetyw trakciedorastaniagra-
nicewieluosóbzostałyuszkodzonelubpogwałcone,lubteżwcale
niebyływyznaczane.W licznychprzypadkachrodzicestalenaru-
szaligranicei prawaswoichdziecibądźzmuszalijedoprzyjmo-
wanianieodpowiednichról.
Różne naruszenia granic skutkują odmiennymi problemami
w dorosłymżyciu:
w jeślirodziceczyopiekunowiezachęcalidziecidozależności,ja-
kodorośliludziebędąonesądzić,żepotrzebujądrugiegoczło-
wieka,którybyjedopełnił;
w dziecirodziców,którzytrzymalijenadystanslubopuścili,mogą
miećtrudnościz budowaniemwięziemocjonalnychz innymi;
w kontrolującyrodziceucząswojedzieci,żeinniniemajążad-
nychpraw;
w nadopiekuńczyrodzicemogąutrudnićswoimdzieciomwykształ-
ceniewłasnejtożsamości.
Niektórzyludziedotknięciborderlinedoświad-
czyli przemocy seksualnej lub fizycznej — naj- Dzieci,
straszniejszej formy pogwałcenia osobistych które doświadczyły
granic.Przemoc,poniżeniei wstydmogłypoważ- maltretowania i przemocy,
uczą się zaprzeczać
nieuszkodzićmechanizmwyznaczaniagranic.
istnieniu bólu i chaosu
Maltretowaneczywykorzystywaneseksualnie albo akceptują je
dzieciczująsięzdezorientowanei niewiedzą,na jako normalne
ilemogąpozwolićinnymw kontaktachfizycznych i prawidłowe.
czyemocjonalnychanijakieinterakcjesąakcepto-
wanespołecznie.
Ludzie,którzydoznaliprzemocyw dzieciństwie,mogąpróbo-
waćsięchronić,budującwokółsiebiesolidnymurodgradzający
ichodinnychlubwycofującsięfizyczniebądźemocjonalnie,rzad-
kodzielącsięswoimiuczuciami.Inniprzeciwnie,stająsięzbytot-
warci.Mogąnawiązywaćkontaktyseksualnez osobami,którymna
nichniezależy.
154
Dzieci,któredoświadczyłymaltretowaniai przemocy,ucząsię
zaprzeczaćistnieniubólui chaosualboakceptująjejakonormal-
nei prawidłowe.Zaczynająwierzyć,żeichuczuciabyłyzłealbo
nieistotne.Starająsięwięckoncentrowaćnabezpośrednimprze-
trwaniu—natym,byniedoświadczaćprzemocy,a przeztoomi-
jająjeważnestadiarozwojowe.W konsekwencjimajątrudności
z ukształtowaniemwłasnejtożsamości.
Kamala (cierpiąca na borderline)

Moi rodzice znęcali się nade mną fizycznie, seksualnie i psychicznie.
Nigdy mnie nie kochali ani nie dbali o to, jak się czuję, dlatego też
nie było mi dane przejść przez naturalny proces separacji — indywi-
dualizacji.
Kiedy dorosłam, wkroczyłam do „prawdziwego świata” i mogło się
wydawać, że wszystko jest ze mną w porządku. Jednak pojęcie „inni”
było mi obce, nie miałam żadnych granic. Dla mojego słabo rozwinię-
tego poczucia Ja inni stanowili przedłużenie mojej osoby. Nienawidzi-
łam i krzywdziłam siebie, więc nienawidziłam i krzywdziłam również ich.
Kiedy próbowałam nawiązać normalne relacje, granice innych lu-
dzi stawały się moim najgorszym wrogiem. Ludzie, którzy mają grani-
ce, mogą powiedzieć „nie”. „Nie” oznaczało pewną śmierć; intuicyjnie
to przeczuwałam. Ludzie postrzegali mnie jako osobę wymagającą,
chaotyczną, kontrolującą, chwytającą się innych i manipulującą nimi.
Jednak tak naprawdę to, co słyszeli, było krzykiem małej sterroryzo-
wanej, zranionej i nienasyconej dziewczynki, która w dalszym ciągu
usiłuje dorosnąć i przetrwać.
Kiedyludzieniewyznaczajązdrowychgranic,musząpolegaćna
mechanizmachobronnych,któreniszczązażyłość.Zaliczamydonich:
w kontrolowanie;
w wycofanie;
w obwinianie,
w racjonalizowanie;
w intelektualizację;
w wyzywanie;
w perfekcjonizm;
w czarno-białemyślenie;
155
w groźby;
w szukaniepretekstówdowalki;
w nadmiernątroskęo drugąosobę.
„Sątodogodnesposobypozwalająceuniknąćokazywaniauczuć
i porozumienia—przyznaław rozmowiez namiAnne Katherine.
— Zdrowąalternatywąjestwyrażenieswoichprawdziwychuczuć”.
Oczywiścieludziez otoczeniaosóbz borderlinerównieżmogą
miećcienkiegranice.Jednakmogąjeinaczejwyrażać.Podczas
gdyosobyteczęstoniebiorąnasiebieodpowiedzialnościza
własnedziałaniaczyuczucia,oniz regułyczująsięzbyt
odpowiedzialnizato,comówiąi robiąinni.Takaskłon- „Zdrową
alternatywą jest
ność może mieć swoje źródło w doświadczeniach
wyrażenie swoich
z dzieciństwa,kiedytooczekiwanoodnich,żezapew- prawdziwych
niąswoimrodzicomlubinnymludziommaterialnebądź uczuć”.
psychicznewsparcie.Nierzadkouczylisięzaprzeczaćis-
tnieniuwłasnychpotrzebi odpowiadaćzauczucia,myśli
i problemyinnychludzi.
John
Miałem jedenaście lat, kiedy urodził się mój brat. Rok później przyszły na
świat siostry bliźniaczki. Pieniądze, których nigdy nie mieliśmy za wiele,
stały się prawdziwym problemem. Kiedy byłem w gimnazjum, musiałem
wracać do domu zaraz po szkole, by opiekować się rodzeństwem i przy-
gotować kolację. Pewnego dnia oglądałem rozgrzewkę biegaczy prze-
łajowych. Chciałem być tam, gdzie oni, i móc biegać razem z nimi.
Kiedy jednak zapytałem rodziców, czy mógłbym dołączyć do bie-
gaczy, moja matka łkając, odpowiedziała: „Jesteś potrzebny tutaj, by
opiekować się dziećmi, John. Jeśli odejdę z pracy, by zająć się twoim
rodzeństwem, będziemy musieli przeprowadzić się do tańszego miesz-
kania”. Ojciec się zdenerwował: „Jesteś samolubny! Mógłbyś choć raz
pomyśleć o innych”.
RodziceJohnaodwiedligoodpostrzeganiaswoichpotrzebja-
koniezależnychodichwłasnych.Abyutrzymaćichmiłość,musiał
wyrzecsięswoichprawdziwychuczuć.Jakodorosłyczłowiekda-
lejzaprzeczaichistnieniu,ponieważjesttorozwiązaniedobrzemu
znanei bezpieczniejsze.Johndorastałw poczuciu,żejegouczucia
156
sięnieliczą,więckiedyjakodorosłyczłowiekbyłw związkuz oso-

bądotkniętąborderline,miałtrudnościz utrzymaniemswoichgra-
nic;brakowałomudoświadczenia.
Scenariusze z przeszłości
Niektóreosobycierpiącenaborderlineniebiorąnasiebieżadnejod-
powiedzialności,a niektórzyludziez ichotoczeniabiorąjejnasiebie
zadużo.Tepierwsze,nieświadometego,żeodtwarzająbolesnesce-
nariuszez przeszłości,próbująprzekonaćtychdrugich,bywzięlina
siebieichcierpieniei wściekłość.Tamciczęstozbytłatwoimulegają.
Układ,jakiosobazborderlinezawieraz bliskąjejosobą,możesię
w dużejmierzeopieraćnanieuświadomionychprzekonaniachcodo
tego,conależyzrobić,byprzetrwaćw tymświecie.Dlatejpierwszej
poczucieodrębnościoddrugiegoczłowiekamożebyćprzerażające
—sprawia,żeczujesięonaodrzucona,opuszczonai samotna.Dla-
tegomożeświadomielubnieświadomiezniechęcaćswoichbliskich
doniezależnościczyniezależnegomyślenia.
Kamala (cierpiąca na borderline)

Dawniej, zanim mi się polepszyło, było tak, że jeśli inni ludzie nie mie-
li w danej chwili jak się bronić, celowałam prosto w nich. Kto pogar -
dzi celem, który można od razu zatopić? Jednak to, co robiłam ja lub
co robi wiele innych osób z borderline, nie jest zabawą czy sposo-
bem, by komuś dowalić. Tu chodzi o przetrwanie. Ludzie, którzy mie-
li wyznaczone zdrowe granice, sprawili, że czułam się przy nich zbyt
niedoskonała, zbyt nieopanowana i zbyt bezbronna.
W związkuz tymwieluludziunikarobieniaczegokolwiek,co
mogłobysprowokowaćnegatywnąreakcjęosobydotkniętejbor-
derline,przynajmniejpoczątkowo.Martwiąsię,żejeślipodkreślą
swójautorytet,zaprzepaszcząrelację,niebędąkochanii będąsa-
motni.Natomiastosobaz borderline,którapróbujeuśmierzyćswój
bólw jedynyznanysobiesposób,możeumiejętnieprzekonaćbli-
skiegojejczłowieka,żejestsamolubny,nieodpowiedzialnyi obojęt-
ny.Z czasemtenmożew końcuzapomnieć,ilezrobił,bydostosować
siędojejwypaczonegoobrazurzeczywistości.
157
Testując swoje granice

Jeślinieposiadasięgranic,możnaniebyćw staniekontrolowaćza-
chowaniatypowegodlaborderline.Niektórzyrozmówcy,
z którymiprzeprowadziliśmywywiadnapotrzebytej
książki,nieodbieralitelefonuw pracy,ponieważich
żonymająceborderlinebałysię,żebędądonich Kiedy ustalasz
dzwonićinnekobiety;tolerowaliwielokrotnero- granice i pilnujesz,
by ich nie przekraczano,
mansepartnerów,takżesekspozamałżeński,któ-
działasz także z pożytkiem
rykończyłsięciążąlubchorobąweneryczną;nie dla bliskiej ci osoby
mówilio swoichpotrzebach,gdyżniechcieliusły- dotkniętej borderline.
szeć,żesązbytwymagającyi zabardzochcąkon-
trolowaćinnych.
Inniz powodukrytykipartneraz borderlinerezy-
gnowaliz dającychimsatysfakcjęzajęći przyjaźni,okłamywali
przyjaciółi rodzinęw sprawiejegozachowania,znosiliregularne
maltretowaniefizyczne,lataminieuprawialiseksu,nigdynieopusz-
czalidomunadłużej,ponieważpartnerniechciałzostaćsam,przy-
zwalali,bytenznęcałsięnaddziećmi.
Wprzeszłościmogłeśpozwolićkomuśnanaruszenietwoich
osobistychgranic.Nieupoważniatojednaktejosobydoich
ponownegopogwałcenia,chybażesamjejnatopozwolisz.
Alenajpierwmusiszustalić,gdzieprzebiegajątwojegranice.
W jaki sposób granice pomagają osobie z borderline

Wyznaczaniegranicmożenapoczątkuprzerażać.Dlategowarto
pamiętać,żenierobisztegowyłączniedlawłasnegodobra.Kiedy
ustalaszgranicei pilnujesz,byichnieprzekraczano,działasztakże
z pożytkiemdlabliskiejciosobydotkniętejborderline.Taknapraw-
dę,kiedypozwalaszjejnaruszaćtwojegranicealboniewyznaczasz
żadnych,możeszjeszczepogorszyćsytuację.Niektórzyludziewie-
rzą,żejeślizepchnąwszystkieswojepotrzebynabocznytor,to
w końcuulecząukochanąosobęz borderline.Tonieprawda.
158
George
Wyznaczając granice Naprawdę nie dbam o to, jak Kim mnie traktuje. Tak,
i pilnując, by ich nie robiła rzeczy, które bardzo mnie zabolały. Jednak dzię-
przekraczano, stajesz się ki temu, czego się dowiedziałem o borderline, wiem,
wzorem dla partnera że ona cierpi jeszcze bardziej niż ja. Świadomość, że
dotkniętego borderline mam wpływ na jej życie, sprawia mi przyjemność. Czy
i dla innych
nie o to właśnie w życiu chodzi – aby pomagać innym?
domowników.
MotywacjaGeorge’ajestgodnapodziwu.Jednak
wyrzeczeniesięwłasnychpotrzebnadłuższąmetęniepo-
możeanijegożonie,anijemu.JeśliGeorgeweźmienasiebieodpo-
wiedzialnośćzauczuciai zachowaniaKim,toonaniebędziemusiała
tegorobić.JeśliKimniebędzieodpowiadaćzaswojeczyny,tonie
będziemusiałazastanawiaćsięnadtym,jakjejzachowaniewpływa
naniąsamąi najejotoczenie.A dopókiniebędziemusiałaodpowia-
daćprzedsobąi innymizaswojepostępowanieorazniezdecyduje
sięzmienić,jejstansięniepoprawi.Możezatoulecpogorszeniu.
JakdługoGeorgebędziew staniewytrzymaćz Kim?Cobędzie
gotówpoświęcićw przyszłości(przyjaciół,bezpieczeństwo,poczu-
ciewłasnejwartości),byutrzymaćzwiązekz osobą,którasprawia,
żetakbardzocierpi?Czytakiprzykładchcedawaćswoimdzieciom?
Jeśliwyznaczaszrozsądnegranicei pilnujesz,byichnieprzekra-
czano,jeśliuczyszsię,jakdbaćo swojepotrzebyi żyćwłasnymży-
ciem, masz dużo większą szansę utrzymać relację z partnerem
dotkniętymborderlineprzezwielelat.Cowięcej,prawdopodobień-
stwo,żewaszzwiązekbędzieudanyi szczęśliwy,wzrasta.Wyzna-
czającgranicei pilnując,byichnieprzekraczano,stajeszsięwzorem
dlapartnerai dlainnychdomowników.Wyznaczenieprzezciebiesta-
łychi mocnychgranicz czasempomożemuustalićprzebiegwłasnych.
Prawo do ustalania granic

Częstobliscyosóbz borderlineszukająpotwierdzeniaz zewnątrz,
czywolnoimpostawićgranicew danymmiejscu.Zastanawiają
się,czymająprawosięzłościć,kiedyktóraśz ichgraniczostanie
przekroczona.
159
Wydajesię,żewieluludzi—nietylkociz otoczeniaosobyz bor-

derline—dzieliswojeuczucianadwiegrupy:uzasadnionei bezza-
sadne.Powiedzmy,żetwojaprzyjaciółkaspóźniasiętrzydzieści
minutnaumówionespotkanie—wspólnylunch.Jeśliw końcusię
pojawi,nieudzielającciżadnegowyjaśnieniai nawetnieprzepra-
szając,twojazłośćnaniąbędzieuzasadniona.Jeślijednakprzyja-
ciółkawcalesięniezjawi,a tynastępnegodniasiędowiesz,że
miaławypadeksamochodowy,możeszuznać,iżtwojawcześniej-
szareakcjabyłabezzasadna.
Ludzieczęstopoświęcajądużoczasunakłótnieo to,ktomara-
cjęw tym,coczujei czegochce.Spierająsiębezkońcao to,czyje
pragnieniasąbardziej„namiejscu”.HarrietGoldhor-Lernerw książ-
ceGniewkobiety(2003)tłumaczy,naczympolegabłądtakiego
myślenia:
[…]jakwiększośćz nasskryciewierzysz,żemaszwyłączność
naprawdęi żeświatbyłbydużolepszy,gdybywszyscypodzie-
lalitwojeprzekonaniai postępowalitakjakty.Parymałżeńskie
i członkowiejednejrodzinyprzejawiająszczególnąskłonnośćdo
zachowańświadczących,żedostrzegająjednąrzeczywistość
i spodziewająsię,żebędzieonapowszechnieakceptowana.
Wyraźnenazywaniewłasnychmyślii uczućjestzadaniem
każdejz nas,taksamojakpodejmowanieodpowiedzialnych
decyzji,spójnychz wyznawanymiwartościamii przekonaniami.
Natomiastniejesttwoimzadaniem,aniżadnejz nas,nakłania-
nieinnychludzi,bymyślelii odczuwalitak,jaktymyśliszi czu-
jesz,albotak,jakchcesz,żebymyślelii odczuwali.Nieudacisię
zrezygnowaćz podejmowanianieskutecznychbojów,jeślinie
porzuciszfantazji,żepotrafiszwpłynąćnapartnerai zmienićgo.
Tylkowtedyudacisięodzyskaćautentycznąmoc,moczmie-
nianiawłasnegoJai podejmowaniazupełnienowychdziałańwe
własnyminteresie.
Wróćmydoprzykładuz przyjaciółką.Jesteśzły,żesięspóźni-
ła,a dotegoniezadzwoniłai nieprzeprosiła.Onauważa,żepowi-
nieneśbyłpójśćnalunchbezniej,a jeślitegoniezrobiłeś,tomożesz
byćterazzłytylkonasiebie.
160
Niemasensuzastanawiaćsięnadtym,czy„powinieneś”byćzły,
bofaktemjest,żejesteś.Musiszpowiedziećprzyjaciółce,jakode-
brałeśtęsytuację.Onamusipowiedziećtobie,jakonająodebra-
ła.Niemusisz—aniniepowinieneś—sądzić,żenależyjąprzekonać
dosłusznościswojegosposobumyślenia.Zamiasttego,znającjuż
stosunekprzyjaciółkidopunktualności,powinieneśpoprostuza-
bezpieczaćsięw przyszłości.
„Czy jestem samolubny?”

Przekonanie,żeposiadaniewłasnychpotrzebjestsamolubne,to
kolejnapułapka,w jakączęstowpadamy.Barbara,trzydziestodwu-
letniakobieta,mówi:„Niewiem,czyjestemw staniedłużejstarać
sięzadowolićmojąmatkę.Niemaminuty,bymniemyślałao tym,
jakjejpomóc,jednakodczasudoczasudopadamniemyśl»Prze-
stań,nicwięcejniezdziałasz«.Czytosamolubnez mojejstrony?”.
Ustalaniegranici egzekwowanieichprzestrzeganianiejestsa-
molubne.Tonormalnei potrzebnedziałanie.Niektórzybliscyosób
z borderlineokreślająswojezachowaniejakosamolubstwo,kiedy
taknaprawdętylkostarająsięnasiebieuważać.
Terrell
Kiedy byłem dzieckiem, słowo „samolub” było w moim domu obelgą.
Oznaczało coś, na co pozwalają sobie tylko „źli” ludzie. Jednak dopie-
ro kiedy zadbałem o siebie, byłem w stanie zatroszczyć się także o innych.
Wskazówki dotyczące wyznaczania granic

WTheessentialfamilyguidetoborderlinepersonalitydisorder w roz-
dzialeo ustalaniugranicz miłościąRandiKreger(2008)opisujepię-
cioetapowąmetodęplanowania.Przedstawimykrótkiestreszczenie
tegoopisu.
(1) Jasnookreślswojegranice
WksiążceToksycznesłowa:słownaagresjaw związkach Pa-
triciaEvans(2003)sugeruje,żeokreśloneprawamająpodsta-
woweznaczeniedlazwiązku.Sątomiędzyinnymiprawa:
161
w dowsparciaemocjonalnego,otuchyi życzliwościzestrony
drugiejosoby;
w dobyciawysłuchanymprzezdrugąosobęi dootrzymania
grzecznejodpowiedzipełnejszacunku;
w doposiadaniawłasnejopinii,nawetjeślidrugaosobamaod-
miennezdanie;
w douznaniaprawdziwościswoichuczući doświadczeń;
w dożyciawolnegoodciągłychzarzutów,obwiniania,krytyki
i oceniania;
w dożyciawolnegoodprzemocyfizyczneji emocjonalnej.
Zadajsobienastępującepytania—pomogącionezrozumieć,
gdzieprzebiegajątwojeosobistegranice:
w Comnieboli?
w Cosprawiamiprzyjemność?
w Zczegojestemw staniezrezygnowaćdladobrazwiązku?
w Jakiezachowaniainnychbudząmojązłośći sprawiają,że
czujęsięwykorzystany?
w Czypotrafięodmówić,niemającprzytymwyrzutówsumienia?
w Nailepozwalaminnymzbliżyćsiędosiebiefizycznie?
w Przekroczeniejakiejgranicysprawia,żezaczynamczućsię
niezręcznielubnerwowo?
w Czybliskamiosobaz borderlineszanujemojegranicefizy-
czne?
Nieoczekuj,żebędzieszw stanieodpowiedziećnatepytania
w ciągujednegowieczoruczynawetmiesiąca.Ustalaniegra-
nictoproces,którytrwaprzezcałeżycie.
(2) Oszacujkoszty
Jakwpływanaciebiebrakgranic?Randy Kreger
Ustalanie
(2008)piszenatentematnastępująco:„Jesteśmy
granic to proces,
tak bard zo zajęc iswoimcod ziennymżyc iem, który trwa przez całe
żeniezwracamyspecjalnejuwaginasprawy,któ- życie.
renasgnębią[…].Ignorujemyjei mamynadzieję,że
znikną”.
162
(3) Zastanówsięnadkonsekwencjami
Pamiętajo tym,ilekosztujeciębrakgranic.Zastanówsię,co
zrobisz,kiedy(anie„jeśli”)członektwojejrodzinyprzypuści
bezpośredniataknatwojegranice.Niechkonsekwencjebędą
proporcjonalnedorodzajugranic.
(4) Osiągnijporozumienie
Najlepiejbybyło,gdybywszyscyczłonkowierodzinypostępo-
walikonsekwentnie.
(5) Zastanówsięnadmożliwymirezultatami
Zanimbędzielepiej,możebyćgorzej,ponieważczłonektwo-
jejrodzinymożeprzeprowadzaćkontratakii testy,byspraw-
dzać,czymówiszpoważnie.Przygotujsięnato.Jeślitwoje
działaniemożezagrażaćtobielubktóremuśczłonkowitwojej
rodziny,możeszpotrzebowaćpomocyspecjalisty.
Rozpraw się z krytyką i złością

Steve
Przeczytałem historię o adepcie sztuki zen, który odwiedza swojego mi-
strza w trakcie jego pory na herbatę. Siada przy stoliku naprzeciw mistrza.
Ten trzyma w ręku kij i mówi: „Jeśli wypijesz herbatę, uderzę cię tym ki-
jem. Jeśli nie wypijesz herbaty, uderzę cię tym kijem”. Co więc ma zro-
bić uczeń? Cóż, myślę, że doszedłem do tego. Musi zabrać mistrzowi kij.
Technikinabieraniadystansui oderwaniawspomnianew roz-

dziale5 tosposobyna„zabraniekija”.Przedstawionew tymrozdzia-
lemetodyrozładowującemogąprzynieśćtakisamefekt.Przećwicz
opisanetutajumiejętnościw codziennychsytuacjach—napocząt-
kunajlepiejz kimś,ktoniemaborderline.
Nieprzejmujsię,jeślisięzezłościsz,daszsięwytrącićz rów-
nowagialbozapomniszskorzystaćz przedstawionychtu
narzędzi,gdyfaktyczniedojdziedojakiejśnapiętejsytuacji.
163
Możnasiętegospodziewać.Pamiętaj,żepróbujeszdokonać
czegoś,z czymmająproblemnawetwykwalifikowanispe-
cjaliści.Wynagradzajsięzakażdymałykroczekdoprzodu.
Używaj stylu komunikacji nastawionego

na unikanie konfliktu
Pierwszymkrokiemnadrodzedoskutecznejkomunikacjijestby-
ciedobrymsłuchaczem.Kiedyprzypadatwojakolej,bysłuchać,
naprawdęsłuchaj.Niezastanawiajsięnadtym,cochceszpowie-
dzieć.Nieprzyjmujpostawyobronneji nieignorujdrugiejosoby,na-
wetjeślizarzucacionacoś,czegonigdyniepowiedziałeślubnie
zrobiłeś.Będzieszjeszczemiałokazjęwrócićdotejsprawypóźniej.
Zwracajuwagęnasłowa,językciała,mimikęi tongłosuroz-
mówcy.Topomożeciznaleźćuzasadnieniedlajegouczuć.Osoby
dotknięteborderlineniezawszemajądostępdowłasnychemocji,
więcjeśliuważniesięw niewsłuchasz,możeszbyćw staniewy-
chwycićto,cokryjesięmiędzysłowami,i dostrzecuczucia,które
kryjąsiętużpodpowierzchnią.
W książceWhenwordshurt:Howtokeepcriticismfromunder-
miningyourself-esteemMaryLynneHeldmann(1990)pisze:
Słuchaniewymagaskupieniai uważności.Musiszskoncen-
trowaćsięwyłącznienarozmówcyi zapomniećo tym,co
chceszpowiedzieć.Niezależnieodtego,czyostateczniezgo-
dziszsięz opiniąswojegokrytyka,słuchaniejestokazją,by
sięczegośnauczyć.
Heldmannuważa,żew słuchaniuprzeszkadzająmiędzyinny-
mi:koncentrowaniesięnawłasnychargumentach,rozpraszające
myśli,założenie,żez górywiadomo,comadopowiedzeniadru-
gastrona,orazprzekręcaniekomunikaturozmówcytak,bybył
zgodnyz naszymioczekiwaniami(więcejo uważnościzob.w za-
łącznikuB).
164
Dosposobówokazywania,żesłuchamyrozmówcy,zaliczamy:
byciecicho,robieniekrótkiejprzerwyprzedodpowiedzią,utrzy-
mywaniekontaktuwzrokowego(chybażejesttoniebezpieczne),
zwróceniesięw stronędrugiejosoby,unikaniekrzyżowaniarąk,
potakiwanie,kiedyjesttostosowne.
Parafrazowanie wypowiedzi i aktywne słuchanie

(1) Wysyłajkomunikatytypu„ja”.Kiedyodpowiadaszosobiez bor-
derline,wysyłajkomunikatytypu„ja”,a nietypu„ty”.Niepotra-
fiszczytaćw myślachinnychludzi.Możeszsięmylićcodointencji
i uczućdrugiejosoby.Zatojesteśekspertem,jeślichodzio sie-
biesamego.Czujeszsiębezpiecznie,gdymożeszsamopisać
własneemocjei motywacje,więcpozwólinnymnatosamo.
Powiedzmy,żetyi twójkolegaz pracymusiciesięzrywaćodbiur-
ka,byodbieraćtelefon.Jednakwydajesię,żetotymaszwięcej
nagłowie.Kolegarobisobiedługieprzerwynalunch.Godzinami
niemagow biurze.A kiedyjużjestnamiejscu,prosicięo odbie-
raniezaniegowiadomości,ponieważonjest„zajęty”.Decydujesz
sięwięcporozmawiaćz nimnatentemat.Otoprzykładowekomu-
nikatytypu„ty”,którezakładająznajomośćmyślikolegi:
Ty)jesteśsamolubny,zrzucająctonamnie.
w (T
Ty)robiszsobiedługieprzerwynalunch,byśniemusiałod-
w (T
bieraćtelefonu.
Ty)pewniemyślisz,żejesteśtujedynąosobą,którajestzajęta.
w (T
Niktnielubi,jakmusięmówi,jakiesąjegointencje,tymbar-
dziejosobacierpiącanaborderline.Dodatkowotegorodzaju
komunikatyprosząsięo krytycznąreakcję.Możemyliszsięco
dopowodu,dlaktóregokolegarobisobiedługieprzerwyna
lunch?A nawetjeślimaszrację,jakajestszansa,żekolegazgo-
dzisięz tobą,iżjestsamolubnyi maprzerośnięteego?Pamię-
taj, że poczucie deprecjacji jest zasadniczym czynnikiem
wyzwalającymdlaosóbdotkniętychborderline.Komunikaty
typu„ja”pozwolągouniknąć.
Otoprzykładowekomunikatytypu„ja”,któremożnabybyło
wykorzystaćw rozmowiez tymkolegą.Mówi wyglądajpewnie.
165
Niejąkajsięaninieprzepraszajzato,żemaszwłasnezdanie
i swojeodczucia.
mi się,żeczęściejodbieramtelefon,cojestdlamnie
w Wydajem
uciążliwe,boniepozwalamisięwywiązaćzewszystkichobo-
wiązków.Czymożemyusiąśći porozmawiaćo tym?
w Ciężkom mi wywiązaćsięzewszystkichmoichobowiązków,
ponieważbardzoczęstoodbieramtelefon.Wydajemisię,że
mieliśmysiętymdzielićporówno.Chciałbym,żebyśmyzna-
leźliczas,byo tymporozmawiać.
Ogólnie,wysyłaniekomunikatówtypu„ja”sprawia,żeludzie
rzadziejprzyjmująpostawęobronnąi sąbardziejotwarcina
poszukiwanierozwiązańswoichproblemów.Istniejejednak
możliwość,żeosobadotkniętaborderlineodbierzetwójkomu-
nikattypu„ja”jakokomunikattypu„ty”.Niepoddawajsięwte-
dy.Z czasemzaczniedoniejdocierać,conaprawdęmówisz.
(2) Sparafrazuj kluczowe argumenty.W komunikacjiz osobądo-

tkniętąborderlinepomocnemożebyćparafrazowaniejejodczuć
i głównychargumentów,bypokazać,żeaktywniejejsłuchasz.
Nieoznaczato,żemusiszsięzgadzaćzewszystkim,coonamó-
wi.Pracownicydziałuobsługiklientaczęstosąuczeni,żejednym
z najlepszychsposobównarozładowaniegniewuklientajestza-
akceptowaniejegouczuć.Nieznaczyto,żefirmaprzyznajesię
dowiny.Zatopokazuje,żeprzejmujesięproblemamiklienta.
Heldmannproponuje,byparafrazowaćlubpowtarzaćkluczowe
argumentyrozmówcy,abypokazać,żezależynamnazrozu-
mieniutego,comówi.Popracujnadwłasnymstylemparafra-
zowania,takbybrzmiałotonaturalnie.
(3) Wstrzymaj się od interpretowania.Uważaj,bynieinterpreto-

waćwypowiedzidrugiejosoby.Tomożejątylkorozgniewać
albozmusićdoprzyjęciapostawyobronnej.Otoróżnicapo-
międzyparafraząa interpretacją.
166
w Osobaz borderline:W ogólejużdomnieniedzwonisz.Toza-

wszejamuszędzwonićdociebie.Naprawdęzaczynamsię
zastanawiać,czydalejchceszbyćmoimprzyjacielem,czy
teżmaszzamiarmnieodrzucićtakjakwszyscyinni.Napraw-
dębardzoterazcierpię.Zachowujeszsiętak,jakmójbyły
chłopak, gdy doszedł do wniosku, że nie poradzi sobie
z dziewczynąmającąborderline.Obojejesteściewstrętni.
Niechciałammiećzaburzenia,wiesz?Mamnadzieję,żebę-
dzieciesmażyćsięw piekle.
w Osobaniedotkniętaborderline(parafrazuje):Musicibyćna-
prawdęprzykro,skoromaszwrażenie,żeostatniorzadkodo
ciebiedzwoniłem.Z tego,comówisz,wynika,iżmartwisz
się,żemogęjużniechciećsięz tobąprzyjaźnići żezacho-
wujęsiętakjaktwójekskilkatygodnitemu.
w Osobaniedotkniętaborderline(interpretuje):Wyglądana
to,żemyliszmniezeswoimeksi zakładasz,żeskorooncię
zostawił,jateżtozrobię.Pewniewciążcierpiszz tegopowo-
dui dlategopostanowiłaśwyładowaćsięnamnie[zwróć
uwagęnainterpretacjęi komunikatytypu„ty”].
(4) Dokonujneutralnychspostrzeżeń.Aktywnesłuchaniejestkolej-
nym przydatnym stylem komunikacji, za którego pomocą
przedstawiamyrozmówcyswojewrażeniedotyczącetego,co
czuje,okazując,żegosłuchamyi żenamnanimzależy.Held-
mann(1990)piszeo tymtak:
Wszyscymamyuczucia.Niemasensukwestionowaćodczućdru-
giejosobyczymówićjej,bynieczułasięw danysposób.Jednak
dokonywanieneutralnychspostrzeżeńnatematuczućdrugiego
człowiekajestdobrąmetodą,bypomócmusięotworzyć,dać
możliwośćwypowiedzeniasię.Niekoniecznietrzeba„miećrację”
w swojejocenieuczućdrugiejstrony.Samodokonanieszczerego
spostrzeżeniaczęstowystarcza,byotworzyłysiędrzwi.
Jeślito,coczujedrugaosoba,jestoczywiste,możeszuczynić
zeswojegospostrzeżeniastwierdzenie,naprzykład:„Widzę,że
jesteśbardzozła”albo:„Wydajeszsiębardzosmutny”.Jeśli
167
uczuciasąsubtelnealboniesąwyrażonewprost,lepiejzapytać:
„Czyboiszsię,żezechcęzrezygnowaćz naszegomałżeństwa?”.
Unikajnadmiernegodociekania—twoimcelemjestpomócdru-
giejosobiew wyrażeniuuczuć,a nieichanalizowanie.
Heldmann(1990)pisze:
Aktywnesłuchaniemożebyćtrudne,kiedyrozmówcaciękry-
tykuje.Jeślijednakzachowaszspokóji panowanienadsobą,
twójrozmówcatrochęochłoniei prawdopodobniepoczujesię
lepiej.Natomiastpozwalającmunaswobodnewyrażenieswo-
ichuczuć,zasygnalizowałeśmuswojąotwartość.
Umiejętności komunikacyjne ważne w kontakcie

z osobą z borderline
Częśćprzestawionychw tympodrozdzialewskazówekzostałaza-
adaptowanaz książkiMarshyLinehan(1993)Skillstrainingmanual
fortreatingborderlinepersonalitydisorder.
(1) Bądźskupionynaprzekazie.W trakcietwojejwypowiedzidru-

gaosobamożecięatakować,grozićcilubpróbowaćzmienić
temat.Robitakz wielupowodów.Naprzykładmożepróbo-
waćodwrócićtwojąuwagę,ponieważporuszyłeśdrażliwydla
niejtemat.Zignorujtakiepróbyprzeszkadzania.Poprostuspo-
kojniedalejprzedstawiajswojeargumentyi powróćdotego
tematu,jeślinadarzysięodpowiednimoment.
(2) Upraszczaj.Kiedychceszporozumiećsięw delikatnejsprawie
lubjeśliosobacierpiącanaborderlinewydajesięzdenerwo-
wana,uprośćprzekaz.Obojemożecieprzeżywaćtaksilneemo-
cje,żepozostaniewamniewieleenergiinakrytycznemyślenie.
Niechkażdetwojezdaniebędziekrótkie,proste,jasnei bez-
pośrednie.Wykluczmożliwośćbłędnejinterpretacjiprzekazu.
(3) Udzielajpozytywnychinformacjizwrotnychdostosowanychdo
drugiejosobyi łączącejwasrelacji.Komentarzemdotejwska-
zówkijestwypowiedźpewnegomężczyznyz borderline:„Pró-
buję skupiać się na swoich mocnych stronach, ale ludzie
z mojegonajbliższegootoczeniaprzezwiększośćczasuprzypo-
minająmi:»Jesteśzaburzonypsychicznie.Maszborderline«.Cięż-
168
kopracujęnadtym,bydostrzegaćróżnemożliwościi nauczyć się

widziećprzyszłość,w którejbędęszczęśliwyi produktywny.
Nieułatwiająmitegoci,którzymnieetykietująi niechcądo-
strzecmojejindywidualnościanimożliwościrozwoju”.
(4) Zadawajpytania.Poddajproblempodrozwagędrugiejosobie.
Pytajo alternatywnerozwiązania.Naprzykładspróbujzapytać:
„Jaksądzisz,copowinniśmyzrobić?”albo:„Niemogęsięnato
zgodzić,chociażwidzę,żebardzobyśtegochciał.Jakmoże-
myrozwiązaćtenproblem?”.
(5) Bądźświadomytego, jakmodulujeszswójgłosi cokomunikujesz
niewerbalnie.Możeszw tensposóbprzekazaćrówniewiele,a na-
wetwięcejniżzapomocąsłów.Mówpowoli,wyraźniei pewnie.
Kiedyoznajmiasz,czegopotrzebujeszlubpragniesz,nie
używajintonacjiwznoszącejsiępodkoniecwypowiedzi,
takjakbyśchciałzadaćpytanie.Takisposóbmówieniapod-
ważato,comaszdoprzekazania.
Reagowanie na ataki i manipulację

Czasemreakcjeopisanew poprzednimpodrozdzialeniesąnajod-
powiedniejsze,ponieważosobaz borderlinedogryzaci,zamiast
zainicjowaćszczerąrozmowęo tym,copowiedziałeślubzrobiłeś,
a coleżyjejnasercu.W takiejsytuacjimożeszczućsięatakowa-
nylubmanipulowanyalbomiećwrażenie,żepodważaonatwoje
słowa.Możeonanaprzykładmówić:
w Twojasiostrazawszebyłaodciebieładniejsza.
w Byłbymlepszymdzieckiem,gdybyśtybyłlepszymrodzicem.
w Widzę,żeznowuwychodzisznaspotkaniez przyjaciółmi(wy-
powiedzianez dezaprobatą).
w Takcisięwydaje.
Heldmann(1990)pisze,żewiększośćosóbreagujenakrytykę
tak,jaknauczyłysięw dzieciństwie.Nazywatakiezachowania„czte-
remanie”:dlaobrony,zaprzeczenia,kontratakui wycofaniasię.Po-
winieneśunikaćtegotypureakcji.
169
(1) Niebrońsię.Próbyudowodnieniainnym,żetaknaprawdęniezro-
biłeśniczłego,mogądoprowadzićdotego,żepoczujeszsięnie-
mądry,infantylnyi winny,nawetjeśliniepopełniłeśżadnegobłędu.
(2) Niezaprzeczaj.Zdarzasię,żezaprzeczasz,ponieważnapraw-
dęniejesteświnnytemu,o cocięoskarżano.Jednakwielo-
krotnezaprzeczanierównieżmożesprawić,żeznówpoczujesz
sięjakdziecko(„Wcale,żenie!”,„Awłaśnie,żetak!”).
(3) Niekontratakuj.Możeszodpowiedziećatakiemnaatakosoby
dotkniętejborderline,abyostatniesłowonależałodociebieal-
bobydaćupustswoimemocjom.Jeślijednaktozrobisz,mo-
żeszwpaśćw pułapkęprojekcjii identyfikacjiprojekcyjnej,którą
nieświadomieonanaciebiezastawiła(zob.rozdział3).
(4) Niewycofujsię.Kiedybliscyosóbz borderlineuświadomiąso-
bie,żeobrona,zaprzeczeniei kontrataknicniedają,częstosię
wycofują.Niektórzyludziezamykająsięw sobie.Inniodcho-
dząfizycznie.Jeszczeinniucząsięwykorzystywaćmechanizm
dysocjacji.Niemaniczłegow odejściu,jeśliczujeszsięatako-
wany.Taknaprawdęw niektórychwypadkachjesttodobreroz-
wiązanie(zob.rozdział8).Człowiekdoznajeurazu,kiedyjest
cicho,pozostajebiernyi przyjmujekrytykędrugiejstrony,coob-
niżajegopoczuciewłasnejwartościi poczuciemocy.
Techniki rozładowujące
Wtympodrozdzialeprzedstawiamyniektórez lepszychsposobów
reagowaniazaproponowanychprzezHeldmann.Mogąonerozbro-
ićtwoichkrytykóworazwzmocnićcięi uczynićsilniejszym.Jeśli
zdecydujeszsięskorzystaćz tychpropozycji,mówszczerzei natu-
ralnie,neutralnymtonem.Unikajnonszalancjii kontrataków.Korzy-
stającz tychmetod,zachowajostrożność,bonigdyniewiadomo,
jakzareagujedrugaosoba.Tasamatechnikaużytainnegodniamo-
żewywołaćodmiennąreakcję.
(1) Zgódźsięz częściąstwierdzenia

Krytyka:Widzę,żeznowuwychodzisznaspotkaniez przyja-
ciółmi(wypowiedzianez dezaprobatą).
Reakcja:Tak,wychodzę.
170
Krytyka:Jaw twoimwiekunigdyniewyszłabymna
Mów randkęw takimstroju.
szczerze i naturalnie, Reakcja:Zapewnenie (wypowiedzianetonemspo-
neutralnym tonem. legliwym).
Unikaj nonszalancji
i kontrataków. Krytyka:Niemogęuwierzyć,żeniepozwalaszmisię
spotkać z przyjaciółmi tylko dlatego, że znalazłaś
u mniew pokojutrochętrawki.Gdybyśniebyłamoją
matką,mojeżyciebyłobydużolepsze.
Reakcja:Racja,niepozwolęcisięspotkaćz przyjaciółmi,ponie-
ważpaliłeśtrawkę.
(2) Dopuśćmożliwość, żetwójkrytykmożemiećrację

Krytyka:Miałemromans,wielkamirzecz!
Reakcja:Byćmożedlaniektórychludziromansmężatonic
wielkiego.Jednakjadonichnienależę.
Krytyka:Jakmożesznawetsugerować,żeniezaprosiszmamy
naprzyjęcie?Owszem,czasemzachowujesiętrochędziwnie.
Aletowciążtwojamatka!
Reakcja:Tak,towciążmojamatka.I wiem,żeniektórzyludzieza-
prosilibywszystkichkrewnych,niezależnieodtego,jakcipostępu-
ją.Jednakwierzę,żemamamożedecydować,jakchcesięzacho-
wywać.Jeśliwiem,żemożewypowiadaćoburzającesłowa,które
raniąuczuciainnych,niebędęsięczuładobrze,zapraszającją.
(3) Zdajsobiesprawę, żekrytykmawłasnezdanie

Krytyka:Dziecipowinnybyćz matką,niez ojcem.I wiem,żesę-
dziabędzietegosamegozdania.
Reakcja:Widzę,żemaszzdecydowanepoglądy,jeślichodzi
o opiekęnaddziećmi.Sędziamożejepodzielać,aleniemusi.
Krytyka:Jeśliktośtumaborderline,toty,a nieja.
Reakcja:Widzę,żeniezgadzaszsięz terapeutą,którystwier-
dziłu ciebieborderline.
(4) Korzystajz subtelnegohumoru, kiedyuznasztozastosowne

Krytyka:Niemogęuwierzyć,żezapomniałeśkupićbrykiet.Jak
mamyterazrozpalićgrilla?
171
Reakcja:Nocóż,zawszechcieliśmyspróbowaćsushi (wypo-
wiedzianebezsarkazmu).
Napoczątekwypróbujreakcjerozładowującenapięciew sytu-
acjach,któreniewiążąsięz dużymzagrożeniem.Niezależnieodte-
go,cosięstanie,doceńwłasnestarania.
W tymrozdzialeprzedstawiliśmycipodstawowezasadypotrzeb-
nedowprowadzeniapoważnychzmianw relacjiz osobądotknię-
tąborderline.W następnympokażemy,jakomówićz niątekwestie.
Zanimprzejdzieszdodalszejlektury,upewnijsię,żedokładniero-
zumieszinformacjezawartew tymrozdziale.
Powinieneśjasnorozumieć:
w czynniki,któremogąwywołaćborderline,a takżefakt,żechoć
możeszsprowokowaćzachowanieosobyz borderline,tonie
jesteśmuwinien;
w wjakisposóbbliskaciosobaz borderlinemożewywołaćtwo-
jąreakcję,wykorzystująctwójlęk,poczucieobowiązkui winy;
jakwyznaczenieosobistychgranicsłużyrelacji;
w gdzieleżąosobistegranice,którychnieprzekraczaniachcesz
wymagaćodpartnera;
w bezcelowośćdyskutowanianatemattwojegoprawadowyzna-
czaniagranic—niechodzitubowiemo samoprawo,aleo twoje
osobisteodczuciadotyczącetego,jakchciałbyśbyćtraktowany;
w wskazówkidotyczącedobrejkomunikacji.
Wnastępnymrozdzialezastanowimysię,jakskuteczniewyra-
żaćwłasnepotrzeby,gdybliskaciosobacierpinaborderline.
7
Potrzeby
Jak wyrażać je jasno i zdecydowanie
Ciąglepowtarzałemmojejcierpiącejnaborderlineżonie,jak
bardzojąkocham,żenigdyjejnieopuszczęi żejestpiękna
i inteligentna.Jednaknigdyjejtoniewystarczało.Jeśliprzy
wydawaniuresztyekspedientkaprzypadkiemmusnęłamoją
dłoń,żonaoskarżałamnieo flirt.Próbywypełnieniaemocjo-
nalnejczarnejdziurywewnątrzosobydotkniętejborderline
przypominająpróbywypełnieniaWielkiegoKanionuzapomo-
cąpistolecikunawodę—z tąróżnicą,żeWielkiKanionmadno.
Welcom etoOz
Możeszreagowaćnazachowanieosobydotkniętejborderlinena
dwasposoby:jakgąbkalubjaklustro.Częstotensamczłowiekre-
agujenaobasposoby—czasemwchłaniając,a czasemodzwier-
ciedlając(odbijając).
Przestań wchłaniać i zacznij odzwierciedlać

Niektórzyludzieprzyjmująprojekcjeswoichbliskichz borderline,
wchłaniającichbóli wściekłość.Mogąsięłudzić,żew tensposób
173
POTRZEBY
impomagają.Jednakw rzeczywistościkiedynieodbi-
jająichuczućz powrotemdoprawomocnego„wła- To osoba
ściciela” (odzwierciedlanie), nagradzają go za z borderline
doświadcza pustki
stosowaniemechanizmówobronnych.Tomoże
i to ona jest
zwiększyćprawdopodobieństwo,żew przyszłości jedynym człowiekiem
osobaz borderlinebędziedalejz nichkorzystała. zdolnym wypełnić
Ludzie,którzyzachowująsięjakgąbki,mówią, tę pustkę.
żeczująsiętak,jakbypróbowaliwypełnićczarnądziu-
rępustkiwewnątrzosobyz borderline.Jednakniezależ-
nieodtego,jakwielemiłości,troskii oddaniabyjejzapewnili,jej
zawszebędziezamało.Dlategoobwiniająsięi starająjeszczemoc-
niej.Jednocześnieosobadotkniętazaburzeniemodczuwapotwor-
ny ból wewnątrz piekącej jamy i zmusza otoczenie do jeszcze
szybszeji cięższejpracyw celuzapełnieniadziury.Jeślipodejmu-
jedziałanianaszkodęinnych,możesurowozganićbliskichzale-
nistwoi obojętnośćwobecjejcierpienia.Natomiastjeślidziałana
własnąszkodę,możezełzamiw oczachbłagaćich,bypomoglijej
zakończyćudrękę.
Jednaktowszystkojesttylkozasłonądymnąodwracającąuwa-
gęobustronodrzeczywistegoproblemu:toosobaz borderline
doświadczapustkiitoonajestjedynymczłowiekiemzdolnymwy-
pełnićtępustkę.
Bądź skupiony i pilnuj swoich granic

Niedajsięzłapaćw siećoskarżeń,obwiniania,niemożliwychdospeł-
nieniażądańi krytyki.Zamiastchłonąćbóldrugiejosoby,spróbuj:
w zachowaćpoczucierzeczywistościniezależnieodtego,coona
mówi;
w odbijaćbólz powrotemdojegoprawdziwego„właściciela”
—osobydotkniętejborderline;
w wyrazićprzekonanie,żejestonaw stanienauczyćsięradzić
sobiez własnymiuczuciami;
w zaoferowaćswojewsparcie;
w daćjejjasnodozrozumienia,żetylkoonamożezapanować
nadswoimiuczuciamiczyreakcjami;
174
w pokazaćjejpoprzezswojedziałania,żeistniejąpewnegranice
zachowań,którebędzieszakceptować;
w jasno przedstawić te granice i konsekwentnie postępować
w zgodziez nimi.
Możeszbyćtakżezmuszonypodjąćodpowiedniedziałania,by
ochronićsiebielubswojedzieci—niedlatego,żechceszoceniać
czyetykietowaćczyjeśzachowanie,a dlategożeceniszsiebiei swo-
jeuczucia.Oto,comożeszzrobić:
w wydostaćsięz sytuacji,w którejdoznajeszkrzywdy,orazpomóc

w tymswoimdzieciom;
w pozwolićosobiez borderlineprzejąćodpowiedzialnośćzawła-
sneczyny;
w wyrażaćwłasneuczuciai pragnienia;
w ignorowaćwyzwiskai prowokacyjnezachowania;
w nierozmawiaćz osobąogarniętąwściekłością;
w niepozwolić,byczyjeśzachowanieprzynosiłociwstydprzy
innych;
w poprostumówić„nie”.
Co jest dla ciebie kwestią zasadniczą?

