Dr. Jose Rizal.

Si Pepe o "Jose Protacio Rizal Mercado y Alonso Realonda" ay ipinanganak sa bayan ng Calamba noong
ika 19 ng Hunyo taong 1861. Tatlong araw matapos ipanganak ay bininyagan si Pepe sa tulong ng paring
si Rufino Collantes.

Si Pepe ay ikapito sa labing isang magkakapatid. Ang kanyang mga kapatid ay sina (ayon sa
pagkakasunod sunod ng kapanganakan)

1. Saturnina Rizal (1850-1913)

2. Paciano Rizal (1851-1930)

3. Narcisa Rizal (1852-1939)

4. Olympia Rizal (1855-1887)

5. Lucia Rizal (1857-1919)

6. Maria Rizal (1859-1945)

7. -- Pepe --

8. Concepcion Rizal (1862-1865)

9. Josefa Rizal (1865-1945)

10.Trinidad Rizal (1868-1951)

11. Soledad Rizal (1870-1929)

Sa lahat ng kapatid ni Rizal ay tanging si Concepcion o Concha ang hindi umabot ng wastong edad. Si
Concha ay nagkasakit at namatay noong tatlong taong gulang pa lamang. Kaya't si Rizal ay lubhang
nagdalamhati.

Noong tatlong taong gulang pa lamang ang batang si Pepe ay marunong na itong magbasa ng
alpabetong Filipino sa tulong na rin ng kanyang ina.

Inupahan din ng kanyang ama ang isang tutor na nag ngangalang Leon Monroy upang si Rizal at mahasa
pa sa pagbasa at pagsulat.

Si Monroy ay kaklase din ng kanyang ama.

Sa loob ng limang buwan ay tinuruan din nito ang batang si Rizal ng salitang espanyol at latin. Bukod dito
ay naging tutor din ni Rizal sina Maestro Celestino at Maestro Lucas Padua.

Noong mga panahong ding iyon ay tinulungan din ng kanyang tiyo Manuel (Na pinsan ng kanyang ina)
ang payat pa noong si Rizal upang maging malusog ang pangangatawan nito.

Taong 1869, sa edad na walo ay naisulat ni Rizal ang tulang "Sa Aking Mga Kabata". Sa taong ding ito
unang nag aral si Rizal sa Biñan, Laguna sa pangangalaga ni Maestro Justiniano Aquino Cruz. Kasama ang
nakatatandang kapatid na si Paciano ay nagtungo sila sa bahay ng guro.

Ang eskwelahan ay sa mismong tahanan din ng Maestro na dati ring guro ni Paciano.
Sa larangang akademiko ay nanguna si Rizal sa eskwelahang iyon.

Taong 1875 sa edad na 15, nag aral si Rizal sa Ateneo Municipal de Manila at nagtapos sa kursong
Bachelor of Arts Degree na may pinakamataas na parangal.

Nag aral din si Rizal ng kursong Philosophy ngunit noong taong 1878 ay nagpasyang lumipat sa kursong
may kinalaman sa Ophthalmology sapagkat ang kanyang ina ay nagkaroon ng sakit sa mata.

Taong 1882 ang unang pag luwas ni Rizal ng bansa patungong Espanya. Dito ay nagpakadalubhasa si
Rizal sa pagiging espesyalista sa mata sa ilalim ng tanyag na si Professor Otto Becker.

Bukod sa pagiging doktor ay isa ring pintor, iskultor, guro, farmer, manunulat, bihasa sa fencing at
martial arts. Hindi lang dito bihasa si Rizal, maging sa iba't ibang lengwahe ay alam nito. Sumatotal ay
dalawamput dalawang lenguwahe ang kanyang alam.

Noong August 1, 1896 nang magpasyang umalis si Rizal at si Josephine patungong Cuba ngunit sa
Espanya pa lamang ay naaresto na si Rizal at ikinulong sa Barcelona noong October 6, 1896. Ang
pagiging kaanib di umano ni Rizal sa katipunan ang naging dahilan ng kanyang pagkakakulong. Noong
araw ding iyon ipinadala si Rizal pabalik ng Pilipinas at ikinulong sa Fort Santiago at doon ay nahatulang
mamatay.

Noong Disyembre 30, 1896 alas siyete ng umaga, binaril at namatay si Jose Rizal.

