ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

1. Τι ονομάζουμε Βυζάντιο;
Βυζάντιο ονομάζεται το χριστιανικό κράτος της ελληνορωμαϊκής Ανατολής
που αναδύθηκε μέσα από τους κόλπους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.Οι όροι
Βυζάντιο και Βυζαντινοί είναι μεταγενέστεροι. Οι κάτοικοι της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας αυτοπροσδιορίζονταν με ονομασίες που δηλώνουν τη
ρωμαϊκή προέλευση κράτους (Ρωμαίοι/Ρωμήοι, Ρωμανία, Πολιτεία/ Κράτος
Ρωμαίων).
2. Ποια είναι τα σημαντικότερα γεγονότα μέχρι να μεταμορφωθεί το
Ρωμαϊκό κράτος σε Βυζαντινό;
α) Η εξίσωση των δικαιωμάτων των Χριστιανών με τα δικαιώματα των άλλων
θρησκευτικών ομάδων,
β) η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης επί Κωνσταντίνου Α’,
γ) η ανάδειξη του Χριστιανισμού σε κρατική θρησκεία και
δ) η διαίρεση της αυτοκρατορίας επί Θεοδοσίου Α’ (379 – 395)

3. Ποια μέτρα πήρε ο Κωνσταντίνος Α’ για να ανορθώσει (φτιάξει) το

ρωμαϊκό κράτος που κλονιζόταν;
α) Ίδρυσε ένα νέο διοικητικό κέντρο στην Ανατολή, την Κωνσταντινούπολη.
β) Αναγνώρισε το δικαίωμα άσκησης της χριστιανικής λατρείας.
γ) Καθιέρωσε στη διοίκηση τη διάκριση της πολιτικής από τη στρατιωτική
εξουσία.
δ) Έκοψε και έθεσε σε κυκλοφορία ένα πολύ σταθερό χρυσό νόμισμα.

4. Τι αποφασίζει ο Κωνστασντίνος Α’ μετά τη νίκη του με τον Λικίνιο; Ποιοι

ήταν οι λόγοι τον οδήγησαν σε αυτό;
Όταν ο Κωνσταντίνος νίκησε το Λικίνιο, Αύγουστο του ανατολικού τμήματος
του κράτους και έμεινε μονοκράτορας(324), αποφάσισε να ιδρύσει ένα νέο
διοικητικό κέντρο στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου, πόλης που είχε :
α) μοναδική γεωπολιτική θέση, αφού βρισκόταν στο σταυροδρόμι της Ασίας
και της Ευρώπης, του Εύξεινου Πόντου και της Μεσογείου και
β) μεγάλη εμπορική σημασία.
Οι λόγοι που τον οδήγησαν σε αυτή του την απόφαση:
α) Η Ανατολή διέθετε, σε αντίθεση με τη Δύση, ακμαίο πληθυσμό και
οικονομία.

