प्रतिष्ठा

उन्शं करामरा वुरुलात झारी शोती. वूमय भालऱतीकडे चाररा शोता आणण तळातच एक जोडऩे काशीळा बेदयरेल्मा
चेशऱ्माने ऩट्टागड चढत शोते. तमांचे लम अंदाजे २२ ते २५च्मा आवऩाव अवाले. दोघांच्माशी ऩाठीरा कॉरेजच्मा वॎक
अडकवलरेल्मा शोतमा. तमात ककभान दोन ददलवाचे दोघांना ऩुयेर इतके खाण्माचे ऩदाथय, ऩाण्माच्मा फाटल्मा,
लाऩयातीर कऩडे आणण काशी गयजेच्मा लस्तू ठे लरेल्मा शोतमा. तमांनी गड चढामरा जळी वुरुलात केरी तवं तमांच्मा
भागोभाग एक कुत्रं वद्ध
ु ा गड चढत शोतं. फशुतेक तमांच्माकडून आऩल्मारा काशी खामरा मभऱेर अवं तमारा लाटत
अवालं. आधी तमांनी तमाकडे दर
ु ष
य केरं ऩण ते थोडे थांफरे की कुत्रं वुद्धा थोड्मा अंतयालय थांफत शोतं आणण तमांनी
ऩयत चारामरा वुरुलात केरी की तेशी तमांच्माऩावून थोडं ऩुढे ऩुढे चारत शोतं. चारता चारता भध्मेच ते तमांच्मा
ऩामात मेई. तो जयी तमा कुत्र्माकडे दर
ु ष
य कयत शोता तयी ती भात्र भनातून घाफयत शोती.

“ए... शाड... शाड...” ततने तमा कुत्र्मारा घारलण्माचा प्रमतन केरा. एकतय ततरा अळी चढण चढण्माची वलम नव्शती.
तमात अनेक ऩामऱ्मा ह्मा तुटरेल्मा, कभी अधधक उं चीच्मा आणण अंगालय मेणाऱ्मा. ऩाठीरा ओझे आणण ऩामात
घुटभऱत चाररेरे कुत्रे. ती ऩुयती लैतागरी आणण तो वगऱा ळीण ततने तमा कुत्र्मालय काढण्माचा एक केवलरलाणा
प्रमतन केरा. ततचा आलाज ऐकून तो थोडावा थांफरा.

“अगं... कळारा शाकरतेव तमारा? तमारा काशीतयी खामरा मभऱेर म्शणून ते भागे मेत अवेर. तू नको घाफरू.”
ततरा वभजालण्माच्मा स्लयात तो म्शणारा.

“म्शणे नको घाफरू... तुरा काम जातंम फोरामरा? एकतय भरा शे कुत्रे बफरकुर आलडत नाशीत. तमातून शे भाझ्मा
ऩामात मेतंम वायखं. भरा ऩामऱ्मा चढताना दे खीर त्राव शोतोम.” ती काशीळी लैतागरीच आणण खारी लाकत तमा
कुत्र्मारा शाकरण्मावाठी एखादा रशानवा दगड वाऩडतोम का शे ऩाशू रागरी. ती खारी लाकरी तवे कुत्रे ततच्माऩावून
चाय पुट रांफ ऩऱारे. ततचा तो अलताय आणण ते घाफयरेरं कुत्रं ऩाशून तमारा तमाशी स्स्थतीत शवू आरं.

“प्रसा... तू अळी लैतागतेव ना... तमालेऱेव खयं च खूऩ छान ददवतेव...” ततच्माकडे शवत तो म्शणारा आणण भग
ततराशी शवू आरे. दोघांच्माशी भनालयीर ताण काशी प्रभाणात कभी झारेरा लाटरा.

“अये ऩण ऩशा ना... ते कुत्रं... आऩण थांफरो तय तेशी थांफरं.” ततने तमांच्मा ऩावून थोड्मा दयू उभ्मा ळेऩटी
शरलणाऱ्मा कुत्र्माकडे फोट दाखलत म्शटरं.

“अगं... तमारा लाटत अवेर, आऩण तमारा काशी खामरा दे ऊ म्शणन

ू ... तमारा कुठे भादशती आशे आऩरी
ऩरयस्स्थती?” ततरा वभजालत अवतानाच तो ऩयत गंबीय झारा. तमाच्मा चेशऱ्मालय ते ततरा स्ऩष्ट ददवरं.

“ऩण भी काम म्शणते... शे अवं आऩण ककती ददलव रऩणाय? तमाऐलजी ऩोमरवांची भदत घेतरी तय?” ततनं चाचयत
वलचायरं ऩण तमानं तमालय काशीच उततय ददरं नाशी.
“अये काशी तयी फोर...” तो काशीच फोरत नाशी शे ऩाशून ती म्शणारी.

“काम फोरू भी आताच? शा वलचाय भाझ्माशी भनात आरा शोता ऩण इतय ळक्मता वुद्धा रषात घ्मामरा ऩादशजेत
ना? जाऊ दे ... आधी आऩल्मावाठी तनलाया ळोधू आणण भग मालय ववलस्तय वलचाय करू.” ततच्माकडे काशीवं दर
ु ष
य
कयत तो ऩढ
ु च्मा ऩामऱ्मा चढू रागरा. तो आताच काशी फोरत नाशीमे शे ऩाशून भग ती वद्ध
ु ा जास्त काशी न फोरता
तमाच्मा भागोभाग चारू रागरी. थोड्माच लेऱात तमांना दोन गुशा ददवल्मा. दोन्शी गुशेरा दयलाजा फवलण्मात मेलून
तमारा कुरूऩ रालरेरं शोतं. ऩदशल्मा गुशेत रक्ष्भणधगयी भशायाजांची वभाधी शोती तय दव
ु ऱ्मा गुशेत गालाचा
आमुलेददक दलाखाना. ऩालवाऱा वंऩरा शोता तमाभुऱे गलत आणण छोटी योऩटे लऱरेरी अवरी तयी इतय भोठी झुडऩे
भात्र आऩरा दशयलेऩणा दटकलून शोती. दठकदठकाणी जंगरी पुरझाडांचे वऩक आरेरे शोते. तमालयीर वऩलऱी पुरे
लाऱ्माच्मा प्रलाशानुवाय डोरत शोती. खारी वऩलऱवय गलत, भध्मेच काशी तऩककयी झारेरी आणण लाऱत चाररेरी योऩे
आणण तमातच काशी तमाऩेषा थोडे भोठे ऩण दशयलट झाडं. झाडांलयीर रार, वऩलऱी पुरं, लय तनऱं आकाळ; वगऱं च
दृश्म अगदी आल्शाददामक लाटत शोतं. तनवगायने केरेरी शी यं गांची उधऱण प्रसा अगदी बान शयखून आऩल्मा
डोळ्मात वाठलून घेत शोती. ऩण तमाभुऱे ततचा लेग काशीवा भंदालरा.

“प्रळांत... आजफ
ू ाजर
ू ा फघ तयी... ककती वंद
ु य तनवगय आशे ते...” काशीवं थांफन
ू प्रसा म्शणारी.

“अगं तनवगय उद्मा ऩाशू... अजून याशण्मावाठी मोग्म अळी जागा ळोधामची आशे . ऩाम उचर ऩटऩट...” ततच्माकडे न
ऩाशताच प्रळांत म्शणारा आणण ततने ऩयत तुटरेल्मा ऩामऱ्मा एकेक कयत चढामरा वुरुलात केरी. काशी लेऱातच ते
त्र्मंफक दयलाजा ओरांडून तमाच्माऩावन
ू थोड्मा लयच्मा फाजर
ू ा अवरेल्मा ऩट्टाई दे लीच्मा गश
ु े तीर भंददयावभोय
ऩोशोचरे. भंददयाची गुशा तमांना याशण्मावाठी तळी मोग्म शोती ऩण भंददय म्शटरे की ततथे रोकांचे मेणेजाणे चारू
याशीर आणण भग तमाचा गालात फोबाटा झारा तय तमांना नंतय प्रॉब्रेभ शोईर शा वलचाय करून प्रळांतने ततथे
याशण्माचा वलचाय भनातून काढून टाकरा. दोघींनीशी दे लीचे भनोबाले दळयन घेतरे आणण ऩयत ते गड चढू रागरे.
आता ते गडालयीर अंफयखाना इभायतीजलऱ आरे. शा अंफयखाना म्शणजे ऩूलीचा याजलाडा. वाषात मळलाजी
भशायाजांच्मा ऩदस्ऩळायने ऩालन झारेरी शी इभायत ऩूणत
य ् काळ्मा दगडात फांधरेरी शोती. तमाच्मा वभोय भोकऱे
ऩटांगण शोते, आजफ
ू ाजन
ू े गडाचे वलस्तीणय ऩठाय शोते, थोड्मा थोड्मा अंतयालय ऩाण्माच्मा टाक्मा शोतमा ज्माचा
वऩण्मावाठी वुद्धा उऩमोग शोण्मावायखा शोता. एकूणच दोन तीन ददलव ततथे यशाणे तमांना वलायथायने वोमीचे शोते
तमाभुऱे दोघांनी एकभताने ततथेच याशामचा तनणयम घेतरा.

“प्रळांत... आऩण इथे याशामचे म्शणतोम ऩण यात्री काशी प्रॉब्रेभ तय मेणाय नाशी ना?” प्रसाने प्रश्न उऩस्स्थत केरा.

“कवरा प्रॉब्रेभ?”

“अये म्शणजे ऩशा... इतका तनजयन बाग... काशी वलंचू काटा अवेर तय? ककं ला जंगरी जनालयं अवतीर तय?”

“अगं... भी स्जतकी भादशती काढरी आशे तमानव

ु ाय अवे काशी इथे नवणाय. ककभान मा आधी अवे कुणाफाफत झारेरे
भाझ्मा भादशतीत नाशी ऩण तयीशी आऩण ळेजायी ळेकोटी ऩेटलून ठे लू म्शणजे ततथे वशवा अवे प्राणी मेणाय नाशीत..”
प्रळांतने ततच्मा ळंकेचे तनयवन कयण्माचा प्रमतन केरा.
“आणण एक वलचाय कय... ज्मा दठकाणी स्लत् मळलाजी भशायाज १७ ददलव वलश्राभ कयण्मावाठी यादशरे ततथे याशण्माचे
बाग्म आऩल्मारा मभऱते आशे शे च काम कभी आशे का?” खयं तय मालेऱेव तो ततच्माऐलजी स्लत्च्मा भनाराच
जास्त वभजालतो आशे अवे कुठे तयी प्रसारा लाटून गेरे.

“शो ये ... खये आशे ... ऩण तयीशी भन घाफयतेच ना? एकतय मा इभायतीरा दाये वद्ध
ु ा नाशीत.” ततच्मा भनातीर काऱजी
काशी ददरीऩ नव्शती.

“तू भनातून शी बीती काढून टाक ऩाशू... आता जे शोईर तमारा दोघेशी तनबालून नेऊ...” ततरा धीय दे ण्माच्मा उद्देळाने
तो म्शणारा खया ऩण शा प्रश्न तमाच्माशी भनात मा आधीच आरेरा शोता.

“ए... आता काशीतयी खाण्माचे काढ फाई फॎगभधून.. खूऩ बूक रागरी आशे भरा.” खाण्माचा वलऴम काढून तमाने
दोघांच्माशी भनातीर वलचाय आशे ततथेच थांफलण्माचा प्रमतन केरा. तवे दोघांनाशी बूक रागरेरी शोतीच. ततने ततची
फॎग उघडरी, तमातन
ू काशी खाण्माचे ऩदाथय फाशे य काढरे आणण दोघांनी तमालय आडला शात भायरा. थोडे ऩोटात
गेल्मालय दोघांनाशी तयतयी लाटू रागरी. आता ततने तमा लास्तूचे तनयीषण कयामरा वुरुलात केरी आणण ततरा एका
कोऩऱ्मात अगदी गुऩचूऩ फवरेरे तमांच्मा फयोफय आरेरे कुत्रे ददवरे. अगदी केवलरलाण्मा दृष्टीने ते तमा दोघांकडेच
ऩशात शोते. तमाची ती नजय ततरा खूऩच शे रालून गेरी. ततने रगेचच आऩल्माऩावून थोडे दयू आऩल्माकडीर काशी
खाद्मऩदाथय ठे लरे आणण तोंडाने मु मु कयत तमा कुत्र्मारा फोरालरे. काशी षणातच ते कुत्रे जलऱ आरे आणण ततने
तमारा खामरा टाकरेरे खाद्मऩदाथय काशी लेऱातच वंऩलरे आणण ऩयत आऩल्मा आधीच्मा जागी गुऩचूऩ जालून
फवरे. मालेऱेव भात्र प्रसारा तमा कुत्र्माची गंभत लाटरी. प्रळांतच्मा डोक्मातन
ू भात्र प्रसाने उऩस्स्थत केरेरे प्रश्न
जात नव्शते. तो आऩरा तमाच वलचायात एकटक दायातून फाशे य ऩाशत शोता आणण तेलढ्मात तमारा ऩदशरे वंकट
जलऱ मेताना ददवरे.

-------------------------------------

“प्रसा... ऩटकन वगऱे वभान वॎकभध्मे बय आणण वॎक ऩाठीरा अडकल...“ अवे म्शणत प्रळांत घाईघाईत खाद्मऩदाथय
आणण इतय लस्तू आऩल्मा वॎकभध्मे बरू रागरा. प्रसारा भात्र काशीच वभजेना ऩण ततनेशी वगऱे आऩल्मा
वॎकभध्मे बयरे आणण वॎक खांद्मारा अडकलरी.

“अये ऩण झारे काम?” वॎक खांद्मारा अडकलत ततने वलचायरे .

“वभोरून ४/५ भाकडं मेत आशे त. आणण तमांनी जय आऩल्मा वॎक दशवकालून घेतल्मा तय आऩल्मारा दोन ददलव इथे
यशाणे ळक्म शोणाय नाशी.” तमाच्मा चेशऱ्मालय काऱजी स्ऩष्ट ददवून मेत शोती. तेलढ्मात तमारा जलऱच एक काठी
ऩडरेरी ददवरी. तमाने ती उचरून प्रसाकडे ददरी आणण आता मेईर तमा प्रवंगारा तोंड द्मामरा तो मवद्ध झारा.

भाकडांचा कऱऩ आता फयाच जलऱ आरा शोता. वभोय भाणवे ददवताच आऩल्मारा नक्कीच खामरा मभऱेर म्शणून
तो कऱऩ तमांच्माच ददळेने जया जोयात मेऊ रागरा. भाकडांचा आलाज ककं ला लाव फशुतेक तमा कुत्र्मारा आरा
अवाला कायण इतका लेऱ कोऩऱ्मात फवरेल्मा कुत्र्माचे कान टलकायरे गेरे आणण ते रगेच दायात मेऊन उबे यादशरे .
भाकडे जळी काशी पुटांलय आरी तवे तमा कुत्र्माच्मा आलाजात घयघय स्ऩष्ट ऐकू मेलू रागरी. तमाची ळेऩटी
जोयजोयात शरत शोती ऩण तमा शारचारीभध्मे पक्त आक्रभकता ददवत शोती. तमाचे डोऱे भोठे झारे, जफडा उघडरा
गेरा. जफड्मातीर वुऱे एकदभ दशंस्र ददवू रागरे आणण तमाने जोयजोयात बुंकामरा वुरुलात केरी. तमा कुत्र्माचा तो
अलताय ऩाशून भाकडांचा कऱऩ काशी लेऱ आशे ततथेच थफकरा. ऩण ळेलटी अन्न मभऱलामचे तय तमावाठी वंघऴय
कयालाच रागतो. शऱूशऱू भाकडांनी वुद्धा दात वलचकून कुत्र्मारा घाफयलण्माचा प्रमतन वुरु केरा. कुत्रा भात्र आऩरी
जागा वोडामरा तमाय नव्शता तमाभुऱे तमांनी दव
ु ऱ्मा दायाकडे तवेच झायोक्मांकडे आऩरा भाचाय लऱलरा. प्रसा तय
अगदीच घाफरून गेरी शोती.

“प्रसा... कोऩऱ्माच्मा फाजूरा जा... म्शणजे भग ककभान भाकडे पक्त वभोरूनच मेलू ळकतीर आणण आऩल्मारा
तमांना शाकरता मेणे ळक्म शोऊ ळकेर.” प्रळांतने कोऩऱ्माच्मा ददळेने वयकत प्रसारा म्शटरे . प्रसा जळी कोऩऱ्माच्मा
फाजर
ू ा लऱरी एका भध्मभ आकायाच्मा भाकडाने ततच्मा ऩाठीळी रटकलरेल्मा वॎकलय उडी घेतरी. फेवालध षणी
झारेल्मा भाकडाच्मा शल्ल्माने प्रसाचा तोर गेरा. जय लेऱीच प्रवंगालधान याखून प्रळांतने ततरा वालयरे नवते तय
भात्र ततचे डोके दगडाच्मा मबंतीलय आऩटून भोठा अनथय घडरा अवता. तोर जात अवताना प्रसाच्मा तोंडून जी
ककं काऱी फाशे य ऩडरी तमाभुऱे ते भाकड घाफरून जया भागे झारे. तमाचा दव
ु या ऩरयणाभ अवा झारा की दायात उभ्मा
यादशरेल्मा कुत्र्माने आऩरी जागा वोडरी आणण तमा भाकडालय झेऩ घेतरी. तमा भाकडावाठी कुत्र्माने केरेरा शा शल्रा
अनऩेक्षषत शोता. अनऩेक्षषतऩणे झारेल्मा शल्ल्मा वयळी ते भाकड चीची कयत एकदभ उडी भारून लयच्मा झयोक्मात
जालन
ू फवरे. ऩण दाय भोकऱे झाल्माभऱ
ु े फाशे यीर दोन भाकडे रगेच ऩाठोऩाठ आत आरी. तमाच फयोफय फाजच्
ू मा
दायातून वुद्धा दोन भाकडांनी तमा दठकाणी प्रलेळ केरा.

आता भात्र लेऱ आणीफाणीची शोती. एकेक षण तमांना भोठा लाटत शोता. प्रळांतरा स्लत्वोफतच प्रसाचे वुद्धा यषण
कयामचे शोते. तमाने ततच्मा शातातीर काठी आऩल्मा शातात घेलन
ू ततरा भागे वायरे . भाकडे तमाच्मा जलऱ जात
तवा तो तमांना काठीने घाफयलण्माचा प्रमतन कयत शोता. तमांच्मा फयोफयचं कुत्रं वुद्धा आता अगदी तमायीत इकडून
ततकडे कपयत शोतं. ज्मा ज्मा लेऱेव भाकडांनी वॎक दशवकालण्मावाठी प्रमतन केरा; प्रतमेक लेऱेव कुत्र्माने तमांना
शुवकालून रालरे. १०/१५ मभतनट प्रमतन करून दे खीर आऩल्मारा काशी खामरा मभऱणाय नाशी शे रषात मेताच
भाकडाचा कऱऩ शऱूशऱू भागे वयकरा आणण भग दायातून फाशे य ऩडरा. शऱूशऱू तमांचा आलाज मेणे कभी कभी शोत
फंद झारे आणण दोघांनी वट
ु केचा श्लाव वोडरा. अथायत भाकडे तनघन
ू गेल्मा नंतय दे खीर तमांनी १५/२० मभतनट
आऩरी जागा भात्र वोडरी नव्शती. काशी लेऱातच ते कुत्रं दायातन
ू फाशे य ऩडरं. तमाने तमा इभायतीरा एक ऩण
ू य चक्कय
भायरी आणण आत मेलून एका कोऩऱ्मात जाऊन फवरं.

“प्रसा... भाकडे गेरी लाटतं. तमा कुत्र्मानं ज्मा अथी फवन

ू घेतरं म्शणजे ककभान आता तयी ती गेरी अवालीत. ऩण
आता इथेच आऩल्मारा याशाले रागणाय आशे . जय अळा प्राण्मांऩावन
ू स्लत्रा लाचलामचे अवेर तय आऩल्मारा इथेच
ळेकोटी करून फवाले रागणाय. जाऱ ददवरा तय अवे प्राणी जलऱ मेत नाशी अवे भी ऐकरे आशे . चर... आधी फाशे य
काशी लाऱरेरे गलत ककं ला राकडे मभऱतात का ते ऩाशू. यात्रबय आऩल्मारा ती ऩेटत ठे लाली रागणाय आशे त.”
प्रळांतने फोरामरा वुरुलात केरी. प्रसाची फाशे य ऩडण्माची खये तय दशंभत शोत नव्शती ऩण प्रळांत म्शणत शोता तमात
वुद्धा काशी खोटे नव्शते. ळेलटी नाईराज म्शणून ती वुद्धा तमाच्मा फयोफय फाशे य ऩडरी. आता भात्र वूमय अगदीच
भालऱतीरा आरा शोता. फाशे य ऩडरेरे वऩलऱे ऊन तमा प्रदे ळाची ळोबा लाढलत शोते. तवे तमांना लाऱरेरी राकडे
गोऱा कयण्मावाठी रांफ भात्र जाले रागरे नाशी. ऩालवाळ्मात उगलरेल्मा ऩण आता लाऱून गेरेल्मा अनेक लेरी
वगऱीकडे वलखुयरेल्मा शोतमा. षणाचाशी वलरंफ न कयता प्रळांतने तमा उऩटामरा वुरुलात केरी.

“चर गं... आटऩ ऩटकन... स्जतक्मा शोतीर तततक्मा आऩण आत घेलन

ू जाऊ म्शणजे भग आऩल्मारा यात्री अऩयात्री
फाशे य ऩडण्माची गयज ऩडणाय नाशी.” एकीकडे काभ कयता कयता तमाने प्रसारा वूचना केरी. काशी लेऱातच तमांनी
भुफरक जऱणाचा वाठा केरा आणण दोघेशी फाशे य मेऊन भालऱतीचा वूमय न्माशाऱीत फवरे . शऱूशऱू वऩलऱा ददवणाया
वूमय रार शोऊ रागरा. आकाळात ऩषांचे थले घयट्माकडे जात अवरेरे ददवू रागरे. दशयलट वऩलऱवय ददवणाये
दयू लयीर डोंगय काऱे ददवू रागरे आणण जवा वूमय ददवेनावा झारा तवा शलेतीर गायला लाढरा. आधी भस्त लाटणाये
लाये तमांच्मा अंगारा झोंफू रागरे तवे ते उठरे आणण तमांनी आत जालून ळेकोटी ऩेटलरी. तमा गायव्मात मभऱणायी
ळेकोटीची ऊफ भनालयीर ताण फयाचवा कभी कयत शोती.

“प्रळांत... आज यात्री भाझ्मा घयी ककती गोंधऱ उडेर... कधी कधी तय भरा लाटतं आऩण शे चूक कयतो आशोत.”
प्रसाने फोरामरा वुरुलात केरी.

“शो... ते तय आशे च. ऩण आता आऩण काम करू ळकतो? माचा वलचाय आऩण माआधी वुद्धा अनेकदा केरा आशे
ना?” अथायत तो तयी काम फोरणाय. कुठे तयी तमाच्माशी भनात शाच वलचाय घोंघालत शोता.

“भरा तय आईची काऱजी लाटते ये ... ततने ह्मा गोष्टी भनारा रालून घेतल्मा तय?” ळन्
ू मात ऩाशत प्रसा फोरत शोती.
अथायत ततच्मा मा प्रश्नांलय प्रळांतकडे काशीशी उततय नव्शते. जी अलस्था ततची शोती काशीळी तळीच अलस्था
प्रळांतचीशी शोती. पक्त तो फोरून दाखलत नव्शता इतकेच.

“ऩण भरा काम लाटते... शे भोठे रोकं आऩरा का वलचाय कयत नाशीत? ळेलटी जन्भबय आऩल्माराच याशामचे अवते
ना?” प्रसाचे प्रश्न काशी ददरीऩ नव्शते.

“अगं... तमांच्मा दठकाणी ते फयोफयच अवतात. प्रतमेक आई फाऩारा आऩल्मा भुरांचं बरं व्शालं शे च लाटत अवतं...”
वभजालणीच्मा स्लयात तो म्शणारा.

