ATLAS ANATOMII

A n n e M. R. A g u r i Mi n g J. Lee
f
 Atlas anatomii
Wydanie pierwsze polskie

1 Klatka piersiowa 1
1

2 Brzuch 85

3 Miednica i krocze 169

4 Grzbiet 235

5 Kończyna dolna 301

6 Kończyna górna 413

7 Głowa 519

8 Szyja 639

9 Nerwy czaszkowe 703

Indeks rzeczowy 735

 Okolica piersiowa 2
Sutek 4
Szkielet klatki piersiowej 10
Połączenia klatki piersiowej 15
Ściana klatki piersiowej 18
Jama klatki piersiowej 26
Narządy klatki piersiowej 28
Opłucna i osierdzie 30
Płuca 33
Oskrzela i segm enty oskrzelowo-płucne 36
Śródpiersie 42
Sklepienie jam y opłucnej 44
Przepona 45
Unerwienie płuc 46
Serce 47
Naczynia serca 52
Łuk aorty 56
Osierdzie 58
Serce i zastawki serca 61
Układ bodźcotwórczo-przewodzący serca 65
Śródpiersie górne 66
Śródpiersie tylne i górne 70
Skany RM 78
D o s tro n y
2 O k o l ic a p ie r s i o w a ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa

Incisura iugularis M. stern o cle id o m a sto id e u s

Pars clavicularte
m usculi pectoral is

M. trap ezius

M deltoideus
Fossa infra-
clavicularis

A re a ve nae
cephalicae

Axilla

Pars sternocostalis
m usculi pectoral is
m aioris

M. serratus anterior

M .o bliq uus
externus
abdom inis

i?í J Struktury powierzchowne klatki piersiowej u mężczyzny. Widok od przodu

Podczas zginania i przywodzenia odwiedzionych ram ion wbrew zew nętrznem u oporowi, szczególnie widocz­
ny jest mięsień piersiowy większy {m. pectoralis maior) i w łókna części obojczykowej mięśnia naram iennego
{parsclavicularismusculideltoidei).
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Część mostkowo-żebrowa (pars sternocostalis) mięśnia piersiowego większego rozpoczyna się na rękojeści
i trzonie mostka {manubrium et corpus sterni), a część obojczykowa {pars clavicularis) na przyśrodkowej części
powierzchni przedniej obojczyka.
2. Fałd pachowy przedni (plica axillaris anterior) jest utworzony przez dolny brzeg mięśnia piersiowego większego.
3. Trójkąt obojczykowo-piersiowy (trigonum clavipectorale), widoczny na pow ierzchni skóry jako d ó ł podoboj-
czykowy {fossa infraclavicularis), jest ograniczony od góry przez obojczyk (clavicula), bocznie przez mięsień
naram ienny {m. deltoideus) i przyśrodkowo przez mięsień piersiowy większy (m. pectoralis maior).

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa O k o l ic a p ie r s i o w a 3

Nn. supraclaviculares
(C3 C4)

Clavicula

Trlgonum
clavlpectorale
V. cephallca

Fascia subcutanea N. Intercostobrachlalls (Th2)

Rr. anteriores et posteriores

nervorum cutaneorum
Rr. anteriores nervorum laterallum (Th3-Th5)
cutaneorum lateralium

Fascia pectoral Is
M. serratus anterior

Nn. cutanel anteriores M. obllquus externus

abdominis

1.2 Okolica piersiowa (regio pectoralis) u mężczyzny po odpreparowaniu skóry.

W idok od przodu i od strony bocznej
Po stronie prawej mięsień szeroki szyi (platysma), sięgający do II lub III żebra, odcięto wysoko łącznie z nerwa­
mi nadobojczykowymi. Po stronie lewej mięsień ten uniesiono i odchylono ku górze tak, aby uwidocznić jego
powierzchnię wewnętrzną.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Przez półprzezroczystą powięź piersiową (fascia pectoralis) widoczne są w łókna mięśnia piersiowego więk­
szego (m. pectoralis maior).
2. Między mięśniem piersiowym większym a mięśniem naram iennym (m. deltoideus) widoczna jest część oboj­
czyka, która nie posiada przyczepów mięśni. Część ta pokryta jest jedynie skórą i podskórnie leżącym mięś­
niem szerokim szyi.
3. Żyła odprom ieniow a (v. cephalica) uchodzi do żyły pachowej (v. axillaris) w obrębie trójkąta obojczykowo-
-piersiowego (trigonum clavipectorale).
4. Skóra okolicy piersiowej jest unerwiona przez nerwy nadobojczykowe (nn. supraclaviculares - C3-C4) i gałęzie
skórne nerwów międzyżebrowych (nn. intercostales - Th2-Th6). Splot ramienny (plexus brachialis - C5-Thl) nie
oddaje w tej okolicy gałęzi skórnych.

D o s tro n y
 4 S utek ROZDZIAŁ ] / Klatka piersiowa

M. pe ctora lis m aior

Fascia pe cto ra lis

B ursa re trom am m aria

Lig. su spensonum

D uctus lactiferi

T ela a d ip o sa

1.3 Okolica piersiowa {regio pectoralis) u kobiety po odpreparowaniu skóry

A. Przekrój strzałkowy. B. Widok od przodu.
ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
1. Z płatów gruczołu sutkowego (lobi glanclulae mammae) odchodzi 15-20 przewodów mlecznych {chictus lactiferi).
Przew ody mleczne schodzą się prom ieniście i uchodzą w obrębie brodaw ki sutkowej {papilla mammae).
W końcowym odcinku przewody te objęte są otoczką brodaw ki sutkowej {areola mammae).
2. W ięzadła wieszadłowe sutka (ligamento suspensoria mammae) rozciągają się m iędzy powięzią piersiową ffascia
pectoralis) a skórą.
3. Powięź piersiowa pokrywa mięsień piersiowy większy (m. pectoralis maior).
4. Tkanka łączna, leżąca między powięzią piersiową a powierzchnią tylną sutka, pozwala na przesuwanie się
sutka po powięzi piersiowej. Tkanka ta nazywana jest kaletką zasutkową (bursa retromammaria).

D o s tro n y
i
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa S utek 5

C lavicula

M. de ltoideu s

V. cephalica

M. pectoralis maior

M. latissimus
dorsi

Areola
m am m ae

M. se rratus ant,

ZWRÓĆ UWAGĘ (B):

5. Sutek (mamma) leży m iędzy drugim a szóstym żebrem. Wyrostek pachowy (processus axillaris) gruczołu sut­
kowego sięga do jamy pachowej (cavum axillare).
6. Mięsień piersiowy większy (m. pectoralis maior) i mięsień najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi) tworzą od­
pow iednio przednią i tylną ścianę jam y pachowej.
7. Żyła odprom ieniow a (v. cephalica) uchodzi do głębiej leżącej żyły pachowej (v. axillaris) w obrębie trójkąta
obojczykowo-piersiowego (trigonum clavipectorale).

D o s tro n y
 6 S utek ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa

A. su b cla via

A. thoracica A. a x illa ris

lateralis

A. thoracica Interna

Rr. m a m m a rii la te ra le s
arteriae thoracica e lateralis
Rr. p e rfora ntes arteriae
th o ra cica e intem ae

Rr. m a m m a rii la te ra le s
ram orum cutaneorum lateral ¡um
(a. intercostalls posterior)

arte ria s th o ra cica e inter nae

1.4 Tętnice sutka. W idokod przodu

ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Tętnice, które biegną do sutka od strony kw adrantu górno-przyśrodkowego i górno-bocznego, zaopatrują
również powierzchnię tylną sutka.
2. Gałęzie tętnic zaopatrujących sutek tworzą obfitą sieć zespoleń.
3. Gałęzie sutkowe przyśrodkowe (ir. mammarii mecliales), zaopatrujące przyśrodkową część sutka, odchodzą od
gałęzi przeszywających (ir. perforantes) tętnicy piersiowej wewnętrznej (a. thoracica interna). Gałęzie sutkowe
boczne (rr. mammarii laterales), zaopatrujące boczną część sutka, odchodzą od tętnicy piersiowej bocznej (a. tho­
racica lateralis), która jest gałęzią tętnicy pachowej (a. axiUaris). Dodatkowym źródłem unaczynienia sutka są ga­
łęzie sutkowe boczne (rr. mammarii laterales), odchodzące od gałęzi skórnych bocznych (rr. cutanei laterales),
które pochodzą od tętnic międzyżebrowych tylnych (aa. intercostales posteriores). Porównaj z ryciną 1.20.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa S utek

Nodi lym phatici su praclaviculares

T runcus subclavius de xter -

Nodi lym phatici a p lc a le s ---------------------------------------------

Vas ly m p h a tlc u m --------------------------------------------------

Nodl lym phatici

ce ntrales

Nodi lymphatici
Nodl interpectorales
lym phatici
laterales

Nodi
lymphatici
pectorales Nodi lymphatici
parasternales

Nodi lym phatici

su bscapular es

| Naczynia i węzły chłonne sutka. Widok od przodu

Chłonka z sutka i z kończyny górnej jest zbierana przez pięć grup węz­
łów chłonnych:
a) węzły chłonne piersiowe (nodi lymphatici pectorales), leżące w zdłuż
dolnego brzegu mięśnia piersiowego mniejszego (m. pectoralis mi­
nor);
b) węzły chłonne podłopatkow e (nodi lymphatici subscapulares), leżące
wzdłuż tętnicy i żyły podłopatkowej (a. et v. subscapidaris);
c) węzły chłonne ram ienne (nodi lymphatici brachiales), leżące w zdłuż
dalszego odcinka żyły ramiennej (v. brachialis);
d) węzły chłonne środkowe (nodi lymphatici centrales), otoczone tkanką
tłuszczową w pobliżu podstawy jamy pachowej (cavum axillare);
e) węzły chłonne szczytowe (nodi lymphatici apicales), leżące w zdłuż
żyły pachowej (v. axillaris) między obojczykiem a mięśniem piersio­
wym mniejszym.
G łów ną drogą odpływ u chłonki z sutka są węzły chłonne pachowe,
które odprowadzają chłonkę do pnia podobojczykowego {truncus sub­
clavius). Pień podobojczykowy uchodzi do kąta żylnego, utworzonego
w miejscu połączenia się żyły podobojczykowej (v. subclavia) i żyły
szyjnej wewnętrznej (v. iugularis interna). Chłonka z przyśrodkowej
części sutka uchodzi do w ęzłów chłonnych przymostkowych (nodi
lymphatici parasternales), które leżą w zdłuż naczyń piersiowych we­
w nętrznych. Dostęp chirurgiczny do węzłów chłonnych przymostkowych
je s t trudny. W przepadku zatoru w obrębie u kła d u chłonnego, na p rzy k ła d
spowodowanych procesem nowotworowym, chłonka m oże sp ływ a ć inną dro­
gą - k u dołowi, w zdłuż prz.edniej ściany brzucha - do węzłów chłonnych p a c h ­
winowych (n o d i lymphatici inguinales) tub do węzłów chłonnych drugiego
sutka.

D o s tro n y
8 S utek R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

Nisze po usunięciu tkanki

tłuszczowej

Tela adiposa

Textus glandularis
et stroma
Lig. Suspensorium
mammae

Ductus lactlferl
Papilla mammae

I Sutek (m am m a). Widok od przodu

Sutek leży na powięzi piersiowej i pod względem wielkości i kształtu wykazuje duże zmienności. Po ustaniu
laktacji gruczoł sutkowy (glándula tnatntnae) zbudowany jest przede wszystkim z tkanki tłuszczowej zlokalizo­
wanej w obrębie płatów gruczołu sutkowego (7obi glandulae mammae), oddzielonych od siebie przegrodam i
łącznotkankowymi. Aby uwidocznić łącznotkankowe przegrody międzyzrazikowe, wyłuszczono na tępo tkan­
kę tłuszczową.
ZW RÓ Ć UWAGĘ:
1. Przewody mleczne (duduś ladifen) uchodzą w obrębie brodawki sutkowej (papilla mammae).
2. Tkanka gruczołowa leży w obrębie włóknisto-siateczkowatego zrębu. Więzadło wieszadłowe sutka (lig. Suspen­
sorium mammae) rozciąga się od zrębu do głębiej położonych warstw skóry. Zmiany nowotworowe sutka mogą do­
prowadzić do zwłóknienia wiązadła wieszadłowego sutka. Brak elastyczności tego wiązadła wywołuje zagłąbienia na po­
wierzchni skóry, nazywane „skórką pomarańczy". W przypadku nacieku nowotworowego, obejmującego także powiąż
piersiową, może dojść do utraty ruchomości sutka wzglądem mięśnia piersiowego wiąkszego.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

Vi

A
i
l ' -----
1.7 Diagnostyka radiologiczna sutka
A. Galaktografia. Przewód mleczny nastrzyknięto środkiem
cieniującym, uwidaczniając jego dopływy. Zwróć uwagę
na uwidocznioną torbiel (cystis) w obrębie sutka (C).
B. Mammograiia - obraz prawidłowy. Zwróć uwagę na uwi­
docznione utkanie łącznotkankowe sutka. Tkanka tłuszczo­
wa stanowi naturalny kontrast dla tkanki łącznej i gruczo­
łowej. Zrąb gruczołu, który zmienia się z wiekiem i podczas
laktacji, nie przepuszcza prom ieni rentgenowskich. Zwróć
uwagę na mięsień piersiowy większy (P) i węzeł chłonny
pachowy (L).
 10 S z k ie l e t k l a t k i p ie r s io w e j
R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

Szkielet klatki piersiowej

A. Widok od tyłu. B. Widok od przodu.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Szkielet klatki piersiowej składa się z 12 kręgów piersiowych (verte­
brae thoracicae), 12 par żeber (costae) i chrząstek żebrowych (cartilá­
gines costales) oraz mostka (sternum).
2. Każde żebro łączy się stawowo z kręgosłupem (columna vertebralis).
3. Chrząstki żebrowe siedmiu górnych żeber łączą się bezpośrednio
z mostkiem, stąd nazywane są żebrami prawdziwym i (costae verae).
Chrząstki VIII, IX i X żebra łączą się ze sobą oraz z chrząstką żebra
VII, stąd nazywane są żebrami rzekomymi (costae spuriae). Chrząst­
ki żebra XI i XII nie łączą się z mostkiem, stąd nazywane są żebra­
mi wolnymi (costaefluitantes).
4. W odcinku przykręgowym wszystkie żebra kierują się ku dołowi.
W odcinku przymostkowym żebra od III do X kierują się ku górze.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa S z k ie l e t k l a t k i p ie r s io w e j 11

V e rte b ra th o ra c ic a I

C o s ta I
C lavicula

Scapula

M anubrium sterni

C osta II

A n g u lu s sterni

A rticu latio costochondralis

C o rp u s sterni

P rocessus xiphoideus

C arti lago co stalis

C osta VIII

CostaX

5. Otwór górny klatki piersiowej (apertura thoracis superior) znajduje się
między jamą klatki piersiowej (cavitas thoracis) a nasadą szyi. Otwór
górny klatki piersiowej jest ograniczony przez trzon pierwszego krę­
gu piersiowego (corpus vertebrae thoracicae I), pierwsze żebra (costae I)
i ich chrząstki oraz wcięcie szyjne rękojeści mostka (incisura iugularis
manubrii sterm).
6. Koniec mostkowy (extremitas sternalis) obojczyka (clavicula) osłania
część przymostkową pierwszego żebra, co utrudnia badanie palpa-
cyjne tego żebra.
7. Łatwo można zlokalizować II żebro, ponieważ chrząstka II żebra, na
wysokości kąta mostka (angulus sterm), łączy się z mostkiem. Wypu­
kły ku przodow i kąt mostka powstaje w miejscu połączenia rękojeści
(manubrium sterm) i trzonu mostka (corpus sterm). Porównaj z ryciną
1.11 A i B.
8. Podążając kolejno ku dołow i i bocznie od żebra drugiego, możemy
zlokalizować żebra od III do X. Łuk żebrowy (arcus costalis) tworzą
połączone ze sobą chrząstki od VII do X żebra. W dolnej, tylno-bocz-
nej części klatki piersiowej m ożna wyczuć palpacyjnie XI i XII żebro.
9. Łopatka (scapula) łączy się z obojczykiem stawem barkowo-obojczy-
kowym (articulatio acromioclauicularis). Kąt górny (angulus superior) ło­
patki leży na wysokości I I żebra, a kąt dolny (angulus inferior) - na wyso­
kości VII żebra.

D o s tro n y
 12 S z k ie l e t k l a t k i p ie r s io w e j R O Z D Z IA ł 1 / Klatka piersiowa

Żebra (costae)
C osta I
A. Żebra typowe i nietypow e
(costae typicae et atypicae). W i­
dok od tyłu.

Facies a rticu la ris ca pitis costae su perio r

Crista ca pitis costae

Facies articularis ca pitis costae inferior

A ng ulus co stae

C osta VI

Facies interna

Facies externa

C osta VIII

Fovea p ro
cartilagina co stali
Sulcus costae

C osta XI

C osta XII

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa S z k ie l e t k l a t k i p ie r s io w e j 13

B. Żebro I. Widok od góry

ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
A N T E R IO R
ŻEBRA TYPOWE (III-X) reprezentowane są na rycinie przez żebro VI i VIII.
1. Głowa żebra (caput costae) jest trójkątna i ma dwie powierzchnie stawowe (facies articularis
Sulcus venae subclaviae capitis costae superior et inferior), oddzielone od siebie grzebieniem głowy żebra (crista capitis
costae).
Sulcus arteriae subclaviae
2. Guzek żebra (tubercutum costae) ma powierzchnię stawową (facies articu!aris tubercuti costae).
3. Bruzda żebra (sulcus costae) chroni żyłę międzyżebrową (v. intercostalis), tętnicę międzyżebro­
wą (a. intercostalis) i nerw międzyżebrowy (n. intercostalis).
4. Część tylna trzonu żebra (corpus costae) jest zaokrąglona, część przednia jest spłaszczona,
Tuberculum a na końcu mostkowym występuje miseczkowata powierzchnia do połączenia z chrząstką
musculi żebrow ą (cartilago costalis).
C osta I
anterioris ŻEBRA NIETYPOWE (I, II, XI i XII).
5. Żebro I (costa I) jest najkrótsze, najszersze i najbardziej zakrzywione. Głowa pierwszego
żebra ma pojedynczą powierzchnię stawową.
P O S TE R IO R
6. Żebro II (costa II) ma guzowatość mięśnia zębatego przedniego (tuberositas musculi seirati
anterioris) i słabo zaznaczoną bruzdę żebra.
7. Żebra XI i XII (costae X I et XII) nazywane są żebrami wolnymi (costae fuctuantes). Przednie
końce tych żeber nie mają przyczepów mostkowych i zwężają się ku przodowi. Głowa żebra
XI i XR ma pojedynczą powierzchnię stawową. N a żebrach tych nie występuje guzek żebra.
ZWRÓĆ UWAGĘ (B):
8. Żebro I ma guzek mięśnia pochyłego przedniego (tuberculum musculi scaleni anterioris).
9. Do przodu od guzka mięśnia pochyłego przedniego leży bruzda żyły podobojczykowej (sul­
cus venae subclaviae), a do tyłu -b ru zd a tętnicy podobojczykowej (sulcus arteriae subclaviae).

Foramen A rcu s
processus v e rtebrae
transversi
Tuberculum anterlus
Tuberculum posterius Corpus
vertebrae
VERTEBRA CERVICALIS

Zmienności w obrębie żeber

A. Żebro szyjne (costa ceiyicalis). Żebro szyjne jest nadliczbowym że­
brem, wytworzonym po jednej lub po obu stronach 7 kręgu szyjnego.
Najczęściej żebro szyjne zostaje uw idocznione w badaniu radiologicz­
nym, ale czasami jest tak duże, że można je wyczuć w badaniu palpa-
cyjnym. To dodatkowe żebro może uciskać na najniższy korzeń splotu
ramiennego, objawiając się klinicznie w postaci zaburzeń czuciowych
i mchowych nerwu łokciowego (zespół żebra szyjnego).
B. Żebro dwugłowe (costa bicipitalis). Czasami dochodzi do częściowe­
go zrośnięcia dwóch pierwszych żeber. Podobnie, dojść może do czę­
ściowego zrośnięcia żebra szyjnego z pierwszym żebrem.
C-. Żebro rozdwojone (costa biflda). W idoczne na rycinie żebro HI roz­
dziela się w części przedniej na dwie części. Część górna łączy się sta-
wowo z bocznym brzegiem pierwszego segmentu mostkowego (ster-
nebra I) trzonu mostka (porównaj z ryciną 1.11A). Część dolna roz­
dwojonego żebra łączy się z mostkiem na wysokości połączenia I i II
segmentu mostkowego (sternebra I et II).

s tro n y
 14 S z k ie l e t k l a t k i p ie r s io w e j ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa

Incisura iugularis
Incisura
claviculaos

C artílago co stalis I
M anubrium
sterni

M anubrium sterni

A ngulus sterni A ng ulus sterni

Incisurae
costales

Incisurae
costales

C orpus

C orpus
S ternebrae
sterni
(ste rn ebrae)

S yn cho ndrosis S yn cho ndrosis

xip h o ste m a lis x ip h o ste m a lis

Foram en
sternale
Processus Processus
xiph oideus xiph oideus

| M ostek (sternum)
A. Widok od strony bocznej. B. W idok od przodu. C. Otwór mostkowy
(foramen sternale). Widok od przodu.
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Wcięcie szyjne (incisura iugularis) znajduje się m iędzy wcięciami
obojczykowymi (inicisurae claviculares). Przez skórę w tym miejscu
można wyczuć tchawicę.
2. Kąt mostka (angulus sterm) znajduje się w miejscu połączenia rękoje­
ści i trzonu mostka. Jest to p u n k t orientacyjny, pozwalający na loka­
lizację II żebra.
3. Trzon mostka (corpus sterni) składa się z czterech połączonych seg­
m entów m ostkowych (sternebrae). P oprzeczne linie, wyznaczające
miejsca połączenia segmentów, widoczne są na przedniej powierzch-
nitrzonu.
4. Ostry, dolny koniec trzo n u jest wyczuwalny w miejscu połączenia
z wyrostkiem m ieczy ko watym (processus xiphoideus). Przemieszczenie
wyrostka mieczykowatego może uszkodzić leżącą pod nim wątrobę.
5. Siedem chrząstek żebrowych łączy się stawowo z mostkiem we wcię­
ciach żebrow ych (incisurae costales). C hrząstka żebra II łączy się
w miejscu połączenia I segm entu mostkowego z rękojeścią, a chrząst­
ka żebra VII w miejscu połączenia IV segm entu mostkowego z wyro­
stkiem mieczyko watym.
6. Widoczny na rycinie C otwór mostkowy (foramen sternale) jest wynikiem
zaburzeń procesu kostnienia. Otwór taki może być błędnie rozpoznany ja ­
ko rana postrzałowa.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa P o ł ą c z e n ia k l a t k i p ie r s io w e j 15

1.12 Stawy m ostkowo-żebrowe,

stawy m iędzychrząstkowe
Cartílago
costalls I
i staw m ostkowo-obojczykowy
A. Stawy mostkowo-żebrowe (articulationes sterno-
costales) i stawy międzychrząstkowe (articulationes
interchondrales).W idok od przodu. Po stronie pra­
wej usunięto więzadła, ochrzęstną i okostną. Mo­
stek jest częstym miejscem biopsji szpiku. Podczas
Symphysis manubriosternalis
punkcji, aby pobrać z warstwy gąbczastej szpik ko­
stny, przebija się cienką warstwę korową mostka.

Lig. intraarticulare ZWRÓĆ UWAGĘ:

1. Po stronie lewej widoczne są włókna ochrzęstnej
chrząstek żebrowych łączące się z więzadłami
m ostkow o -żebrow ym iprom ienistym i (ligg. ster­
Perichondrium
Artlculatlo
nocostalia radiata).
sternocostalls 2. W idoczne są trzy typy połączeń: a) chrząstko-
zrost (synchondrosis) - występujący między chrzą­
stką żebrową I a rękojeścią mostka oraz między
Ligg- chrząstką żebrową V I I a trzonem mostka, b) spo­
sternocostalia
radiata
jenie (symphysis) - występujące w miejscu połą­
czenia rękojeści i trzonu mostka, c) połączenia
maziowe (iuncturae synoviales) - w pozostałych
połączen iach mostkowo-żebrowych i między-
Foramen
sternale
chrząstkowych.
B. Staw mostkowo-obojczykowy (articulado sternoc-
lavicularis). W idok od p rzodu. Staw mostkowo-
-obojczykowy jest jedynym połączeniem między
szkieletem kończyny górnej i szkieletem osiowym.
Ponieważ staw mostkowo-obojczykowy’jest wzmocniony
Artlculatlo
pizez wiązadła oraz krążek stawowy, znacznie częściej
Interchond rails
dochodzi do złamania obojczyka niż do przemieszczenia
końca mostkowego obojczyka.
Cartílago
costalls VII ZWRÓĆ UWAGĘ (PO STROME PRAWET):
3. W ięzadło mostkowo-obojczykowe przednie (lig.
steroclaviculare anterius) dodatkowo wzmacnia
Lig. co stoxipho id eum a n te rius torebkę stawową od przodu.
4. W ięzadło międzyobojczykowe (lig. interclavicula-
re) łączy końce przyśrodkowe obu obojczyków
i wzmacnia górną część stawu mostkowo-oboj-
czykowego.
5. Krótkie więzadło żebrowo-obojczykowe (lig. cos-
Lig. sternocla viculare Clavicula todaviculare) łączy chrząstkę żebrową żebra I
z dolną powierzchnią obojczyka (clavicula).
ZWRÓĆ UWAGĘ (PO STROME LEWET):
6. Aby uwidocznić krążek stawowy (discus articula­
ras), który przylega u góry do obojczyka, a u do­
łu do chrząstki żebrowej I, usunięto torebkę sta-
wown(capsulaarticularis).
7. Powierzchnia stawowa mostkowa (facies articula-
ris stemalis) obojczyka jest większa niż powierz­
chnia stawowa w obrębie wcięcia obojczykowego
(Incisura clavicularis) mostka.

B
 16 P o ł ą c z e n ia k l a t k i p ie r s io w e j R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

Facies a rticu la ris su p e rio r Stawy żebrow o-kręgow e

Fcvea costalis superior
(,articulationescostovertebrales)
A. Widok od strony bocznej. B. Widok od strony tylno-bocznej.
Fovea co s ta lis C. Stawy żebrowo-poprzeczne.
p ro ce ssu s tran sve rsi
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Staw żebrowo-kręgowy (articulatio costovertebralis) składa się
ze stawu głowy żebra (articulatio capitis costae) oraz stawu żeb­
ro wo-poprzecznego (articulatio costotransversaria). Staw głowy
żebra stanowi połączenie powierzchni stawowej (górnej i dol­
Processus
nej) głowy żebra oraz dołków żebrowych (fovea costalis supe­
tra n sve rsu s Th7 rior et inferior) dwóch sąsiednich trzonów kręgów - odpowied­
nio dołka żebrowego dolnego i górnego. Staw żebrowo-po-
przeczny stanow i połączenie pow ierzchni stawowej guzka
Arti cu latió żebra z dołkiem żebrowym wyrostka poprzecznego (fovea co­
co stotran sversa rium stalisprocessus tmtisversi).
2. W obrębie głowy żebra wyróżniamy dwie powierzchnie sta­
Fovea wowe. Powierzchnia stawowa górna głowy żebra jest mniej­
costalis inferior sza i łączy się z dołkiem żebrowym dolnym trzonu wyżej le­
żącego kręgu. Powierzchnia stawowa dolna głowy żebra jest
większa i łączy się z dołkiem żebrowym górnym trzonu kręgu
C osta VII 0 takim samym num erze jak num er żebra.
Processus 3. Grzebień głowy żebra (crista capitis costae) oddziela od siebie
sp in osus powierzchnie stawową górną i dolną głowy żebra.
4. Powierzchnia stawowa guzka żebra łączy się z wyrostkiem
poprzecznym kręgu o tym samym numerze.
5. N a rycinie C przedstawiono rodzaje ruchów w stawach żebro-
wo-poprzecznych. G órne stawy żebrowo-poprzeczne (I-VII)
uczestniczą w ruchach obrotowych żeber, natomiast dolne sta­
wy (VIII, IX, X) - w ruchach ślizgowych żeber. Ruchy ślizgowe
pozwalają zwiększyć wymiar poprzeczny klatki piersiowej
1brzucha.

Facies articu la ris

su p e rio r

Fovea co stalis
processus transversi

Crista capitis
costae

Corpus

Processus
sp in osus

Costa VII

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa P o ł ą c z e n ia k l a t k i p ie r s io w e j 17

A N T E R IO R

Lig. long itudina le

anterius

Lig. ca pitis co sta e radiatum

Lig. co stotran sversa rium

su pe ri us

Lig. ca pitis co stae intraarticulare

co stotran sversa rium

laterale P rocessus tra n sve rsu s

costotransversarium

S C o rp u s
V - *•' v e rte b ra e

A N T E R IO R

1.14 W ięzadła staw ów żebrow o-kręgow ych

A. Widok od strony bocznej. B. Widok od góry. ZWRÓĆ UWAGĘ (B):

ZWRÓĆ. UWAGĘ (A):

1. Więzadło promieniste głowy żebra (lig. capitis costae radiatum) łączy
głowę żebra z trzonam i dwóch kręgów i położonym między nimi
krążkiem międzykręgowym (discus intervertebralis).
2. Więzadło żebrowo-poprzeczne górne (lig. costotransversańum super-
ius) łączy grzebień szyjki żebra (crista colli costae) z wyrostkiem p o ­
przecznym (processus transversus) wyże] leżącego kręgu.
3. Więzadło śródstawowe głowy żebra (lig. capitis costae intraarticulare)
łączy grzebień głowy żebra (crista capitis costae) z krążkiem między­
kręgowym.
4. Aby uwidocznić powierzchnie stawowe i więzadła, przecięto trzon
kręgu (corpus vertebrae), wyrostek poprzeczny, wyrostek stawowy
górny (processus articularis superior) oraz elementy żeber.
5. W ięzadło żebrow o-poprzeczne (lig. costotransversarium) łączy po­
w ierzchnię tylną szyjki żebra (collum costae) z wyrostkiem p o ­
przecznym .
6. Więzadło żebrowo-poprzeczne boczne (lig. costotransversarium latera­
le) łączy niestawową część guzka żebra (tuberculum costae) z wierz­
chołkiem wyrostka poprzecznego.
7. Kolorem niebieskim oznaczono powierzchnie stawowe stawów żeb-
iowo-kięgowych(articulationescostovertebrales).

D o s tro n y
 18 Ś c ia n a k l a t k i p ie r s io w e j ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa

V. a x illa ris
posterior A. a x illa ris
Plexus b ra ch ia lis
M. scalenus m edius
an te rior

V. su bclavia
M. sternothyroideus IS
M .ste rno hyo id eus
IS

N. in tercostalis I
Nodus lym phaticus
parasternal is

A, e tv . thoracica
interna

Mm. intercostales
externi

Membrana intercostalis
exte rn a e t m m .
intercostales interni

M. se rra tu s an te rior
M. transversus
thoracis

1.15 Przednia ścian a k la tk i p ie rs io w e j. W id o k o d przodu

ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Naczynia piersiowe wewnętrzne (a. et w . thoracicae internae) biegną
ku dołowi w pobliżu brzegu bocznego mostka, oddając gałęzie mię­
dzyżebrowe przednie (rami intercostales anteriores).
2. Oznaczone kolorem zielonym węzły chłonne przymostkowe (nocli
lymphatici parasternales) zbierają chłonkę z przestrzeni międzyżebro­
wych, z części żebrowej opłucnej ściennej i przepony oraz z przy­
środkowej części sutka. Jest tojedna z. dróg rozprzestrzeniania się prze­
rzutów nowotworów sutka do płuc i śródpiersia.
3. N aczynia podobojczykow e (a. et v. subclavia), ch ro n io n e przez
„poduszkę" z mięśnia podobojczykowego (m. subclavias), wciskają
się między żebro I i obojczyk.
4. Ochrzęstną chrząstki III i IV żebra nacięto w kształcie litery H, aby
. usunąć fragment chrząstki. Chirurg w podobny sposób wyłuszczp żebro
Z okostnej w czasie torakotomii. Z tak pozostawionej okostnej regeneruje
się ż.ebro.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa Ś c ia n a k l a t k i p ie r s io w e j 19

A. subclavia

M. scalenus anterior

V. brachlocephallca

M. sternothyroldeus

M. sternohyoldeus V. et a. thoraclca Interna

Nn. Intercostales
11et 111

Mm. Intercostales
interni

M. transversus
thorads

M. transversus
abdominis

Ściana przednia k la tk i piersiow ej. W idok od tyłu

ZW RÓ Ć U W AG Ę: rowej towarzyszą jej dwie żyły, a powyżej jedna żyła piersiowa

1. Mięsień poprzeczny klatki piersiowej (m. transversus thorads) prze­
chodzi poniżej w mięsień poprzeczny brzucha (m. transversus abdo­
minis). Mięśnie te stanow ią najgłębszą warstwę trzech płaskich
mięśni ściany klatki piersiowej i ściany brzucha.
2. Tętnica piersiowa w ew nętrzna (a. thoradca interna) odchodzi od tęt­
nicy podobojczykowej (a. subdavia). Poniżej drugiej chrząstki żeb­
wewnętrzna. Ż yła ta uchodzi do żyły ramienno-głowowej (v. bra-
chiocephalica).
3. D olne odcinki naczyń piersiowych w ew nętrznych są przykryte
przez mięsień poprzeczny klatki piersiowej (m. transversus thorads),
a górne odcinki tych naczyń stykają się z opłucną ścienną (pleura
parietalis). O płucną ścienną usunięto.

D o s tro n y
 20 Ś c ia n a k l a t k i p ie r s io w e j R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

Lig. co stotran sversa rium laterale

A ng ulus costae

R a m u s d o rs a lis n e rv ith o ra c ic i

V .,a. e t n. intercostalis

Ramus co la te ra lis nervi th o ra cici

M. intercostal is intim us

M. intercostalis Internus

Processus
tran sve rsu s

M em brana
Intercostalis
M. Intercostalis externus
interna

mm O dcinki przykręgow e dolnych przestrzeni m iędzyżebrow ych. W id ok od ty łu

Aby uwidocznić mięśnie dźwigacze żeber (mm. levatores costarum), odcięto mięsień biodrowo-żebrowy (m.
iliocostalis) i mięsień najdłuższy (m. longissimus). W VIII i X przestrzeni międzyżebrowej usunięto częściowo
mięśnie międzyżebrowe zew nętrzne (mm. intercostales externi) i uw idoczniono w ten sposób leżącą głębiej
błonę międzyżebrową w ewnętrzną (membrana intercostalis interna). Błona międzyżebrowa w ew nętrzna prze­
dłuża się w mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne (mm. intercostales interni). Aby uwidocznić naczynia między­
żebrowe i nerw międzyżebrowy, usunięto mięsień dźwigacz żebra w IX przestrzeni międzyżebrowej.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Naczynia i nerw międzyżebrowy widoczne są między w ięzadłem żebrowo-poprzecznym i przezroczystą
opłucną ścienną, a następnie wnikają m iędzy mięsień międzyżebrowy w ew nętrzny i najgłębszy (m. interco­
stalis intimas).
2. Bruzda żebra w niewielkim stopniu chroni nerw międzyżebrowy (n. intercostalis), ponieważ leży on najni­
żej z trzech struktur pęczka naczyniowo-nerwowego. G ałąź poboczna nerwu międzyżebrowego (ramus col­
la tera lis nervi intercostalis) odchodzi w pobliżu kąta żebra. W czasie wykonywania punkcji igłę należy wkłuwać
przy górnym brzegu żebra, aby uniknąć uszkodzenia nerwu i naczyń międzyżebrowych. Nakłucie należy wykonać
na tyle wysoko, aby ominąć również, gałąź poboczną nerwu międzyżebrowego.

D o s tro n y
r
R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa Ś c ia n a k l a t k i p ie r s io w e j 21

R. cu ta n e u s la te ra lis
nervi Intercostalls

M. Intercostalls externus

Mm. Intercostales Interni

Mm. Intercostales Intimi

M. Intercostalls Internus

N. Intercostalls

M. o b liqu us Internus ab dom inis

I ------------------ -
Odcinki przednie dolnych przestrzeni m iędzyżebrow ych. W id o k od przodu
ZW RÓĆ UW AG Ę:
1. Włókna mięśni międzyżebrowych zew nętrznych (mm. intercostales extern) i w łókna mięśnia skośnego ze­
wnętrznego brzucha (m. obliquus externas abdominis) biegną w kierunku dolno-przyśrodkowym .
2. Mięśnie międzyżebrowe w ewnętrzne {mm. intercostales interni) przy końcach przestrzeni międzyżebrowych
IX, X i XI przechodzą w mięsień skośny wew nętrzny brzucha (m. obliquus internas abdominis).
3. Nerwy międzyżebrowe (nn. intercostales) położone są głębiej, pod mięśniami międzyżebrowymi w ew nętrz­
nymi, ale powierzchownie w stosunku do mięśni międzyżebrowych najgłębszych. Z przodu klatki piersio­
wej nerwy te leżą powierzchownie w stosunku do mięśnia poprzecznego brzucha {m. transversus abdominis)
i mięśnia poprzecznego klatki piersiowej (m. transversus thoracis).
4. Nerwy międzyżebrowe biegną równolegle do żeber i chrząstek żebrowych. W dalszym odcinku nerwy
7 i 8 podążają ku górze, 9 biegnie prawie poprzecznie, a 10 kieruje się ku dołow i, w kierunku pępka. N er­
wy te, unerwiając skórę, zachodzą na siebie dachówkowato.

D o s tro n y
 22 Ś c ia n a k l a t k i p ie r s io w e j R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

R. ventral is
nervi thoracici
Processus transversus R. dorsalis.

G anglion spinale
Lig. co stotran sversa rium
superlus
M. intercostalis externus

Lig. capitis
costae radiatum

Mm . intercostales
intim i

M. subcostal is

M em brana
intercostalis interna

Lig. longitudinale
an te rius
V .,a . e tn .
intercostalis

Rr. collatérales

Rr. com m u nicantes

T runcus sym pathicus N. sp la nchn icus m inor

s -----------------
I O dcinki przykręgow e przestrzeni m iędzyżebrow ych. W id ok od przodu

Z W R Ó Ć U W AG Ę: 4. W najniższej przestrzeni międzyżebrowej widoczne są kolejno od

1. M ięśniami podżebrowym i (mm. subcostales) nazywamy mięśnie m ię­
dzyżebrowe najgłębsze (mm. intercostales intimi), które przechodzą
przez dwie przestrzenie międzyżebrowe.
2. Mięsień m iędzyżebrowy zew nętrzny (m. intercostalis externus) wi­
doczny jest jedynie w najwyższej przestrzeni międzyżebrowej.
3. Błona międzyżebrowa w ew nętrzna (membrana intercostalis interna),
widoczna w środkowej przestrzeni międzyżebrowej, łączy się przy­
środkowo z w łóknam i w ięzadła żebrow o-poprzecznego górnego
(lig. costotransversarium superius).
góry: żyła międzyżebrowa (v. intercostalis), tętnica międzyżebrowa
(a. intercostalis) i nerw międzyżebrowy (n. intercostalis). Widoczne są
także ich gałęzie poboczne (rr. collatérales).
5. W górnej części ryciny widoczny jest nerw piersiowy (n. thoracicus).
Gałąź brzuszna (r. ventralis) tego nerwu krzyżuje więzadło żebrowo-
-poprzeczne górne od przodu, a gałąź grzbietowa (r. dorsalis) - od tyłu.
6. Nerwy międzyżebrowe łączą się z pniem współczulnym (truncus sym­
pathicus) za pomocą gałęzi łączących (rr. communicantes). Nerw trzew-
ny mniejszy (n. splanchnicus minor) jest gałęzią odcinka piersiowego
pnia współczulnego.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa Ś c ia n a k l a t k i p ie r s io w e j 23

R. dorsalis arteriae
intercostalis po steriorls
R. dorsalis nervi spinalis
R. ventralis rtervi intercosta lis A in tercostalis posterior

Membrana Intercostalis interna

M, Intercostalis extemus

R. cutanetts lateralis Pleura panetalis

Tmncus sympathicus

M intercostalis intimus

M, intercostale internus Fascia

endothoracica
M. transversus thoracis

M em brana
intercostalis externa

A th o ra cica interna R, intercostalis a n te rior

R- cu tá neos a n te rior R, pe rfo ra tu s a n te rior

1.20 Przestrzeń międzyżebrowa. Przekrój poprzeczny

Po prawej stronie schematu przedstawiono nerwy, a po lewej - tętnice. 4. G órne naczynia i nerwy międzyżebrowe biegną między środkową
a najgłębszą warstwą mięśni; niżej leżące naczynia i nerwy między­
ZW RÓĆ UW AG Ę:
żebrowe zajmują odpow iednie przestrzenie w ścianie brzucha, tak
1. Widoczne są trzy warstwy mięśni: (a) mięśnie międzyżebrowe ze­ jak pokazano na ryc. 1.18.
wnętrzne i błona międzyżebrowa zew nętrzna, (b) mięśnie między­
5. Tętnice międzyżebrowe tylne (aa. intercostales posteriores) są gałęzia­
żebrowe wewnętrzne i błona międzyżebrowa wewnętrzna, (c) mięś­
mi aorty (górne dwie przestrzenie są zaopatryw ane przez tętnice
nie międzyżebrowe najgłębsze i mięśnie poprzeczne klatki piersio­
pochodzące od tętnicy międzyżebrowej najwyższej - gałąź pnia że-
wej oraz łącząca je powięź wewnątrzpiersiowa (fascia endothoracica).
browo-szyjnego); gałęzie międzyżebrowe przednie (rr. intercostales
2. Gałąź grzbietowa nerwu rdzeniow ego unerw ia mięśnie głębokie arteriores) odchodzą od tętnicy piersiowej wewnętrznej (a. thoracica
grzbietu i skórę okolicy kręgosłupa. interna).
3. Nerwy międzyżebrowe są gałęziami brzusznym i nerwów rdzenio­
wych od Thl do T h ll; gałąź brzuszna nerwu rdzeniowego Thl2 jest
nazywana nerwem podżebrowym (n. subcostalis).

D o s tro n y
 24 Ś c ia n a k l a t k i p ie r s io w e j
R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

Mm.
intercostales —
extern i

M anubrium sterni

M em brana intercostalis externa

Mięśnie
usunięto
C orpus sterni

M. intercostalis
externus

M. intercostalis internus

M m . intercostales
interni

W idok od strony bocznej

M. tranversus
thoracis
M m . in te rc o sta le s .,
intim i

L
M m . su bco sta le s
W ido k od przodu

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa 25

M. se rratus posterior su perior

M. levator
co sta rum

M. se rratus posterior inferior

Tabela 1.1 Mięśnie ściany kla tk i piersiowej

Mięśnie Przyczep górny Przyczep dolny Unerwienie Działanie3

międzyżebrowe zewnętrzne dolna krawędź wyżej leżącego górna krawędź niżej leżącego n. m iędzyżebrowy podnoszą żebra
żebra żebra

międzyżebrowe wewnętrzne dolna krawędź wyżej leżącego górna krawędź niżej leżącego n. m iędzyżebrowy o b niżają żebra
żebra żebra

międzyżebrowe najgłębsze dolna krawędź wyżej leżącego górna krawędź niżej leżącego n. m iędzyżebrowy prawdopodobnie
żebra żebra podnoszą żebra

poprzeczny klatki piersiowej tylna powierzchnia dolnej powierzchnia w ew nętrzna chrząstki n. m iędzyżebrowy
obniżają żebra
części mostka że b ro w e j II-VI

podżebrowe w ew nętrzna powierzchnia niższych górna krawędź żebra leżącego n. m iędzyżebrowy

2 lub 3 przestrzenie niżej podnoszą żebra
żeber w pobliżu ich kąta

dźwigacze żeber wyrostki poprzeczne kręgów między guzkiem a kątem gałęzie grzbietow e nerwów C8-Th11
niżej leżącego żebra podnoszą żebra
Th7~Th11

zębaly tylny górny w ięzadło karkowe, w yrostki kolczyste gó rna krawędź żeber II-IV nerwy międzyżebrowe 2-5
podnoszą żebra
kręgów C7-Th3

zębaty tylny dolny w yrostki kolczyste kręgów Th 11-L2 dolna kraw ędź że ber VIII-XII gałęzie brzuszne nerwów
w pobliżu ich kąta rdzeniowych piersiowych 9-12 obniżają żebra

lAfezystkie mięśnie międzyżebrowe nadają przestrzeniom międzyżebrowym pewną sztywność, chroniąc je przed wybrzuszaniem w fazie wydechu i zapadaniem się w fazie wdechu. Pomimo licznych badań elektromiograficznych
trudno jest określić, jaką rolę odgrywają mięśnie międzyżebrowe i pomocnicze mięśnie oddechowe w ruchach żeber.

D o s tro n y
 26 ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa

O stium pharyngeum
U kład o d d e ch o w y
tu b a e auditivae A. Podział układu oddechowego. B. Opłucna (pleura) i jama opłucnej.
C. Serce (cor) i płuca (pulmones). Przekrój czołowy.
Cavum nasi
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Płuca są otoczone opłucną. Między opłucną trzewną (pleura ■\isceraiis),
Palatum
pokrywającą płuca, a opłucną ścienną (pleura parietalis), wyściełającą
Lingua Pars nasalis jamę klatki piersiowej, znajduje się jam a opłucnej (cavitas pleuralis).
Pars oral Is p haryngis Blaszka trzew na przechodzi w blaszkę ścienną w obrębie korzenia
płuca (radix pulmonis).
Epiglottis Pars laryngea
2. Jama opłucnej, występująca między opłucną trzewną a ścienną, jest
przestrzenią potencjalną, zawierającą niewielką ilość płynu. W przy­
Larynx
padku zapadnięcia się płuca (lakjak na rycinie B) objętośćjam y opłucnej
Trachea
siępowiększył i może zawieraćpowietrze, krew itp.
3. Ze względu na lewostronne położenia serca ja­
ma opłucnej lewa jest mniejsza niż jama opłuc-
nej prawa.
4. Opłucna ścienna składa się z części żebrowej
(pa rscosta lis), przeponowej (parsdiaphragmatica),
Bronchus
śródpiersiowej (pars mediastinalis) oraz osklepka
Bronchus principalis dex. prin cip a lis sin,
opłucnej (cupuia pleurae). Zwróć uwagę na za-
Lobus sup.
chyłekżebrow o-przeponow y (recessus costodia-
Lobus sup. phragmaticus) między częścią żebrową i przepo­
Pulm o ijgbug m édius
Pulm o sin. nową opłucnej ściennej.
dex. Lobus inf.

C avilas
Lobus Inf
pleurae

R ecessus
co stodlaph rag m atlcu s

PŁUCO ZA PA D N IĘTE PŁU C O W Y P E ŁN IO N E

C upula pleurae

C upuia
pleurae
Pleura co stalis

Pleura m ediastinalis

Pulm o sin.
Radix
Pleura pulm onis I Pleura
parietalis I dlap hra gm atlca
Pleura
m ediastinalis

R ecessu s
c o stodiaph rag m aticu s

D o s tro n y
 1 / Klatka piersiowa Ja m a k l a t k i p ie r s io w e j 27

Mediastinum superlus | Śródpiersie (mediastinum)

A P odział śródpiersia. Widok od strony bocznej. B i C. Serce
i p łuca. Przekroje poprzeczne.
ZW RÓ Ć UW AG Ę
1. Śródpiersie zlokalizowane jest m iędzy prawym a lewym wor­
kiem opłucnej.
2. Śródpiersie przednie leży m iędzy trzonem mostka od przodu
a osierdziem w łóknistym od tyłu.
3. Śródpiersie środkowe znajduje się między trzonam i kręgów
a tylną powierzchnią osierdzia włóknistego.
4. Śródpiersie środkowe znajduje się między śródpiersiem przed­
nim a tylnym.
Mediastinum Mediastinum 5. Śródpiersie górne ograniczone jest od góry przez otwór gór­
anterlus posterius ny klatki piersiowej, od d o łu przez płaszczyznę poziomą bie­
gnącą przez kąt mostka i dolny brzeg trzonu kręgu Th4, od
p rzodu przez rękojeść mostka, a od ty łu przez cztery górne
kręgi piersiowe.

anterlus

Processus
«phoideus
medium

posterius

Sternum

Pleura vlsceralls
Pericardium flbrosum

Pleura parletalls cer

Cavltas pleuralls

Oesophagus V. azygos ductus thoraclcus

Aorta

Corpus vertebrae Th7

D o s tro n y
 28 N arządy k l a t k i p ie r s io w e j R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

lis
A. carotis com m unis

d
V. Iugularls Interna A p e x p u lm o n is

C oste I

A. e t v. su bclavia

C oste IV

Atrium cordis dextrum

Inclsura cardiaca
pu lm onis slnlstrl

A pe x cordis

C osta VI

Diaphragma

1.23 K latka p iersiow a. W id o k od przodu

ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Szczyt płuca (apex pulmonis) znajduje się na poziomie szyjki żebra I.
Dolny brzeg płuca leży w linii środkowo-obojczykowej na pozio­
mie żebra VI, a w linii pachowej środkowej na poziomie żebra VIII.
2. Widoczne jest wcięcie sercowe płuca lewego (Incisura cardiaca pul­
monis sinistri), a także odchylenie opłucnej ściennej od płaszczyzny
pośrodkowej na stronę lewą w okolicy wcięcia.
3. Rzut opłucnej ściennej na ścianę klatki piersiowej znajduje się: w li­
nii środkowo-obojczykowej na wysokości stawu żebrowo-chrząst-
kowego VIII, w linii pachowej środkowej na poziom ie żebra X,
a w liniach przykręgowych - na poziomie szyjki żebra XII.
4. Koniuszek serca (apex cordis) leży w linii środkowo-obojczykowej
w przestrzeni międzyżebrowej V.
5. Prawa granica serca, tw orzona przez prawy przedsionek, biegnie
łukow ato w zdłuż prawego brzegu mostka.
6. G ałęzie łuku aorty przechodzą przez otw ór górny klatki piersiowej
(apertura thoracis superior).

D o s tro n y
[ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa N A R Z Ą D Y K LA TK I P IER SIO W EJ 29

Clavicula

Costa I Processus
coracoldeus

V. cava superior

Arcus aortae

A. pulmonalis

Auricula sinistra

Alrium cordis dextrum

Ventriculus
cordis sin.

Diaphragma
Apex cordis

Rentgenogram k la tk i piersiow ej
projekcja tylno-przednia (P-A). Porównaj z ryc. 1.23.
1. Widoczny jest trzon pierwszego kręgu piersiowego (Thl) oraz p o ­
łączenie stawowe trzonu kręgu T hl z żebrem I. Zebro I wytwarza
luk, skierowany wypukłością w stronę boczną, a w części przedniej
krzyżuje od dołu koniec mostkowy obojczyka.
2. Prawa kopuła przepony leży wyżej niż lewa.
3. Sylwetka serca po prawej stronie tworzona jest przez prawy przedsio­
nek serca (atrium coráis áextrum). Powyżej widoczna jest mniejsza wy­
pukłość, wytworzona przez cień żyły głównej górnej (v. cava superior).
4. Sylwetka serca po lewej stronie tworzona jest przez cień: łuku aor­
ty (arcus aortae). pnia płucnego (tivncus pulmonalis). uszka lewego
(aurícula sinistra) - słabo zaznaczony na praw idłow ym zdjęciu RTG
oraz przez cień komory lewej (ventriculus coráis sinister).

D o s tro n y
 30 O p ł u c n a i o s ie r d z ie ROZDZIAŁ 1 / K latka piersiowa

Granice płuc i o p łu cne j

A. Widok od przodu. B.

D o s tro n y
ROZĘ
ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa O p ł u c n a i o s ie r d z ie

C lavicula

Lo bussup.
pu lm onis sinistri

L o b u sin f.
pu lm onis sinistri

Płyn
w ja m le
opłucnej

Gaster

Lien

C. Widok od strony lewej. D. Skan RM. E. Widok od strony prawej.

Prześledź obrys p łu ca pokrytego opłucną trzewną (różowe) i obrys opłucnej
ściennej (niebieski), który obserwuje się podczas spokojnego oddechu.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Szczyt płuca (apex pulmonis) i osklepek opłucnej (cupula pleurae) sięgają do
wysokości szyjki żebra I.
2. G órna granica płuca i górna granica opłucnej pokrywają się ze sobą do wy­
sokości IV chrząstki żebrowej. N a tym poziomie na brzegu przednim płuca
lewego widoczne jest wcięcie sercowe (incisura cardiaca pulmonis sinistri).
Wcięcie sercowe biegnie poziomo w zdłuż żebra IV do linii środkowo-oboj-
czykowej, a następnie zatacza łuk, kierując się do poziom u żebra VI.
3. Granica opłucnej ściennej biegnie bocznie od VI chrząstki żebrowej i leży
w linii środkowo-obojczykowej na wysokości VIII żebra, w linii pachowej
środkowej - na wysokości X żebra, a w linii łopatkowej - na wysokości
XII żebra i wyrostka kolczystego kręgu Thl2.
4. D olna granica opłucnej ściennej leży o dwa żebra niżej niż dolna granica
płuc.
5. Szczeliny skośne obu płuc rozpoczynają się na wysokości wyrostka kol­
czystego kręgu Th2 i biegną do przodu w kierunku VI chrząstki żebrowej.
Szczelina poziom a płuca prawego (fissura horizontalis pulmonis dextri) od­
chodzi od linii szczeliny skośnej (fissura obliqua) na wysokości IV żebra
i biegnie w zdłuż tego żebra w kierunku mostka. Porównaj widok od stro­
ny bocznej (C) i skan RM (D).

D o s tro n y
 32 O płucna i o s ie r d z ie ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa

N. va gus dex.

A. subclavia dextra

N. laryngeus re currens

N. vagus sin.

Lobus sup. pulm onis dextrl

N. phrenlcus

Lobus sup.
pu lm onis slnlstrl

Pericardium serosum
(lam ina parletalls)

Fissura horlzontalls

Lobus medlus
pulm onis dextrl

Fissura obliqua Fissura obliqua

Ungula pulm onis

slnlstrl

Lobus Inf. Lobus Inf.

pulm onis dextrl pulm onis slnlstrl

Diaphragm a

1.26 Narządy kla tki piersiow ej. W idok od przodu

Usunięto osierdzie w łókniste i blaszkę ścienną osierdzia surowiczego, nerw u przeponowego, przechodzącego do przodu od korzenia p łu ­
aby uwidocznić serce i naczynia. ca, oraz nerw u błędnego, leżącego do przodu od łu k u aorty i do ty­
łu od korzenia płuca.
ZW R Ó Ć U W A G Ę
3. Prawy nerw b łęd n y przechodzi do p rzo d u od prawej tętnicy pod-
1. Prawe płuco składa się z trzech płatów ; p ła t górny jest oddzielony
obojczykowej, gdzie oddaje nerw krtaniowy wsteczny oraz w łókna
od płata środkowego przez szczelinę poziomą, a p ła t środkowy od do splotów: przełykowego, sercowego i płucnego.
płata dolnego przez szczelinę skośną.
2. Płuco lewe m a dwa płaty, górny i dolny, oddzielone szczeliną skoś­
ną. Brzeg przedni płuca lewego odsunięto bocznie w celu ukazania

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa P łuca 33

Lobus sup.

Lobus sup.

Fissura obliqua
Fissura ob liqu a

Fissura horizontal^
pulmonis dextri

Lobus inf.

Lobus médius

Incisu ra ca rdiaca
Lobus inf. p u lm o n is sinistri

PULMO DEXTER P U L M O S IN IS T E R
A

Lobus su p .

Lo bus sup.

Fissura o b liq u a

Fissura ob liq u a

Lobus m édius

Lobus inf.

Lo bus inf.

P U LM O S IN IS T E R PU LM O DEXTER

1.27 Płuca
A. Widok od strony bocznej. B. W idok od tyłu. 3. Widoczne są: szczelina skośna i poziom a płuca prawego oraz szcze­

IZWRÓĆ UWAGĘ:

1.
2.
Prawe płuco ma trzy płaty, a lewe dwa.
W górnym płacie (u góry) p łuca lewego widoczne jest wcięcie ser­
lina skośna p łu ca lewego; szczeliny charakteryzują się dużą zmien­
nością osobniczą.
4. Płuca mają: ostry brzeg przedni i zaokrąglony brzeg tylny.
5. W idoczne są wyciski żeber na powierzchniach: przedniej i bocznej
cowe (incisura cardiaca puhnonis sinistri). płuc.

D o s tro n y
 34 Płuca ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa

A pe x

Im pressio tra ch e a lis Sulcus a rte riae

su bclaviae de xtrae

S u lc u s v e n a e
brach io cep halicae S u lc u s v e n a e a z y g o s

S u lc u s c o s ta e I Fissura obliqu a

M argo
ant.

- B ro n c h u s p rin c ip a lis de x.

S u lcu sve n a e
c a v a e su p e rio ris A .p u lm o n a lis

Impressio cardiaca V .p u lm o n a lis

Im pressio oesoph age ale

R ssura horizontalis

Lig. pulm onale

S u lcu sve n a e
cavae inferioris

Fissura ob liqu a Facies diap h ra g m a tic a

M argo inf.

i ------ —-------
I Powierzchnia śró d p ie rsio w a (przyśrodkow a) p łu ca praw ego
ZWRÓĆ UWAGĘ: 3. Wycisk przełykowy (impressio oesophageale) leży do tyłu od korzenia
1. N a utrwalonym preparacie płuc widoczne są wyciski struktur, z któ­ płuca i więzadła płucnego. W ięzadło płu cn e oddziela wycisk prze­
rymi płuco styka się bezpośrednio. Podstawa płuca (basis pulmonis) le­ łykowy od bruzdy żyły głównej dolnej (sulcus venae cavae inferioris).
ży na kopule przepony; powierzchnia żebrowa (facies costalis) ma wy­ 4. Widoczna na preparacie szczelina skośna nie rozdziela całkowicie
ciski żebrowe. N a powierzchni śródpiersiowej (facies mediastinalis) wi­ płatów płuca, a na preparacie przedstawionym na rycinie 1.29 płaty
doczne są również zagłębienia wytworzone przez naczynia. są całkowicie rozdzielone przez tę szczelinę.
2. Korzeń płuca (raclii pulmonis) leży w centralnej części powierzchni
śródpiersiowej. W ięzadło płucne (Ugamentum pulmonale) biegnie od
korzenia płuca ku dołowi.

Do strony
R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

Apex

Im pressio trachea lis

e t oe soph age a

Sulcus arte riae

Sulcus ao rtic u s subclaviae sinistrae

Im pressio
Fissura obliqua costae i

A. pulm onalis

A. bronchialis

Bronchus principalis sinister

M argo ant.

W . pulm onales

Im pressio
ca rdiaca

Sulcus ao rticus ■

Lig. pulm onale ■

Incisura cardiaca
pu lm on is sinistri
Im pressio
oe soph age ale

Ungula
pulm onis sinistri

Fissura obliqua

M argo inf.

Ésa Powierzchniaśródpiersiowa (przyśrodkowa) płuca lewego

ZW ROC UW AG Ę: 4. Struktury tworzące korzeń płuca układają się w podobny sposób

1. Więzadło płucne (ligamentum pulmonale), które jest zdwojeniem blasz­
ki opłucnej, odchodzi od dolnej części korzenia płuca (radix pulmonis).
2. Wycisk przełykowy (impressio oesophageale) leży m iędzy b ru zd ą aor­
ty (sulcus aorticus) a dolnym końcem w ięzadła płucnego.
3. Szczelina skośna (fissura obliqua) oddziela całkowicie oba p ła ty p łu ­
ca lewego.
w obrębie płuca prawego, jak i lewego. Najwyżej znajduje się tętnica
płucna, do tyłu od niej leży oskrzele główne. Żyła płucna górna leży
do przodu od oskrzela głównego, a żyła płucna dolna do dołu od
niego. Oskrzele płatow e górne praw e (bronchus lobaris superior dexter)
odchodzi od oskrzela głównego prawego (bronchus principalis dexter)
w obrębie korzenia płuca i leży powyżej tętnicy płucnej. Stąd też
oskrzele to nazywane jest oskrzelem nadtęt niczym.

D o s tro n y
 36 O S K R Z E L A IS E G M E N T Y O S K R Z E L O W O -P Ł U C N E R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

Trachea

Bronchus principalis dex. Bronchus

prin cipalis sin.

Bronchus lobaris B ronchus lobaris

sup. d e x . sup. s in .

B ronchus lobaris
Bronchus
inf. sin.
lobaris m edius

Bronchus
lobaris
inf. dex.

Drzewo oskrzelowe. W idok od przodu

PULMO DEXTER PULMO SINISTER
ZWRÓĆ UWAGĘ: Lobus superior Lobus superior
1. Tchawica (trachea) dzieli się na oskrzele głów ne prawe i lewe (bron­
chus principáis dexter et sinister).
□ Segmentom apicale □ Segmentum
apicoposterius
2. Oskrzele główne prawe jest krótsze, szersze i leży bardziej pionow o □ Segmentum posterius
niż lewe, stąd też ciała obce częściej trafiają do tego oskrzela. I. . I Segmentum anterius ] Segmentum anterius
3. Oskrzele głów ne praw e, przed wejściem do w nęki p łu c a , oddaje
oskrzele płatow e górne prawe (bronchus lobaris superior dexter), a po Lobus medius
n Segmentum lingulare superius
wejściu do wnęki płuca - oskrzele płatow e środkowe (bronchus loba­ Segmentum lingulare inferius
ris medius) i oskrzele płatow e dolne praw e (bronchus lobaris inferior J Segmentum laterale
dexter). ■ i Segmentum mediale Lobus inferior
4. Oskrzele główne lewe (bronchusprincipáis sinister) dzieli się na oskrzele
□ Segmentum superius
płatowe górne lewe (bronchus lobaris superior sinister) i oskrzele p ła to ­ Lobus inferior
we dolne lewe (bronchus lobaris inferior sinister). Oskrzele płatow e gór­ □ Segmentum basale anterius
Segmentum superius
ne lewe oddaje oskrzele języczkowe górne i dolne (bronchus lingularis ■ Segmentum basale mediale
superior et inferior) do języczka płuca lewego (lingula puhnonis sinistri). □ Segmentum basale anterius seu cardiacum
O
5. Oskrzela płatow e tw orzą trzeciorzędow e rozgałęzienia w postaci Segmentum basale mediale seu cardiacum ' Segmentum basale laterale
oskrzeli segm entowych (bronchi segmentóles). N a rycinie oskrzela
□ Segmentum basale laterale Segmentum basale posterius
segmentowe oznaczono kolorami.
I j Segmentum basale posterius

Do strony
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa O skrzela i s e g m e n t y o s k r z e l o w o -p ł u c n e 37

Apex pulmonis Clavicula

Trachea

Cewnik w tchawicy

Arcus aortae
Bronchus segmentalis apicalis

Bronchus lobaris sup. dex. Bronchus segmentalis apicoposterior

Bronchus lobaris sup. sin.

Bronchus lobaris medius
Bronchus lobaris inf. sin.

Bronchus lobaris inf. dex.

Pęcherzyki powietrza w dnie żołądka

Diaphragma (prawa kopuła)

Bronchus
se gm entalis Trachea
ap icalis
(lobus sup.) Bronchus
Bronchus M anubrium segmentalis
Bronchus
segmentalis ant. sterni apicoposterior
se gm entalis
(lobus sup.) (lobus sup.)
post, (lobus sup.)
Bronchus s e g ­
Bronchus Bronchusseg­
Bronchus m entalis ant.
segmentalis lat. mentalis sup.
se gm entalis (lobus sup.)
(bbus medius) (lobus inf.)
sup. (lobus inf.)
Bronchus
Bronchus Bronchus
Bronchus lingularis sup.
segmentalis segmentalis
se gm entalis (lobus sup.)
med. basalis post,
basalis post, Bronchus
(lobus medius) (lobus inf.)
(lobus inf.) lingularis inf.
(lobus sup.)
Bronchus
Bronchus segmentalis
Bronchus se gm entalis Cor basalis lat.
segmentalis basalis lat.
basalis ant. (lobus inf.)
(lobus inf.)
(lobus inf.) Bronchus seg­
Bronchus
Diaphragm a mentalis basali
se gm entalis
ant. e t med.
ba salis m ed.
(lobus inf.)
(lobus inf.)

Ifr iB Bronchogram
A. Bronchogram drzewa oskrzelowego. Projekcja tylno-przednia (P-A). B. W idok od strony prawej. C. W idok od strony lewej.

D o s tro n y
 38 O skrzela i s e g m e n t y o s k r z e l o w o -p ł u c n e R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

D E XTER S IN IS T E R

B ronch us se gm entalis
a p icoposte rior
Bronchus
se gm entalis apicalis B ronchus se gm entalis ant.

Lobus sup, Bronchus

se gm entalis post.
Lobus sup.
Bronchus
s e gm entalis ant.
B ronch us lingularis sup.

Bronchus lingularis inf.

Lobus m edius B ronch us se gm entalis lat, B ronchus se gm entalis sup.

B ronch us se gm entalis m ed.

B ronch us segm entalis
B ronchus se gm entalis sup.
basalis ant.
B ronchus se gm entalis basalis ant.
B ronch us segm entalis Lobus inf.
Lobus basalis m ed.
B ronchus se gm entalis basalis m ed.
inf.
B ronchus se gm entalis basalis lat. B ronchus segm entalis
basalis lat.
B ronchus se g m e n ta lis basalis post.
B ronchus segm entalis
basalis post.

I Oskrzela se g m e n tow e i se g m e n ty oskrzelow o-ptucne

A. Oskrzela segmentowe (bronchi segméntales). W idok od przo d u . W yróżnia się 10 trzeciorzędo­
wych oskrzeli segmentowych po stronie prawej i 8 po stronie lewej. Zwróć uwagę, że po stronie le­
wej oskrzele szczytowe i tylne tworzą oskrzele segmentowe szczytowo-tylne (bronchas segmentalis
apicoposterior). B. W idok od przodu. C. W idok od tyłu.

Do strony
ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa O skrzela i s e g m e n t y o s k r z e l o w o -p ł u c n e 39

D. Widok od strony bocznej. E. Widok od strony przyśrodkowej. F. Widok od dołu. Kolorami ozna­
czono fragmenty płuc, które są wentylowane przez oskrzela trzeciorzędowe. Segment oskrzelowo­
-płucny (segtnentum bronchopulmonale) składa się z fragmentu wentylowanego płuca oraz zaopatrują­
cego go oskrzela trzeciorzędowego, naczynia tętniczego i żylnego. Segmentowa resekcja płuca polega na
chirurgicznym oddzieleniu i usunięciu tych stł-uktur. Podczas przygotowywania preparatów wyprepa­
rowano oskrzela trzeciorzędowe i wypełniono je lateksem. Każdy z segmentów w ypełniono różnym
kolorem lateksu, aby ukazać segmentowe zróżnicowanie drzewa oskrzelowego.

D o s tro n y
 40 O skrzela i s e g m e n t y o s k r z e l o w o -p ł u c n e ROZDZIAŁ 1 / K latka piersiowa

Bronchus
■ | Oskrzela i żyły płucne. B ronchus se gm entalis
W idok od stro n y przyśrodkow ej se gm entalis post.
apicalis
A. Płuco prawe. B. Płuco lewe.
Żyły płucne (fioletowe) płuca w ypełniono lateksem, oskrzela B ronchus
segm entalis sup.
(szare) w ypełniano pow ietrzem pod niskim ciśnieniem aż do
całkowitego wyschnięcia, przez co zachow ano ich n atu raln y
kształt. Opisano oskrzela trzeciorzędowe (segmentowe).

B ronchus
segm ental is ant.

B ronchus
s e g m entalis lat.

Bronchus
se gm entalis m ed.

Bronchus
ap icalis Bronchus
Bronchus post.
se gm entalis
basalis ant.
Bronchus
segm entalis
superior B ronchus
se gm entalis
ap icoposte rior

Bronchus
Bronchus
se gm entalis
se gm entalis
basalis m ed.
basalis lat.
Bronchus
Bronchus segm entalis
se gm entalis ant. basalis post.

Bronchus
lingularis sup.

Bronchus
lingularis inf.

B ronchus seg m ental is

basalis ant.

Bronchus
Bronchus se gm entalis
Bronchus segm entalis basalis med
segm entalis basalis lat.
basalis post.

D o s tro n y
RO ZD ZIA Ł 1 / Klatka piersiowa O skrzela i s e g m e n t y o s k r z e l o w o -p ł u c n e 41

Bronchus Bronchus
Bronchus segmentalis
post. (Bil) aplcalls (Bl)
aplcalls (Bl)

Bronchus
Bronchus segmentalis
segmentalis aplcoposterlor
post. (Bil) (BI+BII)

Bronchus
segmentalis
ant. (Bill)
Bronchus
Bronchus
segmentalis
llngularls sup.
Bronchus superior
segmentalis (BIV)
sup. (BVI)

Bronchus
llngularls Inf.
(BV)
Bronchus
segmentalis
basalls post. (BX)

Bronchus
segmentalis Bronchus
med. (BV) segmentalis
basalls post. (BX)
Bronchus segmentalis
segmentalis basalls med. Bronchus
Bronchus Bronchus Bronchus
basalls ant. (BVII) segmentalis
segmentalis se gm entalis se gm entalis
(BVIII) basalls lat.
basalls lat. (BIX) basalism ed. basalis ant.
(BIX)
(B VIII) (BVII)

Tętnice oskrzelow e i p łu cn e . W id o k od przodu

Płuco prawe. B. Płuco lewe.
¡Tętnice płucne (niebieskie) w ypełniono lateksem, a oskrzela (szare)
wypełniono powietrzem i preparow ano tak jak na ryc. 1.33.

Trachea

A. pulmonalis sin
Bronchus lobarls
sup. dex.

A. pulmonalis dex.

Bronchus lobarls
sup. sin.

Bronchus lobarls
medlus
Bronchus Bronchus lobarls
lobarls Inf. dex. Inf. sin.

1.35 Topografia oskrzeli i tętnic płucnych.

Widok od przodu
fTętnica płucna prawa (a. pulmonalis dextra) leży w obrębie korzenia
płuca między oskrzelem płatow ym górnym prawym (bronchus lobaris
superior dexter) a oskrzelem płatow ym środkowym (bronchus lobaris
medius). Tętnica płucna lewa (a. pulmonalis sinistra) przechodzi łukiem
do przodu od oskrzela głównego lewego (bronchus principalis sinister).
M -B Angiogram tętnic płucnych
Zwróć uwagę na cewnik umieszczony w prawej komorze i pniu p łu c­
nym (TP). Pień płucny rozdziela się na dłuższą tętnicę płucną prawą (a.
pulmonalis dextra, APD) i krótszą tętnicę płucną lewą (a. pulmonalis sini­
stra, APS); gałęzie tętnicy płucnej prawej i lewej towarzyszą odpowia­
dającym im oskrzelom segmentowym.

Do strony
 42 Ś r ó d p ie r s ie RO ZD ZIA Ł 1 / Klatka piersiowa

M. longus colli

O esopha gus
A, subclavia
M. scalenus ant.

V .,n . e ta . intercostalis C lavicula

V. subclavia

T runcus brach io cep haiicus

R. co m m u nicans A th o ra cica interna

V. brach io cep halica dextra

N. vagus
G anglion
sym p athicum
V. brach io cep halica sinistra

T ru n c u s V. th o ra cica interna
sym p athicus N. phrenicus

A, pericardiaco phrenica

Pleura m ediastinalis
(b rzeg o d cię ty)

Cavitas pericardiaca

_ Bronchus lobaris m edius

V. pulm onalis inf.

Pleura co stalis
(b rzeg od cię ty)

V. cava inf. Tela adiposa

O esopha gus
N. sp la nchn icus V.azygos e t plexus
m aior
oe soph aga lis

1.37 Ś ró d piersie . S trona prawa

Usunięto większość części żebrowej i śródpiersiowej opłucnej ściennej,
aby uwidocznić leżące poniżej struktury. Porównaj z pow ierzchnią
śródpiersiową płuca prawego na ryc. 1.28.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Prawa strona śródpiersia jest „stroną niebieską", zawierającą głów­
nie żyły - żyłę nieparzystą i łu k żyły nieparzystej (v. et arcus venae
azygos) oraz żyłę głów ną górną (v. cava superior).
2. Po usunięciu opłucnej śródpiersiowej fpleura mediastinalis) uw idocz­
niono biegnący do przepony nerw przeponow y (n. phrenicus).
3. W idoczna jest tchawica (trachea) i przełyk (oesophagus).
4. Nerw b łędny prawy wchodzi do śródpiersia w zdłuż przyśrodkowe­
go obwodu tchawicy, przechodzi przyśrodkowo od łuku żyły nie­
parzystej, a następnie wzdłuż bocznej powierzchni przełyku kieruje
się ku tyłowi.
5. W idoczny jest pień w spółczulny (truncus sympathicus) i jego zwoje,
nerw trzew ny większy (nervus splanchnicus maior) oraz splot przeły­
kowy (plexus oesophagea lis).

Do strony
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa Ś r ó d p ie r s ie 43

A. ¡ntercostalls suprema

A. e t v. su bclavia G anglion sym p athlcum

e t tru n cu s sym pathlcus

V ., a. e tn .
¡ntercostalls

D uctus thoraclcu s
A. carotis communis slnlstra
A. subclavia
A. e tv . O esophagus
thoracica Interna

V. Intercostalis sup. slnlstra

Arcus aortae
N. vagus
V. brachiocephalica slnlstra
N. phrenicus sin
N. laryngeus reccurenssln.
Llg. arterlosum
Cavitas perlcardlaca
Pleura mediastinalis
(brzeg odcięty) A. pulmonalls slnlstra

Pleura costalls R. communlcans

(brzeg odcięty)

Bronchus lobarls Inf.

V. pulmonalls Inf.

Rr. communicantes

Truncus sympathlcus

Tela adiposa
Oesophagus
N. splanchnicus
malor

1.38 Śródpiersie. Strona lewa

Porównaj z powierzchnią śródpiersiową płuca lewego na ryc. 1.29.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Lewa strona śródpiersia jest „stroną czerwoną", zawierającą głów­
nie tętnice - łuk aorty (arcus aortae) i część aorty zstępującej (aorta
descendeos), tętnicę szyjną wspólną lewą (a. carotis communis sini­
stra) oraz tętnicę podobojczykową (a. subclavia).
2. Po usunięciu opłucnej uwidoczniono nerw przeponowy (n. phreni­
cus), który przechodzi do przodu od korzenia płuca.
3. N a pow ierzchni bocznej przełyku widoczny jest przewód piersio­
wy (ductus thoracicus).
4. Nerw b łęd n y lewy przechodzi do tyłu od korzenia płuca, a następ­
nie oddaje nerw krtaniowy wsteczny (n. laryngeus recurrens). Nerw
krtaniowy wsteczny w okolicy więzadła tętniczego (lig. arteriosum)
przechodzi do tyłu pod łukiem aorty.
5. Pień współczulny (truncus sympathicus) łączy się z nerwami między­
żebrowymi za pom ocą gałęzi łączących (rr. communicantes).

Do strony
 44 ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa

A. e t v. th o ra cica interna

S ternum
V. brach io cep halica dextra
N. phrenicus

Pleura sternalis

M. scalenus ant.
A. subclavia V. cava sup.

Ansa subclavia
N. laryngeus recurrens dex,

A rcu s aortae

M. scalenus
N. va gus dex.
minimus
Trach ea

Plexus brachialis
(truncus inf.)

O esopha gus

M. scalenus
m édius

V. intercostalis sup.

A, intercostalis
suprem a
T runcus sym pathicus

M. intercostalis
internus

N., v., a. intercostalis

Pericardium
1.39 S kle p ie n ie k la tk i piersiow ej
A. Sklepienie klatki piersiowej po usunięciu opłucnej. Widok od dołu.
ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
1. Widoczny jest jedynie pierwszy odcinek tętnicy podobojczykowej (a. subclavia), przy­
M eso oesopha gus słoniętej przez żebro I (costa I).
Aorta 2. Widoczna jest tętnica i żyła piersiowa wewnętrzna {a. e t v . thoracica interna).
3. Pętla podobojczykowa (ansa subclavia), odchodząca od pnia w spółczulnego, oraz
nerw krtaniowy wsteczny (n. laryngeus recurrens), odchodzący od nerwu błędnego,
przechodzą do tyłu pod tętnicą podobojczykową.
Pleura 4. Widoczny jest pień dolny splotu ram iennego (truncus inferior plexus brachialis).
m ediastinalis
B. Krezka przełyku. Prawa i lewa część śródpiersiowa opłucnej ściennej tworzy między
dolną częścią przełyku a aortą grzbietową krezkę przełyku (rnesooesophagus).
B

D o s tro n y
R O ZD ZIA Ł 1 / Klatka piersiowa P rzepo na

Pleura sternalls
Pleura sternalls Pencardium
dextra
n sinistra
Recessus
Rr. mammarü mediales
costomedlastlnalls
et w. commltantes
Tela adiposa

N. phrenlcus sin
M .transversus thoracis

M. obllquus externus
abdominis

N. phrenlcus dex.

V. cava Int.

Vv. hepatlcae

Centrum
tendlneum
Centrum tendlneum

M. latlsslmus dorsl

Pleura
dlaphragmatlca

Recessus
M. se rratus post. Int.
costodiaphragmaticus Pleura
costalls T runcus
Ug.
Oesophagus^ D uctus th o ra clcu s sym p athlcus
co stotran s-
Aorta I ve rsa rium V. azygos
N. s p la n ch n lc u s

Fibrae a ffe re n te s
| Przepona i osierdzie Nn. phrenlcl
Fibrae effere ntes
A. Widok od góry po usunięciu opłucnej przeponowej. (fibrae afferentes
et efferentes)
ZWROC UWAGĘ (A):
1. Worek osierdziowy leży na przedniej części przepony. Większa część worka osierdziowego
(2/3) znajduje się na lewo od płaszczyzny pośrodkowej. Najniższy p u n k t jam y osierdziowej
znajduje się w części przedniej, po stronie lewej, w miejscu lokalizacji koniuszka serca.
2. Widoczne są ujścia żył wątrobowych do żyły głównej dolnej.
3. Do przodu od osierdzia leży linia przyczepu do m ostka prawej i lewej opłucnej ściennej
(opłucna mostkowa). Mostkowe linie przyczepu obu opłucnych nie łączą się jednak w p łasz­ Pericardium
czyźnie pośrodkowej.
4. Do tyłu od osierdzia prawa i lewa opłucna, między przełykiem i aortą, łączą się, wytwarzając
krezkę przełyku (mesooesophagus).
5. Widoczny jest zachyłek żebrow o-przeponow y (recessus costodiaphragmaticus) i żebrowo-śród-
piersiowy (recessuscostomediastinalis). N, intercostalis VI et VII
6. Opłucna żebrowa przechodzi w opłucną śródpiersiową w zdłuż powierzchni bocznej kręgosłupa. (fibrae afferents) in parte
peripherica diaphragmatis
B. Unerwienie przepony.

Do strony
 46 U n e r w ie n ie p ł u c ROZDZIAŁ 1 / K latka piersiowa

N. vagus sin
N. v a g u s dex.
N. phrenicus sin.

N. phrenicus dex.
Rr. cardiaci

Plexus pu lm on alis

N. va g u s sin.

1.41 Unerwienie płuc. Widok od przodu

ZWRÓĆ UWAGĘ
1. Splot płucny leży do przodu i do ty łu od korzenia płuca. W łókna
przywspółczulne do tych splotów pochodzą od prawego i lewego
nerwu błędnego. W łókna w spółczulne, niewidoczne na preparacie,
pochodzą od zwojów piersiow ych (2-5) praw ego i lewego p n ia
współczulnego.
2. Prawy i lewy nerw błędny biegną ku dołowi i poniżej splotu płucnego
tylnego i oddająwłókna do splotu przełykowego (p!exusoesophageus).
3. Gałęzie ze splotu płucnego biegną do p łu c w zdłuż oskrzeli i naczyń
płucnych.
4. Nerwy przeponow e biegną do przepony, przechodząc do przodu
od korzenia płuca.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa
Rzut serca na ścianę k la tk i piersiow ej i m iejsca o słu ch iw a n ia zastaw ek. W id ok od przodu
IZWROC UWAGĘ:
1. Górna granica serca biegnie skośnie, łącząc chrząstki żebrowe III
żebra. Prawa granica serca biegnie łu k o w ato w zd łu ż praw ego
brzegu mostka, dochodząc do 6 lub 7 stawu żebrowo-chrząstkowe-
go. Dolna granica serca powyżej środka ścięgnistego przep o n y
i schodzi ku dołow i, dochodząc do koniuszka serca w V przestrze­
ni międzyżebrowej w linii środkowo-obojczykowej.
S erce 47
2. Pod pojęciem miejsc osłuchiwania rozumie się miejsca, w których tony
serca są najlepiej słyszalne przezstetoskop.
3. Miejsca osłuchiwania aorty ipniapłucnego znajdują się w IIprzestrzeni
międzyżebrowej odpowiednio po stronie prawej (A) i lewej (P) w linii
przymostkowej; miejsce osłuchiwania zastawki trójdzielnej (T) znajduje
się w V lub VIprzestrzeni międzyżebrowej przy lewym bizegu mostka;
zastawka dwudzielna, czyli mitralna (M) jest najlepiej s ł y s z a l n a w pobli­
żu koniuszka serca, w Vptzestrzeni międzyżebrowej lewej, w linii środ-
kowo-obojczykowej.
 48 S erce RO ZD ZIA Ł 1 / Klatka piersiowa

A. carotls communis sinistra

Truncus brachlocephalicus
A subclavia sinistra

V. brachiocephallca sinistra

V brachiocephalics dextra

Lig, arteriosum

V cava sup.
A, pulmonaris sinistra

Aorta ascendeos
V. pulmonalis sinistra sup.
V, pulmonalis sinistra Inf.
Truncus pulmonalis

A, pulmonalis dextra

A uricula sinistra
V, pulmonalis dextra sup
V, pulmonalis dextra inf.

Atrium cordis dextrum

Ventriculus sin,
Margo dex. cordis

Sulcus coronarius

Margo sin. oordls

Ventriculus dex

Sulcus Interventricularls ant.

V. cava inf.

Apex cordis

Margo inf. cordis

A

m i Serce i w ie lk ie naczynia
A. Widok od przodu. B. Widok od tyłu. 3. Lewy obrys serca jest utw orzony przez kom orę lewą (ventriculus si­
nister) i m ałą część uszka lewego (auricula sinistra). Powiększenie lewej
ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
komory uwidacznia się w postaci przesunięcia koniuszka serca (apex cor­
1. Prawy, lekko w ypukły obrys serca u tw o rzo n y jest przez praw y dis) w stronę lewą.
przedsionek serca (atrium cordis dextrum). Linia prawego obrysu ser­
4. Miejsce podziału pnia płucnego (truncus pulmonalis) na tętnicę płuc­
ca biegnie od żyły głównej górnej (v. cava sup.) do żyły głównej dol­
ną praw ą i lewą (a. pulmonalis dextra et sinistra) znajduje się p o d łu ­
nej (v. cava inf.). Powiększenie prawego przedsionka uwidacznia się w po­
kiem aorty.
staci uwypuklenia prawego obiysu serca.
5. W ięzadło tętnicze (lig. arteriosum) leży m iędzy tętnicą p łu cn ą lewą
2. Dolny obrys serca jest utw orzony przez komorę praw ą (ventriculus a łukiem aorty.
dexter) i niewielką część kom ory lewej (ventriculus sinister).

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa S erce 49

A. carotis com m unis sinistra

T ru n c u s b ra ch io ce p h a lic u s

A. su b c la v ia s in is tra

V. b ra ch io cep halica d e xtra

A rcu s ao rtae

A rc u s v e n a e a z yg o s
Lig. arte riosu m

Rr. lobi su perio ris

A . p u lm o n a lis s in is tra

V. ca va su p.

A. p u lm o n a lis d e xtra
V. pulm onalis
sinistra

V. p u lm o n a lis
dextra

S ulcus coron arius

A triu m co rd is de xtrum

V e n tric u lu s sin.

V. c a v a inf.

Sulcus Ventriculus
in terventricu la ris (jeXi
post.

/W R Ó Ć UW AG Ę ( B ) : 9. Łuk aorty (arcus aortae) przebiega nad korzeniem p łu ca lewego,

6. W widoku od tyłu widoczna jest większa część przedsionka lewego
(atrium cordis sinistrum) oraz część komory lewej (ventriculus sinister).
Komora prawa (ventriculus dexter) i przedsionek prawy (atrium cordis
dextrum) są m ało w idoczne.
7. Prawe i lewe żyły płucne (w. pulmonales dextrae et sinistrae) uchodzą
do lewego przedsionka.
8. Tętnice płucne (aa. pulmonales) biegną równolegle nad żyłam i p łu c­
nymi. Linia łącząca obie tętnice płucne przebiega skośnie ku dołow i
i w stronę prawą, dlatego korzeń p łu ca prawego leży niżej niż ko-
izeń płuca lewego.
a łu k żyły nieparzystej (arcus venae azygos) nad korzeniem p łu ca
prawego.
10. Łuk aorty zagina się ku górze, do ty łu i w stronę lewą. Przesunięcie
w lewą stronę jest spowodowane przebiegiem przełyku i tchawicy.
11. Między przedsionkiem lewym a kom orą lewą widoczna jest bruzda
wieńcowa (sulcus coronarius).

D o s tro n y
 50 S erce R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

A, ca rotis
N .v a g u s co m m u nis Trach ea A. c a ro tis c o m m unis

N .v a g u s
V. iu g u la ris in te rn a V. iu g u la ris intern a

N. ph ren icus — N. phrenicus

V. su b cla via —
V. su b cla via

Truncus b rach io cep halicus

V. b ra ch io cep halica sinistra

V. brach io cep halica dextra

N. ph ren icus-
A, th o ra cica interna
V. ca va s u p .

R a d ix p u lm o n is C a rtíla g o c o s ta lis II

N. phrenicus

Pars sinistra
P ars d e xtra
diap hra gm atis
diap hra gm atis

1.44 T o p o g ra fia w o rk a o s ie rd z io w e g o .W id o k o d przodu

Na preparacie nacięto spojenie rękojeści mostka (symphysis manubrioster-
nalis), aby w późniejszym etapie całkowicie odsłonić worek osierdziowy.
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. Worek osierdziowy leży do tyłu od trzonu mostka (corpus stenn),
między kątem mostka (angulus stenn) u góry i chrząstkozrostem
wyrostka mieczykowatego (synchondrosis xiphosternalis) u dołu. Oko­
ło dwie trzecie worka osierdziowego leży na lewo od płaszczyzny
pośrodkowej.
2. Serce graniczy od przodu z mostkiem i śródpiersiem przednim (me­
diastinum anterius), a od tyłu z kręgosłupem i śródpiersiem tylnym
(mediastinumposterius). Podczas masażu zewnętrznego serca mostek ob­
niża się o 4-5 cm, wymuszając wypływ krwi z serca do wielkich naczyń.
3. Tętnica piersiowa wewnętrzna (a. thoracica interna) biegnie wzdłuż
bocznego brzegu mostka.
4. Nerw przeponowy (n. phrenicus) przebiega na powierzchni osierdzia.
5. N a preparacie uwidoczniono również układ topograficzny nerwów
i naczyń w obrębie otworu górnego klatki piersiowej.

Do strony
R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa S erce 51

A, carotis
R. e t n. ca rd ia cu s ce rvica lis
com m unis sinistra
inferior (r. co m m u n is
va g o s ym p a th icu s ) N. va gus sin.

A, subclavia sinistra
V. brachiocephalica dextra ^
R. ca rd ia c u s
cervical is inferior

A rcu s ao rtae

A rcus venae azygos

N. laryngeus re curre ns
Lig. arte riosu m

A, pu im on aiis sinistra

Plexus puim onaiis

Pericardium

A uricula sinistra

Auricula dextra

Sulcus term inalis

R. interventricu ia ris
ant. arte riae
co ron ariae sinistrae

V. co rd is m agna

A, co ron aria dextra

Vv. cardiacae a n te riore s

Pericardium

D iaphragm a

Powierzchnia m ostkow o-żebrow a (facies sternocostalis) i w ie lk ie naczynia serca

ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Od p rzodu w idoczne jest cale uszko prawe (aurícula dextra) oraz
niewielki fragment uszka lewego (aurícula sinistra); uszka chwytają
i obejmują od tyłu pień płucny (truncus pulmonalis) oraz aortę wstę­
pującą (aorta ascendeos).
2. Więzadło tętnicze (lig. arteriosum) biegnie od miejsca odejścia tętni­
cy płucnej lewej (a. pulmonalis sinistra) do łuku aorty (arcus aortę).
3. Tętnica wieńcowa praw a (a. coronaria dextra) biegnie w bruździe
wieńcowej (sulcus coronarias), a gałąź m iędzykom orow a przednia
tętnicy wieńcowej lewej (ramus interventricuiaris anterior arteriae co­
ronariae sinistrae) biegnie w bruździe międzykom orowej przedniej
(sulcus interventricuiaris anterior).
4. N erw b łę d n y lewy (n. vagus sinister) biegnie do przodu od łuku
aorty, a następnie do tyłu korzenia płuca. Nerw krtaniowy wstecz­
ny lewy (nervus laryngeus recurrens sinister) biegnie bocznie od wię-
zadła tętniczego (lig. arteriosum) i zawraca pod łukiem aorty.

Do strony
 52 N a c z y n ia serca R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

U J j Tętnice w ieńcow e (arteriae coronariae)

A. Widok od przodu. B. Widok od strony tylno-dolnej.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
Arcus aortae
1. Prawa tętnica wieńcowa, biegnąca w bruździe wieńco­
wej (sulcus coronarius), dociera do tylnej powierzchni ser­
ca, gdzie zespala się z gałęzią okalającą (ramus circumfle-
xus) lewej tętnicy wieńcowej. Od prawej tętnicy wieńco­
wej odchodzi gałąź węzła zatokowo-przedsionkowego V. cava sup.
(ramus nodi sinuatiialis), która zaopatruje przedsionek A. pulm onalis
prawy i węzeł zatokowo-przedsionkowy (nodus sinua- sinistra
trialis); główną gałęzią zaopatrującą znaczną część przed­ R. nodl
niej ściany komory prawej jest gałąź brzeżna prawa (ra­ sinuatriáis
mus marginalis dextra); gałąź w ęzła przedsionkow o- A. coronaria
V. pulm onalis
-komorowego (ramus nodi atrioventricularis) odchodzi sinistra dextra sup. e t inf.
w pobliżu tylnego krańca przegrody międzykomorowej;
R, circumflexus A coronaria
gałąź m iędzykom orowa tylna (ramus interventricularis
dextra
post.), znajdująca się w bruździe międzykomorowej tyl­
nej, tworzy zespolenia z gałęzią międzykomorową prze­
dnią tętnicy wieńcowej lewej. R. nodi
2. Lewa tętnica wieńcowa (a. coronaiia sinistra) dzieli się atrioventricularis
na gałąź okalającą (ramus circumflexus), która przecho­
dzi w kierunku tylnej powierzchni serca, gdzie tworzy R, interventri­ R. interventri­
zespolenia z tętnicą wieńcową prawą oraz gałęzią mię­ cularis ant. cularis post.
dzykomorową przednią (ramus interventricularis ant.).
Pochodzenie gałęzi węzła zatokowo-przedsionkowego
R. marginalis
jest zm ienne; może ona stanowić gałąź lewej tętnicy
dex.
wieńcowej.
3. Przegroda m iędzykom orowa (septum interventriculare)
zaopatryw ana jest przez gałęzie przegrodow e tętnic
wieńcowych: przednie 2/3 przez tętnicę wieńcową le­
wą, a tylna 1/3 przez tętnicę wieńcową prawą.

Do strony
iO Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa 53

A coronaria
dextra

Ft, mterventri-
cularis post.

A. co ron aria
sinistra

R. circumflexus

R. interventricularis ant.

I K oronarografia
Prawa (A i B) i lewa (C i D) tętnica wieńcowa. Rzut skośny.

Do strony
 54 N a c z y n ia s e r c a ROZDZIAŁ 1 / K latka piersiowa

V a lvu la s e m ilu n a ris

s in is tra (C )

A. co ron arla A . c o ro n a ria s in is tra (LC )

d e x tra (R C )

R. circum flexus

InterventNcularis
post.
R. in te rv e n tric u la ris a n t.

R. m arginalis
dex.

Krążenie w ie ń c o w e . W id o k od przodu
A. Unaczynienie serca. Istnieją liczne zm ienności naczyń występujące
w obrębie tętnic wieńcowych. W większości przypadków prawe i le­
we tętnice wieńcowe biorą równy u d ział w dostarczaniu krwi (wy­
równany typ zaopatrzenia). B. Angiogram gałęzi łu k u aorty. Zwróć
uwagę na łu k aorty (AR), aortę wstępującą (AA), zastawkę aorty (C),
tętnicę wieńcową lewą (LC) i tętnicę wieńcową prawą (RC). C. Domi­
nująca tętnica wieńcowa lewa. W ok. 15% przypadków tętnica wieńco­
wa lewa oddaje gałąź międzykom orową tylną, odchodzącą od gałęzi
okalającej. D. Pojedyncza tętnica wieńcowa. E. G ałąź okalająca odcho­
dzi z prawej zatoki aorty.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa N a c z y n ia serca 55

1.49 Żyły serca

A. Widok od przodu. B. Widok od strony tylno-dolnej.
V. ca rdiaca m agna
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Zatoka wieńcowa (sinus coronarius) jest głównym na­
czyniem żylnym zbierającym krew ze ścian serca;
znajduje się ona po stronie tylnej w bruździe przed-
sionkowo-komorowej (wieńcowej) i uchodzi do przed­ V interventricu la ris a n l
sionka prawego.
2. Żyły sercowe: wielka, średnia i m ała, żyła skośna
przedsionka lewego i żyła tylna komory lewej są za­
sadniczymi naczyniami uchodzącymi do zatoki wień­ V. m a rg in a lis .
cowej; żyły sercowe przednie uchodzą bezpośrednio sinistra
do przedsionka prawego.
3. Żyły sercowe towarzyszą tętnicom wieńcowym i ich
gałęziom, np. żyła m iędzykom orowa przednia bieg­ V. ve ntriculi
nie wraz z gałęzią międzykom orow ą przednią, a ży­ sinistri posterior
ła międzykomorowa tylna (żyła sercowa średnia) to ­
warzyszy tętnicy międzykomorowej tylnej itd.
4. Żyły sercowe najmniejsze uchodzą bezpośrednio do Sinus
przedsionków i komór. co ronarius

V co rdis parva

V. ca rdiaca m edia
(V. interventricu la ris
posterior)

Do strony
 56 Ł uk ao rty ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa

A, carotis
A, ca ro tis
co m m u nis de xtra (RC)
co m m u nis sinistra (LC)
A. s u b cla via \
de xtra (RS)

T runcus
brach io cep halicus (BT) A. s u b c la v ia
sinistra (LS)

A rcu s a o rta e
(AR)
T runcus
thyroce rvica l is
A orta
d e s c e n d e n s (D A )
A orta
a s ce n d e n s (AA)

A. th o ra cica int.
1.50 G a łę z ie łu k u a o rty . W id o k o d p rzo d u
A. Łuk aorty. B. Angiogram aorty. Zwróć uwagę na aortę wstę­
pującą (AA), luk aorty (AR), aortę zstępującą (DA). W idoczny
jest pień ram ienno-głow ow y (B T ), rozgałęziający się na tętnicę
podobojczykową prawą (RS) i szyjną wspólną praw ą (RC) oraz
tętnicę podobojczykową lewą (L S ) i szyjną w spólną lewą (LC),
które odchodzą bezpośrednio od luku aorty.

| Z m ie nn o ść odejścia gałęzi łu k u aorty. W id o k od przodu

Najczęstszy przypadek (65%) przedstaw iono na ryc. 1.50A Rzadziej wowego. C. W 2,5% przypadków od łu k u aorty odchodzą cztery tęt­
spotykane miejsca odejścia przedstaw iono na ryc. A i B. W 27% przy­ nice. D. W 1,2% przypadków od luku aorty odchodzi prawy i lewy
padków tętnica szyjna wspólna lewa odchodzi od pnia ram ienno-gło- pień ramienno-głowowy.

D o s tro n y
1
^ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa Ł uk ao rty 57

Oesophagus

Łuk aorty
A. Zmienności. Podwójny łu k aorty u żaby, praw ostronny łu k aorty u ptaka, lewostronny
łuk aorty u ssaków, w tym u człowieka. B. Zm ienność w postaci podwójnego łuku aorty.
Podwójny łu k aorty, tak jak u żaby. W tym rzadkim przypadku przełyk i tchawica prze­
chodzą przez „pierścień aorty". C . Tętnica podobojczykowa prawa „zaprzełykowa". Tętni­
ca ta powstaje jako ostatnie odgałęzienie łu k u aorty, przechodzące do ty łu za przełyk
i tchawicę. Poniew aż brakuje naczynia, w okół którego zawraca praw y nerw krtaniowy
wsteczny, nerw te n biegnie bezpośrednio do krtani.

D o s tro n y
 58 O s ie r d z ie R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

Aorta

T runcus pulm onalis

V. cava sup.
Sinus tran sve rsu s pericardii

P lica v e n a e ca va e s in is tra e
Vv. p u lm o n a le s d e x tra e

A trium co rd is dextrum
Vv. p u lm o n a le s s in is tra e

V. cardiaca m agna

Sulcus interatrlalis

V. obliqua atrü sinistri

Sinus obliquus pericardii

R. circum flexus arteriae

coronariae sinistrae

V. ca va inf.

Ventriculus co rd is sin.
A. co ron aria dextra

V. c a rd ia c a pa rva

Sinus co ron arius

Ven triculus co rd is dex.

V. ca rdiaca m edia

R. ¡nterventricularis post.

Serce i w o re k osierdziow y
A. Serce (cor). Widok od strony tylno-dolnej. B. W nętrze worka osier­
dziowego. Widok od przodu. C. Przekrój czołowy. Serce wyjęto z wor­
ka osierdziowego. Serce jest pokryte blaszką trzewną (lamina visceralis
seu epicarclium) osierdzia surowiczego (pericardium serosum); worek osier­
dziowy podszyty jest blaszką ścienną (lamina parietalis) osierdzia suro­
wiczego.
ZWRÓĆ UWAGĘ: (A):
1. Widoczna jest cała podstawa serca (basis cordis), czyli powierzchnia
tylna i część powierzchni przeponowej (facies diaphragmatica).
2. Żyła główna górna (v. cava sup.) i większa od niej żyła główna dolna
(v. cava inf) dochodzą do górnej i dolnej granicy prawego przedsionka.
3. Przedsionek lewy (atrium sinistntm) stanowi większą część powierzch­
ni tylnej.
4. Tętnice wieńcowe w tym przypadku są nietypowe, między innymi
lewa oddaje gałąź m iędzykom orową tylną.
5. Gałęzie żył sercowych w miejscu skrzyżowania z tętnicam i wieńco­
wymi zwykle przebiegają powierzchownie.
6. Blaszka trzewna osierdzia surowiczego pokrywa serce w okolicy
wielkich naczyń i przechodzi w blaszkę ścienną osierdzia surowi­
czego, pokrytą osierdziem włóknistym.
7. Obcięty brzeg osierdzia surowiczego odgina się w okolicy wielkich
naczyń (miejsce przejścia blaszki trzewnej w ścienną) tętniczych
(pnia płucnego i aorty) oraz żylnych (żyły głównej górnej i dolnej,
żył płucnych).
ZWRÓĆ UWAGĘ (B):
8. Przy wyjmowaniu serca przecięto 8 naczyń: dwie żyły główne, czte­
ry żyły płucne, dwie tętnice (aorta wstępująca i pień płucny).
9. Zatoka skośna osierdzia (sinus obliguus pericardii) ograniczona jest
od przodu blaszką trzewną osierdzia surowiczego, okrywającą le­
wy przedsionek (A), od tyłu blaszką ścienną, stanowiącą wyściółkę
osierdzia włóknistego, od góry i bocznie odgięciem osierdzia suro­
wiczego w pobliżu czterech żył płucnych oraz żył głównych górnej
i dolnej.
10. Zatoka poprzeczna osierdzia (sinus transversus pericardii) jest ogra­
niczona z przodu blaszką trzewną osierdzia surowiczego, okrywa­
jącą tylną część pnia płucnego i aorty, a z tyłu przez blaszkę trzew­
ną okrywającą przedsionki (A).
11. W ierzchołek worka osierdziowego znajduje się blisko przejścia aor­
ty wstępującej w luk aorty.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa O s ie r d z ie 59

V. Lig. arte riosu m

T runcus pulm onalis

Sinus tra n sve rsu s pe ricardii

V. p u m o n a lis s in is tra
V. pulm onalis dextra
su p e rio r e t interior
s u p . e t inf.

P ericardium fib ro s u m e t
lam ina parietalis pericardii

12 Żyła główna górna znajduje się częściowo w ewnątrz, a częściowo na ze­

wnątrz osierdzia, natom iast w ięzadło tętnicze p ołożone jest całkowicie na
zewnątrz.
ZW R Ó Ć U W A G Ę (C ): Lamina
13. Osierdzie w łókniste {pericardium fibrosum) w ysłane jest dwuw arstw ow ym parietalis
Pericardium
błoniastym workiem, zwanym osierdziem surowiczym {pericardium serosum).
Lamina serosum
14. Blaszka ścienna osierdzia surowicznego ściśle przylega do osierdzia w łóknis­ viscerale
tego, a jednocześnie jest przedłużeniem trzewnej blaszki, czyli nasierdzia, któ­ (epicardium)
ra pokrywa serce wraz z początkowym odcinkiem wielkich naczyń krwionoś­
nych. Niewielka ilość płynu surowiczego znajdująca się między trzewną i ścien­
ną blaszką ułatwia ruchy serca wewnątrz worka osierdziowego.

Do strony
 60 O s ie r d z ie R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

A orta de scendcens

O esopha gus

N. vagus sin.

[ £ £ ] Topografia tyln e j pow ierzchni w o rka osierdziow ego . W id ok od przodu

Usunięto osierdzie w łókniste i blaszkę ścienną osierdzia surowiczego
do tyłu i bocznie od zatoki skośnej osierdzia.
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. Przełyk tworzy bruzdę w części p łu c a praw ego.
2. Aorta wyciska bruzdę w części p łu ca lewego.
3. N erw y b łęd n e tworzą sploty na przełyku.
4. Przełyk na tym preparacie jest nadm iernie wygięty w praw o; zwy­
kle przylega do aorty.

D o s tro n y
 ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa 61

V. ca va

M usculi pectinati

Crista term ináis

V álvu la s in u s c o ro n a rii

V. cava inf. e tv a lv u la v e n a e c a va e in fe rio ris

Ostium a trioventricu la re dextrum

P rz e d s io n e kp ra w y.W id o kp rze d n io -b o czn y

A. Wnętrze prawego przedsionka. B. Droga dopływu.
ZW RÓĆ U W AG Ę:
1. Gładka część ściany przedsionka została utw orzona przez włączenie prawego rogu zatoki żyl-
nej, część pofałdowana pow stała z pierwotnego przedsionka.
2. Grzebień graniczny (crista terminalis), zastawka żyły głównej dolnej (valvula venae cavae inferio­
ris) i zastawka zatoki wieńcowej (valvula sinus coronarii) oddzielają powierzchnię gładką od po­
fałdowanej.
3. Mięśnie grzebieniaste (tnusculi pectinati) odchodzą do przodu od grzebienia granicznego, przypo­
minając grzebień do włosów z gęstymi zębami. N a tylno-bocznej ścianie powierzchni zewnętrznej
przedsionka prawego, nad grzebieniem granicznym, między żyłą główną górną i dolną znajduje
się bruzda graniczna (sulcus terminalis). N a tej rycinie bruzda ta nie jest widoczna.
4. Żyła główna górna i dolna oraz zatoka wieńcowa uchodzą w obrębie części gładkiej przedsion­
ka prawego. Żyły przednie komory prawej (w . ventriculi clextii anteriores) i żyły sercowe naj­
mniejsze (w . carcliacae minimae) - na rycinie niewidoczne - także uchodzą w obrębie przedsion­
ka prawego.
5. W obrębie części przedniej przedsionka prawego znajduje się ujście przedsionkowo-komorowe
prawe (ostium atrioventriculare dextrum) w postaci zastawki trójdzielnej (vaha tricuspidalis).
6. Rye. B: krew z żyły głównej górnej płynie w kierunku zastawki trójdzielnej, podczas gdy krew
z żyły głównej dolnej płynie w kierunku dołu owalnego (fossa ova lis).

D o s tro n y
 S erce i za staw ki serca ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa

T runcus pulm onalis

A orta
V alva
trun ci pulm onalis
V. cava su p.

Conus a rte riosu s

M usculi papillares septales

Septum interventricu la re

T rabeculae carneae

Cuspis ant.
M. papillaris post.

Cuspis septalis

Trabecula se ptom arg in alis

Chordae tend ine ae

Cuspis post,
valvae tric u s p id a lis

M. papillaris ant.

1.56 K om ora prawa

A Wnętrze prawej komory. W idok przednio-dolny. B. O dpreparow a-
na prawa zastawka przedsionkowo-kom orowa (trójdzielna).
ZW R Ó Ć U W A G Ę
1. Wejście do prawej komory, czyli ujście przedsionkow o-kom orow e
prawe (zastawka trójdzielna), jest położone do tyłu, a wyjście, czyli
ujście pnia płucnego, jest położone do przodu.
2. Poniżej ujścia pnia płucnego znajduje się gładka ściana w kształcie
lejka (stożek tętniczy); pozostała część ściany kom ory nie jest gładka,
gdyż występują tu beleczki mięśniowe.
3. Beleczki m ięśniow e (trabeculae carneae) przyjmują k ształt w ałów ,
mostków lub palczastych w ypustek zwanych mięśniami brodawko-
watymi. Mięsień brodawkowaty przedni odchodzi ze ściany przed­
niej, tylny (niewidoczny) ze ściany tylnej, a kilka m ałych mięśni bro-
dawkowatych przegrodowych ze ściany tworzonej przez przegrodę
międzykomorową.
4. Beleczka przegrodowo-brzeżna, tutaj gruba, odchodzi od przegrody
międzykomorowej do podstawy mięśnia brodawkowatego przedniego.
5. Struny ścięgniste przechodzą od w ierzchołka mięśni brodawkowa-
tych do w olnych brzegów oraz do pow ierzchni komorowych p ła t­
ków zastawki trójdzielnej.
6. W yróżniamy trzy p łatk i zastawki pnia płucnego: prawy (D), lewy (S)
i przedni (A).
7. Jak w idać na ryc. B, każdy mięsień brodawkowaty kontroluje sąsia­
dujące brzegi dwóch płatków .

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa S erce i zastaw ki serca 63

Valva a o rta e
(valvula se m iluna ris po st.)
T runcus pulm onalis

O stium a rte ria e co ro n a ria e sinistra e

S inus a o rta e
A n u lu s fib ro s u s
Valvula se m ilu n a ris d e xtra

S eptum interventricu ia re
(pars m em branácea))

Valva m itra lis (c u s p is a n t.)

C hordae tend ine ae

Septum interventricu ia re
(pars m uscuiaris)
M. p a pillaris ant.

M. p a pillaris post.

T ra b e c u la e ca rneae

O stium a trio v e n tricu la re sinistru m

A p e x co rd is

A, co ron aria A, coronaria

dextra sinistra
N odulus

Sinus ao rtae Lunula

1.57 K om ora lewa

A. Wnętrze lewej komory. B. Przekrój p o dłużny zamkniętej zastawki
aorty. C. Rozłożona zastawka aorty.
ZW RÓĆ U W AG Ę:
1. Lewa komora ma kształt stożkowaty.
2. Droga dopływu, czyli ujście przedsionkowo-komorowe lewe (ostium
atrioventriculare sinistrutn) z zastawką mitralną (vaha mitralis) znaj­
duje się u dołu, a droga odpływ u (ujście aorty) u góry.
3. Ściana lewej komory jest cienka w pobliżu koniuszka serca, gruba
w części środkowej oraz cienka i włóknista (nieelastyczna) u ujścia
aorty.
4. Beleczki mięśniowe (trabeculae carneae), tak jak w prawej komorze,
tworzą wały, mostki i mięśnie brodawkowate (tnusculi papillares).
5. Dwa duże mięśnie brodawkowate, przedni ze ściany przedniej i tyl­
ny ze ściany tylnej, kontrolują, za pomocą strun ścięgnistych (chordae
tendineae), sąsiadujące połowy dwóch płatków zastawki mitralnej.
6. Płatek przedni zastawki mitralnej znajduje się między drogę dopły­
wu (ujście m itralnej a drogą odpływ u (ujście aorty).
7. N a ryc. B i C. zastawka aorty, podobnie jak zastawka pnia płucnego,
ma trzy płatki półksiężycowate. W obrębie zastawki aorty wyróżnia­
my płatek półksiężycowaty: prawy (D), tylny (P) i lewy (S). Każdy
ma włóknistą grudkę (nodulus valvulae semilunaris) w punkcie środ­
kowym wolnego brzegu oraz pole cienkiej tkanki łącznej, zwane
obłączkiem, po każdej stronie grudki. Kiedy zastawka jest zamk­
nięta, grudka i obłączek spotykają się pośrodku.

D o s tro n y
 64 S erce i z a s t a w k i ser c a R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

Sinus tra n sve rsu s pe ricardii

Sinus ob liqu us pe ricardii

V a lvu la e s e m ilu n a re s s in is tra e (S )

A uricula sinistra

Valvula se m ilu n a ris p o st. (P)

valvae a o rta e
(noncoronaria)

V e n tric u iu s sin.
A trium dextrum

A uricula dextra
V a lvu la s e m ilu n a ris a n t. (A)
(valva tru n ci pulm onaiis)
V entri cu iu s dex.

V a lvu la s e m ilu n a ris (D )

d e x tra (valva a o rta e )
Valvula s e m ilu n a ris d e x tra (D)
(valva tru n ci pulm onaiis)

Valvula
Serce. Widok od góry T runcus arte riosu s sem ilunaris post.

Z W R Ó Ć U W AG Ę: Valva a o rta e
1. Komory leżą z przodu, a przedsionki z tyłu.
2. Początkowe odcinki aorty i pnia płucnego, które prow adzą krew
z komór, są umiejscowione do przodu od przedsionków i naczyń do­ A, coronaria
prowadzających (żyła główna górna i żyły płucne). sinistra
3. Aorta i pień płucny zamknięte są we wspólnej osłonce utworzonej
Valva tru n d
z osierdzia surowiczego (pericardium serosum) i częściowo objęte
pulm onaiis
przez uszka przedsionków.
4. Zatoka poprzeczna osierdzia (sinus transversus pericardii) przecho­ Pericardium
dzi łukiem do tyłu od aorty i pnia płucnego i do przodu od żyły serosum
głównej górnej oraz górnego ograniczenia przedsionków.
5. Wyróżniamy trzy płatki zastawki aorty i pnia płucnego; ich nazwy
są pochodzenia rozwojowego, jak przedstaw iono na ryc. 1.59. P ła tki zastaw ki a o rty i pnia p łu cn e g o
N azw y płatków związane są z rozwojem: pień tętniczy (truncus arte­
riosus) z czterem a p łatk am i (A) rozdziela się, tworząc dwie zastawki,
każdą z trzem a p łatk am i (B). Serce podlega częściowemu obrotowi
w stronę lewą od swojej osi, co prow adzi do u k ład u płatków pokaza­
nego na ryc. C. Brak całkowitego zamknięcia zastawki nazywa się niedo­
mykalnością; połączenie płatków powoduje zwężenie (stenosis).

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa U kład
V. ca va su p .
N odus sinuatrialis
Nodus atrioventricularis
Ostium sinus coronarü
Fasciculus atrioventricu la ris
Crus dextrum
e t crus sinistrum
M. pa p illa ris a n t.
T rabecula se p to m a rg in a lis
i -----------------
| Układ bodźcotwórczo-przewodzący serca. Przekrój czołowy
ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Węzeł zatokowo-przedsionkowy (noclus sinuatrialis, SA) znajduje się
w ścianie prawego przedsionka w pobliżu końca przedniego bruzdy
granicznej (sukus terminalis) i przechodzi w zdłuż przedniej części ujś­
cia żyły głównej górnej. Węzeł SA inicjuje skurcz serca i wyznacza
rytm pracy serca. Jest on zaopatrywany przez gałąź węzła zatoko-
wo-przedsionkowego (r. nodi sinuatrialis), która odchodzi zwykle od
tętnicy wieńcowej prawej, choć może odchodzić od tętnicy wieńco­
wej lewej.
2. Impuls rozchodzi się w zdłuż ściany przedsionka, aż dotrze do węzła
przedsionkowo-komorowego (nodus atrioventricularis, AV) w przegro­
dzie międzyprzedsionkowej (septum interatriale), tuż powyżej ujścia
zatoki wieńcowej (sinus coronarius). W ęzeł AV jest zaopatryw any
przez tętnicę węzła zatokowo-przedsionkowego (r. nodi atrioventricula-
ris), odchodzącą zwykle od tętnicy wieńcowej prawej w tylnej części
dolnego brzegu przegrody międzyprzedsionkowej.
3. Pęczek przedsionkowo-komorowy (fasciculus atrioventricularis, AV),
zaopatrywany zwykle przez tętnicę wieńcową prawą, odchodzi od
węzła AV w części błoniastej przegrody międzykomorowej (septum
intervenriculare) i dzieli się na odnogę prawą i lewą (crus dextrum et si-
nistrum), biegnące po obu stronach części mięśniowej przegrody mię­
dzykomorowej.
D o s tro n y
b o d z c o t w ó r c z o -p r z e w o d z ą c y s e r c a 65
W . p u lm o n a le s sin istra e
A trium co rdis sinistrum
- S eptum Interventrlculare
Paries ve ntriculi sinistri
Rr. subend oca rdiales
4. Prawa odnoga pęczka biegnie w przegrodzie międzykomorowej do
przedniej ściany komory, następnie w zdłuż beleczki przegrodowo-
-brzeżnej (trabecula septomarginalis) do mięśnia brodawkowatego
przedniego; impuls rozchodzi się w obrębie ściany komory prawej
przez sieć odgałęzień prawej odnogi (gałęzie podwsierdziowe).
5. Lewa odnoga pęczka leży pod wsierdziem po lewej stronie przegrody
międzykomorowej i rozgałęzia się, wchodząc do przedniego i tylnego
mięśnia brodawkowatego oraz oddaje gałęzie podwsierdziowe (rr.
subendocardiales) do lewej komory, co pozwala na przechodzenie im­
pulsu w zdłuż ściany lewej komory. Odnogi pęczka są zwykle zaopa­
trywane przez tętnicę wieńcową lewą, z wyjątkiem tylnej gałęzi od­
nogi lewej, która jest zaopatrywana przez obie tętnice wieńcowe.
6. Uszkodzenia w obrąbie układu przewodzącego serca (cząsto na skutek
miażdżycy tętnic wieńcowych) prowadza do zaburzeń skurczu mięśnia.
Uszkodzenie węzła AVpowoduje „blok serca", fala pobudzenia przedsion­
ków nie dochodzi do komór, które zaczynają się kurczyć zgodnie z włas­
nym, wolniejszym rytmem. Uszkodzenie jednej z gałęzi powoduje „blok
odnóg i pęczka", w którym pobudzenie schodzi w dół, wzdłuż nieuszko­
dzonej odnogi, powodując skurcz tej komory; impuls następnie rozszerza
się do drugiej komory, powodujcie późniejszy, asynchroniczny skurcz..
 66 Ś r ó d p ie r s ie g ó r n e R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

T rachea

T runcus b ra ch io cep halicus O esophagus

A. su b c la v ia sin istra

V brachiocephalica
dextra A. ca rotis com m unis
sinistra

Cupula pleurae

V. brachiocephalica
sinistra

' C o s ta l

A. et v.
thoracica interna

Pericardium
fib ro s u m

Topografia w ie lkic h
naczyń i tchaw icy.
W id o k o d p rzo d u
A. Żyłyramienno-głowowe (w. brachio-
cephalicae, BD i BS) tworzą żyłę główną
górną (v. cava sitp., VCS), do której od
tyłu dochodzi również łuk żyły niepa­
rzystej (VA). B. Aorta wstępująca (aorta
ascendens, AA) i łuk aorty (arcus aortae,
Arc. A). C. Tętnice płucne (aa. pulmona­ Ś ró d piersie g órne. I - s tru k tu ry pow ierzchow ne. W id o k od przodu
les, APDiAPS). D. Węzły chłonne (m di
Odcięto mostek i żebra oraz usunięto opłucną. U dorosłego człowieka nie można zobaczyć tak wyraźnej
tymphatici, L) w miejscu rozdwojenia
tchawicy (T). grasicy; jest ona duża do okresu dojrzewania, następnie stopniowo zanika i zostaje zastcjpiona przez tłuszcz
i tkankę włókniste;.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Grasica (thymus) leży w śródpiersiu górnym, w dolnej części styka się z workiem osierdziowym,
a w górnej części dochodzi do nasady szyi (w tym przykładzie dalej niż zazwyczaj).
2. P odłużna szczelina dzieli grasicę na dwa asymetryczne płaty, większy prawy i mniejszy lewy; te
dwie oddzielone rozwojowo części m ożna łatw o oddzielić.
3. Unaczynienie grasicy. Gałęzie grasicze odchodzą od tętnic piersiowych wewnętrznych, żyły ucho­
dzą do żyły ramienno-głowowej i żył piersiowych w ew nętrznych oraz żył łączących się u góry
z żyłam i tarczowymi dolnymi.

D o s tro n y
L ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa 67

A, carotis co m m u n is dextra
Nn. laryngei re curre ntes O esophagus

N. va gus
N .v a g u s
A, subclavia sinistra

N. phrenicus

A, thoracica interna A, ca rotis

e t n. phrenicus co m m u nis sinistra

Truncus C upula pleurae

brachiocephalicus

V. brachiocephalica
sinistra e t dextra

C osta I N. vagus
N. laryngeus recurrens

Rr. ca rdiaci
Lig. arte riosu m

Plexus pulm onalis ant.

A. pulm onalis sinistra
V. cava sup.

P ericardium N. phrenicus

163 Śródpiersie górne. II - nasada szyi. Widok od przodu

Usunięto grasicę.
ZW RÓĆ UW AG Ę:
1. Duże żyły leżą do przodu od dużych tętnic.
2. Łuk aorty kieruje się ku tyłowi, a nerwy przechodzą po jego lewej
stronie.
3. Więzadło tętnicze znajduje się na zewnątrz worka osierdziowego,
z nerwem krtaniowym wstecznym lewym po lewej stronie, a gałę­
ziami nerwu błędnego i gałęziami współczulnymi powierzchowne­
go splotu sercowego po prawej stronie.
4. Prawy nerw b łędny przechodzi do przodu od tętnicy podobojczy-
kowej prawej, tam oddaje nerw krtaniow y wsteczny (n. laryngeus
recurrens) i następnie kieruje się przyśrodkowo, docierając do tcha­
wicy i przełyku.
5. Lewy nerw b łę d n y krzyżuje od p rzo d u łu k aorty i oddaje nerw
krtaniowy wsteczny, który zawraca pod łukiem aorty, kierując się
między tchawicą a przełykiem do krtani. Lewy nerw błędny prze­
chodzi od tyłu do korzenia płuca.
6. Lewy nerw przeponow y leży do przodu od lewego nerwu błędnego.

D o s tro n y
 68 Ś r ó d p ie r s ie g ó r n e R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

T runcus brach io cep halicus

N. la ry n g e u s re c u rre n s O es o p h a g u s

N. va g u s N. va g u s

A. subclavia
A. subclavia

C upula pleurae

Rr. ca rd ia c i ------------------------------- Rr. ca rd ia c i

A rcus venae azygos

A rcu s aortae

Nodi lym phatici L ig.arte riosu m

Plexus
p u lm on alisant.

N. va g u s sin. A orta
O esopha gus

ÉIITEl Śródpiersie górne. III - tętnice płucne. Widok od przodu

ZWRÓĆ UWAGĘ: 2. Gałęzie sercowe nerwu błędnego i nerwy sercowe współczulne biegną
1. Pień płucny (truncus pulmonalis) dzieli się na tętnicę płucną prawą wzdłuż tchawicy i tworzą splot sercowy.
(a. pulmonalis dextra) i tętnicę p łu c n ą lewą (a. pulmonalis sinistra).
Tętnica płucna prawa przechodzi poniżej rozdwojenia tchawicy
i oddzielona jest od przełyku przez węzły chłonne.

D o s tro n y
 ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa Ś r o d p ie r s ie g ó r n e

C olum na ve rte b ra lis ■ N. va gus

O esopha gus
M. longus colli

Cupula pleurae N. laryngeus re ccu re n s

“ D uctus th o ra cicu s

Trachea

A rcu s a o rta e

venae
•azygos

Rr. bronchiales

N. v a g u s

Bronchi
intrap ulm o nales °
O esopha gus Aorta
o \\ Pharynx o Pharynx
-rO
Ś ro d p ie rs ie g ó rn e . IV - rozd w oje nie tc h a w ic y i oskrzela.
W id o k od przodu
ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Widoczne są cztery struktury, które przebiegają równolegle: tchawica, przełyk,
nerw krtaniowy wsteczny i przewód piersiowy. Przełyk uwypukla się na lewo od
tchawicy, nerw krtaniowy wsteczny leży w kącie między tchawicą i przełykiem ,
a przewód piersiowy na lewo od przełyku.
*
A s tilx J a v ia
2. Łuk aorty biegnie do tyłu i na lewo od tych czterech struktur, a łuk żyły nieparzy­
stej do przodu i na prawo od nich. S T A D IU M
3. Tchawica pochyla się lekko na prawo; w związku z tym oskrzele prawe układa się W CZESNE STAD IU M
bardziej poziom o niż oskrzele lewe i pień oskrzela prawego jest krótszy i szerszy. PÓŹNE VI
Oskrzele główne prawe (bronchus principalis dexter) oddaje pierwszą gałąź w posta­ Ductus
ci oskrzela płatow ego górnego prawego (bronchus lobaris superior dexter) w odległo­ Gaster arteriosus
ści ok. 2,5 cm od rozdwojenia tchawicy (bifurcatio tracheae). Pierwsza gałąź oskrzela
głównego lewego (bronchus principalis sinister), czyli oskrzele płatow e górne lewe
(bronchus lobaris superior sinister), odchodzi znacznie dalej, w odległości 5 cm od
rozdwojenia tchawicy.
4. U-kształtne pierścienie tchawicze są najczęściej rozwidlone; pierścień przy rozdwo­ W ie lkie naczynia i nerwy
jeniu tchawicy jest V-kształtny.
Schem at wyjaśnia asymetryczny przebieg prawego
5. Tętnice oskrzelowe zaopatrują tchawicę i podążają w zdłuż drzewa oskrzelowego,
zaopatrując oskrzela, tkankę płucną i węzły chłonne. i lewego nerw u krtaniow ego wstecznego (E l, IV, VI
to embrionalne łuki aorty).

D o s tro n y
 70 Ś r ó d p ie r s ie t y l n e i g ó r n e ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa

O esopha gus

A. ve rtebralis

Truncus co stocervica lis

Truncus thyreocervicalis

A. th o ra cica interna

Truncus
brach io cep halicus
A. subclavia sinistra

A- carotis communis sinistra

Arcus aortae

A rcus venae azygos

Nodi lymphatlci
tracheobronchiales

Bronchi dextri Brochi sinistri

A orta

D uctus th o ra cicu s

Q IZ J Przełyk, tchaw ica i aorta.

W id o k o d p rzo d u
ZW RÓ Ć U W AG Ę

D ia p h ra g m a ^ 1. Łuk aorty (arcus aortae) wygina się do tyłu

na lewo od tchawicy i przełyku, a łu k żyły
nieparzystej (arcus venae azygos) zagina się
do p rzodu i na praw o od tych struktur; każ­
dy łu k zagina się nad korzeniem płuca.
2. O d p rzo d u część piersiowa przełyku styka
się od góry do d o łu z: tchawicą (przez całą jej
długość), prawym i lewym oskrzelem, węzła­
mi chłonnym i tchawiczo- oskrzelowymi dol­
nym i (niewidoczne) i na końcu z przeponą.
Cisterna chyli 3. Powyżej poziom u łu k u aorty przełyk wysta­
je nieco spoza lewego obwodu tchawicy.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa Ś r ó d p ie r s ie t y l n e i g ó r n e 71

A. ce rvica lis p ro fu n d a
A. intercostaiis
suprema
T runcus co sto ce rvicalis
G landula thyroidea
C o s ta l

A rcus aortae
Lig. arte riosu m

Aa. coronariae
Rr. bronchiales sinistrae

Rr. bronchiales

Rr. o e soph age aies

A. intercostaiis post.
Aa. intercostales
po steriores

A . s u b c o s ta iis
Rr. oesophageaies

D iaphragm a

T runcus co e lia cu s
A. p h re n ic a inf. (r. sin.)

A. g á s tric a sinistra

A, intercostaiis suprem a

A. th y ro id e a inf.

D uctus th o ra cicu s

U n a c z y n ie n ie tc h a w ic y i p rze łyku
A. Gałęzie części piersiowej aorty. Widok od przodu. Tętnice przepo­
V .a z y g o s nowe górne (aa. phrenicae superiores) odchodzące z dolnej części aorty
piersiowej nie zostały tutaj pokazane. Te m ałe naczynia zaopatrują tyl­
ną i górną powierzchnię przepony. Zauważ, że tętnica: międzyżebrowa
najwyższa (a. intercostaiis suprema) (1), międzyżebrowa tylna (a. interco-
staiis posterior) (2-11) i podżebrowa (a. subcostalis) (12) są parzyste. B.
R. b ro n c h ia lis d e x te r
Widok od strony lewej i przodu. C. Widok od strony prawej i przodu.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Nieparzyste, leżące pośrodkow o gałęzie oskrzelowe i przełykowe
(rr. bronchiales et oesophageaies) części piersiowej aorty zstępującej
Rr. oesophageaies
(aorta descendens) zaopatrują tchawicę, oskrzela i przełyk.
/ 2. Łańcuch zespoleń tętniczych na powierzchni przełyku jest utworzo­
ny przez: (a) od góry - gałąź prawą i lewą tętnicy tarczowej dolnej
(a. thyroidea inferior), gałęzie tętnicy międzyżebrowej najwyższej pra­
/ y
wej (a. intercostaiis suprema dextra), (b) nieparzyste gałęzie pośrod-
' / kowe od aorty oraz (c) od dołu - gałęzie tętnicy żołądkowej lewej
A. ph re n ic a inf. (r. sin .)
(a. gástrico sinistra) i lewej tętnicy przeponowej dolnej (a. phrenica
inferior).
3. Prawe gałęzie oskrzelowe zwykle odchodzą od górnych gałęzi
oskrzelowych lewych lub od 3 prawej tętnicy międzyżebrowej tyl­
A. ga stn ca sin istra nej (a. intercostaiis posterior) lub też bezpośrednio od aorty piersio­
wej. Widoczna na tej rycinie gałąź oskrzelowa prawa odchodzi od
5 prawej tętnicy międzyżebrowej tylnej.
c
D o s tro n y
 72 Ś r ó d p ie r s ie t y l n e i g ó r n e R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

Truncus iugularis
Truncus Iugularis sinister
D uctus lym phaticus dexter
D uctus thoracicu s
T runcus subclavius dexter
T runcus su b d a v lu s sinister

Truncus b ronchom ed ia stin alis dexter V brach io cep halica sinistra

V. subclavia

V. brach io cep halica dextra T runcus bronchom ed ia stin alis sinister

V. cava sup.
V in tercostalls sup. sinistra

Vas lym phaticum

V .a z y g o s

Vas lym phaticum

Ductus thoracicus

/ '
A orta thoracica

Vas lym phaticum

D iaphragm a

V. cava Inf.

O esophagus

| Przewód piersiowy. W idok od przodu

Aorta zstępująca jest przesunięta nieco w lewo, a żyła nieparzysta nie­ 3. Przewód piersiowy zbiera chłonkę z przestrzeni międzyżebrowych
co w prawo. po obu stronach kręgosłupa przez szereg przew odów zbiorczych.
Zbiera także chłonkę ze śródpiersia tylnego.
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
4. Przewód piersiowy zakręca w stronę boczną, zbierając chłonkę z pnia
1. Przewód piersiowy (ductus thoracicus): (a) biegnie ku górze w zdłuż szyjnego lewego, podobojczykowego lewego i oskrzelowo-śródpier-
kręgosłupa między żyłą nieparzystą (v. azygos) a aortą piersiową (aor­ siowego lewego.
ta thoracica), (b) w miejscu połączenia śródpiersia tylnego i górnego
5. Przewód chłonny prawy (ductus lymphaticus dexter) jest bardzo krótki
przechodzi na lewo do nasady szyi, a tam (c) przechodzi łukiem
i zbiera chłonkę z pnia szyjnego prawego, podobojczykowego prawe­
w kierunku bocznym i uchodzi w miejscu połączenia żyły szyjnej we­
go i oskrzelowo-śródpiersiowego prawego.
wnętrznej (v. iugularis interna) iżyłypodobojczykowej (v. subclavia).
2. Przewód piersiowy w śródpiersiu tylnym występuje w postaci sieci,
która rozdziela się, by ponownie połączyć się na szyi.
Do strony
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa Ś r ó d p ie r s ie t y l n e i g ó r n e 73

Truncus sympathicus (pars cervicalis)

Oesophagus

Ganglion cervlcothoraclcum
(ganglion stellatum)

N. v a g u s s in .

Plexus
cardlacus
Truncus sympathicus superficialis
(pars thoracica)

N. laryngeus
recurrens sin.

Rr. communicantes

Plexus
N. Intercostalls
a o rticus
N. vagus dex. (odcięty)

Plexus
N. splanchnicus oe soph age alis
maior

Diaphragma

T runcus
va g a lis an t.
t post.

Ganglion coeliacum
Truncus coeliacus
maior
N.
splanchnicus minor
imus

Truncus sympathicus Lig. arcua tu m m ediale

(pars lumballs)

Diaphragma (crus sinistrum)

Nerwy autonom iczne kla tki piersiow ej. W id o k od przodu

ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Prawy i lewy pień w spółczulny (truncus sympathicus) przechodzą
do tyłu od w ięzadła łukow atego przyśrodkow ego (lig. arcuatum
medíale) przepony.
2. Duży zwój szyjno-piersiowy (ganglion cervicothoracicum) powstaje
z połączenia zwoju szyjnego dolnego (ganglion cervicale inferías)
i pierwszego zwoju piersiowego (ganglion thoracicum I).
3. Ciała komórek w spółczulnych zlokalizowane są w rogu bocznym
istoty szarej rdzenia kręgowego w neurom erach od Tl do L2 lub L3;
włókna przedzwojowe biegną do pnia współczulnego przez korze­
nie brzuszne (radices ventrales), nerwy rdzeniowe (nervi spinales) i ga­
łęzie łączące (rami communicantes). Z części piersiowej pnia w spół­
czulnego biegną w łókna do części szyjnej i lędźwiowej. W łókna
z części piersiowej zaopatrują narządy klatki piersiowej za pomocą
Do strony
splotów (np. sercowego, przełykowego) oraz oddają gałęzie do zwo­
jów zlokalizowanych w jamie brzusznej w postaci nerwów trzew-
nych: większego, mniejszego i najniższego (n. splanchnicus maior, mi­
nor et imus), a także do nerwów międzyżebrowych (nervi intercosta­
les) przez gałęzie łączące.
4. Kolorem zielonym oznaczono nerw b łędny (n. vagus sinister) i jego
gałąź - nerw krtaniowy wsteczny (n. laryngeus recurrens), które odda­
ją w łókna przywspółczulne do splotów (kolor fioletowy): płucnego
(plexus pulmonalis), sercowego (plexus cardiacus) i przełykowego (ple­
xus oesophageus). N a rycinie widoczny jest lewy nerw błędny, nato­
miast prawy nerw błędny odcięto w pobliżu splotu przełykowego.
5. Nerwy b łę d n e po przejściu przez rozwór przełykowy (hiatus oeso­
phageus) przepony wytwarzają pień b łęd n y p rzedni i tylny (truncus
vagalis anterior et posterior).
 74 Ś r ó d p ie r s ie t y l n e i g ó r n e R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

M. scalenus m édius

Plexus b rach ia lis

A, carotis
M. sc a le n u s ant.
co m m u nis sin.

Truncus
brach io cep haiicus

G anglion sym p a th icu m

Rr. co m m u nicantes Trach ea

V.a zygo s O esophagus (o dcięty)

D uctus th o ra cicu s

A orta thoracica
Truncus sy m p a th icu s
(pars thoracica )

N. sp la nchn icus
m aior

O esopha gus
N. spianchnicus
m in or

V. ca va inf.

1.71 Ś ró dpiersie tyln e . W id o k od przodu

Po stronie prawej częściowo usunięto opłucną ścienną. U sunięto także
fragment przełyku od miejsca rozwidlenia tchawicy do przepony.
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Część piersiowa pnia współczulnego (tnmcus sympathicus) leży do
przodu od głów żeber; zwoje pnia współczulnego łączą się z nerwami
międzyżebrowymi za pom ocą gałęzi łączących (rr. communicantes).
2. Nerw trzewny większy (n. splanchnicus maior) prow adzi w łókna po­
chodzące ze zwojów piersiowych od 5 do 10, a nerw trzewny mniej­
szy - w łókna ze zwojów piersiowych 10 i 11. Oba nerwy zawierają
w łókna przedzwojowe i czuciowe w łókna trzewne.
3. Żyła nieparzysta (v. azygos) przechodzi do przodu od naczyń między­
żebrowych oraz po prawej stronie od przewodu piersiowego i aorty.

D o s tro n y
 ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa Ś r ó d p ie r s ie t y l n e i g ó r n e 75

L o b u ss u p .

T runcus sy m p a th icu s

Aorta
extern us

M. intercostalis intim us
V.azygo s
internus

Rr. com m unicantes

Lo bus in f.

V. intercostalis posterior
A, intercostalis posterior
N. intercostalis Pleura parietalis
(odcięta)

D uctus thoracicus
V. hem iazygos

N. spianchnicus V. a z y g o s
m aior

M edulla spinalis
Diaphragm a

1.72 Ś ródpiersie tyln e i p łu ca . W id ok od ty łu

Usunięto odcinek piersiowy kręgosłupa oraz po stronie prawej ścianę dzi do żyły nieparzystej, przekraczając zwykle linię pośrodkową na
klatki piersiowej. Po stronie lewej żebra i mięśnie międzyżebrowe usu­ wysokości Th9 (na tym preparacie nieco wyżej). N a przedstawionym
nięto aż do kątów żeber. Po strome prawej częściowo usunięto opłucną preparacie nie występuje żyła nieparzysta dodatkowa. Zamiast niej
ścienną, aby uwidocznić opłucną płucną pokrywającą płuco prawe. obecne są trzy żyły międzyżebrowe tylne, które uchodzą bezpośred­
nio do żyły nieparzystej.
ZW R Ó Ć U W AG Ę:
2. Aorta piersiowa (aorta thoracica) leży naprzeciw lewego płuca (palmo
1. Żyła nieparzysta (v. azygos) leży po prawej stronie, a żyła nieparzysta sin.), częściowo osadzona w opłucnej ściennej (pleuraparietalis).
krótka (v. hemiazygos) po stronie lewej. Żyła nieparzysta krótka ucho-

D o s tro n y
 76 Ś r ó d p ie r s ie tylne i g órne R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

I Żyły nieparzyste.
W id o k o d przodu V. brachiocephalica
V. brach io cep halica sinistra
P O R Ó W N A J Z RYC . 1.741 Z W R Ó Ć U W A G Ę : dextra

1. Żyła nerkowa lewa (v. renalis sinistra) V. intercostalis

leży do przodu od aorty, a żyła ramien- su perio r sinistra
no-głowowa lewa (v. brachiocephalica
sinistra) - do przodu od trzech gałęzi
A rcus aortae
łuku aorty; te dwie żyły prowadzą krew
z lewej strony ciała na prawą i dalej do
prawego przedsionka.
2. Wzdłuż kręgosłupa i do przodu od nie­
go biegną równolegle dwie żyły. Po
V. c a v a s u p .
stronie prawej jest to żyła nieparzysta
(v. azygos), której dopływy łączą się z do­
pływami żyły głównej dolnej (v. cava
inferior), a po stronie lewej - żyła niepa­
rzysta krótka (v. hemiazygos), która posia­ V. a z yg o s
V. he m ia zyg o s
da zespolenia z żyłą nerkową lewą (v. accessoria
renalis sinistra). Obie żyły nieparzyste
zbierają krew odpowiednio od prawych
i lewych żył międzyżebrowych tylnych.
3. N a tym preparacie żyła nieparzysta
krótka (v. hemiazygos), żyła nieparzysta
V. he m ia z yg o s
krótka dodatkowa (v. hemiazygos acces- V. ¡ntercostalis
soria) i żyły międzyżebrowe tylne gór­ post.
ne (w . intercostales posteriores superio­
res) po stronie lewej wyjątkowo łączą się
ze sobą.
4. Żyła nieparzysta krótka krzyżuje krę­
Pleura parietalls
gosłup na poziomie Th9, a żyła niepa­
(odcięta)
rzysta krótka dodatkowa na poziomie
Th8 i obie uchodzą do żyły nieparzy­
stej; widoczne są cztery kanały łączące
system żył nieparzystych.
R ecessus
5. Żyła nieparzysta przechodzi na pozio­
costodlaphrag-
mie Th4 nad korzeniem prawego płuca m atlcus
i uchodzi do żyły głównej górnej (v. ca­
va superior).
D iaphragm a

Truncus
coeliacus

A. mesen-
terica
sup.

D o s tro n y
 ROZDZIAŁ 1 / Klatka piersiowa Ś r ó d p ie r s ie t y l n e i g ó r n e 77

D uctus th o ra cicu s

W . in tercostales
posterio res:
1

V. in te rc o s ta lis s u p . sinistra

V. cava su p.

A. in te rc o s ta lis s u p . d e xtra
5
V en a o b liq u a a trii sinistri
V .a z y g o s

V. he m ia z yg o s a c ce s so ria

V. he m iazygo s

V. s u b c o s ta lis -------------------------

W . lum b ales:
V. re n a lis sin istra

V. ca va inf.

3
V. iu m b a iis a s ce n d e n s

V. iliolum balis

V. iliaca c o m m u n is d e xtra
V. iliaca c o m m u n is sin istra

Żyła nieparzysta i nieparzysta k ró tk a , żyły m iędzyżebrow e tyln e i żyły lędźw iow e. W id ok od przodu
ZW RÓĆ UW AG Ę:
1. System ży ł nieparzystych pełni zasadniczą rolą dla krążenia obocznego
w przypadku niewydolności ży ł głównych.
2. Żyły lędźwiowe (w. lumbales) leżą bezpośrednio do przodu od trzo­
nów żeber i prowadzą krew z tylnej ściany jamy brzusznej oraz ze
struktur położonych przy kręgosłupie (kręgosłup, rdzeń kręgowy,
opony itd.) do żyły głównej dolnej (v. cava inf); gałęzie żył lędźwio­
wych posiadają zespolenia ze splotami żylnymi kręgowymi.
3. Żyły lędźwiowe wstępujące (w. lumbales ascendens) łączą żyły biodro­
we wspólne (w . iliacae communes) z żyłam i lędźwiowymi; łączą się
również z żyłam i podżebrowymi, stanowiąc korzenie boczne żyły
nieparzystej i nieparzystej krótkiej.
4. Korzenie przyśrodkowe żyły nieparzystej i nieparzystej krótkiej,
które nie występują stale, odchodzą od żyły głównej dolnej i żyły
nerkowej lewej.
5. Żyły międzyżebrowe tylne prawe uchodzą do żyły nieparzystej
i żyły międzyżebrowej górnej prawej; żyły międzyżebrowe tylne
lewe uchodzą do żyły nieparzystej krótkiej, żyły nieparzystej krót­
kiej dodatkowej i żyły międzyżebrowej górnej lewej.

D o s tro n y
 78 S kany RM R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

Cl V. Iugularls Interna
DM Muscull dorsl profundi
E Oesophagus
LCC A. carotis communis slnlstra
UJ V. Iugularls Interna slnlstra
LL Pulmo sinister
LS A. subclavia slnlstra
LV A. vertebralls slnlstra
M Manubrium sternl
PM M. pectoralls malor
RBC V. brachlocephallca dextra
RC A. carotlca communis dextra
RL Pulmo dexter
RSV V. subclavia dextra
RV A. vertebralls dextra
Sc Medulla spinalis
SP Processus splnosus
ST A rticulât» sternoclavlcularis
T Trachea
TH Thymus
T3 Corpus vertebrae (Th3)
T4 Corpus vertebrae (Th4)

K latka piersiow a. Skany RM (A-F). Przekroje poprzeczne

D o s tro n y
U
R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa S kany RM 79

AA Aorta ascendens
Al R. ¡nterventrlcularis ant.
AZ V .azygos
DA Aorta descendens
DM Muscull dorsl profundi
E Oesophagus
IT A. et v. thoraclca Interna
LA Atrlum slnlstrum
LC A. coronaria slnlstra
LL Pulmo slnlster
LM Bronchus prlnclpalls sin.
LPA A. pulmonalls slnlstra
LPV V. pulmonalls slnlstra
PT Truncus pulmonalls
RA Atrlum dextrum
RL Pulmo dexter
RM Bronchus lobarls medlus
RPA A. pulmonalls dextra
RPV V. pulmonalls dextra
S Sternum
SC Medulla splnalls
SVC V. cava superior
T7 Corpus vertebrae (Th7)
T8 Corpus vertebrae (Th8)

D o s tro n y
 80 S kany RM R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa

AZ V .azygos
CA Valvula semilunaris dextra
DA Aorta descendens
DM M. erector splnae
E Oesophagus
HR Caput costae
HZ V. hemiazygos
IT Vasa thoracica Interna
IVS Septum Interventrlcularls
LA Atrium slnlstrum
LL Pulmo sinister
LV Ventrculus sinister
LPV V. pulmonalls sinistra
P Percardlum
PI Truncus pulmonalls
PM M. papillaris
RA Atrium dextrum
RL Pulmo dexter
RPV V. pulmonalls dextra
RV Ventrlculus dexter
S Sternum
SC Medulla spinalis
T9 Corpus vertebrae thoracalls (Th9)
T10 Corpus vertebrae thoracalls (Th10)

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa 81

AA Aorta ascendens
AR Arcus aortae
CD Recessus costodiaphragmaticus
LD Pars sinistra diaphragmae
LL Pulmo sinister
LU Auricula sinistra
LV Ventriculus sinister
PT Truncus pulmonalis
RA Atrium dextrum
RD Pars dextra diaphragmae
RL Pulmo dexter
RV Ventriculus dexter

Klatka piersiowa.
Skany RM w płaszczyźnie
czołowej (A-D)

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 1 / K latka piersiowa

AA Arcus aortae
AZ V. azygos
BT Truncus brachiocephalicus
DD Aorta descendens
IVC V. cava inferior
LA Atrium sinistrum

1—
A. carotis communis sinistra

O
o
LD Pars sinistra diaphragmatis
LL Pulmo sinister
LPA A. pulmonalis sinistra
LV Ventriculus sinister
PT Truncus pulmonalis
RA Atrium dextrum
RBC V. brachiocephalica dextra
RCC A. carotis communis dextra
RD Pars dextra diaphragmatis
RL Pulmo dexter
SVC V. cava superior
T Trachea
 R O Z D Z IA Ł 1 / Klatka piersiowa 83

AR Arcus aortae
AS Aorta ascendens
DA Aorta descendens
F Tela adlposa
IVC V. cava Inferior
LA Atrium slnlstrum
LBC V. brachlocephallca sinistra
LCC A. carotis communis sinistra
LL Pulmo sinister
LS A. subclavia sinistra
LV Ventrlculus sinister
P Pericardium
RA Atrium dextrum
RL Pulmo dexter
RM Bronchus principalis dexter
RPA A. pulmonalls dextra
RV Ventrlculus dexter
SVC V. cava superior

f
LL
LCC

LBC ^ LS

AR

fi AS
RPA

ii LA
RV
I
/

LV

r______
1.77 Klatka piersiow a. Skany RM w płaszczyźnie strza łkow ej

D d s tro n y
ZDZ

W prowadzenie 06
Przednia i boczna ściana jam y brzusznej 90
Okolica pachwinowa 96
Jądra 102
Otrzewna 106
Żołądek 112
Pień trzewny 114
Wątroba i pęcherzyk żółciowy 116
Ż yław rotna 126
Śledziona 129
Dwunastnica i trzustka I30
Jelita I34
Tętnica krezkowa górna 138
Tętnica krezkowa dolna I40
S truktury tylnej ściany jam y brzusznej 142
Nerki I46
Tylna ściana jam y brzusznej i splot lędźwiowy
Przepona 15 4
Nerwy autonomiczne 155
Węzły i naczynia chłonne 160
USG jam y brzusznej 162
Aorta i żyła główna dolna 164
Skany RM 16 5
 86 W p r o w a d z e n ie R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

C lavicula
A pex
pu lm on is dextri

Fissura -------------------------------------------- Pulm o sin.

horizontalis
pulm onis
dextri

Incisura cardiaca
D ia p h ra g m a --------------------------------------------------- . ,
r a pulm onis simstri

-------------------------------------------- A pe x co rd is

H e p a r----------------------------------------------------

S plen

Pancreas (rzut)
Vesica biliaris
G a s te r

D uodenum (rzut)
C olon tran sve rsu m

C olon asce n d e n s

Intestinum tenue
C aecum

S pina iliaca ant. sup. C olon de sce nden s

Vesica urinaria

|_ N a rz ą d y ja m y brzusznej i k la tk i piersiowej
IA. Widok od przodu.

D o s tro n y
n R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch 87

-4 s

Scapula
Fissura
obliqua

Fissura
obliqua

Diaphragma
Diaphragma
(pars
(pars
dextra)
sinistra)

Glandula
suprarenalls sinistra

A pp end ix ve rm ifo rm is

Colon sigmoldeum Rectum

Vesica urinaria

B. Widok od tylu.

D o s tro n y
 88 W p r o w a d z e n ie R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

C a v ita s nasi

C a v ita s o ris P a rs n a s a lis

Lingua P ars o ra lis pharyngis

Larynx
P ars
Trachea cervical is

O esopha gus

P ars
thoracica

Pars
ab d o m i­
nalis __

G a s te r

Vesica bilia ris Flexura sin istra co li

Colon transversum
Colon transversum

Colon descendens
C olon ascen dens Ieiunum
Ileum
Ostium ile oca ecale

C aecum
A pp end ix ve rm ifo rm is C olon sigm oide um

R ectum

i -----------------
I Jama brzuszno-miedniczna. Widok od przodu
G landula
A. U kład trawienny. G łowa w przekroju strzałkowym zwrócona do bo­ su pra ren alis
ku. U kład trawienny (systema digestorium) rozciąga się od szpary ust do dextra C auda
odbytu i składa się z jamy ustnej (cavitas oris), gardła (pharynx), przełyku
(oesophagus), żołądka (gaster), jelita cienkiego (intestinum tenue), jelita
C orpus
gmbego (intestinum crassum) oraz kanału odbytu (canalis analis). Jelito Pancreas
cienkie składa się z dwunastnicy (duodenum), jelita czczego (ieiunum) C ollum
i jelita krętego (ileum). W skład jelita grubego (intestinum crassum) wcho­
dzi kątnica (coecum), wyrostek robaczkowy (appendix vermiformis), okręż- Caput
nica wstępująca (colon ascendens), okrężnica poprzeczna (colon transver-
sum), okrężnica zstępująca (colon descendens), okrężnica esowata (colon D uodenum
sigmoideum) oraz odbytnica (rectum). Do narządów dodatkowych ukła­
du trawiennego zaliczamy: wątrobę (hepar), pęcherzyk żółciowy (vesica
biliaris), śledzionę (splen) i trzustkę (pancreas). B. Śledziona, trzustka, U reter
dwunastnica i nerki. N arządy uwidoczniono po usunięciu żołądka, wą­
troby, okrężnicy poprzecznej, otrzewnej oraz tkanki tłuszczowej. B

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 2 / Brzuch 89

G. Szkielet. D. Mięśnie ściany tylnej jam y brzusznej oraz splot lędź­

wiowo-krzyżowy. E. Aorta brzuszna. F. U kład moczowy.

D o s tro n y
 90 P r z e d n ia i b o c z n a ś c ia n a j a m y b r z u s z n e j R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Nn. intercostobrachiales
(Th2, Th3)

M. pe ctora lis m aior

N. thoracicu s longus Papilla m am m ae

M. se rratus ant.
M. latissim us dorsi

Rr. po steriores nervorum Rr. an te riore s nervorum

cu ta neorum lateralium cu ta neorum lateralium
(Th6, Th7, Th8)

M. ob liqu us
e xte rnu s ab dom inis

A p o neu rosis m usculi

ob liqu i exte rni ab dom inis

U m bilicus

R. cu ta neus lateralis
nervi iliohypogastrici

R. cu ta neus lateralis _
nervi subcostal is (Th 12)
Spina iliaca ant. sup.
A

2.3 Tułów. Widok od strony bocznej

A. W warstwie powierzchownej widać mięsień skośny zewnętrzny
brzucha (m. obliquus externus abdominis) i nerwy skórne boczne (nn.
cutanei laterales). Zwróć uwagę, jak w łókna mięśnia zębatego przed­
niego (m. serratus ant.) wnikają między w łókna mięśnia skośnego ze­
wnętrznego brzucha.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch P r z e d n ia i b o c z n a ś c ia n a j a m y b r z u s z n e j 91

M. biceps
brachii

M. triceps
brachii

M. pectoralis
maior

M, latissimus
dorsi

M. serratus
anterior

Linea alba
M. obliquus
extemus M. rectus
abdominis abdominis

Umbilicus

B. A natom ia pow łok brzucha. C . D erm atom y. D erm atom to pow ierzchnia skóry zaopatryw ana czuciowo
przez korzeń grzbietow y jednego nerw u rdzeniow ego. Sąsiadujące pola m ogą się n a k ła d a ć , szczególnie
w przypadku wąskich, blisko położonych derm atom ów (np. Th2, Th3 i Th4).

Spina iliaca
ant. sup.
Cutis

Aponeurosis musculi
' obliqui externi abdominis
Aponeurosis
musculi obliqui
externi abdominis
r I AA . Widok
W ir t n l
kowy.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
B la s z k a g łę b o k a
p o w ię z i p o w ie r z c h o w n e j
b rz u c h a

od przodu. B. Przekrój strzał­

1. Powięź brzucha łączy się z powięzią

szeroką (fascia lata). Około 1,5 cm po­
Lamina profunda niżej więzadła pachwinowego (lig. in­
■ fasciae Funiculus guinale) powięź tworzy „rynienkę", koń­
Lig superficialis abdominis spermaticus czącą się w powierzchownej warstwie
inguinale krocza.
Lig. inguinale
.Rynienka’ 2. Powięź brzucha przechodzi na prącie
„Rynienka''
Fascia W łm ć /" i powrózek nasienny (funiculus sper­
lata Ramussup. maticus). dalej na mosznę i do tyłu, łą­
ossis pubis cząc się z blaszką głęboką powięzi po­
m riÈ N M
UfCWWM Funiculus spermaticus
wierzchownej krocza (lamina profunda
fasciaesupeificiałisperinei).
Fascia lata 3. W ięzadło pachwinowe jest rozpięte
między kolcem biodrowym przednim
Lamina adiposa górnym (spina iiiaca ant. sup.) a guz­
superficialis kiem łonowym (tubercuium pubicum);
fasciae więzadło to jest utworzone przez dol­
Lamina profunda superficialis
ny brzeg rozcięgna mięśnia skośnego
fasciae superficialis perinei
zewnętrznegobrzucha(apo/;eMroA/A»;M-
sculiobliquiexteniiabdom inis).

D o s tro n y
 92 P r z e d n ia i b o c z n a ś c ia n a j a m y b r z u s z n e j R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

A n ato m ia p o w ło k ściany przedniej ja m y

brzusznej. W id o k od przodu
Z W R Ó Ć U W A G Ę:
1. Kresa biała (linea alba) rozciąga się przez całą długość
ściany przedniej jamy brzusznej od wyrostka mieczyko-
watego (processus xiphoideus) do spojenia łonowego (sym­
phisis pubica). Kresa biała utworzona jest przez krzyżują­
ce się włókna rozcięgien mięśni: skośnego zew nętrzne­
go brzucha (m. obliquus externus abdominis), skośnego
wewnętrznego brzucha (m. obliquus interims abdominis)
oraz mięśnia poprzecznego brzucha (m. transversus ab­ M.serratusant
dominis).
2. Mięsień prosty brzucha (m. rectus abdominis) przyczepia M. obliquus
się do kości łonowej oraz do wyrostka mieczykowatego externus
i chrząstek V, VI i VII żebra. abdominis
3. Kresę półksiężycowatą (linea semilunaris) wyznacza bocz­
ny brzeg mięśnia prostego brzucha. M. rectus
4. Smugi ścięgniste (intersectiones tendineae), biegnąc p o ­ abdominis
przecznie, dzielą mięsień prosty brzucha. Smugi te przy­
legają do przedniej blaszki pochewki mięśnia prostego
brzucha (lamina ant. yaginae musculi recti abdominis) Linea
i rzadko penetrują całą grubość mięśnia. semilunaris

Linea alba

Umbilicus

Lig. inguinale

Tabela 2.1 Główne mięśnie przedniej i bocznej ściany brzucha

Mięśnie Przyczep początkowy Przyczep końcowy Unerwienie Czynność

mięsień skośny zewnętrzny brzucha
mięsień skośny wewnętrzny brzucha
mięsień poprzeczny brzucha
powierzchnie zewnętrzne żeber V-XII kresa biała, guzek łonowy, sześć dolnych nera/ów rdzeniowych^
przedni odcinek grzebienia piersiowych oraz nera/ podżebrowy
tworzą tłocznię brzuszną,
biodrowego
- podtrzymują narządy wewnętrzne,
powięź piersiowo-lędźwiowa, dolne granice żeber (X-XII), zginają i obracajątułów
7, przednie grzebienia biodrowego, kresa biała, kość łonowa
boczna część więzadła pachwinowego przez sierp pachwinowy gałęzie brzuszne sześciu dolnych "
- • nera/ów rdzeniowych piersiowych
powierzchnie wewnętrzne chrząstek kresa biała, rozcięgno mięśnia tworzy tłocznię brzuszną,
oraz pierwszego lędźwiowego
żebrowych (7-12), powięź piersiowo- skośnego zewnętrznego brzucha, podtrzymuje narządy wewnętrzne
-lędźwiowa, grzebień biodrowy, grzebień łonowy, grzebień kości
'/, boczna część więzadła łonowej przez sierp pachwinowy
pachwinowego

mięsień prosty brzucha spojenie tonowe, grzebień tonowy wyrostek mieczykowaty mostka, gałęzie brzuszne sześciu dolnych zgina tułów, tworzy tłocznię brzuszną
chrząstki żebrowe (5-7) nerwów rdzeniowych piersiowych

D o s tro n y
(R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch P R Z E D N IA I B O C Z N A Ś C IA N A J A M Y B RZUSZN EJ 93

M .serratusant.

C artílago co sta lls V

Lamina ant. yaginae

m uscull recti ab dom inis

Lamina ant. yaginae M. re ctus ab dom inis

musculi recti abdom inis
N .cutane us
lateralis (Th10)
M. o b liqu us externus ab dom inis
M .o bllq uus
externus abdom inis

Intersectiones tendineae

R". anteriores nervorum

cutaneorum lateralium

Spina Iliaca ant. sup.

Apo neu rosis m uscull obllqul

externl ab dom inis

A. et v. clrcum flexa Fascia su p e rficia lis ab dom inis

Ilium superficialis

A. et v. epigástrica Flbrae Intercrurales

superficialis

A. et v. pudenda
externa N. Illolngulnalls
Funiculus sp erm atlcus
V. saphena magna

2.6 P rze d n ia ścia n a ja m y brzusznej, w a rs tw a

powierzchowna. W id ok od przodu
A. Przednia ściana jamy brzusznej. Blaszka przednia pochewki mięśnia M. o b liq u u s M rectus
prostego brzucha po stronie lewej została odsunięta do boku. B. Pierś­ Internus a b dom inis abdom inis
cień pachwinowy powierzchowny. Pierścień pachwinowy powierzchow­
ny (anulus inguinaUs superficialis) jest skośnym trójkątnym otworem d łu ­
gości od 2 do 3 cm. W centralnym punkcie pierścienia pachwinowego
powierzchownego rzutuje się guzek łonow y (tuberculum pubicum). M .o b llq u u s
exte rnu s ab dom inis
ZW RÓĆ U W AG Ę (A ):
A p o n e u ro s is
1. Gałęzie skórne przednie (od Th8 do Thl2) przebijają mięsień prosty
m uscull obllqul
brzucha i przednią blaszkę pochewki mięśnia prostego brzucha, a gałę­
externl ad dom lnls
zie skórne przednie ThlO zaopatrują okolicę pępka.
2. Tkanka tłuszczow a zw iązana z powięzią pow ierzchow ną zawiera Flbrae Intercruales
3 gałęzie tętnicy udowej (a. femoralis): tętnicę okalającą biodro powierz­ Llg. Inguinale
chowną (a. circumfiexa ilium superficialis), tętnicę nabrzuszną powierz­
chowną (a. epigástrico superficialis) i tętnicę sromową zewnętrzną po­ Crus laterale '
wierzchowną (a. pudenda externa superficialis) oraz dopływy żyły odpisz -
czelowej (v. saphena magna).
3. Przez pierścień pachwinowy pow ierzchow ny przechodzi powrózek
nasienny (funiculus spermaticus) i nerw biodrowo-pachwinowy (n. ilio-
inguinalis).

D o s tro n y
 94 P r z e d n ia i b o c z n a ś c ia n a j a m y b r z u s z n e j R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

M. pe cto ra lis m aior

M. se rratus ant.
M. re ctu s ab dom inis

C a rtíla g o c o s ta lis V II

A. ep ig á strica sup.

Lam ina a n t. ya g in a e
m usculi recti ab dom inis La m ina p o s t, y a g in a e
m usculi re cti ab dom inis

Line a alba

M .tra n s v e rs u s
a b dom inis
Poziom przekroju
w id o c z n e g o na ryc. B
Nn. cu ta nei laterales
(rr. an te riore s)

M. ob liq u u s
exte rnu s a b dom inis

M. o b liqu us
M. ob liqu us intern us a b dom inis
internus a b dom inis

Spina iliaca a n t. sup.

Linea
Poziom przekroju arcuata
w id o c z n e g o na ryc. C
A, ep ig á strica
inf.

N. ilioh ypog astricus Fragm ent

preparatu
M. rectus
przedstaw ionego
a b dom inis
N. ilioinguinalis na rye. D

H ia tu ssa p h e n u s Funiculus
sp erm aticus

V. s a p h e n a m a g n a -

2.7 P rz e d n ia ś c ia n a ja m y b rz u s z n e j.w a rs tw a g łę b o k a
A. Widok od przodu. Po stronie prawej usunięto większość mięśnia
skośnego zewnętrznego brzucha (m. obliquus externus abdominis). Po
stronie lewej usunięto mięsień prosty brzucha (m. rectus abdominis) i od-
preparowano mięsień skośny wewnętrzny brzucha (m. obiiquus intemus
abdominis).
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Włókna mięśnia skośnego wewnętrznego brzucha biegną poziomo
na wysokości kolca biodrowego przedniego górnego (spina iliaca ant.
sup.); powyżej kolca włókna biegną skośnie ku górze, a poniżej kolca
- skośnie ku dołowi.
Do strony
2. Kresa łukow ata (linea arcuata) znajduje się na poziomie kolca biod­
rowego przedniego górnego.
3. Zespolenie m iędzy tętnicą nabrzuszną górną (a. epigástrico sup.)
i dolną (a. epigástrico inf.) łączy pośrednio naczynia tętnicze kończy­
ny górnej i kończyny dolnej (łączy tętnicę podobojczykową z tętnicą
biodrową zewnętrzną). Przy wolno narastającym zwężeniu aoiiy to ze­
spolenie może stanowić istotną drogę krążeniaobocznego.
4. Kresa biała (linea alba), widoczna na skórze w postaci rowka w linii
pośrodkowej przedniej, jest podskórnym pasm em włóknistym roz­
ciągającym się od mostka do spojenia łonowego.
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch P r z e d n ia i b o c z n a ś c ia n a j a m y b r z u s z n e j 95

B. Przekrój poprzeczny pochewki mięśnia prostego brzucha (vagina mu­
sculi recti abdominis) powyżej pępka, na poziomie oznaczonym na ryc. A.
C. Przekrój poprzeczny pochewki mięśnia prostego brzucha poniżej pęp­
ka, na poziomie oznaczonym na ryc. A.
ZWRÓĆ UWAGĘ (B I C):
1. Rozcięgna mięśni skośnego zewnętrznego i skośnego wewnętrznego
brzucha oraz mięśnia poprzecznego brzucha mają budowę dwuwarst­
wową.
2. Włókna rozcięgien mięśni brzucha krzyżują się w obrębie kresy białej
(lineaalba).
3. Powyżej pępka zarówno przednia, jak i tylna blaszka pochewki mięś­
nia prostego brzucha (lamina ani. et post. yaginae musculi recti abdomi­
nis) ma budowę trójwarstwową. Blaszka przednia składa się z dwóch
Aponeurosis m usculi
M. rectus abdom inis obllqul externl ab dom inis A po neu rosis m usculi obllqul interni
abdom inis (pars su perficialis e t profunda)
A poneurosis m usculi
transversi abdom inis
Peritoneum
części rozcięgna mięśnia skośnego zewnętrznego brzucha i częś­
ci powierzchownej rozcięgna mięśnia skośnego wewnętrznego
brzucha. W blaszce tylnej znajdują się trzy warstwy rozcięgien:
część głęboka rozcięgna mięśnia skośnego wewnętrznego i dwie
części rozcięgna mięśnia poprzecznego brzucha.
4. Poniżej pępka wszystkie rozcięgna przechodzą do przodu od
mięśnia prostego brzucha. Blaszka tylna pochewki mięśnia pros­
tego brzucha kończy się w kresie łukowatej {linea arcuata). Poniżej
kresy powięź poprzeczna (fascia transversalis) styka się z tylną po­
wierzchnią mięśnia prostego brzucha.
D. Blaszka tylna pochewki mięśnia prostego brzucha i kanał pach­
winowy (canalis inguinalis). Widok od przodu. Przedstawiony frag­
ment preparatu jest zaznaczony na ryc. A.
Po stronie prawej: mięsień skośny zewnętrzny brzucha wraz z roz-
cięgnem odcięto w celu odsłonięcia nerwu biodrowo-podbrzusznego
(n. iliohypogastricus)oraznerwubiodrowo-pachwinowego(n. ilioingu-
inalis). Powrózek nasienny (funiculus spermaticus) przesunięto przy­
środkowo w celu odsłonięcia gałęzi płciowej nerwu płciowo-udo-
vrego(r.genitalisnervigenitofemoralis).
Cutis Po stronie lewej: mięsień skośny wewnętrzny brzucha odpreparo-
Fascia superficialis
wano i odsunięto do boku, ukazując włókna mięśnia poprzecznego
M. obliquus
brzucha. Usunięto także część powrózka nasiennego, aby uwidocz­
externus abdom inis
M. obliquus nić biegnące łukowato i zaginające się przyśrodkowo włókna two­
internus abdom inis rzące sierp pachwinowy (faix inguinalis). nazywany również ścięg­
M. transversus nem łączącym (tendo coniuctivus).
a b dom inis
Osłonki powrózka nasiennego: (a) powięź nasienna wewnętrzna
(fascia spennatica interna), pochodząca z powięzi poprzecznej; (b)
mięsień dźwigacz jądra (m. cremaster) ijego powięź (fascia cremasteri-
ca). pochodzące z mięśnia skośnego wewnętrznego brzucha i po­
przecznego brzucha; (c) powięź nasienna zewnętrzna (fascia sperma -
tica externa), pochodząca z mięśnia skośnego zewnętrznego brzucha.

Peritoneum
Tela adiposa
extraperitonealis Fascia transversalis

N. thoracicus XII
M . obliquus externus
abdom inis A. epigástrica Inf.

M. obliquus internus N. Illohypogastrlcus

abdom inis
M. obliquus Internus
abdominis

M. transversus abdominis
N. iliohypogastricus
R. ascendes arterlae
clrcumflexae Ilium profundae
N. ¡lo n guina lis R. genitalis nen/l
genitofemoralis
Fascia lata (ad musculum cremasterem)
Anulus Ingulnalls
Rr. fem orales nervi profundus
genitofem oralis R. genitalis nervi geni­
tofemoralis (ad scrotum)
Hiatus saphenus
A. cremasterlca
Vagina fem oralis
Falx Ingulnalls

Fascia spermatlca
R. genitalis nervi
Interna
genitofem oralis
M, cremaster

Fascia sperm atica

V.saphena magna
externa

D o s tro n y
 96 O k o l ic a p a c h w in o w a R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Spina iliaca an t. sup.

A p o n e u ro s is m usculi
o b liqu i externi ab d o m in is

Lig. inguinale
Fibrae
intercrurales

A. e t v. fe m o ra lis

Spina iiiaca ant. inf.

C rus m ediale

Bruzda m ięśnia
lędźw iow ego w iększego

Em inentia iliop ubica

A nu lu s inguinalis
A ce ta bulum s u perficialis

C rus laterale
T u b erculum pubicum

Lig. lacunare
Lig. pe ctin eum A nu lu s fe m o ra lis S pina iliaca
V/ ant. sup.

Lig. inguinale

inguinalis

Więzadło pachwinowe po prawej stronie miednicy. S itus

Widok od przodu i nieco od dołu herniae

ZW R Ó Ć UW AGĘ: fe m o ra lis
1. W ięzadło pachw inow e (lig. inguinale) u tw o rzo n e jest p rzez d o l­
ne „podwinięte" włókna rozcięgna mięśnia skośnego zewnętrznego o b tu ratoria e
brzucha.
2. Włókna międzyodnogowe (fibrae intercrurales), w tym przypadku dob­
rze rozwinięte, zapobiegają rozchodzeniu się odnóg pierścienia pach­
winowego powierzchownego fcrara a«
3. Włókna więzadła pachwinowego zaginają się ku dołowi tuż przed
guzkiem łonow ym (tuberculum pubicum) i przyczepiają się do grzebie­
Lig. lacunare
nia kości łonowej (pecten ossispubis) jako w ięzadło rozstępowe (lig. la-
cunare). Więzadło to tworzy przyśrodkowe ograniczenie pierścienia udo­
M em brana obturatoria
wego (anulusfemoralis), przez który może przechodzićprzepuklina udowa
(herniafemoralis).
4. Włókna więzadła grzebieniowego (lig. pectineum) biegną poziomo
w zdłuż grzebienia kości łonowej (pecten ossis pubis). Lokalizacja wrót przepukliny. Widok od przodu
i od dołu
Zwróć uwagę na trzy istotne klinicznie lokalizacje wrót przepuklin oraz
struktury je ograniczające. Porównaj z ryc. 2.8.
D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch O k o l ic a p a c h w in o w a 97

M .o bliq uus
externus abdom inis

M .o bliq uus
internus abdom inis

Crista iliaca

Linea alb a
N. iliohypogastricus

Spina iliaca ant. sup

Faix in g u in a lis

N. ilioinguinaiis
Lig. fu n d ¡form e penis

Aponeurosis
musculi obliqui
externi abdom inis Lig. reflexum

Lig. inguinale
C ru s m ediale
M. cremaster

C rus latera le

Hiatus saphenus

Nodi lymphatici
inguinales

A nu lu s in g u in a lis
su p e rficia lis

Funiculus sp e rm a ticu s

2.10 O kolica p a chw in o w a u mężczyzny - I. W id o k o d przodu

A. Okolica pachwinowa. Część rozcięgna mięśnia skośnego zewnętrznego brzucha (m. obliquus externus abdomi­
nis) odcięto, a powrózek nasienny (funiculus spermaticus) częściowo usunięto. B. Mięsień skośny wewnętrzny M. obliquus Internus
ab dom inis et aponeurosis
brzucha (m. obliquus interims abdominis) oraz sierp pachwinowy (falx inguinalis). Dolne w łókna mięśnia skośne­
go wewnętrznego brzucha zaginają się łukowato ku dołowi i przyczepiają do kości łonowej w zdłuż podobnie
M. o b liq u u s
biegnących włókien mięśnia poprzecznego brzucha (m. transversas abdominis). Rozcięgna tych mięśni tworzą exte rnu s
ścięgno łączące, nazywane sierpem pachwinowym (falx inguinalis). ab dom inis
ZW RÓĆ U W A G Ę (A ):
1. Więzadło procowate prącia (lig. junciforme penis) dochodzi do miejsca połączenia części wolnej i przytwier­
dzonej prącia.
2. Więzadło zagięte (lig. reflexum), utworzone przez w łókna rozcięgna mięśnia skośnego zewnętrznego brzucha, A p o n e u ro sis
leży do przodu od sierpa pachwinowego. Sierp pachwinowy łączy rozcięgna mięśnia skośnego wewnętrzne­ m usculi
go i poprzecznego brzucha, stąd też określa się go jako ścięgno łączące lub ścięgno wspólne. ob liqu i externi
3. Jedynie dwie struktury biegną między mięśniem skośnym zewnętrznym a wewnętrznym brzucha. Są to: ab d o m in is
nerw biodrowo-podbrzuszny (n. iliohypogastricus) i nerw biodrowo-pachwinowy (n. ilioinguinaiis), pochodzą­
ce z gałęzi brzusznej pierwszego nerwu lędźwiowego (LI). Są to nerwy czuciowe.
4. N a wysokości kolca biodrowego przedniego górnego (spina ilica ant. sup.) grube włókna mięśnia skośnego
wewnętrznego brzucha biegną poziomo, na wysokości grzebienia kości biodrowej biegną przyśrodkowo i ku
górze, a na wysokości więzadła pachwinowego przyśrodkowo i ku dołowi.
Fabc
5. Mięsień dźwigacz jądra (m. cremaster) pokrywa powrózek nasienny i wypełnia łukowatą przestrzeń między inguinalis
sierpem i więzadłem pachwinowym.
6. N a poziomie pępka, tuż przy bocznym brzegu mięśnia prostego brzucha, rozcięgno mięśnia skośnego ze­
wnętrznego brzucha łączy się z rozcięgnem mięśnia skośnego wewnętrznego brzucha. W okolicy nadłono-
wej ścięgna te łączą się w płaszczyźnie pośrodkowej.
D o s tro n y
 98 O k o l ic a p a c h w in o w a R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Textus c o n n e c tictîvu s laxus

M .o b liq u u s
intern us a b dom inis

N. iliohypogastricus
A. e tv .
circum flexa
ilium profunda

M. tran sve rsu s

abdom inis A p o n e u ro s is m usculi
ob liqu i exte rni a b dom inis

N. ilioinguinalis

M. obliquus
internus abdom inis

A p o n e u ro s is m usculi
Fascia transversalis ob liqu i interni ab dom inis

A. ep ig ástrica inf.

Aponeurosis m usculi F ascia tra n sve rsa lis

ob ig u j externi abdom inis

F a lx in g u in a lis

M. crem aster
Crista pubica

Fascia sperm atica interna

(anulus inguinalis profundus)
Pecten ossis pubis

Funiculus s p e rm a ticu s

A. e tv . crem asterica

[ O kolica p a c h w in o w a mężczyzny - II. W id o k o d przodu

Mięsień skośny wew nętrzny brzucha (m. obliquus internus abdominis) oraz powrózek na­
sienny (funiculus spermaticus) odsunięto.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Włókna mięśnia poprzecznego brzucha (m. transversus abdominis) w tej okolicy biegną
przyśrodkowo i ku dołow i. Podobnie układają się w łókna rozcięgna mięśnia skośnego
zewnętrznego i wewnętrznego brzucha.
2. Skośna, wewnętrzna pow ierzchnia sierpa pachwinowego (falx inguinalis) przyczepia się
do grzebienia łonow ego (crista pubica), natom iast część poprzeczna biegnie bocznie
i przyczepia się do grzebienia kości łonowej (pecten ossis pubis).
3. Sierp pachwinowy (falx inguinalis) łączy się z powięzią poprzeczną (fascia transversalis).
4. Nerw biodrowo-podbrzuszny (n. iliohypogastricus) i biodrowo-pachwinowy (n. ilioingui­
nalis) zaopatmją mięsień skośny wewnętrzny i poprzeczny brzucha.
5. Powięź poprzeczna (fascia transversalis) tw orzy powięź nasienną w ew nętrzną (fascia
spermatica interna). W obrębie powięzi poprzecznej, bocznie od naczyń nabrzusznych
dolnych, znajduje się pierścień pachw inow y głęboki (anulus inguinalis profundus).
6. Jądra (testes) są zaopatrywane przez tętnicę jądrow ą (a. testicularis); tętnicę nasieniowo-
du (a. ductus deferentis) oraz tętnicę mięśnia dźwigacza jądra (a. cremasterica), która jest
gałęzią tętnicy nabrzusznej dolnej (a. epigástrica inf).

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch O k o l ic a p a c h w in o w a 99

M. tran sve rsu s ab d o m in is

M. obliguus internus abdominis

A. e t v. testicularis
Funiculus spermaticus
Spina iliaca ant. sup.
D uctus de fe ren s

M. transversus abdominis
M. transversus
abdominis Anulus inguinalis
Lig. inguinale profundus

Fascia transversalis

Tela adiposa
extraperitoneal is

A. etv. epigástrica inf.

R. pubicus
R. femoralis
nervi genitofemoralis

A. e tv. circumflexa
ilium profunda

Falx inguinalis

A. e tv . iliaca externa
Tuberculum pubicum

' A. cremasterlca

Nodi lymphatici
inguinales profundi

A. e tv. femoralis

T
2 .1? Okolica pachwinowa u mężczyzny - III. Widok od przodu
Część pachwinowa mięśnia poprzecznego brzucha (m. transversus ab­
dominis) i powięź poprzeczna (fascia traimwsalis) zostały częściowo
odcięte, a powrózek nasienny (funiculus spermaticus) usunięty. Porów­
naj z ryc. 2.11.
ZW R Ó Ć U W A G Ę :
1. Powyżej w ięzadła pachwinowego leży tkanka tłuszczow a, która
stanowi dolne ograniczenie jamy otrzewnej. Tkanka ta leży znacz­
nie bliżej części przyśrodkowej niż części bocznej w ięzadła pach­
winowego.
2. Pierścień pachwinowy głęboki (anulus inguinalis profundus) leży po­
wyżej więzadła pachwinowego (lig. inguinale), w połowie odległo­
ści między kolcem biodrowym przednim górnym (spina iliaca ant.
sup.) a guzkiem łonow ym (tuberculum pubicum).
3. Naczynia jądrowe (a. et v. testicularis) i nasieniowód (ductus defe­
rens), na preparacie odsunięte, wspólnie przechodzą przez pier­
ścień pachwinowy głęboki.
4. Tętnica i żyła biodrowa zewnętrzna (a. et v. iliaca communis) oraz ka­
n a ł pachw inow y (canalis inguinalis) stykają się ze sobą.
5. Jedyne odgałęzienia tętnicy biodrowej zewnętrznej to tętnica okalają­
ca biodro głęboka (a. circumflexa ilium profunda) i tętnica nabrzuszna
dolna (a. epigástrico inf). Zwróć również uwagę na gałąź do mięśnia
dźwigacza jądra (a. cremasterica) i gałąź łonową (r. pubicus) tętnicy
nadbrzusznej dolnej (a. epigástrico inf).

D o s tro n y
 100 R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Spina iliaca
an te rior su perio r

Tela a d ip o sa Fascia su p e rficia lis

s u bcu tan ea a b dom inis

Fibrae in te rcrurales

N. ilioinguinalis

Tela a d ip osa
C rus m ediale

A nu lu s Inguinalis su p e rficia lis

T ub erculum pubicum

Rr. arteriae
ligam enti teretis uteri

Lig. inguinale
Rima pudendl

C rus laterale

R. ge nitalis nervi g e n itofem oralis

Lig. tere s uteri

Labium m alus pudendl

2.13 K anał pachw inow y u ko b ie ty

Etapy preparow ania kanału pachwinowego u kobiety (A-D). Widok
od przodu.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. N a ryc. A: pierścień pachwinowy powierzchowny (anuhts inguina-
lis superficialis) i jego odnogi - boczna oraz przyśrodkowa (crus late­
rale et mediale) - są połączone przez w łókna międzyodnogowe (fi-
briae intercrurales).
2. S truktury przechodzące przez pierścień pachw inow y pow ierz­
chowny to: (a) więzadło obłe macicy (lig. teres uteri), (b) przylegają­
ca tkanka tłuszczowa, (c) gałąź płciow a nerwu płciow o-udow ego
(r. genitalis nervi genitofemoralis) i (d) tętnica w ięzadła obłego maci­
cy (h. ligamenti teretis uteri).
3. Nerw biodrowo-pachwinowy (n. ilioinguinalis) przebija odnogę przy­
środkową pierścienia pachwinowego powierzchownego.
4. N a ryc. B: w łókna mięśnia skośnego wewnętrznego i poprzecznego
brzucha, które u mężczyzny tworzą mięsień dźwigacz jądra, nie
przekraczają linii pierścienia pachw inow ego powierzchownego
(porównaj z ryc. A).
5. N a ryc. C: więzadło obłe macicy po wyjściu z kanału pachwinowe­
go dzieli się na pasma i wnika do wargi sromowej większej (labium
maius pudendi).
6. N a ryc. D widoczne jest bliskie sąsiedztwo tętnicy i żyły biodrowej
zewnętrznej (a. etv. iliaca externa) oraz kan ału pachwinowego.

D o s tro n y
i
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch O k o l ic a p a c h w in o w a

Fascia superficialis abdominis

Aponeurosis musculi
obliqui externi abdominis

M. obliquus internus
abdominis
Fibrae musculi obliqui N. ilioinguinalis
interni abdominis et
musculi transversi
abdominis („musculus
cremaster") Tela adiposa

Aponeurosis musculi
obliqui externi

Pars inf. ligam enti

te re tis uteri

M. obliquus
internus abdominis

A n u lu s
inguinalis profundus
Fascia
transversalis

Lig. tere s uteri

Lig.teres uteri
R. genitalis
et a. ligamenti
nervi g e nitofem oralis
teretis uteri

A. e tv . ep ig ástrica inf.

M. obliquus
ab dom inis

M. transversus
abdominis
Fascia transversalis

A. etv. circumflexa
ilium profunda Falx inguinalis

Tuberculum pubicum
A. et v.
iliaca externa

D o s tro n y
 102 Ją d r a R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

M. o b liqu us internus
ab dom inis (odsunięto)

Aponeurosis
m usculi obliqui M. transversus abdominis
externi abdom inis e t aponeurosis musculi
(odcięty) transversi abdom inis

A rcus m usculi
M. obliquus transversi abdom inis
internus
abdom inis Fascia transversal is

Fascia sp erm atica interna

M. crem aster e t fascia

Faix inguinalis crem asterica

M. crem aster

Lig. S u sp e n so riu m
Fascia sp erm atica externa
p e n is

M. crem aster
e t fascia crem asterica

Fascia sperm atica interna

Tunica vaginalis testis

(lam ina parietalis)

E pididym is

Tunica vaginalis testis

(lam ina visceralis)

A. testicularis
O słonki pow rózka nasiennego i ją d ra
D uctus deferens A. Widok od przodu. B. Rozpreparowane osłonki jądra. Widok od
przodu.
Funiculus sp erm aticus
Vv. Z W R Ó Ć U W A G Ę (A, PO S TR O N IE LEW EJ):
testiculares 1. Rozcięgno mięśnia skośnego zewnętrznego (m. obliquus extemus abdo­
minis) nacięto i odgięto, odsłaniając głębiej położony mięsień skośny
wewnętrzny brzucha (m. obliquus interims abdominis). Powięź nasien­
na zewnętrzna (fascia spermatica externa) pochodzi z rozcięgna mięś­
Plexus pa m p in iform is
nia skośnego zewnętrznego brzucha.
D uctus deferens 2. N a preparacie nacięto i odsunięto brzegi mięśnia skośnego wewnętrz­
A. te s tic u la ris
nego brzucha (m. obliquus interims abdominis) po stronie lewej wyko­
nano okienko, by uwidocznić głębiej położony mięsień poprzeczny
brzucha (m. transversus abdominis) ijego rozcięgno. Mięsień poprzecz­
ny brzucha i jego rozcięgno uwypuklają się bocznie, tworząc łuk nad
powrózkiem nasiennym (funiculus spermaticus), natomiast od strony
przyśrodkowej włókna tego mięśnia chowają się za powrózek.
3. Mięsień dźwigacz jądra (m. cremaster) ijego powięź (fascia cremaste­
rica) pochodzą z mięśnia skośnego wewnętrznego i poprzecznego
brzucha.
Fascia sp erm atica 4. Powięź poprzeczna (fascia transversalis) zagina się i przechodzi w po­
interna więź nasienną wewnętrzną (fascia spermatica interna).
5. Wszystkie osłonki pokrywające jądro (testis) rozpreparowano, uka­
Tunica vaginalis testis zując kolejno: powięź nasienną zewnętrzną, mięsień dźwigacz jądra
i jego powięź, powięź nasienną wewnętrzną, blaszkę trzewną i ścien­
n ą osłonki pochwowej jądra (lamina visceralis et parietalis tunicae vagi­
nalis testis).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch 103

1 Peritoneum
A. ep ig ástrica inf. A. um bilicalis 2 Tela a d ip osa extraperitonealis
(pars oclusa) 3 Fascia tran sve rsa lis
4 M. tran sve rsu s abdom inis
5 M. ob liqu us internus abdom inis
6 A poneurosis m usculi obliqui
externi abdom inis
7 T ela a d ip osa su bcu tan ea
M. rectus abdom inis 8 Cutis
T Descensus testis

C om ponente
funiculi
sperm atici

Scrotum

K anał pachw inow y, pow rózek nasienny

i ją d ra o ra z p rz e p u k lin y p a c h w in o w e
A. Przekrój w płaszczyźnie poziomej. Moszna i jądra zostały uniesione
do poziomu pierścienia pachwinowego powierzchownego. B. Przepu­
klina pachwinowa skośna (hernia inguinalis obliqua). C. Przepuklina
pachwinowa prosta (hernia inguinalis recia).
ZW R Ó Ć U W A G Ę :
1. Ściana brzucha składa się z ośmiu warstw i tworzy trzy uwypukle­
nia: mosznę (scrotum), pow rózek nasienny (funiculus spermaticus)
i osłonki powrózka nasiennego (tunicaefuniculi spermatici).
2. Powięź nasienna zew nętrzna (fascia spermatica externa) pochodzi
z powięzi m ięśnia skośnego zew nętrznego brzucha (m. obliquus
extern usabdomin is).
3. Mięsień dźwigacz jądra (m. cremaster) i jego powięź (fascia cremaste­
rica) pochodzą z mięśnia skośnego wewnętrznego brzucha (m. obli­
quus internus abdominis) i mięśnia poprzecznego brzucha (m. trans­
versus a bdom in is).
4. Powięź nasienna w ew nętrzna (fascia cremasterica interna) pochodzi
z powięzi poprzecznej (fascia transversalis).
5. Osłonka pochwowa jądra (tunica vaginalis testis) pochodzi z otrzew­
nej (peritoneum).
6. Błona kurczliwa (tunica dorios) składa się z: (a) powięzi podskórnej
(fascia subcutanea), która przechodzi w pozbawioną tłuszczu tkankę
podskórną brzucha, (b) włókien mięśniówki gładkiej, nazywanych
mięśniem błony kurczliwej (m. darlos).
7. Pierścień pachwinowy głęboki (anulus inguinalis profundus) znajduje
się bocznie od tętnicy nabrzusznej dolnej (a. epigástrico inf). Przez pier­
ścień pachwinowy głęboki przechodzą przepukliny pachwinowe skośne. Wo­
rek przepuklinowym układa się wzdłuż, przybiegli powrózka nasiennego (B).
Przepukliny pachwinowe proste przebijają się bezpośrednio przez, ścianę
brzucha przyśrodkowo od tętnicy nabrzusznej dolnej (C).

D o s tro n y
 104 Ją d r a R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

U yH O d p ły w c h ło n k i z ją d e r i m oszny. W id o k o d przodu
Cisterna chyli Chłonka z jąder odpływa do węzłów chłonnych aortalnych bocznych
(nodi lymphatici laterales) i przedaortalnych (nodi lymphatici preaoiiici).
A orta Naczynia chłonne rozpoczynają się tuż pod osłonką pochwową jądra
i w miąższu jądra, a następnie biegną w powrózku nasiennym (funicu­
Nodi lym phatici A. te sticu la ris lus spermaticus) w zdłuż naczyń jądrowych i kierują się w okolicę ściany
preaortici aorty. Chłonka z moszny (scrotum) odpływa do węzłów chłonnych po­
wierzchownych pachwinowych (nodi lymphatici inguinales superficiales).
A. testicularis
Nodi
lym phatici
aortlcl
laterales

A. iliaca
com m unis
dextra

Nodi lym phatici

i ingu in ale ssu perficiales
A. cre m asterlca
A. fe m o ra lis

A. testicularis

Testis

A. du ctus de fe ren tis

U m Ją d ra i p o w ró z e k n a sie n n y
A. Unaczynienie jąder. Widok od tyłu. Zwróć uwagę
na trzy zespolenia tętnicze. Żyły układają się w trzech
podłużnych grupach: (a) w okół tętnicy jądrowej (a. te­ D uctus deferens
sticularis), (b) przyśrodkowo od nasięniowodu (ductus
deferens) i jego tętnicy (a. ductus deferentis) oraz (c)
bocznie od nasieniowodu. Zwróć uwagę, że najądrze
(epididymis) leży nieco bocznie, a nasieniow ód leży
przyśrodkowo i do tyłu od jądra. B. Jądro (testis). Wi­
dok od strony bocznej. Osłonkę pochwową jądra (tu­
nica vaginalis testis) nacięto podłużnie, by uwidocznić
jamę otaczającą jądro od przodu i od strony bocznej,
rozciągającą się między jądrem i najądrzem w postaci
zatoki najądrza (sinus epididymidis). Zwróć uwagę, że
najądrze układa się do tyłu i bocznie od jądra. W ten
sposób można ustalić, do której strony ciała należy ją­
dro (najądrze układa się po stronie prawej prawego ją­
dra i po stronie lewej lewego jądra). C. O słonki p o ­
wrózka nasiennego. Widok od strony bocznej. D. N a­
jądrze. Widok od strony bocznej. Zwróć uwagę na
osiem przewodzików odprowadzających jądra (ductuli
efferentes testis), które łączą się w najądrzu, nad górnym
biegunem jądra. E. Budowa jądra i najądrza. Przekrój
strzałkowy. Zwróć uwagę na stożkowate płaciki jądra,
w których znajdują się cewki nasienne kręte (tubuli se-
mimferi contorii). Każdy z 250 płacików zawiera 2 lub
3 cewki nasienne proste (tubuli semimferi recti) grubo­
ści włosa, łączą się w śródjądrzu (mediastinum testis)
i tworzą sieć jądra (rede testis).

