Binckhorst

in beweging
magazine mei 2017
 Binckhorst
in beweging
magazine mei 2017
IN5
6
9
13
Een magazine dat de ontwikkelende Binckhorst in beeld brengt
Column Boudewijn Revis
Interview  met De Mannen van Schuim en Studio Komma
Binck Eiland overspoeld met verliefde reacties
15 Interview met Jeroen van Ditmarsch (Kompaan)
20 De Besturing heeft afgerekend met ‘tijdelijkheid’
25 Interview met Koos Havelaar (SHIE)
29 Leuk, hier slapen al mensen!
34 Botsproeven brengen omgevingsplan naderbij
37 Interview met PIP
41 Nieuwe ‘look’ voor recreatieve Fokkerhaven
43 Interview met Stebru
46 Het is goed dat de boel nu echt op gang komt
48 Het zou best een beetje groener mogen!
54 BinckLab gaat Kavel 1 voorverwarmen
56 Definitief Ontwerp Rotterdamsebaan
61 Interview met RenE‘ van Geer (Secrid)

2
HOUD
3
 BINCKH BINCKH
ORST ORST

Binckhorst Binckhorst Binckhorst

in beweging
NieuwsbrieF JUNI 2016
in beweging
NieuwsbrieF April 2015
in beweging
NieuwsbrieF JUNI 2016

thema thema

thema
soc
onderiaal
BINCKH BINCKH
ORST ORST

nemen
BINCKH
ORST

Binckhorst Binckhorst Binckhorst

in beweging
NieuwsbrieF JUNI 2016
in beweging
NieuwsbrieF April 2015
in beweging
NieuwsbrieF April 2015

thema

thema thema
soc soc
onderiaal onderiaal
BINCKH
ORST

nemen nemen
BINCKH BINCKH
ORST ORST

Binckhorst Binckhorst Binckhorst Binckhorst Binckhorst

in beweging
NieuwsbrieF April 2015
in beweging
NieuwsbrieF JUNI 2016
in beweging
NieuwsbrieF April 2015
in beweging
NieuwsbrieF JUNI 2016
in beweging
NieuwsbrieF April 2015

thema thema

thema
soc
onderiaal
BINCKH BINCKH
ORST ORST

nemen
BINCKH
ORST

Binckhorst Binckhorst Binckhorst

in beweging
NieuwsbrieF JUNI 2016
in beweging
NieuwsbrieF April 2015
in beweging
NieuwsbrieF April 2015

thema

thema thema
soc soc
onderiaal onderiaal
BINCKH
ORST

nemen nemen
BINCKH BINCKH
ORST ORST

Binckhorst Binckhorst Binckhorst

in beweging
NieuwsbrieF JUNI 2016
in beweging
NieuwsbrieF April 2015
in beweging
NieuwsbrieF JUNI 2016

thema thema

BINCKH BINCKH
ORST ORST
Een magazine dat
de ontwikkelende
Binckhorst
in beeld brengt
‘In beweging’ is een eufemisme geworden voor de wijze waarop de
Binckhorst zich ontwikkelt. Want, wie even een andere kant op kijkt,
mist een hoop. Om in die dynamiek een ritme aan te brengen, verschijnt
dit vernieuwde Binckhorst Magazine waarin jaarlijks de balans wordt
opgemaakt van waar de Binckhorst staat en naartoe groeit.

In deze eerste editie van het
magazine maak je kennis met
sleutelfiguren, initiatiefnemers en
projecten die de toekomst van de
Binckhorst gestalte geven.
Daarbij is nadrukkelijk oog voor de
verscheiden­­heid die de Binckhorst
meer en meer kenmerkt. En dus lees
je over zowel vastgoed- en gebieds­
ontwikkeling als over ondernemer­
schap, kunst, cultuur en recreatie.
Aanvullend op de interviews en
reportages die lezers verdieping
bieden, verschijnt vanaf dit voorjaar
een digitale Nieuwsflits. Via dit
actualiteitenkanaal wordt zes tot
tien keer per jaar een overzicht
gegeven van actuele ontwikkelingen
en gebeurtenissen in het gebied.
Stadspanel
Met de Nieuwsflits en het eigen
magazine wil de gemeente
Den Haag zoveel mogelijk mensen
informeren en betrekken bij de
ontwikkeling van een bijzonder
nieuw stuk stad dat inwoners,
bezoekers en ondernemers veel te
bieden heeft. Dat mag best wat
meer ruchtbaarheid krijgen, blijkt.
Begin dit jaar is in opdracht van
de gemeente onder leden van het
Stadspanel, voor het eerst, onder­
zoek gedaan naar de ‘Binckhorst-
beleving’ van Hagenaars; komende
jaren wordt dit onderzoek herhaald
om te zien in hoeverre de beleving
mee­­beweegt met het veranderende
gebied. De resultaten van de
nulmeting laten zien dat de transitie
van de Binckhorst van een gedateerd
bedrijvengebied naar een eigentijdse
woon-werk-wijk aan menigeen
voorbijgaat. Bij velen bestaat nog
altijd het beeld dat de Binckhorst het
gebied is dat het eens was: een plek
waar auto’s naar de sloop konden
worden gereden en waar je verder
als buitenstaander weinig te zoeken
had. ‘De auto’ en de ‘industrie’
hebben zonder meer hun sporen
achter­gelaten op het imago en de
identiteit van het gebied, maar zijn
al lang niet meer zo dominant als
sommigen nog denken. Met name
jongeren tot 29 jaar blijken hiervan
het beste op de hoogte. Zij zien een
spannend, veelzijdig gebied waar
evenementen, festivals en feesten
plaatsvinden én waar aan de toe­­
komst wordt gewerkt in bedrijfs­
verzamel­gebouwen, waar innovatieve
start­­­ups beginnen en scale-ups uit­­-
groeien. Die Binckhorst is het bezoeken
en ontdekken waard en verdient het
om te worden getoond. Want, voor je
het weet, mis je wat de Binckhorst
maakt tot wat het is én wordt.
In het colofon van dit magazine kun
je zien hoe je abonnee wordt van het
Magazine Binckhorst in Beweging en
van de Nieuwsflits. Was je al abonnee
van de Nieuwsbrief dan ontvang je
nu het Magazine per post en hoef je
niets te doen.

5
Column Boudewijn Revis
Metro naar de Binckhorst
De verrassende kant van het Haagse centrum, de Binckhorst leeft.
Dat hoef ik u niet te vertellen. Er wordt hard gewerkt, startups
schieten uit de grond en de buitenruimte wordt aangepakt.

Bovendien hebben de nieuwe bewoners van het

Junoblok de sleutels al gekregen en het zal niet
lang meer duren of de werkzaamheden op Binck
Eiland en in de Trekvlietzone gaan beginnen.
Hierbij is het de kunst dat mensen makkelijk het
gebied kunnen blijven bereiken. Natuurlijk kan dat
nu al met de auto, op de fiets of lopend, maar
goed en snel openbaar vervoer is daarbij van groot
belang. Wat zou het toch mooi zijn als niet alleen
de bus in de Binckhorst stopt, maar dat er in de
toekomst ook een snelle verbinding per tram of
metro is.

Den Haag groeit de komende 20-25 jaar naar meer dan 600.000 inwoners. Dat betekent meer drukte en
een grotere behoefte aan woningen en voorzieningen binnen de toch al krappe ruimte in de stad.
Alleen als de verwachte groei slim en aantrekkelijk wordt ingepast in de stad, kan Den Haag sociaal-
economisch in hetzelfde tempo groeien als de bevolking. Alleen dan blijft de stad een prettige plek om te
wonen, te bezoeken of een bedrijf te vestigen.

Om de Binckhorst als woon-werkwijk goed te ontwikkelen is naast een aantrekkelijk woningaanbod, de
Rotterdamsebaan en een plezierig ingerichte buitenruimte, de bereikbaarheid van het grootste belang.
Want als je innovatieve ontwikkelingen wil, dan moet je bereikbaar blijven. Naast investeringen in de
infrastructuur voor auto’s, de fiets en voetgangers is hoogwaardig openbaar vervoer essentieel.

In de Agenda Ruimte voor de Stad wordt al ingegaan op die noodzaak. Het beter verbinden van de
Scheveningse kust, de Internationale Zone, het Central Innovation District en de Binckhorst met
Rotterdam, Leiden en Delft hoort daar nadrukkelijk bij. Dit is goed voor de economie omdat hiermee de
arbeidsmarkt beter wordt ontsloten en het vestigingsklimaat wordt versterkt.

Van belang is dat ook het Rijk en de Metropoolregio de nut en noodzaak van deze grote investering
onderschrijven. Van de metro naar zee profiteert zowel de Binckhorst als de hele regio. Toeristen, bewoners
en werkenden kunnen dan comfortabel en duurzaam reizen. Ik zeg: laat die metro maar komen.

Boudewijn Revis
b.revis@denhaag.nl

6
De Binckhorst:
de verrassende
kant van
het Haagse
centrum
WE waren
het aan onze
stand
verplicht
Conceptontwikkelaar De Mannen van Schuim en
architectenbureau Studio Komma zijn als eerste over de
streep gekomen bij de ‘challenge’ voor Kavel 2.
De belangrijkste uitdaging, de realisatie van hun
multifunctionele duurzame ‘Lego-doos’ ZIP2516 op de
gewonnen kavel, hebben ze echter nog voor zich.
Die gaan ze met alle plezier aan. “Het is mooi om met
veel lol en energie projecten te doen”, aldus Rico Zweers.

9
De overwinningsvreugde blijkt nog
geheel intact bij conceptontwikkelaar
Rico Zweers en architect Maarten
Thewissen. En dat is ook niet zo gek,
want de mannen hebben na een
spannende fotofinish de buit waar ze
naar op jacht waren: een kavel in de
Binckhorst waar ze een gebouw
mogen neerzetten dat in elk geval
tien jaar mag blijven staan.
Het bijbehorende prijzengeld,
50.000 euro, is een mooie bijkomstig­
heid. “De Binckhorst is vergelijkbaar
met Amsterdam-Noord, volop in
transitie. Ik denk dat de Binckhorst
ook symbool staat voor de transitie
die de samenleving doormaakt in
omgang, ruimtelijk-fysieke zin en op
economisch gebied. En de Binckhorst
is het nieuwe uitgaansgebied van
Den Haag”, aldus Rico. “De Binckhorst
wordt op universiteiten ook genoemd
als voorbeeld van transitie”, vult zijn
jongere teamgenoot Maarten aan.
Voor beiden was het vanzelfsprekend
dat ze zouden meedoen aan de
challenge die vanuit het programma
Impact Economy is ingestoken om
meer plek te creëren voor startups en
scale-ups die werken aan een betere
wereld. Daarvan ziet de gemeente
het liefst een concentratie in de
Binckhaven, het deelgebied waar de
gewilde Kavel 2 ligt, op loopafstand
van Kompaan en CabFab. Rico: “We
waren het als Haagse ontwikkelaar
aan onze stand verplicht om een
concept voor de kavel te maken”.
Maarten: “Wij wilden als klein, jong
bureau meedoen, maar alleen als we
dat dan samen met De Mannen van
Schuim zouden doen. We delen
dezelfde deurbel, zitten in hetzelfde
pand. Dit leek ons een mooie
aanleiding om eens samen te
werken. Een goede testcase”.
De Binckhorst
wordt op
universiteiten
genoemd als
voorbeeld
van
transitie
Glimmend
Het ambitieuze architectenbureau
van Maarten wist zich zo immers
verzekerd van een ervaren partner die
in de Binckhorst al voet aan de grond
heeft. De Mannen van Schuim
maak­ten in opdracht van de
gemeente Den Haag al een locatie­
ambitie voor de voormalige SDU-
locatie en bedachten in opdracht van
Stebru het concept ‘Frank is een Binck’
dat op Kavel 1 wordt ontwikkeld.
10
De Schuimmannen kennen het
gebied dus wel, maar koersten met
Komma toch af op een concept dat
op het eerste gezicht niet zo past in
het gebied. Rico: “De eerste plannen
waren glossy en glommen aan alle
kanten, terwijl de rauwheid van de
Binckhorst juist een kwaliteit is. Je
moet op naaldhakken uitglijden op
de kade bij Kompaan. Het hoeft dus
niet chique…”. Dat inzicht kwam voor
het team als geroepen, waardoor ze
richting ronde twee konden gaan
met een aangepast concept waarin
de rauwheid van de Binckhorst werd
gekoesterd. Hoe dat exact gestalte
zou krijgen, bleek een kwestie van
bellen met een nieuwe partner,
‘urban-miner’ New Horizon die een
oude Goudse parkeergarage in
beheer bleek te hebben. Rico
“Parkeergarages waren vroeger toch
gewoon een soort Lego-dozen”.
Beloftevol
De parkeergarage bleek een ware
game changer, een die door zijn de- en
remontabelheid voorzag in het
duurzaamheidscriterium van de
prijsvraag en tegelijkertijd ruimte liet
aan de creativiteit van de architecten
van Studio Komma om een gebouw te
ontwerpen dat past in ‘de Binckhorst
van de toekomst’. Het plan werd
om­gedoopt tot ZIP2516, een referentie

aan de postcode en moet plek bieden
aan een bonte club gebruikers. Zo zal
Happy Tosti, dat werkgelegenheid
biedt aan mensen met een afstand tot
de arbeidsmarkt, er op de begane
grond een flagshipstore hebben. En
wordt het impact-gehalte verstevigd
door de betrokkenheid van World
Startup Company. Dat wil er op de
tweede etage startende, innovatieve
bedrijven begeleiden in de
ontwikkeling. Daartussen komt de
Urban Playground, een publiek plein
dat vanaf de straat toegankelijk wordt.
Tot slot begint Hermit Gin op de
bovenste etage een bar, met een terras
Voor Meer informatie: www.demannenvanschuim.nl | www.studiokomma.nl
annex moestuin. Al die verschillende
functies en gebruikers worden door
Maarten in het ontwerp van de
duurzame, energie-opwekkende gevel
die ZIP2516 krijgt, geëtaleerd.
Maarten: “Elk programma heeft een
eigen architectuur”.
Ballen
Het ‘plan met ballen’ zoals de jury van
de challenge ZIP2516 heeft genoemd,
moet de Binckhorst een trekker
opleveren. Dat een dergelijk gebouw
wat extra voorbereidingstijd vergt en
er niet voor het einde van het jaar zal
staan, is volgens Rico en Maarten
11
De eerste
plannen waren
glossy en
glommen
aan alle kanten
absoluut het wachten waard. Rico:
“Dit zet je niet in een paar maanden
even neer. We zijn er naar iedereen
toe altijd heel open over geweest dat
we niet zo snel zijn als wanneer je
twee containers neerzet waaruit je
koffie schenkt. We willen het in één
keer goed doen. Om met de
Binckhorst een stap voorwaarts te
maken, heb je lef en ballen nodig.
Dit gebouw gaat ervoor zorgen dat de
Binckhaven wordt gezien”.
12
Binck Eiland
overspoeld met
verliefde reacties
De ontwikkelingscombinatie Binck Zuid geeft dit voorjaar met de
transformatie van het SDU-gebouw een eerste zichtbare zwengel
aan het project ‘Binck Eiland’. Daarbij weet het zich verzekerd van
een hoop verliefde ogen. Locatiemanager Francine Smissaert merkt
dat belangstellenden staan te popelen om er in te trekken.

