Telekomunikacionet Skripta PDF

F
IEK
T
E
L
E
K
L
i
O
M
g
j
U
N
I
K
e
A
C
I
O
r
a
N
E
T
t
a
E
nve
rHa
mit
i
TELEKOMUNIKACIONET
E.HAMITI
Telekomunikacionet Analiza e sinjaleve
I Analiza e sinjaleve
Analiza spektrale e sinjaleve të përcaktuara

Sinjalet e përcaktuara (të determinuara) ndahen në sinjale periodike dhe joperiodike. Për analizën spektrale të
sinjaleve të përcaktuara periodike përdoret seria e Furieut ndërkaq për analizën e sinjaleve joperiodike transformimi i
Furieut.
Në vazhdim do të njihemi me konceptet themelore të serisë dhe integralit Furie dhe me zbatimin e tyre në
analizën spektrale të sinjaleve.
Analiza e sinjaleve periodike

Nëse një funksion f(t), i cili paraqet një sinjal, përsëritet vazhdimisht në intervale të njëjta kohore me
kohëzgjatje T0, ashtu që të plotësohet kushti f(t)=f(t+nT 0), për n=0,1,2,... dhe t < +  atëherë themi se funksioni f(t)
përkatësisht sinjali i paraqitur me f(t) është sinjal periodik me periodë të përsëritjes T 0. Shikuar rigorozisht kushtin e
mësipërm, nuk e plotëson asnjë sinjal real, mirëpo në rastet kur perioda e përsëritjes T 0 është e shkurtër në krahasim me
kohëzgjatjen e sinjalit, atëherë sinjali i tillë mund të konsiderohet teorikisht dhe praktikisht se është periodik.
Nëse funksioni f(t) i plotëson kushtet e Dirichleut , qe do te thotë se:
Funksioni f(t) është i njëvlershëm brenda intervalit T 0,
Funksioni f(t) ka më së shumti numër të fundëm të shkëputjeve në intervalin T0,
Funksioni f(t) ka numër të fundëm të maksimumeve dhe të minimumeve, dhe
Funksioni f(t) është absolutisht i integrueshëm, përkatësisht eshte madhësi e fundme:
T0 / 2
 f  t  dt  
 T0 / 2
atëherë funksioni f(t) mund të paraqitet me seri Furie në formën:

f (t) 
a0
2 n 1

  a n cos2nf0 t   b n sin2nf0 t   . . . . . (2)
ku an, bn janë koeficientët e serisë dhe jepen me shprehjet:

T0 / 2
2
an 
T0  f  t  cos2nf 0 t dt ; n=0,1,2, ... . . . . . (3)
 T0 / 2
dhe
T/ 2
2
bn 
T0  f  t sin2nf tdt ; n=1,2, ...
 T0 / 2
0 . . . . . (4)
Duke i mbledhur komponentet sinusoidale dhe kosinusoidale të frekuencave të njëjta, serinë Furie mund ta
shprehim edhe në formën:

a0
f t    C n cos n 0 t   n  . . . . . . . . (5)
2 n 1
 b 
C n  a 2n  b 2n ; n  arctg  n 
 an 
Në shprehjen (5) funksioni periodik f(t) është paraqitur si shumë e funksioneve të thjeshta periodike.
Duke i zbatuar identitetet:
cos2nf0 t  
2
e 
1 j2 nf0t
 e  j2 nf0t  . . . . . (6)
dhe
sin2nf 0 t  
2j
e
1 j2 nf0 t
 e  j2 nf0 t  . . . . . (7)
shprehja (2) mund të shkruhet në formën:
www.e-LIBRARIA.com 1
a0 1  1 
f t    a n  jb n e jnf0t   a n  jb n e  j2 nf0t . . . . (8)
2 2 n 1 2 n 1
Për të thjeshtuar shprehjen e fundit, në shprehjet (3) dhe (4) përdoren vlerat negaive të n-it:
T0 / 2 T0 / 2
2 2
an   f  t  cos2nf0 t dt   f  t cos2nf tdt  a 0 n . . . . (9)
T0  T0 / 2
T0  T0 / 2
dhe
T0 / 2 T0 / 2
2 2
bn   f  t  sin 2nf0 t dt    f  t sin2nf tdt   b
0 n (10)
T0  T0 / 2
T0  T0 / 2
kështu që mund të shkruajmë se:

 
a e
n 1
n
 j2 nf0 t
  a n e j2 nf0t
n 1
. . . . . (11)
 
 jb n e  j2nf0t   jb n e j2nf0t
n 1 n 1
. . . . (12)
Duke i zëvendësuar (11) dhe (12) në (8) fitohet:
a0 1  
f t    a n  jb n e j2 nf0t   Fn e j2 nf0t (13)
2 2 n  n 
Shprehja (13) paraqet serinë Furie në formën eksponenciale, ku:.
1
Fn  a n  jb n  , n=0,1,2, . . . (14)
2
paraqesin koeficientë të serisë, të cilët në përgjithsi janë madhësi komplekse.
Duke i kombinuar shprehjet (3), (4) dhe (14) , fitohet një shprehje e re per koeficientet e serise:
, n=0,1,2,. . . (15)
Forma eksponenciale e serisë Furie si dhe shprehja (15) për koeficientët e serisë, janë format më të
preferuara për përdorim në analizën e sinjaleve periodike.
Meqenëse Fn është madhësi komplekse, mund ta shkruajmë në formën:
1 1 2  b 
Fn  Fn e jn ; Fn  Cn  a n  b 2n ;  n  arctg  n 
2 2  an 
Duke zëvendësuar Fn në shprehjen (13), fitohet :

f  t    Fn e j 2 nf0t n 

Fn - quhet spektër i amplitudave dhe është funksion çift,
n - quhet spektër i fazave dhe është funksion tek.
Fn - quhet spektër kompleks i funksionit f(t)
Spektri i funksionit periodik është diskret dhe mund të paraqitet grafikisht në dy mënyra:
Fn Cn=2Fn
-3f0 -2f0 -f0 0 f0 2f0 3f0 f 0 f0 2f0 3f0 f
Spektri i njëanshëm
n
-3f0 -2f0 -f0
0 f0 2f0 3f0 f
Spektri i dyanshëm
Amplituda e vërtetë e një harmoniku është shumë e amplitudave me frekuencë 2nf0 dhe -2nf0.
Teorema e Parsevalit
Duke u nisur nga përkufizimi i vlerës efektive të një funksion periodik f(t):
T/ 2
1
f 2  t dt
T  T/ 2
Fef 
dhe duke zëvendësuar f(t) me:


f  t    Fn e j2 nf0t

fitohet:
  j2 nf0 t 

T/ 2 T/ 2
1 1
 Fef 2   f  t  n F e  dt   Fn  f  t e j2 nf0t dt
T  T/ 2    n  T  T/ 2

a 20 
a 2  b 2n
 Fef 2   Fn  Fn   Fn 2   n
n  4 n 1 2
Shprehja e fundit paraqet Teoremën e Parsevalit nga e cila mund t’i nxjerrim këto përfundime:
1. Vlera efektive e shumës së funksioneve të thjeshta periodike, të frekuencave të ndryshme, është e barabartë me
rrënjën katrore të shumës së vlerave efektive në katror të funksioneve të thjeshta periodike dhe nuk varet prej
fazave të tyre.
2. Nëse f(t) është tension ose rrymë, duke e pjestuar ose shumëzuar me R (R=1) respektivisht, fitohet se fuqia e
sinjalit të përbërë është e barabartë me shumën e fuqive të harmoniqeve të tij.
Korelaconi i sinjaleve periodike
Funksioni i korelacionit të dy sinjaleve periodike f1(t) dhe f2(t) me periodë të njëjtë T 0=1/f0 jepet me shprehjen:
T0 / 2
1
R 12     f  t   f 2  t  dt
1 (1)
T0  T0 / 2
ku : paraqet zhvendosjen kohore dhe nuk varet prej t.
Funksioni i korelacionit R12(t) fitohet me këto veprime:

1. Zhvendoset njërit prej dy funksioneve për ,
2. Shumëzohet funksioni i zhvendosur me funksionin tjetër,
3. Merret vlera mesatare e atij shumëzimi.
Më tutje funksionin f2(t) po e paraqesim me seri Furie në formë eksponenciale:


f2  t    F 
n 
n 2 e j2 nf0t (2)

f 2  t      Fn  2 e j2nf  t    0
(3)
n 
duke e zëvendësuar shprehjen (3) në (1) fitohet:
  j2 nf0  t    
T0 / 2
1
R12     f1  t     Fn  2 e dt
T0  T0 / 2 n  
 T/ 2 
1
R12     F  e   f1  t e dt    Fn 1   Fn  2 e j2 nf0
j2 nf0  j2 nf0 t 
n 2 (4)
n  T  T/ 2 n 
Nëse shprehjen e fundit e krahasojmë me çiftin e transformimeve të Furieut, mund të konkludojmë se funksioni
i korelacionit R12() është funksion periodik me periodë T0. Spektri kompleks i funksionit R12() është:
T/ 2
1
 Fn 1  Fn 2

R12  e  j2 nf0 d
T  T/ 2
 (5)
Çifti i transformimit Furie për funkcione periodike, i dhënë me shprehjet (4) dhe (5), paraqesin teoremën e
korelacionit për funksione periodike.
Nëse më tutje marrim se f1(t)=f2(t)=f(t), funksioni i korelacionit do të jetë:
T0 / 2 
1
R12    R11     f  t  f  t  dt    Fn   Fn e j2nf 

0
T0  T0 / 2 n 

R11     Fn e j2 nf0
2
(6)
n 
Funksioni i fituar R11() quhet funksion i autokorelacionit.
T0 / 2 
1
R11 0   f  tdt  F
2 2
Për =0 fitojmë: n (7)
T0  T0 / 2 n 
Shihet se shprehja e fundit paraqet teoremën e Parsevalit.
Nëse funksioni f(t) paraqet tension ose rrymë, atëherë:

T /2
1 0 2
R11(0) =  Fef   f  t dt
T  T0 / 2
2
paraqet fuqinë.
2
Kjo do të thotë se edhe Fn paraqet fuqinë e harmonikut të n-të në R=1.
2
Fn shënohet zakonisht me S11(2nf0) dhe quhet spektër i fuqisë.
Në bazë të shprehjes (6) mund të shkruajmë se:

R11     S 2nf e
n 
11 0
j2 nf0 
(8)
përkatësisht:
T0 / 2
1
S11 2nf0    R e
11
 j2 nf0 
(9)
T0  T0 / 2
Shprehjet (8) dhe (9) formojnë çift të transformimit Furie dhe paraqesin teoremën e autokorelacionit.
2
Prej shprehjes S11(2nf0)= Fn shihet se spektri i fuqisë nuk varet prej fazave fillestare të harmoniqve.
Meqenëse S11(2nf0) është spektër kompleks i R11() kjo do të thotë se funksionet e ndryshme periodike me
amplituda të njëjta e me faza të ndryshme të harmoniqve, funksionin e autokorrelacionit e kanë të njëjtë. Kjo
veti e funksionit të autokorrelacionit ka rëndësi të madhe sidomos në analizën e sinjaleve të rastit. Gjithashtu funksionit
i autokorelacionit pervec se eshte funksion periodik është edhe funksion çift.
Shembull : Të vërtetohet se funksion i autokorelacionit është funksion çift:

T

T/ 2 2
1
R11     f  t   f  t  dt   f  x  f  x  dx  R  
T  T/ 2
11
T
 
2
Te funksionet periodike, vlera e integralit nuk ndërron nëse kufijt ndërrojnë për .
Meqenëse R11() është funksion çift atëherë prej shprehjes:

T/ 2
1
 S11  n 0    R11  e  j2 n 0t d
2
Fn
T  T/ 2
rrjedh se edhe S11(n0) është funksion çift, kështu që shprehjet që paraqesin teoremën e autokorrelacionit mund të
shkruhen edhe në formën:
 
R11     S11  n 0  cos n 0    Fn cos n 0 
2
 
T/ 2
1
S11  n 0   R11   cos n 0 d
T  T/ 2
Këto dy shprehje janë çift i transformimit Furie në formë kosinusoidale dhe paraqesin një formë alternative
për teoremën e autokorelacionit për funksionet periodike.
Më tutje po e përcaktojmë lidhjen në mes të funksionit së autokorelacionit dhe koeficientëve të serisë Furie:

R11    F cos n 0 
2
n
n 
e shkruajmë në formën:
 
R11    F0  2 F0 cos n 0   S11 0  2 S11  n 0  cos n 0 
2 2
n 1 n 1
kurse, në anën tjetër, e dimë se:
a 2n  b 2n
Fn 
2
, n=0,1,2,...
4
1 1 a 20
Fn  C n Fn  C n 
2 2 2
F0
2 4 4
2 
a 1
R11    0   C n cos n 0 
2
4 2 n 1
Kjo formë e funksionit të autokorrelacionit është e përshtatshme për llogaritje praktike të funksionit të
autokorrelacionit. Në analogji me konceptet që i përdorëm për funksionin e autokorelacionit, funksionin e korelacionit:
T/ 2
1
R12    f1  t   f2  t  dt
T  T/ 2
e quajmë funksion të korelacionit të gërshetuar ndërsa spektrin kompleks të tij:
S12  nf0    Fn 1   Fn 2

spektër të fuqisë së gërshetuar.

Nga përkufizimi i funksionit të korelacionit rrjedh se:
R12     R 21  
gjithashtu:
S1  nf0    Fn 2   Fn 1  S12  nf0 
 
ku S11(nf0) është madhësi reale ndërsa S12(nf0) është madhësi komplekse.

Funksioni i korelacionit të gërshetuar, mund të shfrytëzohet për analizën e transmetimit të sinjalit nëpër sistem
transmetues. Për këtë qëllim po e shkruajmë S11(nf0) në formën:
S12  nf0    Fn 1   Fn 2 e  j( n1 n 2 )

Nga kjo shihet se funksion i korelacionit përmban çfazimin e harmoniqeve përkatëse të funksioneve periodike
f1(t) dhe f2(t). Kjo është e rëndësishme sepse duke e marrë korelacionin e sinjalit në hyrje dhe dalje të sistemit,
argumenti i S12(nf0) paraqet vonesën fazore si rezultat i ndikimit të sistemit.
Konvulucioni i sinjaleve periodike
Konvulucioni i dy sinjaleve periodike f1(t) dhe f2(t) me periodë të njëjtë T 0, jepet me shprehjen:
T0 / 2
1
12     f  t  f    tdt
1 2 (1)
T0  T0 / 2
Kjo shprehje është e ngjashme me funksionin e korelacionit, mirëpo siç shihet te funksioni i dytë f2(-t)
parametri t është me parashenjë negative. Funksioni i konvulucionit fitohet në këtë mënyrë:
1. Zhvendoset njëri prej funksioneve për  dhe merret pasqyrimi tij,
2. Kryhet shumëzimi I funksioneve.
3. Mirret vlera mesatare e prodhimit të tyre.
Në figuren e mëposhtme është paraqitur fitimi funksionit te konvulucionit në mënyrë grafike.
f2(-t) f2(t+) f2(t)
- 0  t
Më tutje nëse matamatikisht veprojmë si te procesi i korelacioni do të fitojmë:

T0 / 2 
1
12     f1  t   f2    t dt    Fn 1   Fn  2 e j2 nf0 (2)
T0  T0 / 2 
T0 / 2
1
 Fn 1   Fn 2      e
12
 j2 nf0 
(3)
T0  T0 / 2
Shprehjet (2) dhe (3) formojnë çift të transformimit Furie për funksione periodike.
Nga dy shprehjet e fundit gjithashtu shihet se konvulucioni në domenin e kohës rezulton në prodhimin e
transformimit Furie të funksioneve përkatëse në domenin e frekuencës.
Veti tjeter e funksionit të konvulucionit është:

12    21  
Funksioni periodik delta
Funksionin periodik delta mund ta përkufizojmë duke u nisur nga funksioni periodik i pulseve në formë të
katërkëndëshit me sipërfaqe 1.
Fig. 1
Këtë funksionin periodik po e zbërthejmë në seri Furie të formës ekponenciale:

 T0 / 2
1
s   t    S n e j2 nf0 t
; S M   s  t e

 j2 nf0 t
dt
 T0  T0 / 2
1 sin 2nf0  1 sin 2nf0 

T/ 2
1
S M   s   t  cos 2nf0 tdt  t0 
T  T/ 2 T 2nf0 T 2nf0
1 sin 2nf0 
S M 
T 2nf0 
Më tutje supozojmë se 0, atëherë nga Fig.1 e fitojmë figuren e mëposhtme:
Fig. .2
Funksioni i mësipërm është fituar në bazë të dhprehjes: s t   lim s   t 

0
Veti e këtij funksioni periodik është se çdo impuls e ka sipërfaqen 1.
Më tutje e zbërthejmë funksionin e fituar në seri Furie:


s t   S e
n 
n
j2 nf0 t
1 sin 2nf 0  1
S n  lim S M  
0 T 2nf 0  T

1 j2 nf0t
s t    e
 T
Forma trigonometrike e funksionit periodik delta do të jetë:

1
s t   1  2 cos 2f0 t  2 cos 4f0 t ...
T
Nga shprehja e fundit shihet se harmoniqtë e këtij funksioni kanë amplituda të njëjta 2/T dhe faza të njëjta
fillestare zero.
Analiza e sinjaleve joperiodike
Për analizën e sinjaleve joperiodike përdoret transformimi Furie, gjegjësisht integrali i Furieut:

 g( t )e
 j2ft
G( f )  dt ...(1)

dhe transformimi inverz i tij:

g( t )   G(f )e
j2ft
df ...(2)

Barazitë (1) dhe (2) njihen me emrin çifti i transformimit Furie për funksione joperiodike.
Për të ekzistuar transformimi Furie i një sinjali joperiopdik mjafton që funksioni g(t), i cili e paraqet sinjalin,
t’i plotësojë kushtet e Dirichleut:
1. Funksioni g(t) është i njëvlefshëm, me numër të fundëm të maksimumeve dhe minimumeve dhe me numër të fundëm
të diskontinuiteteve në çfarëdo intervali të kufizuar,
2. Funksioni g(t) është absolutisht i integrueshëm, që do të thotë se

 g( t ) dt  

Ky kusht i përfshinë të gjithë sinjalet e energjisë për të cilët vlenë:

 g( t ) dt  
2

Çifti i transformimit Furie për funksione joperiodike mund të fitohet duke u nisur nga çifti i transformimit Furie për
 
funksione periodike, përkatësisht duke marrë T. Nga ky kusht rrjedh se: f0df, nf0f dhe    .
 
Vërtetim:

f ( t )   Fn e j2 hf0t  g( t )   G n e j2nf t 0
n 

1 T/ 2
  T/ 2
g( t )     g( t )e  j2 nf0t dt e j2 nf0t   e j2 nf0t  f0  g(  )e  j2 nf0 d
  T  T/ 2  n   T/ 2
  
 e df  g(  )e d   G(f )e
j2 ft  j2 ft j2 ft
g( t )  df
  
Transformimi Furie G(f) i funksionit g(t) është funksion kontinual i frekuencës dhe është madhësi komplekse.
Si madhësi komplekse G(f) mund të shkruhet në të gjitha format e numrit kompleks:
G(f )  G(f ) e j( f )
G(f)- paraqet modulin e funksionit G(f) dhe quhet dendësi spektrale e amplitudave, kurse
(f)- paraqet argumentin e funksionit G(f) dhe quhet dendësi spektrale e fazave.
Më tutje funksionin G(f) mund ta paraqesim në formën:
  
 g( t )e dt   g( t ) cos 2ftdt  j  g( t )sin 2ftdt

 j2 ft
G( f ) 
  
j( f )
R(f )  jI(f )  G(f ) e  P(f )  jQ(f )
I( f )
G( f )  R 2 ( f )  I 2 (f ) dhe ( f )  arctg
R( f )
Prej nga shohim se dendësia spektrale e amplitudave është funksion çift ( G(-f)=G(f)), nderkaq dendësia spektrale e
fazave është funksion tek ( (-f)= - (f) ).
*
Gjithashtu, P(-f)=P(f) ndërsa Q(-f)= - Q(f) që rezulton se: G( f )  P( f )  jQ( f )  G( f )
*
G( f )  G( f ) , njihet si veti e Hermittit.
Korelacioni i sinjaleve joperiodike
Në analogji me korelacionin e sinjaleve periodike, definohet edhe korelacioni për sinjalet joperiodike:

R12 (  )   f1 ( t )  f2 ( t   )dt (1)


ose R 21 (  )   f2 ( t )  f1 ( t   )dt

ku: f1(t) dhe f2(t) janë sinjale joperiodike, me transformimet të Furieut:
 
 f1 ( t )e  f2 ( t )e
 jt  jt
F1 ( j )  dt dhe F2 ( j )  dt
 
Më tutje po e zëvendësojmë në shprehjen (1) transformimin inverz të Furieut te funksionit:
1 
f2 ( t )  
2 
F2 ( j )e jt d
dhe do të fitojmë:

1 
R12 (  )   f1 ( t )  
2 
F2 ( j )e j ( t   ) dt


1 
R12 (  )   f1 ( t )  
2 
F2 ( j )e jt e j dt

1  
1  *
  
j jt
R12 (  )  F ( j )e d  f ( t )e dt  F2 ( j )  F1 ( j ) e j d
2  2 
2 1

sepse
 *
 f1 ( t )e
jt
dt  F1 (  j )  F1 ( j )

1  *
R12 (  )  
2 
F1 ( j ) F2 ( j ) e j d (2)
* 
 R12 (  )e
 j
F1 ( j ) F2 ( j )  d (3)

Shprehjet (2) dhe (3) paraqesin çiftin e transformimit Furie të sinjaleve joperiodike, përkatësisht këto dy ekuacione
paraqesin teoremën e korelacionit për sinjale joperiodike.
Duke i krahasuar shprehjet për korelacionin e sinjaleve periodike dhe joperiodike shohim se te funksionet
periodike korelacioni paraqet vlerën mesatare të prodhimit f1(t)f2(t+) gjatë një periode. E njëjta vlerë fitohet edhe për
T , sepse kjo është karakteristikë e funksioneve periodike. Në rastin e sinjaleve joperiodike nuk mund të mirret
vlera mesatare sepse funksionet f1(t) dhe f2(t) janë të tilla që:
 
 f1 ( t ) dt   dhe  f2 ( t ) dt  
2 2
 
Kjo do të thotë se vetëm kur të plotësohet kushti i tillë ekziston integrali Furie, kështu që vlera mesatare për T
është zero. Prandaj, për sinjale joperiodike korelacioni nuk është vlerë mesatare.
Autokorelacioni i sinjaleve joperiodike
Nëse në shprehjen për korelacionin e sinjaleve joperiodike e marrim se funksionet f1(t) dhe f 2(t ) janë
identike, përkatësisht f1(t)=f2(t)=f(t), atëherë fitojmë:

R11 (  )   f ( t )  f ( t   )dt

Kjo shprehje paraqet autokorelacionin për sinjale joperiodike.
1  *
1 
 
j
R11 (  )       F( j ) e j d
2
F( j ) F( j )e d
2  2 
për =0, fitohet:

1 
R11 ( 0)   f ( t )dt   F( j ) d
2 2
 2 
Shprehja e fundit paraqet teoremën e Parsevalit për sinjalet joperiodike. Kjo do të thotë se nëse f(t) është
rrymë ose tension, shprehja e më sipërme paraqet energjinë e përgjithshme elektrike në rezistorin me rezistencë R=1.
Gjithashtu shprehja (2) tregon se energjia e sinjalit joperiodik mund të caktohet në domenin kohor ose në ate të
frekuencës.
Katrorin e modulit të dendësisë spektrale të amplitudave F(j)2, e shënojmë zakonisht me S11() dhe e
quajmë dendësi spektrale të energjisë. Në bazë të kësaj mund të shkruajmë se:

1 
R11 (  )   f ( t )  f ( t   )dt  
2 
S11 ( )e j d (3)


 R11 (  )e
 j
S11 ( )  d (4)

Ky çift i transformimit të Furieut paraqet teoremën e autokorrelacionit për sinjale joperiodike.
Vetitë e funksionit të autokorrelacionit janë:
1. R11() është funksion çift
 
R11 (   )  R11 (  )   f ( t )  f ( t   )dt   f ( x )  f ( x   )dx  R11 (  )
 
2. Meqenëse R11() dhe S11() janë funksione reale, që shihet nga shprehjet (1) dhe (2), këto shprehje mund
t’i shkruajmë edhe në formë trigonometrike:
1 
R11 (  )   S11 ( ) cos d
2 

S11 ( )  R

11 ( ) cos   d
3. Dendësinë spektrale të energjisë, sic është treguar në figuren e mëposhtme mund ta paraqesim grafikisht
në dy mënyrë:
 Duke i marrur në konsiderim të gjitha frekuencat , pra ato pozitive dhe negative,
 Duke i marrur vetëm frekuencat pozitive.
Fig. 3
Nëse kërkohet krejt energjia e sinjalit në një brez frekuencor 1-2, në bazë të shprehjes (2), energjia në rastin
e parë do të jetë:

1 1
1 
 S11 ( )d  2  S11 ( )d
2 
2 
ndërsa në rastin e dytë:


1 1
2 
2 S11 ( )d
2
Dy shprehjet e fundit janë të barabarta sepse S11() është funksion çift:
Nëse i krahasojmë shprehjet e teoremës së Parsevalit për sinjalet periodike dhe joperiodike:
1  T/ 2 2   T/ 2
1 
R11 ( 0) 
T  T/ 2
  Fn R11 ( 0)   f ( t ) dt   F( j ) d
2 2 2
f ( t ) dt dhe
n   T/ 2 2 
shihet qartë dallimi në mes të funksionit të autokorelacioit të sinjaleve joperiodike dhe periodike. Te sinjalet
joperiodike autokorelacioni paraqet energjinë e sinjalit, ndërsa te sinjalet periodike autokorelacioni paraqet fuqinë
mesatare të sinjalit.
Korelacioni i gërshetuar i sinjaleve joperiodike
Sikurse te sinjalet periodike, për ta dalluar funksionin e autokorelacionit prej funksionit të korelacionit, ky i
fundit quhet funksion i korelacionit të gërshetuar.
*
Zakonisht produkti : F1 ( j ) F2 ( j )
*
shënohet me: S12()= F1 ( j ) F2 ( j )
dhe quhet dendësi spektrale e energjisë së gërshetuar ose spektër i funksionit R12().
Për këtë funksion e korelacionit të gërshetuar vlenë:
1. R12()=R12(-) ;
* *
2. S12()= F1 ( j ) F2 ( j )  S12 ( )
Konvolucioni i sinjaleve joperiodike
Konvolucioni dy sinjaleve joperiodike jepet me shprehjen:


12 (  )   f1 ( t )  f2 (   t )dt

Kjo shprehje quhet ndryshe integral i konvolucionit. Ngjashëm sikurse te sinjalet periodike, te konvolucioni
i sinjaleve joperiodike kryhen këto veprime:
1) Njëri prej funksioneve zhvendoset për  dhe merret hija e tij ndaj boshtit të ordinatës dhe fitohet f2(-t),
2) Shumëzohet me funksionin tjetër dhe
3) Prodhim i fituar integrohet në kufijt (-, +).
Duke vepruar njësoj si te korelacioni i funksioneve joperiodike për funksionin e konvolucionit fitojmë:
 
 1  
 f1 ( t )  f2 (   t )dt   1  2  F2 ( j )e
j (   i )
12 (  )  f ( t ) d dt
    
duke e ndërruar renditjen e integrimit fitojmë:
1  
1 
 F2 ( j )e d   f1 ( t )e dt  
j  jt
12 (  )  F1 ( j )F2 ( j )e j d
2   2 
1 
12 (  )  
2 
F1 ( j )F2 ( j )e j d
ndërsa transformimi inverz i funksionit të autokorelacionit do të jetë:


F1 ( j )F2 ( j )   12 (  )e  j d

Ky çift i transformimit Furie paraqet teoremën e konvolucionit për sinjalet joperiodike.
Për konvolucion vlenë:

1. 12()=21(),
2. g1 ( t )g 2 ( t )  G1 (f )  G2 (f )
Konvolucioni dhe korelacioni janë të njëjtë në rastin kur sinjali (funksioni) i pa zhvendosur është çift.
 