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch Ją d r a

Funiculus sp erm aticus

Fascia sperm atica

interna

A p p e n d ix M usculus crem aster

e p id id ym is e t fascia crem asterica

C aput
epididym idis Fascia sp erm atica
externa
A pp end ix
te stis
Lobuli
ep id id ym id is
Corpus
epididymidis
Ductuli
efferentes
testis
Sinus
epididym idis

Cauda
epididym idis

Lamina parietal is
tun ica e vaginalis
te stis

D uctus de fe ren s

Ductus deferens

C aput epididym idis

Ductuli effere ntes testis

Lobuli e p id id ym id is

Rete testis
D uctuli e ffe re n te s te stis

Lam ina
Tunica
v iscera lis
vaginalis
Lam ina
testis
parietal is

C avitas
serosa scroti

Tubuli sem iniferi

contorti

Tunica albuginea
Cauda C orpus
Cauda C orpus

e p id id ym id is
e p id id ym id is
D

D o s tro n y
 106 O trzew na R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

V .azygos Pars thoracica aortae

Ductus thoracicus

O esopha gus
V. cava inf.

P ericardium

Recessus
Lig. fa lcifo rm e hepatis
costodiaphrag-
m aticus

Lig. te res
hepatis

Vesica biliaris

M. obliquus
externus
abdom inis Jam a brzuszna
M. obliquus
internus A. Zawartość jam y brzusznej (cavitas
abdom inis abdominis). W idok od przodu. B. Od­
M. transversus cięta ściana przednia jam y brzusznej
abdom inis (pozostała część ściany, będąca uzu­
pełnieniem , widoczna jest na ryc. A).
M. rectus
Widok od tyłu. Zwróć uwagę na przy­
abdom inis
czep w ięzadła sierpowatego wątroby
(lig.falciforme hepatis) i więzadła obłe­
go wątroby (lig. teres hepatis) do ściany
brzucha. W ięzadło obłe wątroby jest
pozostałością po żyle pępkowej. Wię­
zadło pępkowe pośrodkowe (lig. umbilicale medianum) jest pozostałością
moczownika, w ięzadło pępkowe przyśrodkowe (lig. umbilicale medíale)
D iaphragm a jest pozostałością płodowej tętnicy pępkowej. W ięzadło pępkowe bocz­
ne (lig. umbilicale laterale) jest utw orzone przez tętnicę nabrzuszną dolną
(a. epigástrico inf).

Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
R ecessus co sto d la p h ra g m a tlcu s
1. W ięzadło sierpowate wątroby i w ięzadło obłe wątroby pozostawiono
Llgam entun fa lcifo rm e hepatis na brzegu wolnym wątroby. Odcięto przyczepy do powierzchni tyl­
nej ściany przedniej jam y brzusznej oraz do przepony, znajdujące się
Lig. te re s hepatis w płaszczyźnie pośrodkowej. Przyczepy wątrobowe tych więzadeł
U m bilicus znajdują się na praw o od płaszczyzny pośrodkowej i ograniczają
przemieszczanie się wątroby w stronę prawą.
Lamina post, m uscull recti abdom inis
2. Pęcherzyk żółciowy (vesica biliaris) widoczny jest pod dolnym brze­
Linea a rcua ta giem wątroby.
3. Mięsień skośny wewnętrzny brzucha (m. obliquus intermis abdominisĄ
jest najgrubszym spośród trzech mięśni brzucha.
4. Zachyłek żebrowo-przeponow y (recessus costodiaphragmaticus) jamy
A. ep ig ástrica inf.
opłucnowej oddziela przeponę (diaphragma) i trzewia części górnej
jam y brzusznej od ściany tułow ia.
5. Dwie trzecie worka osierdziowego znajduje się po lewej stronie płasz­
M. rectus Lig. um bilicale
abdom inis
czyzny pośrodkowej. Część worka osierdziowego, która osłania ko­
m ediale
Lig. um bilicale
niuszek serca, jest najniższą i najbardziej w lewą stronę wysuniętą
D o s tro n y m edlanum częścią osierdzia, która leży tuż nad żołądkiem .
ROZDZIAŁ 2 / Brzuch O trzew na 107

O esopha gus Gaster

Diaphragma

Costa '\/ll

V. portae hepatis

Foramen
omentale

Duodenum

Vesica biliaris

Recessus
costodiaphragmaticus

Arcus arteriosus
Costa X
curvaturae malorls
(a. gastroomentalls
Costa XI _ dextra et sinistra)
(cartílago costalis)

Colon
transversum
1 Omentum malus

M. transversus
abdominis
O esophagus

L ig .v e n o s u m - Omentum
minus
Żołądek i sieci
V. portae
A. Sieć większa (omentum maius) i sieć mniejsza (omentum minus). Wi­ hepatis Gaster
dok od przodu. Ż ołądek w ypełniono pow ietrzem . Zarys usuniętej le­ Ductus
wej części wątroby zaznaczono kropkami. B. Sieć mniejsza. N a ryci­ ch oledochus
nie widoczne są dwa strzałkowe przekroje wątroby. Pierwsze cięcie
wykonano na wysokości szczeliny w ięzadła żylnego ffissura ligamenti
venosi), drugie - na prawym brzegu wrót wątroby (porta hepatis). Oba Ductus choledochus
przekroje połączono dodatkow ym cięciem w płaszczyźnie czołowej.
Zwróć uwagę, że sieć mniejsza może być uw ażana za krezkę dróg
Vesica biliaris
żółciowych, które leżą na jej wolnym brzegu.

ZW R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Podczas rozwoju część odźw iernikow a (pars pylorica) żo łąd k a
przechodzi na stronę prawą i leży ku dołow i oraz do tyłu od p ę­
cherzyka żółciowego (vesica biliaris).
2. Górna, czyli pierwsza, część dwunastnicy (pars superior duodeni) znaj­
duje się do tyłu od otworu sieciowego (foramen omento le). Ta część
dwunastnicy uwypukla się do przodu i prawie zasłania otwór sie­
ciowy, który stanowi wejście do torby sieciowej (bursa omentalis).
3. Podążając za pęcherzykiem żółciow ym (vesica biliaris) ku górze,
dotrzemy do brzegu wolnego sieci mniejszej. Pęcherzyk żółciowy
wskazuje drogę do otworu sieciowego, który leży do tyłu od brze­
gu wolnego sieci mniejszej.
Duodenum
4. Sieć mniejsza biegnie od krzywizny mniejszej (curvatura minor) żo­
łądka i części początkowej dw unastnicy do szczeliny więzadła żyl­
nego i wrót wątroby.
5. Sieć mniejsza jest mocniejsza na wolnym brzegu; pozostała część
jest cieńsza i często zawiera liczne otwory, przez które widoczny
jest p ła t ogoniasty (lobus caudatus) wątroby.
6. Sieć większa zwisa z krzywizny większej (curvatura maior) żołądka.
7. Prawa kopuła przepony leży wyżej niż lewa.

D o s tro n y
 108 O trzew na R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Diaphragm a

A rea nuda hepatis

Recessus sup. bu rsa e o m en ta lis

Omentum minus A orta

Bursa om en ta lis

Peritoneum
viscerale
T runcus co elia cus

M esocolon
P ancreas
transversum

Colon
transversum A. m ese nterlca sup.

Peritoneum P ancreas
parietale

Recessus D uodenum
Inf. bursae
omentalis
M esenterium

maius

Excavatlo re ctouterln a
Intestinum
tenue
Rectum

Uterus
Ja m a otrzew nej
A. Jama otrzewnej (caritas peritonealis) i torba sie­
Vesica urinaria
ciowa (bursa omentalis). Przekrój pośrodkowy.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
Symphysis pubica
1. Największy zachyłek jam y otrzewnej nazywa­
ny jest torbą sieciową.
Vagina 2. Strzałka przechodzi przez otwór sieciowy z jamy
U rethra otrzewnej do torby sieciowej.
3. Zachyłek górny (recessus superior) torby sieciowej znaj­
duje się między wątrobą (hepar) a tylnym przyczepem
przepony.
4. Zachyłek dolny (recessus inferior) torby sieciowej znajduje
się między dwiema podwójnymi blaszkami sieci większej.
U dorosłych zachyłek dolny nie sięga niżej niż okrężnica
poprzeczna. Jest to spowodowane sklejeniem się dwóch
podwójnych blaszek otrzewnej po urodzeniu.
5. Krezka jelita cienkiego (mesenterium) jest fałdem łączącym jelito
cienkie (intestinum tenue) z tylną ścianą jamy brzusznej.
6. W pizipadku przebicia ściany jelita, gazy jelitowe i zawartość jelita
przedostają się do jamy otizewnej. Prowadzi to do zapalenia otizewnej
(peritonitis).

D o s tro n y
 RO ZD ZIA Ł 2 / B rzuch O trzew na 109

SUPERIOR B. Torba sieciowa, przekrój strzałkowy pośrodkowy.

Recessus sup. bursae om en ta lis

Foram en om entale
Omentum minus

ANTERIOR POSTERIOR
P ancreas

Ga ster Bursa om en ta lis

| Torba sieciowa, przekrój poprzeczny.

M esocolon transversum
W idok od dołu
Strzałka prow adzi z jam y otrzewnej (cavitasperitonealis) przez
Colon
otwór sieciowy do jej największego zachyłka, nazywanego torbą
transversum
sieciową.
ZWRÓĆ UWAGĘ
1. W ięzadła żołądkow o-śledzionow e i śledzionowo-nerkowe
Recessus inf. mocują śledzionę m iędzy żo łądkiem i nerką. W ięzadła te
bursae omentalis
tworzą pęczek prowadzący naczynia do i z wnęki śledziony.
O m entum m alus 2. W ięzadła żołądkow o-śledzionow e i śledzionowo-nerkowe
są podwójnymi blaszkami otrzewnej, tworzącymi lewe ogra­
INFERIOR niczenie torby sieciowej. Blaszka w ew n ętrzn a składa się
z otrzewnej wyściełającej torbę sieciową, a blaszka zewnętrz­
na to otrzewna wyściełająca jam ę otrzewnej.

O m entum m inus
G aste r

Lig. ga strosplenlcum

ANTERIO R

Peritoneum viscerale

Trias A. hepática propria

D uctus ch o ledochus
hepática
V. po rtae hepatls Peritoneum parietale

Foramen
om entale

Lig. splenorenale
Peritoneum
parietale

POSTERIOR
Ren sin.
Ren dex. V. cava ¡nf. A orta

D o s tro n y
 110 O trzew na R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Lig. fa lcifo rm e hepatis

O esopha gus
Lobus ca udatus
A . h e p á tic a c o m m u n in is
Plica ga stro p a n cre a tica sinistra

A. e tv . g á s tric a s in is tra

Lobus quadratus

Foramen om entale
(widoczny zgłębnik)

Vesica biliaris
Duodenum
Ren
Lig. sp ie norenale

A. e tv . g a stro o m e n ta lls
sinistra

Flexura
dextra coli

Colon
transversum

A. e tv . c ó lic a m edia
Lig. gastrocolicum
(a. e tv . g a s tro o m e n ta lis d e x tra ) A. e tv . m e s e n te ric a su p.

T o rb a s ie c io w a . W id o k o d przodu
Przecięto w płaszczyźnie strzałkowej ścianę przednią torby sieciowej, 2. Nerka prawa (ren dexter) tworzy ścianę tylną zachyłka wątrobowo-
którą stanowi żołądek i dwie sieci z naczyniami biegnącymi w zdłuż -nerkowego. Sondę do torby sieciowej w prow adzono przez otwór
krzywizn żołądka. Oba brzegi cięcia zostały odsunięte do boków i od­ sieciowy.
gięte tak, aby uwidocznić płaszczyznę cięcia. 3. Trzustka (pancreas) leży prawie poziom o na tylnej ścianie torby sie­
ciowej.
Z W R Ó Ć U W A G Ę:
1. Trzon żołądka (corpus gastricum) znajduje się po stronie lewej, a część
odźwiernikowa (pars pylorica) żołądka oraz część górna dwunastnicy
(pars superior duodem) - po stronie prawej.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch O trzew na 111

Lig. triangulare sinistrum

O esopha gus

A. et v. gástrica sinistra

A. e tv .
gástrica (ta tra

Truncus
coeliacus

Lig. splenorenale
i(a. e tv . splenica)

Lig. gastrocolicum

A. e t v. gastroom entalis
sinistra

V. m ese nterica inf.

V. te sticu la ris sinistra

A, m ese nterica sup.

A. etv. gastroom entalis
dextra

A, e t v. có lica de xtra A. e t v. có lica m edia

V. ileocolica
A. e tv . coiica
m edia accesoria

2.23 Tylna ściana to rb y sie cio w e j. W id o k od przodu

Usunięto większą część otrzewnej tylnej ściany jamy brzusznej oraz
większą część trzustki.
ZW R Ó Ć U W A G Ę :
1. Sonda przechodzi przez otwór sieciowy (foramen omenta le).
2. Przełyk (oesophagus) zaopatrują gałęzie przełykow e naczyń żo łąd ­
kowych lewych (a. et v. gástrico sinistra) oraz przedni i tylny pień
błędny (tnmcus vagalis ant. et post.).
3. Pieńtrzewny (tnmcus coeliacus) oddaje tętnicę żołądkową lewą (a. gá­
strico sinistra), biegnącą łukiem ku górze, tętnicę śledzionową (a. sple-
nica), biegnącą spiralnie w lewą stronę oraz tętnicę wątrobową wspól­
ną (a. hepatica communis), która kieruje się w stronę prawą i przecho­
dzi do przodu od żyły wrotnej wątroby (v. portae hepatis).
4. Żyła wrotna wątroby powstaje do tyłu od szyjki trzustki z połączenia
żyły krezkowej górnej (v. mesenterica sup) i pnia żylnego, który jest
utworzony z żyły śledzionowej (v. splenica) i żyły krezkowej dolnej
(v. mesenterica inf). N a tym preparacie wyjątkowo żyła wrotna wątro­
by powstaje z połączenia żyły śledzionowej i pnia żylnego, który
utw orzony jest z żyły krezkowej górnej i żyły krezkowej dolnej.

D o s tro n y
 112 Ż ołądek R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Incisura cardiaca

O esopha gus

Pars cardiaca Fundus ga stricu s

Lig. gastrosplenicum
C urvatura g á strica m inor

C orpus g a stricum
Incisura an g u la ris

O m entum m inus

Duodenum

C urvatura gá strica m aior

Pylorus

O m entum m aius
A ntrum pyloricum
O stium ca rdiacum

M. sp h in cte r pyloricus

Plicae ga sthcae

Żołądek
A. Powierzchnia zew nętrzna. Widok od przodu.
B. Powierzchnia w ew nętrzna (widoczna błona
C anal is pylori cu s
śluzowa, usunięto ścianę przednią). C. Odźwier-
nik widziany od strony dwunastnicy.
„ m , A n tru m pyloricum
ZW R O C UW AGĘ:
1. Miejsce przejścia przełyku w żołądek zwykle zlokalizowane jest na lewo od linii pośrodkowej,
Pars pylorica
na wysokości 11 kręgu piersiowego. Odźwiernik (pylorus) zwykle zlokalizowany jest na pozio­
mie 1 kręgu lędźwiowego, na prawo od linii pośrodkowej, w płaszczyźnie przezodźw ierniko-
wej (planum transpyloricum).
2. Wcięcie kątowe (incisura angularis) oddziela trzon (corpus gastricum) od części odźwiernikowej
(pars pylorica) żołądka. W miejscu połączenia żołądka z dw unastnicą okrężny pierścień w łókien
mięśniowych tworzy mięsień zwieracz odźwiernika (m. sphincter pyloricus).
3. Sieć mniejsza (omentum minus) przyczepia się do krzywizny mniejszej (curvatura minor) żołądka. Ostium
Sieć większa (omentum maius) przyczepia się do krzywizny większej (curvatura maior) żołądka, pyloricum
począwszy od więzadła żołądkowo-śledzionowego (lig. gastrosplenicum).
4. W zdłuż krzywizny mniejszej żołądka występuje kilka po dłużnych fałdów (plicae gastricae), które Duodenum
rozciągają się od przełyku do odźwiernika. W pozostałej części żołądka śluzówka jest pom arsz­
czona, gdy żołądek jest pusty.
5. Odźwiernik otwiera się do górnej części dwunastnicy (pars superior duodenl). Pierwsze 4 cm dw una­
stnicy nie mają fałdów okrężnych, choć śluzówka może być tu pofałdow ana.
Do strony
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch Ż ołądek

P rocessus tra n sve rsu s

O esopha gus Fundus

gastricus

Fala
perystaltyczna

V e s ic a bilia ris

B ulbus duodeni Plicae

gastricae
Pylorus
Curvatura
maior
A ntrum pylori cum

Intestinum crassum

Bańka przełykow a

D iaphragm a
G a s te r

Radiogram przełyku.
Widok od strony bocznej
Przełyk wypełniony papką barytową. Bańka prze-
I łykowa (przeponowa) jest rozciągliwą częścią prze­
łyku, widzianą jedynie na radiogramach.

Fundus
gastricus

B ulbus
duoden i
Bulbus C urvatura
duodeni P ylorus
m inor

A ntrum
Pylorus pyloricum
Incisura
a n gularis
Antrum D uodenum
pyloricum

P licae
Duodenum gastricae

Radiogramy żołądka, jelita cienkiego, pęcherzyka żółciowego

A. Żołądek, jelito cienkie i pęcherzyk żółciowy. Widok od przodu. B.
Radiogram żołądka i jelita cienkiego po połknięciu papki barytowej. Wi­
dok od przodu. Zwróć uwagę na podłużne fałdy błony śluzowej, wcię­
cie kątowe (Incisura angulariś’) , falę perystaltyczną (strzałki), odźwiernik
(pyloruś), bańkę dwunastnicy (ampulla duodeni), obecność papki bary­
towej w obrębie jelita cienkiego oraz położenie pęcherzyka żółciowe­
go (vesica biliariś) w stosunku do części górnej dwunastnicy {pars sup.
duodeni). C. Radiogram odźwiernika i bliższego odcinka dwunastnicy.
Widok od przodu.

D o s tro n y
 114 P ie ń trzew ny R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

A. gástrica
sinistra

R. sin. e td e x
arteriae hepaticae
propriae

A, splenica

A, gastroomentalis
sinistra

A. gástrica
dextra

A. hepática
com m unis

A. g a stro d uodenalis C ew nik A. ga stroo m e ntalis de xtra

Arteriogram pniatrzewnego.
W ld O k O d p iZ O d U Rr. oesophagales
TTruncus
ru n c u s
Zwróć uwagę na tętnicę wątrobową wspólną (a. coeliacus
co elia cus
hepático communis), kręty przebieg tętnicy śledzio- R
R. s¡n
sin. eett
nowej (a. splenica) oraz tętnicę żołądkową lewą (a. ¿ex arteriae
dex. arte riae
gástrico sinistra). W idoczna jest również tętnica żo- he paticae propriae
hepaticae
łądkowo-sieciowa praw a (a. gastroomentalis de­
xtra), która biegnie w zdłuż krzywizny większej
żołądka (curvaturagástrico maior). Porównaj z ryc. A,
A- cystica
cystica
2 28 i 2 29 Arterie gastricae
breves

A, gá strica dextra

A. hepatica propria
A. ga strod uode nalis
Gałęzie pniatrzewnego.
su pra duo dena l i s -------
Widok od przodu A A. ga stroo m e ntalis
Pień trzewny (truncus coeliacus) jest gałęzią aorty sinistra
brzusznej (aorta abdominalis) odchodzącą tuż p o ­
niżej rozworu aortowego (hiatus aorticus) przepo­
ny. Pień trzewny ma z reguły od 1 do 2 cm długo­ A orta
ści i dzieli się na: tętnicę żołądkową lewą, tętnicę
wątrobową wspólną i tętnicę śledzionową. Tętni­
ca wątrobowa wspólna dzieli się na tętnicę żołąd- A, ga stroo m e ntalis
kowo-dwunastniczą (a. gastroduodenalis) oraz na A, p a n creatico- d e xtra
tętnicę wątrób ową właściwą (a. hepatica propria). du oden alis sup.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch 115

Splen

Aa. gastricae
breves

A. gá strica sinistra

A. hepática A s Plenica
co m m u nis

A. gá strica dextra

A. ga stroduodenalis

A 5upraduodenalis

A. gastroom entalis
sinistra

A. ga stroom entalis
dextra

2.29 T ętnice żo łą d ka i śledziony. W id o k od przodu

Usunięto błonę surowiczą (tunica serosa) i b ło n ę mięśniową (tunica
muscularis) żołądka, odsłaniając zespolenia drobnych naczyń krwio­
nośnych w utkaniu podśluzow ym (tela submucosa).
ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1.Łuk tętniczy krzywizny mniejszej (arcus arteriosus curvaturae mi-
noris) żołądka jest utw orzony przez większą z reguły tętnicę żołąd­
kową lewą (a. gastrica sinistra) i mniejszą tętnicę żołądkow ą prawą
(a. gastrica dextra).
2. Łuk tętniczy krzywizny większej (arcus arteriosus curvaturae maio-
ris) żołądka jest w równym stopniu utw orzony przez tętnicę żołąd-
kowo-sieciową prawą i lewą (a. gastroomentalis dextra et sinistra).
Tętnice tworzące zespolenie w obrębie łuków nie zespalają się ze
sobą pełn y m światłem, co na rycinie podkreślono za pomocą prze­
rywanych linii występujących w obrębie obu łuków.
3. Widoczne są zespolenia między gałęziami łuków tętniczych w war­
stwie podśluzówkowej w 1/ } odległości między krzywizną mniejszą
a większą.
4. Od końcowego odcinka tętnicy śledzionowej (a. splenica), tuż przy
śledzionie, odchodzi cztery lub pięć drobnych tętnic żołądkowych
krótkich (a. gastricae breves). Tętnica żołądkowo-sieciowa lewa (a. gas­
troomentalis sinistra) tuż przy wnęce śledziony oddaje również tętnice
żołądkowe krótkie.

D o s tro n y
 W ą t r o b a i p ę c h e r z y k ż ó ł c io w y R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch
116

Lig. co ron arium

Lig. triangulare
sinistrum

Lobus
hepatis dex.

Lobus hepatis sin.

Lig. fa lc ifo rm e hepatis

Lig. tere s hepatis

Vesica biliaris
Wątroba. Widok od przodu
A. Wątroba. B. Topografia wątroby. Usunięto je­
lito czcze (ieiunum), jelito kręte (ileum), okrężnicę
wstępującą (colon ascendens), okrężnicę poprzecz­
ną (colon transyersum) oraz okrężnicę zstępującą
(colon clescenclens). Schemat topograficzny wątroby
umieszczono na stronie książki tak, aby można
było po odwróceniu strony zobaczyć powierzch­
nię tylną i dolną (ryc. 2.31B).

Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Widoczny jest prawy i lewy p ła t wątroby (lo­
bus hepatis dex. et sin.) oraz oddzielające je
w ięzadło sierpowate wątroby (lig. falciforme
hepatis).
2. Więzadło obłe wątroby (lig. teres hepatis) leży
w wolnym brzegu więzadła sierpowatego wą­
troby i objęte jest jego blaszkami. Więzadło
obłe jest zarośniętą żyłą pępkową (v. umbilica­
lis). która w okresie życia płodowego prowadzi
utlenowaną krew z łożyska do wątroby.
3. Więzadło sierpowate wątroby odcięto od przy­
czepu przeponowego i od przyczepu na przed­
niej ścianie jamy brzusznej. Dwie warstwy
otrzewnej, tworzące to więzadło, rozdzielają się
na powierzchni przeponowej wątroby, tworząc
blaszkę przednią więzadła wieńcowego (lig. co­
ronarium) oraz więzadło trójkątne prawe i lewe.
4. D no pęcherzyka żółciowego (fundus 't’esicae
biliaris) jest widoczne poniżej brzegu dolnego
wątroby.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch W ą t r o b a i p ę c h e r z y k ż ó ł c io w y 117

Lig. triang ulare

Powierzchnia trzewna sinistrum
i przeponowa wątroby. O m entum m inus A rea d ia p h ra g m a tic a
W idok od tyłu
A . Wątroba. B. Topografia wą- Im pressio V. ca va inf.
troby. Widok od tylu. Przecięto oe soph age ale
więzadła wątroby. Wątrobę od- Lobus
wrócono tak, aby ukazać po- hepatis sin
wierzchnię trzewną i przepono­
wą od strony dolnej i tylnej. Wi- Im pressio _ Area
dok od tyłu i dołu pokazano na gastrica suprarenalis
schemacie książki z num erem
strony 2, a na stronie z num e­
rem 3 przedstaw iono schemat
narządów sąsiadujących z wą­
trobą od tyłu. Strzałka przecho- A- hepatica propria _ Area
dzi przez otwór sieciowy. D uctus renalis
ch oledochus Processus
ZW R Ó Ć U W A G Ę (A ): Porta hepatis caudatus
l.N a powierzchni trzewnej po­ V. portae hepatis
la przylegania w idoczne są wyciski: (a) A re a _
Lobus
przełyku (impressio oesophageale), żołądka pylorica
hepatis dex.
(impressiogastrica), odżwie.rmk 2i(impressio Lobus
Area
pylorica) i dwunastnicy (impressio duodena- gu adratus
duodenalis
lis); (b) okrężnicy poprzecznej (impressio
cólica) (c) prawej nerki i prawego gruczołu Vesica
nadnerczowego (impressio ren a lis etsupra- biliaris
renalis dextra). Pęcherzyk żółciowy (vesica Lig. fa lcifo rm e hepatis
biliaris) przylega do okrężnicy poprzecz­
Lig. te re s hepatis
nej i dwunastnicy.
2. Od strony tylnej widoczne są: (a) pole na­
gie (area nuda), na którym leży żyła głów­
na dolna, (b) płat ogoniasty (lobus cauda­
Area cólica
tus) oraz, (c) wycisk przełyku.
3. Płat ogoniasty jest oddzielony od p ła ta
czworobocznego (lobus quadratus) przez
wrota wątroby i łączy się z prawym p ła ­
tem wątroby za pomocą wyrostka ogonia­
stego (processuscaudatus).
4. Pole nagie ma kształt trójkątny; jego ogra­
niczeniem jest w ięzadło wieńcowe, ota­ Lig. fa lc ifo rm e hepatis Lig. fa lc ifo rm e hepatis
czające je z trzech stron. Lewa strona pola Lig. triang ulare Lig. co ron arium Lig. triangulare
nagiego znajduje się między żyłą główną sinistru m sinistrum
dolną i płatem ogoniastym. W ierzchołek
Recessus sup.
pola nagiego tworzony jest przez więza­
dło trójkątne prawe, które powstaje z p o ­
łączenia blaszki górnej i dolnej w ięzadła
wieńcowego. V .ca va

ZW R Ó Ć U W A G Ę (B):
5. Blaszka tylna w ięzadła wieńcowego od­ Lobus
gina się od wątroby, przechodząc na prze­ ca udatus
ponę, prawą nerkę i praw e nadnercze.
W chirurgii i anatomii strukturę tę nazywa O m entum P rocessus
sięwięzadłemwątrobowo-rrerkowym. m inus ca udatus
6. Blaszka tylna, kierując się przyśrodkowo,
krzyżuje żyłę główną dolną. Lig. triang ulare
7. Blaszka tylna, przechodząc na stronę le­ de xtrum
wą, staje się górnym ograniczeniem za­
chyłka górnego torby sieciowej, by na­
stępnie skręcić ku dołow i jako blaszka tyl­
na sieci mniejszej.

D o s tro n y
 118 W ą t r o b a i p ę c h e r z y k ż ó ł c io w y ROZDZIAŁ 2 / Brzuch

Lig. tere s hepatis

Vesica
bilians

A. cystica
(r. superficialis)

Ductus hepaticus sin.

Ductus cysticus
R. sin. venae portae hepatis
R. dex.
venae portae hepatis

Ductus hepaticus
R. sin. arteriae
com m unis
hepaticae propriae

R. dex. arteriae
hepaticae propriae
Lig. venosum

Ductus choledochus V. portae hepatis A. hepática com m unis

Vesica biliar is
Wrota wątroby i tętnica pęcherzykowa. D uctus ch oledochus
A, hepática propria
Widok od dołu V. po rtae hepatis
Więzadła wątroby przecięto, a brzeg dolny w ątroby uniesiono jak na V, um bilicalis
schemacie obok. (lig teres hepatis)

ZWRÓĆ. UWAGĘ
1. Płat ogoniasty wątroby tworzy ograniczenie górne otworu sieciowe­ Lobus quadratus
go i leży m iędzy żyłą w rotną w ątroby a żyłą głów ną dolną. Lobus
2. Topografia struktur w obrębie w rót wątroby: przew ód wątrobowy
wspólny po stronie prawej, tętnica wątrobowa właściwa po strom e dexter
lewej i żyła w rotna w ątroby z tyłu.
3. Kolejność struktur w obrębie w rót w ątroby od p rzodu do ty łu jest
następująca: przewód, tętnica, żyła. Lobus caudatus
4. Gałąź lewa żyły wrotnej wątroby i gałąź lewa tętnicy wątrobowej
właściwej, biegnąc do płata lewego wątroby, zaopatrują p ła t czwo­
roboczny i ogoniasty. Strukturą, która tow arzyszy im w drodze,
jest przewód wątrobow y lewy.
5. Więzadło obłe w ątroby biegnie do lewej gałęzi żyły w rotnej. W ię­
zadło żylne, kierujące się do żyły głównej dolnej, w idoczne jest po V, cava inf,
Ductus venosus
stronie przeciwnej. (lig. venosum )
6. Tętnica pęcherzykowa odchodzi od gałęzi prawej tętnicy w ątrobo­
wej właściwej, następnie dzieli się na gałęzie: pow ierzchow ną i g łę­
boką. Z kolei gałęzie te tw orzą na odpow iednich pow ierzchniach Więzadło obłe i więzadło żylne wątroby.
pęcherzyka żółciowego drzewkowate struktury naczyniowe. Powierzchnia trzewna wątroby.
7. Przewód pęcherzykowy u swego początku przebiega esowata. Widok od dołu
Więzadło obłe wątroby (lig. teres hepatis) jest pozostałością żyły pępko­
wej, prowadzącej utlenowaną krew z łożyska do płodu. Więzadło żylne
(lig. yenosum) jest pozostałością przewodu żylnego (ductus venosus), który
prowadzi krew z żyły pępkowej do żyły głównej dolnej z pominięciem
części żylnej krążenia dużego.
D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch W ą t r o b ą i p ę c h e r z y k ż ó ł c io w y 119

Fossa vesicae biliaris Lobus quadratus

D uctus hepaticus sin.

D uctus hepaticus dex | R. sin. venae portae hepatis
R. dex. venae portae hepatis
R. dex. arteriae R. sin. et r. Interm edlus
hepaticae propriae arteriae hepaticae propriae
A cystica
D uctus cystlcus A. hepatlca com m unis

D uctus ch oledochus V. gástrica sinistra

A. ga stroduodenalls
R. profundus P ancreas
arteriae cystlcae
A. et v. gástrica dextra
D uodenum

Naczynia we wrotach wątroby. Powierzchnia wątrobowa pęcherzyka żółciowego oraz dół pęcherzyka żółciowego.
Widok od przodu. Wątrobę odsunięto ku górze
Pęcherzyk żółciowy odpreparow ano od d o łu pęcherzyka żółciowego, 3. Sieć tętnicza pęcherzyka żółciow ego charakteryzuje się tym, że
a następnie odsunięto go na praw ą stronę i do dołu. większość tętniczek leży na pow ierzchni wątrobowej pęcherzyka
ZW RÓĆ. U W A G Ę
żółciowego, a większe pnie tętnicze leżą powierzchownie.
1. We wrotach wątroby widoczne są liczne zespolenia tworzone przez 4. Liczne drobne tętniczki zaopatrujące zew nątrzw ątrobow e drogi
gałąź prawą tętnicy wątrobowej właściwej. żółciowe odchodzą od sąsiadujących pni tętniczych.
2. Gałąź głęboka tętnicy pęcherzykowej (r. profundus arteriae cysticae) 5. Kilka zespoleń tętniczych poch o d zi od różnych gałęzi żołądko­
tworzy na pow ierzchni wątrobowej zespolenia z gałęzią pow ierz­ wych i trzustkowych, biegnących w kierunku wrót wątroby.
chowną (r. superficialis arteriae cysticae) tętnicy pęcherzykowej. G a­ 6. Większości tętnic towarzyszą żyły.
łąź głęboka oddaje gałęzie do d o łu pęcherzyka żółciow ego (wi­
doczne przecięte naczynia tętnicze i żylne).
D uctus Ductus
hepaticus hepaticus
D uctus sin. D uctus sin-
hepaticus
dex.

A. cystlca

C . 24%

Zmienność tętnicy pęcherzykowej

Tętnica pęcherzykowa odchodzi najczęściej od gałęzi prawej tętnicy wątrobowej właściwej, w kącie między
przew odem żółciowym wspólnym a przew odem pęcherzykowym i nie krzyżuje przew odu żółciowego wspól­
nego (A i B). W przypadkach, gdy tętnica pęcherzykowa odchodzi od gałęzi lewej tętnicy wątrobowej właści­
wej, niem al zawsze krzyżuje ona zewnątrzwątrobowe drogi żółciowe od p rzo d u (C).
D o s tro n y
 120 W ą t r o b a i p ę c h e r z y k ż ó ł c io w y R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Lobus caudatus

Ductus hepaticus
V. portae hepatis
R. sin. arteriae hepaticae propriae

I D uctus ch o ledochus
Ductus cysticus

D iaphragm a
H epar

Peritoneum (odcięta)

Excavatio
hepatorenalis

A rea cólica

P ancreas

Vesica biliaris

Peritoneum

Paries ant. abdom inis

M em brana areolaria

V. et a. testicularis
A. m ese nteries inf.
Ureter

Triada wrotna i pęcherzyk żółciowy

Biały zgłębnik um ieszczono w otw orze sieciowym. U su n ięto sieć
mniejszą i okrężnicę poprzeczną, otrzewną odcięto w zd łu ż prawego
brzegu dwunastnicy, natom iast dw unastnicę odchylono do przodu.
A Uwidoczniono przewód żółciowy w spólny {ductus choledochus). B.
Topografia pęcherzyka żółciowego. Przekrój strzałkowy.
Zwróć uwagę, że pęcherzyk żółciowy przylega do powierzchni trzewnej
wątroby, okrężnicy poprzecznej oraz górnej części dwunastnicy.
ZW R Ó Ć TJTOYj Ę (A ):
1. Otwarto przestrzeń, w której widoczne są dwie błony łącznotkanko-
we; pierwsza z nich pokrywa tylną powierzchnię części zstępującej
dwunastnicy i głowę trzustki, a druga pokrywa od p rzo d u aortę,
żyłę główną dolną, naczynia nerkowe i tłuszcz okołonerkowy.
2. Aby odnaleźć otwór sieciowy, należy: (a) podążać w zdłu ż górnego
Do j°{^a™cze™azasłęb ieniaw 4trobow o-nerkow ego(excavatiohepatore-
nalis), a następnie przyśrodkowo w kierunku wyrostka ogoniastego
wątroby, który tworzy górne ograniczenie otworu sieciowego; żyła
główna dolna tworzy ograniczenie tylne otworu sieciowego; (b) po­
dążać w zd łu ż pęcherzyka żółciowego w stronę przew odu pęcherzy­
kowego (ductus cysticus) i dotrzeć do wolnego brzegu sieci mniej­
szej, który tworzy ograniczenie przednie otworu sieciowego.
3 Spośród trzech głów nych stru k tu r leżących w przedniej ścianie
otw oru sieciowego żyła w rotna znajduje się najbardziej z tyłu, tętni­
ca w ątrobowa właściwa leży z lewej strony, a przew ód żółciowy
wspólny z prawej.
4. Często, tak jak na tym preparacie, gałąź prawa tętnicy wątrobowej
właściwej odchodzi od tętnicy krezkowej górnej (ryc. 2.46).
R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch W ą t r o b a i p ę c h e r z y k ż ó ł c io w y 121

R. sin. arteriae hepaticae propriae

A. hepatica propria
A. gastroduodenalis

Foramen
omentale
(z umiesz­
czoną
sondą)
R. dex.
arteriae
hepaticae
propriae
Ductus choledochus

Facies post.
V.et a. capitis pancreatis
renalis
dextra Arcus arteriosus
pancreaticoduodenalis
posterior

mesenterica sup.

r
2.37 Przewód żółciowy wspólny -II. Widok od tyłu
Rycina przedstaw ia dalszą sekcję p rep a ra tu z poprzedniej strony;
dwunastnicę wraz z głową trzustki odgięto do przodu i na lewo.
Otwór sieciowy poszerzono do dołu; otrzewną ścienną pokrywającą
trzustkę i dwunastnicę w większości usunięto. Częściowo usunięto
otrzewną ścienną pokrywającą aortę i żyłę główną dolną.
ZW R Ó Ć U W A G Ę :
1. Przewód żółciowy wspólny (duduś choledochus) biegnie w bruździe
na tylnej pow ierzchni głowy trzustki.
2. Przewód żółciowy wspólny uchodzi na wysokości wnęki nerkowej
(hilumrenale).
3. Żyła główna dolna i żyła w rotna wątroby leżą blisko siebie. Między
nimi znajduje się tylko otwór sieciowy. W tym miejscu można wykonać
zespolenietypu „bokdoboku"celemodbarczeniakrążeniawrotnego.
Do strony
4. Tętnice proste z towarzyszącymi żyłami i naczyniami chłonnymi bie­
gną od łuku trzustkowo-dwunastniczego tylnego do dwunastnicy.
5. Spośród dwóch tętnic trzustkowo-dw unastniczych tylnych tworzą­
cych łu k trzustkowo-dw unastniczy tylny - dolna odchodzi od tęt­
nicy krezkowej górnej, natom iast górna, na tym preparacie, odcho­
dzi od gałęzi prawej tętnicy wątrobowej właściwej (r. dex. arteriae
hepaticae propriae). Tętnica trzustkowo-dwunastnicza górna tylna (a.
pancreaticoduodenatis sup. posterior) odchodzi zwykle od tętnicy żo-
łądkow o-dw unastniczej.
6. Żyła trzustkowo-dw unastnicza górna tylna (v. pancreaticoduodenatis
sup. posterior) uchodzi do żyły wrotnej wątroby.
7. Żyła nerkowa praw a (v. renalis dextra) jest krótka, a tętnica nerko­
wa praw a jest długa. Tętnica nerkowa prawa biegnie do tyłu od
żyły głównej dolnej.
 122 W ą t r o b a i p ę c h e r z y k ż ó ł c io w y R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Ductus hepaticus
sin.

D uctus hepaticus
sin. Ductus hepaticus
dex.

Ductus hepaticus
dex. Ductus hepaticus
com m unis
Ductus hepaticus
co m m u nis
Ductus
D uctus ch oledochus choledochus

Ductus
D uctus pancreaticus pancreaticus
(częściow o
zakontrastowany)
D renT

D uodenum
B

"/•'. J Radiogramy dróg żółciowych. Widok od przodu

K ontrast p o d an o przez cewnik T um ieszczony w drogach żółciowych po wycięciu pęcherzyka
żółciowego (cholecystektomii). W górnej części jam y brzusznej uw idoczniono drogi żółciowe
po podaniu kontrastu (zdjęcie A). Drogi żółciowe na zbliżeniu (zdjęcie B).

D uctus
hepaticus
dex. Collum
veslcae billarls
Ductus
hepaticus
sin.

C orpus
Ductus
| Przewody w ą tro b o w e d o d a tko w e veslcae billarls
hepaticus
co m m u nis
Przewody wątrobowe dodatkowe są częstą zmiennością,
stwierdz.aną zwykle śródoperacyjnie. Mogą one być Collum
przyczyną komplikacji podczas zabiegu operacyjnego ve sicae
Fundus
lub powikłań po zabiegu. Spośród 95 zbadanych pę­ billarls
veslcae biliaris
cherzyków żółciowych 7 p osiadało dodatkow y
Ductus
przewód wątrobowy. W 4 przypadkach przewód
cysticus
dodatkowy uchodził do przewodu wątrobowego
wspólnego w pobliżu przewodu pęcherzykowego Endoskopowa
D uctus
(A), 2 uchodziły do przew odu pęcherzykowego ch o le d o ­ cholangiopankreatografia
(B), natom iast 1 tw orzył dodatkow e połączenie chus wsteczna (ERCP)
przewodu pęcherzykowego i przewodu wątrobo­
wego wspólnego. A. Przewód pęcherzykowy. Przewód pęcherzyko­
D uodenum wy (ductus cysticus) leży zwykle po prawej stronie
przew odu wątrobowego wspólnego (ductus hepa­
ticus communis) i uchodzi do niego tuż powyżej
części górnej dw unastnicy (pars sup. duodeni). Dłu­
gość i p o łożenie przew odu pęcherzykowego są
zm ienne. B. Części pęcherzyka żółciowego.

------------------------------------------------------------------
l -----------------
Pęcherzyk żółciowy zagięty
i podwójny
A. Pęcherzyk żółciowy zagięty. B. Pęcherzyk ż ó ł­
ciowy podwójny.

Do strony
R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch W ą t r o b a i p ę c h e r z y k ż ó ł c io w y 123

R. s in is te ra c c e s o riu s
(variatio)

A, cystica
A. he p á tic a
A, gástrica
propria
sinistra
V e s ic a b ilia ris

A, g a strod uode nalis

E S I! Wewnątrzwątrobowy przebieg żyły wrotnej
wątroby, tętnicy wątrobowej i dróg żółciowych.
Widok od przodu
Wewnątrzwątrobowy układ gałęzi żyły wrotnej wątroby, tętnicy w ątro­ A, gá strica dextra
bowej i dróg żółciowych można przyjąć za dychotomiczny, z niewielki­
mi wyjątkami dotyczącymi lewej gałęzi żyły wrotnej wątroby. Zwróć
uwagę na segmentowy u k ła d wymienionych naczyń. G ałęzie tętnicy ¡¡m Zmienności lewej gałęzi tętnicy
pęcherzykowej nie należą do krążenia wewnątrzwątrobowego. Gałęzie
te zaopatrują powierzchnię pęcherzyka żółciowego i przew odu pęche­
wątrobowej właściwej. Widok od przodu
rzykowego. W niektórych przypadkach lewa gałąź wątrobowa odchodzi
jako gałąź tętnicy żołądkowej lewej. Czasami występuje tęt­
R. sin. arteriae R .s in .a rte ria e R .s in .a rte ria e nica dodatkowa odchodząca od lewej gałęzi tętnicy wątrobo­
hepaticae he paticae hepaticae wej właściwej.
propriae propriae propriae

R d e x. R. d e x.
arteriae arte riae
hepaticae he paticae
propriae propriae

R. d e x. R. de x.
arteriae arteriae
he paticae hepaticae
propriae propriae

V. portae V. portae
A. h e p á tic a A. h e p á tic a A. h e p á tic a hepatis hepatis
propria propria propria

2.44 Zmienność położenia tętnic wątrobowych. Widok od przodu

W badaniu 165 zw łok wyróżniono 5 typów położenia tętnic wątrobowych: A. G ałąź prawa tętnicy wątrobowej
właściwej krzyżuje brzusznie drogi żółciowe (24% przypadków); B. G ałąź prawa tętnicy wątrobowej właściwej
krzyżuje grzbietowo drogi żółciowe (64%); C. G ałąź praw a odchodzi od tętnicy krezkowej górnej (12%); Gałąź
prawa tętnicy wątrobowej właściwej krzyżuje od p rzo d u (D. 91%) lub od ty łu (E. 9%) żyłę w rotną wątroby.

Do strony
 124 W ą t r o b ą i p ę c h e r z y k ż ó ł c io w y R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

S eg m e ntum
m ediale
S eg m e ntum su p e riu s
a n te riu s
su periu s
Segmental
S eg m e ntum laterale 1
po sterius
Segmenty wątroby su periu s
sijpei us

Ap Br Widok od przodu. A,, B,. Widok od tyłu

Segmentum
i od dołu. Wątroba jest podzielona czynnościowo
laterale
na dwie części. Podział dotyczy segmentów wrot-
S egm entum Inferlus
nych wątroby, zaopatrywanych przez prawą i le­
posterius
wą gałąź żyły wrotnej wątroby oraz dwie gałęzie Inferlus
tętnicy wątrobowej właściwej, a także drenowa­
nych przez przewód żółciowy. Część lewa i pra­ S eg m e ntum
Segm entado
wa wątroby są oddzielone płaszczyzną przecho­ / portails hepatls
m edíale Inferlus
dzącą przez dół pęcherzyka żółciowego i wycisk sinistra
S eg m e ntum
żyły głównej dolnej. Każdy płat jest podzielony an te rius inferius
na segmenty, oznaczone kolejnymi cyframi, jak na S eg m e ntum
i S egm entum an te rius
ryc. Aj i A„ lub nazwami własnymi, jak na ryc. Bj m ediale
inferius
i B,. Segment I widoczny jest tylko w prezentacji inferius
S eg m e ntum /"
tylno-dolnej (A,). p o s te riu s ------ r~~
< inferius S egm entum
. m ediale
su periu s
Segm entum
▼— laterale
S eg m e ntum
\ inferius
po sterius su periu s
Segmentum I
laterale
superius 1

P rocessus Lobus Lobus ca udatus

ca udatus ca udatus (p ars sinistra)
V. hepática dextra V. hepática sinistra e t (p a rs dextra)
interm edia

2 3 Segmenty naczyniowe wątroby.

Widok od przodu
V. po rtae hepatis
T ria s
D uctus ch o le d o c h u s K ażdy segm ent w ątroby jest zaopatryw any przez jedną4
hepática
A, hepática propria gałąź żyły wrotnej wątroby, tętnicy wątrobowej właściwej
i dróg żółciow ych. Ż y ły w ątrobow e nie wykazują układu
segm entow ego, lecz leżą m iędzysegm entow o, drenując
Vesica biliaris przylegające części segmentów.

Do strony
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch W ą t r o b a i p ę c h e r z y k ż ó ł c io w y 125

V. cava inf.

V. hepática dextra
he pa- - V. hepática interm edia
ticae V. hepática sinistra

A, hepática propria
D uctus ch oledochus
V. portae hepatis

G órna,
odcięta
i od sunięta
część w ątro by

P łaszczyzna
przekroju

Lig. te re s hepatis
Przekrój wątroby w płaszczyźnie poziomej
ZW R O C U W AG Ę:
1. W takim przekroju widoczna jest tkanka łączna okołonaczyniowa otaczająca gałęzie żyły wrotnej wątroby,
gałęzie tętnicy wątrobowej, dróg żółciowych i naczynia chłonne.
2. Widoczne są trzy żyły wątrobowe, uchodzące wachlarzowato do żyły głównej dolnej.

V. po rtae hepatis

Miąższ
wątroby

V. hepática interm edia

e t sinistra

Ultrasonografii
obrazujący
V. hepática
dextra żyły wątrobowe
Porównaj zdjęcie z przekrojem wą­
Diaphragma troby na ryc. 2.47. Głowicę USG usta­
wiono pod łukiem żebrowym w kie­
runku przepony.

Do strony
 126 Ż yła w rotna R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

V. cava inf.
Lobus hepatis sin.

Lobus hepatis dex.

V. gástrica sinistra

Gaster

Vv. gastricae breves

V. portae hepatis
V. splenica
V. gástrica dextra
V. pancreática

Pancreas V. gastroomentalis
sinistra et dextra
V. pancreaticoduodenalis

V. mesenterica inf.

V, mesenterica sup.
V. colica media

Colon descendens

V. colica dextra

V. colica sinistra
Colon ascendens

V. ileocolica
W. sigmoideae

V. appendicularis
Colon sigmoideum
Caecum

Appendix
vermiformis
V. rectalis sup.

Rectum

2.49 Dopływy żyły głównej dolnej. Widok od przodu

Z W R Ó Ć U W A G Ę:
1. Żyła wrotna wątroby (v. portae hepatis) zbiera krew z przewodu p o ­
karmowego, śledziony, trzustki, pęcherzyka żółciowego - do na­
czyń zatokowych wątroby; następnie krew uchodzi do żył wątrobo­
wych, które są bezpośrednim i dopływami żyły głównej dolnej.
2. Żyła wrotna wątroby powstaje do tyłu od szyjki trzustki z połączę-
nia żyły krezkowej górnej (v. mesenterica sup.) i żyły śledzionowej (v.
spienića) oraz żyły krezkowej dolnej (v. mesenterica inf), uchodzącej
w okolicy ich połączenia. W tym miejscu do żyły wrotnej wątroby
uchodzi żyła żołądkowa lewa (v. gástrico sinistra). Do żyły wrotnej
wątroby zwykle uchodzi również żyła żołądkowa prawa, żyła pę-
cherzykowa oraz jedna lub dwie żyły dwunastnicze lub trzustkowe.
3. Żyła śledzionowa prowadzi krew żylną z żyły krezkowej dolnej, żo-
łądkowo-sieciowej lewej (v. gastroomentalis sinistra), żył żołądkowych
krótkich (w . gastricae breves) oraz żył trzustkowych (w . pancreaticae).
D o s tro n y
4.Ż yła żołądkowo-sieciowa prawa (v. gastroomentalis dextra), żyła trzu-
stkowo-dwunastnicza (v. pancreaticoduodenalis), żyły jelita cienkigo
(w . ieiunales), żyły krętnicze (w . ileales), żyła okrężnicza prawa (v.
colica dextra) oraz żyła okrężnicza środkowa (v. colica media) ucho­
dzą do żyły krezkowej górnej.
5 Ż yła krezkowa dolna powstaje ze splotu odbytniczego jako żyła
odbytnicza górna (v. rectalis sup.), która krzyżując naczynia biodro­
we wspólne przechodzi w żyłę krezkową dolną. D opływ am i żyły
krezkowej dolnej są żyły esicze (w . sigmoideae) i żyła okrężnicza le­
wa (v. colica sinistra) .
6 We wrotach wątroby żyła w rotna wątroby dzieli się na gałąź lewą
i prawą. Gałąź lewa (r. sinister) prow adzi głównie krew z żyły krez­
kowej dolnej, żyły śledzionowej oraz żył żołądkowych. G ałąź prawa
(r. dexter) prowadzi krew z żyły krezkowej górnej.
rR O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch 127

V.azygos

V.oesophagea Oesophagus

V. cava inf.

G aste r

V. gástrica
sinistra

Żylaki
przełyku

V. paraumbilicalis

(C) B

Umbiliculus
2.50 Krążenie oboczne żyły w rotn e j
w ątroby. Z espolenia z żyłam i
(D)
g łó w n y m i. W id o k od przodu
A. Krążenie oboczne żyły wrotnej wątroby (circu-
C olon latio collateralis yenaeportaehepatis). N a rycinie do­
pływy żyły wrotnej wątroby zaznaczono kolorem
ciemnoniebieskim, natom iast żyłę główną dolną
epigastricae oraz żyły zespoleniowe kolorem jasnoniebieskim.
V. rectalissup. Przy nadciśnieniu wrotnym (np. w marskościwątro-
by) krew z Żyły wrotnej nie przepływa swobodnie
przezwątrobę. Drobne zepolenia poszerzająsię i nas­
V. rectalis media
tępnie powstają żylaki, które mogą pękać. Pokazano
następujące zespolenia między układem żyły wrot­
nej wątroby a układem żył głównych: (A) zespole­
V. rectalis inf.
nia przełykowe - między żyłami przełykowymi,
uchodzącymi do żyły nieparzystej (dopływ żyły
głównej dolnej), a żyłą żołądkową lewą (dopływ
żyły wrotnej); żylakiptzełyku uwidoczniono na radio­
A nu s gramie B; (B) zespolenia odbytnicze - między żyła­
mi odbytniczymi, w obrębie których żyły środko­
we i dolne uchodzą do żyły głównej dolnej, nato­
miast żyła odbytnicza górna przechodzi w żyłę
krezkową dolną (dopływ żyły wrotnej); wskutek
poszerzenia tych naczyń powstają guzki krwawnicze
odbytu, czyli hemoroidy; (C) zespolenia pępkowe -
m iędzy żyłam i okołopępkow ym i (dopływ żyły
wrotnej) a żyłami nabrzusznymi; poszerzenie tych
naczyń doprowadza do powstania „głowy Meduzy",
ponieważpowierzchnia zespoleniaprzypomina głowę
mitologicznej Meduzy; (D) zespolenia zaotrzewno-
we (ścienne) - między drobnymi odgałęzieniami
żył okrężniczych (dopływ żyły wrotnej) a żyła­
mi zaotrzewnowymi. B. Żylaki przełyku. Zwróć
uwagę na rozszerzone żyły przełykowe.

D o s tro n y
 Curvatura Trias hepatis
gástrica maior Lobus caudatus hepatis
Ren sin. et glándu­
la suprarenalis

Diaphragma
Recessus
costodiaphragmaticus
Lobus dex.
hepatis

Recessus
costodiaphragmaticus
Lig. gastrosplenicum
(odcięte)

Vesica biliaris A. et v. splenica

Cauda pancreatis
Corpus
pancreatis Colon transversum
Mesocolon
transversum
Omentum
maius

Ściana tyln a to rb y sie ciow ej. W id ok od przodu

Sieć większą (omentum maius) i w ięzadło żołądkow o-okrężnicze (lig. gas trocolicum) odcięto w zd łu ż krzywizny większej (curvatura maior) żołądka,
a żołądek odsunięto do góry.

Diaphragma
Lig. triangulare dextrum

Recessus
costodiaphragmaticus

Truncus vagal is posterior Lig. phrenicocolicum

A. gástrica sinistra

A. gastroomentalis
Omentum minus sinistra

A. etv. splenica

Pylorus

Omentum maius

2.52 Loża żołądka. Widok od przodu

Usunięto żołądek oraz w większości otrzewną torby sieciowej pokrywającą lożę żołądka, a także otrzewną ścienną pokrywającą dolną część nerki
i trzustkę. Trzustka na tym preparacie jest niezwykle krótka. Zrosty otrzewnej widoczne między śledzioną a przeponą są stosunkowo częste.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch 129

2.53 Lewa nerka i gruczoł

nadnerczowy.
Facies
W id o k o d przodu diaphragmatica

Śledzionę (spień) i więzadło śledziono-

wo-nerkowe (lig. splenorenale) p rze­
sunięto do przodu, pociągając równo­
Costa IX
cześnie naczynia śledzionowe i ogon
trzustki. Torebkę tłuszczową nerki czę­
ściowo usunięto.
Mm. inter­
ZW R Ó Ć U W AG Ę: costales
1. Naczynia nerkowe i lewy gruczoł
nadnerczowy są oddzielone od ner­ Fades
ki cienką warstwą tkanki tłuszczo­ renahs Costa X
wej.
2. Bliskie położenie żyły śledzionowej
i Żyły nerkowej lewej jest wykorzysty­
Diaphragma
wane w chirurgii do odbarczenia nad­
ciśnienia wrotnego przez, wytworzenie
zespolenia między wymienionymi na­
czyniami.
A. e t v. CostaXI
splenica

Tela adiposa
subperitonealis
parietis
abdominalis

A. renalis et
venae renales
Costa XII

A, renalis
accesoria

Ureter

A. et v. gastrica brevis Lig. gastro­

A. etv. gastroomen- splenicum
talis sinistra
Extremitas
posterior

Margo sup.

2.54 Śledziona. Powierzchnia trzewna

ZW R Ó Ć UW AG Ę:
1. Brzeg górny (margo superior) i dolny (margo inferior) śle­
Lig. splenorenale”
dziony oddziela pow ierzchnię trzew ną (facies visceralis)
(a. etv. splenica,
od powierzchni przeponowej (facies diaphragmatica).
cauda pancreatis).
2. N a brzegu górnym śledziony widoczne są charaktery­
styczne wcięcia.
3. Lewe ograniczenie torby sieciowej we wnęce śledziony
sięga do więzadła śledzionowo-nerkowego (lig. splenore­
nale) i żołądkowo-śledzionowego (lig. gastrosplenicum).
4. Widoczne są wyciski narządów przylegających do śle­
dziony. Extremitas
5. Oś długa śledziony leży równolegle do żeber IX-XI. Tylko Margo inf. ant.
znacznie powiększona śledziona jest wyczuwalna w badaniu
palpacyjnym poniżej lewego łuku żebrowego (ryc. 2.1A i B).

D o s tro n y
 130 D w u n a s t n ic a i t r z u s t k a R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

V. po rtae hepatis Nodi lym phatici

Rr. oe soph age al es

A, hepatica propria
A, e t v. ga strica sinistra

D uctus ch o le d o c h u s

A, su pra duo dena lis

P ylorus

A, gastrod uode nalis

A, pancreaticoduodenal is su p. ant.

A, gastroom entalis dextra

A. e tv . splenica

A. pancreaticoduodenalis inf. ant.

A, e t v. co lica m edia

A. e t v. co lica de xtra
A, e tv . m ese nterica sup.

A
M esentenum
(odcięta)

A. e t v. ileocolica A, e tv . ga strica
A, hepatica
I ----------------- sinistra
propria
2.55 Dw unastnica i trz u s tka V. portae hepatis
A. Widok od przodu. B. W idok od tyłu. Ductus
choledochus
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
A. e t v.
1. Dwunastnica otacza głowę trzustki; część górna dw unastnicy (pars
splen
superior) - na preparacie uniesiona - przechodzi do tyłu, ku górze
i na praw o. P ozostałe trzy części dw un astn icy okalają trzu stk ę.
W pobliżu miejsca połączenia części poziomej (pars horizontalis - 3)
z częścią wstępującą (pars ascendens - 4) dw unastnicę krzyżują od
góry naczynia krezkowe górne, zstępujące do przodu od wyrostka
haczykowatego trzustki i wnikające do korzenia krezki. Naczynia V. m ese n­
krezkowe górne mogą uciskać na dwunastnicę, co może spowodować p o ­ te rica inf.
szerzenie części bliższych dwunastnicy (część 1, 2, 3).
2. Ogon trzustki widoczny na preparacie jest krótki, najczęściej docho­
dzi on do śledziony.
3. Pień trzewny leży do tyłu od górnego brzegu trzustki i oddaje: (a) tęt­ A, m esenterica
sup.
nicę żołądkow ą lewą (a. gastrica sinistra), która biegnie do góry,
w stronę ujścia wpustowego żołądka i wchodzi do sieci mniejszej, (b)
tętnicę śledzionową (a. splenica), która biegnie w lewo, (c) tętnicę wą­
A. pancreaticodu ode nalis inf. post.
trobową wspólną (a. hepatica communis), która leży po prawej stronie
e t a. p a n creaticodu ode nalis inf. ant.
i oddaje tętnicę żołądkowo-dwunastniczą (a. gastroduodenalis). (w spólny pień)
4. N a ryc. B uwidoczniono końcowy fragment pierwszej części dw unast­
nicy. Przewód żółciowy wspólny (ductus choledochus) biegnie w szcze­
linie w obrębie tylnej części głowy trzustki.
N odus lym pha ticu s
D o s tro n y
ROZDZIAŁ 2 / Brzuch D w u n a s t n ic a i t r z u s t k a 131

A. g á s tric a s in is tra

G a s te r
T runcus co elia cus
(u n ie s io n y k u g ó rz e )

A. g á s tric a d e xtra

A a. g a s tric a e b re ve s

A, hepática com m unis A. s p le n ic a

e t a. hepática propria
A. g a stro o m e n ta lis sinistra

A, gastrod uode nal is

A, gastroom entalis
dextra

A. pancreatico-
du oden alissup . ant.

Arcus pa n creatico-
du oden alis ant.

D uodenum

A. m e s e n te ric a s u p .
R. a rte ria e ie iu n a lis p rim a e
d u o d en oieiuna lis

A. c ó lic a m edia

Rr. du oden ales A a .ie iu n a le s 2.56 Unaczynienie trzustki, dwunastnicy

i śledziony. W idok od przodu
A. Pień trzewny (truncus coeliacus) i tętnica krezkowa górna (a. me-
senterica sup). B. Tętnice trzustkowe i trzustko wo-dwunastnicze.
ZW R O C UW AGĘ:
A. pancreática 1. N arządy przedstawione na schemacie są zaopatrywane przez
dorsalis tętnicę wątrobową wspólną, śledzionową i krezkową górną.
A. gá strica / . . . .
. . . A. s p le n ic a A. g a s tro o m e n ta lis 2. Od tętnicy żołądkowo-sieciowej prawej (a. gastroomentalis dextra)
sinistra / y ■
T \ / / / sinistra odchodzi kilka gałęzi zadwunastniczych.
T runcus co elia cus
3. Tętnica trzustkowo-dwunastnicza górna przednia (a. pancreatico-
A. h e patica c o m m u n is cluoclenalis sup. ant.), która odchodzi od tętnicy żołądkowo-dwu-
e ta . h e p a tic a propn a
nastniczej (a. gastrocluoclenalis), oraz tętnica trzustkowo-dwunast­
nicza dolna przednia (a. pancreaticoduoclenalis inf ant.), która od­
chodzi od tętnicy krezkowej górnej (a. mesenterica sup.), tworzą
łuktrzustkowo-dwunastniczy przedni (arcuspancreaticoduodena-
lis anterior). Łuk ten leży do przodu od głowy trzustki. Analo­
A. gastroom entalis
dextra
gicznie tętnica górna tylna i dolna tylna tworzą łuk trzustkowo-
-dwunast niczy tylny (arcuspancreaticoduodenalisposterior), leżą­
cy do tyłu od trzustki. Tętnica trzustkowo-dwunastnicza dolna
A. p a n c re á tic a inf. przednia i dolna tylna odchodzą od wspólnego pnia.
4. N a powierzchni przedniej i tylnej trzustki widoczne są prosto
A rcus odchodzące od obydwu łuków gałęzie dwunastnicze (rami duode­
nales), odpowiednio unaczyniające część zstępującą (pars descen-
duodenalls anterior dens), część poziomą (pars horizontalis) i część wstępującą (pais
A. ie iu n a lis p rim a
ascendens) dwunastnicy.
A. m esenterlca 5. Naczynia zaopatrujące trzustkę pochodzą od tętnicy wątrobowej
A rcu s sup. wspólnej (a. hepatica communis), tętnicy żołądkowo-dwunastniczej
p a n creatlcodu ode nalls (a. gastroduodenalis), łuku trzustkowo-dwunastniczego przed­
posterior niego i tylnego, tętnicy śledzionowej (a. splenica) oraz tętnicy
krezkowej górnej (a. mesentericasup.).

D o s tro n y
 132 D w u n a s t n ic a i trz u s tk a R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Drogi żółciowe zewnątrzwątrobowe

Rr. fossae
vesicae biliaris i przewody trzustkowe.
Widok od przodu
D uctus hepaticus Rr. lobi
q u adrati hepatis Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Błona śluzowa pęcherzyka żółciowego {tunica mu­
D uctus cosa vesicae biliaris) ma pofałdowaną powierzchnię
Lobi
lobi 0 strukturze plastra miodu, podczas gdy przewód
hepatis
sinistri pęcherzykowy {ductus cysticus) ma strukturę zato­
Tunica mucosa
hepatis kową, a błona śluzowa tworzy spiralny fałd (za­
vesicae biliaris
stawkę spiralną).
Plica spiralis
(w przewodzie D uctus lobi 2. Przewód wątrobowy lewy {ductus hepaticus sinister)
pęcherzykowym ) caudati hepatis 1 prawy {ductus hepaticus dexter) zbierają żółć z wą­
D uctus hepaticus troby; przewód wątrobowy wspólny (ductus hepati­
Collum vesicae
co m m u nis cus communis) łączy się z przewodem pęcherzyko­
biliaris
D uctus ch oledochus wym {ductus cysticus) tuż powyżej dwunastnicy
i tworzy przewód żółciowy wspólny {ductus chole-
dochus).
3. Przew ód żółciow y w spólny zstępuje do tyłu od
Ductus części górnej dwunastnicy i przewodu trzustkowe­
pancreaticus go dodatkowego {ductus pancreaticus accesorius) i łą­
accessorius czy się z przewodem trzustkowym {ductus pancrea­
Uszkodzona ticus). Obydwa przew ody uchodzą wspólnie na
powierzchnia brodaw ce większej dw unastnicy fpapilla duodeni
dwunastnicy maior). Porównaj zryc. 2.58.
4. Przewód trzustkowy dodatkowy łączy się z prze­
Pars wodem trzustkowym. Trzustka przylega do ściany
descendens dwunastnicy w okolicy ujścia przewodu trzustko­
duodeni wego dodatkowego i nie daje się usunąć bez uszko­
dzenia ściany dw unastnicy. Przewód trzustkowy
i przewód żółciowy wspólny w nielicznych przy­
padkach uchodzą oddzielnie na brodawce większej
dwunastnicy.

A m pulla
hepatopancreatica

Ducti hepatici

Fałd okalający D uctus hepaticus

Plica brodaw ki większej Papilla duodeni co m m u nis
longitudinalis dw unastnicy m aior Papilla duodeni
duodeni D uctus cysticus

D uctus ch oledochus

D uctus pa ncreaticus
a c cessoriu s

D uctus pa ncreaticus

Papilla duodeni
Brodawka dwunastnicy, powierzchnia wewnętrzna m aior

części zstępującej dwunastnicy Endoskop

I ZW R Ó Ć UW AG Ę:
| Brodawka większa dwunastnicy fpapilla duodeni maior) leży w obrębie
dwunastnicy około 9 cm od odźwiernika. Fałd okalający otacza brodaw­ Endoskopowa cholangiopankreatografia
kę większą dwunastnicy od góry, fałd podłużny dwunastnicy {plica lon-
gitudinalis duodeni) leży poniżej. Brodawka mniejsza dwunastnicy fpapilla
wsteczna (ERCP)
duodeni minor), na której uchodzi przewód trzustkowy dodatkowy, leży Zwróć uwagę n a przebieg przew odów trzustkowych, które biegną
do przodu i powyżej brodawki większej. Wyraźnie widoczne są fałdy esowato, odginając się w kierunku przednim i tylnym.
okrężne fplicaecirculares).
Do strony
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch D w u n a s t n ic a i t r z u s t k a 133

Vesica blllarls

G a ste r
Ductus
choledodius
G a ste r D uctus Ductus
ch oledochus — pancreaticus
accessorius
P an cre as
Pars Ductus
(pars
de sce nden s pancreaticus
dorsalis)
duodenl
P ancreas
(pars
ve n tra lis)

V. cava inferior Aorta

dorsale
Peritoneum
Pancreas
(pars dorsalis)

D uctus
ch o le d o c h u s
Pancreas M esenterium
(parsventralls) ve ntrale M esenterium Peritoneum
v e n tra le Ductus
pancreaticus
Ductus
P aries p a ncreaticus
abdom inalis anterior B accessorius

2.60 Rozwój przewodów trzustkowych

Aby zrozumieć zmienności przewodów trzustkowych, przeanalizuj
ryciny przedstawiające poszczególne stadia rozwoju trzustki w wi­
doku od przodu (ryciny górne) i w przekrojach poprzecznych (ryciny
dolne). A. Z dw unastnicy niezależnie od siebie powstaje zawiązek
pierwotny brzuszny (mniejszy) wspólnie z przew odem żółciowym
wspólnym oraz zawiązek pierwotny grzbietowy (większy). B. Część
zstępująca (2) dwunastnicy obraca się w zdłuż osi długiej, przesuwając
zawiązek brzuszny i przewód żółciowy wspólny do ty łu od zawiązka
grzbietowego. C. Segment łączący scala przewód grzbietowy i brzusz­
ny, po czym koniec dwunastniczy przew odu grzbietowego zanika,
a głów ną drogą odpływ u staje się przewód brzuszny.

D uctus pa ncreaticus D uctus pa ncreaticus

Ductus dorsalis
D uctus pa ncreaticus a c cessoriu s
prim arius
a c ce s so riu s

p a ncreaticus
Ductus pancreaticus

D uctus pa ncreaticus
D uctus ventralis
prim arius

Zmienności przewodu trzustkowego

Najczęściej spotykane zm ienności przew odu trzustkowego: A. Przew ód trzustkowy dodatkowy, który utracił
łączność z dwunastnicą. B. Przew ód trzustkowy dodatkowy jest na tyle szeroki, by odbarczyć zam knięty prze­
w ód trzustkowy. C. Przew ód trzustkow y dodatkowy może zastępować przew ód trzustkowy. D. Przetrwały
pierw otny przew ód trzustkowy grzbietowy pozostaje bez połączenia z pierw otnym przew odem brzusznym.

b o s tro n y
 134 J e l it a R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

O m entum m aius
(uniesiona)

C olon
tran sve rsu m

A p p e n d ic e s
Flexura
om entai es
dextra coli

C olon descendens

Taenia coli
Peritoneum parietale

Colon ascendens
Haustra coli

C aecum

Appendix
verm iform is

V e s ic a urin aria
A, epigástrica inf.

M. re ctus abdom inis

2.62 Jelito cie n kie i je lito g ru b e . W id ok od przodu

A. Jelita i uniesiona sieć większa. B. Okrężnica zstępująca (colon descen­
dens) i okrężnica esowata (colon sigmoicleum) oraz krezka jelita cienkiego
(mesenterium).
ZW R Ó Ć . U W A G Ę (A ):
1. Liczne pętle jelita czczego (ieiunum) i jelita krętego (ileum) mają w su­
mie około 6 m długości.
2. Jelito cienkie (intestinum tenue), przechodząc w jelito grube (intestinum
crassum), łączy się z jelitem ślepym, czyli kątnicą (caecum).
3. Jelito kręte (ileum) uniesiono tak, aby w prawym dolnym kwadrancie
uwidocznić wyrostek robaczkowy (appendix vermiformis). Wyrostek ro­
baczkowy zwykle leży do tyłu od jelita ślepego (położenie zakątnicze)
lub, jak w tym przypadku, zwisa nad płaszczyzną wchodu miednicy.
4. Do cech wyróżniających jelito grube należą: (a) charakterystyczne u ło ­
żenie, tworzące „obramowanie" jelita cienkiego, (b) taśmy okrężnicy
(taeniae coli) lub podłużne pasma mięśniowe, (c) wypuklenia okrężni­
cy (haustra coli), (d) przyczepki sieciowe (appendices ornentaies).
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):
5. Zgięcie dwunastniczo-czcze znajduje się po lewej stronie płaszczyzny
pośrodkowej.
6. Korzeń krezki jelita cienkiego rozszerza się wachlarzowato i rozciąga
się na całą długość jelita czczego i krętego.
7. Okrężnica zstępująca, najwęższa część jelita grubego, rozciąga się od
zgięcia lewego okrężnicy (flexura sinistra coli) do wchodu miednicy,
gdzie przechodzi w okrężnicę esowatą.
8. Okrężnica zstępująca leży wtórnie zaotrzewnowo, a okrężnica esowa­
ta posiada swoją krezkę (mesocolon sigmoicleum). Okrężnica esowata
przechodzi w odbytnicę (rectum) w miejscu, w którym zanika krezka
okrężnicy eso wat ej.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch J e l it a 135

O m entum m alus

C olon transversum

M esenterium Colon
descendens

lunctura
duodenoieiunalis

A orta

Colon sigmoideum

Mesocolon sigmoideum

Plicae
semilunares
coll

T a e n ia
coll

Haustra
coli

Je lito . Pow ierzchnia w e w nętrzna

A. Jelito czcze (ieiunum), odcinek bliższy. Fałdy okrężne są wysokie,
gęsto ułożone i często się dzielą. B. Jelito kręte (ileum), część bliższa.
Fałdy okrężne są ruskie i stopniowo coraz rzadsze. Średnica jelita jest
mniejsza, a ściana cieńsza. C . Jelito kręte (ileum), część dalsza. Fałdy
okrężne nie występują. Grudki chłonne samotne (folliculi lymphatici so-
D o s tro n y
litarii) są widoczne w ścianie jelita. D. Okrężnica poprzeczna (colon
transversum). Fałdy półksiężycowate okrężnicy (plicae semilunares coh)
i taśmy okrężnicy (taeniae coli) tworzą charakterystyczne wyniosłości
na gładkiej ścianie jelita.
 J e l it a R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

H epar A rcu s costalls

Flexura d e xtra
coli

Wlew kontrastowy jelita grubego. Zdjęcia RFG

A. Rzut przednio-tylny. Badanie z podwójnym kontrastem. Siarczan ba­
ru pokrywa ściany jelita (rozszerzonego przez powietrze) i umożliwia
uwidocznienie rzeźby śluzówki i wypukleń okrężnicy. C - jelito ślepe Intestinum tenue
(caecum). A - okrężnica wstępująca (colon ascenclens). H - zgięcie prawe
okrężnicy (fleximi coli dextra). T - okrężnica poprzeczna (colon transver-
sum). S - zgięcie lewe okrężnicy (flexura coli sinistra). D - okrężnica zstę­
pująca (colon descendens). G - okrężnica esowta (colon sigmoideum). R -
odbytnica (rectum). U - wypuklenia okrężnicy (haustra coli). B. Rzut Intestinum crassum
przednio-tylny. Badanie z pojedynczym kontrastem. Wlewka barytowa
wypełnia jelito grube. Zwróć uwagę na położenie zgięcia prawego (wą­
trobowego) okrężnicy względem jej zgięcia lewego (śledzionowego). C. S ym physis pubica
Rezonans magnetyczny jamy brzusznej. Płaszczyzna czołowa.

D o s tro n y
 ROZDZIAŁ 2 / Brzuch J e l it a 137

2.65 P ow ierzchnia w ew nętrzna

je lita ślepego i u ch ytekje lita
krętego (uchyłek Meckela).
— H austra coli
W id o k od przodu
Jelito ślepe w ypełniono pow ietrzem , wysu­
szono, a następnie wykonano preparat.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Brodawka krętnicza (papilla ilealis) zamyka
O stium ileale ujście krętnicze (ostium ileale); warga górna,
czyli krętniczo-okrężnicza (labruni superius
seu ileocolicum), zwisa nad wargą dolną, czyli
krętniczo-kątnicza,(labrum inferiusseu ileocae-
D iverticulum cale), i tworzy fałd biegnący okrężnie od obu
końców zastawki.
2. Delikatny fałd śluzówki zamyka górną część
ujścia wyrostka robaczkowego.
3. Uchyłek jelita krętego (diveiliculum ilei), tzw.
uchyłek Meckela, wstępuje u 1-2% populacji.
O stium
Uchyłek ten (3-6 cm) jest pozostałością po bliż­
a p p e n d ic is
v e rm ifo rm is szej części pęcherzyca żółtkowego. Zazwyczaj
znajduje się około 50 cm od ujścia krętniczo-kat-
niczego. Zapalenie uchyłka jelita krętego daje
objawy podobne do zapalenia wyrostka robacz­
kowego.
A p p e n d ix
ve rm ifo rm is

r
£ ¡£ 1 Unaczynienie okolicy
R .a s c e n d e n s
krętniczo-kątniczej.
Widok od przodu A. illeocolica

ZW R Ó Ć U W A G Ę :
1. Wyrostek robaczkowy (appendix yermifonnis) leży
na wolnym brzegu krezki wyrostka robaczkowe­ R. ile alis
go (mesoappendix), natom iast tętnica wyrostka ro­
baczkowego (a. appendicularis) u nasady tej krezki. A. ca eca lisan t.
e t post.
2. Leżąca z przodu taśma wolna okrężnicy (taenia libera
coli), która prowadzi do wyrostka robaczkowego, jest
drogowskazem dla ch irurga. Recessus
iieocaecalis
3. Fałd krętniczo-kątniczy dolny (na preparacie bez
e t plica
tętnic) biegnie od jelita krętego (ileum) do krezki iieocaecalis
wyrostka robaczkowego (mesoappendh;).
4. Fałd krętniczo-kątniczy górny to fałd naczyniowy
kątnicy.

M eso app endix

A, appendicularis

A pp end ix
ve rm ifo rm is

Wyrostek robaczkowy. Widok od przodu

Schemat częstości występowania różnych lokalizacji wyrostka robaczkowego. Podobnie ja k wskazówki zegara
wyrostek robaczkowy może być długi lub krótki i może zajmować dowolne położenie, na jakie pozwala mu jego długość.

D o s tro n y
 138 T ę t n ic a k r e z k o w a g ó r n a R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

A p p e n d ic e s om en ta l es

T a e n ia c o li

Incisura se m iluna ris

Aa. rectae

A nastom osis accesoria

A. ap pe n d icu la ris
e t a p p e n d ix v e rm ifo rm is

Tętnica krezkowa górna. Widok od przodu

Otrzewna została częściowo usunięta.
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Tętnica krezkowa górna (a. mesenterica sup.) kończy się zespoleniem
z tętnicami jelita krętego (aa. ileales), które odchodzą od tętnicy krętni-
czo-okrężniczej(Yz. ileocolica).
2. Odgałęzienia tętnicy krezkowej górnej: (a) po stronie lewej odchodzi
12 lub więcej tętnic jelita czczego (aa. ieiunales) i krętniczych (aa. ilea­
les); tętnice te łączą się ze sobą i tworzą arkady, od których jako tętni­
ce proste (aa. rectae) dochodzą do jelita cienkiego; (b) po stronie pra­
wej odchodzi tętnica okrężnicza środkowa (a. colica media), kręrniczo-
-okrężnicza (a. ileocolica) i często, lecz nie w tym przypadku, niezależ­
na tętnica okrężnicza praw a (a. colica dextra); naczynia te tworzą
zespolenia, z których powstaje tętnica brzeżna okrężnicy (a. marginalis
coli), oddająca tętnice proste (aa. rectae) dojelita grubego; (c) dwie tętni­
ce trzustkowo-dwunastnicze dolne odchodzą bezpośrednio od głów­
nego pnia tętnicy krezkowej górnej lub wspólnie z pierwszą tętnicą je­
lita czczego.
3. Taśmy okrężnicy (taeniae coli), wypuklenia okrężnicy (haustra coli)
oraz przyczepki sieciowe (appendices omentales) różnicują jelito grube
od gładkościennego jelita cienkiego.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch T ę t n ic a k r e z k o w a g ó r n a 139

Powietrze
w okrężnicy
poprzecznej A. mesenterlca
sup.
A. marginalis
coli

Powietrze
w okrężnicy Aa. Ielunales
wstępującej

A. cólica
dextra

A. ileocoMca

Cewnik

Papilla
ilealis

Arteriogram tętnicy krezkowej górnej. Rzut przednio-tylny

Porównaj z ryc. 2.68, by odnaleźć gałęzie tętnicy krezkowej górnej. Zwróć uwagę na widoczne pętle zespoleń.

Aa. rectae
Aa. rectae
Tkanka
tłuszczowa
A. mesenterlca
Arkady sup.
tętnicze

Arkady
tętnicze

Aa. rectae
Aa. ielunales
Fenestrae
Arkady
tętnicze

Jelito czcze i kręte. Cechy zewnętrzne A rte rio g ra m tę tn ic y krezkowej górnej.

Porównaj średnicę, grubość ściany, liczbę arkad tętniczych, długość na­ Tętnice je lita czczego, arkady tętnicze
czyń prostych, obecność przezroczystych (bez tkanki tłuszczowej) p o ­ i naczynia proste. Rzut przednio-tylny
wierzchni brzegu krezkowego oraz tkankę tłuszczową zachodzącą na
ścianę jelita.

D o s tro n y
 140 T ę t n ic a k r e z k o w a d o l n a R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

A orta

s ig m o id e a e

A. iliaca
co m m u n is dextra

Punkt krytyczny'

Tętnica krezkowa dolna

Odcięto krezkę jelita cienkiego przy korzeniu krezki, usuwając jelito
czcze (ieiunum) i kręte (ileum).
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Tętnica krezkowa dolna (a. mesenterica inf.) biegnie do tylu od dwu­
nastnicy około 4 cm nad rozdwojeniem aorty; krzyżując lewą tętnicę
biodrową wspólną, przechodzi w tętnicę odbytniczą górną.
2. Od tętnicy krezkowej dolnej odchodzi tętnica okrężnicza lewa oraz
liczne tętnice okrężnicy esowatej. Ostatnie dwie tętnice okrężnicy
esowatej są gałęziam i tętnicy odbytniczej górnej.
3. Miejsce zespolenia ostatniej tętnicy okrężnicy esowatej (od tętnicy krezko­
wej dolnej) określa się mianem punktu krytycznego; tętnica ta posiada
nieliczne zespolenia łączące ją z, tętnicą odbytniczą górną albo nie posiada
ich w ogóle.

D o s tro n y
 ROZDZIAŁ 2 / Brzuch T ę t n ic a kr ezk o w a do lna 141

R. ascendens
arteriae colicae
sinistrae

Pelvis A. mesenterica inf.

renalls
dextra

Ureter dex.

R. descendens
arteriae colicae
sinistrae

Powietrze
w okrężnicy Colon
wstępującej descendens

Cewnik Aa. sigmoideae

A. rectalis
sup.

Osłona
na gonady

Arteriogram tętnicy krezkowej dolnej. Rzut przednio-tylny

Porównaj z ryc. 2.72.
ZW R Ó Ć U W A G Ę : 3. Tętnica odbytnicza górna (a. rectalis superior), będąca przedłuże­
1. Tętnica okrężnicza lewa (a. colica sinistra) biegnie w stronę lewą niem tętnicy krezkowej dolnej, zaopatruje odbytnicę. Końcowe ga­
w kierunku okrężnicy zstępującej i dzieli się na gałąź zstępującą łęzie tętnicy odbytniczej górnej zespalają się z gałęziami tętnicy
oraz wstępującą. odbytniczej środkowej (a. rectalis media) i tętnicy odbytniczej dolnej
2. Tętnice okrężnicy esowatej (arteriae sigmoideae), w liczbie od 2 do 4, (a. rectalis inferior), odchodzącym i od tętnicy biodrowej wewnętrz­
zaopatrują okrężnicę esowatą. nej (a. iliaca interna).

D o s tro n y
 142 S truktury t y l n e j ś c ia n y j a m y b r z u s z n e j R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

C olon tran sve rsu m

Omentum maius

lunctura
duodenoieiunalis
A. cólica m edia
(w krezce okrężnlcy
poprzecznej)
leiunum
Mesenterium (przecięta)

Flexura dextra coli

Duodenum
Aorta
A. ileocolica A. mesenterica inf.

Colon ascendens M. psoas maior

Appendices omentales
Colon descendens
Taenia coli
Colon sigmoideum

Mesocolon
sigmoideum

Caecum

A. epigástrica inf.

Pars distalis ilei

ł -----------------
EBS Otrzewna tylnej części jamy brzusznej. Widok od przodu
Sieć większą (omentum maius) wraz z okrężnicą poprzeczną (colon trans­
versum) i krezką okrężnicy poprzecznej (mesocolon transversum) odchy­
lono ku górze. Porównaj z ryc. 2.75.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Zgięcie dwunastniczo-czcze (flexura duodenoieiunalis) jest położone na
lewo od płaszczyzny pośrodkowej, tuż poniżej nasady krezki okręż­
nicy poprzecznej.
2. Pierwszych kilka centymetrów jelita czczego (ieiunum) zstępuje ku
dołowi i na stronę lewą, do przodu od nerki lewej. Ostatnich kilka
centymetrów jelita krętego (ileum) wstępuje ku górze i na praw o,
opuszczając jamę miednicy.
D o s tro n y
A. umbilicalis
(pars oclusa)
3. Korzeń krezki jelita cienkiego (radix mesenterii), długości około 15-20
cm, rozciąga się między zgięciem dwunastniczo-czczym a przejściem
jelita krętego w jelito ślepe (caecum). Krezka układa się wachlarzowato
w liczne fałdy, osiągając obwodowo przy brzegu jelita czczego i kręte­
go około 6 m długości.
4. Jelito grube (intestinum crassum) tworzy 3,5 boku kwadratu, formując
obramowanie wokół jelita krętego i czczego. Prawe obramowanie two­
rzy jelito ślepe oraz okrężnicą wstępująca (colon ascendens), obramowa­
nie górne - okrężnicą poprzeczna, a obramowanie po stronie lewej -
okrężnicą zstępująca (colon descendens) oraz okrężnicą esowata (colon
sigmoideum). Końcowy odcinek okrężnicy esowatej stanowi pozostałą
'/, boku dolnego.
5. Wyrostek robaczkowy (appendix vermiformis) usunięty chirurgicznie.
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch S truktury t y l n e j ś c ia n y j a m y b r z u s z n e j 143

C olon tran sve rsu m

M eso colon tran sve rsu m

A. có lica m edia

A, pancreaticoduodenal is

Pancreas
leiunum

D uodenum

A. có lica sinistra

V. e t a C olon descendens
m esenterica sup

A. ileocoiica A, e t v. m esenterica inf.

A. e tv . testicularis
Nodus lym phaticus
pa racolicus

Ureter

M . p s o a s m a io r

Plexus n y poga stricus sup.

C aecum Aa. sigm oide ae

M esocolon
sigm oide um

Ileum

A p p e n d ic e s om en ta le s C olon sigm oide um

Tylna ściana jam y brzusznej. W idok od przodu

Ten sam preparat widoczny na ryc. 2.74.
ZW R Ó Ć U W A G Ę :
1. Dwunastnica przed skrzyżowaniem z naczyniami krezkowym gór­
nymi jest szeroka, a w odcinku dalszym węższa.
2. Tętnice jelita czczego (arteriae ieiunales) oraz jelita krętego (arteriae
ileales) - na rycinie odcięte - odchodzą z lewego obwodu tętnicy
krezkowej górnej; tętnica okrężnicza prawa (a. colica dextra) na tym
preparacie jest gałęzią tętnicy krętniczo-okrężniczej (a. ileocolica).
3. Po stronie prawej widoczne są w ęzły chłonne krezki okrężnicy (no-
cli lymphatici mesocolici), obok okrężnicy w ęzły przyokrężnicze (nocli
D o s tro n y
łymphatici paracolici) oraz węzły w zdłuż tętnicy krętniczo-kątniczej,
które odprowadzają chłonkę do węzłów położonych brzusznie od
trzustki.
4. Analizując płaszczyzny czołowe, należy stwierdzić, że jelita oraz
naczynia jelitowe leżą do przodu od naczyń jądrowych, z kolei na­
czynia jądrowe leżą do przodu od nerek, ich naczyń oraz moczo-
wodów.
5. Splot podbrzuszny górny leży w obrębie rozdwojenia aorty (bifur-
catio aortae) oraz do przodu od lewej żyły biodrowej wspólnej (v.
iliaca communis), trzonu 5 kręgu lędźwiowego i 5 krążka między-
kręgowego.
 144 S truktury t y l n e j ś c ia n y j a m y b r z u s z n e j R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Area nuda Area lobl caudatl hepatls

hepatls
Oesophagus et
Glandula a. gástrica sinistra
suprarenalls
dextra Area gástrica

Area splenica

Radix mesocolonl
Area lobl transversl
dextri hepatls

Area cólica
Duodenum descendentls
Area coll
ascendentls Ren sinister

Ren dexter

Area ¡elunl Area ¡elunl

Radix mesenterü

V .e ta .
A U reter mesenterlca sup.

Llg. fa lclfo rm e
Llg. triang ulare
slnlstrum

Llg. Recessus sup.

coronarlum omentalls Położenie narządów w tylnej części
jam y brzusznej. Widok od przodu
Llg. triangulare Llg. splenorenale
A. Dwunastnica i trzustka. B. Dwunastnica i trzust­
ka usunięte. C . Dwunastnica i trzustka odpreparo-
Glandula wane z preparatu (A).
V. renalls dextra
suprarenalls
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
sinistra
1. N arządy pokryte otrzewną zaznaczono kolorem
Ureter dex żółtym.
V. renalls
sinistra
2. Widoczne jest położenie nerek w stosunku do nad
nerczy (glándula suprarenalis) , pola nagiego (area nu­
V. et a. testlcularls
da) wątroby, okrężnicy (colon), dwunastnicy (duode­
dextra
V. et a. testlcularls num), żołądka (gaster), trzustki {pancreas) oraz śle­
sinistra dziony (splen).
3. N a ryc. A w idoczna jest linia przyczepu krezki
okrężnicy poprzecznej do trzonu trzustki (corpus
pancreatis) i ogona trzustki (cauda pancreatis); na­
rządy przylegające do odpow iednich powierzchni
prawej i lewej nerki oznaczono m ianem „pole'
Trias (area).
4. N a ryc. A przy wskazanym strzałką otworze sie­
Caput pancreatis ciowym (foramen omentale) widoczny jest prawy
gruczoł nadnerczowy (glándula suprarenalis dextra).
5. N a ryc. B trzy części więzadła wieńcowego wątro­
by (lig. coronarium hepatis) przyczepione są do prze­
leiunum
pony, z wyjątkiem miejsc, w których znajduje się
żyła główna dolna (v. cava inf), nadnercze i nerka.
6. N a ryc. B i C naczynia jelitowe leżą w płaszczyźnie
położonej do przodu od płaszczyzny naczyń jądro­
Duodenum wych; naczynia jądrowe z kolei leżą do przodu od
Rr et verae Intestinales
płaszczyzny nerek, ich naczyń oraz moczowodów.
c
Do strony
 ROZDZIAŁ 2 / Brzuch S truktury t y l n e j ś c ia n y j a m y b r z u s z n e j 145

G anglion co ella cum

e t tru n cu s co elia cus T runcus vagalls post.
(hiatus oe soph age us)

Plexus phrenlcus
A phrenica Interior

W . he patlcae —

A. phrenica Interior
Recessus
costodlaphragm atlcus

Glandula suprarenalls
Costa X

Glandula suprarenalls
Diaphragm a

A. m esenterlca superior

M. transversus ab dom inis

A. subcostalls e t nervus Truncus sym pathlcus
su bco sta lls
■ M. obllquus externus abdominis
M. qu ad ra tu slu m b o ru m
M obllquus Internus abdominis
N. Illohypogatrlcus
e t Illolngulnalls M. transversus abdom inis

A. e t v. m esenterlca Inferior
M. Illacus
N. c u ta n e u s fermons
lateralis A. e tv . testlcularls

M. psoas m alor
N. fe m o ra lis
U reter

Pars psoatlca fascia e Illacae

N. g e n ltofem oralls

A. e t v. te stlcu la rls
A. e t v. Illaca externa
D uctus deferens

2.77 Trzewia i naczynia tylnej ściany jamy brzusznej

A Duże naczynia, nerki, nadnercza. W idok od przodu. B. Położenie lewej żyły nerkowej i poziomej częś­
ci dwunastnicy w stosunku do aorty i tętnicy krezkowej górnej. W idok od strony bocznej.
ZWRÓĆ. UWAGĘ Truncus
1. Aorta brzuszna jest krótsza i węższa od żyły głównej dolnej. coeliacus
2. Pień trzewny (truncus coeliacus) jest otoczony splotem trzew nym (plexus coeliacus) i zwojami trzew nym i
(ganglia coeliaca). Zwoje trzew ne otrzymują gałęzie z pnia tylnego nerw u błędnego.
3. Tętnica krezkowa górna (a. mesenterica sup.) odchodzi poniżej pnia trzewnego.
A
A e t v. renalis
4. N a ryc. B: lewa żyła nerkowa i dwunastnica są wciśnięte m iędzy aortę, leżącą z tyłu, a tętnicę krezko­ sinistra
w ą górną, leżącą z przodu.
5. Tętnica krezkowa dolna odchodzi około 4 cm powyżej rozdwojenia aorty i krzyżuje lewe naczynia bio­ A, m e s e n te ric a _______
drowe w spólne, a następnie przechodzi w tętnicę odbytniczą górną. sup.
6. Nerki leżą do przo d u od części lędźwiowej przepony, rozcięgna mięśnia poprzecznego brzucha (apo­
neurosis musculi transversi abdomims), mięśnia czworobocznego lędźwi (musculus quadratus himbonim) Pars horizontalis
i mięśni lędźwiowych. Żyła nerkowa lewa odprow adza krew z lewego jądra, lewego gruczołu nadner- duodenl
czowego oraz lewej nerki. Tętnice nerkowe leżą do ty łu od ży ł nerkowych.
Inte stin u m _______I j <
7. Moczowód (ureter) krzyżuje tętnicę biodrow ą zew nętrzną nieco poniżej rozdwojenia tętnicy biodrowej
tenue V s. //
wspólnej. Unaczynienie m oczow odu pochodzi z trzech głównych źródeł: (a) z tętnicy nerkowej - od
góry, (b) z tętnicy pęcherzowej - od d o łu , oraz (c) z tętnicy biodrowej wspólnej bądź z aorty.
Aorta
8. Naczynia jądrowe krzyżują moczowód od p rzodu i biegną z nasieniowodem (cludus cleferens), przecho­
dząc wspólnie przez pierścień pachwinowy głęboki (anulus inguinalis profundus).

D o s tro n y
 146 N erki ROZDZIAŁ 2 / Brzuch

Extrem itas su p

M argo m edialis
F acie s a n t.

Labium
a n te riu s et
A. re n a lis po sterius

V. re n a lis

S inus
renalis

M argo
m edialis

Facies
p osterior

E xtrem itas inf. U reter

Nerka prawa. Widok od przodu Zatoka nerkowa.

ZW RÓ Ć UW AGĘ:
Widok od przodu i od strony przyśrodkowej
1. We wnęce nerki (hilum renale), stanowiącej wejście do zatoki nerkowej Zatoka nerkowa to podłużnie przebiegająca szczelina po przyśrodkowej
(sinus renalis), znajdują się w kolejności od przodu do tyłu: żyła, tętni­ stronie nerki; zawiera ona miedniczkę nerkową i naczynia nerkowe.
ca oraz miedniczka nerkowa (pelvis renalis) lub moczowód (ureter).
2. Gałąź tętnicy nerkowej często biegnie do tyłu od miedniczki nerko­
wej.
3. Koniec górny (extremitas snp.) nerki jest zwykle szerszy od końca
dolnego (extremitas inf) nerki i znajduje się bliżej płaszczyzny po-
środkowej.

Papilla
C olum nae renalis
re nales
Nerka. Przekrój czołowy C alix
renalis minor
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. Stożkowate piram idy nerkowe (pyramides renales) rozchodzą się pro­
C alix
mieniście od zatoki nerkowej do powierzchni nerki. Zaokrąglony szczyt
renalis m aior
piramidy tworzy brodawkę nerkową (papilla renalis), która objęta jest
kielichem nerkowym (calix renalis), do którego z brodawki spływa mocz
ostateczny. Piramidy, na przekroju prążkowane, tworzą rdzeń nerki, za­
Pelvis
wierający pętle nefronu i kanaliki zbiorcze.
renalis
2. Kora nerkowa (cortex renalis) tworzy zewnętrzną trzecią część miąższu
P yram ides
nerki. Wnika ona w obręb rdzenia nerkowego (medulla renalis) między
renales
piram idy nerkowe w postaci słupów nerkowych (columnae renales).
Widoczna na przekroju kora nerkowa ma strukturę ziarnistą i zawiera Ureter
kłębuszki oraz kanaliki kręte. Tętnice międzypłatowe (aa. interlobares)
biegną w obrębie słupów nerkowych. C ortex
3. Moczowód jest drogą odpływ u m oczu z miedniczki nerkowej; do renalis
miedniczki nerkowej wiodą dwa lub trzy kielichy nerkowe większe
(calices renales maiores). Każda nerka m a 7-14 kielichów nerkowych
mniejszych (calices renales minores), odprowadzających mocz do kie­
lichów nerkowych większych.
D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch N erki 147

Segmentum superius

m jg G a łę z ie tę tn ic y n e rk o w e jw z a to c e n e rk i.
W id o k o d s tro n y p rzy ś ro d ko w e j
Około 25% nerek może posiadać dwie, trzy, a nawet cztery tętnice
nerkowe odchodzące od aorty. Takie dodatkowe naczynia wchodzą
do miąższu nerki przez zatokę albo przez dolny lub górny koniec
nerki.

Tętnice se g m e n tow e
A. W idok od przodu. B. W idok od tyłu.
Tętnica nerkowa dzieli się na pięć gałęzi, z których każda zaopatruje
jed en segment nerki. Tylko tętnica segm entu górnego i tętnica seg­
m e n tu dolnego zaopatrują całą grubość nerki. G ałąź tylna tętnicy
nerkowej przechodzi powyżej m iedniczki nerkowej, dochodząc do
swojego segmentu.

D o s tro n y
 148 N erki R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch

Aa. arcuatae
A. interlob ularis C o s ta XI e t XII

Aa. interlob are s

E xtre m ita s su p .
A. lobaris

A. se gm enti
posterions A. su pra ren alis

A. renalis

A. interlob aris

A. interlobaris

E xtrem itas inf.

B

H - I l Odgałęzienia tętnic segmentowych

A. Preparat korozyjny tętnicy segmentu tylnego nerki. B. Arteriogram 2. W pobliżu połączenia kory z rdzeniem tętnice łukowate (aa. arcuatae)
tętnicy nerkowej. Projekcja przednio-tylna. odchodzą pod kątem prostym od głównych pni; tętnice łukowate nie
tworzą zespoleń.
Z W R Ó Ć U W AG Ę :
3. Od tętnic łukow atych (czasem od tętnic międzypłatowych) odcho­
1. Tętnica segmentowa oddaje tętnicę płatow ą do każdej piram idy,
dzą tętnice międzypłacikowe, które wnikają do kory nerki.
z kolei tętnica płatow a dzieli się na dwie lub trzy tętnice m iędzypła-
towe (aa. interlobares).

C o s ta XII

C apsula fib ro s a
C a lix re n a lis m in o r
C a lix re n a lis m a io r
P elvis re n a lis
C o rte x renalis
C a lix renalis
m inor
M edulla renalis
U reter
C a lix re n a lis
Pow ietrze C olum na renalis m aior
w św ie tle je lita

Pelvis re n a lis

Papilla re n a lis ---------

P yram is re nalis —
O s sa cru m
R adius m e du llaris

U reter

C ew nik w pę cherzu
m oczow ym

2.85 Kielichy nerkowe

A. Pielogram. Środek kontrastowy uwidacznia poszczególne odcinki
dróg odprowadzających mocz. Brodawki nerkowe (papillae renales), za­
znaczone strzałkami, objęte są przez kielichy nerkowe mniejsze (calices
renales minores), uchodzące do kielichów nerkowych większych (calices
Co spfi&lgy maiores); kielichy nerkowe większe tworzą miedniczkę nerkową
(pelvis renalis), której przed łu żen iem jest moczowód (ureter). Moczo-
wód biegnie do d o łu w kierunku pęcherza moczowego (vesica urinaria)
w zdłuż wyrostków poprzecznych kręgów lędźwiowych. B. Widok od
przodu. Aby uwidocznić miedniczkę nerkową i kielichy nerkowe, usu­
nięto wargę przednią zatoki nerkowej.
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch
U reter dex.
Wady rozwojowe nerki i moczowodu. Widok od przodu
A. Rozszczep m iedniczki nerkow ej, typ rozgałęziony. M iedniczki
nerkowe zostały zastąpione przez dwa długie kielichy nerkowe więk­
sze, leżące częściowo w ew nątrz, a częściowo na zew nątrz zatoki
nerkowej. B. M oczow ód dw udzielny lub podw ójny (ureter bifidus)
może występować jednostronnie bądź dw ustronnie. Dw udzielność
może być całkowita lub częściowa. C. M oczowód zlokalizowany za
żyłą głów ną dolną (v. cava inf). Moczowód biegnie początkowo do
D o s tro n y
V e s ic a u rin a ria
V. ca va inf.
U re te rsin
U re te r dex.
tyłu, a następnie do p rzodu od żyły głównej dolnej. D. Nerka podko-
wiasta (ren unguliformis). Prawa i lewa nerka łączą się swoimi górny­
mi lub dolnymi końcami. E. Ektopia miedniczna nerki (ectopia renis).
N erka miedniczna nie posiada torebki tłuszczowej i może występo­
w ać jedno- lub obustronnie. Przy porodzie może być przyczyną koli­
zji porodowej i ulec uszkodzeniu.
 150 T ylna ś c ia n a j a m y b r z u s z n e j i s p l o t l ę d ź w io w y R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Tylna ś cia n a ja m y brzusznej - 1.

W idok od strony bocznej i od tyłu
Mięsień najszerszy grzbietu częściowo usunięto.
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Mięsień skośny zewnętrzny brzucha (m. obliquiis
externus abdominis) ma wolny, skośny tylny brzeg,
przyczepiający się od końca żebra XII do połowy
grzebienia biodrowego. M. se rratus post. Int.
2. Mięsień skośny wewnętrzny brzucha (m. obliquiis
interims abdominis) przyczepia się do tyłu od mięś­ Costa XI
nia skośnego zewnętrznego brzucha.
3. Trójkąt lędźwiowy (trigonum lumbale) leży mię­
dzy mięśniem skośnym wew nętrznym brzucha T rigonum lum bale
a mięśniem zębatym tylnym dolnym (m. seiratus
posterior infetior).
M. ob liqu us internus
abdom inis
Fascia th oraco lu m b aris

R. cutaneus
lateralis nervi Th 12

R. cutaneus
lateralis nervi L1

Rr. do rsa le s nervorum

L1.L2, L3
(ram i cutanei)

T y ln a ś c ia n a ja m y brzusznej - II.
M. se rratus W idok od strony bocznej i od tyłu
post. inf.
Mięsień skośny zewnętrzny brzucha nacięto i odsunięto do bo­
ku, a mięsień skośny wewnętrzny brzucha nacięto i przesunię­
Costa XI to przyśrodkowo. Mięsień poprzeczny brzucha (m. transversus
abdominis) i jego rozcięgno uw idoczniono w miejscu wejścia
nerwu podżebrowego (Thl2) i nerwu biodrowo-podbrzuszne-
go (LI). Nerwy te oddają gałęzie ruchowe i gałęzie skórne
boczne, a następnie przechodzą do przodu między mięśniem
skośnym wew nętrznym a mięśniem poprzecznym brzucha.

N. su bco sta lls

(T h12)

M .o b llq u u s
externus ab dom inis

M. ob liqu us
internus ab dom inis

M. tran sve rsu s abdom inis

et aponeu rosis m usculi
transversi ab dom inis
N ilioh ypog astricus (L1)

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch T ylna ś c ia n a j a m y b r z u s z n e j i s p l o t l ę d ź w io w y 151

Tylna ścia n a ja m y brzusznej - III.

W id o k od stro n y bocznej i od tyłu
Rozcięgno mięśnia poprzecznego brzucha przecięto
m iędzy nerw em podżebrow ym (n. subcostalis)
a nerwem biodrowo-podbrzusznym (n. iliohypogas-
tricus), bocznie od skośnego brzegu mięśnia czworo­
bocznego lędźwi (m. ąuadralus lumborum). Uwidocz­
niono w ten sposób tkankę tłuszczową zaotrzewno-
wą otaczającą nerkę. Powięź nerkowa (fascia renalis)
znajduje się w tkance tłuszczowej; część tkanki tłusz­
czowej wewnątrz powięzi nerkowej jest określana
M. e re cto r spinae jako torebka tłuszczowa (capsula adiposa), natomiast
tkanka tłuszczowa leżąca na zewnątrz powięzi ner­
Fascia lum baris kowej jest określana jako ciało tłuszczowe przyner-
(lam ina ant. kowe (corpusadiposumpararenale).
e t posterior)

Corpus ad ip osum
pararenale

Fascia re nalis

M. q u adratus
lum borum

2.90 Tylna ś c ia n a ja m y
Peritoneum
brzusznej oraz n e rki.
Przekrój poprzeczny,
P ars
w id o k od góry Fascia
psoatica
tra n s v e rs a lis
ZW RÓĆ UW AGĘ: fa s c ia e
1. Powięź nerkowa (fascia renalis) jest od­ iliacae
Fascia renalis
dzielona od torebki włóknistej nerki przez M .p s o a s (lam ina ant.)
torebkę tłuszczową (capsula adiposa), któ­ m aior
ra przechodzi w tkankę tłuszczową znaj­
dującą się przy wnęce nerkowej (hilum C orpus adiposum
renalis). pararenale
2. Zewnętrznie do powięzi nerkowej leży M. transversus
abdom inis
ciało tłuszczowe przynerkowe (corpus ad­
iposum pararenale); powięź nerkowa obej­ M. obliquus
muje też nadnercza. internus abdom inis
3. Część lędźwiowa powięzi biodrowo-lędź- M. obliquus
wiowej (parspsoaticafasciae iliopsoae) p o ­ externus abdom inis
krywa mięsień lędźwiowy większy (m.
psoas maior), który łączy się z powięzią
C orpus ad iposum
mięśnia czworobocznego lędźwi.
pararenale
4. Powięź mięśnia czworobocznego lędźwi
przechodzi bocznie w blaszkę przednią F ascia re n a lis
(lam ina posterior)
powięzi piersiowo-lędźwiowej (lamina
M. latissim us
ant.fasciaethoracolumbaris). dorsi
5. Powięź piersiowo-lędźwiowa składa się M. q u adratus
z dwóch blaszek i pokrywa mięśnie głę­ Fascia th o ra c o lu m b a ris lum borum
bokie grzbietu (mm. dorsi profunda). M m . dorsi (lam ina a n t. e t p o s te rio r)
profund a

D o s tro n y
 152 T ylna ś c ia n a j a m y b r z u s z n e j i s p l o t l ę d ź w io w y R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Hiatus oe soph age us

Diaphragm a

Lig. arcuatum Hiatus ao rticus

m ediale

C osta XII Lig. arcua tu m laterale

C rus sinistrum
N. subcostalis

iliohypogastricus
M . psoas m aior

M . quadratus
lum borum
N. ilioinguinalis

M. tran sve rsu s

ab dom inis

N. obturatorius
M. iliacus
T runcus
lum bosacralis
N. cutaneus
T runcus fe m o ris lateralis
sym pathicus
N. ge nitofem oralis

N. ischiadicus '
N. fe m o ra lis
M. psoas m aior

R. ge nitalis nervi
ge nitofem oralis

Splot lędźwiowy oraz przyczepy kręgowe przepony. Widok od przodu

ZWRÓĆ UWAGĘ (MIĘŚNIE):
1. Mięsień poprzeczny brzucha (m. transversus abdominis) przechodzi
w rozcięgno w zdłuż linii biegnącej ku dołowi od zakończenia XII żebra.
2. Boczny brzeg mięśnia czworobocznego lędźwi (m. guadratus lumbo-
rum) ma skośny przebieg. Powięź tego mięśnia jest zgrubiała i two­
rzy więzadło łukow ate boczne (lig. arcuatum laterale) u góry oraz
więzadło biodrowo-lędźwiowe (lig. iliolumbale) u dołu.
3. Mięsień biodrowy (m. ihacus) leży poniżej grzebienia biodrow ego
(cristailiaca).
4. Mięsień lędźwiowy większy (m. psoas maior) powyżej grzebienia biod­
rowego biegnie do w ięzadła łukow atego przyśrodkowego, które jest
utworzone przez zgrubiałą część lędźwiową powięzi biodrowo-lędź-
wiowej.
ZWRÓĆ UWAGĘ (NERWY):
5. Nerw podżebrowy (Thl2) przechodzi do tyłu od więzadła łukowatego
bocznego i biegnie ku dołowi od XII żebra (równolegle z tętnicą).
6. N a bocznym brzegu mięśnia lędźwiowego większego w idoczne są
cztery nerwy. Nerw biodrowo-podbrzuszny (n. iliohypogastricus) układa
Do strony
się w charakterystyczny, przedstawiony na rycinie sposób. Nerw biod-
rowo-pachwinowy (n. ilioinguinalis) i nerw skórny boczny uda (n. cuta-
neusfemoris lateralis) mają przebieg zmienny. Nerw udowy (n.femoralis)
wchodzi między mięsień biodrowy (m. ihacus) a mięsień lędźwiowy
większy (m. psoas maior).
7. N erw płciow o-udow y (n. genitofemoralis) przebija od przodu mięsień
lędźwiowy większy i jego powięź.
8. N erw zasłonow y (n. obturatorius) i jego gałąź L4, która łączy się z L5,
tworzą pień lędźwiowo-krzyżowy (truncus lumbosacralis), widoczny
na brzegu przyśrodkowym mięśnia lędźwiowego większego. Pień lędź­
wiowo-krzyżowy, krzyżując skrzydło kości biodrowej, zstępuje do
miednicy mniejszej.
9. Pień w spółczulny wstępuje do jamy brzusznej z mięśniem lędźwio­
wym większym do tyłu od w ięzadła łukow atego przyśrodkowego.
Pień współczulny zstępuje na trzonach kręgów i krążkach międzykrę-
gowych w zdłuż przyczepu mięśnia lędźwiowego większego i wchodzi
do miednicy. Gałęzie łączące (rr. communicantes) pnia współczulnego
biegną do tyłu razem z tętnicami lędźwiowymi lub w niewielkiej odle­
głości od nich i dochodzą do nerwów lędźwiowych.
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch Tylna ś c ia n a j a m y b r z u s z n e j i s p l o t l ę d ź w io w y 153

Tabela 2.2 Nerwy splotu lędźwiowego

1 i 2. N erw bio d ro w o -p a ch w in o w y ( n . ilio in g u in a lis ) i nerw
b io d ro w o -p o d b rzu s zn y fn . ilio h y p o g a s t r ic u s ) pow stają
z ga łę zi brzusznej pierw sze go nerw u lędźw iow ego (L 1),
w c h o d z ą d o ja m y brzusznej d o ty łu o d w ię za d ła łuko w ate go
p rzyśro dkow e go oraz z s tę p u ją ku d o ło w i i bocznie, d o przodu
N su bco sta lis o d m ięśnia czw o ro b o czn e g o lędźw i; prze b ija ją m ięsień
po przeczny brzu ch a w pobliżu ko lca b iod row e go przedniego
g ó rn e g o (spina ilia c a a n t . s u p ) , a na stępnie przechodzą
N iliohypogastricus (1) przez m ię sień sk o śn y w e w n ę trzn y i ze w nętrzny brzucha,
za opatrując s k ó rę o k o lic y na dłonow e j i pachw inow ej.

N ilioing unalis (2) 3. N erw sk ó rn y b o czn y uda (n . c u t a n e u s f e m o r is la t e r a lis , L2, L3)

bieg nie ku do ło w i i bocznie na m ięśniu biod row ym i przechodzi
na u d o p o d w ię za d łe m pa chw inow ym przyśro dkow o o d kolca
M psoas m aior bio d ro w e g o prze d n ie g o g ó rn e g o ; za opatruje on skórę przednio-
Truncus -b ocznej pow ierzchni uda.
et gangion trunci sym p athici
T ru n c u s 4. N erw u d o w y (fem orafe, L2-L4) w yc h o d z i z bocznego brzegu
lum b o sa cra lis (7) m ięśnia lędźw iow e go w ię ks ze g o i za opatruje m ięsień biodrowy
M. iliacus
o raz pro sto w n ik i staw u kolanow ego.
N. cutaneus
R. ge nitalis
fem oris lateralis (3) 5. N e rw p łc io w o -u d o w y fn . g e n i t o f e m o r a li s , L 1 , L2) przebija
e t fe m o ra lis
N. ge nitofem oralis (5) p rze d n ią po w ierzchnię m ięśnia lędźw iow e go w iększego
nervi
ge n ito fe m o ra lis (5) i bieg n ie ku d o ło w i d o ty łu od pow ięzi te g o m ięśnia; nerw ten
bo czn ie od tę tn ic y biod row e j w sp ólnej i tę tn ic y biodrow ej
N. isch ia d icu s zew nętrznej dzieli się na gałąź p łc io w ą fr. g e n ita lis ) oraz
gałąź u d o w ą f r . f e m o r a l i s ) .

6. N erw za sło n o w y (L2-L4) w ychodzi z przyśro dkow e go brzegu

N. o b tu ra to riu s (6)
m ięśnia lędźw iow e go i za opatruje m ięśnie przyw odziciele uda.

7. Pień lędźw iow o -krzyżow y (L4-L5) przechodzi nad skrzydłem

ko ści krzyżow ej i zs tę p u je d o m iednicy, gdzie razem z gałęziam i
brzusznym i nerw ów krzyżow ych S 1-S 4 tw o rzy sp lo t krzyżowy.

Tabela 2 .3 Główne mięśnie tylnej ściany jam y brzusznej

M ię s ie 4 P rz y c z e p p o c z ą tk o w y P rz y c z e p k o ń c o w y U n e i w t e n ie C zyn n o ść

mięsień lędźwiowy większy® w yrostki poprzeczne kręgó w lędźwiowych; krętarz m niejszy gałęzie mięśniowe zgina w stawie biodrowym
trzo ny kręgó w Th 12-L5 oraz leżące m iędzy (s p lo t lędźw iow y L2-L4) (wraz z m ięśniem biodrowym ), zgina bocznie
nim i krążki m iędzykręgow e w obrębie kręgosłupa lędźwiowego,
zgina tu łó w

mięsień biodrow y8 d ó ł biodrow y (g ó m e 2/ 3) , krętarz m niejszy nerw udow y (L2-L4) zgina udo, stabilizuje staw biodrowy;
skrzydła kości krzyżowej, (pow ierzchnia poniżej); w spom aga czynność mięśnia lędźwiowego
w ięzadło krzyżow o-biodrow e przednie śc ię g n o m , lędźw iowego w iększego w iększego

mięsień czw oroboczny lędźwi brzeg d o ln y żebra XII w ięzadło biodrow o-lędźwiowe gałęzie m ięśniow e (L1-L4); zgina bocznie kręgosłup;
(część przyśrodkow a) oraz grzebień biodrow y n. podżebrow y(Th12) ustala XII żebro podczas
oraz w yrostki poprzeczne (w arga w ew nętrzna) fa zy w dechow ej
kręgów lędźwiowych L1-L4

"Mięsień lędźwiowy większy ( m . psoas maior) oraz m. biodrowy (m . iliacus) są opisywane wspólnie podczas omawiania ruchu zgięcia wsławię biodrowym. Mięsień biodrowo-lędźwiowy ( m . iliops oas) jest głównym zginaczem uda przy
ustalonym tułowiu oraz silnym zginaczem tułowia przy ustalonym udzie (np. podczas wykonywania tzw. brzuszków).

D o s tro n y
 154 P rzepo na R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Pars sternalis Fissura ante rom ed ia na

' Fissura a n te ro la te ralis

Pars co stalis

Foram en venae
ca vae

Hiatus oe sophageus

Lig.
arcuatum
medianum
Hiatus ao rticus

Fissura m usculi
Lig- psoae m aioris
arcuatum
mediale
T rigonum
lum bocostale

arcuatum
laterale

M. qu a d ra tu s lum borum

C rus de xtrum Crus slnlstrum

Q j3 | Przepona. Widok od dołu
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Środek ścięgnisty (centrum tendineum) przepony ma kształt koniczy­
ny i stanowi wstawkę rozcięgna w obrębie mięśnia.
2. Widoczne są przyczepy mięśniowe: z przodu na wewnętrznej p o ­
wierzchni wyrostka mieczykowatego (processus xiphoideus), bocznie
na dolnych sześciu chrząstkach żebrowych (YH-XH) oraz z tyłu na
górnych trzech trzonach kręgów lędźwiowych. Ostatnie z wymie­
nionych tworzą prawą i lewą odnogę przepony. Łączą się one do
przodu od rozworu aortowego (hiatus aorticus), tworząc w ięzadło
łukow ate pośrodkowe (lig. arcuatum medianum). Zgrubienie powięzi
mięśnia lędźwiowego większego i mięśnia czworobocznego lędźwi
(więzadło łukow ate przyśrodkowe i boczne) tworzą również przy­
czep początkowy przepony.
3. Po stronie lewej preparatu, bocznie od więzadła łukowatego bocz­
nego, w idoczny jest trójkąt lędźwiowo-żebrowy, który może być
miejscem przepukliny, przez którą zawartość jamy brzusznej prze­
mieszcza się do jamy opłucnej.

Lig. arcua tu m
m edianum
S ternum
T runcus co elia cus
A hepática
D iaphragm a - co m m u nis — A. splenica

V. cava inf. C rus sinistru m

A gastroriu otíe nalis
" A. renalis sinistra
O esopha gus
A. renalis dextra A. mesenterica sup.
A orta
Truncus co elia cus
A orta

A. m esenterica sup.
B

Przepona. Widok od strony bocznej

A. Otwory przepony. W przeponie istnieją trzy duże otwory umożli­
wiające przejście struktur z klatki piersiowej do jam y brzusznej: (a)
otwór żyły głównej dolnej (foramen yenae cavae), najbardziej z przodu, na
poziomie Th8, po prawej stronie płaszczyzny pośrodkowej; (b) rozwór
p ^ o e ły ^ ę w y (hiatus oesophageus), pośrodku, na poziomie ThlO, po stro­
nie lewej; (c) rozwór aorto wy (hiatus aorticus), przez który aorta prze­
chodzi do ty łu od kręgowych przyczepów przepony w linii pośrodko­
wej, na poziomie Thl2. B. W ięzadło łukow ate pośrodkowe i gałęzie aor­
ty. Widok od przodu.
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch N e r w y a u t o n o m ic z n e 155

Miejsca
rzutowania
bólutrzewnego
H epar,
ve sica biliaris
A. Widok od przodu. B. Wi­
e t du oden um dok od tyłu. Ból trzewny ma
(w skutek różne natężenie, od tępego aż
po dra żnienia po ostty. Jest on trudny do zlo­
przepony) kalizowania. Ból promieniuje
I Duodenum, do części ciała zaopatrywanej
caput przezsomatycznewłókna czu­
pancreatis G a s te r ciowe z tego samego segmen tu
V esica bilia ris
rdzeniakręgowego, który otrzy -
Veäca biliaris S p le n ------------- mujewłókna czucia trzewnego
Hepar (autonomiczne) z danego na­
i I H epar
Appendix Intestinum tenu e rządu. Bóljest in terpretowany
I verm iform is (kolor różow y) przezośrodkikorowemózguja-
] Caecum ko siln epodrażfl ien iepowierz-
C olon sig m oide um
| e t colon
chniskóty zaopatrywanejprzez
i ascendens Ren e t u reter korzeń grzbietowy danego seg­
mentu. Zjawisko to nazywa się
bólem trzewnym odniesionym.

Tabela 2 .4 S egm entalne unerwienie narządów wewnętrznych i ich miejsca rzutowania (pola H eada).
Ból trzewny odniesiony

Narząd Rdzeń kręgowy Poiesegmentoweorazprzykładkiiniczny

¿żołądek przednie Th6-Th9 lub Th10 okolica nadbrzuszna, okolica podżebrowa lewa
(np. w rzód żołądka)

dwunastnica nerwy błędne, przedzwojowe włókna współczulne Th5-Th9 lub Th10 okolica nadbrzuszna (np. w rzód dwunastnicy),
przez nerwy trzewne większe dochodzą okolica nadłopatkow a oraz okolica tylna szyi
do zwoju trzewnego i krezkowego górnego (np. przy pe rfora cji)

głowa trzustki nerw błędny oraz nerwy trzewne piersiowe Th8-Th9 część dolna okolicy nadbrzusznej (np. zapalenie trzustki)

jelito cienkie (jelito czcze i kręte) pień błędny tylny, przedzwojowe włókna współczulne Th5-Th9 okolica pępkowa (np. niedrożność jelitow a)
przez nerwy trzewne większe dochodzą
do zwoju trzewnego

część bliższa okrężnicy nerw y błędne, przedzwojowe w łókn a w sp ółczulne przez Th10-Th12 okolica ło n o w a (np. W rzodziejące zapalenie okrężnicy)
nerw y trzew ne w iększe dochodzą do zw oju trzew nego
krezkow ego górnego i krezkow ego dolnego

część dalsza okrężnicy unerw ienie przyw spółczulne części dalszej okrężnicy L1-L3 okolica pachwinow a lewa (np. zapalenie okrężnicy
pochodzi z nerw ów trzew nych m iednicznych, esow atej)
nerw ów podbrzusznych oraz sp lo tu podbrzusznego dolnego

śledziona sp lo t trzewny, głów nie nerw y trzew ne większe Th6-Th8 okolica podżebrowa lewa (np. zawał śledziony)

w łókn a w sp ółczulne i przyw spółczulne ze sp lo tu krezkowego Th10 okolica pępkow a oraz okolica pachwinowa prawa
górnego, w łókna aferentne tow arzyszą nerw om (np. zapalenie w yrostka robaczkowego)
wyrostek robaczkowy w spółczulnym do 10 segm entu rdzenia kręgow ego

sp lo t trzew ny (w łókna w spółczulne), nerw błędny Th6-Th9 okolica nadbrzuszna oraz okolica podżebrow a prawa,
(włókna przyw spółczulne) oraz nerw przeponow y prawy ściana tylna klatki piersiowej lub okolica prawego barku
wąlrcba i pęcherzyk żółciow y (w łókna czuciow e) (przez podrażnienie przepony)

nerw y pochodzące ze splotu nerkow ego (zawierające w łókna Th11-T h12 krótkie m ięśnie grzbietu, okolica lędźwiowa,
w spółczulne i przyw spółczulne) oraz trzew ne w łókn a czuciowe ból prom ieniuje do okolicy pachwinowej oraz okolicy
nerka i moczowód z nerw ów trzew nych piersiow ych i lędźwiowych oraz z nerwu m oczow o-płciowej
błędnego (np. kam ica nerkowa lub m oczowodowa)

D o s tro n y
 156 N e r w y a u t o n o m ic z n e R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch

Rr. gastrici tru n ci vagalis a n te rioris

D iaphragm a

G aster (o d cię ty brzeg)

Rr. ga strici tru n ci vagalis posteriores

W tókna w sp ó łczu ln e zaopatrujące żotądek

N. splanchnicus G anglion co elia cum

T runcus co elia cus

G anglion m ese ntericu m superlus

e t a. m ese nterica sup.

G anglion ao rtlcorenale
Plexus renalls
Ganglion
mesentericum
inferius et
a. m esenterica inf. Plexus Interm esenterlcus

Truncus
sym pathicus et
Nn. splanchnlcl lum bales
ganglion trunci
sym pathici

Plexus hypoga stricus sup.

N. hypogastricus

A. ¡Haca interna

Plexus
hypogastricus inf.
Nn. sp la nchn ici pelvlni

A. iliaca externa

N. ischiadicus

N .p u d e n d u s

A u ton o m iczn e u n e rw ie n ie ja m y brzusznej

A. Zwoje nerwowe i sploty autonom iczne w jam ie brzusznej i m iedni­
cy. Widok od przodu. B. Schemat splotów nerwowych i zwojów jam y
brzusznej. Widok od przodu. N erw y w spółczulne i przyw spółczulne
krzyżują się w sieci splotów nerwowych do przodu od aorty; oba typy
włókien oplatają gałęzie aorty brzusznej; w ew nętrzna struktura n er­
wowa splotów jest zm ienna i tru d n o jest wyizolować poszczególne ro ­
dzaje włókien autonomicznych.
ZW R O C UW AGĘ:
1. Widoczne są połączenia splotów na aorcie brzusznej; pień trzewny,
tętnica krezkowa górna, tętnica krezkowa dolna oraz okolice mię­
dzy tym i naczyniam i otoczone są siecią w łókien nerwowych. Sieć ta
tw orzy liczne sploty, n p . splot trzewny, splot krezkowy górny, splot
międzykrezkowy i splot krezkowy dolny. Sploty biegną w zd łu ż ga­
łęzi aorty i docierają do narządów , nosząc nazwy tętnic, w zd łu ż któ-

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch NERWY" A U T O N O M IC Z N E 157

m aior G landula suprarenalls

N. sp la nchn lcus — m in or sinistra

¡m us G anglion aortlcorenale

Plexus renalls

Ganglion m esenterlcum superlus

e ta . m ese nterlca sup .

A. renalls sinistra

Plexus Interm esenterlcus

Nn. splanchnlcl
G anglion m esenterlcum Inferlus
lum bales
e t a. m esenterlca Int.

Plexus ureterlcus,
plexus te stlcu la rls seu ovarlcus

Plexus hypoga stricus

sup.

T runcus sym p athlcus

e t ganglion tru n cl sym pathlcl A. ¡Haca co m m u n is sinistra
e t plexus Illacus

Nn. hypogastrici
B (do splotu
po dbrzuszneg o do ln ego)

rych biegną, n p . splot nerkowy, splot jądrow y, splot jajnikowy, splot
żołądkowy i splot pęcherzykowy. Splot podbrzuszny górny (plexus
hypogastricus sup.) na wysokości rozdwojenia aorty łączy się ze splo­
tem podbrzusznym dolnym (plexus hypogastricus inf.) przez nerw
podbrzuszny prawy i lewy (w. hypogastricus dexter et sinister).
2. Korzeń w spółczulny pochodzi od w łókien przedzw ojow ych (ner­
wów trzewnych) prawego i lewego pnia w spółczulnego. Są to nerwy
trzewne piersiowe: większy, mniejszy i najmniejszy z klatki piersio­
wej oraz nerwy trzew ne lędźwiowe z jam y brzusznej. N erw trzew ny
większy pochodzi ze zwojów piersiowych od 5 do 9, nerw trzew ny
mniejszy ze zwojów piersiowego 10 i 11, nerw trzew ny najmniejszy
pochodzi z 12 zwoju piersiowego. N erw y trzew ne lędźwiowe p ocho­
dzą z czterech zwojów lędźwiowych.
3. Współczulne nerwy trzewne tworzą synapsy w zwojach przedaortal-
nych, n p. nerw trzew ny większy kończy się w zwoju trzewnym, nerw
trzewny mniejszy - w splocie nerkow ym (zwój aortalno-nerkow y),
nerwy trzewne lędźwiowe - w splocie międzykrezkowym i splocie
podbrzusznym górnym. N erw trzew ny większy przebija zwykle od­
nogę przepony na poziomie pnia trzewnego, nerw trzewny mniejszy
znajduje się ku dołow i i bocznie od poprzedniego, a pień współczulny
zstępuje w raz z m ięśniem lędźwiowym większym.
4. Pień w spółczulny leży na trzonach kręgów i zstępuje w zdłuż przed­
niego brzegu mięśnia lędźwiowego większego; pień jest wąski w miej­
scu wejścia do jam y brzusznej, jego zwoje są tu słabo zaznaczone.
O d pnia odchodzi do przodu i przyśrodkowo około sześciu nerwów
lędźwiowych.
5. W łókna przyw spółczulne drogą przedniego i tylnego pnia błędnego
(a wcześniej drogą prawego i lewego nerw u błędnego) są doprowadza­
ne do początkowej i środkowej części przewodu pokarmowego (żołą­
dek, jelito cienkie, jelito ślepe, okrężnica wstępująca oraz prawe 1/ i
okrężnicy poprzecznej). Nerwy trzewne miedniczne, pochodzące z gałę­
zi brzusznych nerwów krzyżowych (S2, S3 i S4), oddają gałęzie przy­
w spółczulne do końcowej części przew odu pokarmowego (lewa '/,
część okrężnicy poprzecznej, okrężnica zstępująca, okrężnica esowata,
odbytnica) oraz do narządów miednicy.

D o s tro n y
 r
£ £ £ ] Nerwy błędne Plexus sym p athicus, v. portae hepatis
e t r. sinister arteriae he paticae propriae
wjamie brzusznej
A. Widok od przodu i od tyłu. O m entum m inus
B. Pnie błędne. Widok od przodu. (o d cię ty brzeg)
Zwoje i splot trzewny oraz n ad n er­ Rr. hepatici
cza. W idok od przodu i od góry. T runcus vagalis post,
(nervus vagus dex.)
T runcus
vagalis ant.
(nervus vagus
sin.)

O esophagus
D uctus hepaticus
co m m u nis

A, hepática de xtra

G a s te r

A. gá strica sinistra
Rr. co elia ci trun ci
vagalis posterioris

A. hepática co m m u nis

Pancreas

A, gá strica sinistra

A, g a stro d uodenalis

A. gá strica dextra

H iatus oe sophageus

T runcus vagalis
A. phrenica inf. de xtra
posterior
et plexus phrenicus
A. phrenica inf. sinistra e t
plexus phrenicus

Glandula suprarenalis
R. co elia cus
dextra

A, gá strica
sinistra
A. capsularis

Glandula suprarenalis
sinistra

T runcus co elia cus

A, renal is
sinistra

co e lia cu m A. te sticu la ris

A. renal is dextra
dex. G anglion sinistra
e t plexus renal is
A o rta co elia cum sin.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch N e r w y a u t o n o m ic z n e 159

A. phrenica inf. G land ula su p ra re n a lis

(gruczoł- odsunięty)

N. sp la n ch n icu s
G anglion co elia cum
m a io r e t m in o r

R. c o m m un ¡cans ve n a m ca va m
in teriorem c u m ve n a a z yg o s

Ug. arcuatum m ediale

Cisterna chyli

A orta V. c a v a inf.
(odsunięta)
Rr. com m u nicantes
G anglion
sym p athicum

P rocessus
tra n sve rsu s (L3)

N. sp la nchn icus
lum balis

Processus
tran sve rsu s (L4)

Nodus lym pha ticu s

U reter

M . p s o a s m in o r (te n d o )
V. c a v a inf.

A. ilia c a c o m m u n is

Vasa [ym p h a tica

Nerwy trzewne, zwój trzewny, pień wspólczulny

Odsunięto prawy gruczoł nadnerczowy (glándula suprarenalis dextra),
nerkę (ren), moczowód (ureter) oraz okrężnicę (colon). Żyłę główną dol­
ną przesunięto przyśrodkowo, trzecią i czwartą żyłę lędźwiową usu­
nięto. Zwróć uwagę, że nerwy trzewne są w łóknam i przędz wojowymi
pochodzącymi od części piersiowej pnia współczulnego. Nerw trzew­
ny większy (n. splanchnicus maior) pochodzi ze zwojów od 5 do 9,
a mniejszy (n. splanchnicus minor) ze zwojów od 10 do 11.
ZW R Ó Ć U W A G Ę :
1. Widoczne są nerwy trzewne (nervi splanchnici), pień wspólczulny
(truncus sympathicus) i żyła łącząca, które przechodzą przez szeroką
na tym preparacie szczelinę w prawej odnodze przepony (crus dex-
trum diaphragmatis).
2. N erw trzew ny większy przebija odnogę przepony na poziomie
pnia trzewnego (truncus coeliacus) i kończy się w zwoju trzewnym
(ganglion coeliacum); nerw trzew ny mniejszy, biegnie bocznie od
nerwu trzewnego większego i kieruje się ku dołowi, kończąc się
w zwoju aortalno-nerkowym (ganglion aoiiicorenale).
3. Pień w spólczulny leży na trzonach kręgów; jego zwoje są słabo
wykształcone. Liczne gałęzie łączące dochodzą od tyłu i od strony
bocznej, natom iast nerwy trzewne lędźwiowe (nn. splanchnici lum­
bales) odchodzą od przodu i od strony przyśrodkowej.
4. Prawostronne węzły chłonne lędźwiowe i naczynia chłonne odpro­
wadzają chłonkę do zbiornika mleczu (cisterna chyli).

D o s tro n y
 160 W l, z ł y i n a c z y n ia c h ł o n n e R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

Nodi lym phatici (A):

I coeliaci
| pancreaticosplenici
| ^ gastroomentales

| gastrici
| mesenterici
I pylorici
Q pancreaticoduodenale

Nodi lym phatici (B ):

pancreaticosplenici
| coeliaci
| mesenterici sup.
pylorici

2.98 Spływ chfonki. Widok od przodu

A. Żołądek, jelito cienkie. B. Śledziona i trzustka. C. Jelito grube. D. Wą­
troba i nerki. Strzałki wskazują kierunek odpływu chłonki; każda grupa
węzłów chłonnych oznaczona jest innym kolorem. Chłonka pochodząca
z węzłów chłonnych brzusznych jest odprowadzana do zbiornika mle­
czu (cisterna chyli) -bańkow ato rozszerzonego dolnego końca przewodu
Do strony
piersiowego. Przewód piersiowy zbiera chłonkę powstającą poniżej po­
ziomu przepony oraz z lewej nadprzeponowej strony ciała. Przewód
piersiowy uchodzi do u kładu żylnego w miejscu połączenia się żyły
podobojczykowej lewej i żyły szyjnej wewnętrznej lewej - w tzw. kącie
żylnym (angulus venosus). Porównaj z ryc. 1.69.
 W ęzły i n a c z y n ia c h ł o n n e 161

Nodi lym phatici (C ):

| paracolici

!| m esenterici superio res

| m esenterici inferiores

□ co lici m edii
| ileocoiici
□ ao rtici laterales

_ J a p p e n d ic u la re s

| | co elia ci

Nodi lym phatici (D ):

n phrenici
| hepatici
l | cysticus

| co elia ci
1 ao rtici laterales
162 USG JAMY BRZUSZNEJ R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch

Ao Aorta
CA Truncus coeliacus
D Diaphragma
H Hllum renale
IVC V. cava Inf.
K Ren
L Hepar
LHV V. hepatlca slnlstra
V LPV R. sin. venae
portae hepatls
LRA A. renalls slnlstra
LRV V. renalls slnlstra
y 7
MHV V. hepatlca media
P Pancreas
PC Confluens portails
PV V. portae hepatls
PVB R. venae portae
hepatls
RHV V. hepatlca dextra
RPV R. dex. venae
portae hepatls
SMA A. mesenterlca sup.
SV V. splenica
 R O Z D Z IA Ł 2 / Hrzuch USC JAM Y BRZUSZNEJ 163
______

D o s tro n y
 164 A orta i żyła g łó w n a d o ln a ROZDZIAŁ 2 / Brzuch

2.100 Aorta brzuszna,

A. ph ren ica inf. gałęzie aorty brzusznej
Lig. arcua tu m m edlanum

A. W idok od tyłu. B. W idok od przodu.

T runcus co elia cus
ZWROC UWAGĘ:
A. su bco sta lis
A. su pra ren alls 1. Nieparzyste gałęzie trzewne: pieńtrzew -
A. m ese nterica sup. ny (Thl2), tętnica krezkowa górna (LI),
Arenalis A. rena|is
A' renalis tętnica krezkowa dolna (L3).
Aa. lum bales 2. Parzyste gałęzie trzewne: tętnice nadner-
czowe (LI), tętnice nerkowe (LI), tętnice
A. te stlcu la rls seu
jajnikowe lub jądrowe (L2).
ovarlca
3. Parzyste gałęzie ścienne: tętnice podżeb-
rowe (Thl2), tętnice przeponow e dolne
A. m esenterica Inf. (Thl2), tętnice lędźwiowe (L1-L4).
4. N ieparzysta gałąź ścienna, tętnica krzy­
żowa pośrodkowa, powstaje na wysoko­
ści kąta p o d ziału aorty.

Opis do ryc. 2.102

V hepática dextra
hepatlca m edia Ao Aorta PC C onfluens portalls
BAo B lfu rcatlo aortae PH C a p u tp a n c re a tls
V. phrenica Inf. V. hepatlca slnlstra CA Truncus co elia cus PT Cauda pancreatls
D Diaphragm a PU Processus unclnatus
V. phrenica Inf.
DB Bulbus duodenl pancreatls
De C olon d e sce n d e n s Py Pylorus
Do Duodenum M. rectus abdom inis
DBM M m . dorsl profundi RC C rus dextrum
V. su prarenalls GE lunctura Lobus Inf. pu lm onis dextrl
V. suprarenalls
R. ad venam azygos ga stroe soph aga lls RL Lobus dex. hepatls
R. ad venam azygos
V .L 1 IVC V. cava Inf. RRA A. renalis dextra

V .L1 UL Lobus Inf. pu lm onis SA A. splenica

V. renalis slnlstra slnlstrl Sl Intestinum tenue
V. renalis
LK Ren sin. SM A A. m esenterica sup.
dextra
V. te stlcu la rls LL Lobus sin. hepatls SMV V. m esenterica sup.
V. L3 LRV V. renalis slnlstra Sp Spien
seu ovarlca
V. testlcularls MHV V. hepatlca m edia St G aster
seu ovarlca V. L2
P Pancreas SV V. splenica
V .L 4 V .L 3 Pa Antrum pylorlcum Tc C olon transversum

V .L 4

V. ¡Haca co m m u nis
2.101 Żyła główna dolna i jej dopływy. Widok od przodu
Dopływy żyły głównej dolnej (v. cava inf.) odpowiadają gałęziom aorty
brzusznej (aortaabdominalis).Zw róć uwagę na żyły biodrowe wspólne
V. ¡Haca Interna (w . ilicae communes), żyły lędźwiowe (w. lumbales), prawą żyłę jądrową
V. Illolum balls
lubjajnikową(V. testicularisdextraseuv.ovarica dextra), żyiynerkow e(vv.
V. Iliaca externa renales), żyłęnieparzystąfu azygos), praw ążyłęnadnerczow ą(v. suprare-
nalis dextra), dolne żyły przeponowe (w . phrenicae inf.) oraz żyły wątro-
V. sa cra lls m ediana bowe(vv. hepaticae).

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch S kany RM 165

2.102 Skany RM jamy brzusznej

D o s tro n y
 166 ROZDZIAŁ 2 / Brzuch

2 .103 Skany RM ja m y brzusznej. Płaszczyzny poprzeczne

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 2 / Brzuch Skany RM 167

AC C olon ascendens PS M. psoas m aior

AF Pow ietrze 1 poziom y płynów
PT C auda pancreatis
w ob ręb ie żołądka
PU P rocessus uncinatus pancreatis
Ao Aorta
PV R. de xter venae portae hepatis
Az V .a z y g o s
QL M. qu adratus lum borum
CA T runcus co elia cus
R Costa
CC C artilago costalis
RA M. rectus abdom inis
CD D uctus cysticus
RC C rus de xtrum diap hra gm atis
CHA A. hepatica com m unis
RF Tela adiposa re trope ritonea lis
CHD D uctus hepaticus co m m u nis
RG G landula su prarenalis dextra
CL Lobus ca udatus hepatis
RHV V. hepatica dex.
DBM M m . dorsi profundi
RIL Lobus inf. pulm onis dextri
DC C olon de sce nden s
R K R endex.
D2 D uodenum , pars descendens
RL Lobus dex. hepatis
D3 D uodenum , pars horizontalis
RP Pelvis renalis
E O esophagus
RPV V. portae
FL Lig. fa lcifo rm e
RRA A. renalis dextra
GB Vesica biliaris
RRV V. renalis dextra
HA A. hepatica
RU U reter dex.
Hz V. hem iazygos
S Processus spinosus
IVC V. cava inf.
SA A. splenica
LC C rus sinistrum diap hra gm atis
SC M edulla spinalis
LG G landula suprarenalis sinistra
SF Flexura coli sinistra
LHV V. hepatica sinistra
SI Intestinum tenue
UL Lobus inf. pu lm onis sinistri
SM A A. m esenterica sup.
L K R e n s in .
SM V V. m esenterica sup.
LL Lobus sin. hepatis
Sp Splen
LRV V. renalis sinistra
St G aster
MHV V. hepatica media
SV V. splenica
P Pancreas
T11 Th11
PA A ntrum pyloricum
T12 Th 12
PB C orpus pancreatis
TC C olon transversum
PC C onfluens portalis
TOP P rocessus transversus
PF Tela ad ip osa perirenalis
Xp Processus xiphoideus
PH C aput pancreatis

D o s tro n y
 168 S kany RM R O Z D Z I A Ł 2 / Brzuch

SA

SMA

ABo B lfurcatlo aortae 10 M. ob llqu us Internus P Pancreas SI Intestinum tenue

Ac Colon ascendens abdom lnls PS M. psoas m alor SM A A. m ese nterica sup.
Ao Aorta IVC V. cava Inf. PV V. portae hepatls SM M V. m esenterica Inf.
CA Truncus coellacus LDD D iaphragm a (pars slnlstra) R C V V. collca dextra SMV V. m ese nterica sup.
CIA A. Illaca com m unls LU Pulm o sln. (lobus Int.) RDD D iaphragm a (pars dextra) Sp Spien
D Duodénum LK Ren sln. RIL Pulm o dex. (lobus Int.) St G aster
Dc C olon descendens LL Lobus sln. hepatls RK Ren dex. SV V. splenica
E O esophagus LRA A. renalls slnlstra RL Lobus dex. hepatls TA M. transversus abdom lnls
EO M. obllquus externus LRV V. renalls slnlstra R R A A. renalls dextra
abdom lnls MHV V. hepática m edia SA A. splenica

M |j£ ] Skany RM jam y brzusznej. Płaszczyzny czołowe

1
Do strony
ROZDZIAŁ

Miednica
VI • P s 0
m a i 0

krocza

* Miednica kostna 170

**♦ Dno miednicy 176

•> Narządy m iednicy męskiej 178

v Odbytnica 16 I
*!* Pęcherz moczowy, gruczoł krokowy,
pęcherzyki nasienne 184
‘• ' Tętnice I88

’•* Splot lędźwiowo-krzyżowy 191

* Unerwienie m iednicy męskiej 195
* Naczynia i węzły chłonne miednicy męskiej 196
’•* Narządy m iednicy żeńskiej 198
Macica, ja jn ik i, pochwa 202
v Unerwienie miednicy żeńskiej 206
Naczynia i węzły chłonne miednicy żeńskiej 208
r s
*•* Narządy krocza 210
’* Krocze u mężczyzny 213
**ł Krocze u kobiety 220

*•* Skany RM miednicy i krocza męskiego 226

* Skany RM miednicy i krocza żeńskiego 230

D o s tro n y
 170 R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

O s ilium

R am us su perior
ossis pubis

A ce ta b u lu m

Foram en ob tu ra tu m

Ram us inferior ossis pubis

M ie d n ic a m ę żc zyz n y

Processus articu la r is su p e rio r A rticu la tio sacroiliaca

Canalis sacralls

C rista iliaca

Spina iliaca
an te rior su perio r

Spina iliaca
a n te rior interior

Em inentia iliop ubica

Pecten ossis pubis Bruzda dla m ięśnia

biod row o -iędźw i ow ego

Ram us su perio r
ossis pubis
T ub erculum pubicum

Różnice w budowie męskiej

Tabela 3.1 Różnice między miednicą męską i żeńską i żeńskiej miednicy
Miednica Męska Żeńska A. M iednica u m ężczyzny. W idok od przodu.
B. M iednica u m ężczyzny. W idok od góry.
budowa ogólna gruba, ciężka cienka, lekka
m iednica większa głęb oka płytka
m iednica m niejsza w ąska i g łę b o ka szero ka i płytka
otw ór gó rny m iednicy serco w aty ow alny lub okrąg ły
otw ór dolny m iednicy m niejszy w ię ks zy
łu k ło n o w y i kąt podłonow y w ąski szeroki
otw ór zasłonow y okrągły ow alny
panewka duża m ała

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 3 / M iednica i krocze M ie d n ic a k o s t n a 171

Ala ossis sa cri (m a rgo an te rior) Prom ontorium

A rticu la tio sa cro iliaca

Linea arcua ta

Spina ischiadica

P ecten ossis pubis

C. Miednica u kobiety. W idok od przodu. C rista pubica

D. Miednica u kobiety. Widok od góry.
S ym physis pubica
C avitas
abdom inopelvina
M ie d n ic a m n ie js z a i m ie d n ic a w ię k s z a . P rze krój s trz a łk o w y
Miednica większa (oznaczona kolorem zielonym ) utw orzona jest przez tale­
rze kości biodrow ych (ala ossis ilu) łącznie z d o ła m i biodrow ym i (fossae ilicae)
oraz przez skrzydła kości krzyżowej (ala ossis sacri). M iednica mniejsza (ozna­
czona kolorem czerw onym ) jest utw orzona przez w ew nętrzne pow ierzchnie:
kości krzyżowej (os sacrum), kości guzicznej (os coccygis), kości kulszow ych Spina iliaca
(ossa ischii), kości łonow ych (ossa pubis) oraz części kości biodrow ych leżących a n te rio r su perio r Os sacrum
poniżej kresy łukowatej (linea arcuata). G órna linia przeryw ana w yznacza p łasz­
czyznę w chodu m iednicy (planum aditus pelvis), w obrębie której znajduje się T ub erculum
otwór górny m iednicy (apertura pelvis superior). D olna linia przeryw ana w yzna­ pubicum
cza płaszczyznę w ychodu m iednicy (planum exituspelvis), w obrębie której wy­ Os
stępuje otwór dolny m iednicy (apertura pelvis inferior). M iednica mniejsza ogra­ coccygis
nicza przestrzeń tw orzącą k an a ł m iednicy (canalispelvis). W pozycji anatom icz­ Sym physis pubica
nej kolec biodrow y p rzedni górny (spina iliaca anterior superior) oraz przednia
powierzchnia spojenia łonow ego (symphysis pubica) leżą w tej samej płaszczyź­
nie czołowej.

Do strony
 172 M ie d n ic a k o s t n a R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

P rocessus co stalis
Lig. longitudinale anterius
ve rtebrae L5

Crista iliaca
Lig. ilioium bale

Lig. sacroiliacum
an te rius
Spina iliaca
a n te rior su perio r

Spina iliaca
Foram en a n te rior inferior
isch ia dicum m aius

Lig. sa cro co ccyg e u m anterius

Lig. sa cro tu berale
e t lig. sacrospinale
Lig iliofem orale
C aput fe m o r is ____
(torebka staw ow a usunięta)
— « ---------------• Lig. pubofem orale

w
M em brana o b tu ra to ria

Sym physis pubica

Miednica i więzadła miednicy

A. W ięzadła m iednicy. W idok od p rzo d u . B. Lokalizacja m iednicy u osobnika żywego. W idok od p rzo d u .

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze M ie d n ic a k o s t n a

Lig. ilioiumbale

Lig. su praspinale

Lig. sacroiiiacum
Spina iliaca p o sterius
posterior su perio r

Foram en Lig. sa cro co c cyg e u m

ischiadicum m aius posterius

Lig. ischiofem orale Lig. sacrospinale

Foram en
isch ia dicum m inus
Lig. sa cro tu berale

T ub er ischiadicum

C. W ięzadła m iednicy. W idok od ty łu . D. Lokalizacja m iednicy u osobnika żywego. W idok od tylu.

D o s tro n y
 174 M ie d n ic a k o s t n a R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

A. iliaca interna
U reter

T ru n c u s lum bosacralis

N. o b tu ra to riu s

R. ve ntral is S2

M. pirifo rm is

Lig. lacunare
e t lig. pe ctin eum

M. gluteus m axim us

U rethra

N. do rsa lis penis . .

^ A. perinealis A. re ctal is inferior
et a. do rsa lis penis et n. perinealis
e t n. an alis in ferior

A, iliaca interna

R. ve ntral is L5

M. o b tu ra to riu s internus R. ve n tra lis S1

e t fascia
A rcu s te n d in e u s m usculi levator is ani
N. obturatorius, R. ve ntralis S2
a. e tv. obturatoria M. piriform is

Spina ischiadica

M. isch io co cc yg e u s

M. iliococcygeu s

H iatus urogenitalis M .p u b o c o c c y g e u s

M. p u b orectalis

Rectum

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze M ie d n ic a k o s t n a 175

Hiatus urogenitalis

Symphysis pubica M pubococcygeu5

Canalis obturatorius
M, obturatonus internus et fascia
Corpus perineale
M iliococcygeus

R ectum M puborectalis

Arcus tendineus
musculi levatoris anl
Corpus anococcygeum
M ischiococcygeus
Foramen
Ischladicum m aius

Fossa Iliaca Os sacrum

Crista iliaca

M. sphincter
am externas

Llg. anococcygeum
Lig sacrospinale

M. ischiococcygeus

Tabela 3.2 Mięśnie ścian kanału miednicy i przepony miednicy"

Mięsień Przyczep początkowy Przyczep końcowy Unerwienie Czynność

mięsień zasłaniacz wewnętrzny pow ierzchnia krzyżow o-m iedniczna gałęzie brzuszne L5, S 1 , S2 obraca udo na zewnątrz;
kości biod row e j, kość kulszowa, bierze udział w utrzymaniu
błona zasłonow a głowy kości udowej w panewce

mięsień gruszkowaty pow ierzchnia m iedniczna kości -k rę ta rz większy kości udowej gałęzie brzuszne S1 i S2 obraca udo na zewnątrz,
krzyżowej (S 2-S4), brzeg górny odwodzi uda;
otw oru kulszow ego w iększego bierze udział w utrzymaniu
oraz w ię za d ło krzyżow o-guzow e głowy kości udowej w panewce

mięsień dźwigacz odbytu
(mięsień łonowo-guziczny,
mięsieńłonowo-odbytniczy,
mięsień biodrowo-guziczny)
trzon kości łonow ej, łukścięgnisty
mięśnia dźwigacza odbytu,
kolec kulszowy
ciało kroczowe, kość guziczna,
więzadło odbytowo-guziczne,
ściana pochwy lub gruczołu
krokowego, odbytnica
i kanał odbytu
gałęzie nera/u S4 oraz tworzy przeponę miednicy,
nera/ sromowy stanowi miejsce podparcia
narządów miednicy, przy wzroście
ciśnienia w jam ie brzusznej sta­
nowi miejsce dodatkowego oporu

mięsień kulszowo-guziczny kolec kulszowy boczny brzeg dolnych kręgów gałęzie nerw ów S4 i S5 —
krzyżowych

■Por. ryc. 3.20,3.21,3.22.

 176 D no MiEDNicy R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

Sym physis pubica

f e a Przepona miednicy u kobiety. Widok od góry

Usunięto narządy miednicy mniejszej, aby uwidocznić mięsień dźwi-
gacz odbytu (m. levator am) oraz m ięsień kulszow o-guziczny (m.
ischiococcygeus).
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Widoczne są mięśnie przepony miednicznej (musculi diaphragmatis
pelvis).
2. Przedstaw iono położenie pęcherza m oczowego (vesica urinaria),
pochwy (vagina) i odbytnicy (rectum).
3. Nerw zasłonowy (n. obturatorius) biegnie w zdłuż bocznej ściany mied­
nicy i przechodzi na udo przez otwór zasłonowy (foramen obturatum).
4. Pierścień udowy (anulus femoralis) jest wejściem do kanału udowego
(canalis femoralis) - porów naj ryc. 5.12. Pierścień udowy jest miejscem
zmniejszonego oporu przedniej ściany brzucha. W jego obrąbie może dojść do
wytworzenia się przepuklin udowych (herniaefemorales) , czyli przemieszcze­
nia się tizewijamy btzusznej (częstojelita cienkiego) do kanału udowego.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze D no M IE D N IC Y 177

Os sa cru m

N .a d
m usculum
levatorem
ani
et m usculum
ischiococ-
cygeum
I
M. puborectalis

Nitka odciągająca
odbytnicę

M . le v a to r ani

M. pu boprostaticus
U rethra

______________ S ym physis pubica

Przepona miednicy u mężczyzny. Widok od góry

Usunięto narządy m iednicy mniejszej oraz przecięto kości miednicy 3. M ięsień łonow o-sterczow y (m. puboprostaticus) stanow i przednią
w płaszczyźnie poziomej, aby uwidocznić mięsień dźwigacz odbytu część mięśnia łonowo-guzicznego (m. pubococcygeus), leżącą u męż­
(m. levator am) oraz mięsień kulszowo-guziczny (m. ischiococcygeus). czyzny tuż przy gruczole krokowym. U kobiety mięsień łonowo-poch-
wowy (m. pubovaginatis) stanowi przednią część mięśnia łonowo-gu­
ZW R Ó Ć U W A G Ę :
zicznego, przylegającą do pochwy.
1. Przyczep mięśnia łonowo-guzicznego (m. pubococcygeus) znajduje się
4. Cewka moczowa (urethra), przebijając mięśnie łonow o-guziczne,
na kości łonowej, mięśnia kulszowo-guzicznego (m. ischiococcygeus)
przechodzi do p rzodu od odbytnicy m iędzy przednim i brzegami
na kolcu kulszowym, a mięśnia biodrowo-guzicznego (m. iliococcy-
mięśnia dźwigacza odbytu. Mięsień zwieracz zewnętrzny cewki mo­
geus) na łuku ścięgnistym mięśnia dźwigacza odbytu (arcus tendineus
czowej (m. sphincter urethrae extemus) otacza cewkę moczową. Mię­
musculi levatoris ani). Mięsień łonowo-guziczny jest dużym i silnym
dzy przednim i brzegami mięśni łonowo-guzicznych widoczny jest
mięśniem, natomiast w łókna mięśnia biodrowo-guzicznego są słabo
mięsień poprzeczny głęboki krocza (m. transversusperineiprofunclus).
rozwinięte. Mięsień kulszowo-guziczny stanowi część więzadła krzy­
5. Gałęzie brzuszne nerwów krzyżowych S3 oraz S4 zaopatrują mię­
żowo - ko lc owego (lig. sacrospin ale).
sień dźwigacz odbytu i mięsień kulszowo-guziczny. Mięsień dźwi-
2. Mięsień łonowo-guziczny ma wolny brzeg przedni, a mięsień kul­ gacz odbytu jest zaopatrywany również przez gałęzie kroczowe ner­
szowo-guziczny brzeg tylny. Szczeliny na brzegach mięśnia biodro­ wu sromowego (n. pudendus). Por. ryc. 3.22A.
wo-guzicznego są zamknięte przez b łony łącznotkankowe.
Do strony
 178 N arządy m ie d n ic y m ę s k ie j R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

Spatium
subarach noideu m

Filum term inale

Excavado
re ctovesicalis
Peritoneum

Spatium
retropubicum Fascia
et tela re ctoprostatica
adiposa
Pars p rostatica
urethrae
Lig. M. levator ani
puboprostaticum

Pars
intermedia M. pu borectalis
uterthrae
Ampulla
urethrae
M. sp hincter
ani internus
Pars spongiosa
urethrae
C olum nae anales
Praeputium
Glans penis
Fossa navicularis
urethrae

Tunica vaginalis testis

(lamina parietalis
et visceralis) pars subcutanea
M. sp hincter
pars superficialis
M. bu lbospongiosus ani externus Ductus
M em brana perinei ' pars profund a
deferens
M. sp hincter urethrae
externus et m. transversus
perinei profundus
C analis inguinalis Ureter

Vesica urinaria
V esicula
Sym physis pubica sem inalis
Miednica mężczyzny
A. Przekrój w płaszczyźnie pośrodkowej. B. N arządy m oczowo-płcio­ Prostata
we. Przekrój w płaszczyźnie pośrodkowej. U rethra

Z W R Ó Ć UW AG Ę: G landula
1. Lekko wypełniony pęcherz moczowy (T’esica urinaria) spoczywa na Fossa navicularis b u lb ourethra lis
odbytnicy. Część sterczowa cewki moczowej (pars prostatica urethrae) urethrae
zstępuje pionow o przez w ydłużony gruczoł krokowy, natom iast Epididym is D uctus de fe ren s
krótka część pośrednia (błoniasta) cewki moczowej (pars intermedia
urethrae) przechodzi przez błonę krocza (membrana periner). Część Testis
gąbczasta cewki moczowej (pars spongiosa urethrae) rozszerza się,
w obrębie opuszki prącia tworząc bańkę cewki moczowej (ampuUa
urethrae), a w obrębie żołędzi prącia (glans penis) d ó ł łódkow aty 3. W płaszczyźnie pośrodkowej, między pęcherzem moczowym a od­
cewki moczowej (fossa navicularis urethrae). Skurcz mięśnia opuszko- bytnicą, występują dwie blaszki powięzi odbytniczo-sterczowej (fa­
wo-gąbczastego opróżnia cewkę moczową. scia rectoprostatica). Po obu stronach powięź zawiera nasieniowód
2. Niezależny od woli mięsień zwieracz wewnętrzny odbytu (m. sphinc­ (ductus deferens), pęcherzyk nasienny (vesicula seminalis) oraz naczy­
ter ani internus) nie sięga tak nisko jak zależny od woli mięsień zwie­ nia pęcherzyków nasiennych (porównaj z rye. 3.14B).
racz zewnętrzny odbytu (m. sphincter ani externus). Mięśnie te oddzie­ 4. Aby uw idocznić jądro, przecięto osłonkę pochwową jądra (tunica
lone są od siebie blaszką powięzi. vaginalis testis).
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze N arządy m ie d n ic y m ę s k ie j 17 9

j Otrzewna pokrywająca narządy m iednicy

u mężczyzny. Przekrój w płaszczyźnie pośrodkowej
Otrzewna (peritoneum) przechodzi: ze (1) ściany przedniej jam y brzusz­
nej na (2) kość łonową, na (3) górną powierzchnię pęcherza moczowego,
2 cm ku dołowi na (4) tylną powierzchnię pęcherza moczowego, na (5)
górny brzeg pęcherzyków nasiennych, do tyłu od (6) linii zagłębienia
odbytniczo-pęcherzowego, na (7) odbytnicę, przekształcając się w (8)
krezkę okrężnicy esowatej (mesocolon).

F un iculus Spatium
M. adductor long us sp e rm a ticu s re tropu bicum
Lig. p u boprostaticum

M. adductor
brevis A,, v. e t n. fem oralis

Os pubis M. pe ctin eus

Plexus ve nosus prostaticus

Prostata -
M. o b tu ra to riu s externus

M. obturatorius M. pu borectalis
internus

Os ischii

A, e t v. pudenda interna,
N. p u d e n d u s

M. glu te u s m axim us

M. re ctus a b dom inis

F un iculus
Vesica urinaria sp e rm a ticu s

A. e t v. fe m o ra lis

Os pubis

Lig. ca p itis fe m o ris

Caput fem oris

D uctus de fe ren s M. obturatorius

internus
Vesícula
se m in a lis Os ischii

N. ischiadicus M. gemellus
superior

R ectum Lig. sacrospinale

M. gluteus
Miednica u mężczyzny. maxim us
Przekroje poprzeczne
A. Przekrój poprzeczny przez gruczoł krokowy. B
B. Przekrój poprzeczny przez pęcherz moczowy. O s co ccy g is

D o s tro n y
 180 N arzady m ie d n ic y m ę s k ie j R O Z D Z I A Ł 3 / Miednica i krocze

Taenia coli

Plexus hypogastricus Colon

superior sigm oideum

V. Iliaca com m unis

sinistra

A. iliaca interna
Ureter

N. genitofemoralis

M. iliopsoas Fossa pa rarectalis

\. e tv . testicularis
in fascia

A. etv. circumflexa
ilium profunda
- Excavado rectovesicalis
Ductus deferens
A. ductus deferents Fossa paravesicalis

Fascia spermatica interna

A. epigástrica inferior
A. crem asterica
G landula suprarenalls
Lig. um bilicale m ediale sinistra
A (pars oclusa arte riae um bilicalis)

Ren sinister

U reter

E ftU Narządy miednicy męskiej

A. testicularis
A. Miednica mężczyzny. Widok od przodu i od góry. B. Wstępowanie
nerek i zstępowanie jąder. Widok od przodu. Rycina wyjaśnia, dlaczego
moczowód w trakcie rozwoju krzyżowany jest w jamie brzusznej przez
naczynia jądrowe, a w jamie miednicy przez nasieniowód. D uctus de fe ren s
T estis Vesica urinaria
ZW R Ó Ć U W AG Ę (A):
1. Okrężnica esowata (colon sigtnoideum) rozpoczyna się na wysokości le­ Prostata
wego grzebienia biodrowego, a kończy w linii pośrodkowej, do przo­ S tad iu m późniejsze S tad iu m w cześniejsze
du od trzonu 3 kręgu krzyżowego przechodząc w odbytnicę (rectum).
2. Przypominająca odwróconą literę „V" krezka okrężnicy esowatej (me­
socolon sigtnoideum) mocuje okrężnicę do ściany miednicy. również przylegają do otrzewnej. W swoim przebiegu krzyżują na­
3. N a odbytnicy taśmy okrężnicy (taeniae coli) występują jedynie w od­ czynia biodrowe zewnętrzne, a następnie łukow ato owijają się dooko­
cinku górnym, w postaci dwóch szerokich pasm: jedno na powierzch­ ła tętnicy nabrzusznej dolnej (a. epigástrica inferior) i dołączają do po­
ni przedniej, drugie na powierzchni tylnej. zostałych struktur powrózka nasiennego.
4. Splot podbrzuszny górny (plexus hypogastricus superior) leży na roz­ 6. Nerw płciowo-udowy (n. genitofemoralis) leży na części lędźwiowej po­
dwojeniu aorty, do przodu od żyły biodrowej wspólnej lewej (v. iliaca więzi biodrowo-lędźwiowej (fascia iliopsoas). W idoczne po stronie
communissinistra). bocznej dwie gałęzie udowe (rami femorales) tego nerwu są nerwami
5. Przylegający do otrzewnej moczowód (ureter) krzyżuje naczynia bio­ skórnymi, natomiast leżąca przyśrodkowo gałąź płciowa (ramus geni­
drowe zewnętrzne i zstępuje do przodu od tętnicy biodrowej wewnę­ talis) unerwia ruchowo mięsień dźwigacz jądra, po czym staje się ner­
trznej (a. iliaca interna). Nasieniowód (ductus deferens) i jego tętnica wem skórnym.
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / M iedn ica i krocze O d b y t n ic a

R. ve ntralls S2

R. ve ntralls S3

M .c o cc yg e u s

Nn. sp la nchn ici lum bales

Rr. ad rectum
R. ad m usculum levatorem ani

D uctus de fe ren s

V esícula sem inalis

M .p u b o co c cyg e u s
(m ięsień częściow o od cięty)

M. pu borectalis

M. sp hincter ani externus

(pars superficialis e t pars profunda)

C orpus perineale pars subcutanea

M. sp hincter
pars su perficialis
ani externus
pars profunda
M. bu lb ospo ngiosus
3.10 Mięsień dźwigacz odbytu
A. Mięsień dźwigacz odbytu. Przekrój w płaszczyźnie pośrodkowej.
Z preparatu widocznego na ryc. 3.6A usunięto odbytnicę, k an ał odby­
tu oraz opuszkę prącia. W łókna podskórne mięśnia zwieracza zew nę­
trznego odbytu odsunięto kleszczykami. B. Mięsień łonow o-odbytni-
czy (m. puborectalis). W idok od strony bocznej. M. łonow o-odbytniczy
otacza na kształt litery „U " połączenie odbytowo-odbytnicze (iunctio
anorectalis), wzmacniając krzywiznę zgięcia odbytow o-odbytniczego
('flexura anorectalis).

ZWRÓĆ UWAGĘ (A):

1. W łókna części pow ierzchow nej m ięśnia zw ieracza zew nętrznego Rectum
odbytu łączą się z ty łu z w łóknam i części głębokiej, a w łókna w ar­
stwy głębokiej łączą się z w łóknam i mięśnia łonowo-odbytniczego.
Mięsień łonow o-odbytniczy tworzy uwypuklenie na granicy odbyt­
Os coccygis
nicy i k an ału odbytu.
2. Mięsień łonow o-guziczny (m. pubococcygeus) odcięto, aby usunąć ka­
n a ł odbytu, do którego częściowo jest on przymocowany. M. puborectalis
Symphysis
3. N asieniow ód (ductus deferens) i pęcherzyk nasienny (vesícula sem ina - pubica ■- Paries canalis analis
lis) zataczają łuk, dostosowując się do kształtu odbytnicy.
D o s tro n y
 O d b y t n ic a R O Z D Z I A Ł 3 / Miednica i krocze
182

Plica
transversalis
recti inferior Tunica m ucosa

C o lum na an alis

V álvu la a n a lis

S in u s an alis
Linea a n ocutan ea

P ecte n an alis
Plexus
venosus
rectalis

M. sphincter
anl Internus Tunica m u scularis
(stratum circulare)
Tunica m uscularis ______
(stratum longitudinale) /■

M. pu borectalls

Pars su bcu tan ea

Septa fibroelastica

i -----------------
I M ięśnie zwieracze od bytu i ka n a ł odbytu Pecten a n alis

A. Powierzchnia wewnętrzna. B. Przekrój w płaszczyźnie pośrodkowej.
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Mięsień zwieracz wewnętrzny odbytu (m. sphincter ani interims) jest
zgrubieniem wewnętrznej, okrężnej warstwy mięśniowej kanału odbytu.
2. Mięsień zwieracz zewnętrzny odbytu (m. sphincter ani externas) skła­
da się z trzech części: głębokiej, powierzchownej oraz podskórnej.
Włókna części głębokiej przeplatają się w części tylnej z w łóknam i
mięśnia łonowo-odbytniczego (m. puborectalis).
3. Warstwa p odłużna b łony mięśniowej odbytnicy oddziela mięsień
zwieracz wewnętrzny odbytu od mięśnia zwieracza zewnętrznego
odbytu i kończy się w tkance podskórnej oraz w skórze odbytu.
4. Słupy odbytnicze (columnae anales) to pionowe fałdy błony śluzowej
kanału odbytu w liczbie od 5 do 10, oddzielone w dolnym odcinku za
pomocą zastawek odbytniczych (vahmlae anales). Słupy odbytnicze za­
wierają splot żylny odbytniczy (plexus venosas rectalis).
5. Grzebień odbytniczy (pecten analis) jest gładką powierzchnią, pokrytą
nabłonkiem jednowarstwowym płaskim , która znajduje się między
zastawkami odbytniczymi u góry a dolnym brzegiem mięśnia zwiera­
cza w ew nętrznego u odbytu u do łu . M iędzy b ło n ą śluzową jelita
a warstwą brodawkowatą skóry właściwej znajduje się strefa przej­
ściowa odbytu (zona transitionalis analis).
6. Kresa odbytowo-skórna (linea anocutanea) jest utw orzona przez linię
biegnącą nieregularnie u podstawy zastawek odbytniczych. W tym
miejscu błona śluzowa jelita przechodzi w grzebień odbytniczy. Włók­
na czuciowe trzewne leżą bliżej kresy odbytowo-skórnej, natomiast
włókna czuciowe somatyczne dalej od niej. Chłonka z części bliższej
kanału odbytu odpływa do węzłów chłonnych przyodbytniczych (nodi
lymphatici para recta les), natomiast z części dalszej - do węzłów chłon­
nych pachwinowych powierzchownych (nodi lymphatici inguinales su­
perficiales).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze O d b y t n ic a 183

A, rectalis
A. rectal is su perio r su perio r Plica tran sve rsa lis
recti superior
A, re ctalis
R am us d e x te r m edia
V. rectal is superior
R am us s in is te r

V. rectalis
M. o b tu ra to riu s
m edia
A. rectalis internus
A. rectalis
m edia
media
M . le v a to ra n i

A. pudenda V. pudenda
interna interna
M. levator ani A .p u d e n d a
interna

V. re ctalis inferior
A. re ctalis inferior
Plexus ve n o s u s
re ctalis internus
M. sp hincter C a n a lis a n alis
ani extern us
Canalis analis Plexus ve nosus
re cta lis extern us

Odbytnica i kanał odbytnicy

A. Tętnice. W idok od przodu. B. Żyły. Przekrój w płaszczyźnie
czołowej. C. Nerwy. Widok od przodu.

Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Odgałęzienia prawej i lewej gałęzi tętnicy odbytniczej górnej (a.
rectalis superior) skośnie otaczają odbytnicę.
2. Tętnice odbytnicze środkowe (aa. rectales mediae), odchodzące od tęt­ T runcus sym p athlcus
nic biodrowych wewnętrznych (aa. iliacae intemae), są zwykle małe.
Widoczna na tym preparacie prawa tętnica odbytnicza środkowa Nn. sp la nchn lcl lum bales
zaopatruje mniejszy obszar niż lewa.
3. Tętnice odbytnicze dolne (aa. rectales inferiores) odchodzą od tęt­ Ramus co m m u -
nlcans grlseus
nic sromowych wewnętrznych (aa. pudendae intemae).
Plexus
Z W R O C U W A G Ę (B): hypogastricus
4. Odpływ krwi żylnej odbywa się drogą żył odbytniczych: gór­ superior
nych, środkowych i dolnych. Między żyłam i odbytniczymi wy­
stępują liczne zespolenia. Nn. hypogastrlcl
5. Splot żylny odbytniczy (plexus venosus rectalis) otacza odbytnicę
Nn. splan­
i składa się ze splotu wewnętrznego, który leży pod błoną śluzową
chnlcl sacrales
odbytnicy, oraz splotu zewnętrznego, leżącego na zewnątrz błony Plexus
mięśniowej ściany odbytnicy. hypogastricus
6. Żyły odbytnicze górne uchodzą do krążenia wrotnego, natomiast pam¡ Inferior
środkowe i dolne do krążenia żyły głównej dolnej. Ż yły odbytni- ve ntrales
cze stanowią w ażną drogę krążenia obocznego dla żyły wrotnej. Nn. splanchnlcl
Zylakowate uwypuklenia splotu odbytniczegowewnętrznegonazywa się pelvlcl
guzkami krwawniczymi wewnętrznymi', guzki krwawnicze zewnętrzne N-
dotycząsplotu zewnętrznego. puden
dus
Z W R Ó Ć U W A G Ę (C ):
7. Prawa strona ryciny: Zależny od woli mięsień zwieracz zewnętrz­
ny odbytu oraz skóra okolicy odbytu unerw ione są przez nerw
odbytowy dolny (n. analis inferior), który jest gałęzią nerwu sromo­
wego (S2, S3, S4).
8. Lewa strona ryciny: unerwienie przyw spółczulne pochodzi z ner- N. an alis
wów trzewnych m iednicznych (S2, S3, S4), a unerwienie w spół- Inferior
czulne z nerwów podbrzusznych od splotu podbrzusznego gór­ U n erw ien ie au tonom iczne
nego oraz nerwów trzewnych krzyżowych od 2 i 3 krzyżowego w spółczuł ne
zwoju w spółczulnego. W łókna w spółczulne i przyw spółczulne
przyw spółczulne
mieszają się i tworzą na bocznej ścianie odbytnicy splot podbrzu-
szny dolny (plexus hypogastricus inferior). W łókna splotu dochodzą C | m ieszane
do ściany odbytnicy i unerwiają ruchowo niezależny od woli m ię­ U nerw ienie so m atyczne
sień zwieracz wewnętrzny odbytu.

Do strony
 184 P ę c h e r z m o c z o w y , g r u c z o ł k r o k o w y , p ę c h e r z y k i n a s ie n n e R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

T ela a d ip o sa Lig. um bilicale m ediale

s u bperito nealis (pars oclusa a rte riae um bilicalis)

A, e tv . ep ig ástrica Lig. um bilicale m edianum

inferior (urachus)

■N. fe m o ra lis

M . p s o a s m a io re tm . ilia c u s

A. e tv . iliaca e x te rn a

U reter

A, e tv . testicularis

D uctus d e fe re n s

V esícula se m ina lis

A rc u s te n d in e u s m u s c u li le va to risa n i
Spatium re tropu bicum

N. pu dend us
A, pudend a interna

Fossa isch io analis

A, bulbi penis
(przebijająca bło n ę krocza)

G landulae b u lb o u re th ra le s
A (w przedziale
głę b o kim krocza)

R am i pe rinea le s
nervi cu ta nei fe m o ris
M. bu lb ospo ngiosus
po sterioris

Miednica męska. Przekrój w płaszczyźnie czołowej. Widok od tyłu

A. Przekrój do przodu od odbytnicy.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Tętnica nabrzuszna dolna (a. epigástrica inferior) z towarzyszącymi ży­
łami wnikają do pochewki mięśnia prostego brzucha (m. rectus abdomi­
nis) i wytwarzają fałd pępkowy boczny (plica umbilicalis lateralis). Część
zamknięta oraz struna tętnicy pępkowej (pars oclusa et chorda arteriae
umbilicalis) tworzą fałd pępkowy przyśrodkowy (plica umbilicalis me­
dia lis). F ałd pępkowy pośrodkowy (plica umbilicalis mediana) zawiera
więzadło pępkowe pośrodkowe (lig. umbilicale medianum), które jest
pozostałością moczownika (urachus) występującego u zarodka.
2. Nerw udowy (n. femoralis) leży między mięśniem lędźwiowym więk­
szym a biodrowym. U kłada się on na części lędźwiowej powięzi biod-
rowo-lędźwiowej, która przyczepia się do kresy łukowatej. Naczynia
biodrowe zew nętrzne leżą pod częścią lędźwiową powięzi biodrowo-
- lędźwiowej.
3. N asieniow ód i m oczowód przylegają do otrzewnej. Przy pęcherzu
moczowym moczowód biegnie razem z naczyniami pęcherzowymi,
objętymi powięzią odbytniczo-sterczową (fascia rectoprostatica).
4. Mięsień dźwigacz odbytu wraz z pokrywającymi go blaszkami powię­
zi oddziela przestrzeń załonow ą (spatium retropubicum) od d ołu kul-
szowo-odbytowego (fossa ischioanalis). Zwróć uwagę na wolne przed­
nie brzegi mięśnia dźwigacza odbytu.
5. Gruczoły opuszkowo-cewkowe (glandulae bulbourethrales) i tętnica opu­
szki prącia (a. bulbi penis) leżą nad b ło n ą krocza (membrana perinei).
6. Mięsień zasłaniacz w ewnętrzny (m. obturatorius internus), opuszczając
kieszonkę kostno-powięziową, zakręca pod kątem prostym.

Do strony
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze P echerz m o c z o w y , g r u c z o ł k r o k o w y , p ę c h e r z y k i n a s ie n n e 185

B. W ięzadła pępkowe. Widok od tyłu.

R egio um bilicalis

Lig. jm bilicale
medianum

Lig. um bilicale m edíale

Linea arcuata

M. re c tu s a b d o m in is

A, ep ig á strica inferior

D uctus de fe ren s

Vesica urinaria

U reter

V esícula se m ina lis

Prostata

D uctus de fe ren s
Ureter
D uctus de fe ren s

U reter

Vesícula sem inalis

Am pulla d u ctu s
d e fe ren tis

D uctus eiaculato rius

D uctus
eiaculato rius

A
Pars interm ed ia urethrae Fascia rectoprostatica

Pęcherzyki nasienne i g ru czo ł krokow y

A. Rozciągnięty pęcherzyk nasienny (vesícula seminalis). Pęcherzyk
nasienny jest krętym przew odem , zawierającym liczne uwypuklenia.
P odobne uw ypuklenia występują w bańce nasieniow odu (ampulla
ductus deferentis). B. Pęcherz moczowy, nasieniow ód, pęcherzyki n a ­
Do strony
sienne oraz gruczoł krokowy (prostata). Widok od dołu. Lewy pęche­
rzyk nasienny i nasieniow ód otw arto odcinając warstwę podłużną.
Usunięcie warstwy gruczołu krokowego pozwoliło uwidocznić prze­
w ód wytryskowy (ductus eiaculatorius).
 186 P ę c h e r z m o c z o w y , g r u c z o ł k r o k o w y , p ę c h e r z y k i n a s ie n n e R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

| Gruczoł krokowy.
Widok od tyłu
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Przewód wytryskowy (ductus eiaciilti-
torius) powstaje w miejscu, w którym
Ductus przewód wydalający pęcherzyka na­
deferens siennego łączy się z bańką nasienio-
wodu (ampułki ductus deferentis).
2. Łagiewka sterczowa (iilriculus prostali-
cus) leży między końcami dwóch prze­
Fascia wodów wytryskowych. Te trzy struk­
rectoprostatica
tury uchodzą do części sterczowej cew-
kimoczowej (parsprostaticaurethrae).
3. Przewodziki gruczołu krokowego (duc­
tuli prostatici) uchodzą najczęściej do
D uctus zatoki sterczowej (sinus prostaticus).
e iaculato rius

Spatium Ductuli prostatici

retropubicum

M. levatorani Pars intermedia urethrae

U triculus
prostaticus

U reter

D uctus de fe ren s

Vesica
urinaria A m pulla du ctus
de fe re n tis

Sym physis Vesícula

pubica se m ina lis

Ductus
Pars prostatica
eiaculato rius
urethrae

Pars interm ed ia
urethrae

B ulbus penis M em brana perinei

3.16 Pęcherz moczowy, gruczoł krokowy oraz nasieniowód

A. Przekrój strzałkowy. Przew ód wytryskowy (ok. 2 cm) powstaje
z połączenia nasieniowodu i przew odu wydalającego pęcherzyka na­
siennego. Przewód wytryskowy biegnie do przodu i ku dołowi, przecho­
dzi przez miąższ gruczołu krokowego i uchodzi do części sterczowej
cewki moczowej na wzgórku nasiennym (colliculus seminalis). B. Przekrój
Do strony
strzałkowy. Zwróć uwagę na części cewki moczowej: część sterczową
(A), część pośrednią (błoniastą) (B), część gąbczastą (C) oraz na mięś­
nie: zasłaniacz wew nętrzny (D) i dźwigacz odbytu (£), a także na bło­
nę krocza (F) i gruczoł krokowy (P).
ROZDZIAŁ 3 / Miednica i krocze P Ę C H E R Z MOCZOWY, G R U C ZO Ł KROKOWY, PĘCHERZYKI N A S IE N N E 187

P o w ie r z c h n ia w e w n ę tr z n a
Ductus p ę c h e r z a m o c z o w e g o u m ę żc zy zn y
deferens i c z ę ś ć s te r c z o w a c e w k i m o c z o w e j.
Ostium
ureter is W id o k o d p rz o d u
Plica
interureterica
Odcięto ścianę przednią pęcherza moczowego, gru­
czołu krokowego i cewki moczowej. Odcięto także
część ściany tylnej pęcherza moczowego - w zdłuż
prawego m oczowodu oraz fałdu międzymoczowo-
dowego. Fałd międzymoczowodowy (plica interurete­
rica) biegnie w zdłuż górnego brzegu trójkąta pęche­
rza (trigonum vesicae) i łączy oba moczowody.

ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Moczowód prawy nie uchodzi na ścianie pęcherza
moczowego pod kątem prostym , lecz przeszywa
Facies ścianę skośnie. Prowadzi to do wytworzenia w ob­
inferolateralis rębie ujścia moczowodu (ostium ureteris) pewnego
Ostium vesicae urinaria©
urethre rodzaju szczelinowatej zastawki, która znajduje się
internum w odległości 2A cm od ujścia lewego moczowodu.
2. W obrębie trójkąta pęcherza moczowego (trigo­
vesicalis Plexus
num vesicae) b ło n a śluzowa pęcherza moczowego
venosus
Sinus prostaticus — prostaticus_ jest gładka, natom iast pofałdow ana w części po­
e t co lliculus sem inalis zostałej. Różnica widoczna jest szczególnie przy
U triculus
opróżnionym pęcherzu moczowym.
p rostaticus
C rista urethral is
3. Ujście łagiewki sterczowej leży na szczycie wzgór­
ka nasiennego na grzebieniu cewki moczowej. Po
Pars interm edia obu stronach ujścia łagiewki sterczowej leżą ujścia
P rostata
urethrae przewodów wytryskowych.
4. N a tym preparacie początkowy odcinek grzebie­
Pars spongiosa nia cewki moczowej znajduje się nieco wyżej niż
urethrae
zwykle, natom iast odcinek końcowy rozdwaja się
niżej niż zwykle.
5. Torebka stercza (capsula prostatica) otacza splot
żylny sterczowy (plexus venosus prostaticus).

V esica
Sym physis pubica (1)
urinaria (6)

U rethra
(w św ietle cewki
w idoczne złog i) (2)
Prostata (7)
Urethra et
m. sp hincter
urethrae internus (3) Ductus
eiaculatorius (8)
Ductus
Zw apniałe złogi
deferens (9)
w ob ręb ie w zgórka
io > nasiennego (4) V esicula
sem inalis (10)
Urethra (5)
Paries recti (11)

12 Rectum (12)

13 V.Ætofru Gtowica USG (13)

Przekrój poprzeczny i u ltra so n o g ra fia m ie d n icy m ęskiej

N a zdjęciu ultrasonograficznym głowicę w prow adzono przez odbytnicę tak, aby uw idocznić położony do
przodu gruczoł krokowy. Przewody obwodowej części gruczołu uchodzą do zatok sterczowych, przew o­
dy części środkowej (wewnętrznej) - do zatok sterczowych oraz na w zgórku nasiennym . D uża obwodowa
część gruczołu jest częstym miejscem występowania nowotworów złośliwych gruczołu krokowego. Powiększona
środkowa część gruczołu przemawia za łagodną zmianą nowotworową.
Do strony
 188 T ę t n ic e R O Z D Z I A Ł 3 / M iednica i krocze

A. iliaca c o m m u n is

A. ilio lu m b a lis

A. iliaca interna
A. sacralis lateralis
A. iliaca externa

A. obturatorla
| A. glútea
A. clrcumflexa inferior
ilium profunda

A. vesicalis Inferior
A. epigástrica Inferior

N.pudendus
Lig. umblllcale mediale A. pudenda Interna
(chorda et pars oclusa
arteriae umbilicalis)

A. rectalls media
Aa. vesicales
(odcięte końce)
superiores

Vesica urinaria
Prostata

Ramus prostatlcus arteriae

veslcaiis inferloris

Przekrój strzałkowy pośrodkowy miednicy męskiej

A. Iliaca
communis

A. iliolum balis
A. ¡Haca Interna
A. sacralis
A. iliaca externa
iriorr a glutea
s u peno
A. ob tu ratoria inferior
ic r j'

A. circumflexa
ilium profunda
A. uterina

A. epigástrica N .pudendus
inferior - A. pudenda interna

Lig. umbilicale medíale A. rectalis media

(chorda et pars oclusa
arteriae umbilicalis)
A. vagmalis
Aa. vesicales
superiores
Rectum

Vesica urinaria

Vagina

Przekrój strzałkowy pośrodkowy miednicy żeńskiej

D o s tro n y
J
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze T ę t n ic e 189

Tabela 3.3 Tętnice miednicy3

Tętnica Miejsce odejścia Przebieg Zakres unaczynienia

t. nioarowa wewnętrzna t. biodrowa wspólna krzyżuje kresę graniczną narządyjamy miednicy,

wchodząc do kanału miednicy mięśnie pośladkowe oraz krocze

pień przedni tętnicy biodrowej wewnętrznej t. biodrowa wewnętrzna przechodzi do przodu 1dzieli się na gałęzie narządyjamy miednicy oraz mięśnie
trzewne oraz tętnicę zasłonową przedziału przyśrodkowego uda

pępkowa pleń przedni tętnicy biodrowej wewnętrznej po krótkim przebiegu w obrębie miednicy górna część pęcherza moczowego u kobiet,
kończy się jako tętnica pęcherzowa górna naslenlowód u mężczyzn

t. zasłonowa pleń przedni tętnicy biodrowej wewnętrznej biegnie do przodu i ku dołowi wzdłuż ściany mięśnie przepony miednicy, kość biodrowa,
bocznej miednicy głowa kości udowej

t. pęcherzowa górna gałąź części bliższej tętnicy pępkowej przechodzi na górną część pęcherza górna część pęcherza moczowego

moczowego

t. nasieniowodu t. pęcherzowa dolna biegnie zaotrzewnowo do nasieniowodu naslenlowód

t. pęcherzowa dolna pień przedni tętnicy biodrowej wewnętrznej biegnie zaotrzewnowo do dolnej części pęcherz moczowy, pęcherzyk nasienny
pęcherza moczowego i gruczoł krokowy
t. odbytnicza środkowa pleń przedni tętnicy biodrowej wewnętrznej zstępuje ku odbytnicy pęcherzyk nasienny, gruczoł krokowy i odbytnicai

t. sromowa wewnętrzna pleń przedni tętnicy biodrowej wewnętrznej opuszcza miednicę przez otwór kulszowy większy mięsień: gruszkowaty, kulszowo-guzlczny,
1 przechodząc przez otwór kulszowy mniejszy, dźwlgacz odbytu oraz mięśnie pośladkowe
dociera do krocza

t. maciczna pleń przedni tętnicy biodrowej wewnętrznej biegnie przyśrodkowo na mięśniu dźwlgaczu odbytu macica, więzadło szerokie 1obłe macicy,
do podstawy wlęzadła szerokiego jajowód 1 pochwa

t. pochwowa t. maciczna w stronę pochwy zstępuje od granicy między pochwa, dolna część pęcherza moczowego
trzonem a szyjką macicy

t. jądrowa lub jajnikowa aorta brzuszna zstępuje biegnąc zaotrzewnowo; t. jądrowa jądro lub jajnik
przechodzi przez pierścień pa chw inow y g łę b o ki;
t. ja jnikow a krzyżuje brzeg m ie dnicy 1w obrębie
w lęza dła w le sz a d ło w e g o ja jn ika biegnie
w stro n ę p rzyśro dkow ą do jajnika

pień tylny tę tn icy biodrow ej w ew nętrznej t. biod row a w ew nętrzna biegnie do tyłu 1oddaje gałęzie ścienne ściana m ie dnicy 1 okolica pośladkow a

t. biodrowo-lędźwiowa pleń tylny t. biodrow ej w ew nętrznej w stę p u je ku górze do przodu od staw u m ięsień: biodrow y, lędźw iow y w iększy,
krzyżow o-blodrow eg o oraz do tyłu czw o ro b o czn y lędźwi oraz
od naczyń biod row ych w sp ólnych og on koński w kanale kręgow ym
1 m ięśnia lędźw iow ego w iększego

tętnice krzyżowe boczne (górna i dolna) pleń tyln y t. biod row e j w ew nętrznej biegnie na pow ierzchni m ięśnia gruszkow a teg o m ięsień gruszkow a ty 1 ka nał kręgow y

"Zwróć uwagę na ryciny na poprzedniej stronie.

D o s tro n y
 190 T ę t n ic e R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

Arteriogram tętnic biodrowych.