Het wil nog wel eens gebeuren dat
mensen te hard van stapel lopen
tijdens een eerste afspraakje en daar
kan Francine, professioneel gezien,
inmiddels ook goed over meepraten.
Een week na Valentijnsdag organi­
seer­den Local, VORM en BPD die Binck
Zuid vormen een ‘First Date’ om
belangstellenden te informeren over
de plannen met de voormalige
SDU-locatie. “Met kerst hebben we
iedereen in de omgeving een kaart
gestuurd om ons voor te stellen als de
nieuwe buren. In korte tijd kregen we
daarop meer dan 700 reacties.
Over het algemeen waren die heel
positief. Dat het kantoorgebouw
leegstaat, is voor niemand leuk.
Mensen zijn daarom blij dat we er een
mooi, nieuw leven inblazen. Met de
first date die we later hebben
gehouden, wilden we iedereen op
locatie ons plan uitleggen, gewoon
om te informeren. Maar heel vaak
werd me de vraag gesteld: wanneer
kan ik kopen? Mensen waren dus zeer
enthousiast en wilden meteen alles…”.
Mensen waren
zeer
enthousiast
en wilden meteen
alles
Met de boodschap dat ze nog even
moesten wachten, zijn de date-
gangers in goede harmonie naar
huis gegaan. Dat geduld kan
spoedig worden beloond, want de
verkoop van woningen in ‘De Binck’,
zoals het te transformeren kantoor­
gebouw heet, is in aantocht. Van de
in totaal 73 appartementen,
variërend van 60 tot 160 vierkante
meter, zijn er nog 18 vrij. De overige
zijn verkocht aan Aegon die haar
Binck-appartementen in de verhuur
zal doen, waarna in de loop van
2018 de eerste bewoners er kunnen
intrekken. De transformatie moet
immers in het voorjaar van 2018 zijn
opgeleverd. “Dat zal de rest van de
ontwikkeling aanjagen. We gaan het
heel zichtbaar maken dat we bezig
zijn, waardoor het heel concreet
wordt. Dat geeft snelheid en
dynamiek aan een project”, zegt
Francine.
Uitbreiding
De rest waar de locatiemanager
over rept, is nog een flinke ‘rest’. Het
kantoorgebouw dat als eerste wordt
ontwikkeld, levert namelijk maar
een fractie op van het totaal aantal
woningen dat Binck Eiland krijgt.
Op het terrein achter De Binck
worden 48 drie- en vierlaagse
gezinswoningen gebouwd (Binck
Plaats) en twee appartementen-
torens (Binck Kade) waarin bij elkaar
ruim 120 woningen komen.
Die nieuwbouw, koop en huur,
wordt met elkaar verbonden door
een verhoogde binnentuin met
daaronder een parkeervoorziening.
Als het meezit, begint de bouw
daarvan nog dit jaar en is Binck
Eiland medio 2019 als geheel klaar.

Voor Meer informatie: www.binckeiland.nl | facebook.com/binckeiland

13
We willen de
buurtkroeg
van de
Binckhorst zijn
De bieren van Kompaan duiken op steeds meer plekken in
stad, land en buitenland op. En dat zullen er alleen maar
meer worden. Als ‘microbrouwerij’ produceert het sinds
kort namelijk van a tot z op de plek waar het thuis is: in
de Binckhaven, pal naast het eigen proeflokaal. “Het
plaatje klopt nu helemaal”, stelt Jeroen van Ditmarsch.

15
De tijd dat Jeroen van Ditmarsch en
Jasper Langbroek met elkaar naar een
zolder gingen om te experimenteren
met bier, is acht jaar nadien
verworden tot een romantische
passage in de voor­geschiedenis van
hun bedrijf. Destijds was het voor de
twee een ‘hobby’ om met elkaar hét
perfecte recept te vinden. Jeroen: “We
zijn al twintig jaar bevriend en delen
de liefde voor het ‘bourgondische’.
We houden van bier, maar ook van
wijn, rum, en jenever; zolang het
kwaliteits­producten zijn. Ook koken
we allebei graag. Dat is eigenlijk wat
brouwen is, alleen duurt het
kookproces twee maanden”.
Ofschoon het perfecte ‘blondje’ waar
ze op zolder naar zochten zich niet
zomaar liet vangen, werd hét recept
toch gevonden. Die werd de ’20’
genoemd, inmiddels bekend als
Bondgenoot. Daarmee in de hand
besloten de vrienden in 2012 hun
ambitie ooit een eigen brouwerij te
hebben kracht bij te zetten. Ze
richtten Kompaan op en zegden kort
daarna hun banen op om zich vol op
het bieravontuur te storten, onder
strikte voorwaarden. “Vaak zie je dat
in een bedrijf van vrienden vroeg of
laat wrijving ontstaat, over geld. We
hebben daarom van tevoren met
elkaar afgesproken dat we alles altijd
objectief benaderen. In 85 procent
gaat dat goed. Omdat we vrienden
zijn kunnen we snel schakelen.
De overige 15 procent? Dat gaat dan
bijvoorbeeld over een etiket dat de
één wel mooi vindt en de ander
niet…”.
Museumstuk
De installatie uit de beginjaren heeft
een prominente plek gekregen in de
Beer Bar van Kompaan. “Het is een
museumstuk”, wijst Jasper aan.
Achter het glas waar het relikwie
voor staat uitgestald loopt zijn
compagnon Jeroen rond tussen
blinkende ketels waar Kompaan sinds dat, noemen. Dat we niet meer
het najaar van 2016 over beschikt. afhankelijk zijn van een andere
“We hebben jaren als contract­ brouwerij voelt als een bevrijding”.
brouwer tijd ingekocht bij een
brouwerij in Duitsland. Zo hebben High-five
we een product op de markt kunnen Na Heineken kan Kompaan, hoe
brengen. Toen we op zoek gingen micro ook, zich nu met recht de
naar investeerders konden we dus al, tweede brouwerij van Zuid-Holland
zwarte, cijfers laten zien. Nu hebben noemen. De behoefte dat te pas en te
we onze eigen brouwerij en kunnen onpas te roepen, ontbreekt bij de
we zelf 800 duizend liter per jaar nuchtere Jeroen. Hij is meer
produceren. Daarmee mogen we ons geïnteresseerd in het verbeteren van
officieel ‘een microbrouwerij’, zo heet het product. Doordat Kompaan nu de
in Den Haag ontwikkelde recepten in
eigen huis brouwt gaat dat een stuk
Van recept soepeler. “We hebben alles zelf in de
tot het hand, dat is wat het verschil maakt.
Van recept tot het bottelen, gebeurt
bottelen, nu hier. Het plaatje dat we in ons
gebeurt nu hier hoofd hadden, klopt nu helemaal:
16

een eigen brouwerij mét een
proeflokaal. Mensen komen bij ons
op de plek waar het bier wordt
gemaakt. Dat geeft wel iets extra’s;
mensen willen een oprecht product,
weten wie erachter zit, zien hoe het
wordt gemaakt en kunnen high-fiven
als ze het een topbier vinden”.
Bezoekers van dat gecrowdfunde
café zal het opvallen dat naast de
Bondgenoot een flink aantal andere
Kompanen bestelbaar is. Achter de
bar zijn immers twintig tappen te
tellen. Zes daarvan zijn gereserveerd
voor de ‘core-range’ met de
Bondgenoot, Bloedbroeder, Vrijbuiter,
Handlanger Kameraad en Badgast.
Uit tien andere stroomt bier van
‘bevriende brouwerijen’ uit binnen-
en buitenland. De overige vier
tappen, bieden plek aan de nieuwste
Voor Meer informatie: www.kompaanbier.nl | www.facebook.com/kompaan.bier.1
brouwsels van Kompaan die komen
en gaan. “We blijven experimenteren,
dat is toch het leukste aan brouwen:
het pionieren”. Die ‘makers-
mentaliteit’ is volgens de bierman
kenmerkend voor het bedrijf, alsook
voor de drinkers van Kompaan. “Ons
bier heeft een rauw randje, is niet
standaard. Het maakt uit of je met
een Heineken-flesje staat of met een
Kompaan, je onderscheidt je
daarmee. Zo van: mij duw je niet in
een hokje”.
Stamgasten
Die instelling zal voor een deel ook
terug te zien zijn bij de toekomstige
buren van Kompaan. Hun plannen
voor woningbouw worden door
Kompaan enthousiast begroet.
“We willen de buurtkroeg van de
17
Dat we niet meer
afhankelijk zijn
van een andere
brouwerij
voelt als
een bevrijding
Binckhorst zijn, en een beziens­
waardig­­heid voor Nederland”,
verwoordt Jeroen. Hij ziet uit naar de
eerste échte stamgasten die op vaste
momenten langskomen voor een
biertje. “Die hebben we nog niet..
Wel zien we een aantal mensen vaker
terugkomen. Dat zijn niet alleen
hip­sters met lange baarden en
houthakkershemden, maar ook
ouders die hun kinderen in de steeg
met een bal laten spelen terwijl ze op
het terras zitten. We vinden het in elk
geval fijn dat er meer mensen komen
wonen en leuk om deel uit te maken
van de ontwikkeling van de
Binckhorst”. Gesprekken over
langdurige huur van het pand in de
Saturnusstraat kunnen wat Jeroen
betreft dan ook maar één kant op en
dat is dat hij en Jasper blijven waar ze
groot zijn geworden en nog voldoende
ruimte hebben om door te groeien. In
zekere mate, want hoewel Kompaan
internationaal aan de weg timmert en
het dit voorjaar goud won bij de
Barcelona Beer Challenge met de
donkere, stevige Bloedbroeder, is het
streven vooral speciaal en Haags te
blijven.
18
19
De Besturing
heeft afgerekend met
‘tijdelijkheid’
Kunstenaars en ontwerpers van De Besturing zouden twee jaar
gebruikmaken van een uitgerangeerde scheeps­motorenfabriek in
de Saturnusstraat. Na een vol decennium is van ‘tijdelijkheid’
echter geen enkele sprake meer. Sinds februari zijn de makers,
eigenaar van het pand en van plan hun autonome positie in de
Binckhorst nog lang en stevig vast te houden.