“शो... ऩण आऩल्मारा काशी कऱत नाशी अवे तमांना का लाटते? फये काशी फोरामचा अलकाळ... कधी बांडण करून,
कधी अफोरा धरून तय कधी आक्रस्ताऱे ऩणा करून ते आऩल्मारा कोंडीत ऩकडामचा प्रमतन कयतात आणण तमाचा
काशी उऩमोग शोत नाशी अवे रषात आरे की भग वुरु शोते इभोळनर ब्रॎ कभेर.” ती अगदी लैतागून फोरत शोती.

“अं... शो...” तो जयी शो म्शणारा अवरा तयी तमाच्मा भनात भात्र इतयच वलचाय चारू आशे त शे प्रसारा जाणलरं.

“अये ... नुवतं शो काम? भी म्शणतेम तमात काशी खोटं आशे का?”

“नाशी गं... तू म्शणते तमात काशीच खोटं नाशी. ऩण भाझ्मा भनात भात्र जया लेगऱे वलचाय चारू आशे त. तमाचंच
जास्त टे न्ळन आरंम भरा.”
“कवरे वलचाय?”

“प्रसा... भाझे भन मावाठी घाफयते आशे की आऩण तय इकडे ऩऱून आरो ऩण तुझ्मा बालाने भाझ्मा घयी जालून जय
काशी इश्मू केरा तय? एकतय अळा ऩरयस्स्थतीभध्मे इतय रोकांचा वुद्धा तमात वशबाग अवतो.” तमाच्मा भनात
आरेरे वलचाय अगदीच अनाठामी नव्शते. मा आधी वद्ध
ु ा अळा अनेक घटना घडरेल्मा शोतमा. प्रळांतच्मा प्रतमेक
लाक्माफयोफय प्रसाची बीती लाढतच शोती ऩण ककभान मा षणारा तयी ते काऱजी कयण्मामळलाम इतय काशीच करू
ळकत नव्शते.

----------------------

“ऩाटीर... आलं ऩाटीर... बामेय मा...” धाऩा टाकतच मबला ऩाटराच्मा लाड्मात मळयरा. ऩाटराचा लाडा अगदी प्रळस्त
शोता. वगऱे दगडी फांधकाभ. लाड्माचे दाय वुद्धा अगदी प्रळस्त आणण रुं द. वांजेगालात जी काशी चाय दोन भोठी घयं
शोती तमातीर एक घय म्शणजे शा लाडा. दायाच्मा फाजर
ू ाच ऩामातल्मा चऩरा काढत मबलाने ओवयीलय पतकर
भायरी.

“आलं काम करून ऱ्शामरे लो... मा की बामेय...” मबलाने ऩुन्शा आयोऱी ददरी आणण ऩाटीर रगफगीनं शात ऩुवत फाशे य
आरे.

“काम ये ... काम झारं? कळाऩामी मेलढा धालत आराव?” ओवयीत टांगरेल्मा भोठ्मा झोऩाळ्मालय फवत ऩाटराने
वलचायरे.

“आलं... एक फातभी शामे...” आलाज अगदी शऱू कयत मबलाने वुरुलात केरी.

“आऩरा दे ळभुख न्शाई का... तमाची ती ऩोय... गेरी की ऩऱून...” एक डोऱा थोडा रशान कयत आणण गारातल्मा
गारात शवत मबलानं उततय ददरं.

“ऩऱून ग्मेरी? अळी कळी ऩऱून ग्मेरी? नीट वभजर अवं वांग की रेका...” खयं तय ऩाटीर मा फातभीनं चांगराच
खुळ झारा, ऩण चेशऱ्मालय कोणतेशी बाल मेलू न दे ता तमाने मबलारा शुकूभच पभायलरा.

“आलं... तमेच तय वांगून ऱ्शामरोमना म्मा... आताच भरा दगडू म्शनत व्शता... तमा ऩोयीचा कुनी माय शामे...
कारेजातरा... तमाचाच शात धरून ऩऱून गेरी शाम ती.” मबलारा ऩाटराचा शुकुभ मभऱण्माचा अलकाळ शोता भात्र.

“अयाया... नाकं काऩरं ततनं... ततच्मा फाऩाचं फी, गालाचं फी अन वभद्मा वभाजाचं फी...” एकतय फऱ्माच ददलवानं
ऩाटरारा नलीन खाद्म मभऱारं शोतं.

“शाम कोन तमो? म्शंजी आतरा शामे कक बामेयचा?” ऩाटरानं भुद्द्माराच शात घातरा. मातीर आतरा आणण फाशे यचा
माभागीर तमाचा शे तू तमा भुराची जात वलचायण्माचा शोता.
“न्शाई... आतरा न्शाई... बामेयचाच शाम... तमो फी खारचा...” मबलाने पक्त फोरण्माचा अलकाळ आणण ऩाटराचे डोऱे
चभकू रागरे. फऱ्माच ददलवा ऩावून तमारा वभाजात अवरेरे स्लत्चे भशतल कभी शोतेम अवे लाटू रागरे शोते
आणण शी तमाच्मावाठी अगदी वुलणयवंधी शोती. शी वंधी कळीशी करून वाधामचीच माची तमाने भनाळी ऩक्की तमायी
केरी आणण भग मबलाकडून इतय वगऱी भादशती तो अगदी भन रालून काढून घेऊ रागरा.

वकाऱ झारी तळी ऩाटराच्मा लाड्मावभोयचे आंगण रोकांनी पुरून गेरं शोतं. लाड्मावभोयच ऩंचांवाठी ऩाच खुच्माय
रालण्मात आल्मा शोतमा. काशीळा जलऱजलऱ आणण अधयगोराकाय. तमालय ऩाटीर आणण अजून दोन ऩंच वगळ्मांच्मा
आधीच वलयाजभान झारेरे शोते. वभोयच्मा लाऱूत काशी रोकं पतकर भारून फवरेरे शोते. एका फाजूरा दोनचाय
जणांच्मा घोऱक्मात प्रसाचे लडीर, बाऊ आणण एक चुरता भान खारी घारून फोरत उबे शोते. फाकी जभरेल्मा
रोकांभध्मे कुजफुज वऩकरी शोती. थोड्माच लेऱात उयरेरे दोघेशी ऩंच आरे आणण ते खुचीलय फवतात न फवतात
तोच ऩंचामतीचे काभ चारू कयण्माचा इळाया कयण्मात आरा. इतय ऩांगरेल्मा रोकांनीशी आऩाऩरी जागा घेतरी.
काशी तरुण लगय फवरेल्मा घोऱक्माच्मा फाजूने उबा यादशरा आणण प्रसाचा बाऊ वधचन आणण ततचे लडीर ऩंचांच्मा
खुच्माांच्मा एका फाजूरा भान खारी घारून उबे यादशरे.

“दे ळभख
ु ... ऩंचामत काभन
ू फोरीलरी ह्मे ठालं शाम नव्शं तभ
ु ारा?” ऩाटरानं वरु
ु लात केरी.

खारी घातरेल्मा भानेनंच दे ळभुखांनी शोकाय ददरा. मालेऱेव तमांना तोंड लय कयण्माची वुद्धा राज लाटत शोती.

“तुभारा काई वांगामचंम?” अगदी उदायतेचा आलं आणत ऩाटरानं ऩुढचा प्रश्न केरा. खयं तय दे ळभुख काशीच फोरू
ळकणाय नाशी मालेऱेव शे ऩाटीर भनातून चांगरेच ओऱखून शोता.

“कोन... शाम कोन तमो?” ऩाटीर प्रश्न वलचायत शोता तमाभुऱे फाकी ऩंचांनी ळांत याशण्माचेच धोयण मालेऱी स्लीकायरे
शोते. तवे ते पक्त नालाराच ऩंच शोते. वगऱा अभर ऩाटराचाच चारत शोता.

“नाई... जास्त काई म्शाईत नाई.” दे ळभख

ु ने कवेतयी तोंड उघडरे.

“आयं काम खुऱा का काम तू? तुशी ऩोय कारेजात मळकामा जाते का अवरे गुन उधऱामा जाते?” ऩाटरानं ऩदशरा
डंख भायरा. दे ळभुख नुवते ऐकत शोते. ऩाटराच्मा मा लाक्माचा आरेरा याग वधचनच्मा चेशऱ्मालय ऩाटरारा अगदी
स्ऩष्टऩणे ददवरा.

“फयं ... तुजं मेक ठीक शामे... फाकीच्मा काभात नाम म्शाईत शोत घयातरं... ऩण तुजा ह्मो ऩोयगा... तमारा फी
वभजरं नाम व्शम?” शा तय ऩाटरानं वधचनलय जाणन
ू फज
ु न
ू केरेरा प्रशाय शोता. ऩण फशुतेक दे ळभख
ु ानं ऩोयारा
आधीच गप्ऩं याशण्मावाठी वांधगतरं अवालं. ळेलटी दोघंशी काशीच फोरत नाशीत शे ऩाशून ऩाटरानं आऩरा भोचाय
जभरेल्मा रोकांकडं लऱलरा.

“तय भंडऱी... वभद्मांना म्शाईत शामे न्शलं... आऩन ऩंचामत काभन

ू फोरालरी शामे? कार आऩल्मा गालच्मा
दे ळभख
ु ाच्मा ऩोयीनं आऩल्मा वभाजारा काऱं पावरं. मेलढ्मा चांगल्मा वभाजात जल्भ घेलन
ू ततनं तमाचा वभदा
इस्कोट क्मेरा. फयं ततनं जय आऩल्मातरा कुनी ऩामरा अवता तय वभदा वभाज ततच्मावाठी शुफा यामरा अवता.
ऩन ततनं ळोधरा कोन? तय बामेयचा. आऩल्माशून खारचा. ज्मा रोकास्नी आऩन दायात मेलू दे त न्शाई तमारा ततनं
घयात घेतरा. आदी घयात घेतरा अन आता ग्मेरी तमाचा शात धरून ऩऱून. छ्मा छ्मा छ्मा... रैच लंगाऱं काभ
क्मेरं. तय भंडऱी... आता तुभीच वांगा... अवं जय आऩल्मा वभाजातल्मा ऩोयी श्मान खामा रागल्मा तय काई लवायनं
औऴदारा वुददक आऩल्मा वभाजाचा भानुव ऱ्शाणाय शाम का?” रोकांची कुजफुज काम चारू आशे मावाठी ऩाटराने
थोडा फोरण्मारा आयाभ ददरा. रोकांचे भत तमांच्मा चेशऱ्मालरून काम आशे माचा काशीवा अंदाज घेतरा आणण ऩुढे
वुरुलात केरी.

“अवं फगा... आऩल्मा वभाजाचा एक भान शामे. इतय वभाज्माची भानवं आऩल्माकडं फगतात. आऩल्मा रयती,
ऩयं ऩया, आऩरं कुऱ वभद रैच बायी. ऩन मा ऩोयीनं आऩल्मारा राज आनरी. भान खारी घारामा रालरी. भाशी
ऩोयगी अवती तय म्मा आदी ततचा जील घेतरा अवता अन भंग वोता जील ददरा अवता...” शे लाक्म फोरत
अवताना ऩाटीर दे ळभख
ु च्मा चेशऱ्माकडं ऩशात शोता. प्रतमेक लाक्मालय जोय दे ऊन ते जभरेल्मा रोकांलय ठवलण्माचा
तमाचा प्रमतन वपर शोताना ददवत शोता.

“म्मा वभदी गोष्ट वांधगतरी शामे ... आऩल्मा वभाजानं आजऩोतूय कुनालय फी अन्माम क्मेरेरा न्शाई. कुनारा शटकून
तयाव ददरेरा न्शाई. वभदा गोडीगर
ु ाफीचा भाभरा. ऩन... मा आऩल्मा वभाज्माच्मा प्रतीष्टे रा कुनी दालनीरा फांदनाय
अवंर तय तमे खऩून घेनाय फी न्शाई.... मा वभद्माचा इचाय करून ऩंचांनी न्माम कयाला.” इतकं फोरून ऩाटरानं
आटोऩतं घेतरं. ऩण एकीकडे तमाने डोळ्मानेच मबलारा खुणालरं शोतं. मबलानेशी भग तातमारा फोट टोचरं तवा
तातमा काम ते वभजरा.

“भी म्शनतो, अळा भानवांना आऩल्मात ठीलामराच नाम ऩामजेर. दे ळभुखाच्मा कुटुंफारा जात बामेय कया अन
भोकऱं व्शां... काम?” तातमाचे लाक्म वंऩते न वंऩते तोच दे ळभुखांनी भान लय केरी. एक केवलरलाणा कटाष
तमाच्माकडे टाकरा. तातमाची भान जयी खारी अवरी तयी तमाचं रष भात्र ऩटराकडे शोतं. दे ळभुखांनी जेव्शा
ऩाटराकडे ऩादशरं तमालेऱेव ऩाटीर गारातल्मा गारात खुदकन शवत शोता. एलढ्मा लरूनच दे ळभुखांनी आता
आऩल्मारा कोणतमा वंकटारा तोंड द्मालं रागणाय आशे शे ताडरं.

“तातमा... जया वफुयीनं घे.” इतय चाय ऩंचांऩैकी एका ऩंच म्शणारा.

“आलो... वभाज फुडामची ऩाऱी आरी... आता आतनक कुड्लय वफुयीनं घ्मामाचं?” एक म्शाताया तालातालाने ऩुढे आरा.

“भामरा ततच्मा... ततनं आदी तय वांगामचं... आभी काम भेरो व्शतो? एका लवायत ऩाऱना शररा अवता...” एकाने
गदीतन
ू आलाज ददरा आणण प्रसाच्मा बालाचा वंमभाचा फांध पुटरा.

“ए... कोण XXXX फोररा ये ? xxxx अवे भैदानात मा ना...” वधचनचा चेशया यागानं रार झारा. तमाने आलाजाच्मा
ददळेने फोरामरा आणण जामरा वरु
ु लात केरी ऩण तमा ददळेने रगेचच ८/१० जण ऩढ
ु े आरे. ळेलटी दे ळभख
ु ांनी तमारा
भागे ओढरे. एकूणच लातालयण ऩयु ते ताऩरेरे ऩाशून ऩाटीर खच
ु ीतन
ू उठून उबा यादशरा.
“ए... ऩोयाशो... चरा भागं व्शा... आऩरी ऩंचामत कुनालयफी अन्माम शोलू दे नाय नाई... अन दशथ वभदे न्माम
कयामराच आरे शामेत. तलां गुभान भागं वया...” ऩाटीर जयी तोंडाने एक फोरत शोता तयी तमाची दे शफोरी भात्र
लेगऱेच वांगून जात शोती.

“तय भंडऱी... आज्चा इऴम वभद्मांना म्शाईत शामे. दे ळभख

ू ारा वदु दक तमाच्मा ऩोयीनं आऩल्मा वभाजारा पवरेरं
काऱं कफुर शामे. आता आभी ऩंच १० मभंट खरफत करून ठयीलतो पूडं काम कयामचं ते... तलय जया गुभानं घ्मा...”
रोकांना ळांत याशण्माचा इळाया कयत ऩाटीर खारी फवरा आणण भग ऩाचशी ऩंच आऩाऩवात कुजफुजत चचाय करू
रागरे.

----------------

वगळ्मांचे कान आता ऩाटीर काम वांगतो माकडे रागरे शोते. ऩंधया एक मभतनटाने ऩाटीर फोरामरा उबा यादशरा.

“तय भंडऱी... ऩंचांचा न्माम झाराम... दे ळभुखाच्मा ऩोयीनं दे ळभुखाराच नाम तय वभद्मा वभाजारा काऱं पावरं
शाम म्शनून ततरा अन तमा ऩोयारा... दोघांराफी दशथ आनून तमांचा न्माम केरा जाईर. तवंच दे ळभुखांनं फी आऩल्मा
ऩोयीलय मलस्स्थत वंवकाय केरे न्शाई म्शनून वभद्मा वभाजारा भान खारी घारामा रागरी. म्शनून तमारा फी रूऩे
५०,०००/- दं ड ऩंचामतीत बयाला रागन. ह्मो तमाने मेतमा आठ ददवात बयामा ऩामजेर. नामतय तमाच्मा कुटुंफारा तमे
जलय दं ड बयत नाई तलय जातबामेय क्मेरे जाईर. तमा ऩोयीरा अन ऩोयारा दशथ आनामची जफाफदायी फी दे ळभुखाची
आवन. जय चाय ददवात तमाने तमांना आनरे न्शाई तय तमेरा अन तमेच्मा कुटुंफारा जलय तमे ऩोयं दशथ आनरे जात
नाईत तलय जातबामेय क्मेरे जाईर. तमा ऩोयास्नी आनन्मावाठी जय दे ळभुखारा गयज अवर तय वभद्मा वभाजानं
भदत कयाली. आता पूडची ऩंचामत कधी फवर ते वभद्मांना नंतय वांगन्मात मेईर...” इतके फोरून ऩाटरानं ऩंचामत
आटोऩती घेतरी.

दे ळभुख जेव्शा घयी आरे तमालेऱेव तमांची भानमवक स्स्थती काशीशी फोरण्माची नव्शतीच. प्रसाच्मा आईने नलऱ्माच्मा
चेशऱ्मालरूनच काम ते ओऱखरे आणण आऩरा भोचाय आऩल्मा भुराकडे लऱलरा.

“काये ... काम झारं?”

“काम शोणाये ? आऩल्मारा ऩंचामतीत ५०,०००/- दं ड बयाला रागनाये ... मेतमा ८ ददलवात... नाशीतय भंग आऩण
जातबामेय. अन तुज्मा तमा ऩोयीरा अन तमा शयाभखोयारा चाय ददलवात आणामरा वांधगतरंम. आणण नाशी आणरं
तय ऩयत तेच... जातबामेय...” वधचन तालतालान फोरत शोता. खयं तय इतक्मा रोकांवभोय झारेरा अऩभान तमारा
ऩचनी ऩडत नव्शता.

“आता जय ताई अवती ना... ळप्ऩथ वांगतो... जील घेतरा अवता भी ततचा...” वधचन आऩल्मा आईकडे ऩशात
म्शणारा.

“अये ऩण...”
“भरा काम ऐकामचं नाशी आई... ताईनं जे केरंम ते रई लाईट केरंम. वध्मा भरा पक्त भाझा आणण फाफांचा
झारेरा अऩभान ददवून ऱ्शामराम. फव... आता काई फोरू नको...” तो अवे फोरत अवताना तमाची रशान फदशण
फाशे य आरी. तमाने एक जऱजऱीत नजय ततच्मालय टाकरी.

“तज
ु े काशी फाशे य अवरे धंदे नाशीमेत ना? अवरे तय तझ
ु ा वद्ध
ु ा जील घ्मामरा भी भाघऩढ
ु ऩाशणाय नाशी... आधीच
वांगून ठे लतो.” तमाच्मा रशान फदशणीरा उद्देळन
ू तो म्शणारा. खयं तय इतय लेऱेव ततने तमारा उततय ददरेशी अवते
ऩण आजचा तमाचा एकूणच याग ऩाशता ती काशीच फोरू ळकरी नाशी. ऩण ततच्मा डोळ्मात आरेरे ऩाणी ततच्मा
आईच्मा नजये तून बफरकुर वुटरे नाशी.

“अशो.. भी काम म्शन्ते... काशीतयी फोरा ना... काम झारं ततथं?” प्रसाच्मा आईने दे ळभुखांना शरलत वलचायरे.

“काई नाई गं... वभद वंऩरं... आताऩोतूयची वभदी इज्जत ऩोयीनं ऩामदऱी तुडीलरी. अन आता जय ती ऩोयगी
वाऩडरी नाई तय आऩल्मा ह्मा ऩोयीरा अन आऩल्मारा वभद्माचा त्राव व्शणाय. अन जय ती शातात गालरी मा
रोकांच्मा तय ततरा ह्मे याषव काम कयतीर माचा नेभ नाम. आता इकडं आड अन ततकडं दशय अळी गत झारीम
फघ आऩरी.” अगदी शताळ शोत दे ळभुख फोररे. शे ऐकून तय प्रसाच्मा आईचा वुद्धा फांध पुटरा. ळेलटी म्शणतात
ना... आणीफाणीच्मा स्स्थतीत ऩुरुऴाऩेषा स्त्री जास्त कणखय ठयते तमाप्रभाणे ततने आऩरे अश्रू आलयरे .

“चरा... आधी दोन घाव खालून घ्मा... जा गं आधी जेलनाचं फघ.” दे ळभुखरा जागेलरून उठलत आणण आऩल्मा
भुरीरा स्लमंऩाकघयात ऩाठलत ती म्शणारी.

“नाई... भरा बक
ू नाई... वभदी भेरी... आता कवरं जेलन अन कवरं काम...” दे ळभख
ु च्मा प्रतमेक लाक्मात वगऱं
वंऩल्माची बालना ऩुयेऩूय ददवत शोती.

“आलं अवं शातऩाम गाऱून कवं चारंर? आधी खालून घ्मा. भंग इचाय करू फाकी... चरा आधी... उठा...” अगदी
अतनच्छे नेच दे ळभख
ु उठरे.

“वधचन... आधी जेलून घे ये फाफा...” प्रसाच्मा आईने वधचनरा आलाज ददरा. थोड्मा लेऱात वधचनशी आरा. अगदी
तणालाच्मा लातालयणातच वगळ्मांची जेलणं आटोऩरी. शातालय ऩाणी ऩडते न ऩडते तोच वधचनने कोनाड्मात ठे लरेरी
गाडीची ककल्री उचररी आणण तो यागायागातच फाशे य ऩडरा.

“ज्मोती... ताईरा पोन राल...” आऩल्मा ऩोयारा अवे यागायागात फाशे य जाताना ऩाशून प्रसाच्मा आईने ज्मोतीरा
म्शणजे प्रसाच्मा रशान फदशणीरा आसा केरी.

“अगं ततचा पोन यें ज भध्मे नाशीमे... भी कारऩावूनच प्रमतन कयते आशे ऩण यें ज जात नाशीमे...” ऩयत एकदा पोन
कयण्माचा ज्मोतीने प्रमतन केरा ऩण मालेऱेवशी ततरा तेच ऐकू आरे.

ददलवबयात वधचननं भादशती काढण्माचा फयाच प्रमतन केरा. ऩण कुठूनच तमारा कवरीच भादशती मभऱू ळकरी नाशी.
तो वंध्माकाऱी गालात मेत अवतानाच तमारा ऩाटराने गाठरे .
“ए ऩोया... वधचन...” ऩाटरानं आलाज ददरा. अगदी नाखळ
ु ीनच वधचन थांफरा.

“शां... कामे?” वधचनच्मा आलाजात ऩाटराच्मा वंदबायतीर नायाजी स्ऩष्टऩणे ददवत शोती.

“आयं ... भाजं उस्ल्ळक ऐकळीन का?” अगदी भानबालीऩणाने ऩाटराने प्रश्न केरा.

“शां... ऩाटीर... आता पक्त तभ

ु चंच तय ऐकामचं आशे ... फोरा... काम फोरामचं ते फोरा...”

“आयं ... तू काम ऩयका शाम व्शम? वभदे आऩरेच शामेत. ऩन आता तूच वांग... चुकीरा चूकचं म्शणामा ऩामजेर ना?
आऩल्मा वभाजाचा इचाय आऩन नाई तय कुनी कयामचा?” ऩाटीर अगदी गोडीत फोरत शोता आणण वधचन पक्त
ऐकून घेत शोता.

“शे ऩघ... तुज्मा फद्दर, दे ळभुखाफद्दर भरा रई लाईट लाटतं... म्मा अन दे ळभुख माच गालात ल्शानाचे भोठे झारो.
म्शंजी म्मा तय तुज्मा चुरतमावायखाचं.” वधचनचा चेशया अजूनशी तनवलयकाय ददवत शोता. शे तमाच्मा चेशऱ्मालरून
ऩाटराच्मा रषात आरं.