1
 β) Οι Χριστιανοί, στους οποίους ο Κωνσταντίνος Α’ στηρίχτηκε πολιτικά,
ήταν πολυπληθέστεροι στην Ανατολή.
γ) Οι μεγάλες πόλεις της Ανατολής υπέφεραν από θρησκευτικές συγκρούσεις.
δ) Από το Βυζάντιο μπορούσε να αποκρούσει ευκολότερα τους Γότθους(στον
Δούναβη) και τους Πέρσες(στον Ευφράτη).
5. Ποια κτίσματα της Κωνσταντινούπολης υπογραμμίζουν τη σχέση της με
την Ρώμη και ποια με τον χριστιανικό χαρακτήρα της;
Ο αυτοκράτορας ανοικοδόμησε το Βυζάντιο σύμφωνα με το ρυμοτομικό
σχέδιο της Ρώμης:
α) Προίκισε την πόλη με:
- νέα τείχη
- επιβλητικές λεωφόρους
- το φόρουμ(πλατεία) του Κωνσταντίου,
β) τη στόλισε με λαμπρά έργα τέχνης:
- Ιερόν Παλάτιον - το κτήριο της Συγκλήτου
γ) κατασκεύασε και άλλα δημόσια κτίρια:
- εκκλησίες
- λουτρά
- δεξαμενές
6. Πότε έγιναν τα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης;
Στις 11 Μάϊου 330 ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση των εργασιών και
τελέστηκαν τα εγκαίνια της πόλης η οποία έλαβε το όνομα του ιδρυτή
της(Κωνσταντινούπολη). Έκτοτε και για αιώνες την ημέρα αυτή γιορτάζονταν
τα γενέθλιά της.
7. Πότε η Κωνσταντινούπολη αποκτά χαρακτήρα χριστιανικής πόλης;
α) Η Κωνσταντινούπολη ή Νέα Ρώμη βαθμιαία απέκτησε χαρακτηριστικά
χριστιανικής πόλης, αφού οικοδομήθηκαν εκεί πολλές εκκλησίες.
β) Παράλληλα η πόλη αναπτύχθηκε ραγδαία: στις αρχές του 5ου αι., ο
πληθυσμός της είχε αυξηθεί σε 150.000 ψυχές περίπου, ενώ στα χρόνια του
αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α’(527 – 565) αριθμούσε 300.000 κατοίκους,
σύμφωνα με τους μετριότερους υπολογισμούς.
γ) Έτσι η Νέα Ρώμη μέσα σε δύο αιώνες ξεπέρασε το πρότυπό της, δηλαδή
την Παλαιά Ρώμη.

8. Για ποιο λόγο ο Κωνσταντίνος Α’ κράτησε (έδειξε) ευνοϊκή στάση προς

τον χριστιανισμό;
2
 Οι οπαδοί του Χριστιανισμού συγκροτούσαν τη δυναμικότερη πληθυσμιακή
ομάδα της Ανατολής. Η νέα αυτή θρησκεία φαινόταν ότι μπορούσε να
αποκαταστήσει την κλονισμένη ενότητα του Ρωμαϊκού Κράτους. Για τον λόγο
αυτό ο Κωνσταντίνος έδειξε ευνοϊκή στάση προς τον Χριστιανισμό.
9. Ποιες οι ενέργειες του Κωνσταντίνου Α’ για να δείξει την εύνοια του προς
τους Χριστιανούς;
Συγκεκριμένα μετά τη νίκη του επί του Μαξεντίου(312):
α) Μετέφερε το μονόγραμμα του Χριστού(Χριστόγραμμα), σημαντικό
χριστιανικό σύμβολο, από τη στρατιωτική σημαία(λάβαρον) στα νομίσματα
και
β) εξέδωσε νόμους ευνοϊκούς για τους Χριστιανούς.
γ) Με το Διάταγμα των Μεδιολάνων (313), εξισώνει τους Χριστιανούς με
τους πιστούς των άλλων θρησκειών.
δ) Παύει τους διωγμούς κατά των Χριστιανών(από το 324).
ε) Με την Α’ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας(325) καταδικάζει τις αιρέσεις
και επαναφέρει την ειρήνη στην Εκκλησία και την Αυτοκρατορία.
10. Τι είναι η οικουμενική Σύνοδος;
Είναι η μεγάλη εκκλησιαστική συνέλευση, στην οποία συμμετέχουν τα
ανώτατα μέλη του κλήρου όπου συζητούν και αποφασίζουν για σημαντικά
θέματα της εκκλησιάς, όπως οι αιρέσεις που είχαν κάνει την εμφάνισή τους.
11. Τι είναι το Χριστόγραμμα;
Το Χριστόγραμμα ήταν σημαντικό χριστιανικό σύμβολο. Ο Κωνσταντίνος Α’
μετά τη νίκη του επί του Μαξεντίου (312) μετέφερε το Χριστόγραμμα από το
λάβαρο στα νομίσματα.
12. Τι είναι το Διάταγμα των Μεδιολάνων;
Το Διάταγμα των Μεδιολάνων που βασίστηκε σε συμφωνία του
Κωνσταντίνου και του Λικίνιου(313) αναγνώρισε στους Χριστιανούς
ελευθερία άσκησης της λατρείας τους και έτσι εξίσωσε τα δικαιώματά τους με
αυτά των άλλων θρησκειών του Ρωμαϊκού Κράτους.