Ang pambansang bayani ng Pilipinas.

Andres Bonifacio

Pinanganak ang bayaning si Andres Bonifacio noong Nobyembre 30, 1863 sa syudad ng Maynila. Ang
kanyang ama ay si ginoong Santiago Bonifacio at ang kanyang ina naman ay si ginang Catalina de Castro.

Panganay si Andres sa anim na magkakapatid at sa murang edad na katorse ay natuto nang

maghanapbuhay si Andress buhat noong magkasunod na mamatay ang kanyang mga magulang.

Itinigil na din ni Andres ang kanyang pag-aaral kapalit ng pag tataguyod nya sa limang nakababatang
kapatid. Dahil sa likas na talento ni Andres sa gawaing kamay ay natuto syang gumawa ng baston,
pamaypay at mga karatula na syang ibinebenta.

Di tumagal ay nagtrabaho si Andres bilang mensahero sa dayuhang kompanya na Fleming and Company.
Bukod dito ay nagtrabaho din sya sa isa pang dayuhang kumpanya na Fressel and Company.

Dito natuto si Andres ng salitang ingles. Kahit hindi nakapagtapos ay natuto din si Andres ng salitang
espanyol. Nahubog ang kanyang kaalaman sa pagbabasa ng mga librong tungkol sa mga pangulo ng
estados unidos, mga nobela ni Rizal tulad ng Noli Me Tangere, El Filibusterismo, Les Miserables at iba pa.

Si Andres ay dalawang beses nag asawa. Una syang ikinasal kay Monica Palomar ng Tondo. Ngunit
maaga ding nabyudo si Andres sapagkat si Monica ay namatay sa sakit na ketong. Di sila pinalad na
magka anak.

Taong 1892 ay nakilala naman ni Andres ang ikalawang asawa na si Gregoria de Jesus o mas kilala sa
tawag na Oryang. Noong una ay tutol ang magulang ni Oryang sa pag iibigan ng dalawa dahil si Andres
ay isang freemason at tinuturing na kalaban ng Simbahang katoliko. Ngunit kalaunay nagpakasal din ang
dalawa taong 1893 sa simbahan ng Binondo. Nagkaroon sila ng anak na nagngangalan ding Andres
ngunit si Andres Jr. ay maagang namatay sa sakit na bulutong.

Unang naging bahagi ng katipunan si Andres noong 1892 pagkatapos na ipatapon si Jose Rizal sa
Dapitan.

Nabunyag ang kilusang KKK sa mga espanyol at taong 1896 noong maganap ang "Sigaw ng Pugad Lawin"
o ang pagpilas sa cedula laban sa mga espanyol.

Naganap ang laban ng katipunan laban sa mga espanyol noong Agosto 30, 1896 at maraming umuwing
sugatan. Ang labang iyon ay naging malaking banta laban sa mga mananakop na espanyol.

Nagkaroon ng dalawang grupo ang katipunan ito ay ang Magdalo at Magdiwang na pinamumunuan ng
pinsan ni Aguinaldo.

Nagkaroon ng pulong na ginanap noong ika 22 ng Marso taong 1897 sa Tejeros, Cavite. Napagpasyahan
na maghalal ng pangulo ng unang republika ng Pilipinas. Nahalal na pangulo si Emilio Aguinaldo at
naging pangalawang pangulo naman si Andres.

Dahil hindi matanggap ni Andres ang naging resulta ng halalan at pinawalang bisa nya ito. Ngunit
kinabukasan ay nanumpa na si Aguinaldo bilang pangulo.
Habang si Andres ay nasa Indang, Cavite ay inatake sila ng Magdalo ngunit inutos ni Andres sa kanyang
mga tauhan na wag nang lumaban. Si Andres ay inaresto sa salang pagtataksil laban sa pamahalaang
Aguinaldo.

Nilitis si Andres at napatunayang nagkasala at mahatulan ng parusang kamatayan.