Musiszwiedzieć,cojestdlaciebiekwestiązasadnicząw różnego
typusytuacjach.Pomożeciw tymprzemyślenie,cobyśzrobił,gdy-
byktośinnyzachowywałsięwobecciebietakjakosobaz border-
line.Naprzykład,cobyśzrobił,gdybynieznajomyczłowiekw sklepie
odezwałsiędociebietakjakona?Jeśliniepozwoliłbyśsiętaktrak-
towaćnieznajomemu,dlaczegoniepodejmieszdziałań,bypo-
wstrzymaćosobyz borderlineodrobieniategosamego?Jeślimartwi
cięzachowaniepartneraz borderlinewobecdziecka,zastanówsię,
cobyśzrobił,gdybytonauczycieldzieckatakwobecniegopostę-
pował?Jaksądzisz,comogłobymuwyrządzićwiększąkrzywdę:
maltretowanieprzeznauczycielaczyrodzica(opiekuna)?Możeszteż
sięzastanowić,coporadziłbyśprzyjacielowilubukochanejosobie,
gdybyznaleźlisięnatwoimmiejscu.Następniespytajsiebie,czy
którąśz tychradmógłbyśzastosowaćw swoimprzypadku.
175
POTRZEBY
Unikajtakichsłów,jak„wszystko”czy„nigdy”.Zamiastmy-
śleć,żewszystkojest„takiealbotakie”,w każdejsytuacjipo-
starajsięznaleźćprzynajmniejtrzyalternatywy.
Jeśliczujeszsiębezradnyw takichsytuacjach,możeszwspól-
niez terapeutąustalićprzebiegswoichgranici popracowaćnad
ichwyznaczaniem.Topowinnoprzysłużyćsięwszystkimtwoimre-
lacjom—nietylkotejz osobądotkniętąborderline.
Strategie pomocne w odzwierciedlaniu zachowania osoby

z borderline
Otokilkakonkretnychstrategii,któremożeszwykorzystać,kiedy
rozmawiaszzezdenerwowanąosobącierpiącąnaborderline.Pomo-
gącione„odbić”jejzachowanie,zamiast„wchłaniać”jejwpływ.
(1) Oddychaj głęboko.Kiedyjesteśmyzestresowani,zazwyczaj

naszoddechjestszybkii płytki.Występujewtedyreakcja„walcz
albouciekaj”i trudnojestlogiczniemyśleć.Możetosięprzy-
darzyćrównieżosobiedotkniętejborderline.Wolne,głębokie
oddychaniepomożecisięuspokoići pomyślećlogicznie,co
uchronicięprzedprostąreakcjąemocjonalną.
(2) Dostrzegaj odcienie szarości.Bliscyosóbz borderlineczęsto
wykorzystująrozszczepienie—ichmechanizmobronny—albo
widząwszystkow czarno-białychbarwach.Pamiętajo niuan-
sach,któresąnieodłącznączęściąkażdejsytuacji.Niepozwól,
byudzieliłycisięskrajnereakcjedrugiejosoby;zaufajswoje-
muinstynktowii formułujwłasnesądy.
(3) Oddziel swoje uczucia od uczuć osoby cierpiącej na border-
line.W rozdziale3 wyjaśniliśmy,żeosobydotknięteborderline
częstokorzystająz mechanizmuprojekcji,byinniprzeżywali
ichemocjezanie.Możeszbyćzmuszonystalesiękontrolować,
abyustalić,któreuczuciasączyje.Jeśliczujeszsiębezradnylub
zły,toczydziejesiętakdlatego,żedrugaosobarzutujenacie-
bieswojąbezradnośćlubzłość?
176
(4) Szukaj potwierdzenia własnego zdania i miej otwarty umysł.

Osobaz borderlinemożestwierdzać„fakty”,o którychwiesz,
żesąnieprawdziwe,lubteżmożewyrażaćopinie,z którymisię
zdecydowanieniezgadzasz.Ludziedotknięcitymzaburzeniem
bywająspostrzegawczy,dlategopostarajsięzachowaćobiek-
tywizmi zastanównadtym,comówiosobaz borderline.Jeśli
pomimorefleksjidalejniebędzieszsięz nimzgadzać,pamię-
taj,żetwójobrazrzeczywistościjestrówniezasadnyjakjego
obraz.Potrzebujeszpotwierdzeniaswoichodczućw takimsa-
mymstopniujakosobadotkniętaborderline.
(5) Miejwyczucieczasu.Sądobrei złemomentynaporuszaniepew-
nychtematów.Jeśliz jakiegośpowodu,którycoprawdaniema
związkuz tobą,osobaz borderlineczujesięodrzucona,opusz-
czonalubzdeprecjonowana,możesilniereagowaćnato,comó-
wisz.Lepiejwięcodłożyćrozmowędoczasu,kiedysięuspokoi.
(6) Miejświadomośćwłasnychnastrojów.Jeśliczujeszsiębezbron-
ny,samotnylubsmutny—czychociażbygłodnylubzmęczo-
ny—powinieneśzaczekać,ażpoczujeszsięsilniejszy.
(7) Pamiętaj, że możesz dec ydować o swoich uczu-
ciach.Człowiekmożemiećdużywpływnato,jak
Nie pozwól, będziesięczuł.Jeśliosobaz borderlinepowie:„Je-
by udzieliły ci się steśnajgorszymrodzicemnaświecie”,możesz
skrajne reakcje drugiej
zdecydowaćsięw touwierzyći czućsięwinny
osoby. Zaufaj swojemu
instynktowi i formułuj al
bopodejśćdotychsłówz dystansem,ponie-
własne sądy. ważwiesz,żeniesąprawdziwe.
Zanim wdasz się w dyskusję

Osobadotkniętaborderlinemożenieświadomieprzeinaczaćfakty,
takbyodpowiadałyuczuciom,jakichdoświadczaw danejsytuacji.
Możeciękusić,byspieraćsięz niąo pewnefakty,jednakwdanie
sięw spórprzysłoniciprawdziweźródłoproblemu:jejuczucia.
Przyjrzyjsięprzykładom,którepokazują,w jakisposóbodnieśćsię
dojejuczuć,nieprzyznającjejjednocześnieracjianiniespierając
sięz niąo to,jakzinterpretowałafakty.
177
POTRZEBY
Fakt: Sylwia,matkaJoanny,nastolatkicierpiącejnaborderli-
ne,odczasudoczasugdyodwiedzająprzyjaciółka,pi-
jewieczoremlampkęwina.
Uczucie: KiedySylwiazapraszaprzyjaciół,Joannaczujesięigno-
rowana,przybitai wściekła.
„Fakty”wedługJoanny:Z powoduwstydui rozszczepieniadziew-

czynaniebierzeodpowiedzialnościzawłasnenegatyw-
neemocje.Zamiasttegozarzucamatce,żetoonaje
powoduje,wmawiającsobie,żematkamaproblemz al-
koholem.JeśliJoannie(iinnymosobomdotkniętymbor-
derline)jakieśwyjaśnieniewydajesięprawdziwe,totakie
jest.Faktom,któreniepasujądoteoriiosobyz borderli-
ne,możnazaprzeczyćlubjezignorować.
JeśliJoannazarzucimatce,żejestalkoholiczką,a taodrazuzacznie
siębronić(cojestnaturalnąreakcją),dziewczynauzna,iżjejsłowamu-
sząznaczyć:„Myliszsięi jesteśzłąosobą,skorotakodbieraszsytuację”.
Zlekceważeniejejuczućrozgniewająjeszczebardziej.Cowięcej,praw-
dziwyproblem(poczucieopuszczenia,któregodoświadczaJoanna)
niezostanieporuszony.Nicwięcniezostanierozwiązane.
JeśliSylwianajpierwpoświęciuwagęuczuciomcórki,a dopie-
ropóźniejniezgodzisięz jejinterpretacjąfaktów,będziemogłapo-
dzielićsięz niąwłasnymobrazemświata,kiedytabędzienato
bardziejprzygotowana.W kolejnymprzykładziezwróćuwagęna
to,żeSylwiapozwalaJoanniew pełniwyrazićswojeuczucia,zanim
przedstawijejfaktyzeswojegopunktuwidzenia.Matkaniezaczy-
narozmowyodtego,czyjestalkoholiczkączynie,ponieważozna-
czałobytozmierzeniesięz faktami.W świeciedotkniętejborderline
Joannyuczuciatojedyne,cosięterazliczy.
Joanna(zezłością):Przezkilkagodzinpiłaśzeswoimiprzyjaciół-
kaminaganku.Jesteśpijaczką!
Sylwia: Wydajeszsięzłai zdenerwowana.
Joanna:Jasne,żejestem!Jakbyśsięczuła,gdybytwojamatkaby-
łaalkoholiczką?
178
Sylwia(szczerze):Niepodobałobymisiętoanitrochę.Bałabym
sięi martwiła,żeniebędziew staniesięmnązaopieko-
wać.Czytakwłaśniesięczujesz?
Joanna: Jestempoprostuwściekła!Jutrozadzwonięnapogoto-
wiedlaofiarprzemocyw rodzinie.Powiemim,żemoja
mamacałymidniamileżyw domupijana!
Sylwia: Niktbyniechciał,żebyjegomatkacałymidniamileżała
w domupijana.Wyglądanato,żemyślisz,iżtakwłaśnie
robię.Maszprawodowłasnychodczući opinii.Jednak
jawidzętoinaczeji mirównieżprzysługujeprawodo
własnychodczući opinii.Z mojegopunktuwidzeniawy-
glądatotak,żeprzezwiększośćczasujestemdośćzapra-
cowanai rzadkopijęalkohol.A kiedyjużtorobię,nie
upijamsię.Nieczujęsięteraznietrzeźwai niesądzę,bym
sięzachowywałatak,jakbymbyła.
Joanna: Wypiłaśzadużo.Zachowujeszsiętakjakdziadek,kiedy
jestpijany.Czemumusiszprzesiadywaćw domuzeswo-
imiprzyjaciółkami?Nieznoszęich.Tonadętejędze.
Sylwia: Wiem,żenieprzepadaszzamoimiprzyjaciółkami.Masz
prawodowłasnegozdanianaichtemat.Niemusimyprze-
cieżlubićtychsamychludzi.
Joanna: Nierozumiem,dlaczegocałyczastuprzychodzą.
Sylwia: Wiem,żewydajecisię,iżciągletuprzychodzą.Jednak
w rzeczywistościniewidziałamsięz nimiodkilkutygo-
dni.Lubięz nimispędzaćczas,taksamojaklubięchodzić
z tobąnazakupyi robićinnerzeczyrazem,jakchoćbywczo-
raj,kiedyposzłyśmywybraćcisukienkęnastudniówkę
i podrodzewstąpiłyśmynahamburgery.Dobrzesięba-
wiłyśmy,pamiętasz?
Joanna(spokojniej):Tak.Alechciałabym,żebyśz niminiepiła.
Sylwia(zezrozumieniem):Tak,wiem,żetegonielubisz.
Zwróćuwagę,żeSylwiaodzwierciedlauczuciaJoanny,niezgadza-
jącsięprzytym,żepiciejesttymsamymcoupijaniesię.Oczywiście
179
POTRZEBY
bycieobiektemgwałtownychzarzutówjestfrustrujące.Jestnie-
sprawiedliwe.Sylwiamożepójśćdoswojegopokojui zacisnąćzę-
by,czując,jakściskająw dołku.Możepomyśleć,żechciałaby,by
córkamieszkałagdzieindziej.Niemniejudałojejsięporozmawiać
z niąo prawdziwymproblemie,któryjątrapił.Cowięcej,Sylwia
przedstawiłaswojeopiniei obserwacje,niepodważającprzytym
zdaniaJoanny.Tosporywyczyn.
W takichsytuacjachwartojestpamiętaćo poziomachrozwo-
juosobistego,o którychpisaliśmyw rozdziale3.Joannawygląda
nadorosłąosobęi wydajesiędorosła.Jednaknapoziomieemocjo-
nalnymjestmałymbezbronnymdzieckiem,któreczujesięopusz-
czoneprzezmatkę.Ta,jaksądziJoanna,niewie,żejejcórkażyje,
i nieinteresujesięnią.Zamiastjednakz płaczemwołaćmamę,jak
zrobiłobymałedziecko,Joannakrzyczyi grozi.Jejdziecinneuczu-
ciaprowadządorealnychkonsekwencji,jakieponosządorośli.Ta-
kajestnaturaborderline.Możeszutrudnićsobieżycie,jeślibędziesz
oczekiwaćdojrzałegozachowaniaodosoby,któraniejestnarazie
doniegozdolna,albojeślipoddaszcenzurzeswojenegatywne
uczuciai będzieszsięzanieganić.
Spodziewajsięniespodziewanego.Zaakceptujswojeuczu-
ciatakimi,jakiesą,i wiedz,żew twojejsytuacjiniesąone
niczymnienormalnym.Przebijsięprzezzewnętrznąskoru-
pęosobyz borderlinei uświadomsobie,żew tymmomen-
ciemożeonaniebyćzdolnadozachowania,którewiększość
ludziuznałabyzanormalne.
Przygotuj się do rozmowy

Dorozmowyz osobądotkniętąborderlineo własnychgranicach
możeszi powinieneśsięprzygotować.Otokilkawskazówekpod-
powiadających,jakpoinformowaćtakąosobęo swoichgranicach:
(1) Bądźkonkretny.Zdanie:„Chciałbym,żebyśokazywałmiwięcej
szacunku”jestwieloznaczne.Czymdokładniejestszacunek
180
i poczymmożeszstwierdzić,żejestciokazywany?Zdanie:
„Chciałbym,żebyśprzestałmnieobwiniaćzaswojedolegliwo-
ścifizyczne”jestkonkretnei wymierne.
(2) Informujo jednejgranicynaraz.Osobaz borderlinemożetrak-
towaćcięw sposób,któryjestdlaciebieniedoprzyjęcia.Je-
śli jednak poprosisz ją o to, by przestała obwiniać cię za
wszystkieproblemy,niepodnosiłagłosui niewyzywałacię,to
możesięokazać,żetychpróśbjestdlaniejzawiele,bymogła
jewszystkiespełnić.Wybierzjedną,odktórejzaczniesz.
(3) Zacznij od prostych rzeczy.Powiedzeniekomuś,byprzestał
cięwyzywać,możebyćłatwiejszeniżpoproszeniegoo to,by
przestałcięobwiniać.Możeszzwiększyćswojąszansęnasuk-
ces—i podbudowaćpewnośćsiebie—zaczynającodczegoś
prostszego.
(4) Ćwiczz dobrymprzyjacielem.Odegrajdanąsytuacjęzeswo-
imprzyjacielem.Zróbcietonakilkasposobów,zakażdymra-
zem zmieniając reakcje osoby z borderline. Nie musisz się
spieszyć,poświęćnamyśleniei odpowiedźtyleczasu,ilepo-
trzebujesz,zarównow trakcieodgrywaniaról,jaki w prawdzi-
wejsytuacji.W końcunabierzeszwprawyi wszystkostaniesię
łatwiejsze.Potrzebatylkoczasu.
(5) Pomyślo nagrodzie.Zachowanieintegralnościprowadzidopo-
czuciasiły,pewnościsiebie,nadziei,dumyi szacunkudlasie-
biesamego.
Określ swoją wizję rzeczywistości i trzymaj się jej

Prawdaczęstoniejesttakaoczywista.Wieluludzi,z którymirozma-
wialiśmy,wyznało,żetrudnoimbyłozaufaćwłasnymspostrzeże-
niomnatematrzeczywistości,ponieważichbliscyz borderlinesię
upierali,żetoonimająrację,i byliprzytymbardzoprzekonujący.
PrzyjrzyjmysięSarzei jejcierpiącejnaborderlinematce,Marii.
Saramówimatce,żebędziesięrozłączać,kiedytazaczniejąob-
winiaći krytykować.Ograniczateżliczbęrozmów,mówiącMarii,ile
razyw tygodniutamożedoniejdzwonić.
181
POTRZEBY
„Nigdybymtegoniezrobiłaswojejmatce!—odwarkujeMaria.
—Jakmożeszodmawiaćwłasnejmatcerozmówtelefonicznych?
Jakmożesztakranićmojeuczucia?Jakmogłamwychowaćtaką
niewdzięcznąi samolubnącórkę?”.
OjciecSaryzgadzasięz żoną.Bierzecórkęnaboki mówi:„Sa-
ro,twojamatkapoprostutakajest.Nicnatonieporadzi.Bądźdo-
brącórkąi pogódźsięzeswojąmamą”.
Sarajestzdezorientowana.Czyzachowujesięźlei samolub-
nie?Czypowinnazostaćprzytelefonie,nawetjeśliczujeokropny
uciskw piersi,kiedymatkająruga?
Kiedyosobaz borderlinelubinniludziez jejotoczeniakontr-
atakują,musiszsobieprzypomnieć,żemaszprawodowszystkich
swoichopinii,uczući myśli.Dobreczyzłe,właściweczynie,skła-
dająsięnato,kimjesteś.Powinieneśtakżepamiętaćo osobistych
granicach,jakiesobiewyznaczyłeś.
Wyraź swoje sądy o rzeczywistości

JeśliSarazdecydowałabysięnadyskusjęzeswoimirodzicamio za-
sadachprowadzeniarozmówtelefonicznych,niemiałabyszansy
poruszyćprawdziwegoproblemu:mianowicietego,żejakoosoba
dorosłaodpowiadazawłasnewyboryzwiązanez tym,jakchcia-
łabybyćtraktowana.
Saramówi:„Tato,zdajęsobiesprawę,żemaszinnypoglądna
temattego,iżpoprosiłammamęo przestrzeganiepewnychgra-
nic,jeślichodzio rozmowytelefoniczne.Rozumiem,
żewymożeciezałatwiaćsprawyinaczej.Alenie Kiedy osoba
jestemtobą—jestemsobą.Abyszanowaćsie- z borderline lub inni
biei swojeuczucia,muszęograniczyćliczbęroz- ludzie z jej otoczenia
mów z mamą do jednej w tygodniu, by nie kontratakują, musisz sobie
wysłuchiwaćprzeztelefonkrytykianizarzutów, przypomnieć, że masz
prawo do wszystkich
któresprawiają,żeczujęźle”. swoich opinii, uczuć
Wyrażenieswojegosąduo rzeczywistościpo- i myśli.
zwolitobiei bliskiejciosobiez borderlinedostrzec
odcienieszarościw waszychczarno-białych„praw-
dach”.Możecienegocjować.NaprzykładSarai jejmatkamogą
182
uzgodnić,żebędąrozmawiaćzesobąprzeztelefonnieraz,a dwa
razyw tygodniu.
Przenieś odpowiedzialność
Kiedyjużwyraziszswojesądyo rzeczywistości,musiszprzenieść
odpowiedzialnośćzauczuciai zachowaniaosobydotkniętejbor-
derlinez powrotemnanią.Możeszokazaćjejwsparcie,aleosta-
tecznietylkoonamożesprawić,żepoczujesięlepiej.
Nawetjeśliprzyzna,żecierpinazaburzenieosobowościtypu
borderline,lepiejniedokonywaćtakiegoprzeniesienia,podpierając
siędiagnozą.Możetozostaćodebranejakooznakalekceważenia
i brakuszacunku.
Otobardziejpozytywnysposóbprzeniesieniaodpowiedzialności
zaprezentowanynaprzykładzieSaryi jejmatki:„Mamo,rozumiem,że
nieodpowiadaciograniczenierozmówtelefonicznych.
Widzę,żejestciprzykro,iżtakodbieramtwojenega-
Musisz przenieść tywneuwagipodmoimadresem,którerzucasz,gdy
odpowiedzialność za
rozmawiamyprzeztelefon.Mamnadzieję,żezrozu-
uczucia i zachowania
osoby dotkniętej miesz,iżnadalchcęz tobąrozmawiać,leczniewte-
borderline z powrotem dy,gdymnieobwiniaszi krytykujesz.Zależymina
na nią. tobiei chcę,żebyśsięzemnąkontaktowała,alerów-
nieżbyśtraktowałamniez szacunkiem”.
Podziel odpowiedzialność
Powiedzmy,żetwojadotkniętaborderlinecórkajestnaciebiezła,
ponieważzapomniałeśwypożyczyćdlaniejksiążkęz biblioteki,
choćjejtoobiecałeś.Uparcietwierdzi,że„zawsze”zapominasz
o takichsprawachi żemusiałeśzapomnieć,ponieważcinaniejnie
zależyi wolałbyś,żebynieżyła.
W takimprzypadkuzamiastprzenosićodpowiedzialnośćna
osobęz borderline,możeszjąpodzielić.Czytającto,pamiętaj,że
wcześniejprzeszedłeśjużprzezetappoświęcaniauwagi,wykaza-
łeśsiępełnymzrozumieniemi takdalej.
Oto,comożeszpowiedzieć:„Wiem,żedotknęłocięto,iżzapo-
mniałemwypożyczyćksiążkę,i jesteśnamniezła.Powiedziałaś,
183
POTRZEBY
żetwoimzdaniem»ciągletakrobię«orazże»toznaczy,żecięnie
kocham«.Mogęspróbowaćcitowynagrodzić,przepraszająccięi ofe-
rując,żewypożyczętęksiążkęjutro,cojużzrobiłem.Mogętakże
wymienićsytuacje,kiedypamiętałem,bywyświadczyćciprzysłu-
gę.Towszystko,comogęzrobić.Niejestemw staniezmienićprze-
szłościanisprawić,byśuwierzyła,żeciękocham.Wiem,żetocię
bolii żejesteśwściekła.Możeszdalejtakmyślećalbopostaraćsię
uspokoić,przyjąćmojeprzeprosinyi zastanowićsię,comożemy
jeszczezrobić”.
Jeślipopełniłeśbłądi osobadotkniętaborderlinesięzde-
nerwowała,powinieneśpodzielićz niąodpowiedzialność.
Wykształć umiejętności komunikacyjne

Kiedyosobadotkniętaborderlineniejestwzburzona,możeszpo-
ciągnąćrozmowęnawetniecodalejniżudałosiętoSylwiiz Joan-
nąi postaraćsięwyjaśnićproblemczynawetgorozwiązać.Jeśli
wdaszsięw tegotypudyskusję,musisznaprawdęsłuchać,gdy
przyjdzietwojakolejnasłuchanie.Otokilkawskazówekdotyczą-
cychsłuchania:
w wtrakciesłuchanianiezastanawiajsięnadtym,cochceszpo-
wiedzieć;
w nieprzyjmujpostawyobronneji nieignorujdrugiejosoby,na-
wetjeślizarzucacionacoś,czegonigdyniezrobiłeśi niepo-
wiedziałeś;będzieszmiećjeszczeokazjęwrócićdotejsprawy
później;
w zwracajuwagęnasłowa,językciała,mimikęi tongłosuroz-
mówcy.Pomożecitoznaleźćuzasadnieniedlajegouczuć.Oso-
bydotknięteborderlineniezawszemajądostępdowłasnych
emocji,więcjeśliuważniesięw niewsłuchasz,możeszbyć
w staniewychwycićto,cokryjesięmiędzysłowami,i dostrzec
uczuciakryjącesiętużpodpowierzchnią.
184
Ważnejesttakżeto,byw pełnizrozumieć,z jakiegopowodu

osobaz borderlinejestzdenerwowana.Czasamimożeonapowie-
dziećcoś,coniemanajmniejszegosensu,luboskarżyćcięo coś
bezpodstawnie.Łatwosięwtedyzirytowaćczyzezłościć,cotylko
zaognisytuację,ponieważosobacierpiącanaborderlinemożesię
wówczaspoczućzdeprecjonowanai niezrozumiana.
Pamiętaj,żetyi bliskaciosobaz borderlinemożeciemó-

wićw dwóchróżnychjęzykach.Postarajsięzachowaćspo-
kóji delikatniepoprośją,bywyjaśniła,comanamyśli.
NastępującyprzykładrozmowyMarty(cierpiącejnaborderline)
z Adamempokazuje,comożeszzrobić,bylepiejzrozumiećosobę
dotkniętątymzaburzeniem.Niezależnieodtego,jakzłaczyzde-
nerwowanabyłabyMarta,Adamzachowujespokóji opanowanie.
Marta: Wiem,żemaszromans.
Adam(zezdziwieniem):Dlaczegotakpomyślałaś?
Marta: Ponieważjużmnieniekochasz;nigdymnieniekochałeś
i chceszmniezostawić.
Adam: Spokojnie,pokolei.Dlaczegowątpiszw mojąmiłość?
Marta: Choćbydlatego,żeniespędzaszzemnąwystarczająco
dużoczasu.
Adam: Mówisz,żeniespędzamz tobąwystarczającodużocza-
su.Możeszmiwyjaśnić,coprzeztorozumiesz?
Marta: Dobrzewieszco!
Adam: Niejestempewien,czywiem.Alechciałbymzrozumieć.
Możeszmiw tympomóc?
Marta: W zeszłąsobotęposzedłeśz przyjaciółmidokinai nie
zabrałeśmniezesobą.
W tejsytuacjidziękipoproszeniuMarty,byrozwinęłaswojąmyśl,
Adamzyskałcenneinformacje.Gdybyzacząłodrazuzaprzeczać,
185
POTRZEBY
żema rom ans,prawd op od obn iedług obysiękłóc ili,niewie-

dząc,cojestprawdziwymproblemem—odczuwanyprzezMar-
tęlęk przed opuszc zen iem,wzbud zonyprzezwyjś cieAdam a
z przyjaciółmi.
Potwierdź zasadność emocji osoby z borderline

Jeślichcesz,byrozmowaułatwiłazmiany,musiszpotwierdzićza-
sadnośćemocjibliskiejciosobyz borderline.Pomogąciw tym
umiejętnościaktywnegosłuchaniai parafrazowanie,o którychpi-
saliśmyw rozdziale6.
Lynn (cierpiąca na borderline)

Kiedy w końcu poszłam do poradni psychologicznej i dowiedziałam
się, że mam prawo doświadczać swoich uczuć, a ich wyrażanie jest
zdrową i sensowną reakcją, to było jak objawienie, biorąc pod uwa-
gę moją dotychczasową sytuację. Moja rodzina powtarzała mi, że nie
powinnam czuć się tak, jak się czułam, co jeszcze bardziej mnie zło-
ściło i denerwowało.
Uczuciaosobydotkniętejborderlinemogąbyćdlaciebienie-
zrozumiałe,alemająonesensdlaniej.Otokilkawskazówek pod-
powiadających,jakmożeszsiędonichodnieść:
w nieoceniajuczućdrugiejosoby,nieodmawiajichjej,nietry-
wializuji niedyskutujnatemattego,czytwoimzdaniemsąone
uzasadnionew danejsytuacji;
w sparafrazujjejuczucia,dotrzyjdouczućskrytychtużpodpo-
wierzchnią,któreniekiedyniesąwcaletakoczywiste;
w spytajdrugąosobę,czytwojespostrzeżeniasązgodnez prawdą;
w pokażjej,żesłyszysz,comówi;
w postarajsięniebrzmiećprotekcjonalnie,ponieważosobędo-
tkniętąborderlinemożezdenerwowaćto,żewydajeszsięnie
traktowaćjejzmartwieńpoważnie.
Jeślichcesz,byrozmowaułatwiłazmiany,musiszpotwierdzić
emocjeosobyz borderline.
186
DalszyciągrozmowyMartyz Adamempokazuje,jakpotwier-
dzaćemocjedrugiejosoby:
Marta: W zeszłąsobotęposzedłeśz przyjaciółmidokinai nie

zabrałeśmniezesobą.
Adam: Wydajeszsięnaprawdęzdenerwowanai zła—popierw-
szedlatego,żeposzedłembezciebiedokina,a podrugie
dlatego, że myślisz, iż cię nie kocham. Wyczuwam to
w twoimgłosiei widzępotwojejtwarzy.Marto,jestem
w staniezrozumieć,żemogłaśsięzdenerwować,skoro
myślałaś,żecięniekocham.Gdybytobyłaprawda,taka
myślniewzbudziłabyjedyniezdenerwowania—byłaby
druzgocząca.Czyczujeszsięterazzranionai smutna?
Marta: Tak!
Formułuj swoje sądy o rzeczywistości

Potymjakpotwierdziłeśuczuciaosobydotkniętejborderline,wyraź
siebiepoprzezswojesądyo rzeczywistości.W opisanymprzykła-
dzie„rzeczywistość”Adamajestprosta.Wie,żespytałMartę,czynie
chciałabyiśćz nimdokina,a onaodmówiła.Wie,żenaprawdęjąko-
cha. Może zatem powiedzieć: „Marto, to prawda, że wyszedłem
z przyjaciółmi.Niechciałaśzemnąiść,więcwybrałemsięsam.Do-
brzesiębawiłem.Lubięspędzaćczasz przyjaciółmi.Jednaktonie
oznacza,żecięniekocham—taknaprawdękochamcię,i tobardzo”.
Niektóresądyo rzeczywistościbędąopartenafaktach(naprzy-
kład:„Kiedypowiedziałem,żeczuję,iżcośsiępali,niemiałemna
myślitwojegogotowania.Zwróciłemtylkouwagęnasmródspale-
nizny”).Innesądyo rzeczywistościbędąodzwierciedlaćtwojeopi-
nie(naprzykład:„Niewydajemisię,żebychęćwyjściadokina
z przyjaciółmiświadczyłao samolubstwie.Myślę,żenawetw mał-
żeństwiedobrzejest,gdydwojeludzimajeszczeinnychprzyjaciół
i rozwijaswojezainteresowania”).
Jasnoformułujswojesądyo rzeczywistości.Osobaz border-
linemożepróbowaćsprzeczaćsięz tobąo to,ktoma„rację”,a kto
187
POTRZEBY
jest„winny”.Niektórejejargumentymogąbyćnielo-
giczne.Pewnakobietauparcietwierdziła,żebicie Oprzyj się pokusie
i kopaniemężabyłouzasadnione,ponieważonpo- usprawiedliwiania się,
wiedziałjej,żejestagresywna.Oprzyjsiępokusie nadmiernego tłumacze-
usprawiedliwianiasię,nadmiernegotłumaczenia nia czy dyskutowania.
Po prostu skup się
czydyskutowania.Poprostuskupsięnaprzekazie,
na przekazie.
naprzykładstosownąreakcjąnapostawionyzarzut
będzie:„Rozumiem,żetakmyślisz,alejawidzętoina-
czej”.Powtarzajtotakczęsto,jakbędzietokonieczne.
Poproś o zmianę
Jeślijużwiesz,gdzieprzebiegajątwojeosobistegranice,pora,byś
przedstawiłjebliskiejciosobiez borderline.Zanimjednaktozro-
bisz,musiszwiedzieć,o comożeszśmiałopoprosić,a o conie.
Zasadnejestproszenieosobydotkniętejborderlineo to,by
zmieniłaswojezachowanie.Możliwe,żeonazachowujesięinaczej,
kiedyjestz tobą,a inaczejw obecnościswoichprzyjaciół,w miej-
scupublicznymczyw pracy.Jeślipotrafipanowaćnadswoimza-
chowaniemw pewnychokolicznościach,toprawdopodobniejest
w stanienadnimzapanowaćtakżew innychsytuacjach.
Oczywiścieosobyz borderlinemogąpotrzebowaćpomocy,by
zmienićswojepostępowanie.Jeślibliskaciosobaszukatakiejpo-
mocy,znaczniełatwiejprzyjdziejejprzestrzeganietwoichgranic.
Jednak,jakwiesz,jesttodecyzja,doktórejludziecierpiącynabor-
derlinemusządojśćsami.
Choćzasadnejestproszeniekogoś,byzmieniłswo-
jezachowanie,nienależymówićmu,jakmasięczuć. Choć
Innymisłowy,możeszpoprosićosobęz borderline, zasadne jest
proszenie kogoś,
bynaciebieniekrzyczała,aleniemożeszjejnaka-
by zmienił swoje
zać,bysięniegniewała.Możeszpoprosić,bynie zachowanie, nie
dzwoniładociebieczęściejniżdwarazydziennie, należy mówić mu,
aleniemożeszjejnakazać,bynieczułasięsamot- jak ma się
nai niewpadaław panikę,kiedyniemacięw pobli- czuć.
żu.Gdybyludziecierpiącynaborderlinemogliodmienić
swojeuczuciazapomocąsamejsiływoli,jużdawnobytozrobili!
188
W książceGniewkobiety:jakzmieniaćutrwalonewięziz bliski-
miHarrietGoldhor-Lerner(2003)pisze:
Większośćz naspragnierzeczyniemożliwych.Chceszmieć
wpływnietylkonawłasnedecyzjei wybory,leczrównieżnare-
akcje innych na nie. Pragniesz nie tylko dokonywać zmian,
chcesz, żeby partnerowi podobały się te zmiany. Chcesz
wznieśćsięnawyższypoziomasertywnościi wyrazistości,a na-
stępniebyćchwalonąi nagradzanąprzeztychwszystkich,któ-
rzypolubilicięzacośzupełnieinnego.
Przedstaw swoje granice

Wybierzdobryczasnarozmowę,czyliprzeprowadźjąwtedy,gdy
obojeczujeciesiębezpieczniei jesteściew dobrychnastrojach.
Częstogdywszystkodobrzesięukłada,bliscyosób
dotkniętychborderlineniechcąporuszaćtrudnych
Opisz sytuację tematów,byniepsućatmosfery.Będzieszmu-
tak, jak ją widzisz, siałprzezwyciężyćtakąpokusę.
nie popadając przy tym Badaczka borderline Marsha M. Linehan
w przesadę, nie oceniając (1993b)opracowałastylkomunikacjiznanypod
jej ani nie wyjaśniając,
co o niej myślisz.
nazwąDROGI—opisz,wyraź,zaznaczi wzmoc-
nij2.Dalejprzedstawiamyposzczególnekrokitej
metodyi wyjaśniamy,jakmożeszjewykorzystać,
byprzybliżyćdrugiejosobieswojeosobistegranice.
Opisz
Opiszsytuacjętak,jakjąwidzisz,niepopadającprzytymw prze-
sadę,nieoceniającjejaniniewyjaśniając,coo niejmyślisz.Bądźtak
obiektywnyi konkretny,jaktylkomożesz.Możecipomócwyobra-
żaniesobie,żejesteśkamerąrejestrującądokładnyprzebiegwyda-
rzeń.Nieużywajkrytycznychlubnacechowanychemocjonalnie
słówczyzwrotów.Nieutrzymuj,żemaszdostępdowewnętrznej
2
AngielskiakronimDEAR(drogi,kochany)powstałodpierwszychlitersłówdescri-
be (opisz),express (wyraź),assert (zaznacz)orazreinforce (wzmocnij;przyp.tłum.).
189
POTRZEBY
motywacjii uczućdrugiejosoby,chociażwolnocipowiedzieć,że
„wydajesię”zdenerwowana,złai takdalej.
Możesznaprzykładpowiedzieć:„Wracaliśmywczorajz urlopu
samochodem.W porzelunchuzaczęliśmysięzastanawiać,czynieza-
trzymaćsięnaposiłek.Wtedyodezwałaśsiędomniezezłością,stop-
niowopodnoszącgłos.Wydawałaśsiębardzozdenerwowanaczymś,
cowydarzyłosiępoprzedniegodnia.Podziesięciuminutachspyta-
łem,czymoglibyśmydokończyćtęrozmowęinnymrazem.Tyzaś
dalejnamniekrzyczałaś.Poupływienastępnychkilkuminutznówza-
pytałem,czymoglibyśmyporozmawiaćo tym,gdybędziemyjuż
w domu.Odmówiłaś,przeklinającmniei wyzywającodnajgorszych”.
Wyraź
Wyraźjasnoswojeuczuciai opiniedotyczącesytuacji.Odpowiadajza
własneodczucia,niemów:„Toprzezciebietaksięczuję”.Zamiastte-
gopowiedz:„Taksięczuję”.Byćmożebędzieszmusiałsięnajpierw
chwilęzastanowić,abyustalić,jakichdokładnieemocjidoświadczasz.
Możesznaprzykładpowiedzieć:„Kiedynamniekrzyczałaś,
czułemsiębardzoźle.Obawiałemsię,ponieważniewiedziałem,
cozarazzrobiszczypowiesz.Czułemsiębezradny;niemiałem
gdziewyjść,ponieważbyliśmyw samochodzie.Byłemsmutny,bo
sięnamniegniewałaś.Kiedypoprosiłem,żebyśprzestała,a tyte-
goniezrobiłaś,zezłościłemsię,ponieważniereagowałaśnamoje
słowa.Byłemteżzaniepokojony,gdyżz tyłusiedziałnaszsyn;mar-
twiłemsię,jakwpłynienaniegonaszakłótnia”.
Osobiedotkniętejborderlinebardzotrudnojestzrozumieć,
żemożeszbyćnaniązłyczyzdenerwowanyz jejpowodu,
a mimotowciążjąkochać.Możeszjejprzypomnieć,żechoć
cościętrapi,nadalbardzocinaniejzależy.
Zaznacz
Zaznaczswojegranice,nadającimprostąformę.Jeszczerazwy-
jaśnij,żezdecydowałeśsiępostawićgdzieśgranicęniedlatego,że
190
jesttosłuszne,normalne,żetaktrzebaczytakwłaśniepowinno
sięzrobić.Zależycinatym,ponieważtakiemaszpreferencje,tak
chciałbyśbyćtraktowanyi takiedziałaniesprawia,żeczujeszsię
komfortowo.
Możesznaprzykładpowiedzieć:„Zależyminatwoichuczu-
ciachi chcęrozwiązaćnaszeproblemy.Kiedyrobisięgorącoi za-
czynamy na siebie krzyczeć, mogę być zmuszony przerwać
rozmowę,bypowrócićdoniejpóźniej,gdyobojesięuspokoimy.Mu-
szętozrobić,abypoczućsięlepiej”.
Osobaz borderlinemożeporazkolejnypróbowaćwciągnąć
cięw dyskusjęnatemattego,ktomarację,a ktojestw błędzielub
jestwinny.Jeszczerazoprzyjsiępokusieusprawiedliwianiasię,
nadmiernegotłumaczeniaczydyskutowania.Słuchajuważnie,a na-
stępniepowtórzswójprzekaz:„Słyszę,comówisz,i rozumiem,że
twoimzdaniemtowszystkomojawina.Jajednakwidzętoinaczej.
Stanowczouważam,żetegotypuzachowaniewzględemmniejest
niedopuszczalne,i chcę,bywięcejsięniepowtórzyło”.
Wzmocnij
Jeśliuznaszzastosowne,wzmocnijkorzyści,jakiedajewyznaczenie
granic.Wyjaśnij,jakiepozytywneskutkimożemiećfakt,żedostaniesz
to,czegopotrzebujesz.Gdyzaśnadejdzieodpowiedni
moment,pomóżosobiedotkniętejborderlinedo-
Wyjaśnij, strzectakżenegatywneskutkistatusuquo.
że wyznaczasz granice, Możesznaprzykładpowiedzieć:„Kiedypóź-
ponieważ takie masz
niejwrócimydonaszejrozmowy,łatwiejmibę-
preferencje, tak chciałbyś
być traktowany i takie dziewysłuchaćtwoichobaw,ponieważbędę
działanie sprawia, spokojnyi bardziejskupiony.Niewdamysięw za-
że czujesz się żartedyskusje,którezdająsięprowadzićdoni-
komfortowo. kądi poktórychobojejesteśmyzdenerwowani”.
Niegroźukochanejosobie,abyzapanowaćnad
jejzachowaniem.Powiedzmy,żewybieraciesiędotwojej
babci,byuczcićjejosiemdziesiątepiąteurodziny.Twójpartnerwi-
dzi,żewszyscysąubranistosowniedookazji,i złościsięz powo-
dutwojegostroju—szortówi wyblakłegoT-shirtu.Krzyczyna
ciebie,nazywająccięprzywszystkichflejtuchem.Naturalną,ale
191
POTRZEBY
chybionąreakcjąbyłobyodpowiedziećmugniewnymtonem:„Je-
ślizaraznieprzestaniesz,wychodzę!”.
Zamiasttegodajmujasnodozrozumienia,żeniedziałaszprze-
ciwkoniemu,a w swoiminteresie.Naprzykład:„Czujęsiębardzonie-
zręcznie,kiedynamniekrzyczysz,zwłaszczaw obecnościinnych
osób.Czujęsięwtedyzłai bezradna.Proszęcię,byśnatychmiast
przestał,żebyśmymoglidalejsiędobrzebawić”.Możeszbyćzmu-
szonawyrazićswojepragnieniai wzmocnićichpozytywneskutki(na
przykład:„żebyśmymoglidalejsiędobrzebawić”)więcejniżraz.
Niegroźukochanejosobie,abyzapanowaćnadjejzacho-
waniem.Zamiasttegodajjejjasnodozrozumienia,żenie
działaszprzeciwkoniej,a w swoiminteresie.Możeszbyć
zmuszonywyrazićswojepragnieniai wzmocnićichpozy-
tywneskutkiwięcejniżraz.
Możeszrównieżwskazaćnegatywne konsekwencje:„Jeślinie
przestaniesz,będęzmuszonawyjść,bychwilęodetchnąć”.Zrób
to,jeślipartnerdalejniereaguje.
Bądź przygotowany na kontratak

