1

ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙ∆ΕΣ

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Αθήναι Μάρτιος 2017

Ελευθέριος ∆ιαμαντάρας

Το υπό ανάπτυξη θέμα είναι πολύ σοβαρό, διότι ο σημαντικότατος

ρόλος της γυναίκας μέσα στην Ελληνική κοινωνία και την ιστορία, είναι
κακοποιημένος και αλλοιωμένος, είτε για λόγους σκοπιμότητας είτε για
λόγους κακοήθειας, αμάθειας ἤ και άγνοιας, με σημαντικότατη
αρνητική συνεισφορά τον ρόλο και το μίσος της Εκκλησίας γενικά
προς την γυναίκα. Ό,τι και να ισχύει, το αποτέλεσμα παραμένει για το
ευρύ κοινό το ίδιο αρνητικό για τον ρόλο και την τεράστια προσφορά
της Ελληνίδας μέσα στους αιώνες. Αν εξαιρέσουμε την, σχετικά
γνωστή, μεγάλη Ελληνίδα φιλόσοφο Υπατία, δύσκολα θα
μπορούσαμε να ονοματίσουμε κάποια άλλη. Όμως υπήρχαν
σημαντικές και πολυγραφότατες γυναίκες φιλόσοφοι, μαθηματικοί και
ιατροί, οι οποίες συνέβαλαν τα μέγιστα στο θαύμα της πνευματικής
εξελίξεως και του πολισμού της Ελλάδος κατά την Αρχαιότητα

Από της συστάσεως του Ελληνικού κρατιδίου και την δολοφονία του
άξιου πρώτου κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια από τους ξένους
προστάτες του, φρόντισαν οι δογματικοί να θέσουν την παιδεία και
την εκπαίδευση των Ελλήνων υπό τον σκοταδισμό της Εκκλησίας
και την έγκριση των μεγάλων δυνάμεων. Έκτοτε, με ελάχιστα μικρά
φωτεινά διαλείμματα, έχουν σκόπιμα περιορίσει και στρεβλώσει την
εκπαίδευση των Ελληνοπαίδων σε όλες τις βαθμίδες της παιδείας,
αποκρύπτοντας την ιστορική και την επιστημονική αλήθεια και
γνώση, η οποία προάγει το φρόνημα και το πνεύμα, επιβάλλοντας
έτσι αντιεπιστημονικές, σκοταδιστικές, αφελείς και αναχρονιστικές
παραμυθολογίες αγροίκων Ανατολικών λαών, οι οποίες δεν
συνάδουν με την πραγματικότητα, αλλά κατά τα άλλα είναι
θεόπνευστες γραφές... Το αποτέλεσμα αυτής της νοσηρής
καταστάσεως, είναι να επικρατεί η ημιμάθεια και να αγνοούμε την
Ελληνική ιστορία, τις διαχρονικές επιτυχίες και την τεράστια
προσφορά των Ελλήνων σε όλους τους τομείς του πολιτισμού. Όταν
όλοι οι Ανατολικοί και οι ∆υτικοί λαοί, είχαν την γυναίκα σε ίση μοίρα
με τα οικόσιτα ζώα και σαν σκεύη ηδονής, οι ίδιοι όταν άρχισαν να
κακο-αντιγράφουν τους Έλληνες και να τους μιμούνται, τότε τα
ταπεινά συναισθήματα – ο φθόνος και το μίσος – ανάμικτα με τον
 2

θαυμασμό, τους κυρίευσαν. Έτσι, μεθοδικά και ύπουλα, πέρασαν

διάφορες ταπεινωτικές φήμες ότι, και η αρχαία Ελληνίδα ήταν στο
ίδιο περίπου επίπεδο με τις δικές τους γυναίκες.

Παραθέτω μερικά μόνο στοιχεία, τα οποία ανατρέπουν τις κακόβουλες

και σκόπιμες αυτές διαδόσεις, τις οποίες δυστυχώς τις έχουν περάσει
στην Ελληνική εκπαίδευση, καθώς και σε διάφορες ξένες
βιβλιογραφίες, ούτως ώστε να αποκτήσουν κάποια υπόσταση. Η
παιδεία των Ελληνίδων κατά την αρχαιότητα, είναι ένα παραμελημένο
κεφάλαιο, το οποίον σκόπιμα το αγνοούν και το κακοποιούν. Έως την
ηλικία των δώδεκα περίπου ετών, η Ελληνίδα μάθαινε ανάγνωση,
γραφή, λυρική και επιλεγμένη επική ποίηση, χορό και τις βασικές
ανάγκες του οίκου.
Μέχρι την ηλικία των είκοσι περίπου ετών, εκπαιδευόταν συνήθως από
την μητέρα της και από τους μορφωμένους δούλους – οι οποίοι τις
περισσότερες φορές ήσαν και παιδαγωγοί – σε διάφορες εργασίες,
όπως στην υφαντική, στην χειροτεχνία, στην διακοσμητική, καθώς και
στην οικονομική διαχείριση του οίκου (εξ ου και η λέξη οικονομία). Για
τις θυγατέρες των πλουσιότερων Αθηναίων, υπήρχαν ιδιωτικά οικο-
διδασκαλεία στα οποία διδάσκονταν μουσική, κιθαρωδία, όρχηση,
απαγγελία και άλλες πνευματικές μαθήσεις και ενασχολήσεις. Πλήθος
ανώτερων σχολών δέχονταν ισότιμα τις γυναίκες, από τις οποίες
πολλές ξεχώριζαν και πρώτευαν σε πολλούς τομείς.
Φυσικά, οι κοινωνίες κατά την αρχαιότητα ήσαν ανδροκρατικές, η
γυναίκα έμενε συνήθως μέσα στην οικία της με τα παιδιά και το
βοηθητικό προσωπικό, ήταν όμως η κυρίαρχος η οποία φρόντιζε τα
πάντα – από την ανατροφή των τέκνων, έως την διαχείριση και τα
οικονομικά. Η λέξη οικονομία, η οποία έχει καταστεί διεθνής,
οφείλεται στην Ελληνίδα, καθώς ήταν εκείνη που εφάρμοζε τους
νόμους του οίκου για την εύρυθμη λειτουργία του.

Κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα

Αναμφισβήτητο ήταν το δικαίωμα συμμετοχής των γυναικών στην

κοινωνική και λατρευτική ζωή της πόλεως, είχαν δηλαδή κοινωνικά
και αστικά δικαιώματα, πολλά δια νόμου και πολλά από την
οικογενειακή και κοινωνική παράδοση, τα οποία ήσαν άρρηκτα
συνδεδεμένα με αυτά του πολίτη, και του οπλίτη. Επειδή η ιστορία
ασχολείται κυρίως με πολέμους, οι οποίοι ήσαν καθαρά ανδρικός
τομέας, με εξαίρεση της Αμαζονομαχίες, και λίγων ακόμη αναφορών
σε Ελληνίδες, οι οποίες διέπρεψαν σε μάχες για την σωτηρία της
πατρίδας τους, δεν έχουμε όλα τα ονόματα των γυναικών μαχητών.
Υπάρχουν επίσης πάρα πολλές γυναίκες που διέπρεψαν σε όλους
τους κλάδους των επιστημών.
 3

Στην Ανωτάτη Φιλοσοφική και Μαθηματική Σχολή του κορυφαίου

∆ιδασκάλου Πυθαγόρα το «Ομακοείον», στον Κρότωνα της Μεγάλης
Ελλάδος, διέπρεψαν οι: Θεανώ, Θεόκλεια, Ασκληπιγένεια, Περικτιόνη,
Φιλτύς, Μελίσσα, Τιμύχα, Μιλλία, Χειλωνίς, Κρατησόκλεια, Βοιώ,
Θεάδουσα, και άλλες πολλές. ∆ιδάσκαλος των Ηθικών αρχών του
Πυθαγόρα, ήταν η Ιέρεια των ∆ελφών Θεμιστόκλεια.
Στην σχολή του Επίκουρου – Κήπος του Επίκουρου, φοιτούσαν
επίσης και πολλές γυναίκες μεταξύ αυτών οι: Άνθεια, Λεόντιον,
Ερώτιον.
Στην Πλατωνική Ακαδήμεια, η οποία λειτούργησε ανελλιπώς επί
εννιακόσια έτη, την οποίαν έκλεισε ο Ιουστινιανός με επίσημο
διάταγμα - edictum τον Σεπτέμβριο του 529 μ.Χ., για να «σώσει» τον
κόσμο από την ιερόσυλο φιλοσοφική μανία των Ελλήνων φιλοσόφων -
Ιουστινιάνειος Κώδιξ. ∆ιεσώθησαν τα ονόματα της Λασθένειας, της
Ασκληπιγένειας και της Αξιοθέας, οι οποίες δίδαξαν στο ανώτατο αυτό
ίδρυμα.

Ανώτατες Σχολές Ιατρικής λειτουργούσαν στις εξής πόλεις: Κρότων,

Κυρήνη, Κνίδος, Κως, Επίδαυρος, Αθήνα, Αλεξάνδρεια και όπου
αλλού λειτουργούσαν τα Ασκληπιεία και ήσαν πολλά. Σε αυτά,
διέπρεψαν πολλές γυναίκες, μεταξύ των οποίων ήσαν και η Αγνοδίκη,
∆εινομάχη, Ερμιόνη, Ευτυχία, Φιλονίλα, Κλεοπάτρα - ως βοηθός και
συνεργάτιδα του μεγάλου ιατρού Γαληνού, η Ολυμπιάς, η Σάλπη και
άλλες. Γνωρίζετε ότι η Ελληνίδα Μακεδονοπούλα Φαραώ της
Αιγύπτου Κλεοπάτρα, δεν έφτιαχνε μόνον δηλητήρια αλλά και
φάρμακα, τα οποία περιγράφει σε ένα βιβλίο της «Περί Φαρμάκων.»

Γυναικεία ιερατικά αξιώματα

Τα ιερατικά αξιώματα των γυναικών ήσαν: Ιέρεια, Πρωθιέρεια,

Μυσταγωγός, Υδρανός – για τις βαπτίσεις, Παναγίς – πάναγνη,
Ιεροφάντις, Ιεραπόστολος, Αρχιιέρεια, Προμάντις και Πυθία.

Εορτές γυναικών

Ανθεσφόρια (Ηροσάνθεια), Γυναικοθύνθια (Αλεαία), Εκδύσια –

(Αποδύσια), Ενδυμάτια, Ηρώα, Ηραία Θύεια: Οι γυναικείοι Ολυμπιακοί
αγώνες, Θυίεια, Μύσια, Τιτθηνίδια, Καρυάτεια. Στα Καρυάτεια, στην
πόλη Καρυές της Αρκαδίας, όμορφες γυναίκες έδειχναν τα κάλλη τους
σε άνδρες και επέλεγαν έναν, για σύζυγό τους.