R12 (  )   g1 ( t ) g 2 ( t   )dt   g1 (  t )  g 2 (   t )dt
 
Funksioni delta
Transformimi Furie ashtu si e paraqitëm në paragrafin 2.8 mund të zbatohet vetëm për funksione kohore, të
cilat i plotësojnë kushtet e Dirichleut. Funksionet e tilla i përfshijnë sinjalet e energjisë. Është mëse e dëshirueshme që
kjo teori të zgjerohet në dy mënyra:
1. Që seria Furie dhe transformimi Furie të kombinohet në një teori unike ashtu që seria Furie të mund të
konsiderohet si rast i veçante i transformimit Furie,
2. Të përfshihen sinjalet e fuqisë në grupin e sinjaleve për të cilat mund të zbatohet transformimi Furie.
Këto dy qëllime mund të arrihen duke e përdorur në mënyrë të drejtë funksionin delta (funksionin e Diracut
ose impulsin e njësishëm).
Funksioni delta shënohet zakonisht me simbolin (t) dhe definohet si funksion me amplitudë zero çdo kund
përveç në piken e definimit t=0. N dërkaq në piken e definimi e ka vlerën e pakufishme (infinit) mirëpo sipërfaqen e
ka një:
(t)=0, t0

dhe  ( t )dt  1

Si rezultat i dy kushteve të mësipërme, me të cilat definohet funksioni (t), integrali i produktit të funksionit
(t) me çfarëdo funksioni tjetër g(t) të vazhdueshëm në t=0 do të jetë:

 g( t )  ( t )dt  g(0)

Shprehja e fundit shfrytëzohet gjithashtu për definimin e funksionit delta. Kjo shprehja mund të shkruhet edhe nëf
ormen:

 g( t )  ( t  t 0 )dt  g( t 0 )

Duke pasur parasysh se funksioni (t) është funksion çift shprehja e mësipërme mund të shkruhet ngjashëm
me integralin e konvolucionit:

 g( t )  ( t  t )dt  g(  )

ose g( t ) ( t )  g( t )
Kjo do të thotë se konvolucioni i çfarëdo funksioni me funksionin delta nuk e ndërron vlerën e atij funksioni.
Transformimi Furie i funksionit delta është:
 
F( t )   ( t )e dt  e  ( t )dt  1
 j2 ft  j2 ft
 
F[(t)]=1
Nga kjo fitojmë çiftin e transformimit Furie:
(t)1
Kjo do të thotë se spektri i funksionit delta shtrihet në mënyrë uniforme në tërë intervalin frekuencor -  < f < + , siç
është treguar në figurën e mëposhtme:
g(t) G(f)
0 t 0 f
Është me rëndësi të vërehet se çifti i fituar i transformimit Furie ekziston vetëm në kuptim limit, për arsye se
asnjë funksion në kuptimin e rëndomtë nuk i ka dy vetitë e paraqitur te definimi i funksionit delta. Mirëpo, ne mund të
paramendojmë një varg të funksioneve të cilat e kanë vetinë që në pikën t=0 amplituda çdo herë ju rritet (në mënyrë
progresive, e ato ngushtohen ashtu që sipërfaqja nën lakore mbetet e barabartë me 1, përveç në t=0 ku tenton në pakufi).
Kjo do të thotë se funksioni delta fitohet si limit i pulseve me sipërfaqe 1 kur gjerësia e pulseve i ofrohet
zeros. Forma e pulsit nuk është me rëndësi.
Telekomunikacionet Perpunimi i sinjaleve
KA P I T U L L I II
PËRPUNIMI I SINJALEVE – MODULIMET DHE DEMUDULIMET
Është konstatuar se është e mundur që mesazhet e llojeve të ndryshme mund të
transmetohen në brezin e tyre themelor, por me gjithë atë ekzistojnë edhe metoda tjera shumë më
të përshtatshme të cilat kërkojnë përpunim paraprak të sinjalit. Esenca e kësaj metode qëndron në
një sinjal të thjeshtë periodik dhe deterministik, të cilit mund t`i modifikohen parametrat
themelor, në funksion të sinjalit themelor i cili përmban mesazhin. Në këtë mënyrë, sinjali
periodik, rëndom i frekuencës së lartë, bëhet bartës i informacionit (mesazhit). Ky proces quhet
MODULIM. Sinjali themelor që e përmban informacionin quhet SINJAL MODULUES. Sinjali
periodik quhet BARTËS, ndërsa sinjali përfundimtar i përpunuar quhet SINJAL I MODULUAR.
Natyrisht, në anën marrëse sinjali i moduluar nuk mund të jetë drejtpërdrejt i përdorshëm,
por duhet të përpunohet ashtu që nga ai të izolohet sinjali i informacionit në brezin themelor. Ky
proces quhet DEMODULIM.
Paisja me ndihmën e të cilit kryhet modulimi quhet MODULATOR, kurse ajo me të cilën
kryhet demodulimi quhet DEMODULATOR. Emërtimi i përbashkët i tyre është MODEM.
Arësyet për përdorimin e procesit të modulimit: ekzistojnë shumë arsye për këtë proces:
 Posaçërisht, në rastin e komunikimeve përmes radio – valëve modulimi është proces i

pazëvendësueshëm sepse sinjalet që bartin informatat duhen të përhapen në formë të
valëve elektromagnetike të cilat gjenerohen përmes antenave. Është e njohur se rrezatimi
i antenave është i mundur vetëm nëse gjatësia e tyre është së paku sa një e dhjeta e
gjatësisë valore të valëve që i gjenerojnë, ndryshe nuk do të mund të eksitohet ambienti
përreth, ashtu që ai të jetë bartës i tyre. Në këtë rast për transmetim në brez themelor
nevojitet antena me gjatësi disa mijëra metra.
 Përmes modulimit është bërë i mundur shfrytëzimi efikas i brezit frekuencor nëpërmjet
multipleksit frekuencor dhe atij kohor.
 Sinjali i moduluar mund të ketë brez shumë më të gjerë se sinjali modulues. Për këtë
arsye ai qëndron më i mbrojtur ndaj pengesave në formë të zhurmave, etj.
Varësisht nga forma valore e sinjalit të moduluar dallojmë :
- Modulimet analoge dhe

- Modulimet impulsive
Në modulimet analoge si bartës përdoret sinjali sinusoidal, i cili i ka tri karakteristika:
- amplitudën,
- fazën dhe
- frekuencën.
Secili prej këtyre parametrave mund të shfrytëzohet për tu modifikuar në funksion të

sinjalit modulues. Kështu, nëse amplituda e tij ndryshon në funksion të sinjalit modulues atëherë
ky quhet MODULIM AMPLITUDOR (AM). Nëse si parametër i tillë shfrytëzohet frekuenca
quhet MODULIM FREKUENCOR (FM) dhe përfundimisht nëse shfrytëzohet faza quhet
MODULIM FAZOR (ΦM). Dy modulimet e fundit quhen MODULIME KËNDORE.
Në rastin e modulimeve pulsore, si bartës shfrytëzohet seria periodike e pulseve

drejtkëndëshe. Kjo seri e pulseve i ka tre parametra:
- amplitudën,
- kohëzgjatjen, dhe
- pozitën.
Nëse amplituda e pulseve ndryshon në funksion të të sinjalit modulues, modulimi quhet
PAM (Pulse Amplitude Modulation) – Modulimi i pulseve në amplitudë.
Nëse kohëzgjatja e pulseve është në funksion të amplitudës së pulseve të sinjalit

modulues, modulimi quhet PDM (Pulse Duration Modulation) – Modulimi i kohëzgjatjes së
pulseve.
Nëse pozita e pulseve ndryshon kundrejt pozicionit referent në funksion të amplitudës së

pulseve të sinjalit modulues, kemi modulim PPM (Pulse Position Modulation) – Modulimi i
pozitës së pulseve.
Përfundimisht ekziston edhe PCM (Pulse Code Modulation) – Modulimi pulsiv i koduar.
Në këtë rast mostrave të sinjalit të moduluar që është numër i fundmë i’u shoqërohen kodet
përkatëse në sistemin binar. Kombinimi përkatës binar përmes sinjaleve elektrike paraqitet me
puls dhe pauzë. Një sinjal i këtillë quhet sinjal PCM.
MODULIMI AMPLITUDOR
Dallojmë:
1. AM me dy breza anësore (AM – 2BA)

2. MAK (Modulimi amplitudor konvencional)
3. AM me një brez anësor (AM – 1BA)
4. AM me breza anësore josimetrike.
PRINCIPET TEORIKE PËR PËRFITIMIN E AM

Le të jetë dhënë bartësi:
U0(t)=U0 cosω0t , U0=const., ω0=2πf0
Sinjali që bart porosinë (sinjali modulues) le të jetë Um(t), i cili është i kufizuar në spektrin
frekuencor me ωm dhe se vlera mesatare e tij është zero (nuk ka komponentë njëkahore). Sipas
definicionit, sinjali moduluar do të jetë: U(t)=Ku Um(t) cosω0t , Ku – konstantë proporcionaliteti
a)
b)
c)
Fig.1. a) Sinjali modulues, b) Bartësi, c) Sinjali i moduluar
Në fig.1 janë paraqitur: bartësi, sinjali i informatës dhe sinjali i moduluar. Shihet se
mbështjellësi i sinjalit të moduluar është direkt proporcional me sinjalin e informatës. Po ashtu,
kur Um(t) e ndërron shenjën, sinjali u(t) e ndërron fazën për 180°. Pra, sinjali me modulim AM
fitohet me prodhimin e dy sinjaleve kohore KuUm(t) dhe cosω0t. Spektri i sinjalit U(t) mund të
merret përmes transformimit Fourie:
1 1
F[u(t)]=F[KuUm(t)cosω0t]=U(jω)= KuUm[j(ω-ω0) + KuUm(j(ω+ω0)]
2 2
Um (j )
Um (j )
- m 0 m
1
Um (j )
1 km 1
2
Um (j( + o)
2
Um (j( - o)
- o+ m - o - o+ m
0 o- m o +
o m
Fig. 2 Spektri i sinjalit u(t)
Spektri i sinjalit në brezin (ω0, ω0+ωm) quhet BREZI I EPËRM ANËSOR, kurse ai
(ω0-ωm, ω0) quhet BREZI I POSHTËM ANËSOR.
Pra, shihet se sinjali i moduluar përbëhet nga dy breza anësore që përmbajnë informatën
(BPA dhe BEA), të vendosur simetrikisht ndaj bartësit.
Nëse brezi i sinjalit Um(t) është:
BFU = fm – 0 = fm
BFV = (f0+fm) – (f0-fm)= 2fm = 2BFU
Ky sinjal i moduluar i ka dy breza anësore, prandaj quhet AM – 2BA. Në princip cilido BA

përmban informatën, prandaj mund të bëhet fjalë edhe për AM – 1BA.
AM – me elemente jolineare
Secili element jolinear mund të shërbej si modulator AM. Le të supozojmë se elementi
jolinear ka karakteristikën hyrje – dalje:
y=a0+a1x+a2x2
x(t) – paraqet sinjalin e hyrjes, kurse y(t) atë të daljes, a0, a1 dhe a2 janë konstanta.
Um(t)
element jolinear
x(t)
Q J L
+ y(t)
U0(t)
Fig.3. Bllok skema e modulatorit AM me EJL

U0(t)=U0 cosω0t
x(t) = Um (t) + U0 cosω0t
y(t) = a0+a1 [U0 cosω0t + Um (t)] + a2[U0 cosω0t + Um (t)]2 =
1 1
= a0 + a2U 02 +a1Um (t) + a2 U 2m (t) + a2U 02 cos2ω0t+a1U0 cosω0t + 2a2U0Um(t) cosω0t
2 2
Anëtari 2a2 U0 Um (t) cosω0t – paraqet sinjalin e moduluar në amplitudë, ndërsa anëtarët
tjerët janë të tepërt. Vërtet, kur vizatohet spektri i y(t), shihet se aty ekzistojnë dy breza anësore
dhe bartësi. Natyrisht, ekzistojnë edhe spektra tjerë:
Y (j( )
BPA BEA
- m 0 m 2 m o- m o +
o m 2 o
Fig.4. Spektri i y(t)
Shihet se në ketë rast bartësi është në mes dy brezave anësore dhe si i tillë duhet të transmetohen
sepse nuk mund të ndahet. Me filtër duhet të eliminohen komponentët tjera dhe mbesin vetë
LBA dhe bartësi. Ky lloj i modulimit quhet MODULIM AMPLITUDOR KONVENCIONAL
(MAK)
AM – me dy breza anësor (AM – 2 BA)

Është konstatuar se me anë të elementeve jolineare mund të përfitohen dy breza anësore
të cilët vendosen simetrikisht ndaj bartësit. Në këtë rast shpenzohet energji e kotë për emetim te
bartësit. Po ashtu fmin është tepër e vogël për të përdorë filtra për ndarjen e bartësit . P.sh. në
telefoni fmin = 300 Hz, në muzikë 30 Hz, në TV 50 Hz etj. Pra, për të ndarë dy brezat anësor nga
bartësi filtri duhet të ketë brez pengimi 2fmin (fig.5) ky brez është shumë i vogël për të ndërtuar
filtrin. Për këtë arsye përdoret një modulator special i quajtur modulator i balancuar me element
jolinear (fig.6). Ky modulator është ndërtuar prej dy elementeve jolineare dhe dy
transformatorëve.
karakt. e filtrit
fo f
fo - fmin fo+ fmin
Fig.5. karakteristika e filtrit për ndarje të bartësit
i1
EJL1
T2
T1 i
EJL1
i1
+
+
Um (t) Ui0(t) Ui1(t) U(t)
- Uu1(t) Ui1(t)
- +
R
+ + - -
Um (t) Ui2(t)
-
EJL1
i2 Fig.7. skema ekuivalente për
gjysmën e epërme
Fig.6. Modulatori i balancuar jolinear
Nëse për thjeshtësi merret karakteristika katrore e elementit jolinear, nga skema në fig.7
Ui1 = a0 + a1 Uu1 + a2 U u21 , sinjali në hyrje: Uu1 = U0 (t) + Um(t)
Ui1 = a0 + a1[U0 (t) + Um(t)] + a2 [U0 (t) + Um(t)]2
Për gjysmën e poshtme :
Uu2 = U0 (t) - Um(t)] - në hyrje
Ui2 = a0 + a1[U0 (t) - Um(t)] + a2 [U0 (t) - Um(t)]2 - në dalje
Rryma në sekondar të T2 është proporcional me (i1 – i2), përkatësisht (Ui1 - Ui2), pra:
U(t) ~ Ui1 - Ui2 = 2 a1 Um(t) + 4 a2 Um(t) U0 (t) ,
U(t) = KI Um(t) + KU Um(t)cosωot
Pra, është fituar sinjali me 2BA, por pa bartës. Për filtrim të suksesshëm duhet të plotësohet
kushti:
ωm ≤ ω o - ωm ,
1
ωm ≤ ωo
2
Në këtë rast është e domosdoshme që pjesa e epërme dhe ajo e poshtme të jetë plotësisht
simetrike.
MODULIMI AMPLITUDOR KONVENCIONAL (MAK)

Paraqet llojin më të vjetër të modulimit amplitudor, i cili karakterizohet me dy breza
anësore dhe me bartësin. Sinjali me modulim amplitudor konvencional quhet sinjali i formës:
U(t)=[ + (t)]cos t
+ (t) është amplituda e sinjalit periodik e cila është proporcional me sinjalin modulues
(t)
konstanta e propornaciolitetit.
U(t) = [1+ m(t)]cos t =
U(t) = [1+ m(t)]cos t
Nëse + (t) - ka vlerën mesatare zero dhe spektri i tij kufizohet me dhe po ashtu
+ (t) 0 , atëherë :
F(U(t))=U(j )= F[ cos t]+ F[ cos t]= δ( )+ δ( )+

[j( )] + [j( )].
Fig.8. Sinjalet Um(t), Uo(t), U(t)
Um (j )
- m 0 m
Ku Um (j )
- m 0 m
Uo ( - o) Um (j ) Uo ( - o)
1 1
2
Ku Um (j( + o)
2
Ku Um (j( - o)
- o - m - o - o+ m
0 -
o m o +
o m
Fig.9. Spektri i Um(t), Uo(t), U(t)
MODULATORI I SINJALIT ME 1BA ME ÇVENDOSJE FAZORE

Umcosωmt M1 U1(t)
Uocosωot
Umcosωmt U(t)
-90O
-90O
Umsinωmt M2 U2(t)
Fig.10. Modulatori i sinjaleve me 1BA
Modulatorët M1 dhe M2 janë modulatorë të tillë që në dalje japin prodhimin e sinjaleve në

hyrje. Kështu:
U1(t) = KuUm cosωmt cosωot
U2(t) = KuUm sinωmt sinωot
U(t) = U1(t) - U2(t) = KuUm cos(ωo+ ωm)t
Shihet se sinjali AM – 1BA përfitohet pa përdorimin e filtrave, që paraqet përparësi të madhe.
SINJALI AM - ME BREZE ANËSORE JOSIMETRIKE
Sinjali me modulim amplitudor konvencional karakterizohet me 2BA dhe bartës. Ky sinjal
mund të modifikohet ashtu që të arrihen përparësi të caktuara në transmetim. Nëse sinjali MAK e
eksiton filtrin brez lëshues si në figurë, atëherë spektri i sinjalit në dalje do të ketë 1BA të plotë,
bartësin e shtypur dhe një pjesë të brezit tjetër (figura). Një sinjal i tillë quhet sinjal me modulim
amplitudor me breza anësore të shtypur.
o - k o o+ L
o - k +
o U
Fig.11. Përfitimi i sinjalit AM me breza josimetrike
Gjerësia e brezit frekuencor është përafërsisht B = 1.25fl , që është dukshëm më i vogël

se në rastin e MAK sinjaleve (2fl). Në këtë rast filtri mund të ndërtohet pa problem dhe nuk
rrezikon as frekuencat më të ulëta të sinjalit të informatës. Për këtë arsye dhe për shkak se bartet
edhe bartësi i shtypur i cili bënë që në anën marrëse demodulimi të jetë më i thjeshtë. Ky lloj
modulimi përdoret shumë te komunikimet difuzive. P.sh. Kur përdoret ky lloj modulimi në TV,
bënë të mundur zvogëlimin e brezit të nevojshëm nga B=10 MHz në B=6.25 MHz.
DEMODULIMI I SINJALEVE ME MODULIM AMPLITUDOR

Demodulimi i sinjaleve me modulim amplitudor paraqet procesin e nxjerrjes së sinjalit
modulues nga sinjali i moduluar. Në këtë mënyrë pajisja për demodulim konsiderohet të jetë
pjesa kryesore e një marësi. Meqë modulimi paraqet procesin e shumëzimit të dy sinjaleve,
demodulimi duhet të paraqes procesin e pjesëtimit
.
Nëse në hyrje vije sinjali AM: U(t) = Um(t) cos ω0t
Nëse ky sinjal pjesëtohet me cos ω0 t, fitohet:
1
Ud(t) = U(t) = U(t) sec ω0t = Um(t)
cos  0 t
Pra shihet se demodulimi mund të realizohet edhe me modulator të produktit ashtu që nga një
oscilator lokal të gjenerohet sinjali sec ω0t. Forma valore e secω0t është treguar në fig.(12a)
shihet se gjenerimi i këtij sinjali paraqet problem të veçantë
sec ot U(t) = Um(t)cos t
o
1
a) a)
t t
-1 Fig.13. Procesi i demodulimit
ideal
sec ot a) Sinjali i moduluar,
b) secωot, c) Sinjali i
1 modulues Um(t)
b) t b) t
-1
Ud(t) = Um(t)
Fig.12. a) Sinjali secωot
b) Sinjali aproksimativ i
secωot
c) t
Edhe pse secω0t gjenerohet shumë vështirë, në vend të tij mund të shfrytëzohet sinjali i
aproksimativ si në fig 12b. Në fig.13 është treguar procesi i demodulimit ideal. Në fig. 14 është
ilustruar procesi i domudulimit me sinjal aproksimativ. Vërehet se në këtë rast Ud(t) kalon nëpër
zero për Ul(t) ≠ 0. Me qëllim që të eliminohen kalimet nëpër zero, me ndihmën e një FFU në
dalje të demodulatorit, do të fitohet sinjali modulues, që është edhe qëllim yni. Në këtë rast mund
të shkojmë edhe më larg, sa që në vend të secω0t të merret një sinjal drejtkëndësh ose edhe një
sinjal i pastër cosω0t. Në këtë rast, do të ketë më shumë elemente parazitare në dalje të
demodulatorit, por ato mund të eliminohen me filtra përkatës.
a)
t
b)
c) t
Fig 14 Procesi i demodulimit real
DEMODULATORI JOLINEAR
Elementet jolineare mund të përdoren për realizimin e qarqeve demoduluese. Sinjali i
demoduluar përmbahet në karakteristikën katrore a2x2.
Le të jetë KAM sinjali në formën:
U(t) = Uo [1+ mom(t)] cos ω0t
Si pasojë e pjesës katrore të karakteristikës jolineare:
1 1 1
a2x2 = a2U2(t) = a2U o2 + a2U o2 cos ωot + a2U o2 m o2 m2(t) +
2 2 2
1
+ a2U o2 m o2 m2(t) cos ωot + a2U o2 mom(t) + a2U o2 mom(t) cos ωot
2
1
Në shprehjen e fundit ekzistojnë tre grupe: a2U o2 - element konstant që eliminohet me
2
një kondenzator. Anëtari idytë, katërt dhe ai gjashtë shtrihen ne frekuenca të larta dhe mund të
eliminohen me FFU. Prandaj në dalje të demodulatorit do të kemi:
a2U o2 mom(t) dhe

1
a2U o2 m o2 m2(t)
2
Me FFU me frekuenca kufitare ωm , fitohet sinjali a2U o2 mom(t), i cili shtrihet në brezin
1
(o, ωm), por me këtë rast merret edhe gjysma e poshtme e brezit të sinjalit a2U o2 m o2 m2(t), pasi i
2
njëjti shtrihet në brezin (o÷2 ωm). Pra, kemi një pjesë të sinjalit të padëshiruar dhe i cili nuk
mund të eliminohet me filtër. E vetmja zgjidhje mbetet zvogëlimi i indeksit të modulimit mo, në
mënyrë që të zvogëlohet shprehja
1
a2U o2 m o2 m2(t).
2
DETEKTORI I ANVELOPËS (MBËSHTJELLSIT)
Me detektim nënkuptohet procesi i përfitimit të sinjalit të modules me anë të një qarku
asimetrik dhe pa përdorimin e oscilatorit lokal. Pra, në dalje fitohet anvelopa (mbështjellësi) i
sinjalit të hyrjes, e cila më të vërtetë në rastin e MAK sinjaleve paraqet sinjalin modulues. Për
format tjera të MA nuk është i përdorshëm. Qarku për detektimin e anvelopës sinjalit me AM
konvencional është treguar në fig 15.
id(t)
Uc(t)
U(t) C R Uc(t) U(t)
t
b)
a)
Fig15. Detektori i anvelopës Fig. 16 ) U(t) – sinjali sinusoidal në hyrje të
Detektorit dhe Uc(t) – sinjali në dalje të detektorit
Të shohim si sillet qarku, nëse eksitohet me një bartës të pamoduluar.