Kiedyjednazestronrezygnujez bezskutecznejwalkii mówiwprost
o swoichpotrzebach,pragnieniachi przekonaniach,drugazazwyczaj
w odpowiedzizmieniaswojezachowanie.Dotyczytokażdejrelacji.
Jednakkiedyjednaz osóbcierpinaborderline,niezwykleistotne
jestprzewidywaniejejreakcjinawprowadzaneprzezciebiezmiany.
Osobydotknięteborderlinepróbująradzićsobiez bólempo-
przezinterakcjez innymiludźmi.Jakjużpisaliśmy,zapomocąpro-
jekcji,wybuchówwściekłości,krytykowania,obwinianiai innych
mechanizmówobronnychbliskaciosobaz borderlinemożechcieć
przekazaćciswójból.Kiedyreagujeszstanowczoi przekierowujesz
cierpieniez powrotemdoniej,abysamamogłasięz nimzmierzyć,
zrywaszumowę,którąnieświadomiepodpisałeś.Naturalnie,tojąza-
niepokoi.Najprawdopodobniejzdecydujesięnakontratak,czyli
działaniemającenaceluprzywróceniepoprzedniegostanurzeczy.
192
Kontratakipomagająrównieżludziomusprawiedliwiaćswojeczy-
ny,zarównoprzedsobą,jaki przedinnymi.Toniezwykleistotne,po-
nieważwydajesięuzasadniaćszantaż,a nawetczynićgoczymś
szlachetnym.Twojazdolnośćprzeciwstawieniasiętakimkontrata-
komzadecydujeo dalszymprzebieguwaszejrelacji.
WedługHarrietLehrer(1985)ludziereagująnawyznaczanie
granicnatrzyłatwedoprzewidzenia,następująceposobiesposo-
by:lekkimsprzeciwem,ostrymsprzeciwemlubgroźbami(miej
świadomość,żeosobaz borderlinemożeodrazuprzejśćdogróźb).
Tutajskupimysięnalekkimi ostrymsprzeciwie,a w rozdziale8 zaj-
miemysięniebezpiecznymigroźbami.
Jak reagować na lekki sprzeciw

OtoniektóretaktykikontratakuomówioneprzezSusanForward
i DonnęFrazierw Szantażuemocjonalnym (2011):
w odwrócenie —szantażystatwierdzi,żejegomotywysączyste
i uczciwe,a totydziałaszw pokrętnysposób,bezskrupułów
i z wyrachowaniem(bliscyosóbz borderline,którzywyzna-
czajągranice,częstosązaliczanido„złych”ludzi);
w etykietowanie —szantażystawyzywacię,bywzmocnićswój
odwróconypunktwidzeniai osłabićtwojepoczucierzeczywi-
stości;wieletakichetykiettotaknaprawdęprojekcje;
w patologizacja —szantażystapróbujecięprzekonać,żenietyle
źlepostępujesz,ilejesteśzły(lubchory,beznadziejny,zepsuty
itp.);imwyższastawka,tymwiększeprawdopodobieństwo,że
dotegodojdzie;wieleosóbwyznało,żeichbliscyz borderline
przypisywaliimtozaburzenie;
w pozyskiwaniesprzymierzeńców —szantażystaprosiinnych,by
wywieralinaciebiepresję;wydajesię,żetataktykajestnaj-
częściejwykorzystywanaprzezrodzicówcierpiącychnabor-
derline—pewnamatkazjawiłasięw progumieszkaniaswojej
córkizewsparciemw postaciczworgakrewnych.
Kiedyreagujesznalekkisprzeciw,pamiętaj,byniespieraćsię
o to,czytwojegranicesąwłaściweczynie.Otokilkaprzykładowych
odpowiedzinaniektóretypowestwierdzeniaosóbz borderline.
193
POTRZEBY
Osobaz borderline:Taprośbaświadczyo tym,żejesteśzłym(sa-

molubnymitp.)człowiekiem.
Reakcja: Rozumiem,żeuważaszmniezazłegoczłowieka,jajed-
nakmyślęo sobiedobrzei jestemdumnyz tego,żesza-
nujęsięnatyle,bywyznaczyćtęgranicę.
Osobaz borderline:Musiszmnienienawidzić.
Reakcja: Nienienawidzęcię.W rzeczywistości Ludzie reagują
na wyznaczanie granic
zależyminatobietakbardzo,żechcę,
na trzy łatwe do
byśmywspólniepopracowalinadpo- przewidzenia, następujące
prawąnaszejrelacji.Zależymirów- po sobie sposoby:
nieżnasobiei szanujęsiebiesamego. lekkim sprzeciwem,
Dlategowłaśnieporuszamtentemat. ostrym sprzeciwem
lub groźbami.
Osobaz borderline:Manipulujeszmnąi chceszmnie
kontrolować.
Reakcja: Rozumiem—myślisz,żetobąmanipulujęi chcęciękontro-
lować.Uważam,żesamapowinnaśdokonywaćwyborów
i decydować,jakchceszpostąpić.Natomiastjapowinienem
zastanowićsięnadtym,z czymczujęsiędobrze,a z czym
nie.Dużoo tymmyślałemi jesttodlamniebardzoważne,
takżezewzględunaszacunekdosamegosiebie.
Osobaz borderline:Niepowinnaśmyślećo tymw tensposób.
Reakcja: Byćmoże,gdybyśbyłnamoimmiejscu,niemyślałbyś
o tymw tensposób.Jesteśmydwiemaróżnymiosobami
i mamywłasneprzekonania,uczuciai opinie.Proszęcię,
byśszanowałmojeuczucia,nawetjeśliichniepodzielasz.
Osobaz borderline:Jesteśdzieckiem.Tojajestemrodzicem.
Reakcja: Jestemtwoimdzieckiem,aleniejestemjużmałądziew-
czynką.Jestemdorosłai nadszedłczas,bymzaczęłapo-
dejmowaćwłasnedecyzjenapodstawieswoichuczuć
i przekonań.Możeszsięzemnąniezgadzać,masztakie
prawo.Jazaśmamprawopostępowaćtak,byzachować
dlasiebieszacunek.
Wartopamiętać,żekontrataknieoznacza,iżto,czegosiępod-
jąłeś,byłozłealbookazałosięnieskuteczne.Oznacza,żepoprosi-
łeśosobęz borderlineo coś,cojestdlaniejtrudne.
194
Otoinnereakcjepozwalająceuniknąćkłótni:
w Totwójwybór.
w Chciałbymporozmawiaćo tympóźniej,gdyjużsięuspokoimy.
w Muszęnadtymjeszczetrochępomyśleć.
w Niejesteśmydlasiebiewrogami.Poprostupatrzymynaspra-
wyinaczej.
w Niezgadzamsiębraćnasiebiewięcejniżpołowęodpowie-
dzialności.
w Wiem,żeniejesteśz tegopowoduzadowolony,aletasprawa
niepodlegadyskusji.
w Wiem,żechciałbyśszybkiejodpowiedzi,alepotrzebujętrochę
czasunazastanowienie.
w Niebędęsięopowiadaćpożadnejzestron.Musiciesamiroz-
wiązaćtenproblem.
Jak reagować na ostry sprzeciw

Kiedyosobaz borderlinezaczynaprzejawiaćostrzejszereakcje,ukry-
teprzesłaniebrzmi:„Odbieraszmimójmechanizmradzeniasobie,
a janiemogęznieśćzwiązanychz tymuczuć—chcę,bybyłojak
dawniej!”.Jeślijużwcześniejnaciebiekrzyczała,możeterazwpaść
w dzikiszał.Jeślijużwcześniejzarzucałacisamolubstwo,zostaniesz
teraznazwanynajbardziejegocentrycznym,egoistycznymi zabor-
czymczłowiekiemnaświecie.Jeśliradziłasobie,stosującprzemoc
—wobecsiebielubinnych—agresjamożeprzybraćnasile.W roz-
dziale8 wyjaśnimy,jakmożnaobronićsięprzedprzemocą.
Pamiętaj, że kontrataki są czymś normalnym

Wartopamiętać,żekontrataknieoznacza,żeto,czegosiępodją-
łeś,byłozłealbookazałosięnieskuteczne.Oznacza,żepoprosiłeś
osobęz borderlineo coś,cojestdlaniejtrudne.Niktnielubirobić
czegoś,przezcoczujesięniekomfortowo.
Możliwe,żez czasem,dziękiwyznaczonymprzezciebiegrani-
com,bliskaciosobaz borderlinespojrzynasiebiekrytycznym
okiemi zdecydujesięposzukaćpomocy.Alboprzeciwnie:będzie
195
POTRZEBY
ciędewaluować,zarzucici,żepragnieszjąopuścić,i stwierdzi,że
niechcecięwięcejwidzieć.Możeteżzrobićjednoi drugie.
Cokolwieksięwydarzy,możliwe,żew końcui takbysięwyda-
rzyło.Twojedziałaniamogłyjedynieprzyspieszyćrozwójwypadków.
Nie ustępuj
Kiedy twoje granice nie są przestrzegane
Jeślichcesz,bybliskaciosobadotkniętaborderlinesięzmieniła,
musiszrównieżbyćgotówdokonaćpewnychzmian,gdynieprze-
strzegaonatwoichgranic.Zastanówsięnadtym,comożeszzro-
bić,niezaśnadtym,czegotwoimzdaniemniepowinieneśczynić.
Bądźkreatywny.Otokilkaprzykładów—możesz:
w zmienićtematlubodmówićrozmowy;
w wyjśćz pokojualboodłożyćsłuchawkę;
w zmienićnumertelefonu,aktywowaćusługęidentyfikacjinume-
rudzwoniącegolubzmienićzamkiw drzwiach;
w wyjśćdoswojegopokojui zamknąćzasobądrzwi;
w przebywaćz osobąz borderlinetylkow obecnościtrzeciejstrony;
w odmówićczytanialistówczymailiodosobyz borderlinebądźzmie-
nićadresmailowy;
w zatrzymaćsamochódi odmówićjazdyz tąosobą;
w zdecydowaniepowiedzieć„nie”i trzymaćsięswojegozdania;
w poprosićo pomocterapeutęlubprzyjaciół,nawetjeśliosobaz bor-
derlineniechce,byśz niejkorzystał;
w zadzwonićnatelefonzaufanialubdoośrodkainterwencyjnego;
w zawiadomićpolicjęi uzyskaćsądowyzakazzbliżaniasię;
w niespotykaćsięz tąosobąprzezjakiśczaslubzakończyćrelację;
w znaleźćdladzieckainne,tymczasowemiejscezamieszkania(na
przykładw domurodzinnym,u dalekichkrewnych);
w podjąćdziałaniaw celuochronyswoichdzieciprzedsytuacjami,
w którychmogądoznaćkrzywdy(naprzykładmożeszjezabie-
raćz domuw trakcienapadówszałupartnera,zgłosićmaltreto-
wanie,postaraćsięo sprawowanienadnimisamodzielnejopieki).
196
Naturalnie,wszystkieterozwiązaniadlaosobydotkniętejbor-
derlinemogąbyćrównoznacznez jejopuszczeniem.Dlategoteż
możeszbyćzmuszonydelikatniezwrócićjejuwagęnafakt,żenie
działaszprzeciwkoniej;działaszw swoiminteresie.Wytłumaczjej,
żegranicestanowiąpodstawęzdrowejrelacjii żeprosiszo ichprze-
strzeganie,abyściemoglibyćrazemprzezdługiczas.
Grunt to konsekwencja
Radzimy,byśzawszedelikatniezwracałuwagęnaprzestrzeganie
granic,nawetgdyjesteśzmęczonylubwolałbyśuniknąćkłótni.Mo-
żeszniezawszebyćw staniepodjąćnatychmiastowedziałania,
leczniewolnocipozwolićnato,bynieakceptowalnezachowanie
przeszłobezecha,ponieważmożeszjetymsamymwzmocnić.
Znówbardzoważnejestprzygotowanie.Pomyśl,„cobędzie,je-
śli…”,i o iletomożliwe,zawczasuzdecyduj,jakiekrokipodejmiesz
w konkretnejsytuacji.
Postępuj z rozwagą i poszukaj pomocy

Borderlinetopoważnezaburzenieosobowości.Ważnejest,byś
szukałpomocynazewnątrz—u kompetentnegospecjalistyw za-
kresiezdrowiapsychicznego,zwłaszczajeślimaszpowodysądzić,
żekontratakiokażąsięnatylepoważne,iżniebędzieszw stanie
samsobiez nimiporadzić.Otokilkaszczegółowychwskazówek
dotyczącychpozyskiwaniapomocy:
(1) Skonsultujsięz wykwalifikowanymspecjalistą. Jeśliw sytuację

sąrównieżwplątanedzieci,zdecydowaniezalecamy,byśpora-
dziłsięwykwalifikowanegospecjalistyw zakresiezdrowiapsy-
chicznego,jakw taktrudnychwarunkachmożeszjenajlepiej
ochronić.Ważnejest,byspecjalistatenznałsięzarównonabor-
derline,jaki naproblemachzwiązanychz dziećmi.Jeślijegoza-
leceniasąniezgodnez tym,copodpowiadaciintuicja,możesz
zapoznaćsięz opiniąinnegoeksperta.Pamiętaj,żekażdaoso-
baz borderlinejestinna,podobniejakinnejestkażdedziecko.
197
POTRZEBY
(2) Zasięgnij porady prawnej, jeślijej potrzebujesz.Jeślijakorodzic

maszproblemyz widywaniemsięz dziećmi,uzyskaniemprawa
doopiekinadnimiczyfałszywymioskarżeniamiskierowanymi
podtwoimadresem,tonimpodejmieszjakieśnieprzemyślane
działania,zdecydowaniezalecamyrozmowęz praw-
nikiem,któremunieobcesązaburzeniapsychicz-
ne.Ważnejest,byosoba,z którąsiękonsultujesz, Radzimy,
miała pojęcie na temat tego typu spraw byś zawsze delikatnie
i w przeszłościdobrzesobiez nimiradziła. zwracał uwagę na
przestrzeganie granic,
(3) Przygotuj się psychicznie.Jeślitwójrodzic
nawet gdy jesteś
maborderlinei w dzieciństwieznęcałsięnad zmęczony lub wolałbyś
tobąfizyczniebądźpsychicznie,radzimy,byś uniknąć kłótni.
przepracowałswojedoświadczeniazespecjali-
stąw zakresiezdrowiapsychicznego,abynabrać
pewności,żejesteśpsychiczniegotówpoprosićrodzicao prze-
strzeganiegranici zmierzyćsięz każdąjegoreakcją.
Niezależnieodtego,jakprzedstawiasiętwojasytuacja,możesz
potrzebowaćwielemiłości,wsparciai utwierdzeniaw słuszności
swojegopostępowania,kiedybędzieszsiębronić.Niektórzybliscy
i ważnidlaciebieludziemogąbyćw staniecięwesprzeć.Poprośich
o pomoc.Innimogąniezgadzaćsięz działaniami,jakiepodejmujesz,
ponieważmająpoczucie,żezagrażająoneichrelacjomz bliskąci
osobądotkniętąborderlinealbosąsprzecznez ichprzekonaniami.
Tonormalne.Uznajichprawodowłasnegozdaniai wyraźchęćutrzy-
mywaniaz nimirelacjiniezależnieodichstosunkówz tąosobą.
Niech miarą twojego sukcesu będą sprawy, które masz

pod kontrolą
Wtrakciewaszychrozmówbliskaciosobaz borderlinemoże,
aleniemusi,reagowaćtak,jakbyśsobietegożyczył.Niemasznad
tymżadnejkontroli.Niechwięcmiarątwojegosukcesubędączyn-
niki,nadktórymimożeszzapanować.Zapytajsiebie:
w Czyzareagowałemjakdorosły,a niejakdziecko?
w Czypostąpiłemw sposóbświadczącyo moimszacunkudosiebie?
198
w Czyjasnoprzedstawiłemswojestanowisko?
w Czybyłemskupiony,nawetgdypartnerpróbowałzbićmnie
z tropu?
w Czybyłemspokojnyi opanowany?
w Czyniepołknąłemprzynętyi niedałemsięwciągnąćw bezna-
dziejnyspór?
w Czyliczyłemsięz uczuciamidrugiejosoby,nawetjeślionanie
brałapoduwagęmoich?
w Czyzachowałemsilnepoczucierzeczywistości,będącjedno-
cześnieotwartymnaproblemyrozmówcy?
Jeśliodpowiesz„tak”naktórekolwiekz tychpytań,możeszso-
biepogratulować.
Omówiliśmyw tymrozdzialewielezagadnień.Niepróbujprzy-
swajaćwszystkiegonaraz.Możeciętoprzytłaczać,alepamiętaj,
żejesteśw staniewpłynąćnaswojekontaktyz bliskąciosobącier-
piącąnaborderline.Poprostuniezapominajo tym:
w żezaznaczaszwłasnegranicedladobraswojegozwiązkuw per-
spektywiedługofalowej,a nietylkodlasiebie;
w żemaszbyćlustrem,a niegąbką;
w bytrzymaćsięobranejdrogi;niepozwól,byosobaz borderli-
neodciągnęłatwojąuwagęodtego,cochceszjejprzekazać;
w bybyćzadowolonymz kroków,jakiepodjąłeś—przeszedłeś
długądrogę.
Wnastępnymrozdzialewyjaśnimy,copowinieneśzrobić,kiedy
zachowaniebliskiejciosobyz borderlinestajesięniebezpieczne.
8
Jak stworzyć
plan bezpieczeństwa
Tak,spraw,bytwojeramiękrwawiło;uderzczołemo wezgło-
wie,mocniej,mocniej!Krzycznatych,którychkochasz,dopó-
kisięnieprzestrasząi ukradkiemcięnieopuszczą,cizdrajcy!
Przypalswojepalcenadkuchennympalnikiem,nakłujdłoń
szpilką;zróbtojeszczerazi jeszczeraz.Weźtetabletki.Kup
więcej,nazapas.Byćmożetotylkokolejnewielkiezaćmienie3.
Meliss aFord-Thorn ton,Eclips es:Beh ind
thebord erlin epers on alit yd is ord er
Napadywściekłości,przemocfizyczna,samookaleczaniei groźbysa-
mobójczetonajbardziejprzerażającez prowadzącychdoizolacjiza-
chowańosóbz borderline,z którymimuszązmierzyćsięichbliscy.
Czasemonitakżewpadająw szał,uciekająsiędoprzemocylubmy-
śląo samobójstwie.Abyporadzićsobiez taktrudnymisytuacjami,klu-
czowejestplanowaniei pozyskaniepomocyz zewnątrz.Przyodrobinie
szczęściatwojezachowaniezachęcibliskąciosobęz borderlinedo
uzyskaniaprofesjonalnejpomocy,którejtakrozpaczliwiepotrzebuje.
3
W książceFord-Thorntonzaćmienietostan,w jakipopadaosobadotknięta
borderline,kiedyprzejmująnadniąkontrolęsilnenegatywneemocje.Autorkapi-
sze,żeczujesięonawtedytak,jakbyjejnajbliżsi,którzysądlaniejw życiuniczym
światło,naglejąopuścili,pozostawiającjąsamąw ciemności(przyp.tłum.).
200
Niekontrolowane napady szału

Napadywściekłościosobydotkniętejborderlinemogąbyćprzera-
żające.Możeonacałkowiciestracićnadsobąpanowaniei działać
impulsywnie,niebaczącnakonsekwencjeswoichzachowań.
Karen Ann (cierpiąca na borderline)

Kiedy jestem wściekła, nie potrafię myśleć racjonalnie. Ogarniają
mnie emocje, które sprawiają, że podejmuję gwałtowne działania
na szkodę otoczenia. Te uczucia przejmują nade mną kontrolę; by
od nich uciec, muszę zaatakować. Próbuję się w ten spo-
sób chronić, wiedząc, że to, co robię, jeszcze bardziej
Kiedy osoba odstraszy ode mnie innych.
cierpiąca na borderline
jest bardzo pobudzona
emocjonalnie, nie należy Dick (cierpiący na borderline)
oczekiwać, że będzie Kiedy złoszczę się na innych, nie są oni dla mnie dłu-
postępować żej prawdziwymi ludźmi z prawdziwymi uczuciami. Sta-
logicznie.
ją się obiektem mojej nienawiści i powodem mojego
cierpienia. Są wrogami. Reaguję paranoicznie, zaczynam
wierzyć, że chcą mnie skrzywdzić, i jestem gotów zaatakować, aby
udowodnić sobie, że mogę nad nimi zapanować.

Myślę, że ludzie z borderline obawiają się tylko jednego: utraty miło -
ści. Kiedy czuję się przyparta do muru, strasznie się boję i okazuję to
poprzez gniew. Złości doświadcza się łatwiej niż lęku i dzięki niej nie
czuję się taka bezbronna. Atakuję, zanim zostanę zaatakowana.
Wściekłość i logika nie idą w parze

Wrozmowiez namiklinicystkai dyplomowanapielęgniarkaJane
Dresserstwierdziła:„Kiedyosobacierpiącanaborderlinejestbar-
dzopobudzonaemocjonalnie,nienależyoczekiwać,żebędzie
postępowaćlogicznie.Niedlatego,żeniechce,aledlatego,żenie
potrafi”.
201
J A K S T w O R Z YĆ P L A N B E Z P I E C Z E ń S T wA
Dresserzauważyła,żekiedyludzie,którzyprzeżylitraumę,sąpo-
budzeniemocjonalnie,ichośrodkimózgoweodpowiadającezalogicz-
nemyśleniewydająsięnieaktywne.Toodkrycieniejestzaskoczeniem
dlawiększościludzimającychkontaktz osobamidotkniętymiborder-
line—przekonywanieichdoczegoś,gdysąrozwścieczone,bywafru-
strującei mijasięz celem.Czasnaracjonalnądyskusjęprzychodzipóź-
niej,kiedyobiestronyochłoną.
Dresserzwróciłatakżeuwagęnafakt,żeosobycierpiącena
borderlineniesązdolnedoregulowaniaswoichemocji,stądich
złośćprzejawiasięzawszez takąsamąsiłą.Lekkiepodenerwowa-
nietrudnojestodróżnićodzaciekłejfurii.Dressersugeruje,żeczasem
wartozapytaćsięosobyz borderline,jakbardzojestwściekław skali
od1 do10.
Co robić
Gdyosobaz borderlinemanapadszału,najlepiejjestnajakiśczas
wydostaćsięwrazz dziećmiz takiejsytuacji.Kiedyrozmawialiśmy
z dyplomowanąpracowniczkąsocjalnąMargaretPofahl,zasugero-
wałaona,bypowiedziećwtedyspokojnie:„Jeśliw dalszymciągubę-
dziesznamniekrzyczeći wrzeszczeć,niebędędłużejz tobąo tym
rozmawiać.Jestemgotówpomóc,jeślispokojniepowieszmi,cze-
gochceszczypotrzebujesz”.Zauważ,żepostawiłeśdrugąstronę
przedwyboremi dałeśjejjasnodozrozumienia,żejeślinajakiśczas
sięwycofasz,staniesiętakz powodujejpostępowania.Jeślinapad
wściekłościbędziesięprzedłużać,zadbajo swojebezpieczeństwo
i natychmiastsięwycofaj.Otokilkapomocnychwskazówek:
w udajsiędopomieszczenia,którejestniedostępnedlainnych;
w zadzwońdoprzyjacielai pójdźdoniegododomu;
w zadzwońdokogośz rodzinyi poproś,byprzyszedłdociebie
dodomu;
w zabierzdziecidokina;
w załóżsłuchawkii posłuchajmuzyki;
w weźtaksówkędodomu;
w włączpocztęgłosowąw telefoniealbowyłączgoi weźgorą-
cąkąpiel;
w nieczytajlistówi mailiodosobyz borderline.
202
Jeślibliskaciosobaz borderlinestaletracinadso-
Czasem warto bąpanowanie,zastanówsię,jakiemaszmożliwości,
zapytać osobę
i zaplanuj,cokonkretniezrobisz,kiedynastępnymra-
z borderline,
jak bardzo jest zemwpadniew szał.W raziepotrzebybądźgotów
wściekła w skali szybkowyjśćz domu,naprzykładpamiętaj,gdziele-
od 1 do 10. żytwójportfel,i miejpodrękąnumerdoprzyjaciela.
Czego nie robić

Ważnejest,byśdłużejnieignorowałaninieakceptowałwybuchów
wściekłości.Uświadomsobie,żew skrajnychprzypadkachnapady
szaługodzącew ciebielubtwojedziecistanowiąprzemocsłowną
i emocjonalną.Nawetjeślimyślisz,żejesteśw staniesobiez nimi
poradzić,toz czasemmogąpodkopaćtwojepoczuciewłasnejwar-
tościi zatrućtwójzwiązek.Natychmiastposzukajwsparcia.
W twoimnajlepszyminteresieleżyto,byniereagowaćwście-
kłościąnazłośćosobyz borderline.DrCoryF.Newmanleczącywiele
takichosóbi ichbliskichw rozmowiez namipowiedział,żetakieza-
chowanieutrwaliwzorzecwrogościi przymusowejkontroli:„Kiedy
zwalczaszogieńogniem,problemsięnasilai niemożnaznaleźćżad-
negorozwiązania”.Pamiętaj,żeosobaz borderlinemożepróbować
cięrozzłościć,świadomielubnie.Jeśliczujesz,żezaczynasz
tracićnadsobąpanowanie,pohamujsięi opuśćmiejsce
„Kiedy zwalczasz zdarzenia.Jeślijednakjużwpadnieszw gniew,niebądź
ogień ogniem, dla siebie zbyt surowy. Reagowanie na atak leży
problem się nasila w ludzkiejnaturze.Poprostupowiedzsobie,żena-
i nie można znaleźć stępnymrazempostaraszsiębyćspokojniejszy.
żadnego
Zapewnewiesz,jakodpowiedziećnaatakbli-
rozwiązania”.
skiejciosobyz borderlinei jakiesłowajązranią,a od-
wetmożecisięwydawaćkuszącymrozwiązaniem,kiedy
kierujetobągniew.Postarajsięjednakniewywoływaću niejpoczu-
ciawstyduczydeprecjacji,jeślimożeszsiępowstrzymać.Komen-
tarzew rodzaju„Niemaszprawasięzłościć”mogątylkopogorszyć
sytuację.Niejesteśw staniekontrolowaćjejpostępowania,aleświa-
domość,żew przeszłościskutecznieporadziłeśsobiez jejwściek-
łością,możepoprawićtwojesamopoczucie.
203
Niewyładowujswojejfrustracjinainnych.Tokolejnypo-
wód,dlaktóregoznoszenieagresywnychzachowańjest
złym pomysłem. Kiedy próbujesz zdusić w sobie swoje
uczucia,zazwyczajujawniająsięonew innychokoliczno-
ściach,w najmniejoczekiwanysposób.Nadłuższąmetęmo-
żetodoprowadzićdowzrostutwojegopoczuciaizolacji.
Stawiaj osobiste granice, gdy dochodzi do napadów szału

To,czegodowiedziałeśsięw rozdziale7 natematwyznaczaniagra-
nic,tyczysiętakżenapadówwściekłości.Jeślitomożliwe,spróbuj:
w zawczasuporozmawiaćz bliskąciosobąz borderlineo swoich

granicach,abyścieobojezrozumielikroki,jakieplanujeszpod-
jąć,gdyznówdojdziedopodobnejsytuacji;
w stawiaćgranice,kiedyjestspokojnie,korzystającz narzędziko-
munikacjiopisanychw rozdziale7;
w zapewnićosobęz borderline,żejeśliwyjdziesz,towrócisz;
w wytłumaczyćjej,żemapewienwpływnasytuację—jeślizde-
cydujesięuspokoić,zostaniesz,jeślizdecydujesięnaciebie
złościć,możeszsięoddalić,bypowrócić,gdytrochęsięuspo-
koi.Decyzjanależydoniej.
Jeśli osoba
Zanimwprowadziszswójplanw życie,przy- z borderline nie zacznie
pomnijsobieinformacjeo reakcjachnakontr- szukać pomocy i takie
ataki zawarte w rozdziale 7. Musisz być zachowania będą się
przygotowanynawypadekpogorszeniasytu- po wtarzać, możesz być
acji.Pamiętaj,jakważnajestkonsekwencja. zmu szony postanowić,
co jesteś gotów
W rozmowiez namiterapeutkaMargaretPo-
zaakceptować w waszej
fahl stwierdziła:„Jeślipowieszdziś,żeniebę- relacji, a czego nie.
dzieszznosićagresywnegoobwiniania,jutrotakże To twój wybór.
niemożeszgotolerować”.W przeciwnymraziemo-
żesznieregularniewzmacniaćtegotypuzachowania.
Osobadotkniętaborderlinemożeszczerzecięprzeprosić,a kie-
dyznówsięzezłości,powtórzyćswojezachowanie.Możetowyni-
kaćz tego,żenieposiadaodpowiednichnarzędzi,którepomogłyby
204
jejsięuspokoići zareagowaćw innysposób.Jeśliniezacznieszu-

kaćpomocyi takiezachowaniabędąsiępowtarzać,możeszbyć
zmuszonypostanowić,cojesteśgotówzaakceptowaćw waszejre-
lacji,a czegonie.Totwójwybór.
Propozycje od osób z borderline

Wieleosóbz borderlinewyszłozeswoimipropozycjami,któreza
naszympośrednictwemchciałyprzekazaćludziommającymwśród
bliskichkogośz tymzaburzeniem,gdyżtoonisąnajbardziejnara-
żeninaichnapadyszału.Oceńprzydatnośćtychzaleceńwewłasnej,
szczególnejsytuacji.Ponieważkażdyczłowieki każdasytuacjasą
inne,tepropozycjemogąokazaćsiędlaciebieprzydatne,alenie
muszą.Jeślizechcesz,możeszomówićjez terapeutą.
Chris
Kiedy ludzie próbują mnie uspokoić, złoszczę się jeszcze bardziej i czu -
ję się zdeprecjonowany — to tak, jakby mówili mi, że nie powinienem
czuć tego, co czuję. Odbieram to w ten sposób, nawet jeśli na pozio -
mie intelektualnym rozumiem, że mogłem błędnie odczytać ich intencje.
Laura
Kiedy się złoszczę, wszelkie próby rozumowego podejścia do sprawy
na nic się nie zdają. Jedyne, co wtedy pomaga, to słowa mojego mę-
ża: „Wiem, że nie jesteś zła, po prostu się boisz” i jego uścisk. W tym
momencie cała moja złość się ulatnia i znów czuję tylko strach.
Jean
Jeśli osoba z borderline robi się niebezpieczna, inni powinni trzymać
się z dala, dopóki zagrożenie nie minie. Niech wie, że złość nie jest
niczym złym czy nienormalnym, ale musi nauczyć się ją okazywać
w sposób, który nie będzie zagrażał poczuciu własnej wartości drugie-
go człowieka.
Annie
Kiedy jestem zła, najlepszym sposobem, by poprawić mi humor, jest wy-
słuchanie mnie. Duża część współczesnej literatury na temat borderline
205
zaleca ignorowanie tego, co ma do powiedzenia osoba z zaburzeniem;

podobno nie wie ona, jaka jest prawda, lub próbuje manipulować
innymi. Złoszczę się dlatego, że inni mnie nie słuchają albo mi nie
wierzą. Czuję się wtedy tak, jakbym nie istniała.
Przemoc fizyczna
Wrozmowiez namiDonDutton,psychologi badaczz Uniwersyte-
tuKolumbiiBrytyjskiej,stwierdził,żeokoło30%mężczyzn,którzy
znęcająsięnadswoimipartnerkamii dziećmi,cierpinaborderline.
Odsetekdotkniętychzaburzeniemkobiet,któredopuszczająsię
przemocyfizycznej,jestprawdopodobnieo wielewyższy.
Traktujwszelkieprzejawyprzemocyfizycznejbardzopoważnie,
nawetjeślinigdywcześniejniemiałyonemiejscai wątpisz,by
w przyszłościmogłysiępowtórzyć.Przemocfizycznamożeprzy-
braćnasile.Dzieci,którebyłyjejświadkami,doświadczająrównie
wielunegatywnychkonsekwencji,coosobybezpośrednioniądo-
tknięte.Musiszbyćprzygotowany.
Zewzględunaograniczonąobjętośćtejksiążkiniemożemy
wymienićwszystkichkroków,jakiepowinnypodjąćofiaryprzemo-
cydomowej,byochronićsiebiei swojedzieci.Jednakinformacje
natentematłatwouzyskaćw ośrodkachinterwencyjnych,w ra-
machprogramówinterwencjikryzysowejczyw internecie.Szukaj
ichpodhasłami„przemocdomowa”czy„interwencjakryzysowa”.
Zaplanuj,cozrobisz,jeślisytuacjasiępowtórzy.Dowiedzsię,jakie
maszmożliwościprawne.
Przemoc wobec mężczyzn

Jakpowszechniewiadomo,przemocw rodzinietopoważnyprob-
lem,którydotykakobiet.Z koleio maltretowaniumężczyznczęsto
niewielesięmówialbotraktujesięjejakotematdożartów:odra-
zunasuwasięobrazekkrępejkobietyw papilotachi szlafrokudzier-
żącejw dłoniwałekorazdrobnegoniemającegozagroszgodności
mężczyzny,któryprzedniąucieka,zasłaniającgłowęrękoma.
206
Jednakmężczyźnirelacjonowali,żebylipoliczkowani,drapani,
bicii kłucimałymiprzedmiotamiprzezbliskieimkobietydotknię-
teborderline.Jednemuz nichpodstawiononogę,przezcospadł
zeschodów.
Mike
Czasem gdy moja była żona miała atak szału, drapała mnie, biła po
głowie i okładała pięściami po klatce piersiowej. Mam 190 cm wzro-
stu i ważę 97 kg. A jednak potrafiła uderzyć mnie tak mocno, że nie
mogłem złapać tchu. Mój ojciec nauczył mnie, że nie wolno bić ko-
biet. Co więc powinienem był zrobić?
Mężczyźni,którzysąfizycznieatakowaniprzezkobiety,mogąnie
dostrzegaćswojegoproblemu.Najczęściejmyślą,żetokobietama
jakieśtrudności.Ponadtowieluz nichuważa,żepowinnicierpieć
w milczeniu,abychronićswojegooprawcęalbouniknąćwstydu.
Kiedymężczyźniuświadamiająsobie,żepotrzebująpomocy,
częstotrudnojestimuzyskaćjąw społeczeństwie,któreniechce
imwierzyćlubpodważawiarygodnośćichskarg.Bywatobolesne
dlanichi uniemożliwiaagresywnymkobietomuzyskaniepomocy.
Jeślijesteśmaltretowanymmężczyzną,mamydlaciebiekilka
propozycji,w jakisposóbmożeszpodejśćdoswojejsytuacjii jak
sięz niąuporać:
(1) Podżadnympozoremniekrzywdźdrugiejosoby,zwłaszcza
gdyjesteświększyi silniejszyodniej.Zapanujnadsobąi zacho-
wajspokójw każdychokolicznościach,szczególniekiedyroz-
mawiaszz władzami.
(2) Organizacjezajmującesięprzemocądomowąbardzosięróż-
nią,jeślichodzio podejściedoproblemuprzemocyfizycznej
wobecmężczyzn,którejsprawczyniamisąkobiety.Jednakmęż-
czyźniwcalenietakrzadko,jakmogłobysięwydawać,zgłasza-
jąmaltretowanie(niekiedyzgłaszająsiępanowiemaltretowani
przezinnychmężczyzn,najczęściejswoichpartnerówlubkrew-
nych).Jeślijesteśmaltretowany,nieczekaj,ażsytuacjastanie
siękrytyczna,bydowiedziećsię,comyślinatentematpolicja,
wymiarsprawiedliwościczyplacówkiświadcząceusługisocjal-
nenaterenietwojegomiasta.Porozmawiajz kimśjużteraz.
207
(3) Skorzystajz pomocyprawnejw celuudokumentowaniaprzemo-

cyorazzapewnieniaochronysobiei dzieciom.Znajswojeprawa
i obowiązki.Niezakładajniczegoz góryi niepolegajnaradach
dalekichznajomych.Dowiedzsię,jakprzedstawiająsięfakty,i nie
wahajsięsięgnąćpośrodki,którezapewniąciochronę.
Samookaleczanie
Bliscyosóbz borderlinemogąsiębać,złościć,odczuwaćfrustra-
cję,wstrętlubbezradnośćw obliczuichsamookaleczaniasię.Re-
akcjanatakiezachowaniamusibyćwyważona:powinieneśbyć
zaniepokojonystanemosobyz borderlinei okazywaćjejwsparcie,
a jednocześnienieświadomieniewzmacniaćjejzachowańczynie
zawstydzaćjejjeszczebardziej.
Czego nie robić

w Niebierznasiebieodpowiedzialnościzacudzeczyny.Toniety
donichdoprowadziłeś.Jeśliwydarzenie,w którymuczestni-
czyłeś,poprzedziłowystąpienieepizodu,przypomnijsobieróż-
nicęmiędzyprzyczynamia czynnikamiwyzwalającymi(rozdział
5).
w Możeszdołożyćwszelkichstarań,bytwojeotoczeniebyłobez-
pieczne,miejjednakświadomość,żeniejesteśw staniepozbyć
sięz mieszkaniawszystkichpotencjalnieniebezpiecznychprzed-
miotówczypilnowaćosobyz borderlineprzezdwadzieścia
czterygodzinynadobę.Jaktoujęłamatkapewnejnastolatki
dotkniętejzaburzeniem:„Jeślimojacórkanaprawdębędzie
chciałasięskrzywdzić,zrobito”.
w Niepróbujbyćterapeutądrugiejosoby.Zostawtospecjalistom.
w Nietrzymajw domubroni,naprzykładpistoletu.
w Niepatrznaosobęz borderlineprzezpryzmatsamookalecza-
nia.Jesttocoś,coonarobi,a niecoś,czymjest.
w Niewdawajsięw szczegóły,kiedyrozmawiasznatematsamooka-
leczaniaz drugąstroną.Samookaleczaniemożeuzależniać;nie
208
chceszsprowokowaćtakiegozachowania.W rozmowiez nami

drCoryF.Newmanpowiedział:„Zachowanianałogowemogą
siępojawiaćwrazz wystąpieniemsygnału,takjakw przypad-
kupalacza,którynabieraochoty,byzapalić,gdyktośmówi
przynimo paleniu.Jednaknieoznaczato,żemaszczućsię
winny,jeśliosobaz borderlinezaczniesięokaleczaćpotym,
jakporuszysztentemat.Chcętylkopowiedzieć,żez dynami-
temnależyobchodzićsiębardzoostrożnie”.
w Nieprawmorałówczykazań,nieokazujzgorszenia.Pewnako-
bieta,którasiękrzywdziła,powiedziała:„Moiprzyjacielepo-
uczająmnienatematsamookaleczania—jakbymsamanie
wiedziała,żetojestzłe.A gdybymmiałanadwagę?Chodziliby
zamnąi dawalimipołapachzakażdymrazem,kiedysięgała-
bympobatonik?”.
w Niemówrzeczy,któremająnaceluwywołaniepoczuciawiny
albowstydu,naprzykład:„Jakmogłeś!”.Osobaz borderline
i beztegoczujesięzawstydzona.
w Niegroź,okazującprzytymzłośćczychęćprzejęciakontroli
(„Jeślizrobisztojeszczeraz,zostawięcię!”).Możetozostać
odebranejakkara.Nawetjeślizdecydujeszsiępostawićtaką
granicę,powinnobyćjasne,żerobiszdlaswojegodobra,a niepo
to,byzaszkodzićdrugiejosobie.Naprzykład,kiedyobojeje-
steściespokojni,możeszjejwyjaśnić,jakichdziałańniebędziesz
tolerowaći którezmusząciędozerwaniarelacji.
Co robić
w Jeśliosobaz borderlinegrozi,żezrobisobie(lubinnym)krzy-
wdę,niezwłoczniepowiadomo tymjejterapeutę(jeśligoma).
Ty,onai terapeutamożeciesięspotkać,abyporozmawiaćo tym,
jakw przyszłościradzićsobiez samookaleczaniem.Jeślitakie
rozwiązanieniejestmożliwe,samzgłośsiępoprofesjonalną
pomoc,bysiędowiedzieć,jakmożeszuporaćsięz tąsytuacją.
Jeślisądzisz,żeosobaz borderlinemożestanowićzagrożenie
dlasiebiei innych,byćmożenależałobyocenić,czyniewyma-
gahospitalizacji.
209
w Bądź opanowany i mów spokojnym, rzeczowym tonem.