Ο Ιουστινιανός και το έργο του.

1. Τι είναι οι Δήμοι;
3
 Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της Κωνσταντινούπολης
με δικό τους πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα. Ήταν παράλληλα και
ιπποδρομιακές φατρίες που έπαιρναν το όνομα τους από το χρώμα της
στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν. Το μεγαλύτερο μέρος του λαού της
πρωτεύουσας ήταν ενταγμένοι στους δήμους, από τους οποίους οι
Πράσινοι και οι Βένετοι ήταν οι κυριότεροι. Ανάμεσα στα καθήκοντά τους
ήταν η οργάνωση και διεξαγωγή και αρματοδρομιών, η συμμετοχή στην
κατασκευή δημόσιων έργων και η απόκρουση των εχθρών σε περίπτωση
ανάγκης.
2. Τι γνωρίζεται για τη στάση του Νίκα;
Τα αίτια της στάσης του «Νίκα» ήταν η γενική δυσαρέκεια για την
καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς και η διαφθορά πολλών
ανώτερων αξιωματούχων του κράτους.
Απέτυχε γιατί δεν υπήρχε ορ΄γανωση, συντονισμός και ενότητα ανάμεσα
στους στασιαστές παρά τα κοινά τους κίνητρα.
Οι συνέπειες της στάσης του «Νίκα» ήταν η ενίσχυση της απόλυτης
μοναρχίας, η ενίσχυση του κύρους του Ιουστινιανού και η προσωρινή
μείωση της δύναμης των Δήμων.
3. Α) Ποιο ήταν το πρόγραμμα του Ιουστινιανού;
Ο Ιουστινιανός(527 – 565), ένας από τους σημαντικότερους ηγέτες της
πρώιμης βυζαντινής ιστορίας είχες την εξής πολιτική: ένα κράτος, μία
εκκλησία, μία νομοθεσία.
Β) Ποια πολιτική ακολούθησε ο Ιουστινιανός στο θέμα της
γαιοκτησίας;
Ο Ιουστινιανός με αυστηρούς νόμους προσπάθησε να περιορίσει τη
δύναμη των μεγάλων γαιοκτημόνων, των επαρχιών, και να προστατεύσει
τους ελευθέρους αγρότες, που ήταν πολύ χρήσιμοι στην κεντρική εξουσία
γιατί πλήρωναν φόρους.

4. Ποια είναι μέτρα του Ιουστινιανού;

α) Καταστέλλει, με τη βοήθεια της γυναίκας του Θεοδώρας, την εξέγερση
των δήμων του Ιππόδρομου και του λαού(Στάση του Νίκα, 532).
β) Περιορίζει τη δύναμη των δήμων και ενίσχυσε την αυτοκρατορική
εξουσία.
γ) Περιορίζει με αυστηρούς νόμους τη δύναμη των μεγάλων
γαιοκτημόνων των επαρχιών και προστατεύει τους ελεύθερους αγρότες,
που ήταν πολύ σημαντικοί στην κεντρική εξουσία γιατί πλήρωναν φόρους.
5. Τι έκανε ο Ιουστινιανός για τη θρησκεία;
α) Καταδιώκει τους αιρετικούς και τους «εθνικούς».
(εθνικοί ονομάζονταν όσοι πίστευαν στην παλιά θρησκεία, δωδεκάθεο)