Rzut przednio-tylny Aorta

Kontrast podano do aorty na wysokości kręgów lędźwio­

wych.
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
A. iliaca c o m m u n is
1. Aorta dzieli się na prawą i lewą tętnicę biodrową wspól­
ną (do przodu od trzonu kręgu L4).
2. Tętnice biodrowe wspólne dzielą się na tętnice biodrowe
wewnętrzne i zewnętrzne do przodu od stawu krzyżo- A. s a c ra lis m ediana
wo-biodrowego, na wysokości krążka międzykręgowego
L5-S1. A. g lú te a s u p e rio r
3. Elipsą zaznaczono miejsce zwężenia tętnicy biodrowej wspól­
A. iliaca intern a
nej prawej.
A. iliaca e x te rn a

A. fe m o ra lis

A. ob turatoria

A. fem oralis profunda

A. ilia c a in te rn a
A. iliaca c o m m u n is ---------------------

U reter
M
A. g lú te a s u p e rio r
Ściana boczna
A. e tv . A. glútea inferior
miednicy męskiej.
te sticu laris Przekrój strzałkowy
A. p u d e n d a in te rn a ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Moczowód oraz nasieniowód bie­
gną podotrzew now o, krzyżując
naczynia biodrowe zewnętrzne,
N. sp la nchn icus tętnicę pępkow ą oraz naczynia
pelvicus zasłonowe i nerw zasłonowy.
2. Moczowód krzyżuje tętnicę bio­
drową zewnętrzną u jej począt­
ku, a nasieniowód krzyżuje tęt­
nicę biodrową zewnętrzną u jej
końca, na wysokości pierścienia
A. ve s ic a lis in fe rio r pachwinowego głębokiego.
Ductus e ta . re c ta lis m e d ia
deferens e t
3. N a tym preparacie brak jest typo­
a. ductus wego odejścia tętnicy zasłonowej.
deferentis Zmienność polega na tym, że tęt­
A. um bilicalis
nica zasłonowa występuje tu ja­
(pars oclusa)
ko tętnica zasłonowa dodatkowa.
Odchodzi ona od tętnicy nabrzu-
A. e tv . obturatoria sznej dolnej. Z dwóch żył zasłono­
accessoria wych widocznych na preparacie
(zm ienność) jedna towarzyszy tętnicy zasłono­
wej dodatkowej, a druga uchodzi
N. obturatorius
typowo do żyły biodrowej we­
e tv . obturatoria
wnętrznej mimo braku towaizy-
szącej ję j tętnicy.

D o s tro n v
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze S p l o t l ę d ź w io w o - k r z y ż o w y 191

A . ilio lu m b a lis

T runcus sym p athicus et

ga nglion sym p athicum

A. e t v.
iliaca interna R am i c o m m u n ic a n te s

A. s a c ra lis la te ra lis
N. ob tu ratoriu s
interior

Rami a d m usculum p iriform e m

N. gluteus su perio r

A . pudend a intern a

Rami a d m u sc u lu m
quadratum fe m o ris

N. ischiadicus
Rami a d m u sc u lu m
obturatorium internum
A. g lu te a in te rio r
N. p u d e n d u s

Nn. sp la nchn ici pelvici

R am i ad m u sc u lu m leva to re m ani
e t m usculum isch io coccyge um

Plexus co ccy g e u s

| Splot krzyżowy i splot guziczny Ram i m u sc u la re s

e t ra m i c u ta n e i
A Przekrój w płaszczyźnie strzałkowej. B. W idok od przodu.
ZW R Ó Ć U W A G Ę :
R am us v e n tra lis L5
1.Pień współczulny (truncus sympathicus) i jego zwoje oddają gałęzie łączące szare (rami
communicantes gtisei) do wszystkich nerwów krzyżowych (nn. sacrales) oraz do nerwu R am us v e n tra lis L4
guzicznego (n. coccygeus).
2. Dolna część gałęzi brzusznej (ramus ventralis) nerwu lędźwiowego L4 łączy się z gałęzią
N. ob tu ratoriu s
brzuszną nerwu lędźwiowego L5 i razem tw orzą pień lędźwiowo-krzyżowy (truncus
lumbosacralis). — A. g lu te a su p e rio r
3. Gałęzie brzuszne Si i S2 zaopatrują mięsień gruszkowaty (m. piriformis), gałęzie brzu­
szne S3 i S4 unerwiają mięsień kulszowo-guziczny (m. ischiococcygeus) i mięsień dźwi- T runcus lum bosacralis
gacz odbytu (m. levator am). Każda z gałęzi S2, S3, S4 oddaje w łókna do nerwów trzew-
nych miednicznych (nn. splanchnici pelvici). A. g lu te a in te rio r
4. Nerw kulszowy (n. ischiadicus) powstaje z gałęzi brzusznych L4, L5, Si, S2 i S3, nerw sro­ N. ischiadicus
mowy (n. pudendus) z gałęzi brzusznych S2, S3 i S4, a splot guziczny (plexus coccygeus)
z gałęzi brzusznych S4, S5 i CO.
5. Tętnica biodrowo-lędźwiowa (a. iliolumbalis) towarzyszy gałęzi brzusznej L5, a gałęzie
tętnic krzyżowych bocznych (aa. sacrales latérales) - gałęziom brzusznym nerwów krzy­
żowych (nn. sacrales). Tętnica pośladkowa górna (a. glutea superior) przechodzi z tyłu N.p u d e n d u s
między nerwami Ł5 i Si. Położenie tej tętnicy jest zm ienne. e ta . p u d e n d a interna
6. Widoczna na rye. B tętnica pośladkowa górna i dolna (a. glutea superior et inferior) prze­
szywają splot krzyżowy (plexus sacralis), a następnie kierują się ku tyłowi. Tętnica sromo­ M. ischiococcygeus
wa wewnętrzna (a. pudenda interna) biegnie do przodu i do d ołu w stronę kolca kulszo- Nn. splanchnici
wego (spina ischiadica). pelvici

D o s tro n y
 192 S p l o t l ę d z w io w o -k r z y z o w y R O Z D Z I A Ł 3 / Miednica i krocze

A. iliaca interna

U re te r
T runcus lum b o s a cra lis

N. o b tu ra to rius

D uctus de fe ren s Ram us v e n tra l is S 2

A. e tv .
epigástrica M. piriform is
inferior

Lig. lacunare
e t lig. pectineum

M. gluteus m axim us

M em brana
perinei
A, rectal is inferior
e t n. a n a lis in fe rio r

U rethra
A. d o rs a lis pe nis A. p e rin e a lis
e t n. d o rs a lis penis e t n. p e rin e a lis
Ściany miednicy mniejszej.
Przekrój w płaszczyźnie strzałkowej
A. Mięśnie przepony miednicy oraz gałęzie nerwu sromowego (n. pu­
dendus). B. W ięzadła i nerw zasłonowy (n. obturatorius). C. Nerw sro­
mowy. Widok od strony bocznej.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Mięsień zasłaniacz w ewnętrzny (m. obturatorius internus) pokrywa O s sacrum
boczną ścianę miednicy i opuszcza miednicę mniejszą przez otwór
kulszowy mniejszy (foramen ischiadicum minus). Mięsień gruszkowa- F oram en Kierunek
ty (m. piriformis) pokrywa tylną ścianę miednicy i przechodzi przez isch ia dicum m aius przebiegu włókien
otwór kulszowy większy (foramen ischiadicum maior). Mięsień kul- m. piriformis
szowo-guziczny (m. ischiococcygeus) znajduje się na przedniej p o ­
wierzchni więzadła krzyżowo-kolcowego (lig. sacrospinale). Mięsień
Lig. sacrospinale
łonowo-guziczny (m. pubococcygeus), głów na część mięśnia dźwiga-
cza odbytu (m. levator ani), przyczepia się do trzonu kości łonowej
(corpus ossis pubis).
1. Nerw, tętnica i żyła zasłonowa opuszczają miednicę mniejszą przez Lig. sacrotuberale
otwór zasłonowy (foramen obturatum). Tętnica sromowa wewnętrzna F oram en
(a. pudenda interna) i nerw sromowy opuszczają miednicę przez otwór ob tu ratum
kulszowy większy, a powracają przez otwór kulszowy mniejszy. N a­ Foram en
stępnie w obrębie powięzi zasłonowej biegną do przodu w kanale ischiadicum m inus
sromowym(canalispudendalis). Kierunek prze b ie g u w łó kie n

D o s tro n y
m. ob tu ra to riu s internus

I
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze S p l o t l ę d ż w io w o - k r z y z o w y 193

Foram en
ischiadicum maius

N. o b tu ra to riu s Os sacrum

Ligam enta
sa cro iliaca an te riora

M. ob tu ratoriu s
intern us e t fascia

Os pubis

A p e x ossis co ccy g is

F oram en isch ia d icu m m inus

B M em brana o b tu ra to ria

M. glu te u s m axim us
Lig. p u bicum inferius

T ub er ischiadicum
ZW RÓ Ć U W A G Ę (B):
3. Od kości guzicznej (os coccygis) i dolnej części kości krzyżowej (os sa­
crum), od tyłu i od strony bocznej, do guza kulszowego (tuber ischiadi­
cum) biegnie więzadło krzyżowo-guzowe (lig. sacrotuberale), natom iast Plexus
do kolca kulszowego biegnie więzadło krzyżowo-kolcowe (lig. sacrospi- sacral is
nale). Górna część kości krzyżowej łączy się z kością biodrową za pom o­
cą więzadeł krzyżowo-biodrowych przednich (ligamenta sacroiliaca ante­
riora).
4. Otwór kulszowy większy i mniejszy znajdują się powyżej i do przodu
od więzadła krzyżowo-guzowego. Otwór kulszowy większy leży powy­
żej, a otwór kulszowy mniejszy poniżej więzadła krzyżowo-kolcowego.
5. Od przodu i od strony bocznej usunięto z przestrzeni kostno-powięzio-
wej mięsień zasłaniacz w ew nętrzny (m. obturatorius internus), uw i­
daczniając kość kulszową i bło n ę zasłonow ą (membrana obturatoria).
Wejściem do p rzestrzen i kostno-pow ięziow ej jest otw ór kulszowy
mniejszy, przez który mięsień zasłaniacz w ewnętrzny opuszcza jamę
miednicy. N a powierzchni kości widoczne są bruzdy utworzone przez
N. pudendus
jego ścięgno.
6. Powięź mięśnia zasłaniacza wewnętrznego jest przymocowana w zdłuż
linii biegnącej od nerwu zasłonowego (n. pudendus) u góry, do więzadła N. analis inferior
krzyżowo-guzowego u dołu oraz do tylnego brzegu trzonu kości kulszo-
wej od tyłu.
ZW RÓĆ U W A G Ę (C ):
\ Rami
7. W przebiegu nerwu sromowego m ożna wyróżnić 5 odcinków. Nerw profundi
Nn. perineales
ten biegnie w obrębie: m iednicy (pelvis), okolicy pośladkowej (regio Ram i
glutealis), kanału sromowego (canalis pudendalis), b łony krocza (mem­ su perficiales
brana perinei), a kończy się na grzbiecie prącia (dorsum penis).
8. Nerw sromowy dzieli się na: nerwy odbytowe dolne (nn. anales infe­
riores), nerwy kroczowe (nn. perineales) i nerw grzbietowy prącia (n. C
dorsalis penis).
N. do rsa lis
penis

D o s tro n y
 194 S p l o t l ę d ź w io w o - k r z y ż o w y R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

M. quadratus
lum borum
N. ilioh ypog astricus (L1)

R am us N .ilio in g u in a lis ( H )

N. o b tu ra to riu s
Crista iliaca (L 2 , L3, L4)

Truncus lum bosacralis

(L 4 ,L 5 )
Truncus
sym pathicus

N. cu ta neus fe m o ris
latera lis (L2, L3)
N. ischiadicus

N .p u d e n d u s
(S2, S3, S4)
Ram us fe m o ra lis nervi
Ram us g e n ita lis g e n itofem oralis (L 1 , L2)
nervi ge nitofem oralis
(L 1 .L 2 )

N. fem oralis
(L 2, L3, L4)

N. ischiadicus
(L 4 ,L 5 ,S 1 ,S 2 ,S 3 )

(L 2, L3 , L4)

Splot lędźwiowo-krzyżowy. Widok od przodu

Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Pień lędźwiowo-krzyżowy (tnmcus lumbosacralis) łączy splot lędźwio­
wy oraz splot krzyżowy.
2. Gałęzie brzuszne nerwów Thl2, L I, L2, L3 i L4 tworzą splot lędźwio­
wy (plexus lumbalis), a gałęzie brzuszne nerwów L4, L5, SI, S2 i S3
tworzą splot krzyżowy (plexus sacra lis).
3. Nerw kulszowy (n. ischiadicus) biegnie do tyłu i przechodzi do okolicy
pośladkowej przez otwór kulszowy większy.
4. N erw udow y (n. femoralis) dzieli się na gałęzie końcowe w trójkącie
udow ym tuż poniżej w ięzadła pachwinowego (lig. inguinale).
5. N erw zasłonow y (n. obturatorius), razem z tętnicą i żyłą zasłonową,
przechodzi przez otwór zasłonowy i zaopatruje grupę przyśrodkową
m ięśni ud a oraz skórę przyśrodkowej pow ierzchni uda.
6. G ałęzie łączące tworzą połączenia między zwojami pnia współczulne-
go (ganglia trunci sympathici) a gałęziam i brzusznym i nerwów rdze­
niowych tworzących splot lędźwiowo-krzyżowy (plexus lumbosacralis).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze U n e r w ie n ie m ie d n ic y m ę s k ie j 195

A. renalis dextra

A. re n a lis s in is tra

T ru n c u s sy m p a th icu s A orta
e t g a n glion sym p athicum

A . iliaca c o m m u n is Plexus h y p o g a stricu s

dextra su p e rio r (1)

N. hypoga stricus
d e xte r (3) N. hypoga stricus sinister
(o d cię to część końcową)

Plexus h y p o g a stricu s
inferior (5) T runcus lum bosacralis

Nn. sp la nchn ici pelvici

(pars parasym pathica) (4) Nn. sp la nchn ici sa cra le s
(pars sym p athies) (2)

N. ischiadicus

V e s ic a urin a ria Rectum

e t p le x u s v e s ic a lis Plexus re ctalis

P rostata e t ple xu s
N .p u d e n d u s
prostaticus (6)

N. a n a lis in fe rio r

Nn. pe rinea le s

N. d o rs a lis p e n is

3.24 Unerwienie miednicy i narządów płciowych męskich.

Widok od przodu
A. Unerwienie autonom iczne i somatyczne. B. Unerwienie autonom iczne
jąder, nasieniowodów, gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych.
ZW RÓĆ UW AGĘ:
1.Do splotów autonom icznych miednicy zaliczamy: splot podbrzuszny
dolny (plexus hypogastricus inferior), splot pęcherzowy (plexus vesicalis), Plexus
splot odbytniczy środkowy (plexus rectalis medius) oraz splot sterczowy testicularis
(plexus prostaticus). Sploty miednicy składają się z włókien współczul-
nych i przyw spółczulnych. Nerwy podbrzuszne prawy i lewy łączą
splot podbrzuszny górny (plexus hypogastricus superior) ze splotem
podbrzusznym dolnym.
2. Prawy i lewy splot podbrzuszny dolny oddaje gałęzie do niżej leżących
splotów wtórnych: do splotu pęcherzowego, który zaopatruje pęcherz
moczowy, pęcherzyki nasienne i nasieniowód, do splotu odbytniczego
środkowego, który zaopatruje odbytnicę, oraz do splotu sterczowego,
który zaopatruje gruczoł krokowy, pęcherzyki nasienne, ciało gąbczaste
i ciała jamiste prącia oraz cewkę moczową.
3. Przywspółczulne nerwy trzew ne m iedniczne (nn. splanchnici pelvici)
odchodzą od gałęzi brzusznych nerwów S2, S3 i S4 i prowadzą w łókna
ruchowe dla okrężnicy zstępującej, okrężnicy esowatej, odbytnicy i na­
rządów miednicy oraz w łókna rozszerzające naczynia prącia.
4. Współczulne nerwy trzewne krzyżowe (nn. splanchnici sacrales) biorą 5. Nerw sromowy (n. pudendus), gałąź splotu krzyżowego (plexus sa-
początek z pnia w spółczulnego (truncus sympathicus) i łączą się ze cralis), powstaje z gałęzi brzusznych nerwów S2, S3 i S4 i jest czę­
splotem podbrzusznym dolnym. Włókna te zwężają naczynia i uner­ ścią somatycznego u k ład u nerwowego. Nerw sromowy unerwia
wiają narządy płciowe. okolicę krocza.

D o s tro n y
 196 N a c z y n ia i w ę z ł y c h ł o n n e m ie d n ic y m ę s k ie j

N od i ly m p h a tic i:
□ ao rtici laterales
| m esenterici inferiores
iliaci co m m u nes
iliaci inter ni

iliaci externi

I inguinales su perficiales

I inguinales profundi

I sacral es

| pararectales

| Naczynia i w ęzły ch ło n ne w o brębie

m iednicy m ę skie j. W id ok od przodu
A. Prącie, moszna i część gąbczasta cewki moczowej
B. Odbytnica.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

N od i ly m p h a tic i:
ao rtic i laterales
H m ese nterici in feriores

] iliaci co m m u nes

y iliaci inter ni
iliaci externi

□ inguinales su perficiales
I | inguinales profund i

^ sa cra l es

■ p a rarectales

C. Moczowód, pęcherz moczowy, gruczoł krokowy i cew­

ka moczowa męska. D. Jądro, nasieniowód, gruczoł kroko­
wy oraz pęcherzyki nasienne.

D o s tro n y
 198 N a r z ą d y m ie d n ic y ż e ń s k ie j R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

A p p e n d ix ve rm ifo rm is

A, epigástrica inferior Lig. S u s p e n s o riu m

ovarii
Plica u m b ilic a le _____ Lig. latum uteri
m ediale

Lig. teres
uteri

C e rvix uteri

Plica re ctouterin a
e t excavatio re cto u te rin a
Excavatio
vesicouterina Pars p o ste rio r
fo rn ic is vaginae

C orpus an ococcyg eum

Spatium retropubicum
e tte la a d ip o sa
M . le v a to r ani
Urethra

Lig. pubicum
inferius
A m pulla recti
Labium m inus
pudendi C a n a lis a n alis

Labium m aius
pudendi

26 Miednica żeńska. Przekrój w płaszczyźnie strzałkowej pośrodkowej

Macicę (uterus) przecięto w płaszczyźnie pośrodkowej i przedstaw iono
na rycinie tak, aby płaszczyzna cięcia odpow iadała płaszczyźnie strzał­
kowej pośrodkowej. Takie ułożenie macicy jest obserwowane niezwy­
kle rzadko.
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Jajowód (tuba uterina) ijajnik (ovarium) leżą na bocznej ścianie miednicy.
2. Macica (uterus) jest zgięta w miejscu połączenia trzonu (corpus uten)
z szyjką (cer\ń; uten). Szyjka macicy otwiera się na przedniej ścianie
pochwy i posiada krótką, okrągłą wargę przednią (tabium anterius) oraz
długą, cienką wargę tylną (tabium posterius).
3. Ujście macicy (ostium uten) znajduje się na poziomie górnego brzegu
spojenia łonowego (porównaj z rye. 3.33C).
4. Część przednia sklepienia pochwy (fornix yaginae) znajduje się w od­
ległości ok. 1 cm od zagłębienia odbytniczo-macicznego (excavatio rec­
touterina). Część tylna sklepienia pochwy na długości ok. 1 cm pokry­
ta jest otrzewną zagłębienia odbytniczo-macicznego.
5. Cewka moczowa (długości ok. 3 cm), pochwa i odbytnica leżą rów­
nolegle do siebie i do płaszczyzny w chodu miednicy. Przy opróżnio­
nym pęcherzu moczowym macica leży względem tych struktur pod
kątem zbliżonym do kąta prostego.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze N a r z ą d y m ie d n ic y ż e ń s k ie j 199

U reter
U reter
M eso colon sigm oide um

A. e tv . o v a rica

Ug. S u s p e n s o riu m
o v a rii

Tuba uterina —
Excavatio re ctouterin a
e t plica rectouterina
Ug. iatum uteri —

Lig. o v a rii____ Lig. la tu m uteri

proprium T u b a u te rin a

Ug. teres uteri

Lig. tere s uteri

R ectum
Lig. tere s uteri
T u b a u te rin a

E xcavatio
ve sicouterina
A, ep ig ástrica inferior
P lica v e s ic a lis
P ro ce s su s va g in a lis
tra n sve rsa
(ujście otw arte )

F ossa p a ra v e s ic a lis
U g. u m b ilic a le
m e d ia le Lig. u m b ilic a le
m e d ia n u m

Miednica mniejsza u kobiety. Widok od góry

ZW RO C UW AGĘ:
1. Macica (uterus) położona jest asymetrycznie. N a tym preparacie jest przesunięta w lewo.
2. Prawe więzadło obłe macicy (lig. teres uten) na tym preparacie jest dłuższe od lewego. W ięzadło
obłe macicy u kobiet ma taki sam podotrzew now y przebieg jak nasieniowód u mężczyzn.
3. N a wolnym brzegu więzadła szerokiego macicy (lig. latum uten), w 4/ 5 przyśrodkowej części znajdu
je się jajowód (tuba uterina). Boczną, pozostałą część wolnego brzegu więzadła szerokiego macicy sta­
nowi więzadło wieszadłowe jajnika (lig. Suspensorium ovarii), w którym biegną naczynia jajnikowe.
4. Naczynia jajnikowe (a. et v. ovarica) w pobliżu m oczowodu (ureter) krzyżują naczynia biodrowe
zewnętrzne (a. et v. iliaca externa).

Otrzewna pokrywająca narządy płciowe żeńskie.

Przekrój w płaszczyźnie pośrodkowej
Otrzewna (peritoneum) przechodzi: ze (1) ściany przedniej jamy brzusz­
nej, na (2) kość łonową, na (3) górną powierzchnię pęcherza moczowe­
go, na (4) powierzchnię pęcherzową macicy (zagłębienie pęcherzowo-
-maciczne), na (5) dno i trzon macicy, część tylną sklepienia pochwy
i ścianę pochwy, między (6) odbytnicą i macicą (zagłębienie odbytni-
czo-maciczne), na (7) ścianę przednią oraz ściany boczne odbytnicy (8),
przekształcając się ku tyłowi w krezkę okrężnicy esowatej (mesocolon).

D o s tro n y
 200 N arządy m ie d n ic y ż e ń s k ie j R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

A orta

V. cava inferior

A. ovarica

M. psoas mai or

C olon sigm oide um

U reter dexter

M esocolon sigm oideum

A. iliaca interna

A. iliaca externa

Lig.
teres uteri
Lig. latum uteri
A. uterina
Fundus uteri

Lig. tere s uteri

T rig onum ve sicae

M. o b tu ra to riu s externus

C rus cl ¡tor id is ’ V estibu lu m ya ginae

(koniec od cięty)

Narząay płciowe żeńskie. Widok od przodu i od góry

Usunięto część kości łonow ych, przednią część pęcherza moczowego
oraz po prawej strome preparatu: jajowód (tuba uterina), jajnik (ova­
rium), w ięzadło szerokie macicy (lig. latum uteri) oraz otrzewną pokry­
wającą boczną ścianę miednicy.
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. Tętnica maciczna (a. uterina) biegnie w zd łu ż podstaw y w ięzadła
szerokiego macicy, a następnie wstępuje w zd łu ż brzegu macicy
(margouteri).
2. Tętnice pochwowe (aa. vaginales), które odchodzą od tętnicy macicznej,
zaopatrują szyjkę macicy (cervix uteri) oraz ścianę przednią pochwy.
Tętnice pochwowe, które odchodzą od tętnicy biodrowej wewnętrznej
(a. iliaca intenta), zaopatrują ścianę tylną pochwy.
3. Prawy moczowód (ureter) krzyżuje tętnicę biodrową zewnętrzną (a.
iliaca externa) w miejscu podziału tętnicy biodrowej wspólnej (a. iliaca
communis). Zwróć uwagę na bezpośrednią bliskość prawego moczo-
wodu oraz szyjki macicy i części bocznej sklepienia pochwy. W tym
miejscu moczowód krzyżuje tętnicę maciczną.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze N a r z ą d y m ie d n ic y ż e ń s k ie j 201

Plexus hypoga stricus

superior

A, e tv . iliaca
com m unis sinistra

U reter
A, e t v. m esenterica inferior

lleum

A. e tv . ova rica
e t plexus ovaricus
M eso app endix

Radix
m esosigm oidei

Plica ile oca ecalis

A iliaca externa
A pp end ix
v e rm ifo rm is
A, iliaca interna

U reter

T uba uterina
(o dsunięto) A. uterina

Lig. latum uteri

A. ep ig á strica inferior

Lig. tere s uteri

U reter

R ectum

Trigon urn vesicae

Moczowód w miednicy żeńskiej. Widok od przodu i od góry

ZW ROC UW AGĘ:
1. Naczynia i nerwy zaopatrujące jajnik (ovarium) krzyżują lewy moczo­
wód (ureter). Korzeń krezki okrężnicy esowatej (radix mesosigmoidei)
przypomina kształtem odwróconą literę „V" i znajduje się do przodu
od lewego moczowodu. Jest to punkt orientacyjny przy śródoperacyj-
nym poszukiwaniu lewego moczowodu.
2. Lewy m oczow ód krzyżuje tętnicę biodrow ą zew nętrzną (a. iliaca
externa) w miejscu podziału tętnicy biodrowej wspólnej (a. iliaca com­
munis), a następnie zstępuje do przodu od tętnicy biodrowej wewnę­
D o s tro n y
trznej (a. iliaca interna). M oczow ód p o ło żo n y jest pod otrzewną,
wchodzi do miednicy i biegnie poniżej więzadła szerokiego macicy,
gdzie krzyżuje go tętnica maciczna (a. uterina).
3. Do przodu od żyły biodrowej wspólnej lewej znajduje się splot pod-
brzuszny górny (plexus hypogastricus superior) oraz kilka naczyń
chłonnych.
4. N a tym preparacie wyrostek robaczkowy (appendix vermiformis) po-
łożonyjest do tyłu od jelita krętego.
 202 M A C IC A , JA JN IK I, POCHWA ROZDZIAŁ 3 / Miednica i krocze

Lig. S u s p e n s o riu m
ovarll
Tuba uterina
Tuba u te r in a ------------

Ostium abdom inale

Lig. teres uteri
tubae uterinae

A. uterina
Llg. latum uteri
A. vaginalis
A. uterina

U reter
(zawiera kamień) Ureter

A. vaginalis

Trigonum veslcae

Rectum
Fasda superior
diaphragm atis pelvis

M. levator ani

Zgłębnik w świetle _
cewki m oczowej

Labium m inus pudendl

A Labium m alus pudendl

ug.
S u sp e n so riu m
A. ovarlca
ovarll

Tuba uterina

Lig. teres uteri

M esosalpinx

O varium

M esovarium

Lig. tere s uteri

A. uterina

M esom etrlum
Tuba uterina
A. uterina

Ureter

Macica i więzadło szerokie macicy

A. Macica (uterus). Widok od przodu. U sunięto kość łonową i pęcherz moczowy (z wyjątkiem trój­
kąta pęcherza moczowego). Zwróć uwagę na ułożenie moczowodów, trójkąta pęcherza moczowego
oraz cewki moczowej w stosunku do asymetrycznie położonej macicy i pochwy. N a preparacie wi­
doczne jest od przodu ujście brzuszne lewego jajowodu (ostium abdominale tubae uterinae). B. Więza-
O varium
dło szerokie macicy (lig. kitum uteri). Widok od przodu i od strony bocznej. Widoczne przekroje
w płaszczyźnie strzałkowej pokazują krezki, które opisuje się przedrostkiem „meso-". Słowa salpinx Przekrój strzałkow y
i metro pochodzą zjęzyka greckiego (salpinx - trąbka, rura, metro - macica). Przekrój strzałkow y boczny
przyśro dkow y
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze M a c ic a , j a j n ik i , p o c h w a 203

A m pulla
T ub a uterin a Isthm us tu b a e u terin ae
Lig. te re s uteri tubae uterinae

Infundibulum
tubae uterinae

Fim briae
tubae uterinae

Lig. su sp e n so riu m ovarii

A. e t v. ov a rica
A
M esovarium
M esosalpinx
C ervix uteri Lig. latum uteri
O stiu m uteri

U g . te re s uteri F u n d u s uteri

su spe nsorium
Lig. o varii p ro p riu m
O varium

Tuba
uterina

A. o v a rica

R am us o v a ric u s
arte riae uterinae

C ervix uteri
A. uterina
C a n a lis c e rv ic is u teri
R am i va g in a le s
a rte riae uterinae
C e rvix u te ri (p o rtio
va g in a lis c e rvicis)
A. va g in a lis

V ag in a

M a cica , ja jo w o d y ¡ja jn ik i
Macica, jajowody i jajniki
A. Widok od tyłu. B. Unaczynienie. Widok od przodu.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A):
1. Po lewej stronie preparatu: usunięto więzadło szerokie macicy (lig.
latam uten), aby uwidocznić jajowód (tuba uterina), więzadło obłe
macicy (lig. teres uteti) oraz więzadło właściwe jajnika (lig. ovarii pro­
prium); odsłonięte struktury są przym ocowane do ściany macicy
w miejscu przejścia trzonu (corpus uten) w dno macicy (fundus utai).
2. Po prawej stronie preparatu: krezka macicy i jajowodu tworzy więza­
dło szerokie macicy; jajnik przymocowany jest (a) do więzadła szero­
kiego macicy swoją własną krezką (mesovarium), (b) do macicy za po­
mocą więzadła właściwego jajnika, (c) w pobliżu brzegu miednicy za
pomocą więzadła wieszadłowego jajnika (lig. suspensorium ovarii),
w którym biegną naczynia jajnikowe. Część więzadła szerokiego ma­
cicy powyżej mesovarium nazywamy krezką jajowodu (mesosalpinx).
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):
3. Po lewej stronie preparatu: aby ukazać szyjkę macicy (cervix utai),
szczelinowatą jamę macicy (cavitas uteri) i cienką warstwę błony mięś­
niowej - mięsień maciczny (myometrium), usunięto część ściany maci­
cy z więzadłem obłym macicy oraz ścianę pochwy.
4. Po prawej stronie preparatu: tętnica jajnikowa (a. ovarica), która od­
chodzi od aorty, oraz tętnica maciczna (a. uterina), która odchodzi od
tętnicy biodrowej wewnętrznej, zaopatrują jajnik, jajowód i macicę
oraz zespalają się w zdłuż brzegu macicy, w obrębie więzadła szero­
kiego macicy. Tętnica maciczna zaopatruje trzon i dno macicy oraz
oddaje gałęzie pochwowe (rr. vaginales), zaopatrujące szyjkę macicy
i pochwę. Tętnica pochwowa (a. vaginalis) łączy się z gałęziami poch­
wowymi tętnicy macicznej.

D o s tro n y
 204 M a c ic a , j a j n ik i, p o c h w a R O Z D Z I A Ł 3 / Miednica i krocze

ANTERIOR

V esica urinaria
(w ypełnion y) (1)

Fundus
uteri (5)
V a g in a (2 )
Endom etrium
C ervix ( 6)
uteri (3)
M yom etrium
INFERIOR SUPERIOR Intestinum
crassum (4) (7)

POSTERIOR

Fundus uteri

T ub a uterin a

C orpus
C avitas uteri
uteri

O stium
an atom icum
uteri internum
Isthm us uteri

C ervix
uteri
Canalis ce rvicis uteri

Fornix ya ginae O stium uteri

V ag in a

Miednica żeńska. Ultrasonografia i histerosalpingografia

A. Ultrasonogram w płaszczyźnie strzałkowej i schemat obrazu USG. Linia oznacza płaszczyznę
obrazu USG. Cyfry na obrazie ultrasonograficznym odpowiadają strukturom opisanym na schemacie.
B. Histerosalpingogram. Kontrast został podany przez kaniulę (C) przez ujście macicy. VS - wziernik
w obrębie pochwy. Trójkątna jam a macicy jest jasno zarysowana. Kontrast przedostał się przez jajo­
wody (oznaczone grotami strzałek) lejka jajowodu i uwidocznił się po obu stronach w jamie otrzew­
nowej. C. Macica. Przekrój w płaszczyźnie czołowej.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 3 / Miednica i krocze M a c ic a , j a j n ik i , p o c h w a 205

Lig. um bilicale
M. rectus
Lig. um bilicale m edianum
a b dom inis
S ym p h ysis
Lig. laterale vesicae
(o dpreparow ane i od cięte)

V. do rsa lis profunda

L ig .la te ra le
clito ridis
ve sica e

Lig. te re s uteri

Lig. pubovesicale
A, vesicalis
superior
A. e tv .
ep ig ástrica inferior
A, vesicalis
inferior e t A nulus inguinalis profundus
a. vaginalis Fascia superior
diap hra gm atis pelvis
Ureter A rcu s tendineus
fasciae pelvis

A. e t v. obturatoria
Lig.
S usp e nso riu m
Fascia
ovarii
ob turatoria

A, ovarica

Spatium
vesicouterinum
Pochew ka
podbrzuszna Pars iliaca
fascia e iliopsoae

A, e tv . iliaca Pars psoatica

externa fascia e iliopsoae
M. psoas m aior
Lig. cardinale
A. e t v. iliaca (lig. tran sve rsu m cervicis)
A, uterina
interna

Fascia
A, rectal is S patium presacrale presa cra lis
S patium
m edia (spatium re trorectale)
re ctova ginal e

3.34 Powięź m iednicy. U m ocow anie szyjki m a cicy ANTERIOR

i g ó rn ej części pochw y Sym physis pubica

A. Zawartość miednicy i powięź miednicy. W idok od góry. B. Schemat Spatium re tropu bicum
więzadeł powięzi i przedziałów krocza. W idok od góry. (otw arta)

Lig. pubovesicale
ZW R Ó Ć. U W A G Ę :
1. Powięź ścienna miednicy pokrywa mięsień zasłaniacz wew nętrzny
i mięsień dźwigacz odbytu. Powięź trzew na miednicy otacza narzą­ A rcus
dy miednicy, rozpoczynając się po obu stronach łukiem ścięgnistym tendineus
fasciae
powięzi m iednicy (arcus tendineusfasciaepelvis).
pelvis
2. Od przodu łu k ścięgnisty powięzi m iednicy utw orzony jest przez
w ięzadłałonow o-pęcherzow e(ligamentapubovesicalia). Lig. cardinale
3. Podotrzewnowa przestrzeń łącznotkankowa miednicy składa się z m a­ (lig. transversum
cierzy łącznotkankowej otaczającej narządy miednicy. Warstwa ta łą­ cervicis)
czy się z blaszką trzewną i ścienną powięzi miednicznej. Przedłuże­
niem tej warstwy jest łącznotkankowa płyta podbrzuszna, zawierająca Lig.
rectouterinum
naczynia biegnące ze ściany bocznej do trzewi miednicy oraz moczo-
wód, a u mężczyzn dodatkowo nasieniowód.
Fascia
4. Więzadłowe przedłużenie łącznotkankowej płyty podbrzusznej sta­ rectosacralis
nowią: więzadło boczne pęcherza moczowego (lig. lateraie vesicae), Spatium presacrale
więzadło podstawowe (lig. cardinale), zwane również w ięzadłem p o ­ seu retrorectale
przecznym szyjki (lig. transversum cervicis), stanowiące podstaw ę (otw arta)
więzadła szerokiego macicy, oraz z tyłu - słabiej zaznaczona blaszka
zawierająca naczynia odbytnicze środkowe. POSTERIOR

D o s tro n y
 206 U n e r w ie n ie m ie d n ic y ż e ń s k ie j R O Z D Z I A Ł 3 / M iednica i krocze

Nodus
lym phaticus

\ m acica przesunięta
O s sacrum
N. hypogastricus
dexter e t sinister

Nn. sp la nchn ici

sa cra le s
Ug.
S u s p e n s o riu m
ovarii Rami ve ntrales
S3, S4
nn. splanchnici
pelvici)

Tela
subperitonealis 1. Sym physis pubica
2. Vesica urinaria
3. U terus
4. Rectum

Vesica urinaria

N. hypoga stricus
d e xter

T runcus sym pathicus

e t ganglia tru n ci sym pathici

Os sacrum

Ram us ventralis S3

Ram us ventralis S4

Plexus hypoga stricus

inferior de xter e t ganglion
Plexus uterovaginalis

O s co ccygis
Vesica urinaria

Excavatio e t plica re ctouterin a

R ectum

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze U n e r w ie n ie m ie d n ic y ż e ń s k ie j 207

Truncus sym p athie us

Nn. sp la n ch n ic i lu m bales

Plexus h y p o g a strlcu s su p e rio r

N, h ypoga strious dexter

N n sp la nchn ici sa cra le s -------

Nn, sp la n ch n ic i pe lvici --------

Plexus h y p o g a strlcu s Inferior

P le xu s ve sica lis

□ Pars sym p athies

¡1 P ars pa ra sym p a th ica
| Plexus

T runcus s y m p a th lcu s
e t g a n glion sym p athicum

Plexus
Unerwienie autonomiczne interm esenterlcus
3.35
miednicy żeńskiej Nn sp la nchn ici lum bales

A. Przekrój pośrodkowy. Odbytnica i tkanka podotrzew-

nowa odsunięte do przodu. B. Przekrój pośrodkowy. Tkan­
ka podotrzewnowa usunięta (jest to następne stadium sek-
gi preparatu widocznego na ryc. A). Splot podbrzuszny Plexus hypogastrlcus
dolny prawy oddaje gałęzie do niżej leżącego splotu ma- su perio r
ciczno-pochwowego (plexus uterovaginahs) , który zaopatruje
macicę, jajowody, pochwę, cewkę moczową, gruczoły przed­
sionkowe większe oraz włókna rozszerzające naczynia łech­
N. h ypoga stncu s dexter
taczki i opuszki przedsionka. C. Unerwienie moczowodów,
pęcherza moczowego i cewki moczowej. Widok od przodu. N .s p la n c h n lc u s sa cra lis
D. Unerwienie macicy, pochwy, jajowodów i jajników. Plexus
ovaricus
ZW R Ó Ć U W A G Ę (A ):
Nn. sp la nchn ici p e lv ic i---------
1. Odbytnicę i podotrzewnową tkankę łączną włóknistą luź­
ną pociągnięto do przodu, odsłaniając nerwy trzewne mie- P lexus h yp o g a strio u s
dniczne, włókna przywspółczulne oraz prawy nerw pod­ Inferior
brzuszny.
2. Nerwy trzewne miedniczne (nn. splanchnici pelvici) po­
chodzą z gałęzi brzusznych nerwów S2, S3 i S4 i zawie­
rają włókna ruchowe dla narządów miednicy i okrężni-
cy esowatej oraz w łókna rozszerzające naczynia łech­
taczki i opuszki przedsionka.
3. Nerwy trzewne krzyżowe (nn. splanchnici sacrales) p o ­
chodzą z pnia współczulnego i łączą się ze splotem pod-
brzusznym dolnym.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

Nodi lym phatici:

□ ao rtic i laterales
I m esenterici inferiores

□ iliaci co m m u nes
| iliaci interni

□ iliaci externi

13 inguinales su perficiales
| inguinales profundi
| sa cra le s

| pararectal es
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

Nodi lym phatici:

n a o rtici laterales
I m esenterici inferiores

□ iliaci co m m u nes
| iliaci interni

□ iliaci externi
| inguinales su perficiales

H inguinales profundi
| sa cra le s

| | pararectal es

C. Odbyt. D. Zew nętrzne narządy płciowe żeńskie

Do stronv
 M ężczyzna K obieta

W id o k od dołu (A-E)

M. sp hincter
urethrae
extern us

M. co m p re s so r
urethrae

G landula bulb ourethra lis

M. transversus
perinei profund us

M. sp hincter
u rethro vag in alis

A, e tv . d o rsa lis penis,

n. do rsa lis penis

A, e t v. do rsa lis clito ridis,

n. dorsalis clito rid is

A, e tv . perinealis
(przykryte przez
bło n ę krocza)

Krocze męskie i żeńskie. Widok od dołu

A. Mięsień dźwigacz odbytu. B. Mięsień zwieracz zewnętrzny cewki Błona krocza jest przebijana przez cewkę m oczow ą (i pochw ę u ko­
moczowej (m. sphincter urethrae extemus), mięsień zwieracz cewkowo- biet) od przodu, a przez odbytnicę od ty łu . M ocna b ło n a krocza jest
-pochwowy (m. sphincter urethrovaginalis) oraz m ięsień zaciskający rozpięta m iędzy gałęziam i kulsz owo - łonow ym i i oddziela przedział
cewkę moczową (m. compressor urethrae). C. Błona krocza i naczynia. powierzchowny krocza od p rzed ziału głębokiego. N aczynia krocza są
D. Odnogi oraz opuszka prącia i łechtaczki. E. Mięśnie przedziału p o ­ przykryte b ło n ą krocza. U kobiety gruczoły przedsionkow e większe
wierzchownego krocza. F. Struktury krocza. Ilustracje ukazują war­ leżą do ty łu od opuszki przedsionka.
stwy krocza, począwszy od warstwy głębokiej do powierzchownej.
Do strony
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze N ar ządy krocza 211

C orpus clito rid is

U rethra

C orpus cavem osum penis

— C orpus sp ongiosum penis

■C r u s -

B ulbus

G la n d iia ve stib ula ris m aior

D
M ę żc zyz n a K o b ie ta

U rethra

O stium urethrae externum

O stium yaginae

M usculi co m p a rtim en ti s u p erfic ia lis perinei:

M. ischiocavernosus

M. bulb ospo ngiosus

M. tran sve rsu s perinei

su perficialis

C orpus p e rin e a le ----------

Anus ---------------

E M. sp hincter ani externus

D o s tro n y
 212
Tabela 3 .4 Mięśnie krocza
Mięsień
mięsień zwieracz od bytu zew nętrzny
m ięsień opuszkow o-gąbczasty
m ięsień kulszow o-jam isty
mięsień poprzeczny po w ierzchow ny
krocza
— oraz guz kulszow y
mięsień poprzeczny głęb oki krocza
mięsień zwieracz zew nętrzny
cewki m oczowej
M. tran sve rsu s
perinei profundus
D o s tro n y
N arządy
Przyczeppoczątkowy
skóra i pow ięź w o k ó ł od bytu,
kość guziczna przez
w ię za d ło odbytow o-guziczne
u m ężczyzny: szew p o śro dko w y
krocza, pow ierzchnia brzuszna
opuszki prącia i cia ło kroczow e;
u kobiety: cia ło kroczow e
pow ierzchnia w ew nętrzna
gałęzi kulszow o-łonow ej
(tylko cz ę ść m ięśnia zaciskającego
ce w kę m oczow ą)
M. co m p re s so r
urethrae
M. s p h in c te r
u re th ro va g in a lis2
kro cza R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze
Przyczep końcowy Unerwienie Czynność
cia ło kroczowe nerw y od b yto w e dolne męża. św iatło kanału od bytu,
w ra z z m ięśniem
o p uszkow o-gąb cza stym
um ocow uje i utrzym uje
cia ło gąbczaste
u mężczyzny: cia ło gąbczaste prącia u mężczyzny: m ięsień w zw odu
i ciała jam iste prącia, i w ytrysku ; u kobiety:
pow ięź głę b o ka prącia; zwiera ujście pochwy,
u kobiety: ciała ja m is te łe ch ta czki m ięsień w zw odu łe ch ta czki
od n o g a prącia lub łe ch ta czki głó w n y m ięsień w zw odu
prącia lub łe ch ta czki przez
ucisk na od nogi prącia
gałąź głę b o ka nerwu kroczow ego lub łe ch ta czki
i gałąź nerw u srom ow eg o
c iało kroczow e p o dtrzym u je cia ło kroczowe
szew krocza, cia ło kroczowe um ocow uje cia ło kroczow e
i m ięsień zw ieracz
ze w nętrzny od b ytu
otacza ce w kę m oczową; u mężczyzn u kobiety: zwęża cew kę m oczową
je g o część gó rna rów nież obejm uje i po chw ę; u mężczyzny: zwęża
koniec do ln y gruczołu krokow ego; część po śre d n ią (błoniastą)
u ko biet rów nież ob e jm u je pochw ę cew ki m oczow ej
3 .3 8 M ięsień zw ieracz zew nętrzny cew ki
m oczowej, m ięsień zaciskający
cewkę m oczową oraz m ięsień
zw ieracz cew kow o-pochw ow y.
V esica urinaria W idok od strony bocznej
Prostata
A. U mężczyzny. Mięsień zwierający cewkę moczową
M. sp hincter przypom ina rurkę. N iektóre w łókna mięśnia otaczają
urethrae e x te rn u s 1 część błoniastą (pośrednią) cewki moczowej, a inne
rozciągają się od podstaw y pęcherza, pokrywając od
przodu i od strony bocznej część sterczową cewki mo­
M. co m p re s so r
urethrae
czowej. Mięsień ten nazywany jest mięśniem zwiera­
czem zew nętrznym cewki moczowej (m. sphincter ure­
thrae externus)} B. U kobiety. Mięsień zwierający cewkę
moczową składa się z: (1) części górnej, rozciągającej
się od podstawy pęcherza moczowego (mięsień zwie­
racz zewnętrzny cewki moczowej), (2) części biegnącej
w d ó ł i bocznie do gałęzi kości kulszowych (mięsień
Vesica urinaria zaciskający cewkę moczową) oraz (3) pęczka mięśnio­
wego otaczającego pochwę i cewkę moczową (mięsień
M. sp hincter zwieracz cewkowo-pochwowy).2
urethrae externus
U rethra
V a g in a
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze K ro cze u m ę żc zyzn y 213

F a scia s u p e rfic ia lis p e rin e i

Nn. scrotales posteriores

A. scrotalis posterior

R am us p e rin e a lis nervi cu ta n e i

M. bu lb ospo ngiosus
fe m o ris posterions

M. isch io cave rn osus

M em brana
M .tra n s v e rs u s
perinei
perinei su perficialis

M. sp hincter internus
ani extern us

C analis pudendalis

N .a n a lis in fe rio r

N .a n a lis in fe rio r
Fossa isch io analis
R am us p e rin e a lis ne rvi S 4
M . le v a to ra n i
Krocze u mężczyzny. Widok od dołu

ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. Ujście kanału odbytu (canalis analis) znajduje się pośrodku trójkąta
odbytowego i jest otoczone przez m ięsień zwieracz zew nętrzny
odbytu (m. sphincter ani extemus). Po obu stronach ujścia znajdują się
doły kulszowo-odbytowe (fossae ischioanales).
2. Powierzchowne w łókna mięśnia zwieracza zew nętrznego odbytu
umocowują odbyt do środka ścięgnistego krocza z przodu oraz do
kości guzicznej z tyłu (na tym preparacie do skóry nad kością gu-
ziczną).
3. D ół kulszowo-odbytowy jest ograniczony od strony przyśrodkowej
przez mięsień dźwigacz odbytu (m. levator ani), od strony bocznej
przez powięź mięśnia zasłaniacza wewnętrznego, od tyłu przez mię­
sień pośladkowy wielki (m. glutens maximus), pokrywający więzadło
krzyżowo-guzowe (lig. sacrotuberale), natomiast od przodu przez błonę
kiocza(membranaperinei).
4. Nerwy odbytowe dolne (nn. anales inferiores) opuszczają kanał sro­
mowy (canalis puclenclalis) i razem z gałęzią kroczową od gałęzi
brzusznej nerwu rdzeniowego krzyżowego S4 unerwiają mięsień
zwieracz zew nętrzny odbytu. U sunięto gałęzie skórne, zaopatrują­
ce okolicę odbytu. G ałąź owijająca się w okół brzegu mięśnia po­
śladkowego wielkiego zastępuje nerw skórny przeszywający.
5. Powięź pow ierzchow ną krocza, zwaną dawniej powięzią Collesa,
przecięto w linii pośrodkowej i odpreparow ano od przyczepu do
b ło n y krocza, a następnie odsunięto.
6. Nerwy skórne i tętnica leżą w przedziale powierzchownym krocza
(compartimentum supeificialeperinei).
7. W przedziale pow ierzchow nym krocza znajdują się trzy parzyste
mięśnie krocza: opuszkowo-gąbczasty (m. bulbospongiosus), kulszo-
wo-jamisty (m. ischiocavernosus) oraz poprzeczny powierzchowny
krocza (m. transversusperineisupetficialis).
8. Uwidoczniono trójkątną część błony krocza.

D o s tro n y
 214 K rocze u m ężczyzny R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

Prostata

M. sphincter
ani internus

Fascia M .pu b o co ccy g e u s

(m . levator ani)

Pars profund a
M. sp hincter
Pars su perficialis
ani externus
Pars su bcu tan ea

Fascia ob tu ratoria

Fossa ischioanalis M. ilio c o cc yg e u s (m . levator ani)

F un iculus
V. dorsalis p e nis s p e rm a ticu s M. o b tu ra to riu s
C orpus
e xte rnu s
ca vernosum penis
A. e t vena fe m o ra lis,
M m . adductores n. fe m o ra lis
M . re c tu s fe m o ris
M. sa rtorius

M. te n s o r
M. vastus lateralis
fascia e latae

M. iliopsoas
M. va stu s interm ed lu s

M. a d d u c to r m agnus
U rethra m asculina
B ulbus penis
N. isch ia dicus

Fossa M. q u adratus fe rn oris

ischioanalis
M . gluteus M. p u b o re cta lis T ub er ischiadicum
m axim us (m . levator ani) C analis anaiis

D o s tro n y
 ROZDZIAŁ 3 / Miednica i krocze K ro cze u m ę żc zyzn y 215

Lig. pu boprostaticum
Prostata

Fascia re cto p ro sta tica

M levator prostatae

M. sp hincter ani
R ectum
Membrana fib ro e la stica
(między zew nętrznym
a wewnętrznym m ięśniem
zwieraczem od bytu) M. tran sve rsu s perinei p rofund us
(odcięty)

M. s p h in cte r ani extem us

T ub er ischiadicum

Skóra do okota od bytu

M. iliococcygeu s
M. sp h in cte r
ani exte rnu s Lig. sa cro tu berale

M. isch io coccyge us

A p e x o s s is c o c c y g is

| Preparat krocza u mężczyzny

A. Mięsień zwieracz zew nętrzny odbytu (m. sphincter ani externus).
Widok od dołu. B. Przekrój poprzeczny. C. Mięsień dźwigacz odbytu
(m. levator ani), mięsień kulszowo-guziczny (m. ischiococcygeus) oraz
uwidoczniony gruczoł krokowy (prostata). Widok od dołu.
ZW RÓĆ UW AGĘ:
1. Mięsień zwieracz zewnętrzny odbytu, zależny od naszej woli, składa
się z trzech części: (a) części podskórnej (pars subcutanea), otaczającej
ujście kanału odbytu (canalis analis), (b) części powierzchownej (pars
superficialis), która umocowuje odbyt (anus) w płaszczyźnie pośrodko-
wej do ciała kroczowego (corpus perineale), znajdującego się z przodu,
(c) części głębokiej (pars profunda), która tworzy szeroką, okrężną
warstwę.
2. N a ryc. A (obok) nacięto i odsunięto część powierzchowną i głęboką
mięśnia zwieracza zewnętrznego odbytu. Widoczna jest warstwa le­
żąca głębiej, składająca się z tkanki łącznej włóknistej luźnej oraz
włókien mięśnia dźwigacza odbytu. Przecięto zewnętrzną, podłużną
warstwę mięśniową odbytnicy i uwidoczniono warstwę wewnętrz­
ną, której zgrubiałe, okrężne w łókna tworzą mięsień zwieracz we­
w nętrzny odbytu (m. sphincter ani interims).
3. W olne przednie brzegi mięśni dźwigaczy odbytu, łączące się do
przodu od kanału odbytu, odciągnięto ku tyłowi, aby uwidocznić
gruczoł krokowy.
4. N a rye. C: Warstwa podłu żn a b łony mięśniowej odbytnicy (stratum
longitudinale tunicae muscularis recti) wraz z powięzią oraz mięsień
dźwigacz odbytu wraz z powięzią tworzą włóknisto-sprężystą błonę,
biegnącą między mięśniem zwieraczem zewnętrznym a wewnętrz­
nym odbytu. Przegrody odchodzące od tej b łony przechodzą przez
m ięsień zwieracz w ew nętrzny odbytu do warstwy podśluzowej
i przez mięsień zwieracz zewnętrzny odbytu do skóry, a także two­
rzą przegrodę międzymięśniową odbytu, kierując się ku dołowi od
mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu.

D o s tro n y
 216 K ro cze u m ęzczyzny R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

Anulus inguinalis
superficialis

Fascia sp e rm a tica
e x te rn a

A. testicularis

N. ilioinguinalis
M. crem aster

N. genitofem oralis
Lig. S u s p e n s o riu m p e n is

Ductus d e fe re n s
V. d o rsa lis penis profunda

Plexus pam piniform is A, d o rsa lis penis

et n. do rsa lis penis

Epididym is

Fascia sp e rm a tica
externa

T estis

G ians penis

Naczynia i nerwy prącia oraz powrózek nasienny

Z W R Ó Ć UW AG Ę:
1. Usunięto powięź powierzchowną prącia (fascia penis superficialis), od­
słaniając leżącą w linii pośrodkowej żyłę grzbietową głęboką prącia
(vena clorsalis penis profunda) z towarzyszącymi jej obustronnie tętnica­
mi i nerwami grzbietowymi prącia (aa. et nn. dorsales penis). Trójkątne
więzadło wieszadłowe prącia (lig. Suspensorium penis) przyczepia się
do spojenia łonowego i łączy się z w łóknam i powięzi głębokiej prącia
(fasciapen isprofun da).
2. Po lewej stronie preparatu widoczny jest powrózek nasienny (funicu-
lus spermaticus), który przechodzi przez pierścień pachwinowy p o ­
wierzchowny (anulus inguinalis superficialis), pociągając za sobą włók­
na powięzi nasiennej zewnętrznej (fascia spermatica externa) odchodzą­
ce z brzegów pierścienia pachwinowego powierzchownego. Nerw
biodrowo-pachwinowy (n. ilioinguinalis) zaopatruje skórę nasady prą­
cia oraz powierzchnię przednią moszny, a naczynia mięśnia dźwi-
gacza jądra zaopatrują osłonki pow rózka nasiennego oraz mięsień
dźwigacz jądra (m. cremaster).
3. Po prawej stronie preparatu usunięto osłonki powrózka nasiennego
i jądra oraz rozdzielono zawartość powrózka nasiennego. W skład
powrózka nasiennego wchodzą: nasieniowód (ductus deferens) wraz
z naczyniami, tętnica jądrowa (a. testicularis), którą wypreparowano
z otaczającego ją splotu żylnego wiciowatego (plexus pampiniformis),
gałąź płciowa nerwu płciowo-udowego (ramus genitalis nervi genitofe­
moralis) oraz w łókna mięśnia dźwigacza jądra. Naczynia chłonne oraz
autonom iczne w łókna nerwowe, które także wchodzą w skład po­
wrózka nasiennego, nie zostały pokazane.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze K ro cze u m ęzczyzny 217

Korzeń prącia. W id ok od dołu

A. Przekrój poprzeczny przez odnogi (ciura penis)
oraz opuszkę prącia (bulbus penis). Cewka moczo­
V. do rsa lis wa (urethra) jest poszerzona w obrębie opuszki
profunda prącia. B. Przekrój poprzeczny przez opuszkę prą­
N. do rsa lis penis cia. Odnogi prącia usunięto. Opuszkę przecięto
C orpus
cavernosum A. do rsa lis głębiej niż na ryc. A. Po lewej stronie preparatu
penis błonę krocza (membrana perinei) częściowo usunię­
to, uwidaczniając przestrzeń głęboką krocza (spa­
tium profundum perinei).
A, profund a penis
Pars
spongiosa
urethrae

s p ongiosum penis

V. dorsalis
' profunda
A. dorsalis Penls
N. dorsalis

Lig. tran sve rsu m

perinei

A. profunda
Pars sp ongiosa penis
urethrae
ZWRÓĆ UWAGĘ (B):
1. W łókna b ło n y krocza zbiegają się A. bulbi penis
w opuszce prącia i umocowują ją do accessorla
łuku łonowego. Bulbus
2. Cewka moczowa przylega do grzbie­ penis
towej powierzchni opuszki prącia.
A. bulbi
3. Przegroda w opuszce prącia świadczy penis
o parzystości tego narządu w trakcie
rozwoju.
4. Prącie otrzymuje krew tętniczą z tęt­
nicy opuszki prącia (a. bulbi penis), na
tym preparacie podwójnej, z tętnicy
głębokiej prącia (a. profunda penis),
która zaopatruje odnogi prącia, oraz
z tętnicy grzbietowej prącia (a. dorsalis
penis), która kończy się w żołędzi prą­
cia. Żyła grzbietowa głęboka prącia (v.
dorsalis profunda penis) kończy się
w splocie żylnym sterczowym (plexus g
venosas prosîaTicus).

D o s tro n y
 218 K ro cze u m ę żc zyz n y R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

V. d o rs a lis s u p e rfic ia lis

p e n is A n a s to m o s is v e n a ru m
N . e t a . d o rs a lis p e nis
C orona glandis

P reputium

O stium urethra e
exte rnu m

A Fascia p e n is N a c zyn ia i n e rw y
C utis p ro fu n d a C o rp u s s p o n g io s u m p e n is o k a la ją c e p rą cia Frenulum p repu tii
e t p a rs s p o n g io s a u re th ra e

O stium urethra e
C orona glandis externum

Septum glandis
F ossa na vicu la ris
Corpus cavernosum G ia n s p e n is urethrae
penis
Valvula fo s s a e
Pars spongiosa urethra e navicularis
Frenulum p repu tii
Lacuna u re th ralis
m agna
B1

O stia glan du larum

m ucosarum

C orpus sp ongiosum
Cavernae corporis penis
spongiosi

Fossa navicularis C utis

urethrae

B2

£££| Prącie
A. Widok od strony bocznej. Odcięto trzy warstwy okrywające prącie
i napletek. B. Przekroje poprzeczne. Przekrój górny wykonano w czę­
ści bliższej, przekrój dolny w części dalszej żołędzi prącia, jak zazna­
czono na schemacie. C. Powierzchnia w ew nętrzna części gąbczastej
cewki moczowej. Wykonano podłużne cięcie po stronie brzusznej prą­
cia. Nacięto także cewkę moczową, uwidaczniając powierzchnię grzbie­
tową wnętrza cewki moczowej.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Napletek {preputium) powstaje z przedłużenia skóry prącia.
2. Tkanka łączna w łóknista luźna, zwana powięzią pow ierzchow ną
prącia {fascia penis superficialis), wnika do napletka i zawiera żyłę
grzbietową powierzchowną prącia (v. dorsalis supeificialis penis). Ży­
ła grzbietowa powierzchowna prącia rozpoczyna się w obrębie na­
pletka i uchodzi do żyły odpiszczelowej. W obrębie żołędzi prącia
żyła grzbietowa powierzchowna tworzy zespolenia z żyłą grzbieto­
wą głęboką.
3. Powięź głęboka prącia {fascia penis profuncla) kończy się w żołędzi
prącia {glans penis).
4. N a preparacie widoczne są duże dopływy żyły grzbietowej głębo­
kiej prącia, cienkie tętnice towarzyszące oraz liczne, skośnie biegną­
ce nerwy.
5. Nerwy i naczynia znajdujące się na wysokości szyjki żołędzi wnika­
ją do żołędzi prącia.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze K ro cze u m ężczyzny 219

Ureter sinister 3.44 Narządy moczowo-płciowe męskie

Ureter de xter A. Część dolna układu moczowo-płciowego. Widok
od strony bocznej. B. Preparat ciał jamistych i ciała
Ductus de fe ren s — — — gąbczastego prącia. Widok od strony bocznej. Ciała
s inister jamiste oddzielono od ciała gąbczastego, zachowując
Ductus de fe ren s __ naturalne krzywizny narządów.
dexter
ZW R Ó Ć UW AGĘ:

Vesícula se m ina lis **

1. C iała jam iste (corpora cavernosa) są umocowane
dextra w miejscu, w którym więzadło wieszadłowe prą­
cia (lig. Suspensorium penis) przyczepia się do spo­
jenia łonowego.
2. C iało gąbczaste (corpus spongiosum) rozpoczyna
się z tyłu od opuszki prącia i sięga z przodu do
Pars interm edia żołędzi prącia. Żołądź prącia przylega do przed­
urethrae nich końców ciał jamistych na kształt czapeczki.

B ulbus penis -
Radix penis
C rura penis

C orpus sp ongiosum
C orpus penis C orpus ca ve r nosum ,
de xtrum e t sinistru m

Glans penis

C orpus ca vernosum penis

C rura C rus sinistru m

penis
C rus de xtrum

Pars interm edia urethrae

Corona gland is

B ulbus penis
Gians penis
C orpus sp ongiosum
penis

D o s tro n y
 220 R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

3.45 Krocze żeńskie - 1. Widok od dołu

ZWROC. UWAGĘ (PRAWA STRONA PREPARATU):
1. Długie, palczaste wyrostki tkanki tłuszczowej leżą pod tkanką pod­
skórną i wnikają do warg sromowych większych (labia maiora puden-
di).
2. Więzadło obłe macicy (lig. teres uteri) kończy się rozgałęzionym i
wypustkami w powięzi leżącej powierzchownie w stosunku do pal-
czastych wyrostków tkanki tłuszczowej. Naczynia sromowe zewnę­
trzne krzyżują palczaste wyrostki tkanki tłuszczowej.
ZWROC UWAGĘ (TEWA STRONA PREPARATU):
3. U sunięto większość palczastych wyrostków tkanki tłuszczowej.
4. Naczynia i nerwy sromowe tylne (S2, S3) łączą się z gałęzią kroczo­
wą nerwu skórnego tylnego uda (ramus perinealis nervi cutaneifemo-
ris posterioris - Si, S2, S3) i biegną do przodu w pobliże wzgórka ło ­
nowego (mons pubis). N aczynia łączą się z naczyniami sromowymi
zew nętrznym i, a nerwy dochodzą do nerwu biodrow o-pachw ino-
w ego (n. ilioinguinalis - LI).

Lig. tere s uteri

A. e t v. pudenda
externa N. ilioing uinalis

A. e tv . pudenda
externa

T ela a d ip osa

R. p e rin e a lis
nervi cutanei fe m o ris
Labium m aius posterioris
(odcięta pow ierzchnia)

A .,v . e tn n .
labiales po steriores

V asa tra n s v e rs a p e rin e i

Fossa isch io analis

S T R O N A PRAWA S T R O N A LEWA

Krocze żeńskie - II. Widok od dołu

Z W R O C U W A G Ę:
1.Na wzgórku łonow ym znajduje się zgrubienie tkanki tłuszczowej,
a głębiej leżą wyrostki palczaste tkanki tłuszczowej objęte torebką.
Od kresy białej i spojenia łonowego odchodzi w ięzadło wieszadło-
we łechtaczki (lig. Suspensorium clitoridis).
2. Napletek łechtaczki (preputium clitoridis) w kształcie kaptura otacza­
jącego łechtaczkę i przednie odcinki warg sromowych mniejszych
(labii minores pudendi) łączą się, tworząc wędzidełko łechtaczki (fre­
nulum clitoridis).
3. Odpreparow ano powierzchownie trzy parzyste mięśnie: opuszko­
wo-gąbczasty (m. bulbospongiosus), kulszowo-jamisty (m. ischiocaver-
nosus) i poprzeczny powierzchowny krocza (m. transversus superfi­
cialis perinei), aby odsłonić błonę krocza (membrana perinei). Mięsień
opuszkowo-gąbczasty pokrywa opuszkę przedsionka. U płci męs­
kiej mięśnie opuszkowo-gąbczaste łączą się w szwie pośrodkowym
krocza, a u płci żeńskiej rozdzielone są przez ujście pochwy.
4. D robne p u n k ty ujść przew odów przycewkowych znajdują się po
obu stronach poniżej ujścia zewnętrznego cewki moczowej (ostium
urethrae externum).
5. Zachyłek przedni d ołu kulszowo-odbytowego leży powyżej przepo­
ny moczowo-płciowej.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze K r o c z e u k o b ie t y 221

Lig. te re s uteri

Tela ad ip osa

Lig. Suspensorium clito ridis

G lans clito rid is

Preputium clito rid is

Fascia lata
Frenulum c lito rid is

Ostium urethrae
exlernum

M. bu lb o sp o n g io su s

O stium yaginae

M. isch io cave rn osus

M. tran sve rsu s perinei su perficialis

M em brana perinei

Fossa ischioanalis
R ecessus a n te rior
fossae ischioanalis

Łechtaczka. Widokod dołu

Trzon łechtaczki składa się z dwóch połączonych ciał jamistych. Umocowany jest on za
pom ocą w ięzadła wieszadłowego łechtaczki (lig. Suspensorium clitoridis) i przykryty żołę-
ditoridis dzią łechtaczki (gians clitoridis). O dnogi łechtaczki (crura clitoridis) są przykryte przez p a­
rzysty m ięsień kulszowo-jamisty. O puszki przedsionka (bulbi vestibuli) i spoidło opuszek
(commissura buiborum) u p łci męskiej są reprezentow ane przez opuszkę prącia i trzon ciała
gąbczastego. U płci żeńskiej struktury te nie wchodzą w skład łechtaczki i nie przechodzi
przez nie cewka moczowa.

D o s tro n y
 222 K r o c z e u k o b ie t y R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

Sym physis pubica

V. d o rs a lis s u p e rfic ia lis c lito rid is

♦ A. e t n. d o rsa lis clito rid is

C litoris

C ru s c lito rid is

M. b u lb ospo ngiosus

O stium ure th ra e externum

B ulbus ve stib uli

O stium ya ginae

Ram i a rte ria e

e tv e n a e p u d e n d a e in te rn a e P a rie s y a g in a e

M em brana perinei

M . le v a to r ani

Glandula ve stib ula ns

m aior

M. bulbospongiosus

M . le va to r ani A nus

3.48 Krocze żeńskie - III. Widok od dołu

Po stronie prawej przecięto i odsunięto mięsień opuszkowo-gąbczasty
(m. bulbospongiosus) , a po stronie lewej usunięto znacznie większą część
tego mięśnia. Po stronie lewej usunięto częściowo opuszkę przedsionka.
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Żołądź łechtaczki przesunięto na prawo, uwidaczniając wnikające
naczynia i nerwy grzbietowe łechtaczki.
2. Opuszki przedsionka (bulbi vestibuli) są oddzielone pochwą i tworzą
dwa wydłużone pasma leżące po obu stronach ujścia pochwy. Zbu­
dowane są one z tkanki przypominającej utkanie ciała gąbczastego
prącia.
3. Żyły łączą opuszki przedsionka z żołędzią łechtaczki.
4. Po prawej stronie preparatu, na tylnym końcu opuszki znajduje się
gruczoł przedsionkowy większy i jest on przykryty mięśniem opusz-
kowo-gąbczastym. G ruczoł ten posiada długi (ok. 1,9 mm) przewód,
który uchodzi w przedsionku pochwy.
5. Po stronie lewej preparatu odcięto błonę krocza, odsłaniając w ten spo­
sób ścianę pochwy.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze K ro cze u k o b ie t y 223

Tela adiposa

Preputium clitoridis

Fascia lata

Crus clito rid is

Bulbus ve stib u l i
(o dcięta pow ierzchnia)
N .e t a.
dorsalis
clitoridis

M .tra n s v e rs u s
M embrana perinei perinei profund us
(odcięty koniec)

G la n d u la v e s tib u la ris m a io r
e t du ctus

V .,a . e t n.
pudendus
internus Fossa isch io analis

3.49 Krocze żeńskie - IV. Widok od dołu

Usunięto opuszki przedsionka (z wyjątkiem ich łonowych końców). 2. Nerw i tętnica grzbietowa łechtaczki biegną do przodu, oddając ga­
Pozostawiono gruczoły przedsionkowe większe i ich przewody. Bło­ łęzie do opuszki i odnogi łechtaczki.
nę krocza usunięto, pozostawiając jej część brzeżną. 3. Gruczoły przedsionkowe większe leżą w przedziale powierzchow­
nym krocza.
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. Mięsień poprzeczny głęboki krocza (m. tramyersus perinei profundus)
widoczny jest po obu stronach jako cienkie prążkowane pasmo.

D o s tro n y
 224 K ro cze u k o b ie t y R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

S ym physis pubica

M .o b tu ra to riu s externus
Clitoris
(o d cię ty koniec)

M. sp hincter
urethro vag in aiis O stium urethra e externum

Labium m inus pudendi

(odcięta pow ierzchnia)
Ostium vaginae
Paries yaginae

M. pubovaginalis

A., v. e tn n .
pudendae
internae

M. levator V ■-
Tuber
ani ischiadicum

M. ischio-
coccygeus
C orpus perineale

M. gluteus
m axim us

M. s p h in cte r ani exte rnu s

C orpus a n ococcyg eum
A nus

Krocze żeńskie - V. Widok od dołu

Usunięto błonę krocza i mięsień poprzeczny głęboki krocza. 2. Mięsień zwieracz zewnętrzny cewki moczowej obejmuje cewkę mo­
,, czową i przechodzi na pochwę.
ZW RO C UW AGĘ. ^ Odcięto wargi sromowe mniejsze {¡abium minus pudendi), które otacza-
1. Przednie części mięśnia dzwigacza odbytu stanowią mięsnie łono- .ą prze(jsionek pochwy
wo-pochwowe, które łączą się do tyłu od ujścia pochwy. J

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze K ro cze u k o b ie t y 225

U rethra V agina A e t v.
V. saphena magna fe m o ra lis

M. re ctus fe m o ris
Nodi lym phatici

M. tensor fasciae
C rus clito rid is latae

M. pectineus M. vastus lateralis

Os fe m o ris
Mm. adductores

N. ischiadicus
Os ischii

M. gluteus
m axim us

Fossa ischioanalis M. pu borectalis R ectum M. o b tu ra to riu s internus

S ym physis pubica

A. e t v. fe m o ra lis

U rethra

V ag in a

Rectum

Os ischii

C o rp u s anococcyg eum

M. gluteus m axim us

M. pu borectalis
o b tu ra to r ius exte rnu s M. o b tu ra to r ius internus

Przekroje poprzeczne krocza żeńskiego

A. Przekrój przez pochw ę, cewkę m oczow ą i odnogi łechtaczki. B.
Przekrój przez pochw ę i cewkę moczową u podstaw y pęcherza m o ­
czowego.

D o s tro n y
 226 SKANY RM M IE D N IC Y I KRO C ZA M ĘSK IEG O R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

B
C
D
E

I ------------------
3.52 Skany RM m ie d n icy i krocza m ę skie go
w płaszczyźnie poprzecznej

D o s tro n y
 RP Sc FV Fń DF

Pec

A Anus
Ad Mm. adductores
C Ramus Ischlopublcus
Cav Corpus cavernosum penis
CC M. Ischlococcygeus
Cox Os coccygls
Cr Crus penis
DF A. profunda femorls
EA A. ¡Haca externa
EV V. ¡Haca externa
F Os femorls
FA A. femoralls
FN N. femoralls
c FV V. femoralls
GT Trochanter malor
GV V. glútea superior
HdF Caput femorls I
1 Corpus ossls Ischii
IA A. ¡Haca Interna
IAF Fossa Ischloanalls
IE A. et v. epigástrica Inferior
IL M. Illacus
IR Ramus Inferior ossls pubis
IP M. Iliopsoas
IS Spina Ischladlca
IT Tuber Ischladlcum
IV V. ¡Haca Interna
LA M. levator anl
Max M. gluteus maxlmus
Med M. gluteus medlus
Min M. gluteus minimus
OE M. obturatorlus externus
Ol M. obturatorlus Internus
OV A., v. et n. obturatorlus
P Prostata
Pec M. pectlneus
Plr M. piriformis
D
PR M. puborectalls
Ps M. psoas malor
PV A. et v. rectalls Inferior
QF M. rectus femorls
R Rectum
RA M. rectus abdominis
RF M. rectus femorls
RP Radix penis
Sar M. sartorlus
Sc Funiculus spermatlcus
SR Os sacrum
SG Colon slgmoldeum
SM A. e tv. sigmoidea
Sn N. Ischladlcus
SP Ramus superior ossls pubis
SV Vesícula semlnalls
Sy Symphysis publca
U Urethra
UB Vesica urinaria
VI M. vastus Intermedlus

D o s tro n y
 228 SKANY RM M IE D N IC Y I KROCZA M ĘSK IEG O R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

A &

A Anus LA M. levator ani

Ad M m . a d d u cto re s LS T ru n c u s lum bosacralis
CA A. iliaca com m unis OE M . ob tu ra to riu s externus
Cav C orpus cavernosum Ol M. o b tu ra to riu s internus
penis P Prostata
Cs C orpus sp ongiosum Pec M. p e ctin e u s
penis
CV V. iliaca com m unis PS M. psoas m aior
DC Colon de sce nden s Pu Os pubis
EA A. Iliaca externa PV A. e t v. ve sicalis su perio r
EV V. Iliaca externa R Rectum
FA A. fe m o ra lis Sac Os sa cru m
FV V. fe m o ra lis SG C olon sigm oide um
HdF Caput fe m o rls SV Vesicula sem inalis
IL M. Illacus Sy Sym physis pubica
In Intestinum tenue U Urethra
IR A., v. et n. rectalls UB Vesica urinaria
Inferior

LA IR

Skany RM m iednicy i krocza m ęskiego

w płaszczyźnie czołowej

D o s tro n y
 A A nu s
B Bulbus penis
Cav C orpus cavernosum penis
C Os coccygis
es C orpus spongiosum penis
P Prostata
PP Plexus venosus prostaticus
R Rectum
RA M. rectus abdom inis
RF Tela adiposa retropubica
RVP Excavatio rectovesical is
S4 Nn. sacrales
S O s sacrum
SV Vesica sem inal is
Sy Sym physis pubica
UB Vesica urinaria

Skan RM m ied n icy i krocza

m ę skie go w płaszczyźnie strzałkow ej

Złogi
w świetle
P lexus cewki
venosus moczowej (6)
p ro s ta tic u s f 1)
M. sphincter
O bszar urethrae
hipo echo - internus (7)
ge niczny (2)

O bszar Ducti
hiperecho- eiaculatorii
g e n iczn y (3) (8 )

Głowica
Paries recti (4)
ultradźwię­
R ectum (5) kowa (9)

V e s ic a
urinaria (1)

Urethra
O bszar (6)
hipo echo -
ge niczny (2)

„Capsula
chirurgica"
O b s za r
hiperecho- (7)
ge niczny (3)

Paries recti (4)

Rectum (5)

Przezodbytnicza ultrasonografia gruczołu krokowego. Przekroje poprzeczne (osiowe)

A. U ltrasonograficzny obraz p ra w id ło w e g o g ru czołu krok ow ego u m ło d e g o m ężczyzny. B . Łagod n y rozrost
stercza. N a ryc. B zw róć uwagę na pow iększoną strefę hipoechogeniczną, która zwykle pojawia się po 30 r.ż • Ozna­
czenia cyfrowe na schematach odpow iadają ozn aczen iom na sonogramach.

D o s tro n y
 B C orpus uteri
C Cervix uteri
Cox Os coccygis
E Endom etrium
F Fundus uteri
M M yom etrium
PV Plexus venosus vaginalis
R Rectum
RA M. rectus abdom inis
Sc Os sacrum
Sy Sym physis pubica
UB Vesica urinaria
V Vagina
vu Excavatio vesicouterina

I -----------------
3.56 Skan RM m ie d n icy żeńskiej
w płaszczyźnie strza łkow ej

STRONA STRONA
PRAWA . J LEWA
2 7 1
-
3^
9 6
* J 8 -rff -
r
■ 4 no „ •
5 I
— J i * '
----- 1» M M lf i.

Ultrasonografia miednicy żeńskiej

A. Poprzeczne (osiowe) przezbrzuszne sonogramy macicy i jajników. B. Strzałkowy przezbrzuszny sonogram
lewego jajnika. Linie na schematach pokazują płaszczyznę sonogram u. Oznaczenia liczbowe na schematach
odpowiadają oznaczeniom na sonogramach. N a ryc. B zwróć uwagę na dojrzewający pęcherzyk jajnikowy.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze SKANY RM M IE D N IC Y I KROCZA ŻEŃ SK IEG O
 232 S kA N Y RM M IE D N IC Y I KROCZA ŻE Ń SK IEG O R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze

A Anus OE M. o b tu ra to rlu s externus

Ac A ce ta bulum 01 M. o b tu ra to rlu s Internus
Ad M m . ad ductores Ov Ovarium
AS Spina ¡Haca a n te rior su perior OV A. e t v. ob tu ratorla
C Ramus Ischlopublcus Pec M. pectlneus
EA A. ¡Haca externa PIR M. piriform is
EV V. Iliaca externa Pm M em brana perlnel
FA A. fem oralis Pu Os pubis
FN N. fem oralis PV Plexus venosus vaginalis
FV V. fem oralis QF M. gu adratus fem orls
HFe C aput fem orls R Rectum
1 Os Ilium RA M. re ctus abdom inis
IAF Fossa Ischloanalls RL Llg. teres uteri
IE A. e t v. ep ig ástrica Inferior Sc Os sacrum
In Intestinum SP Ramus su perio r ossls pubis
IP M. Iliopsoas Sy Sym physis publca
IT Tuber Ischladlcum U Uterus
LA M. levator anl UB Vesica urinaria
LM Labia m alora pudendl Ur Urethra
M M yom etrium V Vagina
Max M. gluteus m axlm us Ve V estlbulum yaglnae

C ta L

D E
R O Z D Z IA Ł 3 / Miednica i krocze SKANY RM M IE D N IC Y I KROCZA ŻEŃSKIEG O 233

BL Llg. latum uteri

E Endometrium
F Folllculus
FU Fundus uteri
HFe Caput femorls

• J IA 1 HA
Os Ilium
A. Illaca Interna
MfJt* Z V IIV V. Illaca Interna

V
IS M. sphincter urethrae Internus
LS Truncus lumbosacralls
M Myometrium
0 Ovarium

a V v MMk
T \K > J m H
OE M. obturatorlus externus
01 M. obturatorlus Internus
P M. pectlneus
PM Membrana perlnel
S Colon slgmoldeum
Sc Os sacrum
SI Artlculatlo sacrolllaca
Ut Uterus
U Urethra
UB Vesica urinaria
V Vagina
PM U

Skany RM miednicy żeńskiej w płaszczyźnie czołowej

D o s tro n y
ROZDZIAŁ .■ > n 7 K ł - .I

Kręgosłup i kręgi 236

Kręgi szyjne 244
Kręgi piersiowe 248
Kręgi lędźwiowe 250
Kość miedniczna 253
Staw krzyżowo-biodrowy 258
Anom alie kręgów 260
Więzadła m iednicy 262
Więzadła kręgosłupa i krążki międzykręgowe
Sploty żylne kręgosłupa 269
Grzbiet 270

Okolica podpotyliczna 280

Stawy czaszkowo-kręgowe i tętnica kręgowa
Rdzeń kręgowy 286
Derm atom y i m iotom y 296
Skany RM 298

D o s tro n y
 236 K ręgosłup i kręgi R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

Medulla
spinalis

V e rte b ra e
ce rvica le s (7)

Foramina
intervertebral ia

Liquor
, cerebro­
spinalis
in spatwm
subarachno-
verte­ id e im
brales

V e rte b ra e
lum bales (5)

Tela
coxae adiposa
Os sacrum

spatium
epidurale
B

O s co ccy g is

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet 237

V e rte b ra e
cervicales

V e rte b ra e
thoracica e

Kręgosłup
A. Widok od strony bocznej B. Skan RM (przekrój strzał­
kowy). W idok od strony bocznej. C. W idok od ty łu . D.
Widok od przodu.
ZW R Ó Ć U W A G Ę :
1. Kręgosłup (cohimna vertebralis) składa się z 24 kręgów
przedkrzyżowych oraz z dwóch kości pow stałych w wy­
niku zrośnięcia kręgów krzyżowych (kość krzyżowa, os
sacrum) i guzicznych (kość guziczna, os coccygis). Spośród
24 kręgów przedkrzyżowych 7 tworzy część szyjną, 12
kręgów piersiowych łączy się z żebrami, a 5 tworzy część
lędźwiową kręgosłupa.
2. Kręgi piersiowe, tworzące tylną ścianę klatki piersiowej,
oraz kość krzyżowa z guziczną, tworzące tylną ścianę ja­
V e rte b ra e
my miednicy, układają się w krzywizny w ypukłe do ty­
lum bales
łu. Odcinek szyjny i lędźwiowy, dla utrzym ania stabilno­
ści kręgosłupa, tworzą krzywizny w ypukłe do przodu
(ryc. A i B).
3. Wyrostki poprzeczne kręgu szczytowego (atlas, Cl) są
szeroko rozstawione. Odległość między wyrostkami p o ­
przecznymi kręgu C7 jest prawie identyczna jak w Cl.
Odległość między wyrostkami poprzecznym i kręgów od
C2 do C6 jest mniejsza. Odległość m iędzy wyrostkami
poprzecznymi zmniejsza się stopniowo od T hl do Thl2.
-y?
W okolicy lędźwiowej odległość ta jest nąjwiększa w ob­ 0 fl P 7 '< Os sa cru m
(5 ve rtebrae
rębie L3 (ryc. C iD ).
'S \ f sa cra le s)
4. N a ryc. A widoczne są otwory międzykręgowe (foramina
intervertebralia), przez które nerwy rdzeniowe (nervi spina­
les) opuszczają kanał kręgowy (canalis vertebralis). Wyróż­
nia się 8 par nerwów szyjnych, 12 par piersiowych, 5 lędź­
wiowych, 5 krzyżowych i jeden do dwóch nerwów guzicz­ Os co ccygis
nych (por. ryc. 4.52). (4 ve rte b ra e
5. N a ryc. B widoczne są rozmiary i kształt trzonów kręgów, co ccygeal es)
kierunek wyrostków kolczystych oraz rdzeń kręgowy (me-
duUa spina lis) w obrębie kanału kręgowego.

D o s tro n y
 238 K ręgosłup i kręgi
I Krzywizny krę g o s łu p a . W id o k od stro n y bocznej.
I A. Płód. B. Osobnik dorosły. Kręgi szyjne (vertebrae cervicales) są ozna-
I czone kolorem czerwonym, kręgi piersiowe (vertebrae thoracicae) brązo-
| wym, kręgi lędźwiowe (vertebrae hmibales) żółtym , a kość krzyżowa (os
sacrum) i kość guziczna (os coccygis) pom arańczowym .
Z W R Ó Ć U W A G Ę:
1.Na ryc. A widać krzyw iznę kręgosłupa p ło d u , która przyjmuje
kształt litery „C". Krzywizna ta jest wypukła do tyłu.
2. Krzywizna tylna piersiowa (kyphosis thoracalis) i tylna krzyżowa (ky­
phosis sacralis) są krzywiznami pierwotnymi. Krzywizna przednia szyj­
na (lordosis cervicalis) i przednia lędźwiowa (lordosis lumbalis) są krzy­
wiznami wtórnymi, które rozwijają się dopiero po urodzeniu. Krzywiz­
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet
C u rv a tu ra e : C o lu m n a v e rte b ra lis :
K yp hosis
thoraca l is
K yp hosis
sa cra lis
na przednia szyjna rozwija się, kiedy dziecko zaczyna podnosić głowę,
a krzywizna lędźwiowa - kiedy dziecko zaczyna chodzić.
3. Cztery krzywizny kręgosłupa osobnika dorosłego (widoczne na ryc.
B) składają się z: (a) krzywizny przedniej szyjnej (między kręgami
Cl i Th2), która jest w ypukła do przodu, (b) krzywizny tylnej pier­
siowej (między kręgiem Th2 i Thl2), która wypukłością skierowana
jest do tyłu, (c) krzywizny przedniej lędźwiowej (między T h l2 i sta­
wem lędźwiowo-krzyżowym), wypukłością skierowanej do przodu,
oraz (d) krzywizny tylnej krzyżowej (między stawem lędźwiowo­
-krzyżowym a w ierzchołkiem kości guzicznej), która wypukłością
skierowana jest do tyłu.
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet K ręg o s łu p i kręgi 239

Połówki rozw ijającego się

tuku kręgow ego

MS

P łytka nasadow a usunięta

z kręgu leżącego pow yżej

P rocessus
a rticu la ris su perio r
( k rę g u le ż ą c e g o niżej)
É Q 1 Rozwój kręgów
A. Budowa kręgu now orodka. W idok od góry. U now orodka kręg składa się
z trzech części kostnych (dwóch połów ek łu k u kręgowego i części centralnej)
połączonych chrząstką szklistą. B. Skan TK (przekrój poprzeczny). Zauważ trzy
części kostne kręgu i środek kontrastowy w okół rdzenia kręgowego (M S), któ­
ry wypełnia worek opony twardej. C. Kręg w p ełn i ukształtow any. W idok od
góry. W 2 r.ż. połów ki każdego łu k u kręgowego zaczynają się łączyć ze sobą od
okolicy lędźwiowej do szyjnej kręgosłupa. Ok. 7 r.ż. łuki zaczynają się łączyć
z częścią centralną w kolejności od okolicy szyjnej do lędźwiowej. D. Ośrodki
kostnienia (rycina górna - widok od strony bocznej, rycina środkowa i dolna -
widok od dołu). W czasie dojrzewania w tórne ośrodki kostnienia (O) pojawiają
się na szczycie wyrostka kolczystego i wyrostków poprzecznych. Płytki nasado­
we trzonów składają się z warstwy chrząstki szklistej i otaczającego ją pierście­
nia kostnego. E. Trójwymiarowa rekonstrukcja kom puterowa kręgu. W idok od
dołu. Wtórne ośrodki kostnienia ulegają połączeniu w 18 r.ż.

D o s tro n y
 240 K ręgosłup i kręgi R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

V e rte b ra cervicalis

V e rte b ra lum balis V e rte b ra sac ral is

Homologiczne części kręgów. Widok od przodu

Z W R Ó Ć U W AG Ę : wyrostka poprzecznego, natomiast na kości krzyżowej przez odcinek

1. N a rysunku oznaczono: kolorem białym część ośrodkową kręgu {pars
centralis), kolorem ciemno różowym łuk kręgu {arcus vertebrae), kolo­
rem różowym wyrostek poprzeczny {processus transversus) oraz kolo­
rem żółtym żebro fcosta) lub jego odpowiednik.
2. W odcinku piersiowym żebro jest elementem wolnym. W odcinku szyj­
nym i lędźwiowym żebro reprezentowane jest przez przednią część
przedni części bocznej {pars lateralis).
3. Głowy żeber w okolicy piersiowej łączą się stawo wo z powierzchnia­
mi trzonów kręgów do tyłu od połączeń neuralno-ośrodkowych (iunc-
turae neurocentrales). Nie łączą się one z częścią ośrodkową kręgu, lecz
z łukiem kręgowym.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet K ręgosłup i kręgi 241

P rocessus sp in osus

Lam ina
- arcus
P rocessus a rticu la ris inferior ve rte b ra e
e t fa c ie s a rticu la ris inferior

P rocessus
tra n sve rsu s Partes arcus
ve rtebrae

P ediculus
Facies a rticu la ris
su perio r a rcu s —
v e rtebrae

C orpus ve rte b ra e

Incisura ve rte b ra lis

su perio r

Processus articularis
Pediculus arcus
superior
vertebrae

Processus transversus
Corpus vertebrae

Incisura vertebralis Inferior

Lamina arcus vertebrae

Facies articularis inferior

^£1 Cechy typowego kręgu

A. Widok od góry. B. Widok od strony bocznej. Typowy kręg (na ryci­
nie widoczny drugi kręg lędźwiowy) składa się z następujących części:
1. Trzonu kręgu (corpus vertebrae), tworzącego część przednią kręgu,
którego funkcją jest przenoszenie ciężaru ciała. Jak większość kości
długich, trzon kręgu w części środkowej jest węższy, a w części
bocznej poszerzony. Obie części boczne posiadają pow ierzchnie
stawowe, a w czasie rozwoju - chrząstki nasadow e.
2. Łuku kręgu (arcus vertebrae), położonego do tyłu od trzonu kręgu.
Wspólnie z trzonem tworzą ograniczenie otw oru kręgowego (fora­
men vertebrate). Otwory kręgowe tworzą wspólnie k anał kręgowy
(canatis vertebralis), który zawiera rdzeń kręgowy (medulla spinalis).
Łuk kręgu chroni rdzeń kręgowy. Po obu stronach łu k kręgu łączy
się z trzonem za pom ocą zaokrąglonej nasady (pediculus arcus verte­
brae). N asady łączą się z tyłu z dwom a płaskim i p łytkam i (laminae
arcusveriebrae).
3. Trzech wyrostków - dwóch poprzecznych (w obrębie kręgów lędź­
wiowych - wyrostki żebrowe) i jednego kolczystego; wyrostki te sta­
nowią miejsca przyczepu mięśni i p unkty podparcia dźwigni u ła ­
twiających ruchy kręgosłupa.
4. Czterech wyrostków stawowych (processus articulares), dwóch gór­
nych i dwóch dolnych. Każdy z wyrostków stawowych posiada po­
wierzchnię stawową. Wyrostki stawowe są skierowane ku górze i do
d ołu od łuku kręgu i zwracają się odpowiednimi powierzchniami sta­
wowymi do sąsiednich wyrostków stawowych kręgu leżącego powy­
żej i poniżej. Kierunek ustawienia powierzchni stawowych jest wy­
znaczany przez rodzaj ruchów między sąsiadującymi kręgami oraz
zabezpiecza on kręgi przed ruchem ślizgowym do przodu.

D o s tro n y
 242 K ręgosłup i kręgi
Tub erculum
po sterius
Processus T ub erculum
tran sve rsu s an te riu s
Foram en proce ssu s
tran sve rsi
m am m illaris
Processus a cce sso riu s
tra n sve rsu s
Cechy i mchy kręgów. Widok od góry (po lewej) i od strony bocznej (po prawej)
Z W R O C U W AG Ę:
1. Cechą charakterystyczną kręgów szyjnych jest obecność otworu wy­
rostka poprzecznego (foramen processus transversi). Cechą kręgów
piersiowych jest obecność powierzchni żebrowych dla połączenia że­
ber. Brak obu powyższych cech jest charakterystyczny dla kręgów lędź­
wiowych.
2. Trzony kręgów szyjnych i lędźwiowych mają większy wymiar po­
przeczny niż przednio-tylny, a otwory kręgowe (foramina vertebralia)
charakteryzują się trójkątnym kształtem. W obrębie kręgów piersio­
wych oba wymiary są zbliżone, a otwór kręgowy jest okrągły. Po­
wierzchnia górna trzonu kręgów szyjnychjest wklęsła i kończy się za­
krzywionymi ku górze hakami trzonu (uncus corporis). Powierzchnia
dolna kończy się wygięciem ku dołow i części przedniej trzonu kręgu.
Powierzchnie górne i dolne trzonów kręgów piersiowych i lędźwio­
wych są płaskie.
3. Wyrostek poprzeczny (processus transversus) w odcinku szyjnym kie­
ruje się bocznie, ku dołowi i do przodu, kończąc się guzkiem przed­
nim i tylnym (tuberculum anterius et posterius) oraz wytworzoną mię­
dzy nimi bruzdą nerwu rdzeniowego (sulcus nervi spinalis). W odcin­
ku piersiowym masywny wyrostek poprzeczny kieruje się bocznie,
ku tyłowi i ku górze. Posiada on dołek żebrowy (fovea costalis proces­
sus transversi) dla połączenia stawowego z guzkiem żebra. W odcinku
Do strony
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet
S ulcu s nervi
sp in alis
."rusztow anie staw ow e "
V e rte b ra e cervicales
V e rte b ra e th o racicae
lędźwiowym, biegnący bocznie, długi i sm ukły wyrostek to wyrostek
żebrowy (processus costiformis). Wyrostek poprzeczny zredukowany
jest do małego guzka znajdującego się u nasady wyrostka żebrowego.
4. Wyrostek kolczysty (processus spinosus) w odcinku szyjnym jest roz­
dwojony, w odcinku piersiowym przypomina rylec, natomiast w od­
cinku lędźwiowym wygląda jak prostokątna blaszka.
5. Wyrostki stawowe (processus articulares) w odcinku szyjnym wspólnie
tworzą „cylindryczne rusztowanie". W okolicy piersiowej i lędźwio­
wej powierzchnie stawowe górne leżą do tyłu od nasady łuku kręgu,
a powierzchnie stawowe dolne do przodu od blaszki łuku kręgu. Po­
wierzchnie stawowe górne w odcinku szyjnym są skierowane głównie
ku górze, w odcinku piersiowym ku tyłowi, a w odcinku lędźwio­
wym przyśrodkowo. Zmiany ustawienia płaszczyzn powierzchni sta­
wowych od odcinka szyjnego do piersiowego następują stopniowo, na­
tomiast ustawienie płaszczyzny między odcinkiem piersiowym a lędź­
wiowym następuje gwałtownie.
6. Ruchy oznaczono na rycinie strzałkami. We wszystkich trzech odcin­
kach wyrostki stawowe pozwalają na zginanie do przodu, do tylu
i w bok. Kręgi szyjne pozwalają na ruchy obracania bocznego i przy­
środkowego (rotatio lateralis et media lis), kręgi piersiowe pozwalają na
I
ruchy obrotowe, a kręgi lędźwiowe - na ruchy obrotowe w ograni­
czonym zakresie.
 Ruchy kręgosłupa
A. Zdjęcie RTG kręgosłupa szyjnego zgiętego do przodu. Rzut boczny. B.
Zdjęcie RTG kręgosłupa szyjnego zgiętego do tyłu. Rzut boczny. C. Zdję­
cie RTG kręgosłupa lędźwiowego zgiętego w stronę boczną. Rzut przed-
nio-tylny.
 244 K ręgi szyjne R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

A rcu s a n te rio r
A tlas
T ub erculum
a n te rlus

lunctura
uncovertebrale

T ub erculum
Processus an te riu s
transversus S u lcu s ne rvi s p in a lis
T ub erculum
po sterius

U ncus c o rp o ris

T ub erculum
ca roticum

lunctura
uncovertebrale

Uncus corporis
ve rtebrae C5

Pediculus arcus
4.8 Kręgosłup szyjny
vertebrae A. Połączenia stawowe kręgów szyjnych. Widok od przo­
du. B. Zdjęcie RTG kręgosłupa szyjnego. Rzut przednio-
-tylny. C. Połączenia stawowe kręgów szyjnych. Widok
od strony bocznej. D. Zdjęcie RTG kręgosłupa szyjnego.
Rzut boczny.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A , B ):
C o s ta l 1. G órne pow ierzchnie trzonów kręgów od C3 do C7
mają po stronie bocznej zwrócone ku górze haki trzo­
Processus nu, które tworzą połączenia hakowo-kręgowe (iundu-
transversus (Th2)
rae uncovertebm!es) z kręgiem leżącym powyżej (stawy
C lavicula Luschki).
2. N a ryc. B w obrębie tchawicy (trachea) widoczne są
granice drogi oddechowej (czarne, oznaczone grotem
strzałki).
Processus 3. N a ryc. B widoczne jest rusztowanie stawowe, składają­
spinosus (Th2)
ce się z wyrostków stawowych oraz zachodzący na jego
obraz cień wyrostków poprzecznych (obszar oznaczo­
ny prostokątem ).
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet K ręgi szyjne 245

Tub erculum
an te riu s atiantis (A)

T ub erculum
po sterius

P rocessus
sp in osus

C olum na p roce ssu s

articu la ris Tuberculum
anterius processus
transversi
(C3, C4, C5, C6)
Lam ina arcus
ve rtebrae

T ub erculum
caroticum

Processus
sp in o su s

Dens axis

A rcu s po ste rio r (C1)

Angulus
m andibulae

P rocessus Os
a rticu la ris inferior hyoideum

P rocessus
a rticu la ris su perio r
ZW R O C U W A G Ę (C , D ):
4. Trzony kręgów szyjnych od 2 do 7 zo­ A rticu la tio
stały ponumerowane. zyg a p o p h ysia lis
5. Łuk przedni (arcus anterior) kręgu szczy­ P rocessus
towego (A) wysunięty jest do p rzo d u od sp in osus (C7)
zagiętej płaszczyzny łączącej przednie
brzegi trzonów kręgów.
6. Wyrostek kolczysty kręgu C7, czyli krę­
gu wystającego (vertebra prominens), nie
dzieli się (processus spin osus nonbifidus).
7. Wyrostki kolczyste kręgów szyjnych roz-
dwajają się.
Do strony
246 K r ę g i szyjne R O Z D Z IA Ł 4 / G rz b ie t

T ub erculum
Arcus posterius
posterior
Sulcus arte riae M ie jsce przyczepu w ię za d ła -
ve rte b ra lis p o p rzecznego kręgu szczyto w e go

- Facies a rticu la ris su p e rio r M assa lateralis

Foram en p ro ce ssu s tran sve rsi

Fovea P rocessus tra n sve rsu s
A rcus de n tis ■
anterior T ub erculum
an te rius

Processus a rticu la ris interior -

Processus tran sve rsu s

Foram en p roce ssu s
Facies a rticu la ris su perio r tran sve rsi
Axis

D e n s axis
P rocessus sp in osus

T ub erculum C3
Processus posterius
transversus Sulcus nervi sp in a lis U ncus c o rp o ris
T ub erculum an te rius

Kręgi szyjne. Widok od góry

ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Kręgi od C3 do C6 są typowymi kręgami szyjnymi (vertebrae cervicales typicae), nato ­
miast kręgi Cl, C2 i C7 zalicza się do nietypowych kręgów szyjnych (vertebrae cervica­
les atypicae).
2. Wymiar poprzeczny trzonów typowych kręgów szyjnych jest większy niż wymiar
strzałkowy. Wysokość trzonów z przodu i z tyłu jest taka sama. Ich górne powierzch­
nie mają po stronie bocznej haki trzonów , które przypominają oparcia fotela. Stano­
wią one powierzchnie tworzące połączenia hakowo-kręgowe. Zmiany zwyrodnieniowe interior
P rocessus
w obrąbie tych stawów powodują zwężenie kanału kręgowego (ucisk na rdzeń kręgowy) articu la ris
s u perio r
i otwoi-u wyrostkapoprzecznego (ucisk na tętnicę kręgową).
3. Kręg szczytowy nie posiada trzonu. Trzon został przyłączony do kręgu obrotowego
w postaci zęba kręgu obrotow ego (dens axis). Łuk przed n i (arcus anterior) kręgu
szczytowego leży do przodu od zęba kręgu obrotowego i łączy się z nim za pom ocą T ub erculum
stawu szczytowo-obrotowego pośrodkowego (articulado atlantoaxialis mediana). caroticum
4. Otwory kręgowe są duże i mają kształt trójkąta.
5. Wcięcia kręgowe górne (incisurae vertebrales superiores) i dolne (incisurae vertebrales in­
feriores) nie różnią się głębokością.
6. Wyrostki kolczyste są krótkie i rozdwojone. Wyjątek stanowi wyrostek kolczysty krę­
gu szczytowego, który jest zredukow any do guzka tylnego (tuberculum posterius)
oraz wyrostek kolczysty kręgu wystającego (vertebra prominens, C l), który jest długi
i niepodzielony (processus spinosus nonbifidus). Wyrostek kolczysty kręgu obrotowego
jest masywny.
7. Wyrostki poprzeczne są krótkie i posiadają otwór wyrostka poprzecznego (foramen
processus transversi). N a wyrostku poprzecznym znajduje się bruzda nerwu rdzenio­
wego (sulcus nervi spinalis), ograniczona od przodu oraz od tyłu przez guzek przedni
i tylny (tuberculum anterius et posterius). Wyrostek poprzeczny kręgu szczytowego T ub erculum an te rius
i siódmego kręgu szyjnego są dość długie, a guzek tylny jest znacznie większy niż (szczątkow y)
guzek przedni. Guzek tylny kręgu obrotowego jest również większy niż guzek przed­
ni, ale wyrostek poprzeczny tego kręgu jest krótki.
Do strony
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet K R Ę G ! SZYJNE 247

A rcu s a n te rio r T ub erculum anterius

O tw ór dla zęba kręgu ob ro to w e g o Fovea d e n tis

Facies a rticu la ris su perior

Lig. tran sve rsu m atlantis

Massa lateralis
Processus tran sve rsu s

Foram en ve rte b ra le Foram en processus transversi

Sulcus arte riae ve rtebralis

A rcu s posterior
A tlas
T ub erculum po sterius

C orpus ve rtebrae Facies articu la ris a n te rior

Facies a rticu la ris su perio r

D ens
P rocessus tran sve rsu s

Foram en p roce ssu s tran sve rsi

Foram en ve rte b ra la e
Processus a rticu la ris inferior

Lam ina arcus ve rte b ra e

A x is

P rocessus sp in o su s
Kręg szczytowy i obrotowy. Widok od góry

ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Duży otwór kręgowy kręgu szczytowego jest podzielony przez więza-
dło poprzeczne kręgu szczytowego (lig. transversum atlantis) na dwie
części: otwór tylny, w którym znajduje się rdzeń kręgowy (medulla spi-
nalis), oraz mniejszy otwór przedni, w którym znajduje się ząb kręgu
obrotowego (dens axis).
2. Ząb kręgu obrotowego łączy się stawowo do przodu z łukiem przed­
nim kręgu szczytowego (arcus anterior atlantis) oraz do tyłu z więzad-
łem poprzecznym kręgu szczytowego.

Staw szczytowo-obrotowy
A. Zdjęcie RTG w ykonane przez otwarte usta. Rzut przednio-tylny. 2. Trzon kręgu obrotowego (2) posiada ząb (D), skierowany ku górze,
B. Staw szczytowo-obrotowy. W idok od przodu. który leży między częściami bocznymi (massae laterales) kręgu szczy­
towego (A). Ząb łączy się stawowo z łukiem przednim kręgu szczyto­
ZWRÓĆ UWAGĘ:
wego, tworząc staw szczytowo-obrotowy pośrodkowy przedni.
1. Staw szczytow o-obrotow y składa się z dw óch stawów bocznych 3. Stawy szczytowo-obrotowe boczne występują między częścią bocz­
(articulationes atlantoaxiales laterales) i jednego stawu pośrodkow ego ną kręgu szczytowego (Cl) a pow ierzchnią stawową górną kręgu
(articulatioatlantoaxialismediana). obrotowego (C2).
Do strony
 248 K r ę g i p ie r s io w e R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

— Th1 -T h 4

Kręgi piersiow e
— T h 5 -T h 8
A. W idok od strony bocznej. B. W idok od góry.
W ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Cztery środkowe kręgi piersiowe to kręgi typowe. Cztery górne kręgi
mają pewne cechy kręgów szyjnych, a cztery dolne - kręgów lędź­
wiowych. Cechą charakterystyczną dla kręgów szyjnych, widoczną
w obrębie kręgu T hl, jest obecność haków trzonu oraz wyraźnie za­
znaczone wcięcia kręgowe górne. Do cech kręgów lędźwiowych obec­
nych w obrębie kręgu Thl2 zalicza się skierowane bocznie powierzch­
nie stawowe (facies articulares laterales) wyrostka stawowego dolnego
oraz obecność wyrostka suteczkowatego (processus mammillaris), do­
datkowego (processus accessorius)iżebiowego (processus costiformis).
1. Wysokość trzonu kręgu jest mniejsza z przodu niż z tyłu. Powierzch­
nie dolna i górna trzonu kręgu są płaskie. Powierzchnia trzonu (przej­
mującego ciężar ciała) zwiększa się stopniowo od T hl do Thl2. Czte­
ry środkowe kręgi piersiowe mają trzon w kształcie trójkąta, a jego
wymiar poprzeczny i przednio-tylny są prawie równe. Wymiar po­
przeczny trzonów zwiększa się w kierunku kręgów szyjnych oraz lędź­
wiowych.
3. W obrębie dziewięciu górnych kręgów piersiowych na każdym trzo­
nie kręgu występują dwie powierzchnie stawowe w postaci dołka żeb­
rowego górnego i dolnego (fovea costalis superior et inferior). Kręgi
ThlO, T h ll i Thl2 mają tylko jedną powierzchnię stawową w pobliżu
T h9 -T h 12 nasady łuku kręgowego.
4. Otwory kręgowe w obrębie kręgów piersiowych są okrągłe i zmieniają
kształt na trójkątny w kierunku kręgów szyjnych i lędźwiowych.
5. Wyrostki kolczyste czterech środkowych kręgów są długie, ustawio­
ne prawie pionow o i zachodzą na siebie dachówkowato. Wyrostki
Processus kolczyste kręgów 1, 2, 11 i 12 są ustawione bardziej poziom o, nato­
m am m illaris' miast wyrostki kolczyste kręgów 3, 4, 9 i 10 ułożone są skośnie.
Processus 6. Długość wyrostków poprzecznych zmniejsza się stopniowo od 1 do 12
accessorius l] - kręgu piersiowego. D ołki żebrowe wyrostka poprzecznego (faveaecos­
Processus" tales processus transversi) w obrębie kręgów Thl-Th7 są wklęsłe i skie­
1 2 i.
transversus rowane do przodu, natomiast w obrębie kręgów Th8-Thl0 - płaskie
i skierowane ku górze.

Do strony
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet K ręgi p ie r s io w e

Do strony
 250 K r ę g i l ę d ź w io w e
| Kręgi lędźwiowe
A. Widok od góry. B. Widok od tyłu. C. Widok od strony bocznej. D.
Zdjęcie RTG. Widok od strony bocznej.
ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Poprzeczny wymiar trzonów kręgów lędźwiowych jest większy niż
ich wymiar przednio-tylny. Trzony kręgów LI i L2 są wyższe w czę­
ści tylnej, natomiast trzony kręgów L4 i L5 są wyższe z przodu. Kręg
L3 to kręg przejściowy o równej wysokości trzonu.
1. Otwory kręgów lędźwiowych są m ałe, kształtu trójkątnego, a jego ką­
ty są zaokrąglone. Kąty boczne otworu kręgowego 5 kręgu lędźwio­
wego są ostro zaznaczone.
Do strony
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet
P rocessus
3. Wcięcia kręgowe górne (incisurae vertebrales superiores) są płytkie.
4. Wyrostki kolczyste są duże i mają kształt prostokątnych płytek, leżą­
cych w płaszczyźnie strzałkowej.
5. Wyrostki żebrowe (processus costales) biegną w płaszczyźnie poziomej,
są długie i wąskie. Wyrostek żebrowy kręgu L3 jest najdłuższy. Wy­
rostek żebrowy kręgu L5 jest przesunięty nieco bardziej do przodu,
jego nasada znajduje się raczej na trzonie niż na łuku kręgu. Jest on
stożkowaty, a jego wierzchołek kieruje się w górę. N a stronie bocznej
wyrostka stawowego górnego znajduje się wyrostek suteczkowaty
(processus mammillaris), który stanowi miejsce przyczepu początkowe­
go mięśnia wielodzielnego (m. multifidus). Wyrostek dodatkowy (pro-
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet Kręgi l ę d ź w io w e 251

F A rticu la tio zygapophysialis

DS Discus interverteb ralis
IA P rocessus a rticu la ris inferior
IV Foram en intervertéb rale
P P ediculus arcu s vertebrae
SA P rocessus a rticu la ris su perio r
SP P rocessus sp in osus
T h1 2-L 5 C o rp u s ve rte b ra e

cessus accessorius), który jest miejscem przyczepu końcowego mięśnia
najdłuższego, znajduje się u nasady wyrostka żebrowego.
6. Powierzchnie stawowe wyrostków stawowych zwrócone są do sie­
bie, przy czym powierzchnia stawowa przyśrodkowa (facies articula-
ris media lis) wyrostka stawowego górnego łączy się z powierzchnią sta­
wową boczną (facies articidaris lateralis) wyrostka stawowego dolnego
wyżej leżącego kręgu.
7. Wyrostki stawowe dolne (processus articulares inferiores) w obrębie krę­
gu LI znajdują się blisko siebie. Odległość między wyrostkami stawo­
wymi dolnymi w obrębie kręgów lędźwiowych stopniowo się zwięk­
sza, tak że w obrębie kręgu L5 są one rozstawione szeroko. Ich po­
wierzchnie stawowe boczne kierują się nieco bardziej do przodu.
8. Kąt połączenia lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa znajduje się na wy­
sokości wzgórka (promontorium) kości krzyżowej.
9. Otwory międzykręgowe są ograniczone od góry i od dołu przez nasa­
dy łuków kręgowych, od przodu przez trzony kręgów i krążki między­
kręgowe, a od tyłu przez wyrostki stawowe.

Do strony
 252 R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

Processus articularis
superior L1

C osta XII

Processus articularis
inferior L1

Facies articularis

Lamina arcus ve rtebrae

Corpus vertebrae L3

M. psoas m aior
Pediculus arcus (b rzeg boczny)
ve rtebrae L3

Processus spinosus L4

Processus co stiform is L5

Processus costalis L5
Ala ossis sacri

Articulatio sacroiliaca
(linia stawowa
przednia i tylna)

Foram ina sa cra lia

iÉ ô T Zdjęcie RTG dolnego odcinka kręgosłupa piersiowego i lędźwiowo-krzyżowego. Rzut przednio-tylny

ZWROC UWAGĘ: 3. W idoczny jest esowaty przebieg linii stawu krzyżowo-biodrowego.

1. Widoczne jest połączenie stawowe żebra z kręgiem piersiowym Thl2. 4. W idoczny jest brzeg boczny prawego i lewego mięśnia lędźwiowe­
2. Widoczne są trzony i wyrostki pięciu kręgów lędźwiowych. Elipsą go większego.
zaznaczono wyrostek kolczysty kręgu L5 oraz nasadę łuku kręgu
L3. Kreskami oznaczono górne i dolne brzegi blaszek łuku kręgu L2.

Do strony
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet K O Ś Ć M IE D N IC ZN A 253

Ala ossis sacri ( 1)

Crista iliaca (18)

Os ilium (2)

Articulatio sacroiliaca (3)

Spina Iliaca
anterior superior (17)
Spina iliaca
anterior inferior^ 16 ) Spina ischiadica ( 4 )

Fossa acetabuli ( 15 ) Ramus superior ossis pubis (5)

Trochanter maior (14)

Linea intertrochantenca (6)

Collum femorisj 13 )
Tuber ischiadicum (7)
Trochanter minor (12)

Foram en ob tu ratum (8)

pubica ( 10)

M iednica. W id ok od przodu
A. Zdjęcie RTG miednicy. B. M iednica (pelvis) i staw biodrow y (articulatio coxae).

Do strony
 254 K O Ś Ć M IE D N IC ZN A R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

Processus a rticu la ris su perio r

4.16 Kość krzyżowa i kość guziczna
A. Widok od przodu. B. Widok od strony bocznej. C. Widok od tyłu. D.
C rista sa cra l is lateralis B a s is o s s is s a c ri
Kość krzyżowa u osobnika m łodego. Widok od przodu.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Trzony pięciu kręgów krzyżowych są oddzielone przez cztery kresy
poprzeczne (lineae transversae), które kończą się bocznie czterema pa­
rami otworów krzyżowych przednich (foramina sacralia anteriora).
2. Otwory krzyżowe leżą równolegle, po obu stronach trzonów kręgów
krzyżowych. Otwory krzyżowe przednie od strony przyśrodkowej są
ostro zaznaczone, natom iast od strony bocznej ich brzegi są w yżło­
bione przez gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych.
3. Kość guziczna (os coccygis) składa się z czterech kręgów. Pierwszy p o ­
siada wyrostki poprzeczne i rożki guziczne (cornua coccygei). Pozostałe
trzy kręgi są zrośnięte ze sobą i tworzą guzkowate zgrubienia.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):
C ornu sa cra le
4. W części górnej i przedniej kości krzyżowej znajduje się powierzch­ e t co rnu co ccygeum
nia uchowata (facies auricularis), która łączy się stawowo z powierzch­
nią uchowatą kości biodrowej. Processus
5. W części tylnej i górnej kości krzyżowej znajduje się guzowatość kości tra n sve rsu s
krzyżowej (tnberositas ossis sacri), będąca miejscem przyczepu więzadeł:
krzyżowo-biodrowych przednich (ligamento sacroiliaca anteriora) i krzy-
żow o-biodrowychm iędzykostnych( ligantentasacroiliacainterossea).
6. W części dolnej kości krzyżowej znajduje wierzchołek kości krzyżowej,
który łączy się stawowo z zakrzywioną ku tyłowi kością guziczną. El

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet K O Ś Ć M IE D N IC ZN A 255

Canalis sacralis

Facies a rticu la ris posterior

Facies a u ricu laris

C rista sa cra lis m ediana

T uberositas ossis sacri

C rista sa cra lis interm edia

F oram ina sa cra lia

C rista sa cra lis lateralis posteriora

H iatus sa cra lis

C ornu sacrale
e t cornu co ccygeum

Processus tra n sve rsu s

ZW RO C. U W A G Ę (C ):
7. Kręgi krzyżowe 4 i 5 nie posiadają wyrostka kolczystego ani blaszek
łuku kręgowego.
8. Wyrostki stawowe górne (processus articulares superiores), grzebień
krzyżowy pośredni (crista sacralis intermedia) oraz rożki krzyżowe
(cornua sacralia) i guziczne (cornua coccygei) są częściami homologicz­
nymi.
9. W poprzek kanału krzyżowego m ożna przeprow adzić prosty zgłęb­
nik - od dolnego tylnego do przedniego otworu krzyżowego.
ZW RÓĆ. U W A G Ę (D ) :
10. Zawiązki żeber zlewają się ze sobą w okresie dojrzewania płciow e­
go. Trzony kręgów krzyżowych zlewają się począwszy od dolnego
do górnego w wieku 17-18 lat, ostatecznie łącząc się w 23 r.ż. Szcze­
lina między trzonam i 2 i 3 kręgu może występować do 24 r.ż., nato ­
miast między trzonam i 1 i 2 kręgu nawet do 33 r.ż. □

D o s tro n y
 256 K O Ś Ć M IE D N IC Z N A R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

C ris ta iliaca

Spina ilia c a a n te rio r s u p e rio r

S p in a ilia c a a n te rio r in fe rio r

Linea a rc u a ta

Em inentia iliop ubica

Spina iliaca
po ste rio r su perio r

P e cte n o s s is p u b is S p in a iliaca
posterior inferior

R am us s u p e rio r o s s is p u b is
Incisu ra is c h ia d ic a m a io r

Spina isch ia dica

Incisu ra isch ia d ica m in o r

C o rp u s o s sis p u b is

Tuber isch ia dicum

R am us in fe rio r
R am us o s s is isch ii
o s s is p u b is

Q H Kośćmiedniczna
A. Widok od strony przyśrodkowej. B. Widok od strony bocznej. 3. Kość kulszowa tworzy tylno-dolną część panewki i kości miednicznej.
4. Kość łonowa tworzy przednią część panewki i przednio-przyśrodko-
ZWRÓĆ UWAGĘ:
wą część kości miednicznej.
1. Każda kość m iedniczna składa się z trzech kości: biodrowej (os 5. W pozycji anatomicznej kolec biodrowy przedni górny (spina iliaca
ilium), kulszowej (os ischii) i łonowej (os pubis). anterior superior) i guzek łonowy (tuberculum pubicum) leżą w tej samej
2. Kość biodrowa stanowi górną, szerszą część kości miednicznej i two­ płaszczyźnie czołowej, a kolec kulszowy (spina ischiadica) i górny
rzy górną część panewki (acetabulum). Głęboka panewka, znajdująca brzeg spojenia łonowego - w tej samej płaszczyźnie poziomej.
się na powierzchni zewnętrznej kości miednicznej, łączy się z głową
kości udowej.
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet K O Ś Ć M IE D N IC ZN A 257

6. Powierzchnia w ew nętrzna trzonu kości łonowej (corpus ossis pubis) 7. Otw ór zasłonow y (foramen obturatum) znajduje się u d ołu i przyśrod-
skierowana jest do góry. Panewka (acetabuium) skierowana jest w stro- kowo od panew ki,
nę boczną i do dołu.

D o s tro n y
 258 S t a w k r z y ż o w o -b i o d r o w y R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

AJa
ossis sacri
Staw krzyżowo-biodrowy
A. Zdjęcie RTG. Rzut przednio-tylny. B. Skan
A rticu la tio TK. Płaszczyzna poprzeczna. Staw krzyżowo-
sa cro iliaca -biodrowy oznaczono strzałkami. Powierzchnie
(przednia stawowe kości biodrowej i krzyżowej mają nie­
linia staw u) regularne kształty, co powoduje częściowe klino­
wanie się kości. Linia stawu krzyżowo-biodro-
wego biegnie skośnie. Płaszczyzna części przed­
niej stawu znajduje się bocznie w stosunku do
A rticu la tio płaszczyzny części tylnej.
sacroiliaca
(tylna linia
staw u)

For am ina
sacralia

Pare
latera lis

Ligam enta
M . psoas sa cro ilia ca C analis A la
M. iliacus m aior interossea sa cra lis ossls sacrl Os Ilium

B
Do strony
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet S taw k r z y z o w o - b io d r o w y 259

Os coxae. Widok od strony środkowej Os sacrum. Widok od strony bocznej

Os ilium

Ligam enta
sa cro iliaca posteriora

Ligam enta
sa cro iliaca Interossea

A rticu la tio sacroiliaca

Ligam enta
sa cro iliaca anteriora
Lig. sacro tu berale
Os sa cru m

Lig. sacrospinale
Spina Ischladlca

r______
¡ Więzadła i powierzchnie stawowe stawu krzyżowo-biodrowego
A. Powierzchnie stawowe. Widok od strony przyśrodkowej i bocznej.
B. Przekrój czołowy. Zwróć uwagę na jamę stawu krzyżowo-biodro­
wego. Mocne w ięzadła krzyżowo-biodrowe międzykostne (ligamento
sacroitiaca interossea) położone są do przodu od w ięzadeł krzyżowo-
-biodrowych tylnych (ligamento sacroitiaca posteriora) i składają się
z krótkich włókien łączących guzowatość kości krzyżowej (tuberositas
ossis sacn) z guzowatością kości biodrowej.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Pow ierzchnia uchow ata (facies auricularis), na rycinie oznaczona
kolorem niebieskim znajduje się w obrębie kości krzyżowej i bio­
drowej.
2. Chropow ate powierzchnie, które znajdują się u góry i do tyłu od
pow ierzchni uchowatych (na rycinie oznaczone kolorem pom arań­
czowym), są miejscem przyczepu więzadeł krzyżowo-biodrowych
międzykostnych.

D o s tro n y
 4.20 Anomalie kręgów
A. Kręgi połow icze(hem ivertebrae). W idok od przodu. Brak prawej p o ­
łowy kręgu piersiowego 3 oraz sąsiadującego żebra. Lewa blaszka ł u ­
ku kręgowego i wyrostek kolczysty zlały się z kręgiem 4, co doprow a­
dziło do zmniejszenia lewego otw oru międzykręgowego. Zwróć uw a­
gę na obecność bocznego skrzywienia kręgosłupa (scoliosis). B. Brak
łuku tylnego w obrębie kręgu szczytowego. W idok od d o łu . T rzon p o ­
łączył się z prawą i lewą połow ą łu k u kręgu, lecz tylny łu k kręgu nie
złączył się w linii pośrodkowej tylnej. C. Kościozrost (synostosis) kręgu
szyjnego C2 i C3. W idok od strony bocznej. D. Skostniałe w ięzadła
żółte. W idok od góry. Ostre narosła kostne wyrastają zwykle z powierzch­
ni dolnej blaszek i wrastają do więzacleł żółtych, przez co redukują ich d łu ­
gość. Dlatego teżpodczaszgiącia kręgosłupa może dojść do ich rozerwania.
Zwyrodnienie zesztywniające kręgosłupa (sponclylosis) występuje w odcinku
piersiowym i lędźwiowym. Z m iany są najbardziej nasilone w obrębie
T h ll. E. Lumbalizacja. W idok od p rzodu. Kręg krzyżowy 1 nie jest
całkowicie zrośnięty z kością krzyżową (lumbalizacja kręgu krzyżowe­
go). Częściej jednak piąty kręg lędźwiowy częściowo zrasta się z k o ­
ścią krzyżową (sakralizacja kręgu lędźwiowego).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet A n o m a l ie k r ę g ó w 261

Processus spinosus L4

S p o n d y lo s is

✓
S pondylolisthesis

Os sacrum

sacralis

Pedlculus arcus
vertebrae

Pars Interartlcularls

Processus artlcularls
S p o n d y lo s is su perio r

Processus artlcularls
Interior

C analis sacralis

Processus transversus
S pondylolysis

E n

4.21 Kręgoszczelina i kręgozmyk

A. Przekrój strzałkowy (po lewej). W idok od tyłu (po prawej). Piąty
kręg lędźwiowy (L5) ma skośne uszkodzenie, kręgoszczelinę (spondylolysis)
przechodzącą śródstawowo przez staw wyrostków stawowych (articulatio zy-
gapophysialis). Uszkodzenie to może powstać w wyniku urazu bądź stanowić
wadę rozwojową. Staw wyrostków stawowych występuje między górnym
a dolnym wyrostkiem stawowym. Trzon kręgu L5 jest przemieszczony dodat­
kowo w kierunku przednim, co doprowadza do kręgozmyku (spondylolisthe­
sis). B. Zdjęcie RTG. R zut boczny. Linia przeryw ana przebiegająca
przez krawędzie tylne kręgu L5 i kość krzyżową uwidocznia przesu­
nięcie kręgu L5 do przodu (kierunek przemieszczenia oznaczono strzał­
ką). C. Zdjęcie RTG. Rzut skośny. Zwróć uwagę na widoczną sylwetkę
psa. „Głowę psa" tworzy wyrostek poprzeczny, jego „oko" - nasada łu ­
ku kręgu, a „ucho" - wyrostek stawowy górny. Pas przejaśnienia prze­
chodzący przez „szyję. " psa to kręgoszczelina, natomiast przesunięcie kręgu
w kierunku przednim (strzałka) to kręgozmyk.

D o s tro n y
 262 W lĘ Z A D Ł A M IE D N IC Y R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

Lig. longitudlnale anterius

Lig. ilioium bale

Crista iliaca

Spina iliaca Ligam enta

anterior superior sacroiliaca
anteriora

Lig.
iliofem orale
Lig. pu bofem orale

M em brana o b tu ra to ria

4. Więzadła kręgosłupa w odcinku lędźwiowym i krzyżowym oraz więzadła miednicy

A. Widok od przodu. B. W idok od tylu.
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Więzadła biodrowo-lędźwiowe ligamenta iliolumbalia) łączą kość biod­
rową i wyrostek poprzeczny kręgu L5. Część lędźwiowo-krzyżowa
tych więzadeł schodzi na skrzydła kości krzyżowej i łączy się z więza-
dłam ikrzyżow o-biodrow ym iprzednim if ligamentasacroiliacaanteriora).
2. W ięzadła krzyżowo-guziczne: przednie i tylne (lig. sacrococcygeum
anterius etposterius), odpowiadają w ięzadłom p odłużnym : p rzed n ie­
mu i tylnem u (lig. longitudinale anterius et posterius) w pozostałych
stawach międzykręgowych.
3. W ięzadła krzyżowo-biodrow e tylne (ligamenta sacroiliaca posteriora)
występują m iędzy kością krzyżową a guzowatością kości biodrowej.
Ich krótkie w łókna przebiegają m iędzy pow ierzchnią grzbietową ko­
ści krzyżowej a guzowatością kości biodrowej. W łókna długie bieg­
ną m iędzy pow ierzchnią grzbietową kości krzyżowej a kolcem biod­
rowym tylnym górnym.
4. W ięzadła krzyżowo-biodrowe przednie pokrywają powierzchnię przed­
nią stawu krzyżowo-biodrowego.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet W lĘ Z A D Ł A M IE D N IC Y 263

Ligg. su pra spina lia

Lig. iliolum bale
Ligamenta sacroiliaca
Spina iliaca posterior posteńora
superior

Foram en
ischiadicum maius

Lig. sacrospinale
Spina ischiadica

Lig. ischiofem orale F oram en

ischiadicum
Lig. sacro tu berale minus
Tuber
ischiadicum

5.Więzadło krzyżowo-guzowe (lig. sacrotuberale) łączy kość krzyżową, kulszowym. Oba w ięzadła przekształcają dwa wcięcia kulszowe
biodrową i guziczną z guzem kulszowym. W ięzadło krzyżowo-kol- w otwór kulszowy mniejszy i większy (foramen ischiadicum minus et
cowe (Hg. sacrospinale) łączy kość krzyżową i kość guziczną z kolcem maius).

D o s tro n y
 264 W lĘ Z A D Ł A KR ĘG O SŁU PA I K R Ą ŻK i M IĘD ZY K R Ę G O W E R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

Incisura ve rte b ra lis su perio r

Processus a rticu laris

su perior

Foramen intervertéb rale D iscus interverteb ral is

(anulus f ibro sus)

A rticu iatio zygap ophysialis

(capsula a rticu la ris)

L ig .fla v u m A nu lu s fib ro s u s
(odprepa row a ny)

Processus a rticu la ris inferior

inferior

Więzadła kręgosłupa i krążek międzykręgowy

A. Widok od strony bocznej. N a wysokości położonego niżej krążka mię-
dzykręgowego usunięto warstwę powierzchowną w celu uwidocznienia
kierunku przebiegu włókien. B. Schemat budow y krążka międzykręgo-
wego. Widok od przodu.
Z W R Ó Ć U W AG Ę: C orpus
vertebrae
1. Pierścień w łóknisty (anulus fibrosus) składa się z warstwy równoleg­
łych włókien, które krzyżują się z w łóknam i kolejnej warstwy.
2. Otwór międzykręgowy (foramen intervertébrale), utw orzony przez wcię­
cie kręgowe górne i dolne (incisura vertebralis superior et inferior), jest Discus A nu lu s
ograniczony od dołu i góry przez nasady łuku kręgowego (pediculus ar­ interverteb ralis fib ro s u s
cus vertebralis), od przodu przez krążek międzykręgowy i trzony połą­
czonych przez ten krążek dwóch kręgów, a z tyłu przez torebkę stawu
wyrostków stawowych i część wyrostków stawowych połączonych C orpus
przez tę torebkę. Przednia część torebki stawu wyrostków stawowych ve rtebrae
jest wzmocniona przez brzeg boczny więzadła żółtego (lig.flavum).
3. N a schemacie B widoczne jest wnętrze krążka międzykręgowego wy­ Epiphysis
pełnione włóknisto-galaretowatą miazgą amortyzującą wstrząsy, zwa­
ną jądrem miażdżystym (nucleus pulposus). W procesie starzenia jąclro
miażdżyste w coraz większym stopniu ulega zwłóknieniu i zawiera coraz,
mniej wody.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet W lĘ Z A D Ł A KRĘG OSŁUPA I K R ĄŻKI M IĘD ZY K RĘ G O W E 265

Lig. su p ra sp in a le

Lig. interspinale

L ig .fla v u m

C apsula articu la ris

Plica synovialis articu la tio n is
zy g ap ophysialis

C au da eq u in a

Plexus v e n o s u s
vertebralis internus

Facies intervertebralis
(usunięto ją d ro
m iażdżyste)

Anulus fib ro s u s

C au da eq u in a

R a m u s ve n tra lis
nervi sp in a lis

G an glion sp in ale Ram us d o rsa lis

N. sp in a lis nervi spinalis
Ram us m eningeus
P rocessus sp in osus

A nulus fib rosus

Ram us ad articu la tio n e m
R a m u s a d a n u lu m
zygap ophysialem
fib rosum disci
intervertebral is
R am us m u sc u la ris

Ram i cu ta nei

4.24 Krążek międzykręgowy i więzadła kręgosłupa

A. Przekrój poprzeczny. Widok od góry. Usunięto jądro miażdżyste, aby
uwidocznić powierzchnię chrząstki nasadowej. B. Unerwienie połączeń
kręgów i krążka międzykręgowego. Widok od tyłu i od strony bocznej.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. W części tylnej pierścienia włóknistego liczba włókien okrężnych się
zmniejsza.
2. Widoczne jest przedłużenie więzadeł: żółtego (lig. flavutn), między-
kolcowego (lig. interspinalis) i nadkolcowego (lig. supraspinalis) oraz
torebki stawu wyrostków stawowych.
3. Fałdy maziowe (plicae synoviales) zawierają wyściółkę tłuszczową.
4. W zdłuż kanału kręgowego biegną sploty żylne kręgowe (plexus ve-
norumvertebrales).
5. W przestrzeni podpajęczynówkowej (spatium subarachnoideum) znaj­
duje się ogon koński (cauda equina).
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):
6. Unerwienie czuciowe stawów wyrostków stawowych pochodzi od
biegnącego przyśrodkowo nerwu, który odchodzi od gałęzi grzbie­
towej nerwu rdzeniowego.
7. Jedna trzecia części zewnętrznej pierścienia włóknistego otrzymuje
unerwienie czuciowe i ruchowe. Tylno-boczny odcinek pierścienia
w łóknistego unerw iony jest przez nerwy odchodzące od gałęzi
brzusznej nerwu rdzeniowego, a odcinek tylny przez nerwy odcho­
dzące od gałęzi oponowej (ramus meningeus) nerwu rdzeniowego.

D o s tro n y
 266 W lĘ Z A D Ł A KR ĘG OSŁUPA I K R Ą ŻK I M IĘD ZY K R Ę G O W E R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

Processus articularte su perior

Cavitas articu la ris

articu la tio n is zygapophysialis

Lig. flavum

Lamina

Lig. long itudina le po sterius

N ucleus pu lposus A nu iu s fib ro s u s

Lig. long itudina le a n te rius

Corpus vertebrae

Discus intervertebral is

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet W lĘ Z A D Ł A K R ĘG OSŁUPA I K R ĄŻKI M IĘD ZY K R Ę G O W E
Więzadło podłużne przednie i tylne
A. Więzadło podłużne przednie (lig. longitudinale anterius) i więzadło
żółte (Ug.flavum). Widok od przodu. Usunięto trzony kręgów Th9-Thll
(widoczne na ryc. B). Pozostawiono częściowo nasady łuków kręgów.
B. Więzadło podłużne tylne (lig. longitudinaleposterius). Widok od tyłu.
ZWRÓĆ. UWAGĘ (A):
1. W ięzadła p o d łu ż n e przednie i tylne są w ięzadłam i trzonów krę­
gów. W ięzadła żółte są w ięzadłam i łuków kręgów.
2. Więzadło podłużne przednie składa się z mocnych, szerokich, włók­
nistych pasm umocowanych do przodu od krążka międzykręgowe -
go i trzonów kręgów. W ięzadło to posiada otwory dla tętnic i żył
biegnących do i od trzonów.
3. Więzadła żółte utw orzone są z w łókien sprężystych i leżą między
sąsiadującymi blaszkami łuków kręgów. W łókna biegnące w prze­
ciwnych kierunkach spotykają się i przeplatają wzajemnie w płasz­
czyźnie pośrodkowej. W ięzadła biegną bocznie do wyrostków sta­
D o s tro n y
267
A nu lu s fib ro s u s
Pediculus a rcu s vertebrae
A. e t v. interverteb ralis
Lig. long itudina le po sterius
wowych, gdzie zlewają się z torebkam i stawów wyrostków stawo­
wych. Ku górze w ięzadła żółte wzmacniają błonę szczytowo-poty-
liczną tylną (membrana atlantooccipitalis posterior).
ZWRÓĆ UWAGĘ (B):
4. W ięzadło p o d łu żn e tylne jest napiętym , lecz słabym pasmem, które
biegnie od krążka do krążka i łączy powierzchnie tylne trzonów,
tworząc gładką, przednią ścianę kanału kręgowego.
5. Przy każdym krążku międzykręgowym w ięzadło podłużne tylne
oddaje i otrzymuje w łókna, przybierając kształt rombu.
6. W ięzadło p o d łu żn e tylne u d ołu kończy się na powierzchni przed­
niej kości krzyżowej, a u góry przechodzi w mocną błonę pokry­
wającą (membrana tectoria).
7. Żyły międzykręgowe (vv. intervertébrales) odprowadzają krew ze
splotów żylnych kręgowych do żył: kręgowych, międzyżebrowych,
lędźwiowych i krzyżowych bocznych.
 268 W lĘ Z A D Ł A KR ĘG O SŁU PA I K R Ą ŻK I M IĘ D ZY K R Ę G O W E R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

Lig. longitudinale posterius

Lig. longitudinale anterius

Lig. flavum

N ucleus pu lp osus
(p rzem ie szczenie
w kierunku kanału)

Lig. in terspinale

Jam a po usunięciu
ją d ra m iażdżącego

A nu lu s fib ro s u s

Lig. su pra spina le

Facies in tervertéb ral is

ve ntral is
et do rsa lis nervi sp in alis

N ucleus p u lp osus
(p rzem ie szczenie
w kierunku trzo n ó w )

Dura m ater sp in alis

Canal is plexus
ve nosus ve rte b ra l is

LEU Część lędźwiowa kręgosłupa. Przekrój pośrodkowy

ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Usunięto jądro miażdżyste praw idłow ego krążka m iędzy L2 i L3, pozostaw iono pierścień w łók­
nisty.
2. Więzadło żółte biegnie od górnego brzegu blaszki łu k u kręgu do dolnego brzegu blaszki łu k u
kręgu znajdującej się powyżej oraz rozciąga się bocznie do otworów międzykręgowych. V ertebrae lum bales
3. Więzadło międzykolcowe, zawierające nieliczne w łókna elastyczne, łączy dolne i górne brzegi
dwóch sąsiednich wyrostków kolczystych.
4. Więzadło nadkolcowe sięga w części dolnej do L4 lub L5.
5. Kaletka widoczna m iędzy wyrostkami kolczystymi L3 i L4 jest praw dopodobnie wynikiem n a­
wykowego przeprostu, powodującego stykanie się wyrostków kolczystych.
6. Zmiany zwyrodnieniowe zlokalizowane są w dwóch miejscach. Jądro miażdżyste krążka między L I i L2
uwypukla się przez tylną część pierścienia włóknistego. Nerwy rdzeniowe narażone są na ucisk przez jądro
miażjdżyste wypchnięte poza rozerwany pierścień włóknisty. Najczęściej przepuklina krążka międzykręgowe­
go występuje między L5 a SI. W drugim przypadku jądro miażjdżyste między L3 i L4 wydostaje się do
trzonu wyżej i niżej leżącego kręgu przez przerwany pierścień włóknisty i powierzchnię międzykręgową.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 4 / Grzbiet S plo ty żyln e kręgo słupa 269

Sploty żylne kręgowe

A. Przekrój pośrodkowy. B. Przekrój poprzeczny przez trzo n kręgu
lędźwiowego. W idok od góry.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1.Żyły kręgosłupa tw orzą sploty żylne kręgowe zew nętrzne i w e­
w nętrzne (plexus venosi vertebrales exterui et interni), które łączą się
między sobą, z żyłam i segmentalnymi oraz z układem żyły wrotnej.
Zakażenia i zm iany now otw orow e (np. gruczołu krokowego lub
piersiowego) mogą rozprzestrzeniać się od ży ł segm entalnych i ży­
ły wrotnej do żył kręgowych i następnie lokalizować się w obrębie
kręgosłupa, rdzenia kręgowego, m ózgu oraz czaszki.
2. Widoczny jest splot żylny kręgowy w ew nętrzny (plexus venosus ver-
tebralis intem us). K anał kręgowy zawiera cienkościenne żyły, pozba­
wione zastawek, które koszykowato otaczają oponę tw ardą rdzenia
kręgowego i w ięzadło podłużne tylne. W splocie tym m ożna w yróż­
nić przednie i tylne p odłużne kanały, nazywane zatokam i żylnymi.
W obrębie czaszki splot żylny kręgowy w ew nętrzny łączy się przez
otwór wielki z zatoką potyliczną i podstawną. W każdym segmen­
cie rdzenia kręgowego splot otrzymuje żyły od rdzenia kręgowego
(venae spinales) iż y ły p o d staw n o -k ręg o w e (venae basivertebmles)
z trzonów kręgów. Krew ze splotu jest odprow adzana przez żyły
V. basivertebralis
międzykręgowe (w . intevertebrales), przechodzące przez otw ory
międzykręgowe i krzyżowe do żył kręgowych, międzyżebrowych,
lędźwiowych i krzyżowych bocznych. czą się z ży łą potyliczną i ży łą szyjną głęboką, które otrzymują
3. W idoczny jest splot żylny kręgowy zew nętrzny (plexus venosus ver- krew z zatoki esowatej oraz ży ł w ypustowych sutkowych i kłykcio­
tebralis externus). Ż y ły odprow adzające krew z trzo n ó w kręgów wych. W odcinku piersiowym, lędźwiowym i krzyżowym na p o ­
tworzą niewielki splot żylny kręgowy zew nętrzny przedni, a żyły szczególnych segm entach krew jest odprow adzana ze splotów żyl-
przechodzące przez w ięzadła żó łte - dobrze w ykształcony splot nych odpow iednio do żyły nieparzystej lub nieparzystej krótkiej,
żylny kręgowy zew nętrzny tylny. W odcinku szyjnym sploty te łą- ży ł lędźwiowych wstępujących i ży ł krzyżowych bocznych.
D o s tro n y
 270 G r z b ie t R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

M argo m edial is
M. trapezius
scapulae
tran s­
ve rsa

M m . rhom boidei

M. te re s m aior

M. latissim us dorsi

M. e re c to r spinae

S p in a iliaca
posterior su perior

Anatomia struktur powierzchownych grzbietu. Widok od tyłu

Z W R O C U W AG Ę:
1. Uniesiono kończyny górne, dokonując przesunięcia łopatek po ścianie
klatki piersiowej, co umożliwiło uw idocznienie mięśni równoległo-
bocznych (m. rhomboideus maior et minor).
2. W obrębie mięśnia czworobocznego (m. trapezius) wyróżnia się część
zstępującą (pars descendens), poprzeczną (pars transversa) oraz wstę­
pującą (pars ascendens).
3. Mięsień najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi) i mięsień obły więk­
szy (m. teres maior) stanowią tylne ograniczenie d ołu pachowego (fossa
axillaris).
4. G łęboka, pośrodkow a bruzda oddziela bocznie położone wypukło­
ści mięśnia prostownika grzbietu (m. erector spinae).
5. Zagłębienia wskazują położenie kolców biodrowych tylnych górnych
(spina iliaca posterior superior), które zwykle znajdują się w płaszczyź­
nie stawu krzyżowo-biodrowego.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet 271

M. o c cipitalis
N. occip ita lis m aior
A. occip ita lis — (ram us do rsa lis C2)

Nodi lym phatici N. o c cip ita lis te rtiu s

o c cipitales (ram us dorsalis C3)

M. rh om boide us m inor

M. rh om boide us m aior ^

M. de ltoideu s M. trapezius
(pars transversa)

M. trapezius
(pars ascendens)

Trigonum auscultationis

Rami cutanei po steriores

Rami cutanei laterales

(ram i posteriores)
M. o b liq u u s externus
ab d o m in is

Ramus cu ta neus lateralis nervi

Fascia tho ra co lu m b a lis ilioh ypog astrici (ram us L1)

Fascia m usculi Nervi clun iu m superio res

glutei m edii e t ram us cu ta n e u s posterior
(L1-L3)

M. gluteus m axim us

Powierzchowne mięśnie grzbietu. Widok od tyłu

Po stronie lewej odsunięto mięsień czworoboczny (m. trapezius). Uwi­ scapulae) i mięśnie rów noległoboczne: mniejszy i większy (m. rhomboi­
doczniono dwie warstwy: mięsień czworoboczny i mięsień najszerszy deus minor et maior). Mięśnie te wspomagają umocowanie kończyny
grzbietu (m. latissimus dorsi) oraz mięsień dźwigacz ło p atk i (m. levator górnej do tułowia.

D o s tro n y
 272 G r z b ie t R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

M. se m isp in alis ca pitis

M. stern o cle id o m a sto id e u s

M. sp le nius ca pitis

M. leva to r sc apu lae

M. tra p e ziu s
(o d cię ta pow ierzchnia)

M. rh om boide us m inor

M. rh om b o id e u s m aior

M, se rra tu s a n te rior

Fascia th o ra c o lu m b a lis
A ng ulus costae

M. ob liqu us
exte m u s a b dom inis

A p o n e u ro sis m usculi Trig onum lum bale

tran sve rsi a b dom inis ’V
\ M. gluteus m édius

C rista iliaca

Mięśnie pośrednie grzbietu. 1M. gluteus m axim us

Widok od tyłu
Odcięto większą część mięśnia czworobocznego
oraz mięśnia najszerszego grzbietu.

ZW R O C UW AGĘ:
1. Po stronie prawej widoczne są oba mięśnie równoległoboczne (m.
rhomboideus maior et minor) i mięsień dźwigacz łopatki (m. levator
scapulae), a także sięgający powyżej linii przyczepu mięśnia równo-
ległobocznego mniejszego mięsień zębaty tylny górny (m. serratus
posteriorsuperior).
2. Po stronie lewej usunięto mięśnie równoległoboczne, unosząc ponad
ścianę klatki piersiowej brzeg przyśrodkowy (margo medialis) łopatki.
Widoczne są rozwidlające się pasma mięśnia dźwigacza łopatki.
3. Mięsień zębaty tylny górny i dolny (m. serratus posterior superior et
inferior) tworzą warstwę pośrednią mięśni grzbietu, które biegną od
wyrostków kolczystych kręgów do żeber. Te dwa mięśnie przebie­
gają w przeciwnych kierunkach i są pom ocniczym i mięśniami odde­
chowymi.
4. Powięź piersiowo-lędźwiowa (fascia thoracolumbalis) biegnie bocznie
do kątów żeber. U góry staje się cienka, biegnąc do przodu od mięś­
nia zębatego tylnego górnego. U dołu wzmocniona jest przez mięsień
najszerszy grzbietu oraz mięsień zębaty tylny dolny.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet 273

M. se m isp in alis capitis

M. stern o cle id o m a sto id e u s
M, sternocle id om astoideu s

M. sp le nius ca pitis M. levator scapu lae

M. leva to r sca p u la e

M . sp le nius ce rvicis

M. iliocostalis cervicis

M . lo n g is sim u sth o ra cis

M. spinalis

M. longis- M. erector
M. iliocostalis th o ra cis
spinae

M . sp in a lis M. ilio­
co stalis

R am i d o rsa le s
ne rvo rum spinalium

C o s ta X

M. iliocostalis
lum borum
A p o n e u ro s is m usculi
tran sve rsi abdom inis

M. gluteus m edius

M. g lu te u s m axim us

Głębokie mięśnie grzbietu: mięśnie płatowate i mięsień prostownik grzbietu. Widok od tyłu
ZW RÓĆ UW AGĘ:
1. Mięsień płatowaty głowy (m. splenius capitis) posiada przyczep na wyrost­
ku sutkowatym (processus mastoideus) iprzykrytyjest mięśniem mostkowo-
-obojczykowo-sutkowym (m. sterocleidomastoideus). Mięsień płatowaty szyi
(m splenius cervicis) rozpoczyna się na wyrostkach poprzecznych kręgów
szyjnych C1-C3, do przodu od mięśnia dźwigacza łopatki.
2. Po stronie prawej. Widoczny jest mięsień prostow nik grzbietu, leżą­
cy m iędzy w yrostkam i kolczystymi po stronie przyśrodkowej oraz
między kątami żeber po stronie bocznej. P odłużne pasma mięśniowe
układają się w trzy grupy: leżący bocznie mięsień biodrowo-żebrowy
(m. iliocostalis), leżący pośrodku mięsień najdłuższy (m. longissimus)
oraz leżący przyśrodkowo mięsień kolcowy (m. spinalis).
3. Po stronie lewej. Mięsień kolcowy, najcieńszy i położony najbardziej
przyśrodkowo z pasm mięśni prostownika grzbietu, biegnie od wyrost­
D o s tro n y
ków kolczystych kręgów położonych poniżej do wyrostków kolczystych
kręgów położonych powyżej i przyczepia się na zmiennej wysokości do
kręgów szyjnych. Mięsień najdłuższy, stanowiący pasmo pośrednie (pas­
mo przyśrodkowe m. krzyżowo-grzbietowego), odsunięto do boku, by
pokazać jego przyczepy końcowe do wyrostków poprzecznych i żeber.
Nie jest widoczna część mięśnia, która biegnie do odcinka szyjnego ig ło ­
wy, czyli mięsień najdłuższy szyi i głowy (m. longissimus cervicis et capi­
tis). Mięsień biodrowo-żebrowy, położony najbardziej bocznie, składa się
z trzech części: mięśnia biodrowo-żebrowego lędźwi (m. iliocostalis lum­
borum), mięśniabiodrowo-żebrowego klatki piersiowej (m. iliocostalis tho­
racis) i mięśnia biodrowo-żebrowego szyi (m. iliocostaliscervicis). Przycze­
py końcowe mięśnia biodrowo-żebrowego szyi znajdują się na guzkach
tylnych dolnych kręgów szyjnych.
 274 G r z b ie t R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

M. sp le nius ca pitis
(o dcięty koniec)
M. se m isp in alis ca pitis
M, se m isp in alis ca pitis

M. sp le nius ca pitis Trig onum su boccip itale

e t ce rvicis (o d c ię ty koniec)

M. long issim u s ca pitis

M. sp le nius cervicis
(o dcięty koniec)

M. se m isp in alis

P rocessus sp in osus

R am us d o rs a lis
nen/i sp in a lis
P rocessus tra n sve rsu s

M m . levatores co star um
M. m ultifid us
(lon gus e t brevis)

M . intercostal is externus

A p o n e u ro s is m usculi M. e re c to r spinae
tran sve rsi ab d o m in is (o d cię ty koniec)

M. m ultifid us

M. glu te u s m axim us

I ----------------
» Głębokie mięśnie grzbietu: mięsień półkolcowy i mięśnie wielodzielne. Widok od tyłu
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. W obrębie głębokich mięśni grzbietu mięsień półkolcowy (m. semispina­
lis), mięśnie wielodzielne (mm. multifidi) i mięśnie skręcające (mm. rota­
tores) stanowią grupę mięśni poprzeczno-kolcowych (mm. transversospi­
nales). Ich włókna biegną skośnie w kierunku górno-przyśrodkowym,
od wyrostków poprzecznych do wyrostków kolczystych, w kolejnych
coraz głębszych warstwach. Włókna mięśnia półkolcowego przekracza­
ją ok. 5 przestrzeni międzyżebrowych, włókna mięśni wielodzielnych
ok. 3 przestrzenie międzyżebrowe, a włókna mięśni skręcających - jed­
ną lub dwie.
2. Mięśnie półkolcowe klatki piersiowej, szyi oraz głowy (m. semispina-
P ^ lis thoracis, cervicis et capitis) rozciągają się od dolnej części klatki
piersiowej do czaszki. Mięsień półkolcowy głowy jest bardzo silnym
prostow nikiem , który posiada przyczepy początkowe na dolnych
kręgach szyjnych i górnych piersiowych, a przyczepy końcowe na
kości potylicznej, między kresą karkową górną a dolną.
3. Mięśnie wielodzielne (mm. multifidi) rozciągają się od kości krzyżowej
do wyrostka kolczystego kręgu obrotowego. W łókna rozpoczynają się
w okolicy lędźwiowo-krzyżowej od rozcięgna mięśnia prostownika
grzbietu oraz od kości krzyżowej i wyrostków suteczkowatych krę­
gów lędźwiowych, a kończą się przyczepami na wyrostkach kolczy­
stych kręgów lędźwiowych, piersiowych oraz szyjnych (C7-C2).
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet G r z b ie t 275

M m . levatores co staru m

C osta lum bal is

Lig. lum bocostaie

M m . intertransversarii

Fascia thoraco lu m b alis,

lam ina posterior
(o dcięty koniecji
Lamina an te rior
Aponeurosis m uscuii ___ fasciae thoraco lu m b alis
transversi abdom inis
Ramus dorsalis
nervi spinalis A po neu rosis m uscuii
transversi abdom inis

Lamina posterior
M. quadratus lum borum
fascia e thoraco lu m b alis

M. ob liqu us
externus abdom inis

M. erector splnae
(ścięgnisty początek)
M . m ultifid us

Spina iliaca A p o neu rosis m uscuii

posterior su perior e re c to r is splnae (pozostałości)

i -------------------------------------
Ł g jJ Grzbiet: mięśniewielodzielne, mięsieńczworobocznylędżwiipowięźpiersiowo-lędżwiowa.Widokodtyłli
ZWRÓĆ UWAGĘ: 2. Po stronie lewej usunięto blaszkę tylną powięzi piersiowo-lędźwio­
l.P o stronie prawej usunięto mięsień prostow nik grzbietu. Blaszka wej (lamina posteriorfasciae thoracolumbalis). W idoczny jest skośnie
przednia powięzi piersiowo-lędźwiowej {lamina anteriorfasciae thora- biegnący brzeg boczny mięśnia czworobocznego lędźwi oraz jego
columbalis) w postaci wachlarza jest przyłączona do końców wyrost­ brzeg przyśrodkowy, znajdujący się w przedłużeniu mięśni między-
ków poprzecznych. Widoczne jest krótkie żebro lędźwiowe. Porów­ poprzecznych(M»7. intertransversarii).
naj z ryc. 4.35.

D o s tro n y
 276 G r z b ie t R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

Lig. costotran sversa rium su periu s

Processus tran sve rsu s

R a m u s d o rs a lis n e rv ith o ra c ic i

C ollum costae

M m . rotatores
Tuberculum costae
breves et longi

M. intercostal is
extern us

Lig. costotransversarium M. levator

su periu s co stae longus

Lig. costotransversarium
laterale

Lig. costotransversarium
posterius

Lig. long itudina le po sterius

I —-----------------
Mięśnie skręcające i więzadła żebrowo-poprzeczne. Widok od tyłu
ZWRÓĆ UWAGĘ:
l.Z trzech warstw mięśni poprzeczno-kolcow ych grzbietu (mięśnie
półkolcowe, wielodzietne, skręcające), mięśnie skręcające leżą naj­
głębiej i są najkrótsze. Biegną one od podstaw y wyrostka poprzecz­
nego do góry i przyśrodkowo, przyczepiając się do miejsca połącze­
nia wyrostka poprzecznego oraz blaszki łuku kręgu powyżej leżące­
go kręgu. N iektóre z mięśni, tzw. mięśnie skręcające długie, mijają
jeden kręg.
2. Mięśnie dźwigacze żeber przechodzą od wierzchołka wyrostka kol­
czystego do dołu, przyczepiając się do żebra leżącego poniżej. Inne
mięśnie, tzw. dźwigacze żeber długie, mijająjedno żebro.
3. W ięzadło żebrowo-poprzeczne górne (lig. costotmnsversarium superius)
rozdziela się bocznie na dwie warstwy, między którymi leży mięsień
dźwigacz żeber i mięsień międzyżebrowy zewnętrzny. Gałąź grzbie­
towa nerwu piersiowego przechodzi do tylu od tego więzadła.
4. Silne więzadło żebrowo-poprzeczne boczne (lig. costotransversarium
superius) łączy guzek żebra z wierzchołkiem wyrostka poprzecznego.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet G r z b ie t 277

P ars p s o a tica fa s c ia e
iiiopsoae

Lamina a n te rio r fascia e thoraco lu m b alis

(fascia m uscuii quad rati lum borum )
A po neu rosis m uscuii
transversi ab d o m in is A po neu rosis m uscuii
transversi abdom inis

M .obliquus
internus abdom inis
M. o b liqu us
extern u s M. latissim us dorsi ■ L a m ina m edia
Fascia
ab dom inis
Lam ina posterior thoracolum balis
M . in te rtra n s v e rs a n u s M . in te rs p in a lis P rocessus tra n sve rsu s

M. e re c to r spinae
(ro z cię g n o początkow e)

_ Mm. rotatores
4.35 M ięśnie g rzb ie tu . Przekrój poprzeczny M m .tra n sv e rs o sp in a ie s

A. Przekrój na wysokości kręgosłupa lędźwiowego. Po stronie lewej

mięśnie w idoczne są wew nątrz swych kom ór lub przedziałów ; po Mm.
stronie prawej komory są puste. B. Przekrój na wysokości kręgosłupa M semi-
piersiowego. Widoczne trzy pasma mięśnia prostownika grzbietu oraz
trzy warstwy mięśni poprzeczno-kolcowych.
M. e re c to r spinae
M. spinalis
ZW RÓĆ UW AGĘ:
1. Rozcięgno mięśnia poprzecznego brzucha (aponeurosis muscuii trans- M. longissim us
versi abclominis) rozdziela się na dwie silne blaszki powięzi piersio- M. iliocostaiis
wo-lędźwiowej: przednią i tylną, które obejmują mięśnie głębokie
grzbietu.
2. Blaszka tylna powięzi piersiowo-lędźwiowej wzmocniona jest przez
mięsień najszerszy grzbietu, a w części górnej przez mięsień zębaty
tylny dolny.
3. Blaszki powięzi pokrywają mięsień czworoboczny lędźwi (m. qua-
dratus lumborum) oraz mięsień lędźwiowy większy i mniejszy (m.
psoas mcuor et minor).
4. Mięśnie: międzypoprzeczne, najdłuższy oraz czworoboczny lędźwi
posiadają przyczepy na wyrostkach poprzecznych.
M. se rratus M. tra p e ziu s
posterior
M. latissim us
su perio r
dorsi

D o s tro n y
 Tabela 4.1 Właściwe mięśnie grzbietu“
Mięśnie Przyczep początkowy Przyczep końcowy Unerwienie" Czynność

Warstwa powierzchowna
mięsień płatowaty
Warstwa pośrednia
mięsień prostownik grzbietu
Warstwa głęboka - mięśnie długie
mięśnie poprzeczno-kolcowe
Warstwa głęboka - mięśnie krótkie
mięśnie mlędzykolcowe
więzadło karkowe i wyrostki poprzeczne
kręgów od C7 do T3 lub T4
rozpoczyna się silnym ścięgnem od tylnej
części grzebienia biodrowego,
powierzchni tylnej kości krzyżowej,
wyrostków kolczystych kręgów
krzyżowych i dolnych lędźwiowych
oraz wlęzadła nadkolcowego
mięśnie półkolcowe rozpoczynają się
na wyrostkach poprzecznych kręgów
piersiowych I szyjnych
m. wielodzielny odchodzi od kości
krzyżowej I biodrowej, wyrostków
poprzecznych T1-T3 i wyrostków
stawowych C4-C7
mięśnie skręcające odchodzą od
wyrostków poprzecznych kręgów;
najlepiej rozwinięte w odcinku
piersiowym
powierzchnie górne wyrostków kolczystych
kręgów szyjnych i lędźwiowych
m. płatow aty głowy: działając samodzielnie:
włókna biegnądo góry i bocznie zginają kręgosłup bocznie
do wyrostka sutkowatego kości w stronę działających mięśni;
skroniowej i bocznej trzeciej części kresy działającwspólnie,
karkowej górnej kości potylicznej; prostujągłowę I szyję
m. płatowaty szyi: guzki tylne wyrostków
poprzecznych kręgów C1-C3 lub C4
m. biodrowo-żebrowy: działając obustronnie:
lędźwi, klatki piersiowej i szyi prostują kręgosłup
włókna biegnądo góry I głowę; podczas zgięcia
do kątów dolnych żeber kręgosłupa kontrolująruchy
I wyrostków poprzecznych poprzez stopniowe wydłużanie
kręgów szyjnych; swoich włókien;
m. najdłuższy: działając jednostronnie:
klatki piersiowej, szyi i głow y zginają kręgosłup bocznie
włókna biegną ku górze,
do żeber między guzkami
I kątami żebra, do wyrostków gałęzie grzbietowe
poprzecznych w odcinku nerwów rdzeniowych
szyjnym I piersiowym I wyrostka
sutkowatego kości skroniowej;
m. kolcowy:
klatki piersiowej, szyi i głow y
włókna biegnądo góry do
wyrostków kolczystych górnej części
odcinka piersiowego I do czaszki
m. półkolcowyklatkipiersiowej, prostuje głowę oraz odcinek
szyi i głow y piersiowy I szyjny kręgosłupa
włókna biegnądo góry oraz obraca kręgi w kierunku
I przyśrodkowo I przyczepiają się przeciwnym
do kości potylicznej oraz wyrostków
kolczystych odcinka piersiowego
I szyjnego, rozpościerając się na
długości 4-6 kręgów
włókna biegnądo góry I przyśrodkowo ustala kręgi podczas
do wyrostków kolczystych, rozpościerając ograniczonych ruchów kręgosłupa
się na długości 2-4 kręgów
włókna biegnądo góry I przyśrodkowo stabilizują kręgi podczas
I przyczepiają się do miejsca połączenia ograniczonych ruchów prostowania
blaszki łuku kręgu z wyrostkiem i obracania kręgosłupa
poprzecznym tego samego kręgu lub
do wyrostka kolczystego leżącego wyżej
kręgu, rozpościerając się
na długości 1-2 kręgów
dolne powierzchnie wyrostków kolczystych gałęzie grzbietowe nerwów wspomagają prostowanie
kręgów leżących powyżej kręgu rdzeniowych (rami dorsales i ruchy obrotowe kręgosłupa
początkowego nervorum spinalium)

mięśnie mlędzypoprzeczne
mięśnie dźwlgacze żeber
wyrostki poprzeczne kręgów szyjnych
i lędźwiowych
wierzchołki wyrostków poprzecznych
kręgów C7 I Th1 -Th11
wyrostki poprzeczne sąsiednich kręgów gałęzie grzbietowe
i brzuszne nerwów
rdzeniowych
(rami dorsales et ventrales
nervorum spinalium)
przechodzą ku dołowi i bocznie, gałęzie grzbietowe nerwów
przyczepiają się do żeber między rdzeniowych C8-Th11
guzkiem a kątem tego żebra (rami dorsales nervorum
spinalium C8- Th 11)"
wspomagają zgięcie boczne
kręgosłupa; działając obustronnie,
ustalają kręgosłup
unoszą żebra, wspomagają wdech;
pomagająw zgięciu bocznym
kręgosłupa

aZob. ryc. na następnej stronie.

bMięśnie grzbietu w większości są unerwiane przez gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych, ale kilka z nich jest unerwionych przez gałęzie brzuszne. Mięśnie międzypoprzeczne odcinka szyjnego są zaopatrywane przez
gałęzie brzuszne.
cDawniej sądzono, że mięśnie dźwigacze żeber unerwiane są przez gałęzie brzuszne. Współczesne badania dowiodły, że mięśnie te unerwiane są przez gałęzie grzbietowe.
Do strony
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet 279

M. se m isp in alis ca pitis

Linea nuchae
su perio r P rotuberantia
M. long issim u s ca pitis o ccip ita lis externa

M. sem ispinalis
M. long issim u s ce rvicis capitis
Lig. nuchae

M. spieni us capitis
M. iliocostalis cervicis
M. se m isp in alis
ca pitis
M. splenius cervicis

M. se m isp in alis ce rvicis

M. iliocostalis th o ra cis

Mm. rotatores
M. long issim u s th o ra cis M. se m isp in alis
thoracis

M. sp in alis th o ra cis

M. iliocostalis th o ra cis

Mm.
levatores
M. long issim u s lum borum costarum

M . iliocostalis lum borum

M m .m u ltifid i
M m . intertransversarii

M . e re c to rspinae

D o s tro n y
 280 O k o l ic a p o d p o t y l i c z n a R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

A p o n e u ro s is ep icran ia lis Line a n u c h a e s u p e rio r

M. o c cipitalis

Protuberantia o c cipitalis
externa
A. o c cipitalis
M. o b liq u u s ca pitis su perior

N. occip ita lis m aior (C2)

M. longissim us ca pitis
M. o b liq u u s ca p itis su perio r M. d ¡gastricus

M. rectus ca pitis po ste rio r m inor

Tuberculum po sterius atlantis a N. su boccip ital is (C1)

M. o b liqu us ca p itis inferior

W rectus ca p itis p o sterior mait N. s p in a lis C 2

P ro ce s su s s p in o s u s ax

M. se m isp in alis ca pitis

M. lorgissim us capitis
N. s p in a lis C 3

N. s p in a lis C 4

M m . interspinales

V, cervical is profunda
M. se m isp in alis ca pitis

P rocessus sp in osus
ve rte b ra e (C7)

4.36 Okolica podpotyliczna - I. Widok od tyłu

Usunięto mięsień czworoboczny, mięsień mostkowo-obojczykowo-sut-
kowy oraz mięśnie płatow ate.
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Mięsień półkolcowy głowy (m. semispinalis capitis) jest najsilniejszym
prostownikiem głowy i szyi, tworzącym tylną ścianę okolicy podpo-
tylicznej. Jest on przebity przez nerw potyliczny większy (C2, gałąź
grzbietowa). N a tej wysokości ma on wolny brzeg przyśrodkow y
i boczny. Prawy mięsień półkolcowy odcięto i odsunięto bocznie.
2. Nerw potyliczny większy (n. occipitalis maior), biegnie do tyłu, p ro ­
wadząc w łókna do dolnego brzegu mięśnia skośnego dolnego g ło­
wy, dokoła którego się zawija. Podążając w zdłuż dolnego brzegu te­
go mięśnia, przyśrodkowo od nerwu, m ożna dotrzeć do wyrostka
kolczystego kręgu obrotowego. Podążając bocznie, można dotrzeć do
wyrostka poprzecznego kręgu szczytowego.
3. Do wyrostka kolczystego kręgu szczytowego przyczepia się pięć parzys­
tych mięśni: mięsień skośny dolny głowy, mięsień prosty tylny większy
głowy, mięsień półkolcowy szyi, mięsień wielodzielny i mięsień mię-
dzykolcowy. Ostatnie dwa mięśnie są w większości ukryte pod mięś­
niem półkolcowym szyi.
4. Żyły potyliczne, biegnące w zdłuż nerwu podpotylicznego (Cl, gałąź
grzbietowa), wychodzą w obrębie trójkąta podpotylicznego, gdzie łą­
czą się z żyłą szyjną głęboką.
5. Trójkąt podpotyliczny jest ograniczony przez trzy mięśnie: mięsień
skośny dolny głowy, mięsień skośny górny głowy i mięsień prosty tyl­
ny większy głowy.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet O k o l ic a p o d p o t y l i c z n a 281

M. tra p e ziu s

M. sem ispinalis
ca pitis
M . re ctus ca pitis
A. occipitalis po ste rio r m inor
M. sternocleido-
mastoideus N. sp in alis C1
M .obliquus capitis
M. re ctus ca pitis
superior
p o ste rio r m aior
M. longissim us
capitis M em brana a tla n to o c cip ita lis
posterior
M. obliquus capitis
inferior Processus tran sve rsu s, C1
A. ve rte b ra l is
N. occipitalis m aior

Processus tran sve rsu s, C2

G anglion sp in ale, C2
M. sem ispinalis ca pitis
M. se m isp in alis ce rvicis
M. spienius
M. rectus capitis
M. interspinalis M. re ctus ca pitis
anterior
lateralis Processus transversus
W id o k od tyłu M. trap ezius
a tlantis
A xis
M. lo n g u s ca pitis

M. longus collii

C o rp u s ve rte b ra e Th1

M. longus colli

W id o k od przodu

Tabela 4 . 2 Mięśnie działające m staw sz czyi o w o -p o ty liczny 1 s z c z y to w e o b ro to w y

Zakres ruchów w staw ie szczytow o-potylicznym {articulatio atla ntoo ccip italis):

Z g ię c ie P r o s to w a n ie Z g ię c ie b o c z n e

mięsień długi głow y m ięsień prosty g ło w y tylny większy i mniejszy m ięsień m ostkow o-obojczykow o-sutkow y
mięsień prosty przedni głow y m ięsień skośny głow y górny m ięsień skośny gło w y górny i dolny
włókna przednie m ięśnia m ostkow o-obojczykow o-sutkow ego m ięsień pó łkolcow y głow y m ięsień prosty g ło w y boczny
m ięsień płatow aty głow y m ięsień najdłuższy głow y
m ięsień najdłuższy głow y m ięsień płatow aty głow y
m ięsień czw oroboczny

Ruchy obrotow e w staw ie szczytow o-obrotow ym (articulatio atlanto axialis)'

C z y n n o ś ć p o t e js a m e j s tr o n ie 0 C z y n n o ś ć p o s tr o n ie p r z e c iw n e j

mięsień skośny g ło w y dolny m ięsień m ostkow o-obojczykow o-sutkow y

mięsień prosty głow y tylny, w iększy i mniejszy mięsień półkolcow y głow y
mięsień najdłuższy głow y
mięsień płatow aty głow y

Tiuchy w tych stawach są ruchami sprzężonymi. Ruch w obrębie jednego stawu pociąga za sobą ruchy w sławach szczytowo-obrotowych bocznych.
bStrona, która wykonuje obrót.

D o s tro n y
 282 O k o u c a p o d p o t y l ic z n a R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

P rotuberantia
o c cip ita lis externa

M. re ctus ca pitis
po ste rio r m inor

V. auricularis posterior
A, e tv . o c cipitalis

M. spienius ca p itis (o d cię ty koniec)

Vv. o c cipitales
M. re ctus ca p itis po ste rio r m aior

M. o b liq u u s ca p itis su perio r

R am us d e sce n d e n s
R am us d o rs a lis ne rvi s p in a lis C1
arte riae

Tuberculum po sterius A rcu s p o ste rio r atlantis

atlantis
M. ob liq u u s ca p itis inferior
N. occip ita lis m aior
R a m u s d o rs a lis ne rvi s p in a lis C 2
(n. o c cip ita lis m aior)
P rocessus sp in osus
bifid u s axis M. long issim u s ca pitis

M. se m isp in alis ce rvicis

M. se m isp in alis ca p itis

M. se m isp in alis ca pitis

R a m u s d o rs a lis nervi s p in a lis C 3

M. sp ie nius ca pitis

V. e t a. ce rvica lis profunda

Lig. nuchae
R a m u s d o rs a lis nervi
sp in a lis C4
R a m u s d o rs a lis nervi
sp in a lis C 5
M. tra p e ziu s

M. se m isp in alis cervicis

4.37 Okolica podpotyliczna - II. Widok od tyłu

Po stronie lewej preparatu mięsień półkolcowy głowy odsunięto do bo­
ku, po strome prawej mięsień odcięto.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. W okolicy podpotylicznej znajdują się 4 parzyste struktury: dwa mięś­
nie proste - mięsień prosty tylny mniejszy i większy głowy (m. rectiis
capitis posterior minor et maior), dwa mięśnie skośne - mięsień skośny
górny i dolny głowy (m. obliquus capitis superior et inferior), dwa ner­
wy - gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych: nerw podpotyliczy
(n. suboccipitatis, C l), prowadzący w łókna ruchowe, i nerw potylicz­
ny większy (n. occipitalis maior, C2), prowadzący w łókna czuciowe,
oraz dwie tętnice - potyliczna (a. occipitalis) i kręgowa (a. vertebralis).
2. Więzadło karkowe (lig. nuchae), które stanowi szyjną część więzadła
nadkolcowego, jest grubą strukturą włóknistą, umieszczoną w płasz­
czyźnie pośrodkowej, przyczepioną do wyrostków kolczystych krę­
gów szyjnych oraz grzebienia potylicznego zewnętrznego. Tylny brzeg
tego w ięzadła stanowi miejsce przyczepu mięśnia czworobocznego
i biegnie ku górze do guzowatości potylicznej zewnętrznej (inion).
3. Mięsień prosty tylny mniejszy głowy przyczepia się do guzka tylnego
(tuberculum posterius) kręgu szczytowego i w tym miejscu leży do przo­
du od mięśnia prostego tylnego większego głowy, który przyczepia się
do wyrostka kolczystego kręgu obrotowego.
4. Nerw podpotyliczny (gałąź grzbietowa, Cl) zaopatruje trzy mięśnie
ograniczające trójkąt podpotyliczny oraz mięsień prosty tylny większy
głowy.
5. Gałąź zstępująca tętnicy potylicznej łączy się z tętnicą głęboką szyi [a.
cervicalisprofunda), gałęzią tętnicy podobojczykowej.
6. Mięsień najdłuższy głowy (m. longissimus capitis) jest jedyną częścią
mięśnia prostownika grzbietu (m. erector spinae), która sięga do czaszki.
7. Luk tylny (arcus posterior) kręgu szczytowego tworzy podstawę trójką­
ta podpotylicznego.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet S taw y c z a s z k o w o - k r ę g o w e i t ę t n ic a k r ę g o w a 283

M em brana
a tla ntooccipita lis
an te rior

Capsula articularis
a rtic u la tio n s atlantooccipitalis

Lig. long itudina le anterius

A tla s

Capsula a rticu la ris

a rticu la tion is atlantoaxialis
M em brana
a tlantoaxialis
a n te rior

M em brana Os o ccipitale
a tla n to o c cip ita lis
p osterior

S ulcus arte riae ve rtebralis T ub erculum po sterius atlantis

Capsula a rticu la ris

M em brana
atlantoaxia lis
posterior

P rocessus spinosus
bifid us axis

4.38 Więzadła stawów: szczytowo-potylicznego

i szczytowo-obrotowego oraz tętnica kręgowa
A. Widok od przodu. B. Widok od tyłu. C. Widok od tyłu, tętnica kręgowa.
A, basilaris
ZW RÓĆ UW AGĘ:
1.Na ryc. A: więzadło podłużne przednie (lig. longitudinale anterius) łączy
się w linii pośrodkowej z błoną szczytowo-potyliczną przednią (membrana
atlantooccipitalis anterior) i zbłonąszczytow o-obrotow ąprzednią (we»;¿ra­
na atlantoaxialisanterior), abocznie zpowierzchniami stawowymi.
M em brana te cto ria
2. N a ryc. B: błona szczytowo-potyliczna tylna (membrana atlantooccipitalis
posterior) leży między otworem wielkim (foramen magnum) a powierzchnią A. ve rtebralis
górną łuku tylnego kręgu szczytowego. Błona szczytowo-obrotowa tylna (przechodząca przez fora m en -
processus transversi)
(membrana atlantoaxialisposterior) leży między powierzchnią dolną łuku
tylnego kręgu szczytowego i blaszką kręgu obrotowego. W ięzadła żółte A rcu s posterior atlantis
(ligamentaflara) stanowią przedłużenie obu tychbłon.
3. N a ryc. C: tętnice kręgowe wchodzą do czaszki przez otwór wielki, gdzie A xis

łączą się ze sobą i tworzą tętnicę podstawną (a. basilaris).

D o s tro n y
 284 S taw y c z a s z k o w o - k r ę g o w e i t ę t n ic a k r ę g o w a R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

M em brana te cto ria

(o d cię ty koniec)

Sulcus sinus sigm oidei

Lig. alare

Lig. c ru cifo rm e atlantis

(fasciculi longitudinales
e t lig. transversum atlantis)

Foram en p roce ssu s tra n sve rsi

— Axis

M em brana te cto ria (o d cię ty koniec)

T ub erculum
an te rius atlantis
Cavitas a rticu la ris

Dens axis

Lig. tran sve rsu m Facies a rticu la ris

atlantis su p e rio r atlantis

Sulcus arte riae

ve rte b ra l is

Canalis ve rte b ra lis

Tub erculum
po sterius atlantis

Processus
sp in osus

Stawszczytowo-potyliczny i stawszczytowo-obrotowy Pars basilar is ossis occipitalis

A. Widok od tyłu. B. W idok od góry. C. Przekrój pośrodkow y przez ząb, Dura m ater spinalis
widok od strony bocznej.
M em brana M em brana tectoria
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. N a ryc. A widoczne są w ięzadła skrzydłow ate (ligamenta alaria) i wię- an te rior Lig. a p ic is de ntis
zadło krzyżowe kręgu szczytowego (lig. cruciforme atlantis), które skła­ Fasciculi longitudinales
da się z pęczków p o d łu żn y ch (fasciculi longitudinales) oraz w ięzadła ligam enti cruciform is
A rcu s a n te rior atlantis
atlantis (pars superior)
poprzecznego kręgu szczytowego (lig. transversum atlantis). Lig. transversum
2. N a ryc. B: duży otw ór kręgowy kręgu szczytowego jest pod zielo n y atlantis
przez więzadło poprzeczne kręgu szczytowego na dwie części. W więk­ Fasciculi longitudinales
Dens axis
szym otworze, położonym do tyłu, znajduje się rdzeń kręgowy; w otwo­ ligam enti cruciform is
rze mniejszym, położonym do przo d u od w ięzadła, leży ząb kręgu atlantis (pars inferior)
obrotowego.
Lig. longitudinale
3. Na ryc. C widoczne są kolejne warstwy, ułożone od tyłu do przodu: Lig. longitudinale
posterius
opona tw arda, w ięzadło p o d łu ż n e tylne (lig. longitudinale posterius), an te rius
przedłużające się ku górze w błonę pokrywającą (membrana tectoria),
więzadło krzyżowego kręgu szczytowego oraz w ięzadło w ierzchołka
zęba (lig. apicis dentis), które rozciąga się od w ierzchołka zęba do kości
potylicznej.
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet S taw y c z a s z k o w o - k r ę g o w e i t ę t n ic a k r ę g o w a 285

N. cranialis III
C o r s a m.
-Sella, e N. cranialis IV

M iejsce przejścia nerwu

trójdzie ln ego

N. cranialis V

N. cranialis VI

N. cranialis VII

N. interm edius

N. c ra n ia lis VIII

N. cranialis IX

N. cranialis X et XI

N. cranialis XI
(pars spinalis)

M em brana tectoria
N. cranialis XII

Fasciculi longitudinales Llg. alare

ligam enti cru cifo rm is
atlantis (pars superior)
N. spinalis C1

Lig. transversum atlantis

Lig. atlantoaxlale accessoriu s

Fasciculi longitudinales
ligam enti cru cifo rm is
atlantis (pars inferior)
Ramus do rsa lis nervi spinalis C1

M em brana te cto ria A rcus posterior atlantis

4.40 Stawy czaszkowo-kręgowe i tętnica kręgowa

A. W idok od tyłu. B. W idok od strony bocznej.
ZWRÓĆ. UWAGĘ A. facial Is
1. Więzadło poprzeczne kręgu szczytowego, które m a kształt łuku, wraz
z pęczkami podłużnym i tworzy w ięzadło krzyżowe, ciągnące się od
kręgu szczytowego do kości potylicznej.
2. W ięzadła skrzydłow ate biegną od pow ierzchni bocznych szczytu
zęba kręgu obrotowego ku górze, do ty łu i bocznie, do pow ierzchni
przyśrodkowych kłykci kości potylicznej. W ięzadła te znajdują się
do p rzo d u i powyżej od w ięzadła krzyżowego kręgu szczytowego.
A. carotis com m unis
3. U w idoczniono miejsca przejścia przez oponę tw ardą ostatnich 10
par nerw ów czaszkowych i pierwszej pary nerw ów rdzeniow ych
szyjnych. Ich numeracja przebiega w kolejności od góry ku dołow i.
Prawie w jednej linii pionowej leżą nerw y zaopatrujące mięśnie oka
(III, IV i VI) oraz nerw zaopatrujący mięśnie języka (XII), a także ko­ A. thoracica Interna
rzeń brzuszny (ruchowy) pierwszego nerw u rdzeniowego Cl.
4. N a ryc. B: tętnica kręgowa odchodzi od tętnicy podobojczykowej A. subclavia
i przechodzi przez otw ory wyrostków poprzecznych sześciu gór­ T runcus thyrocervlcalls
nych kręgów szyjnych.

D o s tro n y
 286 R dzeń kręg o w y R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

N. a c cessoriu s (ra d ix spinalis)

N. sp in alis C1

A rachn oidea m ater spinalis

(w yściełająca op o n ę tw ardą)

G anglion spinale (rad ix dorsalis)

M edulla spinalis
(intum escen tia cervical is)

P ediculus arcu s ve rtebrae Fila ra dicularia d o rsa lis

N. spinalis (C8)

Lig. d e nticula tu m
M usculi intercostales externi

N. intercostalis

N. sp in alis (Th5)

Pleura parietalis

N. in tercostalis (ram us
Rami co m u n ica n te s ve ntralis nervi thoracici)

T ru n c u s
sym p athicus
Ram us dorsalis
4.41 Rdzeń kręgowy. Widok od tyłu R am us do rsa lis
nervi spinalis

W celu ukazania kanału kręgowego (canalis ver- nervi spinalis

M usculi intercostales intimi
tebralis) usunięto łuki kręgów oraz część tylną
M edulla spinalis
kości krzyżowej. Przecięto i otwarto od tyłu
(intum escen tia lum bosacralis)
worek opony twardej, aby uwidocznić rdzeń
kręgowy (medulla spinalis) i korzenie nerwów N. sp in alis L1
rdzeniowych. C onus m edullaris

ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Rdzeń kręgowy kończy się między kręgami
L i a L2, a opona tw arda na wysokości S2. M. tran sve rsu s
a b dom inis C auda equina
2. Po stronie prawej: (a) żebra łączą się stawo-
wo z wyrostkami poprzecznymi kręgów pier­
siowych, (b) nerwy międzyżebrowe (gałęzie
brzuszne nerwów rdzeniowych piersiowych)
przechodzą do tyłu do mięśni międzyżebro­ fw. psoas m aior
wych najgłębszych, (c) gałęzie grzbietowe ner­ Dura m ater spinalis
wów rdzeniowych unerwiają mięśnie głębo­ (zakończenie w o rka
kie grzbietu. o p o n y tw ardej)

3. Po stronie lewej: (a) widoczne sploty: ramien­

ny (plexus brachialis), lędźwiowy (plexus lum-
balis) i krzyżowy (plexus sacralis) utw orzone
przez gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych,
Foram ina sacralia an te riora
(b) usunięto od tyłu żebra i mięśnie międzyże­ e t ram i ve n tra le s nervorum spinalium
browe, aby uwidocznić opłucną ścienną (pleu­
ra parietalis) i pień współczulny (truncus sym-
Filum term inale
pathicus), (c) zwoje rdzeniowe (korzenie grzbie­
towe) leżą w otworach międzykręgowych i są
ograniczone od góry i od dołu przez nasady
łuków kręgów. S tro n a lew a S tro n a p ra w a

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet R dzeń kręgow y 287

Sectiones transversae medullae spinalis

C analis ce ntralis
Funiculus posterior (FP)

Lig. d e nticula tu m C ornu posterius

Posterior
Funiculus lateralis (FL)

C ornu anterius
Nervi sp in ales __
ce rvica le s

A n te rio r Funiculus a n te rior (FA)

»­
Fissura m ediana anterior

Pars cervical is
Spatium su bdurale
medullae spinalis

Ria ra dicularia dorsalia

G anglion spinale

>- medullae spinalis

Nervi spinales Spatium su b a rach noideu m

thoracici

Pars lumbalis
medullae spinalis

C ornu po sterius

C ornu an te rius

Pars sacra lis

Nervi sp in ales ___ medullae spinalis
lum bales

Meninges:
I ] Dura m ater spinalis

EH A rachnoidea m ater spinalis

J Ra m ater spinalis C auda equina

Nervi spinales
4.42 Segm ent szyjny, piersiowy
sa cra le s i krzyżowy rdzenia kręgowego
e t n .c o c c y g e u s
A. Rdzeń kręgowy i opony. W idok od tyłu. B. Rdzeń kręgowy.
A Przekroje poprzeczne.

D o s tro n y
 288 R dzeń kręgo w y R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

S ubstantia grísea
m edullae spinalis

S ubstantia alba
m edu llae sp in alis Dura m ater splnalls

Pla m ater spinalis A ra chn oidea m ater spinalis

Pla m ater splnalls

Lig. d e nticula tu m

Fila radicularia dorsalla

Fila radicularia ventralla

G angllon spinale

N. splnalls

A ra chn oidea m a te r sp in alis

Dura m ater spinalis

Ram us dorsalis
C ornu po sterius nervi spinalis
(substa ntia g risea) Ram us ve ntralis
Radix dorsalis nervi spinalis
G anglion spinale C ornu latera le N. spinalis
(s u b s ta n tia grisea)
Rami co m m u nicantes
Ramus dorsalis
nervi spinalis G anglion sym p athicum

Ramus Radix ve n tra lis

ventra is

so no'.s Ramus
Radix ventraliSy
com mi* i
N. spinalis N ervu s so m a tic u s
nicans / /
C ornu an te riu s a lb u a i/ se nso rius
(substa ntia g ris e s R am us
m otonus
co m m um cans
g rise u s
N e rv u s s y m p a th ic u s

■ se n so riu s

G an glion
sym p h a ticu m m otorius
™ “ po stsyna pticus _
M .s ke le ti

Budowa nerwów rdzeniowych

A. Widok od przodu. B. Widok od góry. C. Elementy typowego nerwu
rdzeniowego.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Worek opony twardej składa się z opony twardej rdzenia (dura mater
spinalis) i opony pajęczej rdzenia (arachnoidea mater spinalis). Opona
miękka rdzenia (pia mater spinalis) pokrywa rdzeń kręgowy i po stronie
bocznej tworzy więzadło ząbkowane (lig. denticulatum), które oddziela
korzenie grzbietowe i brzuszne (radices dorsales et ventrales).
2. Płyn mózgowo-rdzeniowy (liquor cerebrospinaiis) znajduje się między
oponą miękką i pajęczą w przestrzeni podpajęczynówkowej (spatium
subarachnoideum).
3. Po obu stronach rdzenia kręgowego występują brzuszne i grzbietowe
Do strón^enie nerwów rdzeniowych. Włókna nerwowe korzeni grzbieto­
wych przenoszą impulsy czuciowe do ośrodkowego układu nerwowe­
go, a włókna nerwowe korzeni brzusznych przekazują impulsy rucho­
we z ośrodkowego układu nerwowego do części obwodowej.
4. Przy każdym segmencie kilka nici korzeniowych łączy się, tworząc
korzenie brzuszne i grzbietowe.
5. Zwój rdzeniowy (ganglion spinale), który zawiera ciała komórkowe
neuronów czuciowych, tworzy zgrubienie w obrębie korzenia grzbie­
towego.
6. Korzenie brzuszne i grzbietowe łączą się, tworząc nerw rdzeniowy.
7. Opony twarda i pajęcza przedłużają się w pochewki, które otaczają
nerwy opuszczające rdzeń kręgowy.
 R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet Rożen kręgow y 289

Rdzeń kręgowy wewnątrz opon.

Widok od tyłu
R adix ZW R Ó Ć UW AGĘ:
dorsalis 1. W ięzadło ząbkow ane biegnie jak taśm a po obu stronach
nervi spinalis
rdzenia kręgowego i za pomocą silnych, przypominających
zęby wyrostków mocuje rdzeń do opony twardej między ko­
lejnymi korzeniami nerwowymi.
Lig. 2. K orzeń brzuszny leży do p rzo d u od w ięzadła ząbkowane­
denticulatum go, a korzeń grzbietowy do tylu od niego.
Radix
ve ntralis 3. Korzenie brzuszne i grzbietowe każdego nerwu opuszczają
nervi spinalis oponę tw ardą przez oddzielne otwory.
4. Nici korzeniowe różnych korzeni grzbietowych układają się
w linię wejścia do rdzenia.
5. Jedna nić korzeniow a dolnego lewego korzenia grzbieto­
Radix wego opuszcza swój w łasny korzeń i dołącza do korzenia
dorsalis leżącego powyżej.
nervi spinalis

Medulla
spinalis

Dura m ater
spinalis

Dens (u w ypu klenie

o p o n y tw a rd e j)
Arachnoldea
mater
T ub erculum
spinalis
iugulare

N. g lo ssoph arynge us

N. hypoglossus
N. hypoglossus

Radix ve ntralis
A. ve rtebralis
nervi sp in alis C1

Lig. de nticula tu m N. accessorius,

pars spinalis

Radix dorsalis
nervl spinalis C2

É r .j.i Struktury kanału kręgowego widziane przez otwór wielki. Widok od góry i tyłu
ZW RO C U W AG Ę
1. W idoczne z przo d u uw ypuklenie n ad zębem kręgu obrotowego
tworzy w ięzadło poprzeczne kręgu szczytowego, które ciasno zata­
cza łu k do ty łu od zęba kręgu obrotowego.
2. Przez otwór wielki (foramen magnum) w ew nątrz opon przechodzą:
rdzeń kręgowy, tętnice kręgowe, korzenie rdzeniow e nerw u do d at­
kowego (NC XI) oraz najwyższy ząb w ięzadła ząbkowanego.
3. N erw podjęzykow y (N C XII) p rze ch o d zi przez o p o n ę tw ard ą
przez dwa otwory, tak jak w idoczne jest to po stronie lewej. Po
stronie prawej otwory te znajdują się blisko siebie.
4. N a tym preparacie pierwszy nerw rdzeniow y Cl nie posiada ko­
rzenia tylnego.

Do strony
 290 R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

P ediculus a rcu s ve rte b ra e

(u sun ię ty)

Ramus ventral is nervi spinalis

Ramus dorsalis nervi spinalis

C orpus ve rte b ra e

Discus intervertéb ral is

Dura m ater spinalis

Dolny koniec
w orka opony
twardej
i pajęczej

G anglion
spinale

Ramus dorsalis
nervi spinalis

Ramus ve ntralis /
nervi spinalis

Filum term inale

(pia e t dura m ater spinalis)

Część dolna worka opony twardej - I.