Gjatë pjesës pozitive të sinjalit sinusoidal që mjafton për polarizim të drejtë të diodës, ajo përçon
dhe si rezultat e mbush kondensatorin C (gjatë intervalit τ). Në pjesën tjetër të intervalit (deri në
fillim të τ – tjetër), tensioni në dalje e mbanë kondesatorin. Ky proces vazhdon pa ndërprerje,
duke e fituar sinjali Uc(t).
Sipas procesit të sqaruar më lart, nëse në hyrje të detektorit vie sinjali me modulin AM –
konvencional, atëherë me besnikëri të caktuar do të mund të nxirret anvelopa e tij, e cila në të
vërtet paraqet sinjalin modulues.
Uo(1+mo (t))
Uc(t)
U(t)
Fig.17. Detektimi i sinjalit me MAK
t
Shihet që sinjali modulues Uc(t), ka oscilime të caktuara ndaj sinjalit modulues origjinal
Uo( 1 + mom(t)). Për këtë qëllim në dalje të detektorit vendoset një filtër RC, i cili i eliminon
dukshëm këto variacione të amplitudës dhe në dalje të filtri (në R1) fitohet sinjali modulues
shumë më saktë (fig.17)
id(t) C1
U(t) C R R1
Fig.18. Detektori me qarkun për filtrim
MODULIMI KËNDOR
Modulimi këndor i takon grupit të modulimeve, tek të cilat sinjali i moduluar është sinjal
kontinual. Njësoj si rastin e modulimeve amplitudore, sinjali i bartësit është sinjali sinusoidal. Te
këto modulime amplituda e bartësit është e pandryshueshme, ndërsa këndi i tij ndryshon në
fuksion sinjalit modulues. Për këtë arsye ky lloj i modulimeve quhet modulim këndor.
Nëse Uo(t) – paraqet sinjalin e bartësit, atëherë:
Uo(t) = Ucos(  0t +  ) = Ucos  (t) U- amplituda,  (t) - këndi i Uo(t)
 (t) =  0t +  ,  - fazë fillestare,  - frekuenca rrethore. Le të jetë Um(t) sinjali modulues

me spektër që kufizohet me frekuencën  m.
Nëse si parametër i cili ndryshon në funksion të sinjalit modulues merret faza fillestare  ,
atëherë:
 =  (t)=  [Um(t)]
Shprehje e përgjithshme e sinjalit të moduluar do të jetë:
U(t)= U0cos  (t)= U0cos[  0t +  (t)]= U0cos{  0t +  [Um(t)]}
Varësisht nga forma analitike e  =  (t)=  [Um(t)], dallojmë:
- Modulimin FAZOR (  M)
- Modulimin FREKUENCOR (FM)
Këndi:  (t) =  0t +  (t)=  0t +  [Um(t)]=  i – quhet faza momentale
 (t)=  [Um(t)]=   i – quhet devijimi momentali fazës
d i dt d (t )
ωi = = = ωo + - vlera momentale e frekuencës rrethore
dt dt dt
d (t )
ndërsa : = ωi – ωo =  ωi - quhet devijimi momental i frekuencës rrethore
dt
1 1 d (t ) 1 d (t )
fi = ωi = = fo + ;
2 2 dt 2 dt
1 d (t )
fi - fo = =  fi - quhet devijim momental i frekuencës
2 dt
Modulimet e këtilla quhen ndryshe edhe modulime eksponenciale, sepse Uo (t) – mund të
shënohet në formë eksponenciale:
Uo(t) = Uo ejωot
Tensioni real është: Uo(t) = Re [Uo(t)]
Nëse sinjali modulues Um (t) transformohet ashtu që paraqitet në formën e ejγ[Um (t)]
atëherë : U(t) = Uo e j ot  U m (t )   , pjesa reale e këtij sinjali është:
U(t) = Re [U(t)] = Uo cos {ωo t + γ[Um (t)] , pra sinjali është identik me sinjalin
me modulim këndor.
MODULIMI FAZOR DHE AI FREKUENCOR

Modulimi fazor – do të quajmë modulim fazor, modulimin këndorë te i cili devijimi
momental i fazës është proporcional me sinjalin modulues.
δΦi = φ(t) = kφ Um (t) , ku kφ - konstantë proporcionaliteti
Sikur edhe në AM, sinjali modules Um(t), mund të paraqitet në formën:
Um(t) = Um m(t)
Um = |Um(t) max|
Sinjali Um(t) karakterizohet me funksionin m(t), i cili e plotëson kushtet:
m(t) ≤ 1, m(t) max =1
gjithashtu:
- devijimi maksimal i fazës, i cili mund të zëvendësohet në shprehjen për
Sinjali me modulim të fazës do të jetë:
Pra: Me modulin fazor nënkuptojmë modulimin këndor te i cili devijimi momental i fazës është
proporcional me sinjalin modulues.
Në mënyrë analoge definohet edhe modulimin frekuencorë.
Modulimi frekuencor – paraqet modulimin këndor tek i cili devijimi momental i

frekuencës është proporcional me sinjalin modulues.
Kf – Konstantë e proporcionalitetit
- devijimi maksimal i frekuencës.
- devijimi maksimal i frekuencës rrethore.
- konstantë e integrimit e cila mund të merret zero.
Në këtë mënyrë gjejmë shprehjen e përgjithshme për sinjal me modulin frekuencor:
pra, te modulimi frekuencorë devijimi momental i frekuencës është proporcional me sinjalin

modulues.
Ishte:
Pra:
Kjo shprehje sqaron se për cilin lloj të modulimeve është fjala.

Për të vërejtur këtë fakt do të trajtojmë një rast ku:
Ky sinjal është sinjal me modulim fazor.
o
Në figurën e mëposhtme shihet se është shumë vështirë të detektohet se cili sinjal paraqet
modulim fazor e cili at frekuencor. Kjo mund të bëhet vetëm në bazë të relacionit që lidh
devijimin e fazës dhe sinjalin modulues .
U0Tt)
(
Ta) 0
tt
Tt)
(
Tb) 0
tt
Tt)
(
Fig. 19. Paraqitja grafike e sinjaleve

Tc) a) Bartësi
0
tt b) Sinjali modulues,
c) Sinjali me modulim fazor,
Tt)
( d) Sinjali me modulim frekuencor
Td) 0
tt
SPEKTRI I SINJALEVE ME MODULIM KËNDOR
Në rastin e sinjaleve me modulim amplitudor, çdo komponent spektrale e sinjalit modulues

gjeneronte dy komponentë spektrale sistematike me bartësin:f0+fm dhe f0- fm. Meqë sinjali
modulues ishte me numër të fundmë të komponentëve spektrale, rrjedhimisht edhe spektri i
sinjalit të moduluar është i kufizuar. Kjo veti nuk vlen për spektrin e sinjaleve me modulim të
këndit. Në këtë rast çdo komponentë e sinjalit modelues prodhon numër të pakufizuar të
komponentëve spektrale në sinjalin e moduluar dhe nuk mund të thuhet se cilat komponentë të
sinjalit të moduluar rrjedhin nga komponent e caktuar e sinjalit modulues. Mirëpo, disa nga
komponentet e sinjalit të moduluar kanë ndikim të vogël në sinjalin e përgjithshëm, prandaj
mund të konsiderohet se spektri i këtyre sinjaleve është praktikisht i kufizuar dhe se sisteme të
tilla realisht mund të konstruktohen. Për shkak të komplikueshmërisë së madhe të këtij spektri do
të trajtojmë spektrin e sinjaleve me modulim këndor, kur sinjali modulues është një sinusoidë e
thjeshtë.
Pra, le të jetë: Um(t)= Umcosωmt
UΦM (t)=U0cos[ω0t+ΔΦ0cosωmt] dhe
UΦM (t)= U0cos[ω0t+Δω0/ωmcos(ωmt-π/2)]
Pra, në të dy rastet sinjali është i tillë që spektri i tij është i njëjtë, prandaj në vend të tyre do
të analizohet sinjali i formës:
U(t)= U0cos[ω0t+mcosωmt)
m=ΔΦ0 – indeks i modulimit fazor, ndërsa në rastin e modulimeve frekuencore
m= Δω0/ωm=Δf0/fm Pra, në rastin e parë indeksi i modulimit nuk varet nga frekuenca e
sinjalit modulues, gje që nuk ndodh te modulimi frekuencor.
Në mënyrë që U(t) të paraqitet si shumë e komponenteve spektrale, është e nevojshme të
shfrytëzohen identitetet e caktuara të teorisë së funksioneve të BESSEL-it.
Jn(m) – funksioni i Besselit i llojit të parë të rendit n, me argument m.

Nëse identiteti i fundit përdoret në shprehjen për sinjalin me modulim këndor, fitohet:
Poashtu:
Për funksione të BESSELIT: (m)=(-1)n J (m)
Po ashtu vlen: cos (-1 ]
Prandaj:
Për indeks të modulimit m- të caktuar dhe n=1,2,3,.... funksioni Jn(m) paraqet konstantë.
Pra, spektri i sinjalit të këtillë është spektër diskret dhe përbehet nga bartësi në
frekuencën dhe vargu i pa kufizuar i komponenteve anësore në frekuencat dhe
(të distancuar për në mes vete). Shihet se ky spektër është i pa kufizuar. Në
figurën 20 është treguar një pjesë e spektrit amplitudor.
m=0,5
m=1
m=2
m=10
Fig. 20. Spektri amplitudor i sinjalit me modulim këndor.
MODULIMI ME SINJAL TË PËRBËRË PREJ DY SINUSOIDAVE

U(t) = U0 cos(ωot + m1 cosω1t + m2 cosω2t); m1, m2 janë indekse të modulimit.
Pas transformimeve matematikore dhe identiteteve të mëparshme fitohet:
Um(t) = Um1 cosω1t + Um2 cosω2t
p, q – rende te funksioneve të Besselit.

Shprehja e fundit tregon se spektri është diskret. Këtë shprehje në domenin frekuencor
mund ta interpretojmë në bazë të ndarjes së komponenteve në kategori të veçanta:
1. Bartësi me amplitudë U0 J0(m1) J0(m2)
2. Komponentët me frekuencat ωo p ω1 (q=0),
3. Komponentët si rezultat i veprimit të m2cosω2t (p=0),
4. Komponentët spektrore ωo p ω1 q ω2 , ku p=1, 2, 3 ...; q=1, 2, 3 ...
Kategoria e katërt nuk paraqitet te modulimet lineare, pra është rezultat i procesit jolinear.
Konkludimi është se spektri nuk është simetrik, d.m.th. brezi i epërm anësor nuk është
identik me brezin e poshtëm, prandaj nuk mund të filtrohet vetëm një brez anësor (pra, SSB nuk
vie në shprehje te PM dhe FM). Në fig. 21 është treguar spektri amplitudor dhe ai fazor, për
indekse të modulimit m1=0.5; m2=1 të rendit zero, të parë dhe të dytë. Vlerat brenda kllapave i
përgjigjen vlerave p dhe q të funksioneve dhe .
Spektri amplitudor (0, 0)
(0,-1) (0, 1)
(-1,0) (1, 0)
(0,-2) (-1,-1) (-2,0) (1,-1) (-1,1) (2, 0) (1, 1) (0, 2)
ω1 ω o ω2
Spektri fazor
π

2

Fig. 21. Spektri amplitudor dhe ai fazor të sinjalit me modulim këndor, përmes dy sinusoidave si sinjal modulues
DISA VETI KARAKTERISTIKE TË FUNKSIONEVE TË BESSELIT

Është vërejtur se amplitudat e komponenteve spektrale të sinjalit me modulim këndor varen prej
vlerave të funksioneve të Besselit Jn(m). Për këtë arsye është me rëndësi të shohim karakteristikat
kryesore të funksioneve të Besselit. Në fig.22 është paraqitur një seri e funksioneve të Besselit të llojit të
parë,të rendit: n=0,1,2,3,4,5 me parametër të ndryshueshëm m, ndërsa në fig.23 me parametër m-const
dhe rend n- të ndryshueshëm.
1,0 1,0
0,8 0,8 Jn(1)

Jo(m)
Jn(2)
0,6 0,6
J1(m) Jn(3)
J2(m)
J3(m)
0,4 J4(m) 0,4
J5(m)
0,2 0,2
0 0
-0,2 -0,2
-0,4 -0,4
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
m
Fig.22. Funksionet e Besselit -0,6
për m = ndrysh. n= const
-0,8
-1,0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
n
Fig.23. Funksionet e Besselit për
n- ndrysh. m= const.
1. Për m=0, J0(0)=1, J1(0)=0, J2(0)=0,.....,Jn(0)=0. Pra, në këtë rast nuk ka moduim.
2. Sa më i madh të jetë n , maksimumi i parë është më i larguar nga fillimi i sistemit
koordinativ.
3. Me rritjen e m-it, funksioni i rendit të caktuar n ndërron në mënyrë osciluese, duke marr
vlera gjithnjë më të vogla.
4. Për vlera të vogla të m-it, vlen:
Jn(m)
5. Për vlera të mëdha të argumentit m, merret shprehja:
Jn(m) cos(m - - )
6. Meqenëse gjatë analizës së spektrit të sinjaleve me modulim këndor është konstatuar se

n- paraqet rendin e komponentës anësore, për indeks të caktuar të modulimit,
rrjedhimisht fig.23 tregon vlerat relative të amplitudave të komponenteve anësore.
7. Jn(m), zvogëlohet shpejtë nëse n m. Dmth amplitudat e komponenteve anësore bien
shpejt me rritjen e rendit n (nëse n m), përkatësisht nëse largohen prej bartësit.
8. Veti e funksioneve të Besselit është: Jn(m) 0,1 për n m+2
9. Vlerat e m-së, për të cilat funksionet e Basselit janë zero.
Jn(m) Vlerat e m-së për të cilat Jn(m)=0

Jo(m)=0 340 5,52 8,65 11,79
J1(m)=0 0 3,85 7,02 10,17
J2(m)=0 0 5,14 8,42 11,62
GJERËSIA E BREZIT FREKUENCOR TË SINJALEVE ME

MODULIM KËNDOR
Duke pasur parasysh vetit e funksioneve të Besselit dhe shprehjet për sinjalin me
modulim këndor, kur sinjali modulues ishte sinjal i thjesht periodik ose shumë e dy sinjaleve të
thjeshta periodike, mund të caktohet një brez frekuencor i kufizuar i sinjalit rreth frekuencës fo.
Ky brez mund të merret si brez frekuencor i sinjalit me modulim këndor dhe të shfrytëzohet për
transmetimin e tij. Kështu, disa konponente nuk do të transmetohen dhe kjo do të ndikojë në
kualitetin e transmetimit. Numri i konponenteve të rëndësishme, përkatësisht brezi i nevojshëm
frekuencor përcaktohet në bazë të llojit të informacionit dhe kriterit për kualitetin e transmetimit
të tij.
Në praktik kjo përcaktohet në bazë të konponenteve të rëndësishme të cilat përbëhen nga
ato komponente që përmbajnë p % të fuqisë së bartësit. Varësisht nga lloji i informacionit
caktohet edhe vlera e p %. Në të shumtën e rasteve vlera e p merret 1%. Pra, brezi caktohet në
bazë të komponenteve që kanë fuqinë më të madhe se 1% e fuqisë së bartësit.
Po e zbatojmë këtë në rastin kur sinjali modulues është sinjal i thjesht periodik, s’pari për
m<1.
mn 1 1 1 3
Nga : Jn (m)  n
; Jo (m)  1; J1 (m)  m ; J2 (m)  m 2 ; J3(m)  m
2 n! 2 8 48
Jo(m)  1
m<1
1 1
J1 (m)  m J1 (m)  m
2 2
J2 (m) J2 (m)
J3(m) J3(m)
ωo-3ωm ωo-2ωm ωo-ωm ωo ωo+ωm ωo+2ωm ωo+3ωm
Fig. 24. Pjesa e spektrit amplitudor të sinjalit me modulim këndor, për m 1.
U(t) U0J0(m)cosωot + U0J1(m)cos[(ωo - ωm)t+ ] + U0J1(m)cos[(ωo + ωm)t+ ]
Në bazë të asaj që u tha më lartë, shihet se fuqia e bartësit të pamoduluar është Jo(m)  1,
përkatësisht Jo2(m)  1, fuqia e saj. Fuqia relative e një komponente anësore është:
J1(m) dhe duhet të plotësojë kushtin: J1(m) m 0.2 . Pra në
sinjale me modulim këndor ku m 0.2 mjafton të transmetohet vetëm bartësi dhe komponentet e
para anësore. Njësoj gjendet që kur m 0.9 duhet transmetuar: bartësin, komponentet anësore të
rendit të parë dhe rendit të dytë.
Për rastin kur m 0.2 brezi frekuencor i nevojshëm është: B (f0 + fm) – (f0 - fm)=2fm.
Në bazë të shprehjes: Jn(m)<0.1 për n m+2 , mund të nxjerret shprehja e përgjithshme për
brezin e nevojshëm frekuencor të sinjalit me modulim këndor. Shprehja e sipërme tregon se
mjafton të transmetohen n=m+1 komponente në të dy anët e bartësit, d.m.th.
B=2fm(m+1) - Kjo shprehje njihet me emrin shprehja e Carsonit.
Në fig. 25.është treguar spektri për m=5. Nga (5)=0.05<0.1 rrjedh se mjafton të
transmetohet n=5+1=6, nga gjashtë komponente anësore. Shprehja e Carsonit ndonjëherë
përdoret në formën:
B=2 fm(m+1) ; ku C=1 1.25
J4(5) J4(5)
0,39 J3(5) J3(5) 0,39
0,37 J1(5) J1(5) 0,37
J5(5) 0,33 J0(5) 0,33 J5(5)
0,26 0,18 0,26
J6(5) J6(5)
J7(5) 0,13 J2(5) J2(5) 0,13 J7(5)
J8(5) 0,05 0,5 0,5 0,05 J8(5)
0,02 0,02
ω
ω0
Fig.25. Një pjesë e spektrit amplitudore të sinjalit me modulim këndor të moduluar me një
sinosuidë dhe m=5
Për m << 1 , B  2 fm . Për m >> 1 , B  2 m fm
ω0 + 8ωm
ω0 + 7ωm
ω0 + 6ωm
ω0 + 5ωm
ω0 + 4ωm
ω0 + 3ωm
ω0 + 2ωm
ω0 + 1ωm
ω0 - 8ωm
ω0 - 7ωm
ω0 - 6ωm
ω0 - 5ωm
ω0 - 4ωm
ω0 - 3ωm
ω0 - 2ωm
ω0 - 1ωm
Pra, brezi frekuencor i sinjaleve me modulim të këndit nuk është i definuar rigorozisht dhe për
vlera mesatre të m-it, merret : B = 2 fm (m+2)
KRAHASIMI NË MES TË SINJALIT ME MODULIM TË KËNDIT

DHE ATIJ ME MODULIM AMPLITUDOR KONVENCIONAL
Shprehja e përgjithshme për sinjalin me modulim të këndit:
Për m 0.2
U (t)=U0 + mU0 - )t+ ] + mUo cos [(ωo + ωm)t + ]

ishte:
UKAM (t) = Uo cos ωot + mUo cos (ωo - ωm)t + moUo cos (ωo + ωm)t
Nëse këto dy sinjale paraqiten përmes fazorëve, lehtë mund të vërehen dallimet në mes
tyre.
U(t) mund të paraqiten në formën :
- -
U(t) = Re {[Uo + mUo + mUo ] }
UKAM(t)= Re {[Uo + moUo + moUo ] }
Uo Uo
Uo Uo UKAM
Uo
Uo
Fig. 26 Fazorët e sinjaleve me modulim në amplitudë dhe në fazë
Në rastin e KAM sinjaleve fazori është në boshtin real gjë që nuk ndodhë me sinjalin me
modulim këndor. Dallimi qëndron në fazorët e komponenteve anësore. Komponentet e sinjalit
me modulim këndor janë të ç`vendosura për π/2, ndaj atyre të KAM sinjaleve. Rezultantja e
komponentëve anësore të sinjalit me MK është gjithmonë normal në bartësin e pamoduluar dhe
për nga vlera është e krahasueshme me te. Në rastin e KAM sinjaleve, fazori i bartësit dhe ai i
komponentëve janë në fazë.
Nëse vështrohet me kujdes, fazori i sinjaleve me MK është me gjatësi të ndryshueshme,

gjë që është pasojë e mos përfilljes së disa komponentëve anësore. Ndërrimi i amplitudës së këtij
fazori tregon se sinjali me modulim këndor është njëkohësisht edhe i moduluar në amplitudën,
por ky është një modulim shumë pak i shprehur se ai këndor dhe nuk përfillet.
GJENERIMI I SINJALEVE ME MODULIM FREKUENCOR

Ndërmjet modulimit fazor dhe frekuencor ekziston lidhja e përgjithshme mjaftë e
thjeshtë, prandaj kalimi prej një modulatori në tjetrin është i lehtë. Për këtë arsye do të trajtojmë
vetëm gjenerimin e sinjaleve me modulim frekuencor. Ekzistojnë dy grupe të këtyre metodave:
- Metodat indirekte (të tërthorta)
- Metodat direkte (të drejtpërdrejta)
Te metoda indirekte bartësi fitohet prej oscilatorit të stabilizuar me kristale të kuarcit dhe
modulohet në mënyrë tërthore me sinjal të informacionit.
Te metoda direkte frekuenca e bartësit modulohet drejtpërdrejt me sinjalin modulues.
MODULATORI I AMSTRONGUT
Ky modulator paraqet rastin tipik të gjenerimit të FM – sinjaleve me metodën indirekte.
Um(t) Ud(t) UFM(t)

 dt MB
+
Xr
Uf(t) Us(t)
fok
OK - 90°
fok Uok‘ (t)
Fig. 27 Bllok –Skema e modulatorit të Armstrongut
Le të jetë: Um(t) = Um1 cos ωm t
1 Um
Ud (t) = U m1cos ωm t dt = sin ωm t
Rc m
Në dalje të oscilatorit të kuarcit (OK) – paraqitet sinjali:
Uok(t)=Uokcos  okt
UF(t)=Ku Ud(t) Uok(t)=Ku Uok sin mt cos okt
Uok(t)=Uok cos( okt - ) =Uok sin okt
Në dalje të qarkut për mbledhje fitohet:
Us(t)= Uok(t)+UF(t)= Uok sin mt +Ku sin mt cos okt
Us(t)= Uok(sin okt + sin mt cos okt)=
= Uok sin( okt + )
Ku: =arctg sin mt ; nëse merret: <<1, tg φ, 0
Us(t) Uok sin okt + sin mt)
ky sinjal është sinjali me modulim frekuencor, sepse:
Us(t)= Uok sin( okt + Ku cosωmt dt)
Por, deri te ky rezultat kemi ardhur në bazë të supozimit = m<<1
Shprehja për sinjalin ΦM, për m më të vogël se 0,2 (m 0,2) ishte
U(t)=Uo cosωot + m Uocos[( o-ωm)t+ ]+ m Uocos[( o+ωm)t+ ].
Kjo shprehje i përngjan AM sinjalit, por komponentet anësore janë të ç`fazuara për .
Sinjali FM me indeks të vogël të modulimit njihet me emrin NBFM (Narrowband FM).
Sinjali WBFM fitohet prej sinjalit NBFM duke e rritur indeksin e modulimit. Indeksi i modulimit
rritet duke përdor shumëzues të frekuencës.
Shumuesi është një qark jolinear i projektuar për numrimin e frekuencës së sinjalit. Transfer
funksionin e shumëzuesit të frekuencës, analitikisht e paraqesim në formën:
UM(t) = a0 + a1Us(t) + a2 (t) + ....+ ar (t)
Me anë të filtrit të brezit, nxjerrët harmoniku r-të dhe fitohet:
UFM = U0sin(rωokt + sin mt)= U0sin(ωot + sin mt )
= kuUm , = r ωok
Vlera e qarkut për shumëzim mund të jetë prej 2000 – 3000 herë.
DETEKTIMI I SINJALEVE ME MODULIM TË KËNDIT

Procesi përmes të cilit prej sinjalit me modulim të këndit nxjerrët sinjali origjinal i cili
paraqet porosinë e dërguar, quhet procesi i detektimit të sinjalit me modulim të këndit. Meqenëse
ndërmjet modulimit të fazës dhe frekuencës ekziston lidhja e përgjithshme, do të shqyrtohet
detektimi i sinjalit me modulim të frekuencës. Vërtetë:
ΦD= FD + integratori
Detektimi i sinjalit me modulim të frekuencës kryhet në qarkun që njihet me emrin

diskriminator. Diskriminator ideal do të konsiderohet qarku te i cili tensioni në dalje ndryshon në
mënyrë lineare me frekuencën e sinjalit në hyrje, me kusht që amplituda e sinjalit të hyrjes (FM-
sinjali) të jetë konstant.
Realisht, në qarkun për detektim te FM sinjaleve kryhen dy procese, njëri që ka të bëjë me
komentimin e sinjalit FM në AM-sinjal dhe ai me të cilin AM-sinjali detektohet me detektor të
anvelopës. Për këtë arsye i gjithë procesi quhet si proces i detektimit.
Të sqaroje edhe matematikisht procesin e detektimit të FM-sinjaleve.
U(t)=Uocos[ωot + Δωo (t) dt]
Ku: Δωom(t)= KωUm(t)= KωUmm(t) ; Um(t)- sinjali modulues
Vlera momentale e frekuencës së sinjalit U(t):

ωi=ωo+ Δωo m(t)= ωo + Kω Um(t)
le të supozojm se qarkun linear ideal i cili e ka karakteristikën amplitudore direkt proporcional
me frekuencën e sinjalit ngacmues (shih.figurën për U(ωi)), kurse (ω)=0.
U( i) U(ωi)=U0+D(ωi-ω0), D - paraqet pjerrtësinë e karakt.