Από τα συνοπτικά εκτεθέντα συνάγεται ότι, στην αρχαία Ελλάδα η

παιδεία και η ενεργός συμμετοχή των γυναικών στην μόρφωση, δεν
 4

ήταν απαγορευτική. Αντίθετα, σε πολλές περιπτώσεις ήταν και

επιβεβλημένη, εάν δε την επέλεγε η ίδια και το άξιζε, διακρινόταν.
Έχουμε γραπτές αναφορές με πλήθος γυναικών που είχαν διακριθεί
σε διάφορες επιστήμες. Οι επικριτές του κόσμου των γυναικών στην
αρχαία Ελλάδα, δεν κάνουν καμμία μνεία για την θέση των γυναικών
στον σύγχρονο κόσμο, αλλά και δεν αναφέρουν από πότε οι γυναίκες
συμμετείχαν στην ανώτατη εκπαίδευση και από πότε καταλάμβαναν
υψηλές θέσεις στην διοίκηση.

Πολιτικά δικαιώματα όπως τα εννοούμε σήμερα δεν είχαν, φυσικά

δεν είχαν ούτε στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ούτε στο Βυζάντιο, ούτε
μέχρι και την Γαλλική Επανάσταση. Πολιτικά δικαιώματα στην
Ευρώπη και τον Νέο κόσμο, απέκτησαν οι γυναίκες μετά τον 2ο
Παγκόσμιο Πόλεμο.

Σε πολλές διασωθείσες επιτύμβιες στήλες υπάρχουν ενδιαφέρουσες

πληροφορίες. Εάν θέλετε διαβάστε - με τον απαραίτητο σεβασμό - τι
γράφτηκε για μία νέα γυναίκα που πέθανε μόλις είκοσι ετών:
«Όλος ο κόσμος της Αθήνας για μένα έκλαψε, για τα νιάτα και την
σωφροσύνη, και το πιο πολύ ∆ΙΟΤΙ ΦΡΟΝΤΙΖΑ ΤΗΝ ΜΟΡΦΩΣΗ
ΜΟΥ και την Σοφία – Γνώση. Τα δάκρυα δεν σταματάνε από του
πατέρα μου τα μάτια, που έχασαν της ζωής του την χαρά και τα χέρια
που θα τον γηροκομούσαν. Τα χρόνια της ζωής μου είκοσι». Αθηναΐς
Θεοφίλου Κέκροπος. Η επιτύμβια αυτή στήλη, ανατρέπει τις
ψευδολογίες των επικριτών της ζωής και της θέσης που είχε στο
κοινωνικό σύνολο η γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα. Οι αρχαίες
Ελληνίδες, γνώριζαν να ζουν αξιοπρεπώς, ήσαν φιλοσοφημένες και
αντιμετώπιζαν τον θάνατο με σωφροσύνη και αξιοπρέπεια. Το πόσο
απελευθερωμένες ήσαν από το δέος και τον φόβο του θανάτου, ήταν
το Ταν ἢ Επί Τας που έλεγαν οι μητέρες Σπαρτιάτισσες ως ύστατη
εντολή στα παιδιά τους, όταν κινούσαν για τον πόλεμο.

Ενδεικτικά αναφέρω ότι, στην πολιτισμένη και παντοδύναμη Μ.

Βρετανία, το 1890 διέγραψαν τις γυναίκες που θέλησαν να λάβουν
μέρος στην ανώτατη εκπαίδευση. Μέχρι τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο,
δηλαδή μερικές δεκαετίες παλαιότερα, η γυναίκα στην Ευρώπη είχε
ελάχιστα αστικά δικαιώματα, και η θέση της ήταν σε κατώτερη μοίρα
από εκείνη της αρχαιότητας. ∆εν αναφέρω το τι συνέβαινε και τι
συμβαίνει μέχρι σήμερα σε όλες τις Ηπείρους με την τραγική θέση
της γυναίκας. Στην σύγχρονη Ελλάδα, παρά τις επελάσεις της
έφιππης αστυνομίας στο πανεπιστήμιο, τόλμησε να περάσει την
πύλη του Πανεπιστημίου και να σπουδάσει η πρώτη Ελληνίδα,
Αγγελική Παναγιωτάκη, μόλις το 1896 και στο Πολυτεχνείο η Σοφία
Λασκαρίδου το 1903.
 5

Στα λίγα διασωθέντα αρχαία Ελληνικά κείμενα, τα οποία αφορούν τις

Ελληνίδες, ο αριθμός των αναφερομένων και διακριθέντων για τις
δραστηριότητές τους σε όλους τους πνευματικούς τομείς κατά την
αρχαιότητα, είναι πολύ μεγάλος. Θα παραθέσω μερικές με τις
ειδικότητες και τις ικανότητές τους, και από τον κάθε αναγνώστη ας
εκτιμηθεί η προσφορά τους αφ’ ενός, και αφ’ ετέρου ας ανατραπεί η
απαξίωση την οποίαν έχουν περάσει για τις Ελληνίδες, για τους
λόγους που έχω προαναφέρει:

ΑΒΡΟΤΕΛΕΙΑ: Πυθαγόρεια φιλόσοφος από τον Τάραντα.