Si Andres ay binitay sa bundok ng Maragondon kasama ang kapatid na lalaki na si Procopio noong ika 10
ng Mayo taong 1897.
Antonio Luna de San Pedro y Novicio-Ancheta
Si Antonio Luna de San Pedro y Novicio-Ancheta ay isinilang noong Oktubre 29, 1866, sa distrito ng
Binondo ng Maynila, ang ikapitong anak ni Laureana Novicio-Ancheta, isang Spanish mestiza, at Joaquin
Luna de San Pedro, isang tindero. Si Antonio Luna ay isang magaling na estudyante na tinuruan ng isang
guro na tinatawag na "Maestro Intong" mula sa edad na anim at nakatanggap ng Bachelor of Arts mula
sa Ateneo Municipal de Manila noong 1881 bago nagpatuloy sa kanyang pag-aaral sa kimika, musika, at
literatura sa Unibersidad ng Santo Tomas.

Noong 1890, naglakbay si Antonio sa Espanya upang sumama sa kanyang kapatid na si Juan, na nag-
aaral ng pagpipinta sa Madrid. Doon, nakuha ni Antonio ang isang licentiate sa parmasya sa Universidad
de Barcelona, na sinusundan ng isang doctorate mula sa Universidad Central de Madrid. Nagpatuloy siya
sa pag-aaral ng bacteriology at histology sa Pasteur Institute sa Paris at pumunta sa Belgium upang
paunlarin ang mga hangarin na iyon. Habang nasa Espanya, inilathala ni Luna ang isang papel sa malarya
na mahusay na tinanggap ng marami, kaya noong 1894 inatasan siya ng pamahalaan ng Espanya sa isang
posisyon bilang isang espesyalista sa karamdaman at tropikal na mga sakit.

Sa parehong taon, bumalik si Antonio Luna sa Pilipinas kung saan siya naging chief chemist ng Municipal
Laboratory sa Manila. Siya at ang kanyang kapatid na si Juan ay nagtatag ng isang fencing society na
tinatawag na Sala de Armas sa kabisera. Habang naroon, nilapitan ang magkapatid tungkol sa pagsali sa
Katipunan, isang rebolusyonaryong organisasyon na itinatag ni Andres Bonifacio bilang tugon
pagpapalayas kay Jose Rizal noong 1982, ngunit ang dalawang Luna ay tumangging sumali - sa yugtong
iyon, naniniwala sila sa isang unti-unting reporma sa sistema sa halip na isang marahas na rebolusyon
laban sa kolonyal na paghahari ng Espanya.

Kahit na hindi sila miyembro ng Katipunan, sina Antonio, Juan, at kanilang kapatid na si Jose ay inaresto
at nabilanggo noong Agosto 1896 nang malaman ng mga Espanyol ang tungkol sa organisasyon. Ang
mga kapatid niya ay sumailalim sa interogasyon at pinalaya, ngunit si Antonio ay ipinatapon sa Espanya
at nabilanggo sa Carcel Modelo de Madrid. Si Juan, sa panahong ito ay isang sikat na pintor, ay ginamit
ang kanyang mga koneksyon sa pamilya ng hari ng Espanya upang mapalaya si Antonio noong 1897.

Matapos ang kanyang pagkakatapon at pagkabilanggo, nagbago ang pananaw ni Antonio Luna tungo sa
kolonyal na paghahari ng Espanya - dahil sa di-makatwirang turing sa kanya at sa kanyang mga kapatid
at sa parusang kamatayan sa kanyang kaibigan na si Jose Rizal noong nakaraang Disyembre, si Luna ay
handa nang mag-armas laban sa Espanya.

Sa kanyang pangkaraniwang akademikong paraan, nagpasya si Luna na mag-aral ng mga taktika ng

pakikidigmang gerilya, organisasyon ng militar, at field fortification sa ilalim ng bantog na Belgian
military educator na si Gerard Leman bago siya naglayag patungong Hong Kong. Doon, nakilala niya ang
rebolusyonaryong leader-in-exile na si Emilio Aguinaldo at noong Hulyo ng 1898, bumalik si Luna sa
Pilipinas para muling makipaglaban.