Widok od tyłu
U sunięto tylną, część kręgów lędźwiowych i krzyżowych.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Dolna granica worka opony twardej znajduje się na pozio­
mie kolca biodrowego tylnego górnego (trzon 2 kręgu krzy­
żowego). Opona twarda przedłuża się w nić końcową (filum
terminale).
2. Zwoje rdzeniowe lędźwiowe znajdują się w otworach mię-
dzykręgowych, a zwoje krzyżowe, nieco asymetrycznie le­
żą wewnątrz kanału krzyżowego.
3. Gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych są mniejsze niż
gałęzie brzuszne.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet R dzeń kręgo w y 291

M edulla spinalis
D ura m a te rs p in a lis

A ra c h n o id e a m a te rs p in a lis
R a d ix d o rsa lis
nervi s p in a lis
Ligam enta de nticula ta
Pediculus arcus vertebrae

Ram us ra dicularis
ve n a e s p in a lis ■
— C onus m edu llaris

Fila ra d ic u la ria d o rs a lia

C orpus ve rte b ra e L2

Ś rodek kontrastow y w przestrzeni

podpajęczynów kow ej
Filum te rm in a le (spatium subarachnoideum )
w ob ręb ie pochewki korzeniowej
(vagina radicularis) obejm ującej
korzenie nerwu rdzeniow ego

C au da eq u in a C au da e q uina in liquore
ce reb rospinal i

Spatium
su b a rach noideu m

P ediculus arcus
i
v e rte b ra e L5

Fila ra d icu la ria nervi spinalis

Processus
in liquore cerebrospinali
a rticu la ris
su perio r ossis
sacri
C isterna lum baris

4.47 Część dolna worka opony twardej - II. Widok od tyłu

A. Otwarta dolna część worka opony twardej (dura mater). Widok od tyłu. B. Mielogram odcinka lędź­
wiowego kręgosłupa (pars lumbalis columnae vertebralis). Środek kontrastowy podano do przestrzeni
podpajęczynówkowej (spatium subarachnoideum). C. Dolny koniec rdzenia kręgowego (medulla spinalis).
Przekrój w płaszczyźnie strzałkowej.
M edulla spinalis
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ): Conus m edullarls
1. Dolny brzeg więzadła ząbkowanego (lig. denticulatum) względem kręgosłupa położony jest asyme­
trycznie, na zmiennej wysokości.
2. Gałąź korzeniowa żyły rdzeniowej (ramus radicularis venae spinalis) towarzyszy korzeniowi grzbie­
towemu nerwu rdzeniowego L i.
3. Stożek rdzeniowy (conus meduUaris) stanowi zwężony, dolny koniec rdzenia kręgowego. Przecho­ R lum term inale
dzi on do dołu w błyszczącą nić końcową (filum terminale). N ić końcowa biegnie razem z korzenia­
Spatium
mi brzusznymi i grzbietowymi nerwów rdzeniowych, tworzącymi ogon koński (cauda equina). subarachnoideum
4. Opona pajęcza rdzenia (arachnoidea mater spinalis) zamyka przestrzeń podpajęczynówkową, nato ­ (liquor
miast przestrzeń podtw ardów kow a (spatium subdurale) znajduje się między oponą twardą rdzenia cerebrospinalis
a oponą pajęczą rdzenia. et radices
nervorum splnallum )
Z W R Ó Ć U W A G Ę (C ):
5. U osobnika dorosłego rdzeń kręgowy kończy się zwykle na poziomie krążka międzykręgowego
między kręgami L i i L2.
6. Przestrzeń podpajęczynówkowa kończy się zwykle na poziomie krążka międzykręgowego między
S i i S2, a w niektórych przypadkach niżej.
7. Zmienności: u 95% populacji rdzeń kręgowy kończy się między trzonam i kręgów lędźwiowych L i
i L2, u 3% - na wysokości dolnej połowy powierzchni tylnej trzonu kręgu piersiowego Thl2, a u 2%
populacji - na powierzchni tylnej trzonu kręgu lędźwiowego L3.
D o s tro n y
 292 R dzeń kręgo w y R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

M edulla spinalis

N. sp in alis

Pia m a te r s p in a lis

D ura m a te r sp in a l i Fila ra d ic u la ria v e n tra lia

R am us do rsa lis

A ra ch n o id e a m a te r spinalis
R am us v e n tra lis
P lexu s v e n o s u s v e rte b ra lis in te rn u s

C orpus ad ip osum e p id ura le (e xtra durale)

V. h e m ia z y g o s
A. intercostalis
posterior

N. sp in alis Lig. long itudina le an te rius

Foramen
intervertéb rale

A o rta de sce n d e n s

Ram i c o m m u n ic a n te s

D uctus th o ra cicu s
P rocessus
tra n sve rsu s

V .a z y g o s
Vena
intercostalis A rteria
N ervus

T ru n c u s sy m p a th icu s

r
4.48 Rdzeń kręgowy i struktury przedkręgowe. Widok od przodu i od strony bocznej
Usunięto górne kręgi w obrębie kręgosłupa, aby uwidocznić rdzeń krę­
gowy i opony rdzenia.
Z W R Ó Ć U W A G Ę:
1. N a lewo od linii pośrodkowej biegnie aorta zstępująca (aorta descen­
dens) oraz przewód piersiowy (ductiis thoracicus), a na praw o od linii
pośrodkowej znajduje się żyła nieparzysta (v. azygos).
2. Po prawej stronie trzonów kręgowych biegnie żyła nieparzysta, a po
ich stronie lewej - żyła nieparzysta krótka (v. hemiazygos).
3. Widoczna jest część piersiowa pnia w spółczulnego (pars thoracica
trunci sympathici) i jego zwoje (ganglia trunci sympathici). Gałęzie łą­
czące (rami communicantes) łączą zwoje pnia w spółczulnego z ner­
wem rdzeniowym (n. spina lis).
4. Opona tw arda rdzenia (dura mater spinalis) i opona pajęcza rdzenia
(arachnoidea mater spinalis) tworzą wspólnie worek opony twardej
rdzenia kręgowego, który otacza rdzeń kręgowy i łączy się z po­
chewką nerwu rdzeniowego.
5. O pona miękka rdzenia (pia mater spinalis) pokrywa rdzeń kręgo­
wy, a elem entem mocującym są w ięzadła ząbkowane (ligamenta den-
ticulata).
6. Przestrzeń między oponą tw ardą a ścianą kanału kręgowego wypeł­
niona jest przez: ciało tłuszczowe nadtw ardów kow e (corpus adiposum
epidurale sen extradurale), splot żylny kręgowy w ew nętrzny (plexus
venosus vertebralis interims) i tkankę łączną w łóknistą luźną.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet R dzeń kręgo w y 293

A. cerebri posterior
Unaczynienie rdzenia kręgowego
A. cerebelli
superior
A. Unaczynienie. Widok od przodu. B. Unaczy­
nienie. Widok od tyłu. C. Naczynia tętnicze i od­
A. basilaris pływ krwi żylnej. Przekrój w płaszczyźnie p o ­
przecznej.
A vertebralis
A. spinalis anterior Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Rdzeń kręgowy jest zaopatrywany przez trzy
A, spinalis posterior
A. vertebralis tętnice: tętnicę rdzeniową przednią (a. spinałis
anterior) i dwie tętnice rdzeniowe tylne (aa. spi­
nales posteriores).
A. cervical Is
A. medullaris 1. Tętnice rdzeniowe segmentowe przednie i tylne
ascendens
segmentalis anterior (aa. medulläres segméntales anteriores etposteriores)
tworzą nieregularne zespolenia z tętnicami rdze­
A. cen/icalis niowymi tylnymi i tętnicą rdzeniową przednią.
ascendens Aa. medulläres W miejscach, w których tętnice te nie występują,
segméntalas korzenie brzuszne i grzbietowe nerwów rdzenio­
posteriores wych zaopatrywane są przez tętnice korzeniowe
(aa. radiculares). Tętnice korzeniowe nie łączą się
z tętnicami rdzeniowymi.
Aa. intercostales 3. Tętnica korzeniowa przednia (a. radicularis ante­
posteriores rior), zwana wielką (a. radicularis magna) lub też
Aa. intercostales tętnicą Adamkiewicza, u 65% populacji wystę­
posteriores puje po stronie lewej. Zaopatruje o n a3/ , rdzenia
kręgowego.
A. radlcularis magna Aa. medulläres
segméntalas 4. Żyły w obrębie rdzenia kręgowego towarzyszą
(zwana tętnicą
Adamkiewicza) posteriores tętnicom . Żyły rdzeniowe (w . spinales) biegną
Aa. medulläres w zdłuż rdzenia i zespalają się ze sobą. Odprowa­
segméntales anteriores dzają krew za pomocą 12 (czasem mniej) przed­
nich i tylnych żył rdzeniowych i korzeniowych.
A, lumbalis
Żyły te łączą się ze splotem żylnym kręgowym
A. lumballs
w ew n ętrzn y m (plexus venosus vetiebralis inter­
nus), który leży w przestrzeni nadtwardówkowej.
Cauda equina

Plexus venosus
ve rte b ra lis Internus po sterior A. splnalls
p osterior A. m edullaris
V. radicularis se gm entalis posterior
se gm entalis posterior
Rete arterlosum
Rete venosum
piale
piale
A. m edullaris
se gm entalis anterior

N. splnalls
N. splnalls

V. Intervertebralls
Ramus splnalls

V. radicularis
se gm entalis an te rior A. splnalls anterior

Plexus venosus
ve rte b ra lis Internus an te rior

Venae spinales
an te riore s
V. baslvertebralls
ANTERIO R

D o s tro n y
 294 R dzeń kręg o w y R O Z D Z I A Ł 4 / G rzbiet

C o rp u s
Corpus Nervl: v e rte b ra e : N ervi:
vertebrae: Cl
C1

S egm enta cervical ia

S eg m e nta cervical ia

S egm enta thoracica

S egm enta th o ra cica

Seg m e nta lum balia

S eg m e nta sa cra l ia

S eg m e nta lum balia S egm enta coccygea

C a u d a e q u in a

S eg m e nta sa cra lia Filum te rm in a le

S egm enta coccygea

4.50 Przestrzeń podpajęczynówkowa

A. Rdzeń kręgowy u 12 tyg. p ło d u . Przekrój w płaszczyźnie strzałko­
wej. B. Rdzeń kręgowy u osobnika dorosłego. Przekrój w płaszczyźnie
strzałkowej. We wczesnym etapie rozwoju płodow ego rdzeń kręgowy
i kanał kręgowy są prawie równej długości. K anał kręgowy rośnie d łu ­
żej niż rdzeń. Nerwy rdzeniowe, podążając za właściwymi im otwora­
mi międzykręgowymi, zstępują w dół kanału kręgowego, wydłużając
się. Wewnątrz k an ału przebiegają coraz bardziej skośnie. Rdzeń kręgo­
wy kończy się na wysokości L2. Pozostałe nerwy rdzeniowe podążają
do otworów międzykręgowych, tworząc ogon koński (cauda equina).
Przestrzeń podpajęczynówkowa kończy się na wysokości S2. Nakłucie lędź­
wiowe (punctio lumbalis) w celu pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego wy­
konuje się zwykle między kręgami L 3 a S2.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet RDZEŃ KRĘGOM

Ramus dorsalis
Ram us do rsa lis (o d cię to koniec)
(o d cię to koniec)

Ramus ventralis
R am us ve ntralis

N. axillaris

N. m usculocutaneus

N. radial is
N. m edianus

N. ulnaris N. radial is

N. ulnaris
Ramus superficialis
nervi radial is Ramus profundus
N. interosseous nervi radial is
anterbrachi posterior
Ramus superficialis
nervi radialis

N. ulnaris

N. m edianus

N. o b tu ra to riu s

N. fem oralis
N. ischiadicus

N .s a p h e n u s

N. fib u la ris (peroneus)

co m m u nis
N. fib u la ris (peroneus)
com m unis
N. tib ia lis
N. fib u la ris (peroneus)
su perficialis
N. fib u la ris (peroneus) .
su p e rficia lis N. fib u la ris (peroneus)
profund us
N. fib u la ris (peroneus)
profundus

N. plantaris m edialis

N. plantaris lateralis

Obwodowy (somatyczny) układ nerwowy

A. W idok od tyłu. B. W idok od przodu.

D o s tro n y
 296 D e r m a t o m y i m io t o m y R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

Radix ve ntralis M yotom us Derm atom us

. ------------------
| Dermatomy
A. Widok od tyłu. B. Widok od przodu. C. Widok od strony bocznej.
Dermatom (dermatomus) to obszar skóry unerwiany przez jeden grzbie­
towy (czuciowy) korzeń nerwu rdzeniowego. W obrębie głowy i tu ło ­
wia segmenty rozmieszczone są poziomo, z wyjątkiem Cl, który nie
posiada składnika czuciowego. W obrębie kończyn od C5 do Thl i od
L3 do S2 dermatomy tworzą grupy pasm, które biegną od linii pośrod-
kowej tułowia do tyłu w kierunku kończyn. Sąsiednie derm atom y na­
kładają się na siebie, np. obszar unerw ienia każdego segmentalnego
nerwu rdzeniowego nakłada się na obszar nerwu sąsiedniego. W rezul­
tacie uszkodzenia jednego korzenia nerwu rdzeniowego nie następuje
z n ie s i e n i e c z u c i a . Dopiero gdy’ dwa iub więcej kolejnych korzy ni grzbieto­
wych nerwów rdzeniowych zosianie uszkodzonych , Tracą one swoje funkcje.
i ------------------
[ • Unerwienie segmentalne: dermatomy i miotomy.
Przekrój w płaszczyźnie poprzecznej - schemat

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet D e r m a t o m y i m io t o m y 297

M iotom y
A. Obracanie przyśrodkowe (rotatio media lis) i obracanie
boczne (rotatio lateralis) w stawie ram iennym (aiiiculatio
humen) i w stawie biodrow ym (aiiiculatio coxae) oraz
przywodzenie (adductio) i odwodzenie (abductio) w stawie M io to m y
ramiennym i w stawie biodrowym. Widok od przodu. B.
Zginanie (flexio) oraz prostowanie (extensio) w stawie łok­ Pars oc cip ita lis
ciowym (aiiiculatio cubiti) oraz w stawie prom ieniow o­
- nadgarstkowym (aiiiculatio radiocarpalis). Widok od stro­ P ars ce rvica lis
ny bocznej. C. N aw racanie (pronatio) oraz odwracanie
(supinatio) przedramienia. Widok od przodu. D. Zginanie
oraz prostowanie w stawie ramiennym, w stawie biodro­
wym i w stawie kolanowym (aiiiculatio genus), zginanie
grzbietowe (flexio dorsalis) oraz zginanie podeszwowe Pars th o ra cica
(flexio plantaris) w stawie skokowo-goleniowym (aiiicula-
tio talocruralis). Widok od strony bocznej. M iotomy to
mięśnie szkieletowe unerwiane przez korzenie brzuszne 4.55 Miotomalne części somrtów
(ruchowe) nerwów rdzeniowych (ryc. 4.55). Podczas roz­ W rozwoju em brionalnym mięśnie tułow ia
woju embrionalnego przyległe miotomy łączą się i po­ i kończyn mają początkowo charakter seg-
wstają mięśnie unerwione przez jeden lub dwa segmen- P ars lum balis
m entarny. W czasie rozwoju niektóre seg­
talne nerwy rdzeniowe. N a rycinie uproszczono podział Pars co ccygea
menty łączą się i zanika wyraźny ich podział
miotomów tak, aby wykazać ich związek z zakresem ru­ (z wyjątkiem mięśni międzyżebrowych klat­
chów w stawach kończyny górnej i dolnej. ki piersiowej).
D o s tro n y
 298 S kany RM R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

CSF

A Tuberculum anterlus La Lamina arcus vertebrae SF Facles artlcularls superior

AA Arcus anterior atlantls Lu Pulmo atlantls
AT Tuberculum anterlus atlantls M Medulla oblongata SP Processus splnosus
Obrazowanie rdzenia kręgowego C1-T1 Vertebrae MP Processus mastoldeus St M. sternocleldomastoldeus
CSF Liquor cerebrospinalis P Tuberculum posterius T Foramen processus transversl
A i B. Trójwymiarowe obrazy komputerowe czę­
In spatlum subarachnoldeum PA Arcus posterior atlantls TOP Processus transversus
ści szyjnej kręgosłupa (pars cervicalis columnae ver-
tebralis): (A) od przodu i (B) od tyłu. C i D. RM D Dens axis PT Tuberculum posterius atlantls UV Połączenie hakowo-kręgowe
odcinka szyjnego kręgosłupa wykonano w sek­ FJ Artlculatlo zygapophyslalls S Medulla spinalis VA A. vertebralls
wencji Tl. Przekrój w płaszczyźnie czołowej. Wi­ IV Discus Intervertebralis Sc Muscull scalenl VC Canalls vertebralls
dok od tyłu.

D o s tro n y
ROZUZIAŁ 4 / Grzbiet 299

E F

AA Arcus anterior atlantis FM Foramen magnum 0 Os occipitale SN N. spinalis

AT Tuberculum anterlus atlantis FT Foramen processus transversi OP Protuberantia occipitalis externa SP Processus spinosus
C3-Th4 Corpora vertebrarum HA V. hemiazygos P M. psoas maior Sp Spien
Cb Cerebellum 1 Concha nasalis inferior PA Arcus posterior atlantis St Gaste r
Cr Crus diaphragmatis IF Facies artlcularls Inferior C1 PT Tuberculum posterius atlantis T Trachea
CSF Liquor cerebrospinalis in spatlum IV Discus intervertebralis RK Ren dexter Ton Lingua
subarachnoldeum L Hepar RL Pulmo dexter VB Corpus vertebrae
Ct Tonslila cerebelli LK Ren sinister SC Medulla spinalis VR Ramus ventralis
D Dens axis LL Pulmo sinister SF Flexura sinistra coli 1 Pars nasalis pharyngis
DR Ramus dorsalis M Medulla oblongata SG Glandula suprarenalis 2 Pars oralis pharyngis
E Oesophagus MP Processus mastoideus SI Intestinum tenue 3 Pars laryngea pharyngis

E. Trójwymiarowe obrazy podstawy czaszki i kręgu szczytowego (atlas) (pars thoracica columnae yetlebralis). Sekwenqa Tl, płaszczyzna strzałkowa.
(Cl). Widok od tyłu i od dołu. F. RM odcinka szyjnego kręgosłupa (pars cer- Widok od strony bocznej. G i El. RM odcinka piersiowego kręgosłupa
yicalis cohtmnae yetlebralis) i górnej części odcinka piersiowego kręgosłupa i rdzeń kręgowy (meclulla spinalis). Sekwencja Tl, płaszczyzna czołowa.
D o s tro n y
 300 R O Z D Z IA Ł 4 / Grzbiet

I. RM odcinka szyjnego kręgosłu­

p a (pars cenncalis) w y k o n a n e
w sekwencji T l. Przekrój osiowy
(poprzeczny). J. RM odcinka pier­
siowego k ręgosłupa (pars thora­
cica) w ykonane w sekwencji Tl.
Przekrój osiowy (poprzeczny). K.
RM odcinka lędźwiowego kręgo­
słu p a (pars lumbalis) wykonane
w sekwencji T l, w płaszczyźnie
osiowej (poprzecznej) Ł. RM od­
cinka piersiowego i górnej częś­
ci odcinka lędźwiowego kręgo­
słupa wykonane w sekwencji Tl,
w płaszczyźnie strzałkowej. M.
RM odcinka lędźwiowego kręgo­
słupa wykonane w sekwencji Tl,
w płaszczyźnie strzałkowej.

A T ub erculum an te rius
AF Facies a rticu la ris
Ao Aorta
CE Cauda equina
CM C onus m edullaris
CSF Liquor ce reb rospinalis in
sp atiu m su barach noideu m
D Fiium ra diculariu m dorsalis
DS S accus durae m atris
E C orpus ad ip osum epiduraie
(e xtra durale)
FJ A rticu la tio zygapophysialis
H C ap ut costae
IV D iscus interverteb ralis
L Lamina arcu s ve rtebrae
N N. sp in alis in fo ra m in e
intervertebrali
P T ub erculum po sterius
Pe P ediculus a rcu s vertebrae
SC M edulla spinalis
Sp Processus sp in osus
T T ub erculum costae
Th4-L5 C orpora ve rte b ra ru m
TS M usculi tran sve rso spina le s
V Filum ra diculariu m ve ntralis
VA A. ve rte b ra l is in fo ra m in e
proce ssu s transversi
VB C orpus ve rtebrae

D o s tro n y
R O

K oś ci 3 0 2

Naczynia 306

Nerwy 309

Okolica pachwinowa i tró jk ą t udowy 312

Część przednia i przyśrodkowa uda 318
Cz ęś ć b o c z n a u d a 3 2 7

Okolica pośladkowa i część tylna uda 328

Staw biodrow y 336

Dół podkolanowy 344

Staw kolanowy 348

Przyczepy mięśni części przedniej i bocznej podudzia 362

Część przednia i boczna podudzia oraz grzbiet stopy 3 6 4
Grzbiet stopy 368
Przyczepy mięśni przedziału tylnego podudzia 372
Część tylna podudzia 374
Podeszwa stopy 382
Staw skokowo-goleniowy oraz stawy stopy 38 9
Wady rozwojowe kości 40 6
Skany RM 407

D o s tro n y
 302 Kości R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

Crista Ilíaca

Tifcerculum ¡liacum Fossa Iliaca

Spina iliaca
anterior superior
Eminentia illopubica

Ramus superior ossis publs

Splna ilíaca
anterior Inferior Tuberculum pubicum

Crista pubica
Caputfemoris
Pecten ossls pubis

Trochanter malar Corpus ossls publs

Lriea
Intertrochanterica

Trochanter minor
Ramus Ischlopubicus

— Symphysis pubica

Foramen obturatum

Tuberositas tibiae

Collum fibulae

Femur Margo anterior

Facies medialis

Facies lateralis

Tuberculum adductoris

Patella Epicondylus medialis Tibia

Eplcondylus lateralis

Condylus lateralis
Condylus medialis

Apex capitis fibulae

Condylus medalis
et lateralis
Caput fibulae

Collum fibulae
Tuberositas tibiae

Fibula Tibia Malleolus lateralis Malleolus medialis

A
Talus
Calcaneus

Os navlculare
Os cuboldeu m

Ossa cunelform la

Ossa m etatarsi
Kości kończyny dolnej
A. Widok od przodu. Phalanx proxim alis

Phalanx dlstalls

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna Kości 303

Crista iliaca

Spina iliaca
posterior su perio r Tuberculum iliacum

Spina iliaca
posterior inferior
Incisura ischiadica m aior

Spina ischiadica C ollum fe m o ris

T ro ch a n te r m aior
Incisura ischiadica
C rista inte rtro ch a n te rica
Tuber ischiadicum
T roch anter m inor

T ub ero sita s glutea

Linea pectinea

Linea aspera

Femur

Linea m uscuii soiei

Fibula

Kresa pionow a

Linea su p ra co n d yla ris

Linea su pra con dylaris
m edialis lateralis
T ub erculum Facies poplítea
Tibia
ad ductoris Fossa intercond ylaris

C on dylus C on dylus lateralis

m edialis

C on dylus _
C ondylus lateralis
m edialis
A pe x ca pitis fib u la e
“ C ap ut fib u la e

Linea m uscuii “ C ollum fib ulae

solei

Tibia Fibula
M alleolus m edialis M alleolus lateralis
Kresa pionow a
C a lca n e u s
T a lu s

O s naviculare Os cu boideu m
B. W ido k od ty łu .
Ossa cu neiform ia

O ssa m etatarsi

Phalanx proxim alis

O ssa
Phalanx m edia
digitorum
Phalanx distal is

D o s tro n y
 304 Kości R O Z D Z I A Ł 5 / Kończyna dolna

C a p u tfe m o ris

Rozwój kości kończyny dolnej

T ro ch a n te r m alor
A. Kości kończyny dolnej now orodka. W idok od
przodu. Kość miedniczna (os coxae) występuje w po­
staci trzech pierwotnych części: kości biodrowej, kul-
szowej i łonowej. Trzony kości długich są całkowicie
skostniałe. Widoczny jest początek kostnienia nasad
niektórych kości. Są to: nasada dalsza kości udowej,
nasada bliższa kości piszczelowej, kość piętowa, kość
skokowa i kość sześcienna. B. Nasady końca bliższego
Troch anter m inor
kości udowej. Widok od tyłu. N asada głowy kości
udowej zaczyna kostnieć w 1 r.ż., krętarz większy
kostnieje przed 5 r.ż., a krętarz mniejszy przed 14 r.ż.
Kości te całkowicie zrastają się z trzonem przed ukoń­
czeniem 18 r.ż., zawsze przed 20 r.ż. C i D. Pośmiert­
ne zdjęcie RTG noworodka w projekcji przednio-tyl-
nej. Przedstawia ono strukturę kości udowej i biodro­
wej. Część kostna - kolor biały, część chrzęstna -
kolor szary.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna

5.3 Kość udowa. Przekrój czołowy i przekroje

poprzeczne
A. Przekrój w płaszczyźnie czołowej. B. Przekroje w płaszczyz­
nach poprzecznych. Przekroje w zdłuż całej kości pokazują różni­
ce w grubości między istotą zbitą (substantia compacta) a istotą
gąbczastą (substantia spongiosa). Przedstawiają one także rozmiar
jamy szpikowej (cavitas meduUaris).

D o s tro n y
 306 N a c z y n ia R O Z D Z I A Ł 5 / Kończyna dolna

V. saphena m agna
V. circum flexa ilium
su perficialis V. ep ig ástrica
su perficialis

V. fe m o ra lis
N. fib u la ris (peroneus) V. pudenda externa
co m m u n is su perficialis

N. cutaneus V . s a p h e n a pa rva
fem oris posterior V. sa phen a m agna

V. cutanea fe m o ra lis
lateralis

V. cutanea
fe m o ra lis m edialis

Venae
pe rfora ntes
Venae
pe rfora ntes

V. s a p h e n a parva
N. su ralis

V en ae
V. sa phen a m agna
perfora ntes
e tn .s a p h e n u s

M alleolus m edialis
V. perforans
M alleolus lateralis
V en ae
pe rfora ntes

Naczynia i węzły chłonne powierzchowne kończyny dolnej

A. Widok od tyłu. B. Widok od przodu i od strony przyśrodkowej. Naczynia chłonne powierzchowne towarzyszą żyłom odpi-
szczelowej i odstrzałkowej (v. saphena magna et parva) oraz ich gałęziom. Biegną na blaszce powierzchownej powięzi szerokiej
(fascia lata). Naczynia chłonne biegnące w zdłuż żyły odpiszczelowej (v. saphena magna) uchodzą do węzłów chłonnych pachwi­
nowych powierzchownych (nocli tymphatici inguinales superficiales), natom iast naczynia chłonne towarzyszące żyle odstrzałkowej
(v. saphena pana) uchodzą do węzłów chłonnych podkolanowych (nocli tymphatici popliteales). Z węzłów chłonnych pachwino­
wych powierzchownych chłonka kieruje się do węzłów chłonnych pachwinowych głębokich i biodrowych zewnętrznych (nocli
tymphatici iliaci externi). Chłonka z węzłów chłonnych podkolanowych spływa do węzłów chłonnych pachwinowych głębokich
za pośrednictwem naczyń chłonnych głębokich towarzyszących naczyniom krwionośnym głębokim.
Do strony
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna 307

Żyły powierzchowne kończyny dolnej Nodi lym phatici inguinales

su perficiales (superolaterales)
A. Widok od p rzodu i od strony przyśrodkowej. B. Wi­
dok od tyłu. C. W idok od strony bocznej. D. W idok od
strony przyśrodkowej. Żyły powierzchowne kończyny Nodi lym phatici
dolnej (venae superficiales membri inferioris) leżą w obrę­ inguinales profundi
bie tkanki tłuszczowej podskórnej. Żyły te często ulegają
poszerzeniu, ich przebieg staje się kręty, a zastawki niewy­ Hiatus sa phenus
V. fe m o ra lis
dolne. W takich warunkach dochodzi do tworzenia się żyla­ Nodi lym phatici
ków. Miejsca, w których żyły przeszywające (venae per­ ingu in ale s Nodi lymphatici
forantes) przebijają blaszkę głęboką pow ięzi szerokiej su perficiales popliteales
i tworzą połączenia żył powierzchownych z żyłam i głę­ (inferiores)
bokimi, zaznaczonostrzałkam i. V , saphena m agna

V. poplítea

Patella
V. saphena
parva

V. saphena parva

M alleolus m edial is
N. sural is
A rcu s ve nosus d o rsa lis pedis
M alleolus lateralis
V. d ig ita lis do rsa lis pedis

V. saphena magna

Malleolus medialis

* A rcu s venosus
d o rsa lis pedis

Do strony
 308 N a c z y n ia ROZDZIAŁ 5 / K ończyna dolna

i ----------------------

5 2 3 Tętnice kończyny dolnej

I A. W idok od przodu. B. W idok od tyłu.

Do strony
 R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna 309

Rami dorsales:

Nn. clunium
su p e rio re s Ramus cutaneus
lateralis nervi
iIiohypog astr ici

Nn. clun iu m S1
m edii S2 Rami posteriores
S3 nervi cutanei
fe m o ris lateralis

N cu ta n e u s pe rfora ns Nn. clunium inferiores

et n. cutaneus
fem oris posterior

Ram us cu ta neus
nervi o b tu ra to rii
N. cutaneus
fem oris lateralis

Rami cutanei
a n te rio re s m ediales
nervi fe m o ra lis

N. cu ta n e u s fe m o ris posterior

N. cutaneus surae lateralis

(o d n. fib u la ris com m unis)

N .s a p h e n u s

N. cutaneus surae m edialis

Ram us com m unicans fibularis

a d nervum cutaneum surae
lateralis

Ram us nervi sapheni

N. suralis et
n. cutaneus dorsalis lateralis

Rami calcanei
m ediales nervi tib ia lis

N. plantaris lateralis
N. plan taris m edialis

U Unerwienie skóry kończyny dolnej

A. Widok od przodu. B. Widok od tyłu. N a rycinie nerw skórny przy- wu skórnego bocznego łydki (n. cutaneus surae lateralis), tworząc nerw
środkowy łydki (n. cutaneus surae medialis) łączy się powyżej kostki łydkow y (n. suralis). Lokalizacja miejsca połączenia jest zmienna. N a
bocznej z gałęzią łączącą strzałkową (ramus communicansfibularis) ner- preparacie widocznym na rycinie zespolenie występuje nisko.

Do strony
 310 N erw y R O Z D Z I A Ł 5 / Kończyna dolna

M .p s o a s
m aior

N. o b tu ra to riu s
N. fe m o ralis

M. iliacus

M. re ctus fe m o ris

M, o b tu ra to riu s
M sa rtorlus exte m u s

M a d d u c to r brevis

M, a d d u cto r kxig us
M. vastus lateralis

M. a d ductor m agnus
M. vastus
interm ed iu s

A M. articu la n s genus
M. gracilis
M. vastus m edial is

M. te n so r fascia e latae
N. gluteus
M. gluteus m edius
superior
M. gluteus m inim us

N. gluteus inferior
ad m usculum
gluteum m axim um

M. ob tu ra to riu s
5.8 Unerwienie mięśni kończyny dolnej internus

M quadratus Pars fib u la ris

A. Nerw udowy (n. femoralis) i nerw zasłonow y (n. obturato-
te m o ris N. ischiadicus
rius). Nerw udow y widoczny jest po stronie lewej ryciny,
a nerw zasłonowy po stronie prawej. Widok od przodu. B. Pars tib ia lis
Korzenie nerwu kulszowego (n. ischiadicus) w obrębie m ie­
dnicy. Widok od przodu.

Do strony
 5 / Kończyna dolna N erw y

N. ischiadicus

M . se m itend in osus

C ap ut long um m uscull
bicip ltls fe m o rls

M . sem itend in osus

M, a d d u c to r m agn us

M . se m im em brano sus C ap ut breve m uscull

b id p itis fe m o rls

N . tib ia lis N. fib u la ris com m unis

M. g a strocnem ius M. plantaris

M. ga stro c n e m iu s
M .p o p llte u s

M. soleus

M. fle x o r dig ito ru m longus

M . tib ia lis posterior

M . fle x o r hallucis longus

N. plantaris lateralis
N p lan taris m ed ialis
Pozostałe m ięśnie
M. a b d u c to r hallucis
po deszw y stop y

Ml, fle x o r dig ito ru m brevis

M . fle xo r hallucis brevis
M, lum brlcalis II

C. Nerw strzałkowy wspólny (n. fibularis communis). W idok od przodu.

D. Nerw kulszowy (n. ischiadicus). W idok od tyłu.

Do strony
 312 O k o l ic a p a c h w in o w a i t r ó j k ą t u d o w y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

Nodi lym phatici

inguinales superficiales
superolatera le s

Nodi
lym phatici
inguinales
profundi

Nodi lym phatici

inguinales superficiales
inferiores

V. saphena magna

5.9 Węzły chłonne pachwinowe

A. Zdjęcie RTG w projekcji przednio-tylnej po podaniu kontrastu. B.
Wypreparowane węzły chłonne. Widok od przodu.
2. Luźne zespolenia między naczyniami chłonnym i. Około 24 naczyń
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Węzły chłonne pachwinowe (nodi lymphatici inguinales) układają się
w: (a) pasmo bliższe równoległe do więzadła pachwinowego (węzły
chłonne powierzchowne pachwinowe górno-boczne), (b) pasmo dal­
sze w pobliżu i w zdłuż żyły odpiszczelowej (węzły chłonne powierz­
chowne pachwinowe dolne), (c) łańcuch dwóch lub trzech węzłów
chłonnych po stronie przyśrodkowej żyły udowej (węzły chłonne pa­
chwinowe głębokie) - jeden poniżej rozworu odpiszczelowego i jeden
lub dwa wewnątrz kanału udowego.
odprowadzających opuszcza węzły chłonne i przechodzi pod wię-
zadłem pachwinowym do węzłów chłonnych biodrowych zewnętrz­
nych (nodi lymphatici iliaci exterm). Większość z nich towarzyszy tętni­
cy i żyle udowej, a pozostałe przechodzą przez kanał udowy (canalis
femoralis). Niektóre naczynia chłonne przebiegają w obrębie pochewki
udowej, inne poza nią (por. ryc. 5.11 i 5.12).

Do strony
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna O k o l ic a p a c h w in o w a i t r ó j k ą t u d o w y 313

Tętnice i żyły powierzchowne okolicy pachwinowej.

Widok od przodu
Tętnice okolicy pachwinowej są gałęziam i tętnicy udowej (a. femoralis),
a żyły są dopływ am i żyły odpiszczelowej (v. saphena magna).

A, e tv . c ’i rcum flexa
ilium superficialis

Tela ad ip osa lam inae

s u perficialis fascia e latae

A, e t v. ep ig á strica superficialis

A, e tv . pudenda
externa superficialis

Fascia lata Vagina fe m o ra lis Lig. inguinale

N. ilioinguinalis

M argo fa lcifo rm is
V. saphena m agna Fascia lata

A, ep ig ástrica
su p e rficia lis

R. fe m o ra lis nervi
Rozwór odpiszczelowy. g e nitofem oraiis
W idok od przodu
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Przez rozwór odpiszczelowy (hiatus saphenus) występują- v. saphena
cy w obrębie powięzi szerokiej przechodzi żyła odpisz- m agna
czelowa (v. saphena magna). Żyła odpiszczelowa uchodzi
do żyły udowej (v. femoralis), która leży między blaszkami
powięzi szerokiej.
2. Brzeg sierp o waty (margo falciformis) posiada w łókniste
wzmocnienie w postaci rogu górnego i dolnego.
3. Ż yła odpiszczelowa wytwarza łu k nad rogiem dolnym
i uchodzi do żyły udowej; czasami ujście tej żyły znajduje Fascia sperm atica externa
Nodi lym phatici inguinales profundi
się 1-2 cm powyżej rogu dolnego.

D o s tro n y
 314 O k o l ic a p a c h w in o w a i t r ó j k ą t u d o w y R O Z D Z I A Ł 5 / Kończyna dolna

Pars psoatica
fascia e iliopsoae

N. ge nitofem oralis

Spina iliaca
anterior superior

N .cutane us
fem oris lateralis
M. sartorlus

A. ep ig ástrica Inferior

Fascia Iliopsoas
N. fem oralis

M argofalciform ls
B

A. crem asterlca et r. genitalis

nervi g e nitofem oralis

Vasa lym phatlca

V. saphena m agna

Powięź szeroka A N T E R IO R
Fascia Iliopsoas
A. Nerw udowy (n. femoralis) i pochewka udow a (vagina femora lis). Wi­ fe m o ra lis
dok od przodu. Od górnego brzegu w ięzadła pachwinowego (lig. ingu­ p ł Ä v7| Vasa lym phatlca
inale) odcięto trzy płaskie mięśnie ściany brzucha. Od brzegu dolnego
In Canale fem orall
więzadła odcięto i odsunięto powięź szeroką. Z powięzi szerokiej usu­
V ag in a
nięto brzeg sierpowaty (margo falcifonnis). Tętnicę nabrzuszną dolną (a. fem oralis
epigástrico inferior) przesunięto przyśrodkowo. B. Naczynia i nerw u d o ­ LA TE R A LIS
Fascia
wy. Przekrój poprzeczny. Ścięgno mięśnia lędźwiowego większego (m.
Illopectlnea
psoas tnaior) oddziela tętnicę udow ą od stawu biodrowego (articulado
coxae).
MEDIALIS
ZW R Ó Ć U W AG Ę:
Tendo e t bursa
1. Część lędźwiowa (pars psoatica) stanowi przyśrodkow ą część pow ię­ m uscull psoae
zi biodrowo-lędźwiowej (fascia iliopsoas). Część lędźwiowa przecho­ m alorls
dzi na udo do przodu od mięśnia biodrowego (m. iliacus). Powięź
Articulatio
biodrowo-lędźwiowa leży do tyłu od w ięzadła pachwinowego. M. pectlneus
2. Naczynia biodrowe zew nętrzne biegną przez przestrzeń zewnątrz- coxae
otrzewnową jamy brzusznej, która w ypełniona jest tkanką łączną POSTERIOR
włóknistą luźną. Tkanka ta poniżej w ięzadła pachwinowego tworzy
wokół naczyń delikatny worek w kształcie komina, nazywany p o ­ powięzi szerokiej przechodzi przyśrodkowo w powięź biodrowo-ło-
chewką udow ą (vagina femoralis). n o w ą ( f a s c i a U i o p e c t in e a ) .
3. Pochewka udow a zawiera tętnicę udow ą (a. femoralis), żyłę udow ą 5. Część lędźwiową powięzi biodrowo-lędźwiowej przebijają jedna lub
(v. femoralis) i naczynia chłonne. Nerw udowy (n,femoralis) leży do ty­ dwie gałęzie odcinka bliższego nerwu płciow o-udow ego (n. genitofe­
łu od powięzi biodrowo-lędźwiowej i nie jest objęty pochewką udową. moralis). N erw skórny boczny uda (n. cutaneusfemoris lateralis) prze­
4. Do przodu od pochewki udowej znajduje się brzeg sierpowaty, który bija powięź biodrow o-lędźw iow ą najczęściej w pobliżu kolca biod­
jest częścią blaszki powierzchownej powięzi szerokiej. Blaszka głęboka rowego przedniego górnego (spina iliaca anterior superior).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna O k o l ic a p a c h w in o w a i t r ó j k ą t u d o w y 315

A. circum flexa
ilium su p e rficia lis An u lus fe m o ra lis

Lig. inguinale

Lig. lacu nare

V ag in a fe m o ra lis

V asa lym p h a tica

A, ep ig ástrica in Canale fe m o ra l i
su perficialis
Fascia iliop ectinea

Fascia sp e rm a tica
externa
A. pudenda externa

V. saphena m agna

5.13 Pochewka udowa, kanał udowy i pierścień udowy. Widok od przodu

Odcięto brzeg sierpowaty (margo falcifonnis) rozworu odpiszczelowe-
go (hiatus saphenus).
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. Widoczny na rycinie róg górny brzegu sierpowatego łączy się z wię-
zadłem pachwinowym (lig. inguinale) i z w ięzadłem rozstępowym
(lig. lacunare).
2. Brzeg przyśrodkowy rozworu odpisze żelowego utworzony jest przez
powięź pokrywającą mięsień grzebieniowy (m. pectineus) i powięź
biodrowo-łonową (fascia iliopectinea). Powięź biodrowo-łonowa prze­
chodzi do tyłu od pochewki udowej.
3. W obrębie pochewki udowej m ożna wyróżnić trzy przedziały: (a)
przedział boczny dla tętnicy, (b) przedział środkowy dla żyły i (c)
przed ział przyśrodkow y z naczyniam i chłonnym i, który nazywa­
my k an ałem udow ym (canalis inguinalis). N a preparacie każdy
przed ział otwarto p o d łu żn y m cięciem.
4. Wejście do kanału udowego (canalis femoralis), czyli pierścień udo­
wy (anulus femoralis), ogranicza: przyśrodkowo - więzadło rozstę­
powe, od p rzodu - w ięzadło pachwinowe, od tyłu - mięsień grze­
bieniowy i jego powięź, a bocznie - żyła udowa.

SUPERIOR

V. cava Inferior

C u s p is va lvulae

V. fem oralis

V. iliaca interna
M argo
falcifo rm is

Lig. inguinale
LATERALIS M ED IA LIS

V. saphena
magna

INFERIOR Zastawki części bliższej żyły udowej. Widok od przodu

A. Budowa zastawek. Zastaw ka żylna (válvula venosa) składa się zwykle z dwóch płatków.
Zastawki żylne zapobiegają cofaniu się krwi, umożliwiając jednocześnie jej przepływ w kierun­
ku serca. B. Częstość w ystępowania zastawek żylnych (%).

D o s tro n y
 316 O k o l ic a p a c h w in o w a i t r ó j k ą t u d o w y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

Spina iliaca
a n te rio r su perio r

M. iliopsoas
Lig. ingu in ale '
A. circum flexa
ilium profunda

N. c u ta neus fe m o ris lateralis A nul us fe m o ra lis

Lig. lacunare

A. circu m fle xa ilium M. pectineus

su p e rficia lis e t fa sc ia iliopectinea

T ub erculum
N., a. e tv . fe m o ra lis pubicum

A, profund a fe m o ris R am us a n te rio r

nervi ob tu ratorii

A. perfora ns I

M. a d d u cto r longus

M. sa rto riu s
M. gracilis

M. re ctus fe m o ris

V. sa phen a m agna
T ra ctu s iliotibialis

Rami c u ta n ei an te rio re s
interm ed ii e t m ediales

Spina iliaca a n te rio r su p e rio r

5.15 Trójkąt udowy. Widok od przodu Lig. inguinale
A. Zawartość trójkąta udow ego (trigonum femorale). B. Tętnica udow a (a.femoralis). T ub erculum pubicum

ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Ograniczenia trójkąta udowego: (a) górne - w ięzadło pachw inow e (lig. inguinale), które biegnie od
A. fem oralis
kolca biodrowego przedniego górnego (spina iliaca anterior superior) do guzka łonow ego (tubercu­
lum pubicum); (b) boczne - brzeg przyśrodkow y mięśnia krawieckiego (m. sartorius); (c) od strony
przyśrodkowej - brzeg przyśrodkow y mięśnia przywodziciela długiego (m. adductor longus). N ie­ W ejście
którzy autorzy za przyśrodkow e ograniczenie trójkąta uważają brzeg boczny mięśnia przyw odzi­ d o kanału przyw odzi ciel i
ciela długiego. W ierzchołek trójkąta udow ego leży w miejscu połączenia brzegu przyśrodkow ego - M. a d d u cto r longus
i bocznego trójkąta.
W ie rz c h o łe k
2. Tętnica i żyła udow a leżą do przodu od powięzi pokrywającej mięsień biodrow o-lędźw iow y (m. trójką ta udow ego
iliopsoas) i grzebieniowy (m. pectineus). N erw udow y (n.femoralis) leży do ty łu od tej powięzi.
3. Tętnica udow a leży w połow ie odległości m iędzy kolcem biodrow ym przed n im górnym a guz­
kiem łonow ym . Tętnica udow a przestaje być w idoczna w miejscu, w którym brzeg przyśrodkow y M. sa rtorius
mięśnia krawieckiego krzyżuje brzeg boczny mięśnia przyw odziciela długiego. Tętno na tętnicy
udowej jest wyczuwalne tuż poniżej więzadła pachwinowego w połowie odległości między kolcem biodro­
wym przednim górnym i guzkiem łonowym.
4. N a rycinie gałąź przednia nerw u zasłonow ego (ramus anterior nervi obturatorii) jest dobrze widocz­ Tuberculum adductoris
na, ponieważ sąsiadujące brzegi mięśni grzebieniowego i przywodziciela długiego nie stykają się
ze sobą.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna O k o l ic a p a c h w in o w a i t r ó j k ą t u d o w y

Lig. inguinale
M. sa rtorius
N.
M. te n s o r fascia e latae A. fe m o ra lis
V.

T ractus iliotibial is

M. iliacus

M. psoas m aior
A nu lu s inguinalis superficialis

V. e t a. circum flexa
fe m o ris m edial is

M, pectineus
A. circum flexa
fe m o ris lateralis
M. a d d u cto r longus
A, e tv . profund a fe m o ris

M. gracilis

V. e t a. fe m o ra lis

Ramus ad m usculum
va stum m edialem N.saphenus

M. re ctus fe m o ris

M. sa rtorius

M . va stu s lateralis

5.16 Dno trójkąta udowego. Widok od przodu

U sunięto fragment mięśnia krawieckiego (m. sartorius), naczyń udow ych i nerwu udowego (n. femoralis).
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. W dnie trójkąta udowego występują dwa zagłębienia: płytsze zagłębienie u podstawy, głębsze - w okolicy
wierzchołka. Jest ono otoczone pochyłymi ścianami: boczną i przyśrodkową.
2. W okolicy wierzchołka trójkąta udowego do kanału przywodzicieli (canalis adductorius) wchodzą cztery naczy­
nia (tętnica i żyła udowa oraz tętnica i żyła głęboka uda) oraz dwa nerwy (gałąź do mięśnia obszernego przy­
środkowego i nerw udowo-goleniowy). K anał przywodzicieli leży pod mięśniem krawieckim (m. sartorius).

D o s tro n y
 318 C zęść p r z e d n ia i p r z y ś r o d k o w a u d a R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

M. psoas m in or

M. iliacus -
M. psoas m ai or
Spina iliaca
a n te rio r su perio r

Tuberculum pubicum

M.
pectineus

Mm.
M. s a rto r iu s (i) ad ductores (7)
M.
adductor
longus

M.
gracilis
M. rectus fe m o ris (2)

Tractus Iliotibialis

M . v a s tu s la te ra lis (3)

M. vastus m edialis (6)

Mięśnie przedziału przedniego

i przyśrodkowego uda - I
A. Anatomia struktur powierzchownych uda (numery odnoszą
się do struktur widocznych na rye. B). Widok od przodu i strony
przyśrodkowej. Mięsień czworogłowy uda (m. quadriceps femoris),
który składa się z mięśnia obszernego bocznego, obszernego
przyśrodkowego, obszernego pośredniego i mięśnia prostego
uda, przyczepia się do rzepki (patella) oraz do guzowatości kości Patella (4)
piszczelowej (tuberositas tibiae) za pomocą więzadła rzepki (lig. p a ­
tellae). Mięsień obszerny przyśrodkowy (m. vastus medialis) przy­
czepia się do podstawy rzepki i do "2/ } bliższej przyśrodkowej
części jq powierzchni. Mięsień obszerny boczny (m. vastus latera­ Llg. pa te llae (5) M sa rtorius
lis) przyczepia się głównie do podstawy rzepki, a w niewielkiej
części do jej powierzchni bocznej. B. G rupa powierzchowna mięś­
ni przedziału przedniego i przyśrodkowego uda (compartimentum
femoris anterius et mediale). Widok od p rzo d u .

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna C z ę ś ć p r z e d n ia i p rz y ś ro d k o w a uda 319

Tabela 5.1 Mięśnie przedziału przedniego uda

Mięsień Przyczep początkowy (bliższy) Przyczep końcowy (dalszy) Unerwienie’ Czynność

m ięsień b io d ro w o -lę d ź w io w y

mięsień lędźwiowy większy
mięsień biodrowy
m ięsień n a p in a c z p o w ię zi
s ze ro k ie j u d a
m ięsień k ra w ie c k i
m ięsień c z w o ro g ło w y u d a
powierzchnie boczne trzonów kręgów Th12-L5 krętarz mniejszy gałęzie brzuszne nera/ów '
i krążki międzykręgowe; lędźwiowych (L 1 , L2 i L3)
wyrostki poprzeczne wszystkich kręgów
lędźwiowych działając wspólnie, zginają udo
- w stawie biodrowym i stabilizują
grzebień biodrowy, dół biodrowy, skrzydło ścięgno mięśnia lędźwiowego nera/ udowy ten staw1.
kości krzyżowej, więzadła krzyżowo-biodrowe większego, krętarz mniejszy i kość (L2 i L3)
przednie udowa poniżej niego _
1
kolec biodrowy przedni górny pasmo biodrowo-piszczelowe nera/ pośladkowy górny odwodzi, obraca do wewnątrz
i przednia część grzebienia biodrowego przyczepiające się (L 4 i L5) i zgina udo w stawie biodrowym;
do kłykcia bocznego kości piszczelowej pomaga utrzymać wyprostowany
staw kolanowy, stabilizując
pionową postawę ciała
kolec biodrowy przedni górny i górna część wcięcia górna część przyśrodkowej nera/ udowy zgina, odwodzi i obraca
kulszowego większego poniżej kolca powierzchni kości piszczelowej (L2i L3) na zewnątrz udo - działając
na staw biodrowy; zgina podudzie,
działając na staw kolanowy1

kolec biodrowy przedni dolny i powierzchnia

kości biodrowej nad panewką prostuje kończynę dolną
mięsień prosty uda
wstawię kolanowym;
krętarz większy i warga boczna podstawa rzepki oraz guzowatość nera/ udowy mięsień prosty uda dodatkowo
kresy chropawej piszczeli - za pomocą więzadła rzepki (L2, L3 i L4) stabilizuje staw biodrowy
mięsień obszerny boczny oraz zgina staw
biodrowy razem z mięśniem
kresa międzykrętarzowa
biodrowo-lędźwiowym
i warga przyśrodkowa
mięsień obszerny przyśrodkowy
chropawej kości udowej
przednia i boczna powierzchnia trzonu kości udowej

mięsień obszerny p o ś r e d n i __________________________________________________________________________________________

IMumery wskazują na segmenty rdzenia kręgowego, z których pochodzą nerwy (np. L1, L2, L3 wskazują że nerwy zaopatrując mięsień biodrowo-lędźwiowy pochodzą z 1, 2 i 3 segmentu odcinka lędźwiowego rdzenia kręgowego).
Tłustym drukiem (L1, L2) oznaczono główne segmenty unerwiające. Uszkodzenie jednego lub większej liczby segmentów lub korzeni ruchowych, które z nich wychodzą powoduje porażenie unerwianego przez nie mięśnia.
bMięsień lędźwiowy większy jest także mięśniem anlygrawitacyjnym. Pomaga kontrolować zmiany położenia tułowia i utrzymuje pionową postawę ciała.
°Nazwa mięśnia krawieckiego (łac. s a rto r- krawiec) pochodzi stąd, że cztery czynności, jakie wykonuje ten mięsień, odbywają się przy zakładaniu nogi na nogę w pozycji siedzącej, dawniej powszechnie spotykanej u krawców pod­
czas pracy.

D o s tro n y
 320 C Z Ę S C P R Z E D N IA I P R Z Y Ś R O D K O W A UDA ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna

M. iliacus

M. pe ctin eus
M. sa rtorius

M. rectus fe rn oris M. a d d u cto r longus

M. gracilis

M. gluteus m inim us

M. vastus lateralis

M. iliopsoas

brevis
M. vastus m edial is
M. a d d u cto r
m agnus

M. o b tu ra to riu s
exte rnu s

M. vastus inter m édius

M. articu la ris genus

M. a d d u cto r m agnus

T ractus iliotibial is

M. bicepsfemoris
Ug. patellae

Miejsca przyczepów mięśni kończyny dolnej

A. W idok od przodu.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna C zęść p r z e d n ia i p r z y ś r o d k o w a u d a

M. gluteus médius

M. glu te u s m axim us

M. gluteus m inim us

M. te n s o r fasciae latae

M. sa rto r ius

M. re ctu sfe m o ris

M. gluteus m edius

M m . gem elli M. qu adratus fem oris

C a p u t longum m usculi b ic ip itis fe m o ris M. vastus lateralis

M. se m itend in osus

M . a d d u c to r m agnus M. gluteus m axim us

M. se m im em brano sus M. a d d u cto r magnus

M. a d d u cto r brevis

M. vastus interm edius

M. vastus lateralis

C ap ut breve m usculi
b icip itis fe m o ris

M .a d d u c to r m agnus M. plantaris
C ap ut m ediale
m usculi ga strocnem ii C ap ut laterale m usculi
gastrocnem ii

M. se m im em brano sus

M. popliteus
M. soleus

B. N a rycinie przedstaw iono przyczepy mięśni przedziału przednie­

go (tab. 5.1), przyśrodkow ego (tab. 5.2) i tylnego (tab. 5.3) uda oraz
przyczepy mięśni pośladkowych (tab. 5.4). W idok od tyłu.

Do strony
 322 C zęść p r z e d n ia i p r z y ś r o d k o w a u d a R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

U. iliacus

M. tensor
fasciae latae

M. rectus
fem oris
(odcięty)
M. a d d u cto r long us
M. gluteus (odcięty)
m inim us

M. a d d u cto r brevis

M. pectineus 5.19 Mięśnie przedziału przedniego

(odcięty)
i przyśrodkowego uda - II.
Widok od przodu
A. W arstwa głęboka m ięśni p rz e d z ia łu przedniego
M, ad d u cto r long us i przyśrodkowego uda. Usunięto środkowe części brzuś-
Tractus (odcięty) ców mięśnia krawieckiego (m. sartorius), mięśnia prostego
iliotibialis uda (m. rectusfemoris), mięśnia grzebieniowego (m. pecti­
neus) i mięśnia przywodziciela długiego (m. adductor lon-
gus). B. Przyczep mięśnia obszernego przyśrodkowego
ibocznego (m. vastus medialis et lateralis) do powierzchni
M. gracilis rzepki (patella).

M. vastus
interm edius

M. a d d u cto r m agnus

M. vastus lateralis M. vastus m edial is

M. sa rto riu s (odcięty)

M. rectus fem oris

(odcięty)

M eniscus m edial is

Lig. patellae
M. sartorius

Do strony
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna C zęść p r z e d n ia i p r z y ś r o d k o w a u d a 323

M. iliopsoas

A. circum flexa
fe m o n s m edialis
M. p e ctin e u s

M. a d d u cto r longus
A. profunda
fe m o ris

M a d d u cto r
rnacpus

M. gracilis
A, fe m o ra lis

Ram us sa phenus

Tabela 5.2 Mięśnie przedziału przyśrodkowego uda

Mięsień Przyczep bliższy Przyczep dalszy? Unerwienie0 Czynność

mięsień grzebieniow y górna gałąź kości łonow ej kresa grzebieniowa kości udowej nerw udow y (L2 i L3), przywodzi i zgina udo, wspomaga
poniżej krętarza m niejszego lub gałąź od nerwu o b rót uda do wewnątrz
zasłonow ego

mięsień przywodziciel długi trzon kości łono w e j, poniżej środkow a część kresy gałąź przednia nerwu zasłonow ego przywodzi udo
grzebienia łono w e go chropawej kości udowej (L2, L 3 i L 4 )

mięsień przywodziciel krótki trzo n i gałąź dolna kości łonow ej kresa grzebieniowa i bliższa część nerw zasłonow y (L2, L3 i L4) przywodzi udo i częściowo je zgina
kresy chropaw ej kości udowej

mięsień przywodziciel wielki
gałąź dolna kości łono w e j, gałąź kości guzow atość pośladkowa,
kulszowej (część przednia) i guz kresa chropawa, kresa nadkłykciowa
kulszowy przyśrodkowa (część przednia),
guzek przywodziciela
(część kulszowo-podkolanowa)
częśćprzednia:nerw zasłonow y przywodzi udo, część przednia
(L2, L3 i L4); część zgina udo, a część
kulszowo-podkolanowa: kulszowo-podkolanowa prostuje je
część piszczelowa nerwu w stawie biodrowym
kulszowego (L4)

mięsień sm ukły trzon i gałąź dolna kości łonow ej górna część powierzchni nerw zasłonow y (L2 i L3) przywodzi udo, zgina kolano
przyśrodkowej kości piszczelowej i wspom aga obrót
do wewnątrz

mięsień zasłaniacz zew nętrzny brzeg otw oru zasłonow ego i błona d ó ł krętarzow y kości udowej nerw zasłonow y (L3 i L4) obraca udo na zewnątrz,
zasłonow a stabilizuje głow ę kości
udowej w panewce

Pięć pierwszych mięśni w tabeli to mięśnie przywodziciele uda, chociaż ich działanie jest bardziej złożone (np. działają także jako zginacze w stawie biodrowym podczas zgięcia w sławie kolanowym i są aktywne podczas chodzenia),
dorównaj z ryc. 5.22, przedstawiającą przyczepy mięśni.
bPorównaj ztab. 5.1.

Do strony
 324 CzĘSC P R Z E D N IA I P R Z Y Ś R O D K O W A UDA ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna

A. ¡Haca
co m m u nis
R am us
ischiopubicus A. iliaca
interna
A. iliaca A. ob tu ratoria
externa

M. pectineus
A. fem oralis

T ub er
ischiadicum M. adductor A. profunda
longus fermons

A. fe m o ra lis
Linea aspera
Aa. perforantes
et m. adductor
m agnus
M. gracilis

Linea
su pra con dylaris
m edialis

T ub erculum
ad ductoris

Struktury przedziału przyśrodkowego uda. Widok od przodu

A. Przyczepy mięśni. B. Warstwa powierzchowna. C. Warstwa pośred­
nia. D. Warstwa głęboka.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Każdy z mięśni przedziału przyśrodkowego uda przyczepia się li­
niowo do kresy chropawej na tylnej pow ierzchni trzonu kości u d o ­
wej. Wszystkie te mięśnie przyw odzą ud o . Ze względu na różne
miejsca przyczepów każdy z nich wykazuje także inne działanie, np.
mięsień grzebieniowy zgina udo, a mięsień sm ukły zgina podudzie
i obraca je do w ew nątrz (por. tab. 5.2). Wszystkie w ymienione mięś­
nie są aktywne podczas chodzenia oraz biorą udział w utrzym aniu
równowagi ciała.
2. Ryc. A. Przyczepy mięśni przywodzicieli uda zlokalizowane na tyl­
nym obwodzie trzonu widziane są od przodu przez „przezroczystą"
kość udową. Najbardziej przyśrodkow o (kolor zielony) przyczepiają
się mięśnie: grzebieniowy (wyżej) i przywodziciel długi (niżej). M ię­
sień przywodziciel wielki (kolor czerwony) przyczepia się najbar­
dziej bocznie, chociaż część jego ścięgna biegnie przyśrodkowo i do­
chodzi do guzka przywodziciela (tubercuhnn adductoris) - część kulszo-
wo-podkolanowa. Przyczep mięśnia przywodziciela krótkiego (kolor
niebieski) znajduje się między przyczepami poprzednich mięśni.
3. Ryc. B. W warstwie powierzchownej znajdują się: mięsień grzebienio­
wy, mięsień przywodziciel długi i mięsień smukły. Tylko mięsień smu­
kły omija kość udową i przyczepia się do przyśrodkowej powierzchni
części bliższej kości piszczelowej.
4. Ryc. C. M ięsień przyw odziciel krótki (musculus adductor brevis)
przyczepia się do górnej części kresy chropawej (linea aspera).
5. Ryc. D. Mięsień przywodziciel wielki (musculus adductor magnus) le­
ży najgłębiej, przyczepia się najbardziej bocznie do trzo n u kości
udowej. Przez jego rozcięgno przechodzą tętnice przeszywające (ar-
teriae perforantes). Tętnica udow a przechodzi przez rozwór przywo­
dzicieli (hiati4s adductorius) m iędzy ścięgnem mięśnia przywodziciela
wielkiego a kością udową.
Unaczynienie:
6. Ryc. C. Tętnica zasłonowa (a. obturatoria), gałąź tętnicy biodrowej we­
wnętrznej (a. iliaca interna), przechodzi przez otwór zasłonowy (fora­
men obturatum). Tętnica ta dzieli się na gałąź przednią i tylną, które ze­
spalają się ze sobą oraz z sąsiednimi tętnicami. G ałąź przednia zaopa­
truje mięśnie przedziału przyśrodkowego uda. G ałąź tylna zaopatruje
przedział tylny mięśni uda i oddaje gałąź panewkową, dochodzącą do
głowy kości udowej.
7. Ryc. B i D. Tętnica biodrowa zewnętrzna (a. iliaca externa) przechodzi
w tętnicę udową (a. femoralis) na wysokości więzadła pachwinowego
(lig. inguinale). Początkowy odcinek tętnicy udowej leży w trójkącie
udowym (trigonum femorale). N astępnie tętnica biegnie w kanale przy­
wodzicieli (canalis adductorius) i zaopatruje mięśnie zginacze i przywo-
dziciele uda. Tętnica udowa po przejściu przez rozwór przywodzicieli
(hiatiis adductorius) wchodzi do d ołu podkolanowego (ibssa poplitea)
i staje się tętnicą podkolanową (a. poplitea).

Do strony
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna C zęść p r z e d n ia i p r z y ś r o d k o w a u d a 325

S pina iliaca
a n te rio r su perio r
M, o b liq u u s internus
a b dom inis

M. iliacus N. ilioh ypog astricus

N., a., v. fe m o ra lis N. ilioing uinalis

A . c irc u m f le x a fe m o ris m e d ialis

M. pectineus

M. a d d u cto r longus

M. sa rtorius M. gracilis

M. a d d u cto r brevis
M. re ctus fe m o ris
A, profunda fe m o ris
M. a d d u c to r brevis

R. d e s c e n d e o s a rte ria e
circ u m fle x a e fe m o ris lateralis R. c u ta n e u s nervi o b tu ra to ri

M . va stu s la te ra lis

R. a d m u sc u lu m v a s tu m m edialem
N .s a p h e n u s
M. va stu s in te rm e d iu s A. fe m o ra lis

M. a d d u c to r m agnus

M. re ctus fe m o ris

M. sa rto rlu s

M . v a s tu s m e d ia lis N. s a p h e n u s , v. c o m m ita n s e tr. s a p h e n u s

V. s a p h e n a m a g n a

I Przedział przedni i przyśrodkowy uda

ZW RÓ ĆUW AG Ę:
1. Kończyna dolna obrócona do boku.
2. Nerw udowy (n. femoralis) po przejściu na udo dzieli się na kilka gałęzi.
3. Tętnica udowa (a. femoralis) leży między dwoma obszarami unerwie­
nia ruchowego: obszarem nerwu zasłonowego (n. obturatorius), p o ło ­
żonego przyśrodkowo, i obszarem nerwu udowego, leżącego bocznie.
Żaden z nerwów ruchowych nie krzyżuje tętnicy udowej od przodu.
Jedynie od tyłu tętnica udowa jest krzyżowana przez gałąź nerwu
udowego biegnącą do mięśnia grzebieniowego.
4. W kanale przywodzicieli tętnicy udowej towarzyszą: gałąź zaopatru­
jąca mięsień obszerny przyśrodkowy oraz nerw udowo-goleniowy (n.
saphenus). N erw udowo-goleniow y, gałąź odpiszczelow a tętnicy
zstępującej kolana oraz towarzysząca jej żyła opuszczają kanał przy­
wodzicieli między mięśniem krawieckim a mięśniem smukłym.
5. Tętnica głęboka uda (a. profunda femoris) odchodzi z tylnego obwodu
tętnicy udowej około 4 cm poniżej więzadła pachwinowego (lig. ingu­
inale) i wchodzi pod mięsień przywodziciel długi. Oddaje ona tętnicę
okalającą udo przyśrodkową i boczną (a. circumflexafemoris medialis et
lateralis) oraz tętnice przeszywające (aa. perforantes), które przebijają
mięsień przywodziciel wielki i kierują się do tylnej części uda. Zarów­
no tętnica udowa, jak i tętnica okalająca udo boczna oddają gałęzie
zstępujące, które wchodzą w skład sieci stawowej kolana (rete articula­
re genus).

Do strony
 326 C zęść p r z e d n ia i p r z y ś r o d k o w a u d a R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

A. e t v. iliaca externa

M. psoas m aior
M. piriform is

Lig. sacrospinale
M. obturatorius
internus
M. isch io coccyge us

A, pudenda interna

M. gluteus m axim us

M. se m ite n d inosus

M. se m im em brano sus

M .sartorius

M. b ic e p s fe m o ris

M. vastus
M. se m itend inosus
medialis

C aput m ediale Przedział przyśrodkowy mięśni uda.

m usculi ga strocnem ii
Widok od strony przyśrodkowej
A. Topografia mięśni: krawieckiego (m. saiiorius), smukłego (m.
gracilis) i półścięgnistego (m. semitendinosus). B. Gęsia stopa po­
wierzchowna {pes cmserinus superficialis) utworzona jest przez przy­
czepy końcowe mięśnia krawieckiego (S), smukłego (G) i półścię­
M. soieus
gnistego (T) do powierzchni przyśrodkowej końca bliższego kości
piszczelowej. Przyczepy początkowe tych mięśni znajdują się
w różnych częściach kości biodrowej. Wszystkie trzy mięśnie zgi­
nają kończynę w stawie kolanowym. Mięsień krawiecki dodatko­
wo odwodzi i obraca udo na zewnątrz, natomiast mięsień smukły
przywodzi i obraca udo do wewnątrz. C. Gęsia stopa powierz­
chowna znajduje się na kości piszczelowej. Wszystkie trzy ścięgna
przechodzą w cienkie rozcięgna. Włókna rozcięgna mięśnia kra­
wieckiego leżą powierzchownie w stosunku do rozcięgien obu
pozostałych mięśni.

Do strony
 R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna C zęść boczna uda

Pars a p oneu rotica

fa sc ia e gluteae (1)

M, tensor
fa sc ia e latae (8)

M. gluteus
m axim us (2)

M. re ctus fe m o ris

Tractus iliotibialis

M. biceps
fe m o ris (3)

T ractus ilio tibialis (6)

C aput laterale m usculi

gastrocnem ii (4) Lig. patellae (5)

5.23. Mięśnie uda. Widok od strony bocznej

A. Część boczna uda. B. A natom ia struktur powierzchownych (num ery odnoszą się do struktur opisanych na
ryc. A). Tylny brzeg pasma biodrowo-piszczelowego (tractus iliotibialis), które stanowi zgrubienie powięzi sze­
rokiej, przyczepia się do kłykcia bocznego (condylus lateralis) kości piszczelowej. Ścięgno mięśnia dwugłowego
uda (tendo musculi bicipitisfemoris) przyczepia się do głowy strzałki. (P) - rzepka (patella).

D o s tro n y
 328 O k o l ic a p o ś l a d k o w a i c z ę ś ć t y l n a u d a ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna

M. gluteus m édius

M. gluteus
m axim us (6)

N. ischiadicus

M. ad d u cto r m agnus
T ractus
iliotibialis (5)

M. se m itendinosus
Caput longum
5

1 4
M. se m im em brano sus ( 1)
Caput breve
N. tibialis N. fib u la ris co m m u nis

M. biceps
te rr o ris t

M. gracilis

N. tibialis

Mięśnie okolicy pośladkowej M. plantaris

i tylna część uda - I.
N. fib u la ris
Widok od tyłu com m unis
C ap ut Caput
A. Anatom ia struktur powierzchownych (nu­
m ediale m uscuii laterale m uscuii
mery odnoszą się do struktur pokazanych na ga strocnem ii (2) ga strocnem ii (3)
ryc. B). B. W arstw a pow ierzchow na m ięśni
okolicy pośladkowej i tylnej części uda.

Tabela 5.3 Mięśnie przedziału tylnego uda

Mięsień3 Przyczep p oczątków / Przyczep końcow / Unerwieniec Czynność

mięsień półścięgnisty powierzchnia przyśrodkowa części prostują udo w stawie biodrowym;

górnej kości piszczelowej nerw piszczelowy działając na staw kolanowy,
- guz kulszowy (L5, S1 i S2) zginają podudzie I obracająje do
mięsień półbłoniasty część tylna kłykcia przyśrodkowego wewnątrz; mogą prostować tułów,
kości piszczelowej przy zgiętym udzie I podudziu

mięsieńdwugłowyuda głowa długa: guz kulszowy;
głowa krótka: kresa chropawa
i kresa nadkłykdowa boczna
kości udowej
powierzchnia boczna głowy strzałki;
ścięgno rozdzielone jest przez
więzadło poboczne strzałkowe kolana
gło w a d łu g a : nerw piszczelowy działając na staw kolanowy, zgina
(L5, S1 i S2); podudzie I obraca je na zewnątrz;
g ło w a kró tk a : nerwstrzałkowy działając na staw biodrowy
wspólny prostuje udo (np. podczas chodzenia)
(L5, S1 i S2)

aTrzy mięśnie określane sąjako mięśnie kulszowo-podkolanowe.

bPorównaj z ryc. 5.18, przedstawiającą przyczepy mięśni.
cPorównajztab. 5.1.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna O k o l ic a p o ś l a d k o w a i c z ę ś ć t y l n a u d a 329

M. gluteus m édius

M. piriform is

M. o b tu ra to rlu s Internus N. Ischiadicus

et m m . gem elll

M. q u a d ra tu sfe m o ris

M. a d d u cto r m agnus

M. piriform is (P)
N. ischiadicus

N. Ischiadicus
Pars
tlb la lls ( r)
M. gluteus m axim us

Tractus Illotlblalls

M. bice ps fe m o ris

Mięśnie M. se m itend in osus

kulszowo-
-podkolanowe

M. sem im em branosus

M. plantaris

M. popliteus Mięśnie okolicy pośladkowej

i tylna część uda - II. Widok od tyłu
M. soleus
A. Odsunięto mięsień pośladkowy wielki (m. ghdern maximus), aby
ukazać mięśnie okolicy pośladkowej i części tylnej uda. B. Miejsce
iniekcji domięśniowej w obrębie pośladków. Iniekcje wykonuje się
Caput m ediale C aput laterale
w górno-bocznym kw adrancie pośladka, unikając w Ten sposób ryzyka
m usculi ga strocnem ii m usculi ga strocnem ii
uszkodzenia nerwu kulszowego. C. Wzajemne położenie nerwu kul-
szowego (n. ischiadicus) i mięśnia gruszkowatego (m. pirifonnis).
Analizując 640 przypadków stwierdzono, że w 87,3% (rycina gór­
na) część piszczelowa i strzałkowa nerwu kulszowego przechodzą
pod mięśniem gruszkowatym, w 12,2% (rycina po prawej) część
strzałkowa przebija mięsień gruszkowaty, a w 0,5%- (rycina dolna)
część strzałkowa przebiega nad mięśniem gruszkowatym.

D o s tro n y
 330 O k o l i c a p o ś la d k o w a i część ty ln a uda R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

M. gluteus m inim us

M. te n s o r fascia e latae

M. piriform is M. gluteus m edius (odcięty)

M. obturatorius
internus
e t mm. gemellii

Tuber ischiadicum

M. q u a d ra tu sfe m o ris

M ięśnie
ku lszow o-podkolanow e

M. gluteus m axim us

M. adductor m agnus

Tractus iliotibial is

Caput breve m usculi

b ic ip itis fe m o ris

V. e t a. poplítea

Caput longum m usculi

M. vastus m edial is b ic ip itis fe m o ris (odcięta)

Tuberculum ad d u cto ris

Mięsień prcywodziciel wielki.

M. sem im em branosus M. plantaris Widok od tyłu
Mięsień przywodziciel wielki (m. adductor magnus) jest du­
żym mięśniem, składającym się z dwóch części: jedna należy
Lig. po piiteum ob liquum do grupy przywodzićieli uda, druga - do grupy mięśni kul-
M, popliteus szowo-podkolanowych. Część przywodząca zaopatrywana
jest przez nerw zasłonowy (n. obturatorius). Jej przyczep
początkowy znajduje się na gałęzi kulszowo-łonowej {ra­
mus ischiopubicus). Przyczep końcowy znajduje się na kresie
M. soleus chropawej (linea aspera) i kresie nadkłykciowej przyśrodko­
wej (linea supracondylaris medialis) kości udowej - porównaj
z ryc. 5.20. Część kulszowo-podkolanowa mięśnia przywo-
dziciela wielkiego przyczepia się na guzie kulszowym (tu­
ber ischiadicum), a przyczep końcowy stanowi palczaste
ścięgno na guzku przywodzićiela (tuberculum adductoris).
Część ta unerw iona jest przez nerw kulszowy.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna O k o l ic a p o ś l a d k o w a i c z ę s c t y l n a u d a 331

lute u * Os Ilium

Caputfem orls

minimus
médius M. gluteus
m axi m us

5.27 M ięśnie pośladkow e

A-C. W idok od ty łu i od strony bocznej.
D. Przekrój w płaszczyźnie czołowej.

Tabela 5 .4 M ięśnie o ko lic y p o śladkow ej

Mięsień Przyczep początkowy Przyczep końcowy1 Unerwienie Czynność

mięsień pośladkowy wielki
powierzchnia pośladkowa talerza większość włókien kończy się w paś- nerw pośladkowy dolny (L5, S1 i S2) działając na staw biodrowy prostuje
kości biodrowej do tyłu od mie biodrowo-piszczelowym, i obraca udo na zewnątrz;
kresy pośladkowej tylnej, które przyczepia się do kłykcia przy pochyleniu ciała do przodu
powierzchnia grzbietowa kości krzyżowej bocznego kości piszczelowej; stabilizuje udo i pomaga w prostowaniu
i guzicznej orazwięzadło krzyżowo-guzowe niektóre włókna przyczepiają się do tułowia
guzowatości pośladkowej kości udowej

mięsień pośladkowy średni powierzchnia pośladkowa kości biodrowej powierzchnia boczna krętarza odwodzi i obraca udo do wewnątrz;
między kresą pośladkową przednią większego stabilizuje miednicę na kończynie
i tylną nem pośladkowy górny (L5 i S1) obciążonej, kiedy kończyna
przeciwstawna jest uniesiona

mięsień pośladkowy maty powierzchnia pośladkowa kości biodrowej powierzchnia przednia krętarza
między kresą pośladkową przednią i dolną większego

mięsień gruszkowaty powierzchnia miedniczna kości krzyżowe brzeg górny krętarza większego gałęzie brzuszne S1 i S2
i więzadło
krzyżowo-guzowe

mięsień zastaniacz wewnętrzny
mięśnie bliźniacze górny i dolny
powierzchnia wewnętrzna błony
zasłonowej i otaczające
ją kości
bliźniaczy górny: kolec kulszowy
bliźniaczy dolny: guz kulszowy
nerw dla mięśnia zasłaniacza
wewnętrznego (L5 i S1);
powierzchnia przyśrodkowa krętarza mięsień bliźniaczy górny: tak jak wyprostowane udo obracają na zewnątrz,
większego1 mięsień zastaniacz wewnętrzny; a zgięte udo odwodzą stabilizujągłowę
mięsień bliźniaczy dolny: tak jak kości udowej w panewce
mięsień czworoboczny uda

mięsień czworoboczny uda brzeg boczny guza kulszowego guzek czworoboczny nerw dla mięśnia czworobocznego obraca udo na zewnątrz, stabilizuje
na grzebieniu u d a (L 5 iS 1 ) głowę kości udowej w panewce1
międzykrętarzowym kości udowej
i poniżej niego

aPorównaj z ryc. 5.18, przedstawiającą przyczepy mięśni.

bPorównajztab. 5.1.
cMięśnie bliźniacze łączą się ze ścięgnem mięśnia zaslan iacza wewnętrznego i tworzą ścięgno, które przyczepia się do krętarza większego kości udowej.
“istnieje 6 mięśni obracających udo na zewnątrz: mięsień gruszkowatyfm. p irifo rm is), zastaniacz wewnętrzny (obturator in tern u s), mięśnie bliźniacze (górny i dolny) (m . g e m e lli s u p e rio r e t in ferio r), mięsień czworoboczny uda (m . q u a ­
d ra tu s fem o ris) i mięsień zastaniacz zewnętrzny ( m . o b tu ra to r e xte rn u s). Wszystkie te mięśnie stabilizują także staw biodrowy.

Do strony
 332 O k o l ic a p o ś l a d k o w a i c z ę ś ć t y l n a u d a R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

M, gluteus m axim us

A, glútea su perio r

M. piriform is

A. glútea inferior
e t n. gluteus inferior
A. pudenda interna
N .p u d e n d u s M. o b tu ra to riu s internus
e t m m . gem elii
Nervus ad m usculum o b tu ra to riu m internum
A. circum flexa fe m o ris m edial is
Lig. sa cro tu beraie
Bursa tro c h a n te rica
m usculi glutei m axim i

N. cu ta neus fe m o ris posterior Bursa tro ch a n te rica

m usculi vasti lateralis

A. circum flexa fe m o ris m edial is

M. a d d u c to r m agnus

C ap ut long um m usculi
b icipitis fe m o ris
A. pe rfora ns I

M .s e m ite n d in o s u s

M. se m im e m b ra n o su s

se m im em brano sum A, pe rfora ns II

N ervus a d m usculum se m itend in osum
ad d u cto re m m agnum

C ap ut breve m usculi
bicip itis fe m o ris

5.28 Mięśnie okolicy pośladkowej i część tylna uda - III. Widok od tyłu
Mięsień pośladkowy wielki (m. glutem maximus) rozcięto u góry i u dołu
zgodnie z przebiegiem włókien. Część środkową mięśnia usunięto pozo­
stawiając dwa fragmenty w celu identyfikacji nerwów.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Mięsień pośladkowy wielki jest jedynym mięśniem przykrywającym
krętarz większy. Mięsień ten tworzy rozcięgno, pod którym znajduje się
kaletka maziowa, umożliwiająca przesuwanie się mięśnia po krętarzu
większym oraz po rozcięgnie mięśnia obszernego bocznego (m. vastus
lateralis). Między mięśniem obszernym bocznym a guzem kulszowym
może występować znacznie mniejsza kaletka maziowa.
2. Nerw pośladkowy dolny (n. gluteus inferior) przebija mięsień poślad­
kowy wielki, dzieląc się w jego obrębie na dwie główne gałęzie.
3. Mięsień pośladkowy średni (m. gluteus medius) przykrywa mięsień
pośladkowy m ały (m. gluteus minimus) i leży powyżej mięśnia gru-
szkowatego (m. pirifonnis).
4. Nerw kulszowy (n. ischiadicus) przechodzi poniżej mięśnia gruszkowa-
tego i krzyżuje: powierzchnię grzbietową kości kulszowej, mięsień za-
słaniacz w ew nętrzny (m. obturatorius externus) i mięśnie bliźniacze
{mm. gemelli), mięsień czworoboczny uda (m. quadratus femoris) oraz
mięsień przywodziciel wielki (m. adductor magnus). Po stronie przy­
środkowej nerwu kulszowego odchodzą gałęzie, które zaopatrują mięś­
nie kulszowo-podkolanowe i część mięśnia przywodziciela wielkiego.
Po stronie bocznej odchodzi tylko gałąź do głowy krótkiej mięśnia
dwugłowego uda (caput breve musculi bicipitisfemoris).

Do strony
ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna O K O L IC A POŚLADKO W A I CZĘŚĆ TYLNA UDA 333

Spina iliaca posterior su perio r

M. gluteus m inim us

A. glutea su perio r
e t n. glu te u s su perio r

Lig. sacro tu berale M, gluteus m édius

N. pudendus
M. gem ellus superior
A, pudenda interna
M. o b tu ra to r internus
N. ad m usculum ob tu ra to riu m internum
M. ge m e llus inferior

Trochanter maior
A pe x ossis co ccy g is M, o b tu ra to r externus

N. gluteus inferior A. circum flexa fe m o ris m edialis

e t a. g lutea inferior
N. cu ta neus fe m o ris posterior

M. gluteus m axim us

C aput longum m uscuii b icipits fe m o ris

N. cu ta neus fe m o ris posterior
M. se m itend in osus

M. se m im em brano sus A. pe rfora ns I

Septum in te rm usculare
M. a d d u cto r m ag nus

M. gracilis
A. pe rfora ns II

M. se m im em brano sus
Caput breve m uscuii
bicipits fe m o ris
M. sem itendinosus

C aput longum m uscuii

bicipits fem oris

5.29 Mięśnie okolicy pośladkowej i tylna część uda - IV. Widok od tyłu
Usunięto 1/ 1 bliższe mięśnia pośladkowego wielkiego oraz część mięś­
nia pośladkowego średniego i trzech mięśni kulszowo-podkolanowych.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Naczynia pośladkowe górne i nerw pośladkowy górny przechodzą
powyżej mięśnia gruszkowatego (w. piriformis). Wszystkie inne na­
czynia i nerwy biegną poniżej tego mięśnia.
2. Tętnica pośladkowa górna (a. glutea superior) oddaje gałąź powierz­
chowną i głęboką. Gałąź powierzchowna zaopatruje mięsień poślad­
kowy wielki (m. gluteus maximus), natomiast gałąź głęboka dzieli się
na gałąź górną, która zespala się z okolicznymi tętnicami, oraz gałąź
dolną, która zaopatruje mięsień pośladkowy średni i mały.
3. Tętnica pośladkowa dolna (a. glutea ińferior) zaopatruje pośladek,
bliższą część uda i nerw kulszowy.
4. Mięsień pośladkowy wielki składa się z pasm równoległych włó­
kien. Mięsień ten jest w kształcie rombu i przykryty jest cienką blasz­
ką powięzi.
5. Mięsień pośladkowy średni (m. gluteus medius) przyczepia się także
do pokrywającej go silnej i grubej blaszki powięzi.

D o s tro n y
 334 O k o l ic a p o ś l a d k o w a i c z ę ś ć t y l n a u d a ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna

Crista iliaca
Spina iliaca
p o sterior su perio r
O s ilium

Ligam enta lig. breve p osterior

sacroiliaca dorsalia
lig. longum Linea
glutea

Spina iliaca Inferior

p osterior inferior

Foramen Capsula a rticu la ris

ischiadicum m aius

Lig. sacrospinale
e t spina ischiadica

Foramen
ischiadicum m inus

A pe x ossis co ccy g is
T roch anter m aior

Lig. sa cro tu berale

P rocessus fa icifo rm is

T ub er ischiadicum
T ro ch a n te r m inor

5.30 Kość miedniczna i więzadła okolicy pośladkowej.

Widok od tyłu
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. W ierzchołek kości guzicznej leży powyżej poziom u guza kulszowego (tu-
ber ischiadicum) iponiżej wierzchołka kolca kulszowego (spina ischiadica).
2. Brzeg dolny mięśnia czworobocznego uda (m. ąuadratus femoris) znajdu­
je się na poziom ie dolnego brzegu guza kulszowego i krzyżuje krętarz
mniejszy (trochanter minor).
3. W pozycji anatomicznej brzeg boczny nerwu kulszowego leży w p o ło ­
wie odległości między pow ierzchnią boczną krętarza większego a p o ­
wierzchnią przyśrodkow ą guza kulszowego.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna O k o l ic a p o ś l a d k o w a i c z e s c t y l n a u d a 335

m usculum gluteum
m axim um

Foram en ischiadicum
m aius

A rte ria e Os ischii

pe rfora ntes
Capsula articularis
a rticu la tion is coxae

M. piriform is
N. tib ia lis
lis I
N. fibularis com m unis lis I
M. gem ellus
superior
A . poplítea

M. gemellus
inferior

M. obturatorius
externus

M. psoas m aior A. glútea M. obturatorius

inferior internus
M. obturatorius
externus
m edialis A, circum flexa
M. pectineus
lateralis fe m o ris

M. adductor M. gluteus m axim us

longus

Aa. T u b e r ischiadicum
pe rfora ntes T ro ch a n te r m inor
arteriae
profundae
fem oris
Hiatus
Mięśnie zasłaniacze. Widok od tyłu
adductorius
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
M. adductor
m agnus 1. Mięsień zasłaniacz w ew nętrzny (m. obturatorius internus) i mięśnie bliźniacze (mm. ge­
A, su p e rio r m edialis melli) wypełniają przestrzeń m iędzy m ięśniem gruszkowatym (m. piriformis) leżącym
e t lateralis genus u góry a m ięśniem czworobocznym u d a (m. quadratusfemoris) leżącym u dołu.
2. Mięsień zasłaniacz zew nętrzny (m. obturatorius externus) biegnie skośnie, poniżej szyjki
kości udowej, do miejsca przyczepu końcowego na brzegu przednim i dolnym otworu
A. inferior m edialis zasłonowego.
e t lateralis genus 3. D olna część guza kulszowego znajduje się na wysokości krętarza mniejszego.
M .popliteus

5.31 Unaczynienie tylnej części uda.

Widok od przodu
A. Nerw kulszowy (n. ischiadicus). B. Tętnica głęboka
uda (a. profundafemoris). Zwróć uwagę na zespolenia
w obrębie tętnic.

D o s tro n y
 336 S t a w b io d r o w y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

Spina iliaca a n te rio r su p e rio r

Labrum a c e ta b u la re
Spina iliaca a n te rio r inferior

C aput fe m o ris

I M. pectineus
A rcus iliop ectineus

M. re ctus fe m o ris Lig. pectineum

T ub erculum pubicum

Lig. iliofem orale

R. a n te rio r e t posterior
nervi o b tu ra to r i i

T ro ch a n te r m aior
M. o b tu ra to riu se x te rn u s

Linea inte rtro ch a n te rica

Staw biodrowy
A. Widok od przodu. B. W idok od tylu.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. G łow a kości udowej (caput femoris), w idoczna przyśrodkow o od
w ięzadła biodrow o-udow ego (lig. iliofemorale), jest skierow ana do
góry, do przodu i przyśrodkow o. W miejscu występowania kaletki
podścięgnowej biodrowej (bursa subtendinea iliaca) torebka stawowa
jest słaba lub - jak na tym preparacie - niepełna. Torebka w zm ac­
niana jest przez ścięgno mięśnia lędźwiowego większego.
2. W ięzadło biodrowo-udowe m a kształt odwróconej litery „Y". U góry
przyczepia się pod przyczepem mięśnia prostego uda. W ięzadło bio-
drowo-udowe napina się podczas obrotu uda do wewnątrz.
3. Mięsień grzebieniowy (m. pectineus) jest cienki, a jego powięź łączy
się z w ięzadłem grzebieniowym (lig. pectineum).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw b io d r o w y

Caput reflexum
m usculi recti fe m o ris

Lig. iliofem orale

Lig. ischiofem orale

T roch anter maior

- Zona orbicularis

Collum fem oris

Pilca synovialis

Lig. sacrospinale
e t spina Ischladlca

M. o b tu ra to rlu s Internus M. psoas m alor

e t tro c h a n te r m inor
B

Z W R Ó Ć U W A G Ę (B):
4. W łókna torebki stawowej napinają się i skracają podczas prostow ania
i obrotu uda do wewnątrz.
5. W części dolnej b ło n a m aziow a wystaje spod torebki w łóknistej
i tw orzy kaletkę podścięgnow ą m ięśnia zasłaniacza w ew nętrznego
(bursa subtendinea musculi obturatorii intemi). We wcięciu kulszowym
mniejszym (Incisura ischiadica minor) występuje duża kaletka kulszo-
wa mięśnia zasłaniacza wew nętrznego (bursa ischiadica musculi obtu­
ratorii intemi). Ścięgno tego mięśnia w obrębie wcięcia kulszowego
mniejszego zawraca pod kątem prostym i przyczepia się do krętarza
mniejszego (trochanter minor).

D o s tro n y
 338 S taw b io d r o w y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

A. lig a m e n ti
ca p itis fe m o ris

Lig. ca p itis fe m o ris

Lig. tran sve rsu m

acetabuli

C ap ut fe m o ris R am us a c e ta b u la ris

Ram us p o ste rio r A. o b tu ra to ria

Troch anter m aior
R am us a n te rio r

C o rp u s o s s is p u b is

M em brana o b tu ra to ria

5.34 Naczynia krwionośne dołu panewki

Fossa ac e ta b u li
i więzacłło głowy kości udową
A. Tętnica zasłonowa (a. obturatoria). Widok od przodu
Foram en nu tricium
i od strony bocznej. Staw biodrowy (ariiculatio coxae) prze­
mieszczono tak, aby odsłonić więzadło głowy kości udo­
wej (lig. capitis femoris). Tętnica zasłonowa dzieli się na ga­ R. acetabularis
łąź przednią i tylną (ramus anterior et posterior). Od gałęzi
tylnej odchodzi gałąź panewkowa (ramus acetabularis), a od
niej z kolei tętnica więzadła głowy kości udowej (a. liga­
menti capitis femoris), która razem z żyłą biegnie w obrębie
więzadła głowy kości udowej. B. Gałąź panewkowa tętnicy A. e tv . lig a m e n ti
i żyły zasłonowej. Widok od strony bocznej. Gałęzie pa­ ca pitis fe m o ris
newkowe tętnicze i żylne wchodzą do dołu panewki (fossa
acetabuli) przez wcięcie panewki (Incisura acetabuli) i dzielą Lig. ca pitis
się w podściółce tłuszczowej. G ałęzie te rozchodzą się fe m o ris
promieniście do brzegów panewki i wnikają do otworów
odżywczych. B

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S t a w b io d r o w y 339

O s ilium (przekrój
w płaszczyźnie czotowej)
Spina iliaca A. iliaca externa C aput fe m o ris
anterior superior Capsula fib ro s a Cartílago articularis
Zona orbicularis
Fossa acetabuli
M em brana synovialis
Lig. iliofem orale Lig. inguinale A. ob turatoria
A. circum flexa
fe m o ris lateralis Lig. capitis
fem oris
Capsula fib ro sa
A, circum flexa M em brana A. ligam enti
fem oris ca pitis fem oris
A. fem oralis s y n ovialis
lateralis Labrum
acetabulare

Ramus
M. iliopsoas
ascendens Coilum fe m o ris

R etinaculum
Ramus synovialis
fe m o ris m edialis
transversus

A. circum flexa
Ram us fe m o ris
descendens m edialis

A, profunda
fe m o ris
Fem ur

A Retinacula synoviales
M. pectineus
M. ad d u cto r longus
Caput fem oris

Lig. e t a. ligam enti

C ollum fe m o ris ca p itis fem oris
Unaczynienie głowy kości udowej
A -C . W idok od przodu. D. W idok od ty łu i od d o łu .
R. arte riae circum flexae
ZW R Ó Ć U W A G Ę : fe m o ris lateralis
1. Gałęzie tętnicy okalającej u do bocznej i przyśrodkowej (a.
circumflexafemoris lateralis et medialis) leżą w zd łu ż tylno- C orpus fe m o ris
-gómej i tylno-dolnej pow ierzch n i szyjki kości udow ej.
N aczynia te biegną w obrębie troczków torebki maziowej. C Cavitas m edu llar is
Aby uw idocznić naczynia, usunięto w większości troczki
torebki maziowej (retinacula synoviales).
2. Gałęzie tętnicy okalającej udo przyśrodkowej i bocznej bie­
gną poniżej głowy kości udowej. N aczynia te zespalają się
z gałęziami tętnicy w ięzadła głowy kości udowej, a w obrę­
bie trzo n u kości udowej z tętnicam i zaopatrującym i jam ę
szpikową.
3.W ięzadło głowy kości udowej (lig. capitis femoris) zawiera zwykle tętnicę w ięzadła
głowy kości udowej, będącą gałęzią tętnicy zasłonowej. Tętnica wnika do głowy kości
udowej tylko wtedy, kiedy ośrodek kostnienia rozszerza się w kierunku dołka głowy
kości udowej (12-14 r.ż.). G ałąź ta w 20% przypadków nigdy nie powstaje.
4. Przy złamaniu szyjki kości udowej naczynia krwionośne zaopatrujące głową kości udowej
ulegają uszkodzeniu. Najcząściej zostaje uszkodzona tętnica okalająca udo przyśrodkowa,
która zaopatruje głównie głowę i szyjkę kości udowej. W niektórych przypadkach bliższą R. arteriae
część głowy kości udowej zaopatruje jedynie tętnica więzadła głowy kości udowej. W wyni­ circum flexae
ku uszkodzenia naczyń krwionośnych dochodzi do martwicy aseptycznej kości. fe m o ris m edialis

D o s tro n y
 340 S t a w b io d r o w y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

S p in a iliaca O s ilium
a n te rior su perio r

S yn cho ndrosis
acetabuli

Os pubis
S p in a iliaca
O s is c h ii
a n te rior inferior

M. rectus fem oris

Lig. ¡M e m ó ra le

Labrum a cetabulare
Facies lunata
Lig. tran sve rsu m
M em brana synovialis _ acetabuli
fossae acetabuli
Lig. capitis fem oris

£
Tuber ischiadicum
"" Crista ob tu ratoria

5.36 Panewka stawu biodrowego

A. Panewka stawu biodrow ego. Widok od strony bocznej. B. Kość
miedniczna (os coxae) dziecka. Widok od strony bocznej. Trzy kości
tworzące kość m iedniczną powstają w obrębie panewki z trójpromie-
niowej płyty chrzęstnej, tworzącej chrząstkozrost (synchondrosis aceta-
buli). Około 12 r.ż. w trzech ram ionach chrząstki pojawia się jeden
lub więcej pierw otnych ośrodków kostnienia (centrum ossificationis
primarium). W tórne ośrodki kostnienia pojawiają się w okresie dojrze­
wania płciowego w zdłuż grzebienia kości biodrowej, w obrębie kolca
biodrowego przedniego dolnego, guza kulszowego oraz spojenia ło ­
nowego. Dopiero w 23 r.ż. następuje ostateczne połączenie wszyst­
kich elementów.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Więzadło poprzeczne panewki (lig. transversum acetabuli) jest roz­
pięte nad wcięciem panewki (incisura acetabuli).
2. D o rąbka panewki (limbus acetabuli) przyczepia się obrąbek panew­
kowy (labrum acetabulare). Obrąbek panew kow y razem z więza-
dłem poprzecznym panew ki tworzą zam knięty pierścień chrzęst-
no-włóknisty, który obejmuje głowę kości udowej.
3. Powierzchnia stawowa ma kształt litery „C" i nazywana jest po­
wierzchnią księżycowatą (facies luna ta).
4. Podściółka tłuszczow a i naczynia krwionośne leżące w dole pa­
newki (fossa acetabuli) pokryte są b ło n ą maziową, która przyczepia
się do brzegu chrząstki stawowej.
5. W ięzadło głowy kości udowej (Hg. capitisfemoris) stanowi wypust­
kę b ło n y maziowej, która wciska się między głowę kości udowej
a panewkę. Wypustka ta pokryta jest pasm am i tkanki łącznej włók­
nistej. W łókna przyczepiają się u góry do dołka głowy kości udo­
wej, a u d ołu do w ięzadła poprzecznego panewki i brzegów wcię­
cia panew ki. Tętnica w ięzadła głow y kości udowej przechodzi
przez wcięcie panew ki i wnika do w ięzadła głowy kości udowej
(porównaj z ryc. 5.34).

Do strony
 ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna S t a w b io d r o w y 341

M. re ctus fe m o ris

Lig. iliofem orale

Facies lunata

Fossa acetabuli

Incisura acetabuli
M. pe ctin eus

M. se m im em brano sus
M. a d d u cto r longus

C ap ut long um m usculi M. gracilis

bicip itis fe m o ris

M. se m ite n d in o su s ■ M. a d d u c to r brevis

M. q u a d ra tu s fe m o ris
M. a d d u c to r m agnus
M. a d d u c to r m agnus

M. o b tu ra to ri us extern us
A

M. pirifo rm is

Fovea ca pitis
M. obturatonus internus fe m o ris
e t m m gem elli
M. gluteus
m édius

M. gluteus
m inim us Bruzda m ięśnia
zasłaniacza zew nętrznego

M vastus
lateralis
Lig. iliofem orale

M iliopsoas M. adductor magnus

M. iliopsoas

M va stus m edialis
M. pe ctin eus M. gluteus m aximus

M. a d d u c to r brevis
M. vastus in te rm edius

M. va stu s m edialis
M. vastus lateralis

Mięśnie przyczepiające się w okolicy panewki stawu biodrowego

i części bliższej kości udowej
A. Okolice panewki. W idok od strony bocznej. B. Koniec bliższy kości udowej. W idok od
przodu. C. Koniec bliższy kości udowej. W idok od tylu.

Do strony
 342 S t a w b io d r o w y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

O s ilium

C artílago articu la ris

Capsula fib ro s a

Labrum a c e ta b u la re

Zona orb icu la ris

Fossa acetabuli

R etinacula
synoviales
Lig. c a p ltlsfe m o ris

Staw biodrowy. Przekrój w płaszczyźnie czołowej

ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Beleczki kostne kości biodrowej biegną w kierunku głow y kości
udowej zgodnie z liniam i największego ciśnienia. Beleczki kostne, Labrum a cetabulare
które je krzyżują, biegną zgodnie z liniami największego napięcia. M em brana synovialis
2. Linia nasadowa głowy kości udowej znajduje się wewnątrz torebki R etinacu la synoviales
stawowej.
3. Więzadło głowy kości udowej (lig. capitis femoris) jest wypustką błony
maziowej rozpoczynającą się przy wcięciu panewki w miejscu, w któ­
rym błona maziowa przechodzi na więzadło poprzeczne panewki.
4. Więzadło głowy kości udowej napina się podczas przyw odzenia
kończyny w stawie biodrowym, np. przy krzyżowaniu nóg.

Zdjęcie RTG stawu biodrowego. Rzut przednio-tylny

ZW R Ó Ć UW AGĘ:
Kość udowa: G - krętarz większy (trochanter maior); L - krętarz mniej­
szy (trochanter minor); I - grzebień m iędzykrętarzow y (crista intertro-
chanterica); F - dołek głowy kości udowej (fovea capitisfemoris) dla wię-
zadła głowy kości udowej (lig. capitis femoris). Kość miedniczna: A -
strop panewki; P - część tylna rąbka panew ki (limbus acetabuli); T - cień
w kształcie łezki pow stał w wyniku nałożenia się struktur w obrębie
dolnego brzegu panewki.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw b io d r o w y 343

Tela adiposa
e t nodi lym phatici V. fe m o ra lis (2)
in Canale fem orali

A. fem oralis

N. fe m o ra lis (3)

Funiculus sp erm aticus M. iliopsoas e t fascia

iliopsoas (■4)

Lig. lacunare M. sa rto riu s (5)

M. pectineus e t fascia re ctus fe m o ris (6)

m usculi p e c tin e if 1)
M. tensor fasciae
V. e t a. ob tu ratoria
latae (7)
N. ob tu ra to riu s(7 5 )

Lig. iliofem oraie (8)

Lig. ca pitis fe m o ris
Caput fe m o ris (14)
M. giuteus m edius (9)
M. o b tu ra to r ius
internus (13)
T ractus iliotibialis

Bursa ischiadica m usculi

T roch anter m aior (10)
ob tu ratorii inter ni

A. e tv ,
M. gem ellus su perior
pudenda interna
N. pu d e n d u s
M. gluteus m a x im u s ( ii)

A, e tv . glútea inferior
N. cutaneus
fem oris posterior

N. isch ia d icu sf 12)

Udo. Przekrój w płaszczyźnie poprzecznej

na poziomie stawu biodrowego
A. Przekrój w płaszczyźnie poprzecznej. B. Skan RM (numery odpo­
wiadają strukturom na ryc. A).
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Błona włóknista (membranafibrosa) torebki stawowej jest gruba w okol­
icy więzadła biodrowo-udowego, a cienka do tyłu od kaletki i ścięgna
mięśnia lędźwiowego większego.
2. Pochewka udowa, która otacza tętnicę i żyłę udową, węzły i naczy­
nia chłonne oraz tkankę tłuszczową, nie jest przym ocow ana z wyjąt­
kiem części tylnej, która leży m iędzy m ięśniem lędźwiowym więk­
szym (m. psoas maior) a m ięśniem grzebieniow ym (m pectineus)
i przyczepia się do torebki stawu biodrowego.
3. Żyła udowa (v. femoralis) biegnie w rynience między mięśniem lędź­
wiowym większym a mięśniem grzebieniowym. N erw udow y (n. femo­
ralis) leży między mięśniem biodrowo-lędźwiowym apow ięziąbiodro-
wo-lędźwiową.

D o s tro n y
 344 D ół podko lano w y ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna

S U P E R IO R

M . sem im em branosus ( 1j
M. biceps fem orls (6)

R. com m unicans
cum vena N. tibialis
glútea Inferior
V. poplítea
M. sartorius
A. poplítea

M. gracilis

LA TE R A LIS
M. se m ltendlnosus (2)

N. fib ularis
M E D IA LIS co m m u nis

N. cutaneus
V. saphena parva
surae lateralis

N. cutaneus R. com m unicans

surae m edlalls fib u la ris
Caput laterale
Caput m edlale m uscull m usculi
ga strocnem ll (3) gastrocnem ii (5)

M. so le u sf4 J

A
B
IN FER IO R

| Dot podkolanowy. Widok od tyłu

A. Anatomia struktur powierzchownych dołu podkolanowego. Mięśnie
grupy kulszowo-podkolanowej oddalają się od siebie: mięsień dwugłowy
uda (m. bicepsfemoris) w kierunku strzałki, a mięsień półbłoniasty (m. se­
mimembranosus) i mięsień półścięgnisty (m. semitendinosus) w kierunku ko­
ści piszczelowej. Przyczepy głowy przyśrodkowej i bocznej mięśnia brzu­
chatego łydki (caput mediate et laterale musculi gastrocnemii) znajdują się
pod odcinkami dalszymi mięśni grupy kulszowo-podkolanowej. Zazna­
czono romboidalny kształt dołu podkolanowego. Numery odnoszą się do
struktur oznaczonych na rye. B. B. Warstwa powierzchowna.
ZWRÓĆ UWAGĘ
1. Dwie głowy mięśnia brzuchatego łydki są częściowo przykryte: od
strony przyśrodkowej przez mięsień półbłoniasty i mięsień półścię­
gnisty, a od strony bocznej przez mięsień dwugłowy uda.
2. Ż yła odstrzałkow a (v. saphenaparva) biegnie m iędzy dwiema głowa­
m i mięśnia brzuchatego łydki. Głębiej od żyły leży nerw skórny
przyśrodkow y łydki (n. cutaneus surae medialis), który prow adzi
w łókna czuciowe od nerw u piszczelowego (n. tibialis). Żyła podko-
lanowa (v. poplitea) leży do przodu od nerw u piszczelowego i do ty­
łu od tętnicy podkolanowej.
3. N erw strzałkow y w spólny (n. fibularis communis) biegnie w zdłuż
brzegu tylnego mięśnia dwugłowego uda. N a tym preparacie nerw
te n oddaje dwie gałęzie skórne.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna D ół p o d k o la n o w y 345

SUPERIOR

M. gracilis

M. se m itend in osus
M. bice ps fe m o ris

M. se m im em brano sus

N. tib ia lis N. fib u la ris co m m u nis

N. suralis

R. ad ca p u t m edialem R. ad ca p u t lateralem m usculi gastrocnem ii

m uscull ga strocnem ll et r. ad m usculum soleum

M. plantaris
LA T E R A LIS
MEDIALIS

R. ad m usculum po pliteum
M. popllteus

Tendo m uscull plantarll

M. soleus

C aput m edlale C aput laterale

m uscull ga strocnem ll m usculi ga strocnem ii

INFERIOR

Unerwienie w obrębie dołu podkolanowego. Widok od tyłu

O dsunięto od siebie dwie głowy mięśnia brzuchatego łydki. 2. Wszystkie gałęzie ruchowe w tej okolicy odchodzą od nerwu pi­
szczelowego. Jedna g ałąź o d ch o d zi po stronie przyśrodkowej,
ZW RÓ Ć U W AG Ę
a wszystkie pozostałe po stronie bocznej. Z tego powodu dojście
1. Nerw skórny przyśrodkowy łydki, odchodzący od nerw u piszczelo­ operacyjne od strony przyśrodkowej jest bezpieczniejsze.
wego łączy się z gałęzią łączącą strzałkową i tworzy nerw łydkowy
(n. suralis). Zwykle połączenie to występuje 5-8 cm powyżej kostki
bocznej, a na tym preparacie na wysokości do łu podkolanowego.

Do strony
 346 D ół p o d k o la n o w y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

S U P E R IO R

M. gracilis
C aput longum m usculi
M. se m itend in osus b ic ip itis fe m o ris

C aput breve m usculi

M. se m im em brano sus b ic ip itis fe m o ris

S eptum interm usculare

A, poplltea
fe m o ris laterale
V. po plitea
N. tib ia lis
M ED IA LIS N. fib u la ris co m m u n is

M. bice ps fe m o ris
A. su perio r m edial is genus
A, su p e rio r lateralis genus
M. se m itend in osus
L A T E R A LIS

M. se m im em brano sus
Caput laterale
m usculi ga strocnem ii
Bursa m usculi se m im em brano si

C aput m ediale m M. plantaris

m usculi g a strocnem i A. inferior lateralis genus

M. popliteus

A. inferior m edialis genus R. ad m usculum po pliteum

M. po pliteus

M. soleus

M. plantaris

M. gastrocnem ius

IN FER IO R

I -----------------
k m Warstwa głęboka dołu podkolanowego. Widok od tyłu
ZWRÓĆ UWAGĘ: dołu podkolanowego tętnica podkolanowa oddaje gałęzie kolanowe,
1. Mięśnie różnią się grubością. a następnie - na wysokości łuku ścięgnistego mięśnia płaszczkowa-
2. Tętnica podkolanowa (a. poplitea) leży na dnie dołu podkolanowe­ tego (arcus tendineus musculi solei) - dzieli się na tętnicę piszczelową
go (fossa poplitea), utw orzonego przez kość udową, torebkę stawu przednią (a. tibialis anterior) i tętnicę piszczelową tylną (a. tibialispos­
kolanowego i mięsień podkolanow y (m. popliteus). W obrębie dna terior).

Do strony
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna D ół p o d k o la n o w y

M. plantaris
M. a d d u c to r m ag nus

Bursa su btendinea
m uscuii ga strocnem ii m edialis
Caput laterale
C aput m ediale m uscuii ga strocnem ii
m uscuii ga strocnem ii
Lig. co llatérale f¡bulare

Lig. co llatérale tibiale

Lig. co llatérale tib ia le Bursa m uscuii poplitei

M. se m im em brano sus

M. popliteus

M. se m im em brano sus M. soleus

e t fa sc ia m uscuii poplitei

Przyczepy mięśni okolicy podkolanowej. Widok od tyłu

Do strony
 348 S taw kolanow y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

M. a d d u cto r m agnus

A, poplítea

A . s u p e rio r m e d ialis g e n u s

A. s u p e rio r la te ra lis g e n u s

A. s u ra lis

A. m e d ia g e n u s
M. sem im em branosus
A. in fe rio r la te ra lis g e n u s

A. in fe rio r m edialis g e n u s 5.45 Sieć stawowa kolana

M. popliteus A. Widok od tyłu. B. Widok od przodu i od stro­
ny przyśrodkowej. C. Widok od przodu i od stro­
ny bocznej.
ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
1. Tętnica podkolanowa (nastrzyknięta lateksem)
A .tib ia lis a n te rio r biegnie od rozworu przywodzicieli (Ińatus ad-
ductorius) ku dołowi, do dolnego brzegu mię­
A. tib ia lis p o s te rio r śnia podkolanowego, gdzie dzieli się na tętnicę
piszczelową przednią i tylną.
2. W idoczne są trzy struktury leżące do przodu
od tętnicy podkolanowej (a. poplitea) od przo­
du: (a) okostna kości udowej, (b) torebka sta­
M .s o le u s wowa i (c) mięsień podkolanowy (pokryty po-
I więzią mięśnia podkolanowego).
3. Tętnice górne i dolne kolana - przyśrodkowe
i boczne, odchodzące od tętnicy podkolanowej,
obejmują staw kolanowy. Jedynie tętnica dolna
boczna kolana (a. inferior lateralis genus) krzy­
żuje ścięgno mięśnia podkolanowego. Tętnica
środkowa kolana (a. media genus) jest jedyną
tętnicą, która nie bierze udziału w tworzeniu sie­
ci stawowej kolana.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw ko lanow y 349

M. a d d u c to r m agnus

M. va stu s m edial is
M em brana
synovialis
capsulae
A, d e sce n d e n s genus
articularis

A, su p e rio r m edialis genus A. su perio r

lateralis genus

M. bice ps fe m o ris

Lig. co lla té ra le tib ia le

M em brana synovialis
ca psu lae articu la ris

M eniscus m edialis Lig. co llatérale

Pars interna fi bu lare
m em branae fib ro sa e
A. inferior
Lig. („lig. coronarium ")
patellae lateralis genus"

M eniscus lateralis,
Lig.
pars interna patellae
A. inferior
m em branae fib rosae
m edialis genus
(„lig. coronarium ")

Lig. co llatérale tib ia le

A, re curre ns
tib ia lis a n te rior

ZW R Ó Ć U W A G Ę (B, C ): 5. Tętnica dolna boczna kolana (a. inferior lateralis genus) biegnie wzdłuż
4. Od góry i od strony przyśrodkowej biegnie tętnica zstępująca kolana łąkotki bocznej (meniscus lateralis). Podobna, ale nieposiadająca nazwy
(a. descendens genus), odchodząca od tętnicy udowej (a. femoralis). Od tętnica towarzyszy łąkotce przyśrodkowej (meniscus medialis).
dołu i od strony bocznej biegnie tętnica wsteczna piszczelowa przed­
nia (a. recurrens tibialis anterior), odchodząca od tętnicy piszczelowej
przedniej (a. tibialis anterior).

D o s tro n y
 350 S taw ko lanow y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

M. a d d u cto r m agnus

M. gastrocnem ius

Lig. collatérale
M. a d d u cto r m ag nus
tibiale
A. su perio r
m edialis genus

M. ga strocnem ius

M. se m im em brano sus

Lig. co llatérale tibiale

Pars interna m em branae M. sem im em branosus

fibrosae („lig . coronarium ")
(częściow o usunięty brzeg)

A. inferior Lig. patellae

m edialis genus

M. gracilis M. sa rtorius '

M. se m itendinosus
Lig. collatérale
M. gracilis
tibiale
M. sa rtorius
M. se m itendinosus
Fascia m usculi poplitei

A N T E R IO R

M. va stus interm edius

INFERIO R S U P E R IO R

M. a rticu la ris genus

M. a d d u cto r m agnus

Staw kolanowy. Widok od strony przyśrodkowej

A. Część więzadła pobocznego piszczelowego (lig. collatérale tibiale),
przypominająca bandaż, przyczepia się do nadkłykcia przyśrodkowe­
go kości udowej. Linia przebiegu więzadła pobocznego piszczelowego
jest przedłużeniem linii przebiegu ścięgna mięśnia przywodziciela
wielkiego (m. adductor magnus). W ięzadło to krzyżuje od przodu przy­
czep mięśnia półbłoniastego (m. semimembranosus) i tętnicę dolną przy­
środkową kolana (a. inferior medialis genus). Trzy ścięgna (mięśnia kra­
wieckiego, smukłego i półścięgnistego) krzyżują od przodu w ięzadło
poboczne piszczelow e. B. Miejsca przyczepów m ięśni i w ięzadeł
w obrębie kości. C. Mięsień stawowy kolana (m. articularis genus) leży
głęboko pod mięśniem obszernym pośrednim (m. vastus intermedius).
Zbudow any jest z włókien odchodzących z powierzchni przedniej ko­
ści udowej i przyczepiających się do torebki stawowej stawu kolano­
wego. Mięsień ten napina torebkę stawową podczas prostowania sta­
wu kolanowego.

Do strony
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw kolanow y 351

Septum
interm usculare
fem oris laterale

M. ga strocnem ius

Lig. co l laterale
fib u la re

M. gastrocnem ius M. popliteus

Tractus iiiotibiaiis

M. bice ps fe m o ris
N. fibularis
com m unis Lig. co l laterale
fib u la re

Tendo m usculi
bicipitis fe m o ris Lig. patellae

M eniscus lateralis

5.47 Część boczna kolana. Widok od strony bocznej

A. Preparat. B. Przyczepy mięśni i więzadeł.
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. Między skórą a błoną maziową znajduje się grube pasm o biodro-
w o-piszczelow e (tractus iiiotibiaiis), które usztyw nia w ysuniętą
część stawu kolanowego.
2. O dsunięto mięsień dw ugłow y uda (m. biceps femoris) i odsłonięto
struktury odchodzące od nadkłykcia bocznego (epicondyhts media-
lis) kości udowej. Od góry i od tyłu leży mięsień brzuchaty łydki
(m. gastrocnemius), od d ołu i od przodu - mięsień podkolanowy (m.
popliteus). Między nimi znajduje się więzadło poboczne strzałkowe,
które krzyżuje mięsień podkolanow y (m. popliteus).
3. T ętnica dolna bo czn a kolana (a. inferior lateralis genus) biegnie
wzdłuż łąkotki bocznej.

Do strony
 352 S taw kolanow y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

FE

Patella

Epicondylus latera lis

[ C on dylus lateralis

Em inentia in te rc o n d yla ris

C on dylus m edialis e t lateralis

C ollum fib u la e

M. q u a d ric e p s fe m o ris

B ursa su p ra p a te lla ris

C on dylus m edialis

Lig. pa te llae

Em inentia in te rc o n d yla ris

C on dylus m edialis

Zdjęcia RTG stawu kolanowego

A. Zdjęcie RTG. Rzut przednio-tylny. B. Zdjęcie RTG zgięte­
go stawu kolanowego. Rzut boczny. FE - kość udow a (fe­
mur); T - kość piszczelowa (tibia); F - strzałka (fibula); A -
wierzchołek głowy strzałki (apex capitisfibulae); S - trzeszcz-
ka (os sesamoideum); P - rzepka (patella).

Do strony
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw ko lanow y 353

SUPERIOR

Patella

M em brana fib ro sa
Plica synovialis
capsulae a rticu la ris

T ra ctu s iliotibialis

M em brana synovialis

Lig. co llatérale tibiale

C artilago a rtic u ia ris -----------

Plica synovialis in fra p a te lla ris ------- C ondylus m edlaiis

Plicae alares —
M eniscus m edlaiis

C orpus ad ip osum in frap atella re —

Plica synovialis
C artilago a rticu ia ris

M em brana fib ro s a
ca psu lae a rticu ia ris
C artilago a rticu ia ris

P atella

B ursa prepa te llaris

IN FE R IO R

[¡J J U Otwarty staw kolanowy. Widok od przodu

Aby uwidocznić jamę stawu kolanowego, przecięto skórę, rzepkę i to ­ łu m iędzykłykciow ego kości udowej (fossa intercondylarisfemoris),
rebkę stawową. Staw kolanowy w zgięciu. a podstawa skierowana jest do wierzchołka rzepki (apex patellae).
3. W wyniku złamania rzepki kaletka prz,edrzepkowa (bursa prepatellaris)
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
może połączyć się z.jam ą stawowa.
1. Grubość chrząstki stawowej rzepki jest nierów nom ierna.
4. Po stronie bocznej kłykcia kości udowej chrząstka stawowa (cartila­
2. F ałd maziowy podrzepkowy (plicasynovialis infrapatellaris) przypom i­ go articularis) przechodzi w b ło n ę maziową (membrana synovialis).
na częściowo złożony namiot. Jego wierzchołek przyczepia się do do­

Do strony
 354 S taw ko lanow y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

Facies patellaris

Bruzda dla łą ko tk i
przyśrodkow ej

Bruzda dla łą ko tk l bocznej

W cięcie dla w ięzadła

krzyżow ego przedniego

Lig. cruclatum posterius

Lig. cruclatum anterius

T endo m usculi poplitei

M eniscus m edialis

Pars interna m em branae

M eniscus lateralis -
fib ro sa e („lig . co ron arium ")
Pars interna m em branae
(częściow o usunięty brzeg)
fib ro sa e („lig. co ron arium ")
(częściow o usunięty brzeg)

Lig. co llatérale fib ulare

M. sa rtorius
M. b ic e p s fe m o rls

Apex patellae

Area extra-articularis

Pars inferior ( 1)

Pars m edlalls (2)

Pars su perio r (3)

Tendo m uscull
q u a d rlc lp ltls fe m o rls

5.50 Powierzchnie stawowe i więzadła stawu kolanowego

A. Odsunięto rzepkę i uw idoczniono staw kolanowy w zgięciu. W idok
od przodu. B. Koniec dalszy kości udowej. W idok od p rzo d u i od do­
łu. C. Staw kolanowy. W idok od góry. Powierzchnie stawowe kości
piszczelowej. D. Powierzchnia stawowa rzepki. W idok od tylu. Uwi­
doczniono trzy parzyste części pow ierzchni stawowej rzepki (część
górna, środkowa i dolna), które łączą się stawowo z pow ierzchnią
rzepkową (faciespatellarisfem oris) kości udowej, podczas ruchów: (1)
prostowania, (2) niewielkiego zgięcia i (3) zgięcia. Część pionow a p o ­
wierzchni stawowej rzepki (4) podczas pełnego zgięcia stawu styka się
z obszerną powierzchnią stawową ograniczającą brzeg przyśrodkow y
wcięcia międzykłykciowego kości udowej.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. N a kłykciach kości udowej w miejscu połączenia pow ierzchni sta­
w ow ych rzepki i piszczeli znajdują się zagłębienia dla w ięzadeł
krzyżowych. Powierzchnia stawowa kłykcia bocznego jest mniejsza
niż pow ierzchnia stawowa kłykcia przyśrodkowego.
2. W obrębie części przednio-bocznej d o łu międzykłykciowego znajdu­
je się wcięcie dla w ięzadła krzyżowego przedniego.

Do strony
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw kolanow y 355

Facies p a te llaris

Bruzda

Bruzda

13 mm

C ondylus lateralis C ondylus m edialis

A rea ligam enti

cru cia ti an te rio ris

Lig. cru cia tu m

po sterius

Pars inferior

Lig. cru cia tu m an te rius

Pars vertical is
m edialis

Pars m edialis

M eniscus m edialis

Pars su p e rio r
LATERALIS MEDIALIS
M eniscus lateralis Lig. tran sve rsu m genus
D

Obrazy radiologiczne części rzepkowo-udowej stawu kolanowego

A. RM stawu kolanowego. Przekrój w płaszczyźnie poprzecznej. B. Zdjęcie RTG rzepki. Staw kolanowy w zgięciu. FE
kość udowa; FP - ciało tłuszczowe podrzepkowe; P - rzepka; PJ - część rzepkowo-udow a stawu kolanowego.

Do strony
 356 S taw kolanow y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

| Więzadła stawu kolanowego.

Widok od tyłu
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Więzadło poboczne piszczelowe (lig. collatérale ti­
biale) łączy się z łąkotką przyśrodkową (meniscus
medialis). W ięzadło poboczne strzałkowe (lig. col-
lateralefibulare) oddzielone jest od łąkotki bocznej
(meniscus lateralis) przez ścięgno mięśnia podko-
lanowego (usunięte) - porównaj z ryc. 5.50A
Epicondylus
m edialis 2. W ięzadło krzyżowe tylne (lig. cruciatum poste­
H k E pico ndylu s latera lis rius) łączy się z łąkotką boczną pasmem włókien
tworzących w ięzadło łąkotkowo-udowe tylne.
Fossa Więzadło krzyżowe tylne przyczepia się do po­
intercondylaris Lig. cru cia tu m an te rius wierzchni wewnętrznej kłykcia przyśrodkowe­
go kości udowej. Więzadło krzyżowe przednie
(lig. cruciatum anterius) odchodzi od powierzch­
Lig. m eniscofem ora le ni wewnętrznej kłykcia bocznego kości udowej.
posterius

M eniscus lateralis
M eniscus m edialis

Lig. collatérale
tibiale Lig. c o lla té ra le fib u la re

Lig. cruciatum
C apsula a rticu la ris
posterius
(a rticulatio tib io fibularis)

C ap ut fib u la e

A rea m u sc u li p o p lite i

Więzadła krzyżowe
Femur
A. Więzadło krzyżowe tylne (lig. cruciatum posterius). Widok od strony
bocznej. B. W ięzadło krzyżowe przednie (lig. cruciatum anterius). Wi­
dok od strony przyśrodkowej. N a ryc. A i B kość udow a przecięta
Lic. cruciatum
w płaszczyźnie strzałkowej. U sunięto połowę kości łącznie z fragmen­ Lig.
posterius
tem bliższym odpowiedniego więzadła pobocznego. cruciatum
anterius
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. N a ryc. A: więzadło krzyżowe tylne zabezpiecza kość udową przed
ześlizgiwaniem się jej z kości piszczelowej do przodu, szczególnie
gdy staw kolanowy ustawiony jest w zgięciu.
2. N a ryc. B: w ięzadło krzyżowe przednie zabezpiecza kość udow ą
przed ześlizgiwaniem się jej z kości piszczelowej do tyłu. Kiedy sto­
pa przylega do podłoża, np. gdy kończyna dolna jest ustalona, wię­
zadło krzyżowe przednie zapobiega nadm iernem u prostow aniu sta­
wu kolanowego oraz ogranicza obrót przyśrodkowy kości udowej.

Do strony
ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna S taw ko lano w y 357

A re a in te rc o n d y la ris a n te rio r

Tub erculum Intercondylare T ub erculum Intercondylare

m ediale laterale

C ondylus lateralis
C ondylus m edlalls (facies articu la ris superior)
(fa d e s a rticu la os su perio r)

A Area intercond ylaris

posterior

Pars interna m em branae

fib ro sa e („lig. co ron arium ")

Lig. cruciatum anterius

Tractus iliotibialis

M eniscus m edialis M eniscus lateralis

Kaletka w ięzadła Lig. co llatérale fib ulare

poboczneg o piszczelow ego

Tendo musculi poplite!

Pars interna m em branae

fib ro s a e („lig . co ron arium ") Lig. m eniscofem ora le posterius

Lig. cruciatum posterius

B

5.54 Więzactta krzyżowe i łąkotki

A. Miejsca przy czep u w ięz ad e ł do kości piszczelow ej. W idok od duje się m iędzy kością udow ą a piszczelową, jest twarda, sztywna
góry. B. Łąkotki. W idok od góry. i zbudow ana z chrząstki.
4. Łąkotki dopasowują się do kształtu pow ierzchni, na której się znaj­
ZW RÓ Ć W A G Ę
dują. Przyczepy rogów łąkotki bocznej położone są blisko siebie,
1. Kolorem zielonym oznaczono miejsca przyczepów w ięzadeł krzy­ a jej „w ięzadło w ieńcow e" luźno przylega. Dzięki tem u łąkotka
żowych. Kolorem fioletowym oznaczono miejsca przyczepu łąkotki może swobodnie ślizgać się do p rzo d u i do ty łu na płaskim kłykciu
przyśrodkow ej, a p o m a ra ń cz o w y m miejsca p rzy czep u łą k o tk i bocznym kości piszczelowej. Przyczepy rogów łąkotki przyśrodko­
bocznej. wej p o ło żo n e są dalej od siebie. Takie położenie ogranicza ruchy
2. Pow ierzchnia stawowa kłykcia bocznego kości piszczelowej jest w obrębie wklęsłego kłykcia przyśrodkow ego kości piszczelowej.
okrągła, bardziej płaska i krótsza w w ymiarze przednio-tylnym niż
5. W idoczna jest kaletka m iędzy długą a krótką częścią więzadła po­
powierzchnia stawowa kłykcia przyśrodkowego, która jest owalna,
bocznego piszczelowego (przyśrodkowego) stawu kolanowego.
głębsza i dłuższa.
3. Łąkotki przyczepiają się do kości piszczelowej za pomocą miękkich
pasm łącznotkankowych. N arażona na ucisk część łąkotki, która znaj-

Do strony
 358 S taw ko lano w y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

Nastrzyknięta jama stawu kolanowego.

M .q u a d ric e p s fe m o ris
Widok od strony bocznej
Do jamy stawowej wstrzyknięto lateks i utrw alono go kwasem
octowym. U w idoczniono i w ypreparow ano poszerzoną toreb­
Fczmu-C kę maziową. Odsunięto ku górze mięsień brzuchaty łydki (m.
gastrocnemius). N atom iast mięsień dwugłowy uda (m. bicepsfe-
moris) i pasm o biodrowo-piszczelowe (tractus UiotibiaUs) prze­
Bursa su p ra p a te lla ris
sunięto ku dołow i. N a tym preparacie mieszanka lateksu znaj­
duje się także w jam ie stawowej stawu piszczelowo-strzałko-
wego.
Caput laterale
musculi ZWRÓĆ UWAGĘ:
gastrocnem ii 1. Torebka stawowa: (a) od góry przyczepia się ok. 3 cm powy­
(mięsień uniesiony)
Bursa su bcu tan ea żej rzepki i tworzy kaletkę nadrzepkową; leży na tkance tłusz­
prepatel laris czowej, po której ślizga się podczas ruchów stawu; (b) od tyłu
sięga aż do przyczepu mięśnia brzuchatego łydki; (c) na stro­
nie bocznej zakręca ku dołowi do nadkłykcia bocznego kości
Patella udowej, gdzie przyczepia się ścięgno mięśnia podkolanowego
i więzadło poboczne strzałkowe; (d) od dołu uwypukla się po­
Lig. collatérale niżej łąkotki bocznej, zachodząc na kość piszczelową (uwi­
fibulare doczniono po usunięciu „więzadła wieńcowego").
2. Część boczną stawu kolanowego wzmacniają mięsień dwu­
M eniscus lateralis głowy uda i pasm o biodrowo-piszczelowe.
3. N a preparacie uw idoczniono kaletkę podskórną przedrzep-
kową (bursa subcutanea prepatellaris), która pokrywa rzepkę.
Lig. patellae
M. popliteus

C apsula a rticu la ris

(a rticulatio tib io fibuiaris)

Tractus iliotibial is
M. biceps fem oris
(m ięsień od sunięty
(mięsień odsunięty
ku do ło w i)
ku dołowi)

Staw piszczelowo-strzałkowy.
Widok od przodu i od strony bocznej
A. Odmiana skośna stawu. B. O dm iana poziom a stawu. Funkcje sta­
wu piszczelowo-strzałkowego: (a) zmniejsza i przenosi siły skręcające
występujące w stawie skokowo-goleniowym; (b) zmniejsza siły wystę­
pujące podczas skrętu bocznego kości piszczelowej oraz (c) stanowi
element podporowy.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. N a ryc. A: powierzchnie stawowe są nachylone do siebie pod kątem
większym niż 20°. Im większy kąt nachylenia, tym mniejsza p o ­
wierzchnia przylegania stawowego. W odm ianie poziomej stawu
obrót w stawie piszczelowo-strzałkowym występuje podczas zgięcia
grzbietowego stopy. Strzałka przemieszcza się do przodu podczas
zgięcia stawu kolanowego, natom iast podczas prostow ania kieruje
się ku tyłowi.
2. N a ryc. B: do tyłu od brzegu bocznego kości piszczelowej łączą się
stawowo dwie prawie płaskie, poziom o ustawione powierzchnie.

Do strony
 ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna S taw kolanow y 359

Caput m ediale
musculi gastrocnem ii

C aput laterale
m usculi ga strocnem ii

Bursa subtendinea
m usculi ga strocnem ii
m edialis

M. sem im em branosus
Lig. co llatérale fib ulare

Bursa m usculi
se m im em branosi
M eniscus lateralis

M eniscus m edialis

M. po pliteus
Lig. cruciatum
posterius
M. bice ps fe m o ris

R ecessus su bpop liteus

Nastrzykniętajama stawu kolanowego.
M. popliteus Widok od tyłu
Uniesiono obie głowy mięśnia brzuchatego łydki (m. ga­
strocnemius). U sunięto część mięśnia podkolanowego (m.
popliteus), am ięsieńdw ugłow yuda^m . bicepsfemoris) od­
sunięto ku dołowi.
Z W R Ó Ć UW AGĘ:
1. W ięzadło krzyżowe tylne uw idoczniono od ty łu bez
otwierania torebki maziowej (jamy stawowej).
2. Przyczep m ięśnia b rzuchatego łydki ogranicza część
bliższą torebki maziowej.

Tabela 5.5 Kaletki stawu kolanowego

Kaletki Miejscewystępowania Kaletka Miejscewystępowania

nadrzepkowa (rye. 5.53)
zachyłek podkolanow y (ryc. 5.55)
m iędzy pow ierzchnią przednią kości udowej
a ścięgnem mięśnia czw orogłow ego uda
m iędzy ścięgnem m ięśnia podkolanow ego
a kłykciem bocznym kości piszczelowej
m ięśnia pó łbłoniastego (ryc. 5.55)
podskórna przedrzepkowa (ryc. 5.53)
m iędzy g łow ą przyśrodkow ą mięśnia
brzuchatego łydki a ścięgnem mięśnia półbłoniastego
oraz m iędzy ścięgnem mięśnia półbłoniastego a kłykciem
przyśrodkowym ko śd piszczelowej
leży m iędzy skórą a przednią powierzchnią rzepki

gęsia (ryc. 5.20) oddziela ścięgna m ięśnia krawieckiego, podskórna podrzepkow a (ryc. 5.57A)
sm ukłego i półścięgnistego leży m iędzy sk ó rą a guzowatością piszczelową

mięśnia brzuchatego łydki leży pod przyczepem bliższym ścięgna głow y podrzepkowa głęboka (ryc. 5.57A) leży m iędzy więzadłem rzepki a przednią
przyśrodkowa (ryc. 5.55) przyśrodkowej mięśnia brzuchatego pow ierzchnią kości piszczelowej
łydki

Do strony
 360 S ta w kolanow y R O Z D Z I A Ł 5 / Kończyna dolna

Fem ur Lig. cruciatum

po sterius (7)

Lig. cruciatum
an te rius (6)

Meniscus Lig. collatérale

lateralis (1) tib ia le (5)

Lig. collatérale M eniscus m edial is (4)

fib ulare (2)
T ibia
A rticu latio
tibiofibularis Kaletka m aziow a
w ięza dła p o boczneg o
Caput fib u la e (3) p iszcze low e go

5.58 Przekrój w płaszczyźnie czołowej

oraz RM stawu kolanowego
A. Przekrój w płaszczyźnie czołowej. D ół międzykłykciowy kości
udowej, kość piszczelowa i strzałka. B. RM dołu międzykłykcio-
wego kości udowej i kości piszczelowej. C. RM kości strzałkowej
oraz kłykci kości udowej i piszczelowej. N um ery na skanach RM
odnoszą się do struktur na rye. A. VM - mięsień obszerny przy­
środkowy (m. vastus media lis); EL - linia nasadowa (linea epiphysia-
lis); I T - pasmo biodrowo-piszczelowe (tractus iliotibialis); FC - kły­
kieć kości udowej; BF - mięsień dwugłowy uda (m. bicepsfemoris);
S T - mięsień półścięgnisty (m. semitendinosus); LG - głowa boczna
mięśnia brzuchatego łydki (caput laterale muscuU gastrocnemii); MG
- głowa przyśrodkowa mięśnia brzuchatego łydki; P V - żyła pod-
kolanowa (v. poplitea); PA - tętnica podkolanowa (a. poplitea); F -
tkanka tłuszczowa w dole podkolanowym; M F - więzadło łąkot-
kowo-udowe (lig. meniscofemorale).

Do strony
 R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw kolanow y 361

Tendo musculi
Kolano. Przekrój strzałkowy i skany RM
quadricipitis femoris (1) M. biceps fem oris w płaszczyźnie strzałkowej
A. Przekrój przez boczną część d o łu międzykłykciowego (fossa in-
tercondylaris). B. Skan RM przez część przyśrodkową d ołu między­
Bursa
kłykciowego kości udowej. C. Skan RM przez kłykieć przyśrodko­
suprapatellar is (3)
wy (condylus medialis) kości udowej i piszczelowej. Numeracja na
Patella (2) skanach RM odnosi się do struktur widocznych na ryc. A. S M -
mięsień półbłoniasty (m. semimembranosus); S T - mięsień półścię-
Bursa subcutanea Tela adiposa
gnisty (m. semitendinosus); MG - głow a przyśrodkow a mięśnia
prepatel laris in fossa poplítea (11)
brzuchatego łydki (caput mediale muscułi gastrocnemii); VM - mię­
C avitas sień obszerny przyśrodkowy (m. vastus medialis); P F - tkanka tłusz­
articulationis genus czowa uda; SF - tkanka tłuszczowa nadrzepkowa; A M - róg przed­
Corpus adiposum ni łąkotki przyśrodkowej; P M - róg tylny łąkotki przyśrodkowej;
Capsula fib ro s a (10)
in fra p a te lla re ^J P V - tętnica i żyła podkolanowa.
Lig. patellae (i M em brana synovialis

Lig. cruciatum po sterius (9)

Bursa infrapatellar
profunda
Lig. cruciatum a n te riu s (8)
Bursa subcutanea
infrap atella ris C aput laterale
m usculi ga strocnem ii
Tuberositas tibiae (6)
M. po pliteus (7)

D o s tro n y
 362 P r z y c z e p y m ię ś n i c z ę ś c i p r z e d n ie j i b o c z n e j p o d u d z ia R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

M. q u a d ric e p s fem oris

T ractus iliotibialis
M. sartorius
M. biceps fem oris
M. gracilis

M. se m ltend ln osus

M. fib u la ris longus

M. extensor d lgltoru m longus

M. tib ia lis an te rior
Kości podudzia. Przyczepy mięśni
przedziału przedniego i bocznego
podudzia
A. Kość piszczelowa (tibia) i strzałka (fibula) oraz grzbiet
stopy (dorsum pedis). Widok od przodu. B. Strzałka. Wi­
dok od strony bocznej. C. O ddzielono kość piszczelową
M. fib u la ris brevis
i strzałkę, ukazując odpowiadające sobie powierzchnie
stawowe tych kości.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Powierzchnia boczna strzałki jest lekko skręcona, a jej
koniec bliższy skierowany nieco bocznie. Koniec dal­
M. fib ularis tertius szy ma w części tylnej wgłębienie i zwrócony jest ku
M. exte nsor hallucis longus
tyłow i. Kostka boczna (malleolus lateralis) służy jako
bloczek dla ścięgien mięśni: strzałkow ego długiego
i krótkiego (m. fibularis longus et brevis).
2. Nerw strzałkowy wspólny (n. fibularis communis) i je­
go gałęzie końcowe docierają do pow ierzchni kości
strzałkowej.
3. W obrębie strzałki znajdują się dwie m ałe powierzch­
nie - jedna, na końcu bliższym, stanowi powierzch­
nię stawową dla kości piszczelowej, a druga, na koń­
M. extensor d lg lto ru m brevis cu dalszym, to pow ierzchnia więzozrostu piszczelo-
w o-strzałkow ego (synclesmosis tibiofibularis). Poniżej
pow ierzchni więzozrostu znajduje się duża trójkątna
M. fib u la ris brevis pow ierzchnia stawowa kostki bocznej (facies articula-
ris malleoli lateralis). Łączy się ona z powierzchnią ko­
stkową boczną (facies malleolaris lateralis), która zaj­
M. fib ularis tertius
muje prawie całą szerokość wyrostka bocznego kości
skokowej (processus lateralis tali).
4. Powierzchnia przyśrodkowa (facies medialis) strzałki,
M. extensor hallucis brevis nazywana czasami powierzchnią prostowników, zwę­
ża się ku dołowi i ku górze. W odcinku bliższym zwę­
żenie to przechodzi w linię.
extensor dlgltorum longus M. exte nsor hallucis longus
5. Brzeg międzykostny (margo interosseus) kości piszczelo­
et aponeurosis dorsalis wej i brzeg międzykostny strzałki to miejsce przyczepu
błony międzykostnej goleni (membrana interossea cruris).
Brzegi te oddzielają grupę mięśni prostowników (leżą­
cych z przodu) od grupy mięśni zginaczy (leżących z ty­
łu). Oba te brzegi rozszerzają się ku dołowi w trójkątne
pole więzozrostu piszczelowo-strzałkowego (synclesmosis
tibiofibularis). Podczas chodzenia strzałka przesuwa się
ku dołowi i bocznie, przez co napina błonę międzykost-
ną goleni.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna P rzyczepy m ię s n i c z ę ś c i p r z e d n ie j i b o c z n e j p o d u d z ia 363

N. fib u la ris co m m u nis A pe x ca p itis fib ulae

C aput fibulae Facies articu la ris

Facies articularis fibularis
ca p itis fib ulae
— C oiium fibulae

N. fib u la ris p rofund us ■

M argo an terior M argo anterior

M. extensor
dig ito ru m longus
N. fib u la ris su perficialis F acies
M .fib u la ris te rtiu s ■ M. tib ia lis anterior
m edialis
M. exte nsor
M. fib u la ris longus hallucis longus

M argo interosseus
M argo interosseus

M. tib ia lis posterior M. tibialis posterior

M argo posterior

C rista m edialis
M. fib u la ris brevis

M argo an te rior

M. fle x o r ha llucis longus

Incisura fibularis

Pole w ięzo zro stu piszczelow o-strzałkow ego

Pole po dskórn e trójką tn e ■ Area syndesm osis
A rea syndesm osis tib io fib u la ris tibiofibularis
Facies malieolaris
Sulcus m alieolaris Facies a rticu la ris m alleoli lateralis lateralis
Talus

M alleolus lateralis
Fossa m alleoli lateralis C alcaneus
(area lig am enti ta lo fib u la ris po sterion s)
A rea ligam enti ca lcaneo fibu la ris

N. fib u la ris c o m m u n is 1 Ą A pe x ca p itis fib ulae

—* M. bice ps fe m o ris

M. fib u la ris longus — — Lig. co llatérale f ¡bulare

C ollum fib ulae

N. fib u la ris su perficialis -

N. fibularis profund us

D o s tro n y
 364 C zęść p r z e d n ia i b o c z n a p o d u d z ia o r a z g r z b ie t s t o p y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

N. fibularis communis

Caput fibulae
M. vastus lateralis

U. sem i­ M. fibularis longus

m em branosus
M. biceps te m o r is

M. semitendinosus
C aput fib ulae

C aput laterale M. fibularis brevis

Caput mediale
m usculi ga strocnem ii
musculi
gastrocnem ii

musculi fibularis
M. soleus
Tendo
musculi fibularis

M. fibularis brevis

M. fib u la ris longus

M alleolus lateralis

Część boczna podudzia i stopy

A. Anatomia struktur powierzchownych. Widok od tyłu i od strony
bocznej. B. Mięśnie. Widok od przodu i od strony bocznej. C. Nerw
strzałkow y w spólny (n. fibularis communis). W idok od strony bocznej.

Tabela 5.6 Mięśnie przedziatu bocznego podudzia

Mięsień Przyczeppoczątkowy Przyczep końcowy Unerwieniea Czynność

mięsień strzałkowy długi głow a strzałki i górne 2/ 3 powierzchni podstawa I kości śródstopia
bocznej trzonu strzałki i kość klinowata przyśrodkowa

nerw strzałkow y powierzchowny nawracanie i słabe zgięcie

(L5, S1 i S2) podeszwowe stopy

mięsień strzałkowy krótki dolne 2/ 3 powierzchni bocznej strzałki powierzchnia grzbietowa guzowatości
V kości śródstopia

"Porównaj z tab. 5.1.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna C zęść p r z e d m ą i b o c z n a p o d u d z ia o r a z g r z b ie t s t o p y 365

Tractus iliotibialis

T en do m usculi bicip itis fe m o ris — w r f j

Patella
N. fib u la ris co m m u nis

Lig. collatérale fib ulare

(usunięto powięź)

M. g a strocnem ius

Fascia cruris

M. fib u la ris longus

M. so le us

M. tib ia lis an te rior

M. exte nsor dig ito ru m longus

N. fib u la ris s u p e rfic ia lis

M. fib u la ris brevis

M. e xte nsor hallucis longus

Mięśnie podudzia i stopy.

Widok od przodu i od strony bocznej
ZWRÓĆ UWAGĘ: Ten do ca lcaneu s
1. Przyczepy dw óch mięśni strzałkowych: oba przyczepiają
się do pow ierzchni bocznej strzałki - mięsień strzałkowy
długi (m.fibularis longus) d o 1/ 3bliższej, a mięsień strzałko­
wy krótki (m. fibularis brevis) do V3 środkowej powierzchni
trzonu. W miejscu, w którym zachodzą one na siebie, mię­ M . e xte n s o r hallucis brevis
sień strzałkowy krótki leży bardziej z przodu.
M. fibularis longus M , extensor digitorum brevis
2. Mięsień strzałkow y długi przechodzi na stopę, owijając
się w okół kości sześciennej (os cuboideum), a następnie
M. extensor
biegnie przyśrodkow o na boczną stronę podstaw y I kości
d igitoru m longus
śródstopia (basis ossis metacarpalis I) i kości klinowatej
M. fibularis brevis
przyśrodkowej (os cuneiforme mediale).
3. Nerw strzałkowy wspólny (n. fibularis communis) przylega
do szyjki strzałki (collum fibulae) pod mięśniem strzałkowym M. fib u la ris te rtiu s
długim. W tym miejscu jest on podatny na uszkodzenia. Po­
nieważ nerw ten zaopatruje mięśnie prostowniki i nawraca-
cze, jego uszkodzenie powoduje opadanie stopy i trudności
w jej nawracaniu.

D o s tro n y
 366 C zęść p r z e d n ia i bo czna p o d u d z ia o r a z g r z b ie t s t o p y R O Z D Z I A Ł 5 / Kończyna dolna

Lig. patellae

N. fib u la ris profund us A, tib ia lis a n te rior

Fascia cruris

R. va scu laris nervi fib u la ris profund i

M. extensor d igitoru m longus

M. tib ia lis a n te rio r

5.63 Podudzie. Widok od przodu i od strony bocznej

O dpreparow ano mięśnie, aby uwidocznić tętnicę piszczelową prze­
dnią (a. tibialis anterior) i nerw strzałkowy głęboki (n. fibularis pro­
fundus).

M. fib u la ris te rtiu s

M. e x te n so r ha llucis long us

R. va scu laris nervi fib u la ris profund i

R. perforans a rte riae fib u la ris

R etinaculum m usculoru m
exte nsorum inferius

R. lateralis ad a rticu ia tion em

R. m edialis ad articu ia tio n e s e t d igitum I e t II
e t m usculum extensorem d igitoru m brevem

Tabela 5.7 Mięśnie przedziału przedniego podudzia

Mięsień Przyczeppoczątkowy Przyczep końcowy Unerwienie3 Czynność

mięsień piszczelowy przedni kłykieć boczny i górna połowa powierzchnie przyśrodkowa i dolna nerw strzałkow y głęboki (L4 i L5) zgięcie grzbietow e i odwracanie
pow ierzchni bocznej kości kości klinowatej przyśrodkowej stopy
piszczelow ej i podstawa pierwszej kości
śródstopia

mięsień prostownik długi palucha środkow a część powierzchni przedniej część grzbietow a podstaw y paliczka prostow anie palucha, zgięcie
strzałki oraz b łon y m iędzykostnej dalszego palucha grzbietow e stopy

mięsień prostownik długi palców kłykieć boczny kości piszczelowej środkow e i dalsze paliczki czterech nerw strzałkow y głęboki prostow anie palców ll-V i zgięcie
i górne 3/4 powierzchni przedniej palców (o d strony bocznej) (ll-V) " (L5 i S1) grzbietow e stopy
błony m iędzykostnej goleni

mięsień strzałkow y trzeci dolna trzecia część powierzchni powierzchnia grzbietow a podstawy zginanie grzbietowe stopy
przedniej strzałki i błony piątej kości śródstopia w stawie skokowo-goleniowym
międzykostnej i wspom aganie odwracania
stopy

"Porównaj z unerwieniem segmentalnym, tab. 5.1

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna C zęść p r z e d n ia i b o c z n a p o d u d z ia o r a z g r z b ie t s t o p y 367

Tractus iliotibial is
Tętnice i nerwy części przedniej i bocznej
Lig. patellae
podudzia oraz grzbietu stopy
A. re cu rre n s tib ia lis a n te rio r
A. Widok od przodu i od strony bocznej. Usunięto mięśnie prze­
R. m uscularis ad m usculum
C aput fib u la e
tib ia le m an te rio re m
działu przedniego podudzia, a mięsień strzałkowy długi (m. fibu-
(nervus fib u la ris p rofund us) laris longus) częściowo wycięto. B. Staw piszczelowo-strzałkowy
(articulatio tibiofibularis) i więzozrost piszczelowo-strzałkowy (syn­
Tub ero sita s tibiae
desmosis tibiofibularis) oraz tętnice podudzia. Widok od przodu.
N. fib u la ris co m m u nis
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
M argo a n te rio r 1. Tętnica piszczelowa p rzednia (a. tibialis anterior), nerw strzał­
M. fib u la ris longus
kowy w spólny (n. fibularis communis) oraz ich gałęzie leżą
bezpośrednio na podłożu kostnym; zachowano je przy od-
Facies lateralis tibiae preparow yw aniu mięśni.
2. U w idoczniono nerw strzałkow y wspólny. Można do niego
dotrzeć do tyłu od głowy strzałki (caputfibulae). Gałęzie tego
M em brana interossea c ru ris nerw u są widoczne w zdłuż szyjki oraz trzonu strzałki pod
mięśniem strzałkowym długim.
3. Tętnica piszczelowa przednia przechodzi do komory przed­
Facies a n te rio r fibulae niej podu d zia po przyśrodkowej stronie szyjki strzałki (collum
fibulae). N erw strzałkow y głęboki (n. fibularisprofundus) bieg­
nie wzdłuż bocznego obwodu tętnicy.
4. N erw strzałkowy pow ierzchow ny (n. fibularis superficialis) bie­
N. fibularis su p e rficia lis
gnie w zdłuż przedniego brzegu mięśnia strzałkowego krótkie­
go (m. fibularis brevis). N erw strzałkowy powierzchowny kieru­
M. fibularis brevis
je się na pow ierzchnię troczka prostowników, gdzie oddaje
N. fib u la ris p rofund us
gałęzie skórne.

A. tib ia lis a n te rio r

A rticu la tio tib io fib u la ris

R etinaculum m usculoru m N. fibularis co m m u nis
R. pe rfora ns exte nsorum su periu s
arte riae fib ularis A. tib ia lis a n te rior

M. fib u la ris longus M em brana intero sse a cru ris

A. m alleolaris a n te rio r m edialis
A, m alleolaris a n te rior lateralis

Retinaculum m usculorum
fib u la riu m inferius A, tarsal is lateralis
R. pe rfora ns
A. d o rsa lis pedis a rte riae fib u la ris
M. exte nsor d ig ito ru m brevis B Syndesm osis tib io fib u la ris
A. arcuata

M. fib u la ris brevis

Rr. p e rfo ra n te s Aa. m e tatarsales do rsa le s

Aa. d ig itales do rsa le s

Do strony
 368 G r z b ie t s t o p y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

R etinaculum m usculorum
extensorum superius

M. exte nsor dig ito ru m longus

M. extensor hallucis longus

M alleolus lateralis (8) M alleolus m edialis (7)

M. fib u la ris te rtiu s

M. tib ia lis a n te rior (6)

R etinaculum m usculorum
extensorum inferius

N. fib u la rls profundus

M . exte nsor hallucis brevis f 1)
A. do rsa lis pedis
(m iejsce w yczuw alnego
tętna oznaczono na ryc. A
M. fibularls tertlus (2)
num erem 5)

M. extensor
M. extensor ____________
hallucis longus (4)
d igitoru m longus (3)

M. extensor
M. interosseus dorsalis I
d igitoru m brevis

Apo neu rosis dorsalis A p o neu rosis

dorsalis

Grzbiet stopy. Widok od góry

A. Anatomia struktur powierzchownych stopy (num ery odnoszą się do
struktur oznaczonych na ryc. B). Ścięgno mięśnia prostownika długiego
palucha (m. extensor hallucis longus, 4) posiada przyczep końcowy na
podstawie paliczka dalszego palucha (basis phalangis distalis hallucis).
Ścięgno mięśnia piszczelowego przedniego (tendo musculi tibialis ante-
rioris, 6) przestaje być widoczne w miejscu swojego przyczepu na kości
klinowatej przyśrodkowej i podstawie pierwszej kości śródstopia. Tętno
na tętnicy grzbietowej stopy (a. dorsalis pedis, 5) jest wyczuwalne bocznie od
ścięgna mięśnia prostownika długiego palucha, nad powierzchnią grzbietową
kości łódkowatej, w połowie odległości między kostką ptzyśrodkową (7) i bocz­
ną (8). B. Odcięto żyłę grzbietową stopy (v. dorsalis pedis) i nerw strzał­
kowy głęboki (n. fibularis profimdus). C. Kości. D. Unaczynienie. Łuk
grzbietowy stępu utw orzony jest przez tętnicę grzbietową stopy (a. do­
rsalis pedis), która ponadto zasila łu k podeszwowy głęboki (arcus plan­
taris profimdus) utw orzony przez tętnicę podeszwową przyśrodkow ą
oraz boczną (a. plantaris medialis et lateralis).
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1.N a wysokości stawu skokowo-goleniowego (articulatio talocruralis)
tętnica grzbietowa stopy (a. dorsalis pedis) i nerw strzałkow y głęboki
(n. fibularis profimdus) leżą w połow ie odległości m iędzy kostką
boczną i przyśrodkową.
2. W obrębie grzbietu stopy (dorsum pedis) tętnica grzbietowa stopy
jest krzyżowana przez mięsień prostow nik krótki palucha (m. exten­
sor hallucis brevis) i wnika między dwie głowy mięśnia międzykost-
nego grzbietowego I (m. interosseus dorsalis I).
3. Troczek dolny mięśni prostow ników (retinaculum musculorum exten­
sorum inferius) krzyżuje ścięgna mięśni p rzed ziału przedniego od
przodu i od strony przyśrodkowej.

Do strony
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna G r z b ie t s t o p y 369

T ub er calcanei

S ulcus te n d in is m usculi
fle x o ris ha ilucis longi

T u b erculum laterale T u b e rcu lu m m ediale

A rea pro parte

profund a ligam enti
Facies su perio r
tib io fib u la ris p o sterion s
Facies m alleolaris lateralis
Facies m alleolaris
m edialis
M. extensor d igitoru m brevis
Talus
Os cu boideu m
T u b e ro sita s
Sulcus te n d in is m usculi
ossis navicularis
fib u la ris longi
T ub ero sita s ossis
m etatarsal is V O s naviculare

M. fib u la ris brevis Ossa cu neiform ia

(m e diale, interm ed iu m
e t laterale)
M .fib u la ris te rtiu s

Ossa m etatarsi (l-V)

M. e xte nsor ha ilucis brevis

F asciculus
Aponeurosis m edianus M. e xte nsor ha ilucis longus
dorsalis
Fasciculi
laterales

R. perforans
arteriae fibularis
A. d o rsa lis pedis
5.66 Zmienność tętnicy grzbietowej stopy.
Widok od strony bocznej R. calcaneus

Tętnica grzbietowa stopy (a. dorsalispedis) stosunkowo rzadko stanowi

przedłużenie gałęzi przeszywającej tętnicy strzałkowej (ramus perforans
arteriae fibularis). Tego typu zm ienność przedstaw iono na preparacie.
W takich przypadkach tętnica piszczelowa przednia (a. tibialis anterior)
nie dochodzi do stawu skokowo-goleniowego (articulatio talocruralis)
lub występuje w postaci drobnego naczynia.

Do strony
 370 G r z b ie t s t o p y R O Z D Z I A Ł 5 / Kończyna dolna

V. saphena parva
N. sural is

T en do calcaneus

Lig. tib io fib u la re anterius

Lig. ta io fibulare an te rius

R etinaculum m usculorum extensom m inferius

M. exte nsor dig ito ru m longus

M exte nsor d igitoru m brevis

M. fib u la ris tertius

Retinaculum m usculorum
fibularium superius
Lig. calcaneofibulare_
M. a b d u cto r d igiti m inim i
M. fi bu la r is brevis
R etinaculum m usculorum A rticu la tio 'A rtic u la tio ca lc aneo cub oidea
fib ularium inferius su btalaris
A M. fib u la ris longus

R etinaculum
m usculorum
Vagina tend inis extensorum
m usculi tib ia lis inferius
a n te rioris

V agina tendinum
m usculi extensoris
dig ito ru m longi

Vagina te n d in is m usculi exte nsoris hallucis longi

M. exte nsor hallucis brevis

Vagina com m unis tendinum

m usculorum fib ularium

M. fibularis longus {1)

M. exte nsor
M. fib u la ris tertius
M. fib u la ris brevis (2) dig ito ru m brevis (3)
B

Do strony
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna
5.67 Pochewki maziowe i ścięgna na poziomie stawu skokowo-goleniowego. Widok od strony bocznej
A Ścięgna w okolicy stawu skokowo-goleniowego. W idok od strony
bocznej. Aby uw idocznić topografię stawów: skokowo-goleniowego
(articulatio talocrnralis), skokowo-piętowego (articulatio talocalcanea) oraz
piętowo-sześciennego (articulatio catcaneocuboidea), usunięto struktury
powierzchowne. B. Pochewki ścięgien (yaginae tendinum). W idok od
przodu i od strony bocznej. Do tyłu od kostki bocznej (malleolus latera­
lis) ścięgna mięśni strzałkowego długiego i krótkiego (m. fibularis lon-
gus et brevis) są otoczone wspólną pochewką maziową (vagina commu­
nis tendinum musculorum flbularium). Pochewka ta do tyłu od bloczka
strzałkowego (trochlea fibularis) dzieli się na dwie odnogi - po jednej
dla każdego ścięgna. N um ery w nawiasach odnoszą się do oznaczeń
na ryc. C. C. Anatomia struktur powierzchownych okolicy stawu sko­
kowo-goleniowego i stopy. Widok od strony bocznej. N a zdjęciu wi­
doczny jest leżący pod skórą brzusiec mięśnia prostownika krótkiego
palców (m. extensor digitorum brevis, 3). Poniżej pochewki ścięgien mięś­
G r z b ie t s t o p y 371
nia prostow nika długiego palców (vagina tendinum musculi extensoris
digitorum longi) biegną ścięgna tego mięśnia (4), kończąc się jako rozcię-
gna grzbietowe (aponeurosis dorsalis) palców. Ścięgna mięśni strzałko­
wego długiego (m. fibularis longus, 1) i krótkiego (m. fibularis brevis, 2)
owijają się za kostką boczną (malleolus lateralis, L).
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. W ięzadło piętow o-strzałkow e (lig. calcaneofibulare) leży do przodu
od w ierzchołka kostki bocznej, co pozwala utrzym ać ścięgna mięś­
ni strzałkow ych i zapobiega ich ześlizgiwaniu się do przodu.
2. Troczek dolny mięśni strzałkow ych (retinaculum musculorum fibula-
rium inferius) przyczepia się do pow ierzchni bocznej kości piętowej
(calcaneus). Troczek ten u k ład a się w jednej linii z troczkiem dol­
nym prostow ników (retinaculum musculorum extensorum inferius).
 372 P rzyczepy m ię ś n i p r z e d z ia ł u t y l n e g o p o d u d z ia R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

Tuberculum adductoris

Apex capitis fibulae

- Caput fibulae

Collum fibulae

Linea musculi solei

Kresa pionowa

Fibula

Facies lateralis

Sulcus m. tibialis posterior S ulcus m. fibularis brevis

malleolaris m, flexor dlgitorurn
malleolaris m. fibularis longus

Malleolus medialis
Malleolus lateralis
Tuberculum metíale
Tuberculum laterale
Sustentaculum tali
Area bursae tendinis calcanei
Kości podudzia. W id o k od tyłu
Sulcus tendinis musculi
Area tendinis calcanei
flexoris hallucis longi
Area subcutanea
Processus medialis tuberis calcanei
Processus lateralis tu b e ris calcanei

Do strony
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna P rzyczepy m ię ś n i p r z e d z ia ł u t y l n e g o p o d u d z ia 373

M. plantaris
C ap ut m ediale m usculi ga stro c n e m ii

C ap ut laterale m usculi gastrocnem ii

M. se m im em brano sus

M. popliteus

M. sol eus

M. tib ia lis posterior

M. fle xo r d igitoru m longus

M. fle x o r hallucis longus

M. fib u la ris brevis

i ------------------ A rea bu rsa e te n d in is calcanei

5.69 Kości podudzia i miejsca przyczepu mięśni.
T en do ca lcaneu s
Widok od tyłu

D o s tr o n y
 374 C zęść t y l n a p o d u d z ia ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna

M. se m itend in osus
M. bice ps fe m o ris (8)
M. se m im em brano sus (1)
N. tib ia lis

M. gracilis

M. va stus m edialis N. fib u la ris co m m u nis

M. sa rtorius
N. cu ta neus su rae m edialis

C ap ut lateraie
C ap ut m ediale m usculi ga stro cn e m ii (7)
m usculi ga stro cn e m ii (2)

M. so le us (6)

M. fib u la ris long us (5)

M. fib u la ris brevis (4)

M. fle x o r dig ito ru m longus

T en do ca lcaneu s (3)

M. tib ia lis po ste rio r

R etinaculum m usculoru m fle xo ru m ■ R etinaculum m usculorum fib ularium superius

Przedziałtylny podudzia, warstwa powierzchowna.

Widok od tyłu
A. A natom ia struktur pow ierzchow nych. L - kostka boczna (malleolus lateralis). N um ery
odnoszą się do struktur oznaczonych na rye. B. B. Warstwa powierzchowna.

D o s tr o n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna C zęść t y l n a p o d u d z ia 375

M. biceps fe m o ris
M. sem itend in osus

M. se m im em brano sus V. poplitea

N. tib ia lis

C aput laterale m uscuii ga strocnem ii

C ap ut m ediale m uscuii ga strocnem ii

N. fib u la ris co m m u nis

A. e t v. inferior m edial is genus

M. soleus

M. gastrocnem ius

M. fib u la ris longus

M. fib u la ris brevis

M. fle x o r dig ito ru m longus

M. tib ia lis posterior — M. fle x o r hallucis longus

T en do calcaneus

C. W arstwa powierzchowna. Częściowo usunięto brzuśce mięśnia brzuchatego łydki

(m. gastrocnemius) tak, aby uwidocznić przyczep bliższy mięśnia płaszczkowatego (m.
soleus). N a powyższym preparacie nie występuje mięsień po de szwowy (m. plantaris).

D o s tr o n y
 376 C z ę ś ć t y l n a p o d u d z ia R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

N. tib ia lis
M. se m im em branosus
M. popliteus

N. fib u la ris co m m u nis

Fascia m usculi poplitei

M .s o le u s

Fibula
M. fle xo r d igitoru m longus
M. tib ia lis posterior
A, tib ia lis posterior
A. fib u la ris
N. tib ia lis

Fascia su bcu tan ea

Przedział tylny podudzia, warstwa głęboka.

Widok od tyłu
A. O dcięto ścięgno piętow e {tendo calcaneus seu Achillis). Cięciem
Fascia m usculi w kształcie podkow y usunięto część mięśnia brzuchatego łydki i mięś­
fle xo ris ha llucis longi nia płaszczkow atego (m. soleus).
ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
R etinaculum
1. W idoczny jest duży mięsień zginacz długi palucha {m.flexor hallucis
m usculorum flexorum
longus) oraz mniejszy od niego mięsień zginacz długi palców (m.fle­
T en do ca lca n e u s
xor digitorum longus). Tętnica piszczelowa tylna {a. tibialis posterior)
seu A ch illis
M. tib ia lis posterior
i nerw piszczelowy (n. tibialis) biegną ku dołow i między tymi dwo­
ma m ięśniam i na powięzi mięśnia piszczelowego tylnego (m. tibialis
posterior).
M. flexor digitoru m longus
2. Blaszka głęboka powięzi goleni {lamina proflmda fasciae cruris), która
leży pod mięśniem płaszczkowatym (m. soleus) oraz ścięgno piętowe
{tendo calcaneus) hamują ruchy w stawie skokowo-goleniowym {arti-
N. e ta . p la n ta ris m edialis culatio talocruralis). Blaszka ta łączy się przyśrodkowo z blaszką po­
N. e ta . plantaris lateralis wierzchowną powięzi goleni (lamina superficialisfasciae cruris), tworząc
troczek zginaczy {retinaculum musculorum flexorum).

D o s tr o n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna C zęść t y l n a p o d u d z ia 377

A, e tv. poplítea
M. se m im em brano sus

M. biceps fem oris

N. fib u la ris com m unis

M. popliteus et n.
ad musculum popliteum
M sa rtorius

M gracilis M. soleus

M. sem itend in osus

A. et v. tibialis anterior

Septum interm usculare

cruris posterius

M. soleus M. tib ia lis posterior

3t n. ad m usculum tibialem
posteriorem

N. tib ia lis A. fibularis

M. flexor
M. fle x o r d igitoru m longus hallucis longus

M. tib ia lis posterior

B. Odcięto część mięśnia płaszczkow atego (m. soleus). O dsunięto do

boku mięśnie zginacze długie: palców i palucha (m. flexor digitorum A. etv.
longus et m. flexor hallucis longus) oraz częściowo usunięto tętnicę pisz- tib ia le s po steriores
czelową tylną (a. tibialis posterior).
Fascia m uscuii
Z W R O C U W A G Ę (B ):
fle xoris hallucis longl
1. Mięsień piszczelowy tylny (m. tibialis posteńor) przykryty jest mięśniem R etinaculum
zginaczem długim palców i mięśniem zginaczem długim palucha. m usculoru m
2. Tętnica strzałkowa (a. flbularis) przykryta jest mięśniem zginaczem fi exorum
długim palucha. Tendo calcaneus

3. Nerw do mięśnia piszczelowego tylnego odchodzi wspólnie z ner­

wem do mięśnia podkolanowego (m. popliteus), a nerw do mięśnia
zginacza długiego palców biegnie z nerwem do mięśnia zginacza
długiego palucha.
4. W dole podkolanow ym (fossa poplitea) nerw piszczelowy (n. tibialis)
leży do ty łu od tętnicy podkolanowej, natom iast w okolicy kostki
przyśrodkowej biegnie do p rzodu od tętnicy piszczelowej tylnej.

D o s tr o n y
 378
Tendo musouli plantaris
Caput mediale musculi
gastrocnemll (odcięty)
Tabela 5.8 Mięśnie przedziału tylnego podudzia
M ięsień
Warstwa powierzchowna
mięsień brzuchaty łyd ki
mięsień płaszczkowaty
mięsień podeszwowy
Warstwa głęboka
mięsień pod kolanowy
mięsień zginacz długi palucha
mięsień zginacz długi palców
mięsień piszczelowy tylny
aPor. tab. 5.1, unerwienie segmentalne.
D o s tr o n y
C zęść
Caput laterale musculi
gastrocnemii (odcięty)
M. popliteus
Terdo calcaneus
Przyczep początkow y
g ło w a boczna: część boczna kłykcia
bocznego kości udowej; g ło w a
przyśrodkow a: powierzchnia
pod kolanowa kości udowej,
powyżej kłykcia przyśrodkow ego
część tylna g ło w y strzałki, górna
czw arta część powierzchni tylnej
kości strzałkow ej, kresa mięśnia
płaszczkow atego i brzeg
przyśrodkow y kości piszczelowej
koniec dolny kresy nad kłykciowej
bocznej kości udowej i w ięzadło
pod kolanowe skośne
powierzchnia boczna kłykcia
bocznego kości udowej i łąkotka
boczna
dolne 2/ 3 tylnej powierzchni strzałki
i dolna część błony m iędzykostnej
goleni
część przyśrodkowa powierzchni
tylnej kości piszczelowej
poniżej kresy mięśnia
płaszczkow atego oraz za
po m o cą szerokiego ścięgna
do strzałki
błona m iędzykostna g o le n i,
powierzchnia tylna kości piszczelowej
poniżej kresy m ięśnia
płaszczkow atego i tylna
powierzchnia strzałki
t y l n a p o d u d z ia R O Z D Z I A Ł 5 / Kończyna dolna
M, popliteus
M, soleus
M tibialis posterior
M. flexor digitorum longus
M flexor hallucis
Malleolus medlalis
Tendo calcaneus (odcięte)
Przyczep końcow y Unerwienie3 G łów na czynność
zgina stopę podeszwowo w stawie
skokowo-goleniowym , podnosi piętę
podczas chodzenia i zgina podudzie
w stawie kolanowym
powierzchnia tylna kości piętowej
za pom ocą ścięgna piętowego
— nerw piszczelowy (S1 i S2)
zgina stopę podeszwowo
w stawie skokowo-goleniowym
i stabilizuje podudzie
w spom aga m ięsień brzuchaty
łydki w zginaniu podeszwowym
stopy w stawie skokowo-goleniowym
oraz w zginaniu w staw ie kolanowym
powierzchnia tylna kości piszczelowej nerw piszczelowy (L4, L5 i S1) lekko zgina staw kolanowy,
powyżej kresy m ięśnia płaszczkowatego odblokow ując go w początkowej
fazie ruchu; napina torebkę
staw ow ą
podstawa paliczka bliższego palucha zgina paluch we w szystkich stawach
i zgina stopę podeszwowo w stawie
skokowo-goleniowym ; wzm acnia
— nerw piszczelowy (S2 i S3) część przyśrodkow ąłuku podłużnego
stopy
podstawa paliczka dalszego czterech zgina cztery palce strony bocznej
palców od strony bocznej (ll-V) i zgina stopę podeszwowo w stawie
skokowo-goleniow ym ; w zm acniałuk
podłużny stopy
guzow atość kości łó d k o w a te j, nerw piszczelowy (L4 i L5) zgina stopę podeszwowo w stawie
kości klinowate i kość sześcienna skokowo-goleniowym i o d w ra c a ją
oraz podstawy II, III i IV kości śródstopia na zew nątrz
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna
' A. fe m o ra lis
A. s u p e rio r m e d ialis g e nus
A. poplítea
A. in fe rio r m e d ialis g e nus
A. tib ia lis p o s te rio r
A. tib ia lis a n te rio r
■A. fib u la ris
A. tib ia lis p o s te rio r
A. p la n ta ris latera lis
A. pla n ta ris m edialis
' A. d o rs a lis pe dis
' A rc u s p la n ta ris p ro fu n d u s
D o s tr o n y
C zęść t y l n a p o d u d z ia 379
Arteriogram tętnicy podkolanowej. Rzut skośny
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Tętnica udow a (a. femoralis) przechodzi w tętnicę podkolanow ą (a. poplitea)
w ścięgnistym rozworze mięśnia przywodziciela wielkiego, zwanym rozwo-
rem przywodzicieli (Ińatus adductorius).
2. Gałęzie tętnicy podkolanowej zaopatrują skórę, mięśnie i staw kolanowy. Tęt­
nica podkolanowa biegnie kolejno: na kości udowej, na torebce stawu kolano­
wego i mięśniu podkolanowym , a następnie w kącie dolnym dołu podkolano-
wego (fossa poplitea) dzieli się na tętnicę piszczelową przednią i tylną (a. tibialis
anterior etposterior).
3. Tętnica piszczelowa przednia zaopatruje mięśnie przedziału przedniego pod­
udzia i staw skokowo-goleniowy, przechodząc na wysokości stawu skokowo-go-
leniowego w tętnicę grzbietową stopy (a. dorsalis pedis).
4. Tętnica piszczelowa tylna zaopatruje mięśnie przedziału tylnego podudzia i dzieli
się na tętnicę podeszwową przyśrodkową i boczną (a. plantaris medialis et lateralis).
Tętnica strzałkowa (a. fibularis), główna gałąź tętnicy piszczelowej tylnej, zaopa­
truje mięśnie przedziału tylnego i bocznego podudzia.
A. p o plitea
A . tib ia lis a n te rio r
A. po plitea
M. popliteus
A. fib u la ris
A. tib ia lis a n te rio r
A . tib ia lis p o s te rio r
M. fle xor
h a llu c is lo n g u s
R am us co m m u n ic a n s
R am us p e rfo ra n s A. tib ia lis p o s te rio r
R am us ca lc a n e u s
Zmienności w przebiegu tętnic części tylnej podudzia.
Widok od tyłu
A. Brak tętnicy piszczelowej tylnej. Kompensacyjne powiększenie średnicy tętnicy
strzałkowej znaleziono w ok. 5% przypadków. B. Wysoki podział tętnicy podkola­
nowej. Tętnica piszczelowa przednia biegnie na tym preparacie do przodu od mięś­
nia podkolanowego. Taką zmienność opisano w ok. 2% przypadków.
 380 C zęść t y l n a p o d u d z ia R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

N. saphenus

V. s a p h e n a m agn a

Fascia su bcu tan ea

Lamina pro fu n d a fascia e cruris

M. fle xo r hallucis longus M. fle xor dig ito ru m longus

M. fle xo r hallucis longus

A, tib ia lis posterior
N. tib ia lis M. tib ia lis posterior
M alleolus m edialis
T en do calcaneus
M. fle xo r digitoru m longus Lig. d e ltoideu m

M. tib ia lis posterior

Bursa

M. g u adratus plantae
P a rs fib ro s a y a g in a e s y n o v ia lis
te n d in is m usculi fle x o ris hallucis longi
P rzyczep m ięśnia odw odziciela
S uste ntaculum tali
palucha
Retinaculum m usculorum fle xorum T u b e rcu lu m m ediate tali

Ram i ca lc a n e i m ediates

M. abductor hallucis e t n.
ad musculum ab ductorem hallucis

A, e t n. p la n ta ris m e d ialis
N. e t a. plantaris N. ad m usculum fle xo re m
lateralis d ig ito ru m brevem

5.74 KanaT kostki przyśrodkowej

A. Widok od strony przyśrodkowej. Usunięto tylną część mięśnia odwo­
dziciela palucha (m. abductor hallucis). B. Schemat przebiegu ścięgien
przechodzących do tyłu od kostki przyśrodkowej (malleolus medialis). Wi­
dok od strony przyśrodkowej.
ZWRÓĆ. UWAGĘ (A, B):
1. Tętnica piszczelowa tylna (a. tibialis posterior) i nerw piszczelowy (n.
tibialis) leżą między mięśniem zginaczem długim palców (m. flexor
digitorum longus) a mięśniem zginaczem długim palucha (m. flexor
hallucis longus). Ścięgna mięśnia zginacza długiego palucha dzielą się
na powierzchni warstwy włóknistej pochewki na gałęzie podeszwowe
przyśrodkowe i boczne.
2. Ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego (m. tibialis posterior) i mięśnia
zginacza długiego palców znajdują się w oddzielnych pochewkach i le­
żą do tyłu od kostki przyśrodkowej. Tętno na tętnicy piszczelowej tylnej
można wyczuć nieznacznie do tyłu od kostki przyśrodkowej i dwóch wyżej
wym ien ionychścięgien.
3. Ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego i zginacza długiego palców
owijają się wokół kostki przyśrodkowej jak na bloczku, natomiast mię­
sień zginacz długi palucha owija się wokół podpórki kości skokowej
(sustentaculum tali).
4. Nerw podeszwowy przyśrodkowy i boczny (n. plantaris medialis et late­
ralis) leżą wewnątrz widełek utworzonych przez tętnicę podeszwową
przyśrodkową iboczną (a. plantaris medialis et lateralis).

D o s tr o n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna C zęść t y l n a p o d u d z ia 381

N. tibialis, v. e ta . tib ia lis po sterior T en do ca lca n e u s

M. fle xo r dlg lto ru m longus

M. flb u la rls brevis

M. tib ia lis posterior M. flb u la rls longus

M alleolus m edialis Lig. tib io fibulare posterius

Pars profund a ligam enti tib io fib u la ris posterioris

Lig. de ltoideu m M alleolus lateralis

Lig. talofib ula re posterius

Lig. ca lcaneo fibu la re

M. tib ia lis posterior

M. flexor d ig ito ru m longus

T en do ca lcaneu s
M. a b d u cto r hallucis

A., w . e tn n . p la n ta re s

M. qu a d ra tu s plantae

C. Widok od tyłu. boczny podeszwy (m. quadratus plantae) tworzy miękką „poduszkę"
dla naczyń i nerwów.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (C ):
7. Tętnica piszczelowa tylna (a. tibialis posterior) i nerw piszczelowy (n. ti­
5. Mięsień zginacz długi palucha (m. flexor haUucis longus) znajduje się bialis) leżą przyśrodkowo od mięśnia zginacza długiego palucha w od­
w połow ie odległości m iędzy kostką przyśrodkową i boczną (malleo­ cinku bliższym i dalszym, a po rozdwojeniu się - do tyłu i bocznie od
lus medialis et lateralis). Ścięgna mięśnia zginacza długiego palców niego.
(m. flexor digitorum longus) i mięśnia piszczelowego tylnego (m. tibia­
8. Najsilniejszymi w ięzadłam i stawu skokowo-goleniowego (articulado
lis posterior) znajdują się przyśrodkowo od niego, a ścięgna mięśnia
talocruralis), które zabezpieczają kości podudzia przed przemieszcza­
strzałkowego długiego i krótkiego (m. flbularis longus et brevis) leżą
niem do przodu, są: część piszczelowo-skokowa tylna więzadła trój-
bocznie od niego.
graniastego (pars tibiotalaris posterior ligamenti deltoidei), część pisz-
6. Przejście na stronę podeszwową naczyń i nerwów podeszwowych, czelowo-piętowa w ięzadła trójgraniastego (pars tibiocalcanea ligamenti
mięśnia zginacza długiego palców, mięśnia zginacza długiego palu­ deltoidei), w ięzadło skokowo-strzałkowe tylne (lig. talofibulare poste­
cha oraz części mięśnia piszczelowego tylnego znajduje się pod mięś­ rius) oraz w ięzadłopiętow o-strzałkow e (lig. calcaneofibulare).
niem odwodzicielem palucha (m. abductor hallucis). Mięsień czworo­

D o s tro n y
 382 P odeszw a stopy R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

M. fle xo r digitorum longus

M. fle xo r
hallucis longus

Pars fibrosa yaginae J f i

A rte riae m etatarsales
synovialis dig itorum pedis
plantares

Lig. metatarsale
transversum A. plantaris profunda
superficiale
A a .e tn n .
A rcu s plantaris profundus
digitales
p lan tares
A rcus plantaris superficialis

A. plantaris m edialis

A, plantaris lateralis

A. tib ia lis po sterior

Ramus calcaneus
Fascia plantaris

A a .e tn n .
Aa. e t nn.
plantares m ediales
plantares laterales
(ram i cutanei)
(rami cutanei)

R. ca lcaneu s
nervi e t arteriae
plantaris m edialis

A, do rsa lis pedis

A. plantaris profunda

Rami pe rfora ntes

Tela adiposa

M. a b d u cto r d igiti m inim i

B M. fle x o r digitoru m brevis

Struktury powierzchowne strony
podeszwowej stopy A. plantaris lateralis M. a b d u cto r hallucis

Porównaj rozcięgno podeszw ow e (aponeurosis plantaris),

część przyśrodkową i boczną powięzi podeszwowej, na­
czynia i nerwy palców z odpowiadającymi im struktura­
mi w obrębie powierzchni dłoniowej ręki (ryc. 6.63 i 6.64).
Unaczynienie tętnicze stopy
A. Tętnice podeszwowe (aa. plantares). B. Przekrój poprzeczny
na wysokości podstaw kości śródstopia. Tętnica podeszwowa
boczna (a. plantaris lateralis) biegnie początkowo między 1 i 2
warstwą mięśni, a dalej między warstwą 3 i 4. Warstwy mięśni
oznaczono kolorami: zielonym - warstwę pierwszą, pomarańczo­
wym i szarym - drugą, brązowym - trzecią, fioletowym - czwartą.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna P odeszw a stopy 383

Aa. e t nn. digitales

plantares com m unes

M. flexor hallucls longus

Nn. d ig itales plantares co m m u nes

Ramus co m m u nlcans
M, lum brlcalls I

M .fle x o r d igiti m inim i

M. fle xor hallucls brevis

W arstw a pierw sza m ię ś n i podeszwy, M. ab d u cto r hallucls j 1)

nerwy i tę tn ice palców
ZW RÓĆ UW AGĘ:
1. Do mięśni tej warstwy zalicza się: mięsień odwodzi-
ciel palca małego (m. abductor digiti minimi), mięsień
zginacz krótki palców (m. flexor digitorum brevis) A poneurosis plantaris
i mięsień odwodziciel palucha (m. abductor hallu cis). (odsunięte)
2. Odsunięto lub częściowo usunięto rozcięgno pode­
szwo we (aponeurosis plantaris) i powięź oraz część
mięśnia zginacza krótkiego palców, aby ukazać p o ­
więź pokrywającą ten mięsień.
3. Nerwy podeszwowe wspólne i właściwe palców ( n e ­
rw digitales plantares communes et proprii), które odcho­
dzą od nerwu podeszwowego bocznego i przyśrod­
kowego, podobnie jak odpowiadające im nerwy d ło ­
niowe palców, odchodzące od nerwu łokciowego
ipośrodkowego, zaopatrują odpowiednio 1 '/, i 3 '/,
palca.

Tabela 5.9 Mięśnie podeszwy - warstwa pierwsza

Mięsień Przyczeppoczątkowy Przyczep końcowy Unerwienie Czynność

mięsień odwodziciel palucha (1)
mięsień zginacz krótki palców (2)
w yrostek przyśrodkow y guza piętowego, powierzchnia przyśrodkowa odwodzi I zgina paluch
troczek zginaczy i rozcięgno podstawy paliczka bliższego
podeszw ow e palucha
nerw podeszwowy
przyśrodkowy (S2 i S3)
w yrostek przyśrodkow y guza piętowego, obie strony paliczków środkow ych zgina palce ll-V
rozcięgno podeszwowe I przegrody palców ll-V
m lędzym lęśnlow e

mięsień odwodziciel palca m ałego (3) w yrostek przyśrodkow y I boczny powierzchnia boczna podstawy nerw podeszwowy boczny odwodzi i zgina palec V
guza piętow ego, rozcięgno paliczka bliższego palca V (S2 i S3)
podeszwowe i przegrody
m iędzym ięśniow e

D o s tro n y
 384 P o deszw a stopy R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

M. soleus

Tendo m usculi
gastrocnem ii

T endo calcaneus

M. flexor hallucis longus

M. flexor digitorum longus

M. tibialis posterior
Calcaneus

M. tibialis a n te rior M. fib u ia ris long us

Tuberositas ossis
navicularls
M. fib u ia ris brevis

M. qu adratus plantae (1)

M. fle xo r dig ito ru m longus

Fasciculus te n d in is m uscuii
fle xo ris hallucis longl
M. fle x o r hallucis longus
M usculi lu m bricale s (2)
5 .7 8 Warstwa druga mięśni podeszwy
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Do mięśni tej warstwy zalicza się: mięsień zginacz długi pa­
lucha (m. flexor hallucis longus), mięsień zginacz długi palców
(m. flexor digitorum longus), cztery mięśnie glistowate (muscu­
li lumbricales) oraz mięsień czworoboczny podeszwy (m. qua­
dratus plantae).
2. Mięsień zginacz długi palców na wysokości kostki przyśrod­
kowej biegnie powierzchownie i krzyżuje ścięgno mięśnia pisz­
czelowego tylnego (m. tibialis posterior). N a wysokości guzo­
watości kości łódkow atej {tuberositas ossis navicularis) krzyżuje
od strony podeszwowej ścięgno mięśnia zginacza długiego
palucha.
3. Cztery mięśnie glistowate (musculi lumbricales) przyczepiają
się po stronie przyśrodkowej palców II-V.

Tabela 5.10 M ięśnie podeszw y - w a rstw a druga

M ię s ie ń P rz y c z e p p o c z ą tk o w y P rz y c z e p k o ń c o w y U n e r w ie n ie Czvhnúéó

mięsień czworoboczny podeszw y (1)
mięśnie glistowate (2)
powierzchnia przyśrodkowa I brzeg boczny brzeg tylno-boczny ścięgna mięśnia nerw podeszwowy boczny w spom aga m ięsień zginacz
powierzchni podeszwowej kości piętowej zginacza dług ie go palców (S2 i S3) dług i palców w zginaniu
palców ll-V
ścięgna m ięśnia zginacza długiego część przyśrodkowa rozcięgna pierwszyodstronyprzyśrodkowej(l): zginają paliczki bliższe oraz
palców grzbietow ego palców nerw podeszwowy przyśrodkowy prostują paliczki środkowe
(S2 i S3); i dalsze palców II-V
trzyod stronybocznej( tl-iV):
nerw podeszwowy boczny
(S2 i S3)

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna 385

Kanał ko stki przyśrodkow ej

i brzeg przyśrodkowy stopy
A. Trzeszczki (ossa sesamoidea) palucha. Pow ierzchnia podeszwowa.
Trzeszczki łączą się ze sobą i leżą po obu stronach grzebienia I kości
śródstopia. B. Pozycja stopy w czasie chodu. Widok od strony przy­
środkowej.
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. Kiedy pięta jest uniesiona, palce przylegają do podłoża.
2. Trzeszczki (ossa sesamoidea) są strukturam i pom ocniczym i dla kości
śródstopia I; tworzą podporę, która powoduje wyższe położenie tej
kości.
3. Mięsień czw oroboczny podeszw y (m. ąuadratus plantae) w ypełnia
przyśrodkowe wydrążenie pow ierzchni podeszwowej kości stopy.
4. Mięsień czw oroboczny podeszw y tw orzy połączenie z m ięśniem
zginaczem długim palców. Mięsień ten działa jak cum a, która m o­
dyfikuje skośne pociąganie ścięgien tego mięśnia.
5. Mięsień zginacz długi palucha wykorzystuje trzy bloczki: bruzdę na M. flexor
powierzchni tylnej końca dalszego kości piszczelowej, bruzdę w obrę­ hallucis longus
bie wyrostka tylnego kości skokowej (sulcus tendinis musculi flexoris
M. flexor
hallucis longi) oraz bruzdę o tej samej nazwie położoną poniżej pod­
digitorum longus
pórki kości skokowej.
M. tibialis posterior

- Tendo calcaneus
seu Achillis

M. tib ia lis a n te rior

O s m e ta ta rs a le l

M. tib ia lis posterior

C rista

Os O s se sam oide um latera le M. qu adratus plantae

sesam oideum
m edial e
M. fle xo r d igitoru m longus
V a g in a te n d in is m u sc u li
fle x o ris hallucis longi

M . fle x o r h a llu c is lo n g u s

M. lum bricalis I

M . fle x o r h a llu c is b re vis

Os se sam oide um

D o s tro n y
 386
Lig. m etatarsale
transversum
profund um
M. adductor
hallucis - ca put
transversum - (3)
M. flexor
digiti m inimi (4)
Ramus profundus
arterlae e t nervi
plantaris lateralis
A. e t n.
plantaris lateralis
M. abductor
digiti m inim i
M. fle xor d igitoru m brevis
Aponeurosis plantaris
Tabela 5.11 Mięśnie podeszwy - warstwa trzecia
M ię s ie ń
mięsień zginacz krótki palucha ( 1 )
mięsień przywodziciel palucha
mięsień zginacz krótki
palca m a łe g o ^
D o s tro n y
P o d e s zw a stopy
V aginae fib ro s a e tend inu m
dig ito ru m pedis
M. a d d u cto r hallucis
- c a p u t ob liq u u m (2)
C aput
latera le fl6X0r
C ap ut hallucis brevis (1)
m ediale — śniam i warstwy 3 i 4.
M. fle x o r hallucis longus
M. fle x o r d ig ito ru m longus
N. p lan taris m edialis
M. a b d u cto r hallucis
M. q u adratus plantae
P rz y c z e p p o c z ą tk o w y P rz y c z e p k o ń c o w y
pow ierzchnie podeszwowe obie stro ny podstawy paliczka
kości sześciennej bliższego palucha
i kości klinowatych
g ło w a s k o ś n a ( 2 ) :podstawy
kości śró d s to p ia ll-IV; ścięgna obu g łów przyczepiają się do
g ło w a p o p r z e c z n a ( 3 ) : strony bocznej podstaw y paliczka
w ięzadła podeszwowe staw ów bliższego palucha
śródstopno-paliczkow ych
podstawa kości śródstopia V podstawa paliczka bliższego palca V
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna
5.80 Warstwa trzecia mięśni podeszwy
stopy
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1.D o m ięśni tej warstwy zalicza się: m ięsień zginacz
palca m ałego (m. flexor digiti minimi), mięsień przy-
wodziciel palucha (m. adductor hallucis) i mięsień zgi­
nacz krótki palucha (m. flexor hallucis brevis).
2. O dsunięto do boku mięśnie warstwy 1.: mięsień od-
w odziciel palca m ałego (m. abductor digiti minimi)
i m ięsień odwodziciel palucha (m. abductor hallucis),
a m ięsień zginacz krótki palców (m. flexor digitorum
brevis) odcięto w pobliżu przyczepu początkowego.
Z warstwy 2 usunięto mięsień zginacz długi palców
(m. flexor digitorum longus) i m ięśnie glistowate (mm.
lumbricales) oraz odcięto mięsień czworoboczny pode­
szwy (m. quadratus plantae).
3. N erw podeszw ow y boczny i tętn ica podeszw ow a
boczna (n. et a. plantaris lateralis) biegną m iędzy 1 i 2
warstwą mięśni, kierując się bocznie; ich gałęzie głę­
bokie biegną w stronę przyśrodkow ą m iędzy mię­
U n e r w ie n ie C zyn n o ść
nerw podeszwowy przyśrodkow y zgina w stawie
(S2 i S3) śródstopno-paliczkow ym
palucha
gałąź głęboka nerwu podeszwowego odw odzi paluch
bocznego (S2 i S3) wzm acnia łu k
poprzeczny stopy
gałąź powierzchowna nerwu zgina w stawie
podeszw ow ego bocznego (S 2 i S3) śródstopno-paliczkow ym
palca V i wspom aga
zginanie te g o palca
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna P odeszw a stopy 387

Warstwa czwarta mięśni podeszwy

ZW RÓ Ć UW AGĘ: M. fle xo r dig ito ru m longus
1. Do mięśni tej warstwy zalicza się: 3 mięśnie m ię­
dzykostne podeszw ow e i 4 grzbietowe (musculi in-
terossei plantares et dorsales) - w części przedniej
stopy - oraz ścięgna mięśnia strzałkowego długie­ M. fle xo r
go (tendo musculiflbularis longi) i m ięśnia piszczelo­ d ig ito ru m brevis
wego tylnego (tendo musculi tibia lis posterions) -
w części tylnej stopy.
2. W celu uwidocznienia warstwowego układu mięśni
podeszw y z 3 pierw szych w arstw pozostaw iono:
C apita ossium
mięsień odwodziciel palca m ałego (m. abductor digiti
m etatarsaliu m
minimi) i mięsień zginacz krótki palca małego (m.fle-
xor digiti minimi) oraz mięsień odwodziciel palucha Lig. plantare
(m. abductor hallucis) i mięsień zginacz krótki palu­
cha (m.ftexorhallucis brevis).
3. M ięśnie m iędzykostne podeszw ow e przyw odzą
palce IH-V do linii przechodzącej przez drugą kość Caput mediale
śródstopia i drugi palec, podczas gdy mięśnie mię­
dzykostne grzbietowe odwodzą palce od tej linii. Caput laterale M ' flexor
M. fle x o r d igiti hallucis brevis
m inim i brevis
Ścięgno
początkow e

A p o n e u ro sis plan taris -

M. tib ia lis posterior
fa scicu lu s lateralis

Lig. ca lcaneonaviculare plantare

Lig. plantare longum

M. a b d u cto r hallucis

M. fle xo r digitoru m brevis

A poneurosis plantaris

Tabela 5.12 Mięśnie podeszwy - warstwa czwarta

M ię s ie ń P rz y c z e p p o c z ą tk o w y P rz y c z e p k o ń c o w y U n e r w ie n ie C zyn n o ść

mięśnie m iędzykostne podeszwowe podstawa i strona przyśrodkowa powierzchnie przyśrodkowe podstaw przywodzą palce (II-IV)
(3 mięśnie: P1-P3) kości śródstopia III-V paliczków bliższych palców III-V zginają w stawach
śródstopno-paliczkowych

— nerw podeszwowy boczny (S2 i S3)

mięśnie m iędzykostne grzbietowe sąsiadujące powierzchnie kości DV. powierzchnia przyśrodkowa odw odzą palce (II-IV)
(4 mięśnie: D1-D4) śródstopia kV paliczka bliższego palca II; i zginają w stawach
od D 2 do D 4: powierzchnia boczna śródstopno-paliczkowych
p a licz kó w ll-IV

D o s tro n y
 388 P o deszw a stopy ROZDZIAŁ 5 / Kończyna dolna

M. fle x o r digitoru m brevis

M .fle x o r d ig ito ru m iong us

M. fle x o r hallucis Iongus

M, a d d u c to r hallucis
M. fle xo r hallucis brevis

M, a b d u cto r hallucis
M . fle x o r hallucis brevis
M. abductor
digiti m inim i

M. fle xor
digiti m inim i

M. fib u la ris Iongus

M. adductor hallucis

M. tib ia lis a n te rio r

M. fle xor digiti m inim i

Sulcus M. tib ia lis po ste rio r

tendinis m u s c u ii.
fib ularis longi
Tuberositas ossis cu boidei T u b ero sita s ossis navicularis
O ssa sesam oidea
T uberculum an te rius ossis m etatarsi I
C a p u t tali

C apita ossium
S uste ntaculum tali m etatarsalium ll-V
M. quadratus plantae

Sulcus te n d in is m uscuii
M. abductor fle xo ris hallucis longi
ditgiti m inim i

T ub er calcanei
M. fle x o r dig ito ru m brevis
plantaris

Kości stopy. Widok od strony podeszwowej

A. Przyczepy m ięśni. B. Pola obciążeń. M asa ciała jest p rzenoszona przez kość piszczelową
i strzałkę na kość skokową, następnie na guz piętowy, na głow y kości śródstopia H-V oraz na
trzeszczki palucha.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw s k o k o w o - g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y 389

C artílago epiphysialis

Plicae synoviales

Epiphysis

O s m etatarsi I

A Cartílago
epiphysialis

Plicae synoviales

Os m etatarsi II

E piph ysis

Epiphysis calcanei

5.83 Przekroje strzałkowe przez stopę

A. Stopa dziecka 4-letniego. B. Stopa dziecka 10-letniego.
ZW RÓ Ć U W AG Ę
1. W obrębie stopy m łodszego dziecka (ryc. A) nasady kości długich
(kości piszczelowej, kości śródstopia i paliczków) kostnieją jak ko­
ści krótkie, z ośrodkam i kostnienia w obrębie chrząstki (kostnienie
śródchrzęstne). Proces ten objął już pow ierzchnię większych kości
stępu.
2. W obrębie stopy starszego dziecka (ryc. B) doszło do skostnienia
grzbietowych i podeszw ow ych pow ierzchni wszystkich kości stę­
pu, a chrząstka nasadow a zachow ała się tylko na pow ierzchniach
stawowych.
3. Ośrodek kostnienia w obrębie guza kości piętowej, w miejscu przy­
czepu ścięgna piętowego (tendo calcaneus) i rozcięgna podeszwowe -
go (aponeurosisplan taris), zrasta się z trzonem m iędzy 6 a 10 r.ż.
4. Kostnienie kości śródstopia I przebiega podobnie jak kostnienie pa­
liczków, czyli 2 ośrodek kostnienia znajduje się w obrębie podsta­
wy, a nie w obrębie głowy, jak w drugiej i kolejnych kościach śród­
stopia.
5. G uz piętowy, trzeszczki pierwszej kości śródstopia oraz głowy ko­
ści śródstopia II-V (na preparacie w idoczna jest II) podtrzymują
łu k p o d łu ż n y stopy. Część przyśrodkow a łu k u podłużnego jest
wyższa i bardziej ruchom a niż boczna.