U( i)
Ky qark do të interpretohet në këtë mënyrë:
Nëse në hyrje të tij vie sinjali FM,
frekuenca momentale e të cilit është:
ωi=ωo+KmUm(t)= ωo + ωi
Uo në dalje do të kemi:
U(ωi) =U0+Dδωi= ω0+ DKωUm(t)
U(ωi) = U0[1+ Um(t)]
o i
Fig. 28 Karakteristika ideale për konvertim

të FM- sinjalit në AM- sinjal
Fig mund të vërehet se ky sinjal ka formë të njëjtë me KAM sinjalin. Vlera momentale e
sinjalit të daljes do të jetë:
U(t) = Uo [ 1+ ] cos [ωo + ]
Kur ky sinjal kalon nëpër një detektor të anvelopës, fitohet sinjali:
Uo(t) = DKω Um (t) = DΔωo m(t).
Qarku i cili zëvendëson qarkun e sipërpërmendur është qarku paralel i oscilatorit.
- Lidhja ndërmjet MOD. FAZOR dhe MOD. FREKUENCOR
Në bazë të shqyrtimeve të mësipërme mund të vizatojmë bllok-skema përkatëse për

transmetimin me mdulimin fazor dhe me atë frekuencor.
Um (t) Uocos[ωot + Kφ Um(t)] Um(t) Um(t) Uocos[ωot+Km (t) dt] Um(t)

M D FM FD
Fig. 29. Bllok skema për sinjale Fig.30. Bllok skema për bartjen e sinjaleve
me modulim fazor me modulim frekuencor
Në figurat mund të shihet se në dalje të ΦM – modulatorit, devijimi momental i fazës është

proporcional me sinjalin modulues, ndërsa në dalje të FM është proporcional me integralin e atij
sinjali. Sa i përket demodulatorëve, në dalje të demodulatorit fazor (ΦD), sinjali është
proporcional me devijimin momental të fazës së bartësit, ndërsa në dalje të demodulatorit të
frekuencës (FD) sinjali është proporcional me derivatin e devijimit momental të fazës së bartësit.
Në bazë të logjikës së integralit dhe diferencimit, mund të shikohet lidhja ndërmjet

modulimit fazor dhe atij frekuencor.
Vërtetë në dalje të ΦM , fitohet sinjali proporcional me devijimin momental të fazës. Nëse

sinjali modulues i nënshtrohet një integrali (bëhet integrali i tij) para se të hyjë në ΦM, atëherë në
dalje të ΦM fitohet sinjali me modulim frekuencor. Pra, modulatori ΦM mund të përdoret për
gjenerimin e sinjaleve me modulim frekuencor (fig.31). Në mënyrë analoge mund të gjenerohen
sinjalet me modulim fazor nga FM –modulatorët, por tani duke përdorur diferencues. (fig.32)
(t) dt Uocos[ωot+ Kφ (t) dt] (t) dt
Um(t) Um(t)
()dt M d
D dt
Fig.31. Sistemi ΦM – për bartjen e sinjaleve me modulim frekuencor
Uocos[ωot+Kω Um(t)] Um(t)
d FM FD ()dt
dt
Um(t)
Fig.32. Sistemi FM – për bartjen e sinjaleve me modulim fazor
- Qarku i INTEGRATORIT dhe DIFERENCUESIT -
INTEGRATORI: DIFERENCUESI:
i R i C
1 2 1 2
Uh (t) C Ud(t) Uh (t) R Ud(t)
1’ 2’ 1’ 2’
Për integratorin kemi:
R, C – zgjedhën ashtu që: R 1/ωminC, prandaj : i 1/R
Për diferencuesin kemi:
Telekomunikacionet Zhurmat ne sistemet komunikuese
KA P I T U L L I III
ZHURMAT NË SISTEMET KOMUNIKUESE
Zhurmë në sistemet komunikuese konsiderohen sinjalet e padeshiruara të cilat paraqiten në

marrës. Zhurma është gjithmon prezente dhe ndikon negativisht në zvoglimin e aftësis së
marrësit për ta identifikuar nmë mënyrë të saktë sinjalin e deshiruar.
Sinjalet e zhurmës janë të rastit dhe shkaktohen prej burimeve të ndryshme. Varsisht ngas
burimet zhurmat i ndajmë në zhurma të jashtme dhe të brendshme.
Zhurmat e jashtme
Në zhurmat e jashtme hynë zhurmat që i kriojn njeriu (deri në 500 MHz), p.sh
zhurmat e shkaktuara nga: linjat e tensionit të lartë, që e furnizojnë sistemin, dritat
fluroscente, komutatoret e mnotorëve elektrik etj.
Zhurmat që i krojon njeriu është më e dobët në vende me popullsi më të rrallë prandaj paisjet
e ndryshme komunikuese siq janë stacionet satelitore kryesisht vendosen nëpër shkretira.
Zhurma atmosferike - Shkaktohen nga diukurit që ndodhin në atmosferen e tokës. Burim
kryesor i tyre është zbrazja elektrike atmosferike (rrufeja). Spektri frekuencor i kësaj zhurme
shtrihet në tërë radio - spektrin, ndersa fuqia e saj është në përëjestim të zhdrejt me
frekuencën. Kjo d.m.th. se për frekuenca të ulta është më problematike zhurma atmosferike
se sa për frekuenca mbi 20 Mhz.
Zhurma kosmike - Gjenerohet prej diellit dhe yjve tjerë dhe paraqitet me frekuencat 8 MHz -
1.5 Ghz.
Zhurma e brendshme
Zhurmat e brendshme i gjeneron vet marrësi dhje qarqet tjera. Zhurma e brendhsme i
superponohet zhurmes së jashtme dhe ndikimi më i madh i tyre është në hyrje të qarkut të
parë të marrësit (amplifikatori i parë), sepse sinjali në atë pikë është më i dobët ndersa
zhurma e ka vlerën më të madhe.
Në zhurmë të brendhshme hynël zhurma termike e cila është njëra prej zhurmave më të
rëndësishme në telekomunikacion.
Zhurma termike
Zhurma termike shaktohet nga levizja kaotike e elektroneve nëpër përçues. Levizja kaotike e
elektroneve është veti e vet materjes dhe është prezente në të gjitha sistemet temperatura e të
cilave është më e madhe se O 0K. Kështu, levizja kaotike e elektroneve nëpër rezistor në
temperaturë T  O 0 K e prodhon zhurmën termike të rezistorit. Tensioni i zhurmës në skaje
të rezistorit është madhësi e rastësishme. (fig 1.)
Un(t)
0 t
Fig.1 Sinjali i zhurmës termike
Rezistori si burim të zhurmës mund të paraqitet me skemë ekuivalente elektrike si gjenerator

i Teveneinit me forcë elektrolevizore sa tensioni i zhurmës dhe rezistencë të pa zhurmë ose
me gjenerator të Nortonit siq është treguar në figurën 2.
Rn En(t)
R
+ in(t) Gn
Un(t)
Fig.2 Skema ekuivalente e rrezistorit
Ekspermimentalisht ( Johonson - 1928) e pastaj edhe teoritikisht (Nyquisk) është vertetuar se

tensioni i zhurmës në skaje të një rezistori ka shpërndarjen e vlerave momentale Gausiane
me vlerë mesatare E [ en ] = = 0 dhe disperzion E [en2 ] = en2 lera e së cilës llogaritet sipas
formules:
en2  2( kT ) 2 R / 3h [v 2 ]
ndërsa dendësia spektrale e fuqisë së zhurmës termike është (në bazë të mekanikës kuantike )
hf
G( f )  pn( f )  dpna / df  hf /( e kT  1)............1

k - konstanta e Boltzmanit 1.37x10-23 J/oK
h - konstanta e Plankut 6.62x10-34 Js
T - temperatura e rezistorit oK=oC+273
pna fuqia mesatare në dispozicion e zhurmës së rezistorit R
dpna fuqia elementare.
Varshmeria e Pn(f) prej hersit f/T është treguar në figurën e më poshtme
kT 0,9kT
0,5k
T
0 10
109 4,3x109 10 1011 f Hz
[ ]
T oK
Fig.3 Dendësia spektrale e fuqisë mesatare të zhurmës në dispozicion.
Për f /T < 4.3 109 fitohet (hf/kT) < 0.2 andaj barazia (1) redukohet në formën
hf
hf hf
Meqë: e kT  1  1  1  , fitohet:
kT kT
hf
pn( f )  dpna / df  hf / ............2
kT
Në brezin frekuencor B = f l- fu, fuqia në dispozicon do tëjetë
fl
p n   kTdf  kTB..................3
fu
Pra, për f /T < 4.3 109 fuqia mesatare e zhurmës në dispozicion në temperatrurë konstante
varet prej brezit frekuencor B. Për temperaturë të dhomës T = 290 0 K pN(f) është konstante.
Barazitë (2) dhe (3) vlejnë për frekuenca më të vogla se 10 12 Hz. Ky kufi i epërmë, është
mjaft larg frekuencave që përdoren në sistemet komunikuese konvencionale.
Zhurma e cila e ka dendësinë spektrale të fuqisë konstante (ka shpërndarje uniforme) për brez
të gjërë frekuencash quhet “zhurmë e bardhë” në analogji me driten e bardh e cila
karakterizohet me shpërndarje uniforme në pjesën e spektrit që shihet.
Dëndësia spektrale e zhurmës së bardhë zakonisht shënohet me pN (f) për spektër të
njëanshëm ose me për spekter të dyanshëm. ( pN (f) = kT ndërsa = kT/2.)
Përveç zhurmës termike edhe shumë zhurma të tjera janë Gausiane dhe i kanë dendësitë
spektrale të fuqis për një brez mjaft të gjërë frekuencash p.sh, zhurma termike e diellit,
zhurmat prej kosmosit etj..
Ne vazhdim do të shqyrtojmë vetëm zhurmat të cilat mund të përshkruhen me anë të
proceseve të rastit ergodike Gausiane. Supozimi për shpërndarje Gausiane dhe ergodicitet
është i arsyeshëm pçër shumicën e sistemeve komunikuese.Ekzistojnë edhe raste kur nuk
vlenë supozimi i mëparshëm si për shembull zhurmat te sistemet që janë afër rrufepritsave
janë jostacionare dhe impulsive. Mirëpo kur këto zhurma të bombullimes vijnë prej së largu
mund të konsidrehet (në bazë të teoremës qendrore limite) se kanë amplituda me shpërndarje
Gausiane.
ZHURMA E BREZIT TË NGUSHTË

Zhurma BN (NSB) përkufizohet si zhurmë në dalje të filtrit brezlëshues brezngushtë
kur në hyrje të tij vepron zhurma e bardhë. Me filtër brezngushtë nënkuptohet filtri, brezi
frekuencor i të cilit është shumë më i ngushtë në krahasim me frekuencën qendrore të tij.
Praktikisht të gjitha sistemet kmunikuese mund të konsiderohen se kanë breze të
ngushta frekuenore. P.sh. sinjalet e moduluara e kanë gjërsinë e brezit frekuencor shumë më
të vogël se frekuenca e bartësit që do të thotë se sistemi transmetues përkatës është filter
brezlëshues brezngushtë.
Duke patur parasysh atë që u tha më lartë, rrjedh se modulimi dhe analiza e ndikimit
të zhurmës në sistemet e tilla komunikuese ka rëndësi të madhe. Në figurën e mëposhtme
është paraqitur grafikisht zhurma e brezit të ngushtë në dalje të një qarku ideal brezngushtë
me gjërësi të brezit frekuencor B = 0.005 fc (fc - frekuenca qëndrore)
Fig. 4 Zhurma e brezit të ngushtë
Siç shihet, zhurma në dalje të qarkut brezngushtë i përngjan një sinusoide me

frekuencën fc, anvelopa dhe faza e së cilës (sinusoidës), ndërrojnë ngadal.
Ekzistojnë disa mënyra analitike përkatësisht modele të paraqitjes së zhurmës me brez
të ngusht.
MODELI KUADRATIK I ZHBN (NBN)
Zhurma me brez të ngushtë sipas modelit kuadratik paraqitet si shumë e dy
kompnenteve të ç`fazuara për 900
n(t) = nc(t) cos2ft + ns(t) sin 2ft
nc(t) cos2ft- quhet komponentja në fazë
ns(t) sin 2ft - quhet komponentja kuadratike
nc(t) dhe ns(t) janë procese Gausiane të pavarura statistikisht (në mes veti me vlera
mesatare zero ) nc (t )  ns (t )  0 dhe me fuqi n2(t) = nc2(t) = ns2(t) të barabarta me fuqinë e
zhurmës n 2 (t )
Telekomunikacionet Transmetimi i sinjaleve analoge ne prani te zhurmes
KAPITULLI IV
Transmetimi i sinjaleve analoge në prani të zhurmës
Marrdhënia sinjal - zhurmë
Sinjali gjatë transmetimit nëpër sistemet komunikuese modifikohet, varsisht prej qarqeve nëpër të cilat
kalon. P.sh. nëse nëpër përforcues, përforcohet, nëse kalon nëpër atenuator (dobsim) dobsohet etj. Kështu në
pika të ndryshme të sistemit sinjali ka intensitet të ndryshëm. Në paragrafet e mëparshme thamë se çdo qark në
aspekt të zhurmës mund të karakterizohet me temperaturë efektive të zhurmës ose me faktor të zhurmës ashtu që
çdo qark do ta konsiderojm si të pa zhurëm në hyrje të cilit vepron një burim ekujvalent i zhurmës. Kjo do të
thotë se edhe zhurmën e brendshme e konsiderojmë se vepron në hyrje të qarkut së bashku me zhurmën e
jashtme. Prandaj, në hyrje të çdo qarku do të paraqiten gjithmonë së bashku sinjali dhe zhurma. Intensiteti i
sinjalit mundë të rritet ose të zvoglohet sipas dëshirës, mirpo duke ditur se zhurma e shoqron vazhdimisht
sinjalin atëher dihet se çdo veprom që e bëjmë me sinjal atij veprimi i nënshtrohet edhe zhurma. Përveç kësaj
duke pasur parasyesh se çdo qark gjeneron zhurmën vetanake atëher bëhet akumulimi i zhurmës që do të thotë
se zhurma vazhdimisht rritet (gjë që nuk ndodhë me sinjalin). Në bazë të asaj qka u tha më lartë mund të themi
se për sistemin telekumunikues nuk është me rëndësi të dihet intensiteti i sinjalit ose vetëm i zhurmës, por me
rënsi është mardhënja sinjal /zhurmë (S/N), e cila paraqet kriteriumin e shprehur me numër për vlersimin e
përformasave të një sistemi në aspekt të ndikimit të zhurmës në transmetim të sinjalit. Siç do ta shofim më vonë
te teknikat e ndryshme të modulimit ndikimi i zhurmës është i ndryshëm, prandaj edhe krahasimi i tyre është i
mangët pa i shqyrtuar edhe ndikimin e zhurmës.
Para se të kalojmë në analizën e ndikimit të zhurmës në transmetimin e sinjalit me teknika të ndryshme
të modulimti, së pari do t’i definojmë madhësit me të cilat vlersohet ky ndikim. Po e shqyrtojmë një sistem të
thjeshtë telekomunikues (siç është treguar në figurë), i cili përbëhet prej dhënsit (T), mediumit transmetues (M)
dhe marsit (R).
(h) (d)
T R
M
Fig.1 Sistemi transmetues
Zhurma ekziston si në hyrje të dhënsit ashtu edhe në dhënës, pastaj në hyrje të marrsit dhe në vetë
marrsin etj. Me rëndësi të posaçme është caktimi i mardhënies (S/N)d në dalje të marrësit. Përveç prej teknikave
moduluese mardhënia (S/N)d kuptohet se varet edhe prej mardhënies (S/N)h në hyrje të marrësit. Për ta caktuar
mardhënien S/N duhet së pari të definohet se çka paraqet sinjali S. Sinjali në dajle të R (marrësit) paraqet
sinjalin origjinal të degraduar të informacionit. Sinjali në hyrje të marrësit varet prej asaj se a është përdorur
modulimi apo jo dhe, nëse është përdorur, cili lloj i modulimit është në pyetje, sepse siç e dimë te disa lloje
informacionin e përmban vetëm një pjese e spektrit etj. Kështu, prej rastit në rast duhet të precizohet se çka nënë
kuptojm me sinjal në hyrje të marrsit.
Gjithashtu duhet të dimë se cila madhësi e paraqet sinjalin e cila zhurmën. Sa i përket sinjalit, kur
deshirojm ta vlersojmë kualitetin e sistemit telekomunikues, përdoret sinjali i testimit, i cili për sisteme të
ndryshme ëstë i ndryshëm kështu p.sh. : te sistemet për transmetimin e të folurit (bisedave telefonike) dhe
muzikës përdoret sinjali sinusoidal dhe S dhe mardhënjen S/N paraqet fuqin e përdorshme mesatare të këtij
sinjali, ndërsa N paraqet fuqin e përdoreshme mesatare të zhurmës. Te sistemet për transmetimin e sinjalit
televiziv (fotografis) për testim përdoret sinjali i Hivisaidit, S paraqert tension (tensioni prej majës në maje të
sinjalit TV) ndërsa N paraqet vlerën efektive të tensionit të zhurmës. Vlersimi i kualitetit të transmetimit të
sinjalit të informacionit nëpër sistem (lidhja në mes të sinjalit testues dhe sinjaleve reale) bëhet në braz të
matjeve të shumta, pra statistikisht, p.sh.: nëse është fjale për sisteme komunikuese telefonike, për transmetim
të të folurit, atëher artificialisht gjenerohet zhurma dhe një numër i madhë degjuesish japin mendimin e tyre për
kualitet në pranim. Në këtë mënyrë përcaktohet vlera më e madhe e fuqisë së zhurmës në prani të së cilës
kualiteti i pranimit është i kënaqshëm. Në këtë lidhje lëshphet pastaj sinjali testues sinusoidal me parametra të
caktuar dhe matet fuqija e tij në dalje P, vlera e mardhënies PS/PN =S/N merret si masë për kualite të mirë të
lidhjes telefonike dhe nuk ka nevojë që secilin sitem të ri të bëhet shqyrtimi statistik.
Sa i përket matjes së fuqis së zhurmës ajo bëhet në munges të sinjalit, ndërsa te marja e fuqis së sinjalit
zhurma është gjithmonë prezente, kështu që kur të matet fuqija e sinjalit në të vërtetë mate fuqija e sinjalit dhe
zhurmës, por meqense zhurmë është shumë më e vogël se sinjali (sepse vetëm këto sisteme kanë rëndësi
praktike), atëhere fuqija e till merret si fuqija e sinjalit. Në vazhdim do ta analizojmë ndikimin e zhurmës te
llojet e ndryshme të modulimit.
Marrdhënia S/N në rastin e transmetimit të sinjalit me modulim konvencional të

amplitudës
Po supozojmë se informacioni transmetohet prej dhënsit deri te marrësi me sinjal me modulim

konvencional të amplitudës (AM). Marrësi përbëhet prej qarqeve të treguara në fig.2
uh+uNh(t) uhd udd ud(t)+uNd(t)

X

f0-f2f0+f2 U1 cos0t f1f2
Fig. 2 Skema e marrësit
Prej nga shihet se, demodulimi është sinkron. Filtri në hyrje është i brezit lëshues prej f 0-f2f0+f2, sepse
sinjali e ka spektrin frekuencor dyansor (f0 – frekuenca e brezit) me anë të filtrimit në dalje lëshohet vetëm
sinjali i informacionit në brezin prej f1 - f2. Gjithashtu supozojmë se dobësimet e filtrave në brezet e lëshimit
janë zero, ndërsa jashtë tyre pakufij të mëdha.
Po e marrim se sinjali modulues është sinusoidal:
um(t)=Um cosmt 1< m< 2 f1 < fm < f2
atëher sinjali AM në hyrje të marrësit (R) do të jetë:
uh(t) = U0(1+m0m(t)) cos0t = U0(1+m0 cosmt) cos0t =

= U0 cos0t+ ½ m0U0cos ( 0-m)t + ½ m0U0 cos(0+m)t
ku:
m0 = kUm/U0 = ΔU0/U0
paraqet indeksin e modulimit, ndërsa k – konstante e modulimit. Nëse rezistenca ekuivalente në hyrje të
marrësit është R, fuqija mesatare e sinjalit në hyrje do të jetë:
2 2 2 2 2 2
U m U m U U m U O2 2
PKAM  O
 o
 o
  O O O O
2R 4 2R 4 2R 2R 2 2R
PKAM  PO  Pm
U o2
Po  fuqia e bartësit
2R
mo2 U o2 mo2
Pm  2 Pm   Po fuqia e dy komponenteve anësore
2 2R 2
mo2 U o2 mo2
Pm   Po fuqia e njëres komponente
4R 2 4
Fuqia e dobishme e sinjalit në hyrje konsiderohet fuqia e dy komponenteve anësore ose fuqija e vetëm
njërës komponente anësore.
mo2 mo2
Psh  Pm  2 Pm1  Po ose Psh  Pm  Pm1  Po
2 4
Të njëjtën fuqi do ta ketë ky sinjal edhe në hyrje të demodulimit (sepse filtri e ka dobsimin zero).
Ta caktojmë tani edhe marrëdhënien “dalje hyrje” të demodulimit. Supozojmë se në hyrje të
demodulatorit vjen një komponente sinusoidale tensioni i së cilës është:
uhd(t)  ½ Um cos (0 + m)t
në dalje fitohet:
udd(t)  ½ UmU1 cos(0 + m)t cos0t
ndërsa në dalje filtrit fitohet:
ud(t)  ½ ½ UmU1 cosmt
Prej këtyre shprehjeve shihet se amplituda e tensionit të sinjalit në dalje të filtrit është proporcional me
amplituden e tensionit të sinjalit në hyrje të demodulatorit:
ud  uhd uhd  ½ Um ud  ½ ½ UmU1
Meqense fuqia e sinjalit në hyrje të marrësit është proporcionale me amplituden në katror të tensionit
të sinjalit në hyre të demudolatorit: Ph(t)  uhd2 dhe në anën tjetër fuqia e sinjalit në dalje të marrësit është
proporcionale me katrorin e amplitduës së tensionit në dalje të filtrit: Pd  ud2 atëher del se edhe fuqitë e
përmendura janë proporcionale
Pd = kmPh km – konstanta e marrësit
Në hyrje të marrësit ekziston edhe zhurma si rezultat i burimeve të jashtme dhe zhurmës së vetë marrësit. Këto
dy zhurma së bashku mund t’i paraqesim me anë të faktorit të zhurmës F, ndërsa marrësin e konsiderojm të
pazhurëm. Duke supozuar se është fjala për brezin frekuencor në të cilin dendësia spektrale e zhurmës është
konstante, shkruajmë:
pN = PKT
pN – dendësia spektrale e fuqis së përdorshme të zhurmës së tërsishme në hyrje të marrësit.

Spektrin e tillë kontinual të zhurmës mund ta aproksimojmë me spektër diskret, të cilin e formojn një
numër shumë i madhë i komponenteve sinusoidale. Nëse supozojmë se këto komponente ndodhen në distanca të
njëjta df atëher amplitudat e tyre do të jenë të barabarta dhe infinitezimale, fuqia e një komponente do të jetë: pN
df, ndërsa fazat e këtyre komponenteve janë madhësi të rastit.
Të analizojmë një komponente të tillë në hyrje të marrësit. Le të jetë frekuenca e saj f0 + fN; dhe f1 < fN
< f2, në dalje kjo komponente do të ketëë frekuencën fN amplitudën infinitizimale edhe fazën e rastit. Në hyrje
ekziston edhe komponenta e zhurmës me frekuenc f0-f1, e cila ka të njëjtën amplitud por fazë tjetër. Me dalje të
marrësit nga kjo komponent fitohet komponenta fN. Kështu që të gjitha komponettet të cilat ndodhen në brezat f0
- f2  f0 - f1 dhe f0 + f1  f0 + f2 parqiten të dyfishta në dalje të marrësit.
Në bazë të kësaj mund të caktojm fuqinë e zhurmës në hyrje e cila kalon nëpër filtrin në hyrje të
marrësit
f0  f2
PNh  2 p
f 0  f1
N df  2 FKTB
Kështu mardhënja (S/N) do të jetë:
(S/N)h = Pm/2FKTB B = f2 – f1
Ta caktojmë tani marrëdhënjen S/N në dalje të marrësit. Sinjalit AM në hyrje të demodulatorit i shtohet
edhe zhurma uNd(t) dhe fitohet :
uhd(t) = uh(t) + uNd(t) =

= U0cos0t +  ½ m 0U0 cos(0-m)t +  ½ m0U0 cos(0+m)t + uNd(t)
-konstante e proporcionaitetit si rezultat e ndikimit të filtrit.