ΑΓΛΑΟΝΙΚΗ: Αναφέρεται από τον Πλούταρχο και ως Αγανίκη (5ος

αιών π.Χ.). Ήταν μία αρχαία Ελληνίδα αστρονόμος, η πρώτη
χρονολογικά γυναίκα αστρονόμος της αρχαίας Ελλάδος από την
Θεσσαλία. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται ως Αγλαονίκη η Ηγήτορος
επειδή ήταν κόρη του ηγέτη «Ηγήτορα των Θεσσαλών.» Τίποτα δεν
είναι γνωστό από τη ζωή της Αγλαονίκης. Ωστόσο, αναφέρεται ότι
ήταν διάσημη για την ικανότητά της να προβλέπει τις εκλείψεις του
Ηλίου με ακρίβεια ώρας, κάτι παρόμοιο δηλαδή με τον περίπου
σύγχρονό της Θαλή τον Μιλήσιο, γεγονός το οποίον προδίδει μία
περαιτέρω γνώση στα Μαθηματικά και την Αστρονομία, σε σχέση με
τους Βαβυλώνιους αστρολόγους. Η ίδια, κατά την παράδοση,
ισχυριζόταν ότι «μπορούσε και κατέβαζε από τον ουρανό τη
Σελήνη», μία φράση που σχετίζεται με την ακριβή πρόβλεψη των
εκλείψεων της Σελήνης, με μεγάλη ακρίβεια. Σχετικό σχόλιο
υπάρχει στον Απολλόδωρο Ρόδιο (∆΄59). Την αναφέρουν και ως
μάντιδα, λόγῳ των ορθών προβλέψεών της, καθώς και αστρονόμο. Ο
κρατήρας «Αγλαονίκη» στο νότιο ημισφαίριο της Αφροδίτης, ο οποίος
έχει διάμετρο 64 χιλιόμετρα, ονομάσθηκε έτσι, προς τιμήν της
αρχαίας αστρονόμου.

ΑΓΝΟ∆ΙΚΗ: Η πρώτη ιατρός γυναικολόγος τον 4ο αιώνα π.Χ.

Ντύθηκε άνδρας και κατάφερε να παρακολουθήσει μαθήματα
γυναικολογίας. Η αποκάλυψη της πραγματικής της ταυτότητας, έγινε
τυχαία. Κατηγορήθηκε ότι είχε σχέσεις με τις ασθενείς της και
δικάστηκε ως «άνδρας γιατρός που διατηρούσε ερωτικές σχέσεις
με τις ασθενείς του.» Στην διάρκεια της δίκης, για να υπερασπιστεί
τον εαυτό της, αναγκάστηκε να αποκαλύψει την πραγματική της
ταυτότητα. Το αποτέλεσμα ήταν να αθωωθεί. Η αθώωση μάλιστα,
δημιούργησε δεδικασμένο, και παράλληλα αλλαγή του νόμου ο
οποίος επέτρεπε πλέον και στις γυναίκες να ασκούν επίσημα την
ιατρική επιστήμη.
 6

ΑΙΘΡΑ: Μέσα από την αχλή της ιστορίας, ξεπροβάλλει η μυθική

μορφή της Αίθρας, κόρη του βασιλιά της Τροιζήνος Πιτθέα και
μητέρας του Θησέως, με μία άλλη ιδιότητα, άγνωστη στους
πολλούς: Την ιδιότητα της δασκάλας της αριθμητικής – λογιστικής.
Έτσι, δίδασκε τους νέους με τη χρήση άβακα και συμβόλων
(κρητικο-μυκηναϊκό σύστημα) πριν από τον 12ο αιώνα π.Χ..

ΑΞΙΟΘΕΑ (4ος αιών π.Χ.): Μαθήτρια της Ακαδήμειας του Πλάτωνος.

Ήλθε στην Αθήνα από την πόλη Φλιούντα της Πελοποννήσου. ∆ίδαξε
μαθηματικά και φυσική στην Κόρινθο και στην Αθήνα.

ΑΡΗΤΗ - ΑΡΕΤΗ η Κυρηνεία (5ος αιών π.Χ.): Ήταν θυγατέρα του

φιλοσόφου Αρίστιππου, ιδρυτού της Κυρηναϊκής φιλοσοφικής σχολής.
Η Αρήτη, αναφέρεται και ως Αρετή, σπούδασε στην Ακαδήμεια του
Πλάτωνος. ∆ίδαξε μαθηματικά, φυσική και ηθική φιλοσοφία στην
Αττική. Έγραψε τουλάχιστον σαράντα βιβλία, δύο από τα οποία ήσαν
πραγματείες για τα μαθηματικά. Μετά τον θάνατο του πατέρα της και
κατόπιν επιλογής της, τον διαδέχθηκε στην διεύθυνση της Σχολής.
Χαρακτηριστικό είναι ότι μεταξύ των μαθητών της, συγκαταλέγονταν
και εκατό περίπου φιλόσοφοι. Ο John Morans στο βιβλίο του
“Women in Science”, αναφέρει ότι το επίγραμμα του τάφου της,
έγγραφε : «Το μεγαλείο της Ελλάδος με την ομορφιά της Ελένης,
την πέννα του Αρίστιππου, την ψυχή του Σωκράτους και την
γλώσσα του Ομήρου.» Το παιδί της Αρήτης, Αρίστιππο τον
Νεώτερο, τον ονόμασαν « Μητροδίδακτο» επειδή ακολούθησε την
φιλοσοφία του παππού και της μητέρας του, και προήγαγε σημαντικά
την Κυρηναϊκή φιλοσοφία.

