Κουεϊμάδα (1969)
Queimada [Burn!]
Χώρα: Ιταλία | Είδος: Περιπέτεια, δραματική
Διάρκεια: 112’ | Σκηνοθεσία: Gillo Pontecorvo
Το «Κουεϊμάδα» του αιρετικού κομμουνιστή σκηνο-
θέτη Τζίλο Ποντέρκοβο γυρίστηκε στην Κολομβία
το 1969. Ο σκηνοθέτης της “Μάχης του Αλγερίου”
αυτή τη φορά δεν αποθανατίζει ένα μεμονωμένο
ιστορικό γεγονός, αλλά ανάπλαθει, μέσ’ από μια
ιδεοτυπική μυθοπλασία, όλη την ιστορία τής αποικι-
οκρατίας στη Λατινική Αμερική. Το φιλμ είναι
αρθρωμένο με σαφώς πιο συμβατικό αφηγηματικό
τρόπο (ούτως ή άλλως, ο Ποντέρκοβο δεν πειραμα-
τίστηκε ποτέ πολύ με τη φόρμα, υποβάλλοντας
κατά κάποιον τρόπο την άποψη ότι ο ρεαλισμός
είναι η προσήκουσα γλώσσα τού πολιτικού φιλμ).
Η ιστορία ξετυλίγεται το 1844 σε ένα φανταστικό
νησί των Μικρών Αντιλλών, την Κουεϊμάδα (που
σημαίνει «καμμένη»), όταν ένας Εγγλέζος πράκτο-
ρας, ο Sir William Walker (Μάρλον Μπράντο), κατα-
φθάνει απεσταλμένος τού Αγγλικού Υπουργείου
Ναυτικών με αποστολή να υποκινήσει μια εξέγερση
των μαύρων σκλάβων κατά της Πορτογαλικής
διοίκησης.
Με τα λόγια ενός ναύτη δίνεται λιτά το ιστορικό
περίγραμμα: το νησί κατακτήθηκε από το Πορτογα-
λικό στέμμα και ο ιθαγενής πληθυσμός των Ινδιάνων
εξοντώθηκε· στη θέση τους μεταφέρθηκαν μαύροι
σκλάβοι από την Αφρική για να εργαστούν στις
φυτείες ζαχαροκάλαμου· η Βρετανία, που ανέρχε-
ται εν τω μεταξύ ως αποικιακή δύναμη, θέλει να
ανοίξει το νησί στην εκμετάλλευση των δικών της
εταιρειών ζάχαρης: και αυτό προϋποθέτει, πρώτον,
την ανεξαρτητοποίηση των περιοχών από τα ιβηρι-
κά βασίλεια και την ανακήρυξή τους σε αυτόνομα
κράτη, ωστόσο ανίσχυρα και υποταγμένα στο άνισο
διεθνές εμπόριο· δεύτερον, τη μετατροπή των
σκλάβων σε «ελεύθερους» εργάτες που πωλούν την
εργατική τους δύναμη στους λευκούς μεγαλογαιο-
κτήμονες.
Αυτή είναι με λίγα λόγια η πραγματική ιστορία τής
Λατινικής Αμερικής, που όντως αποτίναξε τις
παρωχημένες μορφές αποικιακής κυριαρχίας
μεταξύ 1804-1833. Σχημάτισε έναν αριθμό ανεξάρ-
τητων κρατών, τα οποία περιήλθαν αμέσως σε
οικονομική εξάρτηση από την αναδυόμενη Βρετα-
νία, και στην καμπή προς τον εικοστό αιώνα τη
σκυτάλη αυτής της εξάρτησης παρέλαβαν οι ΗΠΑ.
Το μεγάλο προδρομικό γεγονός ήταν η επανάσταση
των μαύρων σκλάβων τής Αϊτής υπό τον Τουσαίν Λ’
Το κείμενο είναι βασισμένο στην ανάλυση-παρουσίαση του Φώτη Τερζάκη στο thepressproject.gr
με τίτλο «Κινηματογράφος και αποικιοκρατία: Η περίπτωση Gillo Pontecorvo»
site: http://cinediadromes.weebly.com | e-mail: cinediadromes@gmail.com | facebook: cineδιαδρομές
Ουβερτύρ (1791-1804, στον απόηχο της Γαλλικής
Επανάστασης) και ο Ποντέρκοβο σχεδίασε την
ταινία έτσι ώστε να θυμίζει σε όλες τις λεπτομέρειές
της αυτό το κοσμοϊστορικό συμβάν. Παράλληλα ο
σκηνοθέτης χρησιμοποιεί το πραγματικό ιστορικό
παράδειγμα του πρώιμου αντιαποικιακού αγώνα
της Νικαράγουα για να συγκροτήσει μια συνειδητο-
ποιημένη αντιαποικιοκρατική αφήγηση με σύγχρο-
νες αναφορές στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Δύο στοιχεία που αξίζει να τονιστούν είναι, πρώτον,
η ανάγλυφη και εις βάθος απεικόνιση των χαρακτή-
ρων, με πλούσιες ψυχολογικές λεπτομέρειες – στο
οποίο συμβάλλει η συγκλονιστική ερμηνεία των δύο
πρωταγωνιστών, του Μάρλον Μπράντο και του
Εβαρίστο Μάρκεζ, και το οποίο έχει το εξής, φαινο-
μενικά μόνο παράδοξο, αποτέλεσμα: όσο πιο
συγκεκριμένα πραγματικοί εμφανίζονται αυτοί σαν
πρόσωπα, με τις μη επιλύσιμες ανθρώπινες αντιφά-
σεις τους, τόσο πιο πειστικά γίνονται ενσαρκωτές
εμβληματικών κοσμοαντιλήψεων, ιδεών και στάσε-
ων ζωής· και δεύτερον, ο πλούτος των εθνογραφι-
κών στοιχείων από τα οποία βρίθει η ταινία και τα
οποία συμβάλλουν στην αίσθηση του αβίαστου
ρεαλισμού που αποπνέει – στα οποία περιλαμβάνε-
ται η προτίμηση του Ποντέρκοβο να χρησιμοποιεί
ανθρώπους από τον ίδιο τον βιόκοσμο που απεικο-
νίζει κι ελάχιστα επαγγελματίες ηθοποιούς (ο
Μάρκεζ ήταν βοσκός από την Κολομβία, αναλφά-
βητος). Βλέπουμε για παράδειγμα τις εξαίσιες
σκηνές τού καρναβαλιού, με τον πλούτο από αυθε-
ντικά αφρικανικά στοιχεία που κρατούν, αλλά και
την υποκρυπτόμενη εκεί νύξη ενός μοτίβου με
μεγάλη θεωρητική και ανθρωπολογική σημασία, των
σχέσεων της γιορτής με την εξέγερση.
Στη μουσική της ταινίας θα αναγνωρίσουμε το τερά-
στιο όνομα του Ένιο Μορικόνε, στη δεύτερη επιτυ-
χημένη συνεργασία του με τον σκηνοθέτη Ποντέρ-
κοβο μετά τη “Μάχη του Αλγερίου”.
Φιλμογραφία σκηνοθέτη (επιλεκτική):
� Firenze, il Nostro Domani (2003)
� Un Altro Mondo e Possibile (2001)
� Ogro (1980)
� Queimada (1969)
� La Battaglia di Algeri (1966)
� Kapo (1959)