Heneral Luna

Nang patapos na ang Digmaang Espanyol-Amerikano, at ang natalong mga Espanyol ay naghandang
umalis sa Pilipinas, pinalibutan ng mga rebolusyonaryong tropa ng Pilipino ang kabiserang lungsod ng
Maynila. Ang bagong dating na si Antonio Luna ay hinimok ang iba pang mga kumander na magpadala
ng mga tropa sa lungsod upang matiyak ang magkasanib na pag-okupa sa pagdating ng mga Amerikano.
Ngunit tumanggi si Emilio Aguinaldo, naniniwala siya na ang mga opisyal ng hukbong militar ng US na
nasa Manila Bay ay ibabalik ang kapangyarihan sa mga Pilipino sa tamang proseso.
Si Luna ay nagreklamo nang labis tungkol sa estratehikong pagkakamali na ito, pati na rin ang hindi
maayos na pag-uugali ng mga tropang Amerikano nang makarating sila sa Maynila noong kalagitnaan ng
Agosto ng 1898. Upang mapangalagaan si Luna, itinaas ni Aguinaldo ang kanyang katungkulan bilang
Brigadier General noong Setyembre 26, 1898, at pinangalanan siya bilang Chief of War Operations.

Si Heneral Luna ay nagpatuloy sa kampanya para sa mas mahusay na disiplinang militar, organisasyon at
diskarte laban sa mga Amerikano, na sa panahong iyon ay nagtatakda sa kanilang mga sarili bilang
bagong mga kolonyal na pinuno. Kasama ni Apolinario Mabini, binalaan ni Antonio Luna si Aguinaldo na
ang mga Amerikano ay hindi tila gustong palayain ang Pilipinas.

Nadama ni Heneral Luna ang pangangailangan para sa isang akademya militar upang maayos na sanayin
ang mga tropang Pilipino, na sabik at sa maraming mga kaso ay may karanasan sa pakikidigmang gerilya
ngunit may maliit na pormal na pagsasanay sa militar. Noong Oktubre ng 1898, itinatag ni Luna ang
ngayon ay Philippine Military Academy, na nasa kalahating taon pa lamang nang sumiklab ang Digmaang
Pilipino-Amerikano noong Pebrero ng 1899 at ang mga klase ay nasuspindi upang ang kawani at mga
estudyante ay makakasama sa digmaan.

Ang Digmaang Pilipino-Amerikano

Pinangunahan ni Heneral Luna ang tatlong grupo ng mga sundalo upang salakayin ang mga Amerikano
sa La Loma kung saan ang mga Pilipino ay nakaranas ng matinding kasawian. Ang mga counterattacks ng
mga Pilipino noong Pebrero 23 ay nagkamit ng ilang tagumpay ngunit bumagsak ang mga ito nang ang
mga tropa mula sa Cavite ay tumangging sundin si Heneral Luna, na nagsasabing si Aguinaldo lamang
ang dapat nilang sundin. Galit na galit, inalisan ni Luna ng armas ang mga sundalo dahilan upang
mapilitan siyang umurong sa mga labanan.

Pagkatapos ng ilang masasamang karanasan sa mga hindi-disiplinado at kakaibang pwersang Pilipino,

isinumite ng isang bigong Heneral Luna ang kanyang pagbibitiw, na mabigat sa loob na tinanggap ni
Aguinaldo. Sa sumunod na tatlong linggo, ang digmaan ay naging masama para sa Pilipinas kaya't
hinikayat muli ni Aguinaldo si Luna na bumalik at ginawa siyang Commander-in-Chief.

Si Luna ay bumuo at nagpatupad ng isang plano upang mapigilan ang mga Amerikano at magkaroon ng
sapat na panahon upang makapagtayo ng baseng gerilya sa mga bundok. Ang plano ay binubuo ng mga
patibong gamit ang mga kawayan at mga hukay na puno ng makamandag na ahas na inilatag sa buong
kagubatan. Ang mga tropang Pilipino ay maaaring magpaputok sa mga Amerikano mula sa Luna Defense
Line na ito, at pagkatapos ay unti-unting uurong sa gubat nang hindi nailalantad ang kanilang mga sarili
sa atake ng Amerika.
Sa mga huling araw ng Mayo, nagbabala ang kapatid ni Heneral Luna na si Joaquin, isang koronel sa
rebolusyonaryong hukbo, na ang ilang mga opisyal ay nakikipagsabwatan upang patayin siya. Inutusan ni
Heneral Luna na marami sa mga opisyal na ito ang disiplinahin, arestuhin, o e-disarma dahilan upang
labis na nagalit ang mga ito sa kanyang matibay at awtoritaryan na estilo. Gayunpaman, ipinagwalang-
bahala ni Heneral Luna ang babalang ito ng kanyang kapatid dahil sa katiyakang hindi pahihintulutan ni
Pangulong Aguinaldo ang sinuman na patayin ang Commander-in-Chief ng hukbo.