“अयययय... भाह्मा ध्मानातच नाम आरं फग... चर आदी लाड्मालय जाऊ. ततथं वभद फोरू. दशथ उगाच रोकांरे
पुकटचा तभाळा काभून दालामचा?” अवे म्शणत तमाने वधचनरा आऩल्मा लाड्मालय आणरे . लाड्मालय आधीच ३/४
जण ऩाटराची लाट ऩशात थांफरे शोते. थोड्माच लेऱात ततथे फाटल्मा आणल्मा गेल्मा, अजन
ू ४ टाऱके जभरे आणण
भग ऩद्धतळीयऩणे वधचनचे भाइंडलॉळ चारू झारे. आधीच भनात धुभवणाया याग, तमातून वकाऱी वगळ्मा गालावभोय
आणण वभाजावभोय झारेरा अऩभान माने तमाचे डोके फधीय झारे शोते. उयरी वुयरी कवय ऩाटराने ऩाजरेल्मा दारूने
बरून काढरी.

वधचन घयी आरा तो ऩूणय तयय शोऊनच. आल्मा आल्मा तो आऩल्मा रूभ भध्मे तनघून गेरा. खाणे आणण वऩणे तय
तमाचे ऩाटराच्मा लाड्मालय झारेच शोते. इकडे ऩाटराने वधचनची ऩाठ लऱताच इतय भंडऱींना आऩरा शे तू वांधगतरा.

“शे ऩशा... उद्मा तमा दे ळभख

ु च्मा ऩोयारा फरुफय घ्मा. तमा ऩोयीच्मा कारेजात जालन
ू तमा ऩोयीचा अन तमा ऩोयाचा
काम वुगाला रागतो का ते ऩशा अन शातात गालरे ये गालरे... दशथ आना तमाना... भंग म्मा फगतो काम कयामचं
ते... शां... ऩन तमा दे ळभुखाच्मा ऩोयादे खत तमाच्मा बैनीरा काम फोरामचं नाम.... वभजरं?” ऩाटराने वगळ्मांना
वांधगतरे आणण भग वगळ्मांना लाटी रालरे .

----------------------

वकाऱी वकाऱी प्रसारा ऩषांच्मा पडपडाटाने जाग आरी. ततने ककरककल्मा डोळ्मांनी ऩादशरे तें व्शा ळेकोटी जलऱऩाव
वलझरेरी शोती.

“प्रळांत...” ततने आऱवटरेल्मा स्लयात आलाज ददरा ऩण काशीशी उततय आरे नाशी. ऩयत एकदा ततने आलाज
ददल्मालयशी उततय मेत नाशी म्शटल्मालय ती धडऩडत उठरी. उठल्मा फयोफय ततने चशुफाजूरा एक नजय टाकरी. ततथे
ना प्रळांत शोता ना ते कुत्रे. इतकेच काम ऩण प्रळांतची वॎकवद्ध
ु ा ततरा कुठे ददवरी नाशी. आता भात्र ततच्मा भनात
चरबफचर चारू झारी. शा कुठे गेरा अवेर? काशी वलऩयीत तय घडरे नवेर ना? जय काशी अवे घडरे अवेर तय
आऩल्मारा इतकी गाढ झोऩ कळी रागरी? एक ना दोन... अनेक प्रश्न ततच्मा भनात गोऱा शोऊ रागरे . ळेलटी ततने
स्लत्च तमारा ळोधामरा जाण्माचा तनणयम घेतरा आणण अंथयरेरी चादय आऩल्मा वॎकभध्मे ठे लून आणण अंगालयीर
चादय आऩल्मा बोलती गुंधाऱून ती फाशे य ऩडरी.

ऩूलय ददळेरा वूमायचा रारगोऱा शऱू शऱू लय चढत शोता. फाशे यची फोचयी शला अंगारा झोंफत शोती. ऩषांचा ककरबफराट
चारू झारा शोता. ततने चशुफाजूरा एक नजय टाकरी. वगऱीकडे वाभवूभ ऩवयरेरी शोती. आता भात्र तीच्मा भनात
बीती दाटून मामरा रागरी आणण ततने भोठ्माने शाक ददरी...

“प्रळांत... प्रळांत...” शाक दे ताना तीच्मा डोळ्मात ऩाणी बरून आरे शोते. ऩण तेलढ्मात ततरा प्रळांतचा ददरेरा
प्रततवाद ऐकू आरा आणण ततच्मा जीलात जील आरा. काशी षणातच ततरा ऩाठीरा वॎक अडकलरेरा प्रळांत आणण
तमाच्मा फयोफय ते कुत्रे मेताना ददवरे. षणाचाशी वलरंफ न कयता ती धालत जालून तमारा बफरगरी. प्रळांतरा भात्र
काशीच वभजरे नाशी. ततचा जोयजोयात शोणाया श्लावोच्छलाव ती घाफयरी अवल्माचे वूधचत कयत शोता.

“ए... प्रसा... काम झारे? इतकी घाफयरीव का?” थोडा लेऱ जाऊ ददल्मालय ततरा आऩल्माऩावून थोडे दयू कयत
प्रळांतने वलचायरे.

“कुठे गेरा शोताव भरा वोडून?”

“अगं... इथेच तय शोतो... भी कवा जाईर तुरा एकटीरा वोडून कुठे ?”

“अये भी उठरे तय तू नाशी आणण तुझी वॎक वुद्धा नाशी... भग भनात नाशी नाशीते वलचाय आरे भाझ्मा...”

“अगं तुरा चांगरी झोऩ रागरी शोती म्शणून नाशी उठलरे आणण ऩयत भाकडे आरी तय वॎक घेलून ऩऱून जालू नमेत
म्शणून भी भाझी वॎक फयोफय घेतरी.”

“ऩण आता कुठे शी जामचे अवेर तय भरा घेतल्मामळलाम जामचे नाशी.” ततने काशीवा दभच बयरा.

“फयं फाई... चुकरं... आता नाशी भी कुठे एकटा जाणाय... ओके?” स्लत्चे कान ऩकडण्माचे नाटक कयत गारातल्मा
गारात शवत प्रळांत म्शणारा.

“प्रळांत... अजून ककती ददलव आऩल्मारा अवे कपयाले रागणाय आशे ?” ततने तमारा ऩयत नेशभीचाच प्रश्न वलचायरा.

“अगं आज भी दऩ
ु ायी तनतमारा पोन करून वलचायतो. तो आऩरी तमाच्मा ळेतातल्मा घयी वोम कयणाय आशे . वध्मा
दोन ददलव तमांची ळेतीची काभे चारू शोती म्शणून आऩल्मारा इकडे माले रागरे नाशीतय ततकडेच जाणाय शोतो
आऩण. आज जय तमांचे काभ वंऩरे अवेर तय आजच ततकडे जाऊ. चारेर ना?” प्रळांतने वभजालणीच्मा वुयात
उततय ददरे.
“ठीक आशे ... कारचा ददलव यादशरो तवा अजन
ू एक ददलव... ऩण तमाऩेषा जास्त याशणे नाशी झेऩणाय भरा...”
ततच्मा वुयात नायाजी ऩूणऩ
य णे ददवत शोती.

“शो गं फाई... आजच वगऱे वभजून जाईर... नको काऱजी करू तू.”

इकडे वधचन गालातीर काशी जणांना फयोफय घेलून प्रसाची काशी भादशती मभऱते का शे ऩाशण्मावाठी ऩयत ततच्मा
कॉरेजभध्मे आरा शोता. तमारा आज कॉरेजभध्मे नव्माने काशी गोष्टी वभजल्मा शोतमा. प्रसाचा तो मभत्र कोण,
ककती ददलवांऩावून तमांचे वुत जुऱरे आशे , तमाचे कोण कोण मभत्र मात वाभीर आशे त माचीशी भादशती तमारा
मभऱारी शोती आणण तमाभऱ
ु ेच तमाने प्रळांतरा भदत कयणाऱ्मा मभत्रारा, तनतीनरा गाठरे.

तनतीन बोलती १०/१२ जणांचा गयाडा ऩडरा. तवा तनतीन भनातून घाफयरा. ऩण तयीशी तमाने ते तोंडालय ददवू
द्मामचे नाशी शे ऩक्के ठयलरे.

“तूच काये तो? ज्माने भाझ्मा फदशणीरा ऩऱून जामरा भदत केरी? आणण कुठंम तो प्रळांत?” वधचनने तमारा प्रश्न
केरा. खयं तय वधचनचा चेशया आणण फोरणे मांचा एकभेकांळी नीटवा भेऱ रागत नव्शता. चेशऱ्मालय बमानक याग
आरेरा ददवत शोता ऩण प्रश्न वलचायताना भात्र तमाने खूऩच वौम्मऩणा धायण केरेरा शोता.

“कोण तुझी फदशण? कोण प्रळांत?” तनतीनने प्रततप्रश्न केरा.

“भामरा तमाच्मा... दशतं वगऱे वांगू ऱ्शामरे... मानं तमांना भदत केरी... अन शा म्शनतोम... कोन ती, अन कोन
प्रळांत...” वधचन फयोफय आरेल्मांऩैकी एकजण म्शणारा आणण वधचनचा चेशया अजूनच ताऩरा.

“ए xxx, इचायरेल्मा प्रश्नाचं उततय नीट द्मामचं... काभन

ू भाय खामचे काभं करून ऱ्शामरा?” दव
ु या एकजण
तनतीनरा उद्देळन
ू म्शणारा.

“शे ऩशा... तुझी फशीण कोण शे भरा कवं भादशत? भी तय तुरा वुद्धा आजच ऩाशतोम.” उवने आलवान आणून
तनतीनने उततय ददरे.

“शंग अस्वं... रै बायी... वच्मा... ह्मे फेणं काम तवं वभजामचं नाम...” एकजण जया ऩुढे मेत तनतीनकडे यागाने
ऩशात म्शणारा ऩण तमांच्मातल्मा दव
ु ऱ्मा एकाने तमारा भागे खेचरे. तेलढ्मात तनतीनचा भोफाईर लाजरा.

“च्मामरा... ऩोयाकडं भोफैर फी शाम की... उचर ये फेण्मा... आभारा फी कऱू दे ... कुनारा तुजी आठलन आरे ते...”
आणखी एकजण तनतीनच्मा जलऱ जात म्शणारा. तनतीनने णखश्मातून भोफाईर काढामचा आलकाळ वधचननं तो
रगेच दशवकालन
ू घेतरा. तमाच्मा स्क्रीनलय नजय टाकरी. तमालय प्रळांतचे नांल ददवत शोते. तमाने रगेच वगळ्मांना
गप्ऩ फवण्माचा इळाया केरा आणण पोन रयवीव्श केरा.

“शे ल्रो... तनतमा...” ऩरीकडून आलाज आरा.

“भी तमाचा मभत्र फोरतोम... तनतमा आताच फाशे य गेराम. पोन इथंच वलवरून... काशी वांगामचंम का तमारा?”
वधचनने स्जतके शोईर तततक्मा वौम्म आलाजात वांधगतरे .

“नाशी... भी नंतय कये र तमारा पोन...” प्रळांतने उततय ददरे.

“ठीके... ऩण कुनाचा पोन आरा शोता म्शनून वांगू?”

“प्रळांतचा पोन शोता इतके वांधगतरे तयी चारेर.” प्रळांतने फाकी काशी वांधगतरे नाशी.

“प्रळांत? फयं फयं ... वांगतो तमारा आता...” इतके फोरून वधचनने पोन कट केरा आणण आऩरा भोचाय तनतीनकडे
लऱलरा.

“आता फोर ये ... xxxx लऱखत न्शलता ना तमारा... भंग तमाचा पोन कवा आरा तुरा?” अगदी ळांतऩणे वधचनने
तनतीनरा वलचायरे आणण तो काशी उततय दे णाय तमाच्मा आतच तमाच्मा कानाखारी खणखणीत आलाज काढरा.
तनतीनच्मा डोळ्माऩढ
ु े अषयळ् काजले चभकरे. एकतय शा पटका तमारा ऩण
ू य अनऩेक्षषत शोता. चाय ते ऩाच
मभतनटातच तमारा गार वुजून आरा. तमारा ज्मालेऱेव काम घडरे शे वभजरे तोऩमांत वधचन ऩयत काशी झारेच
नाशी मा अवलबायलात उबा यादशरेरा शोता. तनतीनने आजूफाजूरा ऩादशरे तोऩमांत तमाच्मा बोलती शऱूशऱू गदी जभू
रागरी शोती. आता इतक्मा गदीतून लाट काढून ऩऱून जाणे वुद्धा तमारा ळक्म शोऊ ळकणाय नव्शते.

“चर... आता तूच आभारा तमांच्माकडं घीलून जामचमं... अन ध्मानात ठे ल... जय जास्त शुळायी केरी तय तू काम
स्जतता ऱ्शानाय नाशीव...” तनतीनची गचांडी ऩकडून वधचनने तमारा दभ ददरा.

“चरा ये ... फवा गाडीत... आऩल्मारा गाईड मभऱाराम... आता फयोफय तमांच्मा इथं जालन
ू ऩोचू आऩन...” इतय ऩोयांना
गाडीत फवण्माचा इळाया कयत आणण तनतीनरा गाडीत कोंफरे .

--------------------

“काये ... अजून कवा आरा नाशी तुझ्मा मभत्राचा पोन?” प्रसाने प्रळांतरा वलचायरे.

“अगं वलवयरा अवेर फशुतेक. थांफ ऩयत तमारा पोन करून ऩाशतो.” अवे म्शणत प्रळांतने ऩयत एकदा तनतीनरा
पोन रालरा. मालेऱेव भात्र तमाचा पोन यें जभध्मे नव्शता. आता भात्र तमारा वुद्धा जया काऱजी लाटू रागरी. तो
तनतीनच्मा वगळ्मा मभत्रांना ओऱखत शोता ऩण मालेऱेव तनतीनचा पोन ज्माने उचररा शोता तो आलाज भात्र
तमाच्मा ओऱखीचा नव्शता. तमाचे भन थोडे वाळंक झारे.

“काये ... रागत नाशीमे का पोन?” प्रसाने काऱजीने वलचायरे.

“नाशी गं... तमाचा पोन यें जभध्मे नाशीमे. अवो... तू नको काऱजी करूव... थोड्मा लेऱाने ऩयत कये र पोन.” अवे
फोरत अवताना तमाने फाशे य नजय टाकरी. दयू लय काशी रोकांचा वभूश तमांना मेताना ददवरा.
“प्रसा... कुणीतयी गड ऩाशामरा मेत आशे त फशुतेक.” तो प्रसारा म्शणारा. जवजवे रोकांचा वभश
ू जलऱ आरा तवा
तमारा तमांच्मा फयोफय तमाचा मभत्र तनतीन मेत अवरेरा ददवरा. आधी तमारा तनतीन कुणा मभत्रांना घेलून तमांच्मा
भदतीरा आरा आशे अवे लाटरे. ऩण जेव्शा तमांच्मात प्रसाचा बाऊ वुद्धा तमारा ददवरा तेव्शा तमाच्मा रषात वगऱा
प्रकाय आरा. आता भात्र तमाची ऩाचालय धायण फवरी.

“प्रसा... आऩण ऩकडरे गेरो. तुझा बाऊ मेतोम भुरांना घेलून... आता वांगता मेत नाशी काम शोईर ते...” तमाने
घाफयतच प्रसारा वांधगतरे. ज्मा बालारा ऩाशताच प्रसारा आनंद व्शामचा आज तमारा ऩाशूनच ती कधी नव्शे इतकी
घाफयरी शोती. फये ते इतक्मा जलऱ आरे शोते कक तमांना कुठे ऩऱून जाणे दे खीर ळक्म शोणाय नव्शते.

काशी लेऱातच प्रसा आणण प्रळांतच्मा वभोय प्रसाचा बाऊ उबा शोता.

“ताई... आज तुरा ताई म्शनामची वुद्धा राज लाटून ऱ्शामरी भरा. जे तू केरंम ना, तमाने आऩल्मा घयादायारा भान
खारी घारण्माची ऩाऱी आरीमे.” वधचनने वरु
ु लात केरी.

“का? भी काशीच चुकीचं केरं नाशीमे... भाझं प्रळांतलय प्रेभ आशे . आम्शी रग्न कयणाय आशोत. भी माफद्दर आधी
फाफांना आणण आईरा वांधगतरे शोते. ऩण तमांनी नकाय ददरा. का तय शा आऩल्मा जातीचा नाशी म्शणून. ऩण भी
नाशी भानत जातऩात.” खयं तय इतकं फोरण्माची आऩल्मात दशंभत कळी आरी शे च भऱ
ु ी ततरा वभजरे नाशी.

“ए... गऩ... तुजी पारतू फडफड ऐकामची नाईमे भरा... आधी घयी चर अन आई फाफांना वांग काम वांगामचं ते.”
चेशऱ्मालय ऩवयरेरा याग काशीवा तनमंत्रणात आणत वधचन ततच्मा फाजूरा वयकरा. तो आऩल्मा फाजूरा मेतोम शे
ऩाशताच ती प्रळांतच्मा भागे झारी.

“ए... भागे वयक... ती भाझ्मा फयोफय आरेरी आशे . वध्मा ततची जफाफदायी भाझ्मालय आशे .” ततरा एका शाताने भागे
कयत प्रळांत ऩुढे आरा. तमारा तवा ऩुढे आरेरा ऩाशून वधचन काशीवा थांफरा. तमाने एकदा भागे आऩल्मा फयोफय
आरेल्मा ऩोयांकडे ऩादशरे आणण ऩढ
ु े शोऊन एक वणवणीत पटका प्रळांतच्मा तोंडालय भायरा.

“भामरा माच्मा... वारा स्लत्चं यषन नाम करू ळकत अन चाररा भाझ्मा फदशनीची जफाफदायी घ्मामरा...” शवत
शवत वधचन म्शणारा आणण तमाच्मा शवण्मात इतय वगऱे वाभीर झारे . प्रळांतरा फवरेरा पटका इतका जफयदस्त
शोता की तमाच्मा नाकातन
ू एकदभ यक्त मेलू रागरे. तमारा जय लेऱीच प्रसाने ऩकडरे नवते तय तो खारीच ऩडरा
अवता.

“वधचन... तू जा इथन
ू ... भी नाशी मेणाय... आणण ऩयत तमाच्मा अंगारा शात रालळीर तय माद याख...” प्रळांतच्मा
नाकातन
ू आरेरे यक्त ऩाशून प्रसा बडकरी आणण ततने वधचनरा जोय रालन
ू ढकरण्माचा प्रमतन केरा.

“ताई... गुभान दोघंफी भाह्मा फयोफय चरा... नाशीतय भी वलवरून जाईन तू भाझी भोठी फदशन शामेव ते... एकदा का
तम्
ु शा दोघांना फाफांच्मा शलारी केरी की भग तमांचा प्रश्न तमांनी काम कयामचे ते.”

“नाशी मेणाय भी...”

“नाई मेणाय? ऩाशतो ना कळी नाई मेत ते... ए... ऩकडा ये मा शयाभखोयारा अन तड
ु ला...” वगऱे जणू कधी वधचन
आऩल्मारा वांगतो आशे माची लाटत ऩशात शोते. रगेच ततघे चौघे ऩुढे झारे आणण ते आता प्रळांतलय शात टाकणाय
तेलढ्मात तमांच्मातीर एकालय कुत्र्माने झेऩ घेतरी. शे कुत्रे कुठून आरे शे च आधी कुणारा वभजरे नाशी. कुत्र्माने
केरेरा शल्रा इतयांनाशी अनऩेक्षषत शोता तमाभुऱे फाकी जण जे ऩुढे वयवालरे शोते, एकदभ भागे झारे. प्रसारा
तमाशी ऩरयस्स्थतीत तमा कुत्र्माचे कौतुक लाटरे. आज शी दव
ु यी लेऱ शोती, मा कुत्र्माने खाल्रेल्मा अन्नारा जागून
आऩल्मा जीलाची ऩलाय न कयता तमांना भदत केरी शोती. ऩुढे झारेरा भुरगा कुत्र्माचे दात शातालय रागल्माने
आऩल्मा दव
ु ऱ्मा शातात जखभी झारेरा शात धरून फाजर
ू ा झारा. ते कुत्रेशी आता आऩरे दात दाखलत जोयजोयात
गुयगुयत शोते. पक्त काशी षण भध्मे गेरे आणण तमा रोकांऩैकी एकाने ततथे ऩडरेरा जयावा भोठा दगड उचरून
कुत्र्मारा भायरा. तो जोयाचा पटका फवल्माभुऱे कुत्रे क्माल कयत थोडे भागे वयरे आणण ऩुढच्माच षणी ज्माने
तमारा दगड भायरा शोता तमाच्मालय तमाने झेऩ घेतरी. शे शोते न शोते तोच वधचनने प्रसाचा शात धयरा आणण ततरा
ओढामरा वुरुलात केरी. प्रळांत दे खीर आता वयवालरा शोता. आता जे शोईर ते शोईर अवा वलचाय करून तमाने तमा
भुरांच्मा घोऱक्मात घुवून शातऩाम चारलामरा वुरुलात केरी. तमाचे ऩाशून तनतीनशी प्रळांतच्मा भदतीरा ऩुढे
वयवालरा. ऩण ककतीशी झारे तयी ८/१० जणांच्मा घोऱक्माऩढ
ु े दोघांचा दटकाल तो काम रागणाय? शऱूशऱू तमांचा
प्रततकाय कभी शोऊ रागरा.

“खफयदाय... कुणी जागचे शारार तय...” थोड्मा दयू लरून आलाज आरा. चाय शलरदाय आणण प्रळांतचे दोन मभत्र
मांच्मा वोफत वफ. इन्स्ऩेक्टय दयाडे शातात वऩस्तर
ु घेलन
ू उबे शोते.

“आमरा... ऩोरीव?” एकजण इतयांना थांफलत ओयडरा आणण रगेचच तमाने लाट पुटे र ततकडे ऩाऱामरा वुरुलात
केरी. प्रसाच्मा चेशऱ्मालय तय अगदी दे ल बेटल्माचा आनंद झारा. ततने वधचनच्मा शातातून आऩरा शात वोडलून
घेतरा आणण ऩोमरवांकडे धाल घेतरी.

“घाफरू नका ताई... आता तुम्शारा कुणीच काशीशी करू ळकत नाशी.” वफ. इन्स्ऩेक्टय दयाडे ऩुढे मेत म्शणारे.

“शलारदाय... ऩोयांना ताब्मात घ्मा...” दयाडेंनी शलारदायांना शुकुभ केरा. वधचनवश ३/४ जण पक्त शाती रागरे.
फाकीच्मांनी केव्शाच ततथून ऩोफाया केरा शोता.

“प्रसा... शे तू चांगरं केरं नाई... भी तुरा तवा वोडनाय नाशी. आजऩावून तू भरा भेरी. अन तुरा खयं भेरेरं ऩादशर
तेलाच भरा फयं लाटर.” वगऱी फाजू आऩल्मालय उरटरी शे ऩाशून वधचनचा जऱपऱाट झारा. तमाचे लाक्म वंऩते न
वंऩते तोच दयाडेंनी तमाच्मा एक वणवणीत कानाखारी खेचरी. एक जऱजऱीत नजय दयाडेंलय टाकत वधचन ऩुढे
झारा.

“xxx... ऩाशतोव काम अवा? चाय ददलव आता तुरा भाझाच ऩाशुणचाय घ्मामचाम... चर नीघ...” दयाडेंनी वधचनरा
तंफी ददरी.

“आता तुम्शी कुठे याशणाय आशात?” दयाडेंनी प्रळांतरा वलचायरे.

“आता मांची आम्शी आभच्मा ळेतालय वोम केरी आशे . आजच तमांना ततकडे घेलन
ू जातो आम्शी.” प्रळांतच्मा आधीच
तनतीनने उततय ददरे.

“ठीक आशे ... ऩण एक वांगतो... तुभचे रग्न झारे नवेर तय स्जतके रलकय ळक्म शोईर, रग्न करून घ्मा. म्शणजे
भग ऩढ
ु चे प्रॉब्रेभ तम्
ु शारा मेणाय नाशीत. आणण काशीशी गयज रागरी तय भरा वांगा...” इतके वांगन
ू तमांनी यजा
घेतरी.

