PROYEKTO SA FILIPINO

ARALING PAMPANITIKAN

GARCIA, CHYLLE DONOVHAN C

10 – CONFUCIUS
1.1(a) Paano nakatutulong ang mitholohiya mula sa
Roma sa pagpapaunlad ng panitikang pilipino?

- Malaki ang naitutulong ng mitolohiya mula sa Roma sa

pagpapaunlad ng panitikang Pilipino dahil ito ang nagsisilbing
gabay o batayan sa paglinang ng panitikang Pilipino.
Katunayan, patuloy pa nating ginagamit bilang halimbawa sa
pagtuturo ang mitolohiya mula sa Roma gaya na lang ng
mitolohiya ni Kupido at Psyche.

1.1(b) Paano mabisang magagamit ang pandiwa

bilang aksyon, karanasan, at pangyayari sa
pagsasalaysay ng mito o ng kauri nito?

- Ang kadalasang paksa ng mitolohiya ay politika,

ritwal at moralidad ng batas ng mga mga diyos at disyosa
ng mga sinaunang tao ng Roma. Nabigyan ng mabisang
pagamit ang pandiwa bilang aksyon sa pamamgitan ng
pagsasalaysay ng mga ibat-ibang karanasan ng mga tao
nuon. Ang pagsasalaysay tungkol sa kasaysayan gamit ang
mitolohiya ay nakakatulong din sa pagamit ng wasto sa
mga pandiwa bilang aksyon na naganap na nuon, mga
pangyayari na ginaganap ngayon at mga resulta ng bawat
kilos na maaring maganap sa hinaharap.
1.2(a) Paano makakatulong ang sanaysay sa
pagkakaroon ng kaugnayan sa kultura at kaugalian
ng isang bansa?

- Nakakatulong ang sanaysay sapagkat maaari natin

itong gamitin upang maibahagi ang mga impormasyon
ukol sa ating kultura sa iba sa pamamagitan ng
pagsusulat.Maaari nating ipahayag ang ating saloobin at
nalalaman ukol sa ating kultura at mga kaugalian sa
tulong ng sanaysay.

1.2(b) Paano mabisang magagamit ang ekspresyong

nagpapahayag sa pagbibigay ng sariling pananaw?

- Sa pamamagitan ng paggamit ng mga angkop na

ekspresyon sa pagpapahayag nailalahad/ nasasabi natin ng
mas maayos ang ating mga sariling pananaw at mas
maiintindihan din ito ng mga tagapakinig.
1.3(a) Bakit mahaalagang maunawaan at
mapahalagahan ang parabula bilang akdang
panitikan?

- Ang parabula ay mahalagang maunawaan at

mapahalagahan bilang akdang pampanitikan sapagkat ito ay
mga salita ni Hesus na kanyang ginamit upang maiparating sa
mga tao ang mensahe ng Ama para sa kaligtasan ng mga
makasalanan. Hindi lang ito malaking parte ng akdang
pampanitikan ngunit pati na rin sa Katolikong paniniwala at
pananampalataya.

1.3(b) Paano nakatulong ang mga piling pag-ugnay

sa pagsasalaysay (pagimula, pagpapadaloy ng mga
pangyayari, pagwawakas)

- Paano nakatutulong ang mga piling pang ugnay sa

pagsasalaysay pagsisimula pagpapadaloy ng mga pangyayari.
1.4(a) Patungong nasasalamin sa katauhan ng mga
tauhan ng kwento ang pag-uugali ng mga
pinanggalingan nito.

- Para sa akin ay opo. dahil hindi mabubuo ang isang

kwento kapag walang basehan.

1.4(b) Paano makatutulong ang mga panghalip

bilang panuri sa mga tauhan sa pagsulat sa sariling
wakas ng kwento?

- Ang panghalip ay ang tawag sa salita o mga salitang

panghalili o pamalit ng pangngalan sa isang teksto o
pangungusap. Mayroong iba't ibang uri ng panghalip gaya
ng panghalip na panao, panghalip na pamali, panghalip na
patulad, panghalip na pananong, panghalip na pamanggit
at panghalip na panaklaw. Ang mga panghalip din ay
nakakatulong bilang panuring sa mga tauhan sa
pagsusulat ng sariling wakas ng kwento sapagkat
maaaninag sa paraan ng paggamit ng mga panghalip na
hindi ang isang tao ang orihinal na lumikha ng kwento.
1.5(a) Paano naiiba ang nobela sa iba pang uri ng akdang
pampanitikan sa pagkilala sa kultura at kaugalian ng isang
bansa?

- Ito ay isang mahabang kathang pampanitikan na naglalahad ng mga

pangyayari sa isang mahusay na balangkas. ito rin ay may ibat ibang
layuninat katagian kay itoy naiiba

1.5(b) Paano nakatulong sa pagsasalaysay ang mga

panandang hudyat sa pagsusunod-sunod ng mga panyayari
sa buod ng isang nobela?

- Ang nobela ay isang mahabang kuwento na dinudugtungan ng mga

kabanata kaya ito ay naglalaman ng mga pangyayari o sitwasyon. Ang
pakakaroon ng mga hudyat sa isang nobela ay mahalaga dahil ito ay nag-
aayos ng pagkasunod-sunod ng mga pangyayari. Ginagamitan ito ng mga
pananda upang magsilbing hudyat ng mga susunod na pangyayari o
sitwasyon na inilalahad sa nobela. Ito ay tumutulong sa mga mambabasa na
malaman na mayroong kakaibang mangyayari sa mga susunod na mga
pangungusap o talata. Nagkakaroon ang mambabasa ng antisipasyon tungkol
sa binabasa, tulad ng paggawa ng sariling pangyayari at suriin kung ito ay
tama o hindi. Mula diyan ay nagkakaroon ng interaksyon ang mambabasa at
ang nobela. Nakapagbibigay rin ito ng pokus sa isang sitwasyon. Kung ang
nobela o isang maliit na kwento ay walang tiyak na pagkakasunod-sunod ng
mga pangyayari ay maaaring maging dahilan ng pagkalito ng mambabasa at
pagkawala ng interes.
1.6(a) Bakit mahalagang unawain ang damdaming
nakapaloob sa tula ng Egypt?

- Upang makita mo talaga ang nais nilang iparating at kung ano

talaga ang nilalaman ng kanilang puso.. At upang makapagbigay ka
ng Maayos na opinyon na hindi nakasasakit sa damdamin ng iba.

1.6(b) Paano mabisang maipahawag ang damdamin

sa tula?

- Ang tula ay isang pagpapahayag ng iba’t-ibang damdamin tungkol

sa iba-ibang bagay o paksa. Ito rin ay isang paraan ng naghahatid ng
mensahe sa mga mambabasa. Ang pagpapahayag ng damdamin sa
pamamagitan ng isang tula ay maaaring idaan sa paglalarawan ng
nararamdaman at paggamit ng mga salitang makabuluhan. Maaaring
isulat ito sa isang awit o kanta, pasalaysay, patnigan, patanghalan o
padula. Mahalaga na maunawaan ang mensahe ng lirikong tulang
pastora ng Egypt o ang Tinig ng Ligaw na Gansa dahil dito
nakukuha ang simpatya ng mambabasa at maiintindihan ang
kanilang karanasan. Ito ay sumasalamin sa pighati na naransan ng
mga taga Ehipto. Nagpapakita ito nang pagnanais na kalayaan at ng
magandang pamumuhay sa halip na maghirap at magtiis.
1.7(a) Bakit ang mga tauhan ba sa epiko ay
nagtataglay ng supernatural na kapangyarihan?