W książcepodtytułemLostinthemirror:Aninsidelookatbor-
derlinepersonalitydisorder RichardMoskovitz(1996)pisze:
„Ponieważsamookaleczaniezazwyczajmamiejsce,kiedyoso-
baz borderlineczuje,żenadsobąniepanuje,ważnejest,by
otoczenieniepotęgowałojejwewnętrznegochaosuwłasnąpa-
niką”.Autorzauważa,żechoćtakiezachowaniemożebyćdla
ciebieczymśnowymi szokującym,mogłoonowystępowaćod
dłuższegoczasu.
w Postarajsięo odpowiedniąopiekęmedycznądlaosobyz bor-
derline,jeśliistniejetakapotrzeba.Jeślizechcesz,możesz
równieżzadzwonićdolekarzyspecjalistów,abysięichpora-
dzić.W rozmowiez namiElyceM.Benhampowiedziała:„Na-
leż y okaz ać wsparc ie, a jedn oc ześ nie pod ejść do sprawy
z opanowaniemi w rzeczowysposób.Zazwyczajmówię:»Zaj-
mijmysiętym«albo»Zabioręciędolekarza,bysprawdził,co
cidolega«”.
w Pomóżbliskiejciosobiez borderlinezebraćzespółwsparcia,
abyśniepoczułsięzbytprzeciążonyczywyczerpany.Pierw-
szym,kogonależyuwzględnić,powinienbyćjejterapeuta,któ-
rymożepopracowaćz niąnadograniczeniemsamookaleczania.
w Wczujsięw sytuacjęosobyz borderlineiwysłuchajjej.Pokaż,
żepróbujeszzrozumieć,jaksięczuje.Zadawajpytaniaświad-
cząceo trosce,naprzykład:„Jaksięczujesz?”oraz:„Czymo-
gę coś dla ciebie zrobić?”. Nie lekceważ jej lęku, udręki
i wewnętrznegoniepokoju.Wyobraźsobienajgorszeuczucie,
jakiegokiedykolwiekw życiudoznałeś,i pomnóżjeprzeztrzy.
w Podkreślw swoimprzekazie,żekochaszi akceptujeszdrugą
osobę,a jednocześniedajjejjasnodozrozumienia,żechciałbyś,
byradziłasobiezeswoimiproblemamiw innysposób.Pewien
mężczyznaz borderlinezasugerował,bymówićw takiejsytu-
acji:„Czujęsięzłyi bezradny,kiedysiękrzywdzisz.Chciałbym
topojąć,choćw pełnitegonierozumiem.Leczwiem,żenie
chcę,byśdalejtorobił,więcjeśliznówpoczujesztakąnieod-
partąpotrzebę,proszę,porozmawiajzemnąalbozadzwońdo
swojegoterapeuty”.
210
w Akcentujpozytywyi dodawajotuchy(naprzykład:„Zanimto
zrobiłeś,przezczternaściednisięnieciąłeś,i wiem,żejesteś
w staniewrócićnawłaściwytor”).
w Zaproponujalternatywydlasamookaleczania,jaknaprzykład
ściskanielodu,zanurzanierąkw bardzozimnejwodzie,wyczer-
pującećwiczeniafizyczne,wgryzaniesięw produktyo intensyw-
nymsmaku(jakostrepapryczki,cytryny,limonkii grejpfrutyze
skórką)czyinnedziałania,któregwarantująsilnedoznania,a nie
sąszkodliwe.
w Niepozwólstawiaćsięw sytuacjachbezwyjścia,naprzykład
niezobowiązujsię,żeniebędzieszszukaćpomocynazewnątrz,
ponieważosobaz borderlineczujesiętymskrępowanaczyza-
wstydzona.Toniefairwobecwasobojga.Jeślinalega,bytrzy-
maćsamookaleczaniew tajemnicyprzedludźmi,którzymogliby
pomóc,zwróćjejuwagę,żeniejesteśnatylekompetentny,aby
poradzićsobiesamemu.
w Wdalszejczęścirozdziałupiszemywięcejo sytuacjachbezwyj-
ścia,w tymo groźbachsamobójstwa.
Jeślizaczynaszczuć,żezachowanieosobyz borderlinecię
wyniszcza,zacznijsięodniejdystansować.Możesięoka-
zać,żewyolbrzymiaszswójwpływnajejzachowaniazwią-
zanez samookaleczaniem.Abybyćprzynieji wspieraćjąna
dłuższąmetę,najlepiejjestsięupewnić,żenakrótsząme-
tęjesteśw staniezadbaćo siebie.
Wyznaczaj osobiste granice, gdy dochodzi

do samookaleczania
Podobniejakw przypadkuwybuchówwściekłości,wcześniejsze
zaplanowaniei wyznaczeniegranictokluczdoprzejęciakontroli
nadswoimżyciemw sytuacji,gdyktoś,nakimcizależy,robisobie
krzywdę.Upewnijsię,żejesteśw stanietrzymaćsięswoichusta-
leńniezależnieodichkonsekwencji.
211
Penny (cierpiąca na borderline)

Moja terapeutka poradziła mi, bym powiedziała swoim przyjaciołom,
że jeśli skontaktuję się z nimi, zanim zrobię coś autodestrukcyjnego,
to – jeśli zechcą – mogą ze mną porozmawiać i spróbować mnie
uspokoić. Jeśli jednak skontaktowałabym się z nimi po tym jak, przy-
kładowo, upiłam się lub pocięłam, albo w trakcie tych czynności,
mają mi po prostu powiedzieć: „Penny, kocham cię, ale absolutnie
nie mam zamiaru zajmować się tobą, kiedy tak się zachowujesz”.
Potem mają się rozłączyć i nie reagować na moje próby skontakto-
wania się z nimi tak długo, jak będę w takim stanie.
Wszystko po to, by nie czuli presji, że muszą się mną opiekować,
bym nie była dla nich ciężarem oraz by nasza przyjaźń miała więk-
sze szanse przetrwania. Co więcej, moje autodestrukcyjne zacho-
wanie nie było dłużej wzmacniane, ponieważ po piciu i cięciu się
nie otrzymywałam nagrody w postaci troski ze strony przyjaciół. Wy-
konanie telefonu nim coś się stanie jak do tej pory skutecz-
nie zapobiega nawrotom. Na tyle boję się sygnału
oczekiwania na połączenie i tego, co on dla mnie W porównaniu
oznacza, by radzić sobie z moimi problemami z osobami cierpiącymi
w inny sposób. Dodatkowo moi przyjaciele po- na depresję czy schizofrenię
wiedzieli, że taki plan awaryjny bardzo ich od- osoby dotknięte borderline
ciążył, ponieważ wiedzą, że nie muszą mieć częściej podejmują
wyrzutów sumienia, że mnie opuścili. nieskuteczne próby
samobójcze, nieustannie
myślą o samobójstwie
Karen i co rusz nim grożą.
Okaleczanie się mojego męża Erika bolało mnie
bardziej niż jego samego. Wyczuwał to i kiedy czuł się
okropnie, nie mogąc zdobyć tego, czego chciał, a nic innego nie
skutkowało, okaleczał się. Wzbudzone w ten sposób poczucie winy
było silne i sprawowało kontrolę nad moim życiem. Jednak nie pozwo-
liłam dłużej stawiać się w takiej pozycji. Kiedy był spokojny, powie-
działam mu jasno, że nie biorę na siebie odpowiedzialności za jego
postępowanie. Jeśli widziałam krew, dzwoniłam po karetkę i wycho -
dziłam. Gdybym zostawała przy nim, by go uspokoić, pozwoliłabym
mu robić tak dalej. Wie, że jeśli nie chce być sam, musi trzymać się
tej granicy. Ja i terapeuta Erika, każde z osobna, zawarliśmy z nim
umowę, że nie będzie się okaleczać. Mąż ceni swój honor i uczciwość,
więc to się sprawdza.
212
Groźby samobójstwa
Zgodniez DSM-IV-TR(2004)8–10%wszystkichosóbcierpiącychna
borderlinepopełniasamobójstwo.Z 6 milionówludziżyjących
naterenieAmerykiPółnocnej,którychdotykatozaburzenie,od
180do600tysięcyzginiez własnejręki.Liczbataodpowiadalicz-
bieofiarTitanica,gdybytonąłcodziennieprzezczterymiesiące.
WedługBethBrodskyi JohnaManna(1997)ludziez border-
line,w porównaniuz osobamicierpiącyminadepresjęczyschizofre-
nię,częściejpodejmująnieskutecznepróbysamobójcze,nieustannie
myśląo samobójstwiei corusznimgrożą.Współwystępowanieinnej
choroby,przykładowopoważnejdepresji,zaburzeńzwiązanych
z nadużywaniemsubstancjipsychoaktywnychczyzaburzeńodży-
wiania,wydajesięzwiększaćprawdopodobieństwopopełnienia
samobójstwa.
Jeślibliskaciosobaz borderlinenaprawdęchceumrzeć,to
potrzebujeszpomocy,którejniezapewnicisamalekturatej
książki.Natychmiastzgłośsiępopomocdospecjalisty.Je-
ślizechcesz,możesztakżezadzwonićnalokalnytelefonza-
ufanialubnapogotowiei poprosićo radę.Zawszemiejpod
rękąnumerydoodpowiednichosóbczyinstytucji.
Manipulowanie groźbą samobójstwa

Kiedygroźbypopełnieniasamobójstwawydająsięstanowićpróbę
przestraszeniacięlubskłonieniadoczegoś,czegoniechceszzro-
bić,twojewspółczuciei troskamogąprzemienićsięw złośći ura-
zę.Wieluludziprzyznało,żekiedyichzwiązeksięrozpadł,partnerzy
z borderlinedawaliimdozrozumienia,żesięzabiją,jeślidonichnie
wrócą. Takie pogróżki wywołują ogromne poczucie winy, dez-
orientacjęi zaniepokojenie.
W książcepodtytułemChoosingtoliveThomasEllisandCo-
ryNewman(1996)wyjaśniają:
213
Poczuciewspółpracyi więzi,jakieniegdyśłączyłycięz osobą

o skłonnościachsamobójczych,zanikają,a jednocześnieza-
ostrzasięmęczącawalkao władzę.Komentarzew stylu:„Gdy-
bycinaprawdęzależałonamoimżyciu,wróciłbyśdomnie”
czy„Przezciebiepragnęumrzeć”majązesobącośwspólne-
go—uzależniajądecyzjęo życiulubśmiercidrugiejosobyod
twojejreakcji.Jesttoniesprawiedliwedlaobustron.
Niekiedyosobaz borderlinemożepróbowaćcięprzekonać,że
jesteśodpowiedzialnyzajejnieszczęściei żebędzieszwinnyjej
śmierci.Pamiętaj,żeniegroziszjejzabójstwem—toonagrozito-
biesamobójstwem.Maszdoczynieniaz kimś,ktopotrzebujenatych-
miastowejpomocyspecjalistydużobardziejniżtwojejkapitulacji.
Czego nie robić

Newmani Ellisradząunikaćpodejmowanianastępującychdziałań
w stosunkudoosoby,któragrozisamobójstwem:
w Niewalcz.Niewdawajsięw kłótniebezwzględunato,czyna-
prawdęonachceumrzećczynie—nawetjeślijesteśzłyi masz
ochotędaćupustswojejzłości.Drugastronamożepodjąćpró-
bęsamobójczątylkopoto,byudowodnićci,żeniemaszracji.
w Nieoskarżaj.Niedążdokonfrontacjii niezarzucajtejosobie,że
tobąmanipuluje.Porazkolejnymożesiętoprzemienićw wal-
kęo władzę.Jeślionaprosicięo zrobienieczegośwbrewroz-
sądkowi,zaufajswojejintuicji.Jeślijednakuczestniczycieakurat
w sesjizespecjalistąw zakresiezdrowiapsychicznego,pomoc-
namożeokazaćsięrozmowao wpływietakiegozachowaniana
twojesamopoczucie.
w Nieulegajgroźbom.Zachowajszczególnąostroż-
ność,jeślidecydujeszsięustąpićtylkodlatego,by Okaż swoje
udowodnić,żecizależy.Wbrewtemu,comówici wspar cie i troskę,
a jednocześnie
rozgniewanai poruszonaosobaz borderline,nie
zdecydowanie
musiszniczegoudowadniać.Ellisi Norman(1996) trzymaj się swoich
piszą:„Jeśliulegnieszgroźbom,tow dalszymciągu granic.
będzieszzły,dalejbędzieistniałoryzyko,żeosobata
214
w którymśmomenciezrobisobiekrzywdę,a zasadniczekwe-
stiepozostanąnierozwiązane.Cowięcej,prawdopodobnieta-
kiscenariuszbędziesięwciążpowtarzał”.
w Szukajpomocydlasiebie.Jeślioddawnaulegaszżądaniomtej
osoby,ponieważwierzyłeś,żeistniejezagrożeniesamobójstwem,
tozanimdojdziedonastępnegokryzysu,radzimypozyskaćspe-
cjalistycznąpomocdlawasobojgalubdlajednejzestron.
Co robić
Groźbysamobójczeodbieranejakopróbymanipulacjitonajgor-
szywariantsytuacjibezwyjścia.Niezależnieodtego,czyspeł-
niaszżyczeniaosobygrożącej,ryzyko,jakieponosisz,jestniedo
przyjęcia.DlategoNewmani Ellisprzekonują,żenajlepsze,co
możeszzrobić,toniegodzićsięnastawianiew takiejsytuacji,
niezważającnawysiłkidrugiejstronystarającejsięobciążyćcię
odpowiedzialnościązajejżycielubśmierć.Poprostupowiedz
„nie”i postępujzgodniezewskazówkamizamieszczonymiw tym
podrozdziale.
Okażswojewsparciei troskę,a jednocześniezdecydowanie
trzymajsięswoichgranic.Jesteśw stanietopogodzić,nawetjeśli
osobaz borderlinejestinnegozdania.Możesztegodokonać,od-
zwierciedlając jej reakcje, dzięki czemu wybór między życiem
a śmierciąstaniesięz powrotemtym,czymbyłzawsze—jejdecy-
zją.Jednocześniezaznacznajmocniejjakpotrafisz,żecinaniejza-
leżyi chcesz,byzdecydowałasiężyći poszukałapomocy.
Ellisi Newmanpodająw swojejksiążceprzykładytakichreak-
cji,któretutajprzywołujemy.
W odpowiedzi na „Zabiję się, jeśli mnie zostawisz”

Nie zrywam z tobą z okrucieństwa. Jest mi naprawdę bardzo przykro,
że cię ranię. Chcę, by twoja przyszłość ułożyła się dla ciebie jak naj -
lepiej, ale nie mogę być jej częścią. Nawet gdybym z tobą została, nie
rozwiązałoby to naszych problemów. Po pierwsze, sens twojego życia
powinien zależeć od znacznie większej liczby czynników niż od same -
go związku ze mną. Po drugie, wiem, że w głębi serca zdajesz sobie
215
sprawę, iż nie powinniśmy być razem tylko dlatego, że ja boję się

o twoje życie, a tobie wydaje się, że nie możesz beze mnie żyć. Taka
sytuacja jest niezdrowa. Zależy mi na tobie. A ponieważ mi na tobie
zależy, chcę, żebyś żył. I chcę, żebyś odnalazł szczęście i nadał swe -
mu życiu sens, beze mnie.
W odpowiedzi na „Gdyby naprawdę zależało ci na moim życiu,

byłbyś u mnie w każdy weekend”
Nie ma najmniejszych wątpliwości co do tego, że cię kocham i że się
o ciebie martwię. Wydaje mi się, że co rusz dowodzę swojego uczu-
cia, i podejrzewam, że nawet gdybym był u ciebie w każdy weekend,
to by ci nie wystarczyło. Chcę się z tobą widywać i planuję przycho-
dzić do ciebie mniej więcej raz w miesiącu. Prawda jest taka, że nie
mogę cię odwiedzać w każdy weekend, ponieważ mam teraz swoją ro-
dzinę i własne życie, którym muszę się zająć. Być może dobrze by by-
ło, gdybyś miała więcej własnych zajęć albo więcej przyjaciółek,
z którymi mogłabyś się spotykać w soboty i niedziele. Kiedyś opowia -
dałaś mi o pani z twojego kościoła, z którą grywałaś w karty; widzia -
łaś się z nią ostatnio?
Tymwypowiedziompowinnytowarzyszyćstwierdzenia,które
pokazywałaby,żetraktujeszgroźbysamobójstwabardzopoważnie.
Niechz twojegogłosui działańemanująciepłoi troska.Możeszna
przykładpowiedzieć:„Musimyzawieźćciędoszpitala.Tospraważy-
ciai śmierci”.Pokaż,żepoważnagroźbagwarantujepoważnąre-
akcję.W tensposóbkrzyko pomocosobyz borderlinespotkasięz na-
leżytąuwagą,a jednocześniedaszjejjasnodozrozumienia,żenie
maszkwalifikacji,byudzielićjejspecjalistycznejpomocy,jakiejwyma-
gaw takekstremalnychsytuacjach.
Wpewnychokolicznościachmożeszzdecydowaćsiępozy-
skaćwsparcieinnychludziz otoczeniaosobyz borderline:
rodziców,krewnych,przyjaciółczynauczycieli.Nieutrzymuj
jejzachowaniaw tajemnicy;znajdźludzi,którzybędągo-
towiwesprzećciebiei ją.
216
Kiedy twoje dziecko ma borderline

Kiedydzieckolubnastolatekzaczynastanowićzagrożeniedlasiebie
bądźdlaswojegootoczenia,rodziceczęstoniewiedzą,gdziezwró-
cićsiępopomoc.Wierząc,żeponosząpełnąodpowiedzialnośćza
jegozachowanie,mogątolerowaćczyny,którychnigdyby
Robiłeś, niezaakceptowali,gdybychodziłoo kogośinnego.Jeśli
co mogłeś, twojedzieckojestagresywnewobecsiebielubinnych,
wykorzystując możeszpoprosićo pomocterapeutówczyinneautory-
dostępne tetyz zewnątrz,rodzinęi przyjaciółalboskorzystaćz te-
ci środki.
lefonuzaufania,ośrodkówterapeutycznychi grupwsparcia.
Przyjęcie do ośrodka terapeutycznego

Przyjęciedoośrodkaterapeutycznegozazwyczajjestdobrowol-
ne;dzieckomusiwyrazićzgodęnaleczenie.Jeślijednakspecjali-
ściuznają,żestanowionozagrożeniedlasiebielubinnych,towraz
z policjąmająprawozatrzymaćjenaczasod24do72godzin.
Sharon,któraprowadziinternetowągrupęwsparciadlarodzi-
cówdziecidotkniętychborderline,mówi,żeniektórzyczłonkowie
jejgrupyniepokojąsię,żeichdzieckomożezostaćwypisane,za-
nimoniuznają,iżsytuacjazostaław pełniopanowana.Jednoz wy-
pisanychprzedwcześniedzieciprzedawkowałotabletkii znów
trafiłodoszpitala.W ostatecznościSharonradzipoprostuodmó-
wićzabraniadzieckadodomu,nawetjeślispotkasiętoz protestem
zestronyszpitala.W jejodczuciutodajerodzicomdodatkowyczas
napodjęcieinnychkroków,jakznalezienieośrodkaopieki.Jednak
prawodotyczącetakichprzypadkówróżnisięw zależnościodkra-
ju,stanu,a nawetw zależnościodokręgu.Możesięzdarzyć,żezo-
staniecipostawionyzarzutzaniedbania.Dlategojaknajszybciej
skorzystajz konsultacjiprawniczeju doświadczonegospecjalisty.
Interwencja policji
Jeślidzieckozaczynazachowywaćsięagresywniealbostanowiza-
grożeniedlaotoczenia,możeszwezwaćpolicjęw celuinterwencji.
217
Czasoczekiwanianajejpomocjestuzależnionyodocenybezpo-
średniegozagrożenia.Jeśliwyjaśnisz,żeistniejewyraźneniebez-
pieczeństwo,iżkomuśmożestaćsiękrzywda,reakcjapolicjimoże
byćszybsza.
Sharonradzipoinformowaćpolicjęnajszybciejjaktomożliwe
—najlepiejjeszczeprzedinterwencją—żedzieckocierpinazabu-
rzeniepsychiczne.„Wprzeciwnymraziepolicjancimogązałożyć,
żemajądoczynieniaz kolejnymzbuntowanymnastolatkiem,nad
którymtrudnozapanować”—mówi.
W książceHowtolivewitha mentallyillperson:A handbookof
day-to-daystrategiesChristineAdamec(1996)proponuje,byodra-
zuwręczyćpolicjiwcześniejsporządzonyi przechowywanyw bez-
piecznymmiejscuformularzdotyczący„informacjikryzysowej”.
Kopiętakiegoformularzamożnaznaleźćw jejksiążce.Zawieraon:
w krótkąhistorięchoroby;
w diagnozęopatrzonądefinicją;
w nazwiskalekarzydziecka;
w nazwyprzyjmowanychprzezdzieckoleków.
Kiedypolicjaprzybędzienamiejsce,najpierwzajmiesięopano-
waniemsytuacji,a następnieporozmawiaz tobąo dostępnychmoż-
liwościach.Jeślikryzysjużminął,interwencjamożesięzakończyć.
Jeślirodzicezdecydująsięzłożyćzarzuty,policjawyjaśniimprze-
biegprocedury.
WedługSharonrodzicez jejgrupy,którzybalisię,żeichdziecko
zaczniezachowywaćsięagresywniepoodjeździepolicji,nalegali,
bypolicjancizabralijew bezpieczniejszemiejsce.
Jeślidzieckozachowujesięcorazgorzej,a niezgadzasięna
leczenie,możezostaćtymczasowozatrzymanew ośrodkuinter-
wencyjnymdlanieletnichlubpotraktowanejako„osobarzekomo
chorapsychicznie”.Wówczaslekarzpsychiatramożezarządzićza-
trzymaniegow szpitalu.
Niebezpiecznezachowaniejestprawdopodobnienajtrudniej-
szymaspektemopiekinadosobąz borderline.Jednakprzygoto-
wanie się na nie oraz pozyskanie pomocy z zewnątrz może je
osłabići uczynićmniejprzerażającym.
9
Jak chronić dzieci przed
zachowaniem typowym
dla borderline
Mójnarcystycznyojciecnigdynierozmawiałzemnąo zacho-
waniumojejcierpiącejnaborderlinematki.Opuściłmnieemo-
cjonalnie,kiedybyłamjeszczew podstawówce.Żałuję,żenie
okazywałmibezwarunkowejmiłości.Żałuję,żezostawiłnas
samychz matkąi jejhumorami.
Cieszęsię,żesięurodziłam.Jednakczasemżałuję,żetaksię
stało.Wciążczujęsięjaknaemocjonalnejhuśtawce;wciążjestem
tamtymdzieckiem,któreposzukiwałobezwarunkowejmiłości,
alenigdyjejniedoświadczyło.Dlamniejestjużzapóźno,ale
niejestjeszczezapóźnodlainnychdzieciosóbz borderline.
Joa n(cierp iąc anabord erlin e)
Wieluludzidotkniętychborderlinenigdyniedziałanaszkodęoto-
czeniaw obecnościswoichdzieci.Niektórzymająnatowielkąocho-
tę, ale świadomie dokładają starań, by uchronić dzieci przed
zachowaniemtypowymdlaborderline.W rzeczywistościci,którzy
219
J A K C H R O N I Ć D Z I E C I P R Z E D Z A C H O wAN I E M T Y P O w Y M D L A B O R D E R L I N E
zdająsobiesprawęzeswoichproblemówi pracująnadichprzezwy-
ciężeniem,mogąbyćświetnymirodzicami—nawetlepszyminiżoso-
by,któreniecierpiąnazaburzenie,alezatoniesątaksamokrytyczne.
Jednakniektórzyludziez borderlineniechcąalboniesąw sta-
nieskorygowaćswojegozachowania,kiedyprzebywająz dziećmi.
Zdarzaimsięnaprzykładpodnosićgłosbardziejniżtokonieczne.
Niekiedypopadająw stanydepresyjne,przezktóreniemogąpo-
święcićdzieciomtyleuwagi,ilebychcieli.W skrajnychprzypadkach
rodzicez borderlinemogąznęcaćsięnadswoimidziećmii strasz-
niejezaniedbywać.
Podczaslekturytegorozdziałupamiętaj,żeniewszyscycier-
piącynaborderlinerodzicedziałająnaszkodędzieci.Cowięcej,
dotyczącedziecizachowaniatypowedlazaburzeniamogąbardzo
sięodsiebieróżnićpodwzględemintensywności,w zależnościod
sytuacjiczykonkretnychosób.
Typowe problemy rodziców z borderline

Jakjużpisaliśmyw rozdziale3,osobycierpiącenaborderlinemo-
gąpodwzględemrozwojuemocjonalnegoi osobistegoprzypomi-
naćdzieci.Podobniejakdzieci,mogą:
w nieumiećstawiaćpotrzebinnychprzedswoimi;
w niebyćw staniepoświęcićdośćuwagipotrzebom,uczuciom
i pragnieniomswoichdzieci;
w byćnatylezajętewłasnymiproblemamiemocjo-
nalnymi,żeniedostrzegąemocjonalnychpo-
trzebswojegopotomstwa; Dotyczące
w byćniezadowolone,żepotrzebyi uczucia dzieci zachowania
ichdzieciróżniąsięodichwłasnych,i z te- typowe dla borderline
mogą bardzo się od siebie
gopowodumogąjewyśmiewać,depre-
różnić pod względem
cjonowaćlublekceważyć.Jeślidzieckojest intensywności, w zależności
radosne,kiedyrodzicsięsmuci,możeto od sytuacji czy
zostaćodebranejakooznakanielojalności konkretnych osób.
i brakuwrażliwości.
220
Trudności z oddzieleniem relacji z dziećmi od problemów

z innymi ludźmi
Niektórzyrodzicez borderlinemogąmiećtrudnościz oddziele-
niemswoichrelacjiz dziećmiodproblemówzwiązanychz innymi
ludźmi.Przykładowomożebyćimtrudnopogodzićsięz faktem,że
ichdzieciutrzymująwłasnepozytywnerelacjez osobami,zaktó-
rymionisaminieprzepadają.Mogąrównieżpróbowaćodegraćsię
nainnych,wykorzystującdotegoswojedzieci.Niektórzyrodzice
każądzieckuwybieraćpomiędzyrelacjąz tymiosobamia wierno-
ściąwobecsiebie,naprzykładmówiąmu,żejestsamolubne,po-
nieważchcespędzaćczasz przyjaciółmi.
Brak konsekwencji w wychowaniu

Niektórymrodzicomz borderlinebrakujekonsekwencjiw wychowa-
niu.Mogąnaprzemiennieokazywaćnadmierniezaangażowanieal-
bozaniedbywaćswojedzieci,w zależnościodnastro-
ju i aktualnych potrzeb emocjonalnych. Mogą
„W wieku
poświęcaćimuwagętylkowtedy,gdytezacho-
dorosłym wiele
takich osób nie potrafi wująsięzgodniez ichoczekiwaniami.Niektórzy
przypomnieć sobie próbująporadzićsobiez własnympoczuciem
czasów beztroskiej niższości,wymagającoddziecidoskonałości.
zabawy, kiedy Z tegopowoduichdziecimogączućsiębez-
czuły się po prostu wartościowe,kiedycośimsięnieuda.Cowięcej,
jak dzieci”.
zdarzasię,żerodzicezaspokajająswojepotrzeby
emocjonalne,zmuszającdziecidonieodpowiednich
zachowań(naprzykładśpiąw jednymłóżkuz dziesięciolatkiemal-
boniepuszczajądzieckanaprzyjęcieurodzinowekolegiz klasy,by
niezostaćsamemu).
Nieprzewidywalna miłość
Niektórzyrodzicez borderlinenaprzemianbiorąnasiebiezbytma-
łąlubzbytdużąodpowiedzialność.Naprzykładmogąignorować
221
negatywnywpływswojegopostępowanianadziecko,a późniejczuć
sięwinnialborozpaczać,gdyotrzymaonozłąocenęw szkole.
Innirodzicemogątraktowaćswojedziecitak,jakbybyłyone
jednoznaczniedobrealbojednoznaczniezłe.Możetoniekorzyst-
niewpłynąćnapoczuciewłasnejwartościdziecii utrudnićwy-
kształceniesięspójnegopoczuciaJa.Tacyrodzicemogąrazkochać,
a raznie,dlategoichdzieciucząsię,żeniemożnaimufać—a nie-
kiedyrównież,żeniemożnazaufaćnikomu.Zachowanierodzica
możebyćnatylenieprzewidywalne,żedzieckozaczynasięprzede
wszystkimskupiaćnaunormowaniujegostanuorazprzewidywa-
niujegonastrojówi działań,coodbywasięzeszkodądlanormal-
negorozwojudziecka.
WedługKimberleeRothi FredyB.Friedman,współautorekksiąż-
kiSurvivinga borderlineparent:Howtoheal childhoodwounds
andbuildtrust,boundariesandself-esteem,dziecirodzicówdo-
tkniętychborderlineczęstostająsiętakzwanymidziećmiodpowie-
dzialnymi. „To znaczy, że szybko przejmują rolę opiekuna, na
przykładwzględemswojegorodzeństwaczyrodziców.W wieku
dorosłymwieletakichosóbniepotrafiprzypomniećsobieczasów
beztroskiejzabawy,kiedyczułysiępoprostujakdzieci”(Roth
i Friedman,2003).
Poczucie zagrożenia wywołane normalnym

zachowaniem dziecka
Rodzicez borderlinemogączućsięzagrożeniz powodunormal-
negozachowaniaswoichdzieci.Z wiekiemstająsięonecorazbar-
dziejniezależne,przezcorodzicemogąpoczućsięopuszczeni,
a w konsekwencjidoświadczaćprzygnębieniai reagowaćwobec
nichgniewem.Mogąrównieżnieświadomiedążyćdotego,byich
dzieciczułysiębardziejzależneodnich.Stąddzieciommożenie
byćłatwoodłączyćsięodrodzicówczynabraćprzeświadczenia,
żeporadząsobiew życiu.Kiedydzieckosamozaczynasięzłościć,
rodzicz borderlinemożepróbowaćjezdewaluowaćalborównież
zareagowaćwściekłością,cotylkopogarszasytuację.
222
Niezdolność do bezwarunkowej miłości

Niektórzyrodzicez borderlineniepotrafiąobdarzyćswoichdzie-
cibezwarunkowąmiłością.Wymagająodnichdoskonałości,aby
zrekompensowaćswojepoczucieniższości.Kiedydziecisąniepo-
słuszne,mogączućsięniekochani,wpaśćw złośćalboprzygnę-
bieniei zaprzeczać,żecośdonichczują.Dzieciucząsię,żemiłość
rodzicówniejestbezwarunkowa.Rodzicz borderlinemożeuwie-
rzyćw to,żejegodziecisągłupie,nieudaneczynieatrakcyjne,aby
niemusiećsamemuzmagaćsięz podobnymiodczuciamiw sto-
sunkudowłasnejosoby.Cowięcej,takawarunkowamiłośćpozwa-
lamuczućsięlepszymodswoichbliskich.
Poczucie zagrożenia związane z odczuciami

i opiniami dziecka
Rodzicez borderlinemogąchcieć,byichdziecibyłytakiejakoni,
i mogączućsięzagrożeni,gdymająoneinneodczuciai wyrażają
własneopinie.Tegorodzajuobjawycechująrównieżrodzicówcier-
piącychnanarcystycznezaburzenieosobowości.Elan Golomb
w Trappedinthemirror:Adultchildrenofnarcissists (1992)pisze:
Poczuciepresji,bydostosowaćsiędoczyichśoczekiwań,przy-
pominawodę,w którejpływaryba;jesttaknieprzejednane
i jednolite,żedzieckoniemalniezdajesobiez niegosprawy.[Ta-
kiedzieci]czująsiętak,jakbyniemiałyprawaistnieć.Ramy
ichwłasnegoJazostałynienaturalniewykrzywione,gdyżkaż-
dykrokw stronęniezależnościjestdlarodzicajakzdrada,któ-
ramożewyrządzićmunieodwracalnąkrzywdę.
ChoćGolombpiszeo innymzaburzeniu,wywieraonopodob-
nywpływnadziecijakborderline.Niektórzyrodzicez borderline
mogąpsychicznielubfizycznieznęcaćsięnaddziećmialbojeza-
niedbywać.Ichimpulsywnezachowaniamogązagrażaćbezpie-
czeństwu i dobremu samopoczuciu ich dzieci — tacy rodzice
potrafiąnawetuderzyćlubspoliczkowaćdziecko.Mogąjerównież
223
krzywdzićwyzwiskamilubpowiedziećwprost,żejestzłei nicnie-
warte.TakiedziałaniaszkodząpojęciuwłasnegoJanajmłodszych
orazichpoczuciuwłasnejwartości.Rodzicez borderlinemogątak-
żekrzywdzićswojedzieciw mniejbezpośrednisposób,któryjed-
nakmananierówniezływpływ.Dziejesiętakwtedy,gdynie
potrafiąalboniechcąchronićichprzedinnymi.Osobaz borderli-
nemożeuważać,żetegotypupostępowaniestanowiłobyzagro-
żeniedlajejrelacjiz partnerem,albopoprostujestzbytzajęta
własnymiproblemami.Dzieciczęstoodbierajątakąsytuacjęjako
potwierdzenieswojejbezwartościowości.
Możliwe konsekwencje niekontrolowanego zachowania

typowego dla borderline
Wwywiadziez namidrmedycynyAndrewT.Pickenspowiedział:
„Rodzice,którzystosująprzemocsłownąwobecswoichdzieci,
krzywdząjepsychicznie.Wielkośćdoznanegourazuzależyodwie-
luczynników,takichjakodziedziczonytemperamentdziecka,ilość
miłościi empatiiokazywanejmuprzezinnychdorosłych,jegowiek
(immłodszedziecko,tymbardziejjestbezbronne),rozmiarprze-
mocyi inne”.
DoktorJanetR.Johnston,koordynatorporadnirodzinnejJudith
WallersteinCenterfortheFamilyinTransition,w rozmowiez nami
powiedziała,żewpływzachowaniatypowegodlaborderlinena
dziecizależyodrodzajuzachowańrodzicai temperamentudziec-
ka.Naprzykładjeślirodzic,którygłówniedziałanawłasnąszkodę,
trafinadzieckoo osobowościopiekuna,możeonoczućsięodpo-
wiedzialnezajegożyciei szczęście.
Sela (cierpiąca na borderline)

Moja trzyletnia córka Bess widziała, jak zabiera mnie karetka po tym,
jak połknęłam zbyt wiele tabletek. Bess bawi się po cichu swoimi zabaw-
kami, podczas gdy ja leżę w łóżku. Jestem tak przygnębiona, że ledwo
mam siłę wstać, by ją nakarmić. Nawet kiedy tylko udaję, że płaczę, jej
oczy wypełniają się łzami. Pierwsze pełne zdanie, jakie wypowiedziała,
224
brzmiało: „Czy mamusi nic nie jest?”. Kiedy jestem zadowolona i za -

czynam się wygrzebywać ze swojego dołka, Bess rośnie i zmienia się
z prędkością światła, tak jakby chciała nadrobić czas, jaki straciła, ży-
jąc w moim cieniu. Jestem gotowa przejść przez ten horror, by być dla
niej prawdziwą mamusią, a nie ciężarem.
Gdyrodzica,którygłówniepodejmujedziałanianaszkodęoto-
czenia,zestawisięz bardziejasertywnymdzieckiem,możepowstać
szczególnyrodzajchaosu.Kiedypewnamatkawpadaławewście-
kłość,jejsynpisałnakarteczkach:„Zamknijsię”albo„Nienawidzę
cię”i rzucałnimiw matkę.
Wielebadańwykazało,żenaogółskłonnośćdoborderlinejest
rodzinna.Nadaldokońcaniewiadomo,czytakatendencjauwarun-
kowanajestczynnikamigenetycznymi,czyteżśrodowiskowymi,
czymożnamówićo uczeniusięzachowańodrodzicacierpiącego
nazaburzeniepsychicznew rodzajuborderline,czyteżchodzitu
o jakąśkombinacjęobuczynników.Dzieci,u którychborderlinenie
rozwinęłosięsamoistnie,sąw dalszymciągunarażonenaryzyko
wykształceniacharakterystycznychdlańcech.Przykładowomogą:
w miećtrudnościz regulacjąemocji;
w doświadczaćproblemówpowiązanychz zaburzeniamiodży-
wiania,uzależnieniamiczynadużywaniemsubstancjipsycho-
aktywnych;
w miećtendencjędonadmiernejidealizacjilubdewaluacjiinnych;
w odczuwaćpoczuciewstydu,pustkii niższości;taskłonnośćmo-
żebyćzarównowynikiemczynnikówbiologicznych,jaki środo-
wiskowych.
Wbadaniuopublikowanymw JournalofPersonalityDisorders
dowiedziono,żeistniejezwiązekmiędzysymptomamiborderline
u mateka problemamiw relacjachinterpersonalnychi rodzinnych
orazlękowymstylemprzywiązaniau ichdorastającegopotomstwa.
Takiedziecisąrównieżnarażonenapsychologicznei społeczne
trudnościw środowiskupozarodzinnym.
WedługdrMaryBelleFisher,gdyrodzicmaborderline,normal-
nyprzebiegkształtowaniasiętożsamościu dzieckamożezostać
225
zaburzony.Fisherpowiedziałanam:„KształtowaniesięJadziecka
przestajebyćwewnętrzniespójnymwydarzeniem,a stajesięmecha-
nizmemregulującymzachowanierodzicadotkniętegoborderline”.
KimberleeRothi FredaB.Friedman(2003)w Survivinga bor-
derlineparentpiszą:
Alekimjjesteś?Dzieckurodzicadotkniętegoborderlinei/lub
z innymitrudnościamiemocjonalnymii poznawczymimoże
byćzadziwiającotrudnoodpowiedziećnatopytanie.Praw-
dopodobnie w dzieciństwie rzadko odzwierciedlano
twojeprzekonaniaczyutwierdzanocięw nich,cze-
gonajmłodsipotrzebują,bywiedzieć,jakąpozy- Dzieci,
cjęzajmująw świecie,orazbyupewnićsię,że u których borderline
ichuczucia,spostrzeżeniai wyobrażeniasą nie rozwinęło się
czymśwłaściwymi normalnym.Beztakiego sa mo istnie, są w dalszym
ciągu narażone na
odzwierciedlenianawczesnymetapieżycia
ryzyko wykształcenia
trudnobyłozobaczyć,jacyjesteśmy,poznać charakterystycznych
siebie.Jakodzieckochciałeśzadowolićinnych. dlań cech.
Jeślimamusiachciała,byjejcóreczkabyłamałą
baleriną,robiłaścomogłaś,bywyróżniaćsięnazaję-
ciachbaletu,choćtaknaprawdęwolałabyśw tymczasieza-
graćw dwaognieczypoczytaćw domuksiążkę.Jeślitata
potrzebowałkogoś,ktozaprowadziłbygododomu,kiedybył
zbytpijany,bywydostaćsięz garażu,prawdopodobnieza-
cząłeśutożsamiaćbyciedobrymczłowiekiemz lekceważe-
niemwłasnychuczući pragnień.
ElanGolomb(1992)pisze:
Abydorosnąćjakoczłowiek,dzieckow okresieformowaniasię
osobowościmusidoświadczyćprawdziwejakceptacji;musi
wiedzieć,żerodzicwidzi,jakiejestnaprawdę,a mimotow je-
gooczachpozostajedoskonałe;musisiępotykać,a czasem
upadać,byspotkaćsięz pełnymwspółczuciauśmiechemswo-
jegorodzica.Dziękiakceptacjirodzicadzieckouczysię,że
to,cotworzy„istotęjegobytu”,jegopodstawoweJa,zasłu-
gujenamiłość.
226
Rothi Friedman(2003)w Survivinga borderlineparentwy-

mieniająsześć„nasion”,z którychwyrośniezdrowedziecko:
w wsparcie;
w szacuneki akceptacja;
w prawogłosu;
w bezwarunkowamiłośći czułość;
w konsekwencja;
w bezpieczeństwo.
Osobyz borderline„prawdopodobnieichniezaznałylubteż
rodziceniedostarczyliimw dzieciństwieodpowiednichwzorców;
stądbrakowałoimwłaściwegopunktuodniesienia.Mającsłabowy-
kształconepoczucieJa,mogłyniebyćw staniezwrócićsięo po-
mocczyzaakceptowaćswoichbraków”(Rothi Friedman,2003).
Dziecirodzicówdotkniętychborderlinemogłyrównieżwyrobić
sobiezniekształconyobrazfunkcjonowaniarelacjiinterpersonal-
nych.Przykładowojedenz pacjentówFisheruważa,żeniemożesię
emocjonalniezaangażowaćw żadenzwiązek,ponieważboisię,iż
drugastronaprzejmiekontrolęnadjegożyciem.Wewszystkich
swoichrelacjachtrzymasięnauboczu,a jegożycieemocjonalne
jestbardzoubogie.
Dzieci,którychrodzicecierpiącynaborderlineoscylowalimię-
dzy skrajną miłością a wybuchami wściekłości i zachowaniami
świadczącymio wycofaniu,częstomająszczególnetrudnościze
zbudowaniemrelacjiopartychnazaufaniu.Mogąnieświadomie
przeprowadzaćpróbymającepotwierdzićmiłośćdrugiejosobylub
czućsięopuszczonez powodujakiejśdrobnostkiczywyimagino-
wanegoodrzucenia.
MatthewMcKayi współautorzyksiążkiWhenangerhurtsyour
kids:A parent’sguide(McKayi in.,1996)opisująbadaniawskazu-
jące,żedziecigniewnychrodzicówmusząw dorosłymżyciustawić
czołapoważniejszymproblemomniżdzieciwychowanew domach,
w którychgniewniedominował.U kobietmożetobyć:
w depresja;
w odrętwienie;
w dojmującatęsknotazabliskościąi zażyłością;
227
w poczuciebezsilności;
w ograniczenieosiągnięćw szkolei w pracy.
Mężczyźninajczęściejdoświadczajątrudnościz utrzymaniem
więziemocjonalnych.
Jak chronić dzieci

Większośćrodzicówz borderlinebardzokochaswojedziecii mar-
twisię,jakwpłynąnanieichzachowania.Wieleosób
powiedziałonam,żeświadomośćtego,iżmogą
Dzieci,
skrzywdzić swoje dzieci, daje im odwag ę
których rodzice
i sprawia,żesązdeterminowane,bywyjść cierpiący na borderline
z borderline.Jeślibliskaciosobaz border- oscylowali między skrajną
linemapodobnenastawieniedoproblemu, miłością a wybuchami
łatwiejbędzieciokazaćjejwsparcie,po- wście kłości i zachowaniami
świadczącymi o wycofaniu,
mócposzerzyćkompetencjerodzicielskie
często mają szczególne
i wyznaczaćgranice. trudności ze zbudowaniem
Jeślijednakpartnerz borderlineniechce relacji opartych
przyznać,żeswoimzachowaniemkrzywdzi na zaufaniu.
dzieci,i uważa,żeniemusisięzmieniać,możesz
przyjąćbardziejasertywnąpostawę.Pamiętaj,żenawetdorosłym
możebyćtrudnouporaćsięz zachowaniemtypowymdlaborder-
line,a codopierodzieciom.Brakujeimdystansu,niemajądoświad-
czeniai słaborozumiejązaburzeniealboniepojmujągowcale.
Ponadtosązależneodswoichrodziców,jeślichodzio za-
spokajaniepodstawowychpotrzebfizycznychi emo-
cjonalnych. Pamiętaj,
To, czy będ ziesz w stan ie ochron ić dziec i że nawet dorosłym
przedtakimizachowaniami,będziezależałood może być trudno uporać
się z zachowaniem
wieluczynn ików,tak ichjakstos un ekprawny typowym dla borderline,
międzytobąa dzieckiem,łączącacięz nimwięź a co dopiero
emocjonalna,charakterrelacjiz bliskąciosobą dzieciom.
dotkniętąborderline,regulacjeprawneoraztwoja
gotowośći zdolnośćdowyznaczaniagranic.Ogólnie,
imbliżejjesteśosobyz borderlinei dzieci,tymwiększymożesz
228
miećwpływnasytuacjęi w tymwiększymstopniubędzieszzanią
odpowiadać.Dalejpodajemykilkawskazówekdotyczącychte-
goproblemu.
Ustal swoje priorytety