“अये ऩण ऩोमरवांना तुम्शी कवे काम आणरे?” वगऱे ळांत झाल्मालय प्रळांतने वलचायरे .

“अये ... ज्मालेऱेव वगळ्मांनी तनतमारा गाठरे तमालेऱेव आम्शीऩण ततथेच शोतो. तमाच लेऱेव तनतमाने आम्शारा
इळाया केरा शोता. तनतमारा तमा ऩोयांनी गाडीत घातरे तवे आम्शी मोग्मारा पोन केरा. तमाने तमाच्मा बालारा
वांधगतरे. शा इन्स्ऩेक्टय मोग्माचा बाऊ आशे . तमाभुऱे तो रगेच आभच्मा फयोफय तनघारा आणण आम्शी इकडे आरो...
चरा... आम्शी फयोफय गाडी घेलन
ू आरो आशोत. आता तम्
ु शारा ततकडे वोडून यात्री ऩयत मामचे आशे .” प्रळांतच्मा
मभत्राने अगदी वगऱे काम कवे घडरे ते व्मलस्स्थत वांधगतरे .

“प्रळांत... आऩण आऩल्मा फयोफय ळेरूरा घ्मामचे का?” प्रसाने वलचायरे.

“ळेरू? कोण ळेरू?”

“अये ते कुत्रं नाशी का... तमाचं नालं भी ळेरू ठे लरं आशे . तमाने आऩल्मारा नेशभी भदत केरी आशे .” प्रसाने उततय
ददरे.

“ठीक आशे ऩण ते मेईर का?”

“ऩाशू की प्रमतन करून... आरे तय ठीकच ना?”

“ठीक आशे ... चरा आधी इथून तय तनघू...” अवे म्शणत प्रळांतने आऩरी वॎक ऩाठीरा रालरी. कुत्र्मारा फयोफय घेतरे
आणण ते ऩट्टागड उतरू रागरे.

-------------------------

वंध्माकाऱच्मा वुभायाव दे ळभुखांच्मा घयचा पोन खणाणरा. आऩल्मा भुरीचा पोन अवेर अवा अंदाज करून
दे ळभख
ु ांनी ततकाऱ पोन उचररा.

“शे ल्रो... दे ळभुखांचाच नंफय आशे ना शा?” ऩरीकडून आलाज आरा.

“शो... भी दे ळभुख फोरतोम.” दे ळभुखांनी उततय ददरे.

“भी वफ. इन्स्ऩेक्टय दयाडे फोरतोम, वयकायलाडा ऩोरीव स्टे ळनभधन

ू ...” दयाडेंनी आऩरी ओऱख करून ददरी. ऩोरीव
स्टे ळन भधून पोन म्शटल्मा फयोफय दे ळभुखांच्मा छातीत धस्व झारं. काम फोराले शे च तमांना वुचेना. फये आता
आऩल्मारा कोणती फातभी मभऱणाय शे शी वभजेना. ऩोरीव स्टे ळन भधन
ू ज्मा अथी पोन आरा तमा अथी फातभी
खधचतच चांगरी नवणाय माचा तमांनी अंदाज फांधरा, भन कठोय केरं ऩण मात काशीवा लेऱ गेरा शोता. ऩरीकडून
तेलढ्मा लेऱात ककभान ३/४ लेऱेव शे ल्रो... शे ल्रो ऐकू आरे शोते.

“शां... फोरा वामेफ...” स्लत्लय तनमंत्रण मभऱलत दे ळभख

ु उततयरे.

“आम्शी तुभच्मा भुरारा, वधचन दे ळभुख मारा ताब्मात घेतरे आशे . तुम्शी इथे स्टे ळनरा आरात तय फाकी गोष्टी
फोरू...” इतके फोरून पोन कट झारा. दे ळभुखांलय तय आता आबाऱच कोवऱरे. एकतय भुरगी न वांगता ऩऱून
गेरी. अथायत ऩऱून गेरी की ततरा कुणी ऩऱलरे शे शी नीटवे वभजरे नव्शते. तमात आता यागायागात फाशे य ऩडरेल्मा
ऩोयारा ऩोमरवांनी ताब्मात घेतरे . जी थोडीपाय उयरेरी शोती ती वुद्धा भुराने धुऱीव मभऱलरी. दे ळभुखांना तय आता
वगऱे घय आऩल्मा बोलती कपयते आशे अवा बाव शोऊ रागरा.

“अशो... कुनाचा शोता पोन?” आतल्मा खोरीतन

ू फाशे य मेत तमांच्मा ऩतनीने वलचायरे. दे ळभख
ु भात्र कोणतेच उततय
दे ण्माच्मा स्स्थतीत नव्शते.

“काम म्शनतेम भी? कुनाचा पोन शोता?” दे ळभुखांना शरलत ऩयत तमांनी प्रश्न केरा.

“ऩोमरवांचा...” अगदी आतल्मा आलाजात तमांनी उततय ददरे .

“ऩोमरवांचा? अये दे ला... काम म्शनत शोते?”

“तमांनी आऩल्मा वधचनरा ऩकडरंम... फाकी ततथं गेल्मालय वभजंर...” इतके फोरून तमांनी स्लत्रा वालयरे.

“दे ल काम ऩयीषा ऩाशू ऱ्शामरा काम म्शाईत... भी जालून मेतो...” अवे म्शणत तमांनी कऩडे कयामरा वुयलात केरी
आणण काशी लेऱातच ते घयाफाशे य ऩडरे.

ते जेव्शा ऩोरीव स्टे ळनरा शजय झारे तमालेऱेव वफ. इन्स्ऩेक्टय दयाडे ततथेच फवरेरे शोते. दे ळभुखांनी आऩरी
ओऱख करून ददरी.

“मा... फवा...” दयाडेंनी तमांना वभोय फवामरा वांधगतरे.

“वामेफ... कुठाम भाझा भुरगा? काम केरं तमानं?” दे ळभुखांनी डामये क्ट वलऴमाराच शात घातरा.

“शो.. शो... आधी ऩाणी प्मा...” दयाडेंनी ऩाण्माचा ग्राव दे ळभुखांवभोय धयरा. दे ळभुखांच्मा घळारा कोयड ऩडरेरी
अवल्माने तमांनीशी आधी ऩाणी वऩलून घवा ओरा केरा आणण भग अधधयतेने दयाडेंकडे ऩाशू रागरे .

“वॉयी तुम्शारा अवे फोरलाले रागरे ऩण काशी लेऱेव आम्शारा अळा गोष्टी कयाव्मा रागतात.” दयाडेंनी वुरुलात
केरी.
“तभ
ु च्मा भर
ु ारा आम्शी ऩट्टागडालय अटक केरी आशे . तभ
ु च्मा गालातीर अजन
ू शी काशी जणांना तमाच्मा फयोफयच
ताब्मात घेतरे आशे . वाभास्जक वरोखा बफघडलणे, धभकी दे णे, व्मस्क्तगत वुयक्षषतता धोक्मात आणणे अवा
तमाच्मालय आयोऩ आशे .” एकेक गोष्ट दयाडे अगदी तोरून भाऩून वांगत शोते.

“ऩट्टागड? कुठं शामे ह्मे दठकान आणण शा ततकडं काभन

ू गेल्ता?” एकतय ऩट्टागड शे नाल तमांनी माऩल
ू ी ऐकल्माचे
तमांना आठलत नव्शते.

“तुभच्मा भुरीरा म्शणजे प्रसारा फऱजफयीने आणण्मावाठी तुभचा भुरगा तुभच्मा गालातीर काशी जणांना घेलून गेरा
शोता. आणण तमाच लेऱेव आम्शी तमारा ताब्मात घेतरे .”

“प्रसा? ती वाऩडरी का? कुठे आशे ती? कळी आशे ? ती ठीक तय आशे ना? तो भुरगाशी ततच्मा फयोफय आशे का?”
प्रसाचे नांल ऐकताच दे ळभुखांनी प्रश्नांची वयफतती चारू केरी.

“शो... तुभची भुरगी ठीक आशे , अगदी व्मलस्स्थत. तो भुरगा आणण ती दोघेशी रग्न कयत आशे त. दोघेशी वसान
अवल्माभुऱे आम्शी तमात काशीच करू ळकत नाशी. भी जेव्शा तमा दोघांना बेटरो, तमालेऱेव तो भुरगा भरा खयं च
चांगरा लाटरा. अथायत आता ते ततथून दव
ु यीकडे जाणाय आशे त. ऩण कुठे ते भात्र भरा नीटवे वांधगतरे नाशी.” एका
दभात वगऱे वांगामचा दयाडेंनी प्रमतन केरा. आऩरी भर
ु गी वयु क्षषत आशे शे च भऱ
ु ी दे ळभख
ु ांना भोठा ददरावा दे णाये
शोते.

“वामेफ... भरा भाझ्मा ऩोयारा घयी नेता मेईर?” जयावे भन तळ्मालय आल्मालय दे ळभुखांनी प्रश्न केरा.

“खयं वांगामचं तय वध्माची तमाची भानमवकता ऩाशता चाय वशा ददलव तमारा इथेच याशू द्माले . जय तमारा आता
फाशे य वोडरे तय तो ऩयत तुभच्मा भुरीरा अऩाम कयण्माचा धोका आशे . काशी लेऱेव जवा लेऱ जातो तवा भाणवाचा
याग कभी शोऊ ळकतो.” दयाडेंनी अगदी स्ऩष्ट ळब्दात वांधगतरे. तो वकाऱी ज्मा यागात फाशे य ऩडरा शोता तमालरून
दे ळभख
ु ांनाशी तमात तथ्म लाटरे.

“ठीक आशे वामेफ... ऩण भी आता भुरारा बेटू ळकतो का?” तमांनी शताळऩणे वलचायरे.

“शो... मादल... मांना तमा ऩोयाकडे घेलून जा...” दयाडेंनी शलरदायारा पभायलरे.

वयकायलाडा ऩोरीव ठाण्मातीर कोठडीत एका कोऩऱ्मात वधचन डोक्मारा शात रालन
ू फवरेरा शोता. अळा प्रकाये
वधचनरा शलारातभध्मे फवरेरे ऩाशून दे ळभुखांच्मा डोळ्मात ऩाणी तयऱरे . गेल्मा दोन तीन ददलवात दे ळभुखांनी अळा
गोष्टी अनुबलल्मा शोतमा ज्मांचा तमांनी कधी स्लप्नात दे खीर वलचाय केरेरा नव्शता.

“वधचन...” शऱू आलाजात तमांनी वधचनरा शाक भायरी... तमांचा आलाज मेताषणी वधचनने लय ऩादशरे . आऩल्मा
लडडरांना ततथे ऩाशून तो रगेच दायाजलऱ आरा. ऩण तमारा काम फोराले शे च वुचेना.

“वधचन... अये काम केरेव शे ?”

“फाफा... अजन
ू तय काईच केरे नाई... आता कयणाय शामे. इथन
ू वट
ु ल्मा फयोफय...” वधचनच्मा चेशया ऩयत एकदा
यागाने रार झारा.

“आज तुभच्मा ऩोयीनं भरा इथं आनरं... आता भी ततरा दव

ु यीकडं ऩाठीलतो की नाई ते फगाच तुभी... कामभचीच...”
वधचनच्मा अंगाची राशी राशी शोत शोती. काम फोरालं शे च भऱ
ु ी दे ळभख
ु ांना वभजेना.

“अये ... तुजी फशीने ती... शे तय ध्मानात घे...” ळेलटी कवेतयी दे ळभुखांनी तमारा वभजालमाचा प्रमतन केरा.

“नाई... आता ती भरा भेरी... अवरी फशीन अवन्माऩेषा नवरेरी फयी...” तमाचा तो याग ऩाशून दे ळभुखांना वफ.
इन्स्ऩेक्टय दयाडेंचे ळब्द आठलरे.

“ऩोरीव म्शनतात... ३/४ ददलव तुरा इथंच याशालं रागन...” तमांनी वलऴम फदरण्माचा प्रमतन केरा.

“याशीन ना... ३/४ ददलव काम... तीन चाय लऴय याशीन इथं. ऩन जला फाशे य मीन तला भी शाम नी ती ऩोयगी शाम...
आता तभ
ु ी जा घयी... आनी आता भीच मीन घयी... तभ
ु ी इकडं नका मेलू... जा...” वधचनने दे ळभख
ु ांना जामरा
वांधगतरे आणण स्लत् फाकी काशी न फोरता आऩल्मा जागेलय जालून फवरा. ळेलटी खारी भान घारून दे ळभुख
लऱरे. ते फाशे य ऩडरे तोच तमांना दयाडे बेटरे .

“बेटरे का भर
ु ारा?” तमांनी दे ळभख
ु ांना प्रश्न केरा.

“शो... बेटरो...” अगदी त्रोटक उततय दे त दे ळभुख इतय काशी न फोरता ऩुढे तनघारे. तमांच्मा जाणाऱ्मा आकृतीकडे
एकलाय दयाडेंनी ऩादशरे. एका शताळ फाऩाची शी अलस्था ऩाशून दयाडेंचे भनशी शे रालरे.

घयी आल्मा आल्मा प्रसाच्मा आईने तमांना अधधयतेने वलचायरे . एकीकडे ततची नजय आऩल्मा भुराराशी ळोधत शोती.

“काम शो... काम झारं... वधचनरा आनरं नाई का?”

“नाई... ऩोरीव म्शनतात, अजून ४/५ ददलव ठे लनाय तमारा ततथं...” दे ळभुखांनी कऩडे फदरत उततय ददरे.

“का? काम केरम तमानं?” ततने अधधयतेने वलचायरे आणण दे ळभुखांनी एकेक कयत वगळ्मा गोष्टी ततरा वांधगतल्मा.
अगदी काशीशी शातचे याखून न ठे लता. आऩरी ऩोयगी वकुळर आशे माचा तमा भाउरीरा आनंद झारा ऩण आऩराच
भुरगा ततच्मा जीलालय उठरा आशे शे वभजताच ततच्मा जीलाचे ऩाणी झारे.

“ऩोयं जला ल्शान शोती... चांगरं शोतं नाई?” ळन्

ू मात ऩाशत दे ळभुख म्शणारे.

“आता ते भोठे झारे. तमांना वभजू रागरं. काई गोष्टी ज्मा तुरा आनी भराऩन वभजल्मा न्शाई तमा गोष्टीफी
तमांना वभजू रागल्मा. ऩोयीरा ततचं आमुष्म भशतलाचं. ऩोयारा तमाची प्रततष्टा भशतलाची. आऩल्मारा काम कऱतं
मातरं? तुरा वांगतो... आज भी ज्मारा बेटरो... तो आऩरा ऩोयगा नाई. ज्मारा तू जन्भ ददराव आनी ज्मारा भी
अंगाखांद्मालय खेऱलरा तो तय कधी अवा न्शलता. जी ऩोयगी उचरत नवताना ऩन तमारा कड्मालय घेलून
दशंडामची... ततच्माच जीलालय शा आज उठरा? आज भरा अवं लाटतंम... आऩल्मारा ऩोयगं नवतं झारं तय फयं झारं
अवतं...” अगदी शताळऩणे दे ळभुख म्शणारे आणण तमांच्मा फामकोच्मा डोळ्मातून ऩाणी लाशू रागरे .

--------------------

वंध्माकाऱी वाडेवातच्मा वुभायाव वलयजण ऩुणतांब्मारा ऩोशोचरे. ऩुणतांफा शे गांल तवे अगदीच रशान. तमातून ततथे
दशा दशा तावाचे वलजेचे रोडळेडडंग, तमाभुऱे ते तनतीनच्मा घयी ऩोशोचरे तेव्शा तनतीनच्मा घयचे वगऱे जण फाशे यच
अंगणात तनलांत फवरे शोते. तवे तनतीनने आधीच ते मेणाय अवल्माचे कऱलरे शोते. प्रसा गाडीतून उतयल्मा फयोफय
तनतीनची रशान फदशण ऩढ
ु े आरी आणण ततने प्रसाचे स्लागत केरे. प्रसाचा ऩाम घयात ऩडतो न ऩडतो तोच राईट
आरी.

“रस्क्ष्भच्मा ऩालरानं आरी गं फाई...” तनतीनची आई म्शणारी. तमांच्मा मा एका लाक्मानेच प्रसारा अगदी आऩल्मा
घयी आल्मावायखे लाटरे. नलीन रोकं कवे अवतीर? आऩण घरून ऩऱून आरो आशोत शे वभजल्मालय आऩल्माळी
कवे लागतीर शाच पक्त वलचाय मेताना ततच्मा भनात चारू शोता. ऩण तमा वगळ्मा ळंका तनतीनच्मा आईच्मा
लाक्माने पोर ठयल्मा शोतमा.

“मे ऩोयाशो... आधी शातऩाम धन

ु घ्मा...” तनतीनच्मा आजोफांनी आदे ळच ददरा.

थोड्माच लेऱात जेलण उयकून तनतीन आणण प्रळांतचे दोघे मभत्र रगोरग घयी तनघारे . वगऱी आलयावालय झाल्मालय
तनतीनच्मा आजोफांनी तनतीन, प्रळांत आणण प्रसारा फोरालून घेतरे. घयातीर इतय वगऱे वुद्धा ततथे जभा झारे शोते.

“काये ऩोया... मा ऩोयीरा आनरंम तू, ऩन कामभ वाथ दे नाये व का ततरा?” तमांनी प्रळांतरा प्रश्न वलचायरा.

“शो आजोफा...”

“ऩघ शं... आधी वभदं ग्लाड लाटतं अन नंतय बान्न व्शमरा राग्तेत.”

“नाशी आजोफा... भी कामभ ततच्मा फयोफयच याशीर.”

“काम गं ऩोयी... माच्माळी रगीन कयामचं म्शनू ऱ्शामरीव... ऩन ह्मे वोऩं न्शाई... म्शाईत शाम न्शलं?” तमांनी प्रसारा
प्रश्न केरा.

“शो... भादशती आशे भरा...” प्रसाने उततय ददरे.

“अन ह्मो तनतमा वांगत व्शता... तुभी एका जातीचे न्शाईत म्शनून... खयं म का?”

“शो... आजोफा...” प्रळांतने उततय ददरे.

“भंग मेक ध्मानात दठला... दोघांनाफी वभजत

ु ीनं घ्मालं रागन. वभजत
ु ीनं घेतरं तय वभदं मलस्स्थत व्शतंम...”
“याभबाऊ... उद्माच फाऩू बटजीरा वांगन
ू माचं रगीन वंकयाऩड
ू ं रालन
ू दे ऊ... काम?” आऩल्मा भर
ु ारा तमांनी आऩरा
तनणयम वांधगतरा वुद्धा.

दव
ु ऱ्मा ददलळी दऩ
ु ायीच तमांचे रग्न ळंकयाच्मा भंददयात तनतीनच्मा घयच्मांनी रालून ददरे . दशंद ू धभायप्रभाणे भुरीचे
कन्मादान तनतीनच्मा लडडरांनी केरे . दशंद ू ऩद्धतीने आधीच रग्न रालल्माभऱ
ु े आता तमांना वललाश नोंदणी कयणे खऩ
ू
वोऩे झारे शोते.

“ऩोयी... तुज्मा आईफाऩारा पोन करून रगीन केल्माचं वांग. अन जाव काम फोरामा रागरे तय म्मा फोरन
तमांच्माळी.... अन ऩोया... तू फी तज्
ु मा घयच्मांना वांगन
ू दे ... काम?” रग्न झाल्मालय तनतीनच्मा आजोफांनी दोघांनाशी
आऩाऩल्मा घयी कऱलामरा वांधगतरे . तमाप्रभाणे प्रसाने आऩल्मा घयी पोन केरा. पोन ततच्मा लडडरांनी उचररा.

“शे ल्रो... फाफा...” फोरताना ततचा आलाज जया काऩया झारा.

“प्रसा!... शामेव कुठे ? ठीक शामेव ना?” ततच्मा लडडरांनी काशीळा काऱजी मभधश्रत आनंदाने वलचायरे .

“शो... फाफा... भी ठीक आशे . आज आम्शी रग्न केरंम.” प्रसाने काशीवे घाफयत घाफयत वांधगतरे. मालय काम फोराले
शे च ततच्मा लडडरांना वभजेना.

“फाफा... काशीतयी फोरा ना... भरा भादशती आशे तम्

ु शारा भी दख
ु ालरंम... ऩण फाफा...” प्रसा भध्मेच फोरामचे थांफरी.

“प्रसा... काम फोरू भी? आता फोरून काम उऩमोग शामे का?” काशीळा नायाजीच्मा स्लयात दे ळभुख फोररे.

“फाफा... रलकयच आम्शी तुभचा आळीलायद घ्मामरा मेऊ.” प्रसा शे फोररी भात्र आणण दे ळभुखांच्मा अंगालय वयवरून
काटा आरा. तमारा रगेचच ऩाटराच्मा लाड्मालय बयरेरी जात ऩंचामत आठलरी, वधचनचा वंताऩरेरा चेशया
आठलरा, वफ. इन्स्ऩेक्टय दयाडेंचे फोर आठलरे आणण तमांचे ळयीय थयथय काऩू रागरे.

“नाई... नाई प्रसा... इकडं मेलू नको... स्जतकं व्शईर तततकं रांफ जा इथनं...” तमांनी घाईघाईने वांधगतरे.

“फाफा???”

“ऩोयी... तुज्मालय आभचा याग नाई. ऩन इकडं तुभी आरे तय ते रोकं काम कयतीन वांगता मेत नाई. स्जथं तुजा
बाऊ तुज्मा जीलाचा दश्ु भन फनराम ततथं फाकीच्मांचं काम? अन ऩयत पोन ऩन करू नको रलकय... आनी काऱजी
घे...” तमांनी घाफयत घाफयत वांधगतरे आणण पोन कट केरा. प्रसारा तमांच्मा आलाजात बयरेरी बीती अगदी स्ऩष्ट
जाणलत शोती.

पोन झाल्मानंतय प्रसाभध्मे झारेरा फदर तनतीनच्मा आजोफांच्मा रषात आल्मालाचन

ू यादशरा नाशी.

“काम गं ऩोयी? काम झारं?” तमांनी प्रसारा वलचायरं आणण प्रसाच्मा डोळ्मात टचकन ऩाणी आरं. पोनलय झारेरं
वगऱं वंबाऴण ततने आजोफांच्मा कानालय घातरं.
“ऩोयी... भरा लाटरंच... वालय वोतारा... शी तय वयु लाते... आता तभ
ु ारा दोघांनाफी शे अळे प्राब्रेभ रैच मेतीन. ऩन
घाफयामचं नाई. आनी काई ददव तुभी आऩल्मा लस्तीलय जाऊन ऱ्शाला. तततं कुनीच नामी मेनाय. मेकदा थोडं ळांत
झारं का भंग जा घयी... चर डोऱं ऩूव...” प्रसारा धीय दे त आजोफा म्शणारे.

प्रसाने डोऱे ऩव
ु रे ऩण शी तय पक्त वरु
ु लात शोती... मेणाऱ्मा लादऱाची चाशूर भात्र...

---------------------

दव
ु ऱ्मा ददलळी आजोफा ऩोयांना घेलून लस्तीलय गेरे. तनतीनचे ळेतातरे घय ऩुणतांफा गालाऩावून ४/५ ककरोभीटय
अंतयालय अवाले, ऩण खयाफ यस्ता आणण तनजयन बाग माभुऱे ते प्रसारा आशे तमाऩेषा जास्त रांफ लाटरे.