ΑΡΙΓΝΩΤΗ: Φιλόσοφος, συγγραφέας, μαθηματικός από την Σάμο. Ο

Πορφύριος, την αναφέρει ως θυγατέρα του Πυθαγόρου. Η Αριγνώτη
έγραψε πολλά φιλοσοφικά έργα και μαθηματικό βιβλίο με τίτλο «Περί

ΑΡΙΓΝΩΤΗ (6ος π.Χ. αιώνας). Φιλόσοφος, συγγραφέας, μαθηματικός

από την Σάμο. Ο Πορφύριος την αναφέρει ως θυγατέρα του
Πυθαγόρου. “ΑΛΛΟΙ ∆Ε ΕΚ ΘΕΑΝΟΥΣ…ΥΙΟΝ ΤΗΛΑΥΓΗ
ΠΥΘΑΓΟΡΟΥ ΑΝΑΓΡΑΦΟΥΣΙ ΚΑΙ ΘΥΓΑΤΕΡΑΝ ΜΥΙΑΝ, ΟΙ ∆Ε ΚΑΙ
ΑΡΙΓΝΩΤΗΝ”. Το λεξικό του Σούδα την αναφέρει ως μαθήτρια του
Πυθαγόρου Αριγνώτη: Μαθήτρια του μεγάλου φιλοσόφου και
επιστήμονα Πυθαγόρα και της Θεανούς. Έμεινε στην ιστορία ως Σάμια
φιλόσοφος η Πυθαγορική. Η Αριγνώτη έγραψε πολλά φιλοσοφικά έργα
και μαθηματικό βιβλίο με τίτλο «Περί Αριθμών» το οποίο χάθηκε. Μετά
τον εμπρησμό και την διάλυση της Σχολής επέστρεψε και δίδαξε στην
Σάμο.
 7

ΒΙΤΑΛΗ: Κόρη της ∆αμούς και εγγονή του Πυθαγόρα. Ήταν βαθειά
γνώστης των Πυθαγορείων μαθηματικών και της φιλοσοφίας. Η ∆αμώ
– προτού πεθάνει – της εμπιστεύθηκε τα «υπομνήματα», δηλαδή τα
φιλοσοφικά κείμενα του Πυθαγόρα.

Αριθμών», τα οποία έχουν χαθεί.

∆ΑΜΩ: Θυγατέρα του Πυθαγόρα και της Θεανούς, δίδαξε τα

Πυθαγόρεια δόγματα στην Σχολή του Κρότωνος. Μετά την διάλυση
της Σχολής, η ∆αμώ, στην οποίαν ο Πυθαγόρας είχε εμπιστευθεί τα
γραπτά του έργα, με την ρητή εντολή να μην τα ανακοινώσει σε
αμύητους, κατέφυγε στην Αθήνα. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα,
τήρησε την επιθυμία του πατέρα της. Αργότερα, δημοσίευσε μόνο
την γεωμετρική διδασκαλία του Πυθαγόρα, με την βοήθεια του
Φιλόλαου και του Θυμαρίδα. Η έκδοση αυτή, η οποία σύμφωνα με τον
Ιάμβλιχο τον είχε τίτλο «Η του Πυθαγόρου Ιστορία», ήταν μία
γεωμετρία ανωτέρου επιπέδου. Κατά τον Γέμινο, η κατασκευή του
κανονικού τετραέδρου και η κατασκευή του κύβου, οφείλονται στην
∆αμώ, η οποία απέκτησε μία θυγατέρα την Βιτάλη, επιστήμων και
αυτή, τίμησε την οικογενειακή Πυθαγόρεια παράδοση.

∆ΕΙΝΩ: Γυναίκα του Βροτίνου, μαθήτρια και πεθερά του Πυθαγόρα,

γνώστης της αριθμοσοφίας. Μελέτησε τους ελλιπείς αριθμούς.
Ένας αριθμός λέγεται ελλιπής, όταν οι γνήσιοι διαιρέτες του
δηλαδή, οι διαιρέτες εκτός του εαυτού του δεν δίνουν υπόλοιπο, εάν
προστεθούν δίνουν άθροισμα μικρότερο από τον ίδιο τον αριθμό.
Έτσι, ο αριθμός 8 είναι ελλιπής, διότι 1+2+4=7.

∆ΙΟΤΙΜΑ: αποτελεί το κίνητρο και την αναζήτηση με θέρμη οτιδήποτε

Ωραίου και Αληθινού. Σήµερα πολλά κέντρα µελετών και ιδρύµατα
φέρουν το όνοµά της.
Η ∆ιοτίμα (ενν. η γυναίκα που τιμάει το ∆ία) από την Αρχαία
Μαντινεία τοποθετείται χρονολογικά στο β’ μισό του 5ου αι. π.Χ. και
θεωρείται από πολλούς ιστορικούς στους μεγάλους κλασσικούς του
αρχαίου ελληνικού κόσμου, μαζί με τους Πυθαγόρα, Σωκράτη,
Ιπποκράτη και Πλάτωνα καθώς παρουσιάζεται τόσο ως Πυθαγόρεια
(κατά τον Πρόκλο) φιλόσοφος όσο και ως Μεταδότρια – Μύστης της
Πυθαγόρειας αριθμοσοφίας. Ο Ξενοφών, θεωρούσε ότι στη ∆ιοτίμα
δεν ήταν άγνωστα τα εξαιρετικά δυσνόητα γεωμετρικά αξιώματα
«ουκ άπειρος δυσσυνέτων διαγραμμάτων έστι».
Βασικό συγγραφικό έργο, στο οποίο συναντάμε εκτενώς τη ∆ιοτίμα ,
αποτελεί το έργο του Πλάτωνος «Συμπόσιον» ή Περί Έρωτος», στο
οποίο ο Σωκράτης αναγνωρίζει τη ∆ιοτίμα ως ∆ασκάλα του.
Αναγνωρίζει ότι οφείλει τις γνώσεις και τις απόψεις του για τον Έρωτα,
 8