- Meron dapat yang supernaturals kasi epiko yan. Kasi diba

ang epiko ay isang uri ng panitikan na nagsasalaysay tungkol sa
kabayanan laban sa mga kaaway dahil ang mga tagpuan ay
pawang di-kapani-paniwala. Kadalasan itong salaysay tungkol sa
mahiwagang pangyayari o kabayanihang kinapapalooban ng mga
paniniwala.

1.7(b) Paano nakakatulong ang mga pananda sa

mabisang paglalahad ng pahayag sa pagsulat ng
iskrp ng Chamber Theater?

- Ang mga pananda ay nagsisilbing taga sabi kung ano ang

"mood" sa pangungusap. Ang mga tauhan sa chamber theater ay
mas nabibigyang diin kaya nangangailangan ito ng magandang
iskrip na siyang makakapagdikta sa kanila sa dapat maramdaman
sa naturang eksena.
2.1(a) Masasalamin ba sa talumpati ang kalagayang
panlipunan ng bansang pinagmulan nito?

- Oo dahil napapahayag ng talumpati ang kalagayan O

ang mga bagay na gustong mabago at mapaunlad ang
bansa.Gaya ng Talumpati ni Dilma Rouseff sa kaniyang
Inagurasyon

2.1(b) Paano nakakatulong ang kasanayan sa

pagpapalawak ng pangungusap sa pagsulat ng
talumpati?

- Nakakatulong ang kasanayan sa pagpapalawak ng

pangungusap sa pagsulat ng talumpati sa pamamagitan ng
pag-aralan ito ng mabuti at ang pagiging isang mahusay na
manunulat ng talumpati at ang pagbibigay-halaga ito sa
ating buhay
2.2(a ) Paano naiiba ang dagli sa ibang pang akdang
pampanitikan?

- Ang dagli ay isang sketches . At dahil ang dagli ay

naiiba dahil kailangan wag i kwento ang kwento kailangan na
ito ay double blade ang pamagat o tittle .

2.2(b) Paano nakatutulong ang mga salitang

magpapahayag ng pangyayari at damdamin sa
pagsulat ng dagli?

- Upang mas maunawaan ng mambabasa,at upang

mabigyang kulay ang kwento kailangan ipahayag ang
damdamin
2.3(a) Paano naiiba ang nobela sa iba pang uri ng
akda na nasa anyong tuluyan ayon sa elemento nito?

- Naiiba ito dahil ang nobela ay nag bibigay aral ... may
damdamin na masasalamin.. itunuturing din makulay .,
mayaman, at makabuluhang anyo ng tuluyan

2.3(b) Paano nakatutulong ang pahayag na pagsang-

ayon at pagtutol sa pagsasagawa ng panunuring
pampanitikan?

- Ang paggamit ng mga pahayag ng pagtutol o pag

sangayon ay nakakatulong dahil mas malilinaw pa nito ang
mga nilalaman ng kwento. Ito rin ay maaring nagpapahayag
ng mga saloobin o mga naiisip o pahayag ng ibang tao tungkol
sa konsepto at nilalaman ng isang babasahin o pahayag.
2.4(a) Paano naiiba ang mitolohiya sa iba pang akdang
tuluyan?

- Kapag sinabi nating mitolohiya tumutukoy ito sa iba't ibang

akdang pampanitikan partikular na sa anyong tuluyan na higit na
pumapaksa sa kadakilaan, kapangyarihan at kagitingan ng iba't ibang
diyos-diyosan, hindi tulad ng ibang akda na pumapaksa sa pag-ibig,
kalayaan, kahirapan at iba pa. Sabihin mang ang alamat ay may
halong paksa ukol sa mga diwata, hindi pa rin ito maituturing na
mitolohiya dahil higit na binibigyang-pansin nito ang tungkol sa
pinagmulan ng mga bagay-bagay at lugar kung saan nagsimula sa
pagbabagong anyo ng iba't ibang tauhan

2.4(b) Paano magagamit sa pagsusuri ng mitolohiya ang

pokus ng pandiwa sa tagaganap at pokus sa layon?

- Ang pokus na tagaganap ay maaaring magamit sa pagsusuri ng -

elemento ng mitolohiya sa pamamagitan ng pagtukoy kung sino ang
gumaganap sa kilos na isinasagawa sa isang pangungusap. Maaari
nitong matukoy ang mga tauhan sa isang mitolohiya.

Samantalang, ang pokus sa layon naman ay makatutulong sa

pagsusuri ng elementong tema, at pangyayari ng isang mitolohiya.
Ang elementong ito ay masasagot kung gagamitin ang mga tanong
tungkol sa mitolohiya na sumasagot sa tanong na "ano".
2.5(a) Mabisa bang paraan ang tula sa paglalarawan
ng karanasan at damdamin?

- Oo dahil ang pundasyon ng pagsulat ng magandang tula ay

ang tinatawag na field of experience, kung saan mas marami
kang ideyang mailalabas at maggamit sa tula kapag mayroon
kang sariling karanasan tungkol sa paksa ng iyong tula

2.5(b) Paano nakatutulong ang mabisang

paggamit ng matalinhagang pananalita sa pagsulat
ng tula?

- Ito ay may malalim o hindi tiyak na kahulugan.Sumasalamin ng

paggamit nito ang kagandahan at pagkamalikhain ng wikang
Filipino.
2.6(a) Paano nakatutulong ang dula sa paglalarawan
ng tradisyon at kultura ng isang bansa?

- Ang dula bilang isang pagsasabuhay ng isang akdang kathang

isip ay bahagi na ng ating tradisyon at kultura. Ang ganitong uri ng
pagtatanghal ay malaki ang naitutulong sa kulturang Pilipino lalung-
lalo na ang mag pangkat o relihiyon kung saan ito nagsimula sapagkat
ito ay isang malinaw na representasyon sa kasaysayan at kultura ng
isang pangkat. Karaniwang ang paksa ng mga dula ay nakabatay sa
tunay na karanasan at kasaysayan ng isang lugar sapagkat isang
paraan din ng pagpapahayag ng damdamin at kuro-kuro ang isang
dula.

2.6(b) Paano nakatutulong ang Paggamit ng Pokus

sa Pinaglalaanan at Pokus sa kagamitan pagsulat ng
sariling damdamin at saloobin?

- Nakapag-iisip ang isa ng maayos tuwing nabibigyan siya ng

oras na magpokus sa kaniyang ginagawa. Nakapagsusulat din ang isa
ng may kagandahan at may sariling damdamin at saloobin kapag siya
ay nakakapagpokus. Dahil hindi na isistorbo ng sinuman o anuman,
madali silang nakapagiisip ng kanilang dapat gawin at matapos.
2.7(a) Paano maisasabuhay ang mahalagang tema o
kaisipang napakaloob sa akda?
- Una, kailangang pakinggan at intindihing mabuti ang aral
na ipinaparating ng isang parabula. Kung kailangang ulit-ulitin
itong basahin o panoorin ay dapat ganoon ang gawin.
- Ikalawa, kailangan ito ng pag-eensayo sa mismong buhay
mo upang tumpak mo itong magagamit sa iyong personal na
buhay.
- Ikatlo, kailangan itong ikapit lalo na kung positibo ang dala
nitong epekto sa iyo at sa ibang tao.
- Ikaapat, ituro din sa iba ang mga aral at kwentong dala nito
upang sila din naman ay makinabang kung ikakapit nila ang mga
karunungan nito.

2.7(b) Paano nakatutulong ang paggamit ng Pokus

ng Pandiwa sa Ganapan at Pokus sa Sanhi sa
pagsasalaysay ng mga pangyayari?