4
 β) Κλείνει την Νεοπλατωνική Ακαδημία της Αθήνας(529).
γ) Διαδίδει το Χριστιανισμό σε λαούς του Καυκάσου και της Ανατολικής
Αφρικής.
6. Τι γνωρίζετε για τη νομοθεσία του Ιουστινιανού;
Το μεγαλύτερο σε διάρκεια έργο του Ιουστινιανού ήταν η Κωδικοποίηση
του Ρωμαϊκού Δικαίου. Επειδή το πλήθος και οι αντιφάσεις των νόμων
δυσκολεύαν την ομαλή απονομή της δικαιοσύνης.
7. Τι γνωρίζετε για τη νομοθεσία του Ιουστινιανού;
Ο Ιουστινιανός μέσα σε μία πενταετία(529 – 534) εξέδωσε τα εξής:
α) Τον Ιουστινιάνειο Κώδικα, μία συλλογή προγενέστερων
αυτοκρατορικών νόμων.
β) Τον Πανδέκτη, που ήταν γνώμες Ρωμαίων νομικών.
γ) Τις Εισηγήσεις, που ήταν ένα εγχειρίδιο για αρχάριους φοιτητές της
Νομικής
δ) Τις Νεαρές, που ήταν νέοι νόμοι, γραμμένοι στα ελληνικά, γιατί οι
υπήκοοι του ανατολικού τμήματος κυρίως δεν κατανοούσαν τη λατινική.
Το Ιουστινιάνειο Δίκαιο αποτέλεσε τη βάση του Δικαίου της Νεότερης
Ευρώπης

8. Ποιος ο σκοπός του Ιουστινιανού ποιοι οι τρόποι για την απόδοση τους
; (εξωτερική πολιτική)
Στόχος του Ιουστινιανού ήταν η αποκατάσταση της Ρωμαϊκής
Οικουμένης για αυτό:
α) Στη Δύση στόχος ήταν η ανόρθωση της ρωμαϊκής εξουσίας. Έτσι:
- Καταλύει το Βανδαλικό Κράτος στη Βόρεια Αφρική(533 – 534).
- Πολεμά σκληρά για πολλά χρόνια ενάντια στο Οστρογοτθικό Βασίλειο
στην Ιταλία(533 – 555).
- Ανακαταλαμβάνει μέρος του Βησιγοτθικού Βασιλείου στην Ισπανία.
β) Στην Ανατολή στόχος είναι η επανάκτηση βυζαντινών εδαφών.
Έτσι:
- Πολεμά εναντίον του Πέρση βασιλιά Χοσρόη Α’.
- Συνθηκολογεί με αυτόν το 562(συνθήκη μεταξύ Περσίας και Βυζαντίου).
γ) Στην περιοχή του Δούναβη και τη Χερσόνησο του Αίμου στόχος
είναι η απόκρουση εισβολών. Έτσι:
- Χτίζει φρούρια.
- Εξαγοράζει την ειρήνη, δαπανώντας τεράστια ποσά.
- Δεν αναχαιτίζει, ωστόσο, τις εισβολές των Σλάβων και άλλων λαών.
5
9. Ποιες ήταν οι συνέπιες της εξωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού;
α) Απογυμνώθηκαν οι ευρωπαϊκές επαρχίες από στρατεύματα.
β) Άδειασαν τα κρατικά ταμεία.
γ) Εξασθένισε η διεθνής θέση του Βυζαντίου.
δ) Αργότερα, χάθηκαν εκτεταμένες περιοχές.
10. Τι γνωρίζετε για την Αγία Σοφία;
α) Είναι το λαμπρότερο κτίσμα της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
β) Ο αρχιτεκτονικός της ρυθμός είναι η βασιλική μετά
τρούλου(συνδυασμός μακρόστενου και κυκλικού ή πολυγωνικού κτηρίου),
που προήλθε από τον συνδυασμό του κατά μήκος άξονα των βασιλικών με
τον καθ’ ύψος άξονα των περίκεντρων κτιρίων.
γ) Αρχιτέκτονες ήταν ο Ανθέμιος(από τις Τράλλεις) και ο Ισίδωρος(από τη
Μίλητο), οι οποίοι διηύθυναν και τις εργασίες της κατασκευής.
δ) Η κατασκευή της διήρκεσε πέντε χρόνια(532 – 537). ε) Το κεντρικό
κτίριο( 76 μ. x 71 μ. ) σχηματίζον τέσσερις πεσσοί(τετράγωνοι κίονες) που
συνδέονται με τόξα. Τα τόξα σχηματίζουν ημισφαιρικά τρίγωνα και αυτά
ένα στεφάνι πάνω στο οποίο στηρίζεται ο τρούλος.
Το φως εισδύει άπλετο από τα παράθυρα και πλημμυρίζει το εσωτερικό
του ναού. Ο ιστορικός Προκόπιος εξαίρει το κάλλος και το μέγεθος της
Αγίας Σοφίας. Από τους τριάντα δύο ναούς που ο Ιουστινιανός έχτισε στην
Κωνσταντινούπολη, η Αγία Σοφία ήταν η μόνη που άντεξε στο χρόνο,
υμνήθηκε και έγινε σύμβολο και πηγή έμπνευσης όχι μόνο για τον
μεσαιωνικό αλλά για τον νεότερο Ελληνισμό.
11. Τι γνωρίζετε για την Αγία Σοφία;
Ο Ιουστινανός Α’ πέθανε το 565 μ.Χ.
12. Πως κρίνετε της εξωτερική πολιτική του Ιουστινιανού; Ωφέλησε ή
έβλαψε;
Η εξωτερική πολιτική του Ιουστινιανού ήταν σύμφωνη με τη ρωμαϊκή
παράδοση πολύ φιλόδοξη, αλλά ξεπερνούσε τις δυνατότητες του κράτους.

Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610-7170. Εσωτερική

μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης.
1. Τι γνωρίζετε για την κρίση του Βυζαντίου;

6
 Στο δεύτερο μισό του 6ου και στις αρχές του 7ου αι. Το Βυζάντιο
συγκλονίστηκε από πολύπλευρη κρίση.
α) Φυσικές καταστροφές(σεισμοί).
β)Κακές σοδειές εξαιτίας βαρύτατων χειμώνων.
γ) Αρρώστιες (λοιμοί).
δ) Εισβολές εχθρών (εισβάλλουν οι Σλάβοι άρχισαν να κατακλύζουν τις
ευρωπαϊκές επαρχίες και οι Πέρσες φτάνουν ως το Βόσπορο)
Που είχαν ως συνέπεια:
α) Δημογραφικές(παρακμή πόλεων, μείωση πληθυσμού).
β) Οικονομικές (παρακμή εμπορίου).
γ) Νομισματικές (περιορισμός κυκλοφορίας νομίσματος).
δ) Στρατιωτικές (παραμέληση στρατού).
2. Πότε κυβέρνησε ο Ηράκλειος;
Ο Ηράκλειος κυβέρνησε από το 610 μ. Χ. έως το 641 μ.Χ.
3. Τι γνωρίζετε για την αντεπίθεση του Ηράκλειου;
α) Τίθεται επικεφαλής του στρατού(στρατηλάτης), αντιπροσωπεύοντας
τον τύπου του στρατηγού-αυτοκράτορα.
β) Ενισχύεται οικονομικά και από την Εκκλησία και αναδιοργάνωσε το
στράτευμα.
γ) Εκστρατεύει κατά των Περσών(622 – 628), τους νικάει στη Νινευί και
ανακτά όλες τις βυζαντινές επαρχίες στην Εγγύς Ανατολή.
δ) Νικάει τους Άβαρους και τους Σλάβους το 626, όταν σε συνεννόηση με
τους Πέρσες πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη(626).
ε) Στις εκστρατείες του δίνει θρησκευτικό χαρακτήρα, μιας και οι Πέρσες
είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό.
στ) Οι επιτυχίες όμως ήταν πρόσκαιρες.
4. Τι παρακίνησε τους διαδόχους του Ηράκλειου και τι έκαναν;
Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Ηράκλειου σκιάζονται από τις
αραβικές κατακτήσεις. Για το λόγο αυτό οι διάδοχοι του, προκειμένου να
αντιμετωπίσουν τους Άραβες, εγκαθίδρυσαν ένα νέο διοικητικό σύστημα
στη Μικρά Ασία, κατά τον 7ο αι., τα θέματα.
Τα θέματα ήταν διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό και
επικεφαλής είχαν το στρατηγό, ο οποίος ήταν πολιτικός και στρατιωτικός
διοικητής. Τα θέματα:
α) Εφαρμόστηκαν από τους διαδόχους του Ηρακλείου.
β) Στόχευαν στην καλύτερη αντιμετώπιση των αραβικών κατακτήσεων