Niektórzyludzieniepodejmujążadnychdziałań,ponieważbojąsię,że
zaszkodząoneichrelacjiz osobądotkniętąborderline.Obawiająsię,
żejeślipostawiągranicew sprawiedzieci,partnerbędziesięnaniezło-
ścił,deprecjonowałjelubuniemożliwiimdotychczasoweżycie.
Tylkotymożeszzadecydować,jakieryzykojesteśgotówpod-
jąć.Cokolwiekpostanowisz,będzieszmusiałnauczyćsiężyćz dłu-
gofalowymikonsekwencjamiswoichdecyzji.
Bądźwobecsiebieuczciwy—niebagatelizujnegatywnego
wpływu,jakimanadziecizachowanierodzicaz borderline,
aniteżnieusprawiedliwiajgo.Pewienojciectłumaczyłprzed
sobąswojąbezczynność,wmawiającsobie,żeobcowanie
z wybuchamiwściekłościmatkibędziecennąlekcjądladzie-
ci:dowiedząsię,żeświatmożebyćtakżezłymmiejscem.
Takieusprawiedliwieniaułatwiajążyciebliskimosóbz bor-
derline,leczniezapewniajążadnejochronydzieciom.
Daj dobry przykład

Dzieciucząsięgłówniepoprzezobserwację.To,corobisz,jestważ-
niejszeodtego,comówisz.Dlategonauczycielei wzorydonaśla-
dowania„odgrywajądużąrolęw modelowaniuzdrowegozachowania,
dającdzieckupewnewyobrażenieo emocjonalnychtrudnościach,
z jakimiborykasięichrodzic;mogąteżpoprostunajakiśczaszabrać
dzieckoz dysfunkcjonalnegodomu”(Rothi Friedman,2003).
Obserwując,jakwprowadzaszw życieopisanew tejksiążcedzia-
łania,dzieciszybkonaucząsię,naczympolegaoderwanie,jako sie-
biezadbać,jakwyznaczaćgranicei takdalej.Oczywiściemożliwa jest
229
teżodwrotnasytuacja:jeślizaprezentujeszmniejzdrowemecha-
nizmyradzeniasobie,dziecimogąjeprzyswoić.
NaprzykładSamczułsięzażenowany,gdyjegodziecibyły
świadkamikłótnimiędzynima jegocierpiącąnaborderline żoną.
Błędniezałożył,żejejzachowaniestawiaw złymświetlerównieżje-
go.Robiłwięccomógł,byuniknąćkonfliktu—międzyinnymipozwa-
lałżoniestosowaćprzemocsłowną.Gdyprotestował,onaw złości
zaczynałagowyzywaći oskarżać.Kiedydziałosiętonaoczach
dzieci,byłomuwstyd.
Samchciałbyćmiłyi zachowaćsięodpowiedzialnie.Jednak
w konsekwencjijegodziecinauczyłysię,żekiedymat-
kapodejmujedziałanianaszkodęotoczenia,muszą Dzieci uczą się
chłonąćichwpływ.Zaczęływierzyć,żemamama głównie poprzez
racjęw tym,comówi,boprzecieżgdybysięmyli- obserwację.
ła,tatabyzareagował. To, co robisz,
GdybySamskorzystałz technikiwyznaczania jest ważniejsze
od tego,
granicczyodzwierciedlaniai rozładowałsytuację,
co mówisz.
nie przekraczając przy tym własnych granic, jego
dzieciwyniosłybyz tegocennąlekcję:mamapostępuje
czasemniewłaściwie,aletoonaodpowiadazaswojezachowanie.
Otodwainnepomysłynato,jakzademonstrowaćdzieciom
właściwezachowanie:
w popierwsze,upewnijsięczytrzymaszsięswoichgranicw obec-
nościdzieci.Wytłumaczim:„Mamusiaczasemsięzłości,bo
możnasięczasemzłościć.Jednakmamusianiepowinnabyła
krzyczećnatatusia”;
w podrugie,jeślipartnerz borderlineczęstobywamarkotnybezpo-
wodu,niepozwól,byjegonastrójodbijałsięnainnychlubpsuł
planydzieciom.Pokażim,żemożnasięcieszyćczydobrzesięba-
wić,nawetjeślirodzicjestakuratprzygnębiony.Postarajsięnie
odwoływaćwspólnychatrakcji,gdytwójpartnerjestsmutny.
Uzyskaj pomoc partnera z borderline

WInthenameofthechild:A developmentalapproachtounder-
standingandhelpingchildrenofconflictedandviolentdivorce
230
JanetJohnstoni VivienneRoseby(1997)piszą,żeosobydotknięte
borderlinepragnądoświadczyćwsparciai troskiorazzdobyćuzna-
nie,i starająsięjakmogą.Jednaknawetgdyprzekażeszpartnerowi
swojesugestie,starającsięokazać,żechceszmupomóc,wszyst-
ko,copowiesz,możezostaćodebranejakmiażdżącakrytyka.
Johnsonwysuwatrzypropozycje,jakprzezwyciężyćtegoty-
putrudności:
w odwołajsiędonaturalnegopragnieniapartnera,bydaćswoim
dzieciomwszystko,conajlepsze.Innymisłowy,niesugeruj,żejest
onkiepskimrodzicem.Poprostuzwróćuwagęnafakt,żeniektó-
redziałaniamogąbyćdobredladzieci,a innemogąimzaszkodzić;
w podkreśl,żewychowywaniedziecitonajtrudniejszapracana
świeciei żewszystkimrodzicomodczasudoczasupotrzebna
jestpomoc;
w jeślipartnermiałnieszczęśliwedzieciństwo,odwołajsiędoje-
gopragnienia,bywaszedziecimiałylepszedoświadczenia.
DoktorMaryBelleFisherradzi,byrozpoczynaćrozmowę,kiedy
osobaz borderlinejestspokojna,i zaczynaćoddocenieniajejszcze-
rejmiłościi oddaniawobecdzieci:„Zawrzyjprzymierzez drugą
osobą,kładącnacisknapozytywyi obszary,w których
sięzgadzacie.Odwołajsiędojejpoczuciasprawie-
Bądź
dliwości.Nieobwiniaj,niezawstydzaji nieatakuj
przy osobie
dotkniętej borderline, drugiejstrony,bonajzwyczajniejw świecieprzyj-
jeśli będzie cię miepostawęobronną”.
potrzebować, Dwaprzykładywypowiedzi,którewywołują
by uzyskać pomoc wstyd,to:„Coz tobą?”oraz„Jakmogłeśtozro-
albo zbudować sieć bić?”.Zamiasttegomożeszpowiedziećcośw ro-
wsparcia.
dzaju:„Wdzisiejszychczasachbardzotrudnojest
wychowaćdziecii wiem,żechceszdlanaszegosynajak
najlepiej.Jednakniemożemypoprostuzignorowaćfaktu,żeczasem
traciszprzynimpanowanienadsobą.Doskonalerozumiem,jakpo-
trafidaćciw kość,kiedywracaszdodomupodługimdniuw pracy.
Wiem,podjakwielkąjesteśterazpresją.Jednakostatnioodniosłam
wrażenie,żebyłeśgotówgouderzyć,i bardzomnietozaniepoko-
iło.Musimyzastanowićsięnadstrategią,którapomogłabycizacho-
wywać się inaczej w sytuacji, gdy czujesz, że tracisz nad sobą
231
panowanie.Możesznaprzykładdokogośzadzwonićlubdokądś
pójść.Wieluludziuważa,żedobrzejestzapytaćosobęz zewnątrz,
takąjakpsycholog,comożnazrobić,bysytuacjasiępoprawiła”.
Ułatwosobiez borderlineznalezieniepomocyczyzbudowanie
sieciwsparcia.Zamiastjąkrytykowaći obwiniać,udzielajjejpozy-
tywnychinformacjizwrotnychorazformułujkonstruktywneuwagi.
Fisherradzi:„pracujz rodzicemcierpiącymnaborderlinez wyczu-
ciem,abyniepoczułsięwyobcowany.Ludziemająskłonnośćdoza-
wężaniamyślenia.Mówią:»Problemtkwiw mamie«i przestają
zajmowaćsięsprawą.Zamiasttegopowiedz:»Problemtkwiw ma-
mie,alepytaniebrzmi,jakw takiejsytuacjimamyjądalejszanować
i jakutrzymaćintegralnośćrodziny?«”.
Zapytajpartnera,kiedychciałbyzapoznaćsięz twojąopinią
natematwychowaniadziecii w jakiejformiemiałbyśmująprzed-
stawić.Przedewszystkimpostarajsiępozyskaćjegopomocw oswa-
janiudzieciz myślą,żeichrodzicjekocha,tylkoczasemmaproblemy
z regulowaniemswoichemocji.
Zacieśnij więź z dziećmi

Niezależnieodtego,czyjesteśrodzicem,krewnymczyprzyjacie-
lemrodziny,możeszwielezdziałać,jeślizacznieszspędzaćwięcej
czasuz dziećmi.
Pytajdziecio to,cosiędziejew ichżyciu.Bądźzaangażo-

wany.Częstojeprzytulaj—nawettestarsze,jeślicinato
pozwolą.Nieustannieokazujimmiłośći sympatię.
Jeśliuznasztozastosowne,postarajsięsubtelnieprzeciw-
działaćniepokojącymcięzachowaniom.Dwudziestosiedmioletnią
Lisęmartwiłfakt,żecórkajejchłopakaniemaw swoimdomudość
prywatności.DziesięcioletniawówczasStephaniespaław jednym
łóżkuz matką,którejsądprzyznałopiekęnadcórką.Dlategoteż
kiedyLisabyłazeswoimchłopakiemi odwiedzałaichjegocórka,
kobietaszczególniedbałao to,byszanowaćgraniceStephanie,
232
zapewniającjejtyleswobody,iletylkomogła.Z czasemnawiąza-
łaz dziewczynkąrelacjeopartenazaufaniu.W końcuStephanie
zaczęłanalegać,bymiećw domuwłasnykąt.
Słuchajdzieci,leczichnieoceniaj.Pomóżimnabraćzaufaniado
własnychodczuć.Zachęcajjedomówieniao swoichuczuciach,
takżetakichjakżalczywściekłość.Dziecimogąsięnaciebiezło-
ścić—byćmożewydajeimsiętobezpieczniejszymrozwiązaniem
niżgniewaniesięnarodzicaz borderline.Powiedzim,żeichuczu-
ciasąnormalne.Bądźtakkonsekwentny,jaktylkomożesz.Dotrzy-
muj obietnic. Niech dzieci wiedzą, że mogą na ciebie liczyć.
Zachęcajje,bydzwoniły,kiedybędąciępotrzebowały,i pozwól
imsięodwiedzaćtakczęsto,jaktylkobędziecitoodpowiadać.
Zachęćdorosłychkrewnychdzieci,bytakżenawiązywaliz ni-
mirelacje.Dziadkowie,ciotki,wujowiei przyjacielerodziny
mogąnaprawdęodmienićżyciedzieci.Wszystkiezaanga-
żowaneosobypowinnywyraźniezaznaczyć,żenieplanują
stawaćpoczyjejkolwiekstronie,a chcąjedynieofiarować
swojąmiłośći wsparciezarównorodzicowi,jaki dzieciom.
Zachęcaj dzieci do niezależnego myślenia i poszukiwania

nowych doznań
Dzieci,któreczująsięzależneodswojegocierpiącegonaborder-
linerodzica,mogąskorzystaćnakontakciez innymirodzicami
i dziećmi.Zapewnijimprzeżycianiezwiązanez rodzicemdotknię-
tymzaburzeniemi nagradzajichwrodzonąciekawośćorazchęć
poszukiwaniaprzygód.Zachęcajjedorozwijaniazainteresowań
i podążaniazamarzeniami.
W rozmowiez namiFisherpowiedziała:„Pamiętajmy,bynie
odrywaćdzieckaodrodzicadotkniętegoborderline.Jeślicórkanie
chcenakilkagodzinpójśćgdzieśbezmamusi,niezmuszajmyjej.
Zatomożemyjązabraćnakrótkispaceri zaznaczyć,żegdywró-
cimy,mamusiabędzienaniączekać”.
233
Jeślitwójpartnerz borderlineniepozwalawaszemu
dzieckunaniezależność,możeszbyćzmuszonywyz- Pomóż
naczyćpewnegranice:„Hannajestjużnaprawdędość dzieciom nabrać
zaufania do
duża,bynocowaću przyjaciółki.Wiem,żesiętymmart- własnych
wisz,alezdecydowanieuważam,iżpowinniśmyzachę- odczuć.
caćjądoutrzymywanianormalnychprzyjaźniz innymi
dziećmi.Pozwoliłamjejnatoi mazamiarpójść.Możewy-
bierzemysiętegowieczorudokinai nakolację?”.
Pomóż dzieciom nabrać dystansu do zachowań rodzica

z borderline
Dziecizazwyczajwierzą,żesąwszystkiemuwinne.Dlategobę-
dzieszmusiałpomócimzdystansowaćsiędozachowańrodzica
cierpiącegonaborderline,zwłaszczagdytenwydajesięzrzucaćwinę
nadzieci.
RachelReiland,autorkaksiążkiUratujmnie:opowieścio złym
życiui dobrympsychoterapeucie(2006),wyjaśnia,jakjejmężowi
Timowiudałosiępomócdzieciomnabraćdystansudozaburzenia:
Mówiłnaszymdzieciom:„Mamusiajestchora.Niejesttocho-
roba,odktórejmożebolećgardełkoalbobrzuszek,aletaka,
odktórejrobisiębardzo,bardzosmutno.Mamusiaposzłado
szpitala,ponieważjesttamtakispecjalnylekarz,któryleczy
takiechoroby.Tenlekarzsprawi,żemamusiapoczujesięlepiej
i niebędziejużtylepłakaćanitakbardzosięzłościć.Mamusia
niezłościłasięi płakałaz powoduczegoś,cozrobiliście,ale
dlatego,żejestchora.Mamusiabardzowaskochai obojeda-
jeciejejdużoszczęścia—jesteściejednymz głównychpowo-
dów,dlaktórychw ogólejeszczesięuśmiechaczyśmieje”.
Ciągleimtopowtarzał.I naprawdęwieleimtodało—w ich
oczachwidaćbyłoulgę.
Jennifer
Po tym, jak mój mąż przez dziesięć minut krzyczał na nasze dzieci, po-
nieważ przeszkodziły mu, kiedy czytał gazetę, powiedziałam im: „Wiem,
że tatę zdenerwowało to, co zrobiliście. Ale musicie zrozumieć, że tak
234
naprawdę nie był to jedyny powód, dla którego tata się zdenerwo-
wał. Inaczej nie zareagowałby tak ostro. Mógł was po cichu popro-
sić, byście przyszli porozmawiać z nim później, ale zamiast tego uniósł
się i zaczął krzyczeć. Jego reakcja była zdecydowanie przesadna i nie-
proporcjonalna w stosunku do tego, co zrobiliście. Choć tata jest do-
rosły, to czasem zdarza mu się tracić nad sobą panowanie. Pamiętacie,
jak się wczoraj zdenerwowaliście w sklepie spożywczym, kiedy powie -
działam, że nie kupię wam słodyczy? Zaczęliście płakać i nie mogli-
ście się uspokoić. Mamusia musiała wam w tym pomóc. Tatuś
zareagował podobnie. Lecz to on odpowiada za swoje postępowanie,
wy nie jesteście niczemu winni”.
Oczywiściestarszedziecimogątopojmowaćintuicyjnie.Jed-
naknawetjeślinapoziomieintelektualnymdzieckorozumie,żenie
jestwinnezachowaniurodzicaz borderline,wciążmożeczućsięza
niew jakimśstopniuodpowiedzialne.Silnawięźz dzieckiemwska-
żeci,jaknajlepiejdoniegodotrzeć,abyułatwićmuzrozumienieza-
chowaniatypowegodlaborderlineorazpomócmusięuporać
z przeżywanymiuczuciami.
Ustal granice w sprawach dotyczących dzieci

Rachel Reiland (cierpiąca na borderline)
Tim ustalił ze mną nieprzekraczalne granice w sprawach, które doty -
czą dzieci. W najgorszych chwilach dochodziło u nas do epizodów
niepohamowanej złości i histerii. Tim wiedział, że dzieci się boją, kie -
dy tak się zachowuję. Dlatego brał mnie na bok i dawał jasno do zro -
zumienia, że dzieci mnie słyszą i są przerażone. „Nie będziesz ich w to
wciągać — zwykł mówić. –Nie panujesz nad sobą. Może po prostu
pójdziesz na górę?”. Niemal zawsze tak właśnie robiłam. Kilka razy
zdarzyło się, że go nie posłuchałam; zabierał wtedy dzieci z domu, do-
póki się nie uspokoiłam.
Jak u większości osób z borderline, były chwile, kiedy nad sobą
panowałam, i chwile, kiedy traciłam nad sobą kontrolę. Stanowcze upo-
minanie ze strony mojego męża nie tylko przypominało mi, gdzie le -
żą granice, ale również sprowadzało mnie na ziemię; pozwalało
wyrwać się ze stanu regresji do okresu dzieciństwa na dość długo,
235
bym zdała sobie sprawę ze swoich „dorosłych” obowiązków i wpływu,

jakie moje zachowanie może mieć na dzieci. Nie zawsze potrafiłam
się otrząsnąć i pomyśleć racjonalnie, ale takie upomnienie wystar-
czało, bym poszła odreagować gdzie indziej.
Jednakniewszyscyrodzicez borderlinesątakskłonnidowspół-
pracy.Kiedypopowrociedodomupewienojciecdowiedziałsię,
żejegożonawłaśnieuderzyłaichsynaw głowęi odniosłasiędonie-
gow niestosownyi pogardliwysposób,pomógłszlochającemu
chłopcusięuspokoići zabrałżonęnawcześniejzaplanowanąkola-
cję.W trakcieposiłkudelikatniezasugerowałjej,żebiciei wyzywanie
niejestnajlepszymsposobemnaokazanieswojegoniezadowolenia.
Matkazgodziłasięz nim,alewytłumaczyłasiębólemgłowy.Męż-
czyznęzirytowałoto,żeniedostrzegaonawagiproblemui wymi-
gujesięododpowiedzialnościzaswojeczyny.
Sąsytuacje,kiedydelikatnasugestiajestnajlepszym
możliwymrozwiązaniem.Tojednakniebyłatakasy- Dzieci nie
potrafią same
tuacja.W tymwypadkuojciecmógłprzełożyćkola-
stawiać granic,
cjęnainnytermini odrazuzająćsięproblemem. więc będziesz
Powinienbyłwytłumaczyćmatce,jakąkrzywdęmo- musiał zrobić
żeswoimzachowaniemwyrządzićichsynkowi,doma- to za nie.
gaćsię,bycałasytuacjajużwięcejsięniepowtórzyła,
i pomócjejznaleźćinnesposobyradzeniasobiez frustracją.
Traktujwszelkieprzejawyfizycznejczypsychicznejprzemocybar-
dzopoważniei zajmijsięnimiodrazu,gdytylkojedostrzeżeszalbo
o nichusłyszysz.Zignorowanieichdajeosobiez borderlineprzyzwo-
lenienatakiezachowanie.Kiedyjużwyznaczyszgranicew sprawach
dotyczącychdzieci,pilnuj,byzawszebyłyrespektowane.
Poszukaj terapeuty dla dzieci

Dziecimogąbardzoskorzystaćnawspółpracyz terapeutą,który
madoświadczeniew leczeniuosóbcierpiącychnaborderlinei ich
rodzin.O tym,żedzieckupomogłabyterapia,mogąświadczyć:
w trudnościz radzeniemsobiez bolesnymiuczuciami —głęboki

lubdługosięutrzymującysmuteki inneniepokojąceemocje;
236
powtarzającesięmyślio tym,bywyrządzićkrzywdęsobie,in-
nymludziomalbozwierzętom;
w zachowaniaautodestrukcyjne —działaniaprowadzącedo
problemóww domu,szkoleczyz przyjaciółmi(na
Traktuj wszelkie przykładnadużywaniesubstancjipsychoaktyw-
przejawy fizycznej czy nych,wdawaniesięw bójki,złeocenyw szkole);
psychicznej przemocy u młodszychdzieciwystępująonepodpostacią
bardzo poważnie i zajmij niewytłumaczalnychnapadówhisterii,ciągłego
się nimi od razu, gdy
nieposłuszeństwalubagresji;
tylko je dostrzeżesz
albo o nich w nie wy tł um ac zaln ed ol eg liwośc ifizyc z ne —
usłyszysz. widocznazmiananawykówzwiązanychzespa-
niemi jedzeniem;nadpobudliwość.
Abyznaleźćterapeutędlaswojegodziecka,poprośo skiero-
waniepediatrę,zadzwońnalokalnytelefonzaufanialubskontak-
tujsięz odpowiednimiorganizacjami.Porozmawiajz klinicystami
telefonicznielubosobiście,bysięprzekonać,czywartoimzaufać.
Usuń dzieci z krzywdzącej sytuacji

Możeszbyćzmuszonyzabraćdziecii wycofaćsię,jeślisytuacja
zrobisięniebezpieczna.Zanimjednaktozrobisz,pomówz partne-
remnastronie,takbydzieciniemogływasusłyszeć.Podobniejak
wspomnianyw poprzednimprzykładzieTim,zwróćpartnerowi
uwagę,żeoneniepowinnymiećstycznościz zachowaniamitypo-
wymidlaborderline,i zaproponuj,żeporozmawiacieo tejsytuacji
później,w czteryoczy.Albozaoferujsię,żezabierzeszgdzieśdzie-
ci,bymiałczasochłonąć.
Pomóż dziecku wydostać się z trudnej sytuacji

Jeślipartnerniemożesięuspokoić,zabierzdziecinazakupyalbo
nalody,w odwiedzinydokogośz rodziny,doparku,kina,mu-
zeum,naplaczabaw,dozooczyw jakieśinnemiejsce.Jeślipart-
nerowiz bord erlin eczęstozdarzasięw obecn oś cidziec ibyć
agresywnym,możeszzawczasuprzygotowaćlistęzajęći miejsc,
w któremoglibyściesięudać,orazspakowaćkilkarzec zydla
237
dzieci,abyściebyliprzygotowanidowyjścia.Możeszteżumówić
sięz przyjaciółmiczyrodziną,bybyli„podtelefonem”nawypa-
dek,gdybycośsiędziało.
Zorganizuj dzieciom dodatkowe zajęcia

Jeślidziecisąstarsze,zachęćjedouczestnictwaw atrakcyjnychza-
jęciachpozaszkolnych.Toumożliwiosiągnięcieczterechcelów:
w ograniczystycznośćdzieciz zachowaniamitypowymidlabor-
derline;
w zwiększyichpewnośćsiebiei poczuciewłasnejwartości;
w zapewniimkontaktz innymiopiekuńczymidorosłymi;
w odciążycięniecopsychicznie.
Jeśli starasz się o rozwód

Jeślipostanowiłeśsięrozwieśćz dotkniętymborderlinemałżon-
kiem,możeszsięmartwićtym,żeniebędziecięw pobliżu,abyin-
terweniować,gdybyzrobiłsięagresywny.Znacznieczęściejtakie
obawymająmężczyźniniżkobiety,i niebezpowodu.
Mężczyźni,którzystaralisięo opiekęnaddziećmi,powiedzieli
nam,żenapotkalinaswejdrodzetrzypoważneprzeszkody:
(1) Sądyczęstoprzychylniejpatrząnamatki.Tosięzmienia,ale
powoli.
(2) W zasadzie system sądownictwa nie zajmuje się opisanym
w tymrozdzialerodzajemprzemocypsychicznej.Sędziowie,
prawnicyi działaczeorganizacjimówią,żeprzemocfizyczną
możnaudowodnići ocenićjejrozmiarw sądzie,aleniedasię
tegosamegozrobićz przemocąpsychiczną.Sędziowiewiedzą,
żerodzicewalczącyo prawodoopiekinaddziećmiczęstoskła-
dająfałszyweoskarżenialubwyolbrzymiająproblem.O ileza-
tem nie możesz liczyć na zeznanie biegłego (co może być
kosztowne)alboniemaszwiarygodnychświadków,sędziowie
mogąodrzucićlubzlekceważyćdowód,którytwoimzdaniem
świadczyo skrajnejprzemocypsychicznej.
(3) Niektórecierpiącenaborderlinekobietyniepotrafiąwyobrazić
sobieutratyprawadoopiekinaddziećmii sąwściekłenaswoich
238
mężówzato,żejeopuścili.Wykorzystująwięcnieuczciwemeto-
dy,abyzdyskredytowaćmałżonkaprzedsądem.Dostosowanych
przezniestrategiizaliczasięodmawianiedrugiejstronieprawado
odwiedzin,składaniewnioskówo ustanowieniezakazuzbliżania
sięczyfałszyweoskarżeniao molestowanieseksualnedzieci.
Jeślijesteśmężczyznąi staraszsięo opiekęnaddziećmi,todla

własnegodobrai dladobraswoichdziecipowinieneśniezwłocznie
skorzystaćz usługadwokata,którymadoświadczeniew sprawach
o przyznanieojcuprawaopiekinaddziećmii wie,jakradzićsobie
z opisanymitaktykami.
Adwokat,mediatori terapeutaWilliamA.Eddyjestznanym
międzynarodowymekspertemw zakresiesporówprawnych,w któ-
rychjednązestronsąosobywysokokonfliktowe,zwłaszczaludzie
dotknięciborderlinelubnarcystycznymzaburzeniemosobowości.
W książcepodtytułemSplitting:Protectingyourselfwhiledivorcing
a borderlineornarcissist(2004)wskazuje,jakmożnaznaleźćtakie-
goprawnika—wszystkieinformacjesądostępnew rozdziałachna
tematprzegotowańdorozprawysądowej,postępowaniasądowe-
goi sprawszczególnych.Eddy(2003)pisze:
Radzeniesobiez osobamiskłonnymidokonfliktówzazwyczaj
wymagawykorzystaniaumiejętności,którestanowiąprzeci-
wieństwotego,nacomielibyśmyochotę.Naichopanowaniepo-
trzebaczasui ćwiczeń,jednakichwpływnarozwiązywaniesporów
o wysokimstopniukonfliktowościi nazapobieganieimjestna-
prawdęniezwykły.
GłównymprzesłaniemksiążkiEddy’egoidołączonejdoniejpły-
tyjeststwierdzenie,żeprzebiegsprawyrozwodowejdeterminuje
przyszłąrelacjęz dzieckiem,dlategokluczowejesttakzwanepo-
dejścieasertywne,którepoleganabyciuwrażliwym,aleniepasy-
wnym,orazwytrwałym,alenieagresywnym.
Eddypisze,żesystemsądowymożerównieżsprzyjaćrozszcze-
pieniu:„Kiedyludzieidądosądu,stająsięczęściąprywatno-do-
wodowegosystemupodejmowaniadecyzji,którydzieliludzina
»tychdobrych«i »tychzłych«[…].Wzmacniaonrozszczepienie,co
możebyćdużymzagrożeniemdlasłabowykształconejtożsamości
239
i głębokozakorzenionejniepewnościosobyz borderline.Traktuje
poważniejejlękii skłonnośćdoprzesady,stającsięforum,naktó-
rymcaławinazostajeprzypisana»złemumałżonkowi«”(Eddy,2003).
Podejścieasertywneopierasięnapięciuzasadach:
(1) Myślstrategicznie, niereaktywnie.Kiedyjesteśzły,zatrzymajsię
nachwilę,bysięzastanowić.Niedziałajpodwpływemimpulsu.
(2) Wybieraj bitwy, w których weźmiesz udział.Porozmawiajze
swoimadwokatem,byzadecydować,naktóresprawytrzeba
zareagować,a naktórenie.Naprzykładnaniektóreprowoka-
cyjnelistyczęstoniewartoodpowiadać.
(3) Niebądźłatwymcelem.Spodziewajsię,żew sądzieniewinne
słowai działaniamogązostaćzniekształconei wykorzystane
przeciwkotobie.Zachowajspokój.
(4) Bądźszczery.Trudniejjestzaprzeczyćpółprawdomniżtwier-
dzeniom,o którychwiesz,żesązupełnienieprawdziwe,i jesteś
w stanietegodowieść.Musiszbyćwiarygodny,abyodeprzeć
emocjonalnezarzuty.
(5) Zbierzdowody, któreujawniająprawdziwąnaturęwzorcówza-
chowaniatwojegomałżonka.Niektórez najbardziejprzydatnych
dowodówmogąsiępojawićw trakciepostępowaniasądowego.
Jak rozmawiać z młodszymi dziećmi

JanetJohnstoni VivienneRoseby(1997)zalecają,byojcowiedzie-
ciw wieku4–6latpoprostuskupilisięnadobrympozytywnym
przekazie,naprzykład:„Tonieprawda.Tatuśbardzociękocha,nie-
ważne,comówiąinni”.Autorkiradzą,by„niemartwićsięodkrę-
caniemsłówichmatki;takiedziecisązamałe,byzrozumiećczyjąś
motywację,i w danejchwilimogąskoncentrowaćsiętylkonajed-
nymzestawieinformacji”.
Jak rozmawiać ze starszymi dziećmi

Kiedydziecisąstarsze—w wieku8–10lat—potrafiąrozgraniczyćróż-
nepunktywidzenia.Niekażimopowiadaćsięzaktórąśzestron,przed-
stawiającswojąwersjęwydarzeń.Zamiasttegopodajimrzeczowe
240
informacje,któredelikatnienaprowadząjenaprawdęi pozwoląw nią

uwierzyć.Przypomnijimwszystkiewspólniespędzone,pełnemiłości
chwile,posługującsiękonkretnymiprzykładamiz niedawnejprzeszło-
ści.Pomóżimzgłębićwłasneuczuciai zapewnijjeo swojejmiłości.
Niezależnieodtego,comówisz,nieoczerniajdrugiegorodzica.
Oto,comożeszpowiedziećmałemudziecku.Sednoprzekazukie-
rowanegodonastolatkabędzieidentyczne,aleinnybędziejegojęzyk:
Wiesz,rozwódjestczymśbardzotrudnymdlamamyi taty.Kie-
dyludziesięrozchodzą,wszyscytoprzeżywają.Wydajemisię,
żemamusiajestbardzozłanatatusia.A kiedytwojamamajest
zła,naogółbardzoźlemyślio innych.Pamiętaszjakspóźniłem
sięnatwojeurodziny?Mamusiapowiedziałaci,żewyszedłem
gdzieśz przyjaciółmi,a kiedywróciłemdodomu,okazałosię,
żezłapałemgumę.Tegowieczorusprezentowałemcipiłkędo
kosza,a potemwyszliśmypograćnaboiskoi świetniesięba-
wiliśmy.Kochałemcięwtedy,kochamcięterazi zawszebędę
ciękochał,nieważne,comówiąinni.A jeślibędzieszsięczegoś
bać,tobezwzględunaporędniaczynocy,odrazudomnieza-
dzwoń,a przekażęcitelefoniczniemocuścisków.
Abe
Kilka tygodni temu byłem na urlopie razem z trójką moich dzieci (bez żo-
ny). Zauważyłem, że mogły usłyszeć o mnie coś złego od swojej mat-
ki. Powiedziałem im, że nie muszą wierzyć w to, co mówi
Niezależnie
od tego,
– mogą zaufać własnym odczuciom i spostrzeżeniom. Powie-
co mówisz, działem im również, że nie będę ich zmuszał, by myślały tak
nie oczerniaj jak ja albo tak jak matka – mogą same zadecydować, co
drugiego jest według nich prawdą. I jeśli uznają, że mają inne zdanie
rodzica. niż ja, będę je dalej kochał i nie zacznę się złościć. Takie po-
stawienie sprawy naprawdę im pomogło.
Dla osób planujących dzieci

Wtymrozdzialeprzedstawiliśmywielesposobównato,jakochro-
nićdzieciprzedzachowaniemtypowymdlaborderline.Chcielibyśmy
zakończyćgonastępującąmyślą:jeślityi twójpartnerz borderline
241
niemaciedzieci,aleo nichmyślicie,radzimywamodłożyćzałożenie
rodzinydoczasu,gdyonpodejmiejużleczenie.
Deprecjonowanieuczućosobyz borderlinejestdlaniejjednym
z najgroźniejszychczynnikówwyzwalających(zob.rozdział6).Dzie-
cizaśnieustanniepodważajązdanierodziców—natympolegaby-
ciedzieckiem.Kiedyrodziceustalająniezbędnezasadyi granice,nie
dziękująimzatakiewytyczne.Płaczą,wrzeszczą,mogąwykrzyczeć:
„Jesteśnajgorszymrodzicemnaświecie!”.Kiedyrodziceczują się
przemęczenii prosządziecio ciszęi spokój,temogąsiędomagać,
bypoczytaliimksiążkęalbozabralijenazakupy.
Niekiedyrodzicechcąbyćbliskoswoichdzieci,lecz
onew tymczasiedemonstrująswojąniezależność.
Rodziceprzekazująimwartości,któretemogą Jeśli ty i twój
odrzucać.Dziecizazwyczajdługoniedocenia- partner z borderline
jąpoświęceniarodziców—dopókiniedorosną nie macie dzieci, ale o nich
myślicie, radzimy wam
i niemająwłasnychdzieci.
odłożyć założenie rodziny
Wychowywaniedziecitonajtrudniejszapra- do czasu, gdy on
canaświecie.Nieustannelekceważeniejestjej podejmie już
częścią.Upewnijsię,żeto,corobisz,jestw dłu- leczenie.
gofalowejperspektywienajlepszedlaciebie,twoje-
gopartneraz borderlinei dzieci,któremogąprzyjśćna
tenświat.
Część 3
problemów
szczególnych
Rozwiązywanie
10
Dziecko dotknięte borderline
Jak z nim postępować
Historia Sharon i Toma

Sharoni Tomsąrodzicamidwóchnastolatek,Amyi Kim.U Amy
w wiekuczternastulatzdiagnozowanoborderline,rokpotym,jak
podczasimprezyuprawiałaseksz kilkomamężczyznamii próbowa-
ławynająćczłonkówgangu,byzabilijejrodziców.W dniu,w którym
Sharonsięo tymdowiedziała,zabrałaAmydoszpitalapsychia-
trycznego.„Amypowiedziałanam,żegdybyśmyjejniehospitalizo-
wali,trzydnipóźniejjużbyśmynieżyli”—wyznałaSharon.
Diagnoza
Wszpitalupsychiatrzyzdiagnozowaliu Amydwubiegunoweza-
burzenieafektywne.Rokpóźniej,kiedystałosięjasne,żelekisą
nieskuteczne,a dziewczynazaczęłasięokaleczaćżyletką,zmieni-
lidiagnozęnaborderline.Amyspełniałajużwtedywszystkichdzie-
więćkryteriówdiagnostycznychtegozaburzenia.
246
PrzeznastępnelataSharoni Tomżyliodkryzysudokryzysu.
Kiedywydawałosię,żewszystkojakośsięułoży,Amyrobiłacoś,by
zburzyćspokój.„Przezcałyczasczekaliśmy,cobędziedalej—mó-
wiłaSharon.—A czasembywałobardzonieciekawie”.HobbyTo-
mastałosięnasłuchiwanieczęstotliwościpolicyjnych.Pewnego
dniausłyszał,żepodichadreswezwanokaretkę.Amypołknęła
w swoimpokojugarśćtabletek,poczymwpadław panikęi za-
dzwoniłapodnumeralarmowy.
Wyzwania rodzicielskie
Pozaprowadzeniemdrukarnii dokładaniemstarań,bypoświęcić
więcejuwagidrugiejcórce,niecierpiącejnaborderlineKim,głów-
nymwyzwaniemSharoni TomabyłopomaganieAmyw walcez de-
presją,objadaniemsięi problemamiw kontaktachspołecznych,
a jednocześnienieuginaniesiępodnaporemjejkłamstwi zniekształ-
ceńrzeczywistości.PewnegorazuAmyrozpuściłaplotkęo tym,że
popularnadziewczynaz jejszkołyjestw ciąży,innymrazempowie-
działaafroamerykańskiemuklientowidrukarni,żejejrodzinanielu-
biludzijegorasy.W pewnymmomenciewładzechciałyodebrać
obiecórkirodzicomz powodudomniemanegozaniedbania.Kim
w końcujeprzekonała,żeoskarżeniaAmysąwyssanez palca.
Obecne życie
DziśosiemnastoletniajużAmystudiujei mieszkasama,bliskoswo-
jejrodziny.Pracujenapółetatui możeliczyćnapomocfinansową
rodziców.Uważa,żejestterazbardziejzrównoważonąosobądzię-
ki wsparciurodziny,odpowiednimlekomorazsukcesomw szkole
i pracy,którepodniosłyjejsamoocenę.„Doniedawnaniebyłam
gotowazaangażowaćsięw terapię—mówi.—W końcuzdałam
sobiesprawę,żechodzeniedoterapeutyniejestpowodemdo
wstydu,boprzecieżosoby,któreniemająborderline,równieżkon-
taktująsięz psychologami”.
Amyi Sharonsąsobieterazbardzobliskie.Kiedyspytaliśmy
Sharon,jakudałojejsięzapomniećo przeszłości,odpowiedziałapo
247
D Z I E C K O D O T K N I ę T EBORDERLINE
prostu:„Dlategonazywasiętobezwarunkowąmiłością”.Powie-
działateż:„Cierpieniezwiązanez tymzaburzeniempsychicznymto
najgorszyból,jakimożnasobiewyobrazić.Żyjemyz nimdwadzie-
ściaczterygodzinynadobę,przezsiedemdniw tygodniu.Nieda
sięopisać,przezjakiepiekłomusiałaprzejśćKim,kiedydorastała,
czyjakciężkobyłomojejrodziniepatrzećnato,jakAmygłęboko
mnierani.Jednakdziękinaszejdeterminacji,byprzeztoprzejść,
orazdziękimiłościi wsparciu,jakieotrzymaliśmy,Amymogłaod-
naleźćswojemiejscei szczęścienaświecie”.
Pomaganie innym rodzicom dzieci dotkniętych borderline

WwynikuswoichdoświadczeńSharonstworzyłainternetowągru-
pęwsparciadlarodzicówdziecidotkniętychborderlinew każdym
wieku.GrupanazywasięNUTS.Jesttoakronimodsłów:parents
NeedingUnderstanding,Tenderness,andSupporttohelptheirchild
withborderlinepersonalitydisorder1 (www.parent2parentbpd.org).
PodobniejakAmy,dziecirodzicównależącychdoNUTSzdradza-
jąoznakicharakterystycznedlaborderline.Jednakmimotowiększość
rodzicówlatamigraw diagnostycznyentliczekpentliczek,chodzącod
specjalistydospecjalistyi coruszotrzymującnowądiagnozę.
Czy dzieci naprawdę mogą mieć borderline?