Straks kan ik zwemmen tussen mijn
eigen beelden!”, verheugt Sander
van Heerde zich. Hij is druk aan het
werk voor een decorbouwer die de
projectruimte van De Besturing
heeft gehuurd voor een opdracht
voor het Tikibad van Duinrell. Om
die reden mogen de sculpturen niet
zonder toestemming worden
gefotografeerd, legt Tiddo de Ruiter
uit. Deze ‘founding father’ houdt
vanuit zijn aangrenzende
houtwerkplaats een oogje in het zeil.
Afspraken zijn binnen De Besturing
namelijk heiliger dan een leek vooraf
van een ‘makers-collectief’ zou
vermoeden. “Met Dennis Slootweg
deelde ik een pakhuis in het centrum,
hij als metaalbewerker ik als
houtbewerker. Dat was toch wel een
beetje een kluizenaarsbestaan, met
z’n tweeën. We wilden mensen om
ons heen, deel uitmaken van een
collectief. Bij bestaande broed­
plaatsen vonden we geen aan­
sluiting. De CabFab vonden we ‘te
glad’ en De Vloek weer té
anarchistisch. Als je wilt dat zoiets
werkt, moet het goed worden
georganiseerd, terwijl je in De Vloek
alleen al met het woord ‘regel’
meteen vijanden maakte”.
Tiddo en Dennis besloten daarom
‘voor zichzelf’ te beginnen en na een
reeks gesprekken met mensen ‘van
hoog tot laag’, eindigde de zoektocht

20
naar locaties in de Binckhorst. Daar
had de gemeente in die jaren veel
vastgoed aangekocht vanwege het
toenmalige Masterplan. Tiddo:
“Wij konden de sleutel krijgen van
dit gebouw, waar heel stellig bij
werd gezegd door de gemeente dat
het voor ‘circa twee jaar’ zou zijn.
We hebben ons vervolgens ingesteld
op een nomadisch bestaan. In mijn
werkplaats staat bijvoorbeeld een
zeecontainer. Die is heel handig als
roomdivider, maar ook als je ergens
anders naartoe moet verhuizen, kan
alles erin…”.
Vooruitzicht
Jaren later kon met enige zekerheid
worden geconcludeerd dat van het
Masterplan alleen de Rotterdamse­
baan de tand des tijds zou door­
staan. Dat bood De Besturing, dat
was uitgegroeid tot een “goed
geoliede broedplaats met tientallen
21
creatieve en culturele ondernemers,
een nieuw perspectief, met uitzicht
op een permanent verblijf in de
Binckhorst. De constructie en
voor­waarden waaronder dat zou
kunnen, bleef echter onduidelijk tot
het ‘koop-scenario’ realistisch werd
en de stichting onlangs eigenaar
werd van ‘de stenen’; de grond
waarop het pand staat blijft via
eeuwigdurende erfpacht van de
gemeente.
Tiddo: “De aankoopfase was heel
intensief. Ik denk dat we ‘erg’ op tijd
waren. Op het moment dat we
tekenden, zat het gebied ontzettend
in de lift en werd er weer vastgoed
verhandeld. Het slechte tij, hebben
wij dus wel nodig gehad”.
Werkzaamheden
Voor De Besturing rest na het
koopproject een flink nieuw karwei
De Besturing is
een beetje een
prototype
geworden
om het gebouw, zonder het van zijn
eigenaardigheden te beroven, op te
knappen. Een likje verf zal niet
volstaan, beseft ook Martine
Zoeteman, een van de zeven
bestuursleden die op de derde etage
een sprekend voorbeeld ziet van zo’n
uitdaging. In het atelier van Katerina
Konarovska mankeert overduidelijk
wat aan het raam dat ‘bijzonder’ is te
noemen. Daglicht om landschappen
te schilderen, sluipt er via een klein
luik, dat ze heeft gemaakt van
houten platen, haar kamer binnen.
“Het kozijn was verrot, waarna het
raam eruit is gevallen”, legt ze haar
werk uit. Het ongemak heeft haar na
‘twee winters’ nooit weggejaagd.
De Tsjechische KABK-alumna is er
22
Het slechte
tij,
hebben wij dus wel
nodig gehad
immers op haar plek en heeft de
18 fietskilometers die ze daags
maakt om van huis naar daar en
weer terug te gaan, er graag voor over.
Katerina: “Ik houd van de sfeer, een
beetje underground, die heel vrij is.
Deze plek doet me goed. Naar Tsjechië
hoef ik alleen om daar foto’s te maken
van natuur, de rest kan hier…”.
Ballotage
Katerina blijkt een van de nieuwere
huurders. Martine legt uit dat
De Besturing die van harte welkom
heette om de exploitatie kloppend te
krijgen. Martine: “We hebben
tegen­­woordig ruim veertig mensen,
met goedlopende praktijken, in het
gebouw”. Waar Katerina uitziet naar
het nieuwe, echte, raam dat ze krijgt
als onderdeel van een grootschalige
renovatie waarbij dak, kozijnen,
elektra en gevel worden aangepakt,
heeft instrumentenontwerper Jan
Willem Hagenbeek geen specifieke
wensen. Hij is tevreden met zijn
nieuwe ruimtes, waar hij eigenlijk
niet eens naar op zoek was. “Ik was
 Dat was toch wel
een beetje
een
kluizenaars-
bestaan,..
met z’n tweeEn

dit een mooie pilot geweest. In plaats

van onderzoek te doen bij anderen,
heb ik van binnenuit er zelf deel van
uitgemaakt en het kunnen doen. De
Besturing is een beetje een prototype
geworden. Door het hele koopproces
net een jaar bezig geweest om een De architect en schrijfster houdt zich zijn we uit de marge gekomen,
zolder te verbouwen. Ik had er de namelijk bezig met onderzoek naar hebben we positie gekregen in het
balken vervangen en een nieuwe ‘zelf-organiserende groepen’, zoals gebied, en zijn we als groep gegroeid
trap gemaakt, toen Bertus Gerssen De Besturing. Martine: “Voor mij is en sterker geworden”.
zei: je moet hier komen!”.
Dat vriendelijke bevel volgde hij
ondanks gedane inspanningen met
grote graagte op en ‘dus’ moest er
een motivatiebrief worden
geschreven, gericht aan het
stichtingsbestuur. Met enkel de
behoefte aan werkruimte en klanten
als Depeche Mode en Kyteman was
Jan Willem immers nog niet zeker
van zijn plek. “Wat ik toen heb
geschreven? Dat zou ik niet meer
weten. Motivatie had ik toén nodig
om binnen te komen, nu niet meer!”,
schatert hij. Haar is De Besturing
bijzonder dierbaar ‘als project’.

VOOR Meer informatie: www.debesturing.nl

23
De veranderlijke
geschiedenis van
de ‘ziel
van de
Binckhorst’
Wie via de Binckhorst de stad in- of uitrijdt, moet gaan
zien wat al jaren goed verborgen is gehouden. Bij de
monding van de tunnel van de Rotterdamsebaan wordt
een groene entree gecreëerd die recht doet aan een
belangrijk stuk historie van de Binckhorst: het kasteel
waar het gebied zijn naam aan dankt en dat ondanks vele
wisselingen van de wacht nog altijd pronkt aan de
Binckhorstlaan.

25
Ondanks de hoffelijkheid van Den
Haag is het aantal ‘échte kastelen’ dat
de stad heeft schaars, stelt Koos
Havelaar van Stichting Haags
Industrieel Erfgoed vast. Eén daarvan
houdt zich al decennia schuil, naast
het voormalige hoofdkwartier van de
Luchtmacht aan de Binckhorstlaan,
achter een kantoorgebouw dat
tegen­woordig bepaald geen visite­
kaartje lijkt voor de bouwers ervan.
Indertijd was het heel innovatief en
zelfs met een architectuurprijs
be­kroond. “Dat is gebouwd in op­dracht
van de Stichting Vakopleiding Bouw die
in 1959 het kasteel als huurder betrad.
In 1969 was het gebouw ervoor klaar.
‘Afschuwelijk’…”, luidt het oordeel van
Koos. Hij toont zich er niet rouwig om
dat het kantoorgebouw dit jaar wordt
gesloopt ten faveure van het kasteel
dat een lange, mistige geschiedenis
heeft van gebruikers, verbouwingen en
eigenaren. Die bloedlijn gaat terug tot
de middeleeuwen toen het gebied
waar het kasteel werd gebouwd nog
niemandsland was en de Trekvliet, die
aan de achterkant ligt, nog lang niet
bestond. Die zou vanaf 1344 worden
aangelegd. Eind 11e eeuw werd eerst
een “veredelde boerderij” gebouwd. In
bronnen duikt een kasteel pas in 1308
op. Graaf Willem III van Holland was
indertijd eigenaar van een kasteeltje
met een zaal, eerste verdieping, toren,
wallen en gracht, maar woonde er
zelf niet. Hij gaf het te leen aan
vertrouweling Symon van Benthem die
voor de verwoesting van het kasteel
tijdens de Hoekse en Kabeljauwse
Twisten, een interne machtsstrijd
binnen de elite van het graafschap
Holland, reeds was vertrokken. Nadien
werd het kasteel herbouwd, maar van
die 14e eeuwse reconstructie is niks
meer te zien. De basis van het kasteel
werd namelijk in de 17e eeuw gelegd
toen het eigendom was van de familie
Snouckaert, de langstzittende
gebruiker tot op heden. Koos: “De
pronkgevel was toen waar nu de
achterkant is, aan de Trekvliet dus”.
Bladeren
Na de Snouckaerts raakt het kasteel
echter in verval en kan een nieuwe
26
eigenaar begin 18e eeuw feitelijk
opnieuw beginnen het kasteel
grandeur (terug) te geven. Het kasteel
werd meer een geheel waarbij ook de
omliggende grond op de schop ging.
Om te laten zien hoe dat er ongeveer
uit moet hebben gezien, raadpleegt
Koos zijn boek ‘De Binckhorst,
bedrijventerrein in beweging’ waarin
hij bladert op zoek naar impressies van
de tuin van toen. Op de prenten in het
boek is te zien dat het kasteel in een
elegant, statig park met grachten en
siertuinen kwam te staan. Koos:
“Er werd toen veel aandacht aan de
omgeving besteed”. Die opleving duurt
tot medio 19e eeuw, daarna raakt het
kasteel in de verdrukking doordat de
Industriële Revolutie zich zou af­
spiegelen in de Binckhorst dat door de
ligging aan de Trekvliet strategisch lag.

De gemeente Den Haag die in 1907, na
verandering van gemeente­grenzen, de
Binckhorstpolder van Voorburg
’over­­neemt’, heeft dan grootse plannen
met het gebied. Koos: “In 1907 werd
het idee geboren om er de tweede
Gemeente Gasfabriek aan te leggen en
in de jaren ‘20 verder uit te bouwen tot
een industrieterrein. De industrie vloeit
vanaf dan om het kasteel heen waar
het steeds benauwder werd”.
Zoeklicht
In 1933 verwoestte een brand de
eeuwenoude boerderij, die daarna
niet werd herbouwd. Het hoofd­
gebouw van het kasteelcomplex werd
tussen 1934 en 1938 als een werk­-
­­gelegenheids­project gerestaureerd
door de ‘Gemeentelijke vakcursussen
voor werkeloozen’ dat de staat ervan
in 1850 als uitgangs­punt neemt.
Koos: “Bij benadering heeft het de
vormen gekregen van toen. Maar er is
eigenlijk niks origineel aan”.
Het kasteel zag in de eerste helft van
de 20e eeuw niettemin een reeks
bewoners komen en gaan; van
kunstenaars van de Haagse School
die zich door de vergane glorie lieten
inspireren tot militairen die in 1939
het tijdens de Mobilisatie vorderden.
Koos: “Dat was de Zoeklichtafdeling
die luchtdoelen moest opsporen. In
de tuin van het kasteel ligt een
De industrie
vloeit vanaf dan
monument ter nagedachtenis aan
om het kasteel
soldaten die zijn omgekomen. Nog
heen waar het steeds
altijd wordt daar op 4 mei een benauwder werd
herdenking gehouden”.
Na de Tweede Wereldoorlog wordt
het kasteel tot eind jaren ’50 gebruikt steeds eigenaar is, opdracht heeft
als weeshuis, waarna de Stichting gegeven. Het kasteel wordt gereed­
Vakopleiding Bouw er in 1959 intrekt gemaakt voor een nieuwe functie,
en er tot 1993 verblijft. Dan wordt het mogelijk een restaurant, dat prominent
kasteelcomplex namelijk in twee onderdeel wordt van de groene
delen verkocht. Het kasteel komt in stads­­entree die de gemeente heeft
handen van projectontwikkelaar gepland. Ter voeding van het ontwerp
Menno Smitsloo; de rest (het kantoor­ daarvan is in opdracht van de
gebouw Binckhorstlaan 145-147, gemeente door Stichting In Arcadië
achtertuin/boomgaard en het cultuurhistorisch onderzoek gedaan,
voormalige diensterf) worden bezit dat tevens van pas is gekomen voor dit
van de gemeente Den Haag. artikel, waaraan over een aantal
decennia zonder meer een nieuwe
Cosmetisch para­graaf zal worden toegevoegd. Het
Het kasteel krijgt na verkoop in 1998 kasteel geeft de omgeving een unieke
een kliniek in huis voor cosmetische sfeer, heeft veel doorstaan en is de
chirurgie. Die praktiseert tegenwoordig sloopkogel bespaard gebleven. Dat is
vanuit Rijswijk. En dus kan er opnieuw maar goed ook, want als je het
grondig worden gesleuteld aan het weg­haalt, haal je de ziel uit de
gebouw, waartoe Smitsloo die nog Binckhorst”.
Meer weten over de geschiedenis van De Binckhorst?
Lees dan ook:
• Het rapport van Stichting in Arcadië schreef op basis van
cultuurhistorisch onderzoek. (www.stichtinginarcadie.nl)
• ‘De Binckhorst, bedrijventerrein in beweging’ (Koos Havelaar).
Te bestellen via: www.shie.nl/publicaties
27
Leuk,
hier slapen
al mensen!
Kopers van de kavels in het Junogebouw zijn bezig hun woningen
naar eigen inzicht vorm te geven. Voor het grootste kluscomplex van
Den Haag hebben Han-Willem Visscher en Ineke Hulshof het totaal­
concept bedacht, dat in de praktijk verrassender wordt dan ze
hadden verwacht.

