Αρχαία ελληνική και πρώιµη

βυζαντινή λογοτεχνία

n  ΟΣΣ 4
 Η 3η εργασία: Καλλίµαχος, Ύµνος στο
Δία. Τα ελληνιστικά χαρακτηριστικά
n  Σηµείο αναφοράς: οι Οµηρικοί Ύµνοι
(δοµή - περιεχόµενο).
n  Το πλαίσιο του ποιήµατος του Κ. δεν είναι
η λατρευτική γιορτή, αλλά µάλλον η
συγκέντρωση λογίων φίλων σε κάποιο
συµπόσιο.
 Η 3η εργασία: Καλλίµαχος, Ύµνος στο
Δία. Τα ελληνιστικά χαρακτηριστικά
n  Η γέννηση και η βρεφική ηλικία των θεών
αποτελούσαν βεβαίως σηµαντικά στοιχεία
και των οµηρικών ύµνων, αλλά ο
Καλλίµαχος χρησιµοποίησε αυτά τα
στοιχεία της παράδοσης για να την
τροποποιήσει και να µας ξαφνιάσει
(Αρκαδία # Κρήτη).
n  Ο θεός εξανθρωπίζεται!
 Η 3η εργασία: Καλλίµαχος, Ύµνος στο
Δία. Τα ελληνιστικά χαρακτηριστικά
n Κοντά στα στοιχεία της παραδοσιακής
γλώσσας βρίσκουµε καινούργιες λέξεις,
λογοπαίγνια υπαινικτικές αναφορές.
n  Στους στίχους µάλιστα 6-7 ο Καλλίµαχος
επικαλείται απροσδόκητα τον υπέρτατο
θεό να δώσει λύση στο ερώτηµα πού
γεννήθηκε.
 Η 3η εργασία: Καλλίµαχος, Ύµνος στο
Δία. Τα ελληνιστικά χαρακτηριστικά
n  Επεξεργασία του παραδοσιακού υλικού σε ένα
σύγχρονο τρόπο έκφρασης, πνευµατώδες
χιούµορ, λεπτή ειρωνεία (π.χ. ψεύτες Κρήτες),
ευρυµάθεια, εµµονή στη λεπτοµέρεια,
υπαινικτικότητα, παιγνιώδης διάθεση, γλωσσική
επιτήδευση.
n  Ο Ύµνος κορυφώνεται µε µία αναφορά στον
Πτολεµαίο, που µοιάζει µε τον Δία στην
παντοδυναµία του (στ. 85-90).
 Η 3η εργασία: φιλολογικός και ρητορικός
προσανατολισµός του Ευβοϊκού του Δίωνα

n  Ο Ευβοϊκός αποτελείται από δύο

ευδιάκριτα µέρη: 1-80 και 81-152.
n  Στο πρώτο µέρος περιγράφεται η
προσωπική εµπειρία του Δίωνα και η
ειδυλλιακή ζωή ενός αγροδίαιτου κυνηγού
στην Εύβοια σε αντίθεση µε την τύρβη, την
ανησυχία και τη διαφθορά της πόλης.
 Η 3η εργασία: φιλολογικός και ρητορικός
προσανατολισµός του Ευβοϊκού του Δίωνα

n  Το δεύτερο µέρος, από το οποίο

προέρχεται και το δοσµένο απόσπασµα,
πραγµατεύεται θεωρητικά τον πλούτο και
την πενία.
n  Το στοιχείο του πλούτου µπορεί να
επισηµανθεί µε συγκεκριµένες έννοιες
(πλουσιότατο, θησαυρούς) και στο
απόσπασµα.
 Η 3η εργασία: φιλολογικός και ρητορικός
προσανατολισµός του Ευβοϊκού του Δίωνα