D o s tro n y
 390 S taw s k o k o w o -g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

C orpus tali

Ossa cu neiform ia
T u b erculum laterale

Lig. ca lcaneo fibu la re Ossa m etatarsi

P ha la nges

m etatarsi C ap ut ossis m etatarsi

m etatarsi
Troch lea fib u la ris T u b ero sita s ossis
m etatarsal is V

Lig. d e ltoideu m

S ulcus te n d in is m usculi
fle xo ris hallucis longi

M. a b d u c to r hallucis
an te rio r T ub ero sita s ossis navicularis M. a b d u c to r hallucis
M . fle xo r hallucis brevis O s se sam oide um m ediale
C ap ut tali
S uste ntaculum tali

Kości stopy. Widok od strony przyśrodkowej i od strony bocznej

A, Widok od strony bocznej. Część boczna łuku podłużnego stopy składa się z kości piętowej, koś­
ci sześciennej oraz IV i V kości śródstopia. B. W idok od strony przyśrodkowej. Część przyśrodko­
wa łuku podłużnego stopy składa się z kości: piętowej, skokowej, łódkowatej, 3 kości klinowatych
oraz I, II i m kości śródstopia.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw s k o k o w o -g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y 391

i
i i

Zdjęcie RTG stopy i stawu skokowo-goleniowego

A. Staw skokowo-goleniowy (articidatio talocruralis). Projekcja przyśrod­
kowa. B. Staw skokowo-goleniowy. Projekcja przednio-tylna. C. Projek­
cja boczna stawu skokowo-goleniowego. D. Stopa. Projekcja boczna. M -
kostka przyśrodkowa (malleolus media lis); L - kostka boczna (malleolus la­
teralis); T - kość skokowa (talus); Ca - kość piętowa (calcaneus); S - pod­
pórka kości skokowej (sustentaculum tali); N - kość łódkowata (os navicu-
lare); Cu - kości klinowate (ossa cuneifonnia); Cb - kość sześcienna (os cu-
boideum); M T - kości śródstopia (ossa metatarsi); T T - zatoka stępu (sinus
tarsi);A - ścięgno piętowe (tendo calcaneus seu Achillis); F - tkanka tłusz­
czowa; grot strzałki - nałożone na siebie kość piszczelowa (tibia) i strzał­
ka (fibula); F T - więzozrost piszczelowo-strzałkowy (syndesmosis tibiofibu-
laris); FHT - mięsień zginacz długi palucha (m. flexor hallucis longus); E M
- mięśnie prostowniki (musculi extensores).

D o s tro n y
 392 S taw s k o k o w o -g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

U. fib u la ris b re vis

Facies m e d ialis

M em brana interossea cruris

Pole podskórne trójkątne

M alleolus m edlalls

Lig. tibiofibulare anterius

Lig. deltoideu m

Lig. talofibulare anterius

Lig. talocalcaneum interosseum

Lig. talo n a v ic u la re do rsa le

Lig. blfurcatum
O s n a viculare

O s cu boideu m Ligam enta cu neon avicu la r ¡a dorsal ¡a

O s cu neiform e laterale Os cu neiform e m ediale (1)

Ligam enta tars o m e ta ta rs a lia dorsal ¡a

Ligamenta m etatarsal ia dorsal ¡a O s m etatarsi i

| Staw skokowo-goleniowy oraz więzacłta grzbietu stopy

A. Więzadła. Widok od przodu i od góry. Stopę w stawie skokowo-goleniowym (arti-
culatio talocruralis) zgięto podeszwowo, usunięto przednie w łókna torebki. B. Torebkę
stawową stawu skokowo-goleniowego w ypełniono płynem . Widok od przodu.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Włókna błony międzykostnej goleni (membrana interossea cruris) i w ięzadeł pisz-
czelowo-strzałkowych układają się tak, że mięśnie ham ują ruchy strzałki ku do­ Lig. tib io fibulare
łowi, pozwalając na jej nieznaczne ruchy ku górze. an te rius
2. Słabe więzadło piszczelowo-strzałkowe przednie (lig. tibiofibulare anterius) sto­
sunkowo łatw o ulega uszkodzeniu.
M. tib ia lis
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):
posterior
3. Błona maziowa przechodzi na szyjkę kości skokowej (collum tali).
4. Powierzchnie stawowe przednie kości skokowej i kości piętowej są w ypukłe,
Lig. ta loca lca neu m
dzięki czemu stopa w stawie poprzecznym stępu (articulatio tarsi transversa) m o­ interosseum
że być nawracana i odwracana. M. fle xo r
d ig ito ru m longus
5. Ścięgna przebiegające w pobliżu podpórki kości skokowej (sustentaculum tali)
układają się w następujący sposób: ścięgno mięśnia zginacza długiego palucha M. fle xo r hallucis longus
(m. flexor hallucis longus) znajduje się pod podpórką, ścięgno mięśnia zginacza
długiego palców (m. flexor digitorum longus) od jej strony przyśrodkowej, a ścięg­
no mięśnia piszczelowego tylnego (m. tibialis posterior) nad nią, w pobliżu więzadła
trój graniastego (lig. deltoideum).

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw s k o k o w o - g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y 393

Lig. tib io fib u la re posterius

Lig. ta lo fib u la re posterius

M alleolus m edlalls

M alleolus lateralis
T a lu s

Lig. ta lo fib u la re posterius

pars tib io ta laris
Partes llgam entl d e ltoldel
pars tib io calcan ea

Sulcus te n d in is m usculi fle xo ris hallucis longi

Lig. ca lcaneo flbu la re

A rea bursae te n d in is calcanei

Tendo ca lcaneu s

Staw skokowo-goleniowy.
Widok od tyłu
A. Preparat. B. Torebkę stawową stawu skokowo-gole-
niowego w ypełniono płynem . Zwróć uwagę na bruzdę
dla mięśnia zginacza długiego palucha (sulcus tendinis
musculi flexoris hallucis longi). M ięsień krzyżuje staw
skokowo-goleniowy od tyłu. Zauw aż także bruzdy wy­
tw orzone na pow ierzchniach tylnych obu kostek. Każ­
da z nich zawiera po dwa ścięgna.
Sulcus tendinis m usculi
ZWRÓĆ UWAGĘ: fle xoris hallucis longi
1. Część tylna stawu skokowo-goleniowego jest wzmoc­
niona przez biegnące poprzecznie w łókna w ięzadła
piszczelow o-strzałkow ego tylnego /lig. tibiofibulare Bruzda dla piszczelow ego tyln e g o Lig. tib io fibulare posterius
posterius) i w ięzadła skokow o-strzałkow ego tylnego ścięgna
(Hg. talofibulareposterius). m ięśnia zginacza d łu g ie g o palców
Bruzda dla P^trzałkowego długiego
2. W ięzadło pięto w o -strzałk o w e (lig. calcaneoflbulare) ścięgna
stabilizuje staw skokowo-goleniowy. Część piszczelo- m ięśnia | strzałkowego krótkiego
Pars tib io ca lca n e a iigam enti d e ltoidei
w o-skokowa tylna (pars tibiotalaris posterior) i część
Lig. talofibulare posterius
piszczęlowo-piętowa (pars tibiocalcanea) w ięzadła trój-
S uste ntaculum tali
graniastego (lig. deltoideum) stabilizują go od strony
przyśrodkowej. Lig. calcaneofibulare

3. Bruzda dla mięśnia zginacza długiego palucha (sulcus

Area bursae te n d in is calcanei Area tend inis calcanei
tendinis musculi flexoris hallucis longi) znajduje się
m iędzy guzkiem przyśrodkow ym i bocznym (tuber­
culum tnediale et laterale) wyrostka tylnego kości sko­ Tuberculum laterale
kowej i p rzed łu ża się pod podpórkę kości skokowej T u b erculum m ediale
(sustentaculum tali). B

D o s tro n y
 394 S taw s k o k o w o -g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

Bruzda dla m ięśnia piszczelow ego tylneg o

C ollum tali

Ten do ca lcaneu s
Lig. talonaviculare do rsa le

O s cu neiform e m ediale (I)

S ulcu s te n d in is m usculi
fle xo r is hallucis longi

Bursa te n d in is calcanei

C alca neus

L*g. Pars tib io ta la ris po ste rio r llgam enti d e ltoidei

O s naviculare ca lc aneo naviculare -IP
I_LT £ulb e rcu lu mm ediale
Pars tib io navicu la r is ligam enti d e ltoidei plantare Pars tib io ca lca n e a ligam enti d e ltoidei

C
Sustentaculum tali

5.88 W ięzadła stawu skokow o-goleniow ego. W id ok od strony przyśrodkowej

ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Z kanału kostki przyśrodkowej (sulcus malleolaris media lis) usunięto mięsień piszczelowy tyl­
ny (m. tibialisposterior). W idoczne w ięzadło trójgraniaste (lig. deltoideum) i w ięzadło piętowo-
-łódkow epodeszw ow e (Hg. calcaneonaviculareplantare).
2. W ięzadło trójgraniaste jest przyczepione u góry do kostki przyśrodkowej oraz poniżej do
kości skokowej, kości łódkowatej i kości piętowej.

Lig. tib io fib u la re anterius

T alus
Lig. ta io fibu la re anterius 5.89 Więzadta stawu
Lig. talonaviculare do rsa le
skokowo-golenio­
wego. Widok
Os naviculare
Lig. b ifurcatum :
od strony bocznej
M alted us lateralis lig. ca lcaneo naviculare
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
e t lig . ca lca n e o cu b o id e u m
1. Stopę zgięto podeszwowo w sta­
wie skokowo-goleniowymfi/rfict/-
latio talocruralis) i uw idoczniono
część trzonu kości skokowej. Sto­
pa w pozycji odwróconej, przy­
wiedzionej i zgiętej podeszwowo
- inwersja (imersio).
2. Więzadła łączące kość piętową
z kością łódkow atą, kością sko­
Lig. calcaneofibulare
kową i strzałką ograniczają prze­
suwanie się kości piętowej ku ty­
łowi.
C alca neus
Lig. ta loca lca neu m Lig. taloca lca neu m Lig. ca lca n e o cu b o id e u m O s cu boideu m
laterale interosseum do rsa le

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw s k o k o w o -g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y 395

M alleolus lateralis M alleolus m edialis

Fossa m alle oli la te ra lis

Suicus te n d in is m usculi fle xo ris hallucis longi

A rea pro parte profunda

ligam enti tib io fib u la ris
po sterioris

Facies m a lle o la ris la te ra lis F acie s m a lle o la ris m e d ialis

C ap ut tali

C orpus tali
Facies su perio r tro chleae tali
C oiium
tali
F acies su p e rio r
Facies m alleolaris m edialis
trochleae tali

Facies m alle olaris

lateralis Caput tali

Facies a rticu la ris Tuberculum laterale

(c a p u t tali) Sulcus tendinis musculi

fle xoris hallucis longi
c
Tuberculum mediale

5.90 Powierzchnie stawowe stawu skokowo-goleniowego

A. Kość skokową odpreparow ano od kości goleni. Widoczne są od
dołu powierzchnie stawowe kości piszczelowej i strzałki oraz widocz­
na od góry powierzchnia górna bloczka kości skokowej (facies superior
trochleae tali). Ta ostatnia powierzchnia jest szersza z przodu, w wyni­
ku czego kostki przyśrodkowa i boczna, które obejmują kość skoko­
wą po obu stronach, są odpychane przy zginaniu grzbietowym sto­
py. Pozycja stopy podczas pełnego zgięcia grzbietowego jest stabil­
na, w przeciwieństwie do pozycji pełnego zgięcia podeszwowego.
W zgięciu podeszwowym, kiedy kości goleni łączą się stawowo z węż-
szą, tylną częścią pow ierzchni stawowej górnej kości skokowej, możli­
we są niewielkie ruchy przywodzenia i odwodzenia, co prowadzi do
braku stabilności stawu w tej pozycji. B. Kość skokowa. Widok od
strony bocznej. Zwróć uwagę na leżącą po stronie bocznej trójkątną
p ow ierzchnię kostkow ą boczną dla p o łączen ia stawowego z po­
wierzchnią stawową kostki bocznej. C. Kość skokowa. Widok od stro­
ny przyśrodkowej. Zwróć uwagę na powierzchnię w kształcie prze­
cinka dla połączenia stawowego z powierzchnią stawową kostki przy­
środkowej.

D o s tro n y
 396 S taw s k o k o w o -g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

Syndesm osis tlb lo flbularls

Dolna granica podskórnej tkanki tłuszczow ej

M alleolus m edlalls ( M j

M alleolus lateralis (L)

ü g .d e lto id e u m ffi,)

M. tib ia lis p o s te rio r (11)

Llg. ta lo flb u la re po sterius ( 1)

S ustentaculum tall (9)
M. fle xo r hallucls longus (8)

M. flb u la ris brevis (2)

M. fle x o rd lg lto ru m lo n g u s ffO j

M. a b d u cto r hallucls longus (7) M. flb u la ris longus (3)

N. e t a. plantaris m edlalls

Processus m edlalls
M. q u adratus plantae
N. e t a. plantaris lateralis
M. a b d u cto r dlgltl m inim i (4)
M. fle xo r dlg lto ru m brevis
Apo neu rosis plantaris (6)

Capsula adiposa (5)

5.91 Przekrój czołowy

i RM stawu skokowo-gdeniowego
A. Przekrój czołowy. B. Skan RM w płaszczyźnie
czołowej (numery na ryc. B odnoszą się do struktur
oznaczonych na ryc. A).
ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Kość piszczelowa spoczywa na kości skokowej, a ta
z kolei na kości piętowej. Między kością piętową
a skórą znajduje się kilka otorbionych „poduszek"
tłuszczowych.
2. Kostka boczna (malleolus lateralis) sięga niżej niż
kostka przyśrodkowa (malleolus medialis).
3. Więzozrost piszczelow o-strzałkow y jest słabym
pasmem więzadłowym.
4. Więzadło skokowo-piętowe międzykostne (lig. ta-
localcaneum interosseum) oddziela staw skokowo-
-piętowy (articulatio talocalcanea seu subtalaris) od
stawu skokowo-piętowo-łódkowego (articulatio ta-
localcaneonavicularis).
5. Podpórka kości skokowej (sustentaculum tali) jest
bloczkiem dla mięśnia zginacza długiego palucha
(m. flexor hallucis longus) i miejscem przyczepu
części piszczelowo-piętowej w ięzadła trójgrania-
s t e g o (pars Tibiocalcanea Ugamenti delToidei).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw s k o k o w o - g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y 397

A. tib ia lis a n te rior

e t n. fib u la ris p rofund us (4)

M. exte nsor hallucis long us (3) M extensor d igitoru m longus (5)

M. tib ia lis a n te rio r (2)

M. fib u la ris te rtiu s (5)

N .s a p h e n u s

V. sa phen a m agna (1)

M alleolus m edialis (M)

M alleolus lateralis (L)

Lig. d e itoideu m Lig. ta lo f i bulare posterius

M. tib ia lis po ste rio r (13)

M. fib u la ris brevis (6)
U. fle x o r dig ito ru m longus (12)
M. fib u la ris longus (7)
T ub erculum m ediale
N. sural is
Przekrój poprzeczny A. tib ia lis p o s t e r io r e t n. tib ia lis

i RM staw u V. saphena parva (8)

sko ko w o -g o le n io w e go R.
Lamina profunda fasciae cruris
m edialis (arterla e t nervus)
A. Przekrój poprzeczny. B. Skan RM w płasz­ Tub er calcanei
czyźnie poprzecznej (numery na ryc. B odno­ M. fle xo r hallucis longus (10)
szą się do struktur oznaczonych na ryc. A). T ub erculum laterale
Ten do ca lcaneu s (9)
ZW R Ó Ć U W A G Ę :
1. Trzon kości skokowej (corpus tali) ma klino­ Bursa te n d in is calcanei
waty kształt i jest objęty przez kostki bocz­
ną i przyśrodkową. Obie kostki są z nim Bursa su bcu tan ea ca lcanea
połączone za pomocą więzadła trójgrania- A
stego (lig. deitoideum) i więzadła skokowo-
strzałkowego tylnego (lig. taioflbuiare poste­
rius). co zapobiega przemieszczaniu się ko­
ści do przodu.
2. Ścięgno mięśnia zginacza długiego palu­
cha leży w pochewce (vagina tendinis inu-
sculi flexoris hallucis longi) m iędzy guz­
kiem bocznym a przyśrodkowym (tuber­
culum laterale et medíale) wyrostka tylnego
kości skokowej (processus posterior tali).
3. Do tyłu od kostki bocznej leżą dwa ścięg­
na mające wspólną pochewkę. Do tyłu od
kostki przyśrodkowej znajdują się również
dwa ścięgna, lecz każde z nich leży w osob­
nej pochewce.
4. Blaszka głęboka troczka zginaczy powsta­
je z warstwy włóknistej pochewek ścięgien.
Blaszka ta oddziela naczynia piszczelowe
tylne i nerw piszczelowy od mięśnia zgina­
cza długiego palucha i mięśnia zginacza
długiego palców.
5. N a powierzchni ścięgna piętowego m oż­
na znaleźć m ałą kaletkę podskórną pięto­
wą (bursa subcutánea calcaned). Duża, sta­
le występująca kaletka ścięgna piętowe­
go (bursa tendinis calcanei) leży pod tym
ścięgnem. Kaletka ta zawiera duży fałd
maziowy.
6. Tętnica piszczelowa przednia i towarzy­
szący jej nerw znajdują się pośrodku częś­
ci przedniej stawu skokowo-goleniowego.
Dwa ścięgna leżą przyśrodkowo, a dwa
bocznie od tych struktur.

D o s tro n y
 398 S ta w s k c w o w o g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

Os m etatarsi

Ligamenta m etatarsalia plantaría

Ligam enta tarsom etatarsalia plantaría

Os c u n e ifo rm e m ediale
Ligamenta tarsom etatarsalia plantaría

Os cuboideu m
M. tibialis an te rior

Tendo m usculi fib u la ris longi

Os naviculare

Llg. calcaneo cub oideum plantare Lig. calcaneo naviculare plantare

(seu lig. plantare breve)

Lig. plantare longum

S ustentaculum tall

M alleolus m edialis

M. tib ia lis posterior

Sulcus te n d in is m usculi fle xo ris hallucis longi

Calcaneus

[*££J| Więzacłła podeszwy - I. Widok od strony podeszwy

ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Widoczne są przyczepy końcowe trzech długich ścięgien: mięśnia
strzałkowego długiego (m. fibularis longus), mięśnia piszczelowego
przedniego (m. tibialis anterior) i mięśnia piszczelowego tylnego (m.
tibialisposterior).
2. Ścięgno mięśnia strzałkowego długiego krzyżuje podeszwę, biegnąc
w bruździe kości sześciennej (sulcus tendinis musculifibularis longi) do
przodu od jej guzowatości (tuberositas ossis cuboidei), a następnie przy­
czepia się do podstawy I kości śródstopia. Pod tym ścięgnem przebie­
gają niektóre włókna więzadła podeszwowego długiego (lig. plantare
longum), tworząc dla ścięgna włóknisty mostek. Podobnie jak mięsień
piszczelowy przedni, ścięgno mięśnia strzałkowego długiego przycze­
pia się zwykle do kości klinowatej przyśrodkowej. Mięsień strzałko­
wy długi nawraca, odwodzi i zgina stopę, uczestnicząc w ewersji sto­
py (eversio). Ścięgno tego mięśnia w odcinku goleniowo-stępowym
znajduje się w pochewce wspólnej mięśni strzałkowych (vagina mu­
sculorum fibularium communis), gdzie biegnie razem ze ścięgnem mięś­
nia strzałkowego krótkiego. W obrębie podeszwy, biegnąc poprzecz­
nie, objęte jest pochewką podeszwową (vagina plantaris tendinis mu­
sculi fi bulans longi).
3. Część włókien ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego (tendo musculi
tibialis posterioris) rozszerza się w achlarzowato, obejmując kości leżą­
ce do przodu od stawu poprzecznego stępu (articulado tarsi transver­
sa). Ścięgno mięśnia piszczelowego tylnego (tendo musculi tibialis po­
sterioris) uczestniczy w inwersji stopy.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S t a w s k o k o w o -g o l e n i o w y o r a z s t a w y s t o p y 399

Więzadła podeszwy - II.

Widok od strony podeszwy
Os m etatarsi
A. Warstwa głęboka. B. Kostny łańcuch obciążeń dla
głowy kości skokowej. Widok od strony podeszwo-
wej (po strome lewej). Kości i w ięzadła. W idok od
strony podeszwowej (po stronie prawej). Głowa kości
Ligam enta
skokowej jest podtrzym ywana przez więzadło pięto- ✓ tarsom etatarsalia
w o-łódkow e podeszw ow e (lig. calcaneonaviculare plantaría
plantare) i ścięgno m ięśnia piszczelowego tylnego
(tendo musculi tibialis posterioris). Ligam enta
m etatarsalia plantaría
ZW RÓĆ UW AGĘ:
1. W ięzadło piętow o-sześcienne podeszw ow e (lig.
cakaneocuboideum plantare) i piętow o-łódkow e p o ­ Os cuneiform e medíale
deszwowe (lig. calcaneonaviculare plantare) są wię-
zadłam i dolnym i stawu poprzecznego stępu (arti­ Ug.
culado tai-si transversa). c u n eocubo id eum
plantare
2. W ięzadła części przedniej stopy biegną ku tyłow i Ligam enta cuneonavicularia
po obu stronach długiej osi III kości śródstopia plantarla
i kości klinowatej bocznej. W ten sposób nacisk na Lig.
I kość śródstopia, jaki powstaje w obrębie palucha cuboideo naviculare
w czasie chodu, przenoszony jest na kość łódko- plantare Os naviculare
watą i skokową - bezpośrednio przez kość klino­
watą przyśrodkow ą, a p o śred n io przez II kość
Lig. calcaneonaviculare
śródstopia i kość klinowatą pośrednią oraz przez L¡g. ca lcaneo cub oideum
plantare
III kość śródstopia i kość klinowatą boczną. plantare
(s e u lig . p la n ta re breve )
3. Nacisk z IV i V kości śródstopia przenoszony jest
bezpośrednio na kość sześcienną i kość piętową.
4. Kości tworzące łuk p o d łu ż n y boczny stopy prze­ Sustentaculum tali
Tub erculum an te rius
mieszczają się ku tyłow i dzięki sąsiadującym wię-
calcanei
zadłom.

C a lca n e u s

Lig. ca lcaneocuboideum plantare

(seu lig . pla n ta re breve)

Lig. calcaneonaviculare
plantare

Lig. de ltoideu m

D o s tro n y
 400 S T A W S K O K O W O -G O LE N lO W ï' O R A Z S T A W / STOFY R O Z D Z IA Ł 5 / K ończyna dolna

Phalanx distalis

Phalanx m edia

Phalanx proxlm alis

Ossa m etatarsi (I-V)

e t ossa dig ito ru m (phalanges)

O ssa m etatarsi

O s cu n e ifo rm e m ediale

O s cu n e ifo rm e Interm edium

O s c u n e ifo rm e laterale

O s cu b o ld e u m Ossa tarsi (pars an te rior)

O s naviculare

C ap ut tali

C ollum tali

C o rp u s tall
Ossa tarsi (pars po sterior)

Calcaneus

L A TE R A LIS M E D IA L IS M E D IA L IS LA TE R A LIS

Facies artioularls calcanea an te rior

Facies a rticu la ris ta la ris an te rior
Facies artioularls pro llgam entl
calcaneonavlcularl plantarl
Facies a rticu la ris talaris m edia
Facies artioularls ca lcanea m edia
Lig. taloca lca neu m interosseum
Lig. talocalcaneum interosseum

Facies articularis calcanea po sterior Facies articu la ris talaris posterior

T uberculum laterale
Sulcus tendinis m usculi
S iodełkow ata część tylna,
fle xoris hallucis longi
po kryta tk a n k ą tłu szc zo w ą

Tuberculum m ediate Facies plan taris tali

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw s k o k o w o - g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y 401

T a b e la 5.13 S taw y sto p y

Sfaw Typ stawu Powierzchnie stawowe Torebka stawowa Więzadła Ruchy

staw skokowo-piętowy staw płaski dolna powierzchnia trzonu warstwa włóknista torebki więzadło skokowo-piętowe odwracanie i nawracanie stopy
kości skokowej stawowej jest przyczepiona przyśrodkowe, boczne i tylne
i górna powierzchnia do brzegów powierzchni
kości piętowej stawowych

staw skokowo-piętowo-łódkowy część skokowo-łódkowa ■ głowa kości skokowej warstwa włóknista torebki więzadło piętowo-łódkowe możliwy jest ruch ślizgowy
staw kulisty łączy się stawowo stawowej niekompletnie podeszwowe, które i obrotowy
z kością piętową otacza staw podtrzymuje głowę
i łódkowatą kości skokowe

staw piętowo-sześdenny
staw płaski odcinek przedni kości piętowej
łączy się stawowo z tylną
powierzchnią kości
sześciennej
warstwa włóknista torebki
stawowej otacza staw
więzadło piętowo-sześdenne inwersja i ewersja
(grzbietowe),
więzadło piętowo-łódkowe
podeszwowe, więzadło
podeszwowe długie

stawy stępowo-śródstopne stawy płaskie część przednia kości stępu warstwa włóknista torebki więzadła stępowo-śródstopne ruchy ślizgowe
łączy się stawowo stawowej otacza staw grzbietowe, podeszwowe
z podstawami i międzykostne
kości śródstopia

stawy międzyśródstopne stawy płaskie podstawy kości śródstopia łączą warstwa włóknista torebki więzadła międzyśródstopne możliwe są niewielkie ruchy
się stawowo między sobą stawowej otacza każdy staw grzbietowe, podeszwowe poszczególnych kości
i międzykostne

stawy śródstopno-paliczkowe
stawy kłykciowe głowy kości śródstopia warstwa włóknista torebki więzadła poboczne zginanie, prostowanie,
łączą się stawowo stawowej otacza każdy staw wzmacniają torebkę w pewnym stopniu
z podstawami paliczków stawową po każdej przywodzenie i odwodzenie
bliższych stronie, więzadła oraz obwodzenie
podeszwowe
wzmacniają
podeszwową
część torebki

stawy międzypaliczkowe stawy zawiasowe głowa paliczka łączy się warstwa włóknista torebki więzadła poboczne zginanie i prostowanie
stawowo z podstawą stawowej otacza każdy i podeszwowe
paliczka staw

Kości stopy i staw skokowo-piętowy

A. Kości stopy (ossa pedis). W idok od strony grzbietow ej. B. P o ­
wierzchnie stawowe stawu skokowo-piętowego (articulatio talocalca-
nea). Powierzchnie stawowe po stronie podeszwowej kości skokowej
i pow ierzchnie stawowe po stronie grzbietowej kości piętowej p rzed­
stawiono jak na zwróconych do siebie stronach książki.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):
1. Staw skokowo-piętowy należy do stawów płaskich. Odpowiadają­
ce sobie pow ierzchnie stawowe nie są d o kładnym i odbiciam i lu­
strzanym i, np. jedna jest szersza niż druga.
2. Kość skokowa jest częścią: (a) stawu skokowo-goleniowego oraz
(b) stawu skokowo-piętowo-łódkowego.
3. W stawie skokowo-goleniowym (articulatio taiocruraiis) możliwe są
tylko ruchy zginania (flexio) i prostow ania (extensio). W stawie sko­
kow o-piętow o-łódkow ym (articulatio talocalcaneonavicularis) wystę­
pują ruchy ewersji i inwersji.
4. Staw skokowo-piętowy jest oddzielony przez zatokę stępu od sta­
wu skokow o-piętow o-łódkow ego (zatoka stępu = bruzda kości pię­
towej + bru zd a kości skokowej).
5. N a rycinie widoczne są: w ypukła powierzchnia stawowa skokowa
tylna (facies articularis talaris posterior), wklęsła powierzchnia stawo­
wa skokowa środkowa i przednia (facies articularis talaris media et an­
terior) oraz wklęsła powierzchnia stawowa kości łódkowatej. Wszyst­
kie te powierzchnie stawowe mają swoje odpowiedniki na kości sko­
kowej.

D o s tro n y
 402 S taw s k o k o w o - g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

M. tib ia lis an te rior

Tendo calcaneus
P lica syn o v ia lis

Lig. talo n a v ic u la re do rsa le

Lig. tib io f ¡bulare
anterius

Lig. ca lcaneo naviculare

C aput taii
Lig. bifurcatum
Lig. talofibulare
anterius

Bursa tendinis
calcanei O ssa cu n e ifo rm ia

Lig.
calcaneofibulare

Lig. talocalcaneum
interosseum

M. fib u la ris longus

M. fib u la ris brevis

Lig. ca lca n e o cu b o id e u m dorsale

C alcaneus e t o s cu boideu m

5.96 Ruchy inwersji i ewersji stopy

Ruchy ewersji i inwersji stopy są możliwe w obrębie stawu skokowo-
-piętowego, skokow o-piętow o-łódkow ego i poprzecznego stępu. A.
Stopa. Widok od strony tylnej i bocznej. Stopa w inwersji pozwala
uwidocznić powierzchnie stawowe i napięte w ięzadła. B. Tylna i przy­
środkowa część stopy z usuniętą kością skokową. Widok od góry. C.
Tylna część stopy z usuniętą kością skokową. W idok od góry i od
strony bocznej. Zwróć uwagę na gładką powierzchnię stawową tylną,
środkową i przednią na kości piętowej, powierzchnię stawową więza­
dła piętowo-łódkowego podeszwowego (facies articularis ligamenti cal-
caneonavicularis plantaris) oraz gładką powierzchnię na kości łódkow a-
tej, która tworzy panewkę dla kości skokowej.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Widoczne są: (a) powierzchnia stawowa skokowa tylna na kości pięto­
wej, (b) powierzchnia stawowa skokowa przednia na kości piętowej,
(c) głowa kości skokowej. Wszystkie te powierzchnie są wyczuwalne
w badaniu palpacyjnym. Ponieważ inwersja stopy jest zazwyczaj p o ­
łączona ze zgięciem podeszwowym w stawie skokowo-goleniowym,
widoczna jest również (d) powierzchnia górna i obie powierzchnie kost­
kowe bloczka kości skokowej.
2. Więzadła: skokowo-strzałkowe przednie i piętowo-sześcienne grzbie­
towe to słabe pasma, które łatw o ulegają rozerwaniu. W ięzadło roz­
dwojone i skokowo-łódkowe są dobrze napięte. Silne więzadło pię-
towo-strzałkowe nie przyczepia się do „w ierzchołka" kostki bocz­
nej, ale do gładkiej pow ierzchni leżącej do przodu od wierzchołka.
W związku z tym w ierzchołek kostki może brać udział w utrzym y­
waniu ścięgien mięśni strzałkowych.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):
3. Wypukła powierzchnia stawowa skokowa tylna kości piętowej jest od­
dzielona strukturam i więzadłowymi wewnątrz zatoki stępu od wklę­
słych powierzchni stawowych skokowych przedniej i przyśrodkowej.
4. W szerszej, bocznej części zatoki stępu występują: (a) silne więzadło
skokowo-piętowe międzykostne (lig. talocalcaneum interosseum), (b)
przyczep troczka prostowników (retinaculum musculorum extensorum),
który biegnie przyśrodkowo między w ięzadłem skokowo-piętowym
międzykostnym i bocznym (lig. talocalcaneum interosseum et la tera le).
5. Staw skokowo-piętowy (articulatio subtalaris) posiada w łasną jamę
stawową, podczas gdy stawy skokowo-łódkowy (articulatio talonavi-
cularis) i skokowo-piętowy przed n i (articulatio talocalcanea anterior)
mają wspólną jam ę stawową.
6. Przestrzeń m iędzy kością łódkow atą a powierzchnią stawową sko­
kową środkową, znajdującą się na podpórce skokowej, jest wypeł­
niona w ięzadłem piętow o-łódkow ym podeszwowym, którego środ­
kowa część tworzy powierzchnię stawową pokrytą chrząstką.
7. Ściana przyśrodkowa panewki dla głowy kości skokowej jest wzmoc­
niona przez część w ięzadła trójgraniastego, które łączy się z więza­
d łem piętow o-łódkow ym podeszwowym. Ściana boczna jest utwo­
rzona przez powierzchnię stawową części piętowo-łódkowej więza­
dła rozdwojonego (facies articularis partis calcaneonavicularis ligamenti
bifurcati).
8. N a brzegach chrząstek stawowych leżą charakteryzujące się dużą
zmiennością osobniczą fałdy maziowe; niektóre z nich zawierają tkan­
kę tłuszczową.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw s k o k o w o - g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y 403

Os cu boideu m

Lig. b ifurcatum
T ub ero sita s ossis navicularis
Lig. calcaneo naviculare plantare

Facies a rticu la ris ta la ris a n te rior

Lig. d e ltoideu m
Lig. ta loca lca neu m interosseum
M. tib ia lis po ste rio r R etinaculum m usculoru m extensorum
(m iejsce przyczepu)
S uste ntaculum tali

Facies articu la ris ta la ris m edia

Lig. ta loca lca neu m laterale
Lig. ta loca lca neu m interosseum

Lig. ca lcaneo fibu la re

Sulcus te n d in is m usculi fle xo ris hallucis longi

Facies articu la ris ta la ris posterior

Ten do calcaneus
B

Lig. calcaneo naviculare plantare

Lig. de ltoideu m

M. tib ia lis po ste rio r

M. fle x o r dig ito ru m longus

N. plan taris m edialis

Lig. calcaneonaviculare laterale
A. tib ia lis po ste rio r

M. fle x o r hallucis longus

Lig. cuboldeonavlculare dorsale
N. plantaris lateralis
Lig. talocalcaneum interosseum

T endo ca lcaneu s

Lig.
— calcaneocuboideum
C alca n e u s
dorsale

Os cuboideum
Lig. ca lcaneo fibu la re

M. fibularis longus

M. abductor digiti minimi

D o s tro n y
 404 S taw s k o k o w o -g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

C orpus tali

Collum ta li

C ap ut tali

S ustentaculum tall
Tuberositas ossis
navicularis

P O S TE R IO R A N T E R IO R

Staw poprzeczny stępu

A. Kości stopy (ossa pedis). Widok od strony przyśrodkowej. B. Powierzchnie stawu poprzecznego stępu (articu­
la tio tarsi transversa). W skład tego połączenia wchodzi staw skokowo-piętowo-łódkowy (articulado talocalcaneo-
navicularis) i piętowo-sześcienny (articulado calcaneocuboidea). N a rycinie przedstaw iono, na wzór stron w książ­
ce, powierzchnie kości łódkowatej i sześciennej widziane od tyłu oraz pow ierzchnie kości skokowej i piętowej
widziane od przodu. Czarna strzałka przechodzi przez zatokę stępu, w której znajduje się w ięzadło skokowo-
-piętowe międzykostne {lig. talocalcaneum interosseum).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S taw s k o k o w o -g o l e n io w y o r a z s t a w y s t o p y 405

M E D IA L IS M E D IA L IS L A T E R A L IS

Facies a rticu la ris cu boidea

Os navícuiaré''

Tuberositas ossis navicularis Os cLiboideum

A N T E R IO R P O S T E R IO R

L A T E R A L IS M E D IA L IS MEDIALIS LA T E R A L IS
Area ossis cunelform ls medlalls

Area ossis m etatarsi II

Area ossis cunelform ls lateralis

;uboideu

A N T E R IO R P O S TE R IO R

| Staw klinowo-łódkowy, staw sześcienno-łódkowy i stawy stępowo-śródstopne

A. Kości stopy (ossa pedis). W idok od strony bocznej. B. Powierzchnie stawu klinowo-łódkowego (articulatio cu-
neonavicularis)isześcienno-iód]iowego(articulatiocuboideonavicularis). N arycinieprzedstaw iono,naw zórstron
książki, kość łódkow atą w w idoku od przodu, trzy kości klinowate (oznaczone 1, 2, 3) i kość sześcienną w w i­
doku od tyłu. C. Powierzchnie stawów stępowo-śródstopnych. N a rycinie, jak na stronach książki, przedsta­
w iono kość sześcienną i trzy kości klinowate w w idoku od p rzo d u oraz w w idoku od ty łu podstawy pięciu ko­
ści śródstopia (oznaczone I, II, III, IV, V).

D o s tro n y
 406 W ady ro zw o jo w e kości R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

Patella

Femur

Fabella

Fibula

Tibia

Ostrlgonum

Os naviculare

Os cuboideum

Tendo musculi tibialis posteriorls

Wady rozwojowe kości

A. Rzepka dw udzielna. Widok od tyłu. Czasami górno-boczny fragment rzepki kostnieje niezależnie i pozostaje
oddzielony. B. Trzeszczka (fabella). Widok od strony bocznej. Trzeszczka w obrębie głowy bocznej mięśnia dwu-
brzuścowego łydki obecna była w 21,6% spośród 116 badanych przypadków. C. Kość trójkątna (os trigonum). Wi­
dok od góry. Guzek boczny (tnberculum laterale) w obrębie wyrostka tylnego kości skokowej (processus posterior tali)
posiada w łasny ośrodek kostnienia. Kostnienie w tym miejscu rozpoczyna się między 7 a 13 r.ż. Jeśli nie nastąpi
połączenie z trzonem kości skokowej (corpns tali), tak jak w przypadku kości po lewej stronie ryciny, oddzielony
guzek nazywany jest kością trójkątną. Taką zm ienność opisano w 7,7% spośród 558 badanych stóp dorosłych osob­
ników, przy czym w 22 parach stóp zm ienność taka występowała obustronnie, a w 21 - jednostronnie. D. Trze­
szczka w obrębie mięśnia piszczelowego tylnego (m. tibialis posterior). Widok od tyłu. Trzeszczkę taką znaleziono
w 23%' spośród 348 przebadanych dorosłych osobników. E. Trzeszczka w obrębie mięśnia strzałkowego długiego.
Widok od strony bocznej. Sytuację taką obserwowano w 26%' spośród 92 przebadanych stóp. N a preparacie jest
ona dwudzielna, a mięsień strzałkowy długi ma dodatkowy przyczep do V kości śródstopia.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S kany RM 407

V. femoralis et n. saphenus
e tv . profund a fe m o ris
A. fe m o ra lis e t
n. a d m u sc u lu m va stu m m e d ia le m

Tractus
R. a n te rio r iliotibial is
e t po ste rio r nervi ob turatorü

H IÜ Ü J Przekrój poprzeczny uda

A. Przekrój poprzeczny uda lewego. B.
Schemat. AB - mięsień przywodziciel
krótki (m. adductor brevis); AL - mięsień
przywodziciel długi (m. adductor lon-
gus); A M - mięsień przywodziciel wiel­
ki (m. adductor magnus); BFL - głowa
długa mięśnia dwugłowego uda (caput
longum musculi bicipitis femoris); BFS -
głowa krótka mięśnia dwugłowego uda
(caput breve musculi bicipitisfemoris); G -
mięsień smukły (m. gracilis); RF - mię­
sień prosty uda (m. rectus femoris); S -
mięsień krawiecki (m. sartorius); S M -
mięsień półbłoniasty (m. semimembrano­
sus); SF - mięsień półścięgnisty (m. se- M. se m im em brano sus M. gluteus m aximus
mitendinosus); VI - m ięsień obszerny M. se m ltend ln osus N. Ischladlcus
pośredni (m. vastus intermedins); VL -
mięsień obszerny boczny (m. vastus la­
C aput longum
teralis); VM - mięsień obszerny przy­ m usculi b icipitis fe m o ris
środkowy (m. vastus media lis).

Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Płaszczyzna przekroju znajduje się poniżej wierzchołka trójkąta udowego (trigonum fe-
morale), około 10-15 cm od głowy kości udowej.
2. Mięsień smukły (m. gracilis) przylega do wolnego, przyśrodkowego brzegu mięśni przy-
wodzicieli.
3. Mięsień przywodziciel długi (m. adductor longus) leży między naczyniam i udow ym i
a głębokimi uda.
4. Mięsień przywodziciel krótki (m. adductor brevis) leży między gałęzią przednią a tylną
nerwu zasłonowego (ramus anterior et posterior nervi obturatorii).
5. Mięsień obszerny pośredni (m. vastus intermedius) rozpoczyna się na przednio-bocznej
powierzchni trzonu kości udowej. Mięsień obszerny przyśrodkowy (m. vastus media lis)
pokrywa powierzchnię przyśrodkową, ale nie ma na niej swego przyczepu początkowe­
go. Mięsień obszerny pośredni (m. vastus intemedius) jako jedyny przyczepia się do tej
powierzchni, natom iast inne mięśnie przyczepiają się do kresy chropawej (linea aspera)
i jej przedłużenia. W odcinku bliższym mięsień obszerny boczny jest stosunkowo duży.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B):
6. Mięśnie uda dzieli się na trzy grupy. Każda z grup posiada odm ienne unerwienie i róż­
ni się od innych czynnością.
7. G rupa przednia jest unerwiana przez nerw udowy (n. femoralis), a jej podstawowa czyn­
ność to prostowanie w stawie kolanowym.
8. G rupa przyśrodkowa przywodzi udo i unerw iana jest przez nerw zasłonowy (n. obtura-
torius).
9. G rupę tylną, która zgina podudzie w stawie kolanowym, unerwia nerw kulszowy (n.
ischiadicus).

D o s tro n y
 408 R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna

AB M. adductor brevis
AL M. adductor longus
AM M. adductor magnus
BFL Caput longum muscull blclpltls femorls
BFS Caput breve muscull blclpltls femorls
DF A. e tv. profunda femorls
F Femur
FA A. femoralis
FV V. femoralis
G M. gracilis
GM M. gluteus maxlmus
GSV V. saphena magna
RF M. rectus femorls
S M. sartorlus
SM M. semimembranosus
SN N. Ischladlcus
ST M. semltendlnosus
TFL M. tensor fasciae latae
VI M. vastus Intermedlus
VL M. vastus lateralis
VM M. vastus medlalls

A
/
VI

VL
FA FV

i
\\

AM

5.101 RM uda. Przekrój poprzeczny, sekwencja T1

A Przekrój bliższy. B. Przekrój dalszy.

D o s tro n y
 M. tibialis anterior

N. fib u la ris profundus,

a. e tv . tib ia lis a n te rio r

M. e xte nsor dig ito ru m longus

e t m. fib u la ris tertius

S eptum interm usculare

c ru ris an te rius

M em brana N. fib u la ris su perficialis

interossea cruris

M. fib u la ris brevis

M . fle xo r
digitorum longus

M, fib u la ris longus

A, e tv . tibialis posterior
e tn . tib ia lis

S eptum interm usculare

cru ris posterius

Lamina profund a
fascia e cru ris

M. fle xo r hallucis longus

V. e ta . fib u la ris

M . plantaris

Fascia m usculi ga stro cn e m ii

5.102 Przekrój poprzeczny podudzia

A. Przekrój podudzia lewego. B. Schemat.
1. N a ryc. A widoczna jest powięź mięśnia brzuchatego łydki (m. gastrocnemius). Głowa boczna i przyśrodko­
wa mięśnia brzuchatego łydki (caput laterale et mediate musculi gastrocnemii) widoczne są na ryc. B.
2. Przedział podudzia przedni (compartimentum cruris anterius), na ryc. B oznaczony kolorem brązowym, jest
ograniczony przez kość piszczelową (tibia), błonę międzykostną goleni (membrana interossea cruris), strzałkę
(fibula), przegrodę międzymięśniową przednią goleni (septum intermusculare cruris anterius) oraz powięź go­
leni (fascia cruris). Przedział prostowników podudzia zawiera naczynia piszczelowe przednie, nerw strzałko­
wy głęboki (n. fibularis profundus), mięsień piszczelowy przedni (m. tibialis anterior, TA), mięsień prostownik
długi palucha (m. extensor hallucis longus, EHL) oraz mięsień prostownik długi palców (m. extensor digitorum
longus, EDL). Ponieważ ściany tego przedziału nie są rozciągliwe, wzrost ciśnienia w tejprzestrzeni w następstwie
niedokrwienialuburazmoże doprowadzićdo martwicy mięśni.
3. Przedział podudzia boczny (compartimentum cruris laterale), nazywany również przedziałem mięśni strzałkowych (na ryc. B oznaczony kolorem ja-
snobrązowym) ograniczony jest przez strzałkę, przegrodę międzymięśniową przednią i tylną podudzia (septum intermusculare cruris anterius et po­
sterius) oraz przez powięź goleni. Przestrzeń ta zawiera nerw strzałkowy powierzchowny (n. fibularis supeificialis) oraz mięsień strzałkowy długi
(FE) i strzałkowy krótki (FB).
4. Przedział podudzia tylny (compartimentum cruris posterius), na ryc. B oznaczony kolorem jasno- i ciemnozielonym, jest ograniczony przez kość pisz­
czelową, błonę międzykostną goleni, strzałkę, przegrodę międzymięśniową tylną goleni oraz powięź goleni. Przedział ten jest podzielony przez
dwie czołowo ustawione przegrody na 3 mniejsze przestrzenie. Przestrzeń położona najgłębiej zawiera mięsień piszczelowy tylny (TP). Przedział
pośredni zawiera mięsień zginacz długi palucha (FELE), mięsień zginacz długi palców (FDL), naczynia piszczelowe tylne i nerw piszczelowy.
Przedział najbardziej powierzchowny zawiera mięsień płaszczkowaty (SOL), mięsień brzuchaty łydki (MG - głowa przyśrodkowa, LG - głowa
boczna) i mięsień podeszwowy (P).
Do strony
 410 S kany RM RO ZD ZIA Ł 5 / Kończyna dolna

C
A

AV A. et v. tibialis anterior
et n. fibularis profundus
EDL M. extensor digitorum longus
EHL M. extensor hallucis longus
F Fibula
FB M. fibularis brevis
FDL M .flexor digitorum longus
FHL M. flexor hallucis longus
FL M. fibularis longus
G M. gracillis
GSV V. saphena magna
LG Caput laterale musculi gastrocnemii
MG Caput mediale musculi gastrocnemii
P M. popliteus
SOL M. soleus
SSV Vena saphena parva
T Tibia
TA M. tibialis anterior
TC Tendo calcaneus
TP M. tibialis posterior
TY N. tibialis, a. et v. tibialis posterior

5.103 RM. Przekrój poprzeczny (osiowy) podudzia, sekwencja T1

A. Przekrój bliższy. B. Przekrój środkowy. C. Przekrój dalszy.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 5 / Kończyna dolna S kany RM 411

AB M. a d d u cto r brevis
AL M. ad d u cto r longus
AM M. ad d u cto r m agnus
BF M. biceps fem oris
F Femur
G M. gracilis
H C aput fem oris
OE M. o b tu ra to r externus
S M. sartorius
UB Vesica urinaria
VL Vastus lateralis

CF Caput fibulae
MG Caput m ediate m uscull gastrocnem ll
MM M alleolus m edialis
P M. popliteus
Sol M. soleus
T Tibia
Ta Talus

RM czołowy kończyny dolnej

B. Podudzie.

D o s tro n y
 r o z d ;

.¿«I V l ■
Kończyna
d 0e c tó r a i
v tnaioy. a

■'•S z k i e l e t 4 1 4
•i* N a c z y n i a 41 8
❖ Neiwy 422
❖ Okolica piersiowa 426
❖ Splot ramienny i naczynia pachowe 429
❖ Mięsień zębaty przedni 439
*> Obręcz piersiowa 440

m a io r
*> Mięśnie powierzchowne grzbietu
i pierścień rotatorów 442
*♦* Ramię 4 4 7
*•* Staw ramienny 454
'♦* Dół łokciow y 46 0
❖ Okolica łokciow a tylna 464
*•' Staw łokciow y 466
*** Tętnice przedramienia 473
*•* Część przednia przedramienia 474
Część tylna przedramienia 480
'♦* Część przednia nadgarstka i ręki 484
Część tylna nadgarstka i ręki 496
*•* Część boczna nadgarstka i ręki 502
*♦’ Część przyśrodkowa nadgarstka i ręki 505
Kości nadgarstka i ręki 506
Stawy nadgarstka i ręki 508
Skany RM 5 I4

D o s tro n y
 414 R O Z D Z I A Ł 6 / Kończyna górna

Processus coracoldeus
Angulus superior

Acromion
Extremitas sternalls
Tuberculum minus

Tuberculum maius
C lavicula

Sulcus intertubercularis Scapula

Margo medialis
Collum chlrurglcum

Angulus inferior

Margo lateralis
Tuberositas deltoldea

H um erus

Crista supraeplcondylarls lateralis Crista supraeplcondylarls medialis

Epicondylus lateralis
Epicondylus medialis
Capitulum himeri
Trochlea humeri
Caput radii

Processus coronoideus
Tuberositas radii Tuberositas ulnae

Pars superior margo anteriorls

(linea obliqua anterior)

Tuberositas pronatorla

R a d iu s

Tuberositas pronatoria

Caput ulnae

Processus styloideus radii ’rocessus styloideus ulnae

Ossa carpi

Ossa metacarpi

Phalanx proxlmalis

Phalanx distalis Phalanx proxim alis (I)

Ossa digitorum
— Phalanx mecía (II)

Phalanx distalis (III)

Kości kończyny górnej
A Widok od przodu. B. Widok od tyłu
(por. zdjęcia RTG - 6.82).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna S z k ie l e t 415

Angulus superior C lavicula

Spina scapulae
A rticu la tio a c ro m ioclavicularis

A crom ion

A n g u lu s ac ro m ia lis

T u b erculum m aius

C ap ut hum eri
C ollum ch irurgicum

T u b ero sita s d e ltoidea

S ulcu s nervi radialis

Humerus

C rista su pra e p ico n d yla ris lateralis

E picondylus lateralis

C ap ut radii
E picondylus m edialis

O lecrano n

Pars su p e rio r m argo po ste rio n s

(linea ob liqu a p o sterior)

M argo po sterior T ub ero sita s prona to ria

Radius

T ub erculum do rsa le
C ap ut ulnae

P rocessus stylo id e u s ulnae

P rocessus styloideu s radii
O ssa carpi

O ssa m etaca rpi

Phalanx proxim aiis

Phalanx proxim aiis (I) Phalanx distal is

Ossa digitorum Phalanx m edia (II)

Phalanx distal is (III)

D o s tro n y
 416 S z k ie l e t R O Z D Z I A Ł 6 / Kończyna górna

C lavicu la

E plcondylus
Humems m e d ia lis

R a d iu s

Processus coracoideus

A crom ion

M argo m edialis

S c a p u la A ng ulus inferior

Kostnienie kości kończyny górnej. Widok od przodu

A. Kości noworodka. Trzony kości długich (ossa tonga) i łopatki (scapu­
la) są skostniałe. N asady (epiphyses), kości nadgarstka (ossa carpi), wy­
rostek kruczy (processus coracoicleus), brzeg przyśrodkowy łopatki (mar­
go medialis scaputae) i wyrostek barkowy (acromion) znajdują się w sta­
dium chrzęstnym (nie są w idoczne na ryc. A). B. N asady. Części
nasadowe kości oznaczono kolorem ciem nopom arańczow ym .
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):
1. Końce kości długich posiadają jeden lub kilka ośrodków kostnienia
(punctnm ossificationis). Rozwój nasad obojczyka (clavicula), kości ra-
miennej (humerus), kości promieniowej (radius), kości łokciowej (ulna),
kości śródręcza (ossa metacarpi) i paliczków (phalanges) trwa od uro­
dzenia do ok. 20 r.ż.
Do strony
2. W m omencie połączenia nasady i trzonu ustaje aktywny wzrost ko­
ści. Czasami kilka ośrodków kostnienia łączy się i tworzy jedną ca­
łość, która następnie zrasta się z trzonem . Ma to miejsce w przypad­
ku kostnienia końca bliższego kości ramiennej. W obrębie tej kości
około 7 r.ż. trzy ośrodki kostnienia (głowy, guzka większego i guz­
ka mniejszego) zlewają się w jednolitą nasadę wtórną, która następ­
nie zrasta się z trzonem przed 24 r.ż.
3. Choć obojczyk jest jedną z pierwszych kości, które rozpoczynają
proces kostnienia, to część nasadowa obojczyka zrasta się z trzonem
jako ostatnia z nasad kości długich (ok. 31 r.ż.). N asada wyrostka
barkowego łopatki może występować jeszcze u osób dorosłych.
R O Z D Z I A Ł 6 / Kończyna górna
ffc = £ >
(2 1 Kostnienie kości ręki
A. K ostnienie kości nadgarstka, śródręcza i paliczków. W idok od
przodu. B. Zdjęcie RTG - kostnienie kości. Projekcja przednio-tylna
(A-P). ' '
ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
1. Paliczki (phalanges) posiadają pojedyncze nasady w końcach bliż­
szych.
2. Kości śródręcza (ossa metacarpi) - od II do V - mają pojedyncze n a­
sady w obrębie końców dalszych. Podobnie jak paliczki, pierwsza
kość śródręcza (I) posiada nasadę w końcu bliższym. Dodatkow a,
wcześnie kostniejąca nasada może pojawić się w obrębie końca dal­
szego I kości śródręcza lub końca bliższego II kości śródręcza.
3. Kość główkowata zaczyna kostnieć wkrótce po urodzeniu. N a ryci­
nie przedstaw iono spiralę kostnienia kości nadgarstka. G rot strzał­
ki wskazuje kierunek kostnienia, a liczby przybliżony wiek dziec­
ka, w którym rozpoczyna się ten proces. Z arów no kolejność, jak
D o s tro n y
S z k ie l e t 417
i wiek rozpoczęcia kostnienia zależy od płci dziecka i różnic indy­
widualnych.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):
4. Zdjęcie RTG ręki wykonane dla ustalenia wieka kostnego dziecka.
5. U góry: 2,5-letnie dziecko. Kość księżycowata (os lunatum) uległa
skostnieniu i obecna jest dalsza nasada kości promieniowej {epiphy­
sis distalis radii, R). C - kość główkowata (os capitatum); H - kość
haczykowata (os hamatum); Tq - kość trójgraniasta (os triąuetrum);
L - kość księżycowata (os lunatum).
6. U dołu: 11-letnie dziecko. Wszystkie kości nadgarstka (ossa carpi)
uległy skostnieniu. S - kość łódeczkow ata (os scaphoideum); Td -
kość czworoboczna mniejsza (os trapezoideum); Tz - kość czworo­
boczna większa (os trapezium); grot strzałki - kość grochowata (os
pisiforme). W idoczne jest także skostnienie nasady dalszej kości łok­
ciowej (U).
 N aczynia R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

Nodi lym phatici

deltopectorales
(¡nfraclaviculares)

V. cephalica

D irectio ad nodos
lym pha tico s axil lares

V. basilica
Nodi cu b ita le s
V. mediana
cubltl V. cephalica

V. m ediana cu biti
V. pe rfora ns

V. m ediana a n te bra chii

V. cephalica

Vv. pe rfora ntes

Żyły powierzchowne, naczynia

i węzły chłonne kończyny górnej
A. Spływ chłonki z kończyny górnej. Widok od przodu. B. Żyły
powierzchowne kończyny górnej. Widok od przodu.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
Naczynia chłonne powierzchowne powstają ze splotu chłonne­
go palców, d ło n i i grzbietu ręki. Naczynia te biegną wraz z ży­
łami powierzchownymi (w. superficiales) kończyny górnej. Na­
czynia chłonne głębokie towarzyszą tętnicom kończyny górnej
(por. ryc. 6.5). Strzałki wskazują miejsca, w których żyły prze­
szywające (w . perforantes) przebijają pow ięź ram ienia (fascia
brachii) i łączą żyły powierzchowne z żyłami głębokimi koń­
czyny górnej.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna N a c z y n ia 419

M (C t Vv. digitales
dorsales

W . digitales
palm ares
Arcus venosus
digiti dorsalis
W.
intercapitiiares

Vv. intercapitulare s

Vv. pe rfora ntes

W . m etacarpales
d o rsa le s

V. perforans

Rete venosum
do rsa le m anus

V. basilica W . perforantes

V. basilica

V. cephalica

V. cephalica

C. Żyły pow ierzchow ne ręki (po lewej - w idok od strony grzbie­

towej, po prawej - w idok od strony dłoniowej). D. Spływ chłonki
z ręki. W idok od strony grzbietowej.

Rete venosum
V. basilica
do rsa le m anus

D o s tro n y
 420 R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

A. subclavia A. transversa cervicis

A suprascapularis Truncus thyrocervicalis

A., vertebralls
A. axillare

A. carotis commune dextra ct sinistra

A thoracoacromialls Truncus brachioccphalicus

Arcus aortao

posterior
A, circumflexa
humeri A thoracica interna
anterior

Ramus deltoldeus

A. thoracica lateralis

A. brachialis

A, profunda brachii A. collateral^ ulnaris superior

A. collaterals ulnaris Inferior

A, recurrens radlalis
A. recurrens ulnaris anterior et posterior

A Interossea communis

A. radialS
A. ulnarS

A. Interossea anterior

Arcus palmaris profundus

Arcus palmaris superficiale

Tętnice kończyny górnej. Widok od przodu

D o s tr o n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna N a c z y n ia 421

A. transversa ce rvicis

A, su pra sca pularis

M. levator
scapu lae M. te re s m aior

M. rhom boideus
m inor
Ram us d e ltoideu s

A. brachia lis
A. axillaris
A. profund a brachii
A, circum flexa scapulae
Rami ad arte rias
(ram us arteriae A. collateral is ul naris superior
intercostales
su b sca p u la ris)

A. collateral is ulnaris inferior

A. co i late ralis Ram us posterior

M. te re s m aior ra diaiis Ram us an te rior

anterior A. recurrens
posterior ulnaris
A. u Inaris

oom m unis
A. radiaiis antenor A. interossea

po sterior

A interossea an te rior

Rete cárpale interossea

a n te rior
palm are
A. radiaiis
Ram us ca rp a lis d o rsa lis
A rcu s pal m aris
Rete carpale
profund us
dorsale
Aa. m etacarpales
pa lm ares Rr. pe rfora ntes
A rcus palm aris
su p e rficia lis Aa. m etacarpales
do rsa le s
Aa. d ig itales — A. dorsalis pollicis
p alm ares co m m u nes Aa. digitales
do rsa le s

Aa. digitales A. dorsalis indicis

c pa lm ares propriae

Zespolenia tętnicze
A. Sieć łopatkow a (rete scapulare). W idok od ty łu . B. Sieć stawowa łok­
cia (rete articulare cubiti). W idok od przo d u . C. Sieć tętnicza ręki (po le­
wej - widok od strony dłoniowej, pośrodku - widok od strony bocz­
nej, po prawej - w idok od strony grzbietowej).

D o s tro n y
 422 N erw y R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

| Nerwy skórne kończyny

Nn supra claviculares (C 3. C4)
górnej
A. Widok od przodu. B. Widok od tyłu. Ist­
nieje pięć gałęzi końcowych splotu ramien-
nego: nerw mięśniowo-skórny (n. musculo­
cutaneus), nerw pośrodkow y (n. medianus),
nerw łokciowy (n. ulnaris), nerw promienio­
wy (n. radialis) i nerw pachowy (n. axillaris).
Pierwsze cztery nerwy oddają skórne gałę­
zie do ręki. Z pęczka tylnego odchodzi pięć
N. cutaneus brachii nerwów skórnych. N erw skórny ramienia
lateralis superior (n. axillaris) boczny górny (n. cutaneus brachii lateralis
superior) jest gałęzią nerw u pachow ego.
N. inter costobrachialls Pozostałe gałęzie pęczka tylnego są gałęzia­
mi nerwu promieniowego. Są to: nerw skór­
ny ramienia tylny (n. cutaneus brachii poste­
N, cutaneus brachii m edialis rior), nerw skórny ram ienia boczny dolny
(n. cutaneus brachii lateralis inferior), nerw
skórny przedram ienia tylny (n. cutaneus an­
tebrachii posterior) i gałąź pow ierzchow na
N. cu ta neus brachii (ramussupeificialis).
lateralis Inferior (n. radialis)

N- cu ta n e u s an te b ra ch ii m edialis

N, cu ta neus a n tebrach ii
posterior {n. radialis)

N. cu ta neus an te bra chii R. posterior

lateralis (n. m usculocu ta neus)

N cutaneus an te bra chii N .cutaneus

p o sterior {n. radialis) a n te b ra ch ii m edialis

R. posterior
N, cutaneus
antebrachii lateralis
R. a n te rior R. a n te rior

R. superficialis nervi radialis R. dorsalis nervi ulnaris

N. ulnaris

N. m edianus Rr cutanei palm ares

N
N. m usculocu ta neus
\ radialis
N.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 6 / Kończyna górna 423

Nn, supraclaviculares (C3, C4)

N, cutaneus brachii lateralis superior (n. axillaris)

N. Intercostobrachlalls

N, cutaneus brachii
posterior (r. nervi radialis)

N cutaneus brachii
lateralis inferior
(n. radlalls)

Rami cutanei
nervi radlalis

N. cutaneus antebrachii
posterior (n, radlalls)

R, posterior nervi
cutanei antebrachii lateralis

R. superficialis nervi radlalls

R. dorsalis nervi ulnarls

D o s tro n y
 424 N erw y R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

N ervi spinales Nervi spinales

| Unerwienie mięśni kończyny
górnej C3
C3
A. Nerw po środkowy (n. medianus) i nerw mięś­ C4 C4
niow o-skórny (n. musculocutaneus). W idok od
przodu. B. Nerw łokciowy (n. ulnaris). W idok od
przodu.

M. co racobrach ia l is

N. m usculocutaneus

M. biceps brachii

M. brachialis N. ulnaris

M. p rona to r te re s

M. prona to r tere s
M .fle xo r ca rp i radialis

M. fle x o r ca rp i ulnaris
M. palm aris longus

M.fle xo r pollicis longus M. fle xo r dig ito ru m su perficialis M. fle xo r dig ito ru m profund us
(potow a ło k c io w a - d o palców 4, 5)

M. fle x o r did ito ru m profund us

(potow a prom ieniow a - d o palców 2, 3)
M. pronator qu adratus

M m . interossei pa lm ares
1m. thenaris
M. palm aris brevis
M m . lum bricales M. a d d u cto r pollicis
(d o pa lców 2 ,3 ) M m . hypothenaris

M m . interossei do rsa le s
M m . lum bricale s (d o pa lców 4, 5)
B

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna 425

C. Unerwienie mięśnia piersiowego większego

i mniejszego (nerw piersiowy przyśrodkowy
i boczny). Widok od przodu. D. Nerw promie­
niowy (n. radialis). Widok od tyłu. M. levator scapulae

N ervi
spinales
M m . rh om boide i

M, supraspinatus

M. infraspinatus

M. de ltoideu s

M, te re s m inor
M. su bscapularis
N. axillaris

N. radialis

M. latisslm us dorsi

C aput laterale
M. tere s m alor
m usculi tricip itis brachii

C ap ut longum
m usculi tricip itis brachii
C ap ut m ediate M. brachioradialis
m usculi tric ip itis brachii
M. extensor carpi radialis longus
M .anconeus
M. exte nsor ca rp i radialis brevis

N . interosseus antebrachii posterior

M . supinator

N ervi spinales

M. exte nsor ca rp i ulnaris M, abductor pollicis longus

M .e xte n s o r d ig iti m inim i M. extensor pollicis brevis

Nn. pe ctora le s M. extensor pollicis longus

laterales M, e xte nsor dig ito ru m
M. extensor indicis

medialis

M. pe cto ra lis m ira r

N. m usoulccutaneus M. pe ctora lis m alor

N. ulnaris
N. m edianus

D o s tr o n y
 426 R O Z D Z I A Ł 6 / Kończyna górna

Epicondylus medialis humeri

M. bice ps brachii

M. tric e p s brachii

M. pectoral is
m aior
Pars
sternocostalis

M. te re s maior

M. latissim us dorsi

M. se rratus anterioi

A rea lineae albae

M. ob liqu us exte rnu s a b dom inis

M. re ctus ab dom inis

U m bilicus

Anatomia struktur powierzchownych pachy i przednio-bocznej części tułowia

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna 427

Warstwa powierzchowna
tułowia.
Widok od strony bocznej
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1.Zęby mięśnia zębatego przedniego (m. serra-
tus anterior) wchodzą palczasto między włók­
na mięśnia skośnego zewnętrznego brzucha
( m. obliąu us extern us a bdom in is).
2. N erw piersiowy dłu g i (n. thoracicus longus),
unerwia mięsień zębaty przedni i leży na bocz­
nej (powierzchownej) powierzchni tego mięś­
nia. Nerw tenjestnarażony na uszkodzenie w wy­
niku ran kłutych oraz podczas zabiegów chirur­
gicznych (np. radykalnejmastektomii).
3. Widoczne są przednie i tylne odgałęzienia
gałęzi skórnych bocznych (piersiowych) ner­
wów międzyżebrowych.

Nn.
intercostobrachiales Papilla m am m ae
(Th2, Th3)

M. se rratus an te rior

N. th o ra cicu s longus

M. iatissim us dorsi
Rami cu ta nei laterales
(ram i an te riore s)
(Th6, Th7, Th8)

Rr. cu ta nei laterales

(ram i posteriores)

M. o b liq u u s externus ab dom inis

Lam ina a n te rio r va ginae m usculi re cti ab dom inis

U m bilicus

R. cu ta neus lateralis
nervi iliohypogastrici

R. cu ta neus lateralis
nervi su b co sta lis (Th 12) Spina iliaca a n te rio r su perio r

D o s tro n y
 428 O k o l ic a p ie r s io w a R O Z D Z I A Ł 6 / Kończyna górna

Rr. acro m ia le s arteriae

e t venae th o ra co a cro m ia lis

M. p e cto ra lis m inor

N. pe cto ra lis m edialis
V. ce phalica e t r. d e ltoideu s
A. th o ra co a cro m ia lis
a rte riae th o ra co a cro m ia lis
N. pe ctora lis lateralis
R. clavicularis
a rte riae th o ra co a cro m ia lis

Fascia cla v ip e c to ra lis

Pars clavicularis m usculi

pe cto ra lis m aioris

P e c t o r a l ^-9
ma ior

6.11 Ograniczenie przednie jamy pachowej

i powięź obojczykowo-piersiowa
A. W idok od przo d u . Odcięto część obojczykową (pars clavicularis) mięśnia
piersiowego większego (m. pectoralis maior). W celu zidentyfikowania nerwów
pozostaw iono dwa fragmenty mięśnia (w kształcie sześcianów). B. Przekrój
w płaszczyźnie strzałkowej.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Część powięzi obojczykowo-piersiowej (fascia clavipectoralis) powyżej mięś­
nia piersiowego mniejszego (m. pectoralis minor) jest przeszyta przez nerw
piersiowy boczny (n. pectoralis lateralis) i towarzyszące mu naczynia.
2. Ż yła odprom ieniow a (v. cephalica) biegnie przez trójkąt obojczykowo-pier-
siowy (trigonum clavipectorale) i pow ięź obojczykowo-piersiową.
3. N erw piersiowy przyśrodkow y (n. pectoralis medialis) przechodzi przez mię­
sień piersiowy mniejszy i powięź obojczykowo-piersiową.
4. U w idoczniono trójwarstwowy przyczep mięśnia piersiowego większego.
5. N a ryc. B: powięź obojczykowo-piersiową otacza mięsień piersiowy mniej­
szy i mięsień podobojczykowy (m. subclavias), a następnie przyczepia się do
obojczyka (clavicula).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna S p l o t r a m ie n n y i n a c z y n ia p a c h o w e 429

M. sternocleidomastoideus
V. iugularis interna
V. iu g u la ris e x te rn a V. iugularis a n te rio r
Vv. su p ra s c a p u la re s
V. tra n s v e rs a ce rv ic is
M . p e c to ra lis m in o r

M. d e ltoideu s

M . p e c to ra lis m a io r

V. ce p h a lica

arteriae brachialis
Extrem itas sternal is
M .s u b c la v iu s
claviculae
V e n a s u b d a v ia

Żyłyjamy pachowej. Widok od przodu

ZWROC UWAGĘ:
1. Żyła odłokciowa (v. basilica) uchodzi do żyły pachowej (v. axillaris).
Żyła pachowa przechodzi w żyłę podobojczykową (v. subclavia).
Żyła podobojczykową do tyłu od końca mostkowego obojczyka łą­
czy się z kolei z żyłą szyjną wewnętrzną (v. iugularis interna), gdzie
tworzą żyłę ramienno-głowową (v. brachiocephalica).
2. N a preparacie widocznych jest w postaci wybrzuszeń ponad 40 za­
stawek żylnych. Zwróć uwagę na trzy zastawki żyły pachowej i jed­
ną w obrębie żyły podobojczykowej, która jest ostatnią zastawką żyl-
ną przed sercem.
3. Żyły towarzyszące tętnicy ramiennej łączą się w części środkowej ja­
my pachowej (cavum axillare) i uchodzą do żyły pachowej.
4. Żyła odpromieniowa (v. cephalica) jest na tym preparacie rozdwojo­
na i uchodzi do żyły pachowej oraz do żyły szyjnej zewnętrznej (v.
iugularis extema).
5. N a preparacie widoczne są trzy żyły nadłopatkow e (w . suprascapu­
lares): jedna z nich przebiega pod więzadłem poprzecznym łopatki
górnym i uchodzi do żyły pachowej, a dwie przebiegają nad tym
w ięzadłem i uchodzą do żyły szyjnej zewnętrznej.
6. W obrębie jamy pachowej występują liczne naczynia żylne.

D o s tro n y
 430 S P L O T R A M IE N N Y I NACZYNIA PACHOW E R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

N. m usculo-
V. cephalica Ramus ad m usculum

N. pe ctora l is lateralis

longum musculi
bicipitis brach ii

N. m edianus

N. ulnaris

N. cutaneus antebrachii m e d ia l is'

N. su bscapularis interior

N. th o raco dorsalis

A. th o ra cica lateralis
N. pe ctora lis m edial is

N. th o ra cicu s long us

6.13 Zawartość jamy pachowej. Widok od przodu

Odsunięto mięsień piersiowy większy (m. pectoralis maior) oraz usunię­ na od pęczka bocznego. Od pęczka bocznego odchodzi także nerw
to powięź obojczykowo-piersiow s^ffascia davipectoratis). mięśniowo-skórny (n. musculocutaneus). Korzeń przyśrodkowy nerwu
pośrodkowego odchodzi od pęczka przyśrodkowego. Od tego pęczka
ZWRÓĆ UWAGĘ:
odchodzi również nerw łokciowy (n. ulnaris). Oba korzenie nerwu
1. Ograniczenie przednie jamy pachowej stanowią dwa mięśnie warstwy pośrodkowego, nerw mięśniowo-skórny, nerw łokciowy oraz nerw
głębokiej: mięsień podobojczykowy (m. subdavius) i mięsień piersiowy skórny przyśrodkowy przedram ienia (n. cutaneus antebrachii media lis),
mniejszy (m. pectoralis minor). uniesiono za pom ocą drenu. Korzeń boczny nerwu pośrodkowego
2. Tętnica pachowa (a. axillaris) biegnie do tylu od mięśnia piersiowe­ może występować w postaci kilku włókien.
go mniejszego, w odległości około 1,5 cm od wierzchołka wyrostka
5. G ałąź do mięśnia kruczo-ram iennego (ramus coracobrachialis) odcho­
kruczego.
dzi w obrębie jamy pachowej.
3. Żyła pachowa (v. axillaris) leży przyśrodkowo od tętnicy pachowej.
6. Powyżej obojczyka pozostawiono fragment (w kształcie sześcianu)
4. W odcinku bliższym splotu ramiennego (plexus brachialis) widoczny
części obojczykowej mięśnia piersiowego większego.
jest korzeń boczny nerwu pośrodkowego. Korzeń ten prowadzi w łók­

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna S p l o t r a m ie n n y i n a c z y n ia p a c h o w e 431

A. subscapularis

N. axillans
N. su pra sca pularis
A. thoraco acrom ia lis

N. pectoralis
lateralis

A. circumflexa humeri
anterior et posterior

M. subclavlus

Fasciculus posterior

A. thoracica
suprema

N. intercosto-
brachialis

M. subscapularis
et n. subscapularis
superior

Caput longum muscull trlclpltls brachll

et r. nervi radlalls

N. cutaneus brachll posterior M. serratus anterior

et n. thoradcus
N. radialis longus

A. circumflexa scapulae

M. teres m aloret n. subscapularis Interior'

M. latlsslmus dorsl et n. thoracodorsalls

1 -----------------
I Ograniczenie przyśrodkowe i tylne jamy pachowej. Widok od przodu
Odcięto mięsień piersiowy mniejszy (nr. pectoralis minor) oraz uniesio­ lecz powyżej niego; (c) nerw podłopatkow y dolny (n. subscapularis
no pęczek boczny i przyśrodkowy splotu ram iennego (fasciculus late­ inferior), który biegnie także równolegle do nerwu piersiowo-grzbie-
ralis et meclialis plexus brachialis). Częściowo usunięto żyłę pachową (v. towego (a), lecz poniżej niego, i zaopatruje mięsień podłopatkowy
axillaris). (m. subscapularis) i obły większy (m. teres maior).
3. Nerw piersiowy długi (n. thoradcus longus), zaopatrujący mięsień zę­
ZWRÓĆ UWAGĘ:
baty przedni (m. serratus anterior), w całym swym przebiegu przyle­
1. Pęczek tylny (fasciculus posterior) i jego gałęzie końcowe - nerw
ga do tego mięśnia. W części górnej może być częściowo odsunięty
promieniowy (n. radialis) i pachowy (n. axillaris), leżą do tyłu od
od niego przez tkankę tłuszczową.
tętnicy pachowej (a. axillaris).
4. N erw nadłopatkow y (n. suprascapularis) biegnie w kierunku pod­
2. Widoczne są nerwy, które zaopatrują 3 mięśnie stanowiące ograni­
stawy wyrostka kruczego (processus coracoideus).
czenie tylne jamy pachowej: (a) nerw piersiowo-grzbietowy (n. thora-
5. Tętnica nadłopatkow a (a. suprascapularis), największa gałąź tętnicy
codorsalis), który zaopatruje mięsień najszerszy grzbietu (m. latissimus
pachowej (a. axillaris), na tym preparacie odchodzi wyżej niż zwy­
dorsi) i wnika w obręb mięśnia ok. 1 cm od jego wolnego brzegu,
kle. Zazwyczaj odchodzi ona przy dolnym brzegu mięśnia podło-
w połowie odległości między ścianą klatki piersiowej a odwiedzio­
patkowego.
nym ramieniem; (b) nerw podłopatkow y górny (n. subscapularis su­
perior), który biegnie równolegle do nerwu piersiowo-grzbietowego,

D o s tro n y
 432 S p l o t r a m ie n n y i n a c z y n ia p a c h o w e ROZDZIAŁ 6 / Kończyna górna

Rr. cu ta nei laterales (p ectorales)

nervorum ¡ntercostallum II e t III (ram i an teriores)

M. co racobrach la lls
M. pe ctora lls m alor
C aput breve
m uscull blclpltls
brachü — M. pe ctora lls m inor

R. cu ta neus lateralis
nervi Intercostalls III

A. thoracica lateralis

M. brachlalls M usculus
N. m edlanus e t n. subscapularls

M. se rratus anterior
M. co racobrach la lls
e t n. th o ra clcu s longus
N. m usculocutaneus
N. thoraco dorsalls
et m. latlsslm us dorsl

A. subscapularls
V. cephallca
A. clrcum flexa scapulae
et n. su bscapularls Inferior

Rr. cutanei laterales

M .d elto ld eus (p ectorales) nervorum
¡ntercostallum III et IV
(ram i posteriores)
N. radlalls
e ta . profunda brachü
M teres maior

N. ad ca p u t longum m uscull trlc lp ltls brachü

e t n. cu ta neus brachü posterior

Nn. Intercostobrachlales
N. ulnarls

A. brachlalls
e tv . basilica
M. pe ctora lls
m alor
M. pectoralls
6.15 Jama pachowa minor

A Widok od d ołu. B. Przekrój poprzeczny.

Sulcus
ZWRÓĆ UWAGĘ Intertubercularls
1. Ograniczenia jam y pachowej: (a) przednie: mięsień piersio­
wy większy, mięsień piersiowy mniejszy, mięsień podoboj-
czykowy - na preparacie widoczne są jedynie mięśnie pier­
siowe; (b) tylne: mięsień podłopatkow y, mięsień najszerszy M, serratus
anterior
grzbietu, mięsień obły większy; (c) przyśrodkowe: mięsień H um erus
zębaty przedni; (d) boczne: mięsień kruczo-ramienny i bruz­ Costa
da międzyguzkowa kości ram iennej przykryta m ięśniem
dwugłowym ramienia.
2. N a ryc. A pochew ka pachow a w raz z zaw artością oraz
nerwy skórne krzyżują mięsień najszerszy grzbietu. Bocz­
nie od tych struktur biegnie jedyny nerw unerwiający g ło ­ M. latlsslmus
M. teres
wę długą mięśnia trójgłowego ramienia. malor dorsl
3. N a ryc. A w idoczny jest pęczek naczyniow o-nerw ow y,
M. subscapularis
który zawiera naczynia i nerwy kończyny górnej otoczone S capula
pochewką pachową.
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna S p l o t r a m ie n n y i n a c z y n ia p a c h o w e 433

M. co racobrach ia l is M. pe ctora l is
e t bu rsa m usc u li m a io r
co racobrach ia lis

V a g in a a x illa ris

A . e tv . a x illa ris

F as cicu li p le x u s b ra c h ia lis

M . s e rra tu s a n te rio r e t n e rv u s th o ra c ic u s lo n g u s

L a b ru m g le n o id a le (3 )
I Bursa su b te n d in e a m usculi su bscapularis

— M . s u b s c a p u la ris (6 )

M. d e ltoideu s (8)

M. in fra s p in a tu s (7)
e t b u rsa s u b te n d in e a Rr. infraspinati C artílago a rticu la ris (4)
m usculi infraspinati a rte ria e , v e n a e e t nervi C a p u t h u m e ri (5)
su p ra sca p u la ris

6.16 P rzekrój p o prze czn yi RM s ta w u ra m ie n n e g o

¡ja m y p a ch o w e j
A. Przekrój poprzeczny (numery w nawiasach odnoszą się do struktur oznaczo­
nych na ryc. B). B. Skan RM. Przekrój poprzeczny.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Ścięgno głowy długiej mięśnia dwugłowego ramienia (m. biceps brachu) kieruje się
z przodu. Głowę krótką mięśnia dwugłowego ramienia, mięsień kruczo-ramien-
ny (m. coracobrachialis) i mięsień piersiowy mniejszy (m. pectoralis minor) odcięto
tuż poniżej ich przyczepów do wyrostka kruczego.
2. Torebka włóknista stawu ram iennego w części przedniej jest grubsza, a w części
tylnej jest cienka i częściowo wzmocniona przez ścięgno mięśnia podgrzebienio-
wego (m. infraspinatus).
3. Płytkie wydrążenie stawowe (cavilas glenoidalis) pogłębione jest przez obrąbek
stawowy (labrum glenoidale).
4. Widoczne są kaletki maziowe (bursae synoviales): (a) kaletka podnaram ienna (bur­
sa subdeltoidea) - między mięśniem naram iennym a guzkiem większym; (b) kalet­
ka podścięgnowa mięśnia podłopatkow ego (bursa subtendinea musculi subscapula­
ris) - między ścięgnem mięśnia podłopatkow ego a łopatką; (c) kaletka mięśnia
kruczo-ramiennego (bursa musculi coracobrachialis) - między mięśniem kruczo-ra-
miennym a podłopatkow ym .
5. G órna część jamy pachowej jest ograniczona od tyłu przez mięsień podłopatko-
wy i łopatkę, przyśrodkowo przez mięsień zębaty przedni, mięśnie międzyżebro­
we i żebra, a od przodu przez mięsień piersiowy większy i mniejszy. Jedynie
przednie ograniczenie nie zawiera elementów kostnych.
6. Pochewka pachowa otacza pęczek naczyniowo-nerwowy, który zawiera tętnicę
i żyłę pachową oraz 3 pęczki splotu ramiennego. Pochewka pachowa wraz z za­
wartością otoczona jest przez tkankę tłuszczową jamy pachowej.

D o s tro n y
 434 S p l o t r a m ie n n y i n a c z y n ia p a c h o w e R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

M. sternocleidomastoideus

M. trap ezius

Incisura iugularis
M. pe ctora lis m in or

Caput breve m usculi bicipitis brachii

M. co racobrach ia lis

M. supraspinatus

M anubrium sterni

M. subscapularis
A ng ulus sterni

M. pectoralis m aior

M. latissim u sdo rsi

M. tere s m aior

C orpus sterni

Caput mediale
musculi tricipitis brachii

M .d eito id eus

M. coracobrachialis

M. brachial is P rocessus xiph oideus

ł -----------------
| Kości okolicy piersiowej i pachowej oraz przyczepy mięśni. Widok od przodu
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Wzdłuż poziomej linii obojczyka przyczepiają się następujące mię­
śnie: od przodu - naram ienny (m. deltoideus) i część obojczykowa
mięśnia piersiowego większego (m. pectoralis maior), a od ty łu -
czworoboczny (m. trapezius) i mostkowo-obojczykowo-sutkowy (m.
sternocleidomastoideus).
2. N a kości ramiennej mięśnie przyczepiają się w zdłuż linii p io n o ­
wych. Od strony bocznej są to mięśnie: nadgrzebieniowy (m. supra -
spinatus), piersiowy większy i część obojczykowa mięśnia naramien-
nego, natom iast od strony przyśrodkowej mięśnie: podlopatkowy
(m. subscapularis), najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi) i obły
większy (m. teres maior).
3. Mięsień piersiowy większy posiada „sierpowaty" przyczep do oboj­
czyka, mostka oraz do 5 i/lu b 6 chrząstki żebrowej.
4. Mięsień piersiowy mniejszy na tym preparacie przyczepia się do III,
IV i V żebra. Zwykle przyczep rozciąga się od II do VI żebra.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna S p l o t r a m ie n n y i n a c z y n ia p a c h o w e 435

A. thoracoacrom ialis
A. axillaris

A. circum flexa posterior

hum eri A. subclavia
anterior

Cewnik
A. su bscapularis

A. circum flexa scapulae

A. thoracica lateralis
Ramus d e lto id e u s arteriae
profund ae brachii

A. profund a brachii

A. thoraco dorsalis

A. thoracica interna
A. brachial is

Jama pachowa. Arteriogram. Rzut przednio-tylny

M. te re s m aior

A. circumflexa
hum eri po sterior

A n a sto m o sis

A. profunda brachii

A. brachialis

59.6% 16.6%
B

Zmienności w przebiegu tętnic. Widok od przodu

A. Nerw pośrodkowy (n. medianus) i tętnica ram ienna (a. brachialis).
Zmienności anatomiczne tych struktur wynikają z rozwoju ontogene-
tycznego. W badaniach 307 kończyn obie pierwotne tętnice przetrwa­
ły w 5% przypadków, tylna w 82%, a przednia w 13%. B. Tętnica
okalająca ramię tylna (a. circumflexa humeri posterior) i tętnica głęboka
ram ienia (a. profunda brachu). N a rycinie przedstaw iono 4 miejsca
odejścia tętnicy okalającej ramię tylnej i tętnicy głębokiej ramienia.
Inne miejsca odejścia tych tętnic stwierdzono w 2,9% przypadków.
Zbadano 235 przypadków.

D o s tro n y
 436 S p l o t r a m ie n n y i n a c z y n ia p a c h o w e R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

Ganglion spinale (radix dorsalis)

Ramus dorsalis
Radix dorsalis
Ramus ventralis
Radix ventralis

Trunci - superior, medius et inferior

Divisiones anteriores C5

Lig. coracoclaviculare
C6

Rami ventrales
Lig. coracoacromiale
C8

T1

Discus articularis
articulationis sternoclavicularis

Lig. costoclaviculare

N. radial is

N. medianus
N. ulnaris
N. axillaris

N. musculocutaneus

Rr. terminales

S p lo t ram ienny. W id o k od przodu

ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Korzenie grzbietowe i brzuszne (radices dorsales et ventrales) łączą się
poza obszarem zwoju i tworzą krótki, „mieszany" nerw rdzeniowy
(n. spinalis). Nerw rdzeniowy dzieli się na mniejszą gałąź grzbietową
(ramus dorsalis) i większą gałąź brzuszną (ramus ventralis). Pięć gałęzi
brzusznych tworzy splot ram ienny (plexus brachialis).
2. Wchodzące w skład splotu gałęzie brzuszne łączą się i tworzą 3 pnie
(trunci) splotu ramiennego.
3. Każdy pień rozdziela się na część przednią i tylną (divisio anterior et
posterior).
4. Z sześciu utw orzonych w ten sposób części powstają 3 pęczki: boczny,
przyśrodkow y ltyln y (fascicu lus la tera lis, medialis etposterior).
5. Trzy pęczki (boczny, przyśrodkowy i tylny) leżą do tyłu od mięśnia
piersiowego mniejszego i tworzą gałęzie końcowe.

1. Nervy grzbietow y ło p a tk i ( n . d o r s a l i s s c a p u l a e )
2. N erw nadtopatkow yt n . s u p r a s c a p u l a r i s )
3. Nervy podobojczykovyy (n . s u b c l a v i u s )
4. Nerw piersiowy długi f n. t h o r a c i c u s l o n g u s )
5. Nerw piersiowy b o czn y! o . p e c t o r a l i s l a t e r a l i s )
6. Nerw piersiowy przyśrodkow y ( n . p e c t o r a l i s m e d i a l i s )
7. Nervy skórny przyśrodkow y ram ienia (n . c u t a n e u s b r a c h i i m e d i a l i s ) Rami
8. Nerwskórny przyśrodkow y przed ram ienia! o . c u t a n e u s a n t e b r a c h i i m e d i a l i s ) ventrales
9. Nervy podłopatkow y g ó rn y ! n . s u b s c a p u l a r i s s u p e r i o r )
10. Nerwpiersiow o-grzbietow yC n. t h o r a c o d o r s a l i s ) N. axillaris
11. Nerw podłopatkow y d o ln y Nr. s u b s c a p u l a r i s i r i f e r i o r )
N. m usculocu ta neus
Zauważ, że 3 nerwy (mięśniowo-
-skórny, pośrodkowy i łokciowy)
są ułożone w kształt litery „M".
N. radialis
Ponadto zwróć uwagę na części
tylne (PD) i przednie (AD).

N. m edianus

D o s tr o n y
 Tabela 6.1 Gałęzie splotu ramiennego

Naw Pochodzenie Przebieg Obszar zaopatrywania

C zę ś ć n a d o b o jc z y k o w e s p lo tu

nerw grzbietowy łopatki (1) gałąź brzuszna korzenia C5 z częściowym przebija mięsień pochyły środkowy, unerwia mięśnie równoległoboczne i czasami
udziałem C4 zstępuje poniżej mięśnia zaopatruje również mięsień dźwigacz łopatki
dźwigacza łopatki i wchodzi w warstwę
głębokąmięśni równoległobocznych

nerw piersiowy długi (4) gałęzie brzuszne korzeni C5-C7 zstępuje do tyłu od gałęzi C8 i Th1 i przechodzi unerwia mięsień zębaty przedni
poniżej na powierzchnię zewnętrzną
mięśnia zębatego przedniego

nerw podobojczykowy (3) pień górny prowadzący włókna od korzeni zstępuje do tyłu od obojczyka oraz do przodu unerwia mięsień podobojczykowy
C5 i C6, a często także C4 od splotu ramiennego i tętnicy podobojczykowej i staw mostkowo-obojczykowy

nerw nadłopatkowy (2) pień górny prowadzący włókna od korzeni przechodzi bocznie przez trójkąt tylny szyi, unerwia mięsień nadgrzebieniowy
C5 i C6, a często także C4 przez wcięcie łopatki pod więzadłem i podgrzebieniowy oraz staw ramienny
poprzecznym łopatki górnym

C zęść p o d o b o jc z y k o w a s p lo tu

pęczek boczny prowadzący włókna przebija powięź obojczykowo-piersiową, unerwia mięsień piersiowy większy
od korzeni C5-C7 dochodząc do warstwy głębokiej i wysyła gałąź do nerwu piersiowego
mięśni piersiowych przyśrodkowego, który unerwia mięsień
nerw piersiowy boczny (5)
piersiowy mniejszy

pęczek boczny prowadzący włókna wchodzi w warstwę głęboką mięśnia unerwia mięsień kruczo-ramienny,
od korzeni C5-C7 kruczo-ramiennego i biegnie między ramienny i mięsień dwugłowy ramienia;
nerw mięśniowo-skórny mięśniem dwugłowym ramienia jego przedłużeniem jest nerw skórny boczny
a mięśniem ramiennym przedramienia

korzeń boczny będący przedłużeniem pęczka
bocznego, prowadzący włókna od korzeni C6 i C7;
nerw pośrodkowy korzeń przyśrodkowy będący przedłużeniem
pęczka przyśrodkowego, prowadzący włókna
od korzeni C8 i Th1
korzeń boczny łączy się z korzeniem unerwia mięśnie zginacze przedramienia
przyśrodkowym, tworząc nerw pośrodkowy, (z wyjątkiem mięśnia zginacza łokciowego
który biegnie bocznie od tętnicy pachowej nadgarstka, części łokciowej mięśnia zginacza
głębokiego palców i pięciu mięśni ręki)

nerw piersiowy przyśrodkowy (6)
nerw skórny przyśrodkowy ramienia (7)
pęczek przyśrodkowy prowadzący włókna przechodzi między tętnicą i żyłą pachową unerwia mięsień piersiowy mniejszy i część
od korzeni C8 i Th1 i wchodzi w warstwę głęboką mięśnia mięśnia piersiowego większego
piersiowego mniejszego
pęczek przyśrodkowy prowadzący włókna biegnie wzdłuż strony przyśrodkowej zaopatruje skórę okolicy przyśrodkowej ramienia
od korzeni C8 i Th1 żyły pachowej, leży w sąsiedztwie nerwu
międzyżebrowo-ramiennego

nerw skórny przyśrodkowy przedramienia (8) pęczek przyśrodkowy prowadzący włókna biegnie pomiędzy tętnicąa żyłą pachową zaopatruje skórę okolicy przyśrodkowej
od korzeni C8 i Th1 przedramienia

końcowa gałąź pęczka przyśrodkowego przechodzi w dół okolicy przyśrodkowej unerwia 1 i '/, mięśni zginaczy przedramienia,
nerwłokciowy prowadzącego włókna od korzeni C8 i Th 1 , ramienia i biegnie do tyłu od nadkłykda większość krótkich mięśni ręki i skórę łokciowej
a często także od C l przyśrodkowego kości ramiennej, następnie części ręki, dochodząc do osi przechodzącej
dociera na przedramię przez palec 4 na dłoni i do osi przechodzącej
przez palec 3 na grzbiecie ręki

nerw podłopatkowy górny (9) gałąź pęczka tylnego prowadzącego włókna przechodzi do tyłu i wchodzi w mięsień
unerwia część górną mięśnia podłopatkowego
od korzeni C5 i C6 podłopatkowy

gałąź pęczka tylnego prowadzącego włókna wychodzi między górnym a dolnym nerwem
nerw piersiowo-grzbietowyf 10) unerwia mięsień najszerszy grzbietu
od korzeni C6-C8 podłopatkowym, biegnie w dół i bocznie do
mięśnia najszerszego grzbietu

gałąź pęczka tylnego prowadzącego włókna przechodzi w dół i bocznie, poniżej tętnicy i żyły unerwia dolnączęść mięśnia podłopatkowego
nerw podłopatkowy dolny f i i J
od korzeni C5 i C6 podłopatkowej do mięśnia podłopatkowego i mięsień obły większy
i obłego większego

nerw pachowy gałąź końcowa pęczka tylnego prowadzącego przechodzi na tylną część ramienia przez
włókna od korzeni C5 i C6 otwór pachowy boczny' razem z tętnicą
okalającą ramię tylną, następnie owija się wokół
szyjki chirurgicznej kośd ramiennej; oddaje
nerw skórny boczny ramienia
unerwia mięsień obły mniejszy i mięsień
naramienny, staw ramienny i skórę nad częścią
dolną mięśnia naramiennego

nerw promieniowy gałąź końcowa pęczka tylnego prowadzącego zstępuje do tyłu od tętnicy pachowej;
włókna od korzeni C5-C8 i C11 układa się w bruździe nerwu promieniowego
razem z tętnicągłęboką ramienia i przechodzi
między głową długą a przyśrodkową mięśnia
trójgłowego ramienia
unerwia mięsień trójgłowy ramienia, mięsień
łokciowy, mięsień ramienno-promieniowy
i mięśnie prostowniki przedramienia; zaopatruje
skórę tylnej części ramienia i przedramienia
przez nerw skórny tylny ramienia i przedramienia

Xttwór pachowy boczny ( f o r a m e n a x il la r e l a t e r a l e ) jest ograniczony od góry przez mięsień podłopatkowy ( m . s u b s c a p u la ń s ) i mięsień obły mniejszy ( m . te r e s m in o r ), od dołu przez mięsień obły większy ( m . t e r e s m a io r ) ,
przyśrodkowo przez głowę długą mięśnia trójgłowego ramienia ( c a p u t l o n g u m m u s c u l i t r i c i p i t i s b r a c h i i ) i bocznie przez kość ra m ie n n h u m e r u s ) .
D o s tr o n y
 438 S p l o t r a m ie n n y i n a c z y n ia p a c h o w e R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

A, circumflexa N. musculocutaneus
humeri posterior
N. axillaris Fasciculus
lateralis Fasciculus
medialis

ÿàW V
N. musculocutaneus

M. subclavius

M. serratus anterior
et n. thoracicus longus

Caput longum musculi

et ramus nervi radialis

Caput mediale musculi
tricipitis brachii
M. latissimus dorsi
etrr. nervi radialis et n. thoracodorsalis

i " --- --------------------

Tylne ograniczenie jamy pachowej, nerw mięśniowo-skómy i pęczek tylny. Widok od przodu
Mięsień piersiowy większy i mniejszy (m. pectoralis maior et minor) od­
sunięto do boku, pęczek boczny i przyśrodkowy ffasciculus lateralis et
medialis) odgięto ku górze, a naczynia oraz nerw łokciowy i pośrodko-
wy usunięto.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. N a wierzchołku wyrostka kruczego znajduje się przyczep początko­
wy mięśnia kruczo-ramiennego (m. coracobrachialis) i głowy krótkiej
mięśnia dwugłowego ramienia (caput breve musculi bicipitis brachii).
Przyczep końcowy mięśnia kruczo-ramiennego znajduje się w p o ło ­
wie trzonu kości ramiennej.
2. Nerw mięśniowo-skórny (n. musculocutaneus) przebija mięsień kru-
czo-ramienny, zaopatruje go, następnie oddaje gałęzie ruchowe do
mięśnia dwugłowego ramienia (m. biceps brachii) i mięśnia ram ienne-
go (m. brachialis) i kończy się jako nerw skórny boczny przedram ienia
(n.cutaneusanterbrachii lateralis).
3. Pęczek tylny splotu (fasciculus posterior) powstaje z połączenia 3 części
tylnych splotu i zaopatruje 3 mięśnie ograniczające jamę pachową od
tyłu, a następnie oddaje gałęzie końcowe w postaci nerwów: promie­
niowego i pachowego.
4. Nerw promieniowy oddaje w obrębie jamy pachowej gałąź do głowy
długiej mięśnia trójgłowego ramienia oraz gałąź skórną. N a tym pre­
paracie widoczna jest również gałąź do głowy przyśrodkowej mięśnia
trójgłowego. Nerw promieniowy biegnie razem z tętnicą głęboką ra­
mienia (a. profunda brachii) w spiralnej bruździe nerwu promieniowe­
go kości ramiennej.
5. Nerw pachowy (w. axillaris) razem z tętnicą okalającą ramię tylną (a.
circumflexa humeri posterior) przechodzi przez otwór pachowy boczny
(foramen axillare laterale). Otwór ten jest ograniczony od góry przez
mięsień obły mniejszy i mięsień podłopatkow y, od dołu przez mię­
sień obły większy, bocznie przez kość ram ienną i przyśrodkowo
przez głowę długą mięśnia trójgłowego ramienia. Tętnica okalająca
łopatkę (a. circumflexa scapulae) przechodzi przez otwór pachowy
przyśrodkowy (foramen axillare mediale).

D o s tr o n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna M ię s ie ń z ę b a t y p r z e d n i 439

M. scalenus médius R. c u ta n e u s la te ra lis p e c to ra lis

M. scalenus anterior (ramus anterior et posterior)
N. intercostobrachiaiis
M. levator scapulae
A, e tv . subclavia

IM. a c c e s so riu s
(NC XI)

N, th o ra cicu s fongus
Anqulus
superior
scapulae Angulus inferior
M. serratus posterior inferior
Lig. coracoacromiale scapulae

6.22 Mięsień zębaty przedni i mięsień podfopatkowy

A. Pozycja odwiedzenia (abductio). Widok od strony bocznej. B. Przy­
czep mięśnia podłopatkow ego (czerwony) i zębatego przedniego (nie­
bieski) w obrębie łopatki. Widok od przodu.
ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
1. Mięsień zębaty przedni (m. serratus anterior), który tworzy ograni­
czenie przyśrodkowe jamy pachowej, posiada szeroki przyczep do
ośmiu (na tym preparacie do dziewięciu) górnych żeber w linii
środkowo-obojczykowej oraz brzegu przyśrodkow ego ło p a tk i.
W łókna przyczepiające się do żebra I oraz łuku między I a II że­
brem biegną do kąta górnego (angulus superior) łopatki. W łókna od
II i III żebra rozdzielają się i kończą wąskim przyczepem na brzegu
przyśrodkow ym łopatki. Pozostałe w łókna (od IV do IX żebra),
które tworzą główną masę tego mięśnia, biegną do kąta dolnego
(angulus inferior) łopatki, gdzie kończą się ścięgnistym przyczepem.
2. Nerw piersiowy długi, zaopatrujący mięsień zębaty przedni, pro­
wadzi w łókna z gałęzi brzusznych C5, C6 i C l. Włókna pochodzą­
ce od gałęzi brzusznych C5 i C6 przebijają mięsień pochyły środko­
wy (m. scalenus medius) i pojawiają się bocznie od splotu ramienne-
go, a w łókna C7 biegną do tyłu od tego splotu. Nerw przylega do
mięśnia zębatego przedniego na całej jego długości.
3. Mięsień obły większy (m. teres maior) przylega do brzegu bocznego
mięśnia podłopatkow ego (m. subscapularis). Oba te mięśnie są zao­
patrywane przez nerw podłopatkow y.
4. Splot ramienny i tętnica podobojczykowa widoczne są między mięś­
niem pochyłym przednim (ni. scalenus anterior) a pochyłym środko­
wym (m. scalenus medius). Żyłę podobojczykową (v. subclavia) od­
dziela od tętnicy podobojczykowej mięsień pochyły przedni.

D o s tr o n y
 440 O b r ę c z p ie r s io w a R O Z D Z I A Ł 6 / Kończyna górna

Lig. acromioclaviculare
superius
Lig. coracoclaviculare
I------ Lig. inter claviculare Lig. sternoclavicuiare
Lig. trapezoideum Lig. conoideum anterius
P ro c e s s u s Lig .
C o s ta I , coracoideus coracoacromiale
Lig. transversum Clavicula
humeri
\

M. subscapularis
Discus
Lig articularis
costoclaviculare Manubrium
sterni Caput
M. pectoralis minor
breve
M. biceps
brachii
Caput1
longum
Obręcz kończyny górnej
A. Obręcz kończyny górnej. W idok od przodu i od góry. B. Staw bar-
kowo-obojczykowy. W idok od góry.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Obręcz kończyny górnej (cingulum membri superioris) składa się ze
stawu mostkowo-obojczykowego (articulatio sternoclavicularis), sta­
wu barkowo-obojczykowego (articulatio acromioclayicularis) i stawu
ramiennego (articulatio humeri). Ruchom ość obojczyka jest istotna
dla swobodnego ruchu kończyny górnej.
2. Staw mostkowo-obojczykowy jest jedynym stawem łączącym koń­
czynę górną z tułow iem . Krążek stawowy (discus articularis) dzieli
jamę stawu mostkowo-obojczykowego na 2 części i przyczepia się
u góry do obojczyka, a u do łu do pierwszej chrząstki żebrowej. Krą­
C lavicu la
żek ten zapobiega górnym i przyśrodkow ym przem ieszczeniom Acromion
obojczyka.
3. Mocne w ięzadło kruczo-obojczykowe (lig. coracoclaviculare), składa­
jące się z w ięzadła czw orobocznego (lig. trapezoideum) i w ięzadła
stożkowatego (lig. conoideum), zapewnia stabilność stawu barkow o-
-obojczykowego. W ięzadło to zapobiega przem ieszczaniu się łopatki
w kierunku przyśrodkowym, a wyrostka barkowego ku dołow i. Processus coracoideus

4. Więzadło kruczo-barkowe (lig. coracoacromiale) wspólnie z wyrostkiem Lig. coracoclaviculare

barkowym i wyrostkiem kruczym tworzy sklepienie zapobiegające
przemieszczaniu się ku górze głowy kości ramiennej ku górze.
5. N a ryc. B: brzeg przyśrodkow y wyrostka barkowego łopatki posia­
da małą, owalną pow ierzchnię stawową obojczykową (facies articula­
ris clayicularis), która łączy się z podobnej wielkości pow ierzchnią
stawową barkową (facies articularis acromialis) obojczyka.
| Ruchy ło p a tk i
A. U noszenie (eleyatio). B. O puszczanie (depressio). C. Wysuwanie
(protrusio). D. Cofanie (retractio). E. U noszenie z rotacją zewnętrzną
wydrążenia stawowego. F. O puszczanie z rotacją w ew nętrzną wy­
drążenia stawowego. E lem enty w ykropkow ane wskazują pozycję
wyjściową każdego ruchu.

D o s tr o n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna O b r ę c z p ie r s io w a 441

M. trapezius
(pars descendens)

M. levator sc a p u la r

M. pe ctora l is m inor
Mm. rhom boidei M. trap ezius
(p ars
ascen dens)

M. se rratus an te rior
M. se rratus
(pars interior)
a n te rior
(p a rs interior)

A. W id ok od ty łu B. W id o k od przodu W id o k od tyłu

M. pe ctora l is
m in or

M. trap ezius

tra n sve rsa )

Mm,
rh om boide i

M. se rratus M. latissim us
a n te rior dorsi

C. W idok od góry W id o k od przodu D . W id ok od tyłu W id ok od góry

M. trapezius
(pars descendens) M. levator
scapu lae

Mm.
O ś ob rotu rhom boidei
M. pe ctora l is
m inor
M. trap ezius
(pars ascendens)

M. latissim us
M. se rratus an te rior dorsi
(pars interior)

E. W id ok od tyłu F. W id o k od przodu W id o k od tyłu

D o s tro n y
 442 M ię ś n ie p o w ie r z c h o w n e g r z b ie t u i p ie r ś c ie ń r o t a t o r ó w R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

M. occip ito fro n a ta iis (venter occipitalis)

N. o c cip ita lis m aior (r. d o rsa lis C2)
A. occip ita lislis
Nodi lym pha tici oc cip ita lesss
N. occip ita lis te rtiu s (r. d o rsa lis C3)

M. trap ezius (pars de sce nden s)

N. o c cip ita lis m inor (r. ve ntralis C2)
M. levator scapulae

M. rh om boide us m in or
M. rhom boideus m aior Rr. cu ta nei ra m oru m do rsa lium

M . tra p e ziu s (pars transversa)

M. deltoideus

M. trap ezius (pars ascendens)

T rig onum au scu ltatio nis

N. accessorius (NC XI)

Rr. cu ta nei ram orum dorsalium

M. trapezius (odgięty)

M. latissim us dorsi

Lamina po sterior
fasciae thoraco lu m b alis

Rr cu ta nei laterales
(ram i po steriores)
M . ob liqu us
externus abdom inis

R. cu ta neus lateralis
Trigonum lum bale nervi ilioh ypog astrici (ram us ve ntralis L1)

Nn. ciun iu m su perio res

(rr. cu ta nei ram orum do rsa lium L 1 , L2 e t L3)
Fascia glútea

Nerwy skórne grzbietu i dwie pierwsze

warstwy mięśni. Widok od tyłu
M. gluteus m axim us
Mięsień czworoboczny (m. trapezius) odpreparow ano i od­
sunięto do boku.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Gałęzie skórne odchodzą od gałęzi grzbietowych ner­
wów rdzeniowych.
2. Mięsień czworoboczny i mięsień najszerszy grzbietu (m.
latissimus dorsi) stanow ią pow ierzchow ną warstwę mię­
śni, natom iast mięsień dźwigać z łopatki (m. levator sca­
pulae) i m ięśnie ró w n o leg ło b o czn e (mm. rhomboidei) -
warstwę głęboką.
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna M ię ś n ie p o w ie r z c h o w n e g r z b ie t u i p ie r ś c ie ń r o t a t o r ó w 443

M. ste rn o cle id om astoi deus

M .le v a to r scapulae

M . tra p e ziu s (pars de sce nden s)

M. rh om b o id e u s m inor

M. su pra spina tus

M. tra p e ziu s (p ars transversa)
M. rh om b o id e u s m aior
M .d e ito id e u s
M. infraspinatus

M. te re s m aior
M. te re s m inor

M . tric e p s brach ii
C ap ut longum m usculi tricip itis brachii

M. te re s m aior

M. trap ezius (p ars ascen dens) M. latissim us dorsi

Fascia th o ra co iu m b a lis
M . ob liqu us externus a b dom inis

Tabela 6.2 Mięśnie powierzchowne grzbietu

Mięsień Przyczeppoczątkowy Przyczep końcowy Unerwienie Główna czynność

mięsień czworoboczny
przyśrodkow a trzecia część kresy karkowej
górnej; guzow atość potyliczna zewnętrzna,
w ięzadło karkowe, w yrostki kolczyste
kręgów C7-Th12
boczna trzecia część obojczyka,
w yrostek barkowy i grzebień łop a tki
korzeń rdzeniowy nerwu dodatkow ego
(NC XI) i nerw y szyjne (C3 i C4)
unosi, cofa i obraca łopatkę;
w łókna górne unoszą
przyśrodkowe co fa ją a dolne
opuszczająłopatkę; w łókna górne
i dolne działają razem przy obrocie
łop a tki ku górze

mięsień najszerszy grzbietu w yrostki kolczyste sześciu dolnych kręgów dn o bruzdy m iędzyguzkowej kości nerw piersiow o-grzbietow y prostuje, przywodzi i obraca
piersiow ych, powięź piersiowo-lędźwiowa, ram iennej (C6, C7 i C8) przyśrodkowo kość ram ienną
grzebień biodrow y i 3 lub 4 dolne żebra unosi ciało na ramionach
ja k podczas wspinaczki

mięsień dźwigacz łopa tki guzki tylne w yrostków poprzecznych część górna brzegu przyśrodkowego nerw grzbietow y ło p a tk i (C5) unosi łop a tkę i ustawia jej wydrążenie
kręgów C1-C4 ło p a tk i i nerw y szyjne (C3 i C4) stawowe ku dołowi przez
skręcenie łopatki

mięsień rów noległoboczny mniejszy: w ięza dło karkowe i w yrostki brzeg przyśrodkow y ło p a tk i od poziom u nerw grzbietow y łopa tki cofa ło p a tk ę i obraca ją przyśrodkowo,
mniejszy i w iększy kolczyste kręgów C 7-Th 1; grzebienia ło p a tk i d o kąta dolnego (C4 i C5) opuszczając wydrążenie stawowe;
większy: w yrostki kolczyste kręgów Th2-Th5 stabilizuje ło p a tk ę na ścianie klatki
piersiowej

mięsień naram ienny
boczna trzecia część obojczyka, w yrostek guzow atość naram ienna kości n erw pachow y (C 5 i C6) częśćobojczykowa:zgina i obraca ramię
barkow y i grzebień łop a tki ram iennej do wewnątrz;
część barkowa: odwodzi ramię;
częśćgrzebieniowa: prostuje i obraca
ram ię na zewnątrz

D o s tro n y
 444 M ię ś n ie p o w ie r z c h o w n e g r z b ie t u i p ie r ś c ie ń r o t a t o r ó w R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

A. transversa cervicis
N. a c cessoriu s (NC XI) ¡71
A. su pra sca pularls

Llg. coracoclavlculare
C lavicula
A crom ion

M. de ltoideu s

A
M. rh om boideus
Angulus su p e rio r M .s e rra tu s Spina scapulae
m inor
scapu lae an te rior

6.26 Okolica nadłopatkowa.

Widok od tyłu i od góry
A. ve rtebralis
Truncus thyroce rvica lis A. O ddzielono w łókna części poprzecznej mięśnia czworobocznego
(m. trapezius) na poziomie kąta górnego (angulus superior) łopatki. Cię­
A. transversa cervicis
cie przeprow adzono bocznie w zdłuż grzebienia łopatki (spina scapu­
lae). B. Tętnica nadłopatkow a (a. suprascapularis) i grzbietowa łopatki
(a. dorsalis scapulae).
A. e t n. su pra sca pularis

M. levator scapulae ZW R Ó Ć UW AGĘ:

C lavicu la
1. Nerw dodatkowy (n. accessorius, NC XI) krzyżuje kąt górny łopatki.
A crom ion 2. Tętnica poprzeczna szyi (a. transversa cervicis) dzieli się przy brzegu
mięśnia dźwigacza łopatki (m. levator scapulae) na gałąź powierz­
A. dorsalis scapulae chowną i głęboką. G ałąź powierzchowna biegnie razem z nerwem
dodatkowym , a gałąź głęboka (na preparacie niewidoczna) razem
z nerwem grzbietowym łopatki (n. dorsalis scapulae), który zaopatru­
M. supraspinatus
je mięśnie równoległoboczne (tnusculi rhomboidei).
(odcięty) 3. Tętnica nadłopatkow a biegnie do tyłu od obojczyka (clavicula), a na­
stępnie przechodzi nad więzadłem poprzecznym łopatki górnym (lig.
transversumscapulaesuperius).
B 4. Nerw nadłopatkow y (n. suprascapularis) przechodzi pod więzadłem
poprzecznym łopatki górnym.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna M IĘ Ś N IE P O W IER ZCHO W N E GRZBIETU I PIERŚCIEŃ ROTATORÓW 445

Capsula articu la ris articu la tio n is hum eri

T en do m usculi su bscapularis

Tub erculum maius

Tendo m usculi supraspinati

Processus co racoideu s

Lig. coracohum erale

M. p e cto ra lis m inor

Lig. coracoacrom iale

Tendo m usculi
infraspinati

Lig. transversum
scapulae superius Facies articularis
clavicular is

M. su bscapularis
Angulus acrom ialis

Mięsień nadgrzebieniowy,
nerw nadłopatkowy i grzbietowy łopatki
A. transversa œnrvicis A. M ięsień nadgrzebieniow y (m. supraspinatus). W idok od góry. B.
N erw nadłopatkow y (n. suprascapularis) i nerw grzbietowy łopatki (n.
A, e t n. su pra sca pularis dorsalis scapulae). W idok od tyłu.
M. levator
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
Lig. conoideu m
N. e ta . Lig. 1. Powierzchnia stawowa obojczykowa (facies articularis claviculańs) na
Lig.
dorsalis scapulae coracoclaviculare wyrostku barkow ym łopatki jest m ała, owalna i skośnie ustawiona.
trap ezo -
2. Trójkątne w ięzad ło kruczo-barkow e (lig. coracoacromiale) tworzy
M. rhom boideus sklepienie między brzegiem bocznym wyrostka kruczego a wyrost­
minor kiem barkow ym łopatki. Przyczep barkow y tego więzadła znajduje
się m iędzy pow ierzchnią stawową obojczykową a wierzchołkiem
wyrostka barkowego.
A ngulus acrom ialis 3. Część w łókien ścięgna mięśnia piersiowego mniejszego (m. pectoralis
M. rhom boideus
minor) rozdziela w ięzadło kruczo-barkowe na dwie odnogi i przy­
m aior czepiając się na guzku większym (tuberculum maius) kości ramien-
Spina scapulae nej, tworzy część przednią w ięzadła kruczo-ramiennego (lig. coraco­
humerale).
Fossa infraspinata 4. Mięsień nadgrzebieniowy przechodzi poniżej więzadła kruczo-barko-
wego i leży między mięśniem naram iennym (m. deltoideus) od góry
a torebką stawu ram iennego od d o łu . M ięsień nadgrzebieniowy
i w łókna części barkowej mięśnia naram iennego biorą udział w od­
w odzeniu stawu ramiennego. Część barkowa mięśnia naramiennego
Angulus inferior
stanowi najcieńszą warstwę tego mięśnia.

D o s tro n y
 446
Tabela &3 Męśrie pieréderia rofatorów
Mięsień
mięsień nadgrzebieniowy
mięsień podgrzebieniowy
mięsień obły mniejszy
mięsień obły większy
mięsień podłopatkowy
aMięśnie: nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy, otHy mniejszy i podłopatkowy tworząIzw. pierścień rotatorów. Zasadniczą funkcją pierścienia rolatorów jest utrzymywanie głowy kości ramiennej w panewce stawowej podczas ruchów
w stawie ramiennym.
D o s tro n y
M ię s n ie p o w ie r z c h o w n e g r z b ie t u i p if r s c ie ń r o t a t o r ó w ROZDZIAŁ 6 / Kończyna górna
Pierścień m ięśni ro ta to ró w
A. W idok od tylu. B. W idok od przodu.
Angulus su perio r
M. su praspinatus
Spina scapulae
M. infraspinatus
Angulus Facies a rticu la ris clavicularis
su perio r
A crom ion
M. teres Capsula articularis
articu la tion is humeri
Lig. transversum
humeri
A ngulus inferior Tendo capitis
longi m uscuii
bicipitis brachii
M. su bscapularis
A ng ulus inferior
Przyczep początkowy Przyczep końcowy Unerwienie Główna czynność
dół nadgrzebieniowy wierzchołek guzka większego nerw nadłopatkowy (C4, C5 i C6) wspomaga mięsień naramienny
kości ramiennej w odwodzeniu ramienia i stanowi część
pierścienia rotatorów9
d ó ł podgrzebieniow y część środkowa guzka w iększego nerw nadłopatkow y (C5 i C6)
kości ramiennej ob racają ramię na zewnątrz;
pom agają utrzymywać głow ę kości
część górna brzegu bocznego łopa tki część dolna guzka w iększego kości nerw pachowy (C5 i C6) ram iennej w panewce stawowej
ramiennej
powierzchnia grzbietow a łopa tki w okolicy warga przyśrodkowa bruzdy nerw podłopatkow y dolny (C6 i C7j przywodzi i obraca ramię do wewnątrz
kąta dolnego m iędzyguzkowej
d ó ł podłopatkow y guzek m niejszy kości ramiennej nerwy podłopatkow e (C5, C6 i C7) przywodzi i obraca ramię do wewnątrz;
pomaga utrzym ywać głow ę kości
ramiennej w panewce stawowej
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna R a m ię 447

6.29 Ram ię.

W id ok od stro n y bocznej
A. A natom ia stru k tu r p o w ierzchow ­
1 M. deltoideus
nych. B. P reparat (num ery w naw ia­
sach odnoszą się do struktur oznaczo­ (1)
nych na ryc. A).

longum (8)
C ap ut latera le (7)

U. biceps
brachii (2)

M. brachialis
(3)
3

M. trice p s
brachii
M. brachioradialis

E pico ndylu s
latera lis (6) M. extensor carpi
radialis longus (4)
O lecrano n (5) —

Fascia m uscuii
an cone i e tte n d o
co m m u n is m uscuii
A B exte nsoris

Tabela 6.4 Mięśnie ramienia

Mięsień Przyczeppoczątkowy Przyczep końcowy Unerwienie Główna czynność

mięsień dw ugłow y ram ienia głowa krótka: wierzchołek w yrostka kruczego guzow atość kości prom ieniowej odwraca przedram ię i przy odwróconym
łopatki; i powięź przedram ienia przez przedram ieniu zgina je
głowa długa: guzek nadpanew kowyłopatki rozcięgno m ięśnia dw ugłow ego — nerw m ięśniow o-skórny (C 5 i C6)

mięsień ram ienny część dalsza pow ierzchni przedniej kości w yrostek ło kc io w y i guzow atość zgina przedram ię
ram iennej kości łokciow ej

mięsień kruczo-ram ienny w ierzchołek w yrostka kruczego łopa tki część środkow a powierzchni nerw m ięśniow o-skórny (C5, C 6 i C7) zgina i przywodzi ramię
przednio-przyśrodkow ej kości
ram iennej

mięsień tró jg ło w y ramienia
głowa długa: guzek podpanew kowyłopatki; w yrostek ło kc io w y i powięź nerw prom ieniow y (C6, C 7 i C8) prostuje przedram ię (jest głównym
głowa boczna: powierzchnia tylna kości przedram ienia prostow nikiem przedramienia);
ram iennej powyżej bruzdy nerwu głow a długa stabilizuje głowę
prom ieniow ego; odwiedzionej kości ramiennej
głowaprzyśrodkowa:powierzchnia tylna trzonu
kości ram iennej poniżej bruzdy nerwu
prom ieniow ego

mięsień łokcio w y nadktykieć boczny kości ram iennej boczna powierzchnia w yrostka nerw prom ieniow y (C7, C8 i Th1) wspom aga m ięsień trójgłow y ramienia;
łokcio w e g o i górna część powierzchni stabilizuje staw łokciow y
tylnej kości łokciow ej

D o s tro n y
 448 R a m ię R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

N. su p ra sca p u la ris
A nastom osis a rte ria e su p ra sca p u la ris M. infraspinatus
e t arte riae circum flexae scapulae

Capsula fib ro s a articu la tio n is hum eri

N. cu ta neus brachii lateralis su perio r

Foramen axillare mediale:

A. circum flexa scapulae

Foramen axillare laterale:

A. circum flexa hum eri posterior
e t n. a x illa ris

N. radiaiis
e t a. profunda brachii

6.30 Okolica łopatkowa i naramienna. Widok od tyłu

Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Mięsień podgrzebieniowy (m. infraspinatus), mięsień obły mniejszy
(m. teres minor) oraz część grzebieniowa mięśnia naram iennego (m.
deltoideus) biorą u dział w obracaniu na zewnątrz kości ramiennej.
2. Głowa długa mięśnia trójgłowego ram ienia (caput longum muscidi
tricipitis brachii) przechodzi m iędzy m ięśniem obłym mniejszym,
który obraca kość ram ienną na zewnątrz, a mięśniem obłym więk­
szym (m. teres maior), obracającym ją do wewnątrz.
3. Głowa długa mięśnia trójgłowego ramienia oddziela otwór pacho­
wy boczny (foramen axillare laterale) od przyśrodkow ego (foramen
axillaremediale).
4. N erw nadłopatkow y (n. suprascapularis) i pachowy (n. axillaris) pro­
wadzą w łókna z C5 i C6 oraz zaopatrują po 2 mięśnie. N erw n adło­
patkow y zaopatruje m ięsień nadgrzebieniow y (m. supraspinatus)
i podgrzebieniowy, natom iast nerw pachowy - mięsień obły mniej­
szy i naram ienny (m. deltoideus). Oba nerwy zaopatrują staw ramien­
ny; gałęzie skórne oddaje tylko nerw pachowy.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna R a m ię 449

6.31 Mięsień trójgłowy ramienia.

Widok od tyłu
A. Mięsień trójgłowy ramienia (m. triceps bra­
chu) i towarzyszące mu nerwy. B. Anatomia
struktur powierzchownych. R - mięśnie rów-
noległoboczne (mm. rhomboidei); TM - m ię­
sień obły większy (m. teres maior); LD - m ię­
sień najszerszy grzbietu (m. ¡atissimus dorsi).
Numery w nawiasach odnoszą się do struk­ M. deltoideus (1)
tur oznaczonych na ryc. A.

ZW RÓ Ć UW AGĘ: M. infraspinatus (2)

1. Głowa długa leży najbardziej przyśrodko­
wo i przyczepia się do guzka podpanewko-
wego łopatki. Głowę boczną częściowo od­
M. subscapularis
cięto i odsunięto do boku tak, aby ukazać jej
przyczep do kości ramiennej. Głowa przy­
N. axillaris
środkowa kończy się w warstwie głębokiej A, circum flexa
wspólnego ścięgna mięśnia trójgłowego ra­ hum eri posterior
mienia (tendo musculi tricipitis brachu). Ścięg­
no to przyczepia się do wyrostka łokciowego Foram en axillare laterale
(olecranon) kości łokciowej i powięzi przed­ M. deltoideus
ramienia. N radialis Caput
2. N erw prom ieniow y (n. radialis) biegnie m ediale
w bruździe nerwu prom ieniowego między (3) M. triceps
przyczepami głowy przyśrodkowej i bocz­ C ap ut m ediale
brachii
Caput
nej mięśnia trójgłowego ramienia.
laterale
3. Nerw pachowy (n. axillaris) przechodzi przez R am i
C ap ut laterale (4)
otwór pachowy boczny (foramen axillare late­ m usculares
rale) i zaopatruje mięsień naramienny (>»• del- ad
toideus) oraz obły mniejszy (m. teres minor). C ap ut m ediate N. cutaneus brachii
4. Nerw łokciowy (n. ulnaris) biegnie w zdłuż e t m .a n co n e u s lateralis inferior
brzegu przyśrodkowego mięśnia trójgłowe­ A, p ro fu n d a brachii
go ramienia.

N. cu ta neus antebrachii
posterior

Caput longum m usculi

M. brachial is
tric ip itis brachii (6)

trice
M. brachioradialis
brachi

M. exte nsor carpi

radialis longus

N. ulnaris

O lecranon (5)

Apo neu rosis m uscuii

tric ip itis brachii

D o s tro n y
 450 R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

Caput
N. m usculo- P rocessus
breve co racoideu s
N. m edianus cu ta neus
A. brachialis
A. col lateral is
ul naris inferior
M. brach ia lis

A poneurosis
A musculi
po sterior M. tere s M. su bscapularis
bicipitis M. trice p s brachii
brachii m aior
(capu t iongum )
R. co m m u m cans ulnaris M. latissim us
M. tric e p s brachii - et r. m uscularis
A. co lla te ra lis ulnaris su perio r dorsi
ca p u t m ediale nervi radialis

A p o n e u ro s is
m usculi bicipitis M. biceps T rig onum M. pe ctora lis
brachii M. brachialis brachii M .d e lto id e u s clavipectorale

Epicondylus Area septi S ulcus m edialis M. trice p s

m edialis interm uscularis m usculi b icipitis brachii
m edialis brachii

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna R a m ię 451

R am ię. W id o k o d s tro n y p rz y ś ro d k o w e j
A. Preparat. B. Anatomia struktur powierzchownych.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. W przedziale przednim ramienia znajdują się 3 mięśnie: mięsień
dwugłowy ramienia (m. biceps brachii), mięsień ramienny (m. bra-
chialis) i mięsień kruczo-ramienny (m. coracobrachialis), a w przedzia­
le tylnym - mięsień trójgłowy ramienia (m. triceps brachu). Przegro­
da międzymięśniowa przyśrodkowa (septum intermusculare mediale)
oddziela te dwie grupy mięśni w dalszych2/ } ramienia.
2. Przyśrodkowo od wierzchołka wyrostka kruczego łopatki, biegnie
tętnica pachowa. Przechodzi ona w tętnicę ramienną, która w odcin­
ku bliższym biegnie w zdłuż pow ierzchni przyśrodkowej mięśnia
kruczo-ramiennego, a w odcinku dalszym na powierzchni przedniej
mięśnia ramiennego.
3. Nerw pośrodkowy (n. medianus) biegnie razem z tętnicą ram ienną
i krzyżuje ją, przechodząc ze strony bocznej na przyśrodkową.
4. N erw łokciowy (n. ulnaris) biegnie w zdłuż przyśrodkowego obwo­
du tętnicy ramiennej, przechodzi do tyłu od przegrody międzymięś-
niowej przyśrodkow ej i zstępuje w zdłuż głowy przyśrodkowej
mięśnia trójgłowego ramienia. N astępnie nerw ten biegnie w obrę­
bie bruzdy nerwu łokciowego, która leży do tyłu od kłykcia przy­
środkowego kości ramiennej. Jest to miejsce dostępne w badaniu pal-
pacyjnym.
5. G ałąź łącząca (ramus communicans ulnaris) nerwu promieniowego,
zaopatrująca głowę przyśrodkową mięśnia trójgłowego ramienia,
oraz tętnica poboczna łokciowa górna (a. collateralis ulnaris superior)
biegną razem z nerwem łokciowym.
6. N a preparacie widoczny jest nerw mięśniowo-skórny (n. musculocu-
taneus), który zaopatruje mięsień kruczo-ramienny i biegnie wzdłuż
bocznego obwodu tętnicy ramiennej, a następnie między mięśniem
dwugłowym ramienia a mięśniem ramiennym. Częściej jednak nerw
ten przebija mięsień kruczo-ramienny.

-*■

cephalica

A. b ra ch ia lis
N. m usculocu ta neus
N. cu ta neus an te bra chii
lateraiis
N. m edian us

N. cutaneus
antebrachii m edialis
M. co racobrach ia lis

V. basilica
Septum interm usculare
latera le
N. ulnaris
N. cu ta neus a n te bra chii
Dopływ żyły posterior
odłokciow ej

N. radialis
A. e tv .
profund a brachii

A. co llateralis
Przekrój ramienia w płaszczyźnie poprzecznej
ulnaris su perio r ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Trzon kości ramiennej (humerus) jest prawie okrągły. N a tym
poziomie jego warstwa korowa jest najgrubsza.
2. Przedział tylny ram ienia zawiera trzy głowy mięśnia trójgło­
wego ram ienia (m. triceps brachii).
3. Nerw promieniowy i towarzyszące mu naczynia przylegają do
kości ramiennej.
4. Nerw mięśniowo-skórny i towarzyszące mu naczynia biegną
w przegrodzie między mięśniem dwugłowym ramienia i mięś­
niem ram iennym .
5. Nerw pośrodkowy (n. medianus), przechodząc na stronę przy­
środkową, krzyżuje tętnicę ram ien n ą i żyły towarzyszące.
Nerw łokciowy (n. ulnaris) przechodzi do ty łu na przyśrodko­
wą stronę mięśnia trójgłowego ramienia. Żyła odłokciowa (v.
basilica), która na preparacie widoczna jest jako dwa naczynia,
przebija powięź ramienia.

D o s tro n y
 452 R O Z D Z I A Ł 6 / Kończyna górna

M . b ic e p s b r a c h ii ( c a p u t b re v e )
e t m . c o r a c o b r a c h ia lis M . p e c to r a lis

M . s u p ra s p in a tu s

M . s u b s c a p u la ris

M . s u b s c a p u la r is

M . la tis s im u s d o rs i
M . s e r r a tu s a n te r io r

M . te re s m a lo r

M . p e c to ra lls m a lo r

M . d e lto id e u s

M. co racobrach ia lis

| Kości kończyny górnej, widoczne

M. brachialis
miejsca przyczepów mięśniowych
A. Widok od przodu (przyczepy mięśni do kości
M . b ra c h io ra d la lls przedramienia pokazano na ryc. 6.54 i w tab. 6.6).

M . e x te n s o r c a rp i
ra d ia lis lo n g u s
M . p r o n a t o r te r e s

T e n d o c o m m u n is m u s c u lo r u m f le x o r u m
T e n d o c o m m u n is
m u s c u lo ru m e x te n s o ru m

M . b ra c h ia lis

M . fle x o r d ig ito r u m s u p e r fic ia lis

M . b ic e p s b ra c h ii M . p r o n a to r te r e s ( c a p u t u ln a re )
e t b u rs a b lc lp lto r a d la lls

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 6 / Kończyna górna R a m ię 453

M. supraspinatus

M. deltoideus
M. levator scapulae

M. infraspinatus

M. rh om boideus m inor

M. teres minor

C aput
longum M. triceps
brachii
M. infraspinatus laterale

M. rhom boide us m aior

M. deltoideus

m aior

M. brachial is

B. W idok od tylu (przyczepy mięśni do kości przedram ienia przed­

stawiono na s. 480 i 481 oraz w tab. 6.7). M. trice p s brachii
(capu t m ediale)

M. trice p s brachii

M .a n co n e u s

D o s tro n y
 454 S t a w r a m ie n n y R O Z D Z I A Ł 6 / Kończyna górna

Lig. coracoacromiale
a c rom ioclaviculare

Lig. co racoclaviculare

Tuberculus m aius

Lig. iransversum hum eri Bursa su b te n d inea

m usculi subscapularis

V a g in a syn o v ia lis
m usculi b icipitis brachii

Tendo ca pitis longi

m usculi b icipitis brachii

A crom ion

M. deltoideus
Staw ramienny
B u rs a s u b a c ro m ia lis
A. Torebka stawowa oraz w ięzadła stawu barkowo-obojczy-
M. supraspinatus kowego. W idok od przodu i od strony bocznej. B. Przekrój
51 mm w płaszczyźnie czołowej. Widok od tyłu.
Tendo capitis longi
m usculi b icipitis brachii ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Przyczepy czterech mięśni pierścienia rotatorów chronią to­
rebkę stawową (kolor fioletowy), nie dopuszczając do jej
N . a x illa ris
p rzem ieszczenia na guzek większy i mniejszy kości ra­
A . c ir c u m fle x a
mie nnej. D olna część torebki sięga do szyjki chirurgicznej
h u m e ri p o s t e r io r kości ramie nnej.
2. Torebka stawowa ma dwie wypustki: (a) w miejscu, w któ­
F o ra m e n
rym tworzy pochewkę maziową dla ścięgna głowy długiej
a x illa re la te ra le M. tere s m aior mięśnia dwugłow ego ram ienia (tendo capitis longi musculi
bicipitis brachii), w kanale kostno-włóknistym oraz (b) poni­
M. tricep s brachii żej wyrostka kruczego, gdzie tworzy kaletkę podścięgnową
(caput longum ) mięśnia podłopatkow ego (bursa subtendinea musculi subscapu-
lariś) między ścięgnem mięśnia podłopatkow ego a brzegiem
wydrążenia stawowego łopatki.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / K o ń czyn a g ó rn a S taw r a m ie n n y 455

Rr. acram iales a rte riae su pra sca pularis

Angulus
acrom ialis

R. a crom ialis
arte riae tho ra co a cro m ia lis

Lig. a c rom ioclaviculare

Processus co ra c o id e u s

Lig. co ra c o a c ro m ia le

Perforatio

Ten do m usculi su pra spina ti Processus coracoideus

e t ca psu la a rticu la ris
articu la tio n is hum eri Tendo ca pitis longi m usculi
bicipitis brachii (widziane
Perforatio w ob ręb ie rozerwanej torebki)

Bursa subacrom ialis

(odcięta)

M. te re s m inor

Kaletka podbarkowa. Widok od strony bocznej

A. Kaletka podbarkow a. B. Zużycie ścięgna mięśnia nadgrzebienio-
wego.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Kaletkę nastrzyknięto fioletowym lateksem.
2. Pod pojęciem „kaletka podbarkow a" {bursa subacromialis) rozumie
się także kaletkę podnaram ienną {bursa subdeltoidea), ponieważ obie
te kaletki są zwykle ze sobą połączone.
3. N ad kaletką leżą: mięsień naram ienny (m. deltoideus), wyrostek bar­
kowy {acromion), w ięzadło kruczo-ram ienne {lig. coracohumerale)
i staw barkow o-obojczykowy /articulatio ac/x>miocUivicularis).
4. Guzek większy kości ramiennej i ścięgno mięśnia nadgrzebienio-
wego leżą p o d kaletką.
5. Kaletka podbarkow a m oże sięgać głębiej pod wyrostek barkowy;
może także, wskutek zużycia, łączyć się ze staw em ram iennym
i stawem barkowo-obojczykowym (B).
6. G ałęzie barkow e tętnicy piersiowo-barkowej {a. thoracoacromialis)
i tętnicy nadłopatkow ej {a. suprascapularis) łączą się, tworząc sieć
barkow ą (rete acromiale).
7. Na ryc. B: w wyniku uszkodzenia ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego (m.
supraspinatus) i leżącej pod nim torebki stawu ramiennego doszło do połą­
czenia jamy kaletki podbarkowej i stawu ramiennego (articulatio humen).
Część wewnątrztorebkowa ścięgna mięśnia dwugłowego ramienia {tendo
musculi bicipitis brachii) ściera się {a nawet przeciera), wskutek czego po­
zostaje jedynie część ścięgna leżąca w obrębie bruzdy międzyguzkowej.
Zbadano 94 stawy. W żndnym przypadku spośród 18 stawów u osób po­
niżej 50 r.ż. nie stwierdzono perforacji torebki stawowej. W 4 przypad­
kach spośród 19 osób między 50 a 60 r.ż• i u 23 spośród 57 osób powyżej
60 r.ż. wykryto perforację torebki stawu ramiennego. W 11 przypadkach
ubytek występował obustronnie, a w 14 jednostronnie.

D o s tro n y
 456 S t a w r a m ie n n y R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

Lig. coracoacromiale

Labrum g le n oidale

C avitas g le n o id a lis

P rocessus
coracoideu s

Lig.
co racohu m e rale

T en do ca pitis
long i m usculi
bicipitis brachii

C aput long um m usculi

tric ip itis brachii

M argo lateralis

♦ A n g u lu s in fe rio r

[2 9 Wydrążenie stawowe. Widok od strony bocznej

Z W R Ó Ć U W A G Ę:
1. N ad wydrążeniem stawowym (cavilas glenoidalis) znajduje się skle­
pienie stawu ramiennego. Sklepienie to utw orzone jest przez wyro­
stek kruczy (processus coracoideus), w ięzadło kruczo-barkowe (Hg.
coracoacromiale) i wyrostek barkowy (acromion). Sklepienie zabez­
piecza głowę kości ramiennej przed przemieszczeniem jej ku górze.
2. Głowa długa mięśnia trójgłowego ramienia (caput longum musculi
tricipitis brachii) przyczepia się tuż poniżej wydrążenia stawowego.
3. G łow a długa mięśnia dwugłowego ramienia (caput longum musculi
bicipitis brachii) przyczepia się tuż powyżej wydrążenia stawowego.
W części bliższej przechodzi w wargę tylną obrąbka stawowego
(labrum glenoidale), natom iast w części dalszej przebiega do przodu
od głowy kości ramiennej, nie osłaniając jej od góry.
4. Ustawienie łopatki powoduje, że kość ramienna podczas przemiesz­
czenia do d ołu przechodzi na powierzchnię żebrową łopatki.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna S taw r a m ie n n y 457

B u rsa s u b a c ro m ia lis

Tendo m usculi supraspinati

e t capsula artlcu la rls artlcu la tlo n ls hum eri O tw ór prow adzący
d o kaletki podłopatko w ej

M. biceps brachii (caput longum )

M. infraspinatus Lig. glenohum erale superlus

Tendo musculi
subscapularis

M. tere s m inor
M. biceps brachii
(ca p u t breve)
Caput longum m usculi
Lig. glen ohum erale
tricip itis brachii
m edium
(m iejsce przyczepu
początkow ego)
Lig. glenohum erale
inferius

N. axillaris

A. circum flexa
hum eri posterior

M. su bscapularis

Więzadła obrąbkowo-ramienne i pierścień

rotatorów. Widok od strony bocznej
A. Mięśnie pierścienia rotatorów i łopatka. B. Schemat pierścienia
M. te re s m aior
(m iejsce przyczepu
rotatorów.
początkow ego) ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Torebka stawowa jest w zm ocniona od przodu przez 3 więzadła
obrąbkow o-ram ienne (ligamentaglenohumeralia), które rozpoczyna­
ją się na kości ramiennej i razem ze ścięgnem głowy długiej mięś­
A cro m io n M. su pra spina tus nia dwugłowego ram ienia przyczepiają się na guzku nadpanew-
Processus co ra c o id e u s kowym.
2. Kaletka podbarkow a (bursa subacromialis) znajduje się poniżej wy­
rostka barkowego i mięśnia naram iennego oraz powyżej ścięgna
Cavitas glen oidalis mięśnia nadgrzebieniow ego (tendo musculi supraspinati).
3. Cztery krótkie mięśnie pierścienia rotatorów (nadgrzebieniowy,
podgrzebieniowy, obły mniejszy i podłopatkow y) krzyżują toreb­
M. infraspinatus kę stawu ram iennego, stabilizując głowę kości ramiennej w jej pa­
newce.
M. su bscapularis
4. N erw pachowy (n. axillaris) i tętnica okalająca ramię tylna (a. cir-
cwnflexa humeri posterior) przylegają do dolnej części torebki sta­
wowej.
M. te re s m inor 5. Wejście do kaletki podłopatkow ej znajduje się powyżej i poniżej
w ięzadła obrąbkow o-ram iennego środkowego (lig. glenohumerale
medium). Kilka fałdów maziowych znajduje się nad wydrążeniem
stawowym.
Angulus inferior
 458 S taw ramienny R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

Lig. co racoacrom iale

M em brana fib rosa
capsulae a rticu la ris

M. biceps brachii
(capu t longum )

Lig. glenohum erale

su periu s

Lig. glenohum erale

m edium

6.39 Wnętrze stawu ramiennego, widok od tyłu

Staw ramienny. Widok od tyłu. U sunięto fragment części tylnej toreb­
ki stawowej i głowy kości ramiennej.
ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Wyeksponowano na tym preparacie w ięzadła obrąbkowo-ramienne
(ligamenta glenohumeralia), które nie są widoczne na powierzchni ze­
wnętrznej torebki stawu ramiennego.
2. Więzadła obrąbkowo-ramienne i ścięgno głowy długiej mięśnia dwu­
głowego ramienia przyczepiają się wspólnie na guzku nadpanew ko-
wym łopatki.
3. Wąskie w ięzadło obrąbkowo-ramienne górne (lig. glenohumerale su­
perius) leży równolegle do ścięgna mięśnia dwugłowego ramienia.
W ięzadło obrąbkow o-ram ienne środkowe (lig. glenohumerale me­
dium) posiada wolny brzeg od strony przyśrodkowej, ponieważ ka­
letka podścięgnowa mięśnia podłopatkow ego (bursa subtendinea mu-
sculi subscapularis) łączy się z jam ą stawową poniżej i powyżej tego
więzadła. W ięzadło obrąbkowo-ramienne dolne (lig. glenohumerale
inferius) przechodzi na wargę przednią obrąbka stawowego.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna S taw r a m ie n n y 459

0 . M argo
A rticu la tio Spina A ng ulus Tuberculum
, su perio r
A crom ion acrom ioclavicularis sca p u la e C |a v ic u |a sc a p u |ae su p e rio r costae I
scapu lae

Processus co racoideu s

T ub erculum maius

A rticu la tio hum eri

M. d e ltoideu s

C ollum ch iru rg icu m

Tub erculum infraglenoidale

Tela ad ip osa axillaris

M argo lateralis scapulae

Obrazowanie stawu ramiennego

A. Zdjęcie RTG. B. RM - przekrój czołowy. A - wyrostek
barkowy (acromion); C - obojczyk (clavicula); GT - guzek
większy (tnberculum maius); H - głowa kości ramiennej (ca­
pul humeri); TR - mięsień czworboczny (m. trapezius); SP -
mięsień nadgrzebieniowy (m. supraspinatus); S V - naczynia
i nerw nadłopatkow y (vasa et n. suprascapularis); GF - wy­
drążenie stawowe (cavitas glenoiclalis); S - łopatka (scapula);
SB - mięsień podłopatkow y (m. subscapularis); TM - mięsień
obły mniejszy (m. teres minor); LB - głowa długa mięśnia
dwugłowego ram ienia (caput longum musculi bicipitis bra­
chu); D - mięsień naram ienny (m. deltoideus); QS - otwór p a­
chowy boczny (foramen axillare laterale).

D o s tro n y
 460 R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

Fasda m usculi N. cu ta neus

bicipitis brachii an te b ra ch ii m edialis

V. basilica
V. cephalica

Nodus lym pha ticu s cu bita lis

N. cutaneus
antebrachii
lateralis
V. m ediana cu biti

Dół łokciowy - I. Widok od przodu

V. basilica
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Trójkątny d ó ł łokciowy (ióssa cubitalis) leży po­
niżej zgięcia łokciowego.
V. pe rfora ns
2. Żyły powierzchowne przedram ienia, czyli żyła
A p o n e u ro s is odprom ieniowa (v. cephalica), żyła pośrodkowa
m usculi łokcia (v. mediana cubiti), żyła odłokciowa (v. ba-
bicipitis brachii siiica) i ich połączenia, mają zm ienny układ. Na
V. m ediana
preparacie układ ich przybiera kształt litery „M".
antebrachii 3. Żyła pośrodkowa łokcia jest oddzielona od tętnicy
ramiennej (a. brachiaiis) jedynie przez rozcięgno
mięśnia dwugłowego ramienia (aponeurosis mus­
culi bicipitis brachii). Porównaj z ryc. 6.43.
V. cephalica 4. Bocznie od rozcięgna mięśnia dwugłowego ra­
m ienia {aponeurosis musculi bicipitis brachii) leży
żyła przeszywająca, która łączy żyłę pośrodko-
wą łokcia z układem żył głębokich.
5. Żyły odpromieniowa i odłokciowa leżą odpowied­
nio w bruździe bocznej i przyśrodkowej mięśnia
dwugłowego ramienia (sulcus lateralis et medialis
musculi bicipitis brachii). Nerw skórny boczny przed­
ramienia (n. cutaneus antebrachii lateralis) widocz­
ny jest w bruździe bocznej mięśnia dwugłowego
ramienia tuż powyżej zgięcia łokciowego. Nerw
skórny przyśrodkowy przedramienia (n. cutaneus
antebrachii medialis) biegnie pod powięzią w bruź­
dzie przyśrodkowej mięśnia dwugłowego ramie­
nia; w połowie długości ramienia przebija powięź
i dzieli się na gałęzie końcowe.

D o s tro n y
R O Z D Z J A Ł 6 / K ończyna górn a D oł ł o k c i o w y 461

Fascia subcutanea brachii

Fascia brachialis

Fascia m usculi V. basilica

bicipitis brachii

R. arteriae
co lla te ra ls ulnarls
M. brachialis superlorls
A. co llaterals
ulnarls Interior

N. cutaneus A. brachialis e t w.
antebrachü lateralis com itantes

N. medianus

M. brachioradialis
M. pronator teres

Tendo m usculi bicipitis brachii

V. perforans

Aponeurosis musculi
bicipitis brachii

Dólłokciowy - II. Widok od przodu

D ó ł łokciow y (fossa cubitalis) jest ogran iczo n y
bocznie przez grupę mięśni prostow ników (głów­
nie przez m ięsień ram ienno-prom ieniow y), a przy­
środkowo przez mięśnie zginacze (głównie przez
mięsień naw rotny obły). Mięśnie te biegną ku do­
łowi, tworząc w ierzchołek d o łu łokciowego.
ZWRÓĆ UWAGĘ
1.Ż yła przeszywająca (v. perforans) przebija p o ­
więź ram ienną w okolicy w ierzchołka d o łu łok­
ciowego.
2. Ścięgno mięśnia dwugłowego ramienia (tendo mus-
culibicipitis brachii), tętnica ramienna(ć7. brachialis)
i nerw pośrodkowy (n. m edianus) stanowią trzy
główne składniki do łu łokciowego.
3. Ścięgno mięśnia dwugłowego ram ienia, docho­
dząc do miejsca swojego przyczepu końcowego,
skręca w stronę promieniową, natom iast rozcię-
gno tego mięśnia kieruje się w stronę łokciową.

D o s tro n y
 462 D ó ł ł o k c io w y R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

N. m usculocu ta neus S eptum in te rm u scu la re m ediale

A. c o lla te ra lis u ln a ris in te rio r

N. ra dialis

N. u lna ris

M. brachioradialis

T e n d o m u sc u li b ic ip itis b ra ch ii
A. b ra ch ia lis
M. extensor carpi N. m e dian us
radialis longus
M. prona to r te re s
R. profundus
nervi ra dialis
A. re curre ns ra dialis
A. ulnaris

[• J jj Dół łokciowy - III.

M. extensor carpi M. p rona to r tere s Widok od przodu
radialis brevis (c a p u t ulnare)
U su n ięto część m ięśnia dw ugłow ego ram ienia.
D ó ł łokciowy otw arto szerokim cięciem tak, aby
R. superficialis uwidocznić w obrębie jego dna mięsień ramienny
nervi radialis (m. brachiatis) i mięsień odwracacz (m. supinator).
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Gałąź głęboka (r. profundus n em radialis) nerwu
A. radialis
promieniowego przebija mięsień odwracacz.
2. Tętnica ram ienna (a. brachiaJis) leży między ścię­
gnem mięśnia dwugłowego ramienia a nerwem
pośrodkow ym (n. medianus). Dzieli się ona na
M . fle x o r c a rp i ra dialis dwie gałęzie o porównywalnej średnicy: tętnicę
łokciową (a. ulnaris) i tętnicę prom ieniow ą (a. ra-
dialis).
3. N erw pośrodkow y (n. medianus) zaopatruje mięś­
nie zginacze. Wszystkie gałęzie ruchowe, z wy­
jątkiem gałęzi do głowy łokciowej mięśnia na-
w rotnego obłego (m. pronator teres), odchodzą
od strony przyśrodkowej nerwu.
4. Nerw promieniowy (n. radialis) zaopatruje mięś­
nie p rostow niki. Wszystkie gałęzie ruchowe,
z wyjątkiem gałęzi do mięśnia ram ienno-pro-
m ieniow ego (m. brachioradialis), odchodzą od
strony bocznej nerwu. N a preparacie nerw pro­
m ieniow y odsunięto w stronę boczną, co daje
mylne wrażenie, że jego gałęzie biegną w stronę
przyśrodkow ą.
D o s tr o n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna D ó ł ł o k c io w y 463

M. te re s m alor

V. cephallca
A. brachialis

A. brachialis

A. ulnaris
Fascia brachialis

Ramus com unlcans

N. m edlanus
A. ulnaris „supe rficia lis"
A. radlalls

A. radlalls

M, b ice p s brachll

N. ulnaris

A co l lateral Is ulnaris su perio r

P rocessus
su pra eplco ndylarls

P rocessus su p ra e p lco n d yla ris

Hum erus
A brachialis

N, m edlan us
Caput
long um M. biceps
M. pronator teres brachü
Caput
breve

Zmienności.
Widok od przodu i od strony przyśrodkowej
A. Tętnica łokciowa „powierzchowna". Tętnica łokciowa {a. ulnaris) mo­ Caput tertlum
że leżeć powierzchownie na mięśniach zginaczach. Ta nietypowa lokaliza­ m uscull blclpltls brachü
cja jesT bardzo istotna w przypadku iniekcji dożyinych w obrębie dobu ło kcio ­
wego. B. Nietypowy, wysoki podział tętnicy ramiennej(^i7. brachialis). Na
preparacie nerw pośrodkowy (n. meclianus) biegnie między tętnicą pro­
mieniową a łokciową. C. Wyrostek ponadnadkłykciow y (processus su-
praepicondylaris) kości ramiennej. Wyrostek ten połączony jest z nad-
kłykciem przyśrodkowym {epicondylus mediaUs) za pomocą włóknistego
pasma. Przez utworzony w ten sposób otwór przechodzi nerw pośrod­
kowy. Razem z nim może przebiegać także tętnica ramienna. D. Trzecia
głowa mięśnia dwugłowego ramienia.

D o s tr o n y
 O k o l ic a ł o k c io w a t y l n a R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

Okolica łokciowa tylna - 1

ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Mięsień trójgłowy ramienia (w. tríceps brachu) biegnie do po­
wierzchni górnej wyrostka łokciowego (olecranon), a przez
powięź pokrywającą mięsień łokciowy (fascia musculi anconei)
przyczepia się do brzegu bocznego tego wyrostka.
2. Powierzchnia tylna nadkłykcia przyśrodkowego (epicondy-
lus medialis), nadkłykcia bocznego (epicondylus lateralis)
i wyrostka łokciowego są wyczuwalne przez skórę.
3. Nerw łokciowy (n. ulnaris), także wyczuwalny przez skórę,
leży tuż pod powięzią, w bruździe nerwu łokciowego, do
tyłu od nadkłykcia przyśrodkow ego. Poniżej nadkłykcia
wnika głębiej między obie głowy mięśnia zginacza łokcio­
wego nadgarstka (m. flexor carpí ulnaris).
4. Jedna z dwóch głów mięśnia zginacza łokciowego nadgar­
stka odchodzi od ścięgna wspólnego mięśni zginaczy, dru­
ga od brzegu przyśrodkowego wyrostka łokciowego i brze­
gu tylnego trzonu kości łokciowej.
M. brachioradialis

M. extensor carpi
radialis longus

R. posterior arteriae
re curre ntis ulnaris
Tendo com m unis
m usculorum
extensorum

O lecranon

A poneurosis m usculi
M .fle x o r ca rpi ulnaris ---------- tricip itis brachii
Fascia m usculi anconei

M , tric e p s b ra c h ii

M. brachlalls

Bursa M em brana flb ro sa

intratendinea capsulae artlcu la rls
olecrani
Tela adlposa
Trochlea humeri

M em brana synovialis
Bursa subtendlnea
olecrani

6.46 Kaletki maziowe łokcia.

Przekrój strzałkowy

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna O k o l ic a ł o k c io w a t y l n a 465

triceps
ii

Septum interm usculare

S eptum interm usculare
m ediale
laterale

N. ulnaris
M. a n cone us (o dsu nięty)

M. e xte nsor ca rpi ulnaris

Lig. co llatérale ulnare

M. fle xo r d igitoru m Lig. annulare radii

su perficialis

A. re cu rre n s ulnaris A. interossea re curre ns

(ram us po sterior)

M. fle x o r d igitoru m M. an cone us

profund us

M. fle xor carpi ulnaris M. su p in a to r

N. intero sse us p o sterior

M .e x te n so r ca rpi ulnaris

Okolica łokciowa tylna - Il

Usunięto dolną część mięśnia trójgłowego ramienia. połow ę mięśnia zginacza głębokiego palców (m. flexor digitorum
profundus).
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
3. Błona maziowa od strony bocznej wysuwa się ku dołowi w kierun­
1. N erw łokciowy (n. ulnaris) biegnie pod powięzią, w przedziale tyl­ ku w ięzadła pierścieniowatego kości promieniowej (lig. anulare ra­
nym ramienia, przylegając do mięśnia trójgłowego ram ienia (m. tri­ dii). W tym p o ło ż en iu staw jest pokryty m ięśniem łokciowym
ceps brachii). N astępnie nerw ten przechodzi do tyłu od nadkłykcia i ścięgnem wspólnym m ięśni prostow ników , łącznie z mięśniem
przyśrodkowego (epicondylus medialis) kości ramiennej. W dalszym prostow nikiem łokciowym nadgarstka (m. extensor carpi ulnaris).
odcinku przylega do w ięzadła pobocznego łokciowego (lig. collaté­
4. N erw m iędzykostny tylny przedram ienia (n. interosseus antebrachii
rale ulnare) i wnika między mięsień zginacz łokciowy nadgarstka
posterior) jest p rzedłużeniem gałęzi głębokiej nerwu promieniowe­
(m. flexor carpi ulnaris) a mięsień zginacz głęboki palców (m.flexor
go. N erw ten widoczny jest na pow ierzchni mięśnia odwracacza
digitorum profundus).
(m. supinator), tuż poniżej głowy kości promieniowej (caput radii).
2. Gałęzie bliższe nerwu łokciowego unerwiają czuciowo staw łokcio­
wy, a ruchowo mięsień zginacz łokciowy nadgarstka oraz łokciową
D o s tro n y
 466 S taw ł o k c io w y R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

A B

Crista su pra epico ndylaris Crista su pra e p ico n d yla ris

lateralis m edialis

Fossa ol écran i
E picondylus m edialis

E picondylus lateralis
O lecranon
C apitulum hum eri
Troch lea hum eri Kości okolicyłokciowej
Processus co ron oideus i ich obrazowanie
C ap ut
A rticu la tio ra dioulna ris A. W idok od przodu. B. W idok od tylu. C. Zdjęcie
radii C ollum RTG stawu łokciowego. Projekcja przednio-tylna
proxim alis
(A-P).
Ulna

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna 467

M. tricep s C nsta

M. trice p s brachii

M. brachioradialis

M em brana fibrosa
capsulae articular is

T rochlea humeri

Incisura trochlearis

Caput

C oiium radii
T ub ero­
sitas —

F
humeri trochlearis

D. W idok od strony przyśrodkowej. E. W idok od strony bocznej. F. Zdjęcie RTG stawu łokciowego. Projekcja
boczna. G. R M stawu łokciowego. Przekrój w płaszczyźnie strzałkowej.

D o s tr o n y
 468 S t a w ł o k c io w y
R ecessus
| Jama stawowa stawu łokciowego
A. Jama stawowa stawu łokciowego. Jamę stawową w ypełniono żywicą
syntetyczną. Usunięto błonę włóknistą torebki stawowej, pozostawiając
błonę maziową. Widok od przodu. B. Panewka stawu ramienno-łokcio-
wego. Widok od góry. Panewkę stawową stawu promieniowo-łokcio-
wego bliższego tworzy wcięcie promieniowe (Incisura radia lis) kości łok­
ciowej oraz w ięzadło pierścieniowate kości promieniowej ligamentnm
anulare radu), które przyczepia się do brzegów tego wcięcia. Panewka
D o s tr o n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna
stawowa ma kształt miseczki (jest szeroka u góry i wąska u dołu). Część
włókien więzadła pierścieniowatego kości promieniowej, dołączając do
w ięzadła pobocznego prom ieniow ego (ligamentnm collatérale radiale),
p r z y c z e p ia się do k o ś c i r a m ie n n e j. Zwichnięcie głow y kości promieniowej
przy pociągnięciu podczas m chów nawracania ręki i przedram ienia je s t częs­
Tym urazem u dzjeci . Część w ięzadła pierścieniowatego zostaje uwięziona m ię­
dzy głow ą kości prom ieniowej a głó w ką kości ram iennej .
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna S taw ł o k c io w y 469

T en do m usculi bicip itis brachii

N. cu ta neus A p o neu rosis m usculi bicip itis brachii
a n te bra chii lateralis A brachiaiis

N. radialis N. m edianus

M. brach io rad ia iis M. brachialis

M. exte nsor ca rp i ra dialis longus

M. p ro n a to r tere s
Capsula a rticu la ris

C apitulum hum eri Troch lea hum eri

T en do co m m u n is m usculorum fle xorum
T en do co m m u nis
m usculoru m exte nsorum
N. ulnaris
Lig. co llatérale ulnare

Fascia brachialis M. fle x o r ca rp i ulnaris

M .a n c o n e u s

Bursa su bcu tan ea olecran i

O lecrano n

Plica synovialis

Plica synovialis

Processus co ron oideus

C ap ut radii

Stawłokciowy. Przekrój poprzeczny

ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. N erw prom ieniow y (n. radialis) przylega do torebki stawu łokciowe­
go, nerw łokciowy (n. ulnaris) do w ięzadła pobocznego łokciowego,
natom iast nerw pośrodkow y (w. medianus) oddzielony jest od torebki
stawu łokciowego przez m ięsień ram ie nny (m. brachialis).
2. W okół obw odu stawowego (circumferentia articularis) głow y kości
promieniowej w idoczne są fałdy maziowe (plicae synoviales), zawiera­
jące tkankę tłuszczową, które wypełniają pozastaw owe zagłębienia
wcięcia bloczkowego (incisura trochlearis) kości łokciowej.
3. M iędzy w yrostkiem łokciow ym a skórą znajduje się kaletka p o d ­
skórna łokcia (bursa subcutanea olecrani).

D o s tr o n y
 470 S taw łokciowy R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

T en do m usculi bicipitis brachii

M em brana
interossea
an te bra chil C horda obliqua
Epicondylus m edialis

T ra ctu s a n te rior

Lig. collatérale
T ra ctu s posterior
ulnare

T ra ctu s o b liqu us

A
P rocessus O lecranon
co ro n o id e u s

C apitulum
hum eri
Caput
radu

E picondylus lateralis

Incisura tro c h le a ris

Lig. co llatérale radiale Lig. a n ulare radii

6.51 Więzadła poboczne stawu łokciowego

A. W ięzadło poboczne łokciowe (lig. collatérale ulnare). Widok od strony przyśrodkowej. Silny powrózek pasma
przedniego (tractas anterior) w ięzadła pobocznego łokciowego napina się podczas prostow ania w stawie łokcio­
wym. Słabe, w achlarzowato spłaszczone pasm o tylne (tractas posterior) napina się podczas zgięcia stawu. W łók­
na pasma skośnego (tractas obliquas) pogłębiają panewkę dla bloczka kości ramiennej. B. W ięzadło poboczne
prom ieniow e (lig. collatérale radiale). Widok od strony bocznej. To płaskie więzadło łączy się z w łóknam i więza­
dła pierścieniowatego kości promieniowej (lig. anulare radii), a jego w łókna powierzchowne docierają także do
kości promieniowej.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna S taw ł o k c io w y 471

A. Supinatio B. Pronatio

6.52 Staw promieniowo-łokciowy bliższy i dalszy

A. Zdjęcie RTG. Projekcja przednio-tylna. Przedramię w położeniu od­
w róconym . B. Zdjęcie RTG. Projekcja przednio-tylna. Przedram ię
w położeniu nawróconym. Zwróć uwagę, że podczas m chu nawraca­
nia kość prom ieniow a krzyżuje kość łokciową.

D o s tro n y
 472
Tabela 6 . 5 Tętnice p rz e d ra m ie n ia
Tętnica
tętnica promieniowa
tętnica łokciowa
tętnica wsteczna prom ieniowa
gałąź przednia i tylna
tętnicy wstecznej łokciow ej
tętnica międzykostna wspólna
tętnica międzykostna przednia
i tylna
D o s tro n y
S taw łokciowy ROZDZIAŁ 6 / Kończyna górna
A, co llateralis ulnaris su perior
A, pro fu n d a braohli
A. co lla te ra lis ulnaris in fe rio r
A. b rach ia lis
A. re curre ns radialis A. re cu rre n s ulnaris
(r. a n te rio r e t po ste rio r)
A. interossea co m m u nis
A Interossea posterior
A, ulnaris
A. radialis
A. intero sse a a n te rio r
A rcu s p a lm aris p rofund us
■A rcus palm aris s u p e rfic iä is
Początek Przebieg
odchodzi od tę tn icy ram iennej w dole przykryta m ięśniem ram ienno-prom ieniow ym , kieruje się ku do ło w i i bocznie; w odcinku dalszym przebiega po bocznej
łokcio w ym ja k o cieńsza gałąź końcowa stronie ścięgna m ięśnia zginacza prom ieniow ego nadgarstka; następnie owija się w o k ó ł kości prom ieniowej,
krzyżując dn o dołka prom ieniow ego (tabakierki anatom icznej), przebija powięź i łączy się z gałęzią d łon io w ą g łęb oką
tę tn icy łokcio w ej, Iw orząc łu k dłon io w y głęboki
odchodzi od tę tn icy ram iennej w dole kieruje się ku do ło w i i przyśrodkowo, przykryta m ięśniem nawrotnym ob łym , m ięśniem dłoniow ym d ług im i zginaczem
łokcio w ym ja k o grubsza gałąź końcowa powierzchow nym palców; dochodzi d o brzegu przyśrodkow ego przedram ienia i biegnie w zdłuż te g o brzegu
w kierunku nadgarstka; na na dgarstek tętnica przechodzi nad troczkiem zginaczy, następnie oddaje gałąź dłoniow ą
g łę b o ką do łu k u dłoniow ego głębokiego; w końcowym odcinku łą cz y się z gałęzią pow ierzchow ną tę tn icy prom ieniowej,
tw orząc łu k dłoniow y powierzchowny
boczna gałąź tę tn icy prom ieniow ej, na m ięśniu odw racaczu kieruje się ku górze, a następnie biegnie m iędzy mięśniem ram ienno-prom ieniowym i mięśniem
odchodzi w pobliżu je j początku ram iennym
odchodzi od tę tn icy łokcio w ej poniżej stawu gałąź przednia tę tn icy w stecznej ło kcio w e j kieruje się ku górze, a gałąź tylna przechodzi ku górze i ku tyłow i; obie łą cz ą
łokciow ego się z gałęzią przednią i ty ln ą tę tn icy pobocznej łokcio w ej dolnej
odchodzi od tę tn icy łokciow ej tuż poniżej po krótkim przebiegu dzieli się na tętnicę m iędzykostną przednią i tylną
podziału tę tn icy ram iennej
gałęzie tę tn icy m iędzykostnej w spólnej biegną w zdłuż przedniej i tylnej pow ierzchni błony m iędzykostnej przedram ienia
 ROZDZIAŁ 6 / Kończyna górna T ętnice przedram ienia 473

co llateralis ulnaris inferior

brachial is

O lecranon
Incisura tro c h le a ris

A. recurrens radialis
P rocessus co ron oideus

Lig. anulare radii

A. radialis re curre ns ulnaris
Tuberositas ulnae

A, interossea posterior T ub ero sita s radii

interossea co m m u nis
com m unis

anterior A. interossea
A, interossea an te rior

posterior
ulnaris Linea o b liqu a an te rior

M argo posterior

Facies m edialis

M argo anterior
M argo an te rior
Facies anterior
Facies an te rior

A. radialis
M argo interosseus
M argo interosseus

M em brana interossea
antebrachii

R. pal m aris
superficialis arteriae
radialis

Tuberositas pronatoria

A rcus pal m aris

profundus
A rcus pal m aris Caput ulnae
su perficialis
Processus styloideus
ulnae
P rocessus
styloideu s radii Discus articularis

i ‘-----
6.53 Tętnice przedramienia
A. Tętnice przedram ienia (arteriogram) Projekcja przednio-tylna. B.
Połączenia kości przedram ienia. Tętnice m iędzykostne. W idok od
przodu. Kość łokciowa i promieniowa są połączone w stawie promie -
niowo-łokciowym bliższym za pom ocą w ięzadła pierścieniowatego
kości promieniowej (lig. anulare radii), a w stawie prom ieniow o-łok­
ciowym dalszym za pom ocą krążka stawowego (disciis articularis).
Trzony tych kości łączy błona międzykostna przedramienia (membrana
interossea antebrachii). U kład jej w łókien umożliwia przenoszenie naci­
sku z ręki i kości promieniowej na kość łokciową. Błona międzykostna
przedram ienia przyczepia się do brzegów międzykostnych kości pro­
mieniowej i łokciowej, częściowo przechodząc na powierzchnie trzo­
nów tych kości.

D o s tro n y
 474 C ześć p r z e d n ia p r z e d r a m ie n ia R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

r
2 J Kości przedramienia i ręki. M. brachioradialis
Przyczepy mięśni.
Widok od przodu
M. exte nsor carpi
Przyczepy m ięśni m iędzykostnych (4 grzbieto­ radiaiis longus M. p rona to r tere s
wych oraz 3 dłoniow ych) zaznaczono kolorem.
Przyczepy początkowe m ięśni m iędzykostnych Tendo com m unis
T endo com m unis m usculorum flexorum
dłoniowych oznaczono dodatkowo literą P. Pomi­
m usculoru m extensorum
nięto miejsca przyczepów początkowych 3 mięśni
kłębu oraz 2 mięśni kłębika.
M, flexor d igitoru m superficialis
M. brachialis
M. p rona to r te re s (ca p u t ulnare)
M. bice ps brachii

M. su pinator

M. fle xo r dig ito ru m su perficialis

M. p rona to r te re s

M. fle xo r pollicis longus M. fle xo r d ig ito ru m profund us

M. pro n a to r guadratus
M, p ro n a to r qu adratus

M. brachioradialis
M. a d d u c to r pollicis (ca p u t ob liqu um ) M. fle x o r ca rpi ulnaris
M, a b d u cto r d igiti m inim i
M .fle xo r carpi radiaiis L pisoham atum
Lig.
piso m e ta carpeu m
M. a b d u cto r po llicis longus
M. exte nsor carpi ulnaris
M. op p o n e n s pollicis

M. op p o n e n s d ig iti m inim i
M. fle xó r""j p0 ||¡c ¡s k rev¡s
M. a b d u cto r |
M. a d d u cto r pollicis
M. a b d u cto r d igiti m inim i
M. fle xo r digiti m inim i brevis
M. fle xo r po llicis longus

M usculi interossei
M. a d d u cto r p o llicis (c a p u t transversum )

M. fle x o r dig ito ru m su perficialis

M. fle xo r d ig ito ru m profund us

D o s tr o n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna
W arstw a 1
Tabela 6 .6 Mięśnie przedziału przedniego przedramienia
Mięsień
mięsień nawrotny o b ły (PT)
mięsień zginacz nadgarstka
promieniowy (FCR)
mięsień dłoniow y dług i (PLj
mięsień zginacz nadgarstka
łokciow y (FCUj
mięsień zginacz palców
powierzchowny (FDS)
mięsień zginacz palców
głęboki (FDP)
mięsień zginacz długi kciuka
(FPL)
mięsień nawrotny czworoboczny
(PQ)
D o s tr o n y
W a rs tw a 2
Przyczep początkowy
nadkłykieć przyśrodkow y kości ramiennej
i w yrostek dziobiasty kości łokciow ej
nadkłykieć przyśrodkow y kości ramiennej
nadkłykieć przyśrodkow y kości ramiennej
głowa ramienna: kłykieć przyśrodkowy
kości ram iennej;
głowa łokciowa: w yrostek łokciow y
i brzeg tylny kości łokciow ej
głowa ram ienno-łokciowa: nadkłykieć
przyśrodkow y kości ram iennej,
w ięzadło poboczne łokciow e
i w yrostek dziobiasty kości łokciow ej;
głowa promieniowa: brzeg przedni końca
bliższego kości prom ieniowej
bliższe 3/4 powierzchni przedniej
i przyśrodkowej kości łokcio w ej,
błona m iędzykostna przedram ienia
powierzchnia przednia kości prom ieniowej
i przylegająca część błony m iędzykostnej
dalsza czwarta część powierzchni
przedniej kości łokciow ej
C Z Ę Ś C P R Z E D N IA P R Z E D R A M IE N IA
Przyczep końcowy
powierzchnia boczna trzonu kości
prom ieniowej
podstawa II kości śródręcza
część dalsza troczka zginaczy
i rozcięgno dłoniowe
kość grochow ata, haczyk kości
haczykowatej i V kość śródręcza
trzony paliczków środkowych
palców ll-V
podstawy paliczków dalszych
palców ll-V
podstawa paliczka dalszego kciuka
dalsza czwarta część powierzchni
przedniej kości prom ieniowej
W a rs tw a 3
Unerwienie
— n e rw pośrodkowy (C6 i C7)
nerw pośrodkowy (C7 i C8)
nerw łokcio w y (C7 i C8)
nerw pośrodkowy (C7, C8 i Th1)
część przyśrodkowa: nem łokciow y
(C8 i Th1);
część boczna: nerw pośrodkowy
(C8 i Th1)
nerw m iędzykostny przedni od
"nerw u pośrodkowego (C8 i Th1)
475
W arstw a 4
Czynność
zgina i nawraca przedramię
zgina i odwodzi rękę
zgina przedramię i stawy ręki oraz
napina rozcięgno dłoniowe
zgina i przywodzi rękę
zgina paliczki środkowe palców 2-5;
działając silniej, zgina paliczki bliższe
i rękę
zgina paliczki dalsze palców 2-5;
pomaga w zginaniu ręki
zgina kciuk
nawraca przedramię; włókna głębokie
łączą kość prom ieniową i łokciow ą
 476 C Z Ę Ś C P R Z E D N IA P R Z E D R A M IE N IA R O Z D Z I A Ł 6 / Kończyna górna

Mięśnie powierzchowne przedziału przedniego

przedramienia. Rozcięgno dłoniowe.
Widok od przodu M. biceps brachii
M. brachialis
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Tętnica ram ienna (a. brachialis) leży w dole łokciowym między ścięg­ A. brach ia lis
nem mięśnia dwugłowego ram ienia (tendo musculi bicipitis brachu) M. brachialis N. m edlanus
a nerwem pośrodkowym (n. medianas). Tętnica ram ienna dzieli się
na tętnicę promieniową i łokciową. N. m usculocu ta neus
2. N a przedram ieniu tętnica promieniowa leży między dwiema grupa­
mi mięśni o odm iennym unerwieniu. Nerw promieniowy (n. radialis)
zaopatruje mięśnie znajdujące się bocznie od tętnicy promieniowej, A p o n e u ro s is m usculi
M. prona to r teres
natomiast nerw pośrodkowy i łokciowy zaopatrują mięśnie leżące po bicipitis brachii
jej stronie przyśrodkowej. Tętnica prom ieniow a rozdziela obszary
unerwienia, a więc nie jest krzyżowana przez żaden z nerwów ru­
chowych.
A. ra d ia lis
3. W obrębie nadgarstka tętnica promieniowa przebiega bocznie od ścięg­
na mięśnia zginacza nadgarstka promieniowego (tendo musculi flexotis
carpi radia lis), a tętnica łokciowa bocznie od ścięgna mięśnia zginacza M . fle x o r c a rp i radialis
M. brach io rad ia lis
nadgarstka łokciowego (tendo musculi flexotis carpi ulnaris).
4. Mięsień ramienno-promieniowy (m. brachioradialis) leży w bocznej czę­
ści przedziału tylnego przedramienia. Przykrywa on częściowo tętnicę
promieniową, która w dalszym odcinku leży powierzchownie.
5. Do nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej przyczepiają się czte­ M. palm aris longus
ry mięśnie części powierzchownej przedziału przedniego przedram ie­
nia: mięsień nawrotny obły (m. pronator teres), mięsień zginacz nadgar­
stka promieniowy (m. flexor carpi radialis), mięsień dłoniowy długi (m.
palmatis longus), mięsień zginacz nadgarstka łokciowy (m. flexor carpi
ulnaris).
6. N a preparacie mięsień dłoniow y długi posiada nietypowy brzusiec A. ra dialis M . fle x o r c a rp i u lna ris
w części dalszej. Zwykle ma on długie ścięgno oraz niewielki brzu­
siec w miejscu przyczepu mięśni zginaczy. Ścięgno mięśnia d łonio­
wego długiego przedłuża się na d ło ń jako rozcięgno dłoniow e (apo­
neurosis palmatis). W ok. 14% analizowanych przypadków mięsień M. fle xor dlgltoru m
R. su perficialis
dłoniowy długi nie występował. su perficialis
nervi ra d ia lis

M .fle x o r p o llic is lo n g u s

M. p rona to r quadratus

M. a b d u cto r pollicis longus

R. p a lm a ris s u p e rfic ia lis

A a. e tn n . d ig ita le s
pa lm ares co m m u nes

Lig. m etacarpale
transversum su perficiale

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna C Z Ę S C P R Z E D N IA P R Z E D R A M IE N IA 477

Mięsień zginacz powierzchowny M. bice ps brachii

N. ulnaris
M. tricep s brachii
palców i struktury towarzyszące. A. brachialis
Widok od przodu N. m edianus

ZW RÓ Ć UW AGĘ:
M. pronator teres
1. Mięsień zginacz pow ierzchow ny palców (m. fle ­
xor digitorum superficialis) posiada skośny przy­ M. fle xor carpi
czep. radialis
2. T ętnica łokciow a (a. ulnaris) krzyżuje od ty łu M. brach io rad ia lis
mięsień zginacz pow ierzchow ny palców, a na­
stępnie biegnie dalej, wspólnie z nerw em łokcio­ R am us
wym. su perficialis
M, brachialis
3. Nerw łokciowy (n. ulnaris) biegnie pionowo ku do­ N. radialis
R am us
łowi, w zdłuż brzegu przyśrodkowego mięśnia zgi-
profund us
nacza powierzchownego palców. Jest on widoczny
między tym mięśniem a mięśniem zginaćzem łok­
A. re curre ns radialis R. ad
ciowym nadgarstka (m. flexor carpi ulnaris) dzięki
m usculum
odsunięciu od siebie brzuśców obu mięśni.
flexorem
4. Mięsień zginacz powierzchowny palców jest zao­ A. ulnaris carpi ulnarem
patrywany przez nerw po środkowy (n. medianus). R. ad N. ulnaris
W części bliższej przedram ienia nerw pośrodko- m usculum
wy przylega do powierzchni tylnej mięśnia zgina- M. su pinator
fle xorem
cza powierzchownego palców, natom iast w od­ digitorum
cinku dalszym leży na jego bocznym brzegu. profundum
5. Ścięgna mięśnia zginacza powierzchownego pal­
ców dla palców 3 i 4 leżą obok siebie i powierz­ M. flexor carpi ulnaris
chownie w stosunku do ścięgien dla palców 2 i 5.
6. N a preparacie widoczna jest tętnica towarzysząca
M. p ro n a to r te re s
nerwowi po środkowe m u (a. comitans nervi media-
ni), która jest przetrw ałym naczyniem płodow ym .

N. e ta . ulnaris
A. radialis

M. fle xor digitorum

superficialis

M. fle xo r d ig ito ru m su perficialis

(ca p u t radiale) M. flexor
d igitoru m profundus

M. p rona to r guadratus
M .fle x o r po llicis longus

Ramus dorsalis renty ulnaris

M. p ro n a to r q u a d ratus
Ramus ca rpa lis dorsalis

M. fle xo r digitoru m profundus

Ram us ca rp a lis pal m ar is

Ram us pa im aris su p e rficia lis

A, co m itans nervi m ediani

Lig. ra dioca rpa le palm are N. m edianus

M .fle x o r ca rp i radiaiis M. paimaris longus

D o s tro n y
 478 C zęść przednia przedram ienia R O Z D ZIA Ł 6 / Kończyna górna

M. brachialis

M. brachioradialis

Ten do m usculi b icipitis brachii

N. radialis l“ R a™ s profund us A. brachialis
1 Ramus su perficialis N. m edianus

M. fle x o r dig ito ru m su perficialis

M. extensor
carpi radialis longus N. interosseus an te bra chii an te rior

M. extensor carpi
radialis brevis A. recurrens ulnaris
M. supinator (ram us posterior)
A. interossea an te rior

M. pronator teres M. fle xor carpi ulnaris

A. e t n. ulnaris

M. flexor digitorum superficialis

(odcięto głow ę prom ieniow ą)
Tendo
digiti M. fle xo r
III, IV, V digitoru m
| Warstwa głęboka mięśni zginaczy.
M. flexor pollicis longus T en do profundus Widok od przodu
d ig iti li
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Dwa mięśnie warstwy głębokiej zginaczy: mięsień zgi-
nacz długi kciuka (m.flexor pollicis longus) i mięsień zgi-
A. radialis nacz głęboki palców (m. flexor digitorum prófundus) od­
chodzą od pow ierzchni przedniej kości promieniowej,
R. d o rsa lis nervi ulnaris
kości łokciowej i b łony międzykostnej przedram ienia.
Przyczepy mięśnia zginacza długiego kciuka i mięśnia
M. prona to rqu adratus R. ca rp a lis do rsa lis zginacza głębokiego palców znajdują się na kości pro­
R adius mieniowej i łokciowej poniżej przyczepów mięśnia zgi­
nacza pow ierzchow nego palców, a powyżej przycze­
Lig. radiocarpale palm are O s pisiform e pów mięśnia naw rotnego czworobocznego.
N. m edianus 2. Nerw pośrodkowy w dole łokciowym krzyżuje od przo­
Retinaculum fle xorum R. paim aris p rofund us arteriae du tętnicę łokciową, a w okolicy nadgarstka przechodzi
M. opponens pollicis ulnaris e t r. p rofund us nervi ulnaris pod troczkiem zginaczy (retinaculumflexorum).
3. N adkłykieć przyśrodkowy (epicondylus media lis) chroni
M. flexor poiiicis brevis M. o p p o n e n s digiti m inim i nerw łokciowy w okolicy łokciowej, natom iast w okoli­
M. abductor
cy nadgarstka nerw ten jest chroniony przez kość gro-
pollicis brevis
M. a b d u c to r d igiti m inim i chowatą (os pisiforme).
4. Nerw łokciowy przechodzi na przedramię do tyłu od nad-
kłykcia przyśrodkowego kości ramiennej, gdzie wytwarza
bruzdę nerwu łokciowego. N a przedramieniu dołącza do
tętnicy łokciowej i układa się razem z nią na powierzchni
przedniej mięśnia zginacza głębokiego palców. N a wyso­
kości nadgarstka przechodzi na powierzchnię dłoniową
nad troczkiem zginaczy, układając się bocznie od kości
grochowatej. Nerw łokciowy zaopatruje mięsień zginacz
łokciowy nadgarstka i część przyśrodkową mięśnia zgina­
cza głębokiego palców. W dolnej części przedramienia,
powyżej nadgarstka, oddaje gałąź grzbietową.
5. Od tętnicy łokciowej odchodzą: tętnica wsteczna łokcio­
wa (a. recurrens ulnaris), tętnica międzykostna wspólna
(a. interossea communis), gałąź nadgarstkowa grzbietowa
(ramus carpalis dorsalis) oraz gałęzie mięśniowe.
6. Cztery mięśnie glistowate (mm. lumbricales), oznaczone
na rycinie jako L1-L4, rozpoczynają się na ścięgnach
mięśnia zginacza głębokiego palców.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 6 / Kończyna górna C zęść przednia przedram ienia 479

T ela a d ip o s a

N. radialis

Epicondylus m edialis

M. bice ps brachii e t bursa bicipitora dialis

R am us
profundus
N. radialis N. ulnaris
R am us
s u perficialis

N. intero sse us an te b ra ch ii a n te rio r

M. su pinator

A. in te ro s s e a c o m m u n is

Line a o b liq u a a n te rio r

N. intero sse us an te b ra ch ii a n te rio r

e t a. in te ro s s e a a n te rio r

M . fle x o r c a rp i u ln a ris

M . fle x o rp o llic is lo n g u s M. fle xo r d lgltoru m profund us

M. brachioradialis

M. pronator quadratus
Warstwa głęboka mięśni zginaczy.
Widok od przodu
% ■“ D I M im ^ N. m edlanus ZW R Ó Ć UW AGĘ:
A. ra dialis 'K j / / c ' 1. Ścięgna mięśni: zginacza głębokiego palców i zginacza długie­
go kciuka, przechodząc przez kanał nadgarstka, zbliżają się do
M. abductor p o llic is _____________________ J
longus “ Os plslform e siebie. Po przejściu przez ten kanał rozchodzą się wachlarzo-
wato w kierunku paliczków dalszych.
R etinacu lu m flexo rum ------------- , * 1 ^ . . --------- N ^e t a u|nar¡s 2. Mięsień dwugłowy ramienia (m. biceps brachu) przyczepia się
do pow ierzchni przyśrodkowej kości promieniowej i dlatego
może odwracać przedram ię. Mięsień nawrotny obły (m. prona­
M. ab d u cto r tor teres) przyczepia się do powierzchni bocznej kości promie­
digiti m inim i niowej i dlatego nawraca przedram ię.
M .o p p o n e n s 3. G ałąź głęboka nerwu prom ieniow ego (ramus profundus nervi
pollicis radialis) przebija i unerwia mięsień odwracacz (m. supinator).
M .o p p o n e n s
dlgiTi m inim i 4. N erw międzykostny przedram ienia przedni (n. interosseus ante-
brachii anterior) oraz tętnica międzykostna przednia (a. interos-
sea anterior) układają się na błonie międzykostnej przedramie­
nia między m ięśniem zginaczem długim kciuka a mięśniem
zginaczem głębokim palców.

D o s tro n y
 480
subtendinea musculi tricipitis brachii
Tabela 6.7 Mięśnie tylnego przedziału przedramienia
Mięsień
mięsień ramlenno-promlenlowy
mięsień prostownik promieniowy
długi nadgarstka
mięsień prostownik promieniowy
krótki nadgarstka
mięsień prostownik palców
mięsień prostownik palca małego
mięsień prostownik łokciowy
nadgarstka
D o s tro n y
C zęść tylna przedram ienia
M, triceps bractili et bursa
M. flexor carpi ulnaris
M. flexor digitorum profundus
M extensor poili cis longus
M. extensor Indicts
M. extensor carpi ulnaris
M. Interosseus dorsalis IV
Widok od tylu
Przyczep początkowy
bliższe 7:, grzebienia nadkłykclowego
bocznego kości ramlennej
grzebień nadkłykdowy boczny kości
ramlennej
nadkłykieć boczny kości ramlennej
nadkłykieć boczny kości ramlennej
nadkłykieć boczny kości ramlennej
nadkłykieć boczny kości ramlennej
I tylny brzeg trzonu kości łokciowej
R O Z D ZIA Ł 6 / Kończyna górna
Tendo communis musculorum extensorum
M. anconeus
M, supinator
M. pronatorteres
M. abductor pollicis longus
M, extensor pollicis brevis
M brachioradialls
M. extensor carpi radialls brevis
M, extensor carpi radlalis longus
M interosseus dorsalis I
M,extensor pollicis brevis
M, extensor pollicis longus
Musculi interossei
^ Aponeurosis dorsalis
Przyczep końcowy Unerwienie Główne działanie
powierzchnia boczna końca dalszego nerw promieniowy (C5, C6 I C7) zgina przedramię w stawie łokciowym
kości promieniowej
podstawa kości śródręcza II nerw promieniowy (C6 I C7)
prostują I odwodzą rękę w stawie
“ "promlenlowo-nadgarstkowym
podstawa kości śródręcza III gałąź głęboka nerwu promieniowego
(C7 i C8)
rozclęgna grzbietowe palców ll-V prostuje palce ll-V w stawach
śródręczno-paliczkowych;
prostuje rękę w stawie
promlenlowo-nadgarstkowym
nerw międzykostny tylny
rozclęgno grzbietowe palca V —przedramienia (C7 I C8), prostuje V palec w stawach
gałąź nerwu promieniowego śródręczno-pallczkowym
I międzypaliczkowych
podstawa kości śródręcza V prostuje I przywodzi rękę
w stawie promlenlowo-nadgarstkowym
C ią g d a ls zy n a str. 4 8 1
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna
Tabela 6.7 Mięśnie tylnego przedziału przedramienia (cd.)
, Mięsień
mięsień łokcio w y
mięsień odw racacz
mięsień odwodziciel długi kciuka
mięsień prostow nik krótki kciuka
mięsień prostow nik długi kciuka
mięsień prostow nik wskaziciela
małego
D o s tro n y
Przyczep bliższy
nadkłykieć boczny kości ramienne]
nadkłykieć boczny kości ram iennej,
w ięza dło poboczne prom ieniow e,
w ięzadło pierścieniowate,
grzebień m ięśnia odwracacza
na kości łokciow ej
pow ierzchnia tylna kości łokciow ej
i prom ieniow ej, błona m iędzykostna
przedram ienia
pow ierzchnia tylna kości prom ieniowej
i błona m iędzykostna przedram ienia
środkow a trzecia część powierzchni
tylnej kości ło kcio w e j i błona
międzykostna przedram ienia
pow ierzchnia tylna kości łokciow ej
i błona m iędzykostna
przedram ienia
C zęść t y l n a p r z e d r a m ie n ia 481
Przyczepdalszy Unerwienie Głównedziałanie
powierzchnia boczna w yrostka nerw prom ieniow y (C7, C8 i Th 1) wspom aga mięsień trójgłowy
łokcio w e g o i górna część tylnej podczas prostowania
powierzchni kości łokciow ej stawu łokciow ego,
stabilizuje staw łokciow y
boczna, tylna i przednia powierzchnia gałąź głęb oka nerwu odwraca przedram ię (odwracając
bliższej trzeciej części kości prom ieniow ego (C 5 i C6) kość prom ieniową)
prom ieniow ej
podstawa 1kości śródręcza odwodzi i prostuje kciuk w stawie
nadgarstkowo-śródręcznym
podstawa paliczka bliższego kciuka prostuje paliczek bliższy kciuka
nerw m iędzykostny tylny w stawie nadgarstkowo-śródręcznym
podstaw a paliczka dalszego kciuka przedram ienia (C7 i C8) prostuje paliczek dalszy kciuka
w staw ach śródręczno-paliczkowym
i m iędzypaliczkowych
rozcięgno grzbietow e wskaziciela prostuje palec 2 i wspom aga
prostow anie ręki
 482 C zęść t y l n a p r z e d r a m ie n ia R O Z D Z I A Ł 6 / K oń czyn a górn a

M. anconeus

M. brach io rad ia lis

M. exte nsor carpi M m . partis
radialis longus lateralis co m p artim ent!
po sterion s antebrachü
M. exte nsor carpi
radialis brevis

M. extensor digltorum

M. extensor
dlgltl m inim i

M. extensor__________ » B
carpi ulnaris
* * M. a b d u cto r polllcls longus

M. e xte nsor polllcls brevis

M. extensor indicis
M. extensor pollicis longus

Retinaculum extensorum

R. carpalis dorsalis
A. radialis (fovea radialis)
arteriae ulnaris

R. ca rpa lis dorsalis

Rete carpale dorsale a rte riae radialis

Aa. do rsa le s polllcls

Rr. perforantes
A. dorsalis indicis

Aa. m etacarpales
dorsales
\ Mięśnie przedziału prostowników
Aa. digitales przedramienia. Widok od tyłu
dorsales
ZWRÓĆ UWAGĘ
1. Aby uwidocznić tętnice, przecięto i odsunięto leżące na
p o d ło ż u kostnym ścięgna m ięśni prostow ników pal­
ców.
2. N a tylnych pow ierzchniach kości nadgarstka nie przy­
czepia się żaden mięsień.
3. Tętnica prom ieniow a wnika m iędzy dwie głowy mięś­
nia międzykostnego grzbietowego I.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna C zęść t y l n a p r z e d r a m ie n ia

Ramus profundus
nervi radialis

M . an cone us

M. brachioradialis

M. extensor carpi
R. po ste rio r arte riae
radialis longus
re cu rre n tis ulnaris

M .e xtensor carpi
Rr. nervi interossei radialis brevis
an te rb ra ch ii po sterion s N. interosseus
antebrachii posterior
e t a. interossea posterior

M .e x te n s o r d ig ito ru m
M. prona to r tere s

M .e x te n s o r d igiti m inim i

M. e xte nsor ca rpi ulnaris

M. ab d u cto r pollicis longus

M. exte nsor pollicis brevis

M. e xte nsor indicis

M. exte nsor pollicis longus

Warstwa głęboka przedziału prostowników
przedramienia. Widok od strony bocznej R etinaculum
extensorum
i od tyłu
Rete c a rp a le do rsa le
ZW R Ó Ć UW AGĘ: A. radialis (fovea radialis)
1. Między mięśniem prostow nikiem prom ieniow ym nadgar­
stka krótkim (m. extensor carpi radialis brevis) a m ięśniem
prostownikiem palców (m. extensor digitorum) widoczne są
trzy „grzbietowe m ięśnie kciuka": m ięsień odw odziciel A rte riae dorsales pollicis
długi kciuka (m. abductor pollicis longus), mięsień prostow­
A. do rsa lis indicis
nik krótki kciuka (m. extensor pollicis brevis) i m ięsień p ro ­
stownik długi kciuka (m. extensor pollicis longus).
2. W części bliższej przedram ienia rozsunięto mięśnie w okoli­
cy nadkłykcia bocznego, uwidaczniając w ten sposób mięsień A. radialis indicis
odwracacz (m. supinator) oraz „grzbietowe mięśnie kciuka".
M. ad d u cto r pollicis
3. Gałąź głęboka nerwu promieniowego zaopatruje mięsień ra-
mienno-promieniowy oraz mięsień prostownik promieniowy M. interosseus
nadgarstka długi i krótki. G ałąź głęboka nerwu prom ienio­ d o rsa lis i
wego, która poniżej głowy kości promieniowej przebija mię­
sień odwracacz, przechodzi w nerw m iędzy kostny tylny
przedram ienia (n. interosseus anterbrachii posterior), który za­
opatruje pozostałe mięśnie przedziału prostowników.
4. Ścięgna trzech „grzbietowych m ięśni kciuka" biegną do
trzech kości długich: do I kości śródręcza oraz do bliższego
i dalszego paliczka kciuka.