7
 γ) Είχαν στρατό που αποτελούνταν από ελεύθερους αγρότες που:
- ήταν ιδιοκτήτες κτημάτων παραχωρούμενων από το Κράτος και
- αυτοσυντηρούνταν απ’ αυτά ως οικογενειάρχες και στρατιώτες.
5. Τι γνωρίζετε για τον θεματικό στρατό;
α) Ο θεματικός στρατός αντικατέστησε τους παλαιούς μισθοφορικούς
στρατούς και αποτέλεσε ένα είδος εθνικού στρατού που αποδείχτηκε
εξαιρετικά αποτελεσματικός για την άμυνα της αυτοκρατορίας
β) Η στρατιωτική και πολιτική διοίκηση των επαρχιών, η οποία στο
παλαιό διοικητικό σύστημα της αυτοκρατορίας ασκούνταν από
διαφορετικά πρόσωπα, ενώθηκαν τώρα στο πρόσωπο του στρατηγού. Ο
στρατηγός ασκούσε την ανώτατη εξουσία μέσα στο όρια του θέματος.
γ) Εξαπλώθηκαν και στις ευρωπαϊκές επαρχίες προς τα τέλη του 7ου αι.
6. Τι γνωρίζετε για την πολιτική και στρατιωτική διοίκηση των
επαρχιών;
Η στρατιωτική και πολιτική διοίκηση των επαρχιών, η οποία στο παλαιό
διοικητικό σύστημα της αυτοκρατορίας ασκούνταν από διαφορετικά
πρόσωπα, τώρα ενώθηκαν στο πρόσωπού του στρατηγού. Ο στρατηγός
ασκούσε στην ανώτατη εξουσία μέσα στα όρια του θέματος.
7. Ποια άλλη σημαντική αλλαγή έχουμε εκείνη την εποχή;
Μια άλλη σημαντική αλλαγή της εποχής αυτής ήταν η ολοκλήρωση του
εξελληνισμού της κρατικής διοίκησης.
α) Επίσημη γλώσσα γίνεται η ελληνική.
β) Οι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαθίστανται από ελληνικούς∙ ο Ηράκλειος
ονομάζεται πλέον «βασιλεύς, πιστός ἐν Χριστῷ».
Η εξέλιξη αυτή σηματοδοτεί σε συμβολικό επίπεδο το οριστικό τέλος της
Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την αρχή της μεσαιωνική ελληνικής
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
8. Πότε πέθανε ο Ηράκλειος;
Ο Ηράκλειος πέθανε το 641 μ.Χ.
9. Ποιος στέφθηκε αυτοκράτορας μετά τον Ηράκλειο;
Μετά τον Ηράκλειο στέφθηκε αυτοκράτορας ο γιος του Κωνσταντίνος Γ’
ο οποίος έμεινε στο θρόνο για τρεις μήνες. (πέθανε μάλλον τον σκότωσαν
ο ετεροθαλής αδελφός του Ηρακλέωνας και η μητέρα του Μαρτίνα, δεύτερη
σύζυγος του Ηράκλειου). Τον Κωνσταντίνο Γ΄ διαδέχθηκε ο γιος Κώνστας
Β’

8
9