Tensioni në dalje të modulatorit të produktit do të jetë:
udd(t) udh(t)U1cos0t
U1cos0t – tensioni i oscilatorit lokal

nëse e zëvendësojmë shprehjen e përparme fitojmë:
udd(t)  U0U1cos2 0t + ½  m0U0U1cos(0-m)t cos0t + ½  m0U0U1 cos(0+m) cos0t + ½

m0U0U1cos(0+m)t cos0t + uNd(t) U1cos0t
duke ditur se te modulimi AM duhet të plotësohet kushti

f0 > 2fm = 2f2
dhe duke marrë se filtri në dalje të demodulatorit i lëshon vetëm frekuencat prej f 1f2 në dalje të tij do të
paraqiten vetëm dy komponente sinusoidale me frekuenca të njëjta dhe faza të njëjta (antari i dytë dhe i tretë).
Kështu fuqia e sinjalit në dalje do të jetë 4 herë më e madhe se sa fuqia e vetëm një komponente sinusoidale.
Duke pasur parasysh këtë dhe shprehjen
Pd = kMPH
gjejmë se
Psd = 4kMPsh1
Psh1 – fuqia e vetëm një komponente ansore në hyrje, gjegjësisht,
Psd = 2kM Psh = 2kM Pm (3)
sa i përket zhurmës thamë se dy nga dy komponentet e zhurmës në dalje kanë frekuenca të njëjta por faza të
rastësishme d.m.th. duhet të mbledhen për nga fuqia e jo për nga tensioni, e kjo do të thotë se fuqia e dy
komponenteve të zhurmës në dalje do të jetë 2 herë më e madhe se fuqia kur në hyrje vepron vetëm një
komponent. Në bazë të shprehjes Pd = kMPh fitojmë:
dPNd = 2kMdPNh1,
dPNh1 – paraqet fuqin e zhurmës në hyrje të marrësit, gjegjësisht demodulatori me brezin frekuencor elementar
df rreth frekuencës f0-fN për të cilin shkruajmë
dPNh1 = pN df = FkTdf
f2
P  2kM  FkTdf  2kM FkTB  kM P (4)

f1
Në bazë të shprehjeve të mësipërme (3) dhe (4)

Psd = 2kMPM
PNd = kMPNh
fitojmë:
S 2k P S
   M M  2 
 N d kM PNh  N h
Psd P
 2 sh
PNd PNh
Marrdhënia S/N të modulimet DSB
Nëse sinjali i informacionit transmetohet me DSB në marrës përdoret demodulimi sinkron. Fuqia e
dobishme e sinjalit në hyrje të marrësit është e njëjtë si te AM, kështë që edhe mardhënia (S/N) do të jetë e
njëjtë dhe shkruajmë:
Psd P
 2 sh
PNd PNh
Marrdhënia S/N të modulimet SSB
Bllok-skema e sistemit komunikues te i cili shfrytzohet teknika SSB është e ngjajshme me atë të AM.
Pra, edhe këtu shfrytzohet demodulimi sinkron, ndërsa filtri në hyrje e ka brezin: f0 + f1 f0 + f2 për brez të
epërm dhe f0 - f1 f0 - f2 për brez të poshtëm
Supozojm prapë se sinjali i informacionit (sinjali i dobishëm) është sinusoidal në bazë të shprehjeve:
uhd(t)  ½ Um cos (0 + m)t
udd(t)  ½ UmU1 cos0t cos (0 + m)t
shkruajmë:
Psd = kMPsh (1)
Sa i përket zhurmës filtri në hyrje i lëshon vetëm komponentet të cilat ndodhen në brezin f0 + f1 f0 + f2
andaj zhurma në dalje e shprehur në formë diferenciale do të jetë:
dPNd = kMdPNh (2)
meqense fuqija elementare e zhurmës në hyrje të marrësit në brezin df është:

dPNh = FkTdf (3)
fitojmë se:
dPNd = kMFkTdf (4)
gjegjësisht:
PNd = kM FkT(f2-f1) = kM FkTB (5)
Në bazë të shprehjeve të më sipërme (1) dhe (5) fitojmë

S P kM P
   sd   sh
 N  d PNd k M . FkTB PNh
f0  f2
PNh   FkTdf  FkTB

f 0  f1
Pra te modulimi SSB marrëdhënia (S/N)d është e njëjtë me (S/N)h.
Marrdhënia S/N të modulimet AM me detector të anvelopes

Po e shqyrtojmë tani rastin kur për transmetim të sinjalit të informacionit shfrytëzohet modulimi AM,
ndërsa në marrës shfrytëzohet detektori i anvelopes.
Nëse e marrim se sinjali modulues është:
um(t) = Umcost
atëhere në hyrje të detektorit do të kemi:
uhd(t) = Uo(1+mocosmt)cosot+uN(t) (1)
Në vend se ta shfrytëzojmë ndikimin e krejt zhurmës të përshkruar me funksionin u N(t), po e

shqyrtojmë në fillim vetëm ndikimin e një komponente të saj. Le të jetë amplituda e asaj komponente ΔU N
shumë e vogël, ashtu që ΔUN<<U0, frekuenca fo+fN dhe faza e rastësishme N. Me këto supozime tensioni në
hyrje të detektorit do të jetë:
uhd(t) = U0 (1+mocosmt)cosot + ΔUN cos[(0 + N)t + N] (2)
Tensioni në dalje të detektorit do të jetë përafërsisht i barabart me anvelopen e tensionit në hyrje të

detektorit. Anvelopen e caktojm në këtë mënyrë:
uhd(t) = [U0(1+m0cosmt)+ΔUN cos(Nt + N)]cos0t - [ΔUNsin(Nt + N)]sin0t (3)
shprehjen e fundit mund ta shkruajm në formën:
uhd(t) =U(t) cos[0t + N(t)] (4)

Në këtë shprehje U (t) paraqet anvelopen e tensionit të shprehjes (3). Prej dy shprehjeve të fundit
fitohet:
U(t) = {[U0(1+m0cosmt)+ΔUN cos(Nt + N)]2 + [ΔUN sin(Nt + N)]2}½ (5)
Meqense detektori i anvelopës është i pa ndjeshëm në ndryshimet e fazës N(t) të tensionit në hyrje,
faza nuk është interesante në këtë rast andaj tensioni në dalje të detektorit do të jetë:
udd(t)  U(t)
gjegjësisht
udd(t)  [U02 (1+m0 cosmt)2 + 2ΔUN U0(1+m0cosmt) cos(Nt + N) + ΔUN2]½ (6)
Meqense ΔUN<<U0, ΔUN2 neglezhohet dhe fitohet:
1/ 2
 2U N cos( N t   N ) 
udd (t )  U 0 1  m0 cos 0 (t ) 1  
 U 0 (1  m0 cos  mt ) 
duke bërë edhe një aproksimim në brez të ΔUN<<U0 fitohet:
udd(t)  U0(1+m0cosmt) + ΔUNcos(Nt +N) (8)
Prej shprehjes së fundit shihet se me kusht që ΔUN<<U0 në dalje të detektorit të anvelopës fitohet
tensioni i përbër prej dy komponenteve. Njëra rrjedh prej anvelopës së sinjalit AM, ndërsa prej zhurmës. Kjo
komponent e zhurmës e ka amplitudën përafërsisht të njëjtë me amplituden e komponentes gjegjëse të zhurmës
në hyrje të detektorit ndërsa frekuencën e ka të barabart me diferencen e frekuencës së zhurmës në hyrje f0+fN
dhe frekuencës së bartësit pra: (f0+fN) - f0 = fN.
Në hyrje të detektorit të anvelopës ekziston edhe komponenta e zhurmës me frekuenc f 0 - fN. Edhe kjo
komponente do të rezultoj që në dalje të detektorit të paraqitet komponenta me frekuencë f N. Këto dy
komponente dallohen vetëm se fazat i kanë të rastit.
Nëse sinjali modulues (sinjali i informacionit) e ka brezin frekuencior prej f 1-f2 atëher filtri në hyrje të
marrësit është FBL prej f0 - f2  f0 + f2 ,ndërsa pas detektorit të anvelopës ekziston filtri i cili e ka brezin e
lëshimit f1  f2
Ta konsiderojmë detektorin e anvelopes dhe filtrin në dalje të tij si në qark.
DETEKTORI
1 2
I
1’ ANVELOPËS 2’
Rh1 R
Fig.3
Fig.3 Detektori i anvelopës
Për frekuencat e brezit lëshues impedansa e hyrjes së këtij qarku le të R ndërsa filtri le të jetë i mbyllur me R.
Në bazë të përfundimit të nxjerrë më parë (komponenta e zhurmës në dalje të detektorit të anvelopës e
ka ampletudën përafësisht të barabart me anvelopen e komponentes gjegjese të zhurmës në hyrje të detektorit)
shkruajmë:
PNhdRh1 = PNdR
PNd – paraqet fuqin e zhurmës në dalje të filtrit, gjegjësisht marrësit ndërsa,

PNhd – paraqet fuqine zhurmës në hyrje të detektorit e cila transformohet në fuqin PNd.
Me qense në dalje të detektorit tensioni i sinjalit sinusoidal të detektuar është m 0U0 fuqia e sinjalit në
dalje do të jetë:
(m0U 0 ) 2 (m0U 0 ) 2 Rh1 (m02U 02 ) Rh1 Rh1 2 R R
Psh     m0 P0  h1 2 Pm  h1 2 Pshd
2R 2 R Rh1 2 Rh1 R R R R
Pshd-fuqia e sinjalit të dobishëm në hyrje të detektorit
Në bazë të shprehjeve të mësiperme fitojmë:
Psd Rh1 1 P
 2 Pshd  2 shd
PNd R Rh1PNhd PNhd
R
Meqenëse marrëdhënia S/N në hyrje të detektorit është e njëjtë sikurse S/N në hyrje të marrsit definitivisht
fitojm se:
Psd Psh m02 P0
2 
PNd PNh 2 FkTB
Pra,fitohet i njëjti rezultat sikurse të demudulatori sinkron me kusht që zhurma të jetë shumë më e vogël se
sinjali.
Marrdhënia S/N të modulimet këndore
Në paragrafet e më parshme theksuam se ndikimi i zhurmës te teknikat e ndryshme moduluese është i

ndryshëm.Në këtë njësi mësimpre dhe në njësitë që pasojnë do të analizojmë marrdhënjet S/N të modulimet
këndore duke marrë se dendësia spektrale e fuqisë së zhurmës është konstantë p n = FkT dhe duke e paraqitur
krejt zhurmën në hyrje të marrësit nëpërmes të faktorit të zhurmës (njësoi sikurse te modulimët e amplitudës)
ndërsa marrësim do ta konsiderojmë si të pazhurmë. Para se ta caktojmë marrëdhënjen S/N te modulimët
këndore (fazore dhe frekuencore) do ta analizojmë ndikimin e një sinjali sinusoidal parazitë në bartës. Kjo
dukuri njihet me emrin interferenca e bartësit dhe sinjalit parazit sinusoidal.
Interferenca e bartësit dhe sinjalit parazit sinusoidal
Po supozojmë se në hyrje të marrësit të sinjalit me modulim këndor së bashku me bartësin e

pamoduluar vjen edhe sinjali parazit, tensioni i të cilit është:
uN (t )  U N cos(0   N )t
tensioni rezultant në hyrje të marrësit do të jetë:
uh (t )  u0 (t )  uN (t )  U 0 cos 0t  U N cos(0   N )t (1)
shprehja (1) mund ta shkruajmë në trajtën në këtë formë:
uh (t )  U 0  U N cos  N t cos 0t  U N sin  N t sin 0t (1’)
uh (t )  U h (t ) cos[0t   N (t )] (1’’)
ku

U h (t )  U 0  U N cos  N t   U N sin  N t 
2 2

1
2
(2)
paraqet amplitudën e tensionit rezultant, ndërsa
U N sin  N t
 N (t )  arctg
U 0  U N cos  N t
fazën e tij.
Prej dy shprehjeve të funduit mund të shihet se amplituda edhe faza e tensionit në hyrje janë funksione
të kohës. Kjo do të thotë se tensioni rezultant në hyrje është i moduluar edhe për nga amplituda edhe për nga
faza. Diagrami fazor i këtij tensioni është paraqitur në fig.4. tensioni U0(t) është paraqitur me projeksionin e
fazorit U0 = OA në boshtin real tensioni uN(t) me projeksionin e fazorit UN = AB ndërsa tensioni rezultant me
projeksionin e fazorit
U h  OB  OA  AB
në boshtin real. Meqense fazori U0 = AB rrotullohet rrethë majës së fazorit U0 =OA me shprehjen këndore
relative N fazori rezultant Uh i ndrron amplituda dhe ai osilon rreth pozitës së tij referente të përcaktuar me
këndin 0 ndërsa pozita e tij momentale është e caktuar me këndin e N(t)
Jm B
Nt
UN
A
Uh
LIMITERI
C U0
N(t)
0(t)
0 R0
Fig.4. Diagrami fazor
Më tutje supozojm se UN << U0 (p.sh. UN < 0.?U0) që është kusht real. Duke pasur parasysh këtë kusht
e aproksimojmë shprehjen (2) dhe do të fitojmë:
 U 

u(t )  U 02  2U 0U N cos  N t  U N2   U
1
2 2
0 1
 2U 0U N cos  N t 2  U 0 1  N cos  N t  (4)
 U0 
Ndërsa N(t) për UN << U0 do të jetë shumë i vogël kështu që shkruajmë:
U N sin  N t U
 N (t )  tan N (t )   N sin  N t (5)
U 0  U N cos  N t U 0
ndërsa shprehjen (1’’) definitivisht mund ta shkruajmë:
 U   U 
uh (t )  U 0 1  N cos  N t  cos 0t  N sin  N t  (6)
 U0   U0 
Nga shprehja e fundit shihet qartë se sinjali parazit u N(t) e modulon apmlitudëne e bartësit me sinjal
sinusoidal me frekuencën 0 + N - 0 dhe indeks të modulimit m = UN/U0 si dhe këndin e bartësit me sinjal
sinusoidal me amplitud UN/U0 dhe frekuencën N. Faza momentale e sinjalit të moduluar (6) është :
UN
i  0t  sin  N t  0   i
U0
UN
OM  - devijimi maksimal i fazës.
U0
Frekuenca këndore momentale e sinjalit të moduluar (6) është:
UN
i  0   N cos  N  0   i
U0
UN
ON   N - devijimi maksimal i frekuencës këndore
U0
ndërsa frekuenca momentale do të jetë
UN
fi  f0  f N cos  N t  f 0  fi
U0
UN
fON  fN
U0
Të analizojmë se çka fitohet në dalje të marrësit të sinjalit me modulim këndor kur në hyrje të tij
vepron sinjali (6). Bllok-skema e marrësit është paraqitur në figurën e më poshtme
D
Uh(t) L Uhd(t) ose
Udd(t) Ud(t)
h DF d
f0 Bk=f2-f1
Fig.5. Bllok-skema e marrësit
Frekuenca qëndrore e filtrit BL është f0 ndërsa gjërsia e brezit frekuencor është B.

L – paraqet limiterin D/DF diskriminatori e fazës /frekuencës B k = f2 – f1 është brez lëshues i filtrit në dalje e
që përputhet me brezin me sinjalit modulues.
Kur sinjali (6) vjen në hyrje të limiterit eliminohet ndryshimi i amplitudës dhe fitohet sinjali i moduluar
vetë për nga këndi:
 U 
uhd (t )  U hd cos  0t  N sin  N t  (7)
 U0 
Nëse përdoret diskriminatori i fazës në dalje fitohet sinjali i cili është proporcional me devijimin momental të
fazës:
udd (t )  D i D - const
gjegjësisht:
U 
udd (t )  D  N  sin  N t  D ON sin  N t  U N sin  N t (8)
 U0 
Nëse përdoret diskriminatori i frekuencës në dalje të tij fitohet:
udd (t )  DFfi DF - const
gjegjësisht:
UN
udd (t )  DF f N cos  N t  DF fON cos  N t  U NF (t ) cos  N t (9)
U0
Nëse i krahasojm shprehjet (8) dhe (9) shohim se në dalje të diskriminatorit të sinjalit M paraqitet
sinjali sinusoidal me amplitud konstante:
UN
U N  D  D ON dhe frekuencën N
U0
ndërsa në daljle të diskriminatorit të sinjalit FM fitohet sinjali sinusoidal me frekuenc f N dhe amplitud e cila
është në përpjestim të drejt me frekuencën fN:
U 
U NF ( f N )  DF  N  f N  DF fON
 U0 
Kjo do të thotë se sa më i madhë që të jetë ndryshimin në mes të frekuencës së parazitit dhe bartësit sinjali i
demoduluar do të ketë amplitudën më të madhe.
Ky ndryshim në mes të sinjaleve M dhe FM siç do të shohim më vonë ka rëndësi fundamentale në
aspekt të ndikimt të zhurmës te sinjali i moduluar M dhe FM.
Interferenca e bartësit me shumën e sinjaleve sinusoidale
Në bazë të përfundimeve të paragrafit të më parshëm mund ta zgjerojmë analizën për rastin kur sinjali
parazit paraqitet si shumë e sinusoidave. Sinjali në hyrje mund të paraqitet si:
k m
uh (t )  U 0 cos 0t  U NK cos(0   NK )   K  (1)
k 1
Këtë shprehje më tutje mund ta shkruaj në formë:

 m
 m 
uh (t )  U 0  U NK cos( NK  k ) cos 0t   U NK sin( NK  k ) sin 0t (2)
 k 1   k 1 
Shprehja për uh(t) në formë të përgjithshme mund të shkruhet si :
uh (t )  U h (t ) cos0t   N t  (3)
dhe duke e bazuar me shprehjen e përparme fitojmë U h(t) dhe N(t). Meqense në limiter eliminohen ndryshimet
e amplitudës Uh(t) amplituda bëhet konstante dhe nuk intereson më, ndprsa këndi N(t) do të jetë:
m
U NK sin( NK   k )
(4)
tan  N (t )  k 1
m
U 0  U NK cos( NK   k )
k 1
nëse plotësohet kushti që :

m
max U NK cos( NK  k )  U 0 (5)
k 1
atëher mund të shkrujamë se tanN(t)  N(t)

m
U NK
 N (t )   sin( NK  k )
k 1 U 0
kështu që në dalje të limiterit gjegjësisht në hyrje të diskriminatorit fitohet sinjali:

 m

uhd (t )  U hd cos 0t   N (t )  U hd cos  0t   NK sin( NK  k )
U (6)
 k 1 U 0 
Prej kësa shprehje shihet se bartësi në dalje të limiterit e ka këndin e moduluar më shumë të sinjaleve
sinusoidale parazite dhe nëse polotësohet kushti (5) dotë vlejë principi i super pozicionit (secila komponent
sinusoidale bënë modulimin e këndit të bartësit).
Fuqija mesatare e zhurmës në dalje të marrësit të sinjalit M
Para se të caktojmë marrëdhënjën S/N në dalje të marrësit M po e caktojmë fuqin e zhurmës në dalje
të marrësit bllok-skema e të cilit është dhënë më parë. Si zakonisht po e paraqesim zhurmën me dendësi
spektrale të fuqis mesatare të përdorshëm konstantë.
pN = FkT
Spektrin kontinual po e aproksimojmë me spektër diskret gjegjësisht zhurmën e konsiderojmë së
përbëhet prej një numri shumë të madhë të komponenteve sinusoidale me amplituda infinitinizimale ΔUN të
barabarta dhe me frekuenca të shpërndara njëtrajtësisht në tërë spektrin ashtu që distanca në mes tyre do të jetë
konstanta Δf (Δf – dallimi në mes të dy komponenteve sinusoidale) faza e komponenteve infinitizimale janë
madhësi të rastit.
U0
UN” UN’
0 f0-fN f0 f f0+fN
B
Fig.6. Spektri diskret i zhurmës
Ta analizojmë vetëm një komponentë infinitizimale të zhurmës me amplitudë ΔU’N dhe frekuencen f0 +
fN.Kjo komponentë në bazë të paragrafit të mëparshëm do ta moduloj fazën e bartësit ashtu që devijimi
maksimal do të jetë:
U N'
ON
'
 (2) Në dalje të
U0
diskriminatorit të fazës fitohet sinjali sinusoidial(tensioni sinusioidal) me frekuencë f N dhe ampletudë:
U N'
U N'   D (3)
U0
Nëse shprehjen e fundit e ngrisim në katrorë tensionet në katrorë janë proprocionale me fuqitë mesatare
përkatësisht.
PN'  (U N' ) 2
(4)
P0  U 02
Kështu që fitojm se fuqija e komponentës së shqyrtuar e zhurmës do të jetë:
PN'
PN'   DP (5)
P0
Meqense me spektrin e zhurmës në hyrje ekziston edhe komponenta e zhurmës me frekuenc f 0 – fN e

cila do të ketë fuqin në dalje:
PN''
PN''  DP (6)
P0
Meqense ΔU’N = ΔU”N atëher edhe
P  P
'
N
''
N (7)
Duke pasur parasysh se këto dy komponente kanë faza të rastësishme (frekuenca të njëjta) fuqit e tyre
mblidhen kështu që fuqia e komponentes me frekuencë fN do të jetë:
PN'
PN  PN'   PN''  2 DN (8)
P0
Nëse më tutje e konsiderojmë se zhurma përbëhet prej në numri të pafundëm të komponenteve
sinusoidale me amplituda infinitizimale frekuencat e të cilave ndryshojn për df dhe fazta e të cilave janë të rastit
shprehjen e fundit mund ta shkrujam në formë diferencviale:
dPN'
dPN  2 DP (9)
P0
dPN - paraqet fuqin mesatare të përdorshme të zhurmës në dalje të diskriminatorit të fazës në brezin elementar
df rreth fN, dP’N = pNdf paraqet fuqinë mesatare të zhurmës në hyrje të brezit df. Me kombinimin e shprehjeve të
fundit fitojmë:
pN FkT
dPN  2 DP df  2 DP df  pN 0 df (10)
p0 P0
prej shprehjes së fundit shihet se dendësia spektrale e fuqis mesatare të zhurmës në dalje do të jetë :
dPN 2 FkT
pN   DP (11)
df P0
që do të thotë se dendësia spektrale e zhurmës edhe në dalje është konstantë. Duke pas parasyesh brezine e filtrit
pas diskriminatorit fuqia e tanë e zhurmës në dalje të filtrit gjegjësisht marrësit do të jetë:
f
2 FkT 2 2 FkT
PN  DN 
P0 f1
df  DP
P0
Bk ku Bk  f 2  f1 (12)
kjo shprehje do të shfrytëzohet për caktimin e marrëdhënies S/N në dalje të marrësit M.
Fuqija mesatare e zhurmës në dalje të marrësit të sinjalit FM
Në analogji me rastin e mëparshëm do ta caktojmë shprehjen për fuqi të zhurmës në rastin e marrësit të
sinjalit FM. E shqyrtojmë prap një komponent të zhurmës me frekuenc f 0 + fN dhe amplitidë ΔU’N kjo do ta
modulon këndin e bartësit ashtu që devijimi maksimal i frekuencës do të jetë:
U N'
fON
'
 fN (1)
U0
Në dalje të diskriminatori të frekuencës fitohet tensioni sinusoidal me frekuenc fN dhe amplitud:
U N'
U ON
'
( f N )  DF fN (2)
U0
ngjajshëm si më parë duke i ngritur tensionet në katror fitojmë:
PN' 2
PNF
'
( f N )  DFP fN (3)
P0
(DFP – paraqet konstantën e cila e karakterizon efikasitetin e diskriminatorit të frekuencës.)
Nëse supozojmë prap se zhurma është shumë më e vogël se bartësi atëherë vlenë principi i super
pozicionit kështu edha nga komponenta e zhurmës në hyrje me frekuenc f 0 - fN dhe amplitudë ΔU”N në dalje
të diskriminatorit do të fitohet tensioni sinusoidal me frekuenc f N. Meqense fazat e këtyre dy komponenteve të
zhurmës janë të rastësishme fuqitë e tyre mblidhen.
Meqenëse U N'  U P'' rrjedh se PNF
'
 PPF
''
, ashtu që fuqia e komponentes rezultante do të
PN' 2
jetë: PNF ( f )  2 DFP fN
P0
U N'
fON
'
 fN
U0
Nëse prej spektrit diskret kalojmë në spektër kontinual pra nëse shumën e paraqesim me numër
pafundësisht të madhë të komponenteve sinusoidale me amplitudë infinitizimale dhe faza të rastit me që rast dy
komponente fqinjë dallohen për df shprehjen e fundit e shkrouajmë në formë diferenciale:
dPN' 2
dPNF ( f N )  2 DFP fN (5)
P0
dPNF(fN) – paraqet fuqin mesatare të përdorshëm të zhurmës në dalje të diskriminatorit në brezin elementar df
rreth frekuencës f.
Duke ditur se:
dPN'  pN df  FkTdf (6)
fitojmë:
 2 FkT  2
dPNF ( f N )  DFP   f N df (7)
 0 
P
Meqense fN paraqet cilëndo frekuenc në brezin f1 – f2 në vend të fN mund të shkruajmë f, f1 < f < f2 (në
shprehjen e fundit gjithashtu duhet të merret dfN = df). Fuqija elementare do të jetë:
2 FkT 2
dPN ( f )  DFP f df (8)
P0
ndërsa
dPN ( f ) 2 FkT 2
pNF ( f )   DFP f (9)
df P0
Meqense në dalje të diskriminatorit ndodhet filtri i cili i lëshon vetëm komponentet në brezin B k = f2 – f1 në
dalje të filtrit gjegjësisht marrësit ekzistojnë komponentet e zhurmës frekuencat e të cilave f N = f janë të tillë që
f1 < f < f2 kështu që fuqija mesatare e zhurmës në dalje të marrësit FM do të jetë:
f2 f2
2 FkT
PNF   dPN ( f )  DFP f
2
df (10)
f1
P0 f1
Krahasimi në mes të M dhe FM në aspekt të ndikimit të zhurmës
Te M dendësia spektrale e fuqis në dalje është:

2 FkT
pN  DP  const (1)
P0
ndërsa te FM dendësia spektrale është proporcionale me frekuencën në katror
2 FkT 2
pNF  DFP f (2)
P0
Këto dendësi spektrale janë paraqitur në fig.7.a
DENDËSIA PNF AMPLITUDA

SPEKTRALE E U`NF
E FUQISE TENSIONEVE
P N U`N
0 a) f N=f 0 b) f N=f
Fig.7.Krahasimi i spektrave të dendësisë së fuqisë dhe amplitudave të tensionit
Nëse i vështrojmë shprehjet e amplitudave të tensioneve të komponenteve infinitizimale të zhurmës në

dalje të diskriminatorit M dhe FM:
U N' U N'
U N'   D ; U NF
'
 DF fN
U0 U0
shohim se në dalje të diskriminatorit M amplituda e tensionit nuk varet prej frekuencës ndërsa në dalje të
diskriminatorit FM është në përpjestim të drejt me frekuencën (fig.7.b.).
Prej figurës shihet dallimi themelor në mes të FM dhe M në aspekt të zhurmës. Te M për brez të
caktuar zhurma është e njëjtë pa marrë parasysh së ç’farë frekuncash përfshihën në atë brez. Ndërsa te sistemet
me modulim frekuencor zhurma për brez të caktuar do të jetë më e madhe sa më të larta që janë frekuencat të
cilat i përfshin brezi frekuencor. Kjo ka rëndësi të madhe te multiplekseri frekuencor të sistemmit radio reale me
M dhe FM.
Mardhënja S/N në dalje të marrësit M
Për caktimin e mardhënies S/N do të supozojmë se bartësi është shumë më i madhë se çdo komponentë
e zhurmës dhe çdo komponente e sinjalit (d.m.th. do të vlejë ligji i superpozicionit) dhe si çdo komponente e
zhurmes dhe çdo komponente e sinjalit e modulon bartësin në mënyr të pavarur. Kjo do të thotë se zhurma në
dalje ngelë e njëjtë pa marrë parasyesh se a është i moduluar bartësi (pra zhurma nuk varet prej sinjalit të
informacionit). Po supozojmë se bartësi në dhënës është i moduluar në fazë me sinjali sinusoidal:
U m (t )  U m cos mt (1)
devijimi maksimal i fazës do të jetë:
OS  kU m (2)
Në dalje të diskriminatorit të fazës fitohet sinjali sinusoidal amplituda e të cilit është:
U S  D OS (3)
ndërsa fuqija mesatare e tij do të jetë:

PS  DP OS
2
 (4)
Meqense filtri në dalje në brezin lëshues e ka dobësimin zero fuqia e sinjalit sinusoidal në dalje të
marrësit ngelë i njëjtë. Duke ditur se zhurma në dalje të marrësit është:
f
2 FkT 2 2 FkT
PN  DP 
P0 f1
df  DP
P0
Bk (5)
fitojmë se mardhënja S/N në dalje të marrësit të sinjalit me modulim të fazës është:
PSd PS OS  P0

2
  (6)
PNd PN 2 FkTBk
Dihet se fuqia sinjalit M në hyrje të marrësit Psh është e barabart me fuqin e bartësit:
 U 02 
Psh  P0    (7)
 2R 
Ndërsa shprehja 2FkTB paraqet fuqinë e krejt zhurmës në hyrje të marrësit e cila transformohet në fuqi
të zhurmës në dalje të marrësit kështu që mund të shkruajmë:
PNh  2FkTBk (8)
Në bazë të këtyre shprehjeve mund ta paraqesim marrëdhënjen S/N në dalje të marrësit M në funksion të S/N
në hyrje të tij dhe fitojmë:
 OS  Sh
PSd 2 P
(9)
PNd PNh
Prej shprehjes (9) shihet se marëdhënja S/N është proporcionale me devijimin maksimal të fazës ΔOS
gjegjësisht me indeksin e modulimit (m = ΔOS) që do të thotë se me rritjen e ΔOS rriter S/N. Mirpo gjithashtu
të përkujtohemi se me rritjen e indeksit të modulimti zgjerohet spektri i sinjallit M e që do të thotë se edhe
sistemi transmetues do të ketë brezin frekuencor më të gjërë. Kjo do të thotë se edhe filtri në hyrje të marrësit
duhet ta ketë brezin lëshues më të gjërë kur indesksi i modulimit është më i madhë. Në anën tjetër spektri i
sinjalit modlues nuk ndërron me rritjen e indeksit të modulimit prandaj brezi frekuencor i filtrit në dalje të
marrësit B ngel i njëjtë.
Në bazë të këtij ushtrimi shihet se përmisimi i mardhënjes S/N arrihet në llogari të gjërsis së brezit
frekuencor të sistemit transmetues B. Kjo është veti e përgjithshme e të gjitha sistemeve për përmisimin e
mardhënjes S/N.
Marrëdhënia S/N në dalje të marrësit të sinjalit me modulim të frekuencës
Të supozojmë prap se bartësi në dhënsin e sinjalit FM është moduluar me sinjalin sinusoidal:

um (t )  U m cos mt (1)
kështu që devijimi maksimal i frekuencës do të jetë:
fOS  k f U m (2)
Në dalje të diskriminatorit të frekuencës fitohet sinjali sinusoidal ampllituda e të cilit është:
U SF  DF fOS (3)
ndërsa fuqija e tij është:
PSF  DFP fOS 
2
(4)
Të njëjtën fuqi e ka sinjali edhe në dalje të marrësit për shkak se kemi supozuar se filtri në dalje e ka
dobësimin zero. Duke ditur se fuqia e zhurmës në dalje të marrësit FM është:
f2 f2
2 FkT
PNF   dPN ( f )  DFP f
2
df (5)
f1
P0 f1
fitojmë se marrëdhënja S/N në dalje të marrësit do të jetë:
PSd PSF
 
fOS 2 P0 (6)
f2
PNd PNF
2 FkT  f 2 df
f1
Më tutje mund ta caktojmë marrëdhënjen S/N në dalje të marrësit në funksion të marrëdhënjes S/N në
hyrje të marrësit. Për kët qëllim po e shumzojmë me B k = f2 – f1 (brezi i flitrit në dalje) numruesin dhe
emeruesin e shprehje së fundit dhe fitojmë:
PSd f OS  P0 Bk 1
2
 f2 (7)
PNd Bk 2 FkT

2
f df
f1
Duke ditur P0 =PSH dhe se zhurma në hyrje është:

PNh  2FkTBk (8)
fitoj se:
PSd f OS  Bk PSh

2
 f2 (9)
PNd PNh

2
f df
f1
Si në rastin e marrëdhënje S/N të marrësit M edhe këtu shihet se me rritjen e ΔfOS përmisohet
marrëdhënja S/N. Mirpo rritja e ΔfOS kërkon brez më të gjërë frekuencor. Pra edhe te FM marrëdhënja S/N
mund të përmisohet në llogari të rritjes së brezit frekuencor të sistemit transmitues.
Pragu i pranimit i marrësit të sinjalit FM
Në paragrafin e më parshëm konstatuam se me rritjen e devijmit maksimal ΔfOS rritet marrëdhënja S/N
mirpo me rritjen e ΔfOS dimë se rritet edhe brezi frekuencor:
B  2fOS  f max  (1)
ku fmax=f2 paraqet frekuencën më të lartë në spektrin e sinjalit modolues. Kjo mënyrë e përmirsimit të
marrëdhënjës S/N në llogari të brezit frekuencor megjidhatë është e kufizuar. Me qense me rritjen e devijimit
maksimal të frekuencës zgjerohet brezi B ndërsa fuqia e tanë e zhurmës e cila me marrës kalon nëpër filtër dhe
vie në limiter është: PN =pNB kuptohe se edhe fuqija e zhurmës do të rritet. Në anën tjetër me qense fuqia e
bartësit po mbetet i njëjtë me rritjen e madhe të B do të vije der te momenti kur fuqija e zhurmës mbrrin fuqin e
bartësit dhe me rritje të mëtejshëm të brezit frekuencor edhe e tejkalon. Po dhe në këtë rast nuk vlen ma
supozimi se fuqia e bartësit është shumë më e madhe se fuqia e zhurmës të cilen e kemi përdorur për nxjerrjen e
shprehjes S/N. Për ta pasur një pasqyr më të qartë se çka ndodhë me këtë rastë po e përdorim diagramin fazor.
C B
UN2 U0+UN1
U0+UN2 2
1
0 U0 A
Fig.8. Diagrami fazor
Për vlera të vogla të tensionit të zhurmës tensioni rezultanat është i definuar me fazorin OB. Nëse
tensioni i zhurmës i cili ndrron në amplitud dhe fazë mbetet në rrethin e pikës A ndërsa faza 1 e rezultantës OB
ndërron në mënyr të rastësishme (ndaj boshtit referent OA) por në kufinjë të ngushtë. Mirëpo nëse zhurma rritet
shumë atëherë edhe fazori i zhurmës do ta ndërroi drejtimin (fazori AC) ndërsa fazori rezultant OC do ta
ndërroj shumë fazën e vet. Ndërrimeve të rastësishme të fazës N(t) të paraqitura në fig.9.a. ju përgjigjet
frekuenca momentale në fig.9.b.
Fig.9. Ndërrimet e rastësishme të fazës dhe frekuenca momentale
Tensioni në dalje të diskriminatorit FM është propocional me frekuencën momentale(devijim

momental të frekuencës). Në momentet kur N(t) ka kërcim në dalje paraqitën ndërrime impulsive të cilat
manifestohen në dëgjojse si zhurmë me kohëzgjatje të shkurtë të njohur me emërin ’’klik’’. Me rritjen e
zhurmës rritet edhe numri i ’’klik-ave’’ në sekond dhe lidhja ndërpritet.
Në lidhje me këtë është me rëndësi të caktohet vlera e S/N në hyrle për të cilin kualiteti i sinjalit të
informcionit nuk i plotëson kriteret e nevojshme për transmetim të saktë.Përkëtë qëllim nisemi prej shprehjes:
PSd f OS  P0 1
2
 f2 (1)
PNd 2 FkT
 f df
2
f1
e shumzojmë me Bk emëruesin dhe numruesin(Bk –paraqet brezin e filtrit në hyrje) dhe fitojmë:
PSd

fOS 2 P0 Bk
(2)
f2
PNd Bk
2 FkT  f df 2
f1
ku PNR = FkTBk – paraqet fuqinë mesatare të përdorshme të zhurmës në hyrje të marrësit e sila vepron në hyrje
të limiterit. Kështu marrëdhënja Po/PNR paraqet raportin e fuqis së bartësit dhe fuqis së tanë të zhurmes e cila
hynë në marrës. Shprehjen e fundit më tutje mundë ta shkruajmë në formen:
PSd (f OS ) 2 P0 Bk
 f2 (3)
PNd PNR
2  f 2 df
f1
Nëse logaritmojmë barazinë (3) fitojmë:

PSd (f ) 2 Bk P
10 log  10 log f 2OS  10 log Ok (4)
PNd PNR
2  f 2 df
f1
gjegjësishtë:
aNd  p  aNO (5)
Anëtari në anën e majtë paraqet marrdhënien (S/N) në dB a NO paraqet mardhënien e fuqisë së bartësit
dhe fuqisë së zhurmës në hyrje të marrësit në dB ndërsa anëtari:
(f OS ) 2 Bk
p  10 log f2
(6)
2  f df2
f1
quhet faktori i përmirsimit të marrëdhënies S/N.

Për një sistem të caktuar funksioni aNd = f(aNO) është paraqiturë në fig.10.
aNd[dB]
aN0d A

aNp[dB]
0 aN0p
Fig.10. Funksioni aNd = f(aNO)
Me vijë të ndërprerë është paraqitur barazia (4).

Prej figures shihet se në një interval të caktuar këto lakore përputhën. Mirpo për a NO më të vogël se
ndonjë vler e caktuar aNO marrëdhënia S/N në dalje aNO keqësohet shumë shpejt. Kjo është në përputhje me
shpjegimin që u tha më parë e çka ndodhë në hyrje të marrësit dhe pasojat në dalje kur rritet shumë brezi
frekuencor B. Madhësia aNop e përcakton pragun e pranimit të marrësit FM. Këtë madhësi autorët e ndryshëm e
definojnë në mënyra të ndryshme. Në njëren prej definimeve merret që fuqia e bartësit të jetë 10 herë më e
madhe se fuqia e zhurmës në hyrje të limiterit (P O = 10FkTB) aNOp = 10dB nënë këtë vlerë aNd bie shumë shpejt.
Niveli absolut i kësaj fuqie është:
10 FkTB
n p  10 log (7)
1mW
dhe quhet niveli i pragut të pranimit.
Për një lidhje të caktuar kur bartësi bie në nivel ose nën nivelin e pragut të pranimit lidhja duhet të
ndërpritët. Prej shprehjes (4) mund të caktohet marrëdhënja S/N në dalje të marrësit për vlerën kritike S/N në
hyrje e cila i përgjigjet pragut të parnimit:
10(f OS ) 2 B
aNdp  10 log f2
(8)
2  f df 2
f1
Preemfazisi dhe deemfazisi

Prej njësive të më parshme mësimore e dim se dendësai spektrale e zhurmës në dalje të marrësit FM është
proporcionale me
2 FkT 2
pNF  DFP f (1)
P0
Kjo do të thotë se për frekuencat më të larta të sinjalit moduluese zhuram do të jetë më e madhe. Prandaj nëse
fos është e njëjtë për frekuenca të ndryshme marrëdhënja e fuqis së komponentes e cila e shkakton devijimin
fos dhe fuqis së zhurmës në brezin e ngushtë rrethasaj komponenteve do të jetë më e vogës për frekuenca më
të larata. Në anën tjetër sinjalet të cilat paraqesin informacione kryesisht e kanë fuqin e koncentrua në frekuenca
të ulta (në pjesën e poshtm e të spektrit të tyre ). Komponentet e frekuencave në pjesën e poshtme të spektrit
edhe e përcaktojnë devijimin maksimal të lejueshëm i cili për sisteme të vcaktuara është i specifikuar.
Me qëllim të përmisimi të marrëdhënjes S/N për frekuenca të larta për doret filtri preemfazis. Sinjali
në dhënë para se të modulohet (nuk ak interferenca) kalon nëpër një filtër i cili i dobëson më shumë komponente
e frekuenca ve të ulta se sa ato të frekuenca ve të larta, Ky dobësim mandej kompozohet me një përforcues
përforcimi i të clt nuk varet nga frekuenca si rezultat i kësaj komponente e frekuencave më të larta veqohen (ju
rritet amplituda më tepër se sa atyre me frekuenca të ulta ) dhe këto komponente do të shkaktojnë devijmim më
të madhë të frekuencës gjegjësisht përmisohet marrëdhënia S/N. Në marrës në dalje të diskriminatorit përdoret
filtri tjetër i cili quhet deemfazis dhe funksioni i të cilit është i kundërt me preemfazisin.Detyra e tij është që
fitohet dendësia spektrale origjinale e fuqisë së sinjalit.Në esensë deemfazisi e dobëson edhe sinjalin edhe
zhurmën njësoi kështu që raporti i tyre ngel i njëjtë.Në bazë të shprehjes për dendësinë spektrale të fuqisë së
zhurmës në dalje të diskriminatorit FM
2 FkT 2
pNF  DFP f
P0
shihet se kjo rritet 6 dB/oktave.Qarku për preemfazis i dobëson(amplifikon) komponentet spektrale gjithashtu 6
dB/oktave kështu që në tanë brezin frekuencor fitohet e njëta marrëdhënie e fuqisë së komponenteve f dhe
zhurmës për rreth këtyre komponenteve.Qarqet e thjeshta të preemfazis-it dhe deemfazis-it janë paraqitur në
figurat e mëposhtme.
Fig.11. Qarqet e preemfazis-it dhe deemfazis-it
Premfazisi më i thjesht është një qark RC në të cilin R>>r funksioni transmetues i tij ëshë:
r r r 1  jCR 
H PE ( j )    (2)
R
r
R R  r  jCRr
jC 1  jCR
r
1
R
jC
për R>>r,
r r  1
H ( j )  (1  jCR)  1  j  ; 1  (3)
R R 1  RC
r    2 
20 log H PE ( j )  20 log  10 log 1    
R   1  
(4)
për >>1
r    2 
20 log H ( j )  20 log  20 log 1     (5)
R   1  
Për qarkun e deemfazisit shkruajë:
1
jC 1 1 1
H DE ( j )    , 1  (6)
R
1 1  jCR 1  j  RC
jC 1
duke e krahasuar me shprehjen (3) shohim se prodhimi i tyre është konstant.
Prej shprehjes së fundit më tutje fitojmë karakteristikën e deemfazisit
1 
20 log H DE ( j )  10 log  20 log (7)
 
2
1
1   
 1 
prej kësaj mund te shohim se karakteristika e deemfazisit e ka pjertësinë përafërsisht -6dB/oktave.
Lakoret të cilat i përgjigjen preemfazist edhe deemfazisit e të cilat zakonisht përdorën në radio difuzion
FM janë dhënë në figurën e mëposhtme.
Fig.12. Lakoret e preemfazist dhe deemfazisit
Karakteristika e preemfazisit që e jep qarku në fig.11.a dhe e deemfazisit që e jep qarku në fig.11.b.
Zakonisht diferenca maksimale në mes të frekuencave të larta të veçuara ndaj frekuencave të ulëta
quhet ’’preemfazis’’.Në shembullin e pareqitur në figurë thuhet se preemfazisi është 23dB shihet se te
transmetim i muzikës e cila e ka frekuencën më të ulët 30 Hz e më të lartë 15 KHz komponentet deri në 2.1 KHz
nuk përforcohet ndërsa ato prej 2.1 KHz deri 15 KHz(pika 7) përforcohet për 6 dB/oktave.
Duke analizuar karakteristikat e preemfazisit dhe deemfazisit shihet se komponentet e frekuencave të larta
shkaktojnë devijim më të madhë të bartësit në modulatorin FM se sa komponentet e frekuencave të ulta. Përkët
arsye në dalje të diskriminatorit ku dendësia spektrale e fuqis së zhurmës gjithshtu rritet për 6 dB/oktave,
2 FkT 2
pN  DFP f  f 2 ;   const (8)
P0
në tërëë brezin frekuenco fitohet i njëjti raport i fuqisë së komponentes në frekuencen f dhe fuqis së zhurmës me
brezin e ngusht rreth kësaj frekuence. Me qense edhe sinjali i informacionit dhe ai i zhurmës kalon nëpër qarkun
deemfazis të dy këto sinjale dobësihen njësoj kështu që raporti i tyre edhe më tutje mberte i nejtë. Qarku i
deemfazismit bën transforminin e densi spektrale të sinjalit në formën origjinale ndërsa zhurma në marrës
dobësohe për një vlerë të caktuar.
Dendësia spektrale e fuqis së zhurmës në dalje të diskriminatorit është:
2 FkT 2
pN ( f )  DFP f  f 2 ;   const (9)
P0
meqense funksioni transmetues i deemfazisit është:
1
H ( j )  (10)

1 j
1
fitojmëjmë se dendësia spektrale e fuqis së zhurmës në dalje të deemfazisit do të jetë: Për vlera të vogëla f f<<f 1
pra atje ku qarku i deemfazisit nuk ndikon: p ND (f)  pN (f). Për vlera të mëdha të f f>>f1; pND(f) nuk varet më
prej frekuencës sepse: pND (f)  f12 = const.
Fig. 13 Fuqia e zhurmës në dalje të deemfazisit
Përmirësimisimi i cili fitohet me deemfazis definohet si herës i tërë fuqis së zhurmës në dalje të
marrësit pa deemfazis dhe fuqis së zhurmës kur ekziston deemfazis. Këtë përmisim e gjejm në bazë të shprehjes
2 FkT 2 f 2
pN  DFP f dhe pND ( f )  2
(11)
P0  f 
1   
 f1 
Të supozojmë se spektri i sinjalit ndodhet në brezin e
f1 = 0f2 = f max
Fuqia të tërë zhrmës në dalje të marrësit FM pa deemfazis është:
f max f max 3
2 FkT 2 FkT f max
PNd   dPN ( f )  DFP  f df  DFP
2
(12)
0
P0 0
P0 3
2 FkT 3  f max f 
f max
2 FkT f2
PNdD  DFP
P0   f 
2
df  DFP
P0
f1 
 f1
 Arc tan max 
f1 
(13)
1   
0
 f1 
herësi i tyre jep përmisimin i cili do të jetë:
PNd 1  f max  1
Q    (14)
PNdD 3  f1   f max f 
  Arc tan max 
 f1 f1 
Nëse ky sistem testohet në sinjali sinusoidal fuqia e sinjalit ngel e njëjtë pa marrë parasyesh a ka preemfazis.
Me qense zhurma zvogëlohet për 13 dB. S/N përmisohet për 13 dB.
Telekomunikacionet Modulimet pulsore analoge
KA P I T U L L I V
MODULIMET PULSORE ANALOGE
Nga lënda Bazat e telekomunikacionit 1 dimë se ekzistojnë lloje te shumta të modulimeve.

Në varshmëri prej formës së sinjalit bartës modulimet i ndajmë në dy grupe të mëdha, në:
 Modulime kontinuale dhe

 Modulime pulsore.
Karakteristikat kryesore të modulimeve kontinuale janë:

1. Bartësi është sinjal kontinual-sinusoidal,
2. Modulimet kontinuale përdoren për transmetimin e sinjaleve analoge në të
cilat përmbahet informacioni,
3. Modulimet kontinuale ofrojnë mundësi të ndryshme sa i përket kualitetit
të transmetimit.
Te modulimet pulsore bartësi është sinjal i përbërë prej vargut periodik të pulseve,
të cilat janë prezente vetëm në intervale kohore të caktuara, e kjo rezulton që sinjali i
moduluar të jetë diskret.Ky lloj i modulimeve i përshtatet transmetimit të informacioneve
diskrete që burojnë prej terminaleve të të dhënave, kompjuterëvë, printerëve dhe çfardo
burimi tjetër diskret. Duke pasur parasysh se sinjalet analoge me me anë të proceseve të
caktuara (mostrimit, kuantizimit dhe kodimit) mund të shndërrohen në sinjale diskrete ,
modulimet pulsore kanë rëndësi të veçantë për transmetimin e sinjaleve analoge p.sh.
sinjalin e të folurit.
Në analogji me modulimet kontinuale te të cilat bartësi sinusoidal karakterizohet
me parametra të caktuar dhe me ndërrimin e tyre në varshmëri lineare prej sinjalit të
informacionit, fitoheshin lloje të ndryshme të modulimeve, te modulimet pulsore bartësi
karakterizohet me amplitudë, kohëzgjatje dhe periodë të përsëritjes së pulseve. Duke i
ndërruar parametrat e bartësit në funksion të sinjalit të informacionit fitohen këto lloje te
modulimeve pulsore:
 PAM (Pulse Amplitude Modulation) - Modulimi i amplitudave të pulseve,

 PDM (Pulse Duration Modulation) - Modulimi i kohëzgjatjes së pulseve,
 PPM (Pulse Position Modulation) – Modulimi i pozitës së pulseve.
Modulimet pulsore ndahen edhe në modulime pulsore diskrete dhe modulime

pulsore analoge.
Te modulimet pulsore diskrete amplituda, kohëzgjatja, ose pozita e pulseve
ndërron në funksion të informacionit diskret që transmetohet. Kjo do të thotë se te
modulimet pulsore diskrete parametrat e bartësit mund të marrin vetëm vlera të caktura-
diskrete.
Modulimet pulsore analoge bazohen në teoremën e mostrimit në bazë të së cilës
një sinjal analog mund të paraqitet përmes vlerave momentale-mostrave të tij të marrura në
momente të caktura kohore. Mostrat mund të transmetohen ashtu që ose amplituda, ose
kohëzgjatja, ose pozita e pulseve të bartësit ndërron linearisht në funksion të vlerave të
mostrave. Në këtë mënyrë fitohen modulimet pulsore analoge: PAM, PDM, PPM. Pra te
modulimet analoge parametrat e bartësit mund të marrin çfardo vlere ndërmjet vlerës
maksimale dhe minimale.
Dallimi kryesor në mes të modulimeve pulsore analoge dhe modulimeve
kontinuale qëndron ne faktin se te modulimet kontinuale ndonjëri prej parametrave të
bartësit ndërron linearisht ne funksion të informacionit , nderkaq te modulimet pulsore
analoge ndonjëri prej parametrave të cdo pulsi të bartësit ndërron në funksion të një
mostre të sinjalit të informacionit.
Prej tri llojeve të modulimeve pulsore analoge, modulimi PAM ështe më i
rëndësishmi. Rëndësia kryesore e modulimit PAM qëndron në faktin se prej ketij lloji të
modulimit fitohen modulimet digjitale siç janë: modulimi PCM, modulimi Delta,
modulimi delta adaptiv etj. , që përdoren më së shumti në praktikë te sistemet
komunikuese moderne. Modulimet PDM dhe PPM më tepër përdoren si procese ndihmëse
për fitimin e llojeve tjera të modulimeve.
TEOREMA E MOSTRIMIT
Sinjalet analoge mund të paraqiten përmes vlerave momentale të tyre, të marrura

në momente të caktura kohore. Këto vlera momentale i quajmë mostra, ndërsa procesin e
tillë e quajmë mostrim. Për të pasur mostrimi rëndësi praktike duhet që nga mostrat të jemi
në gjendje të riprodhojmë sinjalin origjinal. Për t’u arritur kjo, mostrat duhet të merren me
rregull të caktuar të cilin e përcakton teorema e mostrimit.
Teorema e mostrimit: Një sinjal analog X (t ) mund të paraqitet përmes mostrave
të tij dhe të riprodhohet prej tyre nëse sinjali e ka brezin frekuencor të kufizuar:
X( f )  0 për f  W
dhe nëse perioda në mes të dy mostrave të njëpasnjishme është
1
Ts  përkatësisht f s  2W
2W
Procesi i mostrimit mund të spjegohet përmes qarkut të thjeshtë të treguar në Fig.1.
1
Ndërprerësi elektronik N në mënyrë periodike, me frekuencë f s  , vendoset në
Ts
pozitën (1) për një kohë të shkurtër  ndërsa në pjesën tjetër të kohës Ts (koha në mes
të dy mostrave të njëpasnjishme) vendoset në pozitën (2). Në dalje të qarkut fitohet
sinjali xs(t) i cili përbëhet prej segmenteve të shkurtuara siç është treguar në
Fig.2.
(1)
x(t)
fs
(2)
x(t)
x s(t)
0 t
Ts
Fig.1.
Fig.2.
Fig.1 Qarku per mostrim Fig.1 Sinjali i mostruar
Mënyra e realizimit elektronik të qarkut të paraqitur në Fig.1, është treguar në Fig.3.
X(t) x (t)
s
KLLOKU
Fig.3. Realizimi elektronik i qarkut paraprak
Vërtetimi i teoremes së mostrimit përkatësisht analiza matematikore e procesit të

mostrimin më së lehti mund të bëhet në domenin e frekuences.
Analitikisht mostrimin mund ta paraqesim si prodhim të dy funksioneve:
xs (t )  x(t )  s(t ) (1)

Skematikisht ky prodhim është paraqitur në Fig.4.
x
x(t ) xs (t )  x(t )  s(t )
s(t )
Fig. 4. Prodhimi i sinjaleve

s(t ) - është funksion periodik i pulseve në formë të drejtkëndëshit, siç është paraqitur
në fig.5. dhe quhet funksion mostrues.
s(t)
t
Ts
Fig.5. Vargu i pulseve periodike
Funksioni s(t ) mund të zbërthehet në seri Furie:

s(t )  C0   2C n cos n s t (2)
n 1
ku:
 sin(nf s ) 
C n  f s sin c(nf s )   ; Co =
Ts nf s Ts
Prej barazive (1) dhe (2) fitohet:
xs (t )  C0 x(t )  2C1 x(t ) cos  s t  2C2 x(t ) cos  s t  ...
Nëse spektri i sinjalit në hyrje të mostruesit është: x( f )  F [ x(t )] , spektri i sinjalit në

dalje të mostruesit do të jetë:
X s ( f )  C0 X ( f )  C1 X ( f  f s )  X ( f  f s )  C 2 X ( f  2 f s )  X ( f  2 f s )  ...