तनतीनचे ळेतातरे घय तवे खूऩ भोठे नव्शते. वाधायणऩणे दोन खोल्मा. घयाच्मा एका मबंतीरा रागून एक उवाच्मा
धचऩाडाने ळाकायरेरी दाय नवरेरी खोरी शोती. फशुतेक आधी तो गोठा अवाला. घयावभोय ळेणाने वयालरेरे अंगण
शोते आणण तमाच्मा वभोय एक छोटे वे भशादे लाचे भंददय. भंददयाच्मा ळेजायी कठडा आणण भोठा ऩयीघ अवरेरी वलशीय
शोती. वलदशयीऩावून अगदीच थोड्मा अंतयालय ऩाच आंब्माची झाडे एका ओऱीत रालरेरी शोती. ततथूनच ऩुढे काशी
अंतयालरून ळेत चारू शोत शोते. दोन ददलवांऩूलीच ऊव तोडणी झारी अवल्माभुऱे ळेतात वगऱीकडे लाऱरेरे ऩाचट
ऩडरेरे शोते. ततथन
ू ऩढ
ु े अगदी दयू दयू ऩमांत इतय कोणतीच घये नव्शती. तो वगऱा तनजयन बाग ऩाशून प्रसारा
गडालयीर लास्तव्माची आठलण झारी. प्रसाच्मा चेशऱ्मालयीर बाल तनतीनच्मा रषात आरे .

“काम प्रसा? ठीक आशे का घय... गयीफाचे?” तनतीनने शवत शवत प्रसारा वलचायरे .

“ठीक आशे का? भशार आशे . दोन ददलव आम्शी कवे यादशरो तमा दठकाणी शे आभचे आम्शारा भादशत. ततथे तय न
नीट झोऩामरा जागा ना जेलामरा काशी. तमाच्माळी तुरना केरी तय शा याजलाडा आशे .” प्रसाने शवत उततय ददरे .
ऩण एकंदयीतच इतक्मा तनजयन प्रदे ळाची ततरा बीती लाटत शोती.

“आजोफा... एक प्रश्न वलचारू?” ळेलटी न याशलून ततने तनतीनच्मा आजोफांना वलचायरे.

“इचाय की ऩोयी... मेक काम धा प्रश्न इचाय...”

“इथे तय दयू दयू ऩमांत कुणी नाशी... भग चोयांची बीती नाशी का इथे?” ततने वलचायरे. ततच्मा प्रश्नाभागीर योख भात्र
तमांच्मा रषात आल्मालाचन
ू यादशरा नाशी.

“ऩोयी... अगं मा जगाभंदी वभद्मांनाचं अडचनीचा वाभना कयामा राग्तो. तमेच तय जीलन शाम. आता तू चोयांचं
इचायतेव तय आभी चोयांना न्शाई तनवगायरा जास्त भ्मेतो. चोय आऩल्मारा कामतयी दठलतो तयी भागं... ऩन तनवगय
मेकदा का कोऩरा... काम फी ठीलत नाई.” अगदी वलऴण्णतेने आजोफा फोरन
ू गेरे ऩण रगेचच तमांना आऩण जया
जास्तच फोरून गेरो अवे लाटरे. एकतय बीतीभुऱे ऩोयीनं आऩल्मारा प्रश्न वलचायरा आणण आऩण लेगऱेच फोरून
फवरो माचे तमांना कुठे तयी बान आरे.
“नाई गं फाई... दशतं चोय मेत न्शाईत. एकतय तमांना दशतं कामफी मभऱत नाई अन ळेतात वऩकं नस्तीन तय तमांना
रऩामा जागा फी न्शाई. कळारा मेतीर ते भयामरा? घाफरू नगंव... कोनफी मेनाय नाई दशतं...” आजोफांनी ततरा धीय
दे ण्माचा प्रमतन केरा.

काशी लेऱाने प्रसा आणण प्रळांतरा लस्तीलय ठे लन

ू तनतीन आणण तमाचे आजोफा घयी तनघन
ू आरे .

“प्रळांत... दोन ददलव ककती छान लाटत शोतं नाशी? खूऩ भाणवं शोते आजूफाजूरा. आणण आता... ऩयत तेच
एकटे ऩण...” प्रसाने वुरुलात केरी.

“शो... खयं म...”

“आऩल्मा फयोफय ळेरूनं मामरा शलं शोतं नाशी? दोन ददलवात ककती जील रालरा शोता तमानं आऩल्मारा.”

“शो... ऩण ळेलटी ते गालठी कुत्रं. ते आऩल्मा फयोफय मेणं तवशी ळक्मच नव्शतं.” तमाने उततय ददरं.

“अये ऩण का?” ततने गोंधऱून वलचायरं.

“अगं भाणूव काम ककं ला कुत्रं काम... फाशे यच्मा कुणारा ते आऩल्मात वशजावशजी वाभीर करून घेत नाशीत.” प्रसारा
तमाच्मा फोरण्मातीर खोच रगेचच वभजून आरी.

“प्रळांत... अये ऩण दोन ददलवांच्मा वशलावात ते कुत्रं आऩल्मारा इतकं जलऱचं लाटू रागरं आणण ज्मारा भी
अंगाखांद्मालय खेऱलरं तो भाझा ऩाठचा बाऊ आऩल्मा जीलालय उठराम... खयं च का आऩण इतकं बमंकय कृतम
केरंम? आऩल्मारा आऩल्मा भनाचा वलचाय कयण्माचा काशीच अधधकाय नाशी का? ळेलटी कामभ स्लरूऩी आऩल्माराच
एकत्र याशामचं आशे भग तमात आऩरी आलड नको का वलचायात घ्मामरा?” प्रसा एकाभागून एक प्रश्न तमारा
वलचायत शोती. तमारा म्शणण्माऩेषा ते वगऱे प्रश्न ती स्लत्च्मा भनाराच वलचायत शोती अवे म्शटल्माव लालगे ठरू
नमे.

“प्रसा... जास्त वलचाय नको करूव... इतय प्राण्मांभध्मे न आढऱणाया एक गुण भाणवात खूऩ भोठ्मा प्रभाणालय आशे
आणण तमाभुऱेच शे वगऱे प्रश्न उऩस्स्थत शोतात.” तमाने ततरा ळांत कयण्माचा प्रमतन केरा.

“कोणता गुण?” गोंधऱून ततने वलचायरे...

“अमबभान... शा एक गण
ु अवा आशे की जोऩमांत तो एका ठयावलक भमायदेत अवतो तो भाणवारा भोठे कयतो, ऩण
जवजवा तो लाढत जातो तवतवा भाणूव छोटा शोत जातो.” प्रळांतने वांधगतरे.

“फये अमबभान मळयल्मालय भाणवाचे इतय वगऱे गण

ु शऱूशऱू भागे ऩडू रागतात. तमालेऱेव भग तमारा स्तत
ु ी कयणाये
मभत्र आणण खये फोरणाये ळत्रू लाटू रागतात. इतकेच काम ऩण तमाचे आई, लडीर, बाऊ, फदशण शे यक्ताचे नाते वद्ध
ु ा
पोर लाटू रागतात. आणण ज्मालेऱेव तमारा आऩरी चूक कऱून मेते तमालेऱेव फऱ्माचदा तमाच्मा शातात काशीशी
उयरेरे नवते.” प्रळांत फोरत शोता आणण प्रसा ऐकत शोती.
“भरा तय आता बीती लाटू रागरी आशे ... भादशती नाशी माऩढ
ु े आई फाफांना भरा बेटता मेईर की नाशी माचे...”
प्रसाने भनातरी बीती फोरून दाखलरी. ततच्मा चेशऱ्मालय शी बीती ऩुयेऩूय ददवून मेत शोती. ततच्मा चेशऱ्माकडे ऩाशून
आता प्रळांतरा उगाचच अऩयाधी लाटू रागरे. एकतय ततरा धीय द्मामचे वोडून तमाने नकऱतऩणे आऩल्मा
फोरण्मातून ततची बीती लाढलरी शोती.

“अगं... तू कळारा जास्त काऱजी कयतेव? भाणवाभध्मे जवा अमबभान शा एक गुण आशे तवाच अजून एक गुण
आशे ... प्रेभ... आणण शाच एक गुण अवा आशे की तो मा अमबभान गुणालय वुद्धा भात कयण्माची ळक्ती फाऱगून
आशे . पक्त तमावाठी थोडा लेऱ जालू द्माला रागतो. भरा खात्री आशे . तुझा बाऊ वुद्धा नक्कीच एक ददलव आऩल्मा
फाजूने उबा अवेर. पक्त तमावाठी आऩल्मारा थोडी लाट ऩशाली रागेर. चर आता, भनातीर वगळ्मा ळंका काढून
टाक... इतय अनेक वलऴम आशे त आऩल्मारा गप्ऩा भायामरा.” अवे म्शणत तमाने वलऴम फदररा आणण रलकयच
तमाचा ऩरयणाभ प्रसाच्मा चेशऱ्मालय ददवू रागरा. ततच्मा चेशऱ्मालयीर ताणताणाल कुठल्मा कुठे ऩऱून गेरा शोता.

-------------------------

“मादल... तमा ऩोयात काशी पयक ऩडराम का?” वफ. इन्स्ऩेक्टय दयाडेंनी शलरदाय मादलरा वलचायरे.

“काम पयक ऩडणाय वाशे फ? कोऩऱ्मात फवतो अन काशीतयी वलचाय कयतो. काम भादशत काम फेत मळजतोम तमाच्मा
डोक्मात... ळांत ददवरा तयी तमानं कामतयी ठयलरं अवालं अवं भरा लाटतं.” मादलनं उततय ददरं.

“अस्वं... ठीक आशे ... तमारा अवं एकटं ठे लून उऩमोग नाशी म्शणजे. आज भी फोरतो वाशे फांळी. मारा ४ ददलव
वेन्रर जेररा शरलू. ततथरे जीलन आणण ततथल्मा काभात तमाच्मा डोक्मातन
ू शे वलचाय तनघन
ू जालू ळकतात. काम
लाटतंम तुम्शारा?” तमांनी मादलरा वलचायरं.

“वाशे फ... माचा पामदा शी शोऊ ळकतो आणण तोटा शी. काशी लेऱेव भग रोकं तनढायलतात वुद्धा...”

“शो... शे शी खयं म. ऩण अवे इथे याशूनशी तमाच्मात काशी पयक ऩडत नाशीमे. तुम्शारा वांगू... भरा माच्मा लडडरांचा
चेशया आठलरा की खयं च लाईट लाटतं. एका फाजूरा ऩोयगं आणण दव
ु यीकडे ऩोयगी... कधी कधी लाटतं... ऩुढं चारून
भाझी तय अळी गत शोणाय नाशी ना?” शे फोरताना दयाडे कुठे तयी शयलल्मावायखे लाटरे. ळेलटी कोणतमाशी
अधधकायालय अवरे तयी भाणव
ू च तेशी. ऩण रगेच तमांनी स्लत्रा वालयरे आणण टे फरालयीर पोन स्लत्कडे ओढून
फोरामरा वुरुलात केरी.

काशी लेऱातच वधचनची यलानगी नामळक वेन्रर जेररा झारी. वेन्रर जेरचे लातालयण अगदी मबन्न शोते. आता
ऩमांत तमाने वेन्रर जेर पक्त फाशे रून ऩादशरेरे शोते ऩण आज तो ततथल्मा अधधकाऱ्मावभोय उबा शोता. जेर
अधधकाऱ्माने तमाची जुजफी भादशती आऩल्माकडे दटऩून घेतरी. शे वोऩस्काय चारू अवताना वधचनचे वलचायचक्र भात्र
वतत कपयत शोते. आऩल्मा आख्य्मा खानदानात कुणी ऩोरीव स्टे ळनची ऩामयी चढरेरे आऩल्मारा कधी भादशती
झारे नाशी आणण आऩण पक्त ऩोरीव स्टे ळनच नाशी तय नामळक वेन्रर जेरची लायी करून आरो आशोत? काशी
काऱावाठी तमारा स्लत्चाच याग आरा. कुठे तयी तमांचे भन तमारा खात शोते. वभाज काम म्शणेर मा एका
बीतीऩोटी आऩण आज इथे उबे आशोत, आता आऩरा वभाज काम म्शणेर? तमाच्मा भनातीर वलचाय एकवायखे
फदरत शोते. तमाचे एक भन तमारा आऩण खूऩ चुकीचे लागरो शे वांगत शोते तय दव
ु ये भन तमारा आऩण कयतोम
तेच फयोफय आशे शे वभजालण्माचा प्रमतन कयत शोते.

तमारा आता स्लतंत्र खोरी दे ण्मात आरी शोती. तमाच्मा अंगालय कैद्मांचा गणलेळ चढलरा गेरा शोता. थोडक्मात
आता तो ततथरा एक कैदी फनरा शोता. ऩण काशी लेऱच. तमानंतय तमारा तमाच्मा खोरीतून फाशे य अंगणात फोरालरे
गेरे. ततथे वगळ्मा कैद्मांना यांगेत उबे कयण्मात आरे . वगळ्मांची शजेयी घेण्मात आरी आणण भग एका यांगेत
तमांना ततथून फाशे य नेण्मात आरे. आता इथून आऩल्मारा कुठे नेरे जात अवाले माचाच वलचाय वधचनच्मा भनात
मेत शोता. ळेलटी तमाने तमाच्मा ऩुढे उबे अवरेल्मा एका कैद्मारा वलचायरेच.

“आता कुठं चाल्रो आऩन?”

“ळेतालय...” तमाने उततय ददरे.

“ळेतालय? कोनाच्मा? कळारा?” वधचनने आश्चमायने वलचायरे.

“दशतं ऱ्शामचं तय काभ कयालं रागतं आऩल्मारा... आता आऩन काभालयच जातोम... तू नलीन शाम लाटतं? वभजंर
एकेक गोष्ट...” अवे वांगत तमाने स्लत्ची ओऱख करून ददरी.

दोन ददलवात वधचन ततथे फयाच रुऱरा. ददलव कवा तनघून जात शोता तमारा वभजत दे खीर नव्शते. ततथल्मा काशी
कैद्मांळी तमाच्मा ओऱखीशी झाल्मा. मा दोन ददलवात तमाने रोकांचे इतके लेगलेगऱे स्लबाल ऩादशरे स्जतके मा आधी
कधीच तमारा ऩाशामरा मभऱारे नव्शते. प्रतमेक कैद्माचा गुन्शा लेगऱा, व्मस्क्ततल लेगऱे , ऩरयस्स्थती लेगऱी आणण
स्लबाल लेगऱे . अनेक कैद्मांकडे ऩादशल्मालय तय तमांच्मा लाऱ्मारा वुद्धा थांफू नमे अवे तमारा लाटामचे. ऩण ततथे एक
कैदी अवाशी शोता जो वशवा फोरत नव्शता. फोररा तयी खूऩ कभी फोरामरा. काभ अवेर तेलढे च तमाचे फोरणे.
वधचनरा तमाच्माकडे ऩाशून एक प्रकायचे कुतश
ू र लाटत शोते. वधचनच्मा भनात नेशभी मेत शोते की माने अवा
कोणता गुन्शा केरा अवेर ज्माभुऱे तो इथे आरा आशे ? कायण ज्माच्मा नाकालयची भाळी शरत नाशी तो काम गुन्शा
करू ळकतो?

नेशभीप्रभाणे आजशी ते ळेतालय आरे शोते. जेलणाच्मा वट्ट

ु ी नंतय थोडी वलश्रांती घेत अवताना वद्ध
ु ा तमाच्मा भनात
तमा कैद्माफद्दरच वलचाय चारू शोता. तेलढ्मात तमाच्मा नलीन मभत्राचा खांद्मालय शात ऩडरा.

“काम ये ... काम इचाय करू ऱ्शामरा?” तमाच्मा मभत्राने वलचायरे.

“अफे... शा जो वभोय काभ करून ऱ्शामरा ना... तमाच्मा फद्दर वलचाय कयतोम.” वभोयच्मा कैद्माकडे फोट दाखलत
तमाने वांधगतरे.

“शा... तमो... दख
ु ी आतभा !!!” तमाचा मभत्र फोरून गेरा.
“दख
ु ी आतभा?”

“शां ये बो... दशतं तमारा वगऱे दख

ु ी आतभा म्शन्तात. एकटाच फवतो. रैच डेंजय भाणूव शामे...” मभत्राने भादशती
ऩुयलरी.

“डेंजय म्शंजे?”

“अये ... तमानं तमाच्मा वक्क्मा बैनीचा अन ततच्मा नलऱ्माचा भडयय केराम. ततनं दव
ु ऱ्मा जातीच्मा ऩोयाळी रग्न केरं
म्शनून... आता जो आऩल्माच बैनीरा भारू ळकतो तो डेंजय नाई का?” मभत्र वांगत शोता आणण वधचनरा आता तमा
कैद्माच्मा दठकाणी आऩणच उबे आशोत अवे लाटत शोते. दोन ददलवात जो वलचाय तमाच्मा भनात एकदाशी आरा
नव्शता तो वलचाय ऩयत तमाच्मा भनात थैभान घारत शोता. आता कवेशी करून मा कैद्माळी भैत्री कयाली आणण
आऩरा उद्देळ वपर कयण्मावाठी माची भदत घ्माली अवे तमाचे भन तमारा वांगू रागरे . तो तवाच उठरा आणण
वभोयच्मा कैद्माकडे गेरा.

“भी वधचन दे ळभुख...” तमा कैद्मावभोय आऩरा शात ऩुढे कयत तमाने ओऱख करून दे ण्माचा प्रमतन केरा.

“भग भी काम करू?” तमा कैद्माने वधचनकडे न्शाशाऱत प्रश्न केरा. तमाच्मा मा प्रश्नालय वधचन थोडा घोटाऱरा.

“जाव काम नाम... भरा भदत कया...” वधचनने ताडकन उततय ददरे.

“कवरी भदत? अन भी का करू?” तमाचा ऩुढचा प्रश्न...

“भाझं ऐकून घ्मा अन भंग ठयला...”

“चर फोर...” तमाने वधचनचे म्शणणे ऐकून घेण्माचे ठयलरे. नंतय वधचन एकेक गोष्ट वांगत शोता आणण तो कैदी
पक्त ऐकत शोता. इतय कैद्मांना भात्र तमांचे काम फोरणे चारू आशे शे काशी वभजत नव्शते ऩण तमा कैद्माच्मा
चेशऱ्मालयीर वतत फदरणाये बाल ऩाशून काशीतयी वलळेऴ गोष्ट अवाली अवे तमांचे भत फनरे .

“ठीके... ऩण भी अवा इथे... भी कळी भदत कयणाय?” वधचनचे वगऱे वांगन

ू झाल्मालय तमा कैद्माने प्रश्न वलचायरा.
खयं तय आता वधचनरा वुद्धा शा प्रश्न ऩडरा शोता.

“शा... तमे ऩन शामे. भी इथून बामेय गेल्मालय इचाय कयतो अन मेऊन बेटतो तुभारा. पक्त तुभी भरा भदत कयार
की नाई मेलढ वांगा...” वधचनने तमारा वलचायरे.

“ठीके... कयीन भदत भी... अन आता भरा काभ करू दे . जा तू तुज्मा काभारा...” अवे म्शणत तो कैदी स्लत्च्मा
काभारा रागरा वद्ध
ु ा. रलकयच आऩण आऩल्मा उद्देळात वपर शोणाय म्शणन
ू वधचनचे डोऱे चभकू रागरे .

---------------------------

“ऩाटीर... आलो ऩाटीर...” लाड्माच्मा फाशे रूनच मबलानं ऩाटरारा शाक भायरी.
“काम ये ? काभन
ू भाह्मा नालानं ळंख करू ऱ्शामरा?” ओवयीतीर झोऩाळ्मालय फवल्मा फवल्मा ऩाटीर ओयडरा.
ऩाटराचा आलाज ऐकताच मबला दायातून आत आरा. ऩाटराची आसा न घेताच तमानं ओवयीलय आऩरं फुड टे कलरं.

“आलो ऩाटीर... इवयरा का काम? आठ ददव झारे ना...” तमाने ऩाटरारा आठलण करून ददरी.

“भामरा तुज्मा... भरा लाटरं, म्माच आऩल्मा वभाजाचा इचाय कयतो...” मभस्श्करऩणे शवत ऩाटीर फोररा.

“ह्मा ह्मा ह्मा... ऩाटीर... तुभी म्शोटी भानवं... म्शनून वभाजाचा इचाय कयतेत... आभी ल्शान... आभी आदी ऩोटाचा
इचाय कयतो...” मबलानं शवत शवत उततय ददरं. तमालय ऩाटीरशी भनवोक्त शवरा.

“ठीकाम... फोरील ऩंचामत...” ऩाटरानं ऩयलानगी ददरी आणण रगोरग मबला फाशे य ऩडरा.

थोड्माच लेऱात ऩयत एकदा ऩाटराच्मा लाड्मावभोय ऩंचामत फवरी. दे ळभुखांनाशी फोरालण्मात आरं शोतं. आजशी
दे ळभुख भान खारी घारून उबे शोते. तमांच्माकड एक कटाष टाकत ऩाटरानं फोरामरा वुरुलात केरी.

“तय भंडऱी... आज दे ळभुखारा लक्त दे लून आठ ददव झारं ऩन दे ळभुखानं दं डाची यक्कभ ऩंचामतीरा ददरी नाई.
म्शनून तमांना जलय ते ती यक्कभ बयत नाई तलय जातबामेय कयन्मात मेत शामे . तमांना वभाजाच्मा कोन्च्माशी
काये क्रभारा शजय ऱ्शाता मेनाय नाई. जय कुनी तमांना मा लक्तारा फोरीलरं तय तमेरा वुद्दा जातबामेय केरं जाईर.”
एलढे फोरन
ू ऩाटीर खारी फवरा. दे ळभख
ु ांकडे फोरण्मावायखे काशी नव्शतेच तमाभऱ
ु े तमांनी तमालय काशीशी प्रततकक्रमा
न दे ता आऩल्मा घयचा यस्ता धयरा.

ऩंचामतीचे काभकाज उयकल्मालय ऩाटरानं आऩल्मा जलऱच्मा रोकांना भात्र लाड्मालय थांफून घेतरं.

“फोरा ऩाटीर...” आऩल्मारा का थांफामरा वांधगतरं अवालं माचा काशी उरगडा न झाल्माने एका ऩंचाने वलचायरं.

“आऩल्मारा आजूक मेक गोष्ट कयामची शामे... दे ळभुखाच्मा ऩोयारा वोडलामा ऩामजेर... तमेच फोरन्मावाठी
वभद्मांना थांफून घेतरं म्मा...” ऩाटीर एकदभ भुद्द्मालय आरा.

“दे ळभख
ु ाच्मा ऩोयारा वोडलामचा? कामारा? तततं ऩैळे द्माले रागतेत. तमे कोन दे नाय?” ऩाटरारा काम अलदवा
आठलरी मा अवलबायलात मबलानं प्रश्नांचा बडीभाय केरा.

“भामरा तुज्मा... तुज्माकडं ऩैळे भाधगतरे का फेन्मा?” ऩाटीर तडकराच.

“आलं... तवं नाई ऩाटीर... काभून यागं बयतेत भाह्मालय? तुभी इचाय केराच अवन ह्मे काम ठाल नाम व्ह्म भरा?”
ऩाटरारा बडकरेरा ऩाशून मबला गडफडरा. मबलाची ती अलस्था ऩाशून फाकी कुणी काशी फोरण्माचा प्रमतन वुद्धा केरा
नाशी.

“ह्मे ऩशा... काई मेऱेरा डोस्क्माचा उऩेग फी कयाला राग्तो. आऩन दे ळभुखारा जातबामेय केरं ऩन तमानं काम
व्शतंम? मा गालात वभदे काम आऩल्मा वभाजाचे शामेत व्शम? म्शनून दे ळभुखारा जाव काम पयक ऩडनाय नाई.
आनी म्शनन
ु च आऩल्मारा मेलढच करून नाई चारनाय. आदी आऩन तमाच्मा ऩोयारा तमाच्मा इरुद्ध शुफा कयामचा.
तमा ऩोयारा भदी घारून तमाच्मा ऩोयीरा दशतं आनामचं. भंग दे ळभुखारा वांगामचं... काम कयतो? ऩोयीचा जील घ्मेतो
की तमा फदल्मात दं ड बयतो? आता तमो ऩोयीचा जील थोडाच घीर? म्शंजी आऩल्मारा तमाच्माकून आजूक ऩैळे घ्मेता
मेतीन.” ऩाटरानं आऩरा प्रॎ न वांधगतरा.