- binibigyang diin ang bagay na ginamit para maisagawa ang

kilos.
3.1(a) Paano susuriin ang mga kaisipang
napakaloob sa mitolohiya na may iba’t ibang
batayan?

- Upang suriin ang nakapaloob na kaisipan sa isang

mitolohiya o sa mitolohiyang pinamagatang Liongo,
maaaring gawing batayan ang suliranin ng akda, kilos ng
mga tauhan o pangunahing tauhan, at gawi ng mga tauhan
sa mitolohiya. Ang paggawa nito ay ang makapagbibigay
ng mga pangyayaring kaugnay ng kaisipan sa isang
mitolohiya.

3.1(b) Paano magagamit nang angkop ang mga

pamantayan sa pagsasaling wika?

- Sa pagamit ng pinakamalapit na natural na

katumbas ng orihinal na mensaheng pinahahayag.ito ay
dapat batay sa kahulugan.
3.2 Paano nakatulong ang diskursong
pasalaysay sa pagsulat at pagbasa ng mga
anekdota batay sa sumusunod sa pamantayan;

a.) Ang pamagat ay maikli, orihinal, at

napapanahon.

b.) mahalaga ang paksa o diwa

c.) maayos at di-maligoy ang pagkakasunod-

sunod ng mga pangyayari

d.) kaakit-akit na simula at may kasiya-siyang

wakas
3.3(a) Sa pagtatapos ng araling nito, ikaw ay
inaasahang makgagawa ng balangkas ng
pakinggang talumpati upang mas madaling matukoy
ang mahahalagang impormasyon na nais nitong
ipabatid. Ito ay gagwin batay sa sumusunod na
pamantayan:

a.) nilalaman

b.) taglay ang wastong pagkuha ng mahahalagang

impormasyon

c.) makatotohanan
3.4(a) Paano naiiba ang tulang tradisyonal ang
kultura ng bansang pinagmulan nito?

- Ang tulang Malaya ay ginagamitan ng mga

mabababaw at hindi pormal na mga pananalita. Walang
sukat at tugma ang uri ng tulang ito. Ang tulang
Tradisyunal ay nagtataglay ng sukat at tugma sa bawat
taludtod. Ang paraan ng pagbuo ng pahayag at salita ay
piling-pili, masining at matayutay. Magkakasintunog din
ang huling salita ng mga taludturan sa tulang Tradisyunal.

3.4(b) Paano nakatutulong ang paggamit ng

simbolismo at matatalinghangang pananalita sa
pagiging masining sa pagbuo ng isang tula?

- Nakakatulong ito upang mailahad mo ng maayos sa

masining na paraan ang iyong gagamitin na tula o
gagawin na tula. Nakakatulong din ito nang sa gayon ay
hindi tayo mahihirapang gumawa ng tula
3.5 Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay
inaasahang makabuo ng isang patalastas na
pasulat batay sa sumusunod na pamantayan:

a.) makatotohanan

b.) masining

c.) kaalaman sa paksa

d.) maayos ang paglalahad

3.6(a) Magsagawa ng isang pagtatalo tungkol sa
katangian ng mga pangunahing tauhan ng dalawang
epiko. Sukatin ang husay sa pagmamatuwid batay sa
sumusunod napamantayan:

a.) paglalatag at pag-aanalisa ng katibayan

b.) pangangatuwiran at panunuligsa

c.) pagpapahayag

3.6(b) Bakit hinalaw ang pangunahing-tauhan ng

epiko sa Africa sa bayani ng kanilang kasaysayan at
nakatutulong ba ng paggamit ng mga ekspresiyon sa
pagpapahayag ng iba’t ibang damdamin o layon ng
pakikipagtalstasan?

- Hinalaw ito sapagkat ang mga bayani sa kanilang

kasaysayan ay nakagawa ng mga bagay na talaga namang
kapuri-puri . Kung ihahalaw sa kanila ang kanilang mga epiko ,
di lamang na sinasalamin ang kanilang kultura bilang Aprikano
kundi pinapakita at sinasalamin din ang ilan sa mga katangian
ng mga mahahalagang tao sa kanilang kasaysayan , upang
kilalanin ito ng mga mambabasa .
3.1
Si Lionggo ay isinilang isa sa pitong bayan nasa baybaying
dagat ng Kenya. Ang pagmamay ari niya ng karangalang isa sa
pinakamahusay na makata sa kanilang lugar. Ang kanyang
katangiang malakas at mataas na tao katulad ng isang higante. Siy
ay hindi nasusugatan ng kahit ano mang uri ng armas nguit
mayroong siyang lihim na ang sila lang kanyang inang si Mbwasho
ang nakakaalam. Kapag siya ay tinamaan ng karayom sa kanyang
pusod iyon ang tanging makakapatay sa kanya. Siya ang hari ng
Ozi at Ungwana sa Tana Delta, at Shangha sa Faza o isla ng Pate.

Si Haring Ahmad ang unang hari ng Pate, siya din ang kauna-
unahang namuno sa Islam. Ninais nito na mawala si Liongo kung
kaya ito ay kanyang iklinulong at ikinadena. Ngunit si Liongo ay
nakatakas sa pamamagitan ng pag-awit ng sang papuri na inawit din
ng nasa labas ng bilangguan kung kaya ang kadena niya ay nasira
kung kaya siya ay nakatakas. Si Liongo ay nanirahan sa gubat
kasama ng mga tao doon. Sinanay niya ang kanyang sarili sa
paghawak ng busog at palaso kung kaya siya ay nakasali sa mga
paligsahan na isa lamang palang pakana ng Hari upang siya ay
mahuli muli nito, ngunit sa muli siya ay nakatakas.

Dahil sa naging tagumpay nito sa pakikipaglaban sa mga Gala

ibinigay ng Hari ang anak na dalaga nito kay Liongo. Ninais niyang
mapabilang ito sa kanyang pamilya. Si Liongo ay nagkaanak ng
isang lalaki ngunit sa huli ito din ang kumitil sa kanyang amang si
Liongo.
3.2
Si Mullah Nasserdin na mas kilala sa pangalang Mulla Nasser-
e Din (MND) ay ang isa sa pinakamahusay na pagtatala ng
katatawanan sa kanilang bansa. Isa ito sa mga pinaka-tumatak sa
sip ng mag Iranian na nagmula sa mag sinaunang Persiano.
Maraming kwentong pang-komedya ang Onagawa ni Mullah
Nasserdin sa kanilang lipunan kaya naman siya ay tinaguriang sang
alamat sa paggawa ng kwento dahlia sa likas nitong pagiging
mapagbiro sa estilo ng kamyang sining.
Inanyayahanan si Mullah Nasserdin upang magsalita at
magtalumpati sa harap ng naraming tao. Sa kaniyang pagsisimula
ay nagtanong si Mullah, “Alam ba nino ang aking sasabihin?”
Marami ang sumagot nang “Hindi.” Sumagot naman siya at
sinabing “Wala akong panahong magsalita sa mag taong hindi alam
ang aking sasabihin” at siya ay umalis at iniwang napahiya ang
marami.
Kinabukasan ay inimbitahan siyang muli. Muli niyang tinanong ng
kaparehong tanong ang mag tao at sa pagkakataong ito ay sumagot
sila ng “Oo.” Sumagot si Mullah Nasserddin at sinabing “Kung
alam na pala ninho ang aking sasabihin ay hindi ko na sasayangin
ang marami ninyong oras” at suya ay umalis. Nalito ang lahat sa
kanyang sagor kaya inimbitahan nila ito muli. Sa ikatlong beses ay
tinanong ni Mullah Nasserddin, “Alam ba nino ang aking
sasabihin?”
Kalahati ng mga dumalo ay sumagot ng “Hindi” at kalahati naman
ay “Oo.” Sumagot siya at sinabi, “Ang kalahati ay alam na ang
aking sasabihin, kaya’t kayo na ang magsabi sa kalahati na di alam
ang aking sasabihin” at siya ay umalis.
3.3
Ang South African aktibista at dating president Nelson
Mandela (1918-2013) nakatulong tatapos sa apartheid at ito
ay isang pandaigdigang tagataguyod para sa mga karapatan
ng tao. Ang isang miyembro ng African National Congress
party simula sa 1940s, siya ay isang lider ng parehong
mapayapang protesta at armadong paglaban sa mapang-
aping rehimen ang puting minorya sa isang racially hinati
South Africa. Ang kanyang mga aksyon lupain sa kanya sa
bilangguan para sa halos tatlong dekada at ginawa sa kanya
ang mukha ng antiapartheid kilusan pareho sa loobkanyang
bansa at international. Inilabas sa 1990, siya ay lumahok sa
pag-ubos ng apartheid at sa 1994 ang naging unang black
president ng South Africa, na bumubuo ng isang
multiethnic gobyerno upang pangasiwaan transition ng
bansa. matapos umaalis mula sa pulitika noong 1999, siya
ay nanatili ng isang mapagmahal na kampeon para sa
kapayapaan at katarungang panlipunan sa kanyang sariling
bansa at sa buong mundo hanggang sa kanyang kamatayan
sa 2013 sa edad na 95.
3.4