Upodstawproblemuleżykontrowersyjnepytanie:czyu dziecimoż-
nazdiagnozowaćzaburzenieosobowościtypuborderline?Klini-
cyści,którzyw toniewierzą,sązdania,żeosobowośćjednostki
w dzieciństwieulegaciągłymzmianomi niejestw pełniukształ-
towanaażdopóźnejadolescencji.Jakzauważają,częściądefinicji
borderlinejestto,żezachowaniejestutrwalone,uporczywei od-
pornenazmiany.Skoroosobowośćdzieckanadalsiękształtuje,
specjaliściciutrzymują,żedzieciniemogąmiećborderline.
1
Dosłownie:rodzicepotrzebującyzrozumienia,wrażliwościi wsparcia,bypo-
mócswojemudzieckuz zaburzeniemosobowościtypuborderline(przyp.tłum.).
248
Z takimpoglądemniezgadzająsięinniklinicyści.Sązdania,
żeemocjonalnei behawioralneproblemyzwiązanez rozwojem
osobowościsąwyraźnieobecnenawczesnymetapieżyciai czę-
stomożnajezaobserwowaćnaroklubdwalataprzedtym,nim
takaosobazgłosisiępopomoc.To,jakuważają,dowodziuporczy-
wościorazutrwaleniazachowania.
Abyrozwiązaćtenspór,w DSM-IV-TR(2004)zaproponowano
nowewytycznedotyczącediagnozyborderlineu osóbponiżej
osiemnastegorokużycia.Zgodniez nimiu dziecimożnazdiagno-
zowaćborderline,o ile:
(1) Cechycharakterystycznedlaborderlineutrzymująsięconaj-
mniejprzezrok.
(2) Zachowanianiedasięlepiejwyjaśnićnormalnąfaząrozwoju,
efektaminadużyciasubstancjipsychoaktywnychi przypadło-
ściąo charakterzebardziejprzejściowym,przykładowodepre-
sjączyzaburzeniamiodżywiania.
Wielu specjalistów wciąż niechętnie diagnozuje borderline

u dzieciczynastolatków,ponieważpacjentówdotkniętymtymza-
burzeniemczęstosięetykietujelubstygmatyzujew obrębiesyste-
muopiekipsychiatrycznej.JednakNationalEducationAlliancefor
BorderlinePersonalityDisorderzaleca,bydzieciz borderlineod
razuzgłaszałysiępopomoc2.
Nieprecyzyjnadiagnozaczęstomożepozbawićdziecko
dostępudoodpowiedniejterapiii leków.
Adopcja a borderline
Około20%rodzicównależącychdoNUTSadoptowałoswojedzie-
ci.Bazującnaswoimdoświadczeniu,RichardMoskovitzw książce
2
Więcejinformacjinatematdziecidotkniętychborderline,w tymtakżenate-
matdiagnozyi planuleczeniadlatwojegodziecka,znajdzieszw Theessentialfa-
milyguidetoborderlinepersonalitydisorder RandiKreger(2008).
249
Lostinthemirror(1996)zauważył,żeosobyadoptowanestanowią
znacznączęśćdorosłychdotkniętychborderlinei nastolatkówze
skłonnościądotegozaburzenia.Psychiatratenuważa,żemożeto
wynikaćz podanychdalejpowodów.Pamiętaj,żejesttospecjali-
stycznaopiniadoktoraMoskovitza,któraniekonieczniemusizna-
leźćpoparciew wynikachbadań.
Wczesna rozłąka i strata

Wniektórychstanachamerykańskichproceduraadopcyjnawydłu-
żasięzewzględunaochronęprawbiologicznychrodzicówdziec-
ka. W okresie oczekiwania dzieci mogą tygodniami lub nawet
miesiącamiprzebywaćpodopiekąprzybranychrodziców,zanim
dojdziedoadopcji.Oderwaniedzieckaodjegopierwszychopieku-
nówmożeograniczyćzdolnośćnoworodkadowykształceniapier-
wotnegoprzywiązania.
Problemy z tożsamością
Niezależnieodokoliczności,w jakichdoszłodoadopcji,wieleadop-
towanychosóbnapewnymetapieswojegożyciaborykasięz lę-
kiemprzedodrzuceniem,którywiążesięrównieżz poczuciem
niedoskonałości.Takieuczuciamogąsiępojawićpomimonajlep-
szychstarańrodzinadopcyjnych,bydzieciczuły,żesądlanich
ważnei żeonesięo nietroszczą.
Odziedziczony temperament
Choćdzieckomogłozostaćoddanedoadopcjiz różnychprzyczyn,
częstympowodemjestnieplanowanaciąża.Moskovitz(1996)pi-
sze:„Możemyprzypuszczać,żenajczęściejdotyczyonaosób,któ-
remająskłonnośćdoimpulsywnychzachowańi podejmowania
ryzyka.Gdybyokazałosiętoprawdą,ludzieadoptowanimoglibybyć
genetyczniepredysponowani,jakogrupa,doimpulsywności”.Impul-
sywnośćzaśjestważnymkryteriumdiagnostycznymborderline.
250
Niedopasowanie temperamentu
Dzieciwychowującesięw biologicznejrodzinieniezawszemuszą
przypominaćrodzicówpodwzględemtemperamentui wyznawanych
wartości.Jednakw przypadkuadopcjiprawdopodobieństwodopa-
sowaniajestjeszczemniejsze.Z tegopowoduzachowaniedziecka
możeczęściejspotykaćsięz dezaprobatąniżz pochwałami,como-
żewpływaćnajegobrakpewnościsiebiei poczuciawłasnejwartości.
Doświadczenia rodziców
Sharon (założycielka NUTS)
Większość rodziców z NUTS odkrywa, że coś jest nie w porządku, kie -
dy dziecko jest w szkole podstawowej. Dziecko dotknięte borderline nie
dogaduje się z rówieśnikami, a stosowane kary nie rozwiązują prob-
lemów z zachowaniem. W przypadku Amy szkolny psycholog stwier-
dził, że jest ona po prostu rozpuszczona i że z tego wyrośnie.
Większość rodziców z NUTS, podobnie jak my, usłyszało dia-
gnozę borderline po jakimś zagrażającym życiu zdarzeniu, takim jak
użycie przemocy wobec innych czy podjęcie próby samobójczej. Pe-
wien rodzic z NUTS, któremu groził jego syn, założył w sypialni zamek
i spał w ubraniu, z kluczykami od samochodu pod poduszką. Nikt nie
jest w stanie tak żyć. Mówię rodzicom, że jeśli nie potrafią zapanować
nad sytuacją, powinni wezwać władze. Masz prawo powiedzieć mal-
tretowaniu „nie”, nawet jeśli znęca się nad tobą twoje dziecko.
Co czują rodzice
Jeślijesteśrodzicemdzieckaz borderline,spodziewajsię,żetwo-
jeuczuciabędąsiębardzoodsiebieróżniłyi nieustanniezmienia-
ły.Bezwarunkowamiłośćniewygaśnie,alemożezostaćwystawiona
naniewyobrażalnieciężkąpróbę.Razzarazembędziecipękać
serce,ponieważniemożnapatrzećnato,jakstraszniecierpiuko-
chanaosoba.
Destrukcyjnezachowaniamogąnawetsprawić,żepoczujesznie-
nawiśćdowłasnegodziecka.A obokmiłościi nienawiścipojawiąsięlęk,
dezorientacja,rozgoryczenie,zdumienie,szczęściei poczuciewiny.
251
Każdyrodziczastanawiasię,czyniezrobiłczegoś,cospowo-
dowałoborderline,i czymógłcośzrobić,bymuzapobiec.Boimy
sięo przyszłośćnaszychdzieci.Czykiedykolwieksięusamodziel-
nią?Czyjużzawszebędziemyimpomagaćprowadzićnormalne
życie?Jakbardzobyśmyichniekochali,niemożemysiędocze-
kać,kiedyopuszcząrodzinnegniazdo.
Dzielenie się z małżonkiem

Ważnejest,bydzielićsięswoimiuczuciamiz małżonkiem.Posia-
daniedzieckacierpiącegonaborderlinemożezniszczyćwasze
małżeństwo.Możetakżejewzmocnić.Niezwykleistotnejest,by
rodzicew swympodejściudodzieckastanowilizespół,byrozu-
mielii wspieralisięwzajemnie.Niepozwólcie,bydzieckodotknię-
teborderlinewasrozdzieliło,w każdymznaczeniutegosłowa.
Czekawasdługajazdakolejkągórskąi będziewamznaczniełatwiej,
jeślibędzieciepatrzećw tęsamąstronę.
Pieniądze i inne zmartwienia rodzinne

Brakpieniędzyjestpoważnymzmartwieniem.Niektórzyrodzicewy-
rzeklisięwszystkiego,abyopłacićleczenie.Kosztpobytuw ośrod-
kuopiekiw StanachZjednoczonychmożewynieśćnawetdo1500
zadobę;wizytau terapeutyczypsychiatryrównieżkosztuje.Inne
dzieciw rodziniebędąmusiałyzrezygnowaćzeswoichpotrzeb,by
pomócbratuczysiostrze.
Byłobydobrze,gdybyrodzinywielopokoleniowezawszeudzie-
lałyswoimczłonkompomocy.Jednakzaburzeniapsychiczneniesą
zbytdobrzerozumianeanipowszechnieakceptowane,stądludzie
czasemzaprzeczają,żektośw ichrodziniemożejemieć.Członko-
wierodzinyniemuszązgadzaćsięz diagnozą.Jednakpowinni
uszanowaćfakt,żetyw niąwierzysz,i przyjąćgodowiadomości.
Nadomiarzłegoludziemogąuwierzyćw różneokropnościna
twójtemat.„Amyopowiadałaludziomniestworzonehistoriei pró-
bowałaichprzekonać,żejestuzależnionąodnarkotykówprosty-
tutką—mówiSharon.—W społeczeństwiejesttak,żekiedydziecko
252
majakieśproblemy,wszyscymyślą,żewinęzatoponosząjegorodzi-
ce,zwłaszczamatka.Wciążsobiepowtarzałam,żeznamyprawdę,i to,
comyśląo nasinniludzie,niewpłynienato,kimnaprawdęjesteśmy”.
Starając się ze wszystkich sił

Rodzicedzieckadotkniętegoborderline,pomimobrakupotrzeb-
nychinformacji,starająsięjakmogą.Jednymz ichnajczęstszych
błędówjestobarczaniedzieckawinązazaburzeniealbooczeki-
wanieodniegozbytszybkiejzmiany.W przeciwieństwiedonie-
pełnosprawnościintelektualnejborderlineniewiążesięz żadnymi
fizycznymioznakami,któreprzypominałybycio tym,żedzieckoma
zaburzenie.Ważnejest,bypamiętać,żeborderlinemapodłożebio-
logiczne(zob.załącznikA).Gdybydzieckomogłosięz łatwością
zmienići położyćkresswojemucierpieniu,zrobiłobyto!
Dzieci z borderline potrzebują wychowania
i wzmożonejopieki,a myjeimzapewniamy.Jeśli
„Wciąż sobie
jednakbędziemyzabardzoingerowaćw ichży-
powtarzałam, że znamy
prawdę, i to, co myślą cie,mogąsięnauczyć,żeniesąw staniebeznas
o nas inni ludzie, nie przetrwać.Musimyzachowaćrównowagępomię-
wpłynie na to, kim dzypozwalaniemdzieciom,byuczyłysięnawła-
naprawdę jesteśmy”. snychbłędach,a chronieniemich,kiedyzaburzenie
jeogranicza.
Wpływ na rodzeństwo
Rodzeństwutrudnychdzieciczęstotakbardzobrakujeuwagiro-
dziców,żew końcuzaczynająkrzyczećo pomoc,przejawiającde-
strukcyjne zachowania. Rodzice powinni mieć świadomość, że
niepożądanezachowaniajednegodzieckamogąbyćgroźnedla
poczuciabezpieczeństwadrugiego.Częstouszanowaniecudzych
granicjestdlaosóbz borderlinerównietrudne,cowyznaczanie
własnych.Naruszeniegranicinnychmożebyćnieznacznelub,w naj-
gorszymwypadku,obejmowaćteżprzemocfizycznąlubseksual-
nąwobecrodzeństwa.Musiszmiećsięnabaczności.
253
Sharon,założycielkaNUTS,zaleca,byposzukaćwśródprzy-
jaciółlubrodzinykogoś,ktobyłbygotówcięodciążyć,byś
mógłpoświęcićczasi uwagępozostałymdzieciom.Bądź
bardzootwartydlarodzeństwadzieckaz borderline.Poroz-
mawiajz nimo zaburzeniui wyjaśnij,żeosobacierpiącana
borderlineczuje,iżniejestw staniekontrolowaćswojegoza-
chowania.Rodzeństwomożebaćsiępowiedziećo swoich
negatywnychuczuciach.Dlategowytłumaczdzieciom,że
odczuwaniezłościczynienawistnychuczućjestnormalne.
Upewnijsię,żekażdez nichmawłasny,bezpiecznykąt,w któ-
rymmogłobysięskryć,kiedysytuacjazaczniejeprzerastać.
Kim,córkaSharoni starszasiostraAmy,opisuje,jakwyglądało
dorastaniez siostrącierpiącąnaborderline.
Kim
Mam straszne wyrzuty sumienia z powodu mojej siostry. Czasem pra-
gnęłam, by jej kolejna próba samobójcza się powiodła. Kiedy już się
uspokoiłam, czułam się strasznie winna. Niekiedy trudno jest mi zna-
leźć w sercu choćby odrobinę miłości do niej, nawet kiedy nie jestem
na nią wściekła. Czasem zupełnie nie potrafi się zachować; na przy-
kład kiedy moja przyjaciółka przyszła do nas na kolację, Amy zapyta-
ła ją, czy wciąż jest dziewicą. Niepokoję się o los mojej przyszłej rodziny.
Mimo że nie mam nawet chłopaka, martwię się, jak będzie wy -
glądał mój ślub. Wiem, że będę się czuła w obowiązku uczynić ją
druhną, choć wcale nie chcę, by nią była. Boję się jej napadów wściek-
łości. Co będzie powodem złości? Sukienki, to, kto zostanie główną
druhną, czy coś innego… Co pomyśli o niej mój przyszły mąż? Jaką
ciocią będzie dla moich dzieci? Czy będę mogła jej powierzyć nad
nimi opiekę? Czy któreś z moich dzieci będzie cierpieć na to straszne
zaburzenie?
Jednak na razie mam pilniejsze problemy. W mojej uczelni odbę-
dzie się weekend dla rodziców i mama planuje mnie odwiedzić. Czy
będzie musiała dzwonić do domu co piętnaście minut, by sprawdzać,
co z Amy? Czy Amy dostanie napadu szału i wszystko zrujnuje? Czy
już zawsze będę musiała walczyć o uwagę naszej matki?
254
Rola rodziców
CzłonkowieNUTSpodzieliliswojeobowiązkinaczterygłówneza-
dania:
w dbanieo bezpieczeństwoczłonkówrodziny;
w dbanieo siebie;
w zatroszczeniesięo opiekęmedycznądlaswojegodziecka;
w zapewnieniedzieciomzorganizowanego,spójnegośrodowiska
pełnegomiłości,w którymakcentujesięwłasnąodpowiedzial-
ność.
Zadbaj o bezpieczeństwo członków rodziny

Możebyćbardzotrudnozachowaćrównowagępomiędzypotrze-
bamidzieckaz borderlinea potrzebamiinnychczłonkówrodziny.
Jednakzadbanieo bezpieczeństwowszystkichtwoichnajbliższych
tosprawanajwyższejwagi.Skorzystajz informacjizawartychw roz-
dziale8 i poprośo pomoc,jeślijejpotrzebujesz.
Zadbaj o siebie
Jeślibędzieszmiećokazjęleciećsamolotem,zapoznajsięz instruk-
cjąbezpieczeństwa.Kiedyspadazawartośćtlenuw powietrzui wy-
padająmaskitlenowe,tozgodniez zaleceniamirodzicepowinni
najpierwzałożyćwłasnemaski,a dopieropóźniejzatroszczyćsię
o swojedzieci.Matosporosensu—rodzic,którynieoddycha,nie
będziew staniepomócdziecku.
Podobnieważnejest,byśnajpierwzadbało siebie.Wyczerpa-
nemupsychiczniei fizycznierodzicowiledwostarczasił,byzająć
sięwychowaniemzdrowegodziecka,a codopierotakiego,które
cierpinazaburzenieosobowościtypuborderline.
Postrzegajsiebiejakocałość;niebądźwyłącznie„rodzi-
cemswojegodziecka”.Nierzadkozdarzasię,żejedenrodzic
255
(najczęściejmatka)bierzenasiebielwiączęśćciężaruzwią-
zanegoz opiekąnaddzieckiemdotkniętymborderline.Na-
mawiamyjednak,byściepodzielilisięobowiązkamimniej
więcejporówno,takbyjednaosobaniepoczułasięwypa-
lonalubrozgoryczona.
Rodzicemogątakżespróbowaćzamieniaćsięrolami(przykła-
dowojeślijedenrodzicodpowiadazawychowanieemocjonalne,
a drugizajmujesiębardziejprzyziemnymisprawami,spróbujciena
jakiśczaszamienićsięobowiązkami,bykażdez wasmogłomieć
chwilęwytchnienia).Conajważniejsze,nieizolujciesię.„Zpowodu
swojejsytuacjimożeciestracićprzyjaciół—mówiSharon.—Niek-
tórzyniebędąw staniesprostaćproblemomzwiązanymz zacho-
waniemwaszegodziecka.Innibędąwasoceniaćalboobwiniać.
Poszukajcieosób,którepotwierdzązasadnośćwaszychuczuć,kie-
dybędziecietegopotrzebować.Niemusząrozwiązywaćwaszych
problemów;ważne,bywasżyczliwiewysłuchały”.
Zatroszcz się o opiekę medyczną dla swojego dziecka

Przezlatatwojedzieckomożechodzićdowieluróżnychterapeu-
tów,otrzymywaćlicznediagnozyi zetknąćsięz kilkomaróżnymi
metodamimającymiustabilizowaćjegonastrój.Pomyśl,żejesteś
dyrektoremwykonawczym,któryodpowiadazaopiekęmedyczną
swojegodziecka;kierujejedospecjalistów,zarządzabudżetem
i podejmujedecyzje,mającnauwadzedobrowszystkichzaintere-
sowanych.Nielicznato,żektośinnyzajmiesiętymzaciebie,po-
nieważtakniebędzie.Pamiętaj,żetotobienajbardziejzależyna
twoimdzieckui ostatecznietotyjesteśzanieodpowiedzialny.
Prowadź skrupulatne zapiski

Ważnymobowiązkiemrodzicajestrejestrowaniezachowańi nastro-
jówdzieckaorazjegokontaktówz prawemi opiekąpsychiatryczną.
Zanotujnazwylekówi ichdawkiorazterminywizytklinicznych;spisz
256
Tabela5. Przykładzapiskówdotyczącychdzieckaz borderline
Data Miejsce Opis zdarzenia

02.11.2009 Klinika wizyta u dr. Nowaka. Zmieniono dawkę prozacu na 40 mg.
05.11.2009 Szkoła Spotkanie z matematyczką, która powiedziała, że Maria nie
oddała sześciu prac, trzy razy się spóźniła i czasem bywa
„pyskata”.
15.11.2009 Klinika Dziś terapia rodzinna. Pracowaliśmy nad oczekiwaniami.
04.12.2009 Klinika wizyta u dr. Nowaka. Leki bez zmian.
05.12.2009 Dom Tej nocy wielki wybuch. Maria groziła samobójstwem, ale
po godzinie się uspokoiła. Po tym jak późnym wieczorem
wróciła do domu dwie godziny spóźniona, stwierdziła, że jej
nie ufamy.
06.12.2009 Komisariat Marię zatrzymano, ponieważ złamała zakaz picia alkoholu
przez nieletnich. Była z dwoma starszymi chłopakami, któ-
rych poznała dziś w nocy.
07.12.2009 Dom Odkryliśmy ślady po cięciu na lewym nadgarstku Marii. Lek-
ko krwawiła. Maria dużo tej nocy płakała i mówiła, że czu -
je się podle.
09.12.2009 Klinika wizyta w poradni psychologicznej. Po wizycie Maria była
bardzo wyciszona.
wszystkieswojerozmowyz pracownikamiszkoły,specjalistamii in-

nymizaangażowanymistronami.Takidziennikpomożeklinicystom
w postawieniudiagnozyi możemiećkluczoweznaczenie,jeślibę-
dzieszkiedyśpotrzebowaćdokumentacjidocelówprawnych.Za-
piskiw takimdziennikuniemusząbyćrozbudowane;wystarczykilka
krótkichsłów.Przykładpodajemyw tabeli1.
Współpraca z dostawcami usług medycznych

Niektórzyrodziceczująsięonieśmieleniw kontaktachzespecjali-
stamiw zakresiezdrowiapsychicznego.Pamiętaj,żeonipracują
dlaciebie.Odnośsięz szacunkiemdozajmowanegoprzeznich
stanowiskai posiadanejwiedzy,aleniezakładaj,żezawszebędą
257
wszystkowiedziećnajlepiej.Bądźotwartynato,comajądopo-
wiedzeniaklinicyści,nawetjeślijesttocoś,czegowolałbyśniesły-
szećalbocoświadczyo krytycznymnastawieniuwobecciebie.Nie
ignorujjednakprzytymswojegowewnętrznegogłosui wyraźswo-
jezdanie,jeśliuznasztozakonieczne.Ostatecznedecyzjezawsze
należądociebie.
Jeśliklinicystabłędniezakłada,żeborderlinepowstajeza-
wszew wynikuprzemocy,lubgdypomimobrakudowodów
sugerujecialbootwarciezarzuca,żeznęcaszsięnaddziec-
kiem,zastanówsięnadzmianąspecjalisty.
Zmaganie się z systemem

Wielurodzicówz NUTSodkrywa,żezmaganiaz ubezpieczyciela-
mi,szkołami,systememprawnymi innymiinstytucjamimożebyć
niemalrówniedużymwyzwaniem,cozmierzeniesięz za-
chowaniemdzieckaz borderline.Pewienrodzicpo-
wiedział:„Róbcotylkomożesz,byupewnićsię,że „Broniąc
twojedzieckodasobieradę.Możetooznaczać,że interesów swojego
dziecka, możesz
będziesz musiał zadzwonić, pofatygować się
znaleźć w sobie
gdzieśosobiściealbopowiedziećosobom»u wewnętrzną siłę, z której
władzy«,żeodmowaniewchodziw grę.Broniąc istnienia nie zdawałeś
interesówswojegodziecka,możeszznaleźćw so- sobie dotąd
biewewnętrznąsiłę,z którejistnienianiezdawałeś sprawy”.
sobiedotądsprawy”.
Zapewnij dziecku odpowiednie środowisko

Dzieciomi nastolatkomcierpiącymnaborderlinepotrzebnesą
strukturai konsekwencja,taksamojaknajezdnipotrzebnesąświa-
tłai znaki„stop”.Beznichzapanowałbykompletnychaosi łatwiej
dochodziłobydofizycznychlubpsychicznychurazów.
258
Rutynowe czynności
Strukturęosiągasiędziękistałym,rutynowymczynnościom.Rodzi-
cez NUTSzauważają,żeichdziecinajlepiejsobieradzą,gdyma-
jąstałygrafik,któryinformujeje,kiedymająwstać,pójśćdoszkoły,
czymzająćsiępopowrocie,kiedyjeśći takdalej.Sharonnawet
rozpisałaAmyporannerutynoweczynności,byułatwićjejpamię-
tanie,żemaumyćzębyi sięubrać.„Kiedyzdarzasięcośnieocze-
kiwanego,nawetjeślijesttocośpozytywnego,jaknaprzykład
przyjęcieurodzinowe-niespodzianka,Amyczęstoniewie,copowin-
naczućczyjaksięwtedyzachować—wyjaśniaSharon.—W rezul-
tacienierzadkokończysiętowybuchemwściekłości.Odkryliśmy,
żeAmymusizawszedokładniewiedzieć,czegosięodniejoczeku-
jei czegomożespodziewaćsiępoinnych”.
Konsekwencje
Wramachtworzeniatakiejstrukturypostarajsiępomócdziecku
zrozumieć,cosięstanie,jeśliniewywiążesięzeswoichobowiąz-
ków.Naprzykładmożeszpowiedzieć:„Jeślispóźniszsiędoszko-
ły,twojespóźnieniezostanieodnotowane.Jeślitrzyrazyspóźnisz
siędoszkołybezusprawiedliwienia,zostanieszzawieszony.Jeśli
znowuzostanieszzawieszony,będziemymusielizastanowićsięnad
jakimśinnymrozwiązaniem,naprzykładszkołąz internatem”.
Niezwykleważnejest,bypozwolićdziecku,byuczyłosię
nawłasnychbłędachi ponosiłokonsekwencjeadek-
Jeśli będziesz watnedojegowieku.Jeślibędziesznieustannie
nieustannie ratować ratowaćjeprzedskutkamijegodziałań,może
dziecko przed skutkami ononigdynienauczyćsięfunkcjonowaćnawyż-
jego działań, może ono szympoziomiebeztwojejpomocy.Możenie
nigdy nie nauczyć się
byćciłatwopatrzeć,jaktwojedzieckocierpi
funkcjonować na wyższym
poziomie bez twojej z powoduswojegoimpulsywnegozachowania,
pomocy. alenadłuż sząmetęmożeucierpiećjeszczebar-
dziej,jeślinienauczysięnadsobąpanować.
Konsekwencja
Konsekwencjaoznaczauczeniedzieckaodpowiedzialnościzaswo-
jeczynyw każdejsytuacji.Wszyscyrodzicemuszączasemwalczyć
259
z chęciąprzymknięcianacośoczu.Jednakw przypadkudziecka
dotkniętegoborderlineniekonsekwencjaw egzekwowaniuzasad
możemiećnaprawdętragiczneskutki.
Uzyskanie diagnozy dla dziecka

Odróżnienietypowegodlanastolatkówdziałanianaszkodę
otoczeniaodzachowaniawskazującegonaborderlinemo-
żeniebyćłatwe.Abyustalić,z czymmaszdoczynienia,za-
stanówsięnadprzyczynązachowania.Nastolatkicierpiące
naborderlineczęstodziałająnaszkodęwłasnąlubotocze-
nia,naprzykładbiorąnarkotykiczywybuchajągniewem,
abyuporaćsięz ogromnymcierpieniem,uczuciempustki,
nienawiściądosiebiesamychi lękiemprzedopuszczeniem.
Zgodniez Theessentialfamilyguidetoborderlineperso-
nality disorder (Kreger, 2008) całościowa ocena psychia-
trycznajestkoniecznaw przypadkudzieci,któremogącierpieć
naborderline.Psychiatraprzygotowujeraport,którybędzie
podstawąplanuleczenia.Takaocenamożeobejmować:
w opisaktualnychproblemówi objawówdziecka;
w informacjeo staniezdrowiadziecka,przebytychcho-
robachi ichleczeniu;
w informacjeo zdrowiurodzicai rodzinyorazhistorięcho-
róbpsychiatrycznychw rodzinie;
w informacjeo rozwojudziecka,osiągnięciachszkolnych,
przyjaciołachi relacjachrodzinnych;
w jeślibędzietakapotrzeba,totakżewynikibadańlabo-
ratoryjnych:wynikibadańkrwi,zdjęciarentgenowskie
czydiagnozyspecjalistów(naprzykładdiagnozapsy-
chologiczna,dydaktycznaczylogopedyczna).
Brannon
Chciałem, by mój syn Michael był szczęśliwy. Dlatego gdy miał mieć
tygodniową karę, już trzeciego dnia udawałem, że o niej zapomnia-
łem. Jednak Michael szybko nauczył się nie brać żadnej kary serio. Kiedy
260
miał szlaban, jak gdyby nigdy nic wychodził frontowymi drzwiami. Ja-
ko nastolatek zaczął brać narkotyki, opuszczać lekcje i grozić przemo-
cą. Umieściłem go w ośrodku opieki, gdzie jednak miał za dużo
swobody i dalej brał narkotyki. W końcu trafił do ośrodka, w którym
dobre zachowanie nagradzano przywilejami. Wygląda na to, że uczy
się tam odpowiedzialności za własne czyny.
Dziecidotknięteborderlinepotrzebująmiłości
Dzieci dotknięte i czułościtaksamojakinnedzieci.„Abypokochać
borderline potrzebują swojedziecko,należypamiętać,żeprzyczynąje-
miłości i czułości tak gozachowaniajestzaburzenieosobowościtypu
samo jak inne dzieci.
„Kochaj swoje
borderline—mówiSharon.—Kochajswojedziec-
dziecko, nienawidź ko,nienawidźzaburzenia.Opiekanadosobącier-
zaburzenia”. piącąnaborderlinemożeniebyćłatwa.Jednak
zdarzająsięteżcudownechwile.Kiedytwojedziec-
konauczysięradzićsobiez pewnymiaspektamiswojej
choroby,będzieciemiećpowóddoświętowania.Gdyw końcuuczy-
nitennajważniejszykroki uświadomisobie,żekochaswoichrodzi-
ców,orazzaakceptujetenfakt,będzietobardzosilne,przyjemne
i niezwyklecenneprzeżycie”.
11
Kłamstwa, plotki i oskarżenia
Jak pewne działania
zniekształcają prawdę
Wzgardzonaosobaz borderlinegorszajestoddiabła.
Welcom etoOz
Niektórzyrozmówcypowiedzielinam,żez powodubliskichimosób
dotkniętychborderlinestalisięobiektamikrzywdzącychplotek.By-
lifałszywieoskarżanio nękaniei maltretowanie,a nawetpodejmo-
wanoprzeciwkonimczynnościprawnebezżadnegozasadnego
powodu.Takiepostępowanienazywamydziałaniamizniekształca-
jącymiprawdę.
Jerry
Moja żona, z którą chcę się rozwieść, uzyskała sądowy nakaz ochro-
ny i eksmitowała mnie z mojego domu. Odcięła mnie od córek i po-
wiedziała wszystkim sąsiadom, że jestem agresywny — nie chcą teraz
nawet spojrzeć mi w oczy. Systematycznie docierała do ludzi w orga -
nizacjach społecznych i zawodowych, do których należę, i próbowa -
ła zwrócić ich przeciwko mnie. Powiedziała mojemu szefowi, że jestem
262
impotentem i zaraziłem ją opryszczką! Powiedziała swojemu prawni-

kowi, że dziesięć lat temu ją zgwałciłem, bo uprawialiśmy seks, kiedy
nie miała na to ochoty – nawet nie raczyła mnie wtedy poinformować,
że nie jest w nastroju! Nie widziałem jej od miesięcy ani też do niej nie
dzwoniłem. Tymczasem płacę trzy tysiące pięćset dolarów miesięcznie
na utrzymanie dzieci. Nie mogę w nocy spać; ciągle myślę o tym, ja-
kie to wszystko niesprawiedliwe. Boję się, co w przyszłym tygodniu ze-
zna w sądzie.
Otoinneprzykładydziałańzniekształcającychprawdę:
w matkaValerie,cierpiącanaborderlineHannah,powiedziałaro-
dzinie,żeValerieukradłajejpieniądzei kilkarazyzachowała
sięagresywnie.CzłonkowierodzinynieodzywająsiędoVale-
rie.Hannahzmyśliłateoskarżenia,ponieważcórkapoinformo-
wałają,żeniebędziemogłaprzyjechaćdoniejnaświęta;
w JudybyłaprześladowanaprzezswojąbyłąprzyjaciółkęEliza-
beth,którawysyłaładosiebielistyz pogróżkamiw imieniuJudy.
NastępnienagrywałasięnaautomatycznejsekretarceJudy,bła-
gającją,by„przestałajejgrozić”.Sprawaskończyłasięw sądzie,
gdzieElizabethzłamałasiępodnaporempytańi stwierdziła,
żeJudyzmusiłajądopisanialistówz pogróżkamidosamejsiebie;
w Rickzaręczyłsięz dotkniętąborderlineJeri.Kobietazaczęławma-
wiaćRickowi,żekiedybyłasamnasamz jegomatką,tawypowie-
działakilkabardzonegatywnychuwagpodjegoadresem.Choć
wszystkozostałozmyślone,Rickczułsięrozdartyi niewiedział,
komumawierzyć—swojejmatceczynarzeczonej.
Nie wszyscy ludzie dotknięci borderline

Wiele działań
zniekształcająprawdę.Wieluz nichnigdyby
zniekształcających prawdę
wydaje się silnie związanych siętegoniedopuściło.Niepróbujemyde-
z rzeczywistym lub precjonowaćdoświadczeńtychz nich,któ-
domniemanym opuszczeniem, rzybyliprześladowani,a jedyniepotwier-
poczuciem straty i odrzuceniem. dzićdoświadczeniaosóbz ichotoczenia,
Są to przerażające
którezostałyfałszywieoskarżone.Wszyscy
problemy dla osób
dotkniętych borderline. lu
dzie,zarównocidotknięciborderline,jak
i ciniemającyzaburzenia,mogąwypowiadać
nieprawdziwetwierdzenia.
263
K ł A M S T wA , P LOT K I I O S K A R Ż E N I A
Motywacja stojąca za działaniami

zniekształcającymi prawdę
Istniejekilkateoriiwyjaśniających,comożemotywowaćosobędo-
tkniętąborderlinedoprzeinaczaniaprawdy.
Opuszczenie i złość
Wytłumaczyliśmyjuż,żeborderlineniepowodujeodmiennegoja-
kościowozachowania,aletakie,którecechujepewnaskrajność.Jak
ująłtopewienmężczyznadotkniętyzaburzeniem:„Osobycierpią-
cenaborderlinesątakiejakwszyscy—tylkotrochębardziej”.
Wszyscydoświadczamypoczuciastratyi opuszczenia,kiedy
związeksiękończylubjestzagrożony.Takieemocjesąszczególnie
silnie,gdydrugaosobadecydujesięodejść,a mychcielibyśmy
utrzymaćzwiązek.Wieledziałańzniekształcającychprawdęwyda-
jesięsilniezwiązanychz rzeczywistymlubdomniemanymopusz-
czeniem,poczuciemstratyi odrzucenia.Sątoprzerażająceproblemy
dlaosóbdotkniętychborderline.
Rozwód—problemcytowanegojużJerry’ego—jesttegoprzy-
kładem.Hannahmogłapoczućsięodrzucona,kiedyjejcórkazde-
cydowałasięnieprzyjechaćdodomunaświęta.Elizabethmogła
poczućsięupokorzona,kiedyjejprzyjaciółkaJudyzakończyłaich
znajomość.Jednakczasemsubiektywnieodczuwanastrataniejest
takoczywista.PrzykładowoJerimogłapoczuć,żejejzwiązkowi
z Rickiemzagrażająbliskierelacjenarzeczonegoz matką,choćje-
gomiłościspokojniewystarczyłobydlanichobu.
JanetJohnstoni VivienneRosebyw Inthenameofthechild
(1997)wyjaśniają,dlaczegożalmożeprzejawiaćsięjakozłość:
Utrata—czytoukochanejosoby,pełnejrodziny,żywionychna-
dziei,czyteżupragnionychmarzeńalbogroźbautratywłasnych
dzieci—wywołujesilnyniepokój,smutekorazlękprzedopusz-
czeniemi samotnością.Niektórymludziomtrudnojestsięprzy-
znaćdotychuczuć.Zamiasttegomaskujążal,przykrywającgo
gniewem,i próbujązapobiecnieuniknionejrozłące,wikłając
264
swojegowspółmałżonkaw niekończącesięspory.Wdawaniesię
w kłótniei sprzeczkijestsposobemnapodtrzymaniekontak-
tu(choćjestonnegatywny).Takieosobyjużpodczaskłótni
snująfantazjepojednania.Ludzie,którzyw przeszłościponie-
ślidotkliwąstratę(naprzykładprzeżyliśmierćrodzicówlub
rozwód),mogąteżw tensposóbreagowaćnanieprzepraco-
wanewcześniejtraumy.
Tożsamość i agresja
Kobieta,z którąrozwiódłsięmąż,tracitożsamośćżony;kobieta,któ-
rejdziecisąjużdorosłe,możemiećpoczucie,żeutraciłatożsamość
matki.W obliczurealnychlubsubiektywniepostrzeganychstratoso-
bydotknięteborderlinemogączućsię:
w puste;
w nicnieznaczące;
w bezradne;
w niezdolnedoprzetrwania.
Johnstoni Rosebyuważają,żez tegopowoduludziemogąna-

kładaćmaskębezwzględnejniezależnościi odmawiaćdyskusjina
danytemat,byprzypadkiemnieutracićczęścisiebie(takąposta-
węnazywają„Walczę,więcjestem”).Niekiedymogąstaćsięzbyt
zależnii zabardzolgnąćdoinnychlubbyćnaprzemianagresyw-
nii spragnienikontaktu.Dlategoosobydotknięteborderline,któ-
repostrzegająsiebiejakoofiary,czasemmająpoczucie,żedziałania
zniekształcająceprawdętworząichtożsamość.
Wstyd i wina
Rozwódi problemyw związkumogątakżewywołaćpoczucieopusz-
czenia,którez koleiprowadzidopoczucianiższości,porażki,wsty-
dui poniżenia.Jakwiesz,osobomdotkniętymborderlineczęsto
wydajesię,żesąokrytewstydem,i mająniskiepoczuciewłasnejwar-
tości.Niekiedypróbująmaskowaćtenfakt,zasłaniającsięabsolutną
kompetencją.Johnstoni Rosebytwierdzą,żetakiewyolbrzymione
265
poczucieporażkimożedoprowadzićdotego,żebę-
dąpróbowałycałkowicieuwolnićsięodwiny,do- Osoby dotknięte
wodząc,żedrugastronajestzupełnienieudolna bor derline, które
postrzegają siebie
lubnieodpowiedzialna.
jako ofiary, czasem mają
Jakpisząautorki:„Kruchepoczuciewłasnej poczucie, że działania
wartościtychosóbzależyodzdolnościniedo- zniekształcające prawdę
puszczaniadosiebiepoczuciaporażki.Dlatego tworzą ich
tworzą one wokół siebie aurę pretensjonalności tożsamość.
i gniewnejwyższości,czująsięuprzywilejowanei zarzu-
cająbyłemumałżonkowi,żejestodnichgorszyzarównopod
względempsychicznym,jaki moralnym”(Johnsoni Roseby,1997).
Kiedysłabapsychicznieosobaz borderlineodbieraporzucenie
przezwspółmałżonkajakodoszczętniemiażdżącyatak,mogąsię
u niejpojawićparanoicznemyślio zdradzie,wykorzystaniui zmo-
wie.Johnstoni Rosebypiszą,że„kiedyprzyglądasięrumowisku,
w jakiezamieniłosięjejmałżeństwo,zaczynananowospisywać
swojąhistorięi nabieraprzekonania,iżpartnerodsamegopocząt-
kuplanowałjąwykorzystaći porzucić”(Johnsoni Roseby,1997).
Jaktwierdząautorki,natymetapie„zdradzony”małżonekmo-
żezareagowaćagresjąi kontratakować,coniekiedystajesięjegoży-
ciowąobsesją.Zaczynapostrzegaćswojegopartnerai wszystkich
jegosprzymierzeńcówjakoagresywnychi niebezpiecznych.Tacylu-
dzieuważają,żeskorozostalioszukani,tomająprawodoodwetu.
Wcześniejmogąteżsamiprzypuścićatak,byuprzedzićciosprzeciw-
nika.Ichmottobrzmi:„Zaatakuj,zanimzostanieszzaatakowany”.
Ocena ryzyka
Analizującdziesiątkidziałańzniekształcającychprawdępodejmo-
wanychprzezosobyz borderline,zauważyliśmy,żełączyjekilkapo-
dobieństw:
w ludzie,którzypodejmowalidziałaniazniekształcająceprawdę,
częstoutrzymywali,żew przeszłościbyliprześladowani;czasem
nawetopisywali,w jakisposóbmścilisięnaosobach,które—jak
twierdzili—niegdyśichprześladowały;
266
w ludziedopuszczającysiętychdziałańczęstopotrafili
„Zdradzony”
sprawiaćwrażeniejednostekspokojnychi logiczniemy-
małżonek może
zareagować agresją ślących,a w pewnychsytuacjachbylibardzoprzeko-
i kontratakować, nujący. Jednak w sytuacji stresu lub sam na sam
co niekiedy staje się z oskarżanymiprzeznichosobamizdawalisiętracić
jego życiową kontaktz rzeczywistościąalboreagowaliparanoicznie;
obsesją. w ofiarydziałańzniekształcającychprawdęczęsto
uważałysięzaobrońcówlubopiekunów.Z tegopowo-
dumiałysporetrudnościz dbaniemo to,coleżałow ichwła-
snymnajlepszyminteresie.Wielez nichniezwracałouwagina
sygnałyostrzegawcze,lekceważyłoostrzeżeniazestronyprzy-
jaciół,zaprzeczałopowadzesytuacjii niechciałopodejmować
środkówostrożnościanisiębronić.
Większościz nastrudnojestpogodzićsięz faktem,żeukocha-

naosobamożew jakiśsposóbnasskrzywdzić.Jeślimiłośćdobli-
skiejciosobyz borderlinealbowspomnieniawspólniespędzonych
szczęśliwychchwilniepozwalającisiębronić,musiszzrozumieć,że
onamożeniepodzielaćtwoichuczuć.Rozszczepieniemożejej
uniemożliwićpamiętanieciepłychuczuć,jakimiciędarzyła,czyteż
postrzeganieciebiejakocałości,a więcosoby,któramai wady,
i zalety.W konsekwencjimożewidziećw tobiezłegopotwora,któ-
ryzasługujenakarę.Imwcześniejzdaszsobiez tegosprawę,tym
większaszansa,żeprzetrwaszdziałaniazniekształcająceprawdę,
zachowującswojągodnośći prawa.
Natakiedziałanianajbardziejskarżyłysięosoby,któreniedawno
poprosiłyswojegopartneraz borderlineo rozwódalbozdecydowa-
łysięrozejśćzeswojądziewczynąlubchłopakiemz zaburzeniem.
Kolejnągrupąbylirodzicedziecidotkniętychborderline,a zanimi
uplasowałysiędziecirodzicówcierpiącychnatozaburzenie.
Walka z działaniami zniekształcającymi prawdę

Napoczątekważnesprostowanie.Popierwsze,sytuacjakażdego
człowiekajestinna,a każdyczłowiekdotkniętyborderlinejestwyjąt-
kowy.Podejściewłaściwew przypadkujednejosobymożeokazaćsię
267
zupełnienieodpowiedniew stosunkudoinnej,nawetjeślipoczy-
naniaobuwydająsiępodobne.Podanedalejwskazówkimogąoka-
zaćsięprzydatne.
Zanimpodejmieszjakieśdziałanie,zasięgnijporadywy-
kwalifikowanegospecjalistyw zakresiezdrowiapsychicz-
nego,któremunieobcajesttwojasytuacja.Jeślizarzuty
osobyz borderlinemająwymiarprawny,powinieneśjaknaj-
szybciejporozmawiaćo swojejsytuacjiz adwokatem.
Podrugie,uświadomsobie,żeborderlinejestzaburzeniempsy-
chicznym.Ludzienimdotknięcizasługująnato,bypodejśćdonich
z wrażliwościąi szacunkiemoraztraktowaćichz godnością.Chroń
siebie,aleniepróbujzłośliwieranićdrugiejosobyczyteżkrzywdzić
jej,żebysięzemścić.Przykładoworozsądeknakazywałbyzabrać
z domuwszystkieubraniai rzeczyosobiste,zanimpoprosiszo roz-
wód.Jeślijednakzatrudniszfirmęzajmującąsięprzeprowadzkami
i zabierzeszpołowęwaszegowspólnegodobytku,toprawdopo-
dobnieposunieszsięzadaleko.Takiedziałaniemożewręczspro-
wokowaćwrogąreakcję,którabędziew tymwypadkuzrozumiała.
Popracuj nad tym, by nie być bezsilnym

Najlepszymsposobemnato,abyuporaćsięz działa-
Bądź
niamizniekształcającymiprawdę,jestzapobieganieich proaktywny
wystąpieniu.Jeśliniejesteśw stanietegozrobić,bądź i zabezpiecz się,
proaktywnyi zabezpieczsię,jaktylkomożesz—praw- jak tylko możesz –
nie,finansowoi psychicznie. prawnie, finansowo
i psychicznie.
Niektóredziałaniawydająsiępojawiaćbezżadne-
gowyraźnegopowodu.Jednakinnemogąbyćwywoła-
nepostępowaniem,któreosobaz borderlineuznazazagrażające.
Zacznijodnastępującychkroków:
w zastanówsięnadswoiminajważniejszymidziałaniami,które
mająjakiśzwiązekz tąosobą;nadwszystkim—odwyznaczania
268
granicpostaraniao rozwód.Jakiegorodzajureakcjimożesz
sięponiejspodziewać?
w pomyśl,jakiesątwojesłabościi comożeszzrobić,byustrzecsię
przeddziałaniami,najakiemożezdecydowaćsięosobaz bor-
derline.Spodziewajsięnajlepszego,przygotujsięnanajgorsze.
Nasirozmówcymającykogośbliskiegodotkniętegozaburze-
niemzauważyli,żeichtypowetroskidotycząsprawzwiązanych
z finansami,dziećmi,mieniem,reputacjąi przyjaciółmi;
w opracujplani wprowadźgow życie,nimpodejmieszjakieśdzia-
łania,któresprowokujądrugąstronę.
PrzyjrzyjmysięsytuacjiLindyi Ewy.Lindamusipowiedzieć
swojejcierpiącejnaborderlinecórce,któraprzebywaw ośrodku
opieki,żeniemożeprzyjechaćdodomuw tenweekend.Ostatnim
razem,gdyEwabyław domu,groziła,żegopodpali,jeśliLindanie
pozwolicórcespędzićnocyz jejćpającymchłopakiem.
Lindaz doświadczeniawie,żegdyEwasięo tymdowie,naty-
chmiastpójdziedoswoichpsychologów,dziadkówi wszystkich
osób,którebędągotowewysłuchaćjejhistoriii w niąuwierzyć.
Powieim,żematkajejnienawidzi(odzawsze)i jestzłymrodzi-
cem,podczasgdyonasamazachowujesiębezzarzutu.
DlategozanimLindaprzekażetęwiadomośćEwie,informuje
o powodachswojejdecyzjiwszystkich,którzymogązostaćzamie-
szaniw tęsytuację.NimEwazdążyz nimiporozmawiać,będąjuż
wiedzieli,o cochodzi.
Zastanów się, czy musisz reagować

Zdarzająsięchwile,kiedykażdareakcjamożenasilićagresywnezacho-
wanieosobyz borderline.Jejproblemmożesiębowiemsprowadzać
dotego,bypodtrzymaćjakośtwojezaangażowanie.Każdareakcja
—a zwłaszczaemocjonalna—możenagrodzićjejzachowanie.
Zastanówsięnadkrótko-i długoterminowymiskutkamidziałań
drugiejosoby.Jeślisąonebezznaczenialubichjedynąkonsekwen-
cjąjestwstyd—albojeślisądzisz,żeosobatapróbujejedyniewymóc
częstszykontaktz tobą—byćmożenajlepsze,comożeszzrobić,to
poprostuniereagować.
269
Odpowiadaj na zarzuty, nie przyjmując postawy obronnej