“ऩाटीर... ऩन आऩन दे ळभुखाकडून ऩैळे भाधगतरे शामेत ना? भग ह्मे रचांड कळारा?” एका ऩंचाने वलचायरे.

“अये फाफा... तमेच त वांगून ऱ्शामरो. तमाच्मा ऩोयारा भदी घ्मेतरं तय आऩल्मालय जाव काम मेनाय नाई... जवं
भागल्मा मेऱी झारं. जेर भधी कोन ग्मेरा? तमाचाच ऩोयगा. आता फी तवंच कयामचं. ह्मा ह्मा ह्मा...” ऩाटीर
शवत शवत म्शणारा आणण वगळ्मांना तमाचा शा फेत चांगराच ऩवंत ऩडरा.

“ऩन भंग तमाच्माकून नंतय ककती ऩैळे भागामा ऩामजेर?” मबलानं वलचायरं.

“भागू की तीन राख रूऩे...” ऩाटरानं आकडा वांधगतरा.

“आलं ऩाटीर... जाव भागा की... डफर भागा...” ऩाटरानं वांधगतरेरा आडका ऐकून मबलारा शाल वुटरी.

“ह्मे फेनं काम वुदयामचं नाई... मेक नंफयचा स्जंदाड...” मबलाकडं शवत ऩशात ऩाटीर म्शणारा आणण डोकं खाजलत
मबला कवनव
ु ं शवरा.

“ह्मे ऩघ, भानवानं आऩरा पामदा ऩघामचा ऱ्शातो... जाव ऩैळे भाधगतरे आनी तमे दे ळभुखारा नाम दमेता आरे
भंग? तमो काम कयन? ऩोयीचा जील घीर... ऩन तमेचा आऩल्मारा काम पामदा? तमोफी जाईर जेरभधी... भंग
ग्मेरेका वभदे ऩैळे? तला... आदी भानव
ु ककती दे ऊ ळकर ह्मे ऩाशूनच दं ड कयाला राग्तो...” ऩाटरानं आता मबलारा
नीट वभजालून वांधगतरं.

“आमरा... ऩाटीर... काम बायी डोस्कं शाम तुभचं... भानरं तुभारा...” मबलानं ऩाटराची स्तुतत केरी.

“घुवरं ना टकुमायत... भंग आता मेक कयामचं... गालच्मा दोनचाय रोकास्नी फरुफय घ्मे आनी तमा दे ळभुखाच्मा
ऩोयारा वोडील. मेकदा का तमो दशतं आरा भंग तमारा फरुफय घेऊन तमा ऩोयीचा भाग काढा. राग काभारा...”
ऩाटरानं मबलारा आसा केरी आणण मबला ततथून तनघारा.

दऩ
ु ाय उरटते न उरटते तोच ऩाटराच्मा दायात मबला वधचनवश उबा शोता.

“ऩाटीर... ऩामरं का कोन आराम?” मबलानं फाशे रूनच शाक ददरी.

“अये ... वधचन... मे ये ऩोया...” वधचनकडे अगदी आऩर

ु कीने ऩशात ऩाटरानं तमांना आत फोरालरं.

“अयायाया... रई खयाफ झाराव फग...” आऩल्मा आलाजात काऱजी ऩुयेऩूय बयरेरी आशे अवे दाखलत ऩाटीर म्शणारा.

“मबला वांगत व्शता... आभच्मा घयारा जातबामेय केरंम?” काशीळा यागातच वधचननं वलचायरं.
“ह्मे फग ऩोया... काई मेऱेरा कयालं राग्तं. आन ऩंचामतीचा न्माम तमो... वभद्मांना वायका... आता ह्मेच ऩघ...
चाय ददवाऩावून ऩोरीव स्टे ळनात पेऱ्मा भारू ऱ्शामरे ह्मे ऩोयं ... ऩन तमो कोन इनवऩेक्टय... दाद रागू दे इना... भंग
आज तमाच्मा लयल्मा वामफारा पोन क्मेरा तला तुरा वोडरा... भामरा... इवयरोच की... ह्मे आऩन उद्मा फोरू
दशतचं... आता शामेव तवा घयी जा... तुजी आई लाट फगत फवरी अवनं...” उवना भानबालीऩणा आलाजात आणत
ऩाटरानं वधचनरा घयी ऩाठलरं आणण भग भनातल्मा भनात ऩुढचे फेत आखामरा वुरुलात केरी.

---------------------

वधचन जयी घयी आरा शोता तयी तमाच्मात झारेरा फदर घयच्मांऩावन
ू रऩन
ू यादशरा नाशी. तो आल्माऩावन
ू अगदीच
कभी फोररा अवेर. वतत तमाच्मा भनात काशीतयी मळजतं आशे अवं जाणलत शोतं. तमाच्मा आईने, लडडरांनी तमारा
झारं गेरं वलवरून फदशणीरा भाप कय म्शणून वभजालण्माचा खूऩ प्रमतन केरा शोता. ऩण तमांच्मा दे खत तमाने मा
वलऴमालय एक चकाय ळब्द दे खीर काढरा नव्शता. तमाभुऱे तमांना वुद्धा आता माच्मा भनात काम चारू आशे माचा
अंदाज फांधता मेत नव्शता. रशान फदशणीळी तय तो काशीवा पटकूनच लागत शोता. तमाने ततच्माळी एलढ्मा लेऱात
पक्त एक दोन लाक्म फोररे अवतीर, तेशी तुवडेऩणाने. तमाभुऱे ती तमाच्मा वभोय वुद्धा थांफत नव्शती.

वकाऱी वधचन ऩाटराच्मा लाड्मालय आरा.

“काम ऩोया? आठ ददवानंतय यातच्मारा नीट झोऩं रागरी आवन न्शलं ?” ऩाटरानं प्रश्न केरा. लयलय जयी तो वाधा
अवरा तयी तमाभागीर खोचकऩणा वधचनच्मा रषात आल्मालाचून यादशरा नाशी. ऩण तमालय काशीशी उततय दे ण्माचं
वधचननं टाऱरं.

“फयं ... आता काम कयामचं ठयीलरं?” ऩाटराचा ऩुढचा प्रश्न...

“ऩाटीर... तुभची भदत ऩामजेर भरा.”

“आयं भंग फोर की... दे ळभुख भाह्मा बालावायखा... म्शंजी म्मा तुजा काका शाम न्शलं... फोर... काम भदत
ऩामजेर?” आऩल्मा आलाजात आऩुरकी दाखलत ऩाटरानं वलचायरं.

“भी जेर भधी शोतो तला ततथं एक भानुव बेटरा भरा. तमो भरा भदत कयनाय शाम... तुभी पक्त तमारा
वोडलामचा... आठ ददलवांवाठी...” वधचनने भुद्द्माराच शात घातरा.

“ह्मे फग ऩोया... तमो कोन भरा म्शाईत न्शाई... उद्मा तुभी काई केरं तय तमात म्मा आडकंर...” ऩाटरानं आऩरी
नायाजी दाखलरी.

“न्शाई ऩाटीर... तभ
ु ालय काम फी मेनाय नाई... भह्मालय वलश्लाव ठे ला...” वधचनने ऩाटरारा वभजालण्माचा प्रमतन
केरा, ऩण ऩाटीर भानामरा रलकय तमाय शोईना.
“ह्मे फग... जलय भरा वभदं मलस्स्थत वभजत न्शाई तलय म्मा काम फी भदत करू ळकनाय न्शाई.” ऩाटरानं
पामनर वांधगतरं आणण भग वधचनने आऩरा ऩूणय प्रॎ न ऩाटरारा वांधगतरा. वधचनचा प्रॎ न ऩाटरारा भनाऩावून
आलडरा. कायण जय काशी कभीजास्त झारं तय तमात ऩाटीर नाभातनयाऱा याशू ळकणाय शोता. तयीशी तमालय वगळ्मा
फाजूंनी वलचाय कयतोम अवे दाखलत ऩाटरानं वुरुलात केरी.

“ज्मे काम तू म्शनु ऱ्शामराम तमात दभ शाम. ऩन म्मा तुरा मेका अटीलय भदत कयीन... तमा ऩोयीरा आनी तमा
ऩोयारा आदी भाह्मा दशतं आनामचं... म्शंजी तुभच्मा खानदानारा म्मा जातीत घ्मामा रालतो. शामेव कफूर?”
ऩाटरानं आऩरा शे तू वांधगतरा. तमालय तमारा काम उततय द्माले शे वधचनरा रलकय उभगेना. ऩण जय तमाचे
म्शणणे भानरे नाशी तय आऩल्मा मभत्रारा फाशे य काढणे वधचनरा ळक्म शोणाय नव्शते तमाभुऱे तमाने तोंडदे खरे
शोकाय ददरा. तमाचा मभत्र फाशे य आल्मालय भात्र तो तमाच्माकडून तमारा ऩादशजे तेच काभ करून घेणाय शोता.

“ठीके ऩाटीर... जळी तुभची भजी... आता २/३ ददवात म्मा तमांचा ऩतता काढतो आनी तुभी भाह्मा मभत्रारा बामेय
काढा... काम?” वधचनने ऩाटरारा आऩरा शोकाय वांधगतरा.

ऩुढच्मा तीन ददलवात वधचनने प्रसाचा ऩतता मभऱलरा. ऩाटराने वधचनच्मा गुन्शे गाय मभत्रारा, ददरीऩरा ऩॎयोरलय
फाशे य काढरे शोते. ऩण मा मभत्राफद्दर दे ळभुखांना भात्र काशीशी कल्ऩना नव्शती. मा तीन ददलवात वधचन पक्त घयी
झोऩण्माऩुयताच मेत शोता. फाकी तमाचे जेलण लाड्मालयच झारेरे अवामचे. वधचनच्मा आईने मा काऱात फऱ्माच
लेऱेव वधचनरा प्रसारा भाप कयण्माफद्दर वांधगतरे शोते, ऩण तो तमालय काशीच फोरत नवल्माभुऱे ततच्मा भनातीर
धाकधक
ू लाढतच शोती.

ळेलटी आज तो ददलव उजाडरा. वगऱे जण ऩाटराच्मा लाड्मालय जभरे. मा ददलवाची पक्त ऩाटीरच नाशी तय मबला
वुद्धा अगदी चातकावायखी लाट ऩशात शोता.

“ह्मे ऩघ ऩोया... तमांना ऩामल्मालय डोक्मात याग आनामचा न्शाई. तमे आऩल्मारा जीतमे ऩामजेत. नामतय काम करून
फश्ळीर अन भंग आभारा काम फी कयता मामचं नाई... म्मा काम म्शनू ऱ्शामरो ह्मे वभजू ऱ्शामरं ना तुरा?”
ऩाटराने वधचनरा ऩयत एकदा वभजून वांधगतरे.

“शा लो ऩाटीर... भरा म्शाईत शामे...” वधचन लैतागाने म्शणारा.

“लो... बाऊ... तुभी वांबाऱश्मान ना? का उजूक ऩोयं दे ऊ?” ददरीऩकडे ऩाशत ऩाटरानं वलचायरं.

“नाशी... गयज नाशी तमाची. अळानं जास्त गलगला शोतो. अन तमा ऩोयाच्मा डोक्मारा घोडा टे कलरा की ती ऩोयगी
आऩवक
ू मेईर भागं भागं.” ददरीऩने नकाय दळयलरा. एका अथी ऩाटरावाठी शे चांगरंचं शोतं. जय काशी कायणाने
तमांची मोजना पवरी तयी तमाभुऱे ऩाटरालय काशी फारंट मेणाय नव्शतं. चेशऱ्मालय भात्र ऩाटराने तवे बफरकुर ददवू
ददरे नाशी.

“न्शाई म्शंजी... आता तभ

ु ी दोघचं शामेत म्शनन
ू काऱजी लाटू ऱ्शामरी...” चेशऱ्मालय खोटी काऱजी दाखलत ऩाटीर
म्शणारा.
“ऩाटीर... वंध्माकाऱी ती ऩोयं तभ
ु च्मा वभोय अवतीर.” अगदी फेकपकीयीनं आऩल्माकडीर गालठी वऩस्तर
ु चेक कयत
ददरीऩ म्शणारा आणण भग ते तमाने आऩल्मा कभये रा खोचरे . तमाने ळटय इन केरेरा नवल्माभुऱे ते कुणारा
ददवण्माचा प्रश्नच नव्शता. इतक्मात ऩाटराच्मा लाड्मावभोय भारुती व्शॎन मेलून उबी यादशरी.

“चरा... तभ
ु ची गाडी फी आरी...” ऩाटराने म्शटरे.

“आभची गाडी?” वधचन गोंधऱरा.

“ऩाटीर... भाह्माकडं गाडी शाम की... भंग शी कामरा?”

“आयं ऩोया... तश
ु ी गाडी चायचाकी शाम व्शंम? अन मेताना तमा दोघास्नी आन्नांय कवं? वभदा इचाय कयाला राग्तो.”
ऩाटरानं वांधगतरं. ऩाटराच्मा म्शणण्मात काशीच अमोग्म नव्शतं तमाभुऱे काशीळा नाखुळीनेच वधचनरा ते भान्म
कयालं रागरं. थोड्माच लेऱात वधचन आणण ददरीऩरा घेऊन गाडी तनघून गेरी. ऩाटराचे तनम्भे काभ झारे शोते.
आता पक्त ८/१० तावांचा अलकाळ शोता.

“मबव्मा... भामरा... आताऩोतूय वभंद भनाऩयभानं शुं ऱ्शामरं. ऩन जलय तमे ऩोयं आऩल्मा शाती गालत न्शाईत तलय
काम चैन ऩडत नाई फग...” ऩाटराच्मा चेशऱ्मालय अजूनशी ऩादशजे तळी चभक आरेरी नव्शती.

“काम ऩाटीर... आलं आता शतती ग्मेरा अन ळेऩट

ू ऱ्शामरंम फगा. ऩढ
ु ल्मा ददवात आऩल्मा शाती ऩैळे अवतीन...”
अधीय ऩाटरारा धीय दे त मबला म्शणारा ऩण ऩाटराच्मा भनात आरेरी ळंका काशी केल्मा जात नव्शती.

“चरा... म्मा जातू... आज्च्मारा ऩोटाचं ऩशालं रागन ना... न्शाईतय भाशी फामकू घयातन शाकून दमामची...” म्शणत
मबला उठरा आणण लाड्माफाशे य ऩडरा.

गाडीत पक्त ततघेच शोते. ४५च्मा आवऩाव अवरेरा गाडीचा ड्रामव्शय, वधचन आणण ददरीऩ. तळीशी वधचन आणण
ददरीऩची खूऩ घतनष्ट भैत्रीशी नव्शती तमाभुऱे वगऱे ळांत फवरे शोते. वधचनच्मा भनात मालेऱेव वलचायांचे काशूय
भाजरे शोते ऩण ददरीऩचा चेशया भात्र अगदी तनवलयकाय शोता. तमाच्मा तनवलयकाय चेशऱ्माचे वधचनरा काशीवे कौतक
ु
लाटरे. आऩण आऩरा शे तू वाध्म करून घेण्मावाठी अगदी मोग्म व्मक्तीची तनलड केरी म्शणून तमाने स्लत्रा
ळाफावकी वुद्धा ददरी. गाडीतीर टे ऩ जेव्शा रागरा तेव्शा तमाची तंद्री काशीळी बंगरी. गाडीच्मा ड्रामव्शयने कव्लारींची
कॎवेट रालरी शोती. ऩदशरी कव्लारी चारू झारी. वधचनची आलडती कव्लारी. “चढता वुयज” शी. जवजळी कव्लारी
ऩुढे ऩुढे जात शोती वधचनच्मा चेशऱ्मालयीर बाल फदरत शोते.

“अये चाचा... मे कौनवी कॎवेट रगाई आऩने?” ददरीऩने वलचायरे.

“अये वाफ... मे कव्लारी फजती शै ना... तो भेयेको ककतना बी रंफा यस्ता शो... कूच पयक नै ऩडता...” ड्रामव्शयने
वांधगतरे.
“वाफ... तभ
ु को एक फात फोरू? आज भै वध
ु य गमा तो मवपय मे कव्लारी वन
ु के... ऩैरेका भै शोता ना तो तभ
ु जैवे
ळयीप रोग भेयेकू घयभे बी घुस्ने नै दे ते...” चाचा वांगत शोता. खयं तय ददरीऩरा तमाने म्शटरेल्मा “ळयीप रोग” मा
ळब्दाचं शवू आरं. कायण एकतय ददरीऩ जेरभधून ऩॎयोरलय वुटरेरा कैदी आणण वधचन ददरीऩच्माच भागायलय.

“वाफ... वच्ची फोरू तो जब्फी ओ ददन माद आते शै ना... खद

ु वे नपयत शोती शै.” ड्रामव्शय चाचा गाडी चारलत
आऩरी कशाणी वांगत शोता. वधचनचे रष भात्र पक्त कव्लारी ऐकण्मात शोते. तमाच्मा चेशऱ्मालयीर बाल वुद्धा वायखे
फदरत शोते. एका नंतय एक कव्लारी वंऩत शोतमा आणण नलीन चारू शोत शोतमा ऩण तमा वगळ्मा एकाच टाईऩच्मा.
“चढता वुयज” झाल्मालय “भाटी के ऩुतरे तुझे ककतना गुभान शै”, “उड जामेगा एक ददन ऩंछी”, तमानंतय “ए अकेरे
आने लारे” अळा एकानंतय एक कव्लारी रागत शोतमा आणण वधचनच्मा डोक्मात लेगलेगऱे वलचायांचे द्लंद्ल भाजलून
जात शोतमा. तमाच्मा चेशऱ्मालय शे वगऱे बाल एकेक करून ददवत शोते. जेव्शा गाडी वंगभनेय भधीर एका शॉटे र
वभोय थांफरी तेव्शा वधचन काशीवा बानालय आरा.

“चर... आधी जेलण करून घेलू. नंतय लेऱ मभऱतो न मभऱतो...” ददरीऩने वधचनरा खारी उतयामची खुण कयत
वांधगतरे. शॉटे र तवे चांगल्माऩैकी शोते. शॉटे रच्मा वभोय रॉन फनलून ततथेशी टे फर खुच्माय टाकण्मात आरेल्मा
शोतमा. तमालय वालरीवाठी भोठ्मा छत्र्मा रालण्मात आल्मा शोतमा. तमातीर एका टे फरवभोय दोघे जाऊन फवरे .
लेटयरा जेलणाची ऑडयय ददरी ऩण वधचन भात्र लेगळ्माच वलचायात शोता.

“मेक वलचारू का?” ळेलटी वधचनने फोरामरा वुरुलात केरी.

“शो... वलचाय...” वधचन काम वलचायणाय शे ददरीऩरा आधीच रषात आरे शोते.

“ततथरे रोकं म्शनत शोते ते खयं म का?” वधचनने बफचकत बफचकत वलचायरे .

“ततथरे रोकं काम म्शणत शोते?”

“की तुभी तुभच्मा बैनीरा भायरं...” वधचन शे वलचायात अवताना ददरीऩच्मा चेशऱ्माकडे अगदी रषऩूलक
य ऩशात शोता.

“अं... शो... भीच भायरं ततरा... ततच्मा नलऱ्मारा आणण ततच्मा वावूरा.” काशी लेऱ ळांत याशून नंतय ददरीऩने उततय
ददरे. तमालेऱेव तमाने स्लत्लय तनमंत्रण ठे लण्माचा फयाच प्रमतन केरा शोता.

“ऩण एक वांगू का? तो एक यागाचा षण भाझ्मा आमष्ु मात वगळ्मात लाईट शोता. तमालेऱेव तमांनी भायरेल्मा
आयोळ्मा भाझ्मा भनारा ळांतता दे ऊन गेल्मा अवे लाटरे ऩण ती ळांतता पक्त तमालेऱेऩुयतीच शोती. आता रोकांना
भी ळांत जयी ददवत अवरो तयी तमा आयोळ्मा भाझ्मा स्भयणातून जयाशी गेरेल्मा नाशीत. फये अळी गोष्ट घडल्मालय
यागाचा बय उतयामरा काशीच लेऱ रागत नाशी. अगदी काशी तावातच आऩण बानालय मेतो आणण नंतय चारू शोतो
तो आऩरा नयकलाव. ज्मा फदशणीने आऩल्मारा रशानऩणा ऩावून वाथ ददरी, आऩल्मा फाजूने नेशभी उबी यादशरी
तमा फदशणीच्मा वख
ु ाऩेषा आऩल्मारा आऩरा षणाचा याग भोठा लाटरा माची फोच जन्भबय आऩरा वऩच्छा ऩयु लते.
जी फदशण आऩल्मारा यषाफंधनारा याखी फांधन
ू भाझं यषण कय अवं शक्काने वांगते, जी फदशण आऩल्मारा
बाऊफीजेरा आऩरं आमुष्म लाढालं म्शणून ओलाऱते तीच फदशण आऩल्मारा घाफरून आऩल्माऩावून रऩत कपयते
माऩेषा भोठी नाभष्ु की कोणती अवू ळकेर? ज्मा ददलळी भी शे कृतम केरं तमा ददलवाऩावन
ू भी एकदाशी वख
ु ाने झोऩू
ळकरेरो नाशी. एकतय भनात वतत तेच वलचाय मेतात. पक्त झोऩ माली मावाठी भी वतत काभ कयतो. ककभान
ळयीय थकरे म्शणून तयी झोऩ रागेर मा आळेने. झोऩ रागते ऩण तमाभुऱे स्लप्न ऩडतात. वुयलातीरा आम्शी रशान
अवतो, भाझी फदशण भाझ्मावाठी वगळ्मांळी बांडत अवते, भाझ्मावाठी स्लत्चा खाऊ काढून ठे लत अवते. खूऩ छान
लाटते शे वलय ऩाशताना आणण ऩुढच्माच षणी ततच्मावभोय भी उबा अवतो. शातात वऩस्तुर घेतरेरा. ततचा चेशया
घाफयरेरा अवतो, ततचा नलया भरा वभजलण्मावाठी भाझ्मा फाजूने ऩुढे मेतो आणण भाझा चेशया जास्तच दशंस्र
फनतो. शातातरे वऩस्तर
ु आग ओतते. भाझ्मा फदशणीचा नलया एक जीलघेणी आयोऱी ठोकतो. भाझ्मा फदशणीचे डोऱे
भोठे झारेरे अवतात. ततचा ततच्मा डोळ्मांलय वलश्लावच फवरेरा नवतो. तेलढ्मात ततची वावू घयातून फाशे य मेते.
भुरारा यक्ताच्मा थायोळ्मात ऩडरेरा ऩाशून भोठ्माने टाशो पोडते. भी घाफयतो आणण तमातच चाऩ ओढरा जातो. एक
रृद्मद्रालक ककं काऱी पोडून तीशी खारी ऩडते आणण भग ततची शोणायी शारचार फंद शोते. मा नलीन गोष्टीने बानालय
आरेरी भाझी फदशण वंताऩते. भाझ्मा अंगालय धालते आणण ऩयत एकदा वऩस्तुर आग ओकते. आधी तय ततच्मा
काशीच रषात मेत नाशी ऩण जळा लेदना लाढतात ततच्मा तोंडून ‘आईऽऽऽ‘ शा एकच ळब्द फाशे य ऩडतो. आता ततचा
चेशया षणाषणारा फदरत जातो. ततच्मा डोळ्मात वंताऩाची जागा लेदना घेते आणण नंतय ते डोऱे मभटतात...
कामभचे... गेल्मा अनेक लऴायऩावून भी पक्त शे एकच स्लप्न ऩाशतो आशे . ककतमेक लेऱेव भी ‘ताई’ म्शणून ओयडून
उठतो.” ददरीऩ फोरत शोता. काशी लेऱाऩुलीच्मा तमाच्मा तनवलकायय चेशऱ्मालय आता लेदना स्ऩष्ट ददवत शोतमा. फशुतेक
ऩदशल्मांदाच तमांने आऩरे भन अवे भोकऱे केरे शोते. इतक्मात लेटय प्रेट घेऊन आरा तवा ददरीऩ बानालय आरा.
वधचनरा तय काम फोराले शे दे खीर वुचत नव्शते.