Mangusap ka, aking sanggol na sinisinta.

Mangusap ka sa iyong namimilog at nagniningning na mga mata,
Wangis ng mata ng bisirong-toro ni Lupeyo.

Mangusap ka, aking musmos na supling.

Ang iyong mga kamay na humahaplos sa akin.
Na puno ng tibay at tatag bagaman yari’y munsik.
Magiging kamay ito ng mandirigma, aking anak.
Kamay na magpapasaya sa iyong ama.
Tingnan mo’t nananabik na ako’y sapulin:
Nagbabalak nang humawak ng panulag na matalim.
Aking giliw, ngalan ng mandirigma sa’yo ilalaan,
at mamumuno sa kalalakihan.
At ika’y hahalikan sa yapak ng mga kaapo-apohan,
Kahit pa malaon nang naparam sa sanlibutan.
Ngunit lagi kong maaalala ang pagkapit mo sa akin,
Maging ang paghimlay mo sa aking dibdib,
At ang pagsulyap-sulyap sa akin.
Kapag ika’y itinanghal na gererong marangal,
Ako’y malulunod sa luha ng paggunita.

Munting mandirigma, paano ka namin pangangalanan?

Masdan ang pagbubuskala sa pagkakakilanlan.
Hindi hamak na ngalan sa iyo’y ibibigay,
Hindi ka rin ipapangangalan sa iyong amang si Nawal sapagkat ika’y panganay.
Higit kang pagpapalain ng poon at ang iyong kawan.
Ikaw ba’y tatawaging “Hibang” o “Kapusugan?”
Ikaw ba’y tatawaging waring dumi ng baka na “anak ng kamalasan?”
Ang poo’y di marapat na pagnakawan,
Sa iyo’y wala silang masamang pinapagimpan.
Ika’y kanilang pinaliguan at dinamitan ng kagandahan.
Ika’y biniyayaan ng mga matang naglalagablab.
At ang pambihirang pangungunot ng iyong kilay
Ay hindi ba palatandaan na ika’y maingat nilang pinanday?
Yaman ni Zeus at Aphrodite sa iyo’y kanilang inalay.
At ang katalinuhang nangungusap sa iyong mga mata,
Maging sa iyong halakhak.
Paano ka pangangalanan, aking inakay?
Ikaw ba’y lahi na iyong lahi o naiibang nilalang?
 Munting mandirigma, sinong anito sa iyo’y nananahan?
Kaninong mapagpalang kamay ang sa aking dibdib dumadantay?
Sinong yumuyungyong sa iyo’t nagpapasigla ng buhay?
Ikaw ba’y kanlong ng kapayapaan?
Ngunit ika’y tila leopardong nasa palumpong at tumatanaw.
Hayaan, sa araw na yao’y iyong ibubuyangyang.
Aking supling, ngayon ako’y nasa kaluwalhatian.
Ngayon, ako’y ganap na asawa.
Hindi na isang nobya, kundi isang ina.
Maging maringal, aking supling na ninanasa.
Maging mapagmalaki kaparis ng aking pagmamalaki.
Ika’y magbunyi kaparis ng aking pagbubunyi.
Ika’y irugin kaparis ng pagliyag na aking nadarama.
Anak, na ibinunga ng pag-ibig ng matipunong kabiyak.
Sa wakas, ako’y kahati ng kaniyang puso, ina ng kaniyang unang anak.
Ang kaniyang kaluluwa’y ligtas sa iyong pag-iingat,
Aking supling, ako, ako na sadyang sa iyo’y humulma.

Samakatuwid, ako’y minahal.

Samakatuwid, ako’y lumigaya.
Samakatuwid, ako’y kapilas ng buhay.
Samakatuwid, ako’y nagtamasa ng dangal.

Iingatan mo ang kaniyang libingan kung siya’y nahimlay.

Tuwinang gugunitain yaring kaniyang palayaw.
Aking supling, mananatili siya sa iyong panambitan,
Walang wakas sa kaniya’y daratal mula sa pagsibol ng ‘yong kabataan.
Ikaw ang kaniyang kalasag at sibat, pag-asa’t kaligtasan sa hukay.
Sa iyo, siya’y muling mabubuhay tulad ng suwi sa kalupaan.
At ako ang ina ng kaniyang panganay.
Ika’y mahimbing, supling ng leon, nyongeza’t nyumba.
Ika’y mahimbing,

Ako’y wala nang mahihiling.

 3.5

ANG ALAGA (BUOD)

Ang matandang si Kibuka ay ayaw magretiro sa kanyang
trabaho sa gobyerno. Subalit dahil umabot na siya sa edad ng
pagreretiro, napilitan siyang tumigil sa pagtatrabaho.

Lubhang nalungkot si Kibuka sa kawalan niya ng gawain,

kaya’t naisipan ng kanyang apo na bigyan ang kanyang lolo
ng isang itim na biik para may mawilihan ang matanda.

Itinuring ni Kibuka ang biik bilang isang alaga. Pati sa kama

ay natutulog sila nang magkatabi.

Mabilis na lumaki ang biik hangga’t hindi na makayanan ni

Kibuka na bilhan ito ng pagkain. Nang nalaman ito ng
kanyang mga kapitbahay, inalok nilang bigyan ang baboy ng
makakain. Tuwang-tuwa sila kasi parang alaga na rin nila ang
baboy at dinadalaw nila ito palagi.

Ngunit isang araw ay naaksidente si Kibuka, kasama ng

kanyang alaga. Sinagasaan sila ng isang motorsiklo. Sa
kasawiang-palad ay naipit ang leeg ng baboy sa kung saan, at
ito ay namatay.

Isip ng lahat ay iluluto ni Kibuka ang namatay na baboy.

Ganoon kaya ang ginawa ni Kibuka?