Nakatanggap si Heneral Luna ng dalawang magkasalungat na telegrama noong Hunyo 2, 1899. Ang una
ay nagsasabi sa kanya na sumali sa isang counterattack laban sa mga Amerikano sa San Fernando,
Pampanga at ang pangalawa ay mula kay Aguinaldo, na nag-uutos kay Luna na pumunta sa bagong
kapital sa Cabanatuan, Nueva Ecija, kung saan ang rebolusyonaryong gobyerno ng Pilipinas ay bumubuo
ng isang bagong gabinete.

Dahil may ambisyon na mapangalanan bilang Punong Ministro, nagpasya si Luna na pumunta sa Nueva
Ecija kasama ang kawalerya ng dalampung limang katao. Gayunpaman, dahil sa kahirapan sa
transportasyon, dumating si Luna sa Nueva Ecija kasama lamang ang dalawang iba pang mga opisyal,
sina Colonel Roman at Captain Rusca, at ang ibang mga tropa na napaiwan.

Noong Hunyo 5, nag-iisa si Luna sa punong tanggapan ng gobyerno upang makipag-usap kay Pangulong
Aguinaldo, ngunit doon ay nakausap niya sa halip ang isa sa kanyang mga dating kaaway- isang lalaki na
dating tinanggalan niya ng armas dahil sa kaduwagan, na nagsabi sa kanya na ang pagpupulong ay
nakansela at si Aguinaldo ay umalis ng bayan. Galit, nagsimulang maglakad palabas si Luna nang
makarinig siya ng putok ng baril.

Tumakbo si Luna sa hagdan, kung saan nakasalubong niya ang isa sa mga opisyal ng Cavite na
pinawalang-saysay niya dahil sa insubordination. Tinamaan ng opisyal si Luna sa ulo gamit ang kanyang
bolo at di-kalaunan ay sumama pa ang ibang mga tropa ng Cavite upang saksakin ang Heneral. Inilabas
ni Luna ang kanyang baril upang magpaputok ngunit hindi niya natamaan ang mga sumalakay sa kanya.

nman, lumaban siya sa plaza, kung saan tumakbo si Roman at Rusca upang tulungan siya, ngunit pinatay
si Roman at malubhang napinsala si Rusca. Inabanduna at nag-iisa, duguang nakahandusay si Luna sa
sahig ng plaza kung saan binigkas niya ang kanyang mga huling salita: "Mga duwag! Mamamatay-tao!".
Namatay siya sa edad na 32 taong gulang.

Epekto sa Digmaan

Nang patayin ng mga guwardiya ni Aguinaldo ang kanyang pinakamagagaling na heneral, ang pangulo
mismo ang lumusob sa punong tanggapan ni General Venacio Concepcion, isang kaalyado ng pinatay na
heneral. Pagkatapos ay tinanggal ni Aguinaldo ang mga opisyal at tao ni Luna mula sa Philippine Army.

Para sa mga Amerikano, ang madugong labanan na ito ay isang regalo. Sinabi ni Heneral James F. Bell na
si Luna "ang tanging heneral na mayroon ang hukbong Pilipino" at ang mga pwersa ni Aguinaldo ay
nakaranas ng sunod-sunod na pagkatalo matapos ang pagkamatay ni Antonio Luna. Ginugol ni Aguinaldo
ang halos lahat ng susunod na 18 na buwan sa pag-urong, bago siya nahuli ng mga Amerikano noong
Marso 23, 1901.
Apolinario Mabini
Si Apolinario Mabini (1864-1903), kilala bilang Dakilang Paralitiko at Utak ng Rebolusyon, ay pangalawa
sa walong anak nina Inocencio Mabini at Dionisia Maranan, sa baryo Talaga, Tanauan, Batangas.

Noong siya ay bata pa, nagpakita na siya ng hindi pangkaraniwang talino at pagkahilig sa pag-aaral. Sa
Maynila noong 1881, nakamit niya ang isang partial scholarship na nagbigay-daan upang makapag-aral
siya sa Kolehiyo ng San Juan de Letran. Natapos niya ang kanyang Batsilyer sa Sining noong 1887. Nag-
aral din siya ng abogasya sa Unibersidad ng Santo Tomas mula 1888 hanggang 1894.

