Ο ΒΟΛΤΑΙΡΟΣ, Ο ΚΑΝΤΙΝΤ ΚΑΙ Η ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ

 Διατυπώστε την άποψή σας ως προς την τόλμη και τη γενικότερη σημασία του
βολταιρικού στοχασμού. (150 λέξεις περίπου).
 Κατά πόσον ο φιλοσοφικός στοχασμός του Βολταίρου συνάδει στο απόσπασμα
από το έργο του Καντίντ με το ορθολογικό πνεύμα που διέπει την Εγκυκλοπαίδεια; (200 λέξεις
περίπου).

H προσταγή «écrasez l’infâme» συναιρεί το ποιόν του Voltaire. Υπήρξε

ρηξικεύλευθος, μαχητικός διά βίου ενάντια σε ό,τι θεωρούσε επονείδιστο:
την έλλειψη ανεκτικότητας, τον θρησκευτικό και ιδεολογικό φανατισμό, την
αδράνεια, τον αυταρχισμό, την αδικία. Αυτά βίωνε στη φεουδαρχική Γαλλία
της εποχής του και κόντρα σ’ αυτά τάχθηκε με ομιλίες, έργα φιλοσοφικά,
ποιητικά, θεατρικά, ιστορικά, δοκιμιακά, καθώς και με τις επιστολές του.
Χάρη στη δική του ακάματη κινητικότητα και τη γοητεία του ύφους του, οι
ιδέες του Διαφωτισμού διαδόθηκαν στην Ευρώπη, καθιστώντας τον
κατεξοχήν εκπρόσωπο του Αιώνος των Φώτων. Πίστευε παθιασμένα στη
δικαιοσύνη και την ανθρωπιά, υπερασπιζόταν την αλήθεια ενάντια σε
πλάνες ιστορικές και δικαστικές, εκτιμούσε τις χαρές της ζωής και το
διατράνωνε με χάρη. Αντικληρικαλιστής μα όχι άθεος, εξορίστηκε πολλές
φορές από τη Γαλλία, προς όφελος εν τέλει των ιδεών του. Ο στοχασμός του
αναδεικνύεται ανάλαφρα μέσα από τα φιλοσοφικά του παραμύθια κυρίως,
όπου με παραβολικό και ειρωνικό τρόπο σατίριζε τους αντιπάλους του και
προπαγάνδιζε τα πιστεύω του.
Γνωστότερο έργο του, ο Candide (ou Sur l’Optimisme, 1759), με ήρωα
τον «αγαθούλη» και ευφυή Kαντίντ. Δάσκαλός του είναι ο Πανγκλός,
οπαδός του Leibniz, που είχε απαντήσει ως οπτιμιστής στο ερώτημα για την
ύπαρξη του Κακού: «Ο κόσμος μας είναι ο καλύτερος δυνατός». Ο Καντίντ
όμως μπαίνει σε μια σειρά από απίστευτες δοκιμασίες, από τη Λισσαβόνα
μέχρι την Κωνσταντινούπολη, γνωρίζει το Κακό από πρώτο χέρι και στο
τέλος του βιβλίου καταλήγει να αναιρέσει όσα πίστευε.
Εκεί, στα αγωνιώδη οντολογικά και μεταφυσικά ερωτήματα που θέτει
ο Πανγκλός στον σοφό Τούρκο «δερβίση», αυτός απαξιοί να απαντήσει και
«τους κλείνει την πόρτα κατάμουτρα». Η θεατρικότατη αυτή σκηνή απηχεί
τον ορθολογισμό της Εγκυκλοπαίδειας, που αντιτάσσει τη χρηστικότητα, το
πρακτικό πνεύμα και τον «κοινό νου» ενάντια στον αφηρημένο θεωρητικό
στοχασμό (Spekulation).
Πιο κάτω, ο Πανγκλός σατιρίζεται ως λάτρης του κουτσομπολιού όσο
και του στοχασμού, ενώ εξαίρεται ο φιλήσυχος και εργατικός μουσουλμάνος
γέρος που δηλώνει: «Η δουλειά σε κρατάει μακριά από τις βλαβερές
συνήθειες: την τεμπελιά, την ανηθικότητα και την ανέχεια». Παρότι ο
δάσκαλός του επιμένει πως όλα τα επιμέρους κακά που πέρασε ο Καντίντ
είχαν τελικά καλό αποτέλεσμα, ο Καντίντ τον αποστομώνει με μια φράση
που έχει μείνει παροιμιώδης («Il faut cultiver notre jardin») και θα μπορούσε
να είναι μότο στην Εγκυκλοπαίδεια, γιατί εκφράζει βασικές αρχές της: Ας
δούμε τι διαθέτουμε ως άνθρωποι, ποιος είναι ο κήπος μας· έχουμε τη λογική
και τις αισθήσεις μας, με αυτά μπορούμε να εργαστούμε μεθοδικά· ο κήπος
θέλει κόπο, αλλά είναι εφικτό να δρέψουμε καρπούς. Οι χειρώνακτες και
γενικότερα οι τεχνίτες, αν αποκτήσουν την επιστημονική γνώση που τους
προσφέρει εκλαϊκευμένα η Εγκυκλοπαίδεια, θα γίνουν ανώτεροι από τους
αιθεροβάμονες οπτιμιστές.