3.6
Nagsimula ang lahat sa kaharian ng Mandinka na
ang hari ay si Maghan Kon Fatta at ang reyna ay si Sassouma Berete. Isang araw,
may dumalaw sa kanila manghuhula at sinabi na ang hari ay
makakapangasawa ng isang kubang babae at magkakaanak ng isang sanggol na
lalaki na magiging tanyag at pinakamakapangyarihang hari. Sa panahong iyon,
ang hari at
reyna ay may anak ng lalaki na si Dankaran Touma Keita.
Ngunit, dumating nga sa palasyo ang isang kuba
na babaeng nagngangalang Sogolon Kadjou. Naalala ng hari ang sinabi
ng manghuhula at dahil sa kagustuhang magkaroon ng anak na magiging
pinakamakapangyarihan, pinakasalan niya ito. Sila ay nagka-anak ng lalaki na
pinangalanang
Sundiata Keita o Mari Djata. Siya ay nagmana sa kanyang ina sa itsura at sa
pagiging kuba.
Nang pumanaw si Haring Konate, pumalit sa trono si Dankaran at ipinag-utos
niya
na ipatira ang mag-inang Sogolon at Sundiata sa labas ng kaharian. Sila ay
nanirahan sa kaharian ng
Mema kung saan dumaan si Sundiata sa pagsasanay at naging magaling na
tagapagtanggol. Siya ay naging dakilang kawal at inatasang maging susunod na
tagapagmana ng trono ng kaharian ng Mema.

Sa kabilang dako, ang kaharian ng Mandinka ay

nilusob ng hari ng Sosso na si Soumaoro. Ang hari ng Mandinka na si
Dankaran ay tumakas at nagtago kung kaya humingi ng tulong ang mga
mamamayan
nito kay Sundiata at matagumpay na nanalo ito. Natalo niya si
Haring Soumaoro sa pamamagitan pana. Dahil dito, siya ay
tinaguriang pinakamakapangyarihang hari sa pinagsamang kaharian
pinamumunuan ang
Mandinka at Mema.
3.7
Paglisan (Buod)
Things Fall Apart ni Chinua Achebe
Isinalin sa Filipino ni Julieta U. Rivera

Nagmula sa isang hindi kilala at hindi kalakihang tribo ng mga Umuofia,sa Nigeria ang isang
matapang na at respetadong mandirigma na si Okonkwo.

Bata palamang ay nagpamalas na ng angking katapangan si Okonkwo, Dahil dito, kinilala si

Okonkwo sa buong Umuofia hanggang Mbaino. Dumaan pa ang mga panahon ay marami
pang mga pagkakataon na ipinamalas ni Okonkwo ang kanyang katapangan upang
mapagtakpan ang nilalaman ng kanyang loob para sa amang si si Unoka.

Bukod sa katamaran ng kanyang ama,ay nag-iwan pa ito ng napakaraming utang at

pibabayaan sila. Pinatunayan ni Okonkwo na siya ay naiiba sa kanyang ama at upang magawa
ito, pinamunuan niya ang siyam na nayon. ‘Di naglaon ay tatlo ang nagging asawa ni
Okonkwo, nakapag pundar din siya ng mga ari-arian patunay lamang ng kanyang kasipagan.
Dahil dito siya ang kinilalang lider ng kanilang tribo at siya ang pinili ng mga kanayon upang
ipagtanggol si Ikemefuna. Ang ama ni Ikemefuna ay nakapatay ng isang babaeng Umuofian
kaya is Ikemefuna bilang tanda ng pakikipagkasundo sa kapayapaan sa pagitan ng Umuofia
at isang nayon. Kinuopkop ni Okonkwo ang batang lalaki, magiliw na pinatira sa kanilang
tahanan at itinuring naman siya ng bata bilang pangalawang ama.

Habang sila ay naglalakbay, biglaan sinugod ng mga kasamang lalaki si Ikemefuna upang
patayin, ngunit nagawang makatakas ng kawawang bata. Humingi ng saklolo si Ikemefuna sa
kay Okonkwo. Habang nasa harapan ng kanyang pinamumunuan kailangan mamili ni
Okonkwo at upang ipakita ang katapangan sa harap ng mga kanayon, pinili niyang patayin
ang bata sa kabila ng paghingi nito ng saklolo.

Umuwi si Okonkwo na mag-isa. Dahil sa pagkamatay ni Ikemefuna, hindi siya makatulog,

hindi rin makakain at hindi makapag-isip ng maayos si Okonkwo dahil sa ramdam pa rin
niya ang pagkakamaling kanyang ginawa. Kaya nagpasya ito na himingi ng payo sa kanyang
kaibigan na si Obierika.

Lumipas ang mga panahon, nabalitaan nalamang ni Okonkwo na patay na pala si Ogbuefi
Ezeudu ang matandang nagbigay sa kanyan ng babala tungkol sa pagpaslang kay Ikemefuna.
sa di malamang dahilan, umalingawngaw ng malakas na putok ng baril sa paligid habang
nakaburol si Ogbuefi Ezeudu. Tinamaan ng baril ni Okonkwo ang labing-anim na taong
gulang na anak ng yumao. Dahil dito, kailangan pagbayaran ni Okonkwo ang nagawang
krimen dahil ito ay isang mortal na kasalanan sa dyosa ng lupa. Napagpasyahan na ipatapon si
Okonkwo at ang kanyang pamilya sa Mbanta. Malugod naman silang tinanggap ng mga
kaanak lalo na ng kanyang tiyuhin na si Uchendu. Sinuportahan si Okonkwo na
makapagpatayo ng kanilang munting pamayanan at pinahiram ng mga butil na pagsisimulan
ng kanilang munting kabukiran.

Dumaan ang dalawang taon ng pagkakapatapon kina Okonkwo. Sa mga taong iyon
matiyagang kinukuha at inaani ni Obierika ang mga pananim ni Okonkwo sa dating lugar.
Ibinebenta niya ito at ibinibigay ang pinagbilihan kay Okonkwo. Isang masamang balita
naman noon ang ipinabatid ni Obierika nang minsang nagdala siya ng pinagbilhan kay
Okonkwo. Winasak daw ng mga puti ang Abame, isa ding pamayanan ng mga Umuofia.

Isang araw may mga dumating na misyonero sa Mbanta. Sa tulong ng isang interpreter na si
G. Kiaga, kinausap ni G. Brown, lider ng mga misyonero ang mga taga-Mbanta upang
ipakilala ang simbahan, ngunit ito ay hindi nagging madali. Hindi naglaon, nagkasakit si G.
Brown at pinalitan ni Rev. James Smith, isang malupit at bugnuting misyonero. Habang
isinasagawa ang taunang seremonya para sa pagsamba sa Bathala ng Lupa hinablot ni Enoch
ang takip sa mukha ng isang Egwugwu ito ay katumbas ng pagkitil sa espiritu ng mga ninuno.
Kinabukasan, sinunog ng Egwugwu ang tahanan ni Enoch at ang simbahang itinayo nina Rev.
Smith.
Ikinalungkot ng komisyoner ng distrito ang nangyari sa kanilang simbahan at nagpatawag ito
ng isang pagpupulong kasama ang mga pinuno ng mga Umuofia. Sa pulong, ipina-aresto ang
mga dumalong pinuno ng mga Umuofia at ikinulong. Hindi rin nagtagal ay pinalaya na ang
mga bilango at napagkasunduang tumiwalag. Dahil sa pagaakalang nais ng mga kaangkan na
maghimagsik nagawang patayin ni Okonkwo ang pinuno ng mga mensaherong lumapit sa
mga kaangkan niya ngunit ang totoo ay hindi pa handa sa giyera ang mga kaangkan niya.