De architecten zijn onder meer
verantwoordelijk voor de bouwwijzer
van het Junogebouw. Daarin zijn de
uitgangspunten vastgelegd voor de
verbouwmogelijkheden die individuele
kopers hebben, maar die er toch voor
zorgen dat alle verschillende inter­
pretaties bij elkaar een fraai geheel
vormen. “We hebben alles zo
maximaal mogelijk gedaan, zodat
iedereen optimale vrijheid heeft. Als je
binnen de bouwwijzer blijft, moét het
goed blijven”, vertelt Han-Willem.
Ondanks de nauwe betrokkenheid
volgen hij en Ineke de voortgang op
een afstand. Het blijkt alweer even
geleden dat ze er zijn geweest en dus
lopen ze nieuwsgierig rond met
telefoons in de hand om actuele foto’s
te maken van de staat van het gebouw.
Ineke: “Ik ben heel blij met de patio,
balkons en dat de verschillende
kleuren die we hebben bedacht ook
worden gebruikt”. Voor meer
informatie over de ‘afstemming van
tint-soorten’ verwijst ze door naar
‘kleurenman’ Han-Willem, die zich
sinds 2011 bezighoudt met het eind
jaren ‘ 70 opgeleverde complex dat
een chagrijnige uitstraling had.
Han-Willem: “Het is als kantoor­
gebouw gebruikt en later zat er een
asielzoekerscentrum in. Toen ik een
studie ging doen naar de mogelijk­
heden voor hergebruik stond het jaren
leeg. Het was een log gebouw dat een
goede kolommen-structuur heeft en
veel ‘vrij-indeelbare’ ruimtes”.
Aanjager
Een van de scenario’s die hij bedacht
was dat het ‘Junoblok’ moest
voor­­zien in de behoefte aan klus­
kavels, in verschillende maten,
prijs­klassen en smaken waardoor een
natuurlijk kopersmix moest kunnen
ontstaan. Dat is een voltreffer
gebleken, want de kavels zijn als
warme broodjes over de toonbank
gegaan en worden inmiddels door
enkele klussers bewoond die
voor­lopig nog wel wat zaag- en
boorgeluiden om zich heen zullen
horen. Naar Inekes idee zouden dat
uitsluitend particulieren moeten zijn.
“Mensen lagen, tijdens de top van de
crisis, hiervoor in de rij. Voor hen
hebben we het bedacht, niet voor de
ontwikkelaars die het verder hebben
verkaveld om zo meer, kleinere
woningen te kunnen maken”.
Bij die anders gemaakte keuze is het
niet gebleven; nadere inspectie van
het complex legt immers meer
afwijkingen van het oorspronkelijk
plan bloot. Desondanks zegt Ineke
tevreden te zijn over wat er van het
gebouw, waarop de gemeente heeft
afgeboekt, is geworden.
Ineke: “De investering was nodig
om te laten zien wat trans­formatie
met kantoorgebouwen kan doen en

29
verdient zich terug in de ontwikkeling
er omheen. Hoelang dat duurt is wel
de vraag. Maar ik ben optimistisch, je
ziet het al gebeuren”.
Latent
Dat niet alles uit de verf komt, zoals
door de twee in de bouwwijzer is
voorgeschreven, nemen ze ter
kennis­neming aan. Han-Willem vindt
het wel charmant om te zien welk
eigen leven het gebouw begint te
leiden en Ineke stelt dat het ‘hoort bij
de opdracht’. “Leuk, hier slapen al
mensen!”, klinkt het als ze rondloopt
op de patio. “Dit was helemaal dicht,
net een binnenplaats van een
gevangenis. Het gat dat er nu is
waardoor je vanaf de binnenplaats de
Trekvliet kunt zien, hebben wij
bedacht! Door het open te breken, is
een levend gebouw ontstaan”. Haar
enthousiasme daarover wordt door
Han-Willem gedeeld. Mensen die hun
appartement aan de kant van Binck
Twins hebben en daar uitkijken op een
saaie muur, hebben door het gat aan
de waterkant vanaf de patio-zijde van
hun woningen namelijk toch een
uitzicht. “Het water is een grote
kwaliteit, voorheen was die latent, en
stond hier gewoon ‘een’ gebouw aan
het water. Met aanlegplekken voor
bootjes en de binnenplaats, is dat
veranderd”, aldus Han-Willem.
Brug
Een andere door de architecten
voorgestelde ingreep is te vinden op
het dak. Voor Han-Willem en Ineke
betekent dat de eerste keer met de lift
die ze zich ooit voorstelden met
minder ruw interieur dan de cabine nu
nog heeft. De lift blijkt het desondanks
gewoon te doen en brengt ze bij een
element dat ooit door Han-Willem is
voorgesteld: een loopbrug van het
Juno-gebouw naar de naastgelegen
Binck Twins. Han-Willem: “Dat zo’n
geschetste parkeeroplossing met een
brug naar de buren er na zes jaar toch
echt is gekomen, is geweldig om te
zien”. Voor bewoners van het Juno­
gebouw betekent die verbinding dat ze
hun auto’s op het dak van Binck Twins
kunnen parkeren met als extraatje
www.vimeo.com/85444449
30
Dit was
helemaal
dicht,
net een
binnenplaats van
een gevangenis
een groots, stedelijk uitzicht over
Den Haag. De aandacht van
Han-Willem gaat in eerste instantie
echter uit naar de afwerking van de
brug. Daar ziet hij details die hij zelf
anders zou hebben gedaan, maar waar
anderen nu over gaan er hun Junoblok
van maken. Han-Wllem: “Als architect
moet je van te voren niet alles willen
dichttimmeren”.
Mensen lagen,
tijdens de top van
de crisis,
hiervoor in de rij
Botsproeven brengen Om
De pilot die de gemeente Den Haag in de Binckhorst doet met het
Omgevingsplan nadert zijn einde. In het eerste kwartaal van 2017
zijn zogeheten botsproeven gedaan, één van de laatste fasen van
het experiment.

34
gevingsplan naderbij
De botsproeven zijn een traject
geweest van drie maanden waarin
‘de robuustheid’ van het omgevings­
plan is getest door een aantal
(fictieve) initiatieven te toetsen.
Gebleken is dat het omgevingsplan
veel bedrijfsontwikkeling losmaakt,
maar dat dit een ongewenste
uitwerking heeft op de totaal­
verhouding in het gebied.
Dat moet hoog stedelijk zijn, wat
door sterke bedrijfsontwikkeling ten
koste gaat van de geambieerde
balans tussen werken én wonen in
de Binckhorst.
Om dit in het uiteindelijke
omgevingsplan in evenwicht te
houden, wordt vervolgonderzoek
gedaan naar manieren om bedrijfs­
ontwikkeling mogelijk te laten zijn,
zonder in te leveren op hoogwaardig
stedelijke kwaliteit. In de praktijk zal
monitoring voor de gemeente een
belangrijke methode zijn om richting
te kunnen geven aan hoe een gebied
zich ontwikkelt, binnen de kaders die
zijn bepaald. Zo kan blijken dat
Omgevings-
plan in
evenwicht
VOOR Meer informatie: www.denhaag.nl/binckhorst
duurzaamheid en vergroening
aspecten zijn die achterblijven
balans tussen
waarop de gemeente met ‘harde’ of werken En
‘zachte’ maatregelen kan anticiperen
om alsnog het streefniveau te
wonen
in de BinckhorsT
waarborgen. Op het vlak van
saldering wordt door het project­
team gezocht naar manieren om
ervoor te zorgen dat initiatieven, die Binckhorst ter visie neergelegd. Met
in eerste instantie niet helemaal de reacties daarop moet verdere
binnen het gestelde kader passen, uitwerking in het najaar leiden tot
bijvoorbeeld extra compenseren op een behandeling in de gemeente­
duurzaamheid en buitenruimte- raad waar het dan ook eind 2017
kwaliteit. kan worden vastgesteld.
De ervaringen die in de Binckhorst
Planning met het Omgevingsplan worden
Op basis van de tussentijdse opgedaan, zijn richtinggevend voor
resultaten wordt voor het het stedelijke omgevingsplan dat
zomerreces het Omgevingsplan volgt in 2018.
Omgevingswet
Per 2019 is de Omgevingswet van kracht waarmee het oude bestemmings­­
plan verdwijnt en het flexibelere omgevingsplan zijn intrede doet. Dat
moet het voor particulieren eenvoudiger maken bouwprojecten te starten.
Ter voorbereiding op de nieuwe wet wordt in de Binckhorst sinds 2014
een pilot gedraaid die het afgelopen half jaar is benut voor zogeheten
‘botsproeven’ en om ervaringen op te doen met ‘saldering’ en
‘monitoring’. Daarmee wordt voortgebouwd op de eerder ontwikkelde
Omgevings Effect Rapportage (OER) en de milieueffectrapportage (MER)
die wordt gebruikt om mede het programma te bepalen, in plaats van
het te toetsen.
35
Bij ons hangt
Altijd
een sfeer
van zelf maken
PIP is voor menig jongere de bekendste én belangrijkste
plek in de Binckhorst. Een jong, alternatief uitgaans­publiek
weet namelijk dat het er gegarandeerd is van feesten,
cultuur en kunst die het elders niet snel ziet of meemaakt.
Dat publiek weet de weg naar de Binckhorst onderhand
blind te vinden en kan die route voorlopig gewoon in het
systeem houden. PIP viert in mei zijn tienjarig bestaan, een
opmaat naar het volgende lustrum. “We houden niet van
dingen die ‘af’ zijn”, aldus Steven van Lummel.

37
Over hoe PIP zich het beste laat
omschrijven, tasten Steven van
Lummel, David Schoch en Allard de
Zwart nog altijd in het duister. “Een
cultureel horecabedrijf”, blijkt een
compromis dat onder protest min of
meer unaniem wordt aangenomen
en het tevens geopperde ‘cultuur­
bordeel’ verslaat. Ditmaal, want een
uur later kan het heel goed weer
omgekeerd zijn. Die grilligheid is
kenmerkend voor PIP dat het liefst zo
ongrijpbaar mogelijk blijft.
“We hebben geregeld het advies
gekregen om met vaste concepten op
bepaalde avonden te werken.
Maar aan die ‘clubregels’ doen we
niet mee, ook al is het onhandig. Den
Haag houdt misschien niet zo van
dingen die onaf zijn, maar wij houden
niet van dingen die ‘af’ zijn”, aldus
Steven. Samen met Patty Broese van
Groenou en David nam hij in 2007
het initiatief voor ‘Place In Progress’
(PIP) waar kunstenaars, jonge
In Japan
kwam ik
een jongen
tegen die me
trots zijn PIP-
sjaal liet zien
ondernemers en muzikanten
ongestoord hun gang moesten
kunnen gaan. David: “De eerste
bijeenkomst was in de kelder bij
Steven, met mensen die we kenden
uit ‘de stad’. We wilden een plek
realiseren voor creatieven die geen
eigen plek hadden”. “Er was een groot
gebrek aan creatieve plekken, aan
broedplaatsen, waar dingen mogen
mislukken en dus geëxperimenteerd
kan worden. Den Haag zat creatief
op slot…”, vult Steven aan.
Schemering
Nadat onder andere de RAC-hallen en
‘vage kraakpanden’ afvielen, kwam
Bink36 in beeld dat toendertijd nog
deels in gebruik was door de KPN. Een
oude brandweerkazerne tussen de
twee hoofdgebouwen in werd ideaal
bevonden als locatie om workshops,
feesten, evenementen en voor­
stellingen te organiseren; een vleugel
lege kantoren op de eerste etage van
het Magazijn bood plek voor kantoren
en ateliers. Voor woningcorporatie
Vestia kwamen de drie als geroepen.
Die zag in PIP kans het creatieve
profiel van Bink36 vorm te geven en
besloot het collectief te sponsoren.
PIP had daarmee de achterban in huis
waarmee inhoud kon worden
gegeven aan de programmering. De
benodigde nachtvergunning om alles
38
honderd procent legaal te kunnen
uitvoeren, ontbrak. Gemeente en
Vestia stonden echter oogluikend
toe dat PIP de ruimte kreeg te
experimenteren en zo in de luwte
naam op te bouwen. Die reikt
inmiddels ver voorbij de grenzen van
Den Haag. Steven: “In Japan, waar
ik was voor een project, kwam ik
een jongen tegen die me trots zijn
PIP-sjaal liet zien”.
Buikpijn-vrij
Hoewel lol in de beginjaren volop
aanwezig is geweest, zijn de PIP-
mannen blij dat ze tegenwoordig alle
papieren op orde hebben. Want, al
zijn ‘noemenswaardige incidenten’
uitgebleven, ze waren er continu
beducht op dat het mis zou kunnen
gaan. Steven: “Toen we eenmaal onze
vergunning hadden konden we
uitdragen wat we al vijf, zes jaar
deden, zonder met buikpijn bij de
deur te hoeven staan. De nacht­
vergunning heeft dingen in een
stroomversnelling gebracht”.
De ‘legale status’ markeert de nieuwe
fase waarin PIP verkeert. Daarin is het
ook door de gemeente ‘erkend’ met
een plek in het kunstenplan waardoor
het zeker vier jaar is verzekerd van een
basissubsidie. Die geeft de stabiliteit
om zoals Allard het noemt ‘kwetsbare
programmering’ te kunnen doen.
 Aan ‘clubregels’
doen we niet
Die is financieel minder interessant, zelf ‘meemaken’”. David: “Bij ons is mee, ook al is
maar levert creatief winst op. iedereen welkom en gelijkwaardig. het onhandig
Verhuringen van de ruimtes, Alles kan hier, maar door het
projecten in binnen- en buitenland, thuisgevoel ontstaan vanzelf regels”.
en de eigen feesten op locatie en in Steven: “Een bestuurslid van ons,
‘Club PIP’ zorgen ervoor dat PIP draait Ingrid Rollema, noemt dat “radicale richt zich immers op het ‘nu’ en
zoals het wil. Het beheer van de gastvrijheid”. ‘straks’ waardoor het voor veel
kantoren waar voorheen de achterban Wat dat zoal teweegbrengt toont PIP (nieuwe) jongeren dé plek blijft die ze
zat, laat het tegenwoordig over aan van 18 mei tot en met 28 mei tijdens reden geeft naar de Binckhorst te
de nieuwe eigenaren van het ‘De Haagse Tiendaagse’ waarmee het trekken, ook als het gebied straks in
gebouwencomplex. PIP concentreert zijn eigen bestaan viert met een weinig nog lijkt op de desolate plek
zich op de eigen hoofdzaken en ‘durft’ programma ‘van film, theater tot waar PIP eens ideale schaduw vond.
daarin zakelijk te zijn. Allard: “Geld nieuw talent’. Dat moet, als het Allard: “We zijn de ‘Gateway to the
verdienen is minder smerig geworden meezit, te bezoeken zijn via de eigen Binckhorst’. Tien jaar geleden had je
dan tien jaar terug. Het wordt nu niet entree die PIP krijgt vanaf de hier niets te zoeken en kwam je er
meer gezien als ‘verraad’ als je buiten Binckhorstlaan en geeft een indruk alleen om een auto weg te brengen.
je eigen kringetje dingen doet”. van wat zich in de Kazerne heeft Om ons heen is de afgelopen jaren
afgespeeld, maar vooral wat zich daar veel veranderd, maar wij zijn dat ene
Gateway tegenwoordig afspeelt. De blik van PIP dorpje dat dapper standhoudt!”.
Op het ingeslagen pad gaat PIP
verder, op weg naar de volgende
mijlpaal in de nu al legendarische
geschiedenis. Steven: “Het is wel is
wel een gek idee dat we in mei tien
jaar bestaan. Daar ‘worstelen’ we wel
een beetje mee. Laatst werden we
geïnterviewd door iemand van
3Voor12 die constateerde dat de
meeste middenpodia, waartoe wij
ook kunnen worden gerekend, de tien
jaar niet halen. Wij dus wel… Ik denk
dat het voor een deel komt doordat er
bij ons altijd een sfeer van zelf maken
hangt: de do-it-yourself-mentaliteit.
Als je wilt, kun je het bij ons namelijk