Noong 1893, isa siya sa mga bumuhay ng La Liga Filipina na siyang nagbibigay-suporta sa Kilusang Pang-
reporma. Noong taong 1896 naman, nagkaroon siya ng matinding sakit na nagdulot sa kanya na maging
paralitiko habambuhay. Hinuli siya ng mga gwardiya sibil noong 10 Oktubre 1896, dahil sa pagkakaroon
niya ng koneksyon sa mga repormista. Sumailalim siya sa house arrest sa ospital ng San Juan de Dios at
nang kinalaunan ay pinalaya na rin dahil sa kanyang kondisyon.

Nang bumalik sa Pilipinas si Emilio Aguinaldo noong 19 Mayo 1898, pinasundo niya si Mabini sa Laguna
at matapos ang kanilang pagpupulong noong 12 Hunyo 1898, si Mabini ay naging punong tagapayo ni
Aguinaldo.

Isa sa mga pinakamahalagang rekomendasyon ni Mabini ay ang pag-aalis ng Diktadurya ng pamahalaan

ni Aguinaldo at ang pagpapalit nito sa isang rebolusyonaryong pamahalaan. Nagsilbi rin siya sa kabinete
ni Aguinaldo bilang Pangulo ng Konseho ng nga Kalihim at bilang Kalihim ng Ugnayang Panlabas. Isa pa
sa mga importanteng dokumento na kanyang nagawa ay ang Programa Constitucional de la Republica
Filipina, isang konstitusyon na kanyang iminungkahi para sa Republika ng Pilipinas. Ang introduksyon sa
balangkas ng konstitusyong ito ay ang El Verdadero Decalogo, na isinulat upang gisingin ang
makabayang diwa ng mga Pilipino.

Nang sumiklab ang gyera sa pagitan ng mga Pilipino at Amerikano, tumakas si Mabini papuntang Nueva
Ecija at nadakip ng mga Amerikano sa Cuyapo noong 10 Disyembre 1898. Nanatiling bilanggo si Mabini
hanggang 23 Setyembre 1900. Nanirahan siya sa isang maliit na dampa sa Nagtahan, Maynila, at
kumikita sa pamamagitan ng pagsusulat sa mga lokal na pahayagan. Ang artikulo niyang El Simil de
Alejandro ay nagdulot sa kanyang muling pagkadakip at pagkatapon sa Guam kasama ang iba pang mga
Pilipino. Habang nasa Guam, naisulat niya ang La Revolucion Filipina.

Namatay si Mabini noong 13 Mayo 1903, sa gulang na 39 dahil sa kolera.

Gregorio Hilario del Pilar y Sempio

Si Gregorio Hilario del Pilar y Sempio (Nobyembre 14, 1875 - Disyembre 2, 1899) ay isa sa pinakabatang
heneral ng Pilipinas noong panahon ng Rebolusyong Pilipino at Digmaang Pilipino-Amerikano. Kilala siya
sa kanyang matagumpay na pag-atake sa mga kuwartel ng Espanyol ng Cazadores sa munisipalidad ng
Paombong, sa kanyang tagumpay sa unang yugto ng Labanan ng Quingua at sa kanyang huling paglaban
sa Labanan ng Tirad Pass sa panahon ng digmaang Pilipino-Amerikano. Dahil sa kanyang kabataan, siya
ay kilala bilang "Boy General".

Si Gregorio del Pilar ay ipinanganak noong Nobyembre 14, 1875 kina Fernando H. del Pilar at Felipa
Sempio ng Bulacan, Bulacan at ikalima sa anim na magkakapatid. Siya ang pamangkin ng propagandista
na si Marcelo H. del Pilar at Toribio H. del Pilar, na pinatapon sa Guam dahil sa kanyang paglahok sa pag-
aalsa sa Cavite noong 1872.

Si "Goyong", saan siya mas kilala, ay nag-aral sa Ateneo Municipal de Manila, kung saan natanggap niya
ang kanyang bachelor's degree noong 1896, sa edad na 20. Nang sumiklab ang Rebolusyong Pilipino
laban sa Espanyol noong Agosto sa ilalim ng pamumuno ni Andres Bonifacio, sumali si del Pilar sa pag-
aalsa. Ipinakilala niya ang kanyang sarili bilang komandante habang nakikipaglaban sa mga pulutong ng
Espanya sa Bulacan.