Dahil sa pagkakamaling ito, iimbitahan sana ng komisyoner si Okonkwo para sa isang

pandinig ngunit ng Makita nbila si Okonkwo, ito ay natagpuang nakabigti. Nagimbal ang
buong nayon sa nangyari sapagkat si Okonkwo ay kilala dahil sa mga nagawa nito at sa
katapangan at dahil sa pagpapatiwakal ni Okonkwo, matutulad lamang siya sa isang inilibing
na aso.” Sabi ni Obierika, ang kaniyang kaibigan.
2.1

Ang pag-aaral at pagkakaroon ng edukasyon

ay siyang tunay na kayamanan na kailanman ay
hindi mapag-iiwanan.
Walang ibang pinapangarap ang isang magulang
kung hindi ang mapag-aral ang kanilang mga anak
na kalaunan ay inaasam rin na makapagtapos at
maging isang produktibong nilalang.
Isang katuparang ganap na makita mo ang
iyong mga anak na masigasig at matiyagang
nagpupunyagi para sa kanyang pag-aaral. Lahat
ng pagod at hirap ay hindi mo mararamdaman
kapag ang kapalit ay ang dedikasyon ng mga anak
mo sa kanilang mga akademya.
2.2
“Kuwatro Siyentos”

Isang hapon, papauwi ako galing sa konstraksiyon na

pinagtatrabahuhan ko tuwing wala akong pasok sa eskuwela.
Bagong sahod. Limandaan na tig-iisandaan na malutong at amoy
bangko pa. Naisipan kong dumaan sa isang restwaran para bilhan
ng pansit ang nanay.
Nang biglang may sumitsit sa’kin.
“Boy. Baka gusto mo, yung babaeng naka-asul. Maganda ‘di ba?
Kaka-debut lang nyan.” Sabi sa’kin ng isang babae na sa tantsa
ko’y mga kwarenta y singko hanggang singkuwenta anyos na ang
edad.
“Ay hindi po. Estudyante lang po ako.”
“Kuwatro siyentos lang hijo, ikaw na ang bahala kahit iuwi mo pa
‘yan. Perstaym lang yan ni Baby kailangang kailangan lang daw
talaga sabi sa’kin ng nanay nya.”
Hindi ko alam kung anong isasagot ko. Si Baby. Lumapit siya sa
akin at binulungan niya ‘ko, hinding hindi ko makakalimutan ang
tagpong iyon ng aking buhay.
“Sasama ako sa’yo kahit saan mo gusto. Parang awa mo na, ser.”
Agad kong dinukot ang aking pitaka at kinuha ang pera. Ibinigay ko
iyon sa babaeng bugaw at niyaya ko na si Baby na umalis sa lugar
na iyon.
Walang araw na hindi ko naaalala ang parteng iyon ng buhay ko. Si
Baby, inosente, biktima ng sistema.
Sa ngayon, hindi ang malaki kong bahay, magagarang sasakyan at
milyun-milyong pera ang itinuturing kong kayamanan. Si Baby, na
simula nang ako’y nangangarap pa lang, ay kasama ko na.
Si Baby. Ang ilaw ng tahanan. Ang reyna ng aking pamilya.
WAKAS
2.3
Kasabikan

Mahigit treinta pesos ang pinagbilhan niya sa mga boteng inipon niya
nang mahigit dalawang linggo. Dapat nga beinte-otso lang. Mabuti’t
kilala niya ang magbobote, pinasakto na niya.

Hindi niya napigilan ang ngumiti nang iabot sa kanya ng magbobote ang
pera. Bakit nga hindi? Kumpleto na ang dalawandaan niya! Tatlong
buwan niya kaya ‘yong inipon. Kahit minsan hindi na siya mag-recess.
Kahit hindi na siya makarenta ng computer para makapag-Facebook.
Kahit hindi na muna niya mabayaran ang inutang na Zest-o kina Aling
Mila. Ang mahalaga, mabibili na niya ang gusto niya!

Tinext niya agad si Rachel. Sabi niya, may pera na siya. Sagot naman
nito, magkita na raw sila, para mabili na niya ang gusto niya. Matagal na
niyang pinapangarap ‘yon. Simula pa noong mapanood niya ‘yon sa
bahay ng Kuya Jessie niya.

At pamaya-maya, nagkita nga sila ni Rachel. Sa loob ng tatlumpung

minuto, ubos ang dalawandaan.

Kinabukasan, Lunes. May pasok na siya. Ihing-ihi siya nang magising.

Ngunit nang sinubukan niyang umihi ay matinding kirot ang
naramdaman niya. At kahit masakit, may lumabas naman. Hindi nga
lang ihi.

Kundi nanà.
2.4
I.PAGKILALA SA MAY AKDA:-Sa tingin ko binase ng may
akda sa kaniyang sariling karanasan ang pasulat ng kwentong
“Ang Dakilang Kaibigan”.Naranasan niya nang magkaroon ng
kaibigan na sa oras ng kaniyang pangangailangan ay nandoon
ito upang siya ay damayan.
II.URI NG PANITIKAN: =EPIKO-tulang pasalaysay na
nagsasaad ng kabayanihan ng pangunahing tauhan na
nagtataglay ng katangiang nakahihigit sa karaniwang tao.
III.LAYUNIN NG AKDA:-nais ng may akda na ipahatid sa
mga mambabasa kung ano talaga ang tunay na ibig sabihin ng
salitang ‘kaibigan’.Sa anong oras ay handa kang tulungan
kahit sariling buhay mo pa ang nakataya.
IV.TEMA O PAKSA NG AKDA: -pagmamahal sa kaibigan-
pakikipagsapalaran para sa kaibigan
V.MGA TAUHAN/KARAKTER SA AKDA:ARMAN-
maalalahanin-sumugod para iligtas ang kaibigan-umurong sa
labanan-nabuhayMANDO -lumusob sa labanan-namatay
2.5

2 ANG DAGA
Sa lahat ng hayop,
ayaw ko sa daga,
Salot sa tahanan,
maging sa tumana.

Lahat kinakain,
daming sinisira;
Maraming kaaway,
lalo na ang pusa.

Pagkaing niluto,
kaagad tatakpan,
Upang maligtas sa dagang kalaban;
Maruruming damit ay agad lalabhan,
Nang hindi masira ng dagang kaaway.
2.6
Tagapagsalaysay:
Ang pamilya Ledesma ay katulad lang ng iba ngunit para sa kanilang mga kapitbahay sila naata ang pinakamabait
na pamilya sa barangay.
Ate:
Yaya
, pwede ba ‘to kainin? Nagugutom na ako eh.