Voor Meer informatie: www.pipdenhaag.nl | facebook.com/pipdenhaag

39
 Nieuwe
‘look’voor
recreatieve Fokkerhaven
De Fokkerhaven kan zich in dit voorjaar verder ontwikkelen als de
‘recreatiehaven’ van de Binckhorst. De werkzaamheden aan de
buitenruimte in het gebied zijn dan voltooid.

Het sleetse uiterlijk van het gebied was namelijk wel aan
een flinke opknapbeurt toe. Want, waar Capriole er het
afgelopen jaar in is geslaagd een oud fabriekspand te
veranderen in een goed lopend horecabedrijf deed de
omgeving geen recht aan die positieve ontwikkeling.
Eerder, in 2015, is daarom door de gemeente Den Haag
besloten om in totaal 10 miljoen euro te investeren in het
verhogen van de kwaliteitsniveaus van de buitenruimtes
van de Fokkerhaven, Binckhorsthaven en Poolsterhaven.
Deze inzet op drie havens moet het verblijfsklimaat in de
(deel)gebieden verbeteren. Door ze aantrekkelijker in te
richten, wordt de levendigheid vergroot. Dit moet leiden
tot nieuwe bedrijvigheid en functies. Elke haven heeft
hierin een eigen functie en karakter.
In de Fokkerhaven, dat een recreatief karakter heeft, is
ervoor gekozen om de buitenruimte naar voorbeeld van de
Caballero Fabriek vorm te geven. Er komt meer groen, en
in de haven komt een aanlegplaats voor bootjes.
Die kwaliteit is ook tijdens de herinrichting benut; het
(sloop)materiaal is tijdens de werkzaamheden per boten
over de Trekvliet af- en aangevoerd.

VOOR Meer informatie: denhaag.nl/bouwen

41
Het paviljoen
zou richting
hoogovens
gaan, of wij konden
een plan bedenken
Als ontwikkelende bouwer wil Stebru met ‘Frank is een
Binck’ bijdragen aan de transformatie van de Binckhorst
tot een gebied waar wonen, werk en recreatie samengaan.
Een stukje ‘Haagse geschiedenis’ moet daarbij helpen.
Het ‘Van Klingeren Paviljoen’ zal in het gebied namelijk
zijn comeback maken, op een nieuwe locatie waar het
eigenlijk zelfs de basis vormt van het hele concept.

43

“De Binckhorst heeft veel verborgen
kwaliteiten. Capriole, CabFab,
Kompaan, en ook de begraafplaats,
vind ik pareltjes. Daarbij ligt het
gunstig en wordt het goed ontsloten.
Als je dan weet dat het gebied een
combinatie moet worden van wonen,
werken en recreëren dan gaat het bij
mij wel kriebelen…”,vertelt Bart
Snijders, ‘chief development’ van
Stebru. Met Jos van Boxtel is hij
verantwoordelijk voor de
ontwikkeling van Kavel 1, op de
hoek van de Melkwegstraat en
Saturnusstraat. Op de bijna 5000
vierkante meter is voor Stebru alle
ruimte om te doen wat het graag
doet: op complexe plekken
ontwikkelen én bouwen. Bart:
“Doordat we zowel aannemer als
ontwikkelaar zijn, kunnen we altijd
wel een manier vinden hoe we iets
werkend krijgen. Belangrijk is dat we
weten dat we niet de enige
ontwikkeling zijn in de Binckhorst”.
Daar is Stebru terechtgekomen toen
het een locatie zocht om een souvenir
uit het verleden te herbergen: het
Van Klingeren Paviljoen. Bart:
“Anderen hebben er veel energie in
gestoken om de voormalige jeugd­
herberg te behouden. Die stond
oorspronkelijk naast Villa Ockenburg,
maar bleek niet meer exploitabel.
Een actiegroep heeft ervoor
Overal blijken
er mensen die
wel een keer
in de jeugd-
herberg
hebben geslapen
gestreden dat het niet gesloopt zou
worden maar gedemonteerd”.
Aanvankelijk zou het na de
demontage in 2010 worden
herbouwd als Medialab voor jonge
ondernemers, maar economische
tegenspoed deed dit plan kapot­
vriezen in de ijskast. Toen jaren later
bleek dat de gemeente Den Haag
behoorlijk in zijn maag zat met de
stukken paviljoen, ontworpen door
architect ‘Frank’ van Klingeren, kwam
het bij Stebru uit. Bart: “Het paviljoen
zou richting hoogovens gaan, of wij
konden er een plan voor bedenken”.
Frame
Aangezien ‘flexibel staal’ dominant is
in het paviljoen wist Stebru wel raad
met de opgave. Want, hoewel het
materiaal al ruim vijftig jaar oud is,
blijkt de sleet er nog niet in te zitten.
Jos: “De jeugdherberg heeft altijd in
de buurt van zee gestaan en is daar­om
destijds extra geconserveerd om het
zout te kunnen weerstaan”. Naast het
staal bleek ook de gedachte achter het
44
ontwerp goed (her)bruikbaar. Van
Klingeren bedacht de herberg als
onderdeel van een camping waar
volgens hem de meest ideale
samenleving te vinden zou zijn. Om
sociale interactie te stimuleren werd
‘privé’ zoveel mogelijk buiten de
deuren van het paviljoen gehouden,
door veelvuldig gebruik van glas.
Een multifunctionele eetzaal en
herberg­kamers met een zogeheten
‘communicatie-bevorderend
stapelbed’ zijn enkele andere
voor­beelden van hoe Van Klingeren
gemeenschapszin dacht te kunnen
bevorderen. Bart: “Overal waar ik in
Den Haag over dit project vertel,
blijken er mensen die wel een keer in
de jeugdherberg hebben geslapen of
er op een andere manier geschiedenis
mee hebben.”
Slimmigheden
Het Frank-is-een-Binck-plan vertaalt
dit gedachtegoed op verschillende
manieren, vanuit de sixties naar de
nieuwe roaring twenties.
Het paviljoen wordt herbouwd aan
de kade bij de jachthaven en zal
waar­schijnlijk een restaurant worden
met lofthotel, met daarbovenop
een rooftopbar. Achter deze
Van-Klingeren-vleugel wordt ruimte
gecreëerd voor bedrijvigheid. Extra
hoge plafonds moeten het mogelijk
maken ruimtes te voorzien van vides
waardoor extra werkplekken
ontstaan. “Een co-working-space,
voor startups én scale-ups. Dat
gebouw ligt mooi op de hoek van
twee straten waardoor, anders dan
CabFab en Bink36 die introvert zijn,
het een extravert karakter krijgt”,
aldus Jos. Boven de bedrijfsruimten
komt een parkeergarage van twee
lagen die, wanneer parkeernormen
ooit veranderen, relatief eenvoudig
omgezet kunnen worden in extra
(bedrijfs)ruimten. Jos: “Mobiliteit gaat
veranderen. Zo wordt in de Binckhorst
een pilot gedaan met zelfrijdende
auto’s die richting Hollands Spoor en
Station Voorburg gaan. Tegelijkertijd
zien we dat tegenover Kavel 1 een
grote parkeergarage staat die overdag
Voor Meer informatie: www.frankiseenbinck.nl
druk bezet is, maar ’s avonds en
’s nachts leeg. Je zou daar op een
slimme manier gebruik van kunnen
maken”.
Sociaal
Bij elkaar moeten de verschillende
functies en gebouwen ervoor
zorgen dat bewoners van de bijna
150 appartementen die worden
verspreid over twee woontorens, van
50 en 70 meter hoog, in een levendige
omgeving terechtkomen. Een groot
deel van die huizen zal een sociale
huurwoning zijn, waarmee het
project bijdraagt aan de gemeente­
lijke doelstelling om gemiddeld
genomen 30 procent van nieuwbouw
voor de sociale sector te bouwen. Bart
en Jos verwachten dat mensen die
45
zich daar op inschrijven, weten waar
ze voor kiezen in de Binckhorst en
hebben ze bovendien nog een laatste
‘belangrijke asset’ in petto voor alle
toekomstige gebruikers. Op het dak
van het middendeel, de co-working-
space, is ruimte voor een flink terras
waar de sky de limit lijkt. In het
huidige ontwerp is bijvoorbeeld een
hockeyveld getekend, gebouwen die
als atelierwoonhuis kunnen dienen,
wasserette, fitness en een waterpartij
die met een flinke dosis groen voor
een uniek publiek park zouden
kunnen zorgen. Zouden kunnen, want
op het dak ligt alles nog open. Hoe
het allemaal precies uitpakt, moet in
2020 zichtbaar zijn wanneer de
werkzaamheden, die in de zomer
2018 beginnen, zijn afgerond.
Het is goed
dat de boel nu echt
op gang komt
De transformatie van The Green Campus aan het Maanplein tot een
woon-werk-locatie krijgt de komende maanden meer en meer
gestalte. Het ‘strippen’ is inmiddels in volle gang; een eerste
lichting woningen kan medio 2018 worden verwacht.

Het tempo zit flink in het project aan
het Maanplein en dat is volgens Johan
Spriensma, vastgoedontwikkelaar bij
Borghese Real Estate, volkomen
logisch. Vorig jaar september kocht het
met ontwikkelaar COD het complex
aan dat in totaal 80.000 m² beslaat.
Johan: “We hadden al een belegger
aan boord en merken ook dat de
gemeente graag wil dat er wordt
ontwikkeld. Het is in ons beider belang
dat er iets met de gebouwen gebeurt,
sommige staan al tien jaar leeg…”.
zijn afgerond, waarna in totaal ‘zo’n
600 woningen’ in het 12-delige
gebouwencomplex komen, inclusief
sociaal programma. Die worden
onderdeel van een gevarieerd
programma waarin bedrijvigheid
behouden blijft voor het complex
waar tot op heden uitsluitend werd
gewerkt. Daar zorgt onder andere
KPN voor, dat er sinds de jaren ’90
bivakkeerde, maar vorig jaar besloot
het hoofdkantoor naar Rotterdam te
verhuizen. Op ongeveer 21.000 m²
houdt de KPN in het complex een
grote ‘kantoorhub’. “Maar ook
toonaangevende bedrijven zoals
Content Guru en ZTE blijven in de
kantoren zitten. We willen dat het
echt gemengd wordt, daar hechten
kantoorgebruikers tegenwoordig ook
meer waarde aan”, aldus Johan die op
termijn nog een extra functie aan de
mix wil toevoegen. “We willen een
bijzonder hotelconcept, de mogelijk­
heden daarvan zijn we aan het
onderzoeken”.

Woningdruk
Voor Borghese/COD is de Binckhorst
weliswaar nieuw terrein, maar Johan
is er gerust op dat Borghese/COD zich
ook daar zal manifesteren. Johan:
“We zien dat de gemeente veel
inspanningen doet in het gebied.
Het is goed dat de boel nu echt op
gang komt en dat we iets doen aan
de woningdruk die er in Den Haag is”.

Kantoorhub
In aanvang zal The Green Campus
die druk verminderen door 266
huurwoningen te realiseren.
Deze fase 1 moet volgend voorjaar

46
We willen
dat het echt
gemengd wordt
Het zou best een beet
Roeivereniging De Laak is een van de oudste ‘bewoners’ van de
Binckhorst waar het na een verhuizing in de jaren ’10 van de
vorige eeuw terecht is gekomen. Met een nieuw, modern
clubgebouw blijft ze in de toekomst graag in het gebied, waar
leden vanaf het water de ontwikkelingen volgen.