n  Η φιλολογική εγγύτητα προκύπτει από τις

αναφορές στον Τρωικό πόλεµο, τα πρόσωπα
(Πάρις, Μενέλαος, Ελένη, Ερµιόνη, Αγαµέµνων,
Ιφιγένεια) και τα αντίστοιχα περιστατικά.
n  Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ἀνασκευή
του ηρωικού ιδεώδους που σχετίζεται µε
συγκεκριµένες συµπεριφορές πλουσίων
αριστοκρατών.
 Η 3η εργασία: φιλολογικός και ρητορικός
προσανατολισµός του Ευβοϊκού του Δίωνα

n  Ο Πάρις ενδιαφέρεται πρώτα για τα χρήµατα, µετά

για την Ελένη, ο Μενέλαος παριστάνεται ως
άνθρωπος χωρίς φρόνηµα, δεν αίρεται στο ύψος
των περιστάσεων, οδύρεται για τις συµφορές του,
ικετεύει και µετέρχεται την κολακεία, ενώ οι
συµφορές του το µόνο που δεν περιποιούν είναι
δόξα.
n  Σύµφωνα µε τον Αλεξίου (323) «αυτό που
περιγράφει ο Δίων είναι µια παρωδία του πολιτισµού
ντροπής και των οµηρικών αξιών, όπου η τιµή
αποδεικνύεται ολοκληρωτικά απούσα».
 Κλασική ιστοριογραφία

n  Οι τρεις «µεγάλοι»

...
 Ιστοριογραφία 4ου - 3ου αι. π.Χ.

n  Μόνο αποσπάσµατα σώζονται

n  Έντονο ρητορικό στοιχείο

n  Τάση για συγγραφή παγκόσµιας ιστορίας

 Πολύβιος
n  Ενδιαφέρεται για αντικειµενικότητα
n  Γράφει για β΄και γ΄Καρχηδονιακό πόλεµο
n  Γράφει για την ‘ωφέλεια του αναγνώστη’
n  Προϋποθέτει πολιτική και στρατιωτική εµπειρία
για συγγραφέα
n  Έχει επηρεαστεί και µιµείται τον Θουκυδίδη. Με
την σειρά του, ο Πολύβιος άσκησε σηµαντική
επίδραση και στον Λουκιανό.
 Διόδωρος Σικελιώτης

n  Ιστορία σε 40 βιβλία
n  Μακροχρόνια έρευνα (30 χρόνια)

n  Από τη δηµιουργία του κόσµου µέχρι τη

ρωµαϊκή κατάκτηση
n  Διασώζει σηµαντικό υλικό

n  Ουδετερότητα, αντικειµενικότητα

n  Μια σχετική επιφύλαξη προς τη Ρώµη

 Ιστοριογραφία 1ος αι. µ.Χ.

n  Αυτοκρατορική Ρώµη
n  Μελέτη ιστορίας σε άνοδο

n  Διoνύσιος Αλικαρνασσέας-Στράβων-
Πλούταρχος
n  Στροφή στα κλασικά πρότυπα

n  Αττικίζων λόγος

n  Ρητορεία
 2ος αι. µ.Χ.

n  Αρριανός (προσωπικός χαρακτήρας του

έργου του)
n  Αππιανός (µοναδικός στην καταγραφή
εµφυλίων)
n  Επιρροές από Ηρόδοτο

n  Εξελληνισµός Ρωµαίων

n  Graecia capta cepit victorem

 3ος αι. µ.Χ.

n  Κάσσιος Δίων
n  Ηρωδιανός (έλλειψη πείρας και κριτικής
πηγών)
n  Πρώτη πλήρης ρωµαϊκή ιστορία στα
ελληνικά (24/80 βιβλία)
n  ρωµαϊκή συνείδηση

n  επιρροές από Θουκυδίδη

 Βυζαντινή ιστοριογραφία
(4ος – 15ος αι.)
n  Σηµαντικότατη στα Βυζαντινά χρόνια

n  Στόχος η ανεύρεση της αλήθειας

n  Πρότυπα οι κλασικοί (στόχος, γλώσσα,

ύφος, µέθοδος)
 Ιστοριογραφία + 2 νέα είδη

n  (κοσµική) ιστοριογραφία (θαυµαστή συνέχεια

από τα κλασικά χρόνια µέχρι την άλωση του
1453)
n  Χρονογραφία (6ος-12ος αι.)
n  Εκκλησιαστική ιστοριογραφία (ουσιαστικά
τελειώνει στο τέλος του 6ου αι.)
 Ο ιστοριογράφος του πρώιµου
Βυζαντίου (330-µέσα 7 αι.
ου