ο οποίος όμως δεν έχει καμιά σχέση με την σαρκική έλξη ή τα γήινα
κίνητρα, αλλά αποτελεί το κίνητρο και την έντονη αναζήτηση του
Κάλλους και του Αληθινού. Στα λόγια του Σωκράτους προς τους
συνδιαλεγόμενους του, κυριαρχεί η αφήγηση του διαλόγου του με τη
∆ιοτίμα, περί «Πλούτου, Πενίας και Έρωτος», μεταφέροντάς τους,
όλα όσα είχε διδαχθεί προηγουμένως από την Μαντίνεια Φιλόσοφο
∆ιοτίμα.

ΘΕΑΝΩ: Μαθήτρια και σύζυγος του Πυθαγόρα, παρά την μεγάλη

διαφορά της ηλικίας τους. Η Θεανώ δίδαξε στο Ομακοείο του
Κρότωνος. Στην Θεανώ αποδίδεται η Πυθαγόρεια άποψη περί
«χρυσής τομής» (6ος αιών π.Χ.).

ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΙΑ (6ος αιών π.Χ.): Ήταν Μαθηματικός, αλλά και

∆ελφική Ιέρεια. Η ίδια δίδαξε στον Πυθαγόρα τις αρχές της γεωμετρίας
και της αριθμοσοφίας. Ο Πυθαγόρας θαύμαζε πολύ τις γνώσεις και την
σοφία της και κατά τον Αριστόξενο αυτός ήταν ο λόγος που δέχτηκε
αργότερα στo Ομακοείο του Κρότωνος γυναίκες.
Ο συγγραφέας ∆ιογένης ο Λαέρτιος την αναφέρει και ως Αριστόκλεια
ή Θεόκλεια.
Ο Πυθαγόρας πήρε τις περισσότερες από τις ηθικές του αρχές από
την ∆ελφική ιέρεια Θεμιστόκλεια, Σύμφωνα με τον φιλόσοφο
Αριστόξενο (4οςπ.Χ. αιώνας) η Θεμιστόκλεια δίδασκε μαθηματικά σε
όσους από τους επισκέπτες των ∆ελφών είχαν την σχετική έφεση. Ο
μύθος αναφέρει ότι η Θεμιστόκλεια είχε διακοσμήσει τον βωμό του
Απόλλωνος με γεωμετρικά σχήματα.

ΙΠΠΑΡΧΙΑ η Κυνική φιλόσοφος: (360 – 280 π.Χ.). Υπήρξε µέλος της

σχολής των Κυνικών. H Ιππαρχία παντρεύτηκε τον κυνικό φιλόσοφο
Κράτη και δύο επέλεξαν τον τρόπο ζωής των κυνικών. Έτσι
προτίμησαν µία ζωή χωρίς ανέσεις, ιδιοκτησία και τεχνητούς
συμβατικούς κανόνες, καθώς και του γάμου επίσης. Οι Κυνικοί
πίστευαν ότι για να γίνουν συμπαντικοί πολίτες, ώφειλαν να
απορρίψουν την ισχύουσα κοινωνική και πολιτική τάξη πραγμάτων.
Ιδρυτής της Κυνικής Φιλοσοφίας ήταν ο μαθητής του Σωκράτη
Αντισθένης και όχι ο ∆ιογένης, όπως ισχυρίζονται πολλοί.

ΛΑΣΘΕΝΙΑ (4ος π.Χ. αιώνας): Η Λασθενία καταγόταν από την

Αρκαδία, είχε μελετήσει τα έργα του Πλάτωνος και φοίτησε στην
Ακαδήμεια του Πλάτωνος ντυμένη ανδρικά, για να σπουδάσει
μαθηματικά και φιλοσοφία. Μετά τον θάνατο του Πλάτωνος συνέχισε
τις σπουδές της κοντά στον ανεψιό του Σπεύσιππο. Αργότερα έγινε και
αυτή φιλόσοφος και σύντροφος του Σπευσίππου. Κατά τον
Αριστοφάνη τον Περιπατητικό φιλόσοφο στην Λασθενία οφείλεται και ο
 9

ορισμός της σφαίρας: «Σφαίρα εστίν Σχήμα Στερεόν υπό μίας

επιφανείας περιεχόμενον προς ην, αφ΄ενός σημείου των εντός του
σχήματος κειμένων, πάσαι αι προσπίπτουσαι ευθείαι ίσαι αλλήλαις
εισίν.»

ΠΕΡΙΚΤΥΟΝΗ Α΄ (569 – 475 π.Χ.) Φυσική φιλόσοφος: Υπήρξε

μαθήτρια του Πυθαγόρα και πιθανόν δίδασκε στη σχολή του. ∆ύο από
τα έργα της που έχουν διασωθεί µέχρι σήµερα και αποδίδονται σ’
αυτήν είναι η «Σοφία» και η «Αρµονία της Γυναίκας.»