48
je groener mogen!
Via een diepe steeg vanaf de anderhalf uur van kunnen ‘genieten’. Wherry’s
Binckhorstlaan langs Skatepark “Ik heb ze afgebeuld”, grapt Peter van In het botenhuis speuren de
Sweatshop komt de goede zoeker uit den Berg die de vrouwen heeft roeivrouwen naar de ‘wherry’s’
bij het clubhuis van De Laak. Het is getraind. Terwijl hij aan Rene verslag waarmee ze hun gasten gaan
een weg die Rene Smit zijn leven doet van de sessie, brengen de dames rondvaren. Op de boeg staan de
honderden, zo niet duizenden, malen hun ‘4+’ op de kade, die ze vervolgens namen ‘Burchvliet’ en ‘Zorgvliet’ .
heeft bewandeld. De geboren Laker is keurig opbergen in het ‘krappe’ “Daarmee varen we eigenlijk nooit,
al vijfenveertig jaar lid en behoorlijk botenhuis. Rene: “We zijn al een tijdje het zijn toerboten die niet kunnen
thuis in de Binckhorst. “Ik ben hier bezig met nieuwbouwplannen. Dat is omslaan. Daar leren we nieuwe leden
eigenlijk geboren, in de Wegastraat nodig, want om te kunnen door­ de eerste vijf keer mee roeien”, vertelt
zat ik op de HTS”. groeien van 500 naar 700 leden Winnie Versol die met Susanne
Hoewel de steeg hem bekend is, hebben we betere voorzieningen Dallinga onder aanvoering van Lotte
blijft ze een doorn in het oog van de nodig. Ons clubgebouw is verouderd van Niel met de ‘Burchvliet’ vaart.
vereniging die de afgelopen decennia en het botenhuis te klein. Nieuwbouw Na het te water laten van de eerste
haar omgeving met industrie heeft brengt ook een nieuw krachthonk wherry en het installeren van de
zien dichtgroeien. “Het is geen prettig met zich mee. Dat zou ook gebruikt bankjes laten de fotograaf en trainer
gevoel als je op een regenachtige kunnen worden door mensen die hier Peter zich in de Zorgvliet zakken die
avond je dochter hier in het donker in de buurt komen wonen”. door Paddy Buitelaar en Annemarie
voor een training moet afzetten”,
verwoordt hij het gevoel dat het
roeiers desondanks niet belet lid te
worden. En eerlijk is eerlijk: de keuze
is tamelijk beperkt. Rene: “We zijn de
enige burgerroeivereniging van Den
Haag. De andere vereniging is
Pelargos, voor studenten. Wie ‘roeien
in Den Haag’ googelt, komt
automatisch bij ons uit”, licht Rene
Smit het monopolie toe.
Van regen of donkerte die een steeg
duister kunnen maken ontbreekt op
de open dag elk spoor. De zon schijnt
immers volop en daar hebben de
dames die Rene bereid heeft
gevonden een roeitoer te verzorgen al

49
Douwes wordt gevaren. Die voor­
sprong verspeelt het team echter al
vlot als ook de Burchvliet te water is
en blijkt dat Paddy en Annemarie
met een ouder type riemen roeien
met minder krachtige bladen.
Recensies
De Burchvliet passeert, mede door
het materiaalvoordeel, als eerste
Capriole dat aan de Fokkerhaven ligt.
Winnie, Lotte en Susanne moeten er
nog gaan buurten, maar kennen al
wel lovende recensies van enkele
mannelijke roeiers die er na een
training koffie drinken. Ook over
‘de goede hamburgers’ is aan boord
gehoord. De drie besluiten binnen­
kort zelf te gaan proeven. Maar eerst
moeten ze de weg naar de
Binckhaven zien te vinden, een
bestemming die ze zelden aandoen.
Roeien doen ze doorgaans namelijk
richting Delft, sporadisch gaan ze
richting stad of nog verder richting
Westbroekpark waar ze een
tussenstop maken om te picknicken.
Lotte waagt echter toch een poging
via deze vaarroute de Binckhaven te
Wie‘roeien
in Den Haag’
googelt,
komt automatisch
bij ons uit
50
bereiken maar een ogenschijnlijk
logische doorgang blijkt doodlopend.
De tragere Zorgvliet wordt door hun
stuurman echter alsnog dezelfde
kant opgestuurd. “Daar kun je niet
naartoe, tenzij je als afval verwerkt
wilt worden!”, waarschuwt Susanne
roepend naar de andere wherry.
Om de Binckhaven te bereiken, moet
worden teruggevaren door een wat
te smalle onderdoorgang die
Susanne niet had zien aankomen en
kortstondig handpijn bezorgt. De
dames die ‘van snel’ houden, doen
hun uiterste best opnieuw vaart te
maken in de logge wherry. Bij Binck
Eiland gaan ze stuurboord, langs een
rij woonboten om daarna onder de
Binckhorstbrug door te duiken.
Daar kun je
niet
naartoe,
tenzij je als
afval verwerkt
wilt worden!
Daar ligt de CaballeroFabriek en blijkt
Mama Kelly bij de roeivrouwen
herkenning op te leveren, die wordt
overtroffen door de laatste halte. “Ik
werk in Bink36 en borrel wel eens op
vrijdagmiddag bij Kompaan”, vertelt
Winnie terwijl het wachten is op de
volgboot. Er is tijd om het unieke
uitzicht te beschouwen, maar de
karakteristieke groene kraan van de
BAM geeft wat de vrouwen betreft
nog onvoldoende kleur aan de
VOOR Meer informatie: www.rvdelaak.nl
industriële omgeving. “Het zou best
een beetje groener mogen”, luidt het
meerstemmige advies.
Plezier
Op weg terug naar De Laak passeren
de boten twee mannen die verbaasd
hun aandacht van een openstaande
kofferbak naar de vrouwen verleggen.
Veel oog daarvoor hebben de
roeisters niet, ze hebben hun koers
bepaald op de Trekvliet waar het
inmiddels behoorlijk druk is. En hoe
ontspannend dat er ook uitziet, Lotte
weet dat het een keerzijde heeft.
“Plezierbootjes zorgen voor golven
die je als roeier liever niet hebt. Die
zijn hier extra sterk omdat de
kademuren kaal zijn. Het zou helpen
51
als er beplanting, bijvoorbeeld riet,
langs komt”.
Afgezien van de mooiweer-vaarders
blijken ook binnenvaartschippers
weinig populair onder de dames die
misschien wel het liefst varen als het
guur is en de Trekvliet dus leeg. Met
enige huiver nemen ze kennis van
plannen om het vaarklimaat in de
Binckhorst te versterken, terwijl ze
naar de kade varen. Daar heeft Rene
inmiddels gezelschap gekregen van
enthousiastelingen die net als de
roeisters het water op willen. De
vrouwen hebben na uren roeien
echter een andere behoefte en
vinden het hoogtijd voor “koffie!”, uit
eigen kantine.
53
BinckLab gaat Kavel 1
Het duurt nog ruim een jaar voordat de werkzaamheden voor
Frank is een Binck beginnen. Om te voorkomen dat Kavel 1
onnodig lang braak ligt, werd het ‘BinckLab’ bedacht dat ideeën
heeft verzameld voor de tijdelijke invulling van het terrein.

54
voorverwarmen
“Het liefst willen we deze zomer al
benutten om op het terrein iets te
doen”, vertelt Wout van der Heijden.
Hij is van Volq dat samen met De
Collectie en KWIK BinckLab runt, een
participatieproject in opdracht van
Stebru, de ontwikkelaar van Frank is
een Binck. Ideeën om ‘iets’ te doen op
het terrein, blijken talrijk. In maart
heeft BinckLab twee weken lang met
een kas op de kavel gestaan waar
mensen hun plannen konden delen.
Ook kwamen via social media
bruikbare suggesties binnen. Wout:
“Ik denk dat we wel meer dan honderd
ideeën hebben ontvangen die we
vervolgens hebben gecategoriseerd
waarna we drie concepten hebben
gepresenteerd”. Daar past vrijwel elk
idee ergens wel bij en dat is precies de
VOOR Meer informatie: www.bincklab.nl | facebook.com/BinckLab
bedoeling van het project dat zoveel
mogelijk mensen ‘ownership’ wil
geven over een gebied dat de
komende jaren moet uitgroeien tot
een plek waar iedereen graag komt.
“Van de drie concepten lijken ‘Dorp’
en ‘365-graden programmering’ me
het meest haalbaar. Voor het derde,
een stadslaboratorium waar proeven
kunnen worden gedaan, heb je een
langere voorbereidingstijd nodig, als
je dat serieus wilt doen”.
Haalbaarheid
De twee concepten die Wout haal­-
baar acht, kunnen volgens hem
complementair zijn. Zo staat het
tijdelijke duurzame ‘Dorp’ dat zou
worden gebouwd van restmaterialen
niet in de weg dat er het hele jaar
55
door activiteiten worden
georganiseerd (365-Graden). Eenieder
die op het terrein iets wil organiseren,
zou in dat scenario gebruik kunnen
maken van een ‘basisinfrastructuur’
voor festivals. Wout: “Dat kan een
kamermuziekfestival zijn voor 200
man, maar ook Kompaan wil er
bijvoorbeeld een groot Bier & Braad
Festival organiseren. Dan heb je het
ineens over 6000 man. Er was ook
iemand die voorstelde in de winter
een schaatsbaan op het terrein aan te
leggen. In zichzelf is dat onvoldoende,
maar als het onderdeel zou zijn van
een groot winterfestival zou het weer
heel mooi passen”. Wat er van alle
plannen terechtkomt, moet de
komende maanden duidelijk worden.
Als het aan Wout ligt, gaat in elk geval
het dorp-plan op enige manier door,
mits ‘vergunbaar en financierbaar’.
Daar zou dan ook een overnachting in
een pop-up-hotel kunnen worden
georganiseerd, als onderdeel van een
‘arrangement om te ervaren hoe het
is om ‘wakker te worden in de
Binckhorst’. Ofschoon dat nog heel
wat voeten in de aarde heeft, gaat
Wout er vanuit dat BinckLab wel wat
voor elkaar krijgt. “In Leiden hebben
we iets vergelijkbaars gedaan met
De Buurt bij Centraal Station.
Die bedachten we in april, in juni was
het er”.
Definitief
Ontwerp
Rotterdamsebaan
Het definitieve ontwerp voor de Rotterdamsebaan is klaar en laat zien
dat de Victory Boogie Woogietunnel meer met zich meebrengt dan
optimale bereikbaarheid. Met slimmigheden worden duurzame slagen
gemaakt waar de stad trots op kan zijn en nog lang profijt van heeft.

Het ontwerp dat door Benthem
Crouwel en Paul de Ruiter Architects
is gemaakt, volgt met zijn ronde
vormen het principe van een
boor­tunnel en sluit naadloos aan op
eerder gemaakte ambities voor
tunnel en gebied. “Het is een lange,
doorgaande lijn die aan de binnen­
kant wit is. Dat is veilig en fris, als je
het goed kunt onderhouden. Daar
hebben we rekening mee gehouden
in het materiaalgebruik. Het ontwerp
is eenduidig en er zit een eenvoud in
die voor dit soort projecten goed is.
Een druk ontwerp leidt auto­
mobilisten namelijk af”, licht Joost
Vos, architect bij Benthem Crouwel,
toe. Net als de wereldberoemde
Victory Boogie Woogie van
Mondriaan, waar de tunnel naar
wordt vernoemd, zit het geheel
ingenieuzer in elkaar dan je op het
eerste gezicht zou vermoeden.
Het Fine Dust Reduction System dat
bij de tunnel-einden wordt op­
gehangen en fijnstof afvangt, is
volgens Michel Langhout, project­
manager namens Combinatie
Rotterdamsebaan, een goed voor­
beeld daarvan. Het systeem is het
resultaat van samenwerking tussen
de TU/Delft en BAM en zorgt ervoor
dat uitstoot van fijnstof in de tunnel

56
met de helft wordt gereduceerd. “In
de Thomassen­tunnel hebben we er
een proef mee gedaan, bij de
Rotterdamsebaan passen we het
voor het eerst over de hele lengte
toe. Dit systeem kan de wereld
veroveren”, denkt de projectmanager.
Waar dit vernuft aan automobilisten
voorbij zal gaan, is een andere vondst
wel heel zichtbaar van achter het
stuur. In de tunnel komt een
energie­zuinig lichtrooster van twee
banen dat ‘van zacht naar hard’ gaat
en zo automobilisten een vloeiende
lichttransitie biedt: van buiten naar
binnen en weer naar buiten. Michel:
“Duurzaamheid is een veelkoppig
monster. Het gaat over energie, maar
ook over geluid en over materiaal.
We doen daarom zoveel mogelijk aan
hergebruik van materialen tijdens de
bouw en hebben de diesel waar
57
machines op draaien, vervangen door
een synthetische, milieu­vriendelijkere,
variant. Verder hebben we met onze
energieleverancier afgesproken dat
alle energie de we gebruiken voor de
werkzaamheden ‘groen’ is. Dat is
geen ‘nep-groene-stroom’ maar
échte, honderd procent Hollandse
energie van windmolens. Het is dus
een slimme tunnel, tijdens de bouw
en als-ie klaar is”.