D o s tro n y
 484 C z ę ś ć p r z e d n ia n a d g a r s t k a i r ę k i R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

T he nar

H ypothenar

O s pisiform e

M iejsce badania tę tn a na tę tn ic y promieniowej

T endo m usculi fle xo ris carpi ulnaris

T en do m usculi fle xoris carpi radialis

T en do m usculi palm aris longi

M pa lm aris longus

N. m edianus

Os pisiform e
M. a b d u cto r p o llicis longus

M. fle xo r carpi ulnaris

A. radialis

N. e t a. ulnaris

M. fle xo r ca rpi radialis

M. fle x o r d igitoru m su perficialis

■ Anatomia struktur powierzchownych nadgarstka. Widok od przodu

A. A natom ia struktur pow ierzchow nych (S - ścięgna mięśnia zginacza powierzchownego palców).
B. Schemat okolicy nadgarstka.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna C zęść p r z e d n ia n a d g a r s t k a i r ę k i 485

R. re c c u re n s nervi m ediani
ad m úsculos thenarl

T u b e rcu lu m ossis scaphoidei

M .fle x o r carpi radialis
Os pisiform e

M. ab d u cto r pollicis longus

M .f le x o rc a rp i u ln a ris
N. m edianus
e t r. p a lm a ris ne rvi m ed ia n i
N. e ta . u ln a ris

R am us d o rs a lis nervi uln a ris M .fle x o r po llicis longus

A. ra d ia lis (r. c a rp a lis pa lm aris

e tr. p a lm a ris s u p e rfic ia lis )
M. fle xor d igitoru m superficialis
R. s u p e rfic ia lis nervi ra dialis

M. brachloradlalls
M. palm aris longus

I
^ Á I Okolica nadgarstka. Widok od przodu
| ZW R Ó Ć UW AGĘ: 3. Tętnica prom ieniow a w chodzi pod ścięgno mięśnia odwodziciela
I. Linia dalsza cięcia wykonanego na preparacie przebiega poprzecznie długiego kciuka (m. abductor pollicis longus).

I i przechodzi przez kość grochowatą (os pisiforme), do której przycze­

pia się mięsień zginacz łokciowy nadgarstka (m. flexor carpi ulnaris),
oraz przez guzek kości łódeczkowatej (tubercuhim ossis scaphoidei), na
którym przyczepia się ścięgno mięśnia zginacza nadgarstka prom ie­
niowego (tendo musculiflexoris carpi radia lis).
2. Ścięgno mięśnia dłoniow ego długiego (tendo musculi palmaris longi)
dzieli linię dalszego cięcia mniej więcej w połow ie. Po bocznej stro­
nie ścięgna mięśnia dłoniow ego długiego, nieco głębiej, leży nerw
pośrodkowy (n. medianus).
4. Tętnica łokciowa i nerw łokciowy wchodzą pod ścięgno mięśnia
zginacza łokciowego nadgarstka, którego powierzchowne włókna
końcowe łączą się z troczkiem zginaczy (retinaculumflexorum).
5. Ścięgna mięśnia zginacza powierzchownego palców (tendo musculi
flexoris digitorum superficialis) dla palców 3 i 4 leżą bardziej powierz­
chownie niż ścięgna tego mięśnia dla palców 2 i 5.
6. G ałąź wsteczna nerwu pośrodkowego, unerwiająca mięśnie kłębu,
leży w odpreparow anym okienku, którego środek znajduje się ok.
2,5-4 cm poniżej guzka kości łódeczkowatej.

D o s tro n y
 486 C zęść przednia nadgarstka i ręki R O ZD ZIA Ł 6 / Kończyna górna

Aa. d ig ita le s pa lm ares propriae

e t nn. d ig itales palm ares proprii

Vagina fib ro s a d ig ito ru m m anus

S patium vo la re
m ediale

Aponeurosis
palm aris

Fasda hypothenaris
volare
laterale

Fascia thenaris

M. palm aris brevis

| Powięź dłoniowa powierzchowna ręki

Tendo m uscuii i rozcięgno dłoniowe
palm aris longi
A. Rozcięgno dłoniow e (aponeurosis palmaris). Widok
od przodu. B. Przedziały ręki. Przekrój w płaszczyźnie
A poprzecznej. C. Topografia przestrzeni międzypowię-
ziowych ręki. Widok od przodu.
ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
1. Powięź dłoniowa powierzchowna ręki na wyniosłości
kłębu (thenar) i kłębika (hypothenar) jest cienka i deli­
katna. Powięź ta jest grubsza w części środkowej,
gdzie tworzy rozcięgno dłoniowe, oraz w obrębie pal­
ców, gdzie wytwarza pochewki włókniste palców ręki
(yaginaefibrosae digitorum manus).
2. Rozcięgno dłoniow e w części dalszej dzieli się na
cztery p o d łu żn e pasma, które przechodzą na palce
(fascicu li longi tudina les).
ZWRÓĆ UWAGĘ (B I C):
3. Trzy przedziały mięśniowe ręki to: (a) przedział mię­
śni kłębu (muscuii thenaris) - oznaczony kolorem nie­
bieskim, objęty powięzią kłębu, (b) przedział mięśni
kłębika (muscuii hypothenaris) - oznaczony kolorem
zielonym , objęty powięzią kłębika, oraz położony
między nim i (c) przedział mięśni środkowych ręki
(muscuii volae) - oznaczony kolorem pom arańczo­
wym, objęty od przodu rozcięgnem dłoniowym, a od
ty łu powięzią pokrywającą mięśnie międzykostne,
mięsień przywodziciel kciuka, w ięzadła dłoniow e
i w ięzadło poprzeczne głębokie śródręcza.
4. Między ścięgnami zginaczy a powięzią pokrywającą
mięśnie środkowe ręki znajdują się dwie potencjalne
przestrzenie - przestrzeń środkowa ręki boczna (spa­
tium votare laterale) oraz przestrzeń środkowa ręki
przyśrodkowa (spatium volare medíale).
D o s tro n y
ROZDZIAŁ 6 / Kończyna górna C zęść przednia nadgarstka i ręki 487

Aa. d ig itales pa lm ares propriae

e t nn. d ig itales palm ares proprii

M. lum bricalis II
(u n ie s io n y w c e lu u w id o c z n ie n ia ry n ie n k i d la te g o m ię śnia)

F asciculus lo ng itudina lis

a p o n e u ro s is palm aris

A p o n e u ro s is palm aris (przyczep dłoniow y)

R yn ie n ka d la m ię śn ia M. interosseus dorsalis I
glisto w a te g o IV (p rzykryty powięzią)

Fascia m usculi ad d u cto ris pollicis

— Fascia then aris

Fascia h y pothen aris

A p o n e u ro s is palm aris
M. palm aris brevis

I -----------------
J Rozcięcpro dłoniowe. Naczynia i nerwy palców. Widok od przodu
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. Część włókien rozcięgna dłoniow ego (aponeurosis palmaris) tworzy
pasm a pod łu żn e (fasciculi longitudinales), które biegną do palców.
Pozostałe w łókna tworzą w łóknisto-siateczkow ate blaszki, prze­
chodzące do tyłu do w ięzadeł dłoniow ych (por. ryc. 6.71), a w czę­
ści bliższej do powięzi pokrywającej mięśnie międzykostne. W ten
sposób dochodzi do wytworzenia w obrębie części dalszej powierzch­
ni dłoniowej ręki odrębnych kanałów włóknistych dla: (a) ścięgien
zginaczy długich oraz (b) mięśni glistowatych, naczyń i nerwów
palców.
2. M arszczenie skóry w obrębie palców jest spowodowane brakiem
odpowiedniej ilości podskórnej tkanki tłuszczowej.
3. Powięź pokrywająca mięsień przywodziciel kciuka przechodzi na
powięź pokrywającą mięsień międzykostny I.

D o s tro n y
 488 C zęść p r z e d n ia n a d g a r s t k a i r ę k i R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

A. ra d ia lis in d icis

M . lu m b ric a lis l

Vagina fib ro s a d ig ito ru m m anus

M . in te ro s s e u s d o rs a lis I

M. fle xo r d ig ito ru m su perficialis

A a. e tn n . - M. ad d u cto r pollicis
dig itales pa lm ares

M. a b d u cto r d ig iti m inim i M. fle xor pollicis brevis

A p o n e u ro s is palm aris
R re ccu ren s nervi m ediani

M .p a lm a ris b re vis M. a b d u cto r pollicis brevis

M. a b d u clo r pollicis longus

N .e ta . u ln a ris

O s pisiform e — R. p a lm a ris s u p e rfic ia lis

R. c a rp a lis d o rs a lis

A. ra d ia lis
R. d o rs a lis ne rvi u ln a ris
M . p a lm a ris lo n g u s
M . fle x o r c a rp i u ln a ris

i -
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--

| Powierzchnia dłoniowa ręki. Warstwa powierzchowna. Widok od przodu

Usunięto skórę, powięź dłoniow ą powierzchowną ręki, rozcięgno d ło ­ krywa ten łuk. Luk dłoniowy powierzchowny znajduje się na tym sa­
niowe oraz powięź kłębu i kłębika. mym poziomie co naczynia i nerwy palców oraz gałąź wsteczna ner­
wu pośrodkowego.
ZW R Ó Ć U W A G Ę :
2. Cztery mięśnie glistowate leżą głębiej od naczyń i nerwów palców.
l.Ł uk dłoniowy powierzchowny (arcus palmaris supetficialis) powstaje
3. Wystająca kość grochowata chroni nerw łokciowy i tętnicę łokciową
z połączenia końcowego odcinka tętnicy łokciowej z gałęzią dłoniową
w miejscu ich przejścia na powierzchnię dłoniow ą ręki.
powierzchowną (r. palmaris superficialis) tętnicy promieniowej. Aby
4. Tętnica i nerw dłoniow y palców biegną w zdłuż przyśrodkowego
uwidocznić łuk dłoniow y powierzchowny, usunięto skórę, powięź
i bocznego brzegu pochewek w łóknistych palców ręki (yaginaefibro-
dłoniową powierzchowną ręki, rozcięgno dłoniowe oraz powięź k łę­
sae digitorum manus).
bu i kłębika. Zachowano mięsień dłoniowy krótki, który również p o ­

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 6 / Kończyna górna C zęść przednia nadgarstka i ręki 489

A, digitalis palm aris propria

A, prin cep s pollicis

A, digitalis pa lm aris co m m u nis

Arcus p a lm aris su p e rficia lis

A rcu s pa lm aris p rofund us

R. palm aris p ro fu n d u s arte riae

ulnaris

A . ra d ia lis

A. u lna ris

A. digitalis
dorsalis

m i Unaczynienie ręki A, digitalis

A rcu s pa lm aris palm aris propria
A. Arteriograiii ręki. Projekcja przednio-tylna. B. Łuki su perficialis
dłoniow e. W idok od przodu. N a preparacie ukazano
R. profundus
łuki d łoniow e ręki. Zwykle łu k d łoniow y pow ierz­
nervi ulnaris
chowny (arcus palmaris superficialis) jest zam ykany
R. p a lm a ris
przez gałąź dłoniow ą powierzchowną tętnicy prom ie­
pro fu n d u s a c cesorius
niowej (r. palmaris superficialis arteriae radialis) (widocz­
ne na arteriogramie). N a tym preparacie łu k dłoniow y A. princeps pollicis
pow ierzchow ny jest zam ykany przez tętnicę głów ną
kciuka {a. princeps pollicis). Łuk dłoniow y głęboki two­ A rcu s palm aris profundus
rzy tętnica prom ieniowa wraz z gałęzią dłoniow ą głę­
boką tętnicy łokciowej (r. palmaris profundus arteriae R. p a lm a ris
profundus A. ra d ia lis
ulnaris). Tętnica prom ieniow a przechodzi na powierz­
chnię dłoniow ą ręki między podstawą I i II kości śród- N. ulnaris
ręcza oraz między dwiema głowami mięśnia międzykost-
nego I (m. interosseus I) i m ięśniem przywodzicielem A . u ln a ris R. p a lm a ris ne rvi m edian i
kciuka (m. adductor pollicis). B

D o s tro n y
490
Tabela 6 .8 Mięśnie ręki
Mięsień
mięsień odwodziciel krótki
kciuka
_ czworobocznej większej
mięsień zginacz krótki
kciuka
mięsień przeciwstawiacz
kciuka
— kciuk do wewnątrz
mięsień przywodziciel kciuka
mięsień odwodziciel palca
małego
mięsień zginacz krótki palca
małego
mięsień przeciwstawiacz palca
małego
mięsień glistowaty 1 i II
mięsień glistowaty III 1IV
mięśnie mlędzykostne
grzbietowe MV
mięśnie mlędzykostne
dłoniowe I-II
s tro n y
C zęść przednia nadgarstka i ręki
Przyczep początkowy
troczek zginaczy, guzek kości
łódeczkowatej 1guzek kości
troczek zginaczy 1guzek kości
czworobocznej większej
głowa skośna: podstawa II i III kości
śródręcza, kość główkowata i sąsiadujące
z nią kości nadgarstka;
głowa poprzeczna: powierzchnia przednia
podstawy III kości śródręcza
kość grochowata
__ haczyk kości haczykowatej
1 troczek zginaczy
dwa boczne ścięgna mięśnia zglnacza
głębokiego palców
trzy przyśrodkowe ścięgna zglnacza
głębokiego palców
skierowane do siebie powierzchnie
dwóch sąsiednich kości śródręcza (D)
powierzchnie dłoniowe II, IV i V
kości śródręcza (P)
Przyczep końcowy
brzeg boczny podstawy paliczka
— bliższego kciuka
brzeg boczny 1 kości śródręcza
brzeg przyśrodkowy podstawy
paliczka bliższego kduka
strona przyśrodkowa podstawy
— paliczka bliższego palca V
brzeg przyśrodkowy V
kości śródręcza
strony boczne rozcięgien grzbietowych
paliczków bliższych palców ll-V
rozcięgna grzbietowe palców
i podstawy paliczków bliższych
palców ll-IV
rozcięgna grzbietowe palców
i podstawy paliczków bliższych
palców II, IV i V
----
R O ZD ZIA Ł 6 / Kończyna górna
Unerwienie Główna czynność
odwodzi kciuk, bierze udział
gałąź wsteczna nera/u w przeciwstawianiu kciuka
pośrodkowego (C 8 1Th1)
zgina kciuk
przeciwstawia kciuk w kierunku osi
przechodzącej przez palec 3 I obraca
gałąź głęboka nerwu łokciowego przywodzi kciuk
(C8 i Th1)
odwodzi palec V
gałąź głęboka nera/u łokciowego zgina paliczek bliższy palca V
(C 8 iT h 1 )
przesuwa V kość śródręcza do przodu
i obraca do wewnątrz, ustawiając palec
V w pozycji przeciwstawnej do kciuka
mięśnie glistowate 1 i 2:
nerw pośrodkowy (C8 i Th1);
zginają palce w stawach śródręczno-
_ paliczkowych i prostują
w stawach międzypaliczkowych
mięśnie glistowate 3 i 4:
gałąź głęboka nera/u łokciowego
(C 8 i Th 1)
odwodzą palce od osi przechodzącej
— przez palec III i wspomagają
gałąź głęboka nera/u łokciowego działanie mięśni glistowatych
(C8 i Th1)
— przywodzą palce do osi przechodzącej
przez palec III i wspomagają
działanie mięśni glistowatych
ROZDZIAŁ 6 / Kończyna górna C zęść przednia nadgarstka i ręki 491

Ligamenta cutanea
(lig. Clelandi)

N. digitalis
palmaris proprius

N. digitalis palmaris proprius

M. flexor digitorum
profundus
Musculi lumbricales (I-IV)

M, lumbricalis II

M. abductor digit! minimi

M. lumbricalis I

M. flexor digiti minimi brevis

M. adductor pollicis
M. opponens digiti minimi
M. flexor pollicis brevis

N. medianus (rami lumbricales I et I)

R. communicans

Rr. nervi Ramus recurrens nervi mediani

ulnaris R. su perficialis

R. profundus M. opponens pollicis

R. palmaris profundus
arteriae ulnaris
Retinaculum tle
M. abductor pollicis brevis

N. e ta . ulnarls

M. a b d u cto r pollicis longus

6.67 Powierzchnia dłoniowa ręki. Warstwa powierzchowna. Nerw łokciowy i nerw pośrodkowy. Widok od przodu
A. Mięśnie kłębu i kłębika, mięśnie glistowate, nerw łokciowy i nerw 3. Nerw łokciowy (n. ulnaris) zaopatruje wszystkie pozostałe mięśnie
pośrodkowy. B. Mięśnie glistowate. krótkie ręki (trzy mięśnie kłębiku, dwa mięśnie glistowate, mięśnie
międzykostne oraz mięsień przywodziciel kciuka). Unerwia rów­
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
nież skórę części łokciowej d ło n i i palców do osi palca IV oraz od­
1. Trzy mięśnie kłębu (musculi thenaris): mięsień zginacz krótki kciuka daje gałąź łączącą do nerwu pośrodkowego.
(m. flexor pollicis brevis), mięsień odwodziciel krótki kciuka (m. ab­
4. Od bocznego obwodu nerwu pośrodkowego na brzegu dalszym trocz­
ductor pollicis brevis) i m ięsień przeciw staw iacz kciuka (m. opponens
ka zginaczy odchodzi gałąź wsteczna, która unerwia mięśnie kłębu.
pollicis) oraz trzy mięśnie kłębika (musculi hypothenaris): mięsień
Gałąź ta leż)’powierzchownie, dlatego możnają łatwo uszkodzić.
zginacz krótki palca małego (m. flexor digiti minimi brevis), mięsień
5. N a ryc. B: cztery mięśnie glistowate rozpoczynają się na bocznych
odwodziciel palca m ałego (m. abductor digiti minimi) i mięsień prze­
obwodach ścięgien mięśnia zginacza głębokiego palców i przycze­
ciwstawiacz palca małego (m. opponens digiti minimi) przyczepiają
piają się na bocznych częściach rozcięgna grzbietowego palców.
się do troczka zginaczy i do czterech kości nadgarstka, biorących
Dwa przyśrodkowe mięśnie glistowate (III i IV) posiadają dodatko­
udział w tworzeniu bruzdy nadgarstka.
we głowy, rozpoczynające się na przyśrodkowych obwodach ścię­
2. Nerw pośrodkowy (n. medianus) zaopatruje pięć mięśni (trzy mię­ gien mięśnia zginacza głębokiego palców biegnących do palców III
śnie kłębu i dwa mięśnie glistowate) oraz skórę części prom ienio­ i IV.
wej dło ni i palców do osi palca IV.
D o s tr o n y
 492 C zęść przednia nadgarstka i ręki R O Z D Z I A Ł 6 / Kończyna górna

V a g in a e sy n o v ia le s d ig ito ru m m a n u s
(m. fle x o r d igitoru m
su perficialis e t profundus)

A rte ria
M esotendineum
V a g in a sy n o v ia lis
tend inis
(lam ina parietalis
e t la m in a v is c e ra lis )

M .fle x o rp o llic is lo n g u s

Vagina communis
m usculorum fle xorum
(m . fle xor digitoru m
superficialis e t profundus) M. a b d u cto r poll id s longus
M . e x te n s o r p o llic is b re vis

M . fle x o r c a rp i ra d ia lis

M .fle x o rp o llic is lo n g u s

6.68 Pochewki maziowe powierzchni dłoniowej ręki

A. Pochewki maziowe ścięgien zginaczy długich palców. Widok od
przodu. B. Schemat pochewki maziowej ścięgna (vagina synovialis ten­
díais). Ścięgno, które objęte jest pochewką maziową, posiada krezkę
(mesotendon). Krezka pochewki maziowej doprowadza naczynia. Krez­
ki mięśnia zginacza długiego kciuka oraz mięśnia zginacza głębokiego
i powierzchownego palców (por. ryc. 6.69) wytwarzają fałdy, zwane
pętami ścięgien (vincula tendinum).
ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
1. Przedstaw iono dwa układy pochew ek maziowych: (a) pochew ki
bliższe: pochewki ścięgien nadgarstka (yaginae tendinum cárpales), le­
żące pod troczkiem zginaczy i (b) pochewki dalsze: pochewki m a­
ziowe palców ręki (yaginae synoviales digitorum manus), objęte p o ­
chewkami włóknistymi palców.
2. Pochewki maziowe ścięgien nadgarstka, pom im o odrębności rozwo­
jowych, łączą się ze sobą, tworząc pochewkę wspólną mięśni zgina­
czy (vagina communis musculorum flexorum). Zwykle przylega do niej
pochewka ścięgna mięśnia zginacza długiego kciuka (vagina tendinis
musculi flexotis pollicis longi). Pochewka wspólna mięśni zginaczy się­
ga ok. 1-2,5 cm powyżej troczka zginaczy. W obrębie kciuka i palca
małego, w odcinku dalszym pochewki te przedłużają się w pochewki
palców.
3. Każda z pochewek palców rozciąga się od końca bliższego rozcięgna
dłoniowego (aponeurosis palmaris) do podstawy paliczka dalszego.
4. Aby chronić ścięgna mięśni zginaczy, które leżą na uwydatnionym
brzegu przednim powierzchni stawowej nadgarstkowej kości promie­
niowej, część grzbietowa pochewki wspólnej mięśni zginaczy sięga
wyżej (linia przerywana) niż widoczna część dłoniowa.

D o s tr o n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna C z ę ś ć p rz e d n ia n a d g a r s t k a i rę k i 483

A. radialis indicis

Aa. m etacarpales
palm ares

Aa. d ig itales
palm ares co m m u nes

A rcu s palm aris su p e rficia lis

A rcu s palm aris p rofund us

R. palm aris
R. palm aris superficialis
p rofund us a rte riae ulnaris arteriae radialis

A. ulnaris

A. radialis
Aa. digitales
palm ares propriae
A. radialis indicis
Aa. digitales
palm ares co m m u nes

Aa. m etaca rpa le s palm ares

M. a b d u cto r d ig iti m inim i ----------

M. fle xo r d ig iti m inim i brevis

M. a b d u cto r poll id s brevis

M. o p pone ns digiti m inim i
M .fle x o r poll id s brevis

R. profundus nervi ulnaris M . o p p o n e n s pollicis

Arcus palm aris p rofund us
T en do m usculi fle x o ris p o llicis longi
R. palm aris profund us
arte riae ulnaris
et r. profundus nervi ulnaris A rcu s pa lm aris p ro fu n d u s - ra m us re curre ns

O s trap ezium
Lig. pisoham atum

R. palm aris su perficialis

A, ulnaris
R. carpal is palm aris
R. ca rpa lis palm aris

M. fle xo r d ig ito rum profund us N. m edianus

M. fle xo r dig ito ru m su p e rficia lis

M. fle xo r ca rpi radialis

M .fle xo r ca rp i ulnaris

M. pa lm aris longus A, radialis

6.69 Powierzchnia dłoniowa ręki. Warstwa głęboka. Widok od przodu

A. Łuk dłoniow y głęboki (arcus palmaris profundus) i mięsień przywo- 3. G łow a poprzeczna i skośna mięśnia przywodziciela kciuka przy­
dziciel kciuka (m. addactorpollicis). B. Łuki dłoniow e. czepiają się do przyśrodkowej pow ierzchni paliczka bliższego kciu­
ka. W obrębie ścięgna znajduje się zwykle trzeszczka. Tętnica pro­
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
mieniowa przechodzi na powierzchnię dłoniową ręki między gło­
1. Ścięgno mięśnia zginacza długiego kciuka (tendo musculi f!exorispo­ wami mięśnia przywodziciela kciuka.
llicis longi) zawija się skośnie w okół mięśnia zginacza pro m ien io ­
4. Widoczny na ryc. B łuk dłoniow y głęboki leży na poziomie pod­
wego nadgarstka (m.flexor carpi radialis).
staw kości śródręcza. Łuk dłoniow y powierzchowny leży niżej.
2. Łuk dłoniowy głęboki powstaje z połączenia tętnicy promieniowej
z gałęzią dłoniow ą głęboką tętnicy łokciowej (r. palmaris profitndus
arteriae u In aris).
D o s tr o n y
 494 C zęść przednia nadgarstka i ręki R O Z D Z I A Ł 6 / Kończyna górna

M .fle x o r
d igitoru m profundus

Lig. palm are

V a g in a fib ro s a d ig ito ru m m a n u s

Lig. palm are

M. flexor digitoru m profund us

Vagina fib ro s a
M. fle xo r dig ito ru m su perficialis d ig ito ru m m anus

Lig. m etacarpeum
Przyczep rozcięgna dłon io w e go
tran sve rsu m p rofund um
d o w lę z a d ła dło n io w e g o

Lig. palm are Lig. m etacarpeum

tran sve rsu m profund um

Rr. a rticu la res Lig. co llatérale

Rr. a d m u sc u lu m lu m b ric a le IV ^ w ß v Vi 1# ^
S t ra dialis
R. p ro fu n d u s nervi u ln a ris - W RÜ Fw T J F L ? am i Pe rfo ra n te s

^ C a p su la a rtic u la ris - a rtic u la tio

H a m u lu s o s s is h a m a ti — ■? I f/ ca rpo m e ta carpal is pollicis

p iso h a m a tu m ) / i c u l u m T— J — 77 Tubfo s sistra p e zii

T ub erculum
Ligam entum
p iso m e ta carpeu m
[j>¡ , f 1Y \ f c lO X O lT U Q i i _ , , , , .
- *Ä 1 r _ j r ^ ^ — ■
— ' T u b e rc u lu m ossis scaph oid ei
A - -9 » / ,
O s pisiform e ------------ -— - i ^ rnedianus
' % i Lig. ra dloca rpa le palm are

N . u ln a ris ^ R am us s u p e rfic ia lis ne rvi u ln a ris

M .fle x o rc a rp iu ln a ris f 1 T - ^ ----------- M .fle x o rc a rp ira d ia lis

M. prona to r qu adratus ---------------------------------------- "< -------------------- M ' a b d u cto r polllcls longus

# 7 M. brach io rad ia lis

I---------------------------------------------
| Powierzchnia dłoniowa ręki i palców. Nerw łokciowy. Warstwa głęboka. Widok od przodu
Z W R Ó Ć U W AG Ę: 5. Nerw łokciowy w swoim przebiegu krzyżuje haczyk kości haczyko­
1. Nerw łokciowy biegnie nad troczkiem zginaczy, a nerw pośrodkowy watej (hamulus ossis hamati) i oddaje gałąź głęboką (r. profundus) do
pod troczkiem zginaczy. trzech mięśni kłębika, wszystkich siedmiu mięśni międzykostnych,
2. Mięsień zginacz promieniowy nadgarstka biegnie ku dołowi do przo­ dwóch przyśrodkowych mięśni glistowatych (III i IV) oraz do mięśnia
du od II kości śródręcza i guzka kości łódeczkowatej (tuberculum ossis przywodziciela kciuka. G ałąź powierzchowna (r. superficialis) tego
scaphoidei). nerwu zaopatruje mięsień dłoniowy krótki oraz czuciowo i1/, palca
3. Mięsień zginacz łokciowy nadgarstka poniżej kości grochowatej prze­ od strony łokciowej powierzchni dłoniowej ręki.
chodzi w więzadło grochowo-haczykowe (ligamentum pisohamatum) 6. W ięzadło poprzeczne głębokie śródręcza (lig. metacarpeum transver-
i więzadło grochowo-śródręczne (ligamentum pisometacaipeum). sum profundum) łączy więzadła dłoniowe (iigg. palmatia). Do przodu
4. Wyróżnia się 4 mięśnie międzykostne grzbietowe (D I-IV) i 3 mięśnie od niego przechodzą mięśnie glistowate. Mięśnie międzykostne prze­
międzykostne dłoniowe (P I-III). chodzą do tyłu od więzadła poprzecznego głębokiego śródręcza.

D o s tr o n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna C z ę ś ć przednia nadgarstka i ręki 495

O ś palca II!

V incu la brevia

M e m brana synovialis
A po neu rosis dorsalis

A p o n e u ro s is do rsa lis
M ocow anie więzadła
dłoniow ego w obrębie
Tendo m uscuii pierścienia rozcięgna
fle xo ris d ig ito ru m grzbietow ego
Pierścień rozcięgna g rzbietow eg o
superficialis

M .lu m b ric a lis ll

M. interosseus
M.lumbricalisll
d o rsa lis III

M. interosseus T en do m uscuii
d o rs a lis II e x te n s o ris d ig ito ru m M . in te ro s s e u s
d o rs a lis II
T en do m uscuii
fle xo ris digitoru m
p rofund um

Mięśnie międzykostne
A. Mięśnie międzykostne dłoniow e (mm. interossei palmares). Widok
od przodu. B. Mięśnie międzykostne grzbietowe (mm. interossei dorsa­
les). Widok od przodu. C. Rozcięgno grzbietowe palca III. Widok od
strony bocznej. D. Rozcięgno grzbietowe palca III. Widok od strony
grzbietowej.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Wyróżnia się 3 półpierzaste mięśnie międzykostne dłoniowe i 4 pie­
rzaste mięśnie międzykostne grzbietowe. W zdłuż palca III przebiega
oś ręki, w stosunku do której mięśnie międzykostne dłoniowe przy­
wodzą, a mięśnie międzykostne grzbietowe odwodzą palce (ryc.
A iB).
2. Mięśnie międzykostne dłoniowe i grzbietowe przechodzą do tyłu od
więzadła poprzecznego głębokiego śródręcza i kierują się do podsta­
wy paliczka bliższego oraz do rozcięgna grzbietowego palców (ryc.
C i D). Mięśnie, które przyczepiają się do podstawy paliczka bliższe­
go, odwodzą i przywodzą palce. Natom iast mięśnie, które przycze­
piają się do rozcięgna grzbietowego palców, zginają je w stawie śród-
ręczno-paliczkowym i prostują w stawie międzypaliczkowym.

D o s tro n y
 496 C zęść tylna nadgarstka i ręki R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

Nn. m a tricis unguinis

Nn. d ig itales pa lm ares

p ro p rii ne rvi u ln a ris

Nn. digitales pa lm ares

proprii nervi m ediani

N n. d ig ita le s d o rs a le s ne rvi u ln a ris

Nn. digitales
dorsales nervi
radialis

R am us d o rs a lis ne rvi uln a ris

Unerwienie skóry ręki

A. Nerwy zaopatrujące skórę grzbietu ręki.
R. s u p e rfic ia lis ne rvi ra d ia lis
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Nerw promieniowy (n. radialis) i gałąź grzbietowa ner­
wu łokciowego (r. dorsalis nenń ulnaris) zaopatrują pra­
wie równom iernie i symetrycznie skórę powierzchni
grzbietowej ręki i palców. Nerw promieniowy zaopa­
truje skórę promieniowej połowy powierzchni grzbieto­
N. cu ta neus antebrachii posterior
wej ręki oraz 21/ , palca (sięgając do paliczka bliższego).
Gałąź grzbietowa nerwu łokciowego zaopatruje skórę
łokciowej połowy powierzchni grzbietowej ręki (sięga­
jąc do paliczka bliższego). Unerwienie skóry powierz­
chni grzbietowej po stronie łokciowej palca IV pocho­
dzi również z nerwu łokciowego, ale z jego gałęzi dło­
niowej.
2. Powierzchnia grzbietowa skóry paliczków dalszych
trzech środkowych palców (II, III, IV), łącznie z ma­
cierzą paznokcia (matrix unguis), jest zaopatrywana
przez nerwy dłoniow e właściwe palców (nn. digitales
palmares proprii), które są gałęziam i nerwu pośrodko-
wego i gałęzi dłoniowej nerwu łokciowego.
3. N erw y zaopatrujące pow ierzchnię grzbietową pal­
ców tworzą liczne zespolenia.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 6 / Kończyna górna C zęść tylna nadgarstka i ręki

B. D ło ń i grzbiet ręki. Gałęzie skórne nerwów. Po stronie lewej - powierzchnia dłoniow a, po stro­
nie prawej - powierzchnia grzbietowa. C. Zmienności unerw ienia skóry grzbietu ręki.

D o s tro n y
 498 C zęść tylna nadgarstka i ręki R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

T ub erculum
dorsale

M. exte nsor digiti m inim i (6)

M .e xte n s o r carpi ulnaris (4)

M . e x te n s o r H o n g u s
r~M . exte nsor dig ito ru m (5)
c a rp i ra d ia l is (3 ) | b r e v ¡s
|JVI. exte nsor indicis (5)

M. extensor
poiiicis lo n g u s f 1)
R etinaculum extensorum

M. abductor poiiicis long us (2)

M. extensor po iiicis brevis (2)

T ub erculum do rsa le radii

e t retinaculum extensorium

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 6 / Kończyna górna C zęść tylna nadgarstka i ręki 499

6.73 Pochewki maziowe powierzchni grzbietowej nadgarstka

A. Pochewki maziowe (vaginae synoviales). B. Przekrój w płaszczyźnie 2. Troczek prostow ników jest w zm ocniony przez pasma z powięzi
poprzecznej (numery odpowiadają strukturom oznaczonym na ryc. A). przedram ienia.
3. Ścięgno mięśnia prostownika długiego kciuka skręca poniżej guzka
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
grzbietowego kości promieniowej i biegnie skośnie nad ścięgnami
l.W sześciu kostno-włóknistych przedziałach, przykrytych troczkiem
mięśnia prostownika promieniowego długiego i krótkiego nadgarstka,
prostowników, znajduje się sześć pochewek. Zawierają one dziewięć
dochodząc do kciuka.
ścięgien: w pochewce 1 i 2 - ścięgna „grzbietowych mięśni kciuka",
w pochewce 3 i 4 - ścięgna prostowników nadgarstka, a w pochewce
5 i 6 - ścięgna prostowników nadgarstka i palców.

Grzbiet ręki.
Gatęzie tętnicy promieniowej

Aa. digitales
dorsales

A. d o rsa lis indicis

. m etacarpales
dorsales

Aa. d o rsa le s pollicis

Rete carpale dorsale

A . ra d ia lis (fo v e a ra d ia lis )

A. interossea anterior

M. exte nsor dig ito ru m brevis

Grzbiet ręki. Mięsień prostownik krótki palców

N iekiedy na grzbiecie ręki występuje mięsień prostownik krótki palców,
zwykle w postaci pojedynczej głowy.

D o s tro n y
 500 C Z Ę Ś Ć TYLNA N A D G A R STK A I RĘKI R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

A p o n e u ro s is dorsalis

M. exte nsor indicis

- V. intercapitalis

Corpus ossis m etacarpi 11

M. interosseus dorsalis I M. exte nsor dig iti m inim i

A. radiaiis

M. extensor carpi ra diaiis longus

R. dorsalis nervi ulnaris

M. extensorcarpi radiaiis brevis

R etinaculum exte nsorum

R. superficialis nervi radiaiis

M. extensor p o iiicis longus M. exte nsor ca rp i ulnaris

M. exte nsor p o iiicis brevis M. exte nsor indicis

M. a b d u cto r p o iiicis longus M. exte nsor d ig iti m inim i

M .e xte n s o r d igitoru m

Troczek prostowników oraz ścięgna na powierzchni grzbietowej ręki

ZWROC UWAGĘ:
l.N a powierzchni grzbietowej ręki widoczne są ścięgna mięśnia prostow­
nika promieniowego nadgarstka długiego i krótkiego (m. extensor carpi
radiaiis longus et brevis), mięśnia prostownika palców (m. extensor digito­
rum), mięśnia prostownika palca małego (m. extensor digiti minimi) i mięś­
nia prostownika łokciowego nadgarstka (m. extensor carpi ulnaris).
2. Troczek prostow ników (retinaculum extensorum) stanowi pogrubiałą
część powięzi przedram ienia. Troczek biegnie od bocznej powierzch­
ni kości promieniowej skośnie w d ó ł do wyrostka rylcowatego kości
łokciowej, kości grochowatej i trójgraniastej.
3. W części bliższej nadgarstka pasma troczka prostow ników łączą się
ze ścięgnami mięśni prostow ników palców.
4. Trzon II kości śródręcza nie jest pokryty ścięgnami mięśni prostowników.

D o s tro n y
 Vincula brevia

M e m brana synovialis

V incu la longa
A p o n e u ro s is do rsa lis

A p o neu rosis dorsalis

M. fle xo r
digitorum U m ocow anie w ięzadła
Pierścień rozcięgna grzb ie to w e g o
superficialis d łon io w e go d o pierścienia
rozcięgna grzbietow ego

M. lum bricalis II M. lum bricalis II

M. in te ro s s e u s d o rsa lis II M e xte nsor d ig ito ru m

M. fle xo r M. exte nsor digitorum

digitoru m profundus

Rozcięgno grzbietow e palca 3

A. Widok od strony bocznej. B. Powierzchnia grzbietowa. 3. Pierścień rozcięgna grzbietowego, który przykrywa głowę kości
śródręcza, łączy się z rozcięgnem dłoniow ym . Pierścień ten stabili­
ZWRÓĆ UWAGĘ:
zuje ścięgno prostow nika palców oraz rozcięgno grzbietowe.
1. Mięśnie międzykostne (mm. interossei) przyczepiają się do podstawy
paliczków bliższych oraz do rozcięgna grzbietowego palców. 4. Rozcięgno grzbietowe rozszerza się na podstawy paliczka środko­
2. Mięsień glistowaty II (m. lumbricalis II) przyczepia się po prom ienio­ wego i dalszego.
wej stronie rozcięgna grzbietowego za pierścieniem rozcięgna grzbie­
towego.
Pasm o środkow e

A rticu la tio P a sm o b o c z n e ro zcię g n a g rz b ie to w e g o

rozcięgna grzbietow eg o \
A p o n e u ro s is dorsalis

Phalanx pro xim a lis

Vagina fib ro s a dig ito ru m m anus

Lig. retinaculare

Lig. V agina fib ro s a

retinaculare d igitoru m m anus

Więzadło troczkowe. Widok od strony bocznej

A. Palec w położeniu wyprostowanym. B. Palec w położeniu zgiętym.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Więzadło troczkowe (lig. retinaculare) jest delikatnym pasm em włók­
nistym, które biegnie od paliczka bliższego i pochewki włóknistej
palców. Krzyżuje ono skośnie paliczek środkowy oraz dwa stawy
międzypaliczkowe (bliższy i dalszy), a następnie łączy się z rozcięg­
nem grzbietowym i przyczepia do paliczka dalszego.
2. W ięzadło troczkowe, napinając się podczas zgięcia w stawie mię-
dzypaliczkowym dalszym, doprow adza do zgięcia palca w stawie
międzypaliczkowym bliższym.
3. W ięzadło troczkowe, napinając się podczas prostowania w stawie
międzypaliczkowym bliższym, doprow adza do prawie całkowite­
go wyprostowania palca w stawie międzypaliczkowym dalszym.

D o s tro n y
5 0 2 C zęść boczna nadgarstka i ręki R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

M. a d d u cto r pollicis

M . in te ro s s e u s d o rs a lis I

A. ra d ia lis in d icis

A. prin cep s pollicis V agina te n d ln u m m usculorum

extensorum carpi radlallum

.................... ............................... ' t v i W m lftr . 1 uI M .e x te n so r carpi

A. ra d ia lis (fo v e o la ra d ia lis ) ;— h i h it I I d Br ; w— —
Fovea radialis ra d ia lis brevis

M. abductor \ ' < V » R .c a rp a lis d o rs a lis

pollicis longus ' ML ' M '
M .e x te n so r p o llicis longus
M. extensor
po llicis brevis
M. extensor carpi
radialis longus
W. cepbalicae pollic is
et v. cephalica indicis

R superficialis
nervi radiais

Część boczna ręki

A. Dołek promieniowy - struktury napowięziowe. B. D ołek prom ie­

I
ZWRÓĆ UWAGĘ (B):
niowy - warstwa powierzchowna. 1. D ołek prom ieniow y jest ograniczony trzem a d łu g im i ścięgnami
„grzbietowych mięśni kciuka".
ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
2. Tętnica promieniowa, która biegnie między dwiema głowami mięśnia
1. Dołek promieniowy (foveoIa radia lis) stanowi zagłębienie u podstawy międzykostnego grzbietowego I, oraz towarzyszące jej żyły krzyżują
kciuka. Popularna nazwa „tabakierka anatom iczna" ma związek ze dno dołka promieniowego.
zwyczajem nasypywania tabaki w to zagłębienie. 3. Nerw łokciowy zaopatruje leżącą między kciukiem a palcem wska­
2. Dołek promieniowy jest krzyżowany przez żyły powierzchowne, które zującym część bliższą mięśnia przywodziciela kciuka oraz mięsień
są dopływami żyły odpromieniowej (v. cephalica), a także przez nerwy międzykostny grzbietowy I.
skórne.
3. Żyły przeszywające oraz gałęzie stawowe nerwu prom ieniow ego
przebijają powięź przedramienia.
ROZDZIAŁ 6 / Kończyna górna C zęść boczna nadgarstka i ręki 503

-V V \ a

M. a d d u cto r po llicis ( 1)
M. abductor
pollicis brevis

M. intero sse us
d o rs a lis I (2 )

M, exte nsor
po llicis long us (3)

Capsula a rticu la ris a rticu la tio n is „

c a rp o m e ta ca rpalis pollicis
M . e xte nsor ca rpi
ra dlalis brevis

M. exte nsor carpi

radialis long us
P rocessus stylo id e u s radii
C. D ołek promieniowy - warstwa głęboka. D. Anatomia struktur po­
wierzchownych ręki. H - głowa kości łokciowej (caput ulnae); E - ścię­
gna m ięśnia prostow nika długiego palców; A - dołek promieniowy
N um ery w nawiasach odnoszą się do struktur oznaczonych na ryc. C.

M . fle xo r carpi radialis Z W R Ó Ć U W A G Ę (C ):

l.S taw prom ieniow o-nadgarstkow y (articulatio radiocarpalis) znajduje
się powyżej kości łódeczkowatej, a staw śródnadgarstkowy (articu­
M. brach io rad ia lis latio mediocarpalis) poniżej tej kości.
2. N a preparacie widoczna jest torebka stawowa stawu nadgarstkowo-
-śródręcznego kciuka (articulatio carpometacarpalis pollicis).
3. Część włókien ścięgien mięśnia odwodziciela kciuka krótkiego (m. ab­
ductor pollicis brevis) i mięśnia przywodzićiela kciuka (m. adductor
pollicis) łączy się z rozcięgnem grzbietowym.

Do s tr o n y
 504 C zęść boczna nadgarstka i ręki R O Z D Z I A Ł 6 / Kończyna górna

Phalanx
distalis 1
digiti II

M. extensor
pollicis
M. interosseus
longus
d o rsa lis i

M. a d d u cto r Phalanx
M. extensor
p o llicis proxim alis 1
pollicis brevis
digiti I

Os m etacarpi I M. interosseus
do rsa lis i
Os ,
m etaca rpi I
M. exte nsor
M. abductor p o iiicis longus ca rpi radialis
longus O s trap ezium
O s trap ezium
O s sc aph oid eum ------ 1
Os trapezoideum
O s scaph oid eum
O s lunatum —

Processus styloideu s radii

m ięśnia odw odziciela d łu g ie g o kciuka T ub erculum dorsale

mięśnia prostow nika krótkiego kciuka
Bruzda

mięśnia prostow nika d łu g ie g o na dgarstka

mięśnia prostow nika kró tkie g o na dgarstka

mięśnia prostow nika d łu g ie g o kciuka

E. Kości ręki. Przyczepy mięśni. F. Zdjęcie RTG ręki. W idok od strony 3. D ołek prom ieniow y jest ograniczony w części bliższej przez wyrostek
bocznej. rylcowaty kości prom ieniow ej (processus styloideus radii), a w części
dalszej przez podstaw ę I kości śródręcza (basis ossis metacarpiI).
ZWROC UWAGĘ (E):
. . . . . . . . . . . 4. D no d o łk a prom ieniow ego utw orzone jest przez dwie kości znajdu-
1. Kolorem czerwonym i ciemnoniebieskim oznaczono mieisca przy- . . . . . , . , +1 , ,, , , , , ,
, . , . . ^ jące się po prom ieniow ej stronie nadgarstka - kosc łodeczkow atą
. czepów
„ f mięśniowych.
. . . . . . . . . '-i " czw oroboczną
i kosc u : \
większą.
2. Kolorem jasnoniebieskim oznaczono pow ierzchnie stawowe.

Do strony
ROZDZIAŁ6 / K ończyna górn a C zęść p r z y ś r o d k o w a n a d g a r s t k a i rę k i 505

M. abductor
digiti minimi

M .o p p o n e n s M .o ppo nens
m etacarpl
dlgltl m inim i digiti m inimi
Os m etaca rpl V

M. ab d u cto r Lig. plsom etacarpeum

d lgltl m inim i
M. extensor M. extensor
carpi ulnaris carpi ulnaris Lig. plsoham atum

Os pisiform e Os
ham atum M. abductor
R. carpalis digiti mlnlml
R etinaculum Os
do rsa lis arteriae
extensorum M. flexor
ulnaris triq u e tru m
carpi ulnaris
M. fle xor Os pisiform e
M .fle x o r carpi ulnaris Processus
s tyloideu s Os lunatum
carpi
ulnaris ulnae
M. extensor R. dorsalis
carpi ulnaris nervi ulnaris
R.
dorsalis
nervi ulnaris V. basilica

V. basilica

6.80 Część łokciowa ręki

A Warstwa pow ierzchow na. B. Warstwa głęboka. C. Miejsca przy­
czepów mięśniowych.
ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
1. Widoczne są żyły powierzchowne oraz żyły przeszywające.
2. G ałąź grzbietowa nerw u łokciowego (r. dorsaJis nervi ulnaris), która
zaopatruje skórę, pojawia się do ty łu od mięśnia zginacza łokcio­
wego nadgarstka.
ZWRÓĆ UWAGĘ (B):
1. W zdłuż pow ierzchni przyśrodkowej kości łokciowej oraz w zdłuż
brzegu przyśrodkow ego ręki p rzep ro w ad zo n o p o d łu ż n e cięcie,
które wyznacza dwa obszary unerwienia ruchowego. Mięsień zgi-
nacz łokciowy nadgarstka, mięsień odwodziciel palca m ałego oraz
m ięsień przeciwstawiacz palca m ałego unerw ione są przez nerw
łokciowy, natom iast mięsień prostow nik łokciowy nadgarstka jest
unerw iony przez nerw międzykostny tylny przedramienia.
2. U sunięto żyły powierzchowne, tętnice oraz nerwy skórne. Pozosta­
w iono gałęzie mięśniowe nerwów.
ZWRÓĆ UWAGĘ (C):
1. W idoczne są miejsca przyczepów mięśniowych.
2. M ięsień prostow nik łokciowy nadgarstka przyczepia się do podsta­
wy V kości śródręcza bezpośrednio, a mięsień zginacz łokciowy
nadgarstka po śred n io - przez kość grochow atą i w ięzadło gro-
chowo-śródręczne.

Do strony
 506 Kości nadgarstka i ręki R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

Tuberositas phalangis distalis

(powierzchnia chropowata)

M, flexor digltorum profundus

Phalanx distali:
yaginae fibrosi
musculi flexoris digltorum superficialis
Caput phalangis mediae
Area yaginae fibrosi

Caput phalangis proximalis

Caput
Os metacarpi V
Tuber­
— culum

Os trapezoideum
Hamulus ossis hamatl

Os plslfarme Tuberculum ossls trapezii

Os triquetrum
Tuberculum ossls scapholdei
Os lunatum

Tuberositas phalangis
distalis (powierzchnia gładka)
Phalanx distalis

Ossa digltorum Phalanx media

Phalanx proximalis

Caput ossis meta carpi

Corpus ossis metacarpi Os metacarpi

Basis ossls metacarpi

Os trapezoideum Os capitatum

Os trapezium Os hamatum
Ossa carpi
Os scaphoideum Os triquetrum

Os lunatum

6.81 Kości ręki

A. W idok od strony dłoniow ej. B. Grzbiet ręki.
Osiem kości nadgarstka tworzy dwa szeregi. W szeregu dalszym leżą: kość haczykow ata (os hamatum),
kość głów kow ata (os capitatum), kość czw oroboczna większa (os Trapezium) i kość czw oroboczna m niej­
sza (os trapezoideum). Kość czw oroboczna większa tw orzy staw siodełkow y z pierwszą kością śródręcza.
W szeregu dalszym leżą: kość łódeczkow ata (os scaphoideum), kość księżycowata (os lunatum), kość trój-
graniasta (os triquetrum) i kość grochow ata (os pisiforme). Kość grochow ata leży na kości trójgraniastej.

Do strony
 R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna Kości nadgarstka i ręki 507

fe s » Zdjęcia RFG kości nadgarstka i ręki

A. Zdjęcie RTG ręki - projekcja przednio-tylna. B. Trójwy­
miarowa rekonstrukcja kości ręki (litery odpowiadają struk­
turom oznaczonym na ryc. A). C. Skan R M nadgarstka -
przekrój w płaszczyźnie czołowej. A - krążek stawowy (cli-
scus articularis); } - staw prom ieniow o-łokciow y dalszy (lite ­
ry odpowiadają strukturom zaznaczonym na ryc. A).

Ossa d igltoru m

Os m etacarpl
(caput,
corpus
e t basis)

Ham Jus ossis

h a m a b fH j

O striqu etrum
(Tq)
Os trapezium (Tz)
O s plsiform e (P)

Processus Os ca p ita tu m (C)

styloideus
u ln a e iS u ) Os scaphoideum (S)
Caput
Os lunatum (L)
ulna e(Hu)
Processus styloideus radli (Sr)

Inclsura ulnarls radli

D o s tro n y
 508 S taw y nadg a r stk a i ręki R O Z D Z I A Ł 6 / Kończyna górna

Os trapezium

Tuberculum ossis scaphoidei

Os pisiforme
Os ca pita tum e t lig. intercarpale palm are
Os triquetrum

A rticu latio
A rticu la tio intercarpale
radiocarpalis

W ięzadtowy brzeg
krążka Os lunatum e t lig. intercarpale palm are

Processus Processus
styloideu s radii
styloideus ulnae | Więzadła stawu promieniowo-łokcio-
A rticulatio
wego dalszego, stawu promieniowo­
radioulnaris distalis - nadgarstkowego i stawów między-
Recessus T en do m uscuii nadgarstkowych. Widok od przodu
sacciform is interior ab d u cto ris poliicis
Ręka jest ustaw iona w przeproście. Zwróć uwagę na
longi
silne w ięzadła dłoniow e, które biegną od kości promie­
niowej do ułożonych w dwóch szeregach kości nadgar­
stka. Ułożenie włókien więzadeł dłoniowych i grzbieto­
wych powoduje, że podczas odw racania i nawracania
ręka podąża w kierunku kości promieniowej.

M. exte nsor d igitoru m

M. exte nsor indicis M. extensor
M. extensor
po liicis longus
M. e xte nsor carpi u I na ri s digiti m inim i
M. e xte nsor ca rp i radialis longus
M. exte nsor carpi radialis brevis
Processus styloideus ulnae

Area disci articu la r is

M. extensor p o liicis brevis

C aput ulnae M. a b ductor poliicis longus

6.84 Koniec dalszy kości promieniowej ¡łokciowej. Widok od dołu

ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. W obrębie końca dalszego kości łokciowej znajdują się cztery struktury: głowa kości łokciowej (caput ulnae),
pole przyczepu krążka stawowego (area disci articularis), w yrostek rylcowaty kości łokciowej (processus styloi-
deus ulnae) oraz bruzda ścięgna mięśnia prostow nika łokciowego nadgarstka.
2. Bruzdy dla ścięgien mięśni prostow ników na pow ierzchni grzbietowej końca dalszego kości przedram ienia.
Por. ryc. 6.73, na której widoczne są ścięgna w obrębie pochew ek maziowych.
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna S taw y nadg arstka i ręki 509

M .fle x o r ca rp i radialis

Os pisiform e

Os lunatum

Os scaph oid eum

O s triq u e tru m

M em brana fib ro sa
Plica synovialis

P rocessus
styloideus ulnae P rocessus
s tyloideu s radii

Discus a rticu la ris E xtrem itas

d istal is radii

Brzeg w ięza dło w y

przedni krążka
staw ow e go

Powierzchnie stawowe stawu promieniowo-nadgarstkowego. Torebkę stawowąotwarto od przodu

ZWROC UWAGĘ: 3.Wobrębie krążka stawowego orazsąsiadującej n ierówn ejpowierzchn i ko -

1. Powierzchnie stawowe bliższe kości łódeczkowatej i księżycowatej ści księiycowatej często występuje ubytek .
są prawie jednakowej wielkości. 4.Wpobliżustawupromieniowo-nadgarstkowego(2zrhcM/ahbra<#ocar-
2. Kość księżycowata łączy się stawowo z kością prom ieniow ą i krąż­ palis) znajduje się staw kości grochowatej ( articulatio ossispisiform is).
kiem stawowym. Podczas przyw odzenia nadgarstka z krążkiem
stawowym łączy się także kość trójgraniasta.

T ub erculum do rsa le
w ię za d ło w y tyln y (

i
krążka staw ow ego
^ Krążek stawowy stawu promienbwo-
-łokciowego. Widok od dołu
Krążek stawowy (discus articularis) łączy się z końcem
W ięzadłowy przyczep _ Area
krążka staw ow ego
dalszym kości prom ieniow ej i łokciowej. W obrębie
A re a trójkątnej p rzestrzeni m iędzy głową kości łokciowej
if . O B s is
ossis ScaP h o ‘ Processus (caput ulnae) a kością księżycow atą (os scaphoideum)
lu n a t i i d e i styloideus radli krążek stawowy jest twardy, zbudow any z chrząstki
włóknistej, posiada gładką powierzchnię i zwykle, tak
B rzeg w ięzadłow y, jak na tym preparacie, szczelinę. Części więzadłowe
przedni krążka staw ow ego krążka stawowego są miękkie i elastyczne.
Discus articularis

D o s tro n y
 510 S taw y nadg a r stk a i ręki R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

T u b erculum ossis trap ezii

N. m edianus

Ham ulus o s s is h a m a ti Os tra p e ziu m (Tz)

C analis carpi
O s tra p e z o id e u m {Td)

O s h a m a tu m (H) O s ca p ita tu m (C)

P lica s y n o v ia lis

O s triq u e tru m (T g ) O s lu n a tu m (L)

O s scaph oid eum (S)

Os pisiform e (P)

T u b erculum ossis sca p h o id e i

lU S

[• Powierzchnie stawowe stawu śród nadgarstkowego.

Torebkę stawową otwarto od przodu
Litery w nawiasach odnoszą się również do struktur oznaczonych na ryc.
6 .88 .
ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Częściowo odpreparow ano troczek zginaczy (retinaculum flexorum).
2. Kość czworoboczna większa (os trapezium) i kość czworoboczna mniejsza
(os trapezoideum) tworzą wspólnie esowatą panewkę stawową dla kości
łódeczkowatej (os scaphoideum). Kość główkowata (os capitatum) i haczyko­
wata (os hamatum) tworzą wspólnie główkę stawową dla kości łódeczko­
watej, księżycowatej (os lunatum) i trójgraniastej (os triquetrum). Powierz­
chnia stawowa kości trójgraniastej załamuje się na wysokości końca gór­ Lig.
nego kości haczykowatej, aby dopasować się do pow ierzchni stawowej m etacarpale Os
kości księżycowatej. Słabe w łókna części bliższej troczka zginaczy rozcią­ interosseum m etacarpi
gają się od ruchomej kości grochowatej do kości łódeczkowatej. Silniejsze A rtlcu ia tio
włókna części dalszej rozpięte są między haczykiem kości haczykowatej A rticu la tio carpom etacarpalis
a guzkiem kości czworobocznej większej. ca rp o m e ta ca r palls pollicis
d igiti m inim i
Ligam entum
Lig. co llatérale co llatérale carpi
carpi ulnare radiale

Discus articu la ris A rtlcu ia tio radlocarpalls

A rticu la tio
ra diouina ris distalis
6.88 Nadgarstek i ręka.
Przekrój w płaszczyźnie czołowej.
Radius
Widok od przodu

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna S taw y nadg arstka i ręki 511

Os trap ezo id eum (Td)

O s tra p e z iu m (Tz)
O s ha m atum (H)
T u b e rc u lu m ossis sc aph oid el

H am u Ius o s s is ha m ati (HH)

Sulcus
O s pisiform e (P) Tub erculum ossis capitati

Os ca p ita tu m (C)
O striq u e tru m (Tq)
Os scaph oid eum (S)

O s luna tum (L)

6 .8 9 Kości nadgarstka i podstawy kości śródręcza.

Widok od przodu
W celu uwidocznienia pow ierzchni stawowych kości nadgarstka usunięto
więzadła dłoniow e. W ięzadła grzbietowe pozostawiono.
A. Otwarte stawy: m iędzynadgarstkow e i nadgarstkow o-śródręczne. B.
Schemat powierzchni stawowych stawu nadgarstkowo-śródręcznego (ozna­
czenia literowe jak na ryc. A).
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1.Kość prom ieniow a stanowi oparcie dla dwóch kości szeregu bliższego
(łódeczkowatej i księżycowatej). Te z kolei są oparciem dla trzech kości
szeregu dalszego nadgarstka (czworobocznej większej, czworobocznej
mniejszej i główkowatej) i końca górnego kości haczykowatej. Cztery kości
szeregu dalszego tworzą podporę dla pięciu kości śródręcza. Kość trójgra-
niasta nie ma podparcia.
2. Troczek zginaczy przyczepia się do struktur leżących na zewnętrznych
brzegach nadgarstka: kości grochowatej, haczyka kości haczykowatej, guz­
ka kości łódeczkowatej i guzka kości czworobocznej większej.
3. Kość trójgraniasta ma oddzielną powierzchnię stawową dla połączenia
z kością grochowatą.
4. Kość główkowata łączy się stawowo z trzema kośćmi śródręcza - II, III i IV.
5. Kość śródręcza II łączy się stawowo z trzema kośćmi nadgarstka - kością
czworoboczną większą, kością czworoboczną mniejszą oraz kością głów­
kowatą.
6. Zakres wykonywanych ruchów w stawach nadgarstkowo-śródręcznych 2
i 3 jest nieznaczny. Staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka jest stawem sio­
dełkowym, a stawy nadgarstkowo-śródręczne 4 i 5 należą do stawów za­
wiasowych.

D o s tro n y
 512 S tawy nadgarstka i ręki R O Z D Z I A Ł 6 / Kończyna górna

A rticu la tio interp halang ealis P ha la nx m e d ia

P halanx dista lis
proxim alis

A rticu la tio interphalangealis distalis

Phalanx p ro xim a lis

Pasm o dolne
Lig. collatérale
Pasm o gó rne
Lig. palm are

Lig. palm are

Os m etacarpi

Więzadła poboczne stawów śródręczno-paliczkowych i międzypaliczkowych. Widok od strony bocznej

A. Staw śródręczno-paliczkowy (articulatio metacarpophalangealis) i staw
międzypaliczkowy dalszy (articulatio intenphalangealis distalis) w p o ło ­
żeniu wyprostowanym. B. Staw międzypaliczkowy dalszy ustawiony
w zgięciu. C. Staw śródręczno-paliczkowy ustawiony w zgięciu.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Między podstawą paliczka bliższego a głową kości śródręcza znaj­
duje się chrzęstno-w łóknista płytka w ięzadła dłoniow ego, która
przymocowana jest przez słabą, wachlarzowatą część w ięzadła p o ­
bocznego (A). Wklęsła podstaw a paliczka bliższego obraca się na
głowie kości śródręcza.
2. Silne pasmo górnej części więzadła pobocznego stawu śródręczno-
-paliczkowego przyczepia się do bocznej powierzchni głowy kości
śródręcza. Pasmo to podczas prostowania palców rozluźnia się, a pod­
czas zginania - napina.
3. Podobne więzadła występują w stawach międzypaliczkowych. Pa­
liczki bliższe i środkowe są spłaszczone w kierunku przednio-tyl-
nym, a na ich końcach dalszych znajdują się dwa m ałe kłykcie, two­
rzące z podstaw am i paliczków stawy zawiasowe. Dlatego w bliż­
szych i dalszych stawach międzypaliczkowych ręki występują tylko
ruchy zgięcia i prostowania.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 6 / Kończyna górna S tawy nadgarstka i ręki 513

6.91 C hw ytność ręki

A. Luźny, swobodny chwyt. B. M ocny chwyt. W stawach nadgarstkow o-śródręcznych 2 i 3 pod­
czas chwytu ruchy odbywają się w niewielkim zakresie. Stawy nadgarstkow o-śródręczne 4 i 5
tw orzą powierzchnie stawu zawiasowego, w którym w niewielkim zakresie wykonywane są ru ­
chy zgięcia i prostow ania. M ożna to zaobserwować podczas chwytania przedm iotów o stożkowa­
tym kształcie (na przykład kieliszka do szam pana). Kości śródręcza 4 i 5 podczas wykonywanego
ruchu zgięcia umożliwiają chwyt i zaciśnięcie pięści na pręcie.

6.92 Prostowanie nadgarstka podczas chwytania

A. Ręka w yprostowana. B. Chwytanie przedm iotu. Podczas chwytania p rzedm iotu stawy śród-
ręczno-paliczkowe i stawy międzypaliczkowe są zgięte. Przy ruchu chwytnym dochodzi do jed n o ­
czesnego prostow ania w stawie promieniow o-nadgarstkow ym . Jeżeli podczas chwytu nie nastąpi
ruch prostow ania w tym stawie, chwyt będzie słaby i niepewny. Mięsień prostow nik prom ienio­
wy nadgarstka długi i krótki oraz mięsień prostow nik łokciowy nadgarstka współdziałają ze sobą.

D o s tro n y
 514 SKANY RM R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

BB M. biceps brachü LT Caput longum musculi tricipitis

BC M. brachlalls brachü
BR M. brachloradlalls Ml Septum intermusculare brachü
BS V. basilica mediale
BV A. e tv . brachlalls, nervl plexus MT Caput mediale musculi trlclpltls
brachlalls brachü
CV V cephallca PMI M. Pectoralls minor
D M deltoldeus PMj M. pectoralls malor
F Tela adlposa axillae SA M. serratus anterior
H Plumerus SC M. subscapularls
L Pulmo SHB Caput breve musculi blclpltls
LAT Caput laterale musculi trlclpltls brachü
brachü T Tuberculum deltoldeum
LHB Caput longum musculi b lc p tls TL M. teres malor et m. latlsslmus
brachü dorsl
LI Septum Intermusculare brachü ™ M. teres minor
laterale TR M. triceps brachü

i ----------------------------
6 .9 3 Skany RM ramienia. Przekroje w płaszczyźnie poprzecznej
A. Część bliższa ram ienia. B. Część środkowa ramienia. C. Część dalsza ramienia.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna S hany RM 515

AN M .a n co n e u s
APL M. a b d u cto r pollicis longus
AV A. et v. interossea anterior, n.
in tero sse usan te bra chii anterior
BB M. bice ps brachii
BR M, brachioradialis
a/ A. e tv . brachial is
CV V. cephalica
ECRB M. extensor carpi radialis brevis
EC R L M. extensor carpi radialis longus
ECU M. extensor carpi ulnaris
HD M. extensor digitorum
EPB M. exte nsor pollicis brevis
EPL M. extensor pollicis longus
RDR M. fle x o r carpi radialis
FCU M .fle xo r carpi ulnaris
FDP M. fle x o r digitoru m profundus
FDS M. fle xo r digitoru m superficialis
FPL M. fle xo r pollicis longus
IN T M em brana interossea antebrachii
PQ M. prona to r qu adratus
FT M. prona to r tere s
R Radius
W A. e t v. radialis
SP M. su pinator
U Ulna
U/ A , v. e t n. ulnaris

SkanyRM przedramienia. Przekroje w płaszczyźnie poprzecznej

A. Część bliższa przedram ienia. B. Część środkowa przedram ienia. C. Część dalsza przedram ienia.

D o s tro n y
516 S kany RM R O Z D Z IA Ł 6 / Kończyna górna

N. m edianus (3)
R etinaculum fle xo riu m (2) /
M. palm aris longus (1) M. fle xo r p o llicis longus (4)
M usculi th e n a ris (5)
A. ulnaris (19)
N. u ln a ris (19) M. fle xo r carpi radialis (6)

M. fle xo r Os trap ezium (Tm)

d igitoru m
s u p e r fic ia l (7 8 ) M. extensor
H am ulus ossis p o llicis brevis (7)
ham ati (HH) M. a b d u cto r
M. fle xo r d igitoru m p o llicis longus (8)
p ro fu n d u s f 17)

M usculi M. extensor
hypothenaris (16) po llicis long us (9)

A. radialis ( 10)

O s tra p e zo id e u m (Tz)

M. exte nsor d igiti m inim i (14)

M. exte nsor carpi radialis long us ( 11)
e tb r e v is ( 1 2)

m O s ha m a tu m (H)

O s ca pita tum (C) M. exte nsor d ig ito ru m f 13)

M. e xte nsor indicis

O s p is ifo rm e fP J

Skany RM kanału nadgarstka.

Przekroje w płaszczyźnie
poprzecznej
A. Przekrój w płaszczyźnie poprzecznej w części
dalszej k an a łu nadgarstka. B. Skan R M - część dal­
sza k an ału nadgarstka. C. Skan R M - część bliższa
kan ału nadgarstka. D. Kości szeregu dalszego (po
lewej) i bliższego (po prawej) nadgarstka. N um ery
i litery na skanach R M odpowiadają strukturom
oznaczonym na ryc. A i D.
 ROZDZIAŁ 6 / K ończyna górn a S kany RM 517

M. lu m b rica lis ( 1),

p O e x o r d igitoru m a. e t n. digitalis M. fle xo r pollicis
su p e rficia lis (10) p a lm aris co m m u nis (2) lo n g u s ^ J M. a b d u cto r
M. fle xo r po llicis brevis (5)
digitoru m
p ro fu n d u s (9) M. fle xo r pollicis brevis

M. a b d u cto r Arteria princeps

d ig iti m in im i (8) pollicis

M .o p p o n e n s Os
d igiti minimil sesam oideum (6)

M. extensor
pollicis longus

A. dorsalis pollicis
A, radialis indicis

Przestrzeń p o dścięg nista

M. fle xo r dig ito ru m su perficialis

Vagina fib ro s a d ig italis m anus

M. fle x o r digitoru m pro fu n d u s

N ervus
Arteria digitalis palm aris
Ven a

Ligam enta cutanea

A p o n e u ro s is dorsalis

Skany RM ręki
A. Przekrój w płaszczyźnie poprzecznej na wysokości mięśnia przywodziciela kciuka. D 1 -D 4 - mięśnie mię-
dzykostne grzbietowe; P 1-P 3 - mięśnie międzykostne dłoniow e; I - V - kości śródręcza. B. Skan RM. Przekrój
w płaszczyźnie poprzecznej na wysokości mięśnia przywodziciela kciuka. C. Skan RM. Przekrój ręki w p ła ­
szczyźnie czołowej. Liczby i litery odpowiadają strukturom oznaczonym na ryc. A. F T - ścięgna mięśni zgina-
czy w kanale nadgarstka; TFl - mięśnie kłębu; P - kość grochowata; FI - haczyk kości haczykowatej; Tm - kość
czworoboczna większa; I - m ięśnie m iędzykostne; A - E - paliczki bliższe. D . Paliczek bliższy. Przekrój w p ła sz­
czyźnie poprzecznej.
Do strony
OZDZIAŁ 7

Głowa
V

Czaszka 520
Im y /

Twaiz i sklepienie czaszki 532

Tętnica oponowa środkowa 538
Opony i zatoki żylne 539
Nerwy czaszkowe 542
Mózgowie i przestrzenie płynu mózgowo-rdzeniowego 544
7 57 Półkule mózgu 546
Pień mózgowia 554
Móżdżek 556
Unaczynienie mózgowia 558
Dół środkowy czaszki 562
Oczodół i gałka oczna 566
Okolica przyuszniczo-żwaczowa 576
Staw skroniowo-żuchwowy 579
Dół podskroniowy 582
Dół skrzydłowo-podniebienny 588
Język 590
Podniebienie twarde i m iękkie 594
Zęby 596
Nos 600
Zatoki przynosowe 606
Ucho 614
Naczynia i węzły chłonne głowy i szyi 627
Skany RM 629
 520 C zaszka R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Czaszka.
W id ok od przodu
A. Kości czaszki. B. D iagram kości
czaszki. Oczodół (patrz też ryc. 7.42).

Linea tem poralis

superior et inferior

S utura fro n ta lis

G labella

Sutura
N asion
squam osa

S utura internasalis

Lamina perpe ndicularis

ossis ethm oida lis

Arcus
zygom aticus

Vom er

/ i
Spina nasalis a n te rior

m n r
S utura interm axillaris

Ramus m andibulae

A ngulus m a n d ib u la e -------------

S ym physis m andibulae

M argo inferior
m andibulae

T ub erculum m entale P rotuberantia m entalis

A
Do strony
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa C zaszk a 521

Os parietale

Incisura
supraorbitalis

Arcus su p e rciliaris

M argo supra orb italis

Cavitas orbitalis
Processus
zygom aticus Os te m p o ra le

Processus fro n ta lis

Os sp heno id ale

O s lacrím ale
P rocessus
fro n ta lis m axillae
Foram en
zygom aticofacial e
M argo infrao rbitalis

Foramen infraorbitale
Os zygomaticum

Os nasale Cavitas nasalis

Concha nasalis inferior

Fossa canina

Maxilla

Fossa incisiva
Processus alveolaris m axillae

Pars alveolaris m andibulae •

Foram en m entale

Linea ob liqu a

Mandibula
B
D o s tro n y
 522 C zaszka R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Bregm a

t a l

Lambda G labella

Nasion

O s nasale

Os lacrím ale

A pe rtura piriform is
Protuberantia
occipitalis
Spina nasalis
externa - inion
anterior

A sterion

M eatus acusticus externus

Pars tym panica ossis tem poralis

P rocessus m astoideus
s tyloideu s

Ram us m andibulae
(m a rgo posterior) ^an d i b u l ^ .
Protuberantia
m entalis
A ng ulus m andibulae

M argo inferior
m and ib ulae
ŃEEM Czaszka.
Widok od strony bocznej
A. Kości czaszki. B. Diagram kości czaszki.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa C zaszka 523

Pars sq am osa
T ub er
parietale Linea te m p o ra lis ossis te m p o ra lis
Qi i n o r i n r at i n f a r i n r

S utura co ron alis

Ala m ai or
ossis sp h eno id alis

T ub er fro n ta le

Processus zygom aticus

ossis fron ta lis

Processus fron ta l is
ossis zygom atici

C rista lacrim alis

posterior
Sutura Processus frontalis
lam bdoidea m axillae

Linea nu chae Foram en

su perio r zygom aticofacial e

P rotuberantia Fossa canina

occip ita lis externa

Processus
alveolaris maxillae

P rocessus m astoide us
ossis te m p o ra lis

Pars alveolaris
Pars tym p a n ic a m andibulae
ossis te m p o ra lis
P rocessus
ossis te m p o ra lis
Foram en
mentale
Ram us m and ib ulae
Tuberculum
P rocessus co ro n o id e u s
m entale
m a n d ib ulae Linea ob liqu a C orpus m and ib ulae

D o s tro n y
 524 Czaszka R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Sutura sa gittalis

Lam bda

S utura lam bdo id ea

S utura pa rietom astoide a

Linea nu chae su perio r

S utura oc cip ito m a sto id e a P rotuberantia e t crista

occip ita lis externa

Processus m astoide us

Linea nuchae inferior

A C ondylus occip ita lis

S ulcu s sinus pe trosi su perio ris

Sulcus sinus pe trosi inferioris

□ O s parietale
I O s o c cipitale
1 M andibula Sulcus sinu s sigm oide i
□ O s tem porale
H O s sphenoidale

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa C za szk a 525

Processus clinoideus
posterior

D orsum sellae

Im pressio
trigem inalis

M eatus acusticus internus

C livus

Apertura
canaliculi
vestibul i

C Foram en iugulare

C on dylus » P rocessus m astoideus

co ndylaris hypoglossi
occip ita lis F oram en
m agnum

Dół tylny czaszki. Widok od tyłu

A. Kości czaszki widziane od tyłu (norma occipitalis). B. Kości i zatoki
d ołu tylnego czaszki. U sunięto łuskę potyliczną (squama occipitalis).
C. Struktury kostne dołu tylnego czaszki (fossa cranii posterior).
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. W ypukła powierzchnia zew nętrzna części tylnej czaszki utw orzona
jest przez: kości ciemieniowe, kość potyliczną i części sutkowe ko­
ści skroniowych. Lambda jest to pośrodkow o położony punkt wy­
stępujący w miejscu połączenia się szwu strzałkowego (sutura sa-
gittalis) i szwu węgłowego (sutura lambcloiclea).
2. Kresa karkowa górna (linea nuchae superior) biegnie od wyniosłości
potylicznej zewnętrznej (protuberantia occipitalis externa) do wyrostka
sutkowego kości skroniowej (processus mastoideus ossis temporalis).
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B , C):
3. T rzon kości klinowej ku tyłow i wytwarza płytkę kostną, nazywaną
grzbietem siodła (clorsum sellae). G órno-boczne kąty grzbietu siodła
tworzą wyrostki pochyłe tylne (processus clinoiclei posteriores).
4. Stok (clirus) jest pochyłą pow ierzchnią, która występuje między
grzbietem siodła a otworem wielkim (foramen magnum). Stok w czę­
ści dolnej jest utw orzony przez część podstawną kości potylicznej
(pars basilaris ossis occipitalis), a w części górnej przez trzon kości kli­
nowej.
5. Bruzda zatoki esowatej (sulcus sinus sigmoiclei) i bruzda zatoki ska­
listej dolnej (sulcus sinus petrosi inferioris) biegną do otworu szyjne­
go (foramen iugulare).

D o s tro n y
 526 C zaszk a R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Os frontale
Pars o rb ¡tal is ossis fro n ta lis

C rista galli

O s ethm oida le Lam ina crib ro sa

Ala m in or

C orpus ossis
sp heno id alis
A la m aior

Processus clinoideus Dorsum sellae

anterior

Sulcus arteriae Pars

m eningeae m ediae sq am osa ossis
tem poralis
Pars
petrosa

Processus
clinoideus
posterior

Sulcus sinus
petrosi inferioris Pars
basilaris
Sulcus sinus Pars
petrosi superioris ossis
lateralis
occipitalis

S qu am a
Sulcus sinus sigm oidei occip ita lis —

Sulcus sinus transversi

P rotuberantia occip ita lis interna

O s pa rietale

Sulcus sinus sa g itta lis su p e rio ris O s o c cip ita le

Podstawa czaszki wewnętrzna. Widokod góry

A. Doły podstawy wewnętrznej czaszki. B. Kości czaszki. 2. Kość potyliczna składa się z: części podstawnej {pars basilaris), pra­
wej i lewej części bocznej oraz łuski potylicznej (squama occipitalis).
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
3. W yrostki poch y łe p rzed n ie {processus clinoidei anteriores) na skrzydle
1. D ół przedni czaszki (fossa cranii anterior) utw orzony jest przez trzy
mniejszym kości klinowej oraz wyrostki pochyłe tylne {processus di-
kości: pow ierzchnię oczodołow ą kości czołowej (facies orbitalis ossis
noidei posteriores) na grzbiecie siodła stanowią miejsce przyczepu na­
frontalis), blaszkę sitową kości sitowej {lamina cribrosa ossis ethmoidalis)
m iotu m óżdżku (tentorium cerebelli).
oraz skrzydła mniejsze kości klinowej (alae minores ossis sphenoidalis).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa C zaszka 527

C rista fro n ta lis

Foram en caecum

C rista galli
Foram en ethm oida le
a n te rius

Lamina cribrosa

Canal is o p ticu s

S pina eth m o id a lis

Fissura orb ita lis superior

P rocessus clinoideus anterior

Sulcus op ticu s

Foram en rotundum
T u b erculum sellae

Fossa h ypoph ysialis Sulcus carotlcus

Foram en ovale

Processus clinoideu s
Foram en splnosum
posterior

D orsum se llae Im pressio

trigem inalis

Sulcus sinus
Foram en lacerum petrosi superioris

M eatus acusticus
internus
C livus

C analis nervi hypoglossi

Foram en iugulare

Foram en m agnum

Sulcus sinus tran sve rsi

Fossa ce reb ella ris

C rista occip ita lis interna

P ro tu b e ra n te o c cipitalis Interna

B
Fossa c e re b ra lis

ZW R Ó Ć U W A G Ę (S T R U K T U R Y P O Ł O Ż O N E W P Ł A S Z C Z Y Ź N IE PO ŚR O D KO W EJ, B ) : (tuberculum sellae), d ó ł przysadki (fossa hypophysialis) i grzbiet siodła

4. W dole przednim czaszki (fossa cranii anterior) znajduje się grzebień
czołowy (crista frontalis) i grzebień koguci (crista galli), do których
przyczepia się sierp mózgu (falx cerebri). Między nim i leży otwór śle­
py (foramen cecum), przez który zwykle przechodzi żyła łącząca zato­
kę strzałkową górną (sinus sagittalis superioris) z żyłam i zatoki czoło­
wej (sinusfrontalis) i nasady nosa (radix nasi).
5. W dole środkowym czaszki (fossa cranii media) znajduje się siodło tu ­
reckie (sella turcica), w obrębie którego wyróżnia się: guzek siodła
D o s tro n y
(dorsum sellae).
6. W dole tylnym czaszki (fossa cranii posterior) wyróżnia się: stok (cli-
vus), otwór wielki (foramen magnum), d ó ł móżdżkowy (fossa cerebella­
ris) i grzebień potyliczny w ew nętrzny (crista occipitalis interna), do
którego przyczepia się sierp m óżdżku, oraz wyniosłość potyliczną
wew nętrzną (protuberantia occipitalis interna). Bocznie od wyniosłości
potylicznej wewnętrznej biegną bruzdy zatok poprzecznych.
 528 R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

A. Projekcja przednio-tylna czaszki

Zdjęcie RTG czaszki

A. RTG czaszki w projekcji przednio-tylnej. B. RTG czaszki w projekcji bocznej.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Sr - szczelina oczodołow a górna (fissura orbitalis superior); S - skrzydło mniejsze kości klinowej
(ala minor ossis sphenoidalis); T - pow ierzchnia górna części skalistej kości skroniowej (pars petro­
sa ossis temporalis).
2. Przegrodę nosa tworzą blaszka pionowa kości sitowej (E) i lemiesz (V). W części bocznej nosa
znajdują się m ałżow ina nosowa dolna (concha nasalis inferior) i m ałżow ina nosowa środkowa (I).
3. C - grzebień koguci (crista gaili); F - zatoka czołow a (sinus frontalis); M - zatoka szczękowa (si­
nus maxillaris).
4. Ząb kręgu obrotowego (D) oraz części boczne kręgu szczytowego (A) nakładają się na część
tw arzową czaszki.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa C zaszka 529

B. Projekcja boczna czaszki

Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):
5. Zatoki przynosowe (sinus paranasales): czołowa (F), sitowa (E), klinowa (S) i szczękowa (M).
6. H - dół przysadki (fossa hypophysialis), w którym znajduje się przysadka.
7.T- część skalista kości skroniowej widoczna jako intensywny cień; Mc - kom órki sutkowe.
8. L - dno dołu przedniego czaszki widoczne jest w postaci dwóch linii. Niewidoczne natom iast
są powierzchnie oczodołowe kości czołowej (prawa i lewa).
9. Mn - bruzdy dla gałęzi naczyń oponowych środkowych.
10. A - łuk kręgu szczytowego. N - część nosowa gardła.

D o s tro n y
 530 C zaszka R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Fonticulus
a n te rior
Sutura
fro n ta lis
S utura fro n ta lis
seu m etopica
T ub er fro n ta le

Fonticulus a n te rior

S utura coronalis

S utura sa gittal is

T u b e rp a rie ta le

Fonticulus posterior

Sutura lam bdoidea

O s o c cipitale
Sutura
internasalis

Sutura S ym p h ysis
interm axillaris m and ib ulae

A
T u b e rp a rie ta le Czaszka noworodka
Fonticulus a n te rio r A. Widok od przodu. B. Widok od góry. C. Wi­
dok od strony bocznej.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Czaszka now orodka jest bezzębna. Wyrostki
zębodołow e żuchwy i szczęk zawierają jedynie
zawiązki zębów.
2. Szczęka i żuchwa są m ałe, a kąt żuchwy jest roz­
warty. Dlatego gałąź i trzon żuchwy ustawione
są prawie w jednej linii. Brzeg dolny żuchwy
znajduje się na poziomie otworu wielkiego.
T ub er fro n ta le
3. W stosunku do części twarzowej czaszki oczo­
d oły są duże. U now orodka część twarzowa
stanowi V, czaszki, a u dorosłego V3
Fonticulus
a n te rolateralls
4. Spojenie żuchwy (symphysis mandibulae) osta­
tecznie kostnieje w 2 r.ż., a szew czołowy (su-
turafrontalis) w 6 r.ż.
5. Guz kości ciemieniowej, podobnie jak guz kości
czołowej, ma kształt stożka. Proces kostnienia,
rozpoczynający się w obrębie tych guzów, nie
objął jeszcze 4 kątów kości ciemieniowej. Okoli­
M a x illa ce te są błoniaste i tworzą ciemiączka (fonticuh),
które pokrywa okostna czaszki (pericranium),
a od strony wewnętrznej opona tw arda (Aura
M andibula mater). Ciemiączka zarastają zwykle ok. 2 r.ż.
C
6. Wyrostek sutkowy nie rozwija się przed 2 r.ż.
Fonticulus 7. Przewód słuchowy zewnętrzny jest krótki.
M em brana tym panlca
posterolateralls 8. U noworodka b ło n a bębenkowa leży powierz­
e t m eatus a c u s tic u s
chownie w stosunku do powierzchni czaszki.
extern us

D o s tro n y
 A B
Radiogramy czaszki dziecka
A i C. Trójwymiarowa rekonstrukcja czaszki trzyletniego dziecka. W i­
dok od przodu (A) i od strony bocznej (C). B i D. Zdjęcia RTG czaszki
półrocznego dziecka. Projekcja przednio-tylna (B) i boczna (D). A -
kąt żuchwy (angulus mandibulae); X - szczęka (maxilla); M - spojenie
żuchwy (symphysis mandibulae); S S - szew strzałkow y (sutura sagitta-
lis); L - szew węgłowy (sutura lambdoidea); P - guz ciemieniowy (tuber
parietale); B - trzon żuchwy (corpus mandibulae); C - szew wieńcowy
Do strony
(sutura corona lis); F - kość czołowa (osfrontale); T - kość skroniowa (os
temporale); S - kość klinowa (os sphenoidale); Z - kość jarzmowa (os zy-
gomaticum); Y - wyrostek sutkowy (processus mastoideus); O - kość po­
tyliczna (os occipitale); N - kość nosowa (os nosale); SO - szczelina
oczodołow a górna (fissura orbitalis superior); 10 - szczelina oczodoło­
wa dolna (fissura orbitalis inferior). Strzałkam i oznaczono zarys części
błoniastej kości ciemieniowej.
 532 T w arz i sklepienie czaszki R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Fascia te m p o ra lis

M. te m p o ra lis

M. orb icu la ris oculi

D uctus pa rotideu s

M. bu ccinator

A. fa c ia lis

Fossa re trom an dibularis

V. fa c ia lis
M. d ¡gastricus
(venter posterior)
G landula
su b m a n d ib u la ris
M, stern o cle id o m a sto id e u s

fr/ l Mięśnie głowy. Widok od strony bocznej

ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Mięsień skroniowy (m. temporalis) i mięsień żwacz (m. masseter) zaopa­
trywane są przez nerw trójdzielny. Należą one do mięśni żuciowych
(musculi masticatores), które zamykają szparę ust (lima oris). Część
włókien mięśnia skroniowego rozpoczyna się na powięzi skroniowej.
2. Mięsień okrężny oka (m. orbicularis ocuh) i mięsień policzkowy (m. buc­
cinator) zaopatrywane są przez nerw twarzowy. Mięsień okrężny oka
D o s tro n y
zamyka szparę powiekową oka. Mięsień policzkowy nie pozwala na
nadm ierne gromadzenie pokarm u w obrębie przedsionka jamy ustnej.
3. Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sternocleidomastoideus)
jest głównym zginaczem głowy i szyi. Mięsień ten ogranicza od tyłu
okolicęprzyuszniczo-żw aczow ^(regioparotideomasseterica).
4. Tętnica twarzowa (a. facialis) przechodzi nad ślinianką podżuchwo-
wą (glándula submandibularis), natom iast żyła twarzowa (v. facialis)
przebiega na pow ierzchni tej ślinianki.
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa T warz i s k l e p ie n ie c z a s z k i 533

R. fro n ta lis arteriae

tem poralis superficialis

M. fro n ta lis

V. supraorbital is

M. co rrugatorsup erciiii

M. orbicularis oculi

N. auriculotem poral is
(N C V ) M. proce rus

M. levator labii
su perio ris alaeque nasi
A, e tv . te m p o ra lis
su perficialis
M. nasalis (pars transversa)

Ramus lateralis nasi

A rcu s zygom aticus

A, transversa fa cie i

M. levator labii superioris

D uctus pa rotideu s
M. levator anguli oris

M. zygom aticus maior

A. facialis

V. fa cia lis ■

M. m entalis

M. d e p re sso r labii inferior is

M. de p re sso r
an guli o ris

Mięśnie i tętnice twarzy. Widok od strony bocznej

ZWRÓĆ UWAGĘ
1. Mięśnie twarzowe (m usculifaciales) są powierzchownymi zwieracza­
mi i rozwieraczami szpary powiek, szpary ust i nozdrzy przednich.
Wszystkie te mięśnie zaopatrywane są przez nerw twarzowy (NC VII).
2. M ięśnie tw arzow e są m ięśniam i m im icznym i; leżą w okół oczu,
uszu, nosa i ust oraz w obrębie wargi górnej, wargi dolnej, brody
i policzków.
3. Tętnica tw arzowa krzyżuje trzo n żuchw y przy p rze d n im brzegu
mięśnia żwacza, przechodzi w odległości ok. 1 cm od kąta ust i leży
głębiej i do przodu od żyły twarzowej. Żyła twarzowa biegnie w li­
nii prostej od kąta przyśrodkowego oka do kąta żuchwy.
4. N erw uszno-skroniow y kieruje się ku górze razem z naczyniami
skroniowymi powierzchownymi.
5. W obrębie twarzy tętno wyczuwalne je s t na tętnicy twarzowej i skronio­
we] powierzchownej. N a tętnicy twarzowej tętno wyczuwa się w okolicy
dolnego brzegu żuchwy, gdzie naczynie zawija się wokół. N a tętnicy
skroniowej powierzchownej tętno wyczuwa się do przodu od ucha,
w miejscu, gdzie naczynia krzyżuję łukjarzm ow y.
6. M ięsień żw acz i m ięsień skroniow y (pokryty pow ięzią skroniową)
należą do m ięśni żuciowych i są zaopatryw ane przez nerw trój­
dzielny.

D o s tro n y
 534 T w arz i sklepienie czaszki R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

M. auricularis superior et anterior

A. temporalis superficialis

M. orbicularis oculi

N. auriculotemporalis
(NCV)

Musculus M. zygomaticus
V en a maior
auricularis Nodus
posterior lymphaticus
N ervus A. transversa
Arteria faciei

Ductus parotideus

Glandula parotidea N. buccal is

M. buccinator

N. auricularis magnus
M. depressor anguli oris

V. iugularis externa

A. facialis

V. facialis

Topografia gałęzi nerwu twarzowego i naczyń w odniesieniu do ślinianki przyusznej i przewodu ślinianki
przyusznej. Widok od strony bocznej
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Przewód ślinianki przyusznej (ductus parotideus) krzyżuje mięsień
żwacz w odległości ok. 1 cm poniżej łuku jarzmowego, a następnie
przebija mięsień policzkowy (ni buccinator). Zapalenie ślinianki (paroti­
ditis) najczęściej spowodowane jest infekcja wirusową (np. świnka). Torebka
ślinianki przyusznej ściśle przylega do miąższu, dlatego obrzęk tego gruczołu
jest bolesny.
2. Nerw twarzowy (NC VII) oddaje w łókna ruchowe do mięśni mimicz­
nych. Gałęzie nerwu twarzowego po przejściu przez śliniankę przy-
uszną dzielą się promieniście, a następnie zespalają się ze sobą, oraz
z gałęziami nerwu trójdzielnego. Nerw twarzowy dzieli się na gałęzie:
skroniowe (T), jarzmowe (Z), policzkowe (B) oraz gałąź brzeżną żu­
chwy (M), gałąź szyi (C) i nerw uszny tylny (n. auricularis posterior).
Podczas zabiegów operacyjnego wycięcia ślinianki (parotidektomia) lub zabie­
gów wjej okolicy należy zwrócić szczególną uwagę, by prawidłowo rozpoznać
i odpreparować nerw twarzjowy, ze względu na możjiwośćjego uszkodzenia.

Mięsień okrężny oka. Widok od przodu

N a rycinie przedstawiono części: powiekową (P) i oczodołową (O) mię­
śnia okrężnego oka. Część powiekowa delikatnie zamyka szparę po­
wiek, a część oczodołowa silnie zaciska powieki. Część łzowa (pars la­
crimalis) mięśnia okrężnego oka (niewidoczna na rycinie) znajduje się
do tyłu od woreczka łzowego i bierze u d ział w rozprow adzaniu łez.

D o s tro n y
 Galea a p oneu rotlca
M. fro n ta lis

R. tem poralis

M. o rb icu la ris
ocull

M. occipitalis
M. nasal Is

N .aurlcularls R. zygom atlcus

posterior . levator labli su perlo rls

M. orb icu la ris oris

N. facialis R. buccalls
et fora m en
M . bu ccinator B
stylom astoldeum
G landula parotldea

R. m a n d ib u la e m arg lnalls
R, ce rvlca lls

' Platysm a

Gałęzie nerwu twarzowego. Mięśnie mimiczne. Warstwy zewnętrzne sklepienia czaszki

A. W idok od strony bocznej. B. W idok od przodu i od strony bocznej.
ZWROC UWAGĘ
1. Jedną z najczęstszych przyczyn porażenia nerwu twarzowego jest
zapalenie tego nerwu w okolicy otw oru rylcowo-sutkowego. C ho­
rzy z porażeniem lub uszkodzeniem obwodowym nerw u tw arzo­
wego (porażenie Bella) nie mogą zam knąć powiek ani szpary ust.
Cechą charakterystyczną jest opadnięty kąt ust po stronie p o ra­
żenia, czemu towarzyszy upośledzenie żucia oraz trudności w p o ­
łykaniu pokarm u, jak również wyciek śliny z kąta ust po stronie
uszkodzenia. Rogówka po stronie porażenia nie jest zwilżana Izami,
co może skutkować jej owrzodzeniem.
2. N a ryc. B przedstaw iono warstwy sklepienia czaszki. Skóra jest po­
łączona ściśle z czepcem ścięgnistym (galea aponeurotica), który po
stronie bocznej przyczepia się do czaszki, a z p rzodu i z ty łu do
mięśnia potyliczno-czołowego (z p rzo d u - do brzuśca czołowego,
a z ty łu - do brzuśca potylicznego). W wyniku uszkodzenia naczyń
mózgu krew wynaczynia się i przemieszcza do przodu pod czepiec ścię-
gnisty, czego objawem mogą być zasinienia okolicy powiek (krwiaki oku­
larowe).

Tabela 7.1 Mięśnie mimiczne

Mięsień‘ Przyczep początkowy Przyczep końcowy Czynność
mięsień czołowy rozclęgno naczaszne skóra czoła unosi brwi I skórę czoła

mięsień okrężny oka brzeg przyśrodkow y oczodołu, w lęzadło powiekowe skóra w o kó ł brzegu oczodołu; tarczka powieki zamyka powieki
przyśrodkowe I kośćłzow a

mięsień nosowy górny brzeg dołu nadkłow ego szczęki chrząstki nosa odciąga skrzydła nosa (części boczne)
od przegrody nosa

mięsień okrężny ust niektóre w łókna odchodzą blisko płaszczyzny błona śluzowa warg ściska I wysuwa wargi (np. zaciska je
pośrodkowej szczęki u góry I żuchwy u dołu; podczas gwizdania I ssania)
pozostałe w łókna od chodzą z głębokiej powierzchni
skóry

mięsień dźwlgacz wargi górnej w yrostek czotow y szczęki I okolica podoczodotowa skóra wargi górnej I chrząstka skrzydłowa nosa unosi w argę, rozszerza nozdrza I unosi kącik ust

mięsień szeroki szyi powięź powierzchowna m ięśnia czw orobocznego żuchwa, skóra policzka, kąt ust I mięsień opuszcza żuchwę I napina skórę dolnej części
I okolica piersiowa okrężny ust tw arzy I szyi

mięsień brćdkow y żuchwa - łę ki zębodotow e siekaczy I kła skóra brody wysuwa w argę do ln ą

mięsień policzkowy żuchwa, szew skrzydłow o-żuchw ow y oraz w yrostki kąt ust przyciska policzek do zębów trzonowych, w ten
zębodotow e szczęki I żuchwy sposób w spom aga żucie; usuwa powietrze z jam y
ustnej (np. podczas gry na Instrumencie dętym)

‘Wszystkie wymienione mięśnie zaopatrywane są przez nerw twarzowy.

D o s tro n y
 536 T w arz i sklepienie czaszki R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

N. su pra troch le aris

(N C V ,) M. co rrugator
supercilii Lig. palpebrale m ediale
N . s u p ra o rb rta lis ( N C V , )

S eptum orbita le M. levator palpebrae su perior is

N . lacrim a lis ( N C V , ) )
G landula iacrim a iis

Lig. palpebrale laterale

Tarsu s s u p e rio r

Tarsus inferior

Septum orbita le

Ramus zygom aticofacialis

nervi zy g o m a tici (N C V 2))

M. zy g o m a ticu s m aior

M . le v a to r a n g u li o ris

N. infraorbital is (N C V2) C orpus ad ip osum buccae

N. b u c c a lis (N C V 3)
M. m asseter

Platysm a

M. de pre sso r an guli o ris

M. orb icu la ris oris
N. m e n ta lis (N C V 3) (m . in c is iv u s la b ii in fe rio ris )

A M. de p re sso r labii inferioris

M. m entalis
e t m . d e p re s s o r a n g u li o ris (o d s u n ię te )

7.13 Gałęzie skórne nerwu trójdzielnego.

Powieki oraz mięśnie mimiczne
A. Twarz. Widok od przodu. B. Przegroda oczodołowa i powieka. Wi­ M. levator N. supra orb itaiis
dok od przodu. palpebrae su perio ris
N. su pra troch le aris
ZW R Ó Ć U W AG Ę: S accus lacrim alis
Ram i p a lp e b ra le s
1. Widoczne są gałęzie skórne nerwu ocznego (n. ophthalmicus) (NC Vj), nervi lacrim a lis Lig. palpebrale
szczękowego (n. maxillaris) (NC V,) i żuchwowego in. mandibularis) m ediaie
(NCV5). Lig. palpebrale laterale
2. Przecięto trzy mięśnie: A - mięsień dźwigacz wargi górnej i skrzydła R am us z y g o m a tico fa cia lis N. infratrochlearis
nosa (m. levator labii supeńońs aleque nasi); B - mięsień dźwigacz wargi nervi zy g o m a tici
górnej (m. levator labii supeńońs) i C - mięsień jarzmowy mniejszy (m.
zygomaticusminor). S eptum orbitale
N. infrao rbitalis
3. Ciało tłuszczowe policzka (coipus adiposum buccae) w ypełnia prze­
strzeń ograniczoną przez mięsień policzkowy, od strony przyśrodko­
wej, a od strony bocznej przez gałąź żuchwy i mięsień żwacz. B
4. Więzadło powiekowe przyśrodkowe (lig. palpebrale mediate) biegnie do
przodu od woreczka łzowego (saccus lacrimalis) i przyczepia tarczki 7. Przegroda oczodołow a (septum orbitale) przyczepia się do brzegu
powiekowe (dolną i górną) do wyrostka czołowego szczęki. oczodołowego (margo orbita lis), a w odcinku przyśrodkowym tego
5. Schemat na rye. B przedstawia tarczkę powiekową górną (S) i dolną (I) brzegu przyczepia się do grzebienia łzowego tylnego kości łzowej,
oraz ich przyczepy. Brzegi zewnętrzne przyczepiają się do przegrody który leży do tyłu od woreczka łzowego.
oczodołowej, a brzegi rzęskowe są wolne. 8. W achlarzowate rozcięgno mięśnia dźwigacza powieki górnej (m. le­
6. Tarczki powiekowe są um ocowane za pom ocą w ięzadeł powieko­ vator palpebrae supeńońs) przyczepia się do pow ierzchni przedniej
wych tarczek przyśrodkowego i bocznego. i brzegu górnego tarczki powiekowej górnej.
Do strony
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa T warz i s k l e p ie n ie c z a s z k i 537

N. supraorbitalis

a u riculotem po ralis (NC V ,)

N, su pra troch le aris

R.
zygom ati cotem poralis N op hthalm icus
R. su p e rio r (N C V ,)
nervi lacrim alis
N . m axillar is
(NC V)

R N infratrochlea ris
zygom aticofacialis
R n a s a lis
N, infrao rbitalis extern us

N, bu cca lis (N C V,))

N, a u rlcularls m agnus (C 2, C3)

N. m e n ta lis (N C V ,)

Nervi cutanei:
N. transversus colll (C2. C8)
□ NCV,
□ NCV,
□ NCV.

| Nerwy skórne twarzy i sklepienia czaszki

A. Widok od przodu. B. Widok od góry. N. su p ra tro ch le a ris (NC V,) A. supratrochlearis

I Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):

l.N erw oczny (NC V,) zaopatruje okolicę wyniosłości czołowo-noso-

wej, która występuje w rozwoju em brionalnym . N erw szczękowy
N. s u p ra o rb ita lis (N C V ,)

R am us
A. supraorbitalis

(NC V,) zaopatruje wyniosłość szczękową, a nerw żuchwowy (NC V,) zygom ati co te m p o ra lis
wyniosłość żuchwową. Nerwy te zaopatrują wszystkie warstwy skó­ (N C V 2)
ry i błonę śluzową w obrębie wyniosłości w płaszczyźnie pośrodko-
wej (np. sierp mózgu, przegrodę nosową i przegrodę języka). N. a u ricu lo te m p o ­ A. tem poralis
2. Gałęzie nerwu nadoczodołowego (n. supra orbita lis) i uszno-skronio- ra lis (N C V ,) superficialis
wego (n. auriculotemporalis) dzielą się w obrębie tylnej części sklepie­
nia czaszki. N. occipitalis
3. Nerw policzkowy (n. buccalis) zaopatruje skórę i błonę śluzową po­ m inor A. auricularis
liczka aż do kąta ust. (C 2, C 3) posterior
4. Nerw oból nerwu trójdzielnego (neuralgia trigeminalis) je s t wynikiem
uszkodzenia kom ponentu czuciowego tego nerwu. W ystępuje w postaci
nagłych a taków bardzo silnego bólu w obrębie twarzy. Etiologia tego scho­
rzenia nie je s t m a n a , choć może być związana z. uciskiem g a łęzi tego ner­
wu przez, naczynia krwionośne. Nerwoból najczęściej pochodzi Z. włókien
nerwu żuchwowego. N, o c cipitalis
m a g n u s (C2)
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B): •N. occipitalis tertius (C3)
5. Tętnice zaopatrujące sklepienie czaszki tw orzą liczne zespolenia.
Gałęzie tętnicy ocznej - tętnica nadoczodołow a i nadbloczkowa (ob­ B
szar tętnicy szyjnej wewnętrznej) zespalają się z tętnicą skroniową
powierzchowną, tętnicą uszną tylną i tętnicą potyliczną (obszar tęt­
7. Sklepienie czaszki zaopatrują (kolejno od przodu ku tyłowi) następują­
nicy szyjnej zewnętrznej).
ce nerwy: NC VPNC V,, NC V„ nerw potyliczny mniejszy (gałęzie
6. W wyniku uszkodzenia sklepienia czaszki dochodzi do masywnego krwo­ brzuszne nerwów C2 i C3), nerw potyliczny większy i nerw potylicz­
toku, ponieważ, uszkodzone naczynia tętnicze w obrębie sklepienia czaszki
ny trzeci (gałęzie grzbietowe nerwów C2 i C3). Gałąź brzuszna pierw­
nie są uciskane. Ponieważ kości sklepienia czaszki są słabo ukrwione, nie
szego nerwu szyjnego (Cl) nie prowadzi włókien czuciowych.
dochodzi do ich martwicy.
Do strony
 538 T ętnica oponow a środkow a R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Sulcus ce ntralis
(rz u t n a p o w ie rz c h n ię cz a sz ki) R. a n te rio r arteriae
7.15 Anatomia struktur powierzchownych m eningeae m ediae
czaszki. Widok od strony bocznej
R. po sterior
Schemat przedstawia rzut tętnicy oponowej środkowej a rte riae m eningeae
(kobr czerwony) oraz zatok żylnych (kolor niebieski) na ze­ m ediae
wnętrzną powierzchnię czaszki. Lokalizacja tych naczyń
Pterion
na powierzchni zewnętrznej czaszki jest możliwa dzięki
nawierceniu niewielkich otworów od strony bruzd, wy­ Dojście
żłobionych przez te naczynia na powierzchni wewnętrz­ do dołu
nej czaszki. śro d ko w e g o
czaszki
ZW R Ó Ć U W A G Ę : Nasion
1. Skrzydlak (pterion) znajduje się w odległości 2 palców C rista
ku górze od łuku jarzmowego i w odległości kciuka su pra m a stoidea
ku dołowi od wyrostka czołowego kości jarzmowej
(w przybliżeniu 4 cm powyżej punktu środkowego
łuku jarzmowego). W tym miejscu przebiega gałąź P rotuberantia
przednia tętnicy oponowej środkowej. o c cipitalis
2. Grzebień nadsutkowy (crista supramastoiclea) jest p o ło ­ externa
żony mniej więcej na wysokości dna dołu środkowe­
go czaszki. Nawiercenie otworu poniżej grzebienia D o jś c ie d o ja m y s u tk o w e j
i powyżej kolca nadprzewodowego umożliwia doj­
ście do jamy sutkowej (antrum mastoideum), natomiast Spina su pra m e atica
otwór nawiercony powyżej grzebienia sutkowego M eatus
umożliwia dojście do dołu środkowego czaszki. a custicus
extern us
3. Widoczne są: zatoka poprzeczna (T) i zatoka esowata (S).

V. d iploica
V. diploica
te m p o ra lis
tem poralis a n te rior
posterior

V. d iploica
fro n ta lis
V. diploica
occipitalis

R. a n te rio r arte riae

m ening eae m ediae

R. p o sterior arteriae
m ening eae m ediae

A. m e n ín g e a m edia
(p rz e ch o d zą ca przez
otw ór kolcow y) A, te m p o ra lis
su p e rficia lis

A. ca ro tis
Żyły śródkościa. Widok od strony bocznej externa A. m e n ín g e a
m edia
Usunięto warstwę zew nętrzną istoty zbitej czaszki, aby odsłonić kana­ A. m axilla ris
ły dla żył śródkościa (w . diplocae) w obrębie istoty gąbczastej.
Tętnica oponowa środkowa,
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
przekrój strzałkowy przez czaszkę
1. Widoczne są cztery (parzyste) żyły śródkościa: żyła śródkościa czoło­
wa, uchodząca do żyły nadoczodołowej we wcięciu nadoczodołowym; ZW R Ó Ć UW AGĘ:
żyła śródkościa skroniowa przednia, uchodząca do zatoki klinowo-cie- 1. Tętnica oponowa środkowa biegnie do przodu i boku w bruździe
mieniowej oraz żyła śródkościa skroniowa tylna i żyła śródkościa po­ na części skalistej kości skroniowej, a następnie dzieli się na gałąź
tyliczna, które uchodzą do zatoki poprzecznej lub do żył powierz­ przednią i tylną.
chownych. 2. G ałąźprzednia biegnie do przodu i do góry. N a wysokości skrzy diaka tętni­
2. Zespolenia między krążeniem zewnętrzczaszkowym i wewnątrzczaszko- ca często ulega przerwaniu, co prow adzi do pow stania krw iaka zewnątrz-
wym mogę prowadzić do przenoszenia zakażeń z obszaru sklepienia cza­ oponowego.
szki na opony i mózgowie. 3. G ałąź tylna biegnie do tyłu, żłobiąc bruzdy na pow ierzchni wewnę­
3. Żyłom śródkościa nie towarzyszą tętnice. trznej kości ciemieniowej i łuski kości skroniowej.
Do s tr o n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa O pony i zatoki żylne 539

C utis

Textus connectivus Sinus saglttalis

superior

W arstwy sklepienia Galea ap onerotlca

czaszki G ranulationes
Textus co nnectivu s arachnoideae
flb ro s u s laxus

Pericranium Cortex cerebri

Faix cerebri
Dura
m ater A rachn oidea A. cerebri
■ (spatlum
Pia
subarachnoldeum )

Sinus saglttalis inferior

Sinus sagittalis Flem orrhagia

su perio r su barach noidea
V. ce reb ralis
Calvaría Arachn oidea m ater Pia mater
Flem atom a subduralis Arteria
A. m eníngea
Dura m ater
Flem atom a

C alvaría
Dura m ater

7.18
A. Sklepienie czaszki oraz opony mózgowia. Przekrój czołowy. B. Krwo­
tok wewnątrzczaszkowy. Przekroje czołowe.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Ośrodkowy układ nerwowy otoczony jest przez trzy warstwy opon.
Opona twarda (Aura mater) zawiera zatoki żylne i leży najbardziej
zewnętrznie. O pona pajęcza (arachnoidea mater) styka się z oponą
twardą i przechodzi nad bruzdam i kory mózgowej. O pona miękka
(pia mater) tworzy delikatną błonę naczyniową i leży najgłębiej, po­
krywając bruzdy i zakręty kory mózgowej.
2. M iędzy oponam i występują trzy przestrzenie oponowe. Przestrzeń
nadtw ardów kow a (spatium epidurale) znajduje się m iędzy kośćmi
czaszki a oponą tw ardą - jest to przestrzeń potencjalna (staje się Z W R Ó Ć U W A G Ę (B):
przestrzenią rzeczywistą, jeżeli grom adzi się w niej krew). P rze­ 3. K rw iaki nadtwardówkowe (po lewe/J powstaję na sk u tek krwawienia
strzeń podtw ardów kow a (spatium subduraie) znajduje się m iędzy Z uszkodzonej tętnicy oponowej środkowej. K rw iaki podtwardówkow e
oponą tw ardą a oponą pajęczą i jest również przestrzenią p o te n ­ (pośrodku) powstaję na skutek krwawienia z uszkodzonej żyły mózgo­
cjalną. Przestrzeń podpajęczynówkowa (spatium subarachtioideum) wej w miejscu j e j ujścia do zatoki strzałkow ej górnej . K rw otok do p rz e ­
znajduje się m iędzy oponą pajęczą a oponą miękką i zawiera p ły n strzeni podpajęczynów kow ej (po praw ej) je s t spow odowany krw aw ie­
mózgowo-rdzeniowy. niem, np. na skutek pęknięcia tętniaka .
D o s tro n y
 540 O pony i zatoki żylne R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

A N T E R IO R Dura m ater - lam ina externa 7.19 Powierzchnia zewnętrzna opony twardej
Dura m a te r - lam ina Interna i ziarnistości pajęczynówki. Widok od góry
A rachn oldea m ater U sunięto sklepienie czaszki. W płaszczyźnie strzałkowej pośrod-
kowej częściowo usunięto grube pokrycie zatoki strzałkowej
Sinus sa glttalls su perio r
górnej, część pokrycia um ocow ano szpilkami. Bocznie od zatoki
strzałkowej górnej odgięto cienkie pokrycia dwóch zachyłków
bocznych(lacunaelaterales).
ZWRÓĆ UWAGĘ
1. Po stronie prawej p rep a ra tu odsunięto do p rzo d u fragment
opony twardej. O tw arto w te n sposób przestrzeń podtw ar-
dówkową. Przez oponę pajęczą widoczne są także zakręty ko­
an te rior R. arteriae
ry mózgu.
e t w. m eningeae
p osterior m ediae 2. Tętnica oponowa środkowa leży w kanale żylnym (żyły opo­
nowej środkowej), który rozciąga się ku górze do zachyłka
bocznego (lacuna lateralis). Przez zachyłek boczny do zatoki
strzałkowej górnej uchodzi jeden lub kilka kanałów żylnych.
3. Ziarnistości pajęczynówki (granulationes arachnoideae), które
znajdują się w zachyłkach bocznych resorbują p ły n mózgowo­
G ra nulationes -rdzeniowy z przestrzeni podpajęczynówkowej do części żyl-
arach noidea e nej u k ła d u krążenia.
(n acięto i od sunięto
Lacuna
op o n ę tw ardą)
lateralis
G ra nulationes
arach noidea e
PO S TE R IO R

Wypustki opony twardej.

Przekrój strzałkowy

Sinus sa g ltta lls su p e rio r

V. m agna cerebrl

Faix cerebrl

A. ce reb rl posterior

G ra nulationes
A. ce reb rl an te rior
arach noidea e

W . ce rebrales Sinus fro n ta lis

C rista galll

A. ca ro tis Interna

Diaphragm a sellae

Sinus rectus
A. co m m u nlcans posterior

Faix ce reb elll Aa. ce reb ella res su periores

A. basllarls

Tentorium ce reb elll

Aae ve rtebrales

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa O po ny i zato ki żylne 541

S in u s s a g itta lis s u p e rio r

Faix c e re b ri

S in u s s a g itta lis in fe rio r

V. su pra orb italis

V. m agn a c e re b ri

Sinus re ctus
V. o p h ta lm ic a s u p e rio r
T en to rium ce reb elli

S inus tra n sve rsu s

S inus p e tro su s S inus ca vernosus

su p e rio r e t interior
V. o p h ta lm ic a in fe rio r

Faix c e re b e lli
Plexus p terygo id eus

Sinus oc cip ita lis V. m a xilla ris

V. fa c ia lis
Sinus sig m o id e u s

P lexu s b a silla ris

P le xu s v e n o s u s v e rte b ra lis
A

1
Zatoki żylne opony twardej
A. Przekrój strzałkowy. B. Zdjęcie RTG (we-
nogram). Projekcja przednio-tylna. C - spływ
zatok (confluens sinuum); T - zatoka poprzecz­
na (sinus tmnsversus); S - zatoka esowata (si­
nus sigmoideus); I - żyła szyjna wewnętrzna
(v. iuguimis interna). C. Zdjęcie RTG (weno-
gram). Projekcja boczna.
ZW RÓĆUW AGĘ:
1. Zatoka strzałkow a górna (sinus sagittalis
superior) biegnie w zdłuż brzegu górnego
sierpa mózgu (faix cerebn), natom iast za- B c
toka strzałkowa dolna (sinus sagittalis infe­
rior) w zdłuż jego brzegu dolnego. Żyła wielka mózgu (v. magna cere­ stępnie do lewej zatoki esowatej i ostatecznie do lewej żyły szyjnej
bn) łączy się z zatoką strzałkową dolną i tworzy zatokę prostą (sinus wewnętrznej.
rectus). Zatoka prosta biegnie do miejsca połączenia sierpa mózgu 3. Zatoka jamista łączy się z żyłam i twarzy przez żyły oczne i splot
(faix cerebn) z nam iotem m óżdżku (tentorium cerebelli). Zatoka poty­ żylny skrzydłowy i jednocześnie odprow adza krew do zatoki skali­
liczna (sinus occipitalis) biegnie w zdłuż brzegu tylnego sierpa móżdż­ stej górnej i dolnej.
ku (faix cerebelli). 4. Splot podstawny (plexus basillaris), podobnie jak zatoka potyliczna,
2. Zatoka strzałkow a górna odprow adza krew do prawej zatoki p o ­ łączy zatoki skaliste dolne obu stron, a następnie przechodzi ku do­
przecznej, następnie do prawej zatoki esowatej i ostatecznie do pra­ łowi, tworząc zespolenie ze splotem żylnym kręgowym wewnętrz­
wej żyły szyjnej wewnętrznej. Z zatoki prostej krew płynie w podob­ n ym (plexus venosus vertebralis intenius).
ny sposób, lecz zwykle kieruje się do lewej zatoki poprzecznej, na-
D o s tro n y
 542 N erw y czaszkow e R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Bulbus o lfa cto riu s

Fissura longitudinalis
cerebri
T ractus o lfa cto riu s

Polus tem poralis

Sulcus lateralis

Substantia perforata a n te rior

Infundibulum
Corpus m am m illare

N. tro c h le a ris (N C IV)

M esencephalon

Radix sensoria N. trig e m in u s

Radix m otoria (N C V )

N. a b d u ce n s (N C VI)
P edunculus
cerebellaris m edius N. fa cia lis (NC VII)
N. inter m edius (NC Vila)

N . v e s tib u lo c o c h le a ris (N C VIII)

Plexus ch oroideus
ventriculi quarti Oliva

Recessus lateralis
N. g lo ssoph arynge us (N C IX)
ventriculi quarti

N. va gus (NC X)

N. hypoglossus (NC XII)

Radix cranialis N. accessoriu s

C erebellum Radix spinalis (N C XI)

Rami ve ntrales nervi C1

7.22 Podstawa mózgowia i miejsca wyjścia nerwów czaszkowych

ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Widoczne miejsca wyjścia 12 p a r nerwów czaszkowych.
2. N a preparacie nie uw idoczniono nerwów węchowych, które kończą się w opuszce węchowej.
3. Miejsce wyjścia nerw u podjęzykowego (NC XII) znajduje się m iędzy piram idą a oliwką. Miejsce wyjścia leży
w jednej linii z miejscem odejścia korzeni brzusznych pierwszego nerwu szyjnego (Cl).

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa N erwy czaszkowe 543

Sinus sa gittalis su perior

Nervi olfactorii

N. op ticu s (NC II)

A. op hthalm lca
B ulbus
o lfactorlu s
T ractus
A. carotis Interna

N. oculom otorlus (NC III)

Infundibulum
A. basilaris
N. o p hthalm icus (NC V,)

N. m a x illa ris (N C V „) N. trochlearis (NC IV)

N. m andibularis (NC V,)

N. abducens (NC VI)
A. m eningea m edia

Ganglion trigem inale ■

N. facialis (NC VII)

N.vestlbulocochlearis
(NC VIII)

N. glossopharyngeus
(N C IX)
N. trigem inus (NC V)
Sinus petrosus su perio r

A. vertebralis
N .v a g u s ( N C X )
N. hypoglossus (NC XII)

Sinus sigm oide us N. accessoriu s (NC XI)

radix spinalis

Tentorium cerebelll
N. accessoriu s (NC XI)

Sinus tran sve rsu s

Sinus sa gittalis Interior

Sinus rectus

S inus sa gittalis su perio r

Nerwy i naczynia wewnętrznej podstawy czaszki. Widok od góry

ZWROC UWAGĘ
1. Po stronie lewej preparatu odpreparow ano fragment opony tw ar­
dej, aby uw idocznić zwój trójdzielny i trzy gałęzie nerw u trójdziel­
nego oraz zatokę esowatą. U sunięto także nam iot m óżdżku, aby
uwidocznić zatokę poprzeczną, zatokę esowatą oraz zatokę skalistą
górną.
2. Płaty czołowe znajdują się w dole przednim , płaty skroniowe - w do­
le środkowym, a pień mózgowia i móżdżek - w dole tylnym czaszki.
3. N a preparacie w idoczne są miejsca przejścia 12 par nerwów cza­
szkowych oraz tętnic: szyjnych wew nętrznych oponowych środko­
wych, kręgowych i tętnicy podstawnej.

D o s tro n y
 Foram en interventricu la re
A dh esio interthalam ica

Plexus ch oro id eus

Tha la m u s

Truncus co rp o ris callosi

Splenium c o rp o ris callosi

Septum pellucidum
S ulcus p a rietooccipitalis

Genu co rp o ris callosi G landula pinealis

(c o rp u s pineale)

Sulcus ca lcarinu s
Fornix (korow y o ś ro d e k w zroku )

C om m issura a n te rior
A qu edu ctu s m esencephali
H ypothalam us
C erebellum

V e n tricu lu s qu artus

T ru n c u s
encephali A p e rtu ra m ediana

Sulcus ce ntralis

G yrus praecentra lis

G yrus p o stcentralis

Lobus parietalis Sulcus lateralis

Gyrus angularis Lobus frontalis

et supram arginal is
(czuciowy ośrodek m owy)
Pars triang ularis
(ru c h o w y ośro d e k m owy)
Lobus occipitalis

Lobus temporalis

C erebellum

M edulla ob lo ngata

Mózgowie
A. Przekrój w płaszczyźnie pośrodkowej. B. Widok od strony bocznej. niebieski). Zwróć uwagę na: b ru zd y i zakręty kory m ózgu (sulci et gyri
C. Płaty mózgu. Widok od strony bocznej. Mózg dzieli się na płaty (lo-cerebri), części pnia mózgowia (tnincus encephali), rdzeń przedłużony
bi cerebn), które są określane w zależności od nazw kości pokrywy (medulla oblongata), m ost (pons), śródm ózgow ie (mesencephalon) oraz
czaszki. Wyróżnia się zatem płat: czołowy (kolor różowy), ciemieniowy m óżdżek (cerebellum).
(kolor pomarańczowy), potyliczny (kolor zielony) oraz skroniowy (kolor
Do strony
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa M ózgowie i przestrzenie płynu mózgow o -rdzeniow ego 545

10

1. V en triculus lateralis dexter et sinister

2. Foram en Interventrlculare
3. V en triculus tertius
4. A qu edu ctu s m esencephall
5. V entriculus quartus
6. A pertura m ediana
7. A pe rturae laterales
8. Canalls centralis
9. Spatium subarachnoideum
10. G ranulationes arachnoideae
11 Sinus saglttalls superior
12. V. m agna cerebri
13. Sinus rectus
14. C onfluens slnuum

Przestrzenie płynu mózgowo-rdzeniowego

A. Krążenie p ły n u m ózgowo-rdzeniowego. W idok od strony bocznej.
Cornu frontale
B. Komory mózgowia. W idok od góry. V e n tricu lu s
lateralis
ZWRÓĆ UWAGĘ
1. W mózgowiu w yróżnia się 4 kom ory zawierające i wytwarzające
p ły n mózgowo-rdzeniowy. Dwie kom ory boczne (ventriculi latera­ Cornu
les) leżą w obrębie kresom ózgow ia. N ieparzysta kom ora trzecia tem porale
(ventriculus tertius) leży w m iędzym ózgowiu. Komora czwarta jest
Pars centralis
rów nież nieparzysta (ventriculus quartus) i leży w obrębie ty ło -
mózgowia (most, m óżdżek i rdzeń p rze d łu żo n y ).
2. P ły n m ózgow o-rdzeniow y (liquor cerebrospinalis) w ytw arzany jest
przezsplotynaczyniów kow e kom ór (plexuschoroideivenlticulorum ). Trigonum
P ły n te n przedostaje się z kom ór bocznych przez otwór międzyko- collatérale
m orow y (foramen intetrentriculare) do kom ory trzeciej, a następnie Aqueductus
za pośrednictw em w odociągu śródm ózgowia (aqueductus mesence- m esencephall
phali) do kom ory czwartej. Z kom ory czwartej p ły n m ózgow o-rdze­
niowy przechodzi przez otwór przyśrodkow y i otw ory boczne do
p rzestrzeni podpajęczynówkowej (spatium subarachnoideum ). P ły n
m ózgowo-rdzeniow y jest resorbow any przez ziarnistości pajęczy- Cornu occipitale
nówki (granulationes arachnoideae) i uchodzi do zatokżylnych opo­
ny twardej (głównie do zatoki strzałkowej górnej).

D o s tro n y
 Sulcus centralis Sulcus praecentralis

Sulcus
po stcentralis

Sulcus
pa rietooccipitalis

Pars tria n g u la ris

Pars orb ita l is

Pars o p e rc u la ris

S ulcu s latera lis

Lobulus parietalis inferior

Fibrae as so c ia tio n e s
breves

Corona
Fasciculus radiota
longiłudinalis
superior

irus temporal
superior
Lobus
Pars tria n g u la ris
temporalis

7.26 Przekroje warstwowe powierzchni górno-bocznęj półkul mózgu. Widok od strony bocznej
N a preparatach uw idoczniono kolejne warstwy półkul mózgu, począwszy od powierzchni górno-bocznej (A); następnie stopniowo odsłonięta bar­
dziej przyśrodkowe warstwy (B-F).
A. Bruzdy i zakręty powierzchni górno-bocznej półkuli mózgu (facies superolateralis hemispherii cerebri). Zakręt mózgu (gyrus cerebri) jest uwypukleniem
powierzchni półkuli, zbudowanym z dwóch części. Część zewnętrzną zakrętu tworzy istota szara (kora mózgu), a część wewnętrzną - istota biała.
Rowkowate zagłębienia między zakrętami to bruzdy mózgu (sulci cerebri). Bruzdy i zakręty mózgu powstają w okresie życia płodowego, a na krótko
przed urodzeniem widoczne jest ich ostateczne rozmieszczenie, takie jak występuje u osobników dorosłych. Po urodzeniu rozwój kory mózgowej
związany jest z tworzeniem dodatkowych pofałdowań. Tworzenie trzeciorzędowych bruzd i zakrętów mózgu znacznie utrudnia identyfikację podsta­
wowych bruzd i zakrętów. B. N a preparacie widoczne są zakręty skroniowe poprzeczne (gyri temporales transversi), wyspa (insula) oraz pęczek
podłużny górny (fasciculus longituclinalis superior). Usunięto korę oraz część w łókien otaczających bruzdę boczną (sulcus lateraliś).

Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):
1. Pęczek podłużny górny (fasciculus longituclinalis superior), będący wiązką długich włókien, łączy obszary korowe płatów : czołowego, ciemienio­
wego i potylicznego; jego dolna część, zwana pęczkiem łukow atym , łączy p łaty czołowy i skroniowy.
2. Zakręt skroniowy poprzeczny jest położony na tylnej ścianie bruzdy bocznej.
3. Płat wyspowy - wyspa - jest zlokalizowany w dnie bruzdy bocznej.
Do strony
 Claustrum

Fasciculus uncinatus

F asciculus
o c cip ito fro n ta lis Inferior

Bulbus olfactorius

Tractus olfactorius

Corpus amygdaloideum
G enu te m p o ra le

C. Pęczek haczykowaty (fasciculus uncinatus), pęczek potyliczno-czołowy dolny {fasciculus occipitofrontalis inferior) i torebka zewnętrzna (capsula externa).
D. Jądro soczewkowate (nucleus lentiformis) i wieniec promienisty (corona radiota). Usunięto pęczek czołowo-potyliczny dolny, pęczek haczykowaty i toreb­
kę zewnętrzną. E. Jądro ogoniaste (nucleus caudatus), jądro soczewkowate i torebka wewnętrzna (capsula interna). Usunięto ścianę boczną komory bocznej,
część obwodową torebki wewnętrznej, spoidło przednie (commissura anterior) i część górną jądra soczewko wat ego. F. Komora boczna (ventriculus lateralis),
hipokamp (hippocampus) i międzymózgowie (diencephalon). Usunięto jądro soczewkowate, torebkę wewnętrzną, pozostawiając głowę jądra ogoniastego.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (C ):
4. Pęczek haczykowaty łączy p ła t czołowy z płatem skroniowym, a pęczek potyliczno-czołowy dolny łączy p ła t potyliczny, skroniowy i czołowy.
5. Torebka zewnętrzna składa się z włókien rzutowych (projekcyjnych). Przyśrodkowo od tych w łókien leży jądro soczewkowate, a bocznie przedmu­
rze (claustmm).
Z W R Ó Ć U W A G Ę (D ) :
6. Wieniec promienisty jest utw orzony przez układające się na kształt korony w łókna rzutowe, łączące wyższe i niższe poziomy strukturalne ośrodko­
wego u kładu nerwowego.
7. Włókna promienistości wzrokowej (radiado optica) przewodzą impulsy z prawej połowy siatkówki każdego oka. Włókna promienistości biegnące najbar­
dziej skroniowo (kolanko skroniowe) przewodzą impulsy z dolnej części siatkówki każdego oka. Spoidło przednie łączy prawy i lewy płat skroniowy.
Do strony
 Pars centralis ventriculi lateralis
Caput nuclei caudati
Corpus nuclei caudati

Cornu frontale
ventriculi lateralis

Cornu occipitale
ventriculi lateralis

G lobus
pallidus Nucleus
C a lca r avis lentiformis
P utam en

Plexus choroideus Commissura anterior

Cauda nuclei caudati Corpus amygdaloideum

Cornu temporale Hippocampus

ventriculi lateralis

Pars centralis ventriculi lateralis Septum pellucidum

Crus fornicis Columna fornicis

Rr. venae profundae cerebri

Cornu frontale
C a lca r avis ventriculi lateralis

Cornu occipitale Commissura anterior

ventriculi lateralis

Caput nuclei caudati

Crus cerebri
N. opticus
Trlgonum collatérale
Fimbria fornicis
F Hippocampus
Tractus opticus Corpus amygdaloideum

ZW RÓĆ. U W A G Ę (E):
8. Torebka wew nętrzna leży przyśrodkowo, do ty łu i ku dołow i od jądra soczewkowatego. Jądro soczewkowate składa się z części bocznej, nazy­
wanej skorupą (putamen), oraz z części przyśrodkowej, tworzącej gałkę bladą (globus pallidus). Jądro ogoniaste łączy się z ciałem migdałowatym
w pobliżu końca rogu dolnego komory bocznej.
9. Kształt jądra ogoniastego przypom ina literę „C". Jądro ogoniaste biegnie ku tyłow i i przyśrodkow o w stosunku do w łókien torebki wewnętrznej.
Jądro to tworzy ścianę boczną rogu przedniego, ścianę dolną części środkowej i ścianę góm o-boczną (górną) rogu dolnego kom ory bocznej.
ZW RÓĆ. U W A G Ę (F):
10. Hipokamp (hippocampus) leży w obrębie ściany dolno-przyśrodkowej rogu dolnego kom ory bocznej.
11. Sklepienie (fornix) leży przyśrodkow o w stosunku do hipokam pa. W łókna sklepienia biegną w zd łu ż przyśrodkowego brzegu hipokam pa w kie­
runku linii pośrodkowej; następnie w łókna zakręcają, tworząc łu k w ypukły ku przodow i, który biegnie w zd łu ż dolnego brzegu przegrody prze­
zroczystej. W łókna te tuż przed otworem m iędzykom orowym w chodzą do międzymózgowia i kończą się w ciałach suteczkowatych.
12. Ostroga ptasia (calcar avis) stanowi wyniosłość w obrębie rogu tylnego komory bocznej, utw orzoną przez bruzdę ostrogową na powierzchni
przyśrodkowej mózgu.
D o s tro n y
 Sulcus cinguli Ram us m arginalis

Sulcus co rp o ris callosi

Sulcus hippocam pi

Sep tu m pellucidu m

Fornix

Foram en in te rv e n tricu la re

Polus fro n ta lis

G yrus p a raterm in alis

C om m issura a n te rio r

T ra c tu s o lfa c to riu s
Lobus
C hiasm a op ticu m
occipitalis
N. o p ticu s
Gyri oc cip ito te m p o ra l es
Sulcus col lateral is

Sulcus p a rie to o c cip ita lis

S ep tu m pellucidu m
Stria m edu llaris thalam i

G landula pinealis
Fornix
Sulcus calcarinus
R ostrum
c o rp o ris callosi

C om m issura a n te rio r C om m issura posterior

Sulcus h y p othalam icus

Lam ina te rm in a lis Polus o c cipitalis

C o rp u s Forceps op tica
H ypothalam us m am m illare m aior
G yru s
C hiasm a op ticu m
pa rah ip poca m palis

Przekroje warstwowe powierzchni przyśrodkową półkuli mózgu A N T E R IO R

Przekroje w ykonano usuwając warstwy z pow ierzchni przyśrodkowej półkuli (A) i stopniowo
przechodząc w kierunku bocznym (B, D i E).
A. Bruzdy i zakręty pow ierzchni przyśrodkowej półkuli. W idok od strony przyśrodkowej. B.
Obręcz (cingulum). W idok od strony przyśrodkowej. N a przekroju usunięto w łókna kojarze­
niowe krótkie. C. Ciało m odzelowate (corpus callosum). W idok od góry. Pień ciała modzelowa-
tego (truncus corporis callosi) łączy obie półkule mózgowe. Kleszcze mniejsze (forceps minor) le­
żą w pobliżu kolana ciała modzelowatego (genu corporis callosi) i łączą p ła ty czołowe. Kleszcze
większe (forceps maior) leżą w pobliżu p ła ta ciała m odzelowatego (spieniam corporis callosi) i łą­
czą p łaty potyliczne.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Ciało m odzelowate jest zbudow ane z dzioba (rostrum corporis callosi), kolana, pnia i p łata.
2. Zakręt obręczy (gyrus cinguh) i zakręt przyhipokam pow y (gyrus parahippocampalis) należą do
p ła ta limbicznego (lobus limbicus).
3. Płacik okołośrodkow y (lobulus paracentralis), leżący na pow ierzchni przyśrodkowej mózgu,
łączy zakręt przedśrodkow y (gyrus praecentralis) z zakrętem zaśrodkowym (gyrus postcentra­
lis) przy końcu przyśrodkow ym bruzdy środkowej (sulcus centralis).

Z W R Ó Ć U W A G Ę (B):
4. Obręcz to długi pęczek w łókien leżący w obrębie kory zakrętu obręczy i zakrętu przyhipo-
kampowego.
5. Ściany kom ory trzeciej (ventriculus tertius) są utw orzone przez wzgórze (thalamus) i p o d ­
wzgórze (hypothalamus).
D o s tro n y
 C om m lssura an te rior
Fasciculus
m am m illothalam icus

Septum pe llucidum

Glandula pinealis

Columna formlcls

Corpus mammlllare
A q u aed uctus
Infundlbulum - m esencephall

Crus cerebri Fornix

Plexus ch o ro id e u s
G yrus p a rah ip poca m palis ve n trlcu ll lateralis

Sulcus hlpp ocam p alls H ippocam pus

G yrus de ntatu s Ependym a

Stria term cnalls

Area subcallosa
Sulcus calcarinus
C om m issura an te rior
Radiatio optlca

C orpus a m yg daloideu m
C auda
nuclei
caudatl

D. Sklepienie (fornix), pęczek suteczkowo-wzgórzowy (fasciculus mammillothalamicus), kleszcze mniejsze i większe. Widok od strony przyśrodkowej.
Usunięto obręcz i część ściany bocznej komory trzeciej. E. Jądro ogoniaste i torebka w ew nętrzna. Widok od strony przyśrodkowej. U sunięto między-
mózgowie i wyściółkę komory bocznej z wyjątkiem miejsc, w których przykrywa ona jądro ogoniaste i ciało m igdałow ate.
ZW R Ó Ć U W A G Ę (D ):
6. Kleszcze mniejsze i większe są odpow iednio przednią i tylną częścią ciała modzelowatego.
7. Sklepienie rozpoczyna się w okolicy hipokam pa, a kończy w ciele suteczkowatym. Sklepienie biegnie do przodu od otworu międzykomorowego
i do tyłu od spoidła przedniego.
8. Pęczek suteczkowo-wzgórzowy rozpoczyna się w ciele suteczkowatym, a kończy w jądrach przednich wzgórza (nuclei anteriores thalanu).
ZW R Ó Ć U W A G Ę (E):
9. Jądro ogoniaste składa się z głowy, trzonu i ogona. P rzedłużeniem jądra ogoniastego sąjądra ciała migdałowatego.
10. Ciało migdałowate leży do przodu od rogu dolnego komory bocznej i tworzy część haka (uncus).
11. Obicie (tapetum) jest utw orzone przez w łókna promienistości ciała modzelowatego (radiatio corporis callosi). Obicie wyściela ściany rogu tylnego
i dolnego komory bocznej.
12. Prążek krańcowy ( stria terminalis) przewodzi impulsy z jąder ciała migdałow atego do podwzgórza.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa P ółkule m ózgu 551

C orpus Foramen
callosum ¡nterventriculare

Septum C ornu fro n ta le ve ntrlcull lateralis

p e llu rid u m '

Caput nuclei caudatl

- N ucleus lentlform ls
N ucleus ca udatus

Fornix Crus anterlus

G enu

Crus posterius
Capsula
Interna
V. thalam ostrlata

Pars
/ retrolentlform ls

T ub erculum -
anterlus thalam l
Pulvinar

T rig onum
C om m issura
v e n trlc u ls G landula Colllculus habenull
posterior
tertlus plnealls su perio r

Jącko ogoniaste i soczewkowate

A. Lokalizacja jąder podkorowych, kom ór bocznych i torebki wewnętrznej. W idok od ty łu i od góry. U w idoczniono powierzchnię górną między-
mózgowia, usuwając półkule mózgowe. Pozostawiono przednią część ciała modzelowatego, dolną część przegrody przezroczystej, torebkę we­
w nętrzną oraz jądro ogoniaste i soczewkowate. Po prawej stronie prep aratu na wysokości otw oru międzykomorowego w ykonano cięcie pozio­
me przez wzgórze, jądro ogoniaste i soczewkowate. B. Schemat jąder podkorowych. W idok od strony bocznej.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A):
1. Otwór międzykom orowy leży m iędzy guzkiem przednim wzgórza (tuberculum anterius thalami) a sklepieniem.
2. Poduszka (puhnnar) stanowi skierowaną ku tyłow i część tylną wzgórza.
3. G łow a jądra ogoniastego, ciało m odzelowate i przegroda przezroczysta tworzą ściany rogu przedniego komory bocznej.
4. Torebka w ew nętrzna składa się z kolana oraz z części: przedniej, tylnej, zasoczewkowej i podsoczewkowej.

D o s tro n y
 552 P ółkule mózgu R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Stria terminalis N

Pars centralis
Nucleus caudatus
ventriculi lateralis

Nuclei reticulares 1

Capsula interna Corpus callosum

Fornix
Capsula extrema —
Nucleus anterior thalami

Claustrum Nucleus medialis thalami

Capsula externa — Nucleus lateralis thalami

Fasciculus mammillothalamicus

Insula Fasciculus lenticularis

Putam en Adhaesio
Nucleus
interthalamica
lentiformis Globus pallidus Fornix
medialis et lateralis Tractus Ventriculus
opticus tertius
Cornu temporale ventriculi lateralis
Pes hippocampi Corpus
amygdaloideum

Pars centralis Stria terminal is

ventriculi lateralis

Nucleus caudatus Fornix

Insula

V. interna cerebri
Stria terminal is

Recessus suprapinealis
Cauda nuclei caudati

Commissura posterior

Cornu temporale
ventriculi lateralis Substantia nigra Przekroje czołowe
Decussatio mózgu
tegmentalis anterior
Hippocampus A. Przekrój w części środkowej
Crus cerebri m iędzym ózgow ia. B. Przekrój
na w ysokości przejścia śród-
Gyrus dentatus
Nuclei
m ózgow ia w m ięd zy m ó zg o -
Fornix Nuclei corporis ., . wie.
, ; , . Nucleus
corporis gemculati ,
. . . „ „ ruber
gemculati medians
lateralis
Do strony
ROZDZIAŁ 7 / Głowa P ółkule mózgu 553

Caput nuclei caudati

Insula

Cavum septi peilucidi

Claustrum
Cornu frontale Capsula extrema
ventriculi lateralis

Capsula externa
Septum pellucidum
Sulcus lateralis
Columna fornicis

Foramen interventriculare Putamen Nucieus

Globus lentiformis
Stria terminal is palli dus

Ventriculus tertius Capsula interna:

1. Crusanterius
2. Genu
3- Crus posterius
Nuclei habenulares

Cauda nuclei caudati

Colliculus superior

Plexus choroideus

Corpus pineale
Cornu occipitale
ventriculi lateralis

Sulcus calcarinus

Stria optica

Aa, centrales anteromediales

Aa centrales anterolaterales

Aa centrales posteromediales

Aa, centrales posterolaterales

Przekrój poprzeczny przez wzgórze, jądro ogoniaste

i soczewkowate
A. Torebka wewnętrzna. B. Unaczynienie torebki wewnętrznej, jąder
podkorow ych i wzgórza.

Do strony
 554 P ie ń m ó z g o w ia R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Nucleus caudatus Nucleus lentiformis

Columna fornicis
dextra et sinistra

Chiasma
Commissura anterior
N. opticus (NC II)
Substantia perforata anterior
Infundibulum
Corpus mammillare
Tractus opticus
Substantia perforata posterior

Radiatio optica

N. oculomotorius (NC III) Corpus genicuiatum lateraie

— Radix
Crus cerebri
N. trigeminus sensoria
(NCV) Radix
— motorla

N. vestibularis
N. facialis (NC VII) N. vestibulocochlearis
(NC VIII)
N. cochlearis
N. glossopharyngeus (NC IX)

Oliva \ Pień mózgowia

Corpus restiforme
Pyramis Medulla Usunięto móżdżek, prawą półkulę mózgu
oblongata
i większą część lewej półkuli mózgu, aby
Decussatio
uwidocznić pień mózgowia.
pyramidum
A. Widok od przodu. B. Widok od strony
bocznej. C. W idok od tyłu.

Colliculus ZW R0C W A G Ę (A):

1. P ień mózgowia składa się z rdzenia
Corpus przedłużonego, mostu i śródmózgowia.
pineale 2. Piramida rdzenia przedłużonego (pyra­
Brachium colliculi inferioris Corpus genicuiatum mis medullae oblongatae) znajduje się na
mediale powierzchni brzusznej rdzenia przedłu­
Corpus genicuiatum żonego. Skrzyżowanie piramid (decussatio
laterale
pyramidum) utw orzone jest przez prze­
Colliculus Inferior
chodzące na przeciwną stronę włókna
Lemniscus medialis drogi korowo-rdzeniowej bocznej.
3. N erw trójdzielny jest nerwem miesza­
Lemniscus lateralis nym (czuciowo-ruchowym).
Fornix 4. W idoczna jest odnoga mózgu, a także
PedunciJus cerebellarls
superior nerw okoruchowy (NC. III), który wy­
chodzi z dołu międzykonarowego (fosa
Redinciius cerebellaris
interpeduncularis).
Inferior et corpus restiforme

Pedunculus ZWRÓĆ UWAGĘ (B):

cerebellaris 5. N erw przedsionkowo-ślimakowy (NC
medus VIII) składa się z nerwu przedsionko­
wego i nerwu ślimakowego.
6. N a powierzchni rdzenia przedłużonego
uwidoczniono pasmo rdzeniowe nerwu
trójdzielnego (tractus spinalis nervi trige-
anterior
Tractus splnalls
mitu). Jądro tego pasma powoduje uwy­
nervi trigemini Tuberculum N. opticus puklenie się włókien, widoczne na po­
gracile Tuberculum wierzchni jako guzek popielaty (tuber-
N facialis
cuneatum cuiutn cinereum).
(NC VII) Radix motoria et radix Infundibulum
sensoria nervi trigemini 7. N a preparacie widoczne są trzy konary
móżdżku: górny, środkowy i dolny.
8. N a bocznej powierzchni śródmózgowia
N. vestibularis N. vestibulocochlearis w idoczna jest wstęga przyśrodkow a
(NC VIII) iboczna (lemniscus medialis et iateraiis).
N, cochlearis

Do strony
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa P ie ń m ó z g o w ia 555

Fornix

Ventriculus tertius
Trigonum habenulare

Commissura habenularum

Pulvinar
Corpus geniculatum
mediale

Pedunculus cerebri
Corpus geniculatum
Brachium colliculi inferioris
laterale
Colliculus inferior Lemniscus medialis
Eminentia mediana Lemniscus lateralis

Colliculus facialis

Pedunculus N. vestibularis N. vestibulocochlearis

cerebellans N. cochlearis (NC VIII)
Sulcus limitans

Nuclei cochleares Velum medulläre inferius

Tuberculum cuneatum
Nuclei vestibulares Tuberculum gracile

Fasciculus gracilis

Trigonum nervi hypoglossi Fasciculus cuneatus

Trigonum nervi vagi

Area postrema

Oliva

ZWRÓĆ UWAGĘ (C):

9. N a pow ierzchni grzbietowej rdzenia występuje pęczek sm ukły (fasciculus gracilis) i pęczek klinow aty (fascicu­
lus cuneatus).
10. G uzek sm ukły (tuberculum gracile) i guzek klinow aty (tuberculum cuneatum) są grzbietowym uwypukleniem
jąder: klinow atego (nucleus cuneatus) i sm ukłego (nucleusgracilis).
11. D no kom ory czwartej m a regularny kształt, porów nyw any do rom bu, stąd jego nazwa: d ó ł równoległobocz­
ny (fossa rhomboidea). Bocznie od bruzdy granicznej w obrębie pola przedsionkow ego (area vestibularis) p o ło ­
żone są jądra przedsionkow e (nuclei vestibulares) i jąd ra ślimakowe (nuclei cochleares), a przyśrodkow o od niej
- trójkąt nerw u podjęzykowego (trigonum nervi hypoglossi), trójkąt n erw u b łę d n eg o (trigonum nervi vagi)
i w zgórek tw arzow y (colliculusfacialis).
12. W zgórki górne (colliculi superiores) i wzgórki dolne (colliculi inferiores) tw orzą pow ierzchnię grzbietową śród-
mózgowia.

D o s tro n y
 Substantia nigra Velum
Ventriculus Pedunculus
medulläre
Nucleus ruber Velum medulläre quartus cerebellaris
inferius supe ri us
superior Pedunculus cerebellaris
Colliculus superior
medius
Pedunculus
Lobus anterior
cerebellaris inferior
Fissura prima Flocculus

Nodulus

Tonsilla
Lobus
posterior
Vermis

Lobus
posterior

Fissura
Vermis
horizontalis

7.32 Móżdżek
A. Widok od góry. B. Widok od dołu.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. N a ryc. A: robak (vermis) łączy prawą i lewą półkulę m óżdżku. Szczelina pierwsza (fissura prima) oddziela p ła t
przed n i m óżdżku (lobus cerebelli anterior) od p ła ta tylnego m óżdżku (lobus cerebelliposterior).
2. N a ryc. B: p ła t kłaczkowo-grudkowy (lobusflocculonodularis) jest najstarszą rozwojowo częścią m óżdżku i skła­
da się z kłaczka (flocculus), konara kłaczka (pedunculus flocculi) i grudki (nodulus Dennis). Wpuklenie migdałka
móżdżku (tonsilla cerebelli) do otworu wielkiego powoduje ucisk rdzenia przedłużonego.

Fissura prima

Coiiiculus
superior

Nuclei accessorii
nervi ocuiomotorii

Nucleus ruber

Substantia nigra

N. oculomotorius
(NC III)
Tonsilla
N. trigeminus (NC V)

N. intermedius (NC Vila)

Flocculus
N. facialis (NC VII)

N. vestibulocochlearis
(NC VIII)

Kolejne przekroje warstwowe móżdżku. Widok od strony bocznej

Uwidoczniono powierzchnię boczną półkul móżdżku (A), a następnie stopniowo odpreparowywano warstwy
w kierunku przyśrodkowym (B-D).
A. Móżdżek i pień mózgowia. Zwróć uwagę na szczelinę pierwszą, oddzielającą p ła t przedni od tylnego, a także na
kłaczek oraz na ułożenie migdałków móżdżku w stosunku do rdzenia przedłużonego. B. Konar środkowy móżdż­
ku. Po usunięciu bocznej części płacików półkuli móżdżku uwidoczniono włókna konara środkowego móżdżku.
 R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa M ó żdżek 557

Fissura prima

Peduncuius cerebellar is superior

Collicuius inferior

Collicuius superior

Lemniscus medialis

Lemniscus lateralis

Radix
motoria
nervi trigemini
Radix
sensoria

N. intermedius

Flocculus N. facialis (NC VII)

N.vestibulocochlearis (NC VIII)

Peduncuius
cerebellaris superior

Fissura prima

Mesencephalon

Tuberculum
cuneatum Fasciculus
fastigiobulbaris
Fasciculus
cuneatus

Pedunculus
Flocculus
cerebellaris inferior
Plexus choroideus
ventriculi quarti

C. Konar dolny m óżdżku (pedunculus cerebellaris inferior). W łókna

konara środkowego m óżdżku (pedunculus cerebellaris medius) prze­
cięto do ty łu od nerwu trójdzielnego i usunięto tak, aby uwidocz­
nić konar dolny m óżdżku. D. K onar górny m óżdżku (pedunculus
cerebellaris superior) i jądro zębate (nucleus dentatus). W łókna kona­
ra dolnego m óżdżku przecięto tuż nad usuniętym wcześniej kona­
rem środkowym m óżdżku i odpreparow ano, aż do uwidocznienia D
istoty szarej jądra zębatego. N astępnie uw idoczniono leżące głębo­
ko, p o d łu żn e bruzdy jądra zębatego. U sunięto wszystkie p łaty p ó ł­
Plexus choroideus Flocculus
kuli móżdżku. ventriculi quarti

D o s tro n y
 558 U naczynienie mózgowia R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Lobus frontalis

A. cerebri anterior

Bulbus et tractus olfactorius

A. comm unicans anterior

Corpus callosum
A, cerebri anterior

A. cerebri media
N. opticus (NC II)

A, communicans posterior
Lobus temporalis
N. oculomotorius (NC III)

A, carotis interna
N. trigeminus (NCV)

A, cerebri posterior
A. basilaris

A, labyrinthi
A, cerebelli superior

A. inferior
anterior cerebelli
N. abducens (NC VI) A, inferior
posterior

N . ve stib u lo co c h le a ris (N C VI11) A. vertebralis

N. facialis (NC VII)

N. accessorius (NC XI)

N. vagus (NC X)

N. glossopharyngeus (NC IX)

A, spinalis anterior
N. hypoglossus (NC XII)

7.34 Podstawa mózgowia i koto tętnicze mózgu. Widok od dołu

Usunięto część lewego p ła ta skroniowego, aby ukazać tętnicę środko­
wą mózgu (a. cerebri media) w obrębie bruzdy bocznej. Aby ukazać tę t­
nice przednie mózgu (arteriae cerebri anteriores) oraz ciało modzelowa-
te (corpus callosum) odsunięto p łaty czołowe.
ZW R Ó Ć UW AG Ę:
1. Mózgowie jest zaopatrywane w krew tętniczą przez 3 naczynia tętni­
2. Móżdżek (cerebellum) jest zaopatrywany w krew tętniczą głównie przez
cze: tętnicę szyjną w ewnętrzną prawą i lewą (a. carotis interna) oraz tęt­
nicę podstawną (a. basilaris). Tętnica podstawna powstaje z połączenia
dwóch tętnic kręgowych. Te 3 tętnice tworzą na podstawie mózgowia
koło tętnicze mózgu (circulas arteriosus cerebri). Koło tętnicze mózgu
jest utw orzone przez tętnice tylne mózgu (arteriae posteriores cerebri),
tętnice łączące tylne (arteriae communicantes posteriores), tętnice szyjne
wewnętrzne, tętnice przednie mózgu i tętnice łączące przednie (arteriae
communicantes anteriores). Segmenty naczyniowe, tworzące koło tętni­
cze mózgu, wykazują liczne zmienności.
gałęzie tętnic kręgowych (arteriae vertébrales) i tętnicy podstawnej (a. ba-
silaris).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa U n a c z y n ie n ie m ó z g o w ia 559

7.35 Zdjęcia RTG. A rte rio g ra m y

A. Tętnica szyjna wewnętrzna. Arteriogram. Projekcja przednio-tylna.
B. Tętnica szyjna wewnętrzna. Arteriogram. Projekcja boczna. C . Tęt­
nica kręgowa. Arteriogram. Projekq'a boczna.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A , B):
1. Literą / oznaczono kolejne segmenty tętnicy szyjnej wewnętrznej:
część szyjną (pars cenńcalis) - przed wejściem do czaszki, część
skalistą (pars petrosa) - w obrębie kości skroniowej, część jamistą
(pars cavernosa) - w zatoce jamistej, część mózgową (pars cerebrolis)
- w przestrzeni podpajęczynówkowej.
2. Widoczne są: A - tętnica przednia mózgu (a. cerebri anterior) i jej
gałęzie, M - tętnica środkowa mózgu (a. cerebri media) i jej gałęzie
oraz O - tętnica oczna (a. ophthahnica).
Z W R Ó Ć U W A G Ę (C ):
3. Tętnica kręgowa (a. vertebralis), biegnąc na powierzchni łuku tyl­
nego kręgu szczytowego, zatacza łuk (1) przed przebiciem opony
twardej.
4. Tętnica kręgowa po wejściu do czaszki przez otwór wielki, znaj­
duje się w przestrzeni podpajęczynówkowej (2).
5. Widoczna tętnica dolna tylna móżdżku (a. inferior posterior cerebel-
h) (3).
6. Widoczna tętnica dolna przednia móżdżku (a. inferior anterior cere-
beüi) (4).
7. Tętnica podstaw na (a. basUaris) powstaje z połączenia prawej i le­
wej tętnicy kręgowej (5).
8. Widoczna tętnica górna m óżdżku (a. cerebeUi superior) (6).
9. Widoczna tętnica tylna mózgu (a. cerebri posterior), oddająca gałę­
zie do płatów potylicznych i skroniowych (7).
10. Widoczne tętnice łączące tylne (arieriae communicantesposteriores) (8).

D o s tro n y
 560 U n a c z y n j e n ie m o z g o w ia R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Unaczynienie półkul mózgu

Arteria cerebri anterior
(segmentum A2)
Arteria striata medialis distal is
Arteria cerebri anterior
(segmentum A1)
Arteria ophthalmica
Arteria carotis interna
A. Kolo tętnicze mózgu. Widok od d o łu . B. Półkula mózgu. Widok
od strony bocznej. C. Półkula mózgu. Widok od strony przyśrod­
kowej. Półkule mózgu są zaopatryw ane w krew tętniczą przez tęt­
nice przednie mózgu (arteriae cerebri anteriores) i tętnice środkowe
mózgu (arteriae cerebri mediae), odchodzące od tętnic szyjnych we­
Arteria communicans w nętrznych, jak również przez tętnice tylne mózgu (arteriae cerebri
antenor posteriores) odchodzące od tętnicy podstaw nej (a. basilaris). N a
schemacie przedstaw iono obszary zaopatryw ane przez trzy tętni­
ce: tętnicę przednią m ózgu (kolor zielony), tętnicę środkową mózgu
Arteriae centrales (kolorfioletowy) oraz tętnicę tylną mózgu (kolor żółty).
anteromediales
Arteriae centrales
anterolaterales
(rami proximales laterales striati)

Arteria
cerebri
media
Arteria hypophysial is
superior et inferior
Arteria cerebri

Arteriae
centrales
posterolaterales

Arteria cerebelli
supenor

Arteriae
pontis

Arteria labyrinthi

A, basilaris

Arteria inferior
anterior cerebelli

A vertebralis

Arteria inferior
posterior cerebelli

Arteria spinalis
anterior

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / G łowa U n a c z y n ie n ie m ó z g o w ia 561

POSTERIOR POSTERIOR

ANTERIOR

ANTERIOR

POSTERIOR

ANTERIOR ANTERIOR

Arteria cerebri posterior Arteria inferior anterior

/ (pars postcommunicalis,
segmentum P2)
Arteria cerebri posterior I
(pars praecommunicalis, |
POSTERIOR _ segmentum P1)
® Arteria cerebeiii superior
^ Arteria cerebri anterior
Arteriae pontis (rami laterales
cerebeiii longes)
Arteria inferior posterior
cerebeiii Arteriae pontis (rami laterales
breves)
Arteria vertebralis
Arteriae pontis (rami mediates)
Arteria spinalis anterior

I Arteria cerebri media Arteria spinalis posterior

7.37 Unaczynienie pnia mózgowia. Przekrój poprzeczny

A. Przekrój przez rd zeń p rzed łu żo n y na wysokości dolnego brzegu oliwki.
B. Przekrój przez rdzeń p rzed łu żo n y w części środkowej oliwki. C. Przekrój
ANTERIOR przez rdzeń p rzed łu żo n y na wysokości górnego brzegu oliwki. D . Przekrój
na wysokości m ostu. E. Przekrój na wysokości śródmózgowia.

D o s tro n y
 562 D ół ś r o d k o w y c z a sz k i R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Colliculus
inferior
N. trochlearis
(NC IV) N. facialis
(NC VII)
N. vestibulocochlearis
N. glossopharyngeus (NC IX)
A rticu latio

N.vagus(NCX)

N. accessorius (NCXI)

N. accessorius (N C X I)-
radices spinales

Processus iugularis

Ramus dorsalis Musculus rectus capitis lateralis

nervi spinalis C1
Ramus ventralis nervi spinalis C1

Processus transversus atiantis

Articulatio atlantoaxialis
lateralis Musculus intertransversarius

Arteria
Ramus Ramus vertebral is
Ganglion
ventralis dorsalis
spinale C2

nervi spinaiisC2

7.38 Nerwy czaszkowe. Widok od tyłu

Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1.Nerw bloczkowy (NC IV) wychodzi po stronie grzbietowej śród-
mózgowia tuż poniżej wzgórków dolnych. N erw trójdzielny (NC V)
zmierza w kierunku wejścia do szczelinowatego otworu jamy zwoju
trójdzielnego (cavum trigeminale). Nerw twarzowy (NC VII) i nerw
przedsionkowo-ślimakowy (NC VIII) biegną do przewodu słuchowego
wewnętrznego. Nerw językowo-gardłowy (NC IX) przechodzi przez
otwór szyjny razem z nerwem błędnym (NC X) i nerwem dodatko­
wym (NC XI), ale wytwarza w oponie twardej oddzielny otwór. Nici
korzeniowe nerwu dodatkowego wychodzą asymetrycznie po obu
stronach z rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego.
2. N a preparacie nie jest widoczny nerw odwodzący (NC VI). Nerw
podjęzykowy (NC XII) leży do p rzodu od korzeni rdzeniow ych
nerwu dodatkowego oraz powyżej tętnicy kręgowej.
3. Mięsień prosty głowy boczny (m. rectiis capitis lateralis) łączy wyro­
stek poprzeczny kręgu szczytowego i wyrostek szyjny kości potylicz­
nej. Mięsień ten rozwojowo należy do mięśni międzypoprzecznych.
4. Tętnica kręgowa po przejściu przez otwory wyrostków poprzecz­
nych kręgów szyjnych kieruje się ku tyłow i, tworząc na powierzch­
ni górnej kręgu szczytowego bruzdę tętnicy kręgowej (sulcus arte-
riaevertebralis).
5. Gałąź grzbietowa pierwszego nerwu rdzeniowego szyjnego (nerw
podpotyliczny) przechodzi m iędzy tętnicą kręgową a łukiem tyl­
nym kręgu szczytowego. G ałąź brzuszna tego nerwu łukow ato ota­
cza torebkę stawu szczytowo-potylicznego.
6. W przebiegu drugiego nerwu rdzeniowego szyjnego występuje du­
ży zwój rdzeniowy, a także gruba gałąź grzbietowa (nerw potylicz­
ny większy) oraz cienka gałąź brzuszna.

Do strony
ROZDZIAŁ 7 / Głowa D ół ś r o d k o w y czaszk i 563

Processus
cllnoldeu s
A rte ria cerebri posterior
posterior A rte ria ca rotis |nfu nd lbu lu m

Colllcull superiores
Processus cllnoldel
anteriores

N. supratrochlearls
Colllcull Inferiores

N. trochlearls (NC IV)

A. cerebelll superior

N. supraorbltalls

Radix sensoria (V,)

nervl trigem ini (NC V) M. levator
palpebrae superlorls

N. fron ta lis (V,)

G anglion trlgem lnale N. lacrim alis (V,)

N. abducens (NC VI)

N. petrosus m alor
N. o c ulom otorlus (NC III)
N. pe trosu s m inor
N. trochlearls (NC IV)
A. m eníngea
m edia

Fissura orbltalls superior

Foramen rotundum

Foramen ovale

7.39 Nerwy i naczynia dołu środkowego czaszki - I. Widok od góry i boku

A Struktury powierzchowne d o łu środkowego czaszki. B. Schemat
struktur powierzchownych d o łu środkowego czaszki. O dpreparow a-
no nam iot m óżdżku (tentorium cerebelli), aby uw idocznić nerw blocz­
kowy i nerw trójdzielny w dole tylnym czaszki. Częściowo usunięto
oponę tw ardą w obrębie d o łu środkowego czaszki. U sunięto także
kostne sklepienie oczodołu.
ZWRÓĆ UWAGĘ
1. Widoczny jest zwój trójdzielny (ganglion trigeminale) oraz 3 gałęzie
nerw u trójdzielnego: nerw oczny (n. ophthalmicus), nerw szczęko­
wy (n. maxillaris) i nerw żuchwowy (n. mandibularis).
Do strony
2. N erw oczny (NC Vj) kieruje się lekko ku górze w okolicę nerwu
bloczkowego (NC IV), a następnie dzieli się na nerw czołowy (n.
frontalis) i łzow y (n. lacrimalis). Oba te nerwy, w raz z nerwem
bloczkowym, biegną do p rzo d u i przechodzą przez szczelinę oczo­
dołow ą górną tuż p o d kostnym sklepieniem oczodołu.
3. N erw szczękowy (NC V2) biegnie do p rzodu i przechodzi do dołu
skrzydłow o-podniebiennego przez otwór okrągły.
4. N erw żuchwowy (NC V,) zstępuje do d o łu podskroniowego przez
otwór owalny.
 564 D ół ś r o d k o w y c z aszk i R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

N. oculomotorius (NC Processus clinoidei posteriores

Infundibulum

N. opticus
Mesencephalon

Tentorium cerebelli N. trochleah s (NC IV)

Processus cllnoldeus anterior

- N. nasociliaris
O twór ja m y
N. fron ta lis NCV,
zwoju trójdzielnego
e t n. lacrim alis

A. ca rotis interna

N. ab duce ns (NC VI)

N. m axillaris (NC V„)

N. pe trosus m alor Radix m otoria

N. m andlbularls (NC V.
Dura m ater Radix sensoria N. trigem inus
(ganglion trigem inale)

D iaphragm a
H ypophysis Infundibulum sellae A. ophtalm ica

Processus cllnoldeus
a n te rior (PCA) Fossa Canalis opticus
hypophysialis
PCA
A. carotis interna (ACI) N. o culom otorius
(N C III)

N. ophtalm icu s(N C V ,) -

N. tro ch le a ris (NC IV)

N. maxillaris (NC V„)

N. abducens (NC VI)
S in u s
Sinus cavernosus
Sinus sphenoldalls spheno-
Dura m ater idalis
NCV,

Nerwy i naczynia dołu środkowego czaszki - II

A Struktury głębokie d o łu środkowego czaszki. W idok od góry i od
strony bocznej. W idoczne gałęzie nerw u trójdzielnego. N erw trójdziel­
ny wyjęto z otworu jam y zwoju trójdzielnego i odciągnięto do przodu.
Nerw bloczkowy odgięto do p rzodu i przyśrodkowo. B i C. Przekroje
czołowe przez zatokę jamistą. W idok od tyłu.
ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
1.Zwój trójdzielny jest oddzielony od nerw u skalistego większego
i tętnicy szyjnej wewnętrznej przez blaszkę opony twardej.
2. Część ruchowa nerw u trójdzielnego krzyżuje jego zwój i kieruje się
do nerwu żuchwowego (V3).
3. Nerw oczny (Vj) oddaje nerw nosowo-rzęskowy (n. nasociliaris) i ra­
zem z nerwami N C III, N C IV i N C VI przechodzi przez szczelinę
oczodołową górną.
4. Wyrostek pochyły przedni leży m iędzy nerw em ocznym (Vj) a tę t­
nicą szyjną wewnętrzną. N erw okoruchowy (NC IV) biegnie poniżej
tego wyrostka.
5. N erw odw odzący (N C VI) kieruje się p o d kątem prostym do
szczytu części skalistej kości skroniowej, a następnie biegnie pozio­
m o, układając się bocznie od tętnicy szyjnej wewnętrznej.
6. Tętnica szyjna w ew nętrzna biegnie esowata.
ZWRÓĆ UWAGĘ (B, C):
7. Zatoka jamista leży po obu stronach zatoki klinowej i d ołu przysadki.
8. Ściana boczna zatoki jamistej wytwarza pochewki dla nerwów cza­
szkowych: III, IV, Vj i V,.
9. N erw odwodzący (NC VI) oraz splot tętnicy szyjnej wewnętrznej
(na preparacie niewidoczny) otacza tętnicę szyjną w ewnętrzną w jej
przebiegu przez zatokę jamistą. Zakrzepica zatoki jamistej może do­
prowadzić do uszkodzenia tych struktur.
10. Z pow odu silnych wygięć w esowatym przebiegu tętnicy szyjnej
wewnętrznej widoczny jest podwójny przekrój tej tętnicy. Tętnica
szyjna w ew nętrzna i nerw okoruchowy (NC III) przylegają do wy­
rostka pochyłego przedniego.

Do strony
 R O Z D Z IA Ł 7 / G łow a D ół ś r o d k o w y c z asz k i 565

B u lb u s o lfa c to riu s
Hypophysis (Infundlbulum )

D iaphragm a sellae
T ractus o lfactoriu s

Sulcus prechiasm atis

A. ca rotis interna

A. com m u nlcans posterior

Processus clinoideus
an terior e t posterior A. cerebri posterior

N. tro c h le a ris (NC IV)

N. trigem inus (N C V)

N. oculo m o to riu s (NC llli

Tentorium cerebell

A. ce reb ella ris superior

Nucleus ruber

Cerebellum

Colliculus superior

Nucleus nervi oculom otorii

A qu edu ctu s m ese nce pha1

A
Fissura orbltalls
Dół środkowy i tylny czaszki
superior
Processus
A. S truktury znajdujące się w linii pośrodkow ej. W idok od clinoideus
góry. U sunięto przodom ózgow ie, wykonując cięcie poprzeczne anterior
na wysokości śródmózgowia. Po prawej stronie nacięto nam iot
m óżdżku i odgięto rozcięte części. B. Tętnica szyjna w ew nętrz­
na i k an a ł tętnicy szyjnej. Przekrój czołowy. W idok od ty łu .
U widoczniono przebieg tętnicy szyjnej wewnętrznej w kanale Canaiis opticus
tętnicy szyjnej i w obrębie zatoki jamistej. Przebieg tętnicy szyj­
nej w ew nętrznej od pow ierzchni dolnej części skalistej kości
skroniowej do szczytu kości przypom ina odwróconą literę „L". N, opticus
Tętnica ta w chodzi do jam y czaszki na górnym brzegu otw oru Fossa
w ew nętrznego k an a łu tętnicy szyjnej (apertura interna canaiis cranli
N. oculo-
carotici), a jej przebieg przybiera kształt litery „S". Zwróć uw a­ motorius
meda
gę na położenie tej tętnicy w stosunku do nerw u ocznego, oko-
ruchowego, bloczkowego i odwodzącego. Dorsum sellae

Z W R Ó Ć U W A G Ę (A): N. trochlearis
CanaNs
1. W przeponie siodła występuje okrągły otwór dla szypułowa- caroticus
tego lejka przysadki.
N.abducens
2. Nerw okoruchowy (NC III) biegnie między tętnicą tylną mózgu
a tętnicą górną m óżdżku, a następnie kieruje się do przodu
i układa się bocznie od wyrostka pochyłego tylnego. Synchondrosis sphenopetrosa
3. Po prawej stronie w idoczny jest nerw bloczkowy (N C IV), (foramen lacerum)
który zatacza łu k w zd łu ż pow ierzchni bocznej śródm ózgo­ A. carotis interna Processus styloideus
wia i układa się poniżej wolnego brzegu nam iotu m óżdżku. et plexus caroticus internus
Uw idoczniono również nerw trójdzielny (NC V), który prze­
bijając oponę tw ardą wytwarza otwór prowadzący do jam y
zwoju trójdzielnego.
Do strony
 566 O czodół i gałka oczna R O Z D Z I A Ł 7 / G łowa

Foram en ethm oida le

a n te rius e t posterius

C a n a lis o p tic u s In cisu ra s u p ra o rb ita lis Spina tro c h le a ris

Fossa glandulae lacrimalis
Os nasale

Ala minor et maior

ossis sphenoidalis

Os lacrím ale
Rssura
orbitalis
superior
et interior Crista lacrim alis
anterior

Crista lacrim alis posterior

Fossa sa cci lacrim alis

Processus orbita lis

ossis palatini

Sutura canalis ¡nfraorbitalis

Foram en ¡i

7.42 Oczodół. Widok od przodu

ZW R Ó Ć U W A G Ę tej w idoczna jest bruzda podoczodołow a, która przechodzi w kanał

1. Czworokątne wejście oczodołow e (adilus orbitalis) jest utw orzone
przez kość czołową, szczękową i jarzmową.
2. D ół woreczka łzowego jest położony m iędzy grzebieniem łzowym
przednim (crista lacrimalis anterior) w yrostka czołow ego szczęki
a grzebieniem łzowym tylnym (crista lacrimalis posterior) kości łzo-
wej.
3. Oczodół ma kształt piramidy. N a szczycie oczodołu leży kanał wzro­
kowy.
4. Ściana górna o cz o d o łu (sklepienie) jest u tw o rzo n a p rzez p o ­
wierzchnię oczodołową kości czołowej.
5. Ściana dolna oczodołu (dno) jest utw orzona przez pow ierzchnie
oczodołowe kości jarzmowej i trzonu kości szczękowej. N a ścianie
podoczodołow y, kończący się otworem podoczodołow ym .
6. Ściana boczna jest utw orzona przez wyrostek czołowy kości jarzm o­
wej i skrzydło większe kości klinowej; stanowi najbardziej masywną
ze ścian.
7. Szczelina oczodołowa górna i dolna wspólnie przyjmują kształt zna­
ku matem atycznego „>".
8. Ściana przyśrodkowa jest utw orzona przez kość łzową i powierzch­
nię oczodołową kości sitowej; stanowi najdelikatniejszą ścianę oczo­
dołu.
9. Przez otwór widoczny w obrębie d o łu gruczołu łzowego (fossa glan­
dulae lacrimalis) przechodzi gałąź łącząca tętnicę oponową środkową
i tętnice łzowe.

Do strony
 R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa O c z o d ó ł i g a łk a o c z n a 567

Tendo musculi Oczodół po odpreparowaniu

obiiqui superioris
N. supraorbitalis struktur powierzchownych.
Os frontale
N. supratro- Widok od przodu
chlearis — U sunięto powieki, przegrodę oczodołu, mię­
M. rectus superior
sień dźwigacz powieki górnej oraz częściowo
Pars fibrosa
Trochlea tkankę tłuszczową oczodołu.
Tunica conjunctiva Pars cartilagínea
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
G landula M. rectus medial is 1. W idoczne są przyczepy 4 mięśni prostych
lacrim alis oka.
M. rectus Canaliculus lacrimalis
2. Ścięgno mięśnia skośnego górnego leży na
lateralis chrzęstnym bloczku, który jest umocowany
przez w łókna więzadłowe bezpośrednio do
Saccus lacrimalis
M. rectus inferior
tyłu od górno-przyśrodkowego kąta wejścia
do oczodołu.
Ductus nasolacrimalis
3. N a brzegu tylnym mięśnia skośnego dolnego
Ramusad musculum
widoczny jest nerw zaopatrujący ten mięsień.
obliquum interiorem 4. G ruczoł łzowy jest położony przyśrodkowo
Os od kostnej ściany oczodołu oraz bocznie od
Processus frontalis
zygomaticum gałki ocznej i mięśnia prostego bocznego
maxillae
oka.
■
------ N. infraorbital is (NC V2)

M. obliquus inferior

jFui
Widoczne Pupilla
przez rogówkę L Iris

Angulusoculi lateralis

Tunica coniunctlva bul bi

Plica semilunaris

Carúncula Punctum
lacrimalis lacrímale

i ------------------
I Anatom ia stru ktu r powierzchownych oka i narządu-łzowego.Widokod przodu
A. Struktury pow ierzchow ne. B . N arząd łzowy. Łzy są wydzielane
przez gruczoł łzowy (L) położony w górno-bocznym kącie oczodołu.
Łzy z przewodzików odprowadzających (ductuli excretorii) spływają ko­
rytkiem łzowym (rivus lacrimalis) do jeziorka łzowego (lacus lacrimalis),
obmywając gałkę oczną. Następnie przez punkty łzowe znajdujące się
w górnej i dolnej powiece łzy są odprowadzane kanalikami łzowymi (C)
do woreczka łzowego (S). Woreczek łzowy łączy się z przewodem noso-
wo-łzowym (N), który uchodzi do przewodu nosowego dolnego (I).
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Twardówka (selera) to biała, włóknista, tw arda, zew nętrzna war­
stwa gałki ocznej. Odchylono dolną powiekę, aby uwidocznić re­
fleks świetlny na spojówce, ciągnący się od przedniej powierzchni
gałki ocznej do powierzchni wewnętrznej powieki.
2. Przez przezroczystą rogówkę (cornea) widoczna jest tęczówka, po­
środku której znajduje się otwór nazywany źrenicą (pupilla).
3. Powieka górna i dolna łączą się w kącie przyśrodkowym oraz w kącie
bocznym oka, tworząc ograniczenie szpary powiekowej (rima palpe­
brarum).
4. Strzałka pokazuje położenie punktu łzowego dolnego.
5. W pobliżu kąta przyśrodkow ego oka znajduje się pionowy fałd
spojówki, zwany fałdem półksiężycowatym.
6. W kącie przyśrodkowym oka leży mięsko łzowe (carúncula lacrimalis).

D o s tro n y
 568 O czo dó ł i gałka o czna R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

M. obliquus superior
et n. ethmoidal is anterior

Trochlea A. ethmoidalis anterior

et cellulae ethmoidales anteriores
M. rectus medialis et n. infratrochlearis A. et n. supraorbital is

M. rectus superior Sinus frontalis

M. levator
M. levator palpebrae superior is
et lacertus muscuii recti lateralis palpebrae superior is
M. rectus superior

Glandula lacrimalis Arteria

et n. lacrimalis N ervus lacrimalis
G landula

Nervi ciliares longi

M. rectus
lateralis

N. frontalis

N. trochlear is (NC IV)

N. abducens (NC VI)
A, ethmoidal is posterior
Nervi ciliares breves et cellulae ethmoidales posteriores
Ganglion ciliare Processus clinoideus anterior
N. nasociliaris
Ramus superior (NC A. communicans anterior
A. cerebri media
A. carotis interna A. cerebri anterior

7.45 Oczodół. Widok od góry

A. Odpreparowano struktury powierzchowne. B. Wypreparowano struk­ 9. Nerw łzowy biegnie na powierzchni górnej mięśnia prostego boczne­
tury głębokie. go i oddaje gałęzie unerwiające spojówkę oraz skórę powieki górnej.
Nerw łzowy oddaje gałąź łączącą z nerwem jarzmowym (ramus com­
ZW R Ó Ć UW AG Ę (PRAW Y O C Z O D Ó Ł N A RYC. A ):
municans cum neiyo zygomatico). Gałąź ta zaopatruje gruczoł łzowy
1. Usunięto część oczodołową kości czołowej. w przywspółczulne włókna wydzielnicze pochodzące z nerwu pośred­
2. Mięsień dźwigacz powieki górnej leży na mięśniu prostym górnym niego (NC Vila).
oka.
10. Zwój rzęskowy leży między mięśniem prostym bocznym i nerwem
3. Nerwy: bloczkowy, czołowy i łzowy leżą tuż pod sklepieniem oczo­ wzrokowym (NC II). Od zwoju odchodzą liczne nerwy rzęskowe
dołu. krótkie.
4. Widoczne są gałęzie tętnicy ocznej: nadoczodołow a, łzowa, sitowa 11. Nerw nosowo-rzęskowy oddaje dwa nerwy rzęskowe długie. Ner­
przednia i tylna. wy te tworzą miedzy sobą zespolenia i łączą się z nerw am i rzęsko­
ZW R Ó Ć UW AG Ę (LE W Y O C Z O D Ó Ł N A RYC. A ): wymi krótkimi.
5. Odgięto i odciągnięto ku tyłow i mięsień dźwigacz powieki górnej Z W R Ó Ć U W A G Ę (PRAW Y O C Z O D Ó Ł N A RYC. B):
i mięsień prosty górny. 12. Nerwy do 4 mięśni prostych (górny, przyśrodkowy, dolny, bocz­
6. Gałąź górna nerwu okoruchowego (NC III) zaopatruje mięsień p ro ­ ny) dochodzą od strony ich powierzchni gaikowych, a nerwy do 2
sty górny i mięsień dźwigacz powieki górnej.
mięśni skośnych (górny i dolny) - od strony ich brzegów (krawę­
7. Widoczny jest mięsień skośny górny i zaopatrujący go nerw blocz­
dzi). N ie uw idoczniono mięśnia prostego górnego ani mięśnia sko­
kowy (NC IV).
śnego dolnego.
8. Widoczny jest mięsień prosty boczny oka i zaopatrujący go nerw
odwodzący (NC VI).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa O czo dół i g ałka oczna 569

Cellulae
ethmoidal es
N. ethmoidalis anteriores (4)
an te rior
Trochlea M n h l i m u ic
N. infratrochiearis

M . rectus medialis (3) M. levator

palpebrae superioris

M . rectus lateralis ( 2)

Lacertus musculi
recti lateralis

G landula
lacrimalis (5)

Rami glandulares
Nervi nervi lacrimalis
ciliares
longi Ramus ad
musculum
Nervi obliquum
ciliares inferiorem (NC III)
breves

Ganglion ciliare
Rami nervi M. rectus lateralis et NC VI

N. nasociliaris oculomotorii (NC III)

M. obliquus
N. ethmoidalis posterior
superior et NC IV
N. opticus etvagina
externa nervi optici ( 1)

ZWRÓĆ UWAGĘ (LEWY O C ZO D Ó Ł N A RYC. B):

13. G ałka oczna zajmuje przednią połow ę oczodołu.
14. Zwój rzęskowy leży z tyłu między mięśniem prostym bocznym i po­
chewką nerwu wzrokowego. Do zwoju dochodzi gałąź od nerwu no­
sowo-rzęskowego (włókna czuciowe i współczulne) oraz od nerwu
zaopatrującego mięsień skośny dolny, która prowadzi w łókna przy-
współczulne do mięśnia zwieracza źrenicy i mięśnia rzęskowego. Ze
zwoju wychodzą nerwy rzęskowe krótkie (odcięto).
15. Nerw nosowo-rzęskowy oddaje: gałąź do zwoju rzęskowego (krzy­
żuje ona nerw wzrokowy), dwa nerwy rzęskowe długie (zaopatrują
czuciowo gałkę oczną i rogówkę) oraz nerw sitowy tylny (zaopatruje
zatokę sitową i kom órki sitowe tylne). N erw nosowo-rzęskowy dzieli
się ostatecznie na nerw sitowy przedni i nerw podbloczkowy.
C. Skan RM oczodołu (oznaczone struktury są identyczne z zaznaczo­
nymi na ryc. B). Przekrój w płaszczyźnie poprzecznej.

D o s tro n y
 570 O czo dół i g ałka o czna ROZDZIAŁ 7 / Głowa

N. fro n ta lis

N. lacrim alis

Nervi cilia res breves

V agina externa nervl op tlcl

M. rectus su perior M. levator pa lpebrae superioris

G anglion ciliare
Glandula lacrim alis
N. nasociliaris

Saccus co niunctivalis e t du ctuli excre to rii

M. rectus lateralis et n. ab ducens

M. re ctus inferior

Ramus Inferior (NC III)

Foramen rotundum

A. sphenopalatina

A. et n. m axiilaris

A. e t n. infrao rbitalis M. ob liqu us inferior e t ram us

ad m usculum ob liqu um interiorem

Struktury oczodołu po usunięciu ściany górnej i bocznej. Widok od strony bocznej

ZW R Ó Ć U W A G Ę
1.Zwój rzęskowy otrzymuje w łókna: czuciowe od nerw u nosowo-rzę-
skowego (gałąź nerwu ocznego), współczulne ze splotu tętnicy szyjnej
wewnętrznej (drogą tętnicy ocznej) oraz przywspółczulne od nerwu
okoruchowego (drogą gałęzi zaopatrującej mięsień skośny dolny).
2. G ałkę oczną zaopatruje od 9 do 10 nerwów rzęskowych krótkich
(nerviciliares breves).
13. Przerwanie części szyjnejpnia współczulnego powoduje porażenie górne­
go mięśnia tarczkowego, zaopatrywanego przez włókna współczulne, co
jest przyczyną opadania powieki. Objaw ten jest elementem zespołu Hor­
nera, na który składają się ponadto zwężenie źrenicy i zaczerwienienie. Po
stronie twarzy dotkniętej schorzeniem występuje również wzmożona cie­
płota i wysuszenie skóry.
V. ce ntralis retinae

M. levator pa lpebrae su perio ris

M. rectus superior A rteria ce ntralis retinae
M. o b liq u u s su perio r

NCIV

Fasciculi nervi o p t ic i---------

Ramus superior (NC III) A. ophthalm ica

Ramus inferior (NC III)

M. rectus lateralis Vagina Interna nervl optlcl

M. re ctus m edlalls
Spatlum Intervaglnale
subarach noldea le

Vagina externa nervl op tici

NCVI
M. rectus inferior
Dura m ater

Ganglion clllare M. ob liqu us

Inferior ruchowego (NC III). N erw nosowo-rzęskowy (na tym preparacie
niewidoczny) jako jedyna gałąź nerw u ocznego przechodzi przez
pierścień ścięgnisty wspólny. N erw bloczkowy (NC IV) przylega
do ściany górnej oczodołu.
3. N erw bloczkowy (NC IV) zaopatruje mięsień skośny górny, nerw
Nerwy oczodołu. Widok od przodu odwodzący (NC VI) zaopatruje mięsień prosty boczny, natomiast
pozostałych pięć mięśni gałki ocznej zaopatruje nerw okoruchowy
ZW R Ó Ć U W A G Ę (NC III). G ałąź górna tego nerw u zaopatruje mięsień dźwigacz p o ­
1. Nerw wzrokowy leży w obrębie pochewek utw orzonych przez opo­ wieki górnej i mięsień prosty górny, a gałąź dolna - mięsień prosty
nę miękką, oponę pajęczą i oponę twardą. przyśrodkowy, mięsień prosty dolny i mięsień skośny dolny.
2. Cztery mięśnie proste odchodzą od pierścienia ścięgnistego wspólnego 4. N erw okoruchowy, za pośrednictw em zwoju rzęskowego, prowa­
(annulus tendineus communis), który otacza pochewkę nerw u w zroko­ dzi w łó k n a przyw spółczulne do m ięśnia rzęskowego i mięśnia
wego, nerw odwodzący (NC VI) oraz gałąź górną i dolną nerw u oko- zwieracza źrenicy.
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa O czo dó ł i g ałka o czna 571

M. levator
palpebrae superioris M. orbicularis oculi ( 1)

M. rectus superior (8)

C
M. tarsalis
superior
Tela adiposa, pars interna (7)

Tarsus superior

Bulbus oculi (2)

Saccus coniunctivalis

Septum orbitale

Vagina externa nervi optici (6)

M. tarsalis inferior
Spatium intervaginale subarachnoideale (6)

Vagina fibrosa

M. obliquus inferior (3)

Tela adiposa,
pars externa (4 )

M. levator
palpebrae superioris
M. orbicularis oculi
(pars palpebralis)
M. tarsalis
superior

Tarsus

Glandulae tarsales

Tunica conjunctiva palpebrarum

Glandula ciliaris

Cilium

Zawartość oczodołu i powieka górna. Przekrój strzałkowy

A. Zawartość o czodołu (obszar zaznaczony ram ką przedstaw iono
w powiększeniu na ryc. C). B. SkanR M oczodołu. Przekrój strzałkowy.
Num ery odnoszą się do struktur opisanych na ryc. A. S - żyła oczna
górna; M - zatoka szczękowa; za pom ocą niepełnego okręgu zakreślono
pęjl^ąg^jjierw u wzrokowego. C. Powieka górna. Powieka składa się
z części rzęskowej, leżącej pow ierzchow nie oraz tarczkowej, leżącej
głębiej. Część rzęskowa jest pokryta skórą, zawiera w łókna części po­
wiekowej mięśnia okrężnego oka oraz rzęsy. Część tarczkowa pokryta
jest spojówką. Tarczki stanowią szkielet powiek i zawierają gruczoły
łojowe, które uchodzą na brzegu powieki.
 572 O C Z O D O Ł I GAŁKA O CZNA ROZDZIAŁ 7 / Głowa

M. re c tu s s u p e rio r

7.49 Gałka oczna i przyczepy mięśni

A. Przyczepy 4 mięśni prostych. W idok od przodu. B. Przyczepy 2
mięśni skośnych. W idok od tyłu.
ZW R Ó Ć U W A G Ę
Selera 1. Spojówka n ad twardówką jest luźna i pofałdow ana, natomiast nad
Tunica coniunctiva (odcięta)
rogówką stanowi ściśle przylegającą do niej warstwę.
2. O dpreparow ano 4 mięśnie proste, odsłaniając ich przyczepy do
przedniej części gałki ocznej, w odległości ok. 6-8 m m do ty łu od
miejsca przejścia twardówki w rogówkę.
3. Dwa mięśnie skośne przyczepiają się do tylno-bocznego kwadrantu
M. rectus M .rectus gałki ocznej. M ięsień skośny dolny leży p o d m ięśniem prostym
lateralis medialis dolnym. '

Pupilla
M rectus superior
Iris

M. obllquus superior
M. rectus inferior

Vagina externa nervi optici

M. rectus
M. rectus lateralis
medialis
Spatium Intervaglnale
subarachnoldeale

N. opticus

M. rectus Inferior

Tabela 7.2 Mięśnie gałki ocznej

Mięsień Przyczep początkowy Przyczep końcowy Unerwienie

dźwlgacz powieki górnej skrzydło mniejsze kości klinowej, tarczka 1skóra powieki górnej nerw okoruchowy; warstwa głęboka
do góry 1do przodu od kanału wzrokowego (mięsień tarczkowy górny) jest zaopatrywana
przez włókna współczulne

prosty górny

prosty dolny pierścień śclęgnisty wspólny

prosty boczny — — twardówka, blisko przejścia w rogówkę — nerw okoruchowy

prosty przyśrodkowy trzon kości klinowej nerw odwodzący

skośny górny ścięgno przechodzi przez pierścień nerw okoruchowy

śclęgnisty wspólny lub bloczek, nerw bloczkowy
następnie zmienia kierunek przebiegu
1wnika w twardówkę, poniżej przyczepu
mięśnia prostego górnego

skośny dolny przednia część dna oczodołu twardówka, przyśrodkowo od przyczepu nerw okoruchowy
mięśnia prostego bocznego

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 7 / Głowa O czo dół i g ałka o czna 573

M.obliquus
inferior
M. obliquus
Mm. abductores
M. rectus superior
medialis M. rectus
lateralis
Mm. adductores
M. rectus
superior
M. rectus
inferior

M oblquus M. oblquus
inferior superior
Mm. elevatores Mm. depressores
M. rectus M. rectus inferior
superior

M. rectus
superior
Mm. rotatores
mediales
M. obliquus
superior
M. obliquus
superior (inferior)
Mm. rotatores
M. rectus
superior (inferior)

M. rectus
inferior
Mm. rotatores
M. obliquus laterales
inferior

£ £ ¡¡1 Ruchy gałki ocznej wokół osi pionowej, poziomej i przednio-tylnej

A. Oś pionow a. W idok od góry. B. Oś poziom a. W idok od góry. C,
Oś przednio-tylna. W idok od góry i od przodu. N a przykładzie p ra­
wej gałki ocznej przedstaw iono rodzaje ruchu. Spośród 6 mięśni gałki
ocznej mięśnie proste: boczny i przyśrodkowy poruszają gałką oczną
tylko w zdłuż jednej osi, natom iast pozostałe mięśnie - w zd łu ż wszy­
stkich trzech osi. D odatkow o mięśnie skośne wysuwają gałkę oczną
do przodu, a mięśnie proste coląjąjąw głąb oczodołu. Do prawidłowej
klinicznej oceny czynności mięśni gałki ocznej niezbędne jest zbadanie
czynności każdego mięśnia w punkcie stanowiącym maksimum jego motli-
wościruchowych.