µ.Χ.)
n  Άνθρωπος του κόσµου (εθνικός ή
χριστιανός)
n  πεπαιδευµένος, µέτοχος της «κλασικής»
παιδείας
n  πιστός στην κλασική ιστοριογραφική
παράδοση
n  άνθρωπος κοντά στην αυτοκρατορική
αυλή-δέσµιος να µη µιλήσει µε παρρησία
n  αυτόπτης µάρτυρας ή και όχι
 Ιστοριογραφία

n  (κοσµική) ιστοριογραφία (θαυµαστή συνέχεια

µέχρι και την άλωση του 1453)

n  Χρονογραφία (6ος-12ος αι.)

n  Εκκλησιαστική ιστοριογραφία (ουσιαστικά

τελειώνει στο τέλος του 6ου αι.)
 Χρονογραφία, χρονικό,
χρονογραφικό
n  Διαφορετικά από την ιστοριογραφία
n  Άλλη µέθοδος σύνταξης, άλλος στόχος

n  Αρχίζουν από κτίσεως κόσµου

n  Συνδέουν άµεσα τα γεγονότα µε τη θεία

πρόνοια
n  Απευθύνονται στο ευρύ κοινό

n  Αφέλεια κάποτε και φανατισµός

 Εκκλησιαστική Ιστορία

n  Συνέχεια της ιστορίας της Εκκλησίας που

άρχισε µε τις Πράξεις τῶν Ἀποστόλων
n  Εστίαση στα γεγονότα µε εκκλησιαστικό
ενδιαφέρον: διωγµοί, εκκλ. σύνοδοι,
ταραχές, περιστατικά από τη ζωή των
αγίων
n  Παράλληλο σχετικό ενδιαφέρον για τα
άλλα γεγονότα της αυτοκρατορίας
 Το σκηνικό αλλάζει µε την
έλευση του Μεσαίωνα (7ος αι.)!

Η κλασικίζουσα ιστοριογραφία
υποχωρεί
Η εκκλησιαστική ιστορία
εξαφανίζεται
 Προκόπιος Καισαρείας
(περ. 500-περ. 562)
n  Ιστοριογράφος της βασιλείας του
Ιουστινιανού (528-565)
n  3 έργα:

1.  Ὑπὲρ τῶν πολέµων (σε 8 βιβλία)

2.  Περὶ κτισµάτων

3.  Ἀνέκδοτα ή Ἀπόκρυφος Ἱστορία

Basilica of San Vitale, Ravenna,
Italy
 Ὑπὲρ τῶν πολέµων

n  Βιβλία 1-2: Περσικοί πόλεµοι

n  Βιβλία 3-4: Βανδαλικοί πόλεµοι (Β.
Αφρική)
n  Βιβλία 5-7: Γοτθικοί πόλεµοι (Ιταλία)

n  Βιβλίο 8: προσθήκες στα προηγούµενα

 Υπέρ των Πολέµων Λόγοι -
θέµατα
n  Ο ρόλος του στρατηγού Βελισάριου και του
Ιουστινιανού

n  Πολεµικές επιχειρήσεις

n  Βυζαντινό κράτος και κοινωνία (στάση του Νίκα,

λοιµός, προβλήµατα διοίκησης)

n  Εθνογραφικές πληροφορίες για τους αντίπαλους

λαούς
 Υπέρ των Πολέµων Λόγοι – οι
πόλεµοι
n  Μέρος της πολιτικής του Ιουστινιανού για την
επέκταση των συνόρων στα όρια της παλιάς
ρωµαϊκής αυτοκρατορίας (που είχε χωριστεί σε
ανατολική και δυτική τον 4ο αι.).