Landschappen
De tunnel blinkt in de optiek van
Paul Janssen, projectdirecteur
namens de gemeente Den Haag, uit
als een degelijk, sober, veilig en
duur­zaam’ bouwwerk dat mag
worden gezien. “We hebben met
elkaar gezegd: als we het doen, doen
we het goed en pakken we meteen
de omgeving aan. We gaan de weg
daarom niet ver­stoppen, maar zorgen
ervoor dat het onderdeel wordt van
het land­schap. In de Vlietzone komt
flora die met weinig onderhoud mooi
eenduidig
er zit een
eenvoud in die
voor dit soort
projecten goed is
blijft en past in de omgeving waar
prachtige landgoederen zijn. Aan de
Binckhorst-zijde creëren we een
nieuw landschap, daar is eerder nooit
echt aandacht aan besteed, en
maken we van de Binckhorstlaan een
stads­avenue met hoge bomen”.
De lijn van het ontwerp van
architecten De Ruiter en Vos wordt
daar consistent doorgetrokken. Zo
komen rijbanen niet zomaar
boven­­gronds, maar flankeren
dezelfde witte golvende panelen, als
in de tunnel, het asfalt daar waar het
openlucht als dak heeft. Paul: “De
eenheid geeft een welkom karakter”.
Wethouder Boudewijn Revis spreekt
van ‘een knap ontwerp’ omdat de
en architecten erin zijn geslaagd,
ondanks de beperkte ruimte voor
creativiteit, ‘met kleine elementen’
iets toe te voegen aan ‘het hele
verhaal’. “Daar waar vrijheid was,
58
We gaan de weg
niet verstoppen,
maar zorgen
ervoor dat het
onderdeel
wordt van
het
landschap
hebben ze die benut. De kers op de
taart vind ik het dienstgebouw in de
Vlietzone”, aldus Boudewijn.
In dat gebied hebben de architecten
‘meer de vrije hand’ gehad. Dat uit
zich in de loopverbinding die
pretparkbezoekers een veilige
oversteek van de parkeerplaats naar
de ingang van Drievliet biedt, alsook
in het dienstgebouw waaruit de
tunnel wordt ‘bestuurd’. Muren
worden bekleed met planten die er
uiteindelijk voor gaan zorgen dat het
gebouw opgaat in zijn omgeving.
Energie krijgt het dienstgebouw uit
zonnepalen die boven de tunnel­
mond aan de Vlietzone-zijde worden
geplaatst. Boudewijn: “De wereld om
ons heen verandert, de gemeente
zou gekke Henkie zijn als ze de ogen
daarvoor zou sluiten. Het is daarom
goed dat de Rotterdamsebaan
energie-arm wordt, ook financieel is
 Duurzaamheid
is een
veelkoppig
monster

in de Binckhorst veel ontwikkelingen

op gang ge­komen. Eerlijkheid gebiedt
wel te zeggen dat het overgaan van
de crisis daar parallel aan loopt, maar
dat gunstig. Ik ben er trots op dat we klimaat, wat werk­gelegenheid dit project is een echte game
straks in Den Haag de meest aanjaagt”, luidt de redenering van de changer. Het heeft de Binckhorst, als
duurzame tunnel van Nederland bestuurder. Met dat in het voor­ binnen­stedelijk bedrijvengebied, in
hebben”. uitzicht meent de wethouder dat de een ander licht gezet. We gaan het
Rotterdamsebaan de komende jaren gebied daarom met respect voor
Economisch nog meer teweegbrengt dan het het be­staande karakter en zijn
Hoe fier de wethouder ook is op het project tot nu toe heeft gedaan. geschiedenis doorontwikkelen.
bouwproject, een autonoom object Boudewijn: “Toen eenmaal duidelijk De Binckhorst wordt het nieuwe
is het uiteraard niet. was dat de aanleg zou doorgaan, zijn economische hart van Den Haag”.
De Rotterdamsebaan dient een doel
dat volgens Boudewijn de komende
decennia zijn relevantie behoudt.
“Mensen zullen zelf minder vaak in
de auto stappen om te shoppen,
maar daardoor komen er meer
bestelbusjes op de weg om
bestellingen die online zijn gedaan
thuis te bezorgen. Autobereikbaar­
heid blijft voor bedrijven en woon-
werkgangers bepalend.
De Rotterdamsebaan vergroot de
bereikbaarheid van de stad en
verbetert daarmee het vestigings­

Voor Meer informatie: www.rotterdamsebaan.nl | www.facebook.com/rotterdamsebaan

59
We willen
onafhankelijk
zijn En
blijven
Met de opkomst van plastic als betaalmiddel, is er
behoefte ontstaan aan handzame portemonnees waar
Secrid behoorlijk groot mee is geworden. Het bedrijf
bracht de veilige ‘wallet’ op de markt en bereidt zich voor
op een volgende fase in zijn bestaan waarin het nog meer
op eigen benen wil staan. In de Saturnusstraat worden
twee oude fabriekshallen verbouwd die vanaf het najaar
als ‘microkosmos’ in gebruik moeten zijn van een
onderneming die uit pech is geboren. “Het is bizar hoe
groot het contrast is”, aldus René van Geer.

61
Bij Secrid houden ze graag zoveel
mogelijk in eigen hand. Dat sijpelt in
vrijwel alles door. Zo ook in de eigen
kantine die het heeft in de Caballero­
Fabriek waar backoffice en ontwerp­
studio worden gescheiden door de
gemeenschappelijke kantine van de
CabFab. “We hebben veel vegetariërs
voor ons werken, het leek ons daarom
goed een eigen kantine te hebben.
Dat begon met een simpel kook­
plaatje, maar inmiddels hebben we
een behoorlijke keuken, met eigen
kok…”, aldus René, die zichzelf ooit na
een goed jaar trakteerde op een zeer
fatsoenlijk espresso-apparaat. “Een
aandeelhouder zou die aankoop
hebben afgekeurd”, klinkt het vrolijk.
In de keukenkantine van Secrid zitten
veelal jongeren die een pasta of soep
eten. Een enkeling probeert in zijn
lunchtijd de ideale dosering olijfolie
voor een knapperige tosti te ontdekken
en weer een ander verdwijnt met een
bordje snel uit de drukte. Al die
bewegingen doen de post-its die aan
een muur hangen flink wapperen. De
teksten variëren van ‘muziekkamer’,
‘konijnenhok’, ‘brandweerpaal’ tot
‘open haard’. Het blijken suggesties
voor de inrichting van het nieuwe
pand. “Met de open haard zijn we
serieus bezig”, verzekert René. Zo’n
huiselijk element past wel bij het
bedrijf dat hij met zijn vrouw Marianne
als een familie runt. René: “We vinden
het belangrijk dat je het naar je zin
hebt, dat je je ontwikkelt. Werk is veel
meer dan dagbesteding…”.
Omslagpunt
Hoe essentieel dat is, werd het stel tien
jaar terug eens te meer duidelijk.
Indertijd hadden René en Marianne
een ontwerpbureau met twaalf man
dat producten ontwierp voor grote
bedrijven. Dat ging goed, tot een
kettingbotsing van ‘pech’ het bureau
tot stilstand bracht. Klanten kozen
ervoor ontwerp niet meer uit te
besteden, daarnaast gingen opdracht­
gevers failliet. René: “We hadden
letterlijk niks meer en waren aan­
gewezen op de voedselbank. Het enige
geluk was dat het allemaal net voor de
crisis was, waardoor medewerkers
ergens anders nog een baan konden
vinden…”.Het ‘bedrijfsongeluk’ noopte
tot een andere aanpak.
“Als creatieveling van vijftig jaar was
het in het hoogtepunt van de crisis,
2009, onmogelijk om een baan te
vinden. Tegenwoordig zou dat wel
Met de open haard
zijn we
serieus
bezig
62
weer lukken. Gelukkig hadden we de
ervaring met een eigen bedrijf en
hebben we twintig jaar over de
schouders van onze klanten kunnen
meekijken hoe ze dingen aanpakten.
We hadden ons blindgestaard op ‘het
moment’ en waren afhankelijk
geworden van opdrachtgevers.
Dat wilden we nooit meer”. Wrang
genoeg heeft juist een wanbetaler het
doorslaggevende duwtje in de rug
gegeven. René: “Die klant heeft ons
flink genaaid, maar is ook degene
geweest die ons over de streep heeft
geschopt een eigen merk te beginnen.
In de tien jaar daarvoor, toen we erover
dachten, waren we nog te schijterig.
Nu hadden we geen keus meer”.
Geldmachine
Alle sores lieten het zelfvertrouwen
en veerkracht onaangetast.
De ‘innerlijke overtuiging’ dat ze iets
in hun mars hadden was nimmer
verdwenen. René: “Onze opdrachten
zijn altijd geslaagd geweest. Daar
heeft het nooit aan gelegen”. Met
geld, geleend van vrienden, familie en
coulance van leveranciers die geduldig
betalingen afwachtten, kon worden
begonnen aan het hoofdstuk dat
een boek werd waar­van de laatste
pagina’s nog niet binnen handbereik
zijn. Als ontwerpers waren ze
betrokken geweest bij de ontwikkeling

van producten voor banken. Dat had
hen op het spoor gezet, om in vrije
uren te werken aan ‘De Bodycard’. Die
vormde de basis voor de Secrid-wallet
die moet uitblinken qua gebruik en
uiterlijk en veiligheid; een aluminium­
laagje beschermt tegen breken en
ongewenst uitlezen. Bewust is de
ontwikkeling ervan in eigen beheer
gedaan. René: “We wilden per- se
geen investeerders. Die kijken naar
een bedrijf als een geldmachine. Dat
past niet bij ons. We willen
onafhankelijk zijn én blijven”.
De eerste order die binnenkwam, was
er één van de CaballeroFabriek waar
de ontwerpers tot op heden kantoor
houden. Die besloot bezoekers van
een evenement een eerste wallet-
exemplaar cadeau te doen waarna
bestellingen overal vandaan binnen­­
druppelden. “We geloven in mond-
tot-mond-reclame. Een goed product
is de beste marketing. We hebben
ook geen marketingafdeling, al is een
van onze drie kinderen wel voor ons
bezig met Facebook”.
Saturnus
Secrid heeft inmiddels dubbel en
dwars bewezen dat zo’n marketing-
luwe aanpak kan werken. De wallets
worden verkocht via de eigen
web­shop en zijn daarnaast verkrijg­
baar in 4.000 specialistische winkels
voor Meer informatie: www.secrid.com
in 50 landen die met zorg zijn
uitgezocht door Marianne. Om ook
grip te houden op de kwaliteit van de
portemonnees worden die in
Nederland geproduceerd. Dat levert
looierijen werk op, alsook sociale
werkplaatsen in Haarlem en Leiden
waar een deel wordt geassembleerd.
“China lijkt goedkoper dan het is, er
komen veel verborgen kosten bij.
Bovendien vinden we het gewoon
overzichtelijker en leuk om het hier te
doen”. Plezier heeft René ook in het
nieuwste project in de Saturnus­
straat. Daar heeft Secrid sinds vorig
jaar zijn opslag, onlangs kocht het
het naastgelegen pand erbij dat
wordt verbonden met het pakhuis en
de nieuwe ‘microkosmos’ wordt.
Hoewel de verbouwing nog in volle
gang is, verwacht René in het najaar
63
China lijkt
goedkoper
dan het is,
er komen veel
verborgen
kosten bij
van 2017 met 90 man personeel de
CabFab achter zich te kunnen laten.
‘Ideeënman’ Paul, die Marianne en
René altijd trouw is gebleven en als
een van de drie ‘manusjes-van-alles’
heeft geholpen Secrid op te bouwen,
verhuist uiteraard mee. Zijn ideeën
komen Secrid nog goed van pas.
René: “De wereld is groot en onze
wallets zijn heel populair als cadeau
voor mannen. Want wat geef je die
nou? Stropdassen zijn tegenwoordig
toch wel een beetje uit…”.
COLOFON
Dit is een uitgave van
Gemeente Den Haag
Dienst Stedelijke Ontwikkeling
Mei 2017

Productie
Intern Dienstencentrum

Tekst
Theodore Pronk

Eindredactie
Frank van der Woude
Silvie van Krimpen

Fotografie
Jurriaan Brobbel
Omslagfoto: met dank aan The Hague Teleport Hotel

Met bijdragen van:

Aerophoto Schiphol
VAAG Photography

Oplage
2.500

Contact en informatie
Voor vragen en suggesties kun je een e-mail sturen aan het gebiedsteam Binckhorst: binckhorst@denhaag.nl
Kijk ook op: www.denhaag.nl/binckhorst, www.binckhaven.nl en www.imbinck.nl

​Aan- en afmelden
Abonnee worden van het Magazine Binckhorst in Beweging? Meld je aan via www.denhaag.nl/binckhorst
Aanmelden voor de Nieuwsflits Binckhorst in Beweging? Stuur een e-mail met je gegevens aan
binckhorst@denhaag.nl o.v.v. ‘aanmelden Nieuwsflits’.
De Nieuwsflits met actueel nieuws verschijnt 6 tot 10 jaar en ontvang je dan in je mailbox.
Afmelden of wijzigingen doorgeven kan door een e-mail te sturen aan binckhorst@denhaag.nl