PotymjakLukezerwałz Alison,dziewczynarównieczęstomiewa-
łasamobójczemyśli,cobywaławściekła.Kilkarazydzienniedzwo-
niładoLuke’adopracy,krzycząci błagając,bydoniejwrócił.Kiedy
tenzmieniłnumersłużbowegotelefonu,w ramachodwetuAlison
zadzwoniładojegoszefa,abygopoinformować,żeLukenieraz
w pracywciągałkokainę.„Luketonarkoman—uparcietwierdziła.
—Niemożnamuufać”.
NaturalnieszefprzedstawiłLuke’owizarzutyAllison.Kilkalat
temuLukespróbowałw pracykokainy;poczęstowałgojedenz po-
mocnikówinspicjenta.Jednakzdarzyłosiętotylkoraz.Pozatym
chłopakbyłodpowiedzialnympracownikiemi niepiłaniniebrał
narkotykóww czasiepracy.Lukeprzyznałsiędotego,cozrobił,ale
zaznaczył,żemiałotomiejscetylkoraz.Wyjaśniłteższefowi,jak
wyglądasytuacja,starającsięprzytymnienaruszaćprywatności
Alisonbardziejniżtokonieczne.Naszczęścieprzełożonygozro-
zumiałi niezwolniłzanaruszenieregulaminupracy.
Niekiedyosobaz borderlinemówirodzinie,przyjaciołomi zna-
jomymnieprawdziwerzeczynatwójtemat.Zanimpostanowisz,
czywartozareagować,zapytajsiebie,cochciałbyśosiąg-
nąć.Czychceszoczyścićswojedobreimię?Czy
grozicirzeczywistautrata,naprzykładprzyjaź-
Kiedy konsekwencje
nialboważnychdlaciebieludzi?
działań osoby cierpiącej
Kiedykonsekwencjedziałańosobycier- na borderline są stosunkowo
piącejnaborderlinesąstosunkowoniewielkie, niewielkie, najlepszym
najlepszymrozwiązaniemmożebyćtakiepo- rozwiązaniem może być takie
kierowaniesytuacją,bykłamstwosamowy- pokierowanie sytuacją,
szłonajaw.Naprzykładjeślitwójznajomy by kłamstwo samo
wyszło na jaw.
dotkniętyborderlinepowiesąsiadom,żetwoja
noważonajestjędzą,najlepsze,comożeszzrobić,
topoprostupozwolićimjąpoznać,bysamizdecydo-
wali,coo niejmyślą.Jeślijednakznajomymówisąsiadom,żecię
aresztowano,ponieważsięnadnimznęcałeś,a zależycinaichopi-
nii,możeszwyjaśnićimsytuację.
Kiedyrozmawiaszz kimśnatematfałszywychoskarżeń,po-
starajsiępamiętaćo następującychwskazówkach:
270
w panujnadsobą–zachowajspokóji opanowanieniezależnieod
tego,jakbardzojesteśporuszony;
w zanimwyjaśniszsytuację,dajdrugiejosobieodczuć,żejejoba-
wysązasadne;powiedz,żegdybytakieplotkiokazałysiępraw-
dziwe,byłbytobardzopoważnyproblem;
w niewyrażajsiękrytycznieo osobiez borderline—niezależnie
odtego,jakbardzobytwoimzdaniemnatozasługiwała.Za-
miasttegopokaż,żeszczerzesięo niąmartwisz,lubprzyznaj,
żesamniewiesz,dlaczegomówitakierzeczy.Uważajnato,co
mówisznatematborderlineczyinnychproblemówpsychicz-
nych—ludziemogącięopatrzniezrozumieći pomyśleć,żepró-
bujeszzdyskredytowaćtęosobę;
w uświadomsobie,żeniemaszżadnegowpływunato,comyślą
o tobieinni.Powiedz,comusisz,i niewracajdotematu.
Benjamin
Oto, co powiedziałem sąsiadowi, który niesłusznie sądził, że byłem
agresywny wobec mojej byłej żony: „Chciałbym ci coś wyjaśnić. Rozu-
miem, że może to być dla ciebie nieco krępujące, bo dla mnie również
jest to dość trudny temat. Jednak to dla mnie ważne, więc jestem go-
tów zaryzykować. Słyszałem, że moja była żona Kassidy powiedziała ci,
że zostałem aresztowany za znęcanie się nad nią. Ktoś powiedział mi,
że miała na ramieniu ślady po skaleczeniu i pokazywała je innym, mó -
wiąc, że ją zaatakowałem. Gdyby ktoś, kogo znam, zrobił coś takiego,
pewnie też bym go unikał. Ale to nigdy nie miało miejsca. Owszem, roz-
wód nie należał do najłatwiejszych, lecz nigdy nie zrobiłem nic podobne-
go. Bardzo martwię się o Kassidy — nie tylko dlatego, że była gotowa po-
wiedzieć coś takiego, ale także dlatego, że w jakiś sposób musiała
nabawić się tych ran. Rozumiem, że czujesz się skonsternowany i zasta -
nawiasz się, jak było naprawdę. Jednak znamy się nie od dziś i zależało
mi na tym, by wyjaśnić tę sprawę. Dziękuję, że mnie wysłuchałeś”.
Przygotuj się na fałszywe oskarżenia o maltretowanie

ze strony dzieci z borderline
Corazczęściejsięzdarza,żedziecifałszywieoskarżająrodziców
o znęcaniesięnadnimi.Wśródichmotywówjestpragnieniezemsty
271
zasubiektywniedoświadczanąprzemoc,chęćodwetuzaniespra-
wiedliwetraktowaniei próbaporóżnieniarodziców.
Radzenie sobie z fałszywymi oskarżeniami

Jakmożeszsiędomyślać,telefonrozgniewanegodzieckapod997
albopowiadomienielokalnejorganizacjizajmującejsięochronąpraw
dziecimogąmiećfatalneskutkidlacałejrodziny.Standardowepostę-
powaniew takichsprawachczęstotrwadośćdługo.W tym
czasiesądzazwyczajnakazujeoskarżonemurodzicowitrzy-
maćsięz dalaoddzieckai zamieszkaćpozadomem. Przyjęcie
Dzieckoczęstomusizostaćz drugimrodzicem,któryczu- po sta wy obronnej
i niechęć do
jesięrozdarty,ponieważchciałbywykazaćsięwspar-
współpracy mogą
ciemi lojalnościązarównowobecdziecka,jaki małżonka ci zaszkodzić.
czypartnera.Przyjacielerodziny,krewnii pracodawcytak-
żemogąbyćprzeświadczeni,żepowinnialboopowiedzieć
siępostroniedziecka,albobyćlojalniwobecoskarżonegorodzica.
W rozmowiez namiadwokatCharlesJamiesonzalecił,byro-
dzicedziecka,którewysuwafałszyweoskarżenia,podjęlinastępu-
jącekroki:
w zbieraliszczegółowedane,którepomogąimudokumentować
diagnozędzieckai zachowaniatypowedlaborderline;przykła-
dowomogątobyćlistyzeszkoły,dokumentacjachoroby,pisma
z sądui oświadczenia,którepodważająwcześniejszezarzuty.
Zwiększąonewiarygodnośćrodziców;
w prowadzilidziennik,w którymbędązapisywać,gdziei z kim
bylii corobili.Jeślizarzutyzostanąpostawionekilkatygodniczy
miesięcyporzekomymzdarzeniu,rodzicezapewniąsobiedzię-
kitemualibi;
w zapytalipozostałedzieci,czybyłybygotowepomócdowieść
ichniewinnościprzedorganamiprawa;
w jeślitobędziekonieczne,przebywaliz dzieckiemtylkow obec-
nościtrzeciejstrony;
w traktowaliwszystkiezarzutypoważnie.Mogąoneszybkowy-
mknąćsięspodkontroli.Jeślitokonieczne,rodzicepowinniza-
trudnićprawnika,któryspecjalizujesięw problemachzwiązanych
z fałszywymioskarżeniami.
272
Uporanie się z własnymi uczuciami

Gdyw gręwchodząemocje,trzebapamiętaćo kilkurzeczach,które
mogąpomócciporadzićsobiez zaistniałąsytuacją.Fałszyweoskar-
żeniazazwyczajdotycząprzemocylubzaniedbania.Dlategopota-
kichdoniesieniachmamiejscekontrolaprzeprowadzonaprzezlokal-
nyośrodekpomocyspołecznejlubjednostkęzajmującąsięochroną
prawdziecka.Możesztoodbieraćjakoskarżenie,jednakpamiętaj,że
takiepostępowaniemajedynienaceluustaleniefaktów.Tylkoniezbi-
tedowodymogązostaćwykorzystane,bywnieśćzarzuty.
Pamiętaj,żeprzyjęciepostawyobronneji niechęćdowspół-
pracymogącizaszkodzić.Niebierzzadawanychcipytańdosie-
bie.Powtarzajsobie,żetakaprocedurajestkonieczna,bywyśledzić
sytuacje,w którychnaprawdędochodzidoprzemocy.W niektó-
rychprzypadkachdziecimogązostaćoddzieloneodrodzicówna
czastrwaniapostępowania.Rodzeństwodzieckadotkniętegobor-
derlinepowinnowiedzieć,żejesttosytuacjatymczasowai żeono
takżemożezostaćprzepytanew trakciepostępowania.Podkreśl,
żekochaszdziecii żepowinnyszczerzeodpowiadaćna
Prawda pytaniawładz.
i tak wyjdzie na Nakoniecprzypomnijsobie,żeborderlinejestzabu-
jaw, a kłamstwo
rzeniempsychicznym.Złośćodczuwanawobeccierpią-
prędzej czy
później cego na nie dziecka jest czymś normalnym. Pamiętaj
się wyda. jednak,żetaknaprawdęwinnetejsytuacjijestzaburzenie,
a niedziecko.
Jeśliosobaz borderlinespróbujecięzranićpoprzezswoje
działaniazniekształcająceprawdę,możesprawić,żezaczniesztrak-
towaćjąjakwroga.W rzeczywistościtwoimiwrogamisą:
w zaprzeczanie —niepodejmowanieżadnychdziałańw nadziei,że

problemrozwiążesięsam;
w myślenieżyczeniowe —niepodejmowanieżadnychdziałańz po-
woduprzeświadczenia,żezdarzysięcudi osobaz borderline
zdecydujesięzmienićnalepsze;
w emocjonalność —reagowanieemocjonalnew sytuacji,w której
należałobyzachowaćspokóji zastanowićsięnadracjonalnymi
rozwiązaniamiproblemu;
273
w męczennictwo —niepodejmowanieżadnychdziałań,byletylko
niezranićuczućosobyz borderline,któremogąbyćdlaciebie
ważniejszeodwłasnych;
w izolacja—próbyrozwiązywaniaproblemunawłasnąrękę,za-
miastzwróceniasięo pomoc;
w zwlekaniez podjęciemczynnościprawnych —niezatrudnienie
odpowiedniegoprawnika,zanimstraciszswojeustawowepra-
wai sytuacjastaniesiękrytyczna.
Większośćludziodkrywa,żekiedyreagująszybkoi racjonalnie
orazmająodpowiedniąpomocprawną,gdyzachodzitakapotrzeba,
działaniazniekształcająceprawdęspełzająnaniczym.Prawdai tak
wyjdzienajaw,a kłamstwoprędzejczypóźniejsięwyda.Postępując
w odpowiednisposób,możeszsprawić,bystałosiętojaknajszybciej.
12
Przyszłość relacji
Jakie podjąć decyzje
Ludziezaangażowaniemocjonalniew relacjęz osobądotkniętąbor-

derlinezazwyczajbardzocierpią.Czują,żeniewytrzymajądłużej
w związkuw jegoobecnejformie.Z koleiodejściewydajeimsięroz-
wiązaniemnieprawdopodobnymczywręczniemożliwym.Jeślitak
właśniesięczujesz,niejesteśsam.Niemalkażdynaszrozmówca
opisywałidentyczneodczucia.Maszjednakróżnemożliwości,na-
wetjeślinarazieichniedostrzegasz.Tenrozdziałpomożecisię
zastanowićnaddostępnymialternatywamii dokonaćtakiegowy-
boru,któryuznaszzawłaściwy.
Przewidywalne etapy
Osobykochającekogoś,ktocierpinaborderline,mogąprzechodzić
przezpodobneetapy.Imdłużejtrwałichzwiązek,tymdłuższywy-
dawałsiękażdyetap.Chociażfazytezostaływymienionew typo-
wejkolejności,w jakiejprzechodząprzeznieludzie,większośćosób
lawirujepomiędzyróżnymietapami.
275
P R Z Y S Z łO ś Ć R E L A C J I
Etap dezorientacji
Etaptenzazwyczajwystępuje,zanimzostaniepostawionadia-
gnozaborderline.Bliscyosobyz borderlineusiłujązrozumieć,dlacze-
goonazachowujesięirracjonalnie.Szukająrozwiązań,którezdają
sięjednakprowadzićdonikąd,obwiniająsięlubgodząnażycie
w ciągłymchaosie.
Nawetkiedydowiedząsięo borderline,mogąpo-
Masz różne
trzebowaćtygodnilubmiesięcy,bynaprawdęzrozu-
możliwości, nawet
miećnapoziomieintelektualnym,jaktoskomplikowane jeśli na razie
zaburzeniewpływanatęosobę.Jeszczewięcejczasu ich nie
możezająćimprzyswojenietychinformacjinapoziomie dostrzegasz.
emocjonalnym.
Etap skupienia na zewnętrzu

Natymetapiebliscyosobyz borderline:
w zaczynająkoncentrowaćsięnaniej;
w namawiająją,byposzukałaprofesjonalnejpomocy,próbują
sprawić,bysięzmieniła;
w robią,cow ichmocy,bynieprowokowaćjejproblematycznych
zachowań;
w próbujądowiedziećsięjaknajwięcejo borderline,byzrozumieć
sytuacjębliskiejimosobyi wczućsięw tęsytuację.
Mogąpotrzebowaćdużoczasu,byprzyznaćsięprzedsobądo
odczuwaniazłościi żalu,zwłaszczajeśliosobądotkniętąborder-
linejestichrodzicalbodziecko.Złośćjestniezwyklepowszechną
reakcją,choćwiększośćludzinapoziomieintelektualnymrozumie,
żebliskiimczłowieknieponosiwinyzazaburzenie.
Ponieważjednakzłośćwydajesięnieodpowiedniąreakcjąw sy-
tuacji,naktórąosobaz borderlinemożeniemiećżadnegowpływu,
jejbliscyczęstotłumiątouczuciew sobiei zamiastniegodoświad-
czająprzygnębienia,poczuciabeznadzieii winy.
276
Dogłównychzadańotoczeniaosobyz borderlinenatymeta-
pienależą:
w przyznaniesięprzedsobądowłasnychemocjii uporaniesię
z nimi;
w pozwolenietejosobienaprzejęcieodpowiedzialnościzawła-
sneczyny;
w porzuceniemrzonek,żebędziesięonakiedyśzachowywaćtak,
jakchcielibyjejbliscy.
Etap skupienia na wnętrzu

Wkońculudziez otoczeniaosobyz borderlinespojrzą
Kieruj się w głąbsiebiei dokonająszczerejsamooceny.Związek
własnymi składasięz dwóchosób,dlategonatymetapiemuszą
wartościami, lepiejzrozumiećwłasnąrolęw relacji—sposób,w jaki
a nie cudzymi. wpłynęlinajejaktualnykształt.Celemniejesttusamo-
oskarżanie,a wglądi samopoznanie.
Etap podejmowania decyzji

Uzbrojeniw wiedzęi własneprzemyślenia,bliscyosobyz border-
lineusiłujązadecydowaćo przyszłościswojegozwiązku.Tenetap
częstomożeciągnąćsięmiesiącamialbolatami.W tymczasiemu-
sząonidogłębniezrozumiećswojewartości,przekonania,oczeki-
waniai założenia.Naprzykładpewienmężczyzna,któregocierpiąca
naborderlineżonastosowałaagresjęfizyczną,pochodziłz konser-
watywnejrodziny,zdecydowanieprzeciwnejrozwodom.Jegoprzy-
jacieledoradzalimu,byzostawiłżonę,aleonczuł,żeniemożetego
zrobić.Martwiłsiębowiem,jakzareagowałabynatojegorodzina.
Byćmożeuznasz,żetwojeprzekonaniai wartościdobrzeci
służyłyprzezcałetwojeżycie.Możeszteżdojśćdowniosku,że
przejąłeśjeodswojejrodziny,niezastanawiającsięnadtym,czyna-
prawdęodzwierciedlająto,kimjesteś.Takczyowak,ważnejest,
byśkierowałsięwłasnymiwartościami,a niecudzymi.
277
Etap ostatecznej decyzji

Naostatnimetapiebliscyosobyz borderlinewprowadzająswoje
postanowieniaw życie,liczącsięz ichkonsekwencjami.W zależ-
nościodtypurelacjiniektórzyz nichmogąpojakimśczasiezmie-
nićzdaniei próbowaćróżnychalternatyw.
Poza czernią i bielą

Łatwojestprzejąćodosobydotkniętejborderlinejejczarno-biały
sposóbmyśleniai uwierzyć,żemasiędowyborutylkodwiemoż-
liwości—zostaćlubodejść.Jednakistniejerównieżwieleinnychal-
ternatyw,naprzykład:
w tymczasowewycofywaniesięz sytuacji,kiedyosobatanarusza
twojegranice;
w zrobieniesobietymczasowej(kilkadni,tygodni,miesięcy)przerwy
odzwiązku;
w wyrobieniedystansuw stosunkudodziałańtejosoby;
w pozostaniew związkui mieszkanieosobno;
w ograniczeniebliskościw relacji;
w spędzaniemniejszejilościczasuz osobącierpiącąnaborderline;
w zrównoważeniesytuacjipoprzezrozwijaniewłasnychzaintere-
sowań,pielęgnowanieprzyjaźnii angażowaniesięw zajęcia,
któresądlaciebieważne;
w powiedzenietejosobie,żepozostanieszw związkutylkowte-
dy,jeślizechcepodjąćwspółpracęz terapeutąalbozdecyduje
sięnakonkretnezmiany;jesttorównoznacznez rozliczaniem
jejz obietnici możeoznaczaćjejopuszczenie,jeślizłamieda-
necisłowo;
w odłożeniedecyzjidomomentu,ażpoczujesz,żejesteśgotów
jąpodjąć;
w odłożeniedecyzjidomomentu,kiedyspotkaszsięz terapeutą
i przepracujeszczęśćswoichproblemów.
278
Pytania, jakie powinieneś sobie zadać

Otopytania,jakiepowinieneśsobiezadaćnatematobecnejformy
swojejrelacjiz osobądotkniętaborderline.Większośćdotyczyis-
totnychpotrzeb,którepowinnybyćzaspokajanew związku.Odpo-
wiedzi na te pytania pomogą ci zdecydować, w jakim kierunku
powinnazmierzaćwaszarelacja.Ogólnie,imwięcejniezaspokojonych
potrzebi pragnień,tymwiększanierównowagapodwzględempo-
święcanejsobiewzajemnieuwagii energiiwkładanejw związekoraz
tymwiększeprawdopodobieństwo,żejesttorelacjaniezdrowa.
w Czegooczekujęodtegozwiązku?Czegopotrzebujęw tejre-
lacji?
w Nailemogębyćszczeryz tąosobąw zakresiemoichuczuć?
w Czypozostającw tymzwiązku,narażamsięnafizycznenie-
bezpieczeństwo?
w Jakmojadecyzjawpłynienadzieci?
w Jaktenzwiązekwpływanamojepoczuciewłasnejwartości?
w Czykochamsiebietaksamomocnojakosobęz borderline?
w Czyzaakceptowałemfakt,żeonamożesięzmienićtylkowte-
dy,gdybędzienatogotowa?Czyjestemw stanieczekaćdote-
gomomentualbożyćjakdotejpory,jeślinigdynienadejdzie?
w Jakiepraktycznewzględymuszęwziąćpoduwagę,zwłaszcza
jeślichodzio kwestiefinansowe?
w Czywierzę,żemamprawodoszczęścia?
w Czyuważam,żejestemcośwarttylkowtedy,gdypoświęcam
siędlainnych?
w Wjakiejsytuacjiobecnieczujęsięnajlepiej:kiedyprzebywam
z tąosobą,kiedyjestemsamczykiedyprzebywamz innymi?
w Czymamwystarczającowieleenergiii hartuducha,bytrwać
przyswojejdecyzji,nawetjeśliniezyskaonaakceptacjirodzi-
nyi innychludzi?
w Czynaprawdędokonujęwłasnegowyboru,czyteżrobięcoś,
czegooczekująodemnieinni?
w Jakiebędąprawnekonsekwencjemojejdecyzji?
w Gdybynamoimmiejscuznalazłsięmójprzyjacieli opowie-
działbymihistorięswojegozwiązku,cobymmudoradził?
279
Kiedy sytuacja dotyczy dzieci

Pewienmężczyznapowiedział:„Nienależędoosób,któreuważa-
ją,żenieszczęśliwiludziepowinnizostaćrazemdladobradzieci.
Myślę,żedzieciombędziedużolepiejmieszkaćz jednymszczęśli-
wymrodzicemniżz jednymzbolałymi nieszczęśliwym,a drugim
żyjącymswoimiurojeniami”.
Wieluludzimartwisiętym,jakrozwódwpłynienaichdzieci.
JednakdrJanetR.Johnston,koordynatorporadnirodzinnejJudith
WallersteinCenterfortheFamilyinTransition,w rozmowiez nami
powiedziała,żebadaniastalewykazują,iżstycznośćdzieckaz nie-
rozwiązanymkonfliktemorazprzemocąfizycznąi werbalnąjestlep-
szymwskaźnikiemjegonieprzystosowanianiżstancywilnyrodziców.
WedługJohnstondziecinajlepiejsobieradzą,kiedymałżeń-
stwoichrodzicówjestszczęśliwei obojesąprzynichobecni;dru-
gąw kolejnościdobrąopcjąjestrozwód,podczasktóregorodzice
chroniądzieciprzedkonfliktem.Trzeciemiejscezajmujenieszczę-
śliwemałżeństwo,w którympartnerzypozostajązesobą,a dzieci
mająstycznośćz nierozwiązanymkonfliktemorazprzemocąfizy-
cznąi werbalną.Najgorszymwyjściemjestrozwódw atmosferze
konfliktu,któregoczęściąstająsiędzieci.
Związki z wyboru
Odkryliśmy,żew przypadkuzwiązkówz wyborugotowośćosoby
dotkniętejborderline,byprzyznaćsiędoproblemui szukaćpomo-
cy,byłazdecydowanienajważniejszymczynnikiemdecydującym
o tym,czyparazostawałarazemczynie.
Jeślicierpiącynaborderlinepartnerbyłnaprawdęzdetermi-
nowany,abysięwyleczyć,tospośródsetekosób,z którymirozma-
wialiśmy,niemalwszystkiebyłygotowetrwaćprzynimi pomócmu
w leczeniu.Jednakkiedyosobaz borderlineniechciałabraćnasie-
bieżadnejodpowiedzialnościzaproblemyw związku,toniezależ-
nieodtego,jakbardzojejbliscystaralijąuratować,zazwyczaji tak
następowałkoniec.
280
Richard
Zostałem z moją żoną z tych samych powodów, dla których się w niej
zakochałem. Jest bystra, piękna, dowcipna, radosna i pełna pasji.
Kiedy się pobraliśmy, nie wiedziałem, że cierpi na zaburzenie osobo-
wości typu borderline. Właściwie to nie wiedziałem nawet, czym jest
borderline, dopóki go u niej klinicznie nie zdiagnozowano.
Szybko zdałem sobie sprawę z istnienia problemów, czasem były one
frustrujące, czasem doprowadzały mnie do złości, czasem śmiertelnie
mnie przerażały. Jednak niezależnie od wszystkiego, ona wciąż była tą
osobą, w której się zakochałem; po prostu dotknęło ją zaburzenie psy-
chiczne. Nawet w najgorszych chwilach nigdy nie myślałem o odejściu.
Nie miałem zamiaru tak łatwo rezygnować ze swojego związku, tym
bardziej że był on w dużej mierze udany. Żona była bardzo chora, ale
ja zawsze dostrzegałem jej zalety.
Po czterech latach terapii i wielu hospitalizacjach jesteśmy sobie
bardzo bliscy. Nagroda za lojalność była wspaniała – ta sama pasja, to
samo piękno i ten sam humor, które mnie w niej urzekły, są nadal obec-
ne. Jednak nie ma już lęku i dezorientacji związanych z borderline.
Rhoda
Wiele razy zrywałam z moim chłopakiem, który ma borderline. Kiedy
zaczyna rozumieć swoje postępowanie, przeprasza i obiecuje, że się
zmieni, wracam do niego.
Moim zdaniem jest tego wart. Jest miłym, przystojnym, wielko-
dusznym i pełnym pasji mężczyzną. W całym swoim życiu nie spotka-
łam osoby, przy której czułabym się tak kochana. Do tego nie może
mnie złamać, ponieważ nie ma wpływu na to, kim jestem. Sama o tym
decyduję. Mam dużo szczęścia, że trafiłam na „umiarkowanego bor-
dera” – nie gniewa się często ani gwałtownie nie wybucha, nie zdradza
mnie i naprawdę stara się pracować nad swoim zachowaniem.
Ten związek mi odpowiada, ponieważ mam czasem silną potrzebę pry-
watności i samotności. Kiedy chcę, mogę zostać sama i robić to, co spra-
wia mi przyjemność. Zdaję sobie sprawę z ryzyka. Ale kocham go i planuję
cieszyć się jego obecnością w moim życiu tak długo, jak będę mogła.
Marie
Mój mąż, z którym się rozwodzę, złożył mi tego popołudnia niezapo-
wiedzianą wizytę. Zaczęliśmy rozmawiać o interesach i finansach, ale
281
później pojawił się inny temat. Powiedział, że nie dałam mu szansy

(dwadzieścia lat szans to widocznie za mało). Przypuszczam, że już
zapomniał, jak dość dobitnie dał mi do zrozumienia, że mnie zabije.
Co za „głuptas” ze mnie — jakbym nie mogła po prostu zapomnieć
o groźbie śmierci. Mogłabym długo opowiadać o jego pokrętnej lo -
gice, wybiórczej amnezji i jawnej manipulacji. Ale przejdę do sedna:
to nie ma sensu. On po prostu tego nie rozumie. To ja musiałam się
zastanawiać, w jaki sposób można będzie się z nim porozumieć. To
ja musiałam wyznaczać granice. To ja musiałam zrozumieć jego cho-
robę. A jaka była jego rola?
Co to za związek, w którym wszystkim musi się zajmować tylko
jedna osoba? Co to za związek, w którym tylko ty musisz wykazywać
się zrozumieniem, zawsze przebaczać, dawać, podczas gdy druga
strona tylko bierze?
Zadzwonił do mnie kilka godzin później, wzdychając do słuchawki,
że równie dobrze może rzucić pracę. Powiedział, że jest teraz u siebie
w domu i patrzy na pistolet. Musiałam wykazać się naprawdę dużą siłą
woli, żeby się rozłączyć – ale zrobiłam to. Pozwoliłam mu zostać ze swo-
ją smutną niedolą. Nawet nie wiedziałam, że wciąż mam w sobie tyle si-
ły. Ale mam. I bardzo dobrze czuję się z tym, że znów wiem, co czuję.
Kiedy to piszę, patrzę jak mój ośmioletni synek wypełnia ozdobną
klatkę dla ptaków owsianymi ciasteczkami. To w ramach szkolnego
projektu naukowego. Dlaczego o tym wspominam? Bo synek może
spokojnie być sobą, nie narażając się przy tym na wybuchy wściekłości
czy przemoc słowną ze strony kogoś, komu powinien być w stanie za-
ufać. Jego matka może mu spokojnie pozwolić być ośmiolatkiem. Każdy
człowiek ma taką możliwość i nie powinien przepraszać za zaburzenie,
za które nie odpowiada.
Wypełnij klatkę owsianymi ciasteczkami, zalej je mlekiem, wybierz
je palcami i zjedz, robiąc wokół siebie wielki bałagan. Śmiej się do roz-
puku, płacz, kiedy coś jest nie w porządku, spędź trochę czasu, nie zaj-
mując się absolutnie niczym, powiedz, co masz na myśli, i myśl, o czym
mówisz. Zainwestuj wreszcie w swoje zdrowie psychiczne.
Nieuniknione relacje
Wprzypadkurelacji,naktórychuformowanieniemieliśmywpływu,
przykładowo z cierpiącymi na borderline rodzicami, nieletnimi
282
dziećmiczynieletnimrodzeństwem,chodzinietyleo wybórmię-
dzypozostaniema odejściem,ileo ustaleniegranic,pilnowanieich
przestrzeganiai niedopuszczeniedotego,byproblemyosobydo-
tkniętejzaburzeniemprzysłoniłynamwłasneżycie.Nieoznaczato
jednak,żejesteśmyskazaninabezradnośći poczuciebeznadziei.
Możei niejesteśw staniezakończyćrelacjianizerwaćz drugąoso-
bą,alemożeszpostawićgranicedotycząceliczbykontaktóworaz
ilościenergiiinwestowanejw utrzymanierelacji.
Wprzypadkunieuniknionychrelacjiważnejest,bymiećnanie
wpływ.Określswojeemocjonalnei fizycznegranice.Wzmac-
niajustaloneprzezsiebiegranice,prezentującstałewzorce
i konsekwentniereagującnaniepokojącezachowaniaosoby
z borderline.Jeślijesteśdorosłyi takarelacjaprzynosicizbyt
wielecierpienia,a twójkrewnyniechcesięzmienić,możesz
sięz niejwycofaćnajakiśczaslubteżnastałe.
Sylvia
Bardzo kocham swojego syna Johna, który cierpi na borderline. Przez
wiele lat uzależniałam swoje życie od tego, jak dobrze się czuł. Czy
znowu pił? Angażował się w związki z autodestrukcyjnymi kobietami?
Wydawał wszystko na rzeczy, których nie potrzebował? Za każdym ra-
zem, gdy kolejny współlokator wyrzucał go z domu, dawałam mu pie -
niądze i zapewniałam dach nad głową. Byłam gotowa go wysłuchać
nawet wtedy, gdy ciskał na mnie gromy oraz obwiniał mnie i ojca za
wszystko, co mu kiedykolwiek w życiu nie wyszło.
To się zmieniło po tym, jak mój mąż przeszedł atak serca. Paul czu-
je się już dobrze, ale był taki moment, kiedy nie byliśmy pewni, czy z te-
go wyjdzie. Ten kryzys pomógł mi uświadomić sobie, że byłam tak
bardzo skupiona na moim synu, iż zaniedbałam siebie i męża oraz
utraciłam kontakt z córką.
Musiałam wyrwać się z chaosu, jaki stworzył mój syn. Postawiłam
pewne granice, jeśli chodzi o wyciąganie go z kłopotów i wysłuchiwanie
jego tyrad. John nie był zadowolony z naszych nowych granic – odciął się
od nas na trzy lata. To było bardzo bolesne. Jednak w końcu zadecydo-
wał, że utrzymywanie z nami stosunków z pewnymi ograniczeniami jest
283
lepsze niż nic. Widujemy się mniej więcej raz w miesiącu. Oprócz tego
dzwonimy do siebie. Sytuacja jest napięta, ale da się z tym żyć.
Znów czuję się jak człowiek, który ma swoje cele, marzenia i jest
szczęśliwy. Wszyscy skorzystali na postawieniu granic — myślę, że na-
wet John. Dowiedział się, że jest w stanie pokierować własnym życiem
bez naszej pomocy.
Mimo to chciałabym, by łączyły nas z synem bliższe relacje. Chcia-
łabym, by bardziej o siebie dbał i zwrócił się po pomoc. Jednak po-
godziłam się z tym, że nie zmienię Johna. Mogę go jedynie kochać
i być dla niego najlepszą matką, jaką tylko potrafię, nie rezygnując przy
tym z miłości do siebie i dbając o resztę rodziny.
Uzdrowienie i nadzieja
Niezależnieodtego,copostanowisz,możeszliczyćnauzdrowie-
niewrazz końcemrelacjii miećnadzieję,żeukochanaosobawy-
leczysięz borderline.
WieluczłonkówinternetowejgrupywsparciaWelcometoOzla-
tatemuzakończyłoswojerelacjez bliskimiimludźmicierpiącymi
naborderline.Jednakzostalioninaforum,abywspieraćinnych
i zapewnićich,żeżycienaprawdęzmieniasięnalepszepodo-
świadczeniuzwiązkuz osobądotkniętąborderline.
Marilyn
Minęło już dziesięć lat od rozwodu z moim byłym mężem, a ja wciąż
zmagam się ze skutkami tamtej relacji. Przez tyle czasu ukrywałam za-
chowanie męża przed innymi, że odcisnęło to na mnie piętno. Ufność
wobec ludzi, wiara w świat… zostały we mnie zniszczone.
Mimo to moje obecne życie właściwie nie mogłoby być lepsze! Je-
stem szczęśliwą i pewną siebie osobą. Dzięki wcześniejszym doświad-
czeniom wiele się o sobie dowiedziałam — o tym, czego do tej pory
unikałam albo do czego wcześniej nie chciałam się przed sobą przy-
znać. Teraz dokładam starań, by naprawić to, co było w moim odczu-
ciu złe lub niezdrowe. Prowadzę bardziej świadome życie.
Jak uniknęłam zgorzknienia? Przez długi czas się złościłam, aż w koń-
cu zdałam sobie sprawę, że mój były mąż nie zamierzał przecież celo -
wo uprzykrzyć mi życia. Sprawy przybrałyby podobny obrót niezależnie
284
od tego, kogo by poślubił. Winienie go za to, kim jest, nie ma naj-

mniejszego sensu i w żaden sposób nie pomoże sytuacji. Kilka miesię-
cy po rozwodzie umówiłam się na kolację z rodzicami. Ojciec zaczął
oczerniać mojego byłego męża. Spojrzałam na tatę i zapytałam: „Dla-
czego tak o nim mówisz? Dlaczego miałbyś nienawidzić takiego człowie-
ka? Czy nie rozumiesz, że skrzywdził siebie bardziej niż mnie?”. Gorycz
i złość to emocje, które wiążą człowieka z przeszłością. Gdybym pielę-
gnowała w sobie te negatywne uczucia, nigdy nie zaczęłabym swojego
życia na nowo i nie potrafiłabym być znów szczęśliwa.
Ostatnią rzeczą, jaką powiedział mi mój mąż, było: „Nigdy, przez
całe moje życie, nie byłem szczęśliwy!”. Nigdy nie zapomnę spływa-
jących po jego twarzy łez ani bólu i udręki w jego głosie. Osamot-
nienie, jakie odczuwał i które zapewne dalej czuje – lęk przed
samotnością i poczucie wyobcowania w świecie – powstrzymuje mnie
od złoszczenia się na niego. Kiedyś byłam szczęśliwa. Wiedziałam, że
pewnego dnia znów będę. Ale co się stanie z człowiekiem takim jak
on, który nigdy nie zaznał szczęścia? W jego odczuciu opuściłam go
tak jak wszyscy ludzie w jego życiu.
Przez długi czas dręczyło mnie straszne poczucie winy. Jednak je-
śli miałam przetrwać, musiałam z tym skończyć. Nie mogłam pomóc
temu mężczyźnie, bo inaczej doprowadziłabym do własnej zagłady.
NakoniecwypowiedźRachelReiland,autorkiksiążkiUratuj
mnie:opowieścio złymżyciui dobrympsychoterapeucie(2006),
którazamieściłatenwpisnastronieWelcometoOz,abypokazać,
żenaprawdęmożnawyjśćz borderline.
Rachel
Było wiele momentów, kiedy czułam się dużo gorzej niż przed tym,
nim to wszystko się zaczęło. Zastanawiałam się wtedy, czy nie byłoby
lepiej, gdybym nie wiedziała o swoim zaburzeniu i nigdy nie podjęła
terapii. Cały mój sposób myślenia musiał zostać rozłożony na czyn-
niki pierwsze i poskładany na nowo. Dla kogoś, kto z natury boryka
się z niepewnością dotyczącą własnej tożsamości, okres po rozmon -
towaniu starych sposobów myślenia, gdy jeszcze nie doszło do przys-
posobienia sobie nowych, jest przerażający i zniechęcający.
W tym czasie spoglądałam w czarną dziurę nicości i zastanawia -
łam się, czy w ogóle mam jakąś tożsamość. Na szczęście z pomocą
doskonałego psychiatry oraz wsparciem ze strony męża i dzieci wyszłam
285
z borderline. Jednak wiem na ten temat wystarczająco dużo, by mieć

świadomość, że to, co udało się mnie, nie zawsze udaje się wszystkim
osobom dotkniętym borderline. Niektóre nie chcą wyruszyć w tę po-
dróż. Inne nie są do tego po prostu zdolne. Dlatego moim zdaniem
nie ma co oczekiwać, że wszyscy bliscy osób cierpiących na borderli-
ne pozostaną z nimi. W niektórych przypadkach – być może w wielu
– należy zachować rozsądek, chronić siebie i pozwolić życiu toczyć
się dalej. Jednak czasem, gdy zdecydujesz trzymać się osoby z border-
line, w końcu dostaniesz nagrodę w postaci bliższych i lepszych rela-
cji niż mógłbyś sobie wymarzyć.
Jedną z najważniejszych lekcji, jaką wyniosłam z mojej podróży,
było odkrycie niezwykłej zdolności ludzi do czynienia dobra oraz fak-
tu, że ten świat, pomimo prób, na jakie nas wystawia, bólu i niespra-
wiedliwości, jest naprawdę cudownym miejscem. Jest w nim tyle samo
miłości i dobroci co nienawiści. Po tym wszystkim moje spojrzenie na
świat nigdy już nie będzie takie jak kiedyś. Całe moje cierpienie i wal-
ka były tego warte.
Dziękitejksiążcedowiedziałeśsię,czymjestborderline,czemu
osobynimdotkniętepostępująw taki,a nieinnysposób,jakimasz
wpływnadynamikęzaburzeniai jakmożeszprzejąćkontrolęnad
własnymżyciem.
Choćzachowanietypowedlaborderlinebywaskomplikowane,
topozyskanieinformacjio nimjeststosunkowoprostymzadaniem.
Terazprzychodziczasnaprawdziwąmądrość:zebranietego,cze-
gosięnauczyłeś,i wykorzystanietejwiedzywewłasnymżyciu.
Możesztozrobićnawielesposobów,naprzykładpoprzez:
w zakwestionowaniewieloletnichprzekonańi wartości;
w zmierzeniesięz problemami,którychprzezlataunikałeś;
w spojrzeniez nowejperspektywynaniewypowiedziany„ciężar”,
jakimobarczyłeśbliskąciosobędotkniętąborderline,dającjej
dozrozumienia,żejejpotrzebyi poglądysązawsze,aletoza-
wsze,ważniejszei bardziejwłaściweniżtwoje.
Niktniejestw staniezbytdługowytrzymaćtakiegoobciążenia,
poważnienienarażającprzytymswojegozdrowiapsychicznego.
Niemożemyciobiecać,żebędziełatwo.Zatomożemyobiecać,
żebędziewarto.W trakcietegoprocesudowieszsię,conaprawdę
286
ceniszi kimnaprawdęjesteś.Odkryjeszw sobiepokładysił,z których

istnienianiezdawałeśsobiedotądsprawy.Niewielerzeczyw życiu
jestodtegoważniejszych.Jaknapisałponadczterystalattemu
WilliamShakespeare:
Anadewszystko:zostańwiernysobie,
Zatympójśćmusi,jakbydzieńzanocą,
Żenieokażeszfałszuinnymludziom.
Hamlet,aktI,scen a3,wers y78–80 3
Mamynadzieję,żewiedzai narzędzia,jakiezdobyłeśdziękitej
książce,będącidobrzesłużyćw dalszejczęścitwojejpodróży.
3
W przekładzieM.Słomczyńskiego.
ZAŁĄCZNIK
A
Przyczyny i leczenie
borderline
Większośćinformacjizawartychw tymzałącznikupochodziz książki
Theessentialfamilyguidetoborderlinepersonalitydisorderautor-
stwaRandiKreger(2008).
Czynniki ryzyka
Niedasięwyodrębnićtylkojednejprzyczynyborderline.Istnieje
zatokilkaczynnikówryzyka,którychobecnośćzwiększaszanse
wystąpieniazaburzenia.Możnajepodzielićnadwiekategorie:bio-
logicznei środowiskowe.Biologicznapodatnośćnaborderline
w połączeniuz niekorzystnymśrodowiskiemmożeprowadzićdo
rozwinięciasięzaburzenia.W przypadkuniektórychludziprzewa-
żyćmogączynnikibiologiczne,u innychwiększąrolębędąodgry-
waćczynnikiśrodowiskowe.
Czynniki biologiczne
Zaburzeniapoziomuneuroprzekaźnikówalboinneanomaliew sys-
temieneuroprzekaźnictwamogąprowadzićdotakichproblemów,
288
jakupośledzeniezdolnościlogicznegomyślenia,impulsywność
i niestabilnośćemocjonalna.
Sammózgtakżemożebyćuszkodzony.Ciałomigdałowateodpo-
wiadazaintensywnośćnaszychemocjii zdolnośćpowrotudonormal-
nego stanu po wzbudzeniu silnych emocji. Badania z użyciem
neuroobrazowaniawskazująnawiększąaktywnośćciałamigdałowa-
tegou osóbdotkniętychborderlinew porównaniuz grupąkontrolną.
DoktorRobertO.Friedeltwierdzi,żeniemajednegospecy-
ficznegogenuodpowiedzialnegozaborderline.Genyzwiększające
ryzykowystąpieniazaburzeniamogąbyćprzekazywanepotom-
stwuprzezosoby,któremająborderlinealbocierpiąnapodobneza-
burzenie,przykładowonadwubiegunowezaburzenieafektywne,
depresję,zaburzeniazwiązanez nadużywaniemsubstancjipsycho-
aktywnychczyzespółstresupourazowego.
ZdaniemFriedelakluczowejestzrozumieniefaktu,żeborder-
linepowstajew wynikuniestabilnościspecyficznychdrógneuro-
nowychw mózgui żeproblematycznezachowaniadotkniętejnim
osobyniesąintencjonalneaniniepodlegająjejwoli.Badaniapoz-
woląnamnalepszezrozumieniebiologicznychczynnikówryzyka,
coumożliwiskuteczniejszeleczeniezaburzenia.
Czynniki środowiskowe
Mitemjestprzekonanie,żeborderlinepowstajenaskutekdozna-
waniajakiegośrodzajuprzemocyw dzieciństwie.Owszem,wiele
osóbcierpiącychnaborderlinepadłoofiarąprzemocy,opuszczo-
noje,zaniedbywanoalboznęcanosięnadnimiw jeszczejakiśin-
nysposób—czasemtrwałotolatami.Jednakz powoduograniczeń
związanychz badaniamitaknaprawdęniewiemy,iluludziwpisu-
jesięw tenschemat.
Badaniaodzwierciedlająjedyniesytuacjęosóbobjętychpomo-
cąw ramachsystemuopiekipsychiatrycznej;tych,którewykazują
skłonnościsamobójczei sięokaleczają.Dobórpróbyniebyłtak
naprawdęlosowyi reprezentatywnydlacałejpopulacji,ponieważ
badaniemnieobjętojejlepiejfunkcjonującychprzedstawicieli.
289
ZAłĄCZNIK A
Kolejnymproblememjestfakt,żeprzejawyprzemocysąrela-
cjonowaneprzezsameofiaryi mogąnieodpowiadaćstandardowej
definicjiprzemocy.
Wyglądanato,żeczynnikiśrodowiskowe—przemoc,zaniedba-
nie,różnegorodzajuurazyz dzieciństwa—wywołująborderline
u osób,któremogąbyćgenetyczniepredysponowanedozaburze-
nia.Friedelnazywateczynnikiobciążeniemśrodowiskowym.Oprócz
przemocymożnadonichzaliczyć:
w nieodpowiedniewychowanie—odbrakuumiejętnościrodzi-
cielskichdozaburzeńpsychicznychopiekunai nadużywania
przezniegosubstancjipsychoaktywnych;
w niebezpiecznąlubniestabilnąsytuacjęw domu;
w niedopasowaniedzieckai rodzicapodwzględemtemperamentu;
w nagłąutratęopiekunalubjegozainteresowania—nawetnaj-
powszechniejszezdarzenia,takiejaknarodzinykolejnegodziec-
ka,dlaosobyz borderlinesąrównoznacznez opuszczeniem.
Leczenie
Dobrawiadomośćjesttaka,żenowemetodyleczeniaokazująsię
skuteczne(nadłuższąmetę,niekoniecznienatychmiast).Jeślijed-
nakchceszznaleźćodpowiedniąformęleczeniadlaukochanejoso-
by,upewnijsię,żeonaszczerzepragniesięzmienić,bomakutemu
własnepowody,a nietylkodlatego,żetyalboktośinnypostawił
jejtakieultimatum.
Farmakoterapia
Lekipomagajązredukowaćtakieobjawyborderline,jakdepresja,
huśtawkinastroju,objawydysocjacyjne,agresjaczyimpulsywność.
Leczeniejestbardzoskomplikowane,ponieważu różnychosóbdo-
tkniętychborderlineskładchemicznymózguw różnysposóbwpły-
wanaobjawyzaburzenia.Lekarzewykorzystującylekiw leczeniu
290
borderlinepowinnibyćspecjalnieprzeszkoleniw tymzakresie,pa-
cjentówzaśnależyuważnieobserwować.
Częstostosowanesąleki:
w przeciwpsychotyczne,jaknaprzykładolanzapina(Zyprexa);
w antydepresyjne,jaknaprzykładsertalina(Zoloft)czywenla-
faksyna(Effexor);
w stabilizującenastrój,jaknaprzykładsólsodowakwasuwalpro-
inowego(Depakote)czylamotrygina(Lamictal).
Psychoterapia
Istniejekilkaustrukturyzowanychprogramówterapiistworzonych
z myśląo osobachdotkniętychborderline,któresązmotywowane,
bypracowaćnadswoimiproblemami.Ustrukturyzowaneterapie
wydająsiędawaćlepszewynikiniżzwykłeleczenie.Możetojed-
nakzależećodczynników,któreniewystępująwyłączniew takiej
formieleczenia,międzyinnymiod:
w specjalistycznegoprzygotowaniapraktycznego,którezapew-
niaterapeutomskuteczniejszenarzędziapracy;
w wiedzyklinicznej,dziękiktórejprowadzącyterapięmająbar-
dziejpozytywnystosunekdopracyz pacjentemorazmocniej
wierząw jegopowrótdozdrowia;
w terapiiodbywającejsięnieraz,a dwarazyw tygodniu;
w możliwościkontaktuz rówieśnikami,którzycierpiąnatosamo
zaburzenie.
Wszystkieterapietegorodzajukoncentrująsięnaproblema-
tycznychzachowaniachtypowychdlaborderline.Różniąsięzaś
podwzględemznaczeniaprzypisywanegouzdrawiającejrelacjimię-
dzyterapeutąa pacjentem.Jednakostateczniew przypadkuwięk-
szości pacjentów wybór leczenia sprowadza się do tego, jakie
programysądostępne,najlepszegoporozumieniamiędzyterapeu-
tąa klientem,pokryciakosztówterapiiprzezubezpieczeniezdrowot-
nei innychczynników.
291
ZAłĄCZNIK A
Dialektyczna terapia behawioralna