Noong Disyembre 28, 1896, nakilahok siya sa isang pag-atake sa Kakarong de Sili-Pandi, Bulacan, isang
bayang tutol sa Katipunan. Noong Enero 1, 1897, siya ay kabilang sa mga nakipaglaban nang ang mga
Espanyol ay sumalakay para makuhang muli ang bayan. Nagtamo siya ng bahagyang sugat mula sa
balang dumaplis sa kanyang noo. Dahil sa kanyang lakas ng loob at katapangan iginawad sa kanya ang
pagkilala at isang promosyon sa ranggo ng tenyente. Noong Agosto 1897, habang siya ay kapitan ay
nakilala niya si Emilio Aguinaldo sa punong tanggapan nito sa Biak-na-Bato at nagpanukala ng isang pag-
atake sa isang pulutong ng Espanyol sa Paombong, Bulacan. Naaprubahan ni Aguinaldo ang kanyang
plano at matagumpay na isinasagawa ang atake sa pagkuha ng 14 na ripleng Mauser. Di-nagtagal
pagkatapos nito, itinaas siya ni Aguinaldo sa ranggo na tenyente koronel. Matapos ang Kasunduan sa
Biak-na-Bato, ipinatapon siya sa Hong Kong kasama si Aguinaldo at iba pang mga rebolusyonaryong
lider.

Matapos matalo ng mga Amerikano ang Espanyol sa Labanan ng Manila Bay sa panahon ng Digmaang
Espanyol-Amerikano, si Aguinaldo, del Pilar, at iba pang mga pinatapong lider ay bumalik sa Pilipinas.
Pinangalanan ni Aguinaldo si del Pilar bilang Diktador ng Bulacan at Probinsiya ng Nueva Ecija.

Noong Hunyo 24, 1898, tinanggap niya ang pagsuko ng Espanyol sa kanyang sariling bayan ng Bulacan.
Di-nagtagal pagkatapos nito, itinaas ang kanyang ranggo bilang Brigadyer Heneral.

Nang sumiklab ang Digmaang Pilipino-Amerikano noong Pebrero 1899, kasunod ng pag-uusap ng
Pilipinas sa pamamagitan ng Espanya sa Estados Unidos sa Kasunduan ng Paris ng 1898, pinangunahan
ni del Pilar ang kanyang mga tropa sa isang matagumpay na laban kay Kumandante Franklin Bell sa
unang yugto ng Labanan ng Quingua (kalaunan tinawag ang lugar na Plaridel bilang karangalan sa
kanyang tiyuhin) noong Abril 23, 1899. Sa panahon ng labanan, napaurong ng kanyang mga pwersa ang
isang kawalerya at napatay ang iginagalang na si Koronel John M. Stotsenburg (kung saan ipinangalan
ang orihinal na tawag sa Clark Air Base, ang Fort Stotsenburg).
Noong Disyembre 2, 1899, pinangunahan ni del Pilar ang animnapung sundalong Pilipino na hawak ni
Aguinaldo sa Labanan ng Tirad Pass laban sa tinatawag na "Texas Regiment", ang Ika-33 Impanteryang
Rehimyento ng Estados Unidos na pinamumunuan ni Peyton C. March. Ang limang oras na labanan, na
layon ay takpan at iantala ang pag-urong ni Aguinaldo ay nagresulta sa kamatayan ni Del Pilar mula sa
isang tama ng bala sa leeg, sa kasagsagan o pagtatapos ng labanan, depende sa mga ulat ng mga saksi.
Ang katawan ni Del Pilar na inagaw at ninakaw ng mga nagwaging sundalong Amerikano, ay hindi
nailibing ng ilang araw. Habang binabakas ni Tenyente Dennis P. Quinlan, isang Amerikanong opisyal,
ang kanyang landas ay natagpuan niya ang katawan ni del Pilar. Binigyan niya ito ng tradisyonal na libing
ng militar at sa lapida ni del Pilar isinulat ni Quinlan, "Isang Opisyal at isang Maginoo".