 C0 X ( f )  C
n  
n X ( f  nf s )
n0
Spektri i sinjalit të mostruar është treguar në figurat e më poshtme, për rastet kur
f s  2W dhe f s  2W .
X(f)
a)
f
-W W
b) Xs(f)
fs>2W
fs -W 0 W fs 2fs f
c)
fs<2W
-fs 0 fs-W W fs f
Fig.6. Spektri i sinjalit të mostruar
Prej barazisë (3) dhe Fig.6.b, shihet se për f  2W , procesi i mostrimit rezulton
që spektri i sinjalit të informacionit X ( f ) të mbetet i padeformuar dhe të përsëritet
periodikisht me perioden f s . Gjithashtu shihet se anëtari i parë i barazisë (3) paraqet

sinajlin e informacionit të dobësuar për C 0 . Meqenëse spektri i sinajlit të informacionit ka
mbetur i padeformuar atëherë është e kuptueshme që mund të riprodhohet sinjali x(t ) prej
sinjalit të mostruar X s (t ) . Prej Figures 6.b, gjithashtu shihet se për ta riprodhuar sinjalin
x(t ) mjafton që sinjali i mostruar të kaloi nëpër filtër të frekuencave të ulëta (FFU) dhe
nga X s ( f ) ndahet X ( f ) . Shihet se riprodhimi është i mundur vetëm nëse x(t ) e ka
spektrin e kufizuar dhe f s  2W . Nëse frekuenca e mostrimit është f s  2W atëherë vie
deri te përputhja e brezave frekuencore anësore të sinajlit (Fig.6.c.) që do të thotë se x(t )
nuk mund të riprodhohet i padeformuar nga X s ( f ) . Ky deformim quhet “aliasing”. Që të
mos vie deri te ky lloj i deformimit duhet të plotësohen kushtet e Teoremës së Mostrimit.
Frekuenca minimale e mostrimit f s min  2W quhet shpejtësia e Nikvistit. Kur të
plotësohen kushtet e dhëna në barazinë (5) atëherë x(t ) mund të riprodhohet duke e
filtruar sinjalin X s ( f ) me një filtër ideal të frekuencave të ulëta me gjerësi të brezit
frekuencor B . Gjerësia e brezit frekuencor B duhet t’a plotësoi kushtin :
W  f0  fs W
MOSTRIMI IDEAL I SINJALEVE NË BREZIN THEMELOR
Mostrim ideal i një sinajli, sipas definicionit, konsiderohet mostrim i cili bëhet
duke përdorur vargun e impulseve delta s (t ) si funksion mostrues. Sinjali në dalje të
mostruesit ideal do të jetë:
x (t )  x(t )  s (t )
ku

s (t )    (t  nT )  rep
n  
s Ts  (t )
Funksioni repTs  (t ) paraqet vargun e impuseve delta me periodë të përsëritjes Ts . Sinjali

i mostruar do të jetë:

x (t )  x(t )   (t  nTs )  x(t )  repTs  (t ) 
n  

  x(nT )   (t  nT )
n  
s s
Për të parë se çfarë ndodhë me spektrin e sinajlit të mostruar po e caktojmë transformimin

Furie të shprehjes së mësipërme:
 
1
x (t )  x( f ) * rep 1  ( f )  X ( f ) * f s   ( f  nf s )  f s  X ( f  nf s )
Ts Ts n   n  
X  ( f )  f s ... X ( f  f s )  X ( f )  X ( f  f s )  X ( f  2 f s )  ...
Prej shprehjes së fundit shihet se mostrimi i sinajlit në domenin e kohës rezulton në

përsëritjen e spektrit të tij në domenin e frekuencës.
Në Figuren 7 është paraqitur spektri i sinajit të mostruar për vlera të ndryshme të
frekuences së mostrimit f s .
Xs(f)
fs>2W
fs -W 0 W fs 2fs f
Fig. 7 Mostrimi ideal
Prej figurës shihet se për të mos ardhur deri te përzierja e spektrave duhet që
spektri i sijalit x(t ) të jetë i kufizuar dhe frekuenca e mostrimit të jetë së paku sa dyfishi i
frekuencës maksimale ne spektrin e sinjalit që mostrohet, përkatësisht duhet të potësohen
kushtet e teoremës së mostrimit.
Sinjali x(t ) mund të riprodhohet prej sijnalit të mostruar x s (t ) , me anë të filtrit të
frekuencave të ulëta me funksion transmetues:
 f   jtd
H ( f )  k  rect  e (1) H( f )
 2B 
dhe   B  f s  
K 2T
-B 0 B f
Fig.8.Funksioni transmetues i FFU
Kur në hyrje të këtij filtri vepron sinajli x s (t ) në dalje do të fitohet

Y ( f )  H ( f )  X  ( f )  k  f s e  jtd (2)
Në domenin e kohës sinajli në dalje do të jetë :
1
y(t )  F [Y ( f )]  k  f s x(t  t d )
që paraqet sinjalin origjinal të përforcuar për kf s dhe të vonuar për t d .

Riprodhimin e sinjalit x(t ) në domenin e kohës mund ta vështrojmë duke marrë
transformimin inverz Furie të barazive (1) dhe (2).
  f   jtd 
F 1 H ( f )  h(t )  F 1 k  rect  e   2 Bk  sin c2 B(t  t d )
  2B  
që paraqet sinjalin në dalje të FFU ideal kur në hyrje të tij vepron impulsi delta.
Sinjali në dalje y (t ) do të jetë:

y(t )  F 1
H ( f )  X  ( f )

y(t )  h(t ) * x (t )  2 BK sin c2 B(t  t d )*  x(nT ) (t  nT ) 
s s
k  

 2 BK  x(nT ) sin c2B(t  t
k  
s d  nTs )
1
Nëse supozojmë se k  dhe t d  0 , fitohet
2B
y (t )   x(nTs ) sin c2 B(t  nTs )
n
Riprodhimin e sinjalit x(t ) prej sinjalit të mostruar mund ta paraqesim edhe grafikisht.
y(t)=x(t)
2Ts 3Ts 4Ts
Fig.9. Riprodhimi i sinjalit x(t )
Prej paraqitjes grafike shihet se vlerat e sakta fitohen vetëm në momentet e

mostrimit t  nTs , sepse në këto momente përveç funksionit sinc, i cili e jep vlerën
x(nTs ) të gjitha funksionet tjera sinc janë zero. Në mes të momenteve të mostrimit
funksioni x(t ) fitohet me interpolim, duke i mbledhur të gjitha funksionet sinc .
MOSTRIM IDEAL I SINJALEVE ME BREZ FREKUENCOR TË

ZHVENDOSUR
Sinjalet me breze frekuencore të zhvendosura gjithashtu mund të paraqiten përmes

vlerave momentale-mostrave. Të sypozojmë se është dhënë sinjali x(t ) spektri i të cilit
është treguar në fig.10.
X(f)
W W
- f2 -f1 0 f1 f2 f
Fig.10.Spektri i sinjalit x(t)
Kushtet për paraqitjen e sinajlit përmes mostrave të tij i përcakton teorema e
Mostrimit për sinajle me brez frekuencor të zhvendosur , e cila thotë:
Nëse sinjali x(t) e ka brezin frekuencor me gjerësi W dhe frekuencë të epërme f2 ,
atëherë x(t) mund të paraqitet përmes vlerave momentale x(nTs) nëse shpejtësia e
mostrimit fs është 2f2/m , ku m është numri më i madh i plotë që nuk e kalon vlerën f2/W
.Sinjali x(t) mund të riprodhohet prej mostrave të tij me anë të filtrit ideeal lëshues të brezit
me funksion transmetues:
1 f1  f  f 2
H( f )  
0 tjera
Frekuenca e mostrimit varet prej raportit f2/w. Nëse f2/W >> 1 atëherë frekuenca
mimimale e mostrimit i afrohet vlerës 2W .
TEOREMA E MOSTRIMIT NË DOMENIN E FREKUENCËS
Në analogji me mostrimin e sinjalit në domenin e kohës mund të bëhet mostrimi

në domenin e frekuencës. Mostrimi në domenin e frekuences përkufizohet me këtë
teoremë:
Teoremë: Nëse sinajli x(t) është i ndryshueshëm prej zeros në intervalin e caktuar (T1, T2)
dhe nëse karakteristika kontinuale spektrale e tij X(f) , mostrohet në frekuenca diskrete të
zhvendosura për 1/(T2-T1) Hz, atëherë mostrat e fituara e përmbanjë tërë informacionin
mbi karakteristikën spektrale të mostruar.
Vërtetimi mund të bëhet ngjajshëm sikurse te mostrimi në domenin e kohës.
Mostrimi në domenin e frekuencës mund të përdoret te sinajli i të folurit. Po
sypozojmë se një segment i vazhdueshëm i të folurit zgjatë T = 100ms, atëherë në bazë të
teoremës së mostrimit spektri i të folurit mund të paraqitet me mostra të marrura në
1
frekuencat n   n  10 Hz. Në të njejtën mënyrë mund të veprohet me sinajle të folurit
T
të kanaleve tjera dhe të krijohet multipleksi i vërtetë frekuencor (që në esencë është i
ndryshëm prej FDM). E dimë se te sistemet telefonike FDM tërë brezin frekuencor i cili
është në dispozicion nuk e shfrytëzojnë të gjitha kanalet por secili kanal e shfrytëzon
vetëm një pjesë të këtij spektri (secili kanal pjesën e vet).
Teorema e mostrimit në domenin e frekuencës nuk është e zbatuar në praktikë për
shkak të problemit të filtrimit i cili ende nuk është zgjidhë.
MOSTRIMI PRAKTIK
Ekzistojnë shumë dallime në mes të mostrimit praktik dhe mostrimit ideal të

përshkruar në paragrafet e mëparshme. Dallimet themelore mund të përmblidhen si vijon:
1. Sinjali i mostruar te sistemet praktike përbëhet prej pulseve me amplituda dhe
kohëzgjatje të caktuar.
2. Filtrat për riprodhimin e sinjalit te sistemet praktike nuk janë ideal.
3. Sinjalet që mostrohen në të shumtën e rasteve janë më kohëzgjatje të kufizuar, që
do të thotë se spektri i tyre është i pakufizuar.
Në vazhdim do të shqyrtojmë ndikimin e këtyre dallimeve në kualitetin e sinjalit të

riprodhuar.
Njëra prej metodave për mostrim praktik të sinjalit është teknika sample and hold
–S/H. Kjo teknikë rezulton që mostrat të kenë vlera konstante (float-top pulses) dhe quhet
mostrimi me impulse të rrafshta (flat toped sampling).
Qarku S/H përbëhet prej dy komutatorëve FET dhe një kondensatori si në fig.11.a.
Pulset në G1 e mbyllin kontaktin e mostrimit dhe kondenzatori C1 ngarkohet me mostrën e
tensionit të cilën e mbanë për kohën  . Kondensatori pastaj shkarkohet me impulset që
veprojnë në G2.
x(nTs)
G1 G2 XB(t) x(t)
X(t)
  t
Fig11.a. Qarku S/H Fig.11.b Veprimi i qarku S/H
Në dalje të qarkut S/H fitohet sinajli i mostruar:

x s (t )   x(kTs ) p(t  kTs ) (1)
k
i treguar grafikisht në fig.11.b. Çdo puls me kohëzgjatje  në dalje paraqet një mostër.
Duke pasur parasyshë se: p(t  kTs )  p(t ) *  (t  kTs )

më tutje fitojmë:
  
x s (t )  [ p(t )] *   x(kTs ) (t  kTs )  p(t ) *  (t ) (2)
k  
spektri X s ( f ) i sinjalit x s (t ) do të jetë:
 
X s ( f )  P( f )  X  ( f )  P( f )   f s  X ( f  kf s ) (3)
 k 
Shihet se ky lloj i mostrimit është ekuivalent me filtrimin e sinjalit me mostrim ideal nëpër
një filtër me funksion transmetues P( f )  F [ p(t )] . Karakteristika e P(f) është e tillë që e
dobëson pjesën e epërme të spektrit të sinjalit të informacionit. Kjo humbje e frekuencave
të larta njihet me emrin efekti i apertures. Sa më i gjerë që është pulsi ose apertura  ,
efekti është më i madh. Efekti i aperturës mund të korigjohet përmes qarkut për ekuilizim
me funksion transmetues:
ke jTd
H eq 
P( f )

Mirpo nëse  1 atëherë P( f ) është konstant përgjatë brezit frekuencor të mesazhit
T
dhe nuk ka nevojë për ekuilizim. Nga kjo rrjedhë se ndikimi i formës së pulsit është i
parëndësishëm dhe mostrimi “flat topped” është aproksimim i mire I mostrimit ideal.
Ndikimi i filtrave joideal është treguar në fig 12. Nëse filtri është i rrafshtë përgjat
brezit frekuencor të mesazhit, në dalje të tij fitohet sinjali X(f) dhe komponentet spektrale
me frekuencat f  f s  W , jashtë brezit frekuencor të mesazhit. Megjithëse këto
komponente janë mjaftë të dobësuara në krahasim me sinjalin x(t) prezenca e tyre në disa
sisteme është e mërzitshme, p.sh. te sitemet audio manifestohet si zhurmë. Me projektim të
mirë të filtrave ose me rritjen e frekuencës së mostrimit këto komponente mund të
dobësohen ose të eliminohen, sepse me rritjen e frekuencës së mostrimit krijohet brezi
mbrojtës me gjerësi ( f s  2W ) Hz .
X ( f )
HR(f) fs=2W
-fs -W 0 W fs f
X ( f )
fs>2W
-fs -W 0 W fs f
Fig.12. Ndikimi i filtrave joideal
X(f)
x(f+fs)
xs(f)
-fs 0 fs-W W fs f
Fig.13. Ndikimi i filtrave joideal fs<2W

Sa i përket ndikimit të kohëzgjatjes së sinjalit, dihet se në shumë zbatime praktike
kohëzgjatja e mesazheve është e kufizuar. Sinjalet e mesazheve të tilla nuk e kanë brezin
frekuencor të kufizuar. Kështuqë kur ato mostrohen vie deri te përzierja e komponenteve
spektrale të frekuencave f>fs/2, sic eshtë treguar ne Fig.13.
Efekti i kësaj përzierje është shumë më serioz sesa i lëshimit të frekuencave të larta
te filtrat joideal për riprodhimin e sinajleve, sepse këto të fundit bien jashtë brezit
frekuencor të mesazhit. Efekti i përzierjes së komponenteve spektrale mund të
minimizohet duke e kufizuar brezin frekuencor të sinjalit me filtrim para se të bëhet
mostrimi dhe duke e mostruar me frekuencë më të madhe sesa frekuenca e Nikvistit.
MODULIMET PDM DHE PPM
Modulimet PDM (Pulse Duration Modulation – Modulimi i gjërsisë së pulseve)

dhe PPM (Pulse Position Modulation – Modulimi i pozites së pulseve) do t’i shqyrtojmë
sëbashku sepse ekziston lidhje e ngushtë në mes tyre. Te të dy këto tipe të modulimeve
parametri kohor i pulseve modulohet ndërsa amplituda e pulseve mbetet konstante.
Në fig. 1. është paraqitur bllok diagrami i sistemit i cili bën mostrimin PDM ose
PPM, si dhe format valote të sinjaleve PDM dhe PPM. Bllok skema e thjeshtuar
përmbanë një komparator dhe një gjenerator të pulseve trekëndsh me periodë Ts.
x(t) +
PDM
-
Gjenerator Monostabil PPM

i sharrës
x(t)
t
PDM
n
nTs t
PPM
tn
Fig.1 Mostrimi PDM dhe PPM.
Në intervalet për të cilar sinjali x(t) është më i madh se sinjali sharrë në dalje të
komparatorit fitohen pulset me amplitudë konstante, ndërsa në intervalet tjera zero. Pra në
dalje të komparatorit fitohet sinjali PDM të cilit i është moduluar skaji i fundit i pulsit.
Nëse forma e tensionit sharrë ndërrohet ashtu qe funklsioni sharre është funksion zbritës,
atëherë fitohet sinjali PDM me modulim të skajit të parë të pulseve. Modulimi PPM fitohet
kur sinjali PDM vepron në skaje të një gjeneratori monostabil të pulseve i cili eksitohet
me tehun e fundit të pulseve në hyrje të tij. Në dalje fitohen pulset e ngushta me amplitudë
dhe kohëzgjatje konstante. Nga paraqitja e formave valore shihet se kohëzgjatja e pulseve
të moduluara ose pozita e pulseve të moduluara varet prej vlerës së mesazhit në momentin
tn e jo nga momenti i mostrimit nTs . Kjo rezulton që vlerat e mostruara mos të jenë të
distancuara në mënyrë uniforme, pra të jenë joperiodike uniforme. Nëse në hyrje të qarkut
në fig. 3. përdoret qarku S/H atëherë fitohet mostrimi uniform. Mirëpo në rastet praktike
ekziston dallim i vogël në mes të mostrimit uniform dhe jouniform për tn-nTs<<Ts .
Nëse supozojmë se mostrimi është përafërsisht uniform kohëzgjatja e pulsit të n-të
të sinjalit PDM do të jetë;
 n   0 1  m  x(nTs )
 0 - kohëzgjatja e pulsit të pamoduluar, e cila fitohet për x(nTs )  0 .
m – indeksi I modulimit , i cili e dirigjon shkallen e modulimit.
Kushti 1+mx(nTs)>0, i eliminon pulset me kohëzgjatje “negative” kur x(nTs )  0 si dhe
mungesën e pulseve.
Pulset PPM e kanë kohëzgjatjen si dhe amplitudën fikse, kështu që në dallim prej
PAM dhe PDM, te PPM nuk paraqitet problemi i mungesës së pulseve. Te modulimi
PPM pulsi i n-të fillon me kohën:
t n  nTs  t d  t 0  x(nTs ) , td – vonesa e pulseve (2)
Pozita e pamoduluar nTs-td paraqet x(nTs) = 0 ndërsa konstanta t0 e dirigjon

zhvendosjen e pulseve të moduluara dhe shërben si referencë për pulset e moduluara.
Parametri i ndryshueshëm kohor në shprehjet (1) dhe (2) e komplikon shumë shprehjen
për sinjalin e moduluar xp(t). Megjithatë shprehja për PPM mund të nxjerret në mënyrë
aproksimative duke marrë pulset me amplitudë A dhe qendër t=nTs dhe duke supozuar se
 n ndërron ngadal prej pulsit në puls. Sinjalet PDM dhe PPM mund të demodulohen duke
bërë shndërrimin në sinjal PAM. Demodulimi është treguar në fig. 2. Gjeneratori prodhon
formën valore të treguar në fig. 2. b., e cila fillon në momentin nTs dhe përfundon në tn,
rifillon në (n+1)Ts etj. Momenti i fillimit dhe përfundimit komandohen nga skajet e
pulseve PDM, ndërsa për PPM duhet të ekzistojë edhe një sinjal ndihmës për sinkronizim
për të treguar fillimin e pulsit (urdhëri start).
Pa marrë parasysh detalet e modulimeve PDM dhe PPM, demodulimi i tyre
kërkon që pulset të jenë me vendosje shumë të shkurtë si kusht që të ruhet informacioni.
Për t r  Ts , gjërsia e brezit frekuencor të sistemit transmetues duhet të plotësojë
kushtin
1
BT 
2t r
që është më i madh se sa për PAM. Si kompenzim për brezin frekuencor shtesë fitohen e
pulset me amplitudë konstante të cilat janë imune në deformimet jolineare gjatë
transmetimit pasi deformimet jolineare nuk e ndrrojnë kohëzjatjen e as poziten e pulseve.
Kjo rezulton që modulimet PPM dhe PDM të jenë immune ndaj zhurmave dhe sidomos
modulimi PPM.
PDM
(n-1)Ts tn-1 nTs tn (n+1)Ts
PPM
Fig 2. Shndërrimi i PDM/ PPM në PAM
Multipleksi Kohor
Multipleksi kohor bazohet ne diskretizimin kohor te sinjaleve analoge. Duke e
vështruar sinjalin e mostruar shihet se intervali në mes të dy mostrave është i zbrazët. Ky
interval mund të mbushet me mostra të sinjaleve tjera. Në këtë mënyrë mostrat e sinjaleve
të ndryshme formojnë një sinjal të ri – sinjalin me multipleksim kohor TDM (Time
Division Multiplex).
Sistemet TDM
Sistemi i thjeshtsuar i treguar në fig. 3. demonstron vetitë themelore të
multipleksit kohor. Sinjale në hyrje filtrohen me FU dhe mostrohen në mënyrë
sekuenciale.
Hyrjet FFU FFU

x1(t)
x1(t
x2(t) fs PAM PAM fs
x2(t)
x3(t) Kanali transmetus
x3(t)
x4(t)
x4(t)
Fig. 3. Sistemi TDM
Ndërprerësi rrotullues ose komutatori në dhënës nxjerr nga një mostër prej çdo
hyrje gjatë një rrotullimi, kështu që në dalje të tij fitohet sinjali PAM, i cili përmbanë
mostrat e sinjaleve të ndryshm, të cilat paraqiten në mënyrë periodike.
Komutatori i ngjashëm në marrës ose distributori , i ndanë mostrat dhe i
shperndanë nëpër filtra për riprodhimin e informacioneve përkatëse.
Nëse të gjitha informacionet në hyrje e kanë brezin e barabartë frekuencor W,
komutatori duhet të rrotullohet me shpejtësi f s  2W kështu që mostrat e të njëjtit sinjal
1 1
janë të distancuara për Ts   . Intervali kohor Ts i cili përmbanë nga një mostër
f s 2W
prej secilit sinjal në hyrje quhet kornizë. Nëse ekzistojnë M kanale në hyrje distance në
T 1
mes të pulseve në kuadër të një kornize është s  kështu që numri i tanë i pulseve
M Mf s
brenda një sekonde do të jetë : r  Mf s  2MW
Kjo paraqet shpejtësinë e pulseve ose shpejtësinë e sinjalit (signaling rate ) TDM .
Në sitemin e treguar në fig. 3. është përdorur komutatori mekanik. Mirëpo gati të gjitha
sistemet praktike TDM përdorin komutatorët elektronik. Një komutator më i përgjithshëm
është treguar në fig. 4. Portet për modulim pulsor bëjnë procesimin e sinjaleve në hyrjet
individuale për të formuar sinjalin TDM. Sinjalet të cilat dirigjojnë me porta gjenerohen
prej zingjirit të flip-flopëve (numëruesi rrethor i shkëputur) i cili eksitohet prej kllokut
digjital me frekuencë Mf s . Komutatori në marrës ka strukturë të ngjajshëme.
Portat
x1(t)
x2(t) dalja
TDM
x3(t)
x4(t)
Q1 Q2 Q3 Q4
Klloku Mfs Zingjiri i flip flopave
Fig.4 Komutatori elektronik.
Përvec modulimit PAM mund të përdoren edhe llojet tjera te modulimeve pulsore për ta
fituar sinjalin TDM. Mirëpo, pa marrë parasyshë llojin e modulimit pulsor, sistemet TDM
kërkojnë sinkronizim të kujdesshëm në mes të komutatorit në dhënës dhe në marrës.
Sinkronizimi është proces thelbësor sepse në të edhe bazohet funksionimi i sistemeve
TDM.
klloku
Q1
Q2
Q3
Q4
Fig. 5 Sinkronizimi
Sinkronizimi nënkupton që çdo puls duhet të distribuohet në dalje të caktuar dhe

në kohë të caktuar. Ekzistojnë teknika të ndryshme të sinkronizimit. Njëra prej tyre e
shfrytëzon një interval kohor (time slot) në çdo kornizë për ta dërguar një puls
sinkronizues, i cili quhet marker. Në bazë të këtyre pulseve në marrës caktohet frekuenca
f s . Me këtë rast numri i kanaleve të informacionit zvoglohet në M-1. Metodat tjera
bazohen në vetitë statistike të sinalit TDM ose përdoren frekuenca shtesë të ashtu quejtura
pilote (auxilarity pilot tones).
Te transmetimi i sinjaleve TDM me radiovalë duhet të bëhet edhe modulimi
kontinual në mënyrë që të fitohet sinjali me spektër të zhvendosur, kështu p. sh. sinjali
PDM ose PPM mund të veproj në një dhënës AM me indeks të modulimit 1 dhe të fitohet
vargu i pulseve RF me amplitudë konstante, ky modulim quhet PDM/AM ose PPM/AM
ndërsa brezi frekuencor i nevojshëm do të jetë sa dyfishi i sinjalit TDM në brezin
themelor. Kjo teknikë e thjeshtë e fitimit të sinjaleve TDM/AM përdoret te sistemet me
shumë kanale me shpejtësi të vogël.
Sistem më i komplikuar TDM mund të jetë PAM/SSB, i cili rezulton në kursim të
brezit frekuencor ose sistemi PAM/ FM, i cili rezulton në reduktim të zhurmës. Bllok
skema e dhënësit duket në fig. 6.
PAM/SSB
x1(t) PAM/FM
x2(t) Komutatori FILTRI Modulatori x(t)
. fs B=Mfs/2 Analog
xn(t)
f0
Fig. 6 Bllok skema e dhënësit.