Dialektycznaterapiabehawioralna(dialecticalbehavioraltherapy
—DBT)toprawdopodobnienajbardziejznanaustrukturyzowana
metodaleczeniaborderline.OpracowanaprzezdrMarshęLinehan,
przedewszystkimuczyklientówakceptowaćsiebietakimi,jakimi
są,coumożliwiadokonaniezmianw ichzachowaniu.
Ludziekorzystającyz programówDBTzwykleuczęszczająna
cotygodniowegrupowesesjetreninguumiejętnościspołecznych,
gdzieucząsię,jaktolerowaćstres,regulowaćswojeemocje,zwięk-
szyćuważnośći poprawićumiejętnościinterpersonalne.
Uważność(mindfulness)jestjednymz podstawowychpojęć
stosowanychw DBT(zob.szerzejw załącznikuB).Poleganakon-
centrowaniusięnadanejchwilii obserwowaniutego,codziejesię
wokółnas,nazauważaniuwłasnychemocji,a jednocześnieniepo-
zwalaniu,bynamizawładnęły.Osoby,którerozważająpodjęcie
DBT,musząbyćgotowesumiennieuczęszczaćnaterapięi prowa-
dzićcodzienniezapiskiw formiepamiętnika.
Terapia oparta na mentalizacji

Terapiaopartanamentalizacji(mentalizationbasedtherapy—MBT)
jestspecyficznąodmianąpsychoterapiiopracowaną,bypomócoso-
bomdotkniętymborderlineskupićsięna:
w odróżnianiuwłasnychmyśliodmyśliinnychludzi;
w uświadomieniusobie,w jakisposóbmyśli,uczucia,życzenia
i pragnieniawiążąsięz zachowaniem—jesttoelementwielu
uznanychterapii,z tymżew przypadkuMTBstanowitojej
głównycel.
WprzeciwieństwiedoDBT,któraskupiasięnatreninguumie-
jętności,przedmiotemtejterapiijestinterakcjamiędzypacjentem
a terapeutą.ZadaniemMTBjestmiędzyinnymipoprawienierela-
cjiz innymiorazlepszakontrolanademocjamii zachowaniami.Re-
lacjęmiędzyklientema terapeutąuważasięzapodstawowączęść
leczenia,podczasgdyw DBT takąpodstawąbyłaeliminacjadys-
funkcyjnychzachowań.
292
Terapia schematu
Wedługjejtwórcówschematysągłębokozakorzenionymi,auto-
destrukcyjnymi,życiowymiwzorcami4,któremogąsiępojawić,je-
śliw dzieciństwieniezaspokajanonaszychpodstawowychpotrzeb.
Terapeucischematutwierdzą,żenaszestyleschematówaktywują
sięw sytuacjachżyciowych,którenasszczególniedotykają(nasze
emocjonalneczynnikiwyzwalające).Z tegopowodumożemyprze-
sadniereagowaćnapewnesytuacjealbosamisiękrzywdzićswo-
impostępowaniem.
Celemterapiischematujestmiędzyinnymipomócludziomw do-
tarciudoichprawdziwychuczuć,wyłączeniestylówautodestruk-
cyjnychschematówi zaspokojenieemocjonalnychpotrzebw relacji.
Grupowy program leczenia STEPPS

STEPPS oznaczasystematycznegrupoweszkolenieprzewidywal-
nościemocjii rozwiązywaniaproblemów(systemstrainingforemo-
tionalpredictabilityandproblemsolving).Tenrodzajterapiicieszy
siępopularnościąw Holandii.STEPPSpowinienbyćtraktowanyjak
metodadodatkowa,niezaśzastępowaćtradycyjnąterapię.Podob-
niejakDBT, opierasięnatreninguumiejętności.Członkowierodzi-
ny pacjenta są ważną częścią tego programu — uczą się, jak
wspieraćpacjentai wzmacniaćjegonoweumiejętności.
Programdzielisięnatrzyetapy:nabywanieświadomościdoty-
czącejistotychoroby,umiejętnościkierowaniaemocjamii umiejęt-
nościkierowaniazachowaniem.
Znalezienie terapeuty
Niestetyustrukturyzowaneterapieniesąpowszechniedostępne.
Mogąteżbyćdrogie.Ponieważkażdyklinicystakorzystaz własne-
gounikatowegorodzajuterapii—nawetjeśliterapietewywodzą
sięz tychsamychszkółmyślenia—poszukiwanieodpowiedniego
terapeutymożeprzypominaćposzukiwaniepracy.
4
Działania,myślenia,odczuwania(przyp.tłum.).
293
ZAłĄCZNIK A
Dobrzyterapeuci,którzylecząborderline,mająpewnecechy:
w wierzą,żewyleczeniejestmożliwe;
w mająwiedzęnatematnajnowszychbadańi rozumiejąwpływza-
burzeńmózgunaosobydotknięteborderline;
w potrafiąsformułowaćkonkretne,realistyczneceleterapii,zwłasz-
czaw warunkachograniczeńczasowych,jakimmożepodlegać
terapiaw ramachprogramuubezpieczeniazdrowotnego;
w mająwsparcieswoichkolegówpofachuzajmującychsiębor-
derline;
w sąpewniswoichumiejętnościi rozumieją,jakmogązachowy-
waćsięosobydotkniętezaburzeniem.Odnosząsiędonichze
współczuciem,alesąnatylemądrzy,byniedaćsięemocjo-
nalniewciągnąćw dysfunkcjonalnerelacje,jakiepacjencicina-
wiązująz innymi,w tymtakżez terapeutami.
Wznalezieniuterapeutymożepomócopracowanielistynaj-
lepszychlokalnychplacówekoferującychopiekępsychiatryczną.
Upewnijsię,żeuwzględniłeśrównieższpitalekliniczne.Następnie
zadzwońdokażdejplacówkii porozmawiajz przełożonąpielę-
gniareknaoddzialepsychiatrycznymalboz pracownikiemadmi-
nistracyjnymszpitalabądźkliniki.Poprośo nazwiskapsychiatrów,
którzyspecjalizująsięw leczeniuzaburzeńosobowości—natym
etapieniewspominajo borderline.
W następnejkolejnościzadzwońdogabinetudanegoklinicysty
i zapytajpersonelo jegodoświadczeniew leczeniuzaburzeńoso-
bowości.Wsłuchajsięw tonichgłosuw trakcieudzielaniaodpo-
wiedzii wybierajtychklinicystów,którychpracownicywydająsię
miećnajbardziejentuzjastycznystosunekdoswoichprzełożonych.
Kiedyjużznajdzieszwłaściwegopsychiatrę,możeszpoprosićgo
o skierowaniedoinnegoklinicysty,naprzykładterapeuty.
Gdyjużzawęziszswojąlistędokilkulekarzy,umówsięnaspo-
tkaniai zadajkażdemuz nichnastępującepytania:
w Czydoktorleczyosobycierpiącenaborderline?Jeślitak,ilo-
madotejporyprzypadkamisięzajmował?
w Jakdoktordefiniujeborderline?
w Jakiesą,zdaniemdoktora,przyczynyborderline?
294
w Jakwyglądapańskiplanleczeniadlaklientówz borderline?
w Czyuważadoktor,żestanpacjentówdotkniętychborderline
możesiępoprawić?Czyleczyłdoktorosoby,u którychnastą-
piłapoprawa?
w Jakwieledoktorwienatematobciążeńzwiązanychz życiem
z osobą,któracierpinatozaburzenie?
Twoimcelemjestwybraniekogoś,ktomadoświadczeniew le-
czeniuzaburzeńosobowości,ktorozumie,żeniektórzyludziez bor-
derlinefunkcjonująlepieji mogąnastręczaćszczególnychtrudności,
orazznaprawdziweprzyczynyborderline.Upewnijsię,żeklinicy-
stabłędnieniezakłada,iżborderlinepowstajezawszew wyniku,
dajmynato,przemocyw rodzinie.
W końcuchceszwybraćosobę,którazaproponujeelastyczny
planleczeniazespecyficznymi,konkretnymii możliwymidoosią-
gnięciacelami.OdpowiednirozdziałTheessentialfamilyguideto
borderlinepersonalitydisorder(Kreger,2008)jestpoświęconytym
zagadnieniomi bardziejszczegółowojeopisuje.
ZAŁĄCZNIK
B
Ćwiczenie uważności
Uważność wobec przyjaciół i najbliższych

osoby z borderline
Jednymz podstawowychelementówdialektycznejterapiibehawio-
ralnej,któryokazałsiębardzoskutecznyw leczeniuosóbdotkniętych
borderline,jestuważność.Leczenieborderlineczęstozaczynasięod
treninguuważności,a osobydotkniętetymzaburzeniemmająwiele
okazji,byćwiczyćtęumiejętnośćw trakcieterapii(Linehan,2007).
Umiejętnościzwiązanez uważnościąmogąbyćtakżeprzydat-
nedlaludzi,którzypróbująporadzićsobiez symptomamiborder-
line u swoich najbliższych. Przez ostatnią dekadę organizacja
NationalEducationalAllianceforBorderlinePersonalityDisorder
uczyłaumiejętnościzwiązanychz uważnościąw ramachprogra-
muFamilyConnections,któryobejmujeedukację,treningumiejęt-
nościi wsparciedlaczłonkówrodzinosóbdotkniętychborderline5.
Uważnośćtoświadomośćpozbawionaelementuoceny.Badacz
uważnościJonKabat-Zinntwierdzi,żejestona„zdolnościąuświa-
domieniasobiewłasnychmyśli,emocji,fizycznychdoznańi działań
5
Nawww.neabpd.org/family-connectionsznajdzieszwięcejinformacjio tym
programie.
296
występującychw teraźniejszejchwili,bezocenianiaczykrytyko-
waniasiebielubswojegodoświadczenia”(Kabat-Zinn,2005).Nie-
którzyludziemówiąo byciuskupionym,innizaśo zetknięciuzeswoim
prawdziwymJa.
Osobamidotkniętymiborderlineczęstorządząemocje.Dlate-
gomogąonepodejmowaćdestrukcyjnei impulsywnedziałania,
takiejakzażywanienarkotyków,ryzykownezachowaniaseksualne
i samookaleczanie.W DBTcelemuważnościjestumożliwienieim
rozpoznawaniawzorcówsilnychemocjii ryzykownychzachowań,
takbypotrafiłydziałaćz większąrozwagąi mniejimpulsywnie.
W językuDBTcelemuważnościjesttreningprowadzącydoosią-
gnięcia„mądregoumysłu”:równowagipomiędzyrozsądnyma emo-
cjonalnymumysłem(czy,jakmówiąniektórzyklinicyści,umysłem
emocji).Dziękimądremuumysłowijesteśmyw staniedoświadczać
życiatakim,jakiejest,i doceniaćwieloznacznośćorazodcieniesza-
rości,z którymiczęstosięspotykamy.
Posługujemysięrozsądnymumysłem,kiedypodchodzimydo
wiedzyracjonalnie,postrzegającjąprzezpryzmatintelektu.Od-
kładamywówczasemocjenabok,a naszereakcjesązaplanowa-
nei kontrolowane.Natomiastemocjonalnymumysłemposługujemy
sięwtedy,gdynanaszemyśleniei zachowaniewpływaobecnystan
emocjonalny.Rozsądnemyślenieprzychodzinamwówczasz tru-
dem,a faktymogązostaćzniekształcone,byodpowiadaćnaszym
uczuciomalbojepotwierdzać.
W mądrymumyślenaszemyśliwspółgrająz odczuciami.W kon-
sekwencjidziałamypłynniei stosowniedosytuacji,nawetjeśliwyda-
jesięnam,żetymczasowoniepanujemynadswoimżyciemi relacjami.
Kiedyjesteśmyuważni,otwieramysięnażycie,przystającna
warunki,jakienamdyktuje.Stajemysięw pełniświadomikażdej
chwili:odjejnadejściadoprzeminięcia.
W DialecticalbehaviortherapyskillsworkbookMatthewMcKay,
JeffreyWoodi JeffreyBrantley(2007)przypominająnam,że„by
byćw pełniświadomiswoichdoświadczeńprzeżywanychw chwi-
liobecnej,niemożemyjednocześniekrytykowaćsiebie,swojejsy-
tuacjii innychludzi”.TwórczyniDBTMarshaLinehan(2007)nazywa
toradykalnąakceptacją(tedwasłowaskładająsiętakżenatytuł
297
ZAłĄCZNIK B
wydanejw 2004rokuksiążkiautorstwapsycholog,a zarazemna-

uczycielkimedytacjiTaryBrach).
Radykalnaakceptacjapozwalanamsięskupićnatym,cotu
i teraz,orazuniknąćmyślowychi emocjonalnychpułapekzwiąza-
nychz koncentracjąnatym,comożenasczekaćw przyszłościal-
bocowydarzyłosięw przeszłości.Takiepodejściemożeokazaćsię
szczególniepomocnew radzeniusobiez nieprzewidywalnymii dez-
orientującymizachowaniamitypowymidlaborderline.
Uważność—i ogólnieDBT—pomagaludziomdotkniętymbor-
derlinetrzymaćsięz dalaodemocjonalnejhuśtawkizwiązanej
z czarno-białymmyśleniem.Poupływiepewnegoczasuosoby,któ-
reregularniećwicząuważność,zazwyczajłatwiejznosząból,le-
piejrozwiązująproblemyi nietworząnapiętychczystresujących
sytuacjiw swoimżyciui relacjach.Jednakpamiętaj,żecelemuważ-
nościniejestdoświadczaniegłębokiegoszczęściaczyżyciebez
stresui kłopotów.
Wszyscypotrafimybyćuważni.Jesttoumiejętność,którejkaż-
dyz nasmożesięnauczyć.Niemaw niejniczagadkowego.Po
prostuskupiamyuwagęnachwiliobecnej.Kiedyzaczynasiętworzyć
myślowybałagan,pozwalamymusiępojawići ponownieodejść
w zapomnienie.Zakażdymrazempowracamydo„tui teraz”.
Zazwyczajniejesttotakproste,jakmożesięwydawać,zwłasz-
czagdydopierozaczynamyuczyćsiętejumiejętności.Jednak
wrazz nabywaniemwprawykażdemuwychodzitocorazlepiej.
Przyokazjidowiadujemysięteżwieleo sobie,o innychludziach
i naszychrelacjach.
Ćwiczenieuważnościmożepomócciosiągnąćwiększąharmo-
niępomiędzyrozsądnyma emocjonalnymumysłem.Ułatwicitomą-
dre,zrównoważonei zdrowereagowaniew sytuacjachstresowych.
Będziesztakżepodejmowaćtrafniejszedecyzje,poprawiszswoje
relacjei wykorzystaszw pełniswójpotencjał,copozwolicisięod-
prężyćfizyczniei psychicznie.
Dialecticalbehaviortherapyskillsworkbook(McKay,Wood
i Brantley,2007)stanowiświetnewprowadzeniedotematuuważ-
nościorazdostarczawieluwskazóweki propozycjidowykorzy-
staniaw praktyce.
298
Ćwiczenie 1
Uważność – skup się na obiekcie
Celemtegoćwiczeniajestskupieniesięnapojedynczymobiekcie
i uświadomieniesobieumysłowejenergiipotrzebnejdotego,by
trwaćw chwiliobecnej.
Znajdźmiejsce,w którymbędzieszmógłbyćsam,z dalaodte-
lewizora,radiaorazinnychprzeszkódi dystraktorów.Przyjmijwy-
godnąpozycję—czytosiedzącą,czystojącą—w którejbędziesz
w staniewytrzymaćprzeztrzyminuty.Miejotwarteoczyi oddychaj
normalnie.
Wybierzjakiśobiekt,którywidziszwyraźnie.Powinnotobyć
coś,czegoniedarzyszsilnymiuczuciami,naprzykładroślina,krze-
sło,książkaczykubek.
Przeznastępnetrzyminutyskupiajsięwyłącznienatymobiek-
cie.Jeślichcesz,możeszspojrzećnaniegoz wieluróżnychstron.
Podnieśgolubpodotykaj.Powąchaj,jeśliprzyjdziecinatoocho-
ta.Zbierzwszystkieinformacjenajegotemat,pochodzącez róż-
nychzmysłów.
Jeśliodpłynieszgdzieśmyślami—a taksięzdarzy—wystarczy,
żesięzreflektujeszi ponownieskupiszuwagęnaobiekcie.Może
siętopowtórzyćkilka(albowięcej)razy.Niedenerwujsięz tego
powodui niebądźwobecsiebiekrytyczny.Poprostuzakażdymra-
zempowracajmyślamidoobiektu.
Ćwiczenie 2
Uważność – obserwowanie swoich myśli
Celemtegoćwiczeniajestzwiększenieświadomościwłasnegoumy-
słui myśli.Dziękitemuwrazz upływemczasui nabraniemwpra-
wyprzestanieszsiętakłatwoblokować,stresowaći dawaćsię
przytłaczaćkonkretnymmyślom.
Ponownieznajdźmiejsce,w którymniktaninicniebędziecię
rozpraszaćczyciprzeszkadzać.Przyjmijwygodnąpozycjęsiedzącą,
299
ZAłĄCZNIK B
połóżstopynapodłodzei wyprostujplecy(możeszwysunąćsiędo
przodui siedziećnaprzedniejczęścikrzesła).Oddychajnormalnie
i miejotwarteoczy.
Przezpięćminutniemyślo niczymkonkretnymalboniemyśl
wcale.Poprostuobserwuj,jaktwojemyśliwynurzająsięnapo-
wierzchnię,kłębiąsięi odpływają.Niepróbujichzatrzymywać,od-
pychaćluboceniać.Pozwólimprzyjśći odejść.
Jeśliodpłynieszgdzieśmyślamialbouczepiszsięjakiejśkon-
kretnejmyśli,poprostuzreflektujsięi powróćdocichejobserwa-
cjiwłasnegoumysłu.Jeślizauważysz,żezaczynaszrobićsięwobec
siebiekrytyczny(„Niejestemw tymzbytdobry”,„Czemunachodzą
mnietakieokropnemyśli?”itd.)poprostuuświadomsobieswoją
ocenęi powróćdoobserwacjiumysłu.
Ćwiczenietejumiejętnościpozwoliciuniknąćzafiksowaniasię
nauporczywychmyślachczyzmartwieniach.Paradoksalnie,poz-
wolicitakżelepiejskupićsięnaważnychzadaniach,troskachczy
czynnościach—przykładowonaobliczaniupodatku—kiedybę-
dzieszmusiałsiętymzająć.
ZAŁĄCZNIK
C
Wykaz pomocnych źródeł
Organizacje zajmujące się borderline

w Stanach Zjednoczonych
National Education Alliance for Borderline Personality

Disorder (NEA-BPD)
neabpd.org
NEA-BPDdziałapoto,byzwiększaćświadomośćspołeczną,zapew-
niaćedukację,promowaćbadaniadotycząceborderlinei popra-
wiaćjakośćżyciaosóbdotkniętychzaburzeniem.Oferujeprogramy
edukacyjnedlarodzin,corocznekonferencje,spotkaniaregionalne
orazmateriałyedukacyjnei badawcze.
NEA-BPDproponujetakżedwunastotygodniowyprogramFa-
milyConnections,w któregoramachosobycierpiącenaborderli-
neorazczłonkowieichrodzinucząsięumiejętnościradzeniasobie,
opierającsięnadialektycznejterapiibehawioralnej.Kurstenpro-
wadzonyjesttylkow niektórychmiastach,a oduczestnikówwymaga
301
ZAłĄCZNIK C
sięopłaty.Programjesttakżedostępnytelefonicznie.Więcejinfor-
macjiznajdziesznastronieorganizacji.
ObszernastronainternetowaNEA-BPDzawieradanenate-
matzbliżającychsiękonferencji,dotacji,programówdlarodzin,na-
graniai filmyorazznaczniewięcej.Godneszczególnejuwagijest
archiwumprezentacji,w formacieaudioi wideo,przedstawiają-
cychspecjalistycznąwiedzęnatematborderlinepochodzącąod
klinicystów.
Wybrane źródła internetowe

Niektórez najlepszychmateriałówdlaosóbzainteresowanychbor-
derlinemożnaznaleźćw internecie.Informacjezamieszczonew sie-
cimogąbyćjaknajbardziejaktualne;wszystkozależyodstrony.
Oczywiściedostępdotakichinformacjijestnatychmiastowy.
Jeśliwpiszeszw wyszukiwarkęfrazę„zaburzenieosobowości
typuborderline”,znajdzieszprzytłaczającąliczbęopcji.Dalejza-
mieszczamyniektórez najbardziejgodnychuwagiźródełinterne-
towych,któreprzetrwałypróbęczasuorazdostarczająaktualnych
i przydatnychinformacji.
Internetowe grupy wsparcia

Cośmagicznegosiędzieje,gdyosoba,wśródktórejbliskichjest
ktośdotkniętyborderline,spotykainnąosobęw takiejsamejsytu-
acji,czytow realnym,czywirtualnymświecie.Książkii klinicyścimo-
gą głosić:„Toniety,tozaburzenie”,aletrudnojestnieczućsięjak
nieudacznik,kiedyktoś,kogokochasz,uparcietwierdzi,żejesteś
wszystkiemuwinien.
Kiedyinniludziemówią:„Mamdokładnietaksamo”,a następ-
nieopisujązbliżonedoświadczenia,znaczniełatwiejjestzrozumieć
dynamikę,jakatuzachodzi,odłożyćnabokpoczuciekrzywdyi wi-
nyorazzająćsięrozwiązywaniemproblemów.
302
The Welcome to Oz Online Community for Family Members

with a Borderline Loved One
www.bpdcentral.com
SpołecznośćWelcometoOz(WTO)zostałazałożonaw 1996roku
przezRandiKreger.Z szesnastomatysiącamiczłonkówjestnaj-
większymi najdłużejdziałającymforumdlarodzin.Rozmowypro-
wadzonesądrogąmailową.DoświadczeniaczłonkówWTOstałysię
podstawątejksiążkiorazThestopwalkingoneggshellsworkbook.
PonieważWTOjestwielkimportalem,możeobsługiwaćzarów-
noduże,mieszanegrupydyskusyjne,jaki mniejsze,wyspecjalizo-
wanegrupyprzeznaczonedlaosób,którełącząróżnegorodzaju
relacje.Istniejąnaprzykładgrupydladziadków(WTOGrandpa-
rents),rodzeństwa(WTOSiblings),dorosłychdzieci(WTOAdult-
Children1)i chrześcijan(WTOChristian).Jestteżgrupatylkodla
mężczyzn(WTOMenOnly)i tylkodlakobiet(WTOWomenOnly).
Osoby,którychparterjestdotkniętyborderline,mogąwybrać
grupęw zależnościodstatususwojegozwiązku.Istniejągrupydla
osób,którechcąpozostaćw związku(WTOStaying),dlatych,któ-
repragnąodejść(WTODivorcing),orazdlatych,którejeszczesięnie
zdecydowały(WTOTransition).Innegrupytonaprzykład:WTOCo-
Parenting(dlaosóbwychowującychdzieciwspólniez partnerem
cierpiącymnaborderline,w tymtakżedlaprzybranychrodziców),
WTOGLBT(dlaosóbhomoseksualnych)i WTOProfessionals(dla
klinicystów,którzypragnąposzerzyćswojąspecjalistycznąwiedzę).
Członkowiespołecznościmogązapisaćsiędotychgrupna
stronielubwysyłającpustąwiadomośćnaadres[nazwagrupy]-
subscribe@yahoogroups.com
NUTS (parents Needing Understanding, Tenderness, and

Support to help their child with borderline personality disorder)
www.parent2parentbpd.org
DoNUTSnależąrodzicei dziadkowie,którychdzieciczywnuki(doro-
słelubnieletnie)mająborderline—potwierdzoneformalnądiagnozą
303
ZAłĄCZNIK C
lubnie.Grupazostałazałożonaw 1996rokui jestprowadzonaprzez

Sharon,oddanąi doświadczonąmatkęcórkiz borderline,o której
parokrotniewspominaliśmynałamachtejksiążki.Pobieranajest
niewielkamiesięcznaopłataczłonkowska.Rodzicedyskutująna
rozmaitetematy,włączającw towpływborderlinenaichemocje
i naemocjeinnychczłonkówrodziny.
Wybrane strony internetowe

BPD Central
www.bpdcentral.com
StronaBPDCentralzostałazałożonaw 1995rokuprzezRandiKre-
ger.Oferujewieleinformacjinatematborderline,w tym:artykuły,
eseje,wywiadyzespecjalistami,fragmentyksiążeki broszur,linki
i źródła,odpowiedzinaczęstozadawanepytania,podstawowei za-
awansowaneinformacjenatematborderlinei wpływuzachowania
typowegodlaborderlinenaczłonkówrodzinyorazznaczniewięcej.
Facing the Facts: When a Loved One Has Borderline

Personality Disorder
www.bpdfamily.com
Jesttoobszernastronanatematborderlineprzeznaczonadla
członkówrodzin.Zawieraforumdyskusyjne,artykuły,rzetelnywy-
kazźródełinternetowych,grupywsparciai książki.
Borderline Personality Disorder Demystified

www.bpddemystified.com
Toszczegółowa,częstoaktualizowanastronastworzonaprzez
dr.med.RobertaFriedela,autoraksiążkiBorderlinepersonality
disorderdemystified,czołowegopsychiatryzajmującegosiętym
zaburzeniem.
304
My Trip to Oz and Back

www.mytriptoozandback.com
Stronao podtytule:A trueretrospectivestoryofmyrelationship

witha personwithBPD (Retrospektywnahistoriamojegozwiązku
z osobącierpiącąnaborderline)zawierapięćdziesięciostronicowy
listkobietydojejpartneradotkniętegoborderline.Doświadczenia
tejkobietysąreprezentatywnedlawiększościludzizwiązanych
z kimśdotkniętymtymzaburzeniem.
Borderline Personality Disorder from the Inside Out

www.borderlinepersonality.ca
Parokrotniewspominanaw tejksiążceA.J.Maharijestpłodnąpi-
sarką,któraprzybliżanietylkopunktwidzeniaosobydotkniętej
borderline,aletakżeperspektywęczłonkajejrodziny.Nastronie
możnarównieżznaleźćlinkidoe-bookówi zamieszczonychnaser-
wisieYouTubefilmówautorstwaMahari.
Behavioral Tech, LLC

www.behavioraltech.com
StronazałożonaprzezdrMarshęLinehanprzygotowujeosobyspe-
cjalistóww zakresiezdrowiapsychicznegoorazzespołyodpo-
wiedzialnezaleczeniedostosowaniadialektycznejterapiibeha-
wioralnej.Jestzaopatrzonaw wyszukiwarkęmającądostępdobazy
amerykańskichklinicystówwyszkolonychw zakresieDBT.
Portal Psychologiczny Psycholodzy.pl

www.psycholodzy.pl
Stronazawierainformacjenatematdostępnychterapiii zajmują-
cychsięnimiosóbz całejPolski.
305
ZAłĄCZNIK C
Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie

www.niebieskalinia.pl
ToplacówkaInstytutuPsychologiiZdrowiaPolskiegoTowarzystwa
Psychologicznego,którazajmujesięinterwencjąi pomocąkryzy-
sową.W raziezagrożeniaprzemocąmożnazadzwonićnaniebie-
skąlinię,uzyskaćpomocprawnąlubznaleźćnastroniedostępne
w danymregionieporadnie.
Centrum Terapii Poznawczo-Behawioralnej

www.ctpb.pl
MożnatuznaleźćwieledanychnatematDBTorazterapiischematu,
a takżekontaktydoterapeutówo takichspecjalizacjach.
Laboratorium Psychoedukacji
www.lps.pl
Wyspecjalizowanyośrodekzajmującysiępsychoterapiąróżnegotypu.
Terapeucitupracującywywodząsięz nurtupsychodynamicznego.
Bibliografia
Adamec,C.(1996).Howtolivewitha mentallyillperson.NewYork:
JohnWiley&Sons,Inc.
Al-AnonFamilyGroupHeadquarters(1981).Detachment.Virginia
Beach,VA:Al-AnonFamilyGroupHeadquarters.
Beattie,M.(1998).Koniecwspółuzależnienia:jakprzestaćkontro-
lowaćżycieinnychi zacząćtroszczyćsięo sieb ie.Przeł.
A.Jankowski.Poznań:MediaRodzina.
Brach,T.(2004).Radicalacceptance.NewYork:Bantam.
Bradshaw,J.(1997).Toksycznywstyd.Jakuzdrowićwstyd,który
cięzniewala.Przeł.H.Grzegołkowska-Klarkowska.Warsza-
wa:Akuracik.
Brodsky,B.,Mann,J.(1997).Thebiologyofthedisorder.California
AlliancefortheMentallyIllJournal,8(1).
Cauwels,J.(1992).Imbroglio:Risingtothechallengesofborder-
linepersonalitydisorder.NewYork:W.W.Norton.
DSM-IV-TR(2004).DiagnosticandStatisticalManualofMentalDis-
orders.Washington,DC:AmericanPsychiatricAssociation.
Ellis,T.E.,Newman,C.F.(1996).Choosingtolive:Howtodefeat
suicidethroughcognitivetherapy.Oakland,CA:NewHarbin-
gerPublications.
307
BIBLIOGR AFIA
Engel,B.(1990).Theemotionallyabusedwoman:Overcomingde-
structivepatternsandreclaimingyourself.NewYork:Faw-
cettColumbine.
Evans,P.(2003).Toksycznesłowa:słownaagresjaw związkach.
Przeł.A.Wolnicka.Warszawa:JacekSantorski&Co.
Forward,S.,Frazier,D.(2011).Szantażemocjonalny.Jaksięobronić
przedmanipulacjąi wykorzystaniem.Przeł.M.Trzebiatowska.
Gdańsk:GWP.
Forward,S.Buck,C.(2011).Toksycznirodzice.Przeł.R.Grażyński.
Warszawa:CzarnaOwca.
Gibran,K.(1981).Prorok.Przeł.T.Truszkowska.Kraków:Wydaw-
nictwoLiterackie.
Golomb,E.(1992).Trappedinthemirror:Adultchildrenofnarcis-
sistsinthestruggleforself.NewYork:WilliamMorrow.
Gunderson,J.G.(1984).Borderlinepersonalitydisorder.Washing-
ton,DC:AmericanPsychiatricPress,Inc.
Heldmann,M.L.(1990).Whenwordshurt:Howtokeepcriticism
fromunderminingyourself-esteem.NewYork:Ballentine.
Herr,N.R.,Hammen,C.,Brennan,P.A.(2008).Maternalborderline
personalitydisordersymptomsandadolescentpsychosocial
functioning.JournalofPersonalityDisorders,22(5),451–465.
Johnston,J.A.,Roseby,V.(1997).Inthenameofthechild:A deve-
lopmentalapproachtounderstandingandhelpingchildren
ofconflictedandviolentdivorce.NewYork:TheFreePress.
Kabat-Zinn,J.(2007).Gdziekolwiekjesteś,bądź:przewodnikuważ-
negożycia.Przeł.H.Smagacz.Warszawa:InstytutPsycho-
immunologii.
Katherine,A.(1993).Boundaries:WhereyouendandI begin.Park
Ridge,IL:Fireside/Parkside.
Kreger,R.(2008).Theessentialfamilyguidetoborderlineperso-
nalitydisorder.Minnesota:Hezelden.
Kreisman,J.,Straus,H.(1989).I hateyou—Don’tleaveme.New
York:AvonBooks.
Kreisman,J.,Straus,H.(2006).SometimesI actcrazy.NewYork:
JohnWiley&Sons,Inc.
Kübler-Ross,E.(2008).Śmierć:ostatnietaprozwoju.Przeł.K.So-
biepanek-Szczęsna.Warszawa:MTBiznes.
308
Lerner,H.G.(2003).Gniewkobiety:jakzmieniaćutrwalonewięzi
z bliskimi.Przeł.P.Sawicka.Poznań:Zyski S-ka.
Leving,J.M.,Dachman,K.A.(1997).Fathers’rights.NewYork:Ba-
sicBooks.
Linehan,M.(1993).Skillstrainingmanualfortreatingborderlineper-
sonalitydisorder.NewYork:GuilfordPress.
Linehan,M.(2007).Zaburzenieosobowościz pogranicza:terapia
poznawczo-behawioralna.Przeł.R.Andruszko.Kraków:Wy-
dawnictwoUJ.
Links,P.S.,Heslegrave,R.J.,Milton,J.E.,Reekum,R.,Patrick,J.(1995).
Borderlinepersonalitydisorderandsubstanceabuse:Conse-
quencesofcomorbidity.CanadianJournalofPsychiatry, 40,
9–14.
Links,P.S.,Steiner,M.,Offord,D.R.(1988).Characteristicsofbor-
derlinepersonalitydisorder:A Canadianstudy.Canadian
JournalofPsychiatry, 33,336–340.
McGlashan,T.H.(1986).Long-termoutcomeofborderlineperso-
nalities.TheChestnutLodgeFollow-upStudy.III.Archivesof
GeneralPsychiatry, 43,20–30.
McKay,M.,Wood,J.C.,Brantley,J.(2007).Thedialecticalbehavior
therapyskillsworkbook.Oakland,CA:NewHarbingerPubli-
cations.
McKay,M.,Fanning,P.,Paleg,K.,Landis,D.(1996).Whenangerhurts
yourkids:A parent’sguide.Oakland,CA:NewHarbingerPu-
blications.
Moskovitz,R.A.(1996).Lostinthemirror:Aninsidelookatbor-
derlinepersonalitydisorder.Dallas,TX:TaylorPublishing
Company.
Nace,E.P.,SaxonJ.J.,Shore,N.(1983).A comparisonofborder-
lineandnonborderlinealcoholicpatients.ArchivesofGeneral
Psychiatry, 40,54–56.
Nash,M.(1997).Thechemistryofaddiction.Time, 149(18),69–76.
Newman,C.F.(1997).Maintainingprofessionalisminthefaceof
emotionalabusefromclients.CognitiveandBehavioralPrac-
tice, 4,1–29.
Novak,J.(1996).Wisconsinfather’sguidetodivorceandcustody.
Madison,WI:PrairieOakPress.
309
BIBLIOGR AFIA
Oldham,J.M.(1997).Borderlinepersonalitydisorder:Thetreat-
mentdilemma.TheJournaloftheCaliforniaAllianceforthe
MentallyIll, 8(1),13–17.
Oldham,J.M.,Skodol,A.E.,Kellman,H.D.,Hyler,S.E.,Doidge,Ro-
snick,N.L.,GallaherP.(1995).ComorbidityofaxisI andaxis
IIdisorders.AmericanJournalofPsychiatry,152,571–578.
Preston,J.(1997).Shorter-termtreatmentsforborderlineperso-
nalitydisorder.Oakland,CA:NewHarbingerPublications.
Reaves,J.,Austin,J.B.(1990).Howtofindhelpfora troubledkid:
A parent’sguideforprogramsandservicesforadolescents.
NewYork:HenryHolt.
Reiland,R.(2006).Uratujmnie:opowieśćo złymżyciui dobrym
psychoterapeucie.Przeł.K.Puławski.Poznań:MediaRodzina.
Roth,K.,Friedman,F.B.(2003).Survivinga borderlineparent.Oak-
land,CA:NewHarbingerPublications.
Santoro,J.,Cohen,R.(1997).Theangryheart:A self-helpguidefor
borderlineandaddictivepersonalitydisorder.Oakland,CA:
NewHarbingerPublications.
Siever,J.,Frucht,W.(1997).Thenewviewofself:Howgenesand
neurotransmittersshapeyourmind,yourpersonality,andyour
mentalhealth.NewYork:Macmillan.
Silk,K.R.(1997).Notesonthebiologyofborderlinepersonalitydis-
order.CaliforniaAlliancefortheMentallyIllJournal,8,15–17.
Stone,M.H.(1990).Thefateofborderlinepatients.NewYork:Guil-
fordPress.
Thornton,M.F.(1998).Eclipses:Behindtheborderlinepersonality
disorder.Madison,AL:MonteSanoPublishing.
Tong,D.(1996).Ashestoashes…Familiestodust:Falseaccusation
ofchildabuse.A roadmapforsurvivors.Tampa,FL:FamRights
Press.
Waldinger,R.J.(1993).Theroleofpsychodynamicconceptsinthe
diagnosisofborderlinepersonalitydisorder.HarvardReview
ofPsychiatry,1,158–167.

Borderline Jak Zyc Z Osoba o Skrajnych

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Borderline Jak Zyc Z Osoba o Skrajnych

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Książka elektroniczna należy do: Dominik Strzelecki, dstrzel@gmail.

com, 004915785306755, 16-303 Schwedt/Oder, Anne-Frank 8

Copyright © 2010 by Paul T. Mason & Randi Kreger

Copyright © for the Polish edition by Gdańskie Wydawnictwo

Wydanie pierwsze 2013 rok

Przekład: Małgorzata Oleszczuk

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Sp. z o.o.

Niezależnie od tego, jak odbieramy swoje kontakty z innymi — czy

borderline BPD Central czy książki Walking on eggshells. Specjalne

Beth Bisbey, mgr pielęgniarstwa Barbarę Blanton, dr. Jamesa Clai-

Wiele osób zachęcało mnie do pisania i wspierało przy tworzeniu

w mojej żonie Monice, która w ciągu trzech lat trwania projektu

Chciałbym także podziękować wszystkim klinicystom i działa-

opracowali nowe podejścia wykorzystywane w pracy z pacjentami,

interaktywna pomaga czytelnikom zrozumieć siebie i przełożyć zdo-

Życzymy przyjemnej lektury!

Coś musi być ze mną nie tak.

„Zachowanie, które opisujesz, jest charakterystyczne dla osób z za-

są sami. „Członkowie rodzin zwierzają mi się, że ich życie przypo-

Dotarliśmy z Paulem do informacji, które mogły okazać się klu-

Na początku ludzie cierpiący na borderline mi nie ufali. Jednak

ce mówili o szoku, jakiego doznali, gdy po tym, jak poświęcili wszys-

z osobami dotkniętymi tą przypadłością i ich rodzinami. Przyzna-

pomoże klinicystom w udzielaniu informacji pacjentom, a także bę-

Po piętnastu latach małżeństwa nadal nie byłem w stanie odpowie-

Czy ta książka jest dla ciebie?

Jeśli na większość z tych pytań odpowiedziałeś „tak”, to mamy

Dalej przedstawiamy trzy prawdziwe historie ludzi, którzy od-

Historia Jona: małżeństwo z osobą dotkniętą borderline

najdowcipniejszą i najseksowniejszą kobietą, jaką znam, i na-

Historia Larry’ego: wychowując dziecko z borderline

pourazowego wywołany przez jakieś nieznane traumatyczne wydarzenie.

Historia Kena: życie z rodzicem dotkniętym borderline

Intensywność zachowań osób z borderline

w wszystko silniej przeżywają;

Borderline nie oznacza odmiennego jakościowo zachowania,

Termin „borderline”, dziś kojarzony z zaburzeniem osobo-

Kiedy już wiesz, że to borderline

Dlaczego o borderline niewiele się mówi?

(1) W 1994 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychiatrycznie nie

Powiedzieć czy nie mówić?

Niestety, rzeczywistość wygląda nieco

Zgłoś się po pomoc do wykwalifikowanego terapeuty

Kiedy ty już wiesz, a druga strona jeszcze nie

Tylko ty, w konsultacji z wykwalifikowanym specjalistą ma-

Nie zafiksuj się na diagnozie

Jak korzystać z tej książki

Poruszaj się krok po kroku

Pamiętaj:taksiążkajesto tobie,a nieo osobiez borderline.

„Border”4 a „osoba dotknięta borderline”

Pamiętaj o naszym celu

Nie trać nadziei

Zrozumieć zaburzenia osobowości

(1) Gorączkowe próby uniknięcia opuszczenia, realnego

Tess (cierpiąca na borderline)

(2) Wzorzec niestabilnych, nacechowanych emocjonalnie

Beverly (cierpiąca na borderline)

Czym jest rozszczepienie

Problem z określeniem charakteru związku

Jak poradzić sobie z rozszczepieniem

Od zawsze czułam to nienasycone pragnienie czegoś, czego nie umia-

Jednak teraz doszedł do tego związek. Ryzyko jest ogromne, kie-

(3) Zaburzenia tożsamości: zauważalny brak stabilności obrazu

Pamiętaj:taksiążkajesto tobie,a nieo osobiez borderline.

Poczuciewewnętrznejpustkii chaosusprawia,żeosobyz bor-

Wjednymz badań(Oldhami in.,1995)wykazano,żeborderli-

w poczuć,żeżyją,wyrwaćsięz odrętwieniai zapełnićpustkę;

Zgodniez typowymw borderlinepodejściem„wszystkoalbo

Abypomócosobiez borderlinezrozumieći okiełznaćlęk

Niewątpliwiejednostkiz osobowościąz pogranicza8 wpływająna

Tabela 1. Cechycierpiącychnaborderlineosóbz obugrup

Osobyz borderlinei ichbliscyżyjąw dwóchróżnychświatach,

uwagęnatongłosui mowęciała.Sąw staniewychwycićprzeżywa-

Tabela 4. Inneprzykładyprojekcjiosóbz borderline

Powiedzmy,żeabyuporaćsięz poczuciemwstydui własnejbez-

mogąprzekroczyćpewnągranicęi zmienićsięw przemocsłowną.