ΠΕΡΙΚΤΥΟΝΗ Β΄, ήταν η μητέρα του μεγάλου φιλοσόφου Πλάτωνος

και πιθανώς συγγραφέας και η ίδια. Σύμφωνα με τον ∆ιογένη Λαέρτιο,
η Περικτυόνη ήταν απόγονος του Σόλωνος, του μεγάλου Αθηναίου
νομοθέτη και σοφού. Ο πατέρας της ονομαζόταν Γλαύκων, ενώ θείος
της ήταν ο Κριτίας μαθητής και αυτός του Σωκράτη και ένας από τους
τριάκοντα τυράννους αργότερα. Η Περικτυόνη παντρεύτηκε τον
Αρίστωνα και απέκτησαν μαζί μία θυγατέρα, την Πωτώνη, και τρεις
γιους: τον Γλαύκωνα, τον Αδείμαντο και τον Πλάτωνα. Μετά τον
θάνατο του Αρίστωνος, η Περικτυόνη παντρεύτηκε τον Πυριλάμπη,
Αθηναίο πολιτικό και θείο της. Μαζί του απέκτησε ένα ακόμα τέκνο, τον
Αντιφώντα, ο οποίος αναφέρεται στον Πλατωνικό διάλογο Παρμενίδης.

ΠΟΛΥΓΝΩΤΗ (7ος – 6ος αιώνας π.Χ.). Ο Αργείος ιστορικός Λόβων

αναφέρει ότι η Πολυγνώτη ήταν σύντροφος και μαθήτρια του Θαλή.
Κατά τον Βοήθιο, γνώριζε πολλά γεωμετρικά θεωρήματα. Ο
Βιτρούβιος αναφέρει, ότι και αυτή συνετέλεσε στην απλούστευση των
αριθμητικών συμβόλων, με την χρήση της αρχής της ακροφωνίας,
δηλαδή πρώτη αυτή χρησιμοποίησε την εισαγωγή αλφαβητικών
γραμμάτων τα οποία αντιστοιχούσαν το κάθε ένα στο αρχικό γράμμα
του ονόματος του αριθμού. Έτσι το ∆ αρχικό του ∆ΕΚΑ, παριστάνει
τον αριθμό 10. Το Χ, αρχικό του ΧΙΛΙΑ παριστάνει τον αριθμό 1000 και
ούτω καθ’ εξής. Ο Βιτρούβιος αναφέρει επίσης ότι η Πολυγνώτη
διετύπωσε και απέδειξε πρώτη την πρόταση «ΕΝ ΚΥΚΛΩ Η ΕΝ ΤΩ
ΗΜΙΚΥΚΛΙΩ ΓΩΝΙΑ ΟΡΘΗ ΕΣΤΙΝ.»

ΤΥΜΙΧΑ (6ος π.Χ. αιώνας). Κατά τον ∆ιογένη Λαέρτιο, η Τυμίχα ήταν
σύζυγος του Κροτωνιάτη Μυλλίου. Ήταν Σπαρτιάτισσα, η οποία είχε
γεννηθεί στον Κρότωνα. Από νεαρή ηλικία είχε γίνει μέλος της
Πυθαγόρειας κοινότητος και σπουδάστρια του Ομακοείου. Αναφέρεται
από τον Ιάμβλιχο ένα σύγγραμμά της σχετικά με τους «φίλους
αριθμούς.» Μετά τον εμπρησμό και την καταστροφή της σχολής από
τους καλούμενους δημοκρατικούς του λαϊκιστή Κύλωνα, η Τυμίχα
κατέφυγε στις Συρακούσες. Ο τύραννος των Συρακουσών ∆ιονύσιος
απαίτησε από την Τυμίχα να του αποκαλύψει τα μυστικά της
 10

Πυθαγόρειας διδασκαλίας έναντι μεγάλης αμοιβής. Αυτή αρνήθηκε

κατηγορηματικά και μάλιστα έκοψε με τα δόντια την γλώσσα της και
την έφτυσε στο πρόσωπο του ∆ιονυσίου. Το γεγονός αυτό αναφέρουν
ο Ιππόβοτος και ο Νεάνθης.

ΥΠΑΤΙΑ: Η πλέον γνωστή φιλόσοφος, μαθηματικός αστρονόμος της

αρχαιότητας, η πρώτη γυναίκα ολοκληρωμένη επιστήμων και μεγάλη
Νεοπλατωνική φιλόσοφος, της οποίας την ζωή και το έργο, έχω
καταγράψει με λεπτομέρειες, σε άλλο κεφάλαιο του παρόντος βιβλίου.
Η Υπατία η «Γεωμετρική, Φιλόσοφος, Αστρονόμος και
Μηχανικός» 4ος αιών μ.Χ., ασχολήθηκε με τα μαθηματικά, την
γεωμετρία, την αστρονομία, την φιλοσοφία και την μηχανική. Με
εντολή του επισκόπου Κύριλλου, κακοποιήθηκε, δολοφονήθηκε και
κατακρεουργήθηκε από τους χριστιανούς Παραβολάνους της
Αλεξάνδρειας, οι οποίοι στην συνέχεια έκαψαν ό,τι είχε απομείνει από
το νεκρό σώμα της και σκόρπισαν τη στάχτη της στους τέσσερεις
ανέμους, σαν μάγισσα και αιρετική.

ΦΙΝΤΥΣ: Αναφέρεται ως εμπνεύστρια της ισότητας που συνδέει τις

Πυθαγόρειες τριάδες (6ος αι. π.Χ.).