Tabela 7.3 Ruchy mięśni gałki ocznej

Mięsień Czynność Badanie kliniczne

Oś pionowa Oś pozioma 0 s p rz e d n i o - ty ln a (prosi się pacjenta, by spojrzał...)

prosty górny unosi przywodzi obraca przyśrodkowo w górę i w bok

prosty dolny obniża przywodzi obraca bocznie w dót i w bok

skośny górny obniża odwodzi obraca przyśrodkowo w dóf i do środka

skośny dolny unosi odwodzi obraca bocznie w górę i do środka

D o s tro n y
 574 O czo dół i g ałka o czna ROZDZIAŁ 7 / Głowa

Cornea

A ng ulus irid o co rn e a lis

Tęczówka (odsunięta)

S in u s v e n o s u s sc le ra e

C o rp u s cilia re
P rocessus cilia res S in u s v e n o s u s sc le ra e

C orpus cilia re Fibrae zo n u lares

(lig. Suspensorium
lentis) M. re ctus lateralis
A rte ria e e t w . co niunctivales

Corpus vitreum

Pars optica retinae

Choroidea
D iscus nervi M acula lutea
/
op tici /

V acjna externa
nervi optici S patium intervagina le su barachncxdeale
A rte ria e et
V. e t a. ce n tra lis retinae w . ciliares
N, opticus

V. episcleralis

A rte riae cilia res po ste rio re s breves V. vorticosa

e t v. cilia ris p o ste rio r brevis

V. ep isclera lis
Lam ina ch o ro id o ca p illa ris
A, cilia ris po ste rio r longa
A rte ria e cilia res po ste rio re s breves
A. e t v. ce n tra lis retinae
e tv . ciliaris p o ste rio r brevis
A. e tv . pialis
A, e tv . d u ra e m atris

7.51 Prawa gałka oczna. Przekrój poprzeczny

A. Budowa gaiki ocznej. B. N aczynia gałki ocznej. w ata substancja wypełniająca ciało szkliste leżące m iędzy soczewką
a siatkówką.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
3. Tętnica środkowa siatkówki (a. centralis retinae), gałąź tętnicy ocznej,
1. Gałka oczna (bulbus oculi) jest zbudow ana z trzech warstw. Warstwę jest tętnicą końcową. Naczyniów ka jest zaopatryw ana przez 6 z 8
zewnętrzną stanowi b ło n a w łóknista gałki ocznej (tiinica fibrosa bul- tętnic rzęskowych. N aczyniów ka odżywia pozbaw ioną naczyń ze­
bi), utw orzona przez tw ardów kę (selera) i rogówkę (cornea). W ar­ w nętrzną warstwę siatkówki. Dwie tętnice rzęskowe tylne długie
stwę środkową tw orzy b ło n a naczyniow a (tunica vasculosa bulbi), (po jednej na każdą stronę gałki ocznej) biegną m iędzy twardówką
zbudowana z naczyniówki (choroidea), ciała rzęskowego (corpus cilia­ i naczyniówką, gdzie łączą się z tętnicam i rzęskowymi przednim i,
re) i tęczówki (iris). Warstwę w ew nętrzną stanow i błona w ew nętrz­ które odchodzą od gałęzi mięśniowych.
na gałki ocznej (tunica interna bulbi). Błona w ew nętrzna zawiera
4. Ciecz w odnista jest wytw arzana przez wyrostki rzęskowe i odżywia
część w zrokową siatków ki, składającą się z części barw nikow ej
beznaczyniową siatkówkę i soczewkę. Ciecz w odnista odpływ a do
(stratum pigmentosum) i z części nerwowej (stratum nervosum).
zatoki żylnej tw ardów ki, zwanej kanałem Schlemma. W przypadku
2. Do struktur biorących udział w załam yw aniu światła należy: (a) ro ­ utrudnionego odpływu cieczy wodnistej ciśnienie w komorach oka wzra­
gówka, (b) ciecz w odnista (humor aquosus), która w ypełnia komorę sta, co doprowadza do jaskry (glaucoma).
przednią (camera anterior), leżącą do przodu od źrenicy, oraz kom o­
5. Cztery do pięciu żył wirowatych uch o d zi do żył rzęskowych tyl­
rę tylną (camera posterior), leżącą do tyłu od źrenicy, (c) soczewka
nych i żył ocznych.
(lens) oraz (d) ciecz szklista (humor vitreus) - przezroczysta galareto­

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa O czo dół i gałka o czna 575

Badanie dna oka. Oko prawe

A rteriola tem poralis
ZW RÓĆUW AGĘ: retinae superior
1. Tarcza nerwu wzrokowego, zwana plamką ślepą, to Vénula tem poralis
owalny obszar zbudow any z w łókien nerwowych. retinae superior
W idoczne są naczynia siatkówki, rozchodzące się
prom ieniście ze środka tarczy. Żyły siatkówki są
szersze niż tętnice. Discus nervi optlcl
2. Tętnica środkowa siatkówki (gałąź tętnicy ocznej)
Macula lutea
wchodzi do nerwu wzrokowego z tyłu gałki ocznej,
a następnie dzieli się na gałąź górną i dolną. Każda
z tych gałęzi dzieli się na gałąź przyśrodkową (no­ Vénula tem poralis
sową) i boczną (skroniową). retinae Inferior
3. Plam ka żó łta (macula lutea) stanow i okrągły, cie­ Arteriola tem poralis
mniejszy obszar położony na prawo od tarczy ner­ retinae Inferior
wu wzrokowego. Gałęzie naczyniowe siatkówki się­
gają do plam ki żółtej, ale nie dochodzą do jej części
środkowej, czyli dołka środkowego (fovea centralis).
4. D ołek środkow y stanow i zagłębienie w obszarze
najlepszego widzenia. Jest to miejsce pozbaw ione
naczyń, odżywiane przez naczyniówkę.

A. su pra troch le arls

A. supra orb ltalls

A. c ilia ris a n te rio rlo n g a

A. d o rs a lis nasi A. zy g o m atlcofaclalls

A. zyg o m a tlco te m p o ra lls

anterior Naczynia oka

A.
ethm oldalls A. c e n tra lis re tin a e A. Tętnica oczna. Widok od góry. B. Żyły oczne. Widok od
p o s te rio r strony bocznej.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):

A. m e n in g e a m e d ia
1. Tętnica oczna, która jest gałęzią tętnicy szyjnej wewnętrznej,
wchodzi do gałki ocznej przez kanał wzrokowy i objęta jest
oponową pochewką nerwu wzrokowego. Tętnica oczna za­
A. a c rim a is opatruje całą zawartość oczodołu.
A. c ilia ris p o s te rio r lo n g a
2. Tętnica środkowa siatkówki jest gałęzią końcową tętnicy
ocznej. Ze względu na końcowy charakter zaczopowanie tych na­
A. ophthalm lca
A. ca ro tis Interna czyń (np.przezzakrzep)objawiasięcałkowitąjednostronnąślepotą.
3. Sześć gałęzi tętniczych przechodzi poza gałką oczną. Są to:
(a) tętnica nadbloczkowa oraz (b) tętnica nadoczodołowa -
biegnące do okolicy czołowej, (c) tętnica grzbietowa nosa -
biegnąca do okolic twarzy, (d) tętnica łzowa - do powieki
(a przez swoją gałąź jarzmową także do policzka i okolicy
skroniowej), (e) tętnica sitowa przednia i (f) tętnica sitowa
V. su pra orb ltalls tylna - biegnące do jamy nosowej. Tętnice przechodząc po­
V. o p h th a lm ic a s u p e rio r za gałką oczną, posiadają liczne połączenia z gałęziami tęt­
nicy szyjnej zewnętrznej.

Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):
4. Żyła oczna górna i dolna stanowią istotne miejsce zespolenia
D roga odpływ u między krążeniem wewnątrz- i zewnątrzczaszkowym, ponie­
d o zatoki jam iste j waż z jednej strony uchodzą do zatoki jamistej, a z drugiej łą­
czą się z żyłą twarzową i nadoczodołową.
5. Żyła oczna górna biegnie z tętnicą oczną ijej gałęziami.
6. Ż yła oczna dolna biegnie w zdłuż dolnej ściany oczodołu
i uchodzi do zatoki jamistej (może się ona także łączyć z ży­
łą oczną górną przed ujściem do zatoki). Ponieważ tyka środ­
V. o p h th a lm ic a in fe rio r kowa siatkówki uchodzi do zatoki jamistej, zakrzepowe zapalełńe
Żył uchodzących do tej zatoki może być powodem przedostania
V. fa c ia lis się zakrzepu do żyły środkowej siatkówki. Wykrzepianie się
w małych żyłach siatkówki prowadzi do powolnej, bezbolesne]
utraty wzroku.

D o s tro n y
 576 O k o l ic a p r z y u s z n ic z o - ż w a c z o w a R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

N. a u rlc u lo te m p o ra lls

A. e t v. tem poralis su perficialis

Rami tem porales

Nodi lym phatici
nervi facialis
praeauriculares

A. transversa faciei

D uctus parotideus
N. facialis

N. auricularis posterior G landula parotidea

A. stylom astoidea
Ram us colli
nervi facialis

Ramus digastricus nervi facialis

A. au ricularis posterior

Venter posterior m uscull dlga strlcl

V. re trom an dlbularls

M. sternocle id om astoideu s

N. accessorius, n. vagus et n. hypoglossus

O ko lica p rzyu szn iczo -żw aczo w a - I. W id o k od s tro n y b oczn ej

(Porównaj ryc. 7.10, która przedstawia struktury pow ierzchow ne).
ZWRÓĆ UWAGĘ
1. Nerw twarzowy (n. facialis - N C VII) w ychodzi z otworu rylcowo-
-sutkowego, biegnie ku dołow i ok. 1 cm, a następnie zakręca do
przodu i wnika w obręb ślinianki przyusznej {glándula parotidea).
2 .G ałąź dw ubrzuścow a (ramus digastricus), odchodząca od nerw u
twarzowego, zaopatruje brzusiec tylny mięśnia dwubrzuścowego.
3. Tętnica rylcow o-sutkow a (a. stylomastoidea) odch o d zi od tętnicy
usznej tylnej (a. auricularis posterior) i towarzyszy nerwowi twarzo­
w em u w otworze rylcowo-sutkowym.
4. G ałąź szyi (ramus colli) nerwu twarzowego i żyła zażuchwowa (v. re-
tromandibuiaris) przechodzą na pow ierzchni brzuśca tylnego mięśnia
dwubrzuścowego.
5. W ęzły chłonne przedm ałżow inow e (nodi lymphatici praeauriculares)
leżą do p rzo d u od m ałżow iny usznej.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa O k o l ic a p r z y u s z n ic z o -z w a c z o w a 577

Ramus a u ricularis a n te rior M. tem poralis

arte riae te m p o ra lis su perficialis

Ramus zygom aticotem poralis

nervi zygom atici

Rami au riculares arte riae

au ricularis po sterion s
N. au ricularis m agnus

Os zygom aticum
(częściow o odcięta)

Ramus a u ricularis nervi vagi —

N. m assetericus
Lig. la te ra le e ta . m asseterica
(a rticu la tio te m p o ro m a n d ib u la ris)
Processus coronoideus
m andibulae

Ductus parotideus
Processus m astoideus

M. styloh yoideu s

V enter po ste rio r m usculi dig a strici

N. accessoriu s
V. iugu la ris interna
A, facialis

Ramus stern o cle id o m a sto id e u s

a rte riae o c cip ita lis M. m ylohyoideus

N .v a g u s

N. hypoglossus
Radix su p e rio r ansae ce rvica lis
A, ca ro tis externa

Okolica przyuszniczo-żwaczowa - I I .
W idok od strony bocznej
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Brzusiec tylny m ięśnia dw ubrzuścow ego (venłer posterior musculi di­
gastrici) w ychodzi i biegnie przyśrodkow o od w yrostka sutkowego
i od kąta żuchwy.
2. Przyśrodkow o od brzuśca tylnego m ięśnia dw ubrzuśc owego biegną:
żyła szyjna w ew nętrzna (v. iugularis interna), tętnica szyjna w ew nę­
trzn a (a. carotis interna), tętnica szyjna zew nętrzna (a. carotis externa)
i jej gałęzie: tętnica językowa (a. lingualis), tętnica tw arzowa (a. facia­
lis) i tętnica potyliczna (a. occipitalis) oraz nerwy: b łę d n y (n. vagus -
N C X), dodatkow y (n. accessorius - N C XI) i podjęzykowy (n. hypo­
glossus- N C X I I ) .
3. Mięsień skroniowy (m. temporalis) przyczepia się do w yrostka dzio-
biastego żuchwy.

D o s tro n y
 578 O k o l ic a p r z y u s z n ic z o -ż w a c z o w a R O Z D Z I A Ł 7 / Głowa

D iscus a rtic u laris

M eatus a c u sticu s e x te m u s
articu ia tio n is tem p o ro m a n d ib u la ris

R amus a u ricularis nervi vagi

N. a u riculotem po ralis
Rami pa rotidei nervi a u riculotem po ralis

Processus styloideu s
N. facialis M. stylog lossus

A, occip ita lis

A. ca ro tis externa
Ramus styloh yoideu s nervi fa cia lis

Ramus di g a stricus nervi facia lis M. styloh yoideu s

Processus tran sve rsu s atlantis

N. glossoph arynge us
V en te r p o sterior m uscuii dig a strici

N. accessoriu s A, pharyngea ascen dens

A ng ulus m andibulae
V. iugularis interna

A. ca rotis externa
N. v a g u s

A, ca ro tis interna N hypoglossus

A, ca rotis externa
R am us ste rn o c le id o m a sto id e u s a rte riae occip ita lis Radix su p e rio r ansae ce rvica lis

Okolica przyuszniczo-żwaczowa - III. W idok od strony bocznej

O dsunięto brzusiec tylny mięśnia dwubrzuścowego, nerw twarzowy i jego gałąź dwubrzuścową,
aby uw idocznić mięsień rylcowo-gnykowy (m. stylohyoideus), zaopatm jący go nerw i tętnicę szyjną
zewnętrzną.
Z W R Ó Ć UW AGĘ:
1. W linii łączącej wyrostek sutkowy i kąt żuchwy leży wyrostek poprzeczny kręgu szczytowego.
2. Przyśrodkowo od wyrostka rylcowatego i do przodu od wyrostka poprzecznego kręgu szczyto­
wego leżą: żyła szyjna w ew nętrzna, tętnica szyjna w ew nętrzna, nerw językowo-gardłowy (NC
IX), nerw b łęd n y (NC X), nerw dodatkow y (NC XI) oraz nerw podjęzykowy (NC XII).
3. Tętnica szyjna w ew nętrzna i zew nętrzna są oddzielone od siebie wyrostkiem rylcowatym.
4. Dwa nerwy biegnące w kierunku języka to: (a) nerw językowo-gardłowy (n. glossopharyngeus -
N C IX), który biegnie powyżej poziom u kąta żuchw y i przechodzi m iędzy tętnicą szyjną zewnę­
trzną a wewnętrzną; (b) nerw podjęzykowy (n. hypoglossus - N C XII), który biegnie poniżej po­
ziom u kąta żuchw y i przechodzi pow ierzchow nie w stosunku do tętnicy szyjnej wewnętrznej
i zewnętrznej. N erw podjęzykowy biegnie pow ierzchow nie w stosunku do wszystkich gałęzi tęt­
nicy szyjnej zewnętrznej, oprócz tętnicy potylicznej i jej gałęzi rylcowo-sutkowej.
5. G ałąź uszna nerwu błędnego (ramus auricularis nervi vagi) i nerw uszno-skroniowy (n. auriculotem­
poralis) unerwiają przewód słuchowy zewnętrzny i zew nętrzną powierzchnię b ło n y bębenkowej.
6. Podczas zabiegów chirurgiczfiych w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego należy zwrócić szczególną
uwagę na gałęzie nerwu twarzowego, które znajdują się w pobliżu stawu, oraz na gałęzie nerwu uszno-
-skroniowego,któregozaopa trują.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa S taw s k r o n i o w o -z u c h w o w y 579

Caput mandbulae
Fovea pterygoidea

Processus coronoideus
Collum mancłbulae

Tngonum retromolare

linea mylohyoldea Ungula mandibulae

Spina mentalis
Foramen mandibulae

Sulcus mylohyoideus

Tuberositas pterygoidea

Fovea submandlbularls

Fovea sublingualis
Fossa digastrica

Żuchwa
A. Powierzchnia zewnętrzna. Widok od strony bocznej. B. Po­
wierzchnia w ew nętrzna. W idok od strony przyśrodkowej. C.
Otw ór bródkow y (foramen mentale) w bezzębnej żuchwie. Wi­
dok od strony bocznej. Różnice położenia otworu bródkowego
w bezzębnej żuchwie związane są z zanikaniem części zębo-
dołowej po utracie zębów. W żuchwie bezzębnej otwór bródkowy
zbliza się do łuku zębodołowego, co prowadzi do bólu, a nawet
C
uszkodzenia nerwu bródkowego zpowodu uciskuprzezprotezę den­
tystyczną.

D o s tro n y
 580 S taw s k r o n i o w o -ż u c h w o w y ROZDZIAŁ 7 / Głowa

C a vita s
a rticu la ris
. Sinus cavernosus
M m . au riculares

G anglion trigem inale

M. tem poralis

A. e tv . tem poralis su perficialis A. ca ro tis interna

Tuba auditiva
Nodus lym phaticus
parotideus su perficialis
M. levator veli palatini

Rr. nervi fa cia lis

Spina o ssis sp henoidalis

N. au ricuiotem po ralis
M. p terygo id eus lateralis
A. e tv . transversa fa cie i

Nodus lym phaticus spheno m andibu ia re

pa rotideu s profund us M. pterygo id eus m edial is
e tv . m axillaris
C ollum m andibulae
LATERALIS M ED IA LIS

Staw skroniow o-żuchw ow y

A. Przekrój czołowy. B. Staw skroniowo-żuchwowy i w ięzadło rylcowo-
-żuchwowe. Widok od strony bocznej. Torebka stawu skroniowo-żuch-
wowego przyczepia się do brzegów powierzchni stawowej dołu żuchwo­
wego kości skroniowej i w okół szyjki żuchwy. Staw jest wzm ocniony
dodatkowo przez więzadło boczne. C. Więzadło klinowo-żuchwowe i ryl-
cowo-żuchwowe. Widok od strony przyśrodkowej. Więzadło klinowo-żuch­
wowe biegnie od kolca kości klinowej do języczka żuchwy, a w ięzadło
rylcowo-żuchwowe łączy wyrostek rylcowy z kątem żuchwy.
ZW R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Krążek stawowy (discus articularis) przyczepia się bocznie i przy­
środkowo do szyjki żuchwy. Do brzegu przedniego krążka stawo­
wego przyczepia się część mięśnia skrzydłowego bocznego (m. pte-
rygoideus lateralis).
2. W obrębie dołu żuchwowego część kości skroniowej, która oddziela gło­
wę żuchwy i krążek stawowy od d ołu środkowego czaszki, jest naj­
cieńsza w części środkowej i znacznie grubsza na obwodzie.
3. Kolec kości klinowej (spina ossis sphenoidalis) znajduje się tuż przy
przyśrodkowym brzegu d ołu żuchwowego. Bocznie od niego biegną
dwie gałęzie nerwu uszno-skroniowego.
4. Trąbka słuchow a (tuba auditiva) posiada szczelinowate światło. Poni­
żej trąbki znajduje się mięsień dźwigacz podniebienia miękkiego (m.
levator veli palatini).
5. Blaszka opony twardej oddziela zwój trójdzielny (ganglion trigemina­
le) od tętnicy szyjnej wewnętrznej.
6. Tętnica i żyła szczękowa przechodzą po przyśrodkowej stronie szyj­
ki żuchwy.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 7 / Głowa S taw sk ron iow o -zuchwowy 581

Incus
Cavitas articularis,
D iscus articu la ris C avitas articularis,
p ars in ferior

T u b e rcu lu m articu la re

M. pterygo id eus lateralis

P O S TE R IO R A N T E R IO R

MancSbula

P rocessus styloideu s

Staw skroniowo-żuchwowy. Przekrój strzałkowy

Schemat (A, B) i obraz RM (C, D) elementów stawu skroniowo-żuch-
wowego przy zam kniętych i otwartych ustach. W stawie skroniowo-
-żuchwowym krążek stawowy dzieli jam ę stawową na piętro górne
i dolne. W zw iązku z tym występują dwie b ło n y maziow e. Jedna
z nich wyściela powierzchnię w ew nętrzną torebki stawowej powyżej,
a druga poniżej krążka. Podczas ziewania lub gryzienia dużych kęsów po­
karmuskurczmięśnia skrzydłowego bocznego może spowodowaćprzemiesz­
czenie głowy żuchwy przed guzek stawowy. Dochodzi w ten sposób do
zwichnięcia stawu; w tym położeniu usta pozostaję szeroko otwarte i nie
można ich zamknąć.

Fossa C aput T ub erculum Discus

m a nd ib ularis m a n d ib u la e fH J articu la re articularis (D)

Tabela 7.4 Ruchy w stawie skroniowo-żuchwowym

Ruchy Mięśnie (m.=mięsień, m.=muscuius)

unoszenie (elevatio) m. skroniowy, m. żwacz (m. masseter),

m. skrzydłowy przyśrodkowy
(m. pterygoideus media lis)

opuszczanie (depressio) m. skrzydłowy boczny

(m . pterygoideus lateralis),
mięśnie nadgnykowe i podgnykowe3
(mm. suprahyoideietmm . infrahyoidei)

wysuwanie (protrusio) m. skrzydłowy boczny

(m . pterygoideus lateralis),
m. żw aczf m . m asseter),
m. skrzydłow y przyśrodkowy*5
(m . pte ryg o id e u s m edialis)

cofanie ( re tra ctio ) m . skron io w yfm . te m p o ra lis )-

część w łókien tylnych o przebiegu skośnym
i prawie poziom ym , m. żw acz (m . m asse te r)

obrót na zewnątrz i do wewnątrz m. skroniow y (m . te m p o ra lis) poje dnej

(e xo ro ta tio e te n d orota tio) stronie, m ięśnie skrzydłow e
(m m .p terygoidei) po stronie przeciw nej,
m. żw aczf m. m asse te r)

aOpuszczanie żuchwy odbywa się zwykle pod wpływem siiy ciążenia - mięśnie wspomagają nich opuszczania
w przypadku pokonywania oporu.
bGłównym mięśniem działającym podczas wysuwania żuchwy jest mięsień skrzydłowy boczny. Pozostałe dwa
mięśnie pełnią rolę wspomagającą.

c Usta z a m k n ię te D Usta otw arte

Do s tr o n y
 582 D ół p o d s k ro n io w y R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

P rocessus Pars squam osa Ala m alor

T u b erculum T ub erculum zy g o m a ticu s ossis tem poralis o ssis sp heno id alis
re troarticulare a rticu la re ossis tem poralis

Sulcus arteriae te m p o ra lis m ediae

Processus te m p o ra lis
Crista supram astoldea ossis zygom atici

M eatus acusticus externus

Spina supram eatica

Facies
Fissura tym panom astoidea infratem po ralis
Maxilla
Facies
a n te rio r _
Processus m astoideus

Pars tym panica ossis te m p o ra lis

P rocessus
styloideus

P rocessus co ron oideus

• C aput C oiium A ng ulus Ram us | Incisura m andlbulae

m and lb ulae

7.60 Dół podskroniowy - 1. Widok od strony bocznej

ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Gałąź żuchwy tworzy ścianę boczną dołu podskroniowego.
2. Łuk jarzm ow y (arcus zygomaticus) jest utw orzony przez w yrostek jarzm ow y kości skroniowej
(processus zygomaticus ossis temporalis) oraz przez w yrostek skroniow y kości jarzmowej (processus
tempora lis ossis zygomatici).
3. Wyrostek jarzm ow y kości skroniowej stanowi granicę między d o łem skroniowym (ibssa tempo­
ralis) i dołem podskroniow ym (fossa infratemporalis).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa D ół p o d s k ro n io w y 583

C rista infratem poralis

T ub erculum articu la re Fissura orbitalis inferior

Facies a rtic u laris

(fossa m andibularis)

Foram en sphenopalatinum
pterygopalatina

Fissura pterygom axillaris

Processus inferior
te g m e n is tym pani

Foram ina alveolaria

Pars tym p a n ic a ossis te m p o ra lis

Processus pyram idalis
ossis palatini
Foram en sp in osum

Spina ossis sp h e n o id a lis

F o ram en ovale

Lam ina la te ra lis

proce ssu s pterygo id ei

H am ulus p terygo id eus

7.61 Dół podskroniowy - II. Widok od strony bocznej

U sunięto żuchwę i część łuku jarzmowego.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Blaszka boczna wyrostka skrzydłowatego (lamina lateralis processus
pterygoidei) tworzy ścianę przyśrodkową dołu podskroniowego.
2. Podążając ku górze w zdłuż tylnego brzegu blaszki bocznej wyrost­
ka skrzydłowatego, m ożna dojść do otworu owalnego (foramen ova­
le), który znajduje się w ścianie górnej dołu podskroniowego (fossa
4. Przednia i zaokrąglona ściana dołu podskroniowego utworzona jest
infratemporalis). Do tyłu i bocznie od otworu owalnego, w obrębie
kolca kości klinowej, znajduje się otwór kolcowy (foramen spino­
sum). Ściana górna dołu podskroniowego oddzielona jest od dołu
skroniowego grzebieniem podskroniow ym (crista infratemporalis).
3. Wyrostek piram idow y (processus pyramidalis) kości podniebiennej
oddziela dolną część blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego od
pow ierzchni podskroniowej szczęki. G órna część blaszki bocznej
wyrostka skrzydłowatego oddzielona jest od kości szczękowej przez
szczelinę skrzydłowo-szczękową (fissura pterygomaxillaris), która pro­
wadzi do d ołu skrzydłow o-podniebiennego (fossa pterygopalatina).
W ścianie przyśrodkowej d ołu skrzydłowo-podniebiennego znajduje
się otw ór klinow o-podniebienny (foramen sphenopalatinum), który
prowadzi do jamy nosowej.
przez powierzchnię podskroniową szczęki (facies infratemporalis maxil­
lae). W ścianie tej znajdują się dwa (lub więcej) otwory zębodołowe
(foramina alveolaria) dla naczyń i nerwów zębodołowych górnych tyl­
nych. W górnej części d ołu podskroniowego znajduje się szczelina
oczodołowa dolna (fissura orbitalis inferior).

D o s tro n y
 584 D oł podskroniow y ROZDZIAŁ 7 / Głowa

N. m axilla ris

A. tem poralis profunda A. infrao rbitalis

anterior e t posterior,
nn. tem porales profundi

N. auriculotem poralis

A. a lv e o la ris s u p e rio r
p o ste rio r e t nervus
A. m asseterica
et n. m assetericus alveolaris su p e rio r posterior

M. pterygoideus lateralis

A, tem poralis superficialis

A. e t n e rv u s b u c c a lis
A. m axilla ris

D uctus parotideus
A, ca rotis externa
G landulae bu cca les

M. bu ccinator

Lig. sp heno m andibu la re

Ram i g in g iv a le s
N. m ylohyoideu s inferiores

A . e tn . a lv e o la ris in fe rio r

M. p terygo id eus m edialis

N. lingualis

Dół podskroniowy. Struktury powierzchowne. Widok od strony bocznej

ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Widoczny jest mięsień skrzydłowy boczny i przyśrodkowy (m. ptery­
goideus latera lis et medialis) oraz mięsień policzkowy (m. buccinator).
2. Nerw szczękowy (n. maxillaris - N C V,) oddaje gałęzie zębodołowe
górne tylne (rr. alveolares superiores posteriores).
3. W dole podskroniowym leżą gałęzie czuciowe i ruchowe nerwu żu­
chwowego (n. mandibularis - N C V,).
4. Wykorzystując topografię mięśnia skrzydłowego bocznego w prze­
biegu tętnicy szczękowej, stanowiącej silniejsze odgałęzienie końco­
we tętnicy szyjnej zewnętrznej, wyróżnia się trzy odcinki. W pierw­
szej części tętnica szczękowa oddaje gałęzie towarzyszące gałęziom
nerwu żuchwowego - tętnice zębodołow e dolne. W drugiej części
oddaje gałęzie do mięśni, a w trzeciej - tętnicę podoczodołow ą (a.
D o s tro n y
infraorbitalis) oraz tętnice zębodołowe górne tylne (aa. alveolares supe­
riores posteriores), które towarzyszą gałęziom nerwu szczękowego.
5. M ięsień policzkow y (m. buccinator) przebijają: przew ód ślinianki
przyusznej, przew ody gruczołów policzkowych i gałęzie czuciowe
nerwu policzkowego.
6. Mięsień skrzydłowy boczny (m. pterygoideus lateralis) rozpoczyna się
dwiema głowami. G łow a górna rozpoczyna się na pow ierzchni ze­
wnętrznej blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego oraz na guzie
szczęki, a dolna - na pow ierzchni podskroniowej skrzydła większe­
go kości klinowej. Obie głowy kończą się w dołku skrzydłowym (fo­
vea pterygoidea) wyrostka kłykciowego żuchwy oraz na krążku sta­
wowym stawu skroniowo-żuchwowego.
ROZDZIAŁ 7 / Głowa D o ł PODSKRONIOWY 585

N. maxillaris

Nn. tem p o ra le s profundi

N. m assetericu s

N. p terygo id eus lateralis

N. m and ib ularis
(fo ra m e n ovale) A. e t n. infraorbitalis

R am i a lve olare s
A. m e n in g e a m e d ia superio res posteriores
(foram en sp in osum ) A. pa la tina m aior

N. au ricu lo te m p o ra lis Lam ina lateralis processus pterygoidei

C ho rda tym pan i “ Ram i gingivales su periores

Lig. sp heno m andibu la re

N. bu cca l is
A. m a xilla ris

N. a lv e o la rls in fe rio r

N. p terygo id eus m edialis

A. m a xilla ris
N. m ylohyoideu s

M. p te ryg o id e u s m edialis
M. bu ccinator

R am i g in g iv a le s in fe rio re s

N. lingualis

I -----------------
52121 Dół podskroniowy. Struktury gtębokie. Widok od strony bocznej
U sunięto mięsień skrzydłowy boczny oraz większość gałęzi tętnicy Od nerwu zębodołowego dolnego odchodzi nerw żuchwowo-gny-
szczękowej. kowy (n. mylohyoideus), który zaopatruje mięsień żuchwowo-gny-
kowy i brzusiec przedni mięśnia dwubrzuścowego. Nerw języko­
ZW RÓĆUW AGĘ:
wy łączy się ze struną bębenkową (chorda tympam), która prowadzi
1. Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy rozpoczyna się w dole skrzy­ wydzielnicze w łókna przywspółczulne i w łókna smakowe z części
dłow ym (fossa pterygoidea), na blaszce bocznej wyrostka skrzydło- pośredniej nerwu twarzowego (NC VIIa).
watego oraz na wyrostku piram idow ym kości podniebiennej.
6. Widoczne są nerwy zaopatrujące 4 mięśnie żuciowe (mięsień żwacz,
2. Tętnica szczękowa (a. maxillaris) i nerw uszno-skroniowy (n. auri-
mięsień skroniowy oraz mięsień skrzydłowy boczny i przyśrodko­
culotemporalis) przechodzą m iędzy w ięzadłem klinow o-żuchw o-
wy). Nerw policzkowy (gałąź nerwu żuchwowego) prowadzi włók­
wym a szyjką żuchwy.
na czuciowe, natom iast w łókna ruchowe do mięśnia policzkowego
3. Nerw żuchwowy (NC V,) wchodzi do dołu podskroniowego przez wysyła nerw twarzowy za pomocą gałęzi policzkowych.
otwór owalny, razem z gałęzią dodatkową tętnicy oponowej środ­
7. Gałęzią końcową nerwu żuchwowego (NC V,) jest nerw podoczo-
kowej (r. accessoriusarteriaemeningeaeaccessoriae).
dołowy (n. infraorbitalis), który przechodzi przez szczelinę oczodo­
4. Tętnica oponowa środkowa (a. meningea media) wraz z jednoim ien- łow ą dolną (flssura orbitalis inferior) i biegnie w bruździe podoczo-
ną żyłą (niewidoczna na rycinie) przechodzą przez otwór kolcowy. dołowej (sulcus infraorbitalis).
5. Nerw zębodołowy dolny (n. aheolaris inferior) i nerw językowy (n.
lingualis) biegną w d ó ł na mięśniu skrzydłowym przyśrodkowym.

D o s tro n y
 586 Dół p o d s k ro n io w y R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Tabela 7.5 Mięśnie żuciowe

Mięsień Przyczep początkowy Przyczep końcowy Unerwienie Czynność

skroniow yfij powierzchnia dołu skroniowego wierzchołek i powierzchnia nera/y skroniowe głębokie - unosi żuchwę, zwiera zęby
i blaszka głęboka powięzi przyśrodkowa wyrostka dziobiastego gałęzie nera/u żuchwowego (NC V,) szczęki i żuchwy; włókna tylne
skroniowej żuchwy oraz brzeg przedni gałęzi cofajążuchwę po wysunięciu
żuchwy

żwacz(2) dolny brzeg i powierzchnia powierzchnia boczna gałęzi żuchwy nerw żwaczowy - gałąź nera/u unosi i wysuwa żuchwę, zwierając
przyśrodkowa i guzowatość żwaczowa żuchwowego w ten sposób zęby szczęki i żuchwy;
łuku jarzmowego włókna głębokie cofajążuchwę

skrzydłowy boczny (3) głowagórna:

powierzchnia podskroniowa
i grzebień podskroniowy skrzydła
większego kości klinowej;
głowa dolna:
powierzchnia boczna blaszki
bocznej wyrostka
skrzydłowatego
dołek skrzydłowy wyrostka kłykciowego nerw skrzydłowy boczny - działając obustronnie, wysuwają
żuchwy, krążek stawowy i torebka gałąź nera/u żuchwowego i obniżają żuchwę; działając
stawu skroniowo-żuchwowego naprzemiennie jednostronnie mogą
wykonywać ruchy obrotowe
do wewnątrz i na zewnątrz

skrzydłowy przyśrodkowymi
dół skrzydłowy, wyrostek piramidowy
kości podniebiennej oraz guz szczęki
guzowatość skrzydłowa
nerw skrzydłowy przyśrodkowy -
gałąź nerwu żuchwowego
wspólnie z mięśniem żwaczem
i skroniowym unosi żuchwę oraz
zwiera zęby szczęki i żuchwy;
działając obustronnie biorą
udział w wysuwaniu żuchwy;
działając naprzemiennie wykonują
ruchy obrotowe do wewnątrz
i na zewnątrz (żucie)

Lingua

Dens molaris

Vestibulum oris

M. buccinator

Kęs pokarmu
7.64 Przekrój czołowy przez jamę ustną
i mięsień policzkowy. Widok od tyłu
Corpus mandibulae
Język (lingua) wraz z mięśniem policzkowym (m. buccinator) utrzym u­
ją pokarm między pow ierzchniam i żucia (facies occlusalis) zębów trzo­
nowych górnych i dolnych. Mięsień policzkowy jest unerwiony przez
gałąź policzkową nerwu twarzowego (NC VII), a mięśnie wewnętrz­
M. hyoglossus M. genioglossus ne języka - przez nerw podjęzykowy (NC. XII).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa D ó ł podskroniow y 587

A. te m p o ra lis p ro fu n d a
an te rio r e t posterior
R am us a c ce s so riu s
A. m eníng ea m edia
in fra o rb ita lis
A. ty m p a n ic a a n te rio r

A .s p h e n o p a la tin a

A. alve olaris
M eatus su p e rio r posterior
acusticus extern us
Fossa
A. au ricu la ris pterygopalatina A. m a xilla ris
profunda

A, tem poralis A. a lve o la ris in fe rio r

su perficialis Foram en m andibulae
A. m axillaris
A. pa la tina
A. a lv e o la ris in fe rio r de sce nden s Ram us m entalis

A. c a ro tis e x te rn a A. b u c c a lis

A. m a s s e te ric a R am us p te ry g o id e u s

Gałęzie tętnicy szczękowej. Widok od strony bocznej

A. D ół podskroniowy. B. Żuchwa. 3. Gałęzie drugiego odcinka zaopatrują mięśnie żuciowe, oddając tęt­
nicę żwaczową (a. masseterica), tętnice skroniowe głębokie (aa. tem­
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
porales projundes), gałęzie skrzydłowe (rr. pterygoidei). Mięsień po­
1. Tętnica szczękowa (a. maxillaris) odchodzi od tętnicy szyjnej ze­ liczkowy jest zaopatrywany przez tętnicę policzkową (a. buccalis).
wnętrznej na poziomie szyjki żuchwy. Może ona przechodzić przy­
4. Gałęzie trzeciego odcinka: tętnica zębodołowa górna tylna (a. alveo­
środkowo lub bocznie od mięśnia skrzydłowego bocznego, który
laris superiorposterior), tę tn icap o d o czo d o ło w a (a. infraorbitalis), tęt­
topograficznie dzieli ją na 3 odcinki.
nica podniebienna zstępująca (a. palatina descendens) i tętnica klino­
2. Gałęzie pierwszego odcinka przechodzą przez otwory lub kanały wo-po dniebienna (a. sphenopalatina) odchodzą przed wejściem do
kostne. Tętnica uszna głęboka (a. auricularis profunda) biegnie do d ołu skrzydłowo-podniebiennego lub w jego obrębie. Tętnica pod­
przew odu słuchowego zewnętrznego, tętnica bębenkowa przednia niebienna zstępująca dzieli się na tętnicę podniebienną większą i tęt­
(a. tympanica anterior) do jamy bębenkowej, tętnica oponowa środ­ nice podniebienne mniejsze (a. palatina maior et aa. palatinae minores).
kowa (a. meningea media) i gałąź dodatkowa (r. accessorius) do d ołu Tętnica klinow o-podniebienna dzieli się na tętnice nosowe tylne
środkowego czaszki, a tętnica zębodołowa dolna (a. alveolaris infe­ boczne (arteriae nasalesposteriores latérales) i gałęzie przegrodowe tyl­
rior) do kanału żuchwy. n e ( ram iseptalesposteriores).

Nervi te m p o ra le s profund i
N. ophthalm icus
(N C V ,)

N. m axillaris
(N C V 2)

N. au ricu lo te m p o ra lis

— N. infraorbitalis
N. m a n d ib u la ris (N C V g )
Nervi alveolares
superiores posteriores

G anglion
pterygopalatinum
Nerw szczękowy N. p a la tinusm aior
i żuchwowy. Widok e tn n . palatini m inores
M. pterygoideus lateralis
od strony bocznej C ho rda tym pan i

Gałęzie nerwu szczękowego (NC V2) N. buccalis

i nerwu żuchwowego (NC V3) biegną
razem z gałęziam i trzech odcinków N. a lve o la ris in fe rio r N. lingualis
tętnicy szczękowej.

D o s tro n y
 588 Dût SKRZYDŁOWO-PODNIEBIENNY ROZDZIAŁ 7 / Głowa

Glandula lacrimalis
N. maxiilaris

Ramus meningeus Ramus communicans cum nervo zygomatico

N. zygomaticus

N. infraorbitalis

Ramus alveolaris superior anterior

Ganglion pterygopalatinum
(fossa pterygopalatina)
N. palatinus maior
et nervi palatini minores

Rami alveolares
superiores posteriores

Ramus alveolaris superior medius

Sinus maxiilaris Ganglion
pterygopalatinum
N. maxiilaris

A. et n. infraorbital is

maxiilaris

N. nasopalatinus Ramus alveolaris superior

posterior, a. alveolaris
superior posterior
A, sphenopalatina Ramus nasal is posterior
superior lateralis,
a. nasalis posterior lateralis

A, nasalis
posterior inferior lateralis
Septum nasi
N. palatinus maior et nn. palatini
minores, a. palatina descendens
(canalis pterygopalatinus)
Canalis pterygopalatinus

Arteriae palatinae minores

N. petrosus
et nervi palatini minores
maior
Ganglion
geniculi A. palatina maior
N. facialis Palatum durum et n. palatinus maior
(NC VII) N. maxiilaris

| Dółskrzydłowo-podniebienny
N. infraorbitalis
A. N erw szczękowy (n. maxillańs). W idok od strony bocznej. B.
Ganglion N erw y nosow o-podniebienne (nn. nasopalatini) oraz nerw pod-
pterygopalatinum niebienny większy i nerw y p o dniebienne mniejsze (n. palatinus
Processus m aior et nn. palatini minores). W idok od ty łu . Przekrój czaszki
mastoideus przez jam y nosowe, d ó ł skrzydłow o-podniebienny i kanał pod-
niebienny większy. C. N erw k an a łu skrzydłowego (n. canalispte-
N. palatinus maior
rygoidei). W idok od strony bocznej. D. D ó ł skrzydłow o-podnie­
et nn. palatini minores
Foramen bienny. W idok od p rzo d u po odpreparow aniu części kości oczo­
stylomastoideum dołu. E. N erw szczękowy. W idok od p rzo du po odpreparowaniu
Membrana N. petrosus profundus części kości oczodołu i zatoki szczękowej.
tympanica

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa Dot sk rz y d ło w o -p o d n ie b ie n n y 589

Fissura orbitalis superior

Sinus frontalis
Foramen rotundum
Labyrinthus ethmoidalis
Canalis pterygoideus (cellula ethmoidalis)

Canalis palatovaginalis
Canalis palatinus maior

Processus pterygoideus

Fissuraorbitalisinferior

Foramen sphenopalatinum

Septum nasi

Sinus maxillaris

ZWRÓĆ UWAGĘ (E):

1.Nerw szczękowy (n. maxUaris - NC V,) N. lacrimalis
wchodzi do dołu skrzydłowo-podniebien- etglandula lacrimalis
nego (fossa pteiygopalatina) przez otwór
okrągły (foramen rotundum).
2. W obrębie dołu skrzydłowo-podniebien-
nego od nerwu szczękowego odchodzą:
nerwy skrzydłowo-podniebienne (nn. pte-
rygopalatim), które stanowią korzeń czu­
N. canalis pterygoidei
ciowy zwoju skrzydłowo-podniebiennego
(ganglion pterygopalatinum), oraz nerw jarz­
mowy (n. zygomaticus), który dzieli się na
gałąź jarzmowo-twarzową (r. zygomaticofa- N. pharyngeus
cialis) i jarzmowo-skroniową (r. zygomati-
cotemporalis). Rami nasales posteriores
3. Nerw szczękowy opuszcza dół skrzydło­ superiores laterales
wo-podniebienny przez szczelinę oczodo­ etn. nasopalatinus
łową dolną, stając się nerwem podoczodo- N' zygomaticus:
łowym (n. infra orbitalis). r zygomaticotemporalis Ganglion pterygopalatinum
. ,,,,,, . , etr.zygomaticofacialis
4. Włókna czuciowe nerwu szczękowego, kto- N. palatinus mabr
re zaopatrują jamę nosową, podniebienie, ert nervi palatini minores
migdałki, zęby oraz dziąsła wychodzą ze
zwoju skrzydłowo-podniebiennego. Włók­ Nervi alveolares superiores
na te przechodzą przez zwój skrzydłowo-
-podniebienny jedynie „tranzytem", ponie­
waż są w istocie dendrytami komórek two­
rzących zwój trójdzielny.
5. Włókna przywspółczulne do zwoju skrzyd­
łowo-podniebiennego prowadzi nerw ska­
listy większy, tworząc w końcowym odcin­
ku, razem z nerwem skalistym głębokim
(prowadzącym włókna współczulne), nerw
kanału skrzydłowego (n. canalis pterygoidei).
Włókna zazwojowe biegną do gruczołu łzo-
wego przez gałąź łączącą z nerwem jarzmo­
wym (r.communicanscumnerwzygomatiko). N. infraorbitalis

D o s tro n y
 590 J ęzyk R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

M. constrictor
pharyngis superior Lamina praevertebralis
Arcus palatopharyngeus
fasciae cervicalis
Cavitas pharyngis

M. longus capitis N. accessorius,

V. iugularis interna

M. sternocleidomastoideus N. vagus
Glandula parotidea
Vagina carotica
.. hypoglossus
M. digastricus
V. retromandibuiaris
(venter posterior)
N. glossopharyngeus
M. stylohyoideus A. carotis externa
A, carotis interna
M. styloglossus
Ganglion cervicale
superius
M. pterygoideus medialis
Spatium parapharyngeum

Tonsilla palatina
N. alveolaris inferior
Ram us m andibulae
M. masseter
N. lingualis
M. stylopharyngeus

V. facialis
M. constrictor pharyngis superior
Glandulae
buccales
M. palatoglossus
(arcus palatoglossus)

A. facialis

M. buccinator

i -----------------
K Z Ü 3 Jama ustna i grzbiet języka
A. Jama ustna (cavitas oris). Przekrój poprzeczny. B. Grzbiet języka.
Widok od góry.
ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
1. Mięsień żwacz (m. masseter) przyczepia się do powierzchni bocznej
kąta żuchwy (guzowatość żwaczowa), natomiast mięsień skrzydłowy
przyśrodkowy (m. pterygoideus medialis) - do powierzchni przyśrod­ Epiglottis
kowej kąta żuchwy (guzowatość skrzydłowa). Tuż poniżej mięśnia
Tonsilla linguaSs
skrzydłowego przyśrodkowego biegnie nerw językowy (n. lingualis).
2. G ardło (pharynx) jest spłaszczone w płaszczyźnie przednio-tylnej.
Migdałek podniebienny (tonsilla palatina) leży na bocznej ścianie M. palatopharyngeus
gardła. Loża m igdałka podniebiennego jest utw orzona przez mię­
sień zwieracz górny gardła (m. constrictor pharyngis superior) i mię­ Tonsilla palatina
sień po dniebienno-gardło wy (m. palatopharyngeus).
3. Przestrzeń zagardłowa (spatium retropharyngeum), na tym preparacie M. palatoglossus
otwarta od góry, pozwala na skurcze i rozkurcze gardła podczas poły­
kania. Przestrzeń ta jest zamknięta od strony bocznej przez pochewkę Foramen caecum linguae
naczyń szyjnych (vagina carótica) i ograniczona od tyłu przez blaszkę
Sulcus terminalls
przedkręgo wąp o więzi szyi (lam in apraevertebralisfasciaecervicalis).
4. N a wyrostku rylcowatym (processus styloideus) przyczepia się mięsień Papillae val latae
rylcowo-gnykowy (m. stylohyoideus) unerwiony przez nerw twarzowy
(NC VII), mięsień rylcowo-gardłowy (m. stylopharyngeus) unerwiony Papillaefoliatae
przez nerw językowo-gardłowy (NC IX), oraz mięsień rylcowo-języ- Papillae filiformes
kowy (m. styloglossus) unerwiony przez nerw podjęzykowy (NC XII).
ZWRÓĆ UWAGĘ (B):
5. Otwór ślepy języka (foramen cecum linguae) jest górnym zakończe­ Papillae conicae
niem pasma tarczowo-językowego (tractus thyroglossus), które stano­
wi pozostałość pierwotnego przew odu tarczowo-językowego (duc­
tus thyroglossus). Otwór ten leży w miejscu połączenia się ram ion
bruzdy krańcowej (sulcus terminalis). Bruzda krańcowa oddziela to­ Papillae fungiformes
pograficznie 2/ 3 przednie od '/, tylnej części języka.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 7 / Głowa Język 591

Glandula lingualis
anterior
M. longitudinale
superior
Apex linguae ■

Foramen caecum
Glandula linguae
sublingualis

Tonsllla lingualis

Spina mentalis

Os hyoldeum

Platysma

M. dlgastrlcus

M. mylohyoideus

M. genlohyoldeus

| Język i dno jamy ustnej. Przekrój strzałkowy. Widok od strony przyśrodkowej

z w ró ć u w a g ę 2. G ru czo ł językowy p rzed n i jglandula lingualis anterior) przykryty
1. Język jest narządem zbudow anym głównie przez mięśnie. Mięśnie jest w arstw ą m ięśni. Przew ody wyprowadzające tego gruczołu
zew nętrzne zmieniają położenie, a mięśnie w ew nętrzne zmieniają otwierają się poniżej języka i nie są w idoczne na tym preparacie,
kształt języka. N a preparacie widoczny jest mięsień bródkowo-ję-
zykowy (mięsień zew nętrzny języka) oraz mięsień p o d łu żn y górny
(mięsień w ew nętrzny języka).

Processus styloldeus

Lig. stylohyoldeum

M. styloglossus

M. genloglossus
M. hyoglossus
Mandibula '

Os hyoldeum

Tabela 7.6 Mięśnie zewnętrzne języka

Mięsień’ Przyczep początkowy Przyczep końcowy Unerwienie Czynność

bródkowo-językowy górna powierzchnia kolca bródkowegc obniża język; jego część tylna
wysuwa język

gnykowo-językowy trzon 1 róg większy kości gnykowej grzbiet języka 1trzon kości gnykowej obniża 1cofa język
— nerw podjęzykowy (NC XII)
rylcowo-językowy wyrostek rylcowaty 1wlęzadło brzeg 1część dolna języka cofa język 1podciąga go ku górze,
rylcowo-gnykowe tworząc rynienkę dla pokarmu
podczas połykania

‘ Mięsień podnleblenno-językowy, patrz tab. 7.7.

D o s tro n y
 592 J ęzyk ROZDZIAŁ 7 / Głowa

Glandula submandibularis (pars profunda)

M. p te ryg o id e u s m edialis

M. stylog lossus

N. glossoph arynge us
G landula sublingualis
Plica sublingualis
M. stylop harynge us

Lig. styloh yoideu m

M. c o n s tric to r pharyngis m édius

N. hypoglossus

A, lingualis

M. hyoglossus

M. genioglossus Os hyoideum
M. m ylohyoideus

— -------------
I Ślinianka podjęzykowa i podżuchwowa. Widok od strony przyśrodkowej
Odpreparowano język. Zachowano położenie mięśnia bródkowo-gnyko-
wego (m. geniohyoideus) i mięśnia zwieracza środkowego gardła (m. con­
strictor pharyngis medius) oraz fragment odciętego brzegu błony śluzowej.
Z przodu preparatu widoczny jest przecięty mięsień bródkowo-gnyko-
wy (m. genioglossus), u dołu - przecięty mięsień gnykowo-językowy (m.
hyoglossus), a z tyłu - mięsień rylcowo-językowy (m. styloglossus).
ZW R Ó Ć U W AG Ę:
1. Nerw językowy (n. lingualis) biegnie między mięśniem skrzydłowym
przyśrodkowym (m. pterygoideus medialis) a gałęzią żuchwy (ramus
mandibulae), następnie krzyżuje od dołu przewód ślinianki podżuch-
wowej (ductus submandibularis).
2. Nerw podjęzykowy (n. hypoglossus) jest oddzielony od tętnicy języko­
wej (a. lingualis) przez mięsień gnykowo-językowy (m. hyoglossus).
3. Część głęboka ślinianki podżuchwowej leży w kącie między nerwem
językowym a przew odem ślinianki podżuchwowej. Obie te struktury
oddzielają ją od ślinianki podjęzykowej (glandula sublingualis).
4. Ujście przew odu ślinianki podżuchwowej (ductus submandibularis)
widoczne jest na przednim końcu fałdu podjęzykowego (plica sub­
lingualis).
5. Przewód ślinianki podżuchwowej przylega do powierzchni przyśrod­
kowej ślinianki podjęzykowej i łączy się z przewodem dodatkowym
(ductus accessorius), biegnącym z części dolnej ślinianki podjęzykowej.

N. laryngeus su perio r
(ram us internus)

N. glossoph arynge us
- NC IX (w łókna
N. v a g u s -N C X
(m ięsień
czuciow e i w łó kn a 7.71 Unerwienie języka. Widok od góry
sm akow e)
podniebienno-językow y) ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Ruchowo wszystkie mięśnie języka poza mięśniem podnie-
bienno-językowym są zaopatryw ane przez nerw podjęzyko­
S tre fa przejściow a
(N C V II/IX )
wy (NC XII).
N. hypoglossus-N C XII 2. Czuciowo (ból, dotyk, ucisk i tem peratura) język zaopatrują:
(wszystkie mięśnie N. lin g u a lis - N C V nerw językowy (przednie 2/ , języka), nerw językowo-gard-
z wyjątkiem mięśnia (w łókna czuciow e) łow y (tylna 1/ , języka) oraz gałąź w ew nętrzna nerwu krta­
podniebienno-językowego^ C horda tym pan i niowego górnego, pochodząca od nerwu błędnego (niewiel­
(w łókna sm akow e) ki obszar języka do p rzodu od nagłośni).
3. Smakowo język zaopatrują: struna bębenkowa, która jest ga­
łęzią nerw u twarzowego (p rzed n ie2/ 3języka), oraz nerw ję-
Nervi motorii Nervi sensorii zykowo-gardłowy (tylna ' / , języka).
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa J ęzyk 593

Mięśnie oraz naczynia żuchwy Tuba au d itiva

i podstawy czaszki.
Widok od strony przyśrodkowej
N. lin gua lis
ZW R Ó Ć UW AGĘ: e t ch o rd a tym pani
1. Mięsień żuchwowo-gnykowy (m. mylohyoicleus)
wytwarza w części tylnej gruby, wolny brzeg. A, carotis
M. te n s o r
2. Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy leżący przy­ interna
ve li p a la tin i
środkowo od gałęzi żuchwy oraz leżący bocznie M. rectus
od niej mięsień żwacz mają taki sam kierunek capitis lateralis
przebiegu włókien. H am ulus
pterygo id eus V. iugularis interna
3. N a preparacie w idoczne są w łókna biegnące
od mięśnia napinacza podniebienia miękkiego A. m axilla ris
(m. tensor veli palatini) do haczyka skrzydłowe­ Processus styloideus
go (ha mu his pterygoideus).
N. lin gua lis A. ca ro tis extem a
4. N ad górnym brzegiem mięśnia skrzydłowego
przyśrodkowego widoczny jest nerw językowy Lig. sp henom andibulare
(n. lingua lis), który łączy się ze struną bębenko­
wą (chorcla tympani). N. alveolaris inferior

5. N ad górnym brzegiem mięśnia skrzydłowego

przyśrodkowego widoczny jest zwój uszny {gan­
glion oticum), który leży poniżej otworu owalne­
go i przyśrodkowo od nerwu żuchwowego (NC
V,). Zwój uszny jest zwykle przykryty przez M. d ¡gastricus
mięsień napinacz podniebienia miękkiego. Zwój (v e n te r po sterior)
uszny otrzymuje w łókna czuciowe z nerwu usz- N. m ylohyoideu s
no-skroniowego (NC V,), w łókna w spółczulne
ze splotu tętnicy oponowej środkowej oraz przed- M. d ig a stricu s (venter an te rior)
zwojowe w łókna przywspółczulne z nerwu ska­
listego mniejszego (NC IX). Przez zwój prze­
chodzą w łókna ruchow e nerw u twarzowego
do mięśnia napinacza podniebienia miękkiego
i mięśnia napinacza struny bębenkowej.

G ingiva

A . a lv e o la ris in fe rio r
M . g e n ioglossus
e tr. m ylo h y o id e u s
N. alve olaris inferior M . g e niohyo id eus
e tr. m ylo h y o id e u s
M. m ylohyoideu s

Mięśnie dna jamy ustnej.

A M . styloh yoideu s
M. d ¡gastricus
(venter po sterior)
Lig. styloh yoideu m
M. co n s tric to r pharyngis m edius
O s h y o id e u m (c o rn u m a iu s)
Widok od góry
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Leżące poziom o mięśnie bródkowo-gnykowe
(musculi genioglossi) rozpostarte są między kol­
cem bródkowym (spina mentalis) a trzonem ko­
ści gnykowej, a ich brzegi boczne stykają się
z mięśniem żuchwowo-gnykowym (m. mylohyo­
ideus).
2. Mięsień żuchwowo-gnykowy przyczepia się do
kresy żuchwo wo-gnykowej (linea mylohyoidea)
żuchwy. Wolny, tylny brzeg tego mięśnia jest
gruby w porów naniu z jego brzegiem przed­
nim , który leży w pobliżu miejsca przyczepu
mięśnia bródko wo-gnykowego i bródkowo-ję-
zykowego.

D o s tro n y
 594 P o d n ie b ie n ie t w a r d e i m ię k k ie R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Canalis incisivus

Os ¡ncisivum

Processus palatinus Foramen palatinum maius

maxillae
Foramen palatinum minus

Lam ina
horlzontalls

Os
palatinum
Lam ina
lateralis
Processus
Flamulus p terygo id eus
pterygoideus
Lam ina m edialis
Fossa pterygoidea
Vom er

Spina nasalis posterior

Papilla Inclslva
Plicae palatlnae
transversae

Raphe palatl

Palatum durum
Podniebienie - 1. Widok od dołu Glandulae
palatlnae
| A. Podniebienie kostne. B. Błona śluzowa i gruczoły
podniebienne. Ductus
ZW R Ó Ć U W AG Ę: glandularum
palatlnarum
1.Na preparacie widoczne są ujścia przewodów gru­
(ostia)
czołów podniebiennych. Po obu stronach podniebie­
nia znajduje się łuk podniebienno-gardłow y (arcus
palatopharyngeus). W tylnej części, w linii pośrodko-
wej, podniebienie miękkie kończy się języczkiem pod-
niebiennym (uyula palatina). — Palatum molle
2. Podniebienie składa się z podniebienia twardego (pa­
latum durum) i podniebienia miękkiego (palatum mol­
le). Podniebienie twarde utworzone jest przez blaszkę
poziomą kości podniebiennej oraz wyrostek podnie- Arcus palatoglossus
bienny szczęki, które są pokryte rozcięgnem podnie-
biennym (aponeurosis palatina). Podniebienie miękkie
Tonsllla palatina
zbudowane jest z mięśni pokrytych błoną śluzową.
3. Mięsień napinacz podniebienia miękkiego (m. tensor
veli palatim) owija się wokół haczyka skrzydłowego
(hamulus pterygoideus) i przyczepia do rozcięgna pod- Mandibula Arcus
M. palatoglossus Uvula
niebiennego. Glandula palatina palatopharyngeus
parotldea

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa P o d n ie b ie n ie t w a r d e i m ię k k ie 595

N. nasopalatinus

Podniebienie - II
A. Nerwy i naczynia podniebienia. Widok od dołu. B. Nerwy i naczy­
nia podniebienia. Ściana boczna jamy nosowej. Odcięto części tylne
Ramus terminalis
m ałżow iny nosowej środkowej i dolnej. U sunięto blaszkę pionową
arteriae sphenopalatinae
kości podniebiennej, aby uwidocznić naczynia i nerwy podniebienia.
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Nerw podniebienny większy (n. palatinus maior) unerwia dziąsła
i podniebienie twarde. Nerw nosowo-podniebienny (n. nasopalatinus)
Palatum durum biegnie do kanału przysiecznego, a nerwy podniebienne mniejsze
(nn. palatini minores) - do podniebienia miękkiego. Nerwy nosowo-
A. palatina maior -podniebiennemogcibyćznieczulaneprzeziniekcjeśrodka znieczulającego
w okolicy kanału przysiecznego.
N. palatinus maior 2 . Podniebienie twarde zaopatruje tętnica podniebienna większa oraz
gałąź końcowa tętnicy klinowo-podniebiennej. Podniebienie mięk­
kie zaopatruje tętnica podniebienna mniejsza oraz tętnica podnie­
Arteriae palatinae minores bienna wstępująca.
(a. palatina descendens)

Aponeurosis palatina
Nervi nasopalatini
Rami se ptales posteriores
A. palatina ascendens
sphenopalatinae

Venae palatinae Ganglion pterygopalatinum

maiores
1
-- Processus pterygoideus
(lamina medialis)
A. palatina descendens
et nervi palatini

Palatum Fascia pharyngobasilaris

M .tensor molle M . le va to rve li palatini
veli palatini Nervi palatini
Hamulus minores
pterygoideus Aponeurosis palatina
palati mollis
M . uvulae
Glandulae palatinae

A rte ria e palatinae m inores

A. palatina m aior et nervi palatini m inores
e t n. pa la tinus m aior

Tabela 7.7 Mięśnie podniebienia miękkiego

Przyczep początkowy Przyczep końcowy Unerwienie Czynność

dźwigacz podniebienia chrząstka trąbki słuchowej gałąź gardłowa nera/u dźwiga podniebienie
miękkiego (1) i część skalista kości błędnego miękkie podczas
skroniowej połykania i żucia

napinacz podniebienia dól łódkowaty, blaszka
miękkiego (2) przyśrodkowa wyrostka
skrzydłowatego, kolec kości
klinowej i chrząstka trąbki
słuchowej
rozcięgno podniebienne nerw skrzydłowy napina podniebienie miękkie
błędnego ze splotu przyśrodkowy (gałąź nera/u i otwiera ujście trąbki słuchowej
żuchwowego) przechodzący podczas połykania i żucia
przez zwój uszny

podniebienno-językowy rozcięgno podniebienne brzeg boczny języka podnosi tylną część języka
(rye. 8.43A) i zbliża podniebienie miękkie
dojęzyka

podniebienno-gardłowy (3) podniebienie twarde ściana boczna gardła część czaszkowa nera/u napina podniebienie miękkie
i rozcięgno podniebienne - dodatkowego (NC XI) oraz pociąga ścianę gardła do
przez gałąź gardłową nera/u góry, ku przodowi i przyśrodkowo
Epiglottis błędnego (NC X) podczas połykania

języczka(4J kolec nosowy tylny błona śluzowa języczka skraca języczek i pociąga
i rozcięgno podniebienne go ku górze

D o s tro n y
 596 Z ęby R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Maxilla

UU i i i
M andibula

nn t u
Dens molaris
secundus
Dens molaris
primus
Dens can in us D e n s in c is iv u s
lateralis
Dens incisivus
medialis

Ml

ml

A lv e o lu s d e n ta lis d e n tis m o la ris

decidui prim i (m 1)

D e n s c a n in u s (c )
A re a a lve o li d e n ta lis d e n tis incisivi
pe rm ane nti se cun di (12)

Zęby mleczne
A. Poszczególne zęby. B. Zęby dziecka poniżej 2 r.ż.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Wyróżnia się 20 zębów mlecznych - 10 w obrębie żuchwy i po 5
w każdej szczęce. Zalicza się do nich: siekacz przyśrodkowy (dens in-
cisivus medialis) - il, siekacz boczny (dem incisiws lateralis) - i2, kieł
(dem caninus) - c, ząb trzonowy pierwszy (dens molaris primus) - ml
i ząb trzonowy drugi (dens molaris secundus) - ml.
2. Pierwszymi zębam i m lecznym i są dolne siekacze przyśrodkow e.
Wyrzynają się one ok. 6 mies.ż. Jako ostatnie wyrzynają się drugie
górne zęby trzonowe - pod koniec 2 r.ż. Trzy korzenie górnych zębów
trzonowych i dwa korzenie dolnych zębów trzonow ych są szeroko
rozstawione, ponieważ obejmują zawiązki stałych zębów przedtrzo-
nowych.
D o s tro n y
3. Zęby mleczne w porównaniu z zębami stałymi są mniejsze i bielsze.
Mleczne zęby trzonowe mają bardziej bulwiaste korony i szerzej rozsta­
wione korzenie niż ich odpowiedniki w pokoleniu zębów stałych.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):
4. Zęby mleczne oznacza się m ałym i literam i (il, i2, c, m l, m2), a zęby
stałe - du ży m i(II, 12, C, PI, P2, M l, M2, M3).
5. N a żuchwie i szczęce widoczny jest wyrzynający się drugi ząb trzono­
wy (m2), choć kieł (c) jeszcze nie w ykłuł się całkowicie.
6. Korona drugiego zęba trzonowego jest znacznie większa niż pierwszego.
7. N a szczęce widoczny jest zębodół z 3 przegrodami międzykorzeniowy-
mi (sepia inteiradicularia) dla korzeni pierwszego zęba trzonowego (ml).
8. Zęby stałe oznaczono kolorem pom arańczowym . Częściowo widocz­
ne są korony zębów stałych (Ml i M2).
ROZDZIAŁ 7 / Głowa
6-7 lat
M1
M2
Czas i kolejność wyrzynania się zębów stałych
Między 6 a 12 r.ż. wypadają zęby mleczne (oznaczone kolorem bia­
łym), które są zastępowane zębami stałymi (oznaczone kolorem pom a­
rańczowym). A. 6-7 r.ż. Widoczny jest całkowicie wyrżnięty pierwszy
ząb stały - pierwszy ząb trzonowy (Ml). Mleczny siekacz przyśrodko­
wy (il) wypadł. Na żuchwie prawie całkowicie wykluł się siekacz przy­
środkowy (II), natomiast jego odpowiednik na szczęce dopiero zstępu­
je do pustego zębodołu. B. 8 lat. Całkowicie wyrżnęły się wszystkie
stałe siekacze, z wyjątkiem siekacza bocznego żuchwy, który w ykłuł
się częściowo. Zębodół wokół siekacza bocznego na szczęce prawej, jak
również na szczęce lewej nie zam knął się całkowicie. N a żuchwie wi­
D o s tro n y
8 lat 12lat
M2
M3
doczny jest jeszcze mleczny lewy siekacz boczny. Jego korzeń nie uległ
resorpcji i ząb nie w ypadł. C. 12 lat. Pokolenie dwudziestu zębów
mlecznych zostało zastąpione przez dwadzieścia zębów stałych. W wie­
ku 12 lat proces wyrzynania się kła (C) oraz drugiego zęba przedtrzo-
nowego (P2) nie jest w pełni zakończony, a zębodoły tych zębów nie są
całkowicie zamknięte. W tym okresie występują już dwa stałe zęby
trzonowe (Ml, M2), choć w obrębie szczęki proces wyrzynania się dru­
giego zęba trzonowego (M2) zwykle nie jest całkowicie zakończony.
W wieku 12 lat widocznych jest 28 zębów stałych. Ostatni stały ząb,
trzeci ząb trzonowy (M3), wyrzyna się później lub wcale.
 598 ROZDZIAŁ 7 / Głowa

n i u.a
Enam elum

Corona dentis •

D entinum

Cervix dentis Cavitas de ntis

(cavitas co ron ae)

C em entum

»UJMIMl
Radix dentis •
Canalis ra dicis d e n tis

Foram en
ap icis d e n tis
Dens incisivus

Corona dentis E nam elum

Dentinum
Cervix dentis
C avitas d e n tis
(cavitas co ron ae)

C em entum
Radix dentis

C an alis
radicis de ntis

F oram en
ap icis de ntis
Dens molaris

D
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa
ANTERIOR
POSTERIOR
[ ¡ ¿ J Zęby stałe
Pokolenie zębów stałych składa się z 32 zębów - po 8 w każdej p o ło ­
wie łuku zębowego. Są to: dwa siekacze (dentes incism), jeden kieł (dem
caninus), dwa zęby przedtrzonow e (dentes praemotares) oraz trzy zęby
trzonowe (dentes motares). A. Przekrój podłużny siekacza i zęba trzono­
wego. B. Wyizolowane zęby. W obrębie żuchwy - siekacze, kieł oraz
dwuguzkowe zęby przedtrzonowe są zębami jednokorzeniowymi. Zę­
by trzonowe żuchwy mają dwa korzenie: mezjalny (przedni) i dystalny
(tylny). Korzeń mezjalny posiada przeważnie dwa kanały. W obrębie
szczęki siekacze oraz kieł są zębami jednokorzeniowymi. Zęby przed­
trzonowe szczęki są jedno- lub dwukorzeniowe. Pierwszy ząb przed-
trzonowy zwykle ma dwa korzenie, a drugi ząb przedtrzonowy - je­
den korzeń. N a tym preparacie oba zęby przedtrzonow e są zębami
dwukorzeniowymi. Zęby trzonowe szczęk są zębami trójkorzeniowy-
mi. C. Panoram iczne zdjęcie RTG żuchwy i szczęk (pantom ogram ).
Brak lewego trzeciego zęba trzonowego (M3) w obrębie żuchwy. D.
N. trigem inus
G anglion trlg e m ln a le
N. m andlbularls
N, llngualis
N, alveolaris Inferior
Foram en m and lb ulae
Plexus de ntalls Inferior
D o s tro n y
A N T E R IO R
POSTERIOR
Zęby z odpreparow anym częściowo wyrostkiem zębodołowym szczę­
ki i częścią zębodołową żuchwy. Wyeksponowano korzenie. Widok od
strony bocznej. Usunięto korzenie drugiego zęba trzonowego (M2) żu­
chwy. Zwróć uwagę na kieł szczęki, który jest najdłuższym zębem
z najdłuższym korzeniem. Korzenie trzech zębów trzonowych szczę­
ki dochodzą do dna zatoki szczękowej. Trzeci ząb trzonowy żuchwy
i szczęki nie są jeszcze w pełni wykształcone. E. Zwarcie zębów. Wi­
dok od strony bocznej. W zwarciu zęby szczęk (siekacze i kły) przykry­
wają od przodu zęby żuchwy. Wszystkie zęby, z wyjątkiem siekacza
przyśrodkowego żuchwy i trzeciego zęba trzonowego szczęki, zwiera­
ją się z pow ierzchniam i dwóch przeciwległych zębów. F. Uzębienie
stałe. Siekacze posiadają brzeg sieczny (margo incisatis). W obrębie ko­
rony kła znajduje się 1 guzek; zęby przedtrzonowe posiadają 2 lub 3
guzki, natomiast zęby trzonowe od 3 do 5.
N. maxillaris
N. ¡nfraorbltalls
Rami alveolares su p e rio re s po steriores
Ram us alve olarls su p e rio r m edlus
Raml alve olare s su p e rio re s a n te rio re s
Unerwienie zębów.
W idok od strony
bocznej
Zęby szczęki unerw ione są przez
N. m entalis nerw zębodołowy górny (n. aheola-
ris superior), odchodzący od nerwu
szczękowego. Zęby żuchwy uner­
wione są przez nerw zębodołowy
dolny (n. aheotaris inferior), odcho­
dzący od nerwu żuchwowego.
 600 Nos R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Cartílago nasi lateralis

Os nasale

C a rtilágine s nasales
P rocessus fro n ta lis m axillae accessoria e

Cartílago nasi lateralis

C a rtilágine s nasales a c c e s s o riae

Cartílago alaris maior
Cartílago septi nasi (cru s lateralis)

Cartílago alaris maior

Cartílago alaris maior
(cru s m edialis)
T extu s c o n n e c tivu s
fib ro s u s laxus

N ares

Cartílago septi nasi

m |¡| Chrząstki nosa. Widok od przodu

A. Chrząstki skrzydłowe większe odciągnięto ku dołowi. B. Chrząstki 3. Chrząstki dodatkowe nosa (cartilágines nasales accessoriae) znajdują
skrzydłowe większe odpreparow ano i odsunięto do boku. się między chrząstkami bocznymi nosa i skrzydłowymi większymi.
4. Koniec nosa (apex nasi) buduje tkanka łączna włóknista luźna. Chrząst­
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
ki nosa zbudowane są z chrząstki szklistej, a chrząstki ucha z chrząstki
1. Chrząstki boczne nosa (cartilágines nasi laterales) łączą się z kością noso­ sprężystej.
wą i przechodzą w chrząstkę przegrody nosa (cartílago septi nasi).
2. Chrząstki skrzydłowe większe (cartilágines alares maiores) mają kształt
litery „U", a ich wolne brzegi są ruchome.

Sutura fron to nasalis

M argo nasalis
O s n a sale
S p in a n a sa lis
Processus fro n ta lis m axillae
O s lacrím a le

Concha nasalis media

C on cha n a salis m e d ia

C on cha na salis in fe rio r

Lam ina p e rp e n d ic u la rs
Vom er
ossis e thm oida l is

S pina nasalis a n te rio r

Concha nasalis inferior

A Vom er

Kości nosa. Widok od przodu

A. Otwór nosowy przedni (otwór gruszkowaty). Brzeg otworu noso­ W idoczna pow ierzchnia w yrostka czołow ego szczęki (kolor żółty)
wego przedniego (apertura nasalis anterior) jest ostro zakończony oraz i kość czołowa (kolor niebieski), które łączą się z kośćmi nosowymi.
ograniczony przez kości nosowe i szczęki. B. Kości nosowe usunięto.
D o s tro n y
 ROZDZIAŁ 7 / Głowa Nos 601

Sinus fro n ta lis

S inus sp h e n o id a lis

V entriculus tertius

M esencephalon

V en triculus quartus
Atrium m eatus m edii

M edulla oblongata

A tla s
V estibu lu m
nasi Cisterna magna

Axis

M edulla spinalis
M eatus nasi m edius
inferior
R ecessu s
sp heno -e thm o ld alls

O stium pharynge um
tu b a e auditivae

Qgg Ściana boczna jamy nosowej

ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Przedsionek nosa (restibulum nasi) znajduje się powyżej nozdrzy
przednich, do przodu od przew odu nosowego dolnego. Przedsio­
nek nosa wrysłany jest skórą i w łosam i nozdrzy (ribrissae).
2. Przedsionek przew odu środkowego (alrium m eatus medii) znajduje
się powyżej przedsionka nosa, do p rzo d u od przew odu nosowego
środkowego.
3. M ałżow ina nosowa środkowa i dolna (concha nasalis m edia el infe­
rior) odchodzą od ściany bocznej i biegną łu k o w ato ku d ołow i
i przyśrodkow o. M ałżowdny te dzielą jam ę nosow ą na 3 praw ie
równoległe przestrzenie: przew ód nosow y górny, środkowy i dol­
ny. D olny brzeg małżowdny nosowej środkowej biegnie poniżej p o ­
zio m u zatoki klinowej. D olny brzeg m ałżow dny nosowej dolnej
kończy się poniżej małżowdny środkowej, tu ż przy ujściu gardło­
wym trąbki słuchowej.
4. M ałżow ina nosowa górna jest m ała i znajduje się do przodu od za­
toki klinowej.
5. D n o jam y nosowej biegnie skośnie ku dołowd i do tyłu, na pozio­
mie kręgu szczytowego.
6. Strop jam y nosowej składa się z pochyłej części przedniej, która od­
pow iada grzbietow i nosa, poziom ej części pośredniej, pionowej
części utw orzonej przez p rzednią ścianę zatoki klinowej oraz ze
znajdującej się poniżej części łukow atej, która przechodzi w skle­
pienie części nosowej gardła.
7. Most i kom ora czwarta m ózgu znajdują się na poziomie zatoki kli­
nowej.

D o s tro n y
 602 Nos R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

C ellulae ethm oida le s

Sinus frontalis po steriores

Z g łę b n ik przechod zący z zatoki klinow ej

Z g łę b n ik przechodzący d o zachyłka klinow o-sitow ego
z zatoki czołow ej d o przew odu
nosow ego śro d ko w e g o

Sinus sp henoidalis

Bulla ethm oida lis

Hiatus se m iluna ris

A p e rtu ra d u ctu s Z g łę b n ik przechod zący z rozw oru

na solacrim a lis p ó łksiężycow ateg o d o zatoki szczękow ej
i przebijający jej ścia nę w ob rę b ie
przew odu nosow ego d o ln ego

Hiatus m axi Ilaris

7.83 Ściana boczna jamy nosowej - I. Bulla ethm oida lis C ellulae
Strzałka prow adząca ethmoidales
Widok od strony przyśrodkowej z zatoki czołow ej posteriores
A. Przekrój strzałkowy. Odcięto częściowo małżowinę no­ d o przew odu
no sow eg o
sową górną, środkową i dolną. B. Kości: czołowa - kolorjas-
śro d k o w e g o
noż/ółty, nosowa - kolor zielony, szczęka - kolorpurpurowy, łzo - Sinus
wa - kolor niebieski, sitowa - kolor żółty, podniebienna - kolor sphenoidalis
czerwony, klinowa - kolor szary. Zw róć uwagę na strzałki:
jedna przechodzi od zatoki czołowej przez przewód czoło-
wo-nosowy do przew odu nosowego środkowego, a druga
przez przewód nosowo-łzowy. W błonie pokrywającej roz-
wór szczękowy może występować dodatkow e ujście zatoki H iatus
szczękowej. se m ilu n a ris
Foram en
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A): S trzałka w przewodzie sp henopalatinum
1. Zatoka klinowa (sinus sphenoidalis), mieszcząca się w trzo­ no sow o-łzow ym
(d uctus nasolacrim alis) M axilla
nie kości klinowej, uchodzi do zachyłka klinowo-sitowego
(recessusspheno-ethmoidalis). Tunica m ucosa
2. Komórki sitowe tylne uchodzą do przew odu nosowego
Os palatinum
górnego.
3. N a preparacie komórka sitowa tylna otwiera się na gór­ C oncha nasal is
nej pow ierzchni puszki sitowej (bulla ethmoidalis). inferior
4. Przewód nosow o-łzow y (ductus nasolacrimalis) uchodzi
poniżej małżowiny nosowej dolnej.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa Nos 603

C oncha nasalis
m edia (o dcięta)

C oncha nasalis
Sinus fro n ta lis su perio r

N. o p ticu s

A, ca ro tis interna
Strzałka w ujściu zatoki czołow ej
H ypophysis

S inus intercavernosus anterior

Plexus basilaris
C rista eth m o id a lis m axillae e t cellulae

Sinus sphenoidalis
Hiatus sem ilunaris
Bulla ethm oida lis A p e rtu ra sinus
sp heno id alis

A pertura d u c tu s nasolacrim alis

Ostium pharyngeum
e t cartílago tubae auditivae

M , tensor veli palatini

M . levator veli palatini

V estibulum nasi Strzałka w ujściu

zatoki szczękowej
N. palatinus maior
et nervi palatini minores

Ściana boczna jamy nosowej - II.

Widok od strony przyśrodkowej
C rista galli A. Zatoki przynosowe i przysadka mózgowa. B. Ujścia dodatko­
Sinus fro n ta lis sinister we zatoki szczękowej.
Bulla Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
ethm oida lis 1. Ujście zatoki czołowej (sinus frontalis) znajduje się w jej najniż­
Crista ethm oida lis
Hiatus se m iluna ris szym punkcie i prow adzi do przew odu nosowego środkowe­
go, przyśrodkow o od rozw oru półksiężycowatego (hiatus semi­
lunaris).
2. Rozwór półksiężycowaty zamyka od przodu komórka sitowa
przednia (cellula ethmoidalis anterior); w tylnej części uchodzi do
niego ujście zatoki szczękowej (oznaczono strzałką).
3. Zatoka klinowa (sinus sphenoidalis) posiada nieproporcjonalnie
duże ujście w stosunku do swej objętości.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B):
4. Oprócz pierw otnego ujścia zatoki szczękowej (niewidocznego
na tym preparacie) występują 4 dodatkow e, nabyte ujścia, któ­
re powstały w wyniku perforacji błony zaznaczonej na prze­
kroju 7.83B.
5. Przegroda zatoki klinowej zwykle nie biegnie w płaszczyźnie
strzałkowej pośrodkowej. Przegroda ta dzieli zatokę klinową
na dwie asymetryczne przestrzenie.

D o s tro n y
 604 Nos R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

ANTERIOR POSTERIOR
Ściana boczna nosa.
Lamina crlbrosa Widok przyśrodkowy przekroju
przez płaszczyznę pośrodkową
A. Kości: czołowa - kolor jasnożółty, nosowa - zielo­
Spina nasalls Foramen ny, szczękowa - fioletowy, łzowa - niebieski, sitowa
sphenopalatinum - żółty, podn ieb ien n a - czerwony, klinowa - szary,
m ałżow ina nosowa dolna - jasnobrązowy. Małżowi­
na nosowa górna i środkowa (concha nasalis superior
Processus et media) odchodzą od b łęd n ik a sitowego (labyrin-
pterygoldeus thus etlunoidalis) kości sitowej, podczas gdy m ałżo­
Processus
wina nosowa dolna (concha nasalis inferior) jest samo­
frontalis
Processus dzielną kością. D elikatna blaszka pionow a (lamina
pterygosplnosus perpendicularis) kości podniebiennej na brzegu gór­
Lamina perpendicularis nym posiada wcięcie, które łączy się z trzonem kości
Lamina medialis klinowej i tworzy otwór klinowo-podniebienny (fora-
Lamina horizontalis
men sphenopalatinum). B. Tętnice. Ściana boczna jamy
Spina nasalis nosowej jest zaopatrywana przez tętnice sitowe prze­
anterior dnią i tylną (a. ethmoiclalis anterior et posterior), tętnicę
Hamulus pterygoldeus klinowo-podniebienną(a. sphenopalatina), tętnicę pod-
niebienną wstępującą (a. palatina ascendens) oraz gałę­
maior zie nosowe boczne (rami nasales laterales). Tętnice sito­
Canalis palatinus
minor we odchodzą od tętnicy ocznej (a. ophtalmica) i wcho­
dzą do jam y nosowej przez blaszkę sitową (lamina
cribrosa). Tętnica klinowo-podniebienna odchodzi od
tętnicy szczękowej (a. maxillaris). Tętnica podniebien­
Sinus frontalis
na wstępująca oraz gałęzie nosowe boczne odchodzą
A. ethmoldalls anterior od tętnicy twarzowej (a. facialis). C. Nerwy. Ściana
boczna jamy nosowej jest unerwiona przez gałęzie no­
Arteriae nasales sowe tylno-boczne nerwu szczękowego (NC V,), nerw
Arteriae nasales posteriores laterales podniebienny większy (n. palatinus maior) i nerw sito­
anteriores laterales wy przedni (n. etlunoidalis anterior). N abłonek węcho­
wy pokrywa część górną ściany bocznej i przegrody
Sinus sphenoldalls jam y nosowej. Aksony kom órek dwubiegunowych
nabłonka węchowego tworzą ok. 20 nici węchowych
(fila olfactoria), które wspólnie tworzą nerw węchowy.
Rami septales
N erw y węchowe (nervi olfactorii) przechodzą przez
posteriores
blaszkę sitową i wnikają do opuszki węchowej (bulbus
olfactorius). Wypustki opon mózgowych otaczają nerwy
ń sphenopalatina
węchowe w miejscu ich przejścia przez blaszkę sitową.
Uszkodzenie opon mózgowo-rdzeniowych prowadzi do wy­
ciekania płynu mózgowo-rdzeniowego do jamy nosowej.
Arteriae nasales Objaw ten jest nazywany płynotokiem (rinorrhoea cerebro­
posteriores laterales spinalis).

Ramus lateralis
nasi arteriae facialis
Bulbus
A. palatina ascendens olfactorius
Nervi
B
olfactorii N. maxlllarls

N. ethmoldalls anterior
Rami nasales Interni N. canalis pterygoldel
(n. ethmoldalls anterior)
Ganglion
Rami alveolares pterygopalatinum
superiores anteriores
Rami nasales posteriores
superiores laterales
Rami nasales interni
(n. infraorbitalis)

N. nasopalatinus
minores N. palatinus N. pharyngeus
C maior
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa Nos 605

Crista
sphenoidal is

Spina nasalis

C artílago alarls m alor (crus

Cartílago
vomeronasalis
A. ethm oida lis a n te rior Ą

Crista
Sinus fro n ta lis A, ethmoidalis posterior
nasalis
S p in a n a sa lis Crista
anterior nasalis

Sinus sphenoidalis

Raml se p ta le s p o ste rio re s

arte riae spheno palatinae

Ramus septi Przegroda nosa. Widok od strony

nasi arteriae
labialis superioris • A. labialis superior przyśrodkowej przekroju strzałkowego
A. Kości: nosowa - kolor zielony, czołowa -jasnożpłty, klinowa
- szaroniebieski, sitowa - żółty, podniebienna - czerwony, szczę­
ka -fioletowy, lemiesz - brzoskwiniowy, chrząstka przegrody
i chrząstki skrzydłowe - szary. Przegrodę nosa dzieli się na
Bulbus olfactorius część kostną, chrzęstną i błoniastą. Część kostną i chrzęstną
N. ethmoidalis anterior
(pars ossea et cartilagínea) tworzy blaszka pionowa kości sito­
S in u s sp h e n o id a lis wej, lemiesz i chrząstka przegrody nosa. Sąsiadujące kości
(czołowa, nosowa, szczękowa, podniebienna i klinowa) w nie­
wielkim stopniu uczestniczą w tw orzeniu obwodowej części
kostnej. Część błoniastą (pars membranáceo) przegrody tworzą
odnogi przyśrodkowe chrząstek skrzydłowych, skóra i tkan­
ka łączna występująca m iędzy końcem nosa i kolcem noso­
wym kości czołowej. B. Tętnice. Krwawienie z nosa (epistaxis)
z,dai~z,asię stosunkowo czpstozpowodubogatego unaczynienia b ło­
ny śluzowej jam y nosowej. W większości przypadków przyczyną
krwawieniajest urazprzedniej1/ } nosa. Krwawienie może być tak­
Rami nasales że wynikiem stanu zapalnego błony śluzowej jamy nosowej lub
interni n. infraorbitalis
nadciśnienia. C. U nerwienie przegrody nosa. Nerw nosowo-
-podniebienny (n. nasopalatinus), odchodzący od nerwu szczę­
kowego (patrz ryc. 7.85C), zaopatruje tylno-dolne 2/ , prze­
Nervi palatini N. palatinus
grody, a nerw sitowy przedni (n. ethmoidalis anterior), odcho­
Nervi dzący od nerwu ocznego, unerwia jej część przednią.
minores maior
nasopalatini

D o s tro n y
 606 Z atoki przynosow e R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

C e llu la e e th m o id a le s

D p lo e P aries m edialis
ca nalis o p tici

S inus fro n ta lis d e xte r -

N. o p ticu s

A. carotis interna

H ypophysis

S inus fro n ta lis sinister D orsum se llae

Z a c h yłe k w o b ręb ie
w yrostka po chyłego
przed niego

W yniosłość nad
kanałem tę tn icy
szyjnej w ew nętrznej

Strop kanału
skrzydłow ego
Cartílago nasalis
accessoria
S inus sp h e n o id a lis

Lam ina m edialis

(p ro cessus pterygo id eus)

Pars m e m b ra n a ce a
se p ti nasi

m axillaris (a ntrum )

Zatoki przynosowe C e llu la e tn m o id a lis

A. Otwarte zatoki przynosowe (sinus paranasales). Widok od strony anterior
przyśrodkowej. B. Odlew zatoki czołowej i szczękowej. Widok od H iatus
strony przyśrodkowej. semilunaris

ZWRÓĆ UWAGĘ (A): U jście zatoki

S inus fro n ta lis szczękow ej
1. Komórki sitowe (cellulae ethmoidales), oznaczone kolorem niebieskim,
są zamknięte od góry przez część oczodołową kości czołowej.
2. Na preparacie komórka sitowa przednia (cellula ethmoidalis anterior), Infundlbulum ethmoldale
oznaczona kolorem różowym, łączy się ze śródkościem kości czołowej
i przechodzi (strzałka) w zatokę czołową. Rozwojowo komórka ta
należy do błędnika sitowego, ale funkcjonalnie związana jest z zato­
ką czołową (sinus front a lis).
3. Na tym preparacie zatoka klinowa (sinus sphenoidalis), oznaczona ko­
lorem żółtym, jest stosunkowo duża i rozciąga się ku tyłowi poniżej C ris ta e th m o id a lis
dołu przysadki mózgowej, aż do grzbietu siodła. Ściana boczna za­ m axillae (cellu la e)
toki klinowej rozciąga się od ściany kanału nerwu wzrokowego
(u góry) do ściany kanału skrzydłowego (u dołu).
4. Zatoka szczękowa (sinus maxillaris), oznaczona kolorem fioletowym, ma S pina na salis a n te rio r
kształt stożka z wierzchołkiem skierowanym do kości jarzmowej.
ZWRÓĆ UWAGĘ (B):
5. Zatoka czołowa leży nad oczodołem i posiada ujście w obrębie naj­
niższego punktu ściany dolnej. Zatoka szczękowa leży pod oczodo­
łem, a jej ujście znajduje się w najwyższym punkcie ściany przy­
środkowej.
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa Z ato ki przynosow e 607

Sinus fro n ta lis

dexter sin iste r Sinus maxillaris

Lobus fro n ta lis

Zatoki przynosowe
Crista galli
M. re ctus m edialis A. Zdjęcie RTG. Projekcja przednio-tylna. B.
Zdjęcie RTG. Projekcja boczna. F - zatoka czo­
C ellulae łowa (sinus frontalis); E - komórki sitowe (cel­
ethm oidales
lulae ethmoidales); S - zatoka klinowa (sinus
B ulbus oculi sphenoidalis); M - zatoka szczękowa (sinus ma­
xillaris); P - gardło (pharynx). C. Zatoka czoło­
Ujście zatoki C oncha nasalis m edia wa i szczękowa (częściowo odpreparow ano
szczękow ej ściany przednie). Widok od przodu. D. Skan
Sinus M eatus nasi m edius TK w płaszczyźnie czołowej.
m axillaris
C oncha nasalis in ferior
Septum nasi
M eatus nasi inferior

D
D o s tro n y
 608 Z ato ki przyno sow e R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Pars nasalis
Foram en
venae S inus fro n ta lis
diploicae de xter e t sinister

Fovea
trochlearis M argo
supra orb italis

Fossa
glandulae P rocessus
lacrim alis zygom aticus

Foramen
ethm oidale
anterius
et posterius

Paries su p e rio r Incisura e th m oida lis M argo sp heno id alis Pars orbita lis
ce llularum e th m oida lium (area alae m inoris)

C rista gaili

Ala cristae gaili

Lam ina crib ro sa

Komórki sitowe
(częściowo pokryte Foram en ethm oidale
przez część an te rius e t po sterius
oczodołow ą
kości czołow ej)

C rista gaili

Lam ina
Lamina
orbitalis
orbitalis

A rea ossis
sphenoidalis

Labyrinthus eth m o id a lis Spina ethm oida lis

(paries p o sterior) P rocessus
uncinatus

7.89 Zatoki czołowe i błędnik sitowy

A. Kość czołowa (os frontale). Widok od dołu. B. Kość sito­
wa (os ethmoidale). W idok od góry. C. Kość sitowa (os eth­
moidale). Widok od tyłu. p e rp e ndicularis C oncha
nasalis m edia
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa Z ato ki przynosow e 609

Ala m inor

Fissura o rbita l is su p e rio r

Sulcus ca r o ticus Foram en ram us lacrim alis
arte ria e m enlngeae m ediae

Paries fo ss a e m a nd lb ularis
Pars sq uam osa ossis tem poralis

Fossa sc aph old ea

Ala m alor

Spina ossis sp h eno id alis S inus sp henoidalis

Fossa pterygo id ea C analis pterygo id eus

C oncha nasalls inferior Lam ina m edialis et lateralis

proce ssu s pterygoidei
M. te n s o r veil palatini (lokalizację
Processus pyram idalis oznaczono białym kolorem )
T ub er m axillae

H am ulus p te ryg o id e u s C ho a n a e V om er Lam ina horizontal is ossis palatini

C analis o p ticu s (N C II) T ra ctu s o lfa c to riu s Ala m in or

Fissura o rbita l is su p e rio r

(N C lii, IV, VI e t V p
Facies te m p o ra lis

Foram en ro tu n d u m (N C V2) Facies orbital is

Facies infratem po ralis
C analis p terygo id eus
Facies m axi Ilaris
N. canalis p terygo id ei

Spina ossis sp h eno id alis

Lam ina lateralis

Lam ina m edialis

Foram en sp in osum
(a. m eningea m edia) Ham ulus pterygo id eus

Foram en Incisura A p e rtu ra

ovale (N C V 3) pterygo id ea sin u s
sp h e n o id a lis

Zatoka klinowa i kość klinowa

A. Czaszka. Przekrój czołowy. B. Kość klinowa. Widok od przodu.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Dwa nozdrza tylne (choanae) są oddzielone od siebie przez lemiesz.
Powyżej nozdrzy znajduje się zatoka klinowa (sinus sphenoidalis),
oznaczona kolorem żółtym.
1. Lokalizację m ięśnia napinacza podniebienia miękkiego (m. tensor
velipalatini) oznaczono kolorem białym. Mięsień ten biegnie od kolca
kości klinowej (spina ossis sphenoidalis), d o łu łó d k o w atego (fossasca-
p ho idea) i chrząstki trąbki słuchow ej (cartilago tubae auditiyae) do
bruzdy haczyka skrzydłowego (sulcus hamuli pterygoidei), a następ -
nie owija się wokół haczyka i przechodzi w rozcięgno podniebien-
ne ( aponeurosis palatina).
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):
3. Pierwszych sześć nerw ów czaszkowych (kolor żółty) m a przebieg
zw iązany z kością klinową.
4. Nerw szczękowy (n. maxillaris) przechodzi przez otwór okrągły (fora­
men rotundum). N erw k an ału skrzydłowego (n. canalispterygoidei) bie­
gnie przez kanał skrzydłowy (canalis pterygoideus) do dołu skrzydło-
yjo-podnicbicnncgoifa&cipterygopalatina).

D o s tro n y
 610 Z ato ki przynosow e R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

7.91 Zatoka szczękowa

A. Widok od strony bocznej. Ścianę przyśrodkową
zatoki szczękowej buduje m ałżow ina nosowa dol­
Sinus fro n ta lis na (kolor pomarańczowy) oraz blaszka pionow a ko­
ści podniebiennej (kolor różowy). Ścianę przyśrod­
Foramen ethm oidale
anterius e t posterius
kową oczodołu buduje blaszka oczodołowa kości
sitowej (kolor żółty), kość łzow a (kolor niebieski),
Lamina orbital is a także wyrostek czołowy szczęki i trzon kości kli­
ossis ethm oidal is
nowej. Otwór klinow o-podniebienny (foramen sphe­
Canalis opticus nopalatinum) łączy jamę nosową z dołem skrzydło-
w o-podniebiennym (fossapterygopalatina). B. Częś­
ciowo otw arta zatoka szczękowa. W idok od strony
przyśrodkowej. C. Otwarta zatoka szczękowa. Wi­
Foramen rotundum
dok od strony przyśrodkowej.
Os
Foram en
lacrim ale
sphenopalatinum
Fossa pterygopalatina

Os palatinum
C oncha nasal is
Lamina lateralis inferior

Sinus maxillaris

Processus pyram idalis

S ulcu s A rea ossis A rea ossis

lacrim a lis e th m oida lis palatini

Crista ethm oidalis

Processus fron ta lis

Crista conchalis C analis infraorbital is

Paries infratem poralis

Sinus m axillaris
Paries an te rior
Spina nasalis an te rior

Sulcus palatinus maior

Crista nasalis

P rocessus P rocessus Sulcus

palatinus alveolaris palatinus m aior

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa Z ato ki przyno sow e 611

A. e t n. supraorbitalis
M. levator palpebrae superioris

M. re ctus superior
S inus fro n ta lis

G landuia lacrim a lis

C ris ta g a lli Fascia m u sc u la ris

M. o b liq u u s su perio r Buibus oculi

M. re ctus m edial is

M . re c tu s la te ra lis

C ellulae e th m o id a le s M. obliquus inferior

C o n c h a n a sa lis m e d ia (c e llu la e )

M. rectus inferior
H iatus se m ilu n a ris

M e a tu s nasi m e d iu s
A,, v. e t n. infraorbital is

U jście z a to k i s z czę ko w e j
S in u s m a xilla ris

M e a tu s nasi in fe rio r
e t c o n c h a n a sa lis in fe rio r

S e p tu m nasi

Palatum durum

Przekrój czołowy przez prawą połowę głowy. Widok od tyłu

ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. W obrębie oczodołu leży gałka oczna (bulbus ocuh). Kształt oczodo­
łu na przekroju czołowym jest zbliżony do okręgu.
2. O czodół od strony bocznej posiada grubą ścianę kostną. Wszystkie
pozostałe ściany są cienkie i delikatne. Ściany: górna, przyśrodko­
wa i dolna oczodołu otoczone są przez zatoki przynosowe (czoło­
wą, szczękową i komórki sitowe).
3. Do gałki ocznej przyczepiają się 4 mięśnie proste i 2 mięśnie sko­
śne. Wszystkie te mięśnie, oprócz mięśnia skośnego dolnego, roz­
poczynają się w pierścieniu ścięgnistym wspólnym (annulus tendi-
neus communis).
4. Mięsień dźwigacz powieki górnej (m. \evator palpebrae superioris) le­
ży powyżej mięśnia prostego górnego (m. rectus superior).
5. G ruczoł łzowy leży między powięzią mięśnia dźwigacza powieki
górnej a kością czołową.
6. Powięź pokrywająca 4 mięśnie proste tworzy okrąg wokół gałki
ocznej.
7. Zatoka szczękowa uchodzi do rozworu półksiężycowatego (hiatus
semilunaris), który leży na wysokości ściany górnej zatoki. Najniżej
położony punkt zatoki szczękowej leży poniżej ściany dolnej jamy
nosowej.

D o s tro n y
 612 Z ato ki przynosow e R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

C a rtíla g o nasi la te ra lis

C a rtíla g o s e p ti nasi D uctus n a solacrim a lis

A. e tn . in fra o rb ita le s

S in u s m axilla ris

T e la a d ip o s a

M . te m p o ra lis

M. m asseter
V om er

A. m axilla ris
A. e t n. p a la tin u s m a io r

Lam ina la te ra lis R am i nervi m a n d ib u la ris

M. pterygo id eus m edialis
M . te n s o r vel i palatini R am us zy g o m a tic u s

C ollum m and ib ulae

T ub a au d itiva

Tonsilla pharynge alis A. te m p o ra lis su perficialis

R ecessus
pharyngeus
V. re tro m a n d ib u la ris
N. glossopharyngeus

N .accessorius

S patium parapharyngeum
N. hypoglossus

N. v a g u s T ru n c u s D e n s axis
A p e x p ro c e s s u s m a s to id e i
sym p a th icu s

A, ca ro tis interna
P ro c e s u s s ty lo id e u s N. fa c ia lis
V. iu g u la ris in te rn a
et m. stylo p h a ryn g e u s

7.93 Nos i zatoki przynosowe

A. Przekrój poprzeczny. B. Przekrój czołowy. Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ):

Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Chrząstka przegrody nosa (caiiilago septi nasi) łączy się z chrząstka­
mi nosowymi bocznymi (cartilágines nasales laterales).
2. Przewód nosowo-łzowy (cluctus nasolacrimalis) uchodzi do przewo­
du nosowego dolnego (meatus nasa lis inferior).
3. Nerw podoczodołowy (n. infraorbitalis) i tętnica podoczodołow a (a.
infraorbitalis) znajdują się u góry i do przodu od zatoki szczękowej.
Nerw podniebienny większy (n. palatinas maior) i tętnica podnie-
bienna większa (a. palatina maior) znajdują się do tyłu od tej zatoki.
4. W linii pośrodkowej widoczny jest m igdałek gardłow y (tonsilla pha-
ryngealis).
5. N a ścianie bocznej gardła, do tyłu od ujścia gardłowego trąbki słu­
chowej (ostium pharyngeum tubae auclitivae), znajduje się zachyłek
gardłowy (recessus pharyngealis).
6. Kość sitowa leży pośrodkow o. Blaszka sitowa tworzy zarówno
sklepienie jamy nosowej, jak i środkową część d ołu przedniego
czaszki. Pow ierzchnia boczna kom órek sitowych wytwarza bla­
szkę oczodołową, a powierzchnia przyśrodkowa tych komórek -
m ałżow inę nosową środkową i górną. Blaszka pionowa kości sito­
wej tworzy część kostną przegrody nosa.
7. Cienka blaszka oczodołowa kości czołowej tworzy zarówno ścianę
górną oczodołu, jak i dno d ołu przedniego czaszki.
8. Podniebienie tworzy zarówno dno jamy nosowej, jak i sklepienie
jamy ustnej.
9. Zatoka szczękowa tworzy dolną część ściany bocznej jamy noso­
wej. M ałżowina nosowa środkowa przysłania rozwór półksiężyco-
waty, który stanowi miejsce ujścia zatoki szczękowej (strzałka).
10. Mięsień żuchwowo-gnykowy (m. mylohyoideus) łączy prawą i lewą
połow ę żuchwy, uczestnicząc w budowie dna jamy ustnej.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa Z ato ki przyno sow e 613

Sinus sagittalis superior

a) Cutis
Tela subcutanea
Aponeurosis epicranialis Warstwy zewnętrzne
sklepienia czaszki
b) Spatium subapo-
neuroticum
Pericranium

Cellulae ethmoidales
Dura mater

Pars orbital is
ossis frontalis
M. obliquus superior

M. rectus superior
M. levator
palpebrae superioris
N. opticus
Ala maior
M. rectus lateralis

M. et fascia
temporalis
Concha nasalis superior
Concha nasalis media
A. et n. infraorbital is

Hiatus semilunaris Arcus zygomaticus

Sinus maxillaris
M. masseter
Concha nasalis inferior
Meatus nasi inferior A. palatina maior
et n. palatinus maior

Palatum V. facialis
M. verticalis
et transversus linguae
Vestibulum oris

M. genioglossus
M. buccinator

Glanduia sublingualis

M. geniohyoideus — A. et n. alveolaris inferior

M. mylohyoideus

M. digastricus (venter anterior)

Do strony
 614 U cho R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Malleus
Ossicula
Incus auditus
Stapes

Spina hellcls Canales

semicirculares
Lamina
tragi Aqueductus
Cavitas tympanica
vestibull

Meatus acusticus
Fissura tragl Cauda helicis externus Aqueductus
cochleae

Lobulus auriculae Meatus

acusticus
A N T E R IO R P O S TE R IO R internus
Membrana
Helix tympanica
Crura
Scapha Cochlea
antihelicis
Fossa triangularis
pars ossea
Tuberculum auriculare Tuba auditiva
Cois hellcis
pars cartilagínea
Cancha I le lo
auñoulae Antihelix

M. levatorveli palatini

Tragus Antitragus
B
Incisura
intertraglca Canales et ductes semicirculares
Lobulus auriculae
Saccus endolymphaticus

Aqueductus vestibuli et ductus endolymphaticus

Fenestra vestibuli
Dura mater
Aqueductus cochleae
Stapes
et canaliculus cochleae
Incus Auris interna

Malleus

Os temporale

Meatus acusticus
Auris externa
externus

Ductus cochlearis
Membrana
tympanica
Fenestra cochleae
Cavitas tympanica
(auris media) Tuba auditiva

Vestibül um
Ucho i małżowina uszna
A. Chrząstka (u góry) i powierzchnia (u dołu) m ałżow iny usznej. Wi­ Strzem iączko za pom ocą w ięzadła pierścieniow atego (lig. anulare
dok od strony bocznej. B. Budowa ucha. Widok od góry. C. Budowa stapedis) przym ocow ane jest do okienka przedsionka (fenestra vesti-
ucha środkowego i wewnętrznego. Przekrój skośny. buli). Ujście bębenkowe trąbki słuchowej (ostium tympanicum tubae
auditiyae) znajduje się na ścianie przedniej jamy bębenkowej.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
4. Ucho w ewnętrzne (auris interna) składa się z zamkniętego systemu
1. Ucho składa się z 3 części: ucha zewnętrznego {auris externa), ucha błoniastych przew odów i pęcherzyków , które nazywa się b łę d n i­
środkowego {auris media) i ucha wewnętrznego {auris interna). kiem błoniastym (labirynthus membranaceus). Błędnik błoniasty, wy­
2. Ucho zewnętrzne składa się z m ałżow iny usznej fauricula) i przewo­ p ełniony śródchłonką (endotympha), znajduje się w przestrzeni przy-
du słuchowego zew nętrznego (meatus acusticus externus), chłonkowej (spatium perifymphaticum), wypełnionej przychłonką (pe-
3. Ucho środkowe {auris media) znajduje się między b ło n ą bębenkową rifympha). N a ryc. C, przychłonkę oznaczono kolorem fioletowym.
(membrana tympanica) a uchem w ew nętrznym . Trzy kosteczki słu ­
5. Drgania b ło n y bębenkowej i m łoteczka przenoszone są na kow adeł­
chowe (ossicula auditus): m łoteczek (maliens), kow adełko (incus)
ko i strzemiączko. Strzemiączko przez przyczep do brzegów okien­
i strzemiączko (stapes), są połączone stawowo i tworzą łańcuch kost­
ka przedsionka przekazuje drgania na p rzy ch ło n k ę przedsionka.
no-stawowy, rozpięty między ścianą boczną a przyśrodkową jamy
Nieściśliwy płyn, jakim jest przychłonką, przekazuje z kolei drgania
bębenkowej. Rękojeść m łoteczka (manubrium mailei) przym ocowana
na bło n ę bębenkową w tórną (membrana tympanica secundaria), która
jest do błony bębenkowej, stanowiącej ścianę boczną jam y bębenko­
zamyka okienko ślimaka (fenestra cochleae).
wej. Kowadełko łączy się stawowo z m łoteczkiem i strzemiączkiem.
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Fascia temporalis, m. temporalis, ostemporale (pars squamosa)

Caput mallei

N. vestibulocochlearis

N. facialis

Meatus acusticus internus

M. tensor tympani

Ostium tympanicum tubae auditivae

Cavitas tympanica

A. carotis
Interna Sinus
petrosus
Aurls Interna N.facialis superior
Tentorium
cerebelll

N. vestibulo-
cochlearis

Meatus
acusticus
internus

Meatus
acusticus
Sinus
extern us
petrosus
Canalis semicircularis inferior
anterior Tragus
Canalis
semicircularis
Recessus lateralis
epitympanicus N. facialis

Vestibulum

stki, natom iast ściany części przyśrodkowej przewodu słuchowego

zewnętrznego są kostne. Przewód jest najwęższy w pobliżu błony bę­
benkowej.
Manubrium Cochlea 2. Przewód słuchow y zew nętrzny jest unerw iony przez nerw uszno-
mallei
Cavitas tympanica -skroniowy (n. auriculotemporalis) - od nerwu żuchwowego (n. man-
Membrana
dibularis) oraz przez gałąź uszną (ramus auricularis) nerwu błędnego
tympanica
(n. vagus). Drażnienie ściany przewodu słuchowego zewnętrznego może
doprowadzić do kaszlu, nudności, a nawet wymiotów. Podobnie ból zęba
Budowa ucha (obszar nerwu żuchwowego - N C VJ może powodować ból w okolicy
ucha (ból odniesiony).
A. Przekrój czołowy. Widok od przodu. B. Przekrój czołowy. Widok
3. Część chrzęstna przew odu słuchowego zewnętrznego pokryta jest
od tyłu. U cho w ewnętrzne obrysowano linią niebieską, a ucho środ­
cienką warstwą skóry, zawierającą włosy przewodu usznego (tragi)
kowe - różową. Rycina obok przedstaw ia w powiększeniu struktury
oraz ujścia gruczołów. Część kostna przew odu pokryta jest nabłon­
ucha środkowego (obszar zaznaczony prostokątem ).
kiem, pokrywającym okostną, który przechodzi również na błonę
ZWRÓĆ UWAGĘ: bębenkową, stanowiąc jej najbardziej zewnętrzną warstwę.
1. Przewód słuchowy zewnętrzny (meatus acusticus externus) ma ok. 3 cm 4. Błona bębenkowa (membrana tympanica) jest ułożona skośnie. Jama
długości. Część boczna przewodu posiada ściany zbudowane z chrzą- bębenkowa jest szersza u góry i węższa u dołu.
Do strony
 616 U cho R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

POSTERIOR A N T E R IO R P O S T E R IO R A N T E R IO R

Plica maiiearis posterior

Pars flaccida
Plica mallearis anterior
Pars flaccida Plica
mallearis----- Processus
— Plica mallearis anterior posterior lateralis mallei

Manubrium
Processus lateralis mallei mallei

Umbo membranae
Manubrium mallei Kwadrant tympanicae
tylno-dolny
Stożek świetlny
Umbo membranae
tympanicae

PO S TE R IO R A N T E R IO R

Lig. mallei laterale

Processus lateralis mallei Plica mallearis anterior

M. tensor tym pan i

Plica maiiearis posterior

Crus iongum incudis Processus cochl eariform is

Eminentia pyramidalis
Manubrium maiiei

M. stapedius Promontorium

Crus posterius stapedis

N. tympanicus

Fenestra cochleae

Cellulae tympanicae

7.96 Błona bębenkowa

A. Widok od strony bocznej. B. Widok błony bębenkowej podczas
wziernikowania ucha. C. Widok od tyłu i od strony bocznej po usu­
nięciu błony bębenkowej.
ZWRÓĆ UWAGĘ (A, B):
1. W obrębie owalnej błony bębenkowej widoczny jest, w puklony do
wewnątrz, pępek b ło n y bębenkowej (umbo membranae tympanicae),
który odpowiada końcowi rękojeści młoteczka (manubrium mallei).
Rękojeść młoteczka rozciąga się do przodu i do dołu, w kierunku
środka błony bębenkowej.
2. Powyżej wyrostka bocznego (processus lateralis) m łoteczka znajduje
się cienka część wiotka (parsflaccida) błony bębenkowej. Część ta nie
posiada włókien prom ienistych ani okrężnych, które występują
w części napiętej (pars tensa) błony bębenkowej. Granicę między tymi
dwiema częściami błony bębenkowej wyznacza fałd młoteczkowy
przedni oraz tylny (plica mallearis anterior et posterior).
3. Powierzchnia boczna błony bębenkowej jest unerwiona przez gałąź
uszną nerwu uszno-skroniowego (NC V.) i gałąź uszną nerwu błęd­
nego (NC X). Powierzchnia przyśrodkow a jest unerw iona przez ga­
łęzie bębenkowe nerwu językowo-gardłowego (NC IX).
4. Nakłucia błony bębenkowej w celu zdrenowania czy odbarczenia ucha środ­
kowego (np. przy zapaleniu ucha środkowego) dokonuje się w tylno-dolnym
kwadrancie - aby uniknąć uszkodzenia struny bębenkowej i kosteczek słu­
chowych. Lokalizacja nakłucia wynika również Z.e słabszego unaczynienia
dolnej połowy>błony bębenkowej.
ZWRÓĆ UWAGĘ (C):
5. N a preparacie widoczna jest rękojeść m łoteczka i leżąca do tylu od
niej odnoga długa (crus longum) kowadełka.
6. Między młoteczkiem i kowadełkiem błona tworzy uwypuklenia, na­
zywane fałdem młoteczkowym przednim i tylnym. W obrębie fał­
dów młoteczkowych biegnie struna bębenkowa.
7. W obrębie wzgórka w idoczna jest b ru zd a (sulcus promontorii) dla
nerw u bębenkowego (n. tympanicus), będącego gałęzią nerw u języ­
kowo-gardłowego.

Do strony
ROZDZIAŁ 7 / Głowa U cho 617

Malleus Incus

Corpus

Collum

FVocessus
lateralis

Crus longum

Manubrium Processus
lenticularis
Widok od tyłu i od strony przyśrodkowej

Widok od góry i od strony bocznej

Malleus Facies articulares

Incus
articulationis incudomallearls Corpus Stapes Caput

Caput Crus breve

Crus posterius
Crus anterius
- w k " '
Widok od góry

Crus longum Basis

Processus lenticularis Widok od strony

przyśrodkowej

W ido k od strony p rzyśrodko w ej

Kosteczki słuchowe i ucho środkowe

A. Kosteczki słuchow e (ossicula auditus). Przekrój czołow y. M - m ło ­
teczek (maileus), I - kow adełko (incus), S - strzem iączko (stapes). B.
W yizolowane kosteczkisłuchow e. C. Kosteczki słu ch o w ep rzy zach o ­
w aniu ich wzajemnego p o ło żen ia. W idok od strony przyśrodkow ej.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Głowa młoteczka oraz trzon i odnoga krótka kowadełka leżą w za-
chyikanadbębenkowym (recessusepitympanicus).
2. Siodełkow ata pow ierzchnia stawowa na głow ie m łoteczka i o d p o ­
wiadająca jej siodłełkow ata pow ierzchnia stawowa na trzo n ie ko­
w adełka tw orzą staw m łoteczkow o-kow adełkow y (articulatio incu-
domallearis).
3. W yrostek p rze d n i m łoteczka i odnoga krótka kow adełka znajdują
się w jednej linii i są przymocowane od przodu i od tyłu za pom o­
cą więzadeł.
D o s tro n y
4. Błona bębenkowa przylega do odcinka rękojeści młoteczka, który
ro zp o czy n a się na w ysokości w yrostka bocznego, a kończy na
w ierzchołku rękojeści.
5.S taw kow adełkow o-strzem iączkow y (ariiculatioincudostapedialis)
tw orzy pow ierzchnia stawowa na w ierzchołku odnogi długiej ko­
w adełka oraz pow ierzchnia stawowa głow y strzemiączka.
6. W okresie życia płodow ego otwór m iędzy odnogami a podstawą
strzemiączka zawiera tętnicę strzemiączkową (a. stapedia). Otwór
ten w okresie późniejszym zam knięty jest przez błonę strzemiącz­
kową (m em brana stapedialis). G órny brzeg podstaw y jest wypukły,
a wysokość podstawmy jest większa z przodu niż z tyłu. Obie odno­
gi zawierają b ru zd ę, do której przym ocow ana jest bło n a strze-
m iączkow a. O dnoga p rzed n ia (crus anterius) jest cieńsza, prosta
i przyczepia się do podstaw y strzemiączka na małej powierzchni,
natom iast łukow ata odnoga tylna (crusposterius) przyczepia się do
podstawy strzemiączka na całej szerokości podstawy.
 618 U cho R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

N. trigeminus
(NC V) Meatus
acusticus
internus

Sinus cavernosus Tegmen tympani

Eminentia arcuata
N. abducens (NC VI)

Sinus petrosus inferior

N. glossopharyngeus (NC IX)

N. vagus (NCX)
N. accessorius (NC XI)

Radices
nervi accessorii (NC XI)

Cellulae mastoideae

Sinus sigmoideus

Foramen lacerum
[ £ IÜ Część skalista kości skroniowej, wyniosłość
Foramen ovale
łukowata i pokrywka jamy bębenkowej
Sulcus nervi
A. Zatoki opony twardej zlokalizowane w okolicy części skalistej kości petrosi malorls
skroniowej. Widok od tyłu. B. Kość skroniowa. W idok od góry.
Foramen splnosum
ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
1. W obrębie śródkościa (diploe) wyrostka sutkowego leżą, wyścielone
błonąśluzową, komórki sutkowe (cellulae mastoideae). Pars squamosa
1. Powierzchnia tylna części skalistej kości skroniowej jest otoczona
przez 3 zatoki opony twardej: zatokę esowatą (sinus sigmoideus) oraz
zatoki: skalistą górną i dolną (sinus petrosus superior et inferior). Sulcus sinus
3. Obie zatoki skaliste - górna i dolna - stanowią drogę odpływ u zatoki petrosi superioris
jamistej (sinus cavernosus).
Fissura petrosquamosa
4. Zatoka skalista górna biegnie w miejscu przyczepu nam iotu m óżdż­
ku, przechodzi nad nerwem trójdzielnym (NC V) i uchodzi do zatoki Tegmen tympani
esowatej (sinus sigmoideus). Pars petrosa
5. Zatoka esowata (sinus sigmoideus) razem z nerwam i czaszkowymi IX,
X i XI oraz zatoką skalistą dolną opuszcza czaszkę przez otwór szyj­
ny (foramen iugulare). Eminentia arcuata
6. Nerw odwodzący (n. abducens - N C VI), leżący w pochewce opony
twardej, przechodzi przez zatokę skalistą dolną, a następnie skręca Sulcus sinus
i wchodzi w obręb zatoki jamistej. slgmoldel
7. Kanał półkolisty przedni (canalis semicircularis anterior) wytwarza na Processus
powierzchni przedniej części skalistej kości skroniowej wyniosłość łu- mastoideus
kowat afeminentia arcuata).
8. Pokrywka jamy bębenkowej (tegmen tympani) to cienka płytka kostna
tworząca sklepienie ucha środkowego.
ZWRÓĆ UWAGĘ (B): Meatus acusticus
9. N a rycinie widoczne są 3 części kości skroniowej: część łuskow a Internus
(pars squamosa), część skalista (pars petrosa) z w yrostkiem sutko­ Sulcus sinus
wym (processus mastoideus) oraz część bębenkow a (pars tympanica). petrosi inferioris
10. N a preparacie widoczne są bruzdy: zatoki skalistej górnej (sulcus
sinus petrosi superioris), zatoki skalistej dolnej (sulcus sinus petrosi 12. Przez przew ód słuchow y w ew nętrzny biegną: nerw twarzowy (n.
inferioris) oraz zatoki esowatej (sulcus sinus sigmoidei). facialis - N C VTI), nerw pośredni (n. intermedins - N C Vila), nerw
11. Widoczna jest wyniosłość łukow ata (eminentia arcuata) i pokrywka przedsionkow o-ślim akow y (n. vestibulocochlearis - N C VTII) oraz
jamy bębenkowej (tegmen tympani). tętnica b łędnika (a. labyrinthi).
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa U cho 619

ANTERIO R

Ganglion geniculi

N. petrosus maior

Plica mallearis
N. petrosus minor

Malleus
Cochlea
N. cochlearis Articulatio
incudomallearis

Incus

N. facialis (NC VII)

Plica incudis
N. vestibulocochlearis
(NC VIII) Lig. incudis posterius
N. intermedius
(NCVIIa)
Fossa incudis

N. vestibularis
(pars superior)

N. facialis

POSTERIOR Canalis
semicircularis anterior
Prominentia canalis
semicircularis lateralis
Lig. incudis
posterius

7.99 Ucho środkowe i wewnętrzne. Widok od góry

O dpreparow ano pokrywkę jam y bębenkowej (tegmen tympani), aby
uwidocznić ucho środkowe. U sunięto także wyniosłość łukow atą (emi-
nentia arcuata), abyukazać kanał półkolisty przedni (canalis semicircula­
ris anterior). Uw idoczniono przebieg nerwu twarzowego i przedsion-
kowo-ślimakowego w obrębie ucha wewnętrznego.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. W obrębie ucha środkowego (auris media) widoczne są: m łoteczek,
kow adełko i fałdy dodatkow e błony śluzowej.
2. N erw twarzowy (n. facialis), nerw pośredni (w. intennedius) i nerw
przedsionkow o-ślim akow y (n. vestibulocochlearis) przebijają dno
przewodu słuchowego wewnętrznego (fundus meatus acustici interiu).
3. N erw twarzowy, razem z nerw em pośrednim , biegnie do zwoju
kolanka (ganglion geniculi). Zwój kolanka leży do tyłu od ślimaka.
4. N a wysokości zwoju kolanka nerw twarzowy skręca w prawo, wy­
twarzając kolanko (geniculum); następnie zakręca do tylu i do dołu,
układając się wewnątrz kostnego kanału nerwu twarzowego (cana­
lis nervi facialis). Cienka ściana boczna kanału nerwu twarzowego
oddziela nerw twarzowy od jam y bębenkowej.
5. Zwój kolanka zawiera kom órki czuciowe - przede wszystkim czu­
cia smaku i praw dopodobnie czucia somatycznego.
6. Przez zwój kolanka przechodzą w łókna nerwu skalistego większe­
go (n. petrosus maior), które prow adzą do zwoju skrzydłowo-pod-
niebiennego (ganglion pterygopalatinum).
7. N erw twarzowy oddaje za kolankiem gałąź łączącą do nerwu ska­
listego mniejszego (n. petrosus minor). Nerw skalisty mniejszy pro­
w adzi w łókna do zwoju usznego (ganglion oticum).

D o s tro n y
 620 U cho R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

SUPERIOR POSTERIOR
y ¡j¡] Ścianyjamy bębenkowej N. facialis
Tegmen tympani Antrum mastoideum
Przy użyciu wiertła odpreparow ano fragmenty kości i odsłonięto
struktury jamy bębenkowej. A. Widok od strony przyśrodkowej.
B. Ściana boczna. Widok od strony bocznej. ANTERIO R

ZWRÓĆ UWAGĘ (A):

1. Pokrywka błony bębenkowej (tegmen tympani) tworzy sklepie­
nie jamy bębenkowej i przedsionka jam y sutkowej.
2. Tętnica szyjna wew nętrzna (a. carotis interna) jest głów nym ele­
m entem ściany przedniej, czyli ściany szyjno-tętniczej (paries M. tensor tympani
caroticus). Ż yła szyjna w ew nętrzna (v. iugnlaris interna) to
główna struktura w obrębie dna, czyli ściany żylno-szyjnej (pa­
ries iugnlaris). W obrębie ściany tylnej, czyli sutkowej (paries
mastoideus), znajduje się nerw twarzowy (n. facia lis).
3. Część górno-boczna ściany przedniej prow adzi do trąbki słu ­
chowej (tuba auditiva) i mięśnia napinacza b ło n y bębenkowej
(m. tensor tympani). W części górno-bocznej ściany tylnej znaj­ Tuba auditiva
duje się wejście do jamy sutkowej (aditus ad antrum).
4. Błona bębenkowa (membrana tympanica) tworzy większą część
ściany bocznej jam y bębenkowej. Powyżej b ło n y bębenkowej A. carotis interna
znajduje się zachyłek nadbębenkow y (recessus epitympanicus),
w którym leży większa część m łoteczka i kow adełka.
ZWRÓĆ UWAGĘ (B): Bulbus superior
venae iugularis
5. Owalna błona bębenkow a ma większy wymiar pionow y niż
poziomy. Brzeg b łony jest zbudow any z chrząstki włóknistej.
6. Rękojeść młoteczka jest um ocowana do b łony bębenkowej. Ko­
niec rękojeści wpukla błonę do wewnątrz, widoczne jako pę­
pek błony bębenkowej (umbo membranae tympanicae).
7. Więzadło przednie m łoteczka (lig. mallei anterius) przyczepia
się do wyrostka przedniego m łoteczka.
8. Nerw twarzowy leży we w łasnym kanale kostnym. Struna bę­
benkowa odchodzi od nerw u tw arzowego i leży w obrębie
dwóch półksiężycowatych fałdów b ło n y śluzowej. N astępnie
struna bębenkowa krzyżuje szyjkę m łoteczka powyżej ścięgna
mięśnia napinacza błony bębenkowej i biegnie w kierunku wy­
rostka przedniego oraz w ięzadła przedniego m łoteczka. Caput mallei
9. Błona bębenkowa posiada trzy zachyłki: przedni, tylny i górny
(groty’ saga tek) SUPERIOR Processus anterior POSTERIOR

Collum mallei
ANTERIO R

Lig. mallei laterale

Lig. mallei anterius Recessus membranae

tympani superior

M. tensor tympani

Chorda tympani
Ostium tympanlcum
tubae audltlvae

Cellulae pneumatlce N. facialis et vagina

fibrosa

Recessus membranae
tympani anterior

Recessus membranae
tympani posterior

M. tensor tympani
Cellulae Annulus Manubrium Membrana
tympanicae flbrocartllaglneus mallei tympanica

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 7 / Głowa U cho 62 1

N. petrosus minor

Recessus epitympanicus
Prominentia canalis semicircularis lateralis

Malleus
N. facialis (NC VII)
Incus
Stapes
Aditus ad antrum

Chorda tympani
Prominentia canal is facialis
M. tensor tympani

Plexus tympanicus (promontorium)

Eminentia pyramidalis
Membrana tympanica
stapedius

N. tympanicus

Tegmen tympani

Aditus
Malleus
ad antrum

Recessus epitympanicus
Chorda tympani
Incus
M. tensor tympani

Membrana tympanica
et cavitas tympanica

Tuba auditiva Processus

mastoideus

N. facialis (NC VII)

Antrum
mastoideum
Aditus
Cellulae ad antrum
mastoideae
V. iugularis interna
Cavitas
tympanica
A. carotis interna
Promontorium
Vagina carotica
M. tensor tympani

Tuba auditiva

Do części nosowej gardła

Canalis caroticus

Ścianyjamy bębenkowej
N. tympanicus A. U sunięto ścianę przednią. Widok od przodu. B. Ściana bocz­
N. facialis NCVII Eminentia
pyramidalis, na. W idok od strony przyśrodkowej. C. Ściana przyśrodkowa.
, Foramen
stapes W idok od strony bocznej.
iugulare

D o s tro n y
 622 U cho R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

A N TE R IO R PO S TE R IO R
Sinus
cavernosus

Cartílago
Sinus sphenoidalis tubae

A, meníngea media
N. petrosus minor

M. tensor tympani
Processus
cochleariformis

Chorda
tym pani

Membrana
tympanica

Processus mastoideus
et cellulae mastoideae

A Ostium pharyngeum A. carotis

tubae auditivae interna
N. facialis (NC VII)

V. iugulais
interna

A N T E R IO R PO S TE R IO R P O S TE R IO R A N T E R IO R

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 7 / Głowa U cho 623

N. canalis
pterygoidei

Impressio Sinus sphenoidalis

P O S TE R IO R A, carotis trigeminalis
interna
N. petrosus maior A N TE R IO R

Cellulae mastoidae

Canalis semicircularis
lateralis

Stapes

Eminentia pyramidalis

Promontorium

N. tympanicus

N. facialis

styloideus
Ramus
caroticotympanicus

Plexus
caroticus
internus

7.102 Trąbka słuchowa prawa i jama bębenkowa. Przekrój podłużny

P reparat widoczny na rye. A i B przecięto po d łu żn ie i ukazano jak
strony w książce. A. Część boczna. B. Część przyśrodkowa.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Ścianę boczną jam y bębenkowej tw orzy bło n a bębenkowa, rękojeść
m łoteczka i struna bębenkowa.
2. W obrębie ściany przyśrodkowej widoczny jest wzgórek (promonto­
rium), który leży nad pierwszym zakrętem ślimaka. N a jego p o ­
wierzchni biegnie nerw bębenkowy (n. tympanicus) i gałęzie szyjno-
-bębenkowe (rr. caroticotympanici) ze splotu szyjno-tętniczego we­
w nętrznego (plexus caroticus interims), tworzące splot bębenkowy
(plexus tympanicus). Splot ten zaopatruje jam ę bębenkową i oddaje
nerw skalisty mniejszy (n. petrosus minor).
3. Zarów no po stronie przyśrodkowej, jak i bocznej widoczne są na­
stępujące struktury: mięsień dźwigacz podniebienia miękkiego (m.
tevator veli palatini), podpierający trąbkę słuchow ą (tuba auditiva),
zatoka klinowa (sinus sphenoidalis) oraz leżący poniżej kanał skrzy­
dłow y (canalis pterygoideus), tętnica szyjna w ewnętrzna (a. carotis
interna), żyła szyjna w ew nętrzna (v. iugularis interna), nerw twarzo­
wy (n. facialis) oraz nerw skalisty większy i mniejszy (n. petrosus
maior et minor). Chrząstka trąbki słuchowej (cartilago tubae auditi-
vae) w części górno-przyśrodkowej tworzy otwartą ku dołowi ry­
nienkę chrzęstną. W części dolno-bocznej chrząstki występuje blaszka
błoniasta (lamina membranáceo), która u zu p ełn ia rynienkę i tworzy
zam kniętą cewę.

D o s tro n y
 624 U cho R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

Tuba auditiva
(pars ossea) A menigea media

Plexus venosus f oram inis ovalis

Tuba auditiva (pars cartilagínea)

A, alveolaris superior posterior

Tuba auditiva (lamina membranácea)

A, stylomastoidea
M. levator veli palatini

Lamina lateralis processus pterygoidei

N. facialis (NC VII)

V. iugularis interna
A carotis interna M. buccinator

Processus styloideus
W. palatinae aseen dens
M, constrictor pharyngis superior

Tonsilia palatina

Membrana Aditus
Ostium tym pani cum tym pani ca ad antrum
Antrum mastoideum
tubae auditivae

A N T E R IO R P O S TE R IO R

Isthmus tubae auditivae

Tuba auditiva

Concha nasal is inferior N.10

Cavitas tympanica

Ostium pharyngeum
tubae auditivae Foramen iugulare

Processus styloideus

A. carotis externa
Recessus pharyngealis
M. stylohyoideus
Palatum moile
M. stylopharyngeus
B

M. constrictor pharyngissuperior
7103 T r ą b k a s łu c h o w a
A. Widok od strony bocznej. B. Widok od strony przyśrodkowej.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Trąbka słuchowa (tuba auditiva) biegnie ku górze, do tyłu i bocznie,
od części nosowej gardła do jamy bębenkowej.
2. Ujście gardłow e trąbki słuchowej (ostium pharyngeum tubae auditivae)
ma kształt owalny i leży do tyłu od małżowiny nosowej dolnej.
Do s tro n y
3. Część chrzęstna trąbki słuchowej leży na mięśniu dźwigaczu pod­
niebienia miękkiego.
4. Część kostna trąbki słuchowej przechodzi bocznie od kanału tętnicy
szyjnej. Część kostna w miejscu przejścia w część chrzęstną zwęża się
i tworzy cieśń trąbki słuchowej (isthmus tubae audityae). Część kostna
poszerza się przy ujściu bębenkowym trąbki słuchowej (ostium tympa-
nicum tubae audityae).
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa U cho 625

Impressio trigeminalis
Sulcus sinus petrosi superioris

Pars squamosa
ossis temporalis

Cochlea

anterior Cana|es
Eminentia
arcuata lateralis semicirculares
posterior
Fossa subarcuata

Meatus acusticus
mternus

Apertura canaiiculi Aqueductus vestibul i

vestibul i

Sulcus sinus Pars petrosa

Os
sigmoidei Processus
temporale
mastoideus

Fissura petrooccipitalis Apertura canalicul,

et sulcus sinus petrosi inferioris cochleae
A Meatus acusticus internus

Eminentia arcuata

Antrum mastoideum

Canalis semicircularis anterior Canalis semicircularis posterior

Meatus acusticus internus Sulcus sinus sigmoidei

Aqueductus vestibuli

Cellulae mastoideae
Canaliculus cochleae

c
7104 Ślimak i kanały półkoliste
A. Część skalista i sutkowa kości skroniowej. W idok od tyłu. B. Loka­ (perilympha). Biegnie on od schodów przedsionka {scala yestibuh)
lizacja błędnika kostnego. W idok od góry. C. K anały półkoliste oraz w zakręcie podstaw nym ślimaka do przestrzeni podpajęczynówko-
kanalik przedsionka i ślimaka. W idok od tyłu. wej nerwu językowo-gardłowego, błędnego i dodatkowego (patrz
ryc. 7.94C). Pozwala to na odprow adzenie przychłonki do płynu
ZWRÓĆ UWAGĘ: mózgowo-rdzeniow ego. Jest to dodatkow a droga odpływu przy­
1. Wodociąg przedsionka (aqueductus vestibuli) zawiera przewód śród- chłonki.
chłonki {ductus endolymphaticus), który rozszerza się w ślepo zakoń­
3. K anał półkolisty przedni {canalis semicircularis anterior) jest ustawiony
czony worek śródchłonki fsaccus endolymphaticus) (patrz ryc. 7.94C).
prostopadle do pow ierzchni tylnej części skalistej kości skroniowej
Worek śródchłonki leży m iędzy blaszkami opony twardej, na po­
i poprzecznie do osi długiej piramidy. K anał półkolisty przedni uwy­
w ierzchni tylnej części skalistej kości skroniowej. W orek ten zbie­
pukla się na powierzchni przedniej części skalistej kości skroniowej
ra śródchłonkę wytwarzaną przez naczynia włosowate błędnika b ło ­
jako wyniosłość łukowata {eminentia arcuata).
niastego.
4. K anał półkolisty tylny {canalis semicircularis posterior) leży w płasz­
2. Otwór kanalika ślimaka {apertura canaiiculi cochleae) znajduje się czyźnie równoległej do pow ierzchni tylnej części skalistej kości
w dołku skalistym (fossula petrosa), w którym leży zwój nerwu języ- skroniowej i osi długiej piram idy. K anał ten znajduje się w pobliżu
kowo-gardłowego. Wodociąg ślimaka w ypełniony jest przychłonką bruzdy zatoki esowatej {sulcus sinus sigmoidei).
D o s tro n y
 626 U cho ROZDZIAŁ 7 / Głowa

Canalis semicircularis anterior

etampullaosseaanterior

Canalis semicircularis lateralis

et am pulla ossea lateralis
Częściowo odpreparowany
kanał nerwu twarzowego

Vestibulum et fenestra vestibuli

Cupula cochleae

Cochlea Drugi zakręt

Pierwszy zakręt Canalis semicircularis posterior

et am pulla ossea posterior

A
Fenestra cochleae

Ductus semicircularis anterior

et ampulla membranácea anterior

Ductus semicircularis lateralis

et ampulla membranácea lateralis

Crus membranaceum
commune
Ductus cochlearis

Ductus semicircularis
Sacculus posterior et ampulla
membranácea posterior

Utriculus

Ductus reuniens

B
Saccus endolymphaticus

Błędnik
A. Błędnik kostny lewy. W idok od strony bocznej. B. Błędnik b ło n ia­ ZW RÓĆ UWAGĘ (B):
sty lewy w rzucie na struktury błędnika kostnego. Widok od strony 5. Błędnik błoniasty (labyrinthus membranáceas) leży w obrębie błęd n i­
bocznej. ka kostnego i stanowi zam knięty u k ład przew odów i pęcherzyków,
w ypełnionych śródchłonką. Błędnik błoniasty otoczony jest przy-
ZWRÓĆ. UWAGĘ (A):
chłonką.
1. Błędnik kostny ucha wewnętrznego składa się ze ślimaka (cochlea),
znajdującego się z przodu, przedsionka (vestibulum), leżącego przy­ 6. Błędnik błoniasty składa się z 3 części: przew odu ślimakowego (duc­
środkowo oraz kanałów półkolistych (canales semicirculares), które tus cochlearis) w obrębie błędnika ślimakowego (labyrinthus cochlea -
leżą z tyłu. ris), woreczka (sacculus) i łagiewki (utriculus) w obrębie błędnika
przedsionkowego (labyrinthus vestibularis) oraz przewodów półkoli­
2. Ślimak wykonuje 2,5 zakrętu. Zakręt pierwszy, czyli podstaw ny, le­
stych (ductus semicirculares).
ży poniżej ściany przyśrodkowej jam y bębenkowej i łączy się z jam ą
bębenkową przez okienko ślimaka. Okienko to jest zam knięte przez 7. Przewód ślimakowy z jednej strony jest zamknięty, z drugiej nato­
błonę bębenkową wtórną. miast łączy się przez przewód łączący (ductus reuniens) z workiem
śródchłonki (saccus endolymphaticus)
3. N ad przedsionkiem biegnie kanał nerwu twarzowego. Przedsionek
łączy się z jam ą bębenkową przez okienko przedsionka. Okienko to 8. Worek śródchłonki łączy się przez niewidoczny na rycinie przewód
jest zamknięte przez podstawę strzemiączka. łagiewkowo-woreczkowy (ductus utriculosaccularis) z łagiewką. Od
tego przew odu odchodzi przewód śródchłonki (ductus endolymphati­
4. Do kanałów półkolistych zalicza się kanał półkolisty przedni, tylny
cus), który biegnie w obrębie wodociągu przedsionka i kończy się
i boczny. Kanał półkolisty przedni i tylny ustawione są pionowo i pro­
w worku śródchłonki (saccus endolymphaticus). Trzy kanały półkoli­
stopadle do siebie. K anał półkolisty boczny leży poziomo i prostopa­
ste posiadają 5 ujść do łagiewki.
dle do obu poprzednich. Każdy kanał półkolisty tworzy w przybliże­
niu 2/ , okręgu i kończy się bańką kostną (ampuUa ossea). K anał p ółko­
listy boczny jest najkrótszy, a kanał półkolisty tylny najdłuższy.
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa N a c z y n ia i w ęzły c h ło n n e g ło w y i szyi 627

A. Naczynia i węzły chłonne powierzchowne głowy i szyi. Wi­

V, temporalis
dok od strony bocznej. B. Żyły głowy i szyi. Widok od strony
superficialis (8)
bocznej. C. Naczynia i węzły chłonne głębokie. Widok od stro­
ny bocznej. D. Odpływ chłonki z języka. Widok od góry.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. C hłonka z głowy i szyi spływa do węzłów chłonnych głę­
bokich szyi. Węzły te, razem z żyłą szyjną wewnętrzną, le­
V. maxillaris
V, auricularis żą w pochewce tętnicy szyjnej.
posterior (7) 2. C hłonka z węzłów szyjnych głębokich spływa do pni szyj­
nych, które uchodzą do przew odu piersiowego (po stronie
lewej) i przew odu chłonnego prawego (po stronie prawej).
3. Węzły chłonne powierzchowne są zgrupowane wokół żyły
V. retromandibularls (6)
V. tacialls (11 szyjnej zewnętrznej, żyły szyjnej przedniej, żyły twarzowej
i ich dopływ ów . C hłonka z w ęzłów chłonnych powierz­
V. profunda faclel (5) chownych odpływa do węzłów chłonnych głębokich.
V, Iugularis interna (2) 4. Z tylnej języka i ze środkowej części p rzednich2/ , języ­
iugularis externa (4)
ka chłonka spływa do węzłów chłonnych po obu stronach
V, iugularis anterior szyi (patrz linie ze strzałkami na ryc. D). Złośliwe guzy zloka­
lizowane w tej częścijęzyka źle rokują.
M. stemocleidomastoldeus (SM)
5. Chłonka z wargi górnej i bocznych części wargi dolnej spły­
V. subdavia (3) wa do w ęzłów chłonnych podżuchwowych, podczas gdy
chłonka ze środkowej części wargi dolnej i podbródka spły­
wa do węzłów chłonnych podbródkowych.
B
D o s tro n y
 628 N a c z y n ia i w ę z ł y c h ł o n n e g ł o w y i s z y i R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

O pis d o rye. A, C i D

Nodi lymphatici:

Occipitales | Retropharyngeales

| | Mastoidei | Cervicales profundi

J Parotidei ] luguloomohyoideus

Buccinatorii | lugulodigastricus

| Submentales | Submental es

"~1 Submandibulares ] Submandibulares

| luguloomohyoideus | Infrahyoidei

"1 Cervicales superficiales A Tonsilla pharyngealis

J Cervicales profundi P Tonsilla palatina

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 7 / Głowa Skany RM 629

1 M. levator palpebrae superiors

2 M. rectus superior
3 M. rectus lateralis
4 M. rectus inferior
5 M. rectus medial is
6 M. obliquus superior
7 M. obliquus inferior
8 N. opticus
9 Bulbus olfactorius
10 Crista galli
11 Septum nasi
12 Concha nasal is superior
13 Concha nasalis media

A 14 Concha nasalis inferior

15 Glandula lacrimalis
16 Bulbus oculi
17 Lobus frontalis
18 Lingua
19 A., v. et n. infraorbitalis
M Sinus maxillaris
E Ceiiulae ethmoidales

I ------------------
7.107 C z o ło w e s k a n y R M o c z o d o łu
Płaszczyzny przekroju C, B, A na schemacie.

D o s tro n y
 630 Skany RM R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

N. opticus

Cellulae ethmoidales M. temporalis

Concha nasalis superior

Concha nasalis media Arcus zygomaticus

et meatus nasi medius

Sinus maxillaris
M. masseter
Concha nasalis inferior
et meatus nasi inferior

Palatum durum
Denies molares
Muscuii interni linguae
M. genioglossus

Glandula sublingualis

Mandibula A., v. et n. alveolaris

inferior A B

Hypophysis

Corpus
A. carotis interna
sphenoidale

Paries lateralis
sinus cavernosi
M. pterygoideus
N. mandibularis lateralis

M. pterygoideus medialis

Nasopharynx
Mandibula

M. masseter

Lingua

A., v. et n. lingualis

Glandula submandibularis
Corpus adiposum
laryngis

Pharynx

7.108 S k a n y R M c z o ło w e g ło w y
Płaszczyzn y przekroju (A , R ) oznaczono na schemacie.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa S kany RM 631

AGA A. cerebri anterior M Corpus mammillare

AH Cornu frontale MCA A. cerebri media
B Truncus corporis callosi IVD Mesencephalon
BA A. basilaris MO Medulla oblongata
a/ Pars centralis OP Polus occipitalis
C Collicuius inferior P Pons
C1 Tubercuium anterius atlantis PA Pharynx
Cal Sulcus calcarinus PD Pedunculus cerebri
Cb Cerebellum PI Glandula pinealis
0G Gyrus cinguli PO Sulcus parietooccipital is
CQ Aqueductus cerebri R Rostrum corporis callosi
CS Sulcus cinguli S Splenium corporis callosi
D Dens axis SC Medulla spinalis
Tl Fornix SF Sulcus frontalis superior
FM Foramen magnum SF Sinus rectus
FP Polus frontalis STS Sulcus temporalis superior
FV Ventriculus quartus SJ Velum medulläre superius
GH Substantia grisea T Thalamus
GC Genu corporis callosi To Tonsilla cerebelli
H Flypothalamus TP Polus temporalis
HC Caput nuclei caudati TS Sinus transversus
I Infundibulum W Substantia alba
IN Insula Y Hypophysis

.
7.109 Skany RM półkul mózgu. Przekrój strzałkowy,
sekwencja T1
C Płaszczyzny skanów A-C zaznaczone na schemacie.
D o s tro n y
 632 Skany RM ROZDZIAŁ 7 / Głowa

7.110 S k a n y R M p r z e z p ie ń m ó z g o w ia . P r z e k r ó j p o p r z e c z n y
Warstwy skanów A-C zaznaczone na schemacie. O brazy R M po lewej w sekwencji T l, a obrazy po
prawej w sekwencji T2.

Do strony
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa Skany RM 633

AICA A. inferior anterior cerebelli

AM Meatus acusticus internus
BA A, basilaris
CA Aqueductus mesencephali
CB Corpus ciliare
CC A. carotis communis
Cl Colliculi superiores
a Flemispherium cerebelli sinistrum
CP Cochlea (spatium perilymphaticum)
CR Flemispherium cerebelli dextrum
SC CSF Liquor cerebrospinalis
DS Dorsum sellae
g i J l EB Bulbus oculi
F NC VII et NC VIII
l
-
.X
: 3sk i
FC
n
FL
Colliculus facialis
Telia adiposa fossae infratemporalis
Flocculus
'V V zZ)LT ' . FV
G
Ventricuius quartus
Substantia grisea

V [
HF
HP
Fossa hypophysial is
Flippocampus
1 Infundibulum
C Cisterna interpeduncularis
C IGA A, carotis interna
ICP Pedunculus cerebellaris inferior
IF Concha nasalis inferior
IH Cornu temporale
UV V. iugularis interna
IP Fossa interpeduncularis
IV Vermis-pars inferior
L Lens
LP M. pterygoideus lateralis
MA Cellulae mastoideae
IVB Mandibula
MC Concha nasalis media
MCP Pedunculus cerebellaris medius
IVD Mesencephalon
MO Medulla oblongata
MS Sinus maxillaris
MT M. masseter
MX Maxilla
ND Nodulus vermis
NS Septum nasi
OB Os occipitale
OC Chiasma opticum
OL Lobus occipitalis
ON N. opticus (NC II)
P Pons
D PA Pharynx
PCA A. cerebri posterior
PD Pedunculus cerebri
PF Tela adiposa peripharyngeal is
PG Glandula parotidea
PH Cornu occipitale
PN Auricula
FY Pyramis medullae oblongatae
RN Nucleus ruber
SC Canales semicirculares
SCP Pedunculus cerebellaris superior
SE Cisterna chiasmatica
SH Concha nasalis superior
SN Substantia nigra
SS Sinus sagittal is superior
ST Sinus rectus
SV Vermis-pars superior
TG Lingua
TL Lobus temporalis
To Tonsilla cerebelli
TP M. temporalis
UN Uncus
VA A. vertebralis
VP Vestibül um (spatium perilymphaticum)
VT Corpus vitreum
W Substantia alba

E
Do strony
 634 S kany RM R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa

A
B

| S k a n y R M p rz e z p ó łk u le m ó z g u . P r z e k r ó j p o p r z e c z n y
W arstwy skanów A -F zaznaczone na schemacie. Skan A w sekwencji T2,
skany B-F w sekwencji Tl.
C

Do strony
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa S kany R M 635

Commissura anterior = Fornix MCA A. cerebri media

1 AC
ACA A. cerebri anterior PC Falx cerebri OL Lobus occipitalis
AH Cornu frontale FL Lobus frontalis ON N. opticus
C1 Crus anterius FM Foramen OR Radiatio optica
C2 Genu capsulae interventriculare OT Tractus opticus
internae FMa Forceps maior P Putamen
C3 Crus posterius FMi Forceps minor PL Pulvinar
Pars retrolentiformis G Substantia grisea PN Nucleus ruber
! 04 capsulae internae GL Globus pallidus SP Septum pellucidum
OC Cisterna GR Gyrus rectus ST Sinus rectus
quadrigeminalis HB Commissura T Thalamus
CD Pedunculus cerebri habenularum TC Cauda nuclei caudati
CH Plexus choroideus HC Caput nuclei caudati TR Trigonum collaterale
a Claustrum IN Insula ventriculi lateralis
CN Corpus nuclei caudati L Nucleus lentiformis TU Tuber cinereum
OJ V. magna cerebri LF Sulcus lateralis TV Ventriculus tertius
ET Capsula externa LV Ventriculus lateralis W Substantia alba
B( Capsula extrema M Corpus mammillare

E F

Do strony
 636 S kany RM ROZDZIAŁ 7 / Głowa

A * s > v
V

6 - V . *
SV

IV *
DN

7.112 Skany RM przez półkule mózgu.

Przekrój czołowy, sekwencja T2
Płaszczyzny skanów A-F zaznaczone na schemacie.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 7 / Głowa S kany RM 637

AA A. communicans anterior LF Sulcus lateralis

AC Commissura anterior LGF Rssura longitudinalis cerebri
ACA A. cerebri anterior MCA A. cerebri media
AH Cornu frontale IVD Mesencephalon
»V
03 Corpus nuclei caudati OT Tractus opticus
EV Pars centralis P Pons
! c Cerebellum PGA A. cerebri posterior
oc Corpus callosum PH Cornu occipitale
CH Plexus choroideus PICA A. inferior posterior cerebelli
CS Sinus cavernosus FY Pyramis
CT Tractus corticospinalis SC Cisterna chiasmatica
cv V. magna cerebri SCA A. cerebelli superior -m
DN Nucleus dentatus SN Substantia nigra
DS Diaphragma sellae SP Septum pellucidum
F Fornix SS Sinus sagittalis superior
FV Ventriculus quartus sr Sinus rectus
G Substantia grisea SV Vermis-pars superior
HO Caput nuclei caudati T Thalamus
FP Hippocampus TC Cauda nuclei caudati
C Cisterna interpeduncularis TL Lobus temporalis
CA A. carotis interna To Tonsilla cerebelli
IH Cornu temporale TR Trigonum collatérale
IN Cortex insulae TS Sinus transversus
INC Capsula interna TT Tentorium cerebelli D
IR V. interna cerebri TV Ventriculus tertius
IV Vermis-pars inferior VA A. vertebral is
L Nucleus lentiformis W Substantia alba
L1 Putamen Y Hypophysis
L2 Globus pallidus lateralis
L3 Globus pallidus medialis

ss
’• y -

*4.

v ^V

MIA /f
y i r « f «

: 4 s á r

D o s tro n y
ROZ

Mięsień szeroki szyi 640

Powięź i okolice szyi 641

Okolica boczna szyi 643

Nerwy i pień wspóiczulny 648

Ż y ły 6511

Okolica przednia szyi 651

T ę tn ic e 6 54

Okolica nadgnykowa 656

Część przednia szyi i gruczoi tarczowy 663

Nasada szyi i przewód piersiowy 670

Podstawa czaszki zewnętrzna 674

Gardle 67 6

M ig d a łk i

Krtań

Skany RM 698
688
686
I
Do strony
 640 M ię s ie ń s z e r o k i s z y i R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

A. Struktury powierzchowne szyi po odpreparow aniu skóry. Widok

od przodu. B. Anatomia struktur powierzchownych.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Mięsień szeroki szyi (platysma) leży pod skórą i tworzy cienką
warstwę poprzebijaną nerwam i skórnymi.
2. Mięsień szeroki szyi przyczepia się u góry do brzegu dolnego
żuchwy oraz do skóry i tkanki podskórnej dolnej części twarzy.
U dołu mięsień ten przechodzi w blaszkę pow ierzchow ną p o ­
więzi szyi, która rozciąga się do pierwszego lub drugiego żebra
i końca barkowego obojczyka. Blaszka ta pokrywa również górną
część mięśnia piersiowego większego i mięśnia naramiennego.
3. Włókna przyśrodkowe mięśnia szerokiego szyi w części górnej
krzyżują się w okolicy bródkowej, natom iast w części dolnej bie­
gną do boku, oddalając się od płaszczyzny pośrodkowej.
4. W części górnej w łókna boczne mięśnia szerokiego szyi przecho­
dzą przez dolny brzeg żuchwy i kierują się ku górze, do kąta
ust. W części dolnej w łókna boczne pokrywają od przodu i dołu
okolicę boczną szyi.
5. Włókna mięśnia bródkowego (m. mentalis), mięśnia obniżacza
wargi dolnej (m. depressor labii inferioris) i mięśnia obniżacza kąta
ust (m. depressor anguli oris) przeplatają się z w łóknam i mięśnia
szerokiego szyi. B

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja P o w ię ź i o k o lic e s z y i

Ligamentum nuchae ^ POSTERIOR

Arcus vertebrae

Tela subcutanea
Lamina prevertebralis

M. trapezius Lamina superficialis

fasciae cervicalis
M. scalenus medius

Spatium
retropharyngeum
Nodus lymphaticus

M. scalenus anterior
Cutis

M. longuscolli
Vagina carotica
Fascia thyroidea (fascia alaris)

N. vagus
M. omohyoideus

M. stemocleidomastoideus V. iugularis interna

A. carotis communis
M. stemothyroideus
Oesophagus
M. sternohyoideus
Platysma

Lamina pretrachealis Glandula thyroidea

ANTERIOR
Trachea
Lamina superficialis

M. longus colli

Lig. longitudinale anterius

Mandibula
hyoideum
Lamina superficialis fasciae cervicalis

Tela et fascia subcutanea

Fascia buccopharyngeal is
isthmus glandulae thyroideae
M. constrictor pharyngis superior

Lamina pretrachealis fasciae cervicalis

Manubrium sterni

Powięź szyi
A. Przekrój poprzeczny szyi na wysokości g ruczołu tarczowego (glán­ 3. Blaszka p rzed kręg ow a otacza w postaci rękawa kręgosłup wraz
dula thyroidea). B. Blaszka przedtchaw icza (lamina pretrachealis) i p o ­ z mięśniami przedkręgowymi i głębokimi mięśniami grzbietu. N a po­
chewka naczyń szyjnych (vagina carotica). W idok od strony bocznej. ziomie 3 kręgu piersiowego łączy się ona z więzadłem podłużnym
P - gardło (pharynx), L - krtań (larynx), T - tchawica (trachea). przednim . Część blaszki przedkręgowej przechodzi w powięź pacho-
w ^(fascia axillaris).
ZWRÓĆ UWAGĘ:
4. Blaszka przedtchaw icza występuje jedynie w okolicy przedniej szyi
1. Powięź szyi składa się z blaszki pow ierzchow nej (lamina superficia­
i otacza gruczoł tarczowy, tchawicę, gardło oraz przełyk. Blaszka
lis), blaszki przedtchaw iczej i blaszki przedkręgowe]' (lamina prever-
przedtchawicza w odcinku dolnym łączy się z osierdziem włóknistym.
tebralis).
5. Pochew ka naczyń szyjnych zawiera: żyłę szyjną wewnętrzną, nerw
2. Blaszka pow ierzchow na pow ięzi szyi tw orzy pochew kę dla m ię­
b łęd n y oraz tętnicę szyjną wspólną w części dolnej, a tętnicę szyjną
śnia czworobocznego (m. trapezius) i mięśnia mostkowo-obojczyko-
w ew nętrzną w części górnej.
w o-sutkow ego (m. stemocleidomastoideus).

D o s tro n y
 642 P o w ię ź i o k o l ic e s z y i R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

Trigonum:

M. digastricus □ submandibulare

(venter posterior)
□ caroticum

□ musculare

□ omoclaviculare

□ omotrapezoideum

Mandibula
□ submentale

M. sternocleidomastoideus

M. digastricus
(venter anterior)

I—
M. omohyoideus
(venter superior) Okolice szyi.
NCXI ----------- M. sternohyoideus Widok od strony bocznej
M. trapezius Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy biegnie
skośnie, dzieląc szyję na okolicę przednią i boczną
szyi. Okolica przednia szyi (regio colli anterior) jest
ograniczona od p rzo d u linią pośrodkow ą. W jej
obrębie wyróżnia się: trójkąt podżuchwowy (trigo­
M. omohyoideus
num submanclibulare), trójkąt tętnicy szyjnej (trigo­
(venter inferior)
num caroticum), trójkąt mięśniowy (trigonum muscu-
lare) i trójkąt podbródkow y (trigonum submentale).
W okolicy bocznej szyi (regio colli lateralis) wyróż­
nia się trójkąt łopatkow o-obojczykow y (trigonum
omoclayiculare) i trójkąt łopatkow o-czw oroboczny
(trigonum omotrapezoideum).

| j| | Punktyorientacyjne szyi.
Widok od strony bocznej.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
Protuberantia
1. Mięsień czworoboczny (m. trapezius) i mięsień
occipitalis externa
mostkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sternocle­
idomastoideus) przyczepiają się do guzowatości
potylicznej zewnętrznej (protuberantia occipitalis Processus mastoideus
externa) i wyrostka sutkowego (processus masto-
ideus). Processus
2. Wyrostek poprzeczny kręgu szczytowego (proces­ transversus atlantis
sus transversus atlantis) to najbardziej wystający Angulus
mandibulae
spośród wyrostków poprzecznych wszystkich krę­
gów szyjnych. Palpacyjnie jest wyczuwalny mię­
Cornu maius Cornu minus
dzy’ kątem żuchwy (angulus mandibulae) a wyro­ o s s is hyoidei
ossis hyoidei
stkiem sutkowymi.
3. Trzon kości gnykowej leży w kącie utw orzo­ Extremitas
nym przez dno jam y ustnej i pow ierzchnię acromialis claviculae
przednią szyi. Kość gnykowa leży na wysoko­ Acromion Cartílago thyroldea
ści krążka m iędzykręgow ego występującego
między 3 i 4 kręgiem szyjnym. Róg większy ko­ Cartílago crlcoldea
ści gnykowej jest wyczuwalny przy jednoczesnym
unieruchomieniu rogu większego tej kości po stro-
nieprzeciwnej.
4. Łuk chrząstki pierścieniowatej (arcus cartilagi-
nis cricoideae) leży na wysokości 6 kręgu szyj­ Processus coracoldeus
nego. Łuk ten w porów naniu z łukam i niżej le­
żących chrząstek tchawiczych (cartilágines tra­ Extrem ¡tas
chéales) wystaje nieco bardziej do przodu. sternalis daviculae

D o s tro n y
 ROZDZIAŁ 8 / Szyja O k o l ic a b o c z n a s z y i 643

Linea nuchae superior

N. occipitalis maior M. auNcularis posterior

A. occipitalis

Glandula parotidea
M. stemocleidomastoideus

N. auricularis magnus (C2 et C3)

V. iugularis externa

N. occipitalis minor (C2)

Ramus colli nervi facialis

Trlgonum omotrapezoldeum
et fascia cervicalis Cartílago thyroidea

N.transversus colli (C2 et C3)

N. accessorius (NC XI)

Platysma

Ramus trapezius (C3, C4)

N. supraclavicularis intermedius
Nn. supraclaviculares laterales
N. supraclaviculans medialis

Clavicula

8.5 Okolica boczna szyi - I. Widok od strony bocznej

ZWRÓĆ UWAGĘ
1. Okolica boczna szyi jest ograniczona przez mięsień czworoboczny
(m. trapezius), m ięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy (m. ster-
nocleidomastoideus) i środkową część obojczyka. Okolica ta opisywa­
na jest jako trójkąt boczny szyi, którego w ierzchołek znajduje się
poniżej kresy karkowej górnej, w miejscu połączenia rozcięgien
obu ograniczających go mięśni.
2. Mięsień szeroki szyi (odcięty) przykrywa dolną część trójkąta ło -
patkaw o-czw orobocznego(trigonum om otrapezoideum ).
3. Ż yła szyjna zew nętrzna (v. iugularis exlerna) biegnie pionow o ku
dołow i, do ty łu od gałęzi żuchwy, krzyżując od p rzo d u m ięsień
mostkowo-obojczykowo-sutkowy. N a brzegu tylnym tego mięśnia,
ok. 2,5 cm powyżej obojczyka, żyła szyjna zew nętrzna przebija bla­
szkę pow ierzchow ną powięzi szyi.
4. W dnie trójkąta bocznego szyi leży blaszka przedkręgowa, która
pokrywa mięśnie przedkręgowe.
5. N erw dodatkow y (NC XI) jest jedynym nerwem ruchowym, który
leży na powięzi powierzchownej szyi. N erw dodatkowy biegnie
w obrębie blaszki powierzchownej powięzi szyi i w odległości ok.
2 cm powyżej obojczyka przebija p o w ierzch n ię tylną mięśnia
czworobocznego.
6. N erw y czuciowe (skórne) splotu szyjnego (C2, C3, C4) rozchodzą
się prom ieniście z jednego p u n k tu , który znajduje się na brzegu
tylnym mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego.

D o s tro n y
 644
Tabela 8.1 M ięśnie okolicy bocznej szyi
M ię s ie ń P rz y c z e p p o c z ą tk o w y
czworoboczny przyśrodkowa 1/ 3 część kresy
karkowej górnej, guzowatość
potyliczna zewnętrzna, więzadło
karkowe, wyrostki kolczyste kręgów:
szyjnego C7, piersiowych Th1 -Th12,
lędźwiowych, grzebień krzyżowy
pośrodkowy
mostkowo-obojczykowo-sutkowy powierzchnia boczna wyrostka
sutkowego, boczny odcinek kresy
karkowej górnej
płatowały głowy dolna część więzadła karkowego,
wyrostki kolczyste kręgów piersiowych sutkowego, boczna 1/ 3 część
(Th1-Th6)
dźwigacz łopatki guzek tylny wyrostka poprzecznego
kręgów szyjnych C1-CA
pochyły tylny guzek tylny wyrostka poprzecznego
kręgów szyjnych C4-C6
pochyły środkowy guzek tylny wyrostka poprzecznego
kręgów szyjnych C2-C7
pochyły przedni guzek przedni wyrostka poprzecznego guzek mięśnia pochyłego
kręgów szyjnych C3-C6
“P a trz ta b . 8.2.
D o s tro n y
O k o l ic a b o c z n a s z y i
P rz y c z e p k o ń c o w y
koniec barkowy obojczyka,
wyrostek barkowy, grzebień łopatki
część mostkowa: powierzchnia
przednia rękojeści mostka;
część obojczykowa: powierzchnia
górna końca mostkowego obojczyka
powierzchnia boczna wyrostka
kresy karkowej górnej
górna część brzegu przyśrodkowego nerw grzbietowy łopatki (C5),
łopatki
powierzchnia górna żebra II
powierzchnia górna żebra I,
do tyłu od bruzdy tętnicy
podobojczykowej
przedniego na żebrze i
U n e rw ie n ie
ruchowo: korzenie rdzeniowe nerwi
dodatkowego (NC XI), czuciowo
(ból i czucie proprioceptywnie):
nerwy C3, CA
korzenie rdzeniowe nerwu
dodatkowego (NC XI),
nerwy C2, C3
gałęzie tylne nerwów szyjnych
(C3, C4, C5, C6)
nerwy szyjne (C3, C4)
gałęzie przednie nerwów szyjnych
(C7, C8)
gałęzie przednie nerwów szyjnych
(C3, C8)
— silnego wdechu
gałęzie przednie nerwów szyjnych
(C5-C7) _
R O Z D Z IA Ł 8 / S zy ja
C zynność
unosi, cofa i obraca łopatkę
działając jednostronnie, zgina głowę
do boku oraz obraca szyję tak, że
twarz jest zwrócona ku górze
i w stronę przeciwną
działając obustronnie, zgina szyję
zgina głowę i szyję w kierunku
bocznym oraz obraca w tę samą
stronę, działając obustronnie, prostuje
(zgina ku tyłowi) głowę i szyję
unosi i obraca łopatkę, obniża
panewkę stawową (wydrążenie
stawowe) i przesuwa ją do boku
zgina szyję do boku, podczas silnego
wdechu unosi żebro II
zginanie szyi do boku; podczas
unosi żebra I
ROZDZIAŁ 8 / S zyja O k o l ic a b o c z n a s z y i 645

M. semlsplnalls capitis
A. occipitalis

M. splenlus capitis

M. sternocleldomastoldeus N. aurlcularls magnus

V. Iugularls externa

N. transversus colli
Nervi ad musculum levatorem scapulae

Nervi supraclavlculares
M. levator scapulae

N. accessorius

V. Iugularls Interna
Nervus ad musculum rhomboldeum
N. phrenlcus et lamina praevertebralls
M. scalenus medlus —

Nervus ad musculum serratum anteriorem Plexus brachlalis

M. scalenus anterior

A. transversa colli
M. omohyoldeus

M. pectoralls malor

| Okolica boczna szyi - II. Widok od strony bocznej

O d p re p aro w an o stru k tu ry pow ierzchow ne okolicy bocznej szyi.
Uw idoczniono część górną dna trójkąta łopatkowo-czworobocznego
(trigon um omotrapezoideum ) oraz nerw y ruchow e.
ZWRÓĆ UWAGĘ
1. Część górną dna trójkąta łopatkowo-czworobocznego okolicy bocz­
nej szyi tworzą mięśnie. Począwszy od góry są to: mięsień półkol-
cowy głowy (m. semispinaJis capitis), mięsień płatow aty głowy (m.
spień ius capitis) i mięsień dźwigacz łopatki (m . levator scapulae).
2. N erw dodatkow y (n. accessorius) zaopatruje mięsień czworoboczny
i m ięsień m ostkow o-obojczykow o-sutkow y. Biegnie on na p o ­
w ierzchni mięśnia dźwigacza łopatki, oddzielony od niego blaszką
przedkręgową (częściowo usuniętą).
3. W idoczne są nerw y p row adzące w łó k n a ruchow e do m ięśnia
dźwigacza ło p a tk i (C3, C4) i m ięśni rów noległobocznych (C5).
W łókna unerwiające mięsień zębaty przedni (C5, C6, C7) leżą do
ty łu od splotu ram iennego.
4. W k ą c ie p r z e d n im T ró jk ą ta ło p a tk o w o -c z w o r o b o c z n e g o i e t ą d w ie s t r u k t u ­
r y o d u ż y m z n a c z e n iu k lin ic z n y m . S ą to : ( a ) n e rw p r z e p o n o w y (C S , C 4 ,
C 5 ) , k t ó r y z a o p a tr u je p rz e p o n ę i b ie g n ie p o d b la s z k ę p rz e d k rę g o w ą , oraz.
( b ) ż y t a s z y jn a w e w n ę trz n a , k t ó r a le ż y n a blasz.ce p r z e d k rę g o w e ]. U s z k o ­
d z e n ie n e rw u p rz e p o n o w e g o p r o w a d z i d o p o r a ż e n ia p r z e p o n y p o s tro n ie
u r a z u . C z a s a m i w y k o n u je s ię b lo k a d ę n e rw u p rz e p o n o w e g o (n p . p o d c z a s
d łu g ie g o z a b ie g u o p e ra c y jn e g o ) w’ c e lu k r ó tk o tr w a łe g o p o r a ż e n ia p r z e p o ­
n y . I n i e k c ji ś r o d k a z n ie c z u la ją c e g o (z w io tc z a ją c e g o ) d o k o n u je s ię w’ ś r o d ­
k o w e j cz ę śc i m ię ś n ia p o c h y łe g o p rz e d n ie g o . P ow yżej ko ń ca m o s tk o w e g o
o b o jc z y k a w y c z u w a ln e je s t p u ls o w a n ie ż y ły s z y jn e j w e w n ę trz n e j, w yw o­
ły w a n e s k u rc z a m i p r a w e j k o m o r y s e rca . P u ls o w a n ie to je s t b a rd z ie j w y ­
c z u w a ln e p r z y u s z k o d z e n ia c h z.astaw’k i d w u d z ie ln e j.

Do strony
 646 O k o l ic a b o c z n a s z y i ROZDZIAŁ 8 / Szyja

M. splenius capitis •

Mandibula

M. levator scapulae Glandula

submandibularis

N. accessorius

Nervi supraclaviculares
M. scalenus medius

M. sternocleidomastoideus
Nervus ad musculum
rhomboideum

M. trapezius N. phrenicus

— M. scalenus anterior
M. scalenus
posterior
" N. phrenicus accessorius

A. transversa colli
M .serratus
anterior
etnervi
C 5 .C 6 Lamina praetrachealis

V. suprascapularis

Clavicula

M.deltoideus
V. et a. axillaris

M. pectoral is maior
(pars sternocostalis)

8.7 Okolica boczna szyi - III. Widok od strony bocznej

O dpreparowano część obojczykową mięśnia piersiowego większego
oraz trzon obojczyka. Uw idoczniono mięsień łopatkowo-gnykowy (m.
omohyoicleus) oraz blaszkę przedtchaw iczą (lamina pretrachealis), obej­
mującą ten mięsień.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Między mięśniem łopatkow o-gnykow ym a mięśniem podobojczy-
kowym (m. subclavius) leży blaszka przedtchawicza.
2. Między mięśniem pochyłym przednim (m. scalenus anterior) a m ię­
śniem pochyłym środkowym (m. scalenus medius) leży splot ramien-
ny (plexus brachialis). Od gałęzi brzusznej nerwu szyjnego C5 splotu
ram iennego odchodzi nerw przeponow y dodatkow y (n. phrenicus
accessorius).
3. Między brzegiem tylnym m ięśnia mostkowo-obojczykowo-sutko-
wego a brzegiem przednim mięśnia pochyłego przedniego znajduje
się szczelina mięśni pochyłych przednia (fissura musculorum scaleno­
rum anterior).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja O k o l ic a b o c z n a s z y i 647

M. trapezius

M , sternocleidomastoideus

M. levator scapulae

N. phrenicus
Rami nervi cervicalis C5

M. scalenus posterior N. phrenicus accessorius

A. transversa colli — M . scalenus anterior

Ramus nervi cervicalis C6

V. iugularis interna

M. serratusanterior A. subclavia

V, brachiocephalica

Clavicula
N„ a. etv.
suprascapularis
V. subclavia

M. deltoideus

A. et v. axillaris

8.8 Okolica boczna szyi - IV. Widok od strony bocznej

Odpreparowano struktury powierzchowne. Uwidoczniono splot ra­
mienny (plexus brachialis), tętnicę i żyłę podobojczykową (a. et v. sub­
clavia).
ZWRÓĆ UWAGĘ
1. Na rycinie oznaczono pierwszy odcinek tętnicy pachowej (1) oraz
trzeci odcinek tętnicy podobojczykowej [3].
2. W dnie trójkąta łopatkowo-czworobocznego (trigonum omotrapezoi-
deum) w części dolnej widoczne są mięśnie pochyłe (przedni, środ­
kowy i tylny) oraz mięsień zębaty przedni (m. serratus anterior).
3. Między mięśniem pochyłym przednim a mięśniem pochyłym środ­
kowym leży splot ramienny i tętnica podobojczykową. Na prepara­
cie widoczne są gałęzie brzuszne nerwów szyjnych C5-C8 splotu ra-
miennego. Gałąź brzuszna nerwu T hl (na preparacie niewidoczna)
stanowi najniżej położony korzeń splotu ramiennego i jest przykryta
trzecim odcinkiem tętnicy podobojczykowej [3].
4. Mięsień pochyły przedni oddziela żyłę podobojczykową od odcin­
ka drugiego tętnicy podobojczykowej [2].
5. Mięsień podobojczykowy nie ma większego znaczenia dla ruchomości
obręczy kończyny górnej. Przy złamaniach obojczyka mięsień ten stano­
wijednak istotny element ochrony naczyńpodobojczykowych.
6. Żyła podobojczykową to najczęstsze miejsce wkłucia w celu wprowadzenia
cewnika i uzyskania dostępu do żył głównych. Takiego cewnikowania,
Z tzw. tylnego dojścia centralnego, dokonuje się w celu monitorowania
ośrodkowego ciśnienia tylnego, podawania płynów uzupełniających i od­
żywczych, lokalizacji elektrod rozrusznika serca oraz uzyskania dostępu do
prawej komoiy serca. Dlatego znajomość topografii tyły podobojczykowej,
mięśniamostkowo-obojczykowo-sutkowego, obojczyka, żebra 1 orazosklepka
opłucnej (patrz ryc. 832) ma tak istotne zpaczenie w praktyce klinicznej.

D o s tro n y
 648 N e r w y i p ie ń w s p ó ł c z u l n y R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

Truncus sympathicus

N. vagus

N. cardiacus cervicalissuperior

M. scalenus médius

Rami communicantes

Processus transversus vertebrae C6

A, vertebralis

Processus transversus vertebrae C7

Costa I
Ganglion cervicothoracicum :
Ganglion cervicale inferius

Truncus sympathicus

Rami communicantes grisei

A, subclavia M. scalenus A, dorsalis Ansa Cupula A. pericardia- N. laryngeus

anterior scapulae subclavia pleurae cophrenica recurrens dexter Processus transversus
vertebrae C6 et C7

Ganglion
| Splot ramienny i pień wspótczulny. cervicale inferius
Widok od przodu M. scalenus minimus

A. Po stronie prawej preparatu przesunięto ku dołowi opłucną, a tętni­

cę kręgową (a. vertebralîs) odciągnięto w kierunku przyśrodkow ym . B. Costa I
Po stronie lewej p re p a ra tu w idoczne jest nietypow e p o ło żen ie n ie­
których struktur. Zwoje pnia współczulnego zajmują bardziej typowe Ganglion
dla siebie p ołożenie. Zwój szyjny dolny (ganglion cervicale inferius) leży N. cardiacus thoracicum I
między wyrostkiem poprzecznym 7 kręgu szyjnego a żebrem I. Zwój cervicalis inferior
piersiowy 1 (ganglion thoracicum I) leży na wysokości żebra I. et rami vasculares Truncus
sympathicus
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Pień dolny splotu ram iennego (truncus inferior plexus brachialis) leży
w bruździe na powierzchni żebra I, do tyłu od tętnicy podobojczy-
kowej. Między pniem środkowym a dolnym splotu ramiennego bie­ 3. Tętnicę kręgową przesunięto w kierunku przyśrodkowym, tak aby
gnie tętnica grzbietowa łopatki. uw idocznić zwój szyjno-piersiowy (ganglion cervicothoracicum).
2. Od pnia współczulnego (odsuniętego w stronę boczną) odchodzą: 4. Zwój szyjno-piersiowy oddaje drobne gałęzie do nerwów szyjnych
gałąź łącząca do nerwu błędnego, gałąź łącząca szara (ramus commu- C7 i C8, do nerwu piersiowego Thl oraz do naczyń leżących w po­
nicans griseus) do nerw ów szyjnych oraz gałęzie sercowe. bliżu.
D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja N e r w y i p ie ń w s p ó ł c z u l n y 649

Art¡culatió zygapophysialis
(capsula articularis)

Processus spinosus

M. intertransversarius
Ligamentum flavum anterior et posterior

Ramus dorsalis

M. interspinalis
dexter et sinister

Rami ventrales
Processus spinosus

Processus transversus C5

Ramus dorsalis
Dura mater

Arachnoidea mater

Pia mater — Processus transversus C6

A. vertebralis

Processus articularis
Radix dorsalis
inferior C6

Radix ventralis
Ganglion spinale

Ramus dorsalis Medulla spinalis

Ramus medialis
Radix ventralis
A NI. spinalis
Radix dorsalis

Ramus ventralis
Facies articularis
Ramus lateralis
superior
Ramus dorsalis

N e rw y szyjne
A. Nerwy szyjne. Widok od ty łu i od dołu. B. Topografia rdzenia krę­
gowego (medulla spinalis) i nerwów rdzeniowych (nn. spinales) na wy­
Ramus ventralis
sokości typowego kręgu szyjnego (vertebra cervicalis). W idok od góry.
Zmiany zwyrodnieniowe wyrostków stawowych i trzonu kręgu, a szczególnie N. spinalis
brzegów bocznychpowierzchn igórnej trzon u kręgu (połączeńhakowo - trzono -
wych), prowadzą do patologii w obrębie tętnic kręgowych i korzeni nerwów A. vertebralis Uncus corporis Radix
et facies articularis ventralis
rdzeniowych.
ZWRÓĆ UWAGĘ: rzenie nerw u rdzeniowego łączą się i tw orzą pień nerwu rdzenio­
1. O pona tw arda rdzenia (dura mater spinalis) przylega do w ięzadeł wego. Pień nerw u rdzeniowego, długości ok. 1 cm, dzieli się n a ga­
żółtych (ligamenta flava). Z oponą twardą rdzenia sąsiaduje opona łąź grzbietow ą oraz b rzu szn ą (ram us dorsalis et ventralis). Gałęzie
pajęcza rdzenia (arachnoidea mater spinalis). O ponę pajęczą rdzenia b rzu szn e nerw ów rdzeniow ych są zn aczn ie większe niż gałęzie
od opony miękkiej rdzenia (pia mater spinalis) oddziela przestrzeń grzbietowe.
podpajęczynówkowa (spatium subarachnoideum), która w ypełniona 3. Korzenie i pień nerw u rdzeniowego biegną do ty łu od tętnicy krę­
jest płynem mózgowo-rdzeniowym. gowej. G ałąź grzbietowa biegnie do ty łu n a bocznej powierzchni
2. Zwój rdzeniow y (ganglion spinale) tw orzy w idoczne zgrubienie ko­ w yrostka stawowego górnego. G ałąź brzuszna leży n a powierzchni
rzenia grzbietowego. Korzenie grzbietowe i brzuszne nerwów rdze­ górnej w yrostka poprzecznego, gdzie tw orzy bruzdę nerwu rdze­
niowych posiadają oddzielne pochewki opony twardej rdzenia. Ko­ niowego (sulcus nervi spinalis).
D o s tro n y
 650 Ż yły R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

V. supraorbitalis V. supratrochlearis

■ V. angularis

V. temporalis superficialis

V. maxillaris

V. retromandibularis
V. occipitalis
R. anterior venae
retromandibularis Bulbus superior venae Iugularis
V. auricularis posterior
V. facialis

R. posterior venae
Sinus petrosus Inferior
retromandibularis

N. accessorius V. Iugularis externa W. pharyngeales

R. communlcans
V. transversa
cervicis V. occipitalis

V. Iugularis anterior

V. suprascapularls superior
V. thyroldea
M. omohyoldeus TüJlü
A
V. Iugularis Interna
V. Iugularis externa
Bulbus Inferior venae Iugularis
V. Iugularis anterior

Vv. thyroideae
inferiores

Żyły powierzchowne i głębokie.

Widok od strony bocznej
B V. subclavia
A. Żyły powierzchowne. Żyła zażuchwowa (v. retromandibularis) p o ­
Vv. brachiocephalicae
wstaje z połączenia żyły skroniowej powierzchownej (v. temporalis su­
perficialis) i żyły szczękowej (v. maxillaris). Żyła szyjna zew nętrzna (v.
iugularis externa) powstaje z połączenia gałęzi tylnej żyły zażuchwowej
i żyły usznej tylnej (v. auricularis posterior). Ż yła twarzowa (v. facialis)
łączy się z gałęzią przednią żyły zażuchwowej i uchodzi do żyły szyj­
nej wewnętrznej. A, mięsień płatow aty głowy (m. splenius capitis); B.
mięsień dźwigacz łopatki (m. levator scapulae); C, mięsień pochyły środ­
kowy i tylny (m. scalenus meclius et posterior). B. Żyła szyjna wewnętrzna
N. accessorius
(v. iugularis interna) i jej dopływy. W początkowym i końcowym odcin­
ku żyły szyjnej wewnętrznej widoczne jest poszerzenie lub opuszka ży­
V. iugularis interna
ły szyjnej. Opuszka górna żyły szyjnej (bulbus superior venae iugularis)
jest oddzielona od ucha środkowego płytką kostną, która tworzy ścianę
dolną jamy bębenkowej. Opuszka dolna żyły szyjnej {bulbus inferior ve­
nae iugularis), podobnie jak poszerzenie w końcow ym odcinku żyły
podobojczykowej, posiada dw upłatkow ą zastawkę, która kontroluje Ansa cervicalis
(radix superior et inferior)
przepływ krwi w kierunku serca. Żyła ram ienno-głow owa (v. brachioce-
pbalica) i żyła główna górna (v. cava superior) nie posiadają zastawek. C.
Topografia nerwu dodatkowgo (n. accessorius), nerwu przeponowego
(n. phrenicus) i pętli szyjnej (ansa cetyicalis) oraz dużych naczyń żyl-
nych. N a podstawie 188 przypadków stwierdzono, że nerw dodatkowy N. phrenicus
krzyżuje żyłę szyjną wewnętrzną od przodu w 70%, a od tyłu w 30% V. subclavia
przypadków. Nerw przeponowy (C3, CA i C5) w większości przypad­
ków przechodzi do tyłu od miejsca połączenia żyły podobojczykowej
i żyły szyjnej wewnętrznej, jak również do tyłu od żyły ram ienno-gło- V. brachiocephalica
wowej. W niektórych przypadkach gałąź brzuszna C5 lub, jeszcze rza­ POŁOŻENIE POŁOŻENIE
dziej, cały nerw przeponowy przechodzi do przodu od żyły podoboj­ TYPOWE NIETYPOWE
czykowej.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 8 / Szyja O k o l ic a p r z e d n ia s z y i 651

N. auricularis magnus

N. accessorius (NC XI)

Ramisternocleidomastoidei
arterlae occipitalis

M. dlgastrlcus (venter anterior)

NodI submandibulares

V. profunda faciei V. facialis

A. facialis
Ramus marginalis mandibulae
nervi facialis
V. ¡ugularls Interna
Glandula submandibularis

M. thyrohyoideus

V. thyroidea superior

Ansa fRadix superior

cervicalis | Radix Inferior Ramus sternocleidomastoideus
arteriae thyroideae superioris

8.12 A. occipitalis
Okolica przednia szyi - I.
Widok od strony bocznej
A. Anatomia struktur powierzchownych. B. Pętla szyjna (ansa cervica­ NC XI
lis). Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych Cl i C2 łączą się z ner­
wem podjęzykowym (n. hypoglossus). Po krótkim wspólnym przebie­ Ramus A. facialis
sternocleido­
gu gałęzie te oddzielają się od nerwu podjęzykowego i tworzą korzeń
mastoideus A. lingualis
górny pętli szyjnej (radii superior ansae cervicalis), który przechodzi do
przodu od tętnicy szyjnej wewnętrznej i tętnicy szyjnej wspólnej. Ko­ A. carotis interna
N. hypoglossus
rzeń dolny pętli szyjnej (radix inferior ansae cervicalis), utworzony (NC XII)
przez gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych C2 i C3, przechodzi do C2
tyłu od pochewki naczyń szyjnych (vagina carotica) i łączy się z korze­ C3
M. thyrohyoideus
niem górnym po stronie bocznej lub przyśrodkowej żyły szyjnej we­
wnętrznej. Od pętli szyjnej odchodzą gałęzie, które unerwiają mięśnie Ansa Rad'x interior M. omohyoideus
podgnykowe(ów»?. infrahyoidei). cervicalis superior M. sternohyoideus

ZWRÓĆ UWAGĘ A. thyroidea

1. Nerw dodatkowy (n. accessorius) biegnie wzdłuż tylnej powierzch­ A. carotis communis
superior
ni mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego razem z gałęziami
mostkowo-obojczykowo-sutkowymi tętnicy potylicznej. Wspólny Ansa cervicalis M. sternothyroideus
przebieg tych struktur rozpoczyna się na brzegu przednim mięśnia
mostkowo-obojczykowo-sutkowego. V. iugularis interna

2. Na wysokości kości gnykowej do żyły szyjnej wewnętrznej (v. iu-

B
gularis interna) uchodzi żyła twarzowa lub żyła głęboka twarzy.
Również kilka innych, mniejszych żył uchodzi na przednim obwo­
dzie żyły szyjnej wewnętrznej. 4. Żyła zażuchwowa i żyła twarzowa biegną na powierzchni zewnę­
3. Gałąź mostkowo-obojczykowo-sutkowa tętnicy tarczowej górnej trznej ślinianki podżuchwowej.
biegnie ku dołowi w pobliżu brzegu górnego mięśnia łopatkowo- 5. N a preparacie widoczne są węzły chłonne podżuchwowe (nodisub-
-gnykowego (m . omohyoideus). mandibulares).
Do strony
 652 O k o l ic a p r z e d n ia s z y i R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

M. d ig a s łr ic u s

Os hyoideum
M. thyrohyoideus

Linea obliqua
M. sternohyoideus

M. digastricus
(venter anterior) Venter superior
M. omohyoideus
Venter inferior M. stemothyroideus
Zawieszka powięziowa
ścięgna pośredniego
Os hyoideum

M. thyrohyoideus

M. constrictor pharyngis inferior

Zawieszka powięziowa
ścięgna pośredniego
M. omohyoideus

M. sternohyoideus

M. sternocleidomastoideus M. constrictor
pharyngis medius

M. hyoglossus
Cornu maius M. genioglossus
M. chondroglossus

Cornu minus M. styl ohyoi deus

M. thyrohyoideus
M. geniohyoideus
Corpus ossis hyoidei M. omohyoideus
M. mylohyoideus
M. sternohyoideus

ANTERIOR

Tabela 8.2 Mięśnie nadgnykowe i podgnykowe

M ię s ie ń P rz y c z e p p o c z ą tk o w y P rz y c z e p k o ń c o w y U n e rw ie n ie C zynność

żuchwowo-gnykowy kresa żuchwowo-gnykowa trzon i szew kości gnykowej nerw żuchwowo-gnykowy, gałąź podczas przełykania i mówienia
nerwu zębodołowego dolnego (V3) unosi kość gnykową
dno jamy ustnej, język

bródkowo-gnykowy kolec bródkowy trzon kości gnykowej drogą nerwu podjęzykowego (NC XII) pociąga kość gnykową do przodu
otrzymuje włókna nerwowe z C1 i góry, skraca dno jamy ustnej
i poszerza gardło

rylcowo-gnykowy wyrostek rylcowaty kości skroniowej trzon kości gnykowej gałąź szyi nerwu twarzowego (NC VII) unosi i cofa kość gnykową
jednocześnie wydłuża dno jamy ustnej

dwubrzuścowy b r z u s ie c p rz e d n i: dół dwubrzuścowy, ścięgno pośrednie, przytwierdzone b rz u s ie c p rz e d n i: obniża żuchwę przy ustalonej
b rz u s ie c ty ln y : wcięcie sutkowe kości za pomocą zawieszki powięziowej nerw żuchwowo-gnykowy, kości gnykowej, unosi kość gnykową
skroniowej do trzonu i rogów większych kości gałąź nerwu zębodołowego i stabilizuje ją podczas przetykania
gnykowej dolnego (NC Vg), i mówienia
b rz u s ie c ty ln y : gałąź nerwu
twarzowego (NC VII)

mostkowo-gnykowy rękojeść mostka i koniec trzon kości gnykowej odchodzące z pętli szyjnej włókna obniża kość gnykową po jej
mostkowy obojczyka z C1-C3 wcześniejszym uniesieniu podczas
przetykania

mostkowo-tarczowy powierzchnia tylna rękojeści mostka kresa skośna chrząstki tarczowatej odchodzące z pętli szyjnej włókna obniża kość gnykową i krtań
z C 2 iC 3

tarczowo-gnykowy kresa skośna chrząstki tarczowej dolny brzeg trzonu i rogi większe drogą nerwu podjęzykowego (NC XII) obniża kość gnykową i unosi krtań
kości gnykowej otrzymuje włókna nerwowe z C1

łopatkowo-gnykowy górny brzeg łopatki w okolicy wcięcia dolny brzeg trzonu kości gnykowej odchodzące z pętli szyjnej włókna stabilizuje, obniża i cofa kość gnykową
nadłopatkowego z C1-C3

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja O k o l ic a p r z e d n ia s z y i 653

Lamina superficialis
A. carotis externa fasciae cervicaiis Truncus
linguofacialis M. stylohyoideus

A. occipitalis

N. hypoglossus
A. facialis
N. accessorius

Radix superior A. submentalis

ansae cervicaiis N. mylohyoideus
Ramus sternocleidomastoideus
M. digastricus (venter anterior)
A. carotis interna
Zawieszka powięziowa ścięgna pośredniego
A. carotis externa
M. mylohyoideus
Os hyoideum
Ansa cervicaiis
A. carotis communis
N. laryngeus superior (ramus internus)
V. iugularis interna M. constrictor pharyngis inferior
Ramus sternocleidomastoideus
M. thyrohyoideus
M. sternocleidomastoideus N. ad musculum thyrohyoideum

Lamina prevertebralis N. laryngeus superior (ramus externus)

Tendo musculi omohyoidei A. thyroidea superior

M. sternohyoideus
V. transversa cervicis M. sternothyroideus

Lamina pretrachealis
V. iugularis anterior

M. sternocleidomastoideus

Okolica przednia szyi - II. Widok od strony bocznej

ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Ścięgno pośrednie mięśnia dwubrzuścowego (tendo intermedius mu-
sculi digastrici) jest przym ocowane do kości gnykowej (os hyoideum)
za pom ocą zawieszki powięziowej, która stanowi zgrubiałą część
blaszki powierzchownej powięzi szyi (lamina superficialisfasciae cer-
vicalis). Ścięgno pośrednie mięśnia łopatkow o-gnykow ego (tendo
intertnedius musculi omohyoidei) jest podobnie przym ocow ane do
obojczyka.
2. Tętnica twarzowa (a.facialis) i tętnica językowa (a. lingualis) odcho­
dzą często wspólnym pniem językowo-twarzowym (truncus linguo-
facialis) i biegną przykryte m ięśniem rylcow o-gnykowym oraz
dwubrzuścowym.
3. Mięsień tarczowo-gnykowy (m. thyrohyoideus) i mięsień zwieracz
dolny gardła (m. constrictor pharyngis inferior) tworzą ścianę przy­
środkową (dno) trójkąta tętnicy szyjnej (trigonum caroticum) (patrz
ryc. 8.3).
4. Nerw podjęzykowy (n. hypoglossus) krzyżuje powierzchnię zewnę­
trzną dwóch tętnic (tętnicy szyjnej zewnętrznej i wewnętrznej), od­
daje dwie gałęzie (korzeń górny pętli szyjnej i nerw do mięśnia tar-
czowo-gnykowego), a następnie tworząc łuk skierowany wypukło­
ścią ku dołow i, dw ukrotnie krzyżuje pow ierzchnię wewnętrzną
brzuśca tylnego mięśnia dwubrzuścowego.
5. Gałęzie zewnętrzna i wewnętrzna nerwu krtaniowego górnego (ra­
mus extemus et internus neryi laryngei superioris) biegną głębiej w sto­
sunku do tętnicy szyjnej zewnętrznej.
6. Tętnica szyjna wspólna (a. carotis communis) leży w bruździe między
tchawicą a pasmem mięśni podgnykowych. Tętnica ta jest najczęstszym
miejscem palpacyjnego badania tętna (np. podczas udzielania piei-wszej
pomocy). Brak tętna na tej tętnicy świadczy o zatrzymaniu akcji serca.