Kasambahay:
Nako para sa kapatid mo yan! Kakain na naman ng hapunan eh. Sandali nalang.
May tumama sa bubong
Bunso:
Ate narinig mo yung tumama sa bubong?
Anak:
‘Wag kang magaalala ba
ka kahoy lang yan na nahulog dahil sa lakas ng hangin.
May kakatok sa pintuan
Lola:
Ate may kumakatok ata. Baka tungkol sa bagay na bumagsak sa bubong natin iyan. Paki tignan monaman kung sino.
Pagbubuksan ng pintuan
Ate:
Ano po yun?
Kapitbahay:
Nako pasensya na po. Yung anak ko po kasi naglalaro ng bato ngayon dahil sa lakas ng
hangintumama siya sa bubong ninyo. Di ko po alam kung may nasira.
Ate:
Manang, sila mama nalang po ang kausapin ninyo diyan. Mamayang gabi ho sila makakauwi.
Kapitbahay:
Sige babalik nalang ako mamaya. Paki sabi nalang ang tungkol dito sa kanila. Salamat.
Sa loob ng bahay
Lolo:
Sino daw iyon, apo?
Ate:
Tama po si lola, tungkol nga sa pagtama sa bubong ito. Babalik nalang daw siya pag dumating na silamama.
Bunso nakadungaw sa bintana
Bunso:
Nandiyan na sila mama!
Papasok ang magulang
Tatay:
Mga anak nandito na kami. Tamang-tama lang ang dating namin para sa hapunan.
Papasok sa loob
Nanay:
Oh siya kain na tayo
May kakatok
1.1

Ang mitolohiya ng mga taga-rome ay kadalasang

tungkol sa politika, ritwal at moralidad. Ang
kanilang mitolohiya ay hinalaw mula sa
mitolohiya ng Greece na kanilang sinakop. Dahil
labis nilang nagustuhan ang mitolohiya ng
Greece, inangkin nila na parang sa kanila ito at
pinagyaman ng husto.
1.2
Ito ay tungkol sa mga epekto ng edukasyon at
kakulangan ng mga ito sa ating kalikasan. Ito ay
nakasulat bilang isang diyalogo sa pagitan ng
mga kapatid na lalaki ni Plato na si Glaucon,at
ang kanyang mga tagapayong si Socrates. Ito
ay naging batayan sa pagkakaroon ng
kamalayan at kaalaman ng sariling kultura at
kaugalian ng bansang kinabibilangan.
1.3
Ang Talinhaga Ng Nawawalang Tupa

May isang Pastol na mayroong inaalagaang isandaang tupa. Bawat

isa sa mga ito ay mahalaga sa sa kanya kung kaya ang mga ito ay
kanyang iniingatan at ginagabayan. Ngunit isang araw ng kanyang
bilangin ang mga ito ay mayroong isang nawawala sa mga ito.
Biglang nanlumo ang Pastol. Ang pinaka maliit sa mga tupa ang
nawawala, sa kanyang isispan di niya makakalimutan ang itsura nito
dahil ito nga ang pinakmaliit sa kanyang mga tupa. Dagli niyang
inayos ang siyamnapu’t siyam at siya ay naghanap sa nawawalang
tupa. Sa mga naiwang tupa di nila lubos maisip kung bakit ang
pastol ay iniwan silang nakakarami upang hanapin lamang ang isang
nawawalang tupa. Nagbalik ang Pastol na maligayang maligaya
sapaglkat kasama na nito ang nawawalang maliit na tupa. Sinabi ng
Pastol sa kanyang mga alaga “Sinuman sa inyo ang mawala,
hahanapin ko din. Kung paano ko hinanap ang isang ito. Dahil kayo
ay mahalaga sa akin”
1.4
Noong unang panahon ang lahat ng tao sa
mindanao ay tahimik at walang girang
nagaganap.isang araw may biglang
dumating na mga sibilyan na galing sa
ibang bansa,itayb kanilang sinakop at
hanggang ngayon ay mayroon parin gira sa
mindanao.kaya simula noon hindi na
naging matahimik ang pamumuhay sa
mindanao...
1.5
Matapos ang masalimuot na pangyayari na bumabalot sa
mga tauhan sa Noli Me Tangere, lalo pa itong pinaigting ng diwa
ng paghihiganti, karahasan at karuwagansa akdang El
Filibusterismo sa panibagong katauhan ni Crisostomo Ibarra
bilang Simuon- isang Amerikanong hilaw na mag-aalahas.
Gamit ang kanyang taglay na yaman at pagiging malapit
sa Gobernador Heneral ng Espanya, unti-unti niyang isinagawa
ang kanyang paghihiganti sa mga prayle kasabay ng kanyang
pagbabalakna itakas ang kanyang pinakamamahal na si Maria
Clara mula sa kumbento ng Sta. Clara na maituturing na
kakambal ng impiyerno.Bilang kanyang paghahanda sa binabalak
na pag-aalsa, tahimik siyang kumuha ng mga tauhang kanyang
magiging kasangkapan. Ang isa sa mga abang ito ay siKabesang
Tales. Ginamit ni Simoun ang pagiging marahas at palaban nito
upang himukin na ipaghiganti ang sariling pamilya. Di nagtagal
ay sumanib din ang kanyangamang si Tandang Selo sa
pagrerebelde bilang tanda ng kanyang galit sa mga Kastila
partikular ang mga prayle. Ang sumunod naman ay si Quiroga.
Siya ay isangnegosyanteng Intsik na binigyang tulong-pinansyal
ni Simoun kapalit ang kanyang pagpahintulot na ilagak ang mga
baril na gagamitin sa binabalak na pag-aalsa sakanyang tahanan.
'Di nagtagal ay nahimok din ni Simoun si Placido Penitente-
isang mag-aaral na nakipagtalo sa kanyang guro dahilan
sa baluktot nitongpamamalakad. 'Di naging mahirap para kay
Simoun na manghimok ng kakampi sa dahilang tulad niya rin ang
mga ito na napag-alab ang galit sa pakana ng mgakastila. Naiiba
sa mga ito si Basilio. Sa kabila ng kapaitan ng kahapon, pinili pa
rin niyang mamuhay ng walang bahid ng paghihiganti sa puso.
Lubos niyangpinagpapasalamat ang pagpapaaral sa kanya ni
kapitan Tiyago at ang magandang buhay na kanyang tinatamasa
kasama ang kanyang kasintahan na si Juli kaya'twala na siyang
mahihiling pa. Ngunit naging mapaglaro sa kanya ang tadhana.
Dahil sa pagkakamali ng kanyang mga kamag-aral at mga kasapi
sa AWK sapangungutya at paggawa ng katatawanan sa mga
prayle, sila'y napagbintangang mga utak ng pagbabadya ng
paghihimagsik sa pamamalakad ng mga kastila. Angmga
nagkalat na paskin ay siyang naging matibay na patunay laban sa
kanila. Siya'y nakulong at binawian ng lahat ng kasaganahan sa
buhay. Kasabay ng kanyangpagkakakulong ay ang misteryosong
pagkamatay ni Juli matapos makipagkita kay Padre Camorra
upang humingi ng tulong para sa kanyang paglaya. Tuluyan
namansiyang nagipit ng pumanaw si kapitan Tiyago at nang
hindi siya nito pamanahan ni isang kusing. Ang mga paghihirap
ng kahapon na unti-unti siyang binabalikan ayang naging dahilan
upang makianib siya sa nanghihinang si Simoun. Lubos ang
pagkalumbay ng huli matapos na malaman na pumanaw na ang
nag-iisang dalaga nanagbibigay-lakas sa kanya upang
ipagpatuloy ang buhay. Ngunit nang magdesisyon si Basilio na
makipagtulungan sa kanya, agad na sumibol muli ang
kanyang diwang paghihiganti.Dahil sa mapagbigay na
pagmamahal ni Isagani kay Paulita Gomez hindi naging
matagumpay ang balak ni Simoun na pasabugin ang tahanan ni
Kapitan Tiyago nakung saan nagaganap ang magarbong salu-
salo ng pag-iisang dibdib ni Juanito Pelaez at Paulita Gomez
gamit ang isang mamahaling lampara. Bagkus, ito
pa angnagsilbing patunay para kay Padre Salvi na siya at si
Crisostomo Ibarra ay iisa. Siya'y agad na ipinahanap upang
dakipin. Upang magtago siya'y pumunta kay PadreFlorentino sa
pag-aakalang siya'y maiintindihan nito ngunit ang lahat ng
kanyang paniniwala ay sinalungat ng pari. Nang makatanggap
sila ng liham na nag-uutos naisuko ang taong tinatago ni Padre
Florentino agad na nabuo sa kanyang isipan na mas mabuti pang
siya'y magpatiwakal kaysa mapasakamay ng mga
kastila.Namatay siyang hindi yumuyukod sa relihiyon at
pamamalakad ng mga dayuhang nagpahirap sa kanya.Ang
kanyang mga kayamanan at labi ay pinaagos ni Padre Florentino
sa dagat at ito'y lumubog sa kalaliman. Ito'y mananatili sa
pagkakasilid hanggang ito'ymatuklasan ng hinaharap.- - - - - - - - -
--------------------------------------------------
--------------------------------------------------
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Mag-iikapito pa
lamang ng gabi ng araw ng kasal, at si Basilio ay palakad-lakad
sa tapat ng bahay ng pinagdarausan ng handaan. Di-kawasa'y
nanaog si Simounupang lisanin niya ang bahay na yaong di
malulutawan ng pagsabog. Ang nanlulumong si Basilio ay
sisinod sana nguni't namalas niyang dumatng si Isagani,
angnaging katipan at iniring ni Paulita. Pinagsabihan niya itong
tumakas nguni't di siya pinansin kaya't napilitan si Basilio
na ipagtapat kay Isagani ang lihim na pakanasubali't hindi rin
napatinag ang binatang ito."Nanlalamlam ang lampara," ang
pansin na di mapalagay na Kapitan Heneral. "Utang na loob,
ipakitaas ninyo, Pari Irene, ang mitsa."Kasimbilis halos ng lintik
sa sinambilat ni Isagani ang lampara, tumakbo sa azotea at
inihagis ito sa ilog. Sa gayon ay nawalan ng bias ang pakana ni
Simoun para saisang paghihimagsik sa sandatahan. Siya, ay
pinag-uusig ngayon ng mga may kapangyarihan, ay tumakas
sa bahay ni Pari Florentino na nasa baybayin ngkaragatang
Pasipiko. DI naluwata'y papalapit na ang mga alagad ng batas na
darakip sa kanya. Uminom siya ng lason upang huwag pahuli
nang buhay. Ipinagtapatniya kay Pari Florentino ang tunay
niyang pangalan at pagkatao. Isinalaysay niya sa paring ito ang
malungkot na kasaysayan ng kanyang buhay mula nang siya
aybumalik sa Pilipinasna buhat sa Europa, labintatlong taon na
ang nakalipas.Binanggt niya ang pag-iibigan nila ni Maria Clara
at pagbabalatkayo niya na mag-aalahassa pakay na maigupo ang
Pamahalaan at makipaghiganti sa pamamagitan ng isang
paghihimagsik. Pagkatapos na mpangungumpisal ay namatay
si Simoun.Sa nais na maiwaksi ang napakalaking kayamanang
naiwan ng mag-aalahas, kayamanang nagging kasangkapan nito
sa pagtatanim ng mga bukto't na Gawain ayitinapon ni Pari
Florentino sa karagatan ang kahong asero na kinatataguan ng di-
matatayang kayamanan ni Simoun
1.6
Sa Dalampasigan
ni Teodoro A. Agoncillo