Αναφέρω ότι στο στρατιωτικό καθεστώς της Σπάρτης, οι νέες είχαν

την ίδια αγωγή και παιδεία με τους νέους, και σαν γυναίκες είχαν το
δικαίωμα να κατέχουν και να διαχειρίζονται, να κληρονομούν και να
κληροδοτούν ακίνητη περιουσία – καλλιεργήσιμη γη. Επειδή δε οι
άνδρες φονεύονταν στους πολέμους, τους κληρονομούσαν οι σύζυγοι
τους, με αποτέλεσμα να βρίσκονται με μεγάλες σχετικά περιουσίες.
Τελικά, οι γυναίκες δεν ήσαν υποδεέστερες των ανδρών στην αρχαία
Ελλάδα αλλά ισότιμες, και σε πολλές περιπτώσεις υπερείχαν.

Μία νέα μελέτη έρχεται να καταρρίψει τον μύθο ότι, οι γυναίκες στην
αρχαία Ελλάδα ήσαν πολίτες δευτέρας κατηγορίας και τύγχαναν
ελαφρώς καλύτερης μεταχείρισης από τους δούλους. Την υπογράφει
ο καθηγητής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του
Μάντσεστερ, Τέρι Μπράουν. Στηρίζει την άποψή του στις πρώτες
γενετικές αναλύσεις ανθρωπίνων οστών που εντοπίστηκαν στην
Ακρόπολη των Αρχαίων Μυκηνών. Σύμφωνα με δημοσίευμα της
εφημερίδας «Guardian», οι εξετάσεις για την εξαγωγή
μιτοχονδριακού DNA, το οποίον κληροδοτείται αποκλειστικά από την
μητέρα, πραγματοποιήθηκαν σε 22 από τους συνολικά 35 σκελετούς
που είχαν εντοπιστεί στον ταφικό κύκλο Α, και μόνο σε τέσσερεις
περιπτώσεις (τριών ανδρών και μίας γυναίκας) οι επιστήμονες
κατάφεραν να εξασφαλίσουν δείγματα ικανά για την δημιουργία
γενετικών προφίλ.
 11

Το DNA των δύο εκ των ανδρών, έδειξε ότι δεν υπήρχε συγγένεια
μεταξύ τους, το DNA του τρίτου ανδρός αποκάλυψε ότι είχε συγγένεια
με τη νεαρή γυναίκα. Πιθανότατα ήσαν αδέλφια ἤ εξαδέλφια. Η
περίπτωση κέντρισε το ενδιαφέρον της Βρετανικής αρχαιολογικής
ομάδας, καθώς μέχρι εκείνη τη στιγμή πίστευαν ότι επρόκειτο για
νόμιμο ζευγάρι. Μάλιστα, ο πλούτος των κτερισμάτων τα οποία
είχαν βρεθεί στον τάφο της γυναίκας, είχε αποδοθεί στο γεγονός ότι
ο σύζυγός της ήταν σημαίνον μέλος της Μυκηναϊκής κοινωνίας. Οι
αρχαιολόγοι ανέτρεξαν αμέσως στο φωτογραφικό αρχείο της
ανασκαφής, δηλαδή στις αναπλάσεις των προσώπων επτά από τους
νεκρούς, τις οποίες είχαν δημιουργήσει δύο καθηγητές του ίδιου
πανεπιστημίου, ο Τζον Πρέιγκ και ο Ρίτσαρντ Νιβ την δεκαετία του
1990, βασισμένοι στις νεκρικές μάσκες. Τότε διαπίστωσαν, ότι οι
αναπλάσεις των δύο συγκεκριμένων προσώπων είχαν μεγάλες
ομοιότητες, ήσαν επομένως αδέλφια. Αυτό, κατά την άποψή των
ειδικών, δηλώνει ότι οι γυναίκες ευγενικής καταγωγής απολάμβαναν
ισόβια την ίδια ισχύ, τα ίδια δικαιώματα και τον ίδιο σεβασμό με τους
άνδρες και δεν περίμεναν να αναδειχθούν μέσα από τον γάμο τους με
κάποιον ισχυρό άνδρα.

Ο καθηγητής Μπράουν πιστεύει ότι οι παλαιότερες γενιές

αρχαιολόγων, που ήσαν όλοι άνδρες, ερμήνευαν τα ευρήματα με
βάσει τα προσωπικά τους πιστεύω. Έτσι, συνάγεται ότι ευθύνονται
σε μεγάλο βαθμό, για την άποψη που έχει επικρατήσει έως σήμερα
ότι, στην αρχαία Ελλάδα οι γυναίκες δεν ήσαν ισότιμες με τους
άνδρες. Καλλίτερη, δημοκρατικότερη και διαυγέστερη απόδειξη για
την ισότιμη αντιμετώπιση της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα, αποτελεί
η παλαιότατη φυσιολατρική, λαϊκή ανθρωπομορφική θρησκεία, η
οποία δεχόταν τις βασικές θεότητές της ισότιμα και ισοδύναμα σε ίσο
αριθμό: έξι άρρενες και έξι θήλυες.

∆εν πρέπει να μας διαφεύγει ότι κάθε άνδρας, γεννήθηκε και

μεγάλωσε από μία γυναίκα, και ότι πίσω από κάθε σημαντικό άνδρα
της ιστορίας, υπάρχει αφανώς ἤ εμφανώς μία δυναμική γυναίκα, σαν
μητέρα, σύζυγος, φίλη, ερωμένη ἤ συγγενής.