D o s tro n y
 654 T ę t n ic e R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

A, temporalis superficialis

Protuberantia occipitalis externa

Ramus descendens
arteriae occipitalis

A, carotis interna A. facialis

A. lingualis
A. carotis externa

superior! A (hyroidea
A. cen/icalis profunda inferior |

A.vertebralis
A, intercostalis suprema - A. carotis communis

Truncus costocervicalis Truncus brachiocephalicus

A, thoracica interna
A, intercostalis posterior prima

Truncus
A. subclavia thyrocervical is
A

Ü m Tętnice szyi
A. Widok od strony bocznej. B. Arteriogram tętnic szyi. Zdjęcie RTG w projekcji skośnej. B, pień ra-
mienno-głowowy (truncus brachiocephalicus); S, tętnica podobojczykowa (a. subclavia); V, tętnica kręgo­
wa (a. vertebra¡is); /, tętnica piersiowa wewnętrzna (a. thoracica interna); C, pień tarczowo-szyjny (trun­
cus thyrocevicalis); CC, tętnica szyjna wspólna (a. carotis communis); IC, tętnica szyjna w ewnętrzna (a.
carotis interna); EC, tętnica szyjna zew nętrzna (a. carotis externa); T, tętnica tarczowa górna (a. thyroidea
superior); F, tętnica twarzowa (a.facialis); L, tętnica językowa (a. lingualis); A, tętnica gardłow a wstępu­
jąca (a. pharyngea ascendens).

ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Tętnice głowy odchodzą od tętnicy szyjnej wspólnej i tętnicy podobojczykowej.
2. Tętnica kręgowa jest gałęzią tętnicy podobojczykowej, która wchodzi do jamy czaszki przez otwór
wielki i pośrednio bierze udział w tworzeniu koła tętniczego mózgu (circulus arieriosus cerebn).
3. Tętnica szyjna wspólna dzieli się na gałęzie końcowe: tętnicę szyjną zewnętrzną i wewnętrzną. Tętnica
szyjna wewnętrzna zaopatruje w większości struktury jamy czaszki, a tętnica szyjna zewnętrzna struk­
tury położone na zewnątrz czaszki. Okolicę czoła zaopatrują tętnice nadoczodołowa i nadbloczkowa,
będące gałęziami tętnicy ocznej (gałąź tętnicy szyjnej wewnętrznej).
4. Tętnica głęboka szyi (gałąź pnia żebrowo-szyjnego) łączy się z gałęzią zstępującą tętnicy potylicznej
i gałęziami tętnicy kręgowej. B

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 8 / Szyja T ę t n ic e 655

A. cervicalls ascendens.

A. thyroidea inferior

A.

A. transversa cervicis

Truncus thyrocervi calis

A suprascapularis

Truncus costocervicalis

A. subclavia

A thoracica

A Truncus brachiocephalicus

Tuberculum caroticum

A. vertebralis

Truncus costocervicalis
M. scalenus
anterior
A. transversa
Truncus cervicis
A thyroidea
thyrocervical is
inferior

A, thoracica interna

Trm ciis A. carotis A suprascapularis

brachiocephalicus communis

T ętnica podobojczykow a
A Tętnica podobojczykowa i jej gałęzie. Widok od strony bocznej. B.
Tętnica kręgowa (a. vertebratis), odcinek początkowy. Widok od przo­
du. Tętnica kręgowa odchodzi z górno-tylnego obwodu tętnicy pod-
obojczykowej. Tętnica ta wchodzi do otworu wyrostka poprzecznego
kręgu C6 (rycina powyżej) lub w niektórych przypadkach C5 i bie­
gnie do góry, przechodząc przez otwory wyrostków poprzecznych
kręgów szyjnych. C. Gałęzie trzeciego odcinka [3] tętnicy podoboj-
czykowej. Widok od przodu i od strony bocznej. W przebiegu tętnicy
podobojczykowej wyróżnia się trzy odcinki wyznaczone położeniem
mięśnia pochyłego przedniego. Niektóre gałęzie tętnicy podobojczy­
kowej, odchodząc z drugiego i trzeciego odcinka (najczęściej tętnica
grzbietowa łopatki, rzadziej tętnica poprzeczna szyi i tętnica nadło-
patkowa), kierują się bocznie i przechodzą przez splot ramienny (por.
ryc. 8.8 i 8.32A).

D o s tro n y
 656 O k o l ic a n a d g n y k o w a R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

Processus
A. carotis interna
mastoideus

A. carotis externa

A. facialis
Venter posterior
muscull dlgastrlcl M. hyoglossus
M. mylohyoideus

Venter anterior
musculi digastrici
N. accessorius
(NC XI) A. lingualis

N. hypoglossus
V. iugularis interna (NC XII)

Os hyoideum

Vagina carotica
A. carotis communis

N. vagus (NCX)

M. hyoglossus

Venter posterior muscull

N. laryngeus superior

N. hypoglossus (NC XII) M. mylohyoideus

Tendo intermedius
A. lingualis musculi digastrici

Venter anterior
Cornu maius musculi digastrici

A. carotis externa Membrana thyrohyoldea

Radix superior
Topografia kości gnykowej, mięśni, ansae cervicalis Os hyoideum
naczyń i nerwów. Widok od strony
A thyroidea superior
bocznej M. thyrohyoldeus

A. Brzusiec tylny mięśnia dwubrzuścowego oraz struk­ A. carotls communis

R. Internus nervl laryngel superlorls
tury sąsiadujące. B. Nerw podjęzykowy, gałąź zewnę­ A. laryngea superior
R. externus nervl
trzna i wewnętrzna nerwu krtaniowego górnego. Rogi laryngel superlorls
większe kości gnykowej (contu maius ossis hyoidei) są
ważnym punktem topograficznym dla struktur szyi. C .
Zm ienność odejścia tętnicy językowej. Spośród 211
przypadków w 80% tętnica językowa, twarzowa i tar­
czowa górna były samodzielnymi gałęziami tętnicy szyj­
nej zewnętrznej (rycina lewa). W 20% przypadków tęt­ A . facialis
nica językowa i tętnica twarzowa odchodziły od tętnicy
szyjnej zewnętrznej wspólnym pniem dolnym (rycina
Interna
środkowa), bądź wspólnym pniem górnym (rycina pra­
wa). Stwierdzono jeden przypadek odejścia tętnicy języ­ A. taciafe
externa A, facialis
kowej wspólnym pniem z tętnicą tarczową górną. A. lingualis

A. carotis A. lingualis
ZWRÓĆ UWAGĘ:
A, thyroidea
1. Uwidoczniono brzusiec tylny mięśnia dw ubrzuśco­ superior A. lingualis
wego, który przyczepia się do wyrostka sutkowego
kości skroniowej i do kości gnykowej. A. thyroidea A. thyroidea superior
2. Wszystkie naczynia i nerw y okolicy nadgnykowej superior
c om m unis
krzyżują powierzchnię wew nętrzną brzuśca tylnego
mięśnia dwubrzuścowego, z wyjątkiem gałęzi szyjnej
(ramus cervicalis) nerwu twarzowego, gałęzi przedniej
nerwu usznego wielkiego oraz żyły szyjnej zewnętrz­
nej ijej dopływów.
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 8 / S zy ja O k o l ic a n a d g n y k o w a 657

A. facialis (odcięta)
M. mylohyoideus

N. mylohyoideus
et r. mylohyoideus
arteriae alveolaris
inferioris

Glandula et ductus
submandibularis

N. hypoglossus

A. facialis

A. submentalis

N. hypoglossus

JS
M. stylohyoldeus
M. digastricus (venter posterior)
t)

M. digastricus
N. ad musculum thyrohyoideum (venter anterior)
M. mylohyoideus

Os hyoideum

Okolica nadgnykowa - 1. Widok od strony bocznej

ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Okolica przednia szyi to przestrzeń zaw arta m iędzy żuchwą (od
góry) a m ostkiem (od d o łu ). Kość gnykowa dzieli ją na okolicę
nadgnykową i podgnykową.
2. Trójkąt podżuchw ow y (trigonum submandibulare) jest ograniczony
od tylu przez mięsień ryle owo-gny ko wy (m. stylohyoideus) i brzu-
siec tylny mięśnia dwubrzuścowego (venter posterior musculi diga-
strici). N a mięśniach tych biegnie tętnica twarzowa.
3. Trójkąt podżuchw owy jest ograniczony od przodu przez brzusiec
przedni mięśnia dwubrzuścowego (venter anterior musculi digastri-
ci). N a tym preparacie brzusiec przedni mięśnia dwubrzuścowego
posiada dodatkow y przyczep na kości gnykowej.
4. D no trójkąta podżuchw owego tworzy mięsień żuchwowo-gnyko-
wy (m, mylohyoideus).
D o s tro n y
5. N erw żuchwowo-gnykowy unerwia mięsień żuchwowo-gnykowy
i brzusiec przed n i mięśnia dwubrzuścowego. Nerw ten towarzyszy
dwóm tętnicom : w odcinku górnym - gałęzi żuchwowo-gnykowej,
odchodzącej od tętnicy zębodołowej dolnej (a. aheolaris inferior),
a w odcinku dolnym - tętnicy podbródkowej (a. submentalis), która
jest gałęzią tętnicy twarzowej.
6. N erw podjęzykowy, ślinianka podżuchw ow a i przewód ślinianki
podżuchwowej {glandula et ductus submandibularis) biegną do przo­
du i dochodzą do brzegu tylnego mięśnia żuchwowo-gnykowego.
N astępnie wchodzą głębiej i układają się na powierzchni wewnę­
trznej tego mięśnia.
 658 O k o l ic a n a d g n y k o w a R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

Ramus mandibulae
Ductus
N. lingualis
sublinguales
Glandulae
labiales

N. mylohyoideus
et r. mylohyoideus
arteriae
alveolaris
inferioris

M. pterygoldeus medialis

Glandula submandibularis

Ductus submandibularis

A. lingualis

N.

M. hyoglossus Mandibula
M. genio- M. genio-
M. mylohyoideus Glandula hyoideus glossus
sublingualis
N. ad musculum thyroideum
M. thyroideus

Os hyoideum

Q IS Okolica nadgnykowa - II. Widok od strony bocznej

ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Przecięto mięsień żuchwowo-gnykowy (m. mylohyoideus), aby uwidocznić, że w części przedniej jest znacz­
nie mniej włókien mięśniowych niż w części tylnej. W związku z tym część tylna tego mięśnia jest grubsza
i masywniejsza niż część przednia.
2. Ślinianka podjęzykowa (glandula sublingualis) leży w dołku podjęzykowym (fovea sublingualis) żuchwy. Do
tyłu od ślinianki podjęzykowej znajduje się część głęboka ślinianki podżuchwowej (pars profunda glandulae
submandibularis).
3. Przewody podjęzykowe odchodzą z powierzchni górnej ślinianki podjęzykowej. Przewód większy ślinian­
ki podjęzykowej (ductus sublingualis tnaior) uchodzi na mięsku podjęzykowym (caruncula sublingualis),
a przewody mniejsze ślinianki podjęzykowej (ductus sublinguales minores), w liczbie 5 lub 12, uchodzą na
fałdzie podjęzykowym (plica sublingualis).
4. Uwidoczniono kilka ślinianek podjęzykowych mniejszych z w łasnymi przewodami. Leżą one do tyłu od
ślinianki podjęzykowej większej. N a powierzchni tylnej wargi dolnej widoczne są gruczoły wargowe {glan­
dulae labiales), zaliczane do gruczołów ślinowych mniejszych (glandulaesalivariaeminores).
5. Między gałęzią żuchwy a mięśniem skrzydłowym przyśrodkowym (m. pteyygoideus medialis) leży nerw ję­
zykowy oraz nerw żuchwowo-gnykowy i gałąź żuchwowo-gnykowa tętnicy zębodołowej dolnej (odcięta).
6. Nerw językowy (n. lingualis) leży między ślinianką podjęzykową a częścią głęboką ślinianki podżuchwo­
wej. Do tego nerwu przyczepia się zwój podżuchw owy (ganglion submandibulare).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja O k o l ic a n a d g n y k o w a 659

M. stylohyoideus

R. tonsillaris arteriaefacialis
M. styloglossus

M. genioglossus

V. iugularis externa

Venter posterior musculi dl gastrici

A. facialis

N. hypoglossus
R. sternocleidomastoideus

A sublingualis
Radix superior ansae cervicalis
A. carotis externa

M. geniohyoideus
A. lingualis _
N. ad musculum thyrohyoideum

M. mylohyoideus
A. thyroidea superior

M. thyrohyoideus Oshyoideum

M. sternohyoideus

M. sternocleidomastoideus
M. omohyoideus

Okolica nadgnykowa - III. Widok od strony bocznej

Odciągnięto ku górze mięsień rylcowo-gnykowy (m. stylohyoideus), tak aby brzusiec tylny
mięśnia dwubrzuścowego był punktem odniesienia dla wypreparowanych struktur.
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Mięsień gnykowo-językowy (m. hyoglossus) przyczepia się do trzonu i rogu większego kości
gnykowej oraz do powierzchni bocznej języka. Mięsień rylcowo-językowy (m. styloglossus) jest
krzyżowany przez gałąź migdałkową tętnicy twarzowej i włókna mięśnia gnykowo-języko-
wego. Włókna mięśnia bródkowo-językowego (m. genioglossus) kierują się promieniście do
części przedniej języka. Do mięśni zewnętrznych języka należą: mięsień rylcowo-językowy,
mięsień gnykowo-językowy i mięsień bródkowo-językowy.
2. Wszystkie mięśnie języka (zewnętrzne i wewnętrzne), z wyjątkiem mięśnia podniebienno-ję-
zykowego, są unerwiane przez nerw podjęzykowy. Gałęzie nerwu podjęzykowego odcho­
dzą z jego brzegu dolnego. Dlatego należy preparować ten nerw w zdłuż brzegu górnego.
3. Przewód ślinianki podżuchwowej biegnie ku przodow i na powierzchni mięśnia gnykowo-
-językowego i bródkowo-językowgo; uchodzi na mięsku podjęzykowym.
4. Nerw językowy przylega do żuchwy w jej części tylnej. Owija się wokół przewodu ślinian­
ki podżuchwowej i kończy w obrębie języka. Zwój podżuchwowy (ganglion submandibula­
re) łączy się z nerwem językowym. Gałęzie zazwojowe zaopatrują gruczoły błony śluzowej
jamy ustnej.

D o s tro n y
 660 O k o l ic a n a d g n y k o w a ROZDZIAŁ 8 / Szyja

M. stylohyoideus et m. di gastricus

M. styloglossus
N. glossopharyngeus

A, sublingualis
M. genioglossus

A, facialis

A, carotis externa

N. hypoglossus

A, carotis interna

M. stylopharyngeus
Lig. stylohyoideum N. hypoglossus (NC XII)

M. constrictor pharyngis medius

A.

Rr. dorsales linguae et m. genioglossus

Cornu maius ossis hyoidei Corpus ossis hyoidei

Ramus stern ocleidomastoideus

Ramus cricothyroideus
Zawieszka powięziowa ścięgna
pośredniego, odciągnięta ku dotowi

8.20 Okolica nadgnykowa - IV. Widok od strony bocznej

O dsunięto ku górze m ięsień rylcow o-gnykow y (m. stylohyoideus)
i brzusiec tylny mięśnia dwubrzuścowego (venter posterior musculi di-
gastrici). Przecięto i odsunięto przecięte części nerwu podjęzykowego.
Usunięto większą część mięśnia gnykowo-językowego (m. hyoglossus).
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Tętnica językowa (a. lingualis) biegnie przyśrodkow o od mięśnia
gnykowo-językowego i dw ukrotnie krzyżuje nerw podjęzykowy.
Tętnica językowa biegnie równolegle do rogu większego kości gny-
kowej, układając się na pow ierzch n i bocznej m ięśnia zw ieracza
środkowego gardła (m. constrictor pharyngis medius) i na więzadle
rylcowo-gnykowym, a następnie przechodzi na mięsień bródkow o-
-językowy (m. genioglossus). W odcinku końcowym tętnica wstępuje
ku górze w zdłuż brzegu przedniego mięśnia gnykowo-językowego
i częściowo przykryta tym mięśniem ostatecznie kończy się w obrę­
bie języka jako tętnica głęboka języka {a. proficnda linguae).
2. Tętnica językowa oddaje: gałęzie mięśniowe, gałęzie grzbietowe ję­
zyka (rr. dorsales linguae), które biegną aż do migdałka językowego,
oraz tętnicę podjęzykową (a. sublingualis), która zaopatruje śliniankę
podjęzykową i część przednią dna jam y ustnej.
3. Mięsień rylcowo-gardłowy (m. stylopharyngeus) w górnej części jest
przykryty mięśniem rylcowo-językowym (m. styloglossus), a w dol­
nej - m ięśniem zwieraczem środkowym gardła.
4. Nerw językowo-gardłowy (NC IX) zwykle biegnie ku dołowi, owija­
jąc się w zdłuż brzegu tylnego mięśnia rylcowo-gardłowego, i prze­
chodzi na jego powierzchnię boczną. N a tym preparacie nerw języko­
w o-gardłow y biegnie głębiej, w zd łu ż pow ierzchni przyśrodkowej
mięśnia rylcowo-gardłowego.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja O k o l ic a n a d g n y k o w a 661

Glandulae linguales

Frenulum linguae

A, profunda linguae

W. profundae linguae
N. lingualis

Ostium ductus submandibularis Glandula sublingualis

Ductus submandibularis
Plica sublingualis
Carúncula sublingualis

/*
I
A, facialis
A profunda linguae
M. longitudinalis inferior
>.21 Ślinianki podjęzykowe Glandula
i tętnica językowa sublingualis

A. Dno jamy ustnej i powierzchnia dolna języka. B. Prze­ NC XII

bieg tętnicy językowej. Widok od strony bocznej.

ZWRÓĆ UWAGĘ (A):
1. Powierzchnię dolną języka pokrywa błona śluzowa,
przez którą prześwitują żyły głębokie języka. M. constrictor
2. Mięsko podjęzykowe (carúncula sublingualis), utw o­ pharyngis medius
rzone przez zgrubienie ujścia przew odu ślinianki
podżuchwowej (ductus submandibularis), znajduje się A lingualis
na przednim końcu fałdu podjęzykowego (plica sub­
lingualis). Ujście przew odu ślinianki podżuchwowej A carotis externa
leży po obu stronach w ędzidełka języka (frenulum
linguae). M. genioglossus

M. hyoglossus A. sublingualis
ZWRÓĆ UWAGĘ (B): A. facialis
M. geniohyoideus
3. Trzonjęzyka (corpus linguae) unaczynionyjest przez Rami dorsales
tętnicę głęboką języka (a. profunda linguae). N asadę linguae A, submentaiis
języka (radix linguae) i m igdałek podniebienny zao­
patrują gałęzie grzbietowe języka (rr. dorsales lingu­
ae), a dno jamy ustnej tętnica podjęzykowa (a. sub­
lingualis).

D o s tro n y
 O k o l ic a n a d g n y k o w a R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

M. mylohyoideus
Rr. arteriae et venae lingualis

Mandibula

Raphe mediana

Pars profunda glandiiae

submandibularis
Pars superficialis
glandulae submandibularis

A. facialis

— N. lingualis

N. hypoglossus (NC XII)

V. comitans
M. digastricus
nervi hypoglossi

8.22 Dnojamy ustnej.

Spina mentalis Widok od dołu
A. M ięsień żuchwowo-gnykowy (m. mylohyo­
ideus). U sunięto brzuśce przednie mięśni dwu-
M. geniohyoideus brzuścowych. B. Mięsień bródkowo-gnykowy
(m.geniohyoideus). Uwidocznionomięsieńżuch-
Glandula sublingualis wowo-gnykowy lewy i częściowo prawy.
ZW RÓĆ UWAGĘ (A):
1. Przeponę jamy ustnej tworzy mięsień żuch­
Tunica mucosa
wowo-gnykowy. Mięsień ten przyczepia się
do kresy żuchwowo-gnykowej i kości gnyko-
wej. Prawy i lewy mięsień żuchwowo-gnyko­
wy łączą się, tworząc szew pośrodkowy (ra­
phe mediana).
2. Ślinianka podżuchw ow a (glándula subman­
A, sublingualis
dibularis) podkow iasto obejmuje tylny brzeg
mięśnia żuchwowo-gnykowego.
3. Nerw podjęzykowy i żyła towarzysząca ner­
wowi podjęzykowemu (v. comitans nervi hy­
poglossi) biegną nad brzegiem tylnym mię­
śnia żuchwowo-gnykowego. Nerw języko­
wy przylega do żuchwy.
N. lingualis ZW RÓĆ UWAGĘ (B):
4. Mięsień bródkowo-gnykow y przyczepia się
M. pterygoideus
medialis
do kolca bródkowego żuchwy oraz do trzo­
nu kości gnykowej.
Glandula 5. U w id o czn io n o nerw podjęzykowy, część
submandibularis głęboką ślinianki podżuchwowej i nerw ję­
zykowy.
N. hypoglossus (NCXII) 6. Ślinianka podjęzykowa jest pokryta tkanką
V. comitans nervi łączną. Bocznie od ślinianki widoczna jest
Os hyoideum hypoglossi b ło n a śluzowa jam y ustnej oraz gałęzie tęt­
nicy podjęzykowej.
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja C zęść p r z e d n ia s z y i i g r u c z o ł t a r c z o w y 663

i -----------------------
I Okolica praednia szyi - I. Anatomia struktur powierzchownych. Widok od przodu
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Kośćgnykowa (H) leży wkącie utw orzonym przezpłaszczyznę oko-
licyprzedniej szyi i płaszczyznę dna jam y ustnej.
2. Brzegi przednie pły tek chrząstki tarczowatej (T) łączą się ze sobą
i tw orzą w yniosłość krtaniow ą (P). Róg górny (G) jest w yczuw alny
w b ad a n iu palpacyjnym.
3. Łuk chrząstki pierścieniowatej (C) leży do p rzodu od chrząstki tcha-
wiczej, na wysokości kręgu szyjnego C6.
4. W idoczna jest pierwsza chrząstka tchawicy (/).
5. G ruczoł tarczowy składa się z płata prawego (LD) i lewego (LS)
oraz łączącej je w ęziny (S).
6. Podczas intubacji przez,tchawicz,ej (tracheostomia) wykonuje się cięcie
poziome lub pionowe skóry okolicy przedniej szyi i tchawicy. Przy cięciu
poprzecznym tchawicę nacina się między pierwszą a drugą chrząstką
tchawiczą. Cięcie w liniipośrodkowej wykonuje się od drugiej do czwar­
tej chrząstki tchawicy. Mięśniepodgnykowe (mm. infrahyoidei) odsuwa
się w stronę boczną, a węzinę gruczołu tarczowego (isthmus glandulae
thyroideae) przecina lub przesuwa do góry. Następnie do tchawicy wpro­
wadza się rurkę tracheostonnjną. Tracheostomia umożliwia wentylację
u pacjentów niewydolnych oddechowo, z niedrożnością lub obturacją
górnych drógoddechowych.

D o s tro n y
 664 C zęść p r z e d n ia s z y i i g r u c z o ł t a r c z o w y R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

Nodus submentalis

A, submentalis Venter anterior musculi digastrici

— M. mylohyoideus

Lamina superficialis fasciae cervicalis

et glándula submandibularis

M. omohyoideus
Prominentia laryngea

M. sternohyoideus

R. communicans venam facialem

Lamina superficialis et venam iugularem anteriorem
fasciae cervicalis

Lamina pretrachealis
caput sternale
caput claviculare
M. sternocieidomastoideus

M. sternothyroideus

Arcus venosus iugularis

Spatium suprasternale

Manubrium sterni

Okolica przednia szyi - II. Struktury powierzchowne. Widok od przodu

ZWRÓĆ UWAGĘ: . W przestrzeni nadm ostkowej (spatium suprasternale) leży łu k żylny
1. Trójkąt podbródkowy (dno jamy ustnej), lub inaczej okolica nadgny- n ad m ost ko wy (arcus yenosus iugularis), tw orzący zespolenie żył
kowa, jest ograniczony przez brzuśce przednie mięśnia dwubrzuśco- szyjnych przednich, N a preparacie żyła szyjna przednia jest widocz­
wego. Podstawą tego trójkąta jest kość gnykowa, a dno tworzy mię­ na nad obojczykiem, a nie w okolicy środkowej szyi.
sień żuchwowo-gnykowy. Zawiera on kilka węzłów chłonnych p o d ­
bródkowych (nodi submentales).
2. Okolica podgnykowa m a kształt w ydłużonego rom bu. Od góry jest
ograniczona przyczepem mięśnia mostkowo-gnykowego, a od d o łu
mięśniem mostkowo-tarczowym.

D o s tro n y
 ROZDZIAŁ 8 / Szyja Część p r z e d n ia s z y i i g r u c z o ł t a r c z o w y 665

Os hyoideum

Membrana thyrohyoidea M. omohyoideus

Cartílago thyroldea
M. sternohyoldeus

crlcothyroldeum medlanum

Cartílago cricoidea M .crlcothyroldeus

Cartílago trachealís I -

R. communicans venam fadalem

et venam iugularem anteriorem

Glandula thyroidea

V. thyroidea interior
M. sternocleidomastoideus

V. iugularis anterior

M. sternothyroideus

Thymus

Incisura iugularis
A

8.25 Okolica przednia szyi - III. Odpreparowano

warstwę pośrednią struktur. Widok od przodu
A. Warstwa powierzchowna mięśni podgnykowych. B. Zespolenia M. sternocleidomastoideus
żylne. Żyła twarzowa łączy się z żyłą szyjną przednią za pomocą gałę­
zi łączącej ( r . communicans), która biegnie wzdłuż brzegu przedniego V. iugularis
externa Ramus communicans
mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego. Żyła ta może przypomi­ venam fadalem et venam
nać żyłę szyjną wewnętrzną. iugularem anteriorem
W.iugulares
ZWRÓĆ UWAGĘ anteriores Arcus venosus
1. Grasica (thymus) jest powiększona i wystaje nad wcięcie szyjne ogra­ iugularis
niczające otwór górny klatki piersiowej.
V. iugularis
2. Widoczne są dwa powierzchownie leżące mięśnie, które obniżają V. iugularis anterior
anterior
krtań. Są to: mięsień łopatkowo-gnykowy (brzusiec górny) i mostko-
wo-gnykowy. B

D o s tro n y
 666 C z ę ś ć p r z e d n ia s z y i i g r u c z o ł t a r c z o w y ROZDZIAŁ 8 / Szyja

M. sternohyoideus (odgięto)
R. internus nervi laryngei superioris

A. carotis externa

R. externus nervi laryngei superioris

M. thyrohyoideus
A. thyroidea superior

Ramus sternocleidomastoideus

M.cricothyroideus
V. thyroidea superior

M. sternothyroideus

V. thyroidea media
Glandula thyroidea

V. iugularis interna
N.vagus
A. carotis communis

A. subclavia

M. sternohyoideus (odgięto)

V. thyroidea inferior

A
Truncus brachiocephalicus

Okolica przednia szyi - IV. Na preparacie uwidoczniono

struktury głębokie. Widok od przodu
A. Gruczoł tarczowy (glándula thyroidea). Po stronie lewej odsunięto i odgięto
M. thyrohyoideus
mięśnie łopatkow o-gnykow y (m. omohyoideus) im ostkow o-gnykow y (m. ster­
nohyoideus) i uw idoczniono warstwę głęboką m ięśni podgnykow ych: m ię­ Cartílago thyroidea
sień mostkowo-tarczowy (m. sternothyroideus) i tarczow o-gnykowy (m. thyro­
M. sternothyroideus
hyoideus). Po stronie prawej usunięto mięsień mostkowo-gnykowy. B. Topo­
grafia gruczołu tarczowego i warstwy głębokiej mięśni obniżających krtań.
M.cricothyroideus
ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Płaty gruczołu tarczowego połączone są ze sobą węziną gruczołu tarczo­
Cartílago crlcoldea
wego (isthmusglandulae thyroideae).
2. Ż yły tarczowe górne, dolne i środkowe (w . thyroideae superiores, inferiores
Lobus slnlster glandulae
et mediae) odprowadzają krew ze splotów żylnych pow ierzchow nych gru­ thyroideae
czołu tarczowego.
3. Prawy płat gruczołu tarczowego leży do przodu od tętnicy szyjnej wspólnej.
4. Widoczna jest tętnica tarczowa górna i gałąź zew nętrzna nerwu krtanio­ Isthmus glandulae thyroideae
wego górnego (r. externus nervi laiyngei superioris).
5. Czasami występuje gruczoł tarczow y dodatkow y (glándula thyroidea acces-
soria) lub oddzielny płat gruczołu tarczowego.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja C zęść p r z e o n ia s z y i i g r u c z o ł t a r c z o w y 667

N. laryngeus superior (ramus internus)

Membrana thyrohyoidea A. laryngea superior

M. constrictor pharyngis inferior

Cartilago thyroidea

N. laryngeus superior (ramus externus)

M. sternothyroideus (odcięto)

A. et v. thyroidea superior

M. cricothyroideus dexter et sinister Cartilago cricoidea

Lig. cricotracheaie

Lig. Suspensorium glandulae thyroideae

Poziom przekroju p oprzeczneg o
p re ze n to w a n e g o na rye. B
Trachea
N. laryngeus recurrens

A, carotis communis
A, carotis communis N .vagus
N. vagus V. iugularis interna
V. iugularis interna

Ductus thoracicus

A, subclavia

M. sternothyroideus

Clavicula

Incisura iugularis

l l Q f Okolica przednia szyi - V

Spatium retropharyngeum
A. Usunięto gruczoł tarczowy. Widok od przo­
du i od strony bocznej. Przecięto węzinę gru­
czołu tarczowego (isthmus glandulae thyroideae) Lamina
i odsunięto w stronę boczną płat lewy gruczołu preve rtebralis
tarczowego. B. Topografia gruczołu tarczowe­
go. Przekrój poprzeczny. Vagina carotica

ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. Więzadło wieszadłowe gruczołu tarczowego
(lig. suspensorium glandulae thyroideae) u trzy ­
muje i mocuje torebkę włóknistą gruczołu
tarczowego do w ięzadła pierścienno-tchawi-
czego (lig. cricotracheaie) i do chrząstki pier- B
ścieniowatej (cartilagocricoidea).
2. Lewy nerw krtaniow y w steczny (n. laryngeus recurrens sinister) bie­
gnie ku górze w bruździe wytworzonej m iędzy przełykiem a tcha­
wicą, do tyłu od w ięzadła wieszadłowego gruczołu tarczowego.
3. G ałąź w ew nętrzna nerw u krtaniowego górnego (r. internus nervi
laryngei superioris) biegnie w zdłuż górnego brzegu mięśnia zwiera­
cza dolnego gardła (m. constrictor pharyngis inferior), przebija błonę
tarczowo-gnykową (membrana thyrohyoidea) i oddaje liczne gałęzie.
Glandula thyroidea
Lamina praetrachealis
N. laryngeus recurrens sinister
4. G ałąź zew nętrzna nerwu krtaniowego górnego (r. externus nervi la­
ryngei superioris) przylega do pow ierzchni bocznej mięśnia zwiera­
cza dolnego gardła. Biegnąc wzdłuż tętnicy tarczowej górnej, gałąź
ta układa się do tyłu od przyczepu mięśnia mostkowo-tarczowego.
Gałąź zewnętrzna nerwu krtaniowego górnego przebija mięsień
zwieracz dolny gardła; w łókna końcowe unerwiają mięsień pier-
ścienno-tarczow y (m. cricothyroideus).

D o s tro n y
 668 C zęść p r z e d n ia s z y i i g r u c z o ł t a r c z o w y R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

Plica vocal is
M. sternohyoideus Pars infraglottica

M. sternothyroideus Lig. Suspensorium glandulae thyroideae

A laryngea inferior
N. laryngeus recurrens
M. sternocleidomastoideus

V. thyroidea media

A, carotis communis
V. iugularis interna
Platysma

M. omohyoicJeus N. vagus sinister

Nfcrii lymphatici M. omohyoideus

N. phrenicus
sinister
M. scalenus
-.ntp io- — V.et a.
vertebralis

Plexus
bradiialis V. iugularis
externa
A, thyroidea Oesophagus Spatium
inferior retropharyngeum

M. longuscolli
Ganglion
cervicale inferius £7 C á ü lC S
A. et v. vertebralis Plexus brachialis
A M. scalenus médius

2. Tętnica i żyła kręgowa leżą między mięśniem długim szyi (m. longus
colli) a m ięśniem pochyłym przednim (m. scalenus anterior).
B 3. Splot ramienny leży między mięśniem pochyłym przednim a mięś­
niem pochyłym środkowym.
4. W ięzadło wieszadłowe gruczołu tarczowego (lig. suspensorium glandu­
lae thyroideae) znajduje się na powierzchni tylnej gruczołu tarczowego.
Do tyłu od tego więzadła biegnie nerw krtaniowy wsteczny i tętnica
8.28 Przekrój poprzeczny szyi na wysokości krtaniowa dolna. 1, przełyk (oesophagus); 2. tchawica (trachea); 3, płaty
gruczołu tarczowego. Widok od dołu gruczołu tarczowego (lobiglandulae thyroideae); 4, węzina gruczołu tar­
czowego (isthmus glandulae thyroideae) tS^ięsieńm ostkow o-obojczyko-
A. Przekrój poprzeczny szyi. B. Skan RM w płaszczyźnie poprzecznej. wo-sutkowy (m. sternocleidomastoideus); 6, warstwa głęboka mięśni ob­
ZWRÓĆ UWAGĘ: niżających krtań; 7, tętnica szyjna wspólna (a. carotis communis); 8, żyła
1. Gruczoł tarczowy, objęty torebką włóknistą, leży do przodu od p o ­ szyjna w ewnętrzna (v. iugularis interna); 9, tętnica kręgowa (a. vertebra­
chewki szyjnej. Można zauważyć asymetryczność płatów gruczołu. lis); 10, trzon kręgu (corpus vertebrae); 11, rdzeń kręgowy i płyn mózgo­
Widoczna jest asymetria w położeniu żył szyjnych w ew nętrznych w o-rdzeniow y (medulla spinalis et liquor cerebrospinalis); 12, warstwa
i tętnic kręgowych. głęboka mięśni grzbietu (mm. dorsiprofundi).

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 8 / Szyja C zęść p r z e d n ia s z y i i g r u c z o ł t a r c z o w y 669

Nodi lymphatici

■ profundi superiores

| profundi inferiores

| submentales

EU submandibulares
□ prelaryngeal es

l | paratracheales

J pretracheales

Glandula thyroidea
accessoria

Lobus
pyramidalis
Textus thyroideus
accessorius

8.29 Gruczoł tarczowy i jego zmienności

A. Spływ chłonki z węzłów chłonnych gruczołu tarczowego, krtani
i tchawicy. B. W zdłuż przebiegu przewodu tarczowo-językowego
(duclus thyroglossus) może występować dodatkowa tkanka gruczołu
tarczowego (textus thyroideus accessorius). C. Płat piramidowy (Jobus
pyramidalis) lub gruczoł tarczowy bez węziny. U 50% ludzi występuje
płat piramidowy gruczołu tarczowego. Płat piramidowy leży w po­
D o s tro n y
bliżu węziny i biegnie w kierunku kości gnykowej, a w niektórych
wypadkach dochodzi do niej. Czasami węzina nie występuje i gru­
czoł tarczowy zbudowany jest tylko z prawego i lewego płata. D.
Gruczoł tarczowy dodatkowy. Dodatkowy gruczoł zazwyczaj leży
między okolicą nadgnykową a łukiem aorty.
 670 N a s a d a s z y i i p r z e w ó d p ie r s io w y ROZDZIAŁ 8 / Szyja

V. iugularis interna

A. carotis com m unis-------

N. vagus

M. scalenusanterior

N. phrenicus Truncus
sympathicus
R.ascendens__
eta. cervicalisascendens

prevertebralis
A. transversa cervicis

Rr. glandulares arteriae

A. dorsalis scapulae
thyroideae inferioris

A. suprascapularis

Ganglion cervicale medium

Truncus
thyrocervicalis
N. laryngeus recurrens

V. verte bralis

A. carotis communis
v e n a
3 u b c l a
A. subclavia

N. laryngeus
recurrens

Rr. cardiaci cervicales

inferiores nervi vagi

Clavicula
Truncus brachiocephalicus

Articulatio sternoclavicularis

8.30 Nasada szyi, strona prawa preparatu. Widok od przodu i od strony bocznej
Usunięto obojczyk, odcięto tętnicę szyjną wspólną i żyłę szyjną we­
wnętrzną. Odsunięto płat prawy gruczołu tarczowego.
1 ZWRÓĆ UWAGĘ:
1. Do tyłu od stawu mostkowo-obojczykowego prawego leży pień ra-
mienno-głowowy (truncus brachiocephalicus), który dzieli się na tętni­
cę szyjną wspólną prawą i tętnicę podobojczykową prawą.
2. W odniesieniu do mięśnia pochyłego przedniego (m. scalens anterior)
wyznacza się trzy odcinki tętnicy podobojczykowej. W drugim od­
cinku tętnicy podobojczykowej mięsień pochyły przedni oddziela ją
od żyły podobojczykowej. Przy brzegu przyśrodkowym mięśnia po­
chyłego przedniego żyła podobojczykową oraz żyła szyjna wewnę­
trzna łączą się i tworzą żyłę ramienno-głowową (v. brachiocephalica).
3. N a leżącym ukośnie mięśniu pochyłym przednim biegną pionowo:
(a) tętnica szyjna wspólna, żyła szyjna wewnętrzna i nerw błędny
(objęte pochewką szyjną), (b) pień współczulny (do tyłu od tętnicy
szyjnej wspólnej poza pochewką szyjną), (c) tętnica szyjna wstępują­
ca (na preparacie widoczne są dwa naczynia), (d) nerw przeponowy
(położony najbardziej bocznie).
4. Nerw błędny prawy krzyżuje pierwszy (1) odcinek tętnicy podobojczy­
kowej. Oddaje on nerw krtaniowy wsteczny prawy i gałęzie sercowe
dolne (rr. cardiaci cenńcales inferiores). Nerw krtaniowy wsteczny prawy
owija się wokół tętnicy podobojczykowej, zawraca i biegnie ku górze.
Przechodzi do tyłu od tętnicy szyjnej wspólnej i kieruje się wzdłuż po­
wierzchni bocznej tchawicy, gdzie oddaje gałęzie tchawicze (rr. trachéa­
les) i gałęzie przełykowe (rr. oesophagei) oraz przyjmuje gałęzie z pnia
współczulnego.
5. Widoczny jest odcinek szyjny pnia współczulnego w postaci zwoju
szyjnego środkowego.
6. Od pnia tarczowo-szyjnego (truncus thyrocervicalis) odchodzi tętnica
tarczowa dolna (a. thyroidea inferior), tętnica poprzeczna szyi (a. trans­
versa cervicis) i tętnica nadłopatkowa (a. suprascapularis).
7. W drugim lub trzecim (3) odcinku tętnicy podobojczykowej odchodzi
tętnica poprzeczna szyi, która oddaje tętnicę grzbietową łopatki (a. do­
rsalis scapulae). Żyła kręgowa krzyżuje pierwszy (1) odcinek tętnicy
podobojczykowej.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 8 / S z y ja N a s a d a s z y i i p r z e w ó d p ie r s io w y 671

M. constrictor pharyngis inferior

R. externus nervi laryngei superioris

V. eta. thyroidea superior

Cartílago thyroidea

Truncus sympathicus

M. cricothyroideus — V. iugularis interna

A. carotis communis
Cartílago cricoidea

A. cervicalisascendens

Ganglion cervicale medium

A. thyroidea inferior

Ganglion vertebrale

N. vagus

V. thyroidea inferior Ductus thoracicus

Oesophagus
Trachea

’ N. laryngeus recurrens

Clavicula

M. sternothyroideus

Lig. sternoclaviculare anterius

8.31 Nasada szyi. Widok od przodu i od strony lewej

ZWRÓĆUWAGĘ:
1. Odsunięto w stronę boczną żyłę szyjną wewnętrzną, tętnicę szyjną
wspólną i nerw błędny.
2. Z ty łu i po stronie lewej tchawicy w idoczna jest pow ierzchnia
boczna przełyku.
3. Nerw krtaniowy wsteczny lewy (n. laryngeus recurrens sinister) bieg­
nie ku górze w bruździe wytworzonej między powierzchnią bocz­
ną tchawicy a przełykiem. Nerw ten oddaje gałęzie przełykowe (rami
oesophagei) i gałęzie tchawicze (rami trachéales). Z nerwem tym łączą
się gałęzie pnia współczulnego. Podczas tyroidektomii lub strumektomii
może dojść douszJcodzenia nerwów krtaniowych wstecznych. Nerw krtanio­
wy wsteczny zaopatruje mięsień głosowy (m. vocalis). Uszkodzenie tego
nerwuprowadzidoporażeniafałdówgłosowych.
4. Przewód piersiowy (ductus thoracicus) zatacza łuk do tyłu od po­ 5. Zwój szyjny środkowy składa się z dwóch części. Część pierwsza
chewki szyjnej. N a rycinie w idoczny jest odcinek m iędzy p o ­ leży do przodu od tętnicy tarczowej dolnej (a. thyroidea inferior).
w ierzchnią boczną p rzełyku a miejscem ujścia przew odu pier­ Część druga nazywana jest zwojem kręgowym (ganglion vertebrale)
siowego w kącie żylnym lewym. i leży nad przew odem piersiowym.

D o s tro n y
 672 N a s a d a s z y i i p r z e w ó d p ie r s io w y R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

Oesophagus

Truncus sympathicus----- M. long us colli

et m. longus capitis

A, cervical is ascendens

V. vertebralis anterior
Tuberculum caroticum (C6) —
M. scalenus médius

V et a. vertebralis M. scalenus anterior

A thyroidea Inferior
A. dorsalis scapulae

A. dorsalis scapulae A. thyroidea inferior

M. scalenus anterior
Truncus thyrocervical is

N. phrenicus
V. vertebralis

A suprascapularis Ductus thoracicus

N. vagus dexter

A. carotis A. etv. subclavia

communis dextra

Costa I A subclavia sinistra

N. vagus sinister
Cupula pleurae A, carotis communis
sinistra

V. brachiocephalica
dextra _ V. iugularis interna
Truncus
V .e ta .
brachiocephalicus
thoracica interna
V. thyroidea R. thymicus y brachiocephalica
inferior arteriae thyroideae sinistra
inferioris

N. phrenicus

8.32 Nasada szyi. Widok od przodu i góry A. thyroidea inferior

A. vertebralis
A. Nasada szyi. B. Odcinek końcowy przewodu piersiowego ( d u c t u s t h o ­
Przewód piersiowy leży do tyłu od pochewki szyjnej, a następ­
r a c ic u s ) .
nie zatacza łuk i przechodzi do przodu od tętnicy kręgowej i tętnicy pod-
obojczykowej. Przewód piersiowy uchodzi do żyły ramienno-głowowej Ductus thoracicus
lewej w lewym kącie żylnym (miejsce połączenia żyły podobojczykowej
z żyłą szyjną wewnętrzną).
ZWRÓĆ UWAGĘ: A. subclavia
1. Osklepek opłucnej ( c u p u la p le u r a e ) uw ypukla się powyżej żebra I
i końca mostkowego obojczyka. Tętnica podobojczykowa wytwarza V. subclavia
łuk nad osklepkiem opłucnej. Trzeci odcinek tętnicy podobojczyko­
wej i splot ram ienny leżą m iędzy mięśniem pochyłym przed n im
a mięśniem pochyłym środkowym. N. laryngeus
N.vagus
2. Nerw przeponowy ( n . p h r e n ic u s ) biegnie pionowo ku dołowi w zdłuż recurrens
powierzchni mięśnia pochyłego przedniego, przechodzi na osklepek
opłucnej ( p le u r a ) i krzyżuje od przodu tętnicę piersiową wewnętrzną V. iugularis interna
( a . t h o r a c i c a in t e r n a ) . A. carotis communis
3. W linii pośrodkowej, od przodu ku tyłow i leżą: gruczoł tarczowy,
tchawica, przełyk, kręgosłup. wego, zatacza łuk i dzieli się na gałąź górną i dolną. Nerw krta­
4. Pochewka szyjna leży bocznie od struktur wymienionych powyżej. niowy wsteczny wykazuje dużą zmienność przebiegu w stosunku
Pochewka szyjna zawiera tętnicę, żyłę i nerw. Nerw błędny zstępuje do powyższych struktur.
po strome bocznej tętnicy szyjnej wspólnej. Tętnica tarczowa dolna 5. Przy odsuw aniu żyły szyjnej wewnętrznej ku dołow i przemiesz­
( a . t h y r o id e a i n f e r i o r ) kieruje się przyśrodkowo do gruczołu tarczo- czono przew ód piersiowy.
D o s tro n y
ROZDZIAŁ 8 / Szyja N a s a d a s z y i i p r z e w ó d p ie r s io w y 673

Nervi craniales
Tuberculum ¡ ¡ V. iugularis N. facialis
anterius atlantis X lIX IX e tlX 1 interna (NCVII)
Processus iugularis

M. rectus capitis lateralis

Processus mastoideus

M rectus capitis anterior

M. rectus capitis lateralis
Venter posterior musculi digastrici
Processus transversus atlantis
Ganglion cervicale superius
M. intertransversarius anterior cervicis
M, intertransversarius posterior cervicis

M. levator scapulae
C3
Truncus sympathicus
M. longuscapitis

M. scalenus medius

M. longus colli

N. phrenicus
Tuberculum caroticum
(processus transversus C6)

A. vertebralis

A. thyroidea inferior
Ganglion cervicale medium
A. cervical is ascendens

A. transversa cervicis
Ganglion cervicale inferius
Truncus costocervicalis

A. suprascapularis

Ansa subclavia

Truncus thyrocervicalis

A. thoracica interna

Okolica przed kręgowa A. subclavia

Po lewej strome usunięto mięsień d łu ­

gi głowy (m. longus capitis).
A. carotis communis

Truncus brachiocephalicus

Tabela 8.3 Mięśnie przedkręgowe

M ię s ie ń P rz y c z e p p o c z ą tk o w y P rz y c z e p k o ń c o w y U n e rw ie n ie C zynność

długi szyi guzek przedni kręgu szczytowego trzon kręgu Th3, trzony kręgów gałęzie brzuszne nerwów zgina szyję
lub obrotowego C1-C3 oraz wyrostki poprzeczne rdzeniowych C2-C6
kręgów C3-C6

długi głowy część podstawna kości potylicznej guzki przednie wyrostków gałęzie brzuszne nerwów zgina głowę
poprzecznych kręgów C3-C6 rdzeniowych C2-C3

prosty głowy przedni
prosty głowy boczny
część podstawna kości potylicznej
do przodu od kłykcia potylicznego
wyrostek szyjny kości potylicznej
części boczne kręgu szczytowego zgina głowę
gałęzie pętli szyjnej nerwów
" rdzeniowych C1 i C2
wyrostek poprzeczny kręgu zgina głowę i pomaga w jej stabilizacji
szczytowego

D o s tro n y
 674 P o dstaw a czaszki zew nętrzna R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

Foramen Incislvum

Processus palatlnus maxillae

Lamina horizontalis
Foramen palatinum maius

Spina nasal is posterior

Vomer
Choanae

Foramina palatina minora

Hamulus pterygoideus V " ' ---------- Arcus zygomaticus

\ f m I Lamina lateralis processus

£ --------- pterygoidei
Foramen spinosum \ ^ V y Foramen ovale
Spina ossis sphenoidalis
-p r Canalis musculotubarius
Fossa mandfoularls ^ f M g V tr W K ' f —
Pars tympanica -------- \ * - S S E S V ^ . ---------------------------------- J ---------- Foramen lacerum
Tuberculum pharyngeum

Canalis caroticus

Processus styloldeus
Foramen Foramen iugulare
stylomastoideum

Processus mastoideus
Incisura mastoidea

Sulcus arteriae
occipitalis

Crista occipitalis externa

Linea nuchae inferior

Protuberantia occipitalis externa

8.34 Podstawa czaszki zewnętrzna. Widok od dołu

A. Podstawa czaszki zewnętrzna. B. Kości podstawy czaszki.
ZW R Ó Ć U W A G Ę :
1. Otwór owalny (foramen ovale) leży u podstaw y blaszki bocznej wy­
rostka skrzydłowatego kości klinowej.
2. Otwór poszarpany (foramen lacerum) leży u podstaw y blaszki przy­
środkowej wyrostka skrzydłowatego kości klinowej.
3. Między otworem zewnętrznym kanału tętnicy szyjnej (apertura externa
canalis carotici) a dołem szyjnym fossa iugularis) leży dołek skalisty
(fossula petrosa). W obrębie dna dołka skalistego znajduje się otwór doi-
ny kanalika bębenkowego, przez który przechodzi nerw bębenkowy -
gałąź nerwu językowo-gardłowego (NC IX). N a preparacie dołek ska­
listy i otwór dolny kanalika bębenkowego nie są widoczne.
4. Do kolca kości klinowej (spina ossis sphenoidalis) przyczepia się więza-
d ło klinowo-żuchwowe (Hg. sphenomandibulare). Do haczyka skrzydło­
wego (hamulus pterygoideus) przyczepia się więzadło skrzydłowo-żuch-
wowe. Do wyrostka rylcowatego (processus styloideus) przyczepia się
więzadło rylcowo-żuchwowe (lig. stylomandibulare) i rylcowo-gnykowe
(lig. stylohyoideum).

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja P o dstaw a czaszki zew nętrzna 675

Processus palatinus

M axilla

P rocessus alveolaris
O s palatin um

Lamina horizontalis
O s zygom aticum

O s sp h en o id ale

Lamina m edialis e t lateralis

p roce ssu s p terygo id ei Vom er

Processus zygom aticus

Fossa scaphoidea

Spina ossis sp heno id alis Fossa m andibularis

P rocessus styloideus

Pars basilaris
O s te m p o ra le ossis occipitalis

Processus
Processus iugu la ris mastoideus

Foram en m agnum

Fossa iugu la ris

C ondylus

Squam a o c cipitalis

Linea nuchae inferior

O s o cc ip ita le

Linea nu chae superior

P rotuberantia o c cipitalis
externa (inion)

5. Ściana przyśrodkowa dołu żuchwowego i kolec kości klinowej chronię gło­
wę żuchwy przed przesunięciem w stronę przyśrodkową, na przykład pod­
czas uderzenia w żuchwę od strony bocznej.
6. Kolec kości klinowej „chroni" 4 strategiczne punkty: (a) przedni -
otwór kolcowy dla tętnicy oponowej środkowej, (b) tylny - otwór ze­
w nętrzny kan ału tętnicy szyjnej, (c) przyśrodkow y - wejście do ka­
n a łu mięśniowo-trąbkowego oraz (d) boczny - d ó ł żuchwowy dla
głow y żuchwy.

D o s tro n y
 676 G ar dło R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

Lam ina la te ra lis

A. m axillaris
M. te n s o r
processus pterygoidei Fissura pte ryg o m a xilla ris
ve li palatini

N. m a nd ib ularis (N C V3)
A. m eníngea m edia

M. levator v e li palatini

M. co n stricto r pharyngis su perior

M. stylo g lo s su s

N. g lo ssoph arynge us

M . stylo p h a ryn g e u s
R aphe pterygo m a ndibu laris

N. hypoglossus

M. co n stricto r ph aryngis m edius

T en do m usculi dig a strici

M. bu ccinator

N. v a g u s

R. intern us nervi larynge i su p e rio ris

M. m ylo hyoideu s

N. lingualis
M. co n s tric to r pharyngis inferior
hyoglossus
M. styloh yoideu s

M em brana thyrohyoidea

N. laryngeus re curre ns Lam ina dextra

O esopha gus M. cricothyroideu s

R. exte rnu s
Trachea nervi laryngei su p e rio ris

8.35 Gardło. Widok od strony bocznej

A. Mięśnie i nerwy gardła. B. Lokalizaqa mięśni zwieraczy gardła. C. Topografia mięśni i nerwów gardła. Raphe
pterygom andibularis
Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Wyróżnia się 2 warstwy mięśni gardła. Warstwę zewnętrzną, okrężną, tworzą 3 mięśnie zwieracze
gardła (górny, środkowy i dolny). Warstwę wewnętrzną, podłużną, tworzą: mięsień podniebienno- M. constrictor
-gardłowy (m. paiatophaiyngeus). mięsień rylcowo-gardłowy (m. stylopharyngeus) i mięsień trąbkowo- pharyngis superior
-gardłowy (ni. salpingophaiyngeits).
2. Mięśnie zwieracze gardła zachodzą na siebie dachówkowato. Mięsień zwieracz dolny gardła (ni.
constrictor pharyngis inferior) przykrywa mięsień zwieracz środkowy gardła (ni. constrictor pharyngis M. co nstrictor
meclius), a mięsień zwieracz środkowy gardła przykrywa mięsień zwieracz górny gardła (ni. constric­ ph aryngis m edius
tor pharyngis superior). M. co nstrictor
3. Między mięśniami gardła znajdują się 4 otwory: a) górny - powyżej mięśnia zwieracza górnego pharyngis inferior
gardła dla mięśnia dźwigacza podniebienia miękkiego i trąbki słuchowej, b) otwór między m ię­
śniem zwieraczem górnym a środkowym gardła dla mięśnia rylcowo-gardłowego, nerwu języko-
wo-gardłowego (NC IX) i więzadła rylcowo-gnykowego, c) otwór między zwieraczem środkowym
a dolnym gardła, przez który przechodzi gałąź w ew nętrzna nerwu krtaniowego górnego i tętnica
krtaniowa górna, d) dolny - poniżej mięśnia zwieracza dolnego gardła, przez który przechodzi O esopha gus
nerw krtaniowy wsteczny.
D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja G ar d ło 677

N. m and ib ularis
A. m ening ea m edia

M. te n s o r veli palatini

M. levator veli palatini

M c o n s tric to r pharyngis su perio r Fissura pterygom axillaris

N. fa cia lis A. m axillaris

Lam ina lateralis processus pterygoidei
Processus styloideu s

M . d iga stricus
M. stylog lossus
M. stylo p h a ryn g e u s et NC IX
M. styloh yoideu s
N C X II
M. co n s tric to r ph aryngis m edius
M. bu ccin a to r

R. intern us nervi laryngei su perio ris

N .v a g u s
M. m ylohyoideu s
T en do m usculi dig a strici
R. exte m u s nervi laryngei su perio ris
M. hyoglossus
M. c o n s tric to r ph aryngis in fe rio r

M .c ric o th y ro id e u s M em brana thyrohyoidea

N. larynge us re curre ns Lam ina dextra

O esophagus
T ra ch e a

T a b e la 8 . 4 M ię ś n ie g a r d ła

M ię s ie ń P rz y c z e p p o c z ą tk o w y P rz y c z e p k o ń c o w y U n e r w ie n ie C zynn ość

W arstw a ze w n ętrzn a

m ięsień zw ieracz g ó rn y ga rdła haczyk skrzydłow y, szew sk rz y d ło w o - szew ga rd ła i gu zek g a rd ło w y w łó kn a nerw u do d a tko w e g o
-żuchw ow y, część tyln a kresy po chod zące z części czaszkow ej,
żu chw ow o -gn yko w ej, b rzeg boczny prow ad zone d ro g ą gałęzi g a rd ło w y ch
na sady języka n e rw u b łę d n e g o i s p lo tu g a rd ło w e g o

m ięsień zw ieracz śro d k o w y g a rd ła w ię za d ło rylcow o-gnykow e , ró g ~

m ięsień zw ieracz do ln y g a rd ła
w ię ks zy i ró g m niejszy kości w łó kn a nerw u do datko w e g o ,
gn yko w e j po chod zące z części czaszkow ej, zw ierają ścia nę gardła
prow adzone d ro g ą gałęzi p o dczas łykania
g a rd ło w y ch nerw u b łę d n e g o
— szew g a rd ła — - i sp lo tu g a rd ło w e g o oraz w łó kn a
gałęzi zew nętrznej nerw u krta niow ego
g ó rn e g o i w łó kn a nerw u krta niow ego
w s te c zn e g o
kresa sk o śn a ch rzą stki tarczow a tej
i pow ierzchnia boczna chrząstki
pierścien io w ate j

W arstw a w e w n ę trzn a

m ięsień po d n ie b ie n n o -g a rd ło w y p o d niebien ie tw ard e i ro zcięg no b rzeg tyln y blaszki chrząstki

m ięsień trą b ko w o -g a rd ło w y
podniebien ne
część ch rzę stna trą b k i słuchow ej
tarc zo w a te j, ściana tyln a części
krta niow ej g a rd ła i przełyk
przeplata się z w łó kn a m i m ięśnia
p o d n ie bien no-gardłow eg o
w łó kn a nerw u do datkow e go,
p o chod zące z części czaszkow ej,
p row ad zone d ro g ą gałęzi g a rdłow ych unoszą g a rd ło i krtań podczas
nerw u b łę d n e g o i sp lo tu g a rd ło w e g o po łykania i m ówienia

m ięsień rylco w o -g a rd ło w y w yro ste k rylcow aty brzeg ty ln y i g ó rn y blaszki chrząstta gałęzie nerw u ję zyko w o -g a rd ło w e g o
tarczo w a te j razem z m ięśniem
p o dniebien no-gardłow ym

Do strony
 678 G ar d ło R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

V. iugularis interna
A. ca rotis interna

N. glossopharyngeus
(NC IX)
N. accessoriu s (N C XI)
M. sternocle id om astoideu s P rocessus styloideus
M styloh yoideu s

V en te r po ste rio r m usculi digastrici

G landula parotidea
M. stylop harynge us

M. p te ryg o id e u s m edialis
A ca rotis externa

N. h ypoglossus (N C XII) Raphe pharyngis

G anglion ce rvica le su periu s M. c o n s tric to r ph aryngis m edius

N. larynge us su p e rio r
C ornu m aius ossis hyoidei

A, ca ro tis co m m u nis

M. c o n s tric to r pharyngis in ferior

T ru n c u s sy m p a th icu s
e t plexus ca ro ticu s co m m u nis

G landula th yro id e a
N. va g u s (N C X )

A, th yro id e a in ferior
G anglion ce rvica le m edius

G anglion ce rvica le inferí us

N. laryngeus re cu rre n s dexter

N. larynge us re cu rre n s sinister

O esopha gus
A

8.36 Gardło. Widok od tyłu

A. Mięśnie, nerwy i naczynia gardła. B. Schemat mięśni, nerwów i na­
czyń gardła.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (A ):
1. Trzy mięśnie zwieracze gardła (górny, środkowy i dolny), które sta­
nowią warstwę zew nętrzną, zachodzą na siebie dachów kow ato. P o ­
wierzchnia tylna ściany tylnej gardła jest płaska, a w niektórych
miejscach wklęsła.
3. Po stronie lewej p rep aratu widoczne są nerwy czaszkowe (NC IX,
2. Mięsień rylcowo-gardłowy (m. stylopharyngeus) biegnie od pow ierzch­
ni przyśrodkowej w yrostka rylcowatego w stronę przyśrodkow ą
i nieco do przodu i przechodzi między mięśniem zwieraczem gór-
nym a środkowym gardła (patrz prawa strona preparatu). Mięsień
rylcowo-gnykowy (m. stylohyoideus) biegnie od pow ierzchni bocznej
wyrostka rylcowatego w stronę boczną i nieco do przodu w kierunku
kości gnykowej. Przez brzusiec tego mięśnia przechodzi ścięgno po­
średnie mięśnia dwubrzuścowego. N erw językowo-gardłowy owija
się wokół mięśnia rylcowo-gardłowego i razem przebijają ścianę tylną
gardła.
X, XI, XII) oraz pień w spółczulny i zwoje szyjne (górny, środkowy
i dolny) pnia współczulnego. Widoczne jest także miejsce podziału
tętnicy szyjnej wspólnej na tętnicę szyjną w ew nętrzną i zewnętrzną.

Do strony
R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja G ar dło 679

Nervi craniales

B ulbu s su p e rio r ve nae iugularis

P rocessus styloideu s

Fascia
ph aryngobasilaris
N. facialis (N C VII)

M. styl ohyoi deus G landula p a rotidea

V en te r po ste rio r M. d¡gastricus (odcięty)

m usculi di gastrici
M. stylop harynge us
G anglion ce rvica le superius
NC IX

R am i ph aryngei
M. stylop harynge us
N. laryngeus su perio r
M. co n stricto r
pharyngis su perio r
NC XII
NCXI
A. ph arynge a a s ce n d e n s

G landula su b m a n d ib u la ris M. sternocle id om astoideu s

V. iugularis interna
NCX
externa
A. ca rotis A. ca ro tis co m m u nis
interna
com m unis
T ru n c u s sy m p a th icu s

M. c o n s tric to r pharyngis inferior

G landula th y ro id e a Capsula flb ro s a glandulae thyroldeae

G landula parathyrolde a su perio r

G landula parathyrolde a su perior A. th yroidea Inferior

CInferior N. laryngeus re curre ns dexter

N. laryngeus re cu rre n s sinister

O esophg us
Nodi lym pha tlcl

ZW R Ó Ć U W A G Ę (B):
4. Zwężenie gardłow o-przełykow e (constrictio pharyngooesophagealis)
znajduje się w miejscu przejścia gardła w przełyk. Zwężenie to jest
najwęższym i najmniej podatnym na rozciąganie odcinkiem przewo­
du pokarmowego.
5. Błona włóknista gardła leży między mięśniem zwieraczem górnym
gardła a podstawą czaszki. W górnym odcinku b łony włóknistej gar­
dła wyróżnia się powięź gardłow o-podstaw ną (fascia pharyngobasila­
ris). Powięź ta, przyczepiając się do podstaw y zewnętrznej czaszki,
mocuje gardło do kości potylicznej.
6. Przez otwór rylcowo-sutkowy (foramen stylomastoideum) przechodzi
nerw twarzowy. Przez otwór szyjny przechodzi: żyła szyjna wewnę­
trzna oraz trzy nerwy czaszkowe (NC, IX, X, XI). Wyrostki śródszyj-
ne kości skroniowej i potylicznej dzielą otwór szyjny na dwie częś­
ci. W części przednio-przyśrodkow ej tego otworu biegnie NC, IX,
a w części tylno-bocznej - NC, X i XI. N erw podjęzykowy (NC, XII)
biegnie osobnym kanałem nerwu podjęzykowego.
7. Zwój szyjny górny i pozostała część szyjna pnia współczulnego leżą do
tyłu od tętnicy szyjnej wewnętrznej. Ze zwoju szyjnego górnego odcho­
dzą w łókna nerwowe tworzące nerw szyjno-tętniczy wewnętrzny (n.
caroticus internus). Nerw ten wchodzi do czaszki razem z tętnicą szyjną
wewnętrzną.

Do strony
 680 Gardło ROZDZIAŁ 8 / Szyja

C ho anae

S e p tu m nasi

Labium po sterius ostii

pharyngel tu b a e auditivae
Palatum m olle

R ecessu s ph a ry n g e u s
U vula p a la tin a

Plica sa lp in g o p h a ry n g e a
Foram en caecum

R ad ix lin g u a e

Sulcus te rm in a lis
Epiglottis
A rcu s pa la to p h a ryn g e u s

A d itu s laryngis

Plica a rye p ig lo ttlca

Incisura intera ryten oidea

R ecessus pirifo rm is
M em brana m ucosa e t ca rtílag o cric o id e a

C o n strictio p h aryngo oeso pha gealis

G landula th yro id e a

O esopha gus

8.37 Gardło - 1. Widok od tyłu

ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. G ardło rozciąga się od podstaw y czaszki do brzegu dolnego chrzą­
stki pierścieniow atej. Ku dołow i g ardło zwęża się i p rzech o d zi
w przełyk.
2. Dolny, wolny brzeg podniebienia miękkiego (palatum molle) przedłu­
ża się w języczek podniebienny (uvula palatina).
3. Wejście do krtani (aditus laryngis) jest ograniczone przez brzeg gór­
ny chrząstki nagłośniowej (cartilago epiglottica).
4. G ardło dzieli się na 3 części: część nosową gardła (pars nasalis pha-
ryngis), część ustną gardła (pars oralis pharyngis) i część krtaniową
gardła (pars laryngea pharyngis).
5. Część nosowa gardła - nosogardziel (nasopharynx) - leży powyżej po­
dniebienia miękkiego. W części górnej gardło łączy się przez nozdrza
tylne z jamą nosową.
6. Część ustna gardła leży między podniebieniem miękkim a krtanią.
Jej ścianę przednią tworzy nasada języka ('/, tylna część języka).
W części środkowej gardło łączy się z jam ą ustną.
7. W obrębie nasady języka występują grudki chłonne językowe (no-
duli tymphatici), tworzące nieparzysty m igdałek językowy (tonsilla
lingualis). Trzon języka (corpus linguae) stan o w i2/ , przednie, nato­
miast nasada (rado; lingue) ‘/ 3 tylną część języka. Trzon od nasady
języka oddziela otw ór ślepy (foramen caecum) i układająca się na
kształt litery „V" bruzda krańcowa (sulcus terminalis).
8. Część krtaniowa gardła leży do ty łu od krtani. Wejście do krtani
(aditus laryngis) łączy 2 przestrzenie - część krtaniową gardła oraz
jamę krtani. Zachyłek gruszkowaty (recessus piriformis) jest oddzie­
lony od wejścia do krtani przez fałd nalewkowo-nagłośniowy (plica
ary epiglottica).

Do strony
ROZDZIAŁ 8 / Szyja G ar dło 681

Fascia
pharyngobasilare

iugularis interna

M salplngopharyngeu5

N, accessorius M oonstrictor
pharyngé superior

M, digastricus

M. palatopharyngeus

M levator veil palatini M. uvUae

Uvula palatina
Papillae vallatae

Tonsilla palatina

Arcus palatopharyngeus
Radix liguae
M aryepiglotticus

Epiglottis obliquus"l M aryte n o |(jeus

transversus |

M, palatopharyngeus
M. crlcoarytenoideus posterior

A carotis communis

Stratum circulare Tunica muscularis

Stratum longitudinale oesophagei
G landJa thyroidea

A. thyro dea interior

N vagus

N, laryngeus recurrens dexter

Gardło - II. Widok od tyłu

Ścianę tylną gardła przecięto w linii pośrodkowej i rozchylono. U w idoczniono głębiej leżące struktury części
nosowej, ustnej i krtaniowej gardła. U sunięto bło n ę śluzową tak, aby uw idocznić leżące p o d nią mięśnie.

D o s tro n y
 682 G ar dło ROZDZIAŁ 8 / Szyja

Concha nasalis media

Tonsilla ph arynge a
C oncha nasalis in fe rio r

T orus tu b a riu s

ł f O stium p h a ry n g e u m tu b a e a u d itiv a e

' - j» T o ru s leva to rius

Palatum durum — —-
. - . U liW p n a ' K - J r R ecessu s ph a ry n g e u s

Palatum m olle

Uvula palatina

Arcus
palatoglossus A rcu s p a la top haryng eus

Tonsilla palatina

P ap illae va lla ta e

Dorsum linguae
N oduli lym phatici
(tonsilla lingualis)

C artílago epigtottica

Jama gardła - I. Przekrój w płaszczyźnie pośrodkowej

ZW RÓ Ć UW AGĘ:
l.W ał trąbkowy (torus tubaiius) przedłuża się w fałd trąbkowo-gar-
dłowy (plica salpingopharyngea).
1. Ujście gardłowe trąbki słuchowej (ostium pharyngeum tubae auditivae)
leży około 1 cm do tyłu od m ałżowiny nosowej dolnej.
3. Mięsień dźwigacz podniebienia miękkiego (m. levator veli palatini)
tworzy wyniosłość zwaną w ałem mięśnia dźwigacza (torus levato-
rius).
4. Zachyłek gardłowy (recessus pharyngeus) leży do tyłu od w ału trąb-
kowego.
5. W okół w ału trąbkowego i w ału mięśnia dźwigacza w idoczne są
liczne ujścia przewodów gruczołów śluzowych.
6. M igdałek gardłow y (tonsiUa pharyngea) leży w miejscu przejścia
sklepienia gardła (fornix pharyngis) w jego ścianę tylną i pokryty jest
błoną śluzową.
7. W obrębie podniebienia miękkiego w idoczne są ujścia licznych
gruczołów podniebiennych (glandulae palatinae).
8. M igdałek podniebienny (tonsiUa palatina) leży między łukiem pod-
niebienno-językowym (arcus palatoglossus) a łukiem podniebienno-
-gardłowym (arcus palatopharyngeus). N a preparacie powyżej łuki te
nie są wyraźnie zaznaczone.
9. Grudki chłonne językowe tworzą migdałek językowy (tonsiUa lingua-
lis). Grudki chłonne posiadają otwór i ślepo kończący się przewód,
tworzący zatokę migdałkową. W obrębie zatok migdałkowych częs­
to uchodzą przewody gruczołów śluzowych.
10. Unerwienie czuciowe gardła pochodzi z trzech źródeł. Sklepienie
gardła zaopatruje nerw gardłowy, który jest gałęzią nerwu szczę­
kowego. Przedmą część podniebienia miękkiego zaopatrują nerwy
podniebienne mniejsze. Część dolną gardła oraz okolicę wejścia do
krtani unerwia gałąź wewnętrzna nerwu krtaniowego górnego.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 8 / S z y ja G ardło 683

O stium p h a ry n g e u m tu b a e a u d itiv a e

Pars cartilaginea tuba e auditivae

M . te n s o rv e li pa la tin i
Fascia pharyngobasilaris

A. p a la tin a a s c e n d e n s M . le va to rve li palatini

arteriae facia lis

M. salpingopharyngeus

M. pa la tog lo ssu s
M. uvulae

V. p a la tina
externa M. palatopharyngeus
R am us to n s illa ris
a rte riae fa cia lis
M. co nstrictor
p haryngis superior
Lingua
(p ociągnięto
do przodu) M. co nstrictor
pharyngis m edius

I— ~ ------------------------- ---
I Jama gardła - II. Przekrój w płaszczyźnie pośrodkowej
Usunięto migdałek podniebienny, migdałek gardłowy oraz błonę ślu­
zową gardła. Powięź gardłowo-podstawna (fascia phaiyngobasilaris) jest
grubsza w części górnej i przyczepia się do części podstawnej kości po­
tylicznej. N a preparacie pozostawiono jedynie górny fragment powięzi
gardłowo-podstawnej, który widoczny jest nad brzegiem górnym mięś­
nia zwieracza górnego gardła.
ZW RÓĆUW AGĘ:
1. Widoczna jest część chrzęstna trąbki słuchowej (cartilago tubae auditivae)
i ujście gardłowe trąbki słuchowej (ostium pharyngeum tubae auditivae).
2. Mięsień trąbkowo-gardłowy (m. salpingopharyngeus) biegnie ku dołowi
i łączy się z mięśniem podniebienno-gardłowym (m. palatophaiyngeus).
3. Tętnica podniebienna wstępująca (a. palatina ascendens), która odchodzi
od tętnicy twarzowej, biegnie do podniebienia miękkiego razem z mię­
śniem dźwigaczem podniebienia miękkiego (m. levator veli palatini).
4. Wyróżnia się 5 parzystych mięśni podniebienia miękkiego. Większość
włókien mięśniowych widocznych na przekroju strzałkowym podnie­
bienia miękkiego stanowią w łókna mięśnia napinacza podniebienia
miękkiego (m. tensor veli palatim) i mięśnia dźwigacza podniebienia
miękkiego (m. levator veli palatim). Większość włókien mięśnia języcz­
ka (m. uvulae) rozpoczyna się w rozcięgnie podniebiennym (aponeuro­
sis palatina) na wysokości kolca nosowego tylnego. Mięsień ten ma
charakterystyczny kształt zwisającego sopla. Mięsień podniebienno-
-językowy (m. palatoglossus) zwykle występuje w postaci cienkiego pas­
ma włókien mięśniowych, choć na tym preparacie tworzy wyjątkowo
grube pasmo mięśniowe. Ostatnim z mięśni podniebienia miękkiego
jest mięsień podniebienno-gardłowy (m. palatophaiyngeus).
5. Aby uwidocznić mięsień podniebienno-gardłowy i mięsień zwieracz
górny gardła, usunięto powięź gardłowo-podstawną, wyściełającą dół
migdałkowy (fossa tonsillaris), w którym leży migdałek podniebienny.
D ół migdałkowy sięga aż do podniebienia miękkiego.
6. Gałąź migdałkowa tętnicy twarzowej jest długim i dużym naczyniem.
Żyła podniebienna zewnętrzna (v. palatina externa) biegnie ku dołowi
i uchodzi do splotu gardłowego (plexus phaiyngeus). Przebiega ona
w pobliżu powierzchni bocznej migdałka podniebiennego, stąd też
często nazywana jest żyłą przymigdałkową.

D o s tro n y
 684 G ardło ROZDZIAŁ 8 / Szyja

M. te n s o r veli palatini

C horda tym pani

N. lingualis

M. p te ryg o id e u s m edial is
M. te n s o r veli palatini
Ham ulus pterygo id eus

M. c o n s tric to r pharyngis superior

M. bu ccinator

Raphe p te ryg o m a n d ib u laris

A, palatina ascen dens

M andibula e t proce ssu s styloideus

N. lingualis
M. m ylohyoideu s
A, facialis

D uctus su bm and ib ula ris

V en te r po ste rio r m usculi digastrici

M. c o n s tric to r pharyngis medius

G landula su blin gualis

N. hypoglossus

C ornu m ai us o ssis hyoidei

A. lingualis

M. hyoglossus
Lig. styloh yoideu m

C ornu m inus ossis hyoidei

r ---------------------
I Jama gardła - III. Przekrój w płaszczyźnie pośrodkowej
ZW RÓ Ć . U W A G Ę :
1. Mięsień zwieracz górny gard ła (m. constrictor pharyngis superior)
przyczepia się (a) do szwu skrzydłowo-żuchwowego (raphe pterygo-
m andibularis), łącząc się z m ięśniem policzkowym, (b) do części ko­
stnych - haczyka skrzydłowego i blaszki przyśrodkowej wyrostka
skrzydłowatego (w górnej części szwu) i do żuchw y (w dolnej czę­
ści szwu) oraz (c) do nasady języka.
2. Łukowate brzegi górny i dolny mięśnia zwieracza górnego gardła
biegną w kierunku przyśrodkow ym , aby w linii pośrodkowej p o łą­
czyć się z w łóknam i strony przeciwnej i utw orzyć szew gardła (ra­
phe pharyngis).
3. Mięsień zwieracz środkowy gardła (m. constrictor pharyngis medius)
przyczepia się w kącie m iędzy rogiem większym a rogiem mniej­
szym kości gnykowej oraz do w ięzadła ryle owo-gnykowego. N a
preparacie w yrostek rylcowy jest wyjątkowo d łu g i i sięga do po­
wierzchni bocznej m igdałka podniebiennego.
4. Tętnica twarzowa biegnie łukow ato nad brzuścem tylnym mięśnia
dwubrzuścowego, natom iast tętnica językowa tw orzy łu k pod tym
mięśniem.
5. Ścięgno mięśnia napinacza podniebienia miękkiego (tendo m usculi
tensoris velip a la tim ) owija się w okół haczyka skrzydłowego.
6. Stm na bębenkowa (chorda tym pani) łączy się z nerw em językowym.
N erw językowy na wysokości brzegu tylnego mięśnia skrzydłowe­
go przyśrodkow ego (m. pterygoideus medialis) kieruje się bocznie od
tego mięśnia i na preparacie przestaje być widoczny. Nerw języko­
wy ponow nie staje się widoczny dopiero na brzegu przednim mięś­
nia skrzydłowego przyśrodkow ego i biegnie w zdłuż żuchwy.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 8 / Szyja Gardło 685

M. constrictor
pharyngls superior
M. pa latoglossus

R. tonsillaris
arterlae faclalls ■- M. palatopharyngeus

M. stylog lossus

V. palatina externa

■- Glandula subm andlbularls

N. glossoph arynge us

M. hyoglossus

M. stylopharyngeus
Lig. styloh yoldeu m

M. c o n s tric to r ph aryngls m edlus

Jama gardła - IV. Przekrój w płaszczyźnie pośrodkowej

W ypreparowano struktury głębokie gardła i uw idoczniono struktury
d o łu migdałkowego (fossa tonsillaris). Język przesunięto do p rzo d u
i odcięto dolną część przyczepu początkowego mięśnia zwieracza
górnego gardła.
ZW RÓĆ UW AG Ę
1. W łókna mięśnia rylcowo-językowego (m. styloglossus) biegną do
trzonu języka, gdzie przeplatają się z w łóknam i mięśnia gnykowo-
językowego (m. hyoglossus). Nerw językowo-gardłowy biegnie do
p rzodu od mięśnia rylcowo-gardłowego (m. stylopharyngeus) i u n er­
wia nasadę języka. Mięsień rylcowo-gardłowy biegnie ku dołowi
w zd łu ż brzegu przedniego mięśnia podniebienno-gardłowego (m.
palatoph aryngeus).
2 . G ałąź migdałkowa (ramus tonsillaris) tętnicy twarzowej oddaje tęt­
nicę (na preparacie odciętą), która razem z nerwem językowo-gar-
dłow ym zaopatruje nasadę języka. Ślinianka podżuchwowa leży
bocznie od gałęzi migdałkowej i żyły podniebiennej zewnętrznej
(v. palatina externa).
3
. Mięsień podniebienno-gardłow y i mięsień rylcowo-gardłowy two­
rzą wewnętrzną, p o d łu żn ą warstwę mięśni gardła. Mięśnie zwiera­
cze gardła tw orzą zewnętrzną, okrężną warstwę mięśni gardła.

D o s tro n y
 686 M ig d a ł k i R O Z D Z IA Ł 8 / S z y ja

G la n d u la e p a la tln a e
Palatum durum
A. palatlna m alor
e t n. palatlnus m alor
A p o neu rosis palatlna
Palatum molle Aa. palatlnae m lnores
Arcus et nn. palatini m lnores
palatoglossus M. palatop haryng eus
Arcus
palatopharyngeus M. palatoglossus
Tonsilla palatina M. bu ccinator
Raphe
pterygo m a ndlbu larls
Uvula palatina
M. c o n stricto r
pharyngls su perior
Tonsilla palatina
M. uvulae
Palatum m olle
A rcus palatoglossus
A rcus palatop haryng eus
Uvula palatlna
T onsilla palatlna
Paries p o sterior partis
oralis pharyngls
D orsum linguae
Jama ustna i migdałki
podniebienne.
Widok od przodu
A. Podniebienie i migdałki podniebien­
ne. B. Migdałki podniebienne.
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. Gardziel (fauces) stanowi przestrzeń
łączącą jamę ustną i jamę gardła. Gar­
dziel jest ograniczona: od góry - przez
podniebienie miękkie (palatum molle),
od dołu - przez nasadę języka (radix
linguae), od strony bocznej - przez łuk
podniebienno-językowy (arcuspalato-
glossus) i łu k podniebienno-gardłow y
(arcus patatophaiyngeuś). T y l n y , w o l n y
brzeg podniebienia miękkiego w płasz­
czyźnie pośrodkowej przedłuża się w ję-
T yczckpodniebienny (umilapalatina).
2.M igdałekpodniebienny(tonsi!!apa!ati-
na) leży między łukiem podniebienno-
-językowym a łukiem podniebienno-
-gardłowym. D ół migdałkowy (fossa
tonsillaris) utworzony jest przez mię­
sień zwieracz górny gardła (m. const­
rictor phatyngis superior) i mięsień pod-
niebienno-gardłowy (m. palatopharyn­
geus).
3. W obrębie błony śluzowej podniebie­
nia miękkiego występują liczne gru­
czoły podniebienne (gkmdulae palati-
nae).
4. Podniebienie miękkie składa się z roz-
cięgnapodniebiennegofaponeurosispa-
latina), utworzonego przez ścięgno mię­
śnia napinacza podniebienia miękkiego
(m. Tensor veli palaTini) oraz z części mię­
śniowej, utworzonej przez mięsień pod­
niebienno-językowy (m.palatoglossus),
mięsień podniebienno-gardłowy, mię­
sień języczka (m. umilcie), mięsień napi-
nacz podniebienia miękkiego oraz nie­
widoczny na preparacie mięsień dźwi-
gacz podniebienia miękkiego (m. !eva-
tor veli palatini).
5. Podniebienie twarde i miękkie (palatum
durum et molle) zaopatrują naczynia
i nerwy podniebienne większe i mniej­
sze, wychodzące odpowiednio przez
otwór podniebienny większy i otwory
podniebienne mniejsze.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 8 / Szyja M ig d a ł k i 687

Polus su perio r P olu s s u p e rio r

Plica sem ilunaris

Fissura intratonsillaris M argo anterior

M argo an te rior

C ryptae tonslllare s

Plica triang ularis

Polus Inferior B

[¿JJJ Migdałek podniebienny
A. Widok od strony przyśrodkowej. B. Widok od strony bocznej.
ZW R Ó Ć U W A G Ę
1. Długa oś migdałka podniebiennego przebiega pionowo.
2. Boczną powierzchnię migdałka pokrywa włóknista torebka mig-
dałkowa (capsula tonsillaris). Między torebką migdałkową a cienką
powięzią gardłowo-podstawną (fascia pharyngobasilaris), która wy­
twarza dół migdałkowy, znajduje się tkanka łączna włóknista luź­
na, umożliwiająca wyłuszczenie migdałka podniebiennego.
3. Torebka migdałkowa obejmuje brzeg przedni i część powierzchni
przyśrodkowej migdałka w postaci cienkiego fałdu, pokrytego z obu
Polus inferior
stron błoną śluzową. Górna część tego fałdu nazywana jest fałdem
półksiężycowatym (plica semilunaris), a dolna - fałdem trójkątnym
( p t ic a f r ia /i g ił la r is ) .
4. Na wolnej, przyśrodkowej powierzchni migdałka podniebiennego
występuje kilkanaście ujść zatok migdałkowych. Zatoki migdałko-
we drenują cały miąższ migdałka, sięgając nawet do torebki mig-
dałkowej. Szczelina śródmigdałkowa(flssuraintratonsillaris) biegnie
w kierunku bieguna górnego.

R ecessus
pharyngeus
Lamina m em branácea
Cartílago tubae
Concha auditivae
nasalls Inferior
M . te n s o r
veli palatini
O stium pharyngeum
tubae audltlvae
M. levator veli palatini

M. levator veil palatini

Plica salpingopharyngea M. salpingopharyngeus

A rcus palatoglossus
Ram us tonsillaris
arteriae palatinae
ascendens
A rcus pa latopharyngeus

Ramus tonsillaris
arteriae facialis
Ramus tonsillaris
arte riae facialis

Tonsilla palatina

Etapy zabiegu wycięcia migdałka (tonsillectomia). Przekrój przez gardło w płaszczyźnie pośrodkowej
A. Etap 1. Nacięto błonę śluzową wzdłuż łuku podniebienno-języko- Uwolniono brzeg przedni migdałka oraz wyłuszczono jego górną
wego, aby wejść bocznie od torebki migdałkowej i przedostać się do część, która sięga do podniebienia miękkiego. Odcięto fragment bło­
przestrzeni wypełnionej tkanką łączną włóknistą luźną. B. Etap 2. ny śluzowej wzdłuż łuku podniebienno-gardłowego.

D o s tro n y
 688 K rtań R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

Epiglottis Cornu maius

ossis hycidei

C orpus ossis hyoidei

M em brana
thyrohyoidea

Cartílago
thyroid ea

P rom inentia laryngea

Lamina sinistra

Lig. crico th yro id e u m

m edianum
C artílago e p ig lo ttic a
C artílago cricoidea

C artílago tritíce a _ . . x .
T u b erculum an te rius
ca rtila g in is cricoidea e

C ornu su periu s

C artílago tra c h e a lis I

P rom inentia
Cartílago laryngea
thyroidea

T ub erculum
thyroideu m inferius

C ornu inferius

Cartílago co rnicu la ta
Cartílago
arytenoidea

P rocessus m uscularis

Lamina ca rtilag in is
cricoidea e

C artílago
| Chrzęstny szkielet krtań i. Widok od przodu
cricoidea A. Chrząstki krtani połączone stawowo. B. Rozdzielone chrząstki
krtani. Krtań rozciąga się od górnego brzegu chrząstki nagłośnio-
wej (cartílago epiglottica) do dolnego brzegu chrząstki pierścienio-
A rcu s ca rtila g in is cricoidea e
watej (cartílago cricoidea). Kość gnykowa (os hyoideum) nie jest zali­
czana do szkieletu krtani; należy ona do kości trzewioczaszki.

D o s tro n y
 R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja 689

Cornu maius Cornu minus ossis hyoidei

ossis hyoidei

Corpus ossis hyoidei

Cartílago tritícea
Membrana thyrohyoidea

Cornu _
superius
Lamina
Tuberculum cartilaginis
thyroideum thyroideae
superius

Prominentia
Cartílago laryngea
thyroidea

Linea obliqua

T ub erculum
thyroideu m inferius Lig. cricothyroideum Cartílago epiglottica
medianum
C ornu inferius

Arcus cartilaginis
Liq. cricothyroideu m
cricoideae
Lam ina ca rtila g in is
Cartílago crlcoldeae
crlcoldea T ub erculum laterale
Lig. cricotracheale
ca rtilag in is crlcoldeae

Prominentia
Cratilago laryngea
trachealis
Cartílago
thyroidea
W id o k o d s tro n y b o c z n e j
Tuberculum
thyroideum
inferius

Chrząstki krtani. Widok od strony bocznej Cornu inferius

A. Chrząstki krtani połączone stawowo. B. Rozdzielone chrząstki krtani. Cartílago cornículata

Cartílago cuneiformls
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. N a preparacie róg mniejszy (cornu minus) kości gnykowej nie jest cał­ Cartílago Processus muscularís
kowicie skostniały, a chrząstka tarczow ata (cartílago thyroidea) i pier- arytenoidea
ścieniowata (cartílago cricoidea) uległy częściowemu skostnieniu.
2. Płytka prawa i lewa chrząstki tarczowatej łączą się z przodu i tworzą Processus vocalís
wyniosłość krtaniową (prominentia laryngea).
3. Chrząstka pierścieniow ata posiada w części tylnej płytkę chrząstki
pierścieniowatej (lamina cartilaginis cricoideae), a w części przedniej -
łu k chrząstki pierścieniow atej (arcus cartilaginis cricoideae). G órny
brzeg łuku biegnie skośnie do do łu i do przodu. Dolny brzeg łuku
chrząstki pierścieniowatej, w porów naniu z pow ierzchnią przednią
chrząstek tchawiczych, jest wysunięty do przodu.
4. Błona tarczow o-gnykow a (membrana thyrohyoidea) przyczepia się
w zdłuż górnego brzegu płytki chrząstki tarczowatej oraz do dolnego
brzegu trzonu (corpus ossis hyoidei) i rogu większego (cornu maius) ko­
ści gnykowej. Błona tarczowo-gnykowa w części tylnej tworzy więza-
d ło tarczowo-gnykowe (lig. thyrohyoideum). Błonę tę przebijają naczy­
nia krtaniowe górne (a. et v. laryngea superior) oraz gałąź wewnętrzna
nerwu krtaniowego górnego (ramus internus nervi laryngei superioris).

D o s tro n y
 690 K rtań ROZDZIAŁ 8 / Szyja

C artílago ep ig lo ttica
I Szkielet chrzęstny krtani.
Widok od tyłu
M em brana
Z W R Ó Ć U W AG Ę: thyrohyoidea
1. Chrząstka tarczo wata ( cartílago thyroidea) osłania mniej­ Cartílago tritíce a
sze chrząstki krtani: chrząstkę nagłośniow ą (cartílago
e^zg/otf/ca^orazchrząstkinalewko wate ( cartilágines ary -
C ornu su perio r
tenoideae), chrząstkirożko wate ( cartilágines corn iculatae) M em brana
ca rtila g in is thyroideae
i chrząstki klinowate ( cartilágines cuneiformes). qu adrangu ia ris
2. Tylny brzeg chrząstki tarczowatej jest zakończony ro­
giem górnym i dolnym (cornu superius et inferius). Róg C artílago cu n e ifo rm is
dolny łączy się z chrząstką pierścieniowatą i tworzy
staw pierścienno-tarczowy (articulatio cricothyroidea).
C artílago co rnicu la ta
3. Błona czworokątna (membrana qua dr angularis) łączy
boczny brzeg chrząstki nagłośniowej z chrząstką na-
lewkowatą i rożkowatą. Lig. cricoarytenoideum
Facies
po sterius e t articulatio
Cartílago po sterior
cricoaryteno id ea
aryteno id ea
m uscularis

C ornu inferius
ca rtila g in is thyroidea e
Lig. ce ratocricoide um

M. ce ra to c rico id e u s A rticu la tio cricothyroidea

(variatio)

Lig, cricotra chea le

Cornu m aius

C artilágines trachea le s
Ram us intern us nervi
M em brana thyrohyoidea laryngé i su perio ris

Ram us exte rnu s

Raphe pharyngis
nervi laryngei su perio ris

Capsula fib ro sa gJJ Gruczoł tarczowy i nerwy krtaniowe.

gla n d ulae thyroidea e
Widok od tyłu
M. cricopharyngeus ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Gruczoł przytarczyczny górny (glandula parathyroidea
superior) leży w obrębie szczeliny na brzegu tylnym
Lobus de xter
gland ulae thyroidea e
p łata tarczycy. Po prawej stronie preparatu oba gru­
czoły przytarczyczne leżą stosunkowo nisko.
2. G ałąź wewnętrzna nerwu krtaniowego górnego (ra­
Glandula superior
mus internus nervi latyngei superioris) unerwia błonę
parathyroidea inferior - G landulae parathyroideae
śluzową krtani powyżej fałdów głosowych (plicae
vocales), natom iast gałąź zew nętrzna tego nerwu (ra­
mus externus nervi latyngei superioris) unerwia mię­
sień zwieracz dolny gardła (rn. constrictor pharyngis
A, th yro id e a inferior inferior) i mięsień pierścienno-tarczowy (rn. cricothy-
roideus). Nerw krtaniowy wsteczny (n. laryngeus re­
O esopha gus currens) unerw ia przełyk, tchawicę, mięsień zwie­
N. laryngeus recurre ns racz dolny gardła (rn. constrictor pharyngis inferior),
a następnie w chodzi do krtani. Nerw ten unerwia
czuciowo krtań poniżej fałdów głosowych oraz ru­
chowo wszystkie w ewnętrzne mięśnie krtani, z wy­
Tela subm ucosa oe soph agi jątkiem mięśnia pierścienno-tarczowego.
Nodi lym pha tici pa ratra che ales

D o s tro n y
 ROZDZIAŁ 8 / Szyja K rtań 691

Epiglottis

M. pala top haryng eus

et m. stylop harynge us
Plica a rye p ig lo ttica

R am us in te rn u s nervi
laryngei superioris
. . cu neiform e
T ub erculum
corniculatum

M. a ryteno id eus
C artílago cricoidea

Fascia pharyngo basilaris

M. cric o a ryte n o id e u s posterior Ram us a n te rio r ne rvi laryngei

in ferioris (n. laryngeus recurrens)

C ornu inferius ca rtilag in is thyroideae

M. cric o p h a ry n g e u s

T un ica m u scularis S tra tum longitudinale

oe soph agi S tratum circulare

N. laryngeus re curre ns

8.50 Mięśnie gardła, krtani i przełyku. Widok od tyłu

Usunięto błonę śluzową gardła i przełyku, a po stronie lewej prepara­
tu - mięsień podniebienno-gardłow y (m. palatopharyngeus). Uwidocz­
niono mięśnie zwieracze gardła.
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1.W obrębie błony śluzowej, która pokrywa chrząstkę nagłośniową,
widoczne są drobne ujścia przewodów gruczołów śluzowych.
2. Mięsień podniebienno-gardłow y (m. palatopharyngeus) i mięsień ryl-
cowo-gardłowy (m. stylopharyngeus) stanowią wewnętrzną, p o d łu ż ­
ną warstwę mięśniową. Przyczepiają się one do powięzi gardłow o-
-podstawnej (fascia pharyngobasilaris) i do chrząstki tarczowatej.
3. W łókna warstwy w ew nętrznej b ło n y mięśniowej przełyku p rze­
biegają okrężnie. W łókna warstwy zewnętrznej układają się p o ­
dłużnie i mocują przełyk na chrząstce pierścieniowatej.
4. Mięsień zwieracz dolny g ardła (m. constrictor pharyngis inferior)
przyczepia się do kresy skośnej (linea obliqua) i guzków chrząstki
tarczowatej. Część pierścienno-gardłow a (pars cricopharyngea) sta­
nowi najniżej położone w łókna tego mięśnia - przyczepia się do
chrząstki pierścieniowatej i p ełn i funkcję zwieracza gardła.
5. W łókna mięśnia pierścienno-nalewkowego tylnego (m. cricoaryteno­
ideus posterior) układają się w achlarzow ato. W łókna górne tego
mięśnia obracają chrząstkę nalewkowatą w stronę boczną, a włók­
na dolne przesuwają tę chrząstkę ku dołowi.
6. Wyróżnia się mięsień nalewkowy poprzeczny (m. arytenoideus trans-
versus) oraz mięsień nalewkowy skośny (m. arytenoideus obliquus).
Część nalewkowo-nagłośniowa (pars aryepiglottica) mięśnia nalewko­
wego skośnego znajduje się w obrębie fałdu nalewkowo-nagłośnio-
wego (plicaaryepiglottica).
7. N erw krtaniow y dolny (n. laryngeus inferior) jest przedłużeniem
nerwu krtaniowego wstecznego (n. laryngeus recurrens) i w pobliżu
krtani dzieli się na gałąź przednią i tylną. Gałąź przednia (ramus
anterior) biegnie do tyłu od stawu pierścienno-tarczowego (articula-
tiocricothyroidea).
8. G ałąź w ew nętrzna nerw u krtaniow ego górnego (ramus intérims
nervi laryngei superioris) przebija błonę tarczowo-gnykową i dzieli
się na gałęzie końcowe.

D o s tro n y
 692 K rtań ROZDZIAŁ 8 / Szyja

C artílago thyroidea
Chrząstka tarczowata
i mięsień pierścienno-tarczowy.
Widok od strony bocznej
Mięsień pierścienno-tarczowy (m. cricothyroideus) przy­
czepia się do zewnętrznej powierzchni łuku chrząstki
Incisura
pierścieniowatej. Część prosta (pars reda) tego mięśnia
thyroidea
su perio r
przyczepia się do dolnego brzegu płytki chrząstki tar-
czowatej, a część skośna (pars obliqua) do brzegu przed­
Tuberculum niego rogu dolnego chrząstki tarczowatej.
Prom inentia
thyroideum
laryngea
superius

Linea obliqua
Lam ina

Tuberculum Lig. cric o th yro id e u m m edianum

thyroideum
inferius

Cornu inferius M .c rico th y ro id e u s

C artílago cricoidea

T rachea
M em brana thyrohyoidea
N. laryngeus recurrens

Saccus laryngis

N. laryngeus
su perio r

Zgłębnik
R. internus nervi
laryngei su perio ris

Os hyoideum
S accus
laryngis
Membrana
thyrohyoidea Bursa R. exte rnu s nervi
infrahyoidea laryngei superioris
Cartílago Lam ina
thyroidea cartilaginis
thyroideae

M. co n stricto r pharyngis
inferior (pars cricoph arynge a)

Torbiel kieszonki krtaniowej (laryngocele)

A. Widok od przodu. B. Widok od strony bocznej. Torbiel kie­
szonki krtaniowej powstaje wskutek powiększenia woreczka T ub erculum anterius
ca rtilag in is cricoideae
krtaniowego (saccus laryngis). Torbiel ta zachowuje połączenie
z jamą krtani. Prowadzi to do uwypuklenia błony tarczowo-gny-
N. laryngeus
k o w e j. W y p e łn io n a p o w ie tr z e m t o r b ie l k ie s z o n k i k r ta n io w e j m o ż e wy -
recurrens
tw a r z /ic n a p o w ie iz c h n i s z y i w y b r z u s z e n ie , s z c z e g ó ln ie w id o c z n e p o d ­
c z a s k a s z lu .

D o s tro n y
 ROZDZIAŁ 8 / Szyja K rtań 693

Epiglottis | M ięśnie i nerw y krta n i

oraz sta w pierścienno-tarczow y
R. in te rn u s
Plica glo sso e p ig io ttica
nervi larynge i su p e rio ris
Chrząstkę tarczow atą odcięto w płaszczyźnie po-
m ediana środkowej i otw arto staw pierścienno-tarczowy.
Płytkę prawą chrząstki tarczowatej przesunięto do
S accus laryngis przodu, uwidaczniając powierzchnię wewnętrzną
M. thyro a ryte n o id e u s
chrząstki. Od łuku chrząstki pierścieniowatej od-
(pars th yro e p ig lo ttica )
preparow ano mięsień pierścienno-tarczowy.
M. thyro a ryte n o id e u s
ZW RÓĆUW AGĘ:
M. aryep ig lo tticus
1. Widoczny jest mięsień pierścienno-nalewkowy
C artílago boczny (m. cńcoaiytenoideus lateralis).
thyroidea
2. Mięsień tarczowo-nalewkowy (m. thyroaiytenoi-
M. a ryteno id eus deus) przyczepia się razem z mięśniem nalewko­
wym do bocznego brzegu chrząstki nalewkowate].
W łókna górne mięśnia tarczowo-nalewkowego,
lateralis które przyczepiają się do chrząstki nagłośniowej,
M. cricoarytenoideus wyróżniane są jako część tarczowo-nagłośniowa
posterior
{parsthyroepiglottica) tegomięśnia.
3. N a preparacie widoczna jest gałąź wewnętrzna
nerwu krtaniowego górnego oraz nerw krtanio­
M. cricothyroideu s wy wsteczny.
Facies a rtic u la ris
thyroidea

Facies a rticu la ris

cricoidea

N. laryngeus re curre ns

Cartílago e p ig lo ttica Lig. hyoepiglotticum

Plica arye p ig lo ttica

T u b erculum cu n e ifo rm e

Plica
C artílago co rn icu la ta
vestibularis

Krtań. Widok od strony bocznej Fovea Ventriculus

triangularis laryngis
K rtań odcięto powyżej fałdów głosowych w pobliżu
C artílago Processus
płaszczyzny pośrodkowej tak, aby uw idocznić jam ę
aryteno id ea v o ca lis
krtani po stronie lewej. Poniżej fałdów głosowych pre­
parow ano prawą stronę krtani. Processus
muscularis Lig.vocale Plica
ZW R Ó Ć UW AGĘ: M.vocalis vocalis
1. C iało tłuszczow e k rtan i {corpus adiposum laryngis)
oraz gruczoły wypełniają trójkątną przestrzeń m ię­
Lam ina ca rtila g in is
dzy w ięzadłem gnykowo-nagłośniowym, b ło n ą tar­ C onus elasticus
cricoidea e
czowo-gnykową i chrząstką nagłośniową.
2. N a bocznej pow ierzchni chrząstki pierścieniowatej
Lig. cricothyroideum
widoczna jest okrągła powierzchnia stawowa dla ro­ Facies a rticu la ris m edianum
gu dolnego chrząstki tarczowatej. Powyżej znajduje thyroidea
się skośnie leżąca pow ierzchnia stawowa dla chrzą­
stki nalewkowate..
A rcu s ca rtilag in is
3. F ałd głosowy (plica vocalis) składa się z w ięzadła gło- Cartilagotrachealisl cricoideae
sowego {lig. vocale) i mięśnia głosowego (m. vocalis).
Mięsień głosowy uważany jest za część mięśnia tar­
czowo-nalewkowego.

D o s tro n y
 694 K rtań ROZDZIAŁ 8 / Szyja

C artílago e p lg lo ttlca

■ Lig. thyroeplglottlcum
Petiolus e p ig lo ttid is S y i Ug. crico th yro id e u m
m edianum
C artílago thyroídea C on us
Lig .vo c a le elasticus

L ig .cric o th yro id e u m
posterius
A rcus ca rtilag in is cricoidea e

C artílago co rnicu la ta

Processus vocalís
Ug. cricoaryteno id eum
C artílago A pex ca rtilag in is posterius
arytenoldea aryteno íd eae
P rocessus m uscularís

C artílago cricoidea

Chrzęstny szkielet krtani. Widok od góry

T ub erculum ep íglottícum
C ornu m aíus
Plica ve stib ula ris
Krtań. Widok od góry
ZW R Ó Ć UW AGĘ:
1. Wejście do krtani (aditus laiyngis) ograniczone jest od przodu przez
Plica
aryepiglottica
chrząstkę nagłośniow ą (cartílago epiglottica), a od tyłu przez chrząstki
V e n tricu lu s nalew kow ate oraz chrząstki rożkowate połączone ze sobą fałdem
Recessus laryngis międzynalewkowym (plica interarytenoidea). Od strony bocznej wej­
piriform is ście do krtani ogranicza fałd nalewkowo-nagłośniowy (plica aiyepi-
glottica), zawierający górny brzeg chrząstki klinowatej.
Plica vocalís
Tuberculum F ałdy głosowe (plicae i¡ocales) leżą bliżej siebie niż fałdy przedsionko­
cuneiform e we (plicae vestibulares).
• Szpara głośni (rim a glottidis) to przestrzeń między fałdami głosowymi.
Podczas normalnego oddychania szpara głośni je s t wąska i m a k s zta łt k lin o ­
w a ty r o z s z e r z a się podczas intensywnego oddychania . R óżnice napięcia i d łu ­
gości fa łd ó w głosow ych oraz. szerokości szpaty głośni i siły wydechu p o w odu­
Rima g lottid is
ją zmiany wysokości dźwięku.
Tuberculum
corniculatum

Corpus ossis
hyoidei Ug. hyoepiglotticum 8.57 Nagłośnia i więzadło gnykowo-nagłośnbwe.
Cornu m inus —
Widok od góry
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
Plica 1. W ięzadło gnykowo-nagłośniowe (lig. hyoepiglotticum) łączy kość gny-
Cornu maíus
glossoep ig lo ttica kową z chrząstką nagłośniową.
m ediana 2. N a preparacie widoczny jest trzon oraz rogi mniejsze i większe kości
gnykowej.

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja
Epiglottis
Plica a rye p ig lo tti ca
T u b erculum cu n e ifo rm e
T ub erculum co rnicu ia tu m
M. a ryteno id eus
Plica ve stib u la ris
V e n tric u lu s laryngis
P lica v o c a lis
Lam ina ca rtila g in is cricoidea e
M em brana m ucosa
8.58 Wnętrze krtani. Widok od tyłu
Tylną ścianę krtani przecięto w płaszczyźnie pośrodkowej i rozchylo­
no. Po lewej stronie p rep aratu pozostaw iono bło n ę śluzową, która
pokrywa jam ę krtani, natom iast po prawej stronie preparatu usunięto
błonę śluzową i utkanie podśluzow e, odsłaniając szkielet chrzęstny
krtani z w ięzadłam i oraz błonę włóknisto-sprężystą krtani (membrana
fibroe las tica laryngis).
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
1. Przecięto mięsień nalewkowy (m. arytenoideus) i płytkę chrząstki
pierścieniowatej (lamina cartilaginis cricoideae).
2. Wejście do krtani jest ustawione skośnie. Dolne ograniczenie krtani -
w miejscu przejścia krtani w tchawicę, przy brzegu dolnym chrząstki
pierścieniowatej - ustawione jest w płaszczyźnie poziomej.
3. Wyróżnia się 3 piętra krtani: (a) przedsionek krtani (vestíbuhim la­
ryngis), powyżej fałdów przedsionkowych (struny głosowe rzeko­
me), (b) jamę pośrednią krtani (cavitas laryngis intermedia), między
fałdami przedsionkow ym i a fałdami głosowymi, oraz (c) jam ę pod-
głośniową (cavitas infraglottica), poniżej fałdów głosowych.
4. Błona śluzowa jest gładka w części przylegającej do chrząstki na-
głośniowej i w ięzadła głosowego, natom iast luźna i pom arszczona
w okolicy chrząstek nalewkowatych.
5. Błona w łóknisto-sprężystą krtani (membrana fibroelastica laryngis)
składa się z 2 części. Część górną stanowi b ło n a czworokątna (mem-
D o s tro n y
K rtań 695
Cartílago epiglottica
M em brana q u adrangu la ris
Lig. ve stib u lä re
C artílago cu neiform is
Cartílago co rnicu la ta
Facies m edialis
ca rtilag in is arytenoideae
Lig. cricoaryteno id eum posterius
P rocessus vo ca lis ca rtilag in is arytenoideae
Lig. vo ca le
C onus ela sticu s
C artílago tra c h e a lis
brana quadrangularis), która jest zgrubiała u d o łu , gdzie wytwarza
w ięzadło przedsionkowe (lig. vestibuläre). Część dolną błony włók-
nisto-sprężystej krtani stanow i stożek sprężysty (conus elasticus)
rozpoczynający się u d ołu jako silne w ięzadło pierścienno-tarczowe
pośrodkow e, a kończący u góry jako w ięzadło głosowe. Pokryta
b ło n ą śluzową bło n a w łóknisto-sprężystą krtani wpukla się między
w ięzadło głosowe a w ięzadło przedsionkowe i tworzy kieszonkę
krtaniową (ventriculus laryngis).
6. Chrząstka klinowata zbudow ana jest z chrząstki sprężystej i pokry­
ta b ło n ą śluzową, zawierającą gruczoły. W pobliżu tylnego końca
w ięzadła przedsionkowego chrząstka ta łączy się z chrząstką na-
lewkowatą.
7. W ięzadło tylne stawu pierścienno-nalew kow ego (Hg. ceratocricoi-
deum posterius) przyczepia się do chrząstki nalewkowatej. Płaska
powierzchnia przyśrodkowa chrząstki nalewkowatej jest skierowa­
na do jamy krtani.
8. Podrażnienie nabłonka przedsionka krtani przez ciało obce, na przykład
okruch pokarmu, wywołuje kaszel, jeśli nie uda się w ten sposób usunąć
ciała obcego, może ono utkwić w szparze głośni, powodując dławienie.
Energiczne uciśnięcie ściany przedniej jam y brzusznej (rękoczyn Heimli­
che) powoduje uniesienie przepony, wzrost ciśnienia w płucach i gw ał­
towne wyrzucenie powietrza z tchawicy do krtani. Rękoczyn ten wyko­
nuje się w celu usunięcia ciała obcego.
 696 K rtań R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

W id o k od strony bocznej

W idok od strony bocznej A. M . cricothyroid eus

W id ok od góry

W idok od strony bocznej C. M . c ric o a ry te n o id e u s lateralis

W id o k od góry

W idok od tyłu E. M . ary te n o id e u s transversus

D o s tro n y
R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja K rtań 697

Tabela 8.5 Mięśnie krtani3

M ię s ie ń P rz y c z e p p o c z ą tk o w y P rz y c z e p k o ń c o w y U n e r w ie n ie G łó w n a c z y n n o ś ć

pierścienno-tarczow y (A ) przed nio-b oczna cz ę ść chrząstki d o ln y brzeg ro gu d o ln e g o chrząstki nerw krta niow y górny, gałąź napina i rozciąga fa łd y głosowe
pierścieniow atej tarczow atej zew nętrzna

pierścienno-nalew kow y tyln y (B ) pow ierzchnia tylna płytki chrząstki od w odzi fa łd y głosow e
w y ro s te k m ięśniow y chrząstki
pierścieniow atej
nalew kow atej
pierścienno-nalew kow y boczny (C) tu k chrząstki pierścien io w ate j przywodzi fa łd y głosow e

tarczow o-nalew kow y13 (D) pow ierzchnia tylna chrząstki w yro ste k m ięśniow y chrząstki
tarczow a tej na lew kow atej — nerw krta niow y w steczny rozluźnia fa łd y głosow e

nalewkowy" je d n a z ch rzą stek nalew kow atych p rzeciw leg ła chrząstka zam yka w e jście d o krtani przez
poprzeczny (E); nalew kow ata zbliżanie ch rzą stek nalewkowatych
nalewkowy sk o śn y (F)

g łoso w y** kąt m ię dzy p łytka m i chrząstki w y ro s te k g ło s o w y chrząstki m odeluje napięcie fa łd ó w głosow ych
tarczow a tej nalew kow atej po dczas fona cji

aLiteryw nawiasach w pierwszej kolumnie odpowiadająrycinom na sąsiedniej stronie.

bGórne włókna mięśnia tarczowo-nalewkowego leżąw obrębie fałdu nalewkowo-nagłośniowego, a niektóre z nich dochodządo chrząstki nagłośniowej; włókna te tworzączęśćtarczowo-nagłośniową która rozszerza wejście
do krtani.
"Niektóre włókna mięśnia nalewkowego skośnego przedłużająsię, tworząc część nalewkowo-nagłośniową.
"Ten niewielki mięsień wywodzi się z dolnych, głębokich włókien mięśnia tarczowo-nalewkowego.

A N T E R IO R S accus laryngis
C artílago thyroidea
Larynx
Platysm a
Plica ve stib ula ris

M. ste rn o h yo id e u s M. a ryteno id eus

Pharynx
M. om oh yoide us

M. thyrohyoideus S patium retropharyngeum

M. co n s tric to r pharyngis inferior
M. ste rn o th y ro id e u s
V. facialis
A. e t v. thyroidea su perio r
N. laryngeus su p e rio r (ram us externus) T runcus sym pathicus
A, ca ro tis com m unis

M. lo n g u s ca pitis Radix superior

ansae cervical is

T ub erculum anterius N. vagus

M. scalenus a n te rior V. iugularis interna

N. phrenicus
M. sternocle id om astoideu s
Plexus cervicalis
C5
T uberculum posterius
T ub erculum posterius

Plexus venosus
M. scalenus m edius
ve rte b ra lis intern us a n te rio r

N. accessoriu s Plexus ve nosus

(ram us externus) POSTERIOR v e rte b ra lis exte rnu s po ste rio r
e t w . ve rte b ra le s

Przekrój poprzeczny szyi na poziomie jamy pośredniej krtani. Widok od dołu

ZW RÓ Ć UW AGĘ: 5. Przestrzeń zagardłow a (spatium retropharyngeum) znajduje się mię­
1. Chrząstka tarczowata osłania gardło i krtań. dzy blaszką przedtchaw iczą (lamina pretrachealis) powięzi szyi, któ­
2. Mięsień nalewkowy przecięto skośnie, dlatego widoczny jest jako ra pokrywa mięsień zwieracz dolny gardła, a blaszką przedkręgową
szerokie pasmo. (laminapraevertebralis) powięzi szyi, pokrywającą mięsień długi szyi
3. Pochewka szyjna (vagina carotica) zawiera na tej wysokości 3 struk­ i mięsień długi głowy.
tury: tętnicę szyjną wspólną, żyłę szyjną wew nętrzną i leżący z tyłu 6. Tętnica kręgowa otoczona jest splotem żylnym, który niżej prze­
między nimi nerw błędny. chodzi w żyłę kręgową.
4. Pień współczulny leży do tyłu i przyśrodkowo od tętnicy szyjnej
wspólnej oraz przyśrodkow o od nerwu błędnego.
D o s tro n y
 698 S kany RM R O Z D Z IA Ł 8 / Szyja

Plica aryep ig lo ttica

V estibu lu m la ry n g is f 1 )

Plica ve stib u la ris (2)

V e n tricu lu s laryngis (3)

Plica vocalis ( 4 )

T rach ea (5 )

8.60 Skany RM krtani

A. Skan RM w płaszczyźnie poprzecznej na wysokości chrząstki tarczowatej. B. Skan RM w płasz­
czyźnie poprzecznej na wysokości chrząstki pierścieniowatej. N a rye. A i B: 1 - przełyk (oesopha­
gus); 2 - chrząstka tarczowata (cartílago thyroidea); 3 - płytka chrząstki pierścieniowatej (lamina car-
tilaginis cricoideae); 4 - mięśnie podgnykowe (mm. infrahyoidei); 5 - tętnica szyjna wspólna (a. carotis
communis); 6 - żyła szyjna wewnętrzna (v. iugularis interna); 7 - korzeń brzuszny nerwu rdzenio­
wego (radix ventralis nervi spinalis); 8 - mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sternocleido-
mastoideus); 9 - mięsień zwieracz dolny gardła (m. constrictor pharyngis inferior); 10 - trzon kręgu
(corpus vertebrae); 11 - rdzeń kręgowy i p ły n mózgowo-rdzeniowy (medulla spinalis et liquor cerebro­
spinalis); 12 - tętnica kręgowa (a. vertebralis). C. Skan RM krtani i tchawicy w płaszczyźnie czoło­
wej (po lewej) i schemat (po prawej). N a rye. C: N um ery w nawiasach na schemacie odpowiadają
num erom struktur na skanie RM. 6 - ciało tłuszczowe krtani (corpus adiposum laryngis); 1 - język
(lingua); 8 - ślinianka podżuchw owa (glándula submandibularis).

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 8 / Szyja S kany RM

I.D e n s
2. G landula su blin gualis
3. Uvula
4. Pars oralis pharyngis
5. M. long us ca p itis e t m. long us colli
6. M assa latera lis atlantis
7. Dens axis
8. A. ve rte b ra l is
9. A uricula
10. Radix ve ntral is nervi spinalis
11. M edulla spinalis
12. S pa tium su barach noideu m
e t liquor ce reb rospinalis
13. Processus m astoideus
14. G landula pa rotidea
15. A. ca ro tis interna
16. V. re trom an dibularis
17. M. p te ryg o id e u s m edialis
18. M. m asseter
19. Ramus m andibulae
20. C orpus m andibulae
2 1 . M. m ylohyoideu s
22 . M . hyoglossus
23. M. genioglossus
24. C orpus adiposum buccae
25. G landula subm andibularis
26. M uscuii interni linguae
27. C orpus ve rtebrae
28. Lam ina arcus vertebrae
29. M. sem ispinal is cervicis
30. M. sem ispinalis capitis
3 1 . M. splenius capitis
32. M. trapezius
33. M. sternocle id om astoideu s
34. v. iugularis interna
35. Bifurcatio carotidis
36. M. levator scapulae
37 . V. iugularis externa
38 . A. ca rotis com m unis
39. Rima g lo ttid is
40. Plica vocalis
4 1 . M. thyrohyoideus
4 2 . C artilago thyroidea

Skany RM szyi
B
D o s tro n y
 700 S kany RM ROZDZIAŁ 8 / Szyja

8.62 Głowa i szyja. Sinus sa g itta lis su perior

C utis

Przekrój Tela subcutanea

w płaszczyźnie
strzałkowej M. occipitofrontal is

Pericranium

Tentorium
Fornix
cerebeiii
S eptum pellucid um

Sinus fro n ta lis

Protuberantia
Lamina crib ro sa occipitalis
ossis ethm oida l is externa

Protuberantia
V estibulum nasi occipitalis interna

Fafx cerebeiii

Palatum du rum A rcus po ste rio r atlantis

Dens axis
M. geniohyoideus
Epiglottis

M. m ylohyoideus
Paries po ste rio r pharyngis
M andibula
Spatium re troph arynge um
C artílago thyroidea

Plica vo calis
Lamina ca rti lag inis cricoideae

A rcus ca rti lag in is cricoidea e

T rachea
G landula thyroidea

S patium su pra stern ale

M edulla spinalis

T hym us
T runcus brach io cep halicus
V. brach io cep halica sinistra O esopha gus

M anubrium sterni
Cavitas pericardiaca

A ng uius sterni
Lig. flavum

B ronchus principalis dexter

C avitas p le u ra lis ---------

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 8 / Szyja S kany RM
1. Palatum durum
2. Palatum m olle
3. M andíbula
4. M. ge nioglossus
5. Lingua 19.
6. Pars nasal is pharyngis
7. Pars oralis pharyngis
8. Epiglottis
9. O s hyoideum
10. Pars laryngea pharyngis
11 .T ra chea
12. C artílago th yro id e a
13. C artílago aryteno id ea
14. C artílago cricoidea
15. O esophagus
Szyja. Skany RM w płaszczyźnie strzałkowej
Struktury na skanach RM opisane są numerami objaśnionymi w tabeli.
A. Przekrój w płaszczyźnie strzałkowej przez 3 piętra krtani: przedsionek krtani, jamę pośrednią krtani i jamę
podgłośniową. B. Skan RM w płaszczyźnie strzałkowej części ustnej gardła, krtani oraz tchawicy.
D o s tro n y
701
16. D iscus intervertebral is
17. Processus spinosus
18. Spatium subarachnoideum
e t liq uor cerebrospinalis
Li g. nuchae
20. A rcu s posterior atlantis
2 1 . M edulla oblongata
22. Tonsilia cerebelli
23. Tonsilia pharyngealis
24. M. geniohyoideus
25. Vallecula epiglottica
26. C artilago tracheal is
27. Plica vocalis
28. V en triculus laryngis
29. Plica vestibularis
ROZDZIAŁ

erwy
zkowe

Chiasm a
o p t i cu
iiH et
❖ Podstawa mózgowia 704
*> Jądra nerwów czaszkowych 706
*> Nerwy węchowe (NC I) 708
❖ Nerw wzrokowy (NC II) 710
*> Nerw okoruchowy (NC III), nerw bloczkowy (NC IV),
nerw odwodzący (NC VI) 712
■> Nerw trójdzielny (NC V) 715
❖ Nerw twarzowy (NC VII) 720
*> Nerw przedsionkowo-ślimakowy (NC VIII) 722
■> Nerw językowo-gardłowy (NC IX) 724
❖ Nerw błędny (NCX) 726
*> Nerw dodatkowy (NC XI) 728
•> Nerw podjęzykowy (NC XII) 729
❖ Skany RM 732

D o s tro n y
 704 P o d s t a w a m o z g o w ia ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe

Bulbus olfactorius

Fissura longitudinalis cerebri

T ra ctu s o lfa cto riu s

Polus tem poralis

N. o p ticu s (N C II)

Sulcus lateralis ce reb ri

T ractus o p ticu s

Substantia
perforata an te rior N. o cu lo m o to riu s (NC III)

Infundibulum
C orpus m am m illare

N. tro c h le a ris (N C IV)

N. trig e m in u s I Radix sensoria

(N C V ) I Radix m otoria

P edunculus
cerebellaris m edius
N. a b d u ce n s (NC VI)

Plexus choroideus N. fa cia lis (N C VII)

ventriculi quarti N. interm ed iu s (N C V IIa)

N. v e s tib u lo c o c h le a ris (NCVIII)

N. hypoglossus (N C XII)
N. glossoph arynge us
(N C IX)
N. va g u s (N C X )

Recessus lateralis
ventriculi quarti

R adices craniales N, accessorius

R adices spinales (NCXI)

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe P o d s t a w a m ó z g o w ia 705

Tabela 9.1 W łókna czynnościowe nerwów czaszkowych

Nr Ne.-w SSA GSA GVA SVA GSE SVE GVE

nerwy węchowe
II nerw wzrokowy
III nerw okoruchowy
IV nerw bloczkowy
V nerw trójdzielny ■
VI nerw odwodzący
VII nerw twarzowy ■
VIII nerw przedslonkowo-
-ślimakowy
IX nerw językowo- ■
-gardłowy
X nerw błędny • • •
XI nerw dodatkowy •
XII nerw podjęzykowy •

9.1 Podstawa mózgowia: lokalizacja nerwów czaszkowych. Widok od dołu

Z W R Ó Ć U W AG Ę:
1. Wyróżnia się 12 par nerwów czaszkowych, które ponum erow ano
od przodu ku tyłowi.
2. Nerwy węchowe (nn. ofactorii), niewidoczne na rycinie, wnikają do
opuszki węchowej.
3. Korzenie nerwu podjęzykowego (n. hypoglossus) znajdują się m ię­
dzy piramidą a oliwką.
Nerwy czaszkowe prow adzą następujące włókna:
• Czuciowe somatyczne - GSA (General Somalie Afferent). W łókna te
przewodzą impulsy czuciowe ze skóry i b ło n śluzowych.
• Czuciowe som atyczne swoiste - SSA (Special Somatic Afferent).
Włókna te przewodzą impulsy czucia swoistego - bodźce wzroko­
we, bodźce słuchowe i bodźce z narządu równowagi.
• Czuciowe trzew ne - GVA (General VisceraI Afferent). W łókna te
przewodzą impulsy czuciowe z narządów wewnętrznych: ślinianki
przyusznej, kłębka szyjnego i zatoki tętnicy szyjnej, ucha środkowe­
go, gardła, krtani, tchawicy, oskrzeli, p łu c, serca, przełyku oraz jelit
(do zgięcia lewego okrężnicy).
• Czuciowe trzewne swoiste SVA (Special Viscera! Afferent). W łókna te
przewodzą impulsy czucia specyficznego: smaku i zapachu. Pobu­
dzenie nerwów węchowych daje początek reakcjom trzewnym i jest
również związane z pewnymi odcieniami emocjonalnymi.
• Odśrodkowe trzewne - GVE (Genera! Viscera! Efferent). Są to włókna
części czaszkowej u k ład u przywspółczulnego.
• Ruchowe trzewne swoiste - SVE (Special Viscera! Efferent). Włókna
te unerwiają mięśnie wywodzące się z em brionalnych łuków skrze-
lowych (np. mięśnie gardła i krtani).
• Ruchowe somatyczne - GSE (General Somatic Efferent). W łókna te
unerwiają mięśnie gałkoruchow e i mięśnie języka.

I
Do strony
 706 Jądra nerw ó w czaszkow ych ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe

I Nuclei m otorii

| | Nuclei sensorii

I ] Nuclei parasym pathici

U Nuclei sensorii specifici

Nuclei accessorii nervi o c u lom otorii

N. oculom otorius
N ucleus tra c tu s m esencephalici
(NC III) N ucleus nervi o c u lom otorii
nervi trigem ini (NC V)

N ucleus principalis
N ucleus nervi tro ch le a ris (NC IV) nervi trigem ini (NC V)

N ucleus m otorius nervi trigem ini (N C V)

N ucleus nervi a b d u ce n tis (N C VI) N ucleus ve stib ula ris (NC VIII)

N ucleus co chlearis anterior

N ucleus nervi facialis (NC VII) e t p o s te rio r (N C VIII)

N ucleus salivatorius su perio r N ucleus am bigu us (NC IX, X, XI)

(N C VII) e t inferior (N C IX)

Nuclei ve stib ula re s (NC Vlii)

Nuclei tractus solitarii (NC VII, IX, X)
N ucleus posterior (dorsalis) nervi vagi (NC X)

M y e len c ep h a lo n (m edulla ob lo ngata)

N ucleus spinalis nervi trigem ini (N C V)

N ucleus nervi hypoglossi (N C XII)

M ed u lla spinalis

N ucleus nervi a c cessorii (NC XI)

9.2 J ą d ra n e rw ó w c z a s z k o w y c h
A. Widok od strony grzbietowej. Na rycinie przedstawiono lokalizację jąder nerwów czaszko­
wych. W jądrach nerwów czaszkowych rozpoczynają się włókna ruchowe lub kończą włókna
czuciowe. W łókna wszystkich nerwów, z wyjątkiem nerwu bloczkowego (NC IV), opuszczają
mózgowie po stronie brzusznej. B. Przekrój w płaszczyźnie strzałkowej pośrodkowej. Na schema­
cie zaznaczono wewnątrzpniową lokalizację jąder oraz przebieg i miejsca wyjścia włókien ner­
wów czaszkowych.

Do strony
R O Z D Z IA Ł 9 / N e r w y cza szko w e Jądra n erw ó w czaszkow ych 707

Nucleus ruber

Nuclei accessorii nervi

o culom otorii

N ucleus nervi o c u lom otorii

Nucleus nervi trochlearis

N ucleus tra c tu s m esencephalici

nervi trigem ini

N. trigem inus
(NCV)
N ucleus principalis
Radix m otona
nervi trigem ini

N ucleus nervi abducentis

Pons

N. ab duce ns (N C VI)

_ N ucleus salivatorius
su perior e t inferior
N. fa cia lis (N C VII)

Nuclei olivares inferiores

N. glossoph arynge us (NC IX) N ucleus d o rsa lis nervi vagi

N ucleus nervi hypoglossi

N. v a g u s (N C X )
N ucleus am bigu us
N. hypoglossus (N C XII)

R adices sp in ales nervi accessorii

N ucleus spinalis nervi trigem ini

N ucléus nervi accessorii

D o s tro n y
 708 N erw y w ęcho w e (NC I) R O Z D Z IA Ł 9 / Nerwy czaszkowe

C rista gaili
B ulbus o lfa cto riu s

B ulbus
T ractus o lfa cto riu s

Nerwy węchowe (NC I)

Lam ina crib ro sa
ossis eth m o id a lis
A. W idok od przodu. B. Część węchowa (pars olfactoria) b ło n y śluzo­
wej jam y nosowej. W idok od strony bocznej. Pęczki w łókien nerwów
węchowych rozpoczynają się w n abłonku węchowym i po przejściu
przez blaszkę sitową (lamina cribrosa) tw orzą synapsy z neuronam i
opuszki węchowej (bulbus olfactorius). C. Ściana boczna jam y nosowej
(cavitas nasi) i przegroda nosa (septum nasi). Przekrój w płaszczyźnie
strzałkowej. Przekroje ściany bocznej jam y nosowej i przegrody nosa
przedstaw iono jak rozłożone strony książki. S - m ałżow ina nosowa
górna (concha nasalis superior); M - m ałżow ina nosowa środkowa (con­
cha nasalis media); I - m ałżow ina nosowa dolna (concha nasalis inferior).
Nn. o lfa cto rii (N C I)

D o s tro n y
 ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe N e rw y w ę ch o w e (NC I) 709

B ulbus T ra ctu s
B ulbus o lfa cto riu s
S inus fro n ta lis o lfa cto riu s Nn. o lfa cto riu s
d f ac to r ii I
Sinusfrontalis
Lam ina crib ro sa
olfactoria
ossis ethm oida lis
tunica e
Pars olfactoria
;osae nasi
tunicae
mucosae nasi
S inus sp h e n o id a lis

XXCQ^s
Paries latera lis nasi Septum nasi

T a b e la 9 . 2 N e rw y w ę c h o w e (N C I)

N e rw y W łó k n a c z y n n o ś c io w e N e u ro n y p o c z ą tk o w e /S yn a p syko ń c o w e M ie js c e w y jś c ia n e r w u z c z a s z k i O b s z a r u n e r w ie n ia

w ęchow e SVA ko m ó rki w ę c h o w e /o p u s z k a w ęchow a o tw o ry blaszki sitow ej kości sitow ej część w ęchow a b ło n y śluzowej ja m y nosowej,
skle pienie ja m y nosow ej, górna część
p rze g ro d y nosa i m ałżowina nosowa górna

Do strony
 710 N e rw w zrokow y (N C II) ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe

Bulbus oculi

N. o p ticu s (N C li)

C analis o p ticu s

P rocessus clinoideu s anterior

Chiasm a op ticu m

T ra ctu s o p ticu s

M esencephalon

C orpus ge niculatum laterale

T a b e la 9 . 3 N e r w w z r o k o w y ( N C II)

N e rw W łó k n a c z y n n o ś c io w e N e u ro n y p o c z ą tk o w e / M ie j s c e w y j ś c i a n e r w u z c z a s z k i O b s z a r u n e r w ie n ia
Synapsykońcow e

wzrokow y SSA ko m ó rk i zw o jo w e s ia tk ó w k i/ją d ro ka n a ł w zro ko w y przew odzenie im p u lsó w w zro ko w ych z siatkó w ki
ciała ko la nkow a te go bo czn ego

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe N erw w zro kow y ( N C II) 711

P o le w id z e n ia P o le w id z e n ia

Pars te m p o ra lis P ars n a sa lis P ars n a salis Pars te m p o ra lis

Pole w idzenia

Nerw w zrokow y (NC II)

A. Nerw wzrokowy (n. opticus). Widok od góry. B. Droga wzrokowa.
Przekrój w płaszczyźnie poprzecznej. Z siatkówki włókna nerwo­ P ole w id ze n ia
we drogą nerwu wzrokowego dochodzą do skrzyżowania wzrokowe­
go (chiasma opticum). W obrębie skrzyżowania wzrokowego krzyżują
się włókna przewodzące impulsy z nosowej połowy siatkówki. Za
skrzyżowaniem wzrokowym włókna skrzyżowane i nieskrzyżowane
tworzą pasmo wzrokowe (tractus opticus). Duże strzałki odpowiadają
promieniom światła padającym z nosowej (N) i skroniowej (T) poło­
wy pola widzenia. Bodźce świetlne padające z prawej strony pola wi­
dzenia pobudzają receptory lewej strony siatkówki obu gałek ocznych
i drogą lewego pasma wzrokowego dochodzą do ośrodków koro­
wych lewej półkuli mózgu. C. Schemat uszkodzeń drogi wzrokowej.
Przekroje w płaszczyźnie poprzecznej. Uszkodzenie prawej gaiki ocznej
lub prawego nerwu wzrokowego (rycina ugóiy) powoduje ślepotę prawego
oka. Uszkodzenie skrzyżowania wzrokowego (rycina środkowa) powoduje
ubytek części bocznej pola widzenia obu oczu - niedowidzenie połowicze
dwuskroniowe (widzenie tunelowe). Uszkodzenie prawego pasma wzroko­
wego (rycina dolna) powoduje ubytek lewejpołowypola widzenia obu oczu
- niedowidzenie połowiczejednoimienne. Tuż za skrzyżowaniem wzroko­
wym leży przysadka. Zmiany rozrostowe w obrębie przysadki mogą obja­
wiać się między innymi ubytkami widzenia.

D o s tro n y
 712 N erw okoruchow y ( N C III), n er w blo czko w y (N C IV), nerw odw odzący ( N C VI) R O Z D Z IA Ł 9 / N erw y c7.aM.kuwe

I O b s z a r u n e r w ie n ia n e rw u o k o ru c h o w e g o (N C I I I) , n e rw u b lo c z k o w e g o
(N C IV ) o ra z n e rw u o d w o d z ą c e g o (N C V I). W id o k o d s tro n y b o c z n e j
A. Ruchowe włókna somatyczne (GSE) oraz odśrodkowe włókna trzewne (GVE) w obrębie oczodo­
łu. B. Nerwy gałkoruchowe (NC III, IV, VI) i odśrodkowe włókna trzewne. C. Odśrodkowe włókna
trzewne - część przywspółczulna (NC III). D. Odśrodkowe włókna trzewne - część współczulna. E.
Czuciowe włókna somatyczne (GSA) zaopatrujące gałkę oczną - nerw nosowo-rzęskowy.

M. levator palpebrae
su perio ris M. re ctus su perio r
M. o b liqu us
su perio r
Ram us su p e rio r nervi o c u lom otorii

N. o p ticu s in vagina externa

A nu lu s te n d in e u s
co m m u nis
Fissura orb ita lis su perio r

N .o cu lo m o to riu s
(N C III)

N. tro c h le a ris
(N C IV)

P ons

R am i R am us
co m m u n ic a n te s in fe rio r nervi
oculom otorii

N. ab d u ce n s G an9 lion G a n g lio n

trigem inale M. re ctus
(N C VI) cilia re
M. re ctus M. rectus
lateralis interior

T a b e la 9 . 4 N e r w o k o ru c h o w y (N C I I I) , b lo c z k o w y (N C IV ), o d w o d z ą c y (N C V l ) a

N $ rw W łó k n a c z y n n o ś c io w e N e u ro n y p o c z ą tk o w e /S y n a p s y k o ń c o w e M ie js c e w y jś c ia n e r w u z c z a s z k i O b s z a r u n e r w ie n ia

G 8E ją d ro nerw u o k o ru ch o w e g o w łó k n a ru ch o w e : m ięśnie - p ro s ty górny, prosty

p ro sty d o ln y i przyśro dkow y, m ięsień skośny
d o ln y i m ięsień dźw igacz pow ieki gó rne j;
unoszenie pow ieki gó rne j oraz ru chy g a łki ocznej
okoruchowy (NC III)— d o góry, d o d o łu i w kierunku przyśrodkow ym

GÆ ją d ra do da tko w e ne rw u oko ru ch o w e g o ~ szczelina oczod oło w a górna w łó kn a przyw spółczulne: m ięsień zw ieracz
(w łókna prze d zw o jo w e )/zw ó j rzęskow y źre n icy i m ięsień rzęskowy;
(w łókna zazw ojow e) zw ężanie źrenicy i akom oda cja

bloczkowy (N C IV) GSE ją d ro nerw u b loczkow e go m ięsień sko śn y górny;

ruch g a łki ocznej d o d o łu i w kierunku bocznym

odwodzący (N C VI) GSE ją d ro nerw u odw odzą ceg o m ięsień p ro sty boczny;
ruch g a łki ocznej w kierunku bocznym

"Patrz także tab. 9.15.

D o s tro n y
ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe N e rw o k o ru c h o w y (NC III), n e r w b lo c z k o w y (NC IV). n e r w odw odzący {NC VI)

M . levator M. rectus
palpebrae su perio r
superioris
M. o b liqu us
su perio r

N. ethm oldalls
posterior
Nn. ciliares
Ramus lon9¡
superior nervi N. nasoclllarls
oculomotorii

N C IV

A. carotls Interna

NCVI

Plexus carotlcus
Internus
Ramus lateralis M. rectus
inferior nervi Inferior
oculomotorii
M. obliquus
Inferior

R. c om m unicans
c um g a n g lio ciliare

N. oculom otorious

caroticus Nn, cilia re s

internus breve s M. sphincter
pupillae

Do strony
 714 N e rw o k o ru c h o w y (NC III), n e r w b lo c z k o w y (NC IV). n e r w odw odzący (NC VI) ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe

C ellulae
ethm oi dales
Trochlea rectus

N. ethm oida l is an te rior

N. infratrochlea ris

M. re ctus m edial is Lacertus m usculi recti lateralis

Glandula lacrim alis

M. rectus lateralis Rr. glandulares

nervi lacrim alis

Nn. ciliares long i

R. m uscularisa d
m usculum obliquum
inferiorem
Nn. ciliares
breves

M. re ctus lateralis
Ganglion N. nasociliaris e t N C VI
ciliare N. ethm oida lis
Rr. nervi
posterior N
M. ob liqu us ocu lo m o to rii (NC III)
in vagina su p e rio r
externa e t N C IV

MRS M LPS
M LP S MRS

N C IV

Ramus superior
nervi oculom otorii

N C VI Ram us inferior
nervi o c u lom otorii

NCVI N C III

Mięśnie i nerwy oczodołu

A. Oczodół. Widok od góry. B. Struktury anatom iczne tylnego odcin­
ka oczodołu. Widok od przodu. C. Szczelina oczodołowa górna i tyl­
ny odcinek oczodołu. Lokalizacja mięśni gałkoruchowych i nerwów.
Widok od przodu. N L, nerw łzowy (n. lacrimalis); NF, nerw czołowy
(n. frontalis); NC, nerw nosowo-rzęskowy (n. nasociliaris); M RL, mię­
sień prosty boczny (m. rectus lateralis); M LPS, mięsień dźwigacz po­
wieki górnej (m. levator palpebrae superioris); MOS, mięsień skośny
górny (m. obliquus superior); M RS, mięsień prosty górny (m. rectus su ­
perior); M RM , mięsień prosty przyśrodkowy (w. rectus medialis); MRL,
mięsień prosty dolny (m. rectus inferior); MOI, mięsień skośny dolny
(m. obliquus inferior); GC, zwój rzęskowy {ganglion ciliare).

Do strony
ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe N e r w t r ó jd z ie ln y (NC V) 715

N. frontalis
G anglion
N. lacrimalis
trigem inale
N. trig e m in u s
N. nasociliaris
(N C V

G anglion ciliare

N. zygom aticus

N. infraorbitalis

Rr. alveolares su periores posteriores

R. alveolaris su perio r m edius
Rr. alveolares superiores anteriores

G anglion pterygopalatinum

N. au ricu io te m p o ra lis
N. buccal is
G anglion oticum

C ho rda tym pan i

N. ad m uscuium m ylohyoideum
N. iingualis
N. m entalis
N. alveolaris inferior

A G anglion su bm and ib ula re

N ervus:

i — ----------------------------- □ N, ophthalmicus
G a łę z ie n e rw u tr ó jd z ie ln e g o (N C V ). I N. maxillaris
W id o k o d s tr o n y b o c z n e j
H N. mandibularis
A. Gałęzie nerwu trójdzielnego (n. trigeminus). B. Gałęzie skórne.

T a b e la 9 . 5 N e r w tr ó jd z ie ln y (N C V )

Werw W łó k n a c z y n n o ś c i o w e N e u ro n y p o c z ą tk o w e / M ie js c e w y jś c ia n e r w u z c z a s z k i O b s z a r u n e r w ie n ia
Syt i końcow e

oczny (N C V ,) GSA szczelina o czod oło w a górna c z u c io w o : ro gów ka, ow łosiona skóra głowy,
skóra czoła, grzb ie tu nosa, powieki górnej,
błon a śluzow a ja m y nosow ej i zatok
przyn oso w ych
zw ój nerw u tró jd z ie ln e g o /ją d ro
rdzeniow e nerw u trójdzie ln ego,
szczękowy (N C V ,) GSA ją d ro g łó w n e nerw u trójdzie ln ego, o tw ó r o k rą g ły c z u c io w o : skóra tw arzy na w ysokości szczęki,
ją d ro pasm a śró d m ózgow iow eg o w a rg a górna, zę b y szczęki oraz błon a śluzowa
nerw u tró jd z ie ln e g o ja m y nosow ej, zatoki szczękow ej i podniebienia

c z u c io w o : sk ó ra na w ysokości żuchwy, w arga

do ln a oraz skóra ok o lic y przyuszniczo-
GSA -żw aczow ej, zę b y żuchw y, staw skroniow o-
-żuchw ow y, bło n a śluzow a ja m y ustnej
żuchwowy (NC V3> i przednie 2/ g języka
SVE ją d ro ruchow e nerw u tró jd z ie ln e g o o tw ó r ow alny r u c h o w o : m ięśnie żuci owe, m ięsień żuchwowo-
-gnykow y, brzusie c przedni m ięśnia
dw ubrzuścow ego , m ięsień napinacz
p o d niebien ia m ię kkie g o i m ięsień napinacz
b ło n y bębenkow ej

Do strony
 716 N e r w t r ó j d z ie l n y (NC V) ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe

N e rw o czn y (N C V ,)
N. su pra orb italis
A. Widok od góry. B. Widok od strony bocznej.
N. s u p ra tro ch le a ris

N. in fra tro ch le a ris

Glandula
lacrim alis N .e th m o id a lis a n te rio r

N. e th m oida lis p o sterior

Nn. cilia res longi

N. fro n ta lis
N. nasociiiaris

N. op ticu s
R. com m unicans G an g Son
cum nervo zygom atico N. supraorbitalis
cilia re
(fibrae parasym pathicae
postganglionales) N. e th m oida lis
a n te rio r e t posterior
N. supratrochlearis

R. cutaneus
N. fro n ta lis nervi lacrim alis
N .o p h th a lm ic u s (N C V J
N. lacrim alis Glandula lacrim alis

N. infratrochlea ris
N. cilia ris longus

N. nasociiiaris

G an glion R. com m u nicans

cilia re cu m nervo
zyg o m a tico

T a b e la 9 . 6 G a łę z ie n e rw u o c z n e g o (N C V ,)

O b s z a r u n e r w ie n ia G a łę z ie

ne rw łzo w y
nerw czo ło w y
nerw n a doczodo ło w y
p o przejściu przez szczelinę o c zo d o to w ą g ó rn ą za opatruje cz uciow o (GSA): g a łk ę o c z n ą sp ojów kę, nerw na dbloczkow y
g ru c z o łłz o w y i w o re cz e kłzo w y , b ło n ę ś lu z o w ą ja m y nosow ej i zatoki cz o ło w e j, sk ó rę g rzbietu nosa, pow ieki __ nerw no sow o-rzęskow y
górnej i czoła oraz sk ó rę g ło w y d o g ra n icy szw u w ie ń c o w e g o nerw y rzęskow e krótkie
nerw y rzęskow e dług ie
nerw po dbloczkow y
ne rw sito w y przed ni i tylny

Do strony
R O Z D Z IA Ł 9 / Nerwy czaszkowe N e r w t r ó j d z ie l n y (NC V) 717

N e r w s z c z ę k o w y (N C V 2)
A. Widok od strony bocznej.

G landula lacrim alis

G anglion pterygo palatin um

R. co m m u nicans
cu m nervo zyg o m a tico
R. m eningeus

N. zygom aticus

Rr. palp ebrales inferiores

N. infrao rbitalis

Rr. nasales extern i

Rr. alveolares su p e rio re s an te riore s

Rr. alveolares su perio res po steriores

Rr. nasales intern i

N. palatinus m aior et m inor

de ntaiis su perio r
R. alveolaris
su p e rio r m édius R. labialis su perior
S inus m axillaris

Rr. dentales superiores

Rr. gingivales

T a b e la 9 . 7 G a ł ę z i e n e r w u s z c z ę k o w e g o ( N C V 2)

O b s z a r u n e r w ie n ia G a łę z ie

gałąź oponow a
nerw ja rzm ow y
gałąź jarzm ow o-tw arzo w a
gałąź jarzm ow o-skroniow a
gałęzie zę b o d o ło w e górne tylne
nerw p o d o cz o d o ło w y
p o przejściu przez otw ór o k rą g ły za opatruje czuciow o (GSA): sk ó rę tw a rzy na w ys o ko ś ci szczę ki i ko ści jarzm o w e j gałąź zę b o d o ło w a gó rna środkow a
oraz dziąsła i zę b y szczęki, b ło n ę ślu z o w ą ja m y no sow ej, p o d niebien ia i sklepienia g a rd ła oraz b ło n ę śluzow ą ko m ó rek gałęzie z ę b o d o ło w e gó rne przednie
sitow ych, zatoki szczękow ej i klinow ej; w yd zielniczo (GVE): g ru cz o t łzow y, któ ry otrzym uje przyw spótczulne w łó kn a zazw ojowe ga łę zie pow iekow e dolne
(zwój sk rzydłow o-pod niebienn y) od g a łę zi łączącej z nerw em ja rzm o w ym ga łę zie nosow e zew nętrzne i wew nętrzne
gałęzie w argow e górne
nerw p o d niebien ny w iększy
gałęzie nosow e tyln e dolne
ne rw y po dnie b ie n n e m niejsze
gałęzie nosow e tylne g ó rn e boczne
nerw y nosow o-pod niebien ne
nerw g a rd ło w y

D o s tro n y
 718 N e r w t r ó jd z ie ln y (NC V) ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe

Bulbus
Rr. nasales N. ethm oidalis
olfactorius
N. ethm oidalis an te rior posterbres anterior
superiores
. laterales
R. nasalis
N. maxillaris externus nervi
Rr. nasales intern i ethm oidalis
N. canalis
nervi ethm oidalis an te rioris anterioris
'pterygoidei

Ganglion
R. nasalis
pterygopalatinum
ram orum alveolarium
superiorum an te rioru m

R. nasalis internus
nervi infrao rbitalis

Rr. nasales Rr. nasales

posteriores inferiores interni nervi
infraorbitalis
N. pharyngeus
N. pa la tinus Nn. palatini Nn. palatini N. palatinus
Nn. nasopalatini
Nn. nasopalatini m aior m inores m inores m aior

Paries late ralis nasi S e p tu m nasi

B

B. Jama nosowa (cavilas nasi). Przekrój w płaszczyźnie strzałkowej. Ścianę boczną

nosa i przegrodę nosa przedstawiono jak sąsiednie strony książki.

T a b e la 9 . 8 G a łę z ie n e rw u ż u c h w o w e g o (N C V 3)

O b s z a r u n e r w ie n ia G a łę z ie

p o przejściu przez o tw ó r ow a lny zaopatruje: gałąź op onow a

c z u c io w o (GSA): zę b y i dziąsła żuchw y, w a rg ę dolną, m ałżow inę u s zn ą przew ó d słu c h o w y zew nętrzny, ne rw policzkow y
pow ierzchnię zew nętrzną b ło n y b ę benkow ej, b ło n ę ślu z o w ą policzka i dna ja m y ustnej, przed nie 2/ g języka; nerw uszno-skroniow y
w y d z ie ln ic z e (GVE): śliniankę przyuszną - za p o m o cą z a zw o jo w y ch w łó k ie n p rzyw spółczulnych od zw oju usznego, n e rw zę b o d o ło w y d o ln y
śliniankę po dżuchw ow ą i p o d ję z y k o w ą - za p o m o c ą zazw ojow ych w łó k ie n przyw spółczulnych od zw oju podżuchw ow ego; gałęzie zębow e dolne
s m a k o w o (SVA): za p o m o c ą czuciow ych w łó k ie n trze w nych sw o istych (SVA) ze stru n y bębenkow ej (2/ 3 przednie języka); nerw bródkow y
n e rw ję zy ko w y

nerw żw aczow y
nerw y skron io w e głę b o kie
nerw skrzydłow y boczny i przyśro dkow y
r u c h o w o (SVE); m ięśnie żuci ow e oraz m ięśnie po chod zące z em b rio n a ln y ch łu k ó w skrzel ow ych — nerw m ięśnia napinacza po dniebien ia m ię kkieg o
nerw żu chw ow o -gn yko w y
gałąź d o brzuśca przed niego m ięśnia dwubrzuścow ego
nerw m ięśnia napinacza b ło n y bębenkow ej

Do strony
ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe N e r w t r ó jd z ie ln y (NC V)

Nn. tem porales N. m assetericus

profundi

N. pterygo id eus lateralis e t m edialis

R. m eningeus

M. pterygo id eus laterlis

N a u riculotem po ralis

N. buccal is

M. pterygo id eus m edialis

Rr parotidei nervi au riculotem po ralis

N. m ylohyoideus
Rr. de ntale s inferiores
N. lingual is

N. alveolans inferior

M m asseter

N, m entalis

Fundus et paries lateralis

Lingua cavitabs oris priopriae

pj C horda tym pani

----------------- N. ah/eolaris inferior
C orpus linguae N lingualis
N. m ylohyoideus

N lingualis

V en te r posterior
D uctus
m usculi d ig a strici
su b m and ib ula ris
Glandula Ganglion M m ylohyo­
su b lin gualis su bm and ib ula re ideus V enter an te rior
yoi eum m usculi diga strici

N e rw ż u c h w o w y (N C V 3)
A. Nerw żuchwowy (n. mandibulańs). Widok od strony bocznej. B. Unerwienie języka. Widok od
strony bocznej. Ściana boczna i dno jamy ustnej właściwej. Widok od strony przyśrodkowej. Język
odpreparow ano od dna i ściany jamy ustnej właściwej. Powierzchnię boczną języka oraz dno
i ścianę boczną jamy ustnej właściwej przedstawiono jak sąsiednie strony książki.

D o s tro n y
 720
m usculi o c cip ito fro n ta lis
N. a u ricu la ris p o ste rio r
T a b e la 9 . 9 N e r w t w a r z o w y (N C V I I) i n e r w p o ś r e d n i ( N C V I I a ) #
N e rw
gałęzie skroniow e,
gałęzie jarzm ow e,
gałęzie policzkow e,
gałąź brzeżna żuchwy,
gałąź szyi, nerw uszny
tylny, gałąź dw ubrzuścow a,
gałąź rylcow o-gnykow a,
nerw strzem iączkow y
nerw pośredni -
w łókn a stru ny bębenkow ej
nerw pośredni
nerw po średni -
w łókn a nerw u skaliste go
w iększego
nerw skalisty w iększy
struna bębenkow a
“Patrz także tab. 9.15.
D o s tro n y
N erw tw arzo w y (N C VII) R O Z D Z IA Ł 9 / Nerwy czaszkowe
V en te r fro n ta lis m usculi
occipitofrontalis
N. p e tro su s m aior
N. canalis pterygoidei
G an glion G anglion pterygopalatinum
geniculi
M. o rb icularis oculi
V en te r o c cip ita lis
N. petrosus
profundus
R am us te m p o ra lis
Ram us zyg o m a ticu s M. bu ccinator
R am us bu cca lis
M. o rb icularis oris
C horda ty m pani e t n. lingual is
Ram us m arginalis m andibulae
G landula sublingualis
R am us colli
G landula subm andibularis
Platysm a G anglion su bm and ib ula re
W łó k n a c z y n n o ś c io w e N e u ro n y p o c z ą tk o w e / M i e j s c e w y jś c ia O b s z a r u n e r w ie n ia
Synapsykońcow e n e rw u z cza s zk i
SVE ją d ro nerw u tw arzow ego o tw ó r rylcow o-sutko w y, m ięśnie tw arzow e,
ne rw strzem iączkow y m ięsień strzem iączkow y,
ka n a ł ne rw u tw arzow ego uch o środkow e,
m ięsień rylcow o-gnykow y
i brzusie c tyln y m ięśnia
d w u brzuścow ego
SVA zw ój k o la n k a /ją d ro ka n a ł ne rw u tw a rz o w e g o / przed nie 2/ 3języka, d n o ja m y ustnej
pa sm a sa m o tn e g o szczelina sk alisto -bę benkow a i p o d niebien ie
G SA zw ój kolanka /ją d ro rdzeniow e nerw u skóra przew odu słu c h o w e g o
tró jd z ie ln e g o ze w nętrznego
GVA ją d ro pa sm a s a m o tn e g o ka n a ł nerw u tw a rz o w e g o /ro z w ó r bło n a śluzow a części nosow ej gardła
kanału nerw u s k a lis te g o w iększego i po dniebien ia
GVE w łó k n a p r z e d z w o jo w e : ją d ro ślinow e górne; ka n a ł nerw u tw a rz o w e g o /ro z w ó r g ru c z o łłz o w y , g ru cz o ły b ło n y śluzowej
w ł ó k n a z a z w o j o w e : zw ój s k rzy d ło w o - kanału nerw u sk aliste go w iększego , ja m y nosow ej i podniebienia;
-p odn ie bienny, zwój po dżuchw ow y szczelina sk alisto -bę benkow a ślinianka podżuchow a i podjęzykowa
 ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe N e rw tw a rz o w y (NC VII) 721

N. facialis et meatus G anglion N. lacrimalis

acustlcus Internus Hiatus canalis nervt petrosi maiofis N zygomaticus Glandula lacrimalis
genicull

Plexus caroticus N. canalis

Internus pterygoldei
/ N. petrosus
^ profundus
N. facialis
et canalis
facialis

N. stapedius
G an glion
Processus pterygopalatinum
mastoldeus

N. facialis et foramen
stylomastoideum / A, carotis interna
Chorda tympani
et fissura Chorda
petrotympanica tympani

N, linguale

•i,ii

Glandula
sublingualis

Glandula
subm andibularis

Rr temporales

R. zygomaticus

NCV1I

N. lingualis
N. au ricularis ,
posterior
N. alveolaris
inferior

N. auricularis
posterior tympani

R. marginalis mandibulae

Gałęzie nerwu twarzowego (NC VII). Widok od strony bocznej

A. Twarz. Widok od strony bocznej. Nerw twarzowy (n.facialis) skła­
da się z dwóch części: większej - korzenia ruchowego i mniejszej -
nerwu pośredniego, który prowadzi w łókna przyw spółczulne i w łók­
na smakowe. Nerw twarzowy biegnie przez przewód słuchowy we­
wnętrzny (meatus acústicas internas), kanał nerwu twarzowego (canalis
nervifacia lis) i śliniankę przyuszną (glándula parotidea). W obrębie ka­
nału nerwu twarzowego nerw twarzowy oddaje nerw skalisty więk­
szy (n. petrosus maior), nerw strzemiączkowy (n. stapedius) oraz strunę
bębenkową (chorda tympani). Po wyjściu z czaszki przez otwór rylco-
wo-sutkowy (foramen stylomastoideum) nerw twarzowy oddaje: gałęzie
Do strony
skroniowe (rami temporales), gałęzie jarzmowe (rami zygomatici), gałę­
zie policzkowe (rami buccales), g a łą ź brzeżną żuchwy (ramus marginalis
mandibulae), gałąź szyi (ramus colli) i nerw uszny tylny (n. auricularis
posterior). B. Obszar unerwienia nerwu twarzowego. Rycina u góry po
stronie lewej - kość skroniowa. Rycina u góry po strome prawej - gru­
czoł łzowy (glándula lacrima lis), jam a nosowa (cavitas nasi) i podniebie­
nie (palatum). Rycina u d o łu po stronie lewej - twarz ffacies). Rycina
środkowa po stronie prawej - język (lingua). C. Struna bębenkowa
i nerw kanału skrzydłowego (n. canalis pterygoidei). Widok od strony
bocznej.
 722 N e r w p r z e d s i o n k o w o -ś l i m a k o w y (NC VIII) ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe

ANTER IO R

S ulcus nervi petrosi m ai oris

Pars squam osa

C ochlea

C analis se m icircu la ris an terior

C analis se m icircu la ris lateralis

C analis se m icircu la ris posterior

Pars pe trosa et
p a rs m astoidea

M eatus ac u sticu s internus

Foram en m agnum

P O S TE R IO R

A N TERIO R N. p e tro su s m inor

N. pe trosu s m aior G anglion geniculi

C ochlea Plica m aiiearis

R. p e trosu s arte riae

N. co chlearis
m eningeae m ediae

N. facialis (N C VII)
A rticu la tio incu dom allearis
N. ve stib u lo co ch le a n s (N C VIII)

N. interm ed iu s (N C Vila) Plica incudialis LATERALIS

M eatus a c u sticu s intern us

Lig. incu dis su periu s

Pars su perio r nervi ve stib ula ris

Fossa incudis

G enu nervi facia lis

N. facia lis
e t canalis facialis
G Lig. incu dis po sterius
C analis se m icircu la ris
PO STERIOR an te rior Prom inentia canalis
se m icircu la ris lateralis

Tabela 9.10 Nerw przedsionkowo-ślimakowy (NC VIII)

N e rw W ł ó k n a c z y n n o ś c io w e N e u ro n y p o c z ą tk o w e /S y n a p s y k o ń c o w e M ie js c e w y jś c ia n e r w u z c z a s z k i O b s z a r u n e r w ie n ia i c z y n n o ś ć

przedsionkow y zw ój p rz e d s io n k o w y /ją d ra przedsionkow e przew ód słu c h o w y w ew nę trzny narząd rów now agi (p rzew ody półkoliste,
ła g ie w ka , w ore cz e k); bodźce związane
z po ło żeniem ciała lub rucham i głow y

ślimakowy SSA zw ój s p ira ln y /ją d ra ślim akow e przew ó d s łu c h o w y w ew nę trzny narząd spiralny; bodźce słuchow e

Do strony
 R O Z D Z IA Ł 9 / N e r w y c za sz k o w e N e r w p r z e d s i o n k o w o -s l i m a k o w y (NC VIII) 723

Crus Pars superior

Canalis semicircularis anterior

Ganglion vestibuläre

a n te rior N. vestibularis
N. vestibulocochlearis
(NC VIII)
Ductus semicircularis N. cochlearis
posterior

lateralis Ganglion cochleare

Cochlea

Ampullae membranaceae
Canalis spiralis cochleae
Utriculus
Sacculus
Basis cochleae
Pars inferior

Nerw przedsionkowo-
-ślimakowy (NC VIII)
A. Ślimak (cochlea) i kanały półkoliste (ca­
nales semicirculares). W idok od góry. B.
Nerw przedsionkowo-ślimakowy (n. vesti­
bulocochlearis) i nerw twarzowy (n.'facialis).
Widok od góry. C . N erw y i zwoje, błędnik
kostny (labyrinthus osseus) i ślimak. W idok Scala vestibuli
od strony bocznej. Ślimak odw rócono do
dołu i w stronę boczną, aby uw idocznić Organum
zwój przedsionkowy (ganglion vestibuläre). D. Przekrój spirale
Membrana
osiowy przez ślimak (m ała rycina). Po prawej stronie vestibularis
powiększenie obszaru zaznaczonego ram ką na rycinie
małej (kanał i przewód ślimaka).
Z W R Ó Ć U W A G Ę (B ): Membrana
1. W obrębie przewodu słuchowego wewnętrznego (m ea­ tectoria Cellulae
tus acusticus internus) znajduje się nerw twarzowy oraz sustentantes
nerw przedsionkowo-ślimakowy. (Henseni)
Lamina
2. Nerw twarzowy biegnie w stropie przedsionka do ty­
spiralis
łu od ślimaka. N a wysokości zwoju kolanka (ganglion ossea
geniculi) nerw twarzowy zagina się pod kątem p ro ­
Lig. spirale
stym w prawo i ku dołowi, tworząc kolanko (genicu-
lum), a następnie kieruje się ku tyłowi i do do łu we­
wnątrz kostnego kanału nerwu twarzowego (canalis
netyifacialis).
3. Nerw ślimakowy (położony z przodu ) i nerw przed­ C ellutee - G o n ,:- Lamina
sionkowy (położony z tyłu) łączą się w obrębie przewo­ N. cochlearis pillosae basilaris
internae
du słuchowego wewnętrznego i tworzą nerw przed­ Ganglion
sionkowo-ślimakowy. spirale

Z W R O C U W A G Ę (C ):
4. Nerw ślimakowy rozpoczyna się w neuronach zwoju spiralnego.
Włókna nerwu przew odzą impulsy z narządu spiralnego (organum
spirale) położonego w obrębie przew odu ślimakowego (ductus co­
chlearis).
5. Nerw przedsionkowy składa się z trzech części. W łókna części gór­
nej odchodzą z łagiewki (utriculus) oraz bańki przew odu półkoli­
stego (ampulla membranácea) przedniego i bocznego, w łókna części
dolnej - z woreczka (sacculus), a w łókna części tylnej - z bańki
przewodu półkolistego tylnego.
Z W R Ó Ć U W A G Ę (D ):
6. Przewód ślimakowy jest przew odem spiralnym, przym ocow anym
do wewnętrznej i zewnętrznej ściany kan ału ślimaka za pom ocą
więzadła spiralnego (lig. spirale).
D o s tro n y
7. Przewód ślimakowy ma na przekroju osiowym kształt trójkątny.
Przewód ślimakowy leży m iędzy zew nętrzną ścianą kanału ślima­
ka a blaszką spiralną kostną (lamina spiralis ossea).
8. Sklepienie przew odu ślimakowego jest utw orzone przez błonę
przedsionkow ą (membrana vestibularis), a dno przez błonę pod-
stawną (lamina basilaris) i blaszkę spiralną kostną.
9. Bodźce słuchow e odbierane są przez receptory narządu spiralne­
go. N arząd spiralny leży m iędzy b ło n ą podstaw ną a błoną pokry­
wającą (membrana tectoria).
10. N arząd spiralny zawiera włoskow ate kom órki zmysłowe, które
odbierają drgania śródchłonki (endolympha) w yw ołane przewodze­
niem fali dźwiękowej.
11. Aksony neuronów zwoju spiralnego tworzą nerw ślimakowy. Den-
dryty tych neuronów zaopatrują narząd spiralny.
 724 N e r w j ę z y k o w o -g a r d ł o w y (N C IX) ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe

Rr. pharyngei ad pariem po steriorem

N. pe trosu s m inor

N. tym pan icus

e t ca naliculus tym pan icus

Ram us sinu s ca rotici

R. m usculi stylop harynge i

G lom us ca ro ticu m '

Sinus ca ro ticu s

Rr. pharyngei
et m. co n stricto r
- pharyngis m edius

T a b e la 9 .1 1 N e r w ję z y k o w o - g a r d ło w y (N C I X ) a

N e rw W łó k n a c z y n n o ś c io w e N e u ro n y p o c z ą tk o w e / S y n a p s y k o ń c o w e M ie js c e w y jś c ia n e r w u z c z a s z k i O b s z a r u n e r w ie n ia

SVE ją d ro dw uznaczne ru cho w o: m ięsień rylcow o-gardłow y

GVE w łó kn a przedzw ojow e: ją d ro ślinow e dolne; przyw spółczulne od śro d ko w e w łókna

w łó kn a zazw ojow e: zw ój uszny trze w ne: ślinianka przyuszna

GVA ją d ro pasm a s a m o tn e g o , ją d ro rdzeniow e czucie trzew ne: ze ślinianki przyusznej,

językow o-gardłow y — — otw ó r szyjny
nerw u tró jd z ie ln e g o /z w ó j g ó rn y kłęb ka szyjnego i zatoki tę tn ic y szyjnej
oraz ga rd ła i ucha śro d ko w e g o

SVA ją d ro pasm a s a m o tn e g o /z w ó j d o ln y sm akow o: tylna 1/ gjęzyka

GSA ją d ro rdzeniow e nerw u trójdzie ln ego/zw ó j dolny czuci owo: skóra m ałżow iny usznej

aPatrz lakże tab. 9.15.

Do strony
 R O Z D Z IA Ł 9 / Nerwy czaszkowe N e r w j ę z y k o w o -g a r d ł o w y (NC (X) 725

N. p e tro su s m inor

G anglion oticum
N. fa cia lis (N C VII)

Glandula parotidea

P rocessus m astoide us

N. glossoph arynge us (N C IX)

G an glion su p e riu s

G anglion inferius

R. sinus ca ro tici

Sinus ca ro ticu s

Os hyoideum

N. petrosus
m inor

N e r w ję z y k o w o - g a r d ło w y (N C IX )
Plexus N. facialis (NC VII)
A. G ardło i krtań. Widok od strony bocznej. B. Kłębek szyjny tympanicus
(glomus caroticum) i zatoka tętnicy szyjnej (sinus caroticus). Wi­
dok od tyłu. Poszerzona, początkowa część tętnicy szyjnej we­
Ganglion trlgeminale
wnętrznej nazywana jest zatoką tętnicy szyjnej. W obrębie ścia­
ny zatoki tętnicy szyjnej znajdują się wyspecjalizowane zakoń­
czenia baroreceptorów, reagujących na zmiany ciśnienia krwi. N .n ia n d ib u la ris(N C V ,)
Kłębek szyjny znajduje się w miejscu podziału tętnicy szyjnej
wspólnej. Kłębek szyjny zawiera chemoreceptory, które reagują
na obniżenie we krwi ciśnienia parcjalnego tlenu (pO,) i wzrost
ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla (pCO,). Kłębek szyjny Ganglion oticum
unerwiony jest przez gałąź zatoki tętnicy szyjnej framus sinus
carotici) od nerwu językowo-gardłowego oraz przez nerw błęd­
Glandula
ny i włókna współczulne. C. Nerw językowo-gardłowy. Widok parotidea
od strony bocznej. D. Gałęzie doprowadzające i odprowadzają­ Cellulae et ductus
ce zwoju usznego {ganglion oticum). Widok od strony bocznej. m astoideae parobdeus
Nerw językowo-gardłowy oddaje nerw bębenkowy (n. tympani­
cus), a następnie przechodzi przez otwór szyjny {foramen iugula-
N. tympanicus
re). Nerw bębenkowy biegnie do ucha środkowego i wytwarza
splot bębenkowy (plexus tympanicus). Od splotu bębenkowego
N. auriculotemporalis
odchodzi nerw skalisty mniejszy (n. petrosus minor). Nerw ten
wychodzi na powierzchni przedniej części skalistej kości skro­
niowej i opuszcza dół środkowy czaszki przez otwór owalny
(foramen ovale). Nerw skalisty mniejszy prowadzi przedzwojowe Rr. parotidei
nervi auriculotem poralis
włókna przywspółczulne do zwoju usznego. Zazwojowe włók­
na przywspółczulne łączą się z nerwem uszno-skroniowym (n.
auriculotemporalis) i drogą gałęzi tego nerwu prowadzą włókna
wydzielnicze do ślinianki przyusznej {glanclula parotidea).

Do strony
 726 Nerw błędny (NC X) ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe

N. vagus dexter
. pharyngei
N. laryngeus superior

R. sinus carotici

N. laryngeus r. Internus
su perio r r. externus
N .vagus
R. cardlacus cervlcalls superior sinister

N. laryngeus recurrens dexter

N. laryngeus
recurrens sinister

Rr. cardlacl
cervicales Inferiores

Plexus pulmonalis
Zakres unerwienia
nerwu błędnego Rr plexus
cardiaci
(NCX)
' A. Nerw błędny (n. vagas). Widok Plexus oesophageus
od przodu. N erw b łę d n y przed
przejściem przez otwór szyjny od­
Rr. gastrici
daje gałąź oponową (ramus menin- anteriores
geus) i gałąź uszną (ramus auricu-
laris). W odcinku szyjnym od ner­
wu błędnego odchodzą: gałęzie
gardłowe (rami pharyngei), nerw Rr. gastrici posteriores
krtaniowy górny (n. laryngeus su ­
Ganglion coellacum Plexus
perior), nerw krtaniowy wsteczny
et plexus coeliacus splenlcus
prawy (n. laryngeus recurrens dex­
ter) oraz gałęzie sercowe szyjne Ganglion mesenterlcum
Plexus
górne idolne (rami cardiaci cervica­ superlus
pancreaticus
les superiores et inferiores). W od­
cinku piersiowym od nerwu błęd­ Rr. pylorlcus Flexura
nego odchodzą: nerw krtaniowy splenica
wsteczny lewy ( n. laryngeus recur­ coll
rens sinister), gałęzie sercowe pier­ Plexus renalls
siowe ( rami cardiaci thoracici), gałę­
zie przełykowe (rami esophageaies)
oraz gałęzie oskrzelowe (rami bron­
Flexura hepática coli
chiales), które tworzą splot p łu c ­
ny (plexus pulmonalis). W odcinku
brzusznym od nerwu odchodzą:
gałęzie przełykowe, gałęzie żołąd­ Rr. coeliaci
kowe (ramigastrici), gałęzie wątro­
bowe (rant; hepatici), gałęzie nerko­
we (rant; renales) oraz gałęzie trzew-
ne (rami coeliaci). Obszar zaopat­
rzenia przywspółczulnego obejmu­
je jelito cienkie oraz jelito grube aż
do zgięcia lewego okrężnicy (flexu­
ra coli sinistra). B. Nerwy gardła,
krtani i podniebienia miękkiego.
Widok od strony bocznej. C. Topo­
grafia otworu szyjnego. Widok od
przodu.

A
Do strony
ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe N erw błędny (NC X) 727

Gałąź m ięśniow a d o m ięśni podniebienia

m ię kkieg o (z w yjątkiem m ięśnia napinacza
po dniebien ia m ię kkieg o)

N. vagus

Palatum
Ganglion
inferius

N. g lo ssoph arynge us (NC IX)

R. pharyngeus
N. va g u s (NC X) A. carotis interna
N. laryngeus su perio r
N. acce s so riu s (N C XI)
R. sinus carotici
V lugulans G anglion superius
N. laryngeus su p e rio r interna

G anglion inferius
Sinus ca ro ticu s G an glion
su periu s
R internus nervi
laryngei superions

G anglion
R. e xte rnu s nervi inferius
laryngei su perio ris

Vagina carotica

R. pharyngeus

N. va gus
N. laryngeus superior
N. laryngeus re curre ns G anglion su periu s
NC IX R. internus
G anglion inferius

” R. externus
G anglion su periu s
NCX
G anglion inferius

T a b e la 9 . 1 2 N e r w b łę d n y (N C X )

N e rw W łó k n a c z y n n o ś c io w e N e u r o n y p o c z ą tk o w e /S y n a p s y k o ń c o w e M ie js c e w y jś c ia n e r w u z c z a s z k i O b s z a r u n e r w ie n ia

błędny ją d ro dw uznaczne ru chow o: m ięśnie zw ieracze gardła,

m ięśnie w ew nę trzne krtani, m ięśnie
podniebien ia m ię kkieg o i gardzieli,
z wyjątkiem m ięśnia napinacza podniebienia
m ię kkieg o, oraz w łókn a poprzecznie
prążkow ane g ó rnych 2/ 3 przełyku

GWE w ł ó k n a p r z e d z w o jo w e : ją d ro g rzbietow e przyw spółczulne odśrodkow e w łókna

nerw u błęd nego ; trze w ne: m ięśnie g ład kie tchawicy,
w ł ó k n a z a z w o jo w e : n e uro ny w ścia nach oskrzeli i przew odu pokarm ow ego oraz
lub w pobliżu unerw ianych narządów — otw ór szyjny w łó kn a d o sp lo tó w sercow ych

ją d ro pasm a sa m o tn e g o , ją d ro rdzeniow e czucie trzew ne: nasada języka, gardło,

nerw u tró jd z ie ln e g o /z w ó j gó rny krtań, tcha w ica , oskrzela, serce, przełyk,
żo łą d e k i je lita

SVA ją d ro pasm a s a m o tn e g o /z w ó j dolny czucie sm aku: okolica nagłośni

i podniebienia

GSA ją d ro rdzeniow e nerw u czuci owo: skóra m ałżow iny usznej

tró jd z ie ln e g o /z w ó j gó rny i przew odu s łu c h o w e g o zewnętrznego
oraz opona tw a rd a do łu tylneg o czaszki

Do strony
 728 N erw do datkow y (NC XI) ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe

Radix cranialis nervi accessorii

N. vagus (N C X )

Foram en iugulare

Foram en m agnum

N. accessoriu s (N C X I)

M. sternocle id om astoideu s

G ałęzie czuciow e sp lo tu szyjnego (C2-C4)

łączące się z nerw em dodatkow ym

M. trapezius
Radices po steriores
nervorum (C3 i C4) Radix spinalis
nervi accessorii (NC XI)

N. acce s so riu s (N C XI)

M .leva to r scapulae

M. scalenus m edius | Nerw dodatkow y (NC XI)

M. scalenus a n te rior
A. Nerw dodatkowy (n. accessorius). Widok od tyłu. Korzeń czaszko­
Plexus brachialis wy (radix crania lis) nerwu dodatkowego prowadzi część włókien ru­
M. trap ezius chowych dla nerwu błędnego (n. vagus), do którego się przyłącza. Ko­
rzeń rdzeniowy (radix spinalis) nerwu dodatkowego razem z gałęzią
przednią nerwu C2 zaopatruje mięsień mostkowo-obojczykowo-sutko-
wy (m. sternocleidomastoideus), a razem z gałęziami przednimi C3 i C4
- mięsień czworoboczny (m. trapezius). B. Nerw dodatkowy. Okolica
szyjna boczna (regio cervicalis lateralis). Widok od strony bocznej.

Tabela 9.13 Nerw dod a tko w y (NC XI)

N e rw W łó k n a c z y n n o ś c io w e N e u r o n y p o c z ą tk o w e /S y n a p s y k o ń c o w e M ie js c e w y jś c ia n e r w u z c z a s z k i O b s z a r u n e r w ie n ia

korzenie czaszkow e ¿ME ją d ro dw uznaczne ru chow o: m ięśnie po przecznie prążkowane

po dniebien ia m ię kkieg o, ga rdła i krtani
— otw ór szyjny (d ro g ą w łó ki en nerwu błęd nego )

korzenie rdzeniow e GSE ją d ro nerw u d o d a tko w e g o w rdzeniu ru chow o: m ięsień m ostkow o-obojczykow o-
kręgow ym -s u tko w y i m ięsień czw oroboczny

Do strony
R O Z D Z IA Ł 9 / N erw y czaszkowe N e r w p o d ję zy k o w y (N C X II) 729

N. hypoglossus
(NC X II)

N. v a g u s (N C X )
M. hyoglossus

C1

R. ve ntralis

C3

M. genioglossus

N. hypoglossus (NC XII) M, geniohyaideus

M. thyrohyoldeus

A. ca rotls Interna

M. om oh yolde us

radix Inferior
A nsa
cervl calis
radix superior

M. sternoh yoldeu s

M. sternothyrolde us

N e rw p od językow y (N C X II) . W id o k od stron y bocznej

Nerw podjęzykowy (n. hypoglossus) i pętla szyjna (ansa cervicalis). Cl i C2, które na krótkim odcinku biegną razem z nerwem podję-
zykowym, a następnie oddzielają się od niego. G ałąź dolną pętli
ZW RÓ Ć UW AGĘ:
szyjnej tworzą gałęzie brzuszne C2 i C3. Gałęzie odchodzące od p ę­
1. Do nerwu podjęzykowego dołączają czuciowe i ruchowe w łókna tli szyjnej zaopatrują mięśnie: bródkowo-gnykowy (m . geniohyo-
z pętli szyjnej (włókna gałęzi brzusznych Cl i C2). ideus), tarczowo-gnykowy (m . thyrohyoideus), łopatkowo-gnykowy
2. Gałęzie oponowe (rr. meningei) nerwu Cl i C2 (włókna czuciowe) (m. omohyoideus), mostkowo-gnykowy (m. sternohyoideus) im ostko-
zaopatrują oponę twardą dołu tylnego czaszki. w o-tarczow y (m. sternothyroideus).
3. Pętla szyjna powstaje z połączenia gałęzi górnej i dolnej pętli szyj­
nej. G ałąź górna pętli szyjnej utw orzona jest przez gałęzie brzuszne

T a b e la 9 .1 4 N e rw p o d ję z y k o w y (N C X II)

N e rw N ł ó k n a c z y n n o ś c io w e N e u ro n y p o c z ą tk o w e /S y n a p s y k o ń c o w e M ie js c e w y jś c ia n e r w u z c z a s z k i O b s z a r u n e r w ie n ia

podjęzykowy GSE ją d ro nerw u podjęzykow ego ka nał nerw u podjęzykow ego ru cho w o: w ew nę trzne i zewnętrzne
m ięśnie języka (o prócz m ięśnia
podniebien no-ję zykow ego )
 730 N e r w p o d ję zy k o w y
Tabela 9 . 1 5 Z w o je przywspółczulne
Zwój P o ło ż e n ie
rzęskow y leży m ię dzy nerw em w zroko w ym
a m ię śniem p rostym bocznym ,
w pobliżu w ie rzch o tka o c zod ołu
skrzydłow o-pod niebienn y leży w do le skrzy d ło w o -p o d n ie b ie n n ym ,
d o przod u od kanału sk rzy d ło w e g o i poniżej
nerw u szczę kow eg o; z nerw em szczękow ym
łą c z y się przez gałęzie
sk rzydłow o-pod niebienn e
uszny leży poniżej otw o ru ow alnego,
m ię dzy m ięśniem na pinaczem podniebienia
m ię kkie g o a nerw em żuchw ow ym
podżuchw ow y zaw ieszony na nerw ie językow ym za p o m o cą
dw ó ch kró tkich korzeni, leży na po w ierzchni
m ięśnia gn yko w o -językow e go, poniżej
przew odu ślinianki podżuchw ow ej
"“Lokalizacja jąder nerwów czaszkowych - patrz ryc. 9.2.
Do strony
{NC XII)
K o r z e ń p r z y w s p ó ł c z u ln y
( j ą d r o p o c z ą tk o w e ,f
gałąź do ln a nerw u o koru cho w e go
(jądra do da tko w e nerw u
okoru cho w e go)
nerw skalisty w iększy -
gałąź nerw u tw arzow ego
(jąd ro ślinow e górne )
nerw bę benkow y
(gałąź nerw u ję zy ko w o -g a rd ło w e g o )
tw o rz y sp lo t bębenkow y, o d k tó re g o
od chod zi nerw skalisty m niejszy
(jądro ślinow e dolne)
w łó kn a przyw spółczulne nerw u
tw arzow ego b ieg ną w strunie
bębenkow ej, która zespala się
z nerw em językow ym (jądro ślinow e
górne)
ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe
K o r z e ń w s p ó łc z u in y
gałąź ze sp lo tu szyjno-tę tn iczego
w ew n ę trzn e g o (w zatoce ja m is te j)
n erw skalisty głę b o ki -
gałąź sp lo tu szyjno-tę tn i czego
w ew nę trzne go; w łókn a
p o c h o d z ą ze zw o ju szyjnego
g ó rn e g o i przechodząc przez zwój
skrzyd ło w o -p o d n ie b ie n n y d o łą czają
d o gałęzi nerw u szczękow ego
w łó kn a ze zw oju szyjnego g ó rn e g o
tw orzące sp lo t tę tn ic y oponow ej
środkow ej
w łó kn a ze zw oju szyjnego g ó rne go
tw orzące s p lo t tę tn ic y tw arzow ej
O b s z a r u n e r w ie n ia
zazw ojow e w łó kn a przyw spółczulne
zaopatrują: m ięsień rzęskow y i mięsień
zw ieracz źrenicy; zazw ojow e w łókna
w sp ó łczu ln e , pochodzące ze zwoju
szyjnego gó rne go, za opatrują mięsień
rozw ieracz źre n icy i naczynia
krw ionośne oka
zazw ojow e w łó k n a przyw spółczulne
z a o p a tru ją g ru c z o ł łz o w y d ro g ą nerwu
jarzm o w e g o ; zazwojowe w łókna
w sp ó łczu ln e , po chodzące
ze zw oju szyjnego gó rnego,
b ie g n ą z gałęziam i zw oju
sk rzy d łow o-pod niebienn ego
i unerw iają ja m ę no sow ą
podniebien ie i g ó rn ą część gardła
zazw ojow e w łó kn a przywspółczulne
za o p a tru ją śliniankę przyuszną drogą
nerw u uszno-skroniow ego; zazwojowe
w łó kn a w sp ó łczu ln e ze zwoju szyjnego
g ó rne go za o p a tru ją śliniankę przyuszną
i u n erw iają je j naczynia krwionośne
w łó kn a przyw spółczulne zazwojowe
ze zw oju podżuchw ow ego unerw iają
śliniankę po d żu c h w o w ą i podjęzykow ą
w łó kn a w sp ółczulne unerw iają śliniankę
p o d żu c h w o w ą i podjęzykow ą
ROZDZIAŁ 9 / N erwy czaszkowe N e r w p o d ję z y k o w y (N C X II) 731

Tabela 9.16 Uszkodzenia nerwów czaszkowych

N e rw T y p i / l u b s t r o n a u s z k o d z e n ia O b ja w y

NC I złam an ie blaszki sitow ej anosm ia (b ra k w ę c h u ), w yc ie k płynu m ózg ow o-rdzeniow e go z nosa

(p rzy przerw aniu o p o n y tw a rd e j)

NCI uraz o c zo d o łu lub g a łki ocznej; złam ania w ob rę b ie kanału nerw u

w zro ko w e g o b rak reakcji na św iatło - sztyw ność źrenic; ślepota

u cisk na w łó kn a dro g i w zroko w ej; uraz lub za to r w o b ręb ie płata

zaburzenia pola w idzenia
skron io w ego, ciem ieniow e go lub po tylicznego

w zro st ciśnienia płynu m ózg ow o-rdzeniow e go

o b rzę k ta rc z y nerw u w zro ko w e g o - tarcza zastoinow a
NC III u cisk nerw u sp o w o d o w a n y w g ło b ie n ie m po dnam iotow ym (hakow ym ), brak od ru c h u źreniczneg o po stro nie uszkodzenia, szeroka i sztyw na źrenica;
guzy lub tę tn ia ki w ob ręb ie zatoki jam iste j opadanie po w ieki, gałka oczna je s t skierow ana d o do łu i na zewnątrz
(zez rozbieżny)
NCIV przem ieszczenie nerw u w od cin ku pniow ym , złam an ia w ob rę b ie ścia ny upośledzenie ruchu g a łki ocznej ku do ło w i i na zewnątrz (zez ku górze);
górnej oczo d o łu niem ożność patrzenia ró w nocześnie w d ó ł i na zewnątrz

NCV urazy śc ia n y gó rn e j zatoki szczękow ej prow adzące d o uszkodzenia gałęzi parestezje, utra ta czucia bó lu i do tyku ; brak od ruchu rogów kow ego,
końcow ych (g łó w nie nerw u szczę kow eg o); uszkodzenie nerw u trójdzie ln ego porażenie m ięśni żuciow ych (zbaczanie żuchw y w stro n ę porażoną
na przykła d w sk u te k zm ian rozrostow ych, tę tn ia kó w lub infekcji przy otw artych ustach)

NCVI urazy po dstaw y m ózgow ia lub proce sy ch o ro b o w e w ob rę b ie zatoki jam iste j zaburzenie od w odzenia g a łki ocznej (zez zbieżny); podw ójne w idzenie przy
i o c zo d o łu patrzeniu w kierunku bocznym

NC VII uraz ok o lic y przyuszniczo-żw aczow ej, guz kąta porażenie m ięśni tw arzy, niezdolność m arszczenia czoła, niezam ykanie
m ostow o -m óżd żko w ego szpary pow iek, op adanie kącika ust

złam anie kości skroniow ej ob ja w y ja k w yżej, d o d a tko w o uszkodzenia dotyczące nerw u

ś lim a kow e go i stru n y bębenkow ej - w ysych anie rogów ki
i zniesienie czucia sm aku w o b rę b ie 2/ 3 przed nich języka

udar krw otoczny n ied ow ła d m ięśni dolnej części tw arzy p o stro nie przeciw nej d o m iejsca
uszkodzenia; m ięśnie w yrazow e gó rn e j części tw a rzy nie s ą porażone,
poniew aż z a o p a tru ją je za rów n o w łó k n a skrzyżow ane, ja k i nieskrzyżowane

NC VIII guz nerw u je d n o s tro n n a po stępująca utra ta słu c h u , szum w uszach,

zaw roty g ło w y

zniesienie czucia sm aku w tyln e j 1/ 3 części języka, utrata czucia w obrębie

N cix s uszkodzenia pnia m ózgow ia lub g łę b o k ic h stru k tu r szyi
podniebienia m iękkiego p o stro nie uszkodzenia, brak od ruchu podniebiennego
i g a rd ło w e g o p o stro nie uszkodzenia

je d n o s tro n n e porażenie p o dniebien ia m ię kkieg o pow odujące je g o obniżenie,

NCX uszkodzenia pnia m ózgow ia lub g łę b o kich stru k tu r szyi
zbaczanie języczka w stro n ę p rze ciw n ą d o uszkodzenia, chrypka z powodu
porażenia stru n y głoso w e j, tru d n o ś ci w połykaniu i m ówieniu

ura zy szyi porażenie m ięśnia m o stko w o-o bojczykow o -su tkow eg o i górnych w łókien
NCXI
m ięśnia czw oro boczneg o, op adan ie ram ienia

NCXII urazy szyi; złam ania po dstaw y czaszki zbaczanie języka w stro n ę porażenia przy je g o w ysuw aniu, nieznaczna
dyzartria (zaburzenia arty ku la c ji m ow y)

Izolowane uszkodzenia nerwu IX występują rzadko. Zwykle dochodzi do jednoczesnego uszkodzenia NC IX, X i XI, które razem przechodzą przez otwór szyjny ( foramen iugulare).
 S kany RM R O Z D Z IA Ł 9 / N e r w y cza szko w e

N. op ticu s

Chiasm a opticum

Tractus o p ticu s

C orpus m am illare

P edunculus ce reb ri

A q u e d u ctu s
m esencephali

Colliculus su perio r

H ypophysis

NC III in sinu cavernoso

Dorsum sellae

N. oculom otorius

Fossa interpeduncularis

P edunculus cerebri

A q u e d u ctu s m esencephali

C olliculus inferior

Sinus sphenoidalis

N. m axillaris

Lobus tem poralis

A. ca rotis interna

Cavum trigem inale

A. basilaris

N. trigem inus

Pons

V entricuius quartus

Cerebellum

Skany RM głowy. Nerwy czaszkowe.

Do strony
ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe S kany RM 7 33

A, ca rotis interna
C erebellum A, basilaris in Canale ca rotico

N .abducens

Meatus acusticus
internus

N. facialis

N. vestibulo-
cochlearis

Ports
Ventriculus guartus

V. iugularis
interna Os sphenoidale A. ve rtebral is O s occipitale

A, carotis interna

Foramen iugulare

N. glossopharyngeus

N .vag us

N. accessorius

M edulla oblongata

C erebellum

Aa. ve rte b ra le s o s occipitale

A, carotis
interna

V. iugularis
interna

N. hypoglossus
in canale
nervi
hypoglossi

M edulla oblongata

Cerebellum
 734 ROZDZIAŁ 9 / Nerwy czaszkowe

Skany RM głowy. Nerwy

Lobus fro n ta lis czaszkowe. Przekroje
w płaszczyźnie czołowej
Bulbus olfactorlus
W odcinku głowowym układu autono­
B ulbus oculi micznego wyróżnia się cztery zwoje przy-
współczulne: rzęskowy, skrzydłowo-pod-
C ellulae niebienny, uszny i podżuchwowy. Każdy
C oncha nasal is
ethm oldales m edia
z nich otrzymuje trzy rodzaje włókien:
(1) czuciowe (GSA) - od gałęzi nerwu
trójdzielnego, (2) przywspółczulne (GVE)
S eptum nasi - drogą nerwów czaszkowych III, VII lub
Sinus m axlllarls
IX (włókna tworzą w zwojach synapsy)
C oncha nasal is oraz (3) współczulne - z odcinka szyjne­
inferior go pnia współczulnego - które odchodzą
od zwojów szyjnych, a następnie tworzą
współczulne sploty okołonaczyniowe.

Pedunculus cerebri

Lobus tem poralis

Pons

N. trigeminus

A. basilaris

Aa. vertebrales

V en triculus tertius

H ypothalam us

A, ce reb ri posterior

N. oculom otorius

A, ce reb elli superior

A, basilaris

N. trigem inus

c
D o s tro n y