I.
O mumunting alon!
Buhat sa magalas na batong tuntungan,
Namamalas kitang tumatakbo-takbo’t sumasayaw-sayaw
Bago ka humalik sa dalampasigan.
Sa sinasayaw-sayaw, sa tinakbu-takbo ikaw ay kundimang
Namadmad sa labi ng isang kariktan!
Sa sinayaw-sayaw at hinalik-halik sa aking paanan,
Titik kang masigla ng luma ng talindaw.
O mumunting alon! Buhat sa magalas na aking tapakan,
Ikaw ay piraso’t nagkadurog-durog na sultanang buwan!

II
Buhat sa malayo,
Ikaw’y dambuhalang busilak ng bagwis,
Na kung ibuka mo’y parang niwawalat ang pinto ng langit,
Sa pananambulat ng iyong tilamsik
Ay nasaksihan ko ang pagkadurog-durog ng mga daigdig!
Habang sa malayo ikaw ay mabagsik,
Maamung-maamo, mayuming-mayumi ikaw kung lumapit!
Sa buhanging tuyo’t may kislap na init,
Marahang-mabining idinarampi mo ang wagas na halik!

III
Lumapit-lumayo
Ay pinapawi mo ang kayraming bakas
Na sa buhangina’y limbag na balita ng gabing lumipas,
Aywan kung ang mga magkatabing yapak
Ay pinawi mo rin sa bisa ng iyong pagliyag
Kung magkagayon man, nais kong isulat
Na “ibig ko na ring ako’y maging isang dagat na malawak;
Ako, sa ganito, ay magkakapalad
Maging kahalikan ng tuyong buhangin sa tabi ng dagat!
Sa ganya’y lagi nang mayroong kabulungan at kayakap-yakap!”
1.7
Biag ni Lam-ang (Epikong Ilokano)

Sinasabing pinakapopular na epikong-bayan, ang Biag ni Lam-ang ay nagmula

sa Hilagang Luzon, partikular na sa mga lalawigan ng Ilocos at La Union. Nag-
iisa itong Kristiyanisadong epikong-bayan at pruweba nitó ang paggamit ng
mga pangalang naimpluwensiyahan ng Katolisismo. Sinasabing ang paring si
Gerardo Blanco ang nagtalâ ng epikong-bayan noong 1889 at si Canuto
Medina na nagtalâ noong 1906. Sinundan ito ng bersiyon na nailathala sa La
Lucha, ang bersiyon ni Parayno noong 1927 at pinagsáma niya ang unang
dalawang bersiyon at ang bersiyon ni Leopoldo Yabes noong 1935.

Umiikot ang epikong-bayan sa buhay ng pangunahing tauhan na si Lam-ang.

Bago siyá ipanganak ni Namongan, inutusan ng kaniyang ina ang kaniyang
ama na si Don Juan Panganiban na manguha ng mga kahoy. Ngunit hindi na
bumalik si Don Juan hanggang ipinanganak niya si Lam-ang. Pambihirang batà
si Lam-ang dahil káya na niyang magsalita at may taglay siyáng kakaibang
lakas. Itinanong ni Lam-ang kung nasaan ang kaniyang ama. Nang sinabi ng
kaniyang ina na umalis ang kaniyang ama upang labanan ang mga Igorot, nag-
ayos si Lam-ang at pumunta sa lugar ng mga Igorot kahit hindi pumayag ang
kaniyang ina. Nakita niya na nagsasagawa ng sagang ang mga Igorot. Nang
lumapit siyá, nakita niya ang ulo ng kaniyang ama. Pinagpapatay niya ang mga
Igorot.

Nang bumalik siyá sa bayan, may mga dalagang naghihintay sa kaniya upang
paliguan siyá. Nang maligo siyá sa Ilog Amburayan, namatay ang mga isda sa
baho ng kaniyang libag. Hinanap niya ang dalagang nagnangangalang Ines
Kannoyan, anak ng pinakamayamang tao sa Kalanutian. Pumunta siyá sa
nasabing lugar, kasáma ang tandang at aso niya. Nakarating siyá matapos ang
pakikipaglaban kay Sumarang at pang-aakit ni Sarindang. Nasindak sa kaniya
ang mga lumiligaw kay Ines Kannoyan. Naibigay din niya ang lahat ng mga
hiling ng magulang nitó kayâ ikinasal ang dalawa. Minsan, nangisda si Lam-
ang at nakain siyá ng berkakan, isang malaking isda. Isang maninisid ang
nakakuha ng kaniyang labí at sa tulong ng kaniyang tandang, muli siyáng
nabuhay at namuhay nang matiwasay.