n  Οι πόλεµοι σε Ανατολή και Βαλκάνια ήταν αµυντικοί,

οι πόλεµοι στη Δύση επιθετικοί.

n  Οι Περσικοί πόλεµοι (αντικείµενο των δύο πρώτων

βιβλίων) προκλήθηκαν από την Περσία. Ο
Ιουστινιανός διαφύλαξε τα σύνορα και έκανε ειρήνη.
 Οι «αντιφάσεις» του Προκόπιου
n  Περὶ κτισµάτων: έργο n  Ἀνέκδοτα ή Ἀπόκρυφος
εγκωµιαστικό του Ἱστορία:
αρχιτεκτονικού και Κείµενο-ψόγος → πλήρης
καλλιτεχνικού έργου του απαξίωση του
Ιουστινιανού Ιουστινιανού, της
n  Ὑπὲρ τῶν πολέµων: έργο πολιτικής του, της
κατά βάση εγκωµιαστικό οικογενείας του
αλλά µε έµµεσες
άρνητικές νύξεις κατά του
Ιουστινιανού
 Αποτίµηση
n  Αξιόπιστη πηγή για την εποχή του – συχνά η
µόνη πηγή

n  Ιστορικός – αυτόπτης µάρτυρας στο µεγαλύτερο

µέρος

n  Όπου δεν ήταν δυνατή η αυτοψία, ανατρέχει σε

επίσηµα έγγραφα (προσβάσιµα χάρη στη θέση
του)

n  Όχι πάντα αντικειµενικός! (η Απόκρυφη ιστορία

µας προβληµατίζει)
 Αποτίµηση (συνέχεια)
n  Ενδιαφέρον για άλλους πολιτισµούς

n  Επηρεάζεται τόσο από τη χριστιανική

όσο και απο την ειδωλολατρική
κοσµοθεωρία (λογική, Θεός, τύχη)

n  Αττική γλώσσα, ανάµεικτη µε στοιχεία

της καθοµιλουµένης της εποχής

n  Ρητορική δεινότητα, ζωντανό ύφος

 Άννα Κοµνηνή
(1083-1153)
n  Ιστοριογράφος της βασιλείας του πατέρα
της, Αλεξίου Α΄ Κοµνηνού (1081-1118)
n  Έργο: Αλεξιάς (σε 15 βιβλία). Σηµαντική
ιστορική πηγή!
n  http://www.lifo.gr/team/sansimera/34095
 Αλεξιάς

n  Πολιτική και πολεµική ιστορία

n  Ιστορικός – αυτόπτης µάρτυρας στο
µεγαλύτερο µέρος
n  Αττική γλώσσα. Πρότυπά της οι κλασικοί
ιστορικοί.
n  Εγκώµιο κόρης για τον πατέρα
(αντικειµενικότητα;)
 Σηµαντικά γεγονότα της
περιόδου

n  Μάχη του Ματζικέρτ (1071)

n  Απώλεια ιταλικών κτήσεων

n  Α΄ Σταυροφορία (1096-9)
Αλέξιος Α΄ Κοµνηνός
Στον πρόλογο της Aλεξιάδος της θρηνεί,
για την χηρεία της η Άννα Κοµνηνή.
Εις ίλιγγον είν’ η ψυχή της. «Και
ρείθροις δακρύων», µας λέγει, «περιτέγγω
τους οφθαλµούς..... Φευ των κυµάτων» της ζωής της,
«φευ των επαναστάσεων». Την καίει η οδύνη
«µέχρις οστέων και µυελών και µερισµού ψυχής».

Όµως η αλήθεια µοιάζει που µια λύπη µόνην

καιρίαν εγνώρισεν η φίλαρχη γυναίκα·
έναν καϋµό βαθύ µονάχα είχε
(κι ας µην τ’ οµολογεί) η αγέρωχη αυτή Γραικιά,
που δεν κατάφερε, µ’ όλην την δεξιότητά της,
την Βασιλείαν ν’ αποκτήσει· µα την πήρε
σχεδόν µέσ’ απ’ τα χέρια της ο προπετής Ιωάννης.