Het lettertype van de Binckhorst

Grafisch ontwerpers Tim Heijmans en Moniek Oerbekke (We-Are-AMP) hebben de veelzijdigheid
van de Binckhorst in een lettertype gevat. Het font ‘Binckhorst’ is op elke computer te gebruiken en
karakteriseert het gebied. Tijdens het typen, zal de gebruiker merken dat de letters steeds weer nieuwe
verbindingen aangaan. Dit is ook te zien in dit magazine waarin het font ‘Binckhorst’ wordt gebruikt in de
koppen. Het lettertype is ontwikkeld in opdracht van Mobiel Projectbureau OpTrek en is gratis te
downloaden via www.optrek.org

Aan de inhoud van dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend
 t t
ein ple
Lyo

ek
pleai mk

P G
Cr

L
lege

e
tr

eeg n nn eest
r

ge z Ho
Bro
ps
n

hw V in b
ots

a In s R g rg r e
u str liegw bu ugkad kweg
St

l
Kle

terp ho ein ijsw aa

Sch

La de n len
slo

l ei m l i a a i e
n a p j k e Dil an

n
r c s t l
tr

k str ew tka
len

laa
aa er
us -

Ka
zs

la
ho en

e n
Geerel de laa
str ylind

g
loo
Mo

sta
at ets
eks Ing
t

ur
t
traa

aa

r str Be
ra ste

eg
straembley

eks
st

o
D
tr

D
C

Palein e

C
str rijfrie

r
hs

un

gw
Sla im an

n de
Fre
t

p an kla
raa

Bro

Da
c a m
rK
ac

h a d
at

bru
s c

laalexan
th t t e erikl
o

de iuisss r N
eb

a n
tst

Dr aan
r

a van aa
Tr

thu traat
b

t as

est
n eb ijkl
k
ard

hen

Va ch be Eli in aan erd

t

nc

A
aa

Slalein

Ge
P l s ple C
as tra Bild L
We
inw

ee
tr

Wilhelmina
ssc

p teu at uw Ko
gs

M r n
tr

str inck e l
Re

s tra nd a an ingin
Isin

a e a
as

a V
M

Mi a t lers t o allaa ne
k nd
Eli

Ha

tr
sd qu

laan
Van

ella n

ijks
at

C el ag

ts v Jansearias
a
s Pr Hendrik
kade

o nstraat w

roo str
n

aa a
nv t
tstra

r er Heijde D eg

str esed
iva

stw
Jo ntzJan van d st ahl laan

t
h s e r i

h
a t r at a
e

r aa a
de

Laak

n Lo n uringar
rtvlie

Zac
kad

i S
raat

R
at Ge ra t ple M straat lv
erka

ra i
weg

r m q

ust
a raa in

T
st or rd str ue
ees

sest
Poo

fs d tr a ls ne ple

an
K a

ofr
lo eo gs e t t r Geeen
Neh

lle aa
Laak

All
Verh

Lu Th an ard rst t

nH
Thijs

G
St r
van

tr
P a

Pae
i t

ns
Va e

Laa
Sta

at
rso B Ou
at

nd

ze
B od L str dh

tra
Tak

nl de

t
aa
tra

e a d

aa
nB a Heoele aert m e lie aat oud

Ro
ink n
an

lps
n an
str

r
Bran te

str ers
iss

str
erg ss

t
ns va str B

ins
D
rla

A t l a

Tu
e h b n r a e a

ren
Fonnie roek
un

Va Bu str at ke t
eu

Tu
str n Die Bu aa rsl
J

aa
lls or st To
the

t D a

He
s
ern

aa t en r g tr a e s r o e a l le

tr
er a tr le n ns
An

s t n

ols
tr

tr
d s
ev

i j tra

ars
ks at

ho
Go

tra Ste
aan
str ing
t

a D

alc
aa

uisl

Sc
t s er e

raa
nla
chth t aacks
Is

D r

v.C
po
l
eG an
Sla Ko t en

t
All

ss
en P a L

se
B oeopm ersrd a

at
e

eu
ste i anT

Eli

tra
Br k a on

na
e tla ck P er ns eB
s a n e l n l

ijks
n Joloet i e n v o

Lin
ter . ting
s t b n H stra t P str a he

at
r i a

stw
aa a a
ple stra vers t ltjen

tra
t
at chm s

roo
ss
idt

ma

nT
t

Da
aa

va
str

ets
se

Pa
do

Br
A ag
pa
Dr arno a str

at
Ca
o aa
tlaut

tra
s Sc t
an h

ss
ep
pin

iu
g

on
s tr
aa

s
t

ns
Ja
t
aa
str
ap
nW
Ja
 n r
t i stra Von Geusaustraat s t son laa pl ieu nbu
pleV eVo

straH orv str H

a
pe rvooo
v a

t n
Floris
V
strao

w O Va
Graa

at ette a
ottn delknera at Koningin Wilhelminalaan

Van
V.M at V.Ma
es
n
st -

str tr

va k
Me a a t M

V.Montfoo
s

Wervde Wer
straat s
s

P
jn en

Van

V.
aa de aa de
Sp

a rl
Po erde P

ns ws
Wa

an eeick os n
s
r

enbdr tr h
de

B ks
t

eness
n t eaian Wat
ei d
tte str rlotte str

an w ij Laa tr
raa

str eij str eij

str
n scthr V.
e

st .Lo

Hie in els C e rbo

Fra Pau

o
laaH alew n

estr
R V ale tde erv
ad

Van
n

t
Koningin Wilhelminalaan va n

V.L
plaem d Hoekwaterstraat

aa ht aa ch
u
V

str H in lie
ust
kvi ad viaCh urbo Chourbo

H Bolein V n ijn
ple N ie
nkk

t
m

Von Geusaustraat
str

str rec str bre

Hueer Hueer
me p ol uw

t n
Van
usa

t
k
oenl drick r

V.
e Oo
n a

rak
he

ste
de

H
st r
B

raa

t Van Zegwaardstraat
He melsSchen
n in
de

tr
Ge
Sc

de
ss

Hoekwaterstraat Koningin Wilhelminalaan

V.L
Ha kwe
kka

u st

g
n
Utrechtsebaan A12
Von
o

me
Fra
ct
l

u sa
n

t
r

oenl

b
a

he
o
u

H
Erfpachtbedrijf

Van Zegwaardstraat
d

Sch
Ge
Sc

e nkw
Ontwikkeling

eg Utrechtsebaan A12
en atpenk

Von
uct

lde Regulusweg
Sc kstraSch
ad

he Tuin
lus

at
ein N
k oor

tra rstra
str

&

r o on der
We
lde
erw MStedelijke

Regulusweg Tsutrina ste

Le
h
de wede

Geo-informatie

he Pe st

e
g r lautst

at
n

Be e Be
lei as
us Z No

stragtrusstrtagtrust
krouidkeror oorde
str

aat s We
er

ing tr straaste

ers
ot
ter on nst r
eg
Pe
an

at
str sstr
gkam ka MDienst

Gr
ga str r t
gge Welein Malein
e

etw etw
s

Ze
us + Z

+ g rgbar +rbar + W W raat raat

aatat kr uide
ers uwer

p s p Soo

ote
g tr
t

+ traat raat
+
me ome
in
tra straa

o mer
n sr
dw aadrnwaaarne

ter

+ Or Or eg
o

at
an

t
ng + lust

Gr
+
rss rsst

Welein Malein
tr

tr Me str
de

str

ion ion
g

st

Ze
La

a- t e Bin + aa

K
s

+ l kwe

+
p

+ega ega
p Soo So
n

ck +
bbe bbe

r
at

st + gst pmleeiorlm
p
Za Zaa

h
e

+
Sir
w

ors ra
e

n usetrsltursat
S

tr

t
n ne
+
rin ring

s
at

+
ius +
u
Etr

Ko

+
tla + M
de

st r
GreE Gre

ar r + elkw
La

Bi n

+ eg eg
s
+
ans

an s

eg eg
a

+
tra + + Ho S
pa
m

ckh eg
e

straonpvleloieomer
a

st +

+
p

+ Zonw Z+onw
at + stra

+
sw sw
Sir
t

or +
rneS rne
e
tr str 500

+
e

stla ius+ + at at int lust

+
W

+
aa

at at
riu riu
+

+
a an st r + Ho

at at
Splein pa +

+
r

+
+

stra stra
straonvlie
e

+aat +

rcu rcu
Me

+
+

tra stra
t

+
p arneS +
We

teo + at t

T
+
+

+
+

Me Me

ade ade
i

Ove OveEKSLOOETKSLOOT
+ a a

RS
+

g
t

+
ple le

rnus rnus
o C

Ba +
tra raa

llu llux
Splein

+
rst +

nw e nwe
str asto

+
iet etp

+
Me raa +

+
+

HO
+
p +
in

rgk rgk
a r

+
te
ets tst

Po Po
tels tel

oo C at
+

xs
+

SatuSatu
kvl kvli

g
at

+
t

MaaMaa
+
r +

ST
tra traa

CK
str asto
Zw Zwe

S St. +
Din Din

BRO BRO

rbu rbu
+
tra
+Ve

OR
at
Tre Tre

aa r s +

BIN
at a t
t

+
t a+w

KH
tos tos

wet. Bw
at

+
Schee
tra tra

+
makersp eg

C
+
V+e

BIN
Plu Plu

N
s He

+
ven er

Ssceheepstr ers rs

eg eg
ta

HAVHAVE
lst ste we
haoolst

+
ka

sw sw
m ke g
e Vrs He

aria havens
+
a s
ntrM
ve er

oo ool

riu riu
250

EN

n n
jks kad aanen

t t

laa laa
haoolst

raa raa
nP
Vane

cu u
B H
P
o A Tu

er rc
nte oekade AGSE TREK

str asutrdaiuudiu
kadeMaanen k b ssc

nnenne
t t
M Me

jsst jsst
aa aa
VLIE Turgs hen
P
aa kaot oe

Bontek T

P
u
Bin bur sstcrhe

str str
oek

ariadrie
HAA G
ade

adi adi
SE
str osntrtea ntek

T REK
ckh

Cl Cl
us us
g st n
t e

V LIE T
tr tr

B Bin ors r
ekseks

ParPar
s oe Fo

an an

s Ms M
c t l
tBra rha k ors aan
B Bo

= De
str str h
F tey

Ur Ur
stroaetrhaave
o

m tla o e n

nsense
n
en enh

aa a an te ynenb

ad ade
a
o
t ve Kle
m
d
h
nb

i
uw w

e
AKr in

r
d d
r
a
an nk

PriP
meme
Ge
ee eeu

aaepartapra
en sAtrraelenintsb

d
ov n R stG ma

r
Ca

ria iaa
k
r J
am m
nth ve ijs l a e a u
straeamt aal

he
l
AJ cobstra nttsburrgh

kad havkker
ist o

dede
R w V.LV.L

enen
E ethino

t t
t t
ududr
jswijks HA we r
sAt aeecnotsb at

raaraa
e en
i

raaraa
aa al

S Sc
strscthra
SwSw
Epnllein gh

t
rkaka

Fo r
t AG g

n n hoho
kke
ijk ew rr

strstr
El stra
0

S an

ee
g
GoGo
Elbboo HA E T aattts

osot st
ilstilst
heher
p s e eg

kakdad
we e

lalaaa.V.eVldeld
mp p
we M RE J

Fo
u

ak kw
oogs
AG
o kadno

PoPom
Fij

Pe e
K
t len
atat

JuJnun
SE
g

NeNe
gstraa sM TrTeREKVLVLIE

str tr
dede

P
on g n strraoalet naaar

iteitrer
Fij je A

LaLaa
e

aaaa n n
stsratra

ieikeks
a
ianjeeka
tra t TrekweIET T Arreents

DsDs
stsr tirdiddede
vlieet aat ar
rkraka

Ha at
ton iaze ekade k weg

JuJpup
t t
nts
omnvli
±
HS
orprp

An tovne ze de g

WW
atete
AKnoorrrvke Crrloem

MM
H
Cp leiin
aladldo

a D
hwwa

atats s
ssHttraadadrriiaanu Deen

vivuiu
K a rk

tt
N
p p nB

aaaa
pa rloop raat nuss
eggh

tt
Buurg

EN E
WW

aa
S

sstrtaaraa
ate rloop Sttuuw t

stsrtr
AV V

raa
N A H r h
g
LLeee

FFl l
W
Wate Nooo S Aggrripp h s

KHHA

rsrst tr
J w s
sttrra S t
tuuw H oogge sttrra

AAss
Jooh orrddp i p p i
inna aaat

tt
Weshaannn
W aaat wsstr C assttrraa eWWe

AA K

aaaa
poold t

lddee
tr t tr Coor
teerrdnaa

LA
e t ld b aatt iiddeel
aaaiisstr
s e r b u
ullo e

strtr
Ho

LA
e r

ppool
rkkaa okka
Drra
H laaaa

aann
diijjkkp

tteel ls
D adde oe

tt
ddee

rraaaa
plleei S e e kkeen nn

oorrdd
Gemeente S Scch C

aallaa
tamHaag inn Crro

ddee

trraaaat
Den o nbb

KKee
t
o m

kkaadde

iillsstt
ur

ddee
e
k ep

gg
vlie
0 250 500 m
Dienst Stedelijke Ontwikkeling

Noo
a rgl

aatthh
s kaa

ars kk
r

wee
tstr Zu la a tkad aa

N
Spp
dwe Laaa

t kaa
Geo-informatie & Erfpachtbedrijf St

w
nsaaHaag ige n e n

ets
u

Eff
t
uiu
Leyweg 813 2545 HA a Den t w

raa
Laa k
rst str

oo
em ra

yoonn
k
geodesk@denhaag.nl
aa

kkart
a Le ein

rruq

ksl
1

eellst

raa
n