“आता तुरा लाटत अवेर शे इतके वगऱे अवून दे खीर भी तुरा भदत कयामरा कवा तमाय झारो?”

“अं...” बायालरेल्मा अलस्थेतच वधचन अवल्माभऱ

ु े तमाच्मा तोंडून काशी ळब्द पुटे ना. तेलढ्मात तमांची जेलणाची
ऑडयय घेऊन दव
ु या लेटय आरा.

“चर... आधी शात धुलून मेऊ...” म्शणत ददरीऩ उठरा आणण लॉळफेवीनकडे चारू रागरा.

---------------------------

ददरीऩ जागेलय मेऊन फवरा तयी वधचन भात्र आऩल्मा जागेलयच फवरेरा शोता.

“अये शात तय धल
ु न
ू मे...” वधचनरा शरलत ददरीऩ म्शणारा.

“अं... शं...” म्शणत वधचन उठरा. ऩण तमाच्मा भनात खूऩच खऱफऱ भाजरेरी आशे शे ददरीऩने जाणरे.

“शं... आता ऐक... शे भी तुरा आधी वांगणाय नव्शतो. ऩण तुझ्मा भनात चाररेरी चरबफचर ऩाशून तुरा खये वांगतो
आशे . भीशी माच ऩरयस्स्थतीतून गेरो आशे . भी तुरा भदत कयामरा आरो ते तुरा मा वगळ्माऩावून फाजूरा
काढण्मावाठी. तुझ्मा फदशणीरा भायण्मावाठी नाशी. जेव्शा जेरभध्मे तू भरा वगऱे वांगत शोताव तमाच लेऱेव भरा
तुझ्मा दठकाणी काशी लऴाांऩूलीचा भी ददवत शोतो. जी गत भाझी आशे ती तुझी शोऊ नमे मावाठीच भी तुरा भदत
कयण्माचे कफर
ू केरे. फयं भरा एक वांग... तझ्
ु मा फदशणीने जय इतय जातीतल्मा भर
ु ाळी रग्न केरे तय तझ्
ु मा
जीलनात अळी कोणती लाईट गोष्ट घडणाय आशे ? ळेलटी भुरीरा ऩुढीर आमुष्मबय ज्माच्मा फयोफय याशामचे आशे तमा
फाफतीत तयी ततरा तनलडीचे स्लातंत्र्म अवाले की नाशी? आता शे च ऩशा ना... दश अक्कर भरा आरी कधी तय लेऱ
तनघून गेल्मालय...” ददरीऩ जेलता जेलता वधचनरा वभजालत शोता.

“तुभी म्शनताम ते ऩटतंम... ऩन ततनं अवं केल्मालय वभाजात काम इज्जत ऱ्शाईर?”

“तुरा शे फोरण्माचा अधधकाय काम?”

“अधधकाय काम म्शंजी? आभच्मा आख्यख्यमा खानदानात कुनी ह्मे अवरे थेयं केरे न्शाईत.” ददरीऩचा प्रश्न ऐकून
वधचन ऩयत बडकरा.

“भाझ्मा मभत्रा... ऩण तुभच्मा खानदानात कुणी जेरची लायीशी केरी नवेर ना? आणण तुझ्मा खानदानात कुणी
स्लत्च्मा फदशणीरा जीले भायरे आशे का? खानदानाची इज्जत काम पक्त ऩोयीने दव
ु ऱ्मा जातीत रग्न केरे म्शणूनच
कभी शोते का?” ददरीऩने प्रश्नांचा बडीभायच केरा. अथायत मातीर एकाशी प्रश्नांचे उततय वधचनरा दे ता मेण्मावायखे
नव्शते.

“शे फघ... तुझ्मा आईचा, लडडरांचा वलचाय कय. आऩल्मा ऩोटच्मा ऩोयाने आऩल्मा ऩोयीचा खून केरा आणण स्लत्
जेरभध्मे गेरा शे वांगताना तमांना काम लाटे र? तमांना तुरा वुख दे ता मेत नवेर तय ककभान शे द्ु ख तयी का
द्मालेव?” ददरीऩ फोरत शोता आणण वधचन ऐकत शोता. कुठे तयी तमाच्मा भनारा वुद्धा शे ऩटत शोते. जेलण झारे
आणण दोघे गाडीत मेऊन फवरे.

“चाचा... गाडी ऩयत घ्मा...” वधचनने ड्रामव्शयरा गाडी लऱलामरा वांधगतरी.

“अये ... गाडी ऩयत कळावाठी?” ददरीऩने गोंधऱून वलचायरे.

“भंग... आता काम कयामचं तततं जाऊन?”

“काम कयामचं म्शणजे? तमांना ऩयत घेऊन मामचं.”

“म्शंजी... तमांना ऩाटराच्मा ताब्मात द्मामचं? नाई जभनाय ते...” वधचन गोंधऱरा.

“भी कुठे म्शणारो तमांना ऩाटराच्मा ताब्मात द्मामचे म्शणन

ू ? ऩण तमांना ततकडे घेऊन जामचे ते मा प्रकयणाचा
वोषभोष रालण्मावाठी. आज आऩण नाशी गेरो तयी ऩाटीर दव
ु ऱ्मा कुणाकडून शे काभ करून घेईर. आणण तेच भरा
नको आशे . भी ऩयत जाण्माऩूलीच भरा शे केरेच ऩादशजे. भाझ्मालय वलश्लाव ठे ल...” ददरीऩने वभजालून वांगामचा
प्रमतन केरा.

“ऩन...”
“आता तू शे वगऱे भाझ्मालय वोड. भी एका फदशणीचा ऩरयलाय उध्लस्त केरा आशे . आता दव
ु ऱ्मा फदशणीची ती गत
कदावऩ शोऊ दे णाय नाशी. पक्त मावाठीच तय भी फाशे य आरो आशे .” अवे म्शणत ददरीऩने गाडी ऩुणतांब्माच्मा ददळेने
घेण्माव चाचारा वांधगतरे. तावबयात ते ऩुणतांब्मात शोते.

“ओ बाऊ... जाधल लस्ती कुठंम?” वधचनने ऩानटऩयीलय उभ्मा अवरेल्मा भाणवारा वलचायरे .

“जाधल लस्ती ना? अवं कया... अवंच ऩुढं जाला... भंग मेक डाव्मा शातारा छोटा पाटा रागन. तमाने आत जामचं.
चाय भैरालय जाधल लस्ती शामे. ऩन तुभी कोन तमांचे? अन आता तमे तततं नाई गालात ऱ्शातेत.” तमाने ऩतता
वांधगतरा.

“भी तमांच्मा ऩोयाचा मभत्र शामे... तनतीनचा... तमानंच ळेत ऩशामरा फोरालरं आभारा.” वधचनने लेऱ भारून नेरी
आणण चाचारा गाडी ऩुढे घ्मामरा वांधगतरी. १५ मभतनटात ते लस्तीलय ऩोशोचरे . दऩ
ु ायच्मा लेऱेव कोण आरे अवेर शे
ऩाशण्मावाठी प्रळांत आणण प्रसा फाशे य आरे. गाडीतन
ू वधचनरा उतयताना ऩाशून प्रसाच्मा काऱजाचा ठोकाच चक
ु रा.
मा आधी ऩोरीव दे खीर लेऱेलय आरे शोते, जोडीरा ळेरू शोता. ऩण आता? मालेऱेव एक गोष्ट भात्र ततरा लेगऱी
लाटरी. मालेऱेव वधचन पक्त एका व्मक्तीरा फयोफय घेलून आरा शोता. मा व्मक्तीरा ततने माआधी कधीशी ऩादशरेरे
नव्शते. तमांना ऩाशताच ती प्रळांतच्मा भागे झारी. इतक्मा लेऱात वधचन आणण ददरीऩ तमांच्मा वभोय मेऊन उबे
यादशरे. वगऱे च अगदी गप्ऩं शोते. लातालयणात एक प्रकायचा तणाल आरेरा प्रतमेकाराच जाणलत शोता.

“ताई... कळी आशे व?” वधचनने वुरुलात केरी. तमाच्मा प्रश्नांलय उततय द्माले ककं ला दे ऊ नमे माचा वलचाय ततच्मा
भनात चारू झारा.

“तू... तू का आराव इथे?” ळेलटी ततने तमारा दशंभत करून वलचायरेच.

“तुभारा घयी न्मामरा...” वधचनने उततय ददरे.

“नाशी... भी नाशी मेणाय तुझ्मा फयोफय...” ततने ठाभऩणे वांधगतरे आणण ऩयत वगऱे गप्ऩं झारे .

“आम्शी आत मेलू का?” लातालयणातीर तणाल काशीवा कभी व्शाला मावाठी ददरीऩने वुरुलात केरी. आता नाशी कवे
म्शणामचे म्शणून भग प्रळांतने तमांना आत फोरालरे. दोघेशी जात जालून ऩरंगालय फवरे.

“प्रसा... दोघांना ऩाणी घेलन

ू मे...” प्रळांतने प्रसारा दोघांवाठी ऩाणी आणामरा वांधगतरे . प्रसा आत जाताच ददरीऩने
स्लत्ची ओऱख वधचनचा नलीन मभत्र अळीच करून ददरी. प्रसा ऩाणी घेलून फाशे य आरी. दोघांनी ऩाण्माचे ग्राव
तोंडारा रालरे भात्र आणण फाशे य २/३ फाईक थांफल्माचा आलाज आरा. कोण आरे म्शणून प्रसा फाशे य ऩाशामरा जातच
शोती तेलढ्मात दायात तनतीनचे आजोफा, लडीर आणण अजून ३ जण आत आरे. तमांना दायात ऩाशताच प्रसाच्मा
जीलात जील आरा.

“आजोफा... तुम्शी? आणण आज अवे अचानक?” प्रसाने काशीळा आनंदाने आणण काशीळा आश्चमायने वलचायरे .
“शा ऩोयी... तभ
ु च्माकडं ऩालने आल्माचं आप्ऩानं मेलन
ू वांधगतरं म्शनन
ू आरो तमास्नी बेटामा...” आऱीऩाऱीने ददरीऩ
आणण वधचनकडे ऩशात आजोफा उततयरे. तेलढ्मात प्रळांतने ततथेच ठे लरेरी एक चटई वगळ्मांना फवण्मावाठी
अंथयरी. तनतीनचे आजोफा, याभबाऊ आणण एकजण मांनी रगेच तमालय फैठक भांडरी ऩण दोन जण भात्र दायातच
उबे यादशरे.

“शा मा ऩोयीचा बाऊ...” वधचनकडे इळाया कयत ददरीऩ उततयरा.

“शा... म्शंजी तमोच का... ऩोमरवांनी ऩकडरेरा?” काशीळा खोचकऩणे आजोफांनी वलचायरे.

“शो... तोच...”

“भंग आता दशतं कामरा आरा?” आजोफांचा ऩुढचा प्रश्न.

“मा दोघांना घयी न्मामरा.” अगदी तनवलयकायऩणे ददरीऩनं उततय ददरं.

“नाई... माच्मावंग तय आभी ऩोयीरा ऩाठीलनाय नाई...” आजोफा भानेनं नकाय दे त फोररे.

“ठीक आशे ... भग तुम्शी ऩण चरा फयोफय... भग तय काशी प्रॉब्रेभ नाशी ना तुम्शारा?” ददरीऩच्मा मा उततयालय
आजोफा तयी काम फोरणाय?

“अवं कया... चाय ददव ऱ्शालू द्मा ऩोयास्नी दशतं... भंग मेतीर कक तमे?” आजोफांनी ऩयत वलऴमारा पाटा पोडामचा
प्रमतन केरा. भग थोडा लेऱ वलचाय करून ददरीऩने वुरुलात केरी.

“आजोफा... तुम्शी तुभच्मा जागी फयोफय आशात. भाझा मभत्र तमाच्मा फदशणीळी मा आधी जवा लागरा शोता ते ऩादशरे
तय तभ
ु च्मा जागी भी अवतो तयी भी शे च केरं अवतं. ऩण आता भी काम वांगतो ते वभजन
ू घ्मा. शा प्रॉब्रेभ आता
पक्त घयघुती यादशरेरा नाशी. अनेक जण मात स्लत्चा पामदा ऩशात आशे त. भी काम चाय ददलवांनी तनघून जाईर.
ऩण तमानंतय शे दोघे अवे ककती ददलव रऩून याशणाय? कधी ना कधी मांना फाशे य ऩडालेच रागणाय. तमालेऱेव भग
ना तुम्शी मांना लाचलण्मावाठी अवणाय, ना भी. तमाभुऱे शे प्रकयण स्जतक्मा रलकय मभटे र तततके मा दोघांच्मा
दृष्टीने चांगरे आशे . भी तुम्शारा लचन दे तो ऩादशजे तय, मा दोघांच्मा केवारा दे खीर धक्का रागणाय नाशी. आणण
भी तय म्शणतो तुम्शी वगऱेच चरा. स्जतके जण मांच्मा फाजूने अवतीर तततका आऩरा प्रबाल ततथे जास्त ऩडेर.”
ददरीऩने आता नलीन ऩेच टाकरा.

“ठीके... आभी वभदे च मेतो तुभच्मावंग...” थोडा लेऱ वलचाय करून आजोफांनी शोकाय ददरा.

“याभबाऊ... आऩरी गाडी काढ... ह्मे ऩोयं आऩल्मा गाडीत अवतीन अन आऩरे भानवं ऩालन्मांच्मा गाडीत...”
याभबाऊकडं ऩाशत आजोफां उठरे . काशी लेऱातच वगळ्मांनी ऩुणतांफा वोडरे शोते.

-------------
वंध्माकाऱी वाडेवातच्मा वभ
ु ायाव दे ळभख
ु ांच्मा घयावभोय दोन गाड्मा उभ्मा यादशल्मा. मा लेऱेव कोण आरे अवेर शे
ऩशाण्मावाठी दे ळभुख फाशे य आरे. गाडीतून प्रसारा उतयताना ऩाशून आधी तमांच्मा चेशऱ्मालय खूऩ आनंद झारेरा
ददवरा ऩण जेव्शा तमांनी दव
ु ऱ्मा गाडीतून वधचनरा उतयताना ऩादशरे तमालेऱेव तमांच्मा चेशऱ्मालय एक बीतीची छटा
स्ऩष्ट ददवू रागरी. तततक्मात प्रसाची आई वुद्धा फाशे य आरी. ततरा ऩाशताच प्रसा धालतच ततच्माकडे गेरी.

“प्रसा... त?
ू ” ततच्मा आईच्मा तोंडून आश्चमायचे उद्गाय फाशे य ऩडरे. ऩण तमाऩुढे ततरा काशीच फोरता मेईना. ततच्मा
डोळ्मातून अऩोआऩ ऩाणी लाशू रागरे. इतक्मात इतय भंडऱी वुद्धा खारी उतयरी. प्रळांतने वगळ्मात आधी जालून
दोघांना नभस्काय केरा. प्रसा फयोफय आरेरा शाच भुरगा ततचा नलया अवणाय मात तमा दोघांनाशी काशीच वंळम
उयरा नाशी.

“आजोफा... शी भाझी आई आणण शे भाझे लडीर...” आनंदाचा बय जया कभी झाल्मालय प्रसाने ओऱख करून ददरी.

“नभस्काय...” प्रसाच्मा लडडरांनी आजोफांचे स्लागत केरे आणण तमांना घयात फोरालरे . इकडे प्रसा आई फयोफय
स्लमंऩाकघयात गेरी. प्रसारा ऩाशून ततच्मा रशान फदशणीराशी खूऩ आनंद झारा.

“आई... वधचन इतका फदररा कवा? आणण तमाच्मा फयोफय तो तमाचा मभत्र कोण आशे ?” इतका लेऱ भनात घोऱत
अवरेरा प्रश्न ततने आईरा वलचायराच.

“वधचनचा कोन मभत्र? आभारा काईच नाई म्शाईत...” प्रसाच्मा आईने गोंधऱून वलचायरे.

“अग तो नाशी का वधचन फयोफयच आशे वध्मा... तो मभत्र... फोरून तय खूऩ वभ्म लाटतो आशे . ऩण मा आधी भी
कधीच तमारा ऩादशरेरे नाशी.” ततने आईरा वलचायरे ऩण प्रसा प्रभाणेच प्रसाची आई वुद्धा तमा व्मक्तीरा प्रथभच
ऩशात शोती.

इतय चशा ऩाणी शोते न शोते तोच फाशे रून मबलाचा आलाज आरा.

“वधचन... ऩाटरानं फोरीलरंम... आवंन तवा...” तमाने काशीळा शुकभी आलाजात तनयोऩ ददरा.

“वधचन... चर जया ऩाटरारा बेटून मेऊ...” म्शणत ददरीऩ उठरा. तमारा तवे उठरेरे ऩाशताच दे ळभुख वुद्धा तमांच्मा
फयोफय जामरा तनघारे.

“काका... आम्शी दोघं जालून मेतो. तुम्शी इथेच थांफा.” म्शणत वधचनरा फयोफय घेत ददरीऩ फाशे य ऩडरा.

लाड्माच्मा ऩदलीतीर झोऩाळ्मालय ऩाटीर फवरा शोता. वधचन आणण ददरीऩरा मात मेताना ऩाशून फवल्मा
जागेलरूनच तमाने तमांचे स्लागत केरे .

“मा ऩालनं... वंबयालय ऩाच लवय आवलष्म फगा तभ

ु ारा... आता तभ
ु चाच इचाय कयीत व्शतो...” एकीकडे तमांचे स्लागत
कयताना ऩाटराची नजय ऩोयं ददवतात का ते ळोधत शोती.
“आं... आलं ती ऩोयं कुठं शैती? ददवन
ू नाई ऱ्शामरे...” आऩल्मारा आश्चमय लाटते आशे अवे दाखलत ऩाटराने वलचायरे .

“ती ऩोयं तमांच्मा घयी आशे त ऩाटीर...” अगदी तनवलयकायऩणे ददरीऩने उततय ददरे .

“तमांच्मा घयी? ऩन तुभी तय म्शनरा शोता ना... वांच्मारा ती तुभच्मा म्शोयं ऱ्शातीर म्शनून... तमाचं काम?” काशीळा
गुश्श्मात ऩाटराने वलचायरे.

“शो... म्शणारो शोतो... अजूनशी म्शणतो... दे ळभुखच्मा घयी चरा... तमांना तुभच्मा वभोय उबे कयतो...” ऩाटराच्मा
फोरण्माचा आऩल्मालय काशीच ऩरयणाभ झारेरा नाशी अवे दाखलत ददरीऩने ळांतऩणे उततय ददरे . तमाच्मा मा अगदी
थंड उततयाने ऩाटराचे वऩतत खलऱरे .

“मे फेन्मा... तुरा म्मा जेरभधून काढरा शाम... भाह्माळी गेभ खेऱू नगंव, म्शागात ऩडंर.” ऩाटीर आता ऩुयता
ऩेटरा.

“ऩाटीर... ह्मा धभक्मा भरा दे ऊ नका... अवल्मा धभक्मांनी भी मबक घारत नाशी.” ऩयत अगदी थंडऩणे ददरीऩने
उततय ददरे.

“आमरा तुज्मा... कुनाऩुडं फोरू ऱ्शामरा तू?” ऩाटराच्मा ळेजायी उबा अवरेरा मबला ददरीऩच्मा अंगालय धालत
म्शणारा. जवा तो जलऱ आरा तवे ददरीऩच्मा शातात वऩस्तर
ु ददवू रागरे . ते ऩाशताच तो अध्मायतच थांफरा.

“ए भाकडा... तुझी लटलट फंद कय... कायण भी केरी तय ती कामभची अवेर... वभजरं? आणण तवेशी आता भरा
जेरचे जीलन भानलरे आशे . तमात अजून १४ लऴय लाढरी तयी भरा काशी प्रॉब्रेभ नाशी.” आता भात्र ददरीऩच्मा
आलाजात एक प्रकायची शुकुभत शोती. ददरीऩचा तो अलताय ऩाशून ऩाटीर वद्ध
ु ा भनातन
ू चयकरा.

“अलो ऩालनं... जया वफुयीनं घ्मा... नाई ऩन आऩरं ठयरं व्शतं... भी तुभारा बामेय काडरं तमाचं अवं ऩांग पेडता
व्शम? ळोफतं का तुभास्नी?” नयभाईच्मा वुयात ऩाटरानं वलचायरं.

“ऩाटीर तुम्शी भरा फाशे य आणरं ते भी तुभचं काभ कयालं म्शणून... म्शणजे तो एक व्मलशाय झारा. आणण व्मलशाय
म्शटल्मालय तमात कधी कधी तोटा वुद्धा शोतच की. काम?” काशीवे शवत ददरीऩ म्शणारा आणण ऩाटराचा ऩाया
चढरा.

“रै फोल्राव... आता उद्माच्मारा वभजन... ऩाटीर काम शाम ते... वकाऱच्मारा ऩंचामत फोरीलतो अन तुभास्नी
तुभची जागा दाणखलतो...” ऩाटीर चयपडत फोररा.

“फवं... इतकंच? ऩण शे शी रषात ठे ला, उद्मा भी भाझ्मा ह्मा खेऱण्मारा फयोफय घेलून मेणाय आशे . भरा फोरामरा
आडलरं तय भी तुभचं तोंड कामभचं फंद कयीर. आणण मा आधीच वंधगतरे आशे भी... भरा जेरचे जीलन जास्तच
भानलते म्शणून...” आऩल्मा शातातीर वऩस्तुर ऩाटरारा भुद्दाभ दाखलत आऩल्मा कभये रा खोचरे आणण भग
वधचनरा घेऊन तो फाशे य ऩडरा. दोघं घयी आरे तें व्शा वगऱेजण ततथे काम झारे शे ऐकामरा उतवक
ु झारे शोते.
“वधचन... ऩाटराने कळारा फोरीलरं शोतं?” दे ळभख
ु ांनी अधधयतेनं वलचायरं.

“काई नाई... तमेच... उद्मा ऩयत ऩंचामत फोरीलरी शामे...” वधचनने उततय ददरे. ते ऐकून ऩयत एकदा लातालयण
गंबीय झारे. तमांच्मा चेशऱ्मालय ऩयत धचंतेचे वालट ददवू रागरे.

“काका... तुम्शी काशी काऱजी करू नका. प्रसा जळी वधचनची फदशण तळीच भाझीशी फशीणच आशे . आता ततच्मा
ककं ला प्रळांतच्मा केवाराशी धक्का रालामची कुणाची दशंभत शोणाय नाशी. आणण उद्मा ततथे तुम्शी काशीच फोरू नका.
जे फोरामचे ते भी फोरेर. आता तुम्शी तनस्श्चंत याशा.” ददरीऩचा प्रतमेक ळब्द दे ळभुखांना आश्लावक लाटरा. प्रसारा
तय आता ददरीऩ शा एखादा दे लदत
ू अवाला अवेच लाटू रागरे. ज्मा बालाऩावन
ू ती रऩत शोती तोच बाऊ ततरा
घ्मामरा आरा शोता. आईच्मा म्शणण्माप्रभाणे वधचनचे लागणे वकाऱ ऩमांत अगदीच वलधचत्र शोते ऩण वंध्माकाऱी
भात्र तो ऩूणऩ
य णे नॉभयर लाटत शोता. ऩाटराकडे वुद्धा वधचन फयोफय तोच गेरा शोता. उद्मा वुद्धा भीच वगऱे फोरेर
अवे वांगत शोता. आऩल्मा आणण प्रळांतच्मा केवाराशी आता कुणी धक्का रालू ळकणाय नाशी माची खात्री दे त शोता.
आणण इतके वगऱे अवूनशी तमाचा चेशया अगदी तनवलयकाय ददवत शोता.

यात्रीची जेलणं झारी. याभबाऊ आणण तमांच्मा फयोफय आरेरे रोकं घयी जामरा तनघारे . प्रसाने भात्र आजोफांना भुद्दाभ
थांफून घेतरे शोते. प्रसाची आणण तनतीनच्मा आजोफांची ओऱख पक्त चाय ददलवांऩूलीची ऩण मा चाय ददलवात ततरा
ते आई लडडरांइतकेच जलऱचे लाटू रागरे शोते. दे ळभुख जयी चेशऱ्मालय आरेरे टें ळन ददवू दे त नव्शते तयी आज
तमांना झोऩ मेणे भुश्कीर शोते.

दव
ु या ददलव उजाडरा. आज ऩयत ऩाटराच्मा लाड्मावभोय ऩंचामत बयरी शोती. वगऱे जण लाड्मालय शजय झारे
शोते. दे ळभुख, वधचन, ददरीऩ मांच्मा फयोफय तनतीनचे आजोफा वुद्धा तमा दठकाणी आरे शोते. ददरीऩरा ऩाशताच
ऩाटराचे भाथे ठणकरे. जय काशी गडफड झारीच तय ती पक्त मा एका भाणवाभुऱे शोऊ ळकते शे तमाने ऩुयेऩूय
ओऱखरे शोते. कवे शी करून मारा इथन
ू फाशे य काढणे गयजेचे शोते ऩण ते कवे कयाले शे च तमाच्मा रषात मेत
नव्शते. फये तमाने ददरेरा गमबयत इळाया वुद्धा ऩाटीर वलवयरा नव्शता. वगऱे ऩंच आरे तवे ऩंचामतीचे काभकाज वुरु
केरे गेरे. नेशभी प्रभाणे वुरुलात ऩाटरानेच केरी.

“तय भंडऱी... आऩन दे ळभख

ु ारा आदीच जातबामेय केरे शामे. ऩन अजन
ू तमो वद
ु ायरा नाई, आता तय तमाने तमाच्मा
ऩोयीरा अन तमा ऩोयाराफी घयात घेतरंम. म्शनून तमाच्मालय फदशष्काय टाकरा जात शामे. जाता तमाच्मा घयातीर
कुनाळीफी कोनच्मा फी ऩयकायचा वंफंध दठलरा तय तमास्नी फी जातबामेय केरे जाईर. आऩल्मारा कुनालय अन्माम
कयामचा नाई. जय दे ळभुखारा काई फोरामचं अवन तय तमे आताच फोरालं.” अवं म्शणत ऩाटीर खारी फवरा.

“भरा फोरामचं आशे .” ददरीऩ ऩुढे आरा.

“नाई... बामेयच्मा भानवारा काई फोरामचा अधधकाय नाई...” तमांच्मातीर एका ऩंचाने रगेच तमारा शयकत घेतरी.

“कोण म्शणतो भी फाशे यचा आशे म्शणून?” ऩाटराकडे जऱजऱीत नजये नं ऩाशत ददरीऩने वलचायरे .

“म्मा म्शनतो...” मबला ऩुढे मेत म्शणारा.

“तर
ु ा काम भादशत भाझी जात? तू काम भाझा जात प्रभाणऩत्र आणरंम का?” काशीवे शवत शवत ददरीऩ म्शणारा.

“नाई.. ऩन मा आधी कुनीच तुभारा दशतं ऩामरं नाई.” एक ऩंच म्शणारा.

“आता तुभच्मा एखाद्मा ऩुतण्मारा इथल्मा काशी रोकांनी ऩादशरं नाशी म्शणजे काम तो तुभचा ऩुतण्मा नाशी?
वधचनची आई भाझी भालळी आशे म्शणजे दे ळभुख भाझे काकाच झारे ना?” ददरीऩने टाकरेल्मा गुगरीलय कुणाकडेच
उततय नव्शते. ळेलटी इतय तीन ऩंचांनी तमारा फोरामची ऩयलानगी ददरी.

---------------

“भरा वगळ्मांना पक्त काशी प्रश्न वलचायामचे आशे त. कायण भरा वद्ध
ु ा आऩल्मा जातीचा तततकाच अमबभान आशे
स्जतका तुम्शा वलाांना आशे आणण म्शणूनच भरा तुम्शारा प्रश्न वलचायालावा लाटतो.” ददरीऩने वुरुलात केरी.

“काम ते इचाय ऩटकन...” एक ऩंच लैतागून म्शणारा.

“आऩल्मा जातीचा पामदा, आऩरे रोकं जातीत यादशल्माने शोणाय कक जातीतून फाशे य गेल्माने शोणाय?” ददरीऩने प्रश्न
वलचायरा.

“आऩल्मा जातीत ऱ्शामल्मानीच शुईर की..” फवरेल्मा व्मक्तींभधून एकाने उततय ददरे.

“तय भग एक चक
ू केरी म्शणन
ू तम्
ु शी दे ळभख
ु ाच्मा आख्यख्यमा खानदानारा फाशे य काढून जातीचा कोणता पामदा कयत
आशात?” ददरीऩने उऩस्स्थत केरेल्मा भुद्द्मालय काम फोराले शे च कुणारा वभजेना.

“ए... तू कुनीफी अवंना... ऩंचामतीपुडं फोरामचा अधधकाय नाई तुरा... चर तनघ... ऩंचामतीचा न्माम झाराम...”
ऩाटीर चलताऱरा.

“ऩाटीर... भी तुम्शारा प्रश्न वलचायरा नाशी... जातीतल्मा वगळ्मांना वलचायरा आशे . आता तुम्शारा प्रश्न वलचायतो...
तुम्शी तय जातीच्मा बल्मावाठी आऩल्माच जातीतीर रोकांकडून दं ड म्शणून शजायोंनी रुऩमे घेतरे आशे त. ऩण
आऩल्माच जातीतीर रोकांना व्मलवामावाठी ऩैळाची काशी भदत केरी आशे का? आणण जय नवेर तय भग तमा
ऩैळाचे काम कयता?” ऩाटराचा आलाज ऐकून ददरीऩने आता भोचाय ऩाटराकडे लऱलरा.

“तमा ऩैळाचं आभी काम फी करू... तू कोन इचायनाया?” ऩाटीर एकदभ बडकराच.

“ऩाटीर इतकं धचडण्मावायखं काम आशे तमात? भी एक वाधा प्रश्न वलचायरा. तमाचं उततय द्मा आणण व्शा भोकऱे .”
ददरीऩ अगदी ळांतऩणे फोररा.

“शा.. शा.. ऩाटीर... आभारा फी म्शाईत जारं ऩामजेर.” आधी ज्मांनी अवा दं ड बयरा शोता तमातीर काशी जणांनी
ददरीऩचा प्रश्न रालून धयरा. आता भात्र फाजी ऩुयती ऩाटरालय उरटरी. अवे काशी शोईर माचा अंदाज ऩाटराने
आधीच फांधरा शोता तमाभुऱे तमाने वभोयच उभ्मा अवरेल्मा मबलारा नजये ने खुणालरे.
“आयं भाह्मा कभाय... करमग
ु आरं यं ... दे लभानव
ु ऩाटीर लाईट ठयरा अन ह्मो खन
ु ी भानव
ु बरा ठयरा...” मबलानं
स्लत्ची छाती वऩटून घेत भोठभोठ्मानं ओयडामरा वुयलात केरी.

“मबव्मा... काभून गागू ऱ्शामरा? वभद्मास्नी वभजंन अवं फोर...” एक ऩंच उखडराच.

“दादा... आलं... गागु नकू त काम करू? ह्मो... ह्मो... खुनी भानुव दे लभानवारा वलार करू ऱ्शामरा अन ह्मे
आऩरेच भानवं मारा शाकून द्मामचं त तमारा वाथ ददलू ऱ्शामरे...” शऱूशऱू मबलाच्मा नौटं कीचा ऩरयणाभ वुद्धा
ददवामरा रागरा. रोकांना ऩयक्मा ददरीऩऩेषा ऩाटीर जलऱचा लाटणायच. ऩाटीर भात्र नजय खारी करून गारातल्मा
गारात शवत शोता. आता भात्र तनतीनचे आजोफा ऩढ
ु े आरे.

“ऩन भी काम म्शन्तो... ह्मो भानुव काम खोटं फोरू ऱ्शामरा? ऩंचामत दं ड घ्मेते तय तमेचा आऩल्मा जातीवाठी कवा
उऩेग केरा जातो ह्मे वभद्मास्नी म्शाईत नगं का?” आजोफांनी ददरीऩचा भुद्दा रालून धयरा.

“भामरा तमाच्मा... आता ह्मे आतनक कोन म्शणामचं?” ऩाटीर चक्रालराच.

“म्मा दे ळभुखाचा चुरता शाम...” आजोफांनी थाऩ भायरी.

“अगागा... ह्मो दे ळभुख त रैच बायी तनगारा... कुनी म्शन्तं दे ळभुख भाशा चुरता... अन कुनी म्शन्तं म्मा
दे ळभख
ु ाचा चर
ु ता... अन ह्मे वभदं झारं तमे फी मेका यात्रीत?” ऩाटीर ऩयु ता उखडरा.

“लो फाफा... तुभच्मा नातीनं काम क्मेरं तमे ठालं शाम न्शलं?” फवरेल्मा रोकांऩैकी एक ऩोयगा म्शणारा.

“काम क्मेरं?” तमाच्माकडे ऩाशत आजोफांनी वलचायरं.

“जातीरा काऱं पावरं... ह्मे वभदं गालं म्शनू ऱ्शामरं...” तो ऩोयगा आढ्मतेनं म्शणारा.

“तुह्मा आज्माचं नालं काम यं ?” आजोफांनी प्रश्न वलचायरा.

“म्शादफा...”

“अन तमांच्मा आज्माचं?” आजोफांनी ऩढ

ु चा प्रश्न वलचायरा आणण तो वलचाय करू रागरा.

“आयं ... वोताच्मा खाऩय ऩंज्माचं नांल म्शाईत नाई, आजूक नीट मभवरूड पुटरं नाई आनी जातीच्मा गप्ऩा कयतोव
व्शमं यं ?” आजोफा कडाडरे.

“ओ फाफा... तमारा काभून फोरू ऱ्शामरे? तुभच्मा नातीनं श्मान खाल्रं ते खाल्रं अन तुभी आभारा मळकू ऱ्शामरे
व्शमं?” फवरेल्मांऩैकी एकजण म्शणारा.

“शा... मळकू ऱ्शामरो... तुभी अवं मेड्मालानी कामफी फोरू ऱ्शामरा... भंग भरा तुभारा मळकलालंचं रागंन ना?”
आजोफांनी आता भोचाय मा नलीन व्मक्तीकडे लऱलरा.
“आभी काम मेड्मालानी फोल्रो?”

“भरा वांग... तू याभारा दे ल भानतो का?”

“शा... ऩन तमाचं काम दशतं?”

“भंग तमानं ळीतेळी रगीन क्मेरं ह्मे फी ठाल आवंर?”

“शा... ठाल शाम...”

“भंग भरा वांग... ती त तमा याज्मारा ळेतात गालरी... ततची आम कोन तमे फी म्शाईत नाई... भंग ततची जात कंची
यं ? अन ह्मे तमा याभाच्मा गुरुनं फी तमारा वांधगतरं न्शाई?” आजोफांनी भुऱालयच घाल घातरा. तमांच्मा मा प्रश्नांलय
कोण काम उततय दे णाय?

“आयं फोरा की... तुभी वभदे त रई इद्लान रागून ग्मेरे ना?” आजोफांच्मा मा प्रश्नांनी जभरेल्मा व्मक्तींभध्मे दोन
गट ऩडरे. तमांची कुजफुज लाढरी.

“अवं शामे... ऩुयान काऱात कंच्माच जाती न्शलतमा. लयनं व्शते... चाय... फाभन, ळत्रीम, लैश्म अन ळद्र
ु . अन ह्मे
वभदे वभान व्शते. कुनी ल्शान न्शाई कुनी म्शोटा न्शाई. तुभी ज्मे काभ कयनाय तमो तुभचा लयनं. रोकांना दे लाच्मा,
धयभाच्मा गोश्टी वांगनाय, चांगरं लाईट वांगनाय, मळक्ळन दे नाय तमो फाभन, म्शंजी रुळी. जो वभद्मांचं यषन
कयनाय, न्माम कयनाय तमो ळत्रीम, जो रोकास्नी कजय दे नाय, लस्तू इकनाय तमो लैश्म अन जो रोकांची वेला कयनाय
तमो झारा ळद्र
ु . नंतय भंग आऩरा फाऩ ज्मे काभ कयतो तमेच ऩोयगं ल्शान अवल्माऩावून ऩशामा रागरं. अन ज्मे
तभ
ु ी ल्शान अवल्माऩावन
ू ऩाशता तमे कयामरा तभ
ु ारा वोप्ऩं जातं म्शनन
ू भंग जी गोश्ट आज्जा कयामचा तीच
फाऩानं फी क्मेरी आन ऩोयगं फी तमेच कयामा रागरं. म्शंजी जे आदी कयभालय व्शतं तमे जल्भालय आरं. भंग तमात
फी मेगमेगऱे ऩयकाय... तमानं फनल्मा जाती. जो भातीची बांडी फनलन तमो झारा कुम्शाय, जो दाधगने फनलन तमो
झारा वोनाय अळा... आता भरा वांगा, कुडं दे लानं मरलरंम का जातीतच रगीन क्मेरं ऩामजेर म्शनून?” आजोफां
फोरत शोते आणण रोकं ऐकत शोते.

“आता लास्ल्भक रुळी तय वभद्मास्नी म्शाईत शामेत ना? याभाचे गुरु व्शते... ते जल्भाने ळद्र
ु व्शते ऩन कयभाने रुळी
झारे. याभाचे उजूक मेक गुरु... वलश्लामभत्र... जल्भाने ळत्रीम व्शते... तमांनी काई लवय याज्म फी क्मेरं. अन नंतय ते
रुळी झारे. तमा मेऱेरा याभनं जात ऩामरी का? भंग आता भरा वांगा... तुभारा जाव कऱतं का याभारा? फयं
कृस्नारा वदु दक तभ
ु ी दे ल म्शंता ना? तमाची फी भंददय शामेत. तमानं फी रुक्भीनीळी अवंच ऩऱून जालन
ू रगीन
रालरं. तला ततचा बाऊ फी अवाच ऩेटरा व्शता... ऩन नंतय तमानंफी बैनीरा भाप क्मेरंचं ना? दे लानं ह्मे वभदं
काभून क्मेरं? तमारा म्शाईत व्शतं... करमुग मेनाय शाम... रोकं मेड्मालानी लागनाय शामेत. भंग तमांना कुनीतयी
वांगामा ऩामजेर, काम कयामा ऩामजेर, काम नाम ते... म्शनून तमांनी रगीन कयताना जात ऩामरी नाई.” आजोफा
एकेक गोष्ट फोरत शोते आणण कुणाकडेच तमाचे खंडन नव्शते. आजोफा ळांत फवरे तें व्शा काशीलेऱ वगळ्मांभध्मे
ळांतता ऩवयरी.
“ह्मा मबलानं भरा खन
ु ी म्शटरं... शो... भी आशे च खन
ु ी... ऩण भी कुणाचा आणण का खन
ू केरा शे दे खीर वांगतो.”
ऩयत एकदा ददरीऩने आऩल्मा शाती वूत्र घेतरी.

“काशी लऴाांऩूली भाझ्मा फदशणीने वुद्धा अवेच इतय जातीत रग्न केरे. तो भुरगा स्लबालाने खयं च चांगराच शोता. ऩण
भरा भात्र जातीची प्रततष्ठा जास्त भशतलाची लाटत शोती. एकतय आऩल्मा फदशणीने इतय जातीत रग्न केरे माचा
याग आणण भग आभच्मा गालातीर अवेच काशीजण ऩुढे आरे. ततने जातीरा काऱे कवे पावरे , आऩल्मा जातीची
प्रततष्ठा कळी धुऱीरा मभऱलरी शे अळा गोष्टी वांगून तमांनी भाझ्मा यागात जास्तीच बय घारती. तमाच आलेळात भी
भाझ्मा फदशणीचे घय गाठरे. जो वभोय आरा तमारा गोळ्मा घातल्मा. ते काम म्शणताशे त शे दे खीर ऐकण्माच्मा
भनस्स्थतीत भी नव्शतो. ज्मा लेऱेव भी बानालय आरो तमालेऱेव लेऱ तनघून गेरी शोती. भाझ्मा फदशणीच्मा वुखी
वंवायाची भाझ्माच शातानी भी याखयांगोऱी केरी शोती. तवाच ऩोमरवांच्मा स्लाधीन झारो. जातीचा टें बा मभयलणाये
आणण भरा अमबभान मळकलणाये कुणीशी केवच्मा लेऱेव शजय नव्शते. जे शजय शोते ते भाझ्माकडे एखादा याषव
ऩाशाला अळा ऩद्धतीने ऩशात शोते. इतकेच काम ऩण जेरभधीर इतय कैदी वुद्धा भाझ्माळी नीट लागत नव्शते. तमांच्मा
भते जो फदशणीचा खून करू ळकतो तमाच्मालय वलश्लाव कवा ठे लामचा? तवे तमांचे तमात खोटे काम शोते? म्शणून
भग भी ततथे दे खीर वगळ्मांऩावून लेगऱा याशू रागरो. तमाच काऱात शा वधचन ततथे आरा. तमाच्मा एकंदय
फोरण्मालरून तोशी तमाच ऩरयस्स्थतीभधून जात शोता ज्मातून भी ऩूली गेरो शोतो. म्शणून तमाने जेव्शा भरा भदत
कयळीर का अवे वलचायरे... भी शोकाय ददरा. तो फाशे य आल्मानंतय तमाने मा ऩाटराच्मा भदतीने भरा फाशे य आणरे .
ऩाटराने भरा माच फोरीलय भदत केरी की, भी दे ळभख
ु ाच्मा ऩोयीरा आणण ततच्मा नलऱ्मारा इथे घेलन
ू मेईर. कार
तमा दोघांना आणामच्मा आधी आम्शी ऩाटराच्माच लाड्मालय जभरो शोतो. ऩण नंतय भी तमाच्मा म्शणण्मा प्रभाणे
तमा दोघांना तमाच्मा शलारी केरे नाशी म्शणून आज तो आणण तमाचे भाणवं भरा खुनी म्शणत आशे त. भी जय तमां
ऩोयांना मा ऩाटराच्मा शलारी केरे अवते तय माने काम केरे अवते शे दे लाराच भादशत. आता भरा वांगा... तुम्शारा
वुद्धा भुरं आशे त. उद्मा वभजा तमांनी अवे केरे तय? तमांना दे खीर तुम्शी जीले भायणाय? का तय पक्त प्रततष्ठा...
घयात खामरा नवते आणण प्रततष्ठा भशतलाची? आता तनणयम तुम्शी घ्मामचा आशे .” ददरीऩने आऩरी फाजू भांडरी.
वगऱे स्तब्ध शोऊन ऐकत शोते. काशी लेऱ ळांततेच गेल्मालय शऱूशऱू कुजफज
ु लाढू रागरी.

“भंडऱी... धा मभनटात आभी इचाय करून आभचे भत वांगतो.” अवे म्शणत ऩंच उठरे. आता ऩंच काम तनणयम दे तात
माकडेच वगळ्मांचे रष रागरे शोते. शे दशा ऩंधया मभतनटं दे ळभख
ु ांना अगदी मग
ु ांप्रभाणे लाटत शोते. ळेलटी ऩंच
जागेलय आरे.

“भंडऱी... दे ळभुखाचे चुरते जे फोल्रे आनीक मा ददरीऩनं ज्मे वांधगतरं तमाचा इचाय क्मेरा त उद्मा आऩरी ऩोयं फी
अळा गोस्टी कयनाय न्शाईत शे म्शंता मेनाय न्शाई. तळेच आऩल्मा जातीच्मा इकावावाटी आताऩोतयू आऩन कामऩन
क्मेरं न्शाई ह्मेफी नाकाताय मेत न्शाई. म्शनन
ू ऩंचांनी अवा तननयम घेतरा शामे की आऩरी शी जात ऩंचामत फखायस्त
करून तमा ऐलजी मेक वोवामटी फनलामची. अन शी वोवामटी आऩल्मा जातीच्मा ऩोयांना काभधंद्मावाटी कजय दीर.
जातीच्मा इकावाची काभं कयं न ऩन कुनाराच जातबामेय क्मेरं जानाय न्शाई. दव
ु ऱ्मा जातीत रगीन क्मेरं म्शनून
कुनाराफी दं ड क्मेरा जानाय न्शाई... शी आऩरी जात ऩंचामत आभी फखायस्त कयन्माची घोऴना कयतो...” अवे म्शणून
वगऱे ऩंच उठरे. दे ळभख
ु ांच्मा चेशऱ्मालयीर आनंद ओवंडून लशात शोता. वगऱे घयी तनघारे तवे ददरीऩ ऩाटराजलऱ
गेरा.

“ऩाटीर... तुम्शारा गयज नाशी, ऩण तयीशी एक पुकटचा वल्रा दे तो. आता तुभचं ळयीय तुम्शारा वाथ दे तंम ऩण
काशी लऴाांनी ते थकंर... तमालेऱेव भाणवारा ऩैळाची नाशी तय कुणाच्मा तयी आधायाची गयज रागते. अजन
ू शी लेऱ
गेरेरी नाशी. तुम्शी रोकांना आज भदत केरी तय उद्मा शे च रोकं तुभचा आधाय फनतीर. माचा एकदा वलचाय कया.”
ददरीऩनं वल्रा ददरा. ऩाटराच्मा चेशऱ्मालरून तमाच्मा भनात काम चाररे आशे माचा भात्र अंदाज फांधता मेत
नव्शता. तळी गयजशी ददरीऩरा लाटत नव्शती.

काशी लेऱातच ते वगऱे दे ळभुखांच्मा घयी ऩोशोचरे. दे ळभुखांच्मा चेशऱ्मालयीर आनंद ऩाशूनच प्रसाच्मा आईचा जील
बांड्मात ऩडरा. ऩुढीर फयाच लेऱ कोण काम फोररे, ऩंचामत फयखास्त कळी झारी शे याशून याशून दे ळभुख वांगत
शोते. तमाददलळीच तनतीनचे आजोफा घयी जामरा तनघारे ऩण मालेऱेव दे ळभुखांनी तमांना एक ददलव थांफून घेतरे .
वगळ्मांच्मा तोंडी ददरीऩचे कौतुक शोते. ददरीऩ भात्र अगदी तनवलयकाय शोता. जवे काशी घडरेच नाशी अळा ऩद्धतीने.
आता उयरेरे काशी ददलव तयी तमारा तमाच्मा गाली जालून मामचे शोते.

दव
ु ऱ्मा ददलळी आजोफा आणण ददरीऩ फयोफयच तनघारे... आऩाऩल्मा गाली जाण्मावाठी.

“ददरीऩ बाऊ... तुभचे आबाय कळे भानाले ह्मेच वभजून नाई ऱ्शामरं... तुभी नवते त काम झारं अवतं भाझ्मा
शातनं...” अगदी तनयोऩाची लेऱ आरी तमालेऱेव वधचन म्शणारा. ददरीऩने तमाच्मा शात शातात घेतरा.

“अये उरट आबाय तय भी भानरे ऩादशजेत तझ

ु े. मारा दोन कायणं आशे त. एक म्शणजे कार भरा इतक्मा लऴायनंतय
ऩदशल्मांदा अगदी ळांत झोऩ रागरी. ते जे स्लप्न भरा वायखे ददवत शोते ते कार भरा अस्जफात ऩडरे नाशी. आणण
दव
ु ये कायण म्शणजे भाझी मळषा बोगून आल्मालय काम कयामचे शे कार भरा वभजरे. आता भाझे ध्मेम पक्त
एकच... जात ऩंचामत तनभर
ुय न... आणण तमावाठी भरा तुझी भदत रागेर. कयळीर ना?”

“भंग... आता तुभच्मावंग तुभचा ह्मो मभत्र ऩन अवनाय...” वधचन म्शणारा. अथायत ददरीऩरा दे खीर माची खात्री
शोतीच...

वभाप्त...

मभमरंद जोळी, नामळक...