.
Sëpari sinjali multipleks PAM kalon nëpët një filtër FU me brez lëshues
1 1
B  r  Mf s ku r-shpejtësia e sinjalit multipleks. Në dalje të këtij filtrit (para
2 2
modulatorit) fitohet sinjali analog i cili kalon nëpër mostrat e sinjaleve në hyrje në
momentet përkatëse të mostrimit, siç është treguar në fig. 4.
xb(t)
Xb(t)
x1 x2 x3 1/Mfs t
Fig. 4. Sinjali ne dalje të filtrit
Kjo do të thotë se filtri e formon sinjalin Xb(t) në mënyrë të njejtë sikur FU me

B=fs/2 që e formon sinjalin prej mostrave të tij X(nTs) ; ku Ts=1/fs.
Nëse përdoret filtri FU dhe nëse frekuenca e mostrimit për sinajlet në hyrje i
afrohet shpejtësisë së Nikvistit fsmin=2W atëherë brezi frekuencor i sistemit transmetues për
sinjalin PAM/SB do të jetë:
1 1
BT  Mf s  M  2W  MW
2 2
Në këto kushte TDM i afrohet brezit frekuencor minimal të multipleksimit FDM

me SSB, i cili përdoret ne telefoni.
Supozimi se të gjitha sinjalet e kanë brezin frekuencor të barabartë nuk është re, p. sh.
në telemetri. Qëllimi i sitemeve telemetrike është që të kombinohen dhe transmetohen
shënimet e matjeve prej burimeve të ndryshme që janë në largësi. Frekuenca e mostrimit e
nevojshëme për matjen e caktuar varet prej procesit fizik dhe mund të sillet prej 1 Hz (ose
nënfish të Hz ) deri në disa KHz. Sistemi telemetrik tipik e përmbanë multiplekserin
kryesor edhe disa nënmultiplekser ashtu që të mund të multipleksojnë mbi 100 sinjale të
informacioneve tave me shpejtësi të ndryshme.
Përgjimi dhe Koha Mbrojtëse
Filtrat e brezit themelor të cilët përdoren te sistemet TDM duhet të projektohen

ashtu që të mos vie deri te përgjimi prej një mostre në tjetrën në kuadër të një kornize. Te
sinjalet digjitale ekziston i njëjti problem i cili quhet interferencë e simboleve.
Te sinjalet TDM pa filtrim gjithashtu paraqitete përgjimi nëse kanali transmetues
rezulton në pulse vazhdimet e të cilëve zgjasin deri në intervalin e ardhshëm kohor.
Përputhja e pulseve kontrollohet duke vendosur kohën mbrojtëse në mes të pulseve në
mënyrë analoge me brezet mbrojtëse të sistemit FDM (Frecuency Devision Multiplex).
Sistemet praktike TDM i kanë edhe brezet mbrojtëse edhe kohën mbrojtëse, brezet
mbrojtëse për qëllim të rikonstruktimit të informacionit me filtra joideal, ndërsa kohën

mbrojtëse për të eliminuar përgjimin.
Për vlerësim kualitativ të përgjimit të supozojmë se kanali transmetues është filtër
FU (i rendit të parë) me brez 3dB. Kur në hyrje të filtrit vepron sinjali drejtkëndësh, në
dalje të tij fitohet sinjali si në fig. 5.
Act
t
Tρ
Fig. 5. Deformimi i sinjalit drejtkëndësh
Koha mbrojtëse paraqet distancën minimale të nevojshme në mes të pulseve të tillë

2BTg
që vlera e pulsit mos të jetë më e madhe se Act  Ae në momentin kur vjen pulsi
tjetër.
Faktori i reduktimit të përgjimit definohet me shprehjen:
2
A 
k ct  10 log ct   54.4 BT g [dB]
 A 
1
Për të qenë përgjimi më i vogel se –30 dB duhet që Tg  .
2B
Koha mbrojtëse është posaçërisht me rëndësi te sistemet PDM dhe PPM sepse sinjalet
zhvendosen brenda intervalit të tyre kohor në kuadër të kornizës, sic është treguar në
figurën e më poshtme.
t0 Tg W
τ/2 τ/2
Ts/M
Fig. 6. Koha mbrojtëse
Në fig. 2. është treguar rasti kur një puls është zhvendosur për t0 djathtas ndërsa
pulsi fqinjë për t0 majtas. Që të sigurohet koha mbrojtëse nevoitet të plotësohet kushti:
  T 1T 
Tg  2t 0  2   s  t 0   s    Tg 
2 M 2M 
E njejta gjë vlenë edhe për PDM.
Telekomunikacionet Modulimi pulsor i koduar
KA P I T U L L I VI
MODULIMI PULSOR I KODUAR
Në sistemet komunikuese moderne sinjalet analoge (të moduluara) para se të

transmetohen përpunohen edhe më tutje gjegjësisht digjitalizohen dhe sinjalet e
digjitalizuara pastaj kodohen në ndonjë formë të dëshiruar. Sistemet të cilat shërbejnë për
transmetimin e sinjaleve të tilla quhen sisteme PCM. Prej sistemeve PCM në përdorim të
gjërë është sistemi digjital binar pra, sistemi në të cilin sinjali i transmetuar është binar
.Me sinjal binar nënkuptojmë vargun e dy tipave të pulseve me forma të njohura, këto
pulse paraqiten në intervale të rregullta kohore. Idenë për transmetim PCM të sinjaleve
analoge i pari e ka dhënë A. Reeves më 1937, ndërsa sistemi i parë PCM është realizuar
në “Bell Telephone” (Bell Labs) më 1950. Më 1962 duke ju falënderuar teknologjisë
moderne është vënë në eksploatim sistemi i parë PCM.
Operacionet themelore në të cilat bazohet modulimi PCM janë:
- mostrimi
- kuantizimi
- kodimi
Bllok skema e thjeshtësuar për transmetim të informacioneve analoge me sisteme

komunikuese digjitale duket si në figurë.
Fig.1 Bllok skema e sistemit digjital
Disa herë gjer më tani theksuam se një sinjal continual, spektri i të cilit është i kufizuar
me frekuencën fm, në bazë të teoremës së mostrimit mund të paraqitet në mënyrë
ekuivalente me mostrat e tij të marrura në momente të caktuara kohore me periodë T≤ ½
fm. Me këtë proces prej sinjalit kontinual fitohet sinjali diskret për nga koha ose ndryshe
mund të themi se sinjalin kontinual e kemi diskretizuar për nga koha. Sinjali i fituar
është sinjal analog PAM. Ky sinjal është analog sepse amplituda e mostrave të tij mund të
ketë çfarëdo vlere nga brezi i vlerave të mundshme të amplitudës së sinjalit të
informacionit . Nëse veprojmë njësoj edhe me ndonjë sinjal tjetër të informacionit nga
burimi i llojit të njëjtë, do të fitojmë përsëri një bashkësi të vlerave të mostrave që

dallohen prej mostrave të sinjalit të parë. Për informacion tjetër do të fitojmë prapë një
bashkësi tjetër të mostrave e kështu me radhë. Shihet pra, se mostrat e një numri të madh
të informacioneve formojnë një bashkësi të pafundme dhe paraqitjen e tyre nevojitet një
alfabet me pafundsisht shumë simbole . Prandaj, për t’i paraqitur informacionet e një
burimi kontinual si bashkësi të fundme të simboleve, është e domosdoshme të kryhet
edhe një proces tjetër i njohur me emrin kuantizim.
Me kuantizim bëhet përafrimi i vlerave të mundshme të amplitudave të mostrave në
numër të caktuar të amplitudave diskrete . Procesi i kuantizimit pra paraqet diskretizim
për nga amplituda momentale . Për dallim nga procesi i mostrimit, kuantizimi rezulton në
humbje të pakthyeshme të një sasie të informacionit sepse është i pamundshëm
rekonstruktimi i sinjalit origjinal analog nga sinjali i kuantizuar. Prandaj gjatë kryerjes së
këtij procesi duhet pasur parasysh që humbja e informacionit (për të cilën jemi të
vetëdijshëm ) të jetë e tolerueshme sa i përket ndikimit në kualitet të transmetimit. Në
realitet, sistemet telekomunikuese dhe komunikuese dhe komponentet përbërëse të tyre i
dedikohen njeriut dhe ato projektohen duke i pasur parasysh aftësitë biologjike të
shqisave të njeriut, kështuqë sinjalet të cilat dallohen pak në mes veti, njeriu i interpreton
njësoj. Në anën tjetër, e dimë se në çdo sistem komunikues është e pranishme edhe
zhurma , që do të thotë se demodulatori nuk është në gjendje t’i dallojë ndërrimet e vogla
në amplitudë të sinjaleve . Këto kufizime për t’i dalluar të gjitha vlerat e mundshme të
amplitudave, e mundësonjë kuantizimin. Nëse gabimi është më i vogël se mundësia e
shqisave tona për t’i dalluar këto gabime, atëherë transmetimi do të jetë besnik . Prandaj,
të gjitha vlerat e amplitudave të cilat ndodhen në intervalin i cili është më i vogël se sa
mundësia e dallimit të tyre formojnë një klasë të vlerave . Cilado vlerë momentale e
amplitudave nga kjo klasë do të reprodukohet si vlerë e njetë . Analitikisht, këtë mund ta
shprehim si :
s(t )   m  s (t )  s(t )   m
Pra, procesi i mostrimit dhe i kuantizimit mundësojnë që çdo burim i informacioneve

kontinuale , numri i të cilave është i pakufizuar , të konsiderohet si burim me numër të
kufizuar të informacioneve.
Mostrat e kuantizuara mund të transmetohen me pulse me amplituda të caktuara dhe një
sinjal i tillë paraqet sinjalin PAM të kuantizuar. Mirëpo, këto vlera diskrete mund të
kodohen në forma të dëshiruara para se të transmetohen dhe pikërisht në kodim qëndron
rëndësia e kuantizimit. Kodimi mundëson që, në vend se për çdo mostër të transmohet
nga një puls me amplitudë të caktuar ( që të dallohet prej pulseve me të cilat
transmetohen mostrat tjera ), mostrat transferohen si kombinim i dy llojeve të pulseve
( sistemi PCM binar) ose M lloje të pulseve ( sistemi PCM me M nivele) ku është shumë
më i vogël se sa numri i vlerave të ndryshme të mostrave të kuantizuara.
Kuantizimi
Për ta shpjeguar procesin e kuantizimit, po e marrim sinjalin u(t) i cili paraqet një
informacion ( Fig. 2 ). Le ta ketë sinjali u(t) spektrin e kufizuar me fm, ndërsa amplitudat
e tij le të ndodhen brenda intervalit (- U/2 ,U/2 ) . Në bazë të teoremës së mostrimit ky

sinjal mund të paraqitet përmes mostrave të tij të marra në momentet:
t = n∙T = n (1/2∙fm) ; n = 0, ± 1, ±2, ±3,….
Fig.2 Kuantizimi
Më tutje intervalin amplitudor U ( - U/2, + U/2) të sinjalit po e ndajmë në q intervale me

gjerësi Δu, pra : U = q∙ Δu
Këto intervale quhen kuante të amplitudës ose intervale të kuantizimit .
Vlerat e mostrave të cilat ndodhen brenda një intervali gjegjës Δu, i përafrojmë me një
vlerë e cila quhet nivel i kuantizimit . Pra, çdo intervali i përgjigjet një nivel i kuantizimit.
Vlerën e nivelit po e marrim pikërisht në mesin e intervalit të kauntizimit , prandaj vlerat
e mundshme të amplitudave të mostrave do të jenë:
1 3 5 (q  1)
 u, u, u,.... u
2 2 2 2
Pra, siç e kemi paraqitur edhe në fig.2, kur amplitudat e mostrave ndodhen në mes të dy
vijave të plota (brenda një intervali të kuantizimit), ato aproksimohen me vlera të
paraqitura me vija të ndërprera.
Nëse mostrat e kuantizuara kalojnë nëpër filtër të frekuencave të ulëta fitohet sinjali i
paraqitur me vija të ndërprera . Dallimi në mes të sinjalit origjinal dhe atij të kuantizuar :
uN( t ) = u( t ) – uq( t )
paraqet deformimin e kuantizimit ose gabimin e kuantizimit . Ky gabim varet nga hapi i
kuantizimit . Sa më i vogël të jetë Δu aq më pak dallohen sinjalet të cilat fitohen nga
mostrat e pakuantizuara dhe atyre të kuantizuara . Mirëpo sa më i vogël të jetë
Δu, aq më i madh do të jetë numri i tyre përkatësisht numri i intervaleve të kuantizimit.

Kjo ndikon në gjatësinë e fjalës kodike pra në numrin e sinjaleve binare , ndërsa gjerësia
e sinjaleve binare ndikon në gjerësinë e brezit frekuecor të sistemit transmetues.
Intervalet e kuantizimit mund të merren të barabarta , dhe atëherë themi se kuantizimi
është uniform (linear), ose të ndryshme dhe atëherë kemi të bëjmë me kuantizim
jouniform. Zgjedhja e llojit të kuantizimit varet nga statistikat e sinjalit . Gabimi i
kuantizimit do të jetë më i vogël kur kuantizimi i përshtatet statistikës së amplitudave të
sinjalit . Sinjalet që paraqesin informacione të llojit të njejtë p.sh. të folurit, formojnë një
bashkësi të sinjaleve për të cilën vlejnë rregullat e caktuara statistike.
Në bazë të kësaj, mund të përfundojmë se kur gjasa e paraqitjes së amplitudave të një
sinjali në tërë brezin e mundshëm amplitudor (në mes të vlerës maksimale dhe vlerës
minimale) është konstant (funksioni i dendësisë së gjasës ka shpërndarje uniforme ),
është e logjikshme që brezi amplitudor i sinjalit të ndahet në intervale të barabarta Δu në
mënyrë që gabimi i kuantizimit të jetë minimal.
Nëse funksioni i dendësisë së gjasës nuk është konstant, p.sh. tek të folurit gjasa e
paraqitjes së amplitudave të vogla është më e madhe se sa e atyre të mëdha, atëherë është
më e logjikshme që intervalet e kuantizimit të mirren më të vogla për intensitete të vogla
të sinjalit , ndërsa për intensitete të mëdha kuantet amplitudore të mirren më të mëdha.
Në këtë mënyrë, për amplituda të vogla gabimi zvogëlohet ndërsa për amplituda të mëdha
rritet , mirëpo, gabimi relativ ngel i njejtë, e veshi i njeriut reagon mu në gabime relative.
Duke e pasur parasysh faktin se gabimi i kuantizimit varet prej hapit të kuantizimit , është
me rëndësi të realizohet ndikimi i hapit të kuantizimit në gabimin e kuantizimit . Vlera
mesatare e katrorit të gabimit të kuantizimit e cila njihet me emrin fuqia e deformimit të
kuantizimit ose fuqia e zhurmës së kuantizimit, paraqet një parametër shumë të
rëndësishëm të sistemit telekomunikues. Në vazhdim do të caktojmë fuqinë e zhurmës së
kuantizimit uniform dhe jouniform.
Kuantizimi uniform
Qarku në të cilin kryhet kuantizimi quhet kuantizator. Marrëdhënia ndërmjet sinjalit në

hyrje dhe në dalje të kuantizerit ipet me karakteristikën e kuantizimit të treguar në figurën
e mëposhtme:
Fig.3 Kuantizimi uniform
Në apshisë janë paraqitur vlerat e amplitudave të mostrave të sinjalit u(t), ndërsa në

ordinatë, amplitudat e mostrave uq të sinjalit të kuantizuar uq(t). Nëse me q e shënojmë e
numrin e intervaleve të kuantizimit, përkatësisht të niveleve te kuantizimit, atëherë mund
të shkruajmë:
U = q ∙ Δu
dhe
Uq = (q-1) ∙ Δu
Për ta caktuar vlerën mesatare të gabimit në katror, po e marrim një detaj të

karakteristikës së kuatizerit:
Fig.4 Llogaritja e kuantizimit uniform
Le të jetë amplituda e një sinjalit u(t), e tillë që të ndodhet në intervalin :
ui ≤ u ≤ ui+1
Amplitudat e të gjitha mostrave të cilat ndodhen në këtë interval, pas kuanitzimit do të
jenë të barabarta me uqi. Prandaj, gabimi që bëhet në këtë interval do të jetë :
uNi = u – uqi
Le të jetë p(u)du gjasa që amplituda e mostrës së sinjalit u(t) të ndodhet në intervalin
(u - u + du) ; p(u) – funksioni i dendësisë së gjasës së mostrave të sinjalit u(t) . Vlera
mesatare e gabimit uNi , në katror në intervalin (ui – ui+1) do të jetë:
ui1
u   (u  u …(1)
2
Ni qi ) 2 p(u )du
ui
Pra, duhet të përfshihen të gjitha vlerat u të cilat ndodhen në intervalin e shqyrtuar . Për
ta llogaritur integralin e mësipërm, po e marrim se uqi e ndanë në dy pjesë të barabarta
intervalin Δu, kështuqë mund të shkruajmë:
uqi  12 (ui  ui 1 )
dhe ui  uqi  12 ui
ui 1  uqi  12 ui
Gjithashtu po supozojmë se intervali Δui është shumë i vogël. Me këtë kusht mund ta
marrim se në këtë interval funksioni i dendësisë së gjasës është konstant:
ui  ui 1
p(u )  p( )  p(uqi )
2
Tani integralin (1) mund ta shkruajmë në formën :
u qi  12 ui
uni2  p(uqi )  (u  u
u qi  12 ui
qi ) 2 du  121 p(uqi )(ui )3 …(2)
Duke i mbledhur gabimet uNi në të gjitha intervalet e kuantizimit, fitohet gabimi i

tërësishëm :
q 1
u N2   121 p(uqi )(ui )3 …(3)
i 0
meqenëse ∆ui = ∆u = const, më tutje mund të shkruajmë:
q 1
u  2
N
1
12 (u ) p(uqi )u …(4)
2
i 0
shprehja: p(uqi )u  p(uqi )(ui 1  ui )
paraqet gjasën që amplituda u e mostrës të ndodhet në intervalin (ui+1 , ui ). Shuma e

këtyre gjasave për të gjitha intervalet duhet të jetë e barabartë me 1, sepse të gjitha
mostrat i kanë vlerat brenda intervalit ± ½ U.
Pra :
q 1
 p(u
i 0
qi )u  1
duke e pasur parasysh këtë, nga barazia (2) fitohet :
u N2  121 (u ) 2 ; ∆u -konstant
Prej shprehjes së fundit shihet se vlera mesatare e gabimit në katror varet vetëm prej hapit
të kuantizimit Δu . Kjo vlerë quhet fuqia mesatare e zhurmës së kuantizimit dhe zakonisht
shënohet me PNQ ose vetëm me N.
Kualiteti i transmetimit vlerësohet përmes marrëdhënies Ps/PNQ, ku Ps paraqet fuqinë
mesatare të sinjalit u(t) e cila llogaritet me shprehjen :
1U
2
Ps  u
2
p(u )du
 12 U
Nëse amplitudat e mostrave kanë gjasë të njëjtë të paraqitjes , d.m.th. p(u) = po – const,
atëherë fuqia e sinjalit do të jetë :
1U 1U
2 2
Ps   u p(u )du  p0  u du 
2 2 1
12 poU 3
 1U  1U
2 2
meqenëse p0U  1
fitohet se: P  U  1 2 1
q (u ) 2 …(5)
2
s 12 12
Fuqia mesatare e sinjalit të kuantizuar është e barabartë me fuqinë mesatare të mostrave

të kuantizuara sepse duke i lëshuar mostrat nëpër filtër të frekuencave të ulëta fitohet
uq(t).
Në përgjithësi, fuqia mesatare e një sinjali të mostruar është e barabartë :

1
PS 

fn 1
2
(nT ) …(6)
ν - numri i mostrave
2
f (nT ) - vlera katrore e mostrave
në bazë të barazisë së fundit mund të caktohet fuqia e sinjalit të kuantizuar :
1 (u ) 2 q2 1
PQ  2 [1  32  52  ...  (q  1) 2 ]  (u ) 2 …(7)
q 4 12
duke marrë ndyshimin e barazive (5) dhe (7) fitohet shprehja për fuqinë e zhurmës së
kuantizimit :
1
Ps  Pa  PNQ  (u ) 2
12
Prej shprehjes së fundit vërehet se për një sinjal i cili kuantizohet në mënyrë uniforme,
marrëdhënia Ps/PNQ për amplituda të mëdha do të jetë më e madhe se për amplituda të
vogla .
Kuantizimi jo uniform
Kur intervalet e kuantizimit nuk janë të barabarta mes vete kemi të bëjmë me kuantizim
jo uniform . Te transmetimi digjital i të folurit, zakonisht përdoret ky lloj i kuantizimit,
për shkak se shpërndarja e amplitudave momentale është jo uniforme , ashtuqë
amplitudat e vogla kuantizohen më mirë sesa amplitudat e mëdha . Meqenëse vlerat e
vogla paraqiten shumë më shpesh se vlerat e mëdha, duke e mbajtur të njejtë numrin e
intervaleve të kuantizimit, më mirë është të merren intervalet e kuantizimit të vogla për
sinjale të vogla , ndërsa të mëdha për sinjale më të mëdha. Në këtë mënyrë përmirësohet
marrëdhënia Ps/PNQ për sinjalet e vogla dhe keqësohet kër sinjale të mëdha, por gabimi
relativ mbetet i njetë .
Kuantizimi jo uniform mund të realizohet me këto mënyra :
a) Komprimim momental ,
b) Kodim jolinear dhe
c) Kompandim digjital
a) Së pari bëhet komprimimi i sinjalit në kompresor e pastaj bëhet kuantizimi

uniform dhe kodimi linear në koder.
b) Në koder së pari bëhet komprimimi e pastaj kodimi .
c) Së pari bëhet kodimi linear i mostrave të kuantizuara në mënyrë uniforme e pastaj
bëhet kompandimi digjital.
Komprimimi momental
Mostrat e sinjalit së pari kalojnë nëpër një qark jo linear i cili quhet kompresor.
Kompresori në të vërtetë është një amplifikator i cili i amplifikon më shumë vlerat e
vogla të sinjalit sesa vlerat e mëdha . Karakteristika e komprimimit duhet të jetë simetrike
në kuadrantin e parë dhe të tretë , sikurse është treguar në fig. 5. Quhet komprimim
momental sepse supozojmë se reagimi i qarkut është momental.
Fig.5 Komprimi momental
Në boshtin x janë paraqitur vlerat e amplitudave të mostrave në hyrje të kompresorit,

kurse në boshtin y amplitudat e mostrave në dalje të kompresorit . Roli i kompresorit
është që t’i zvoglojë dallimet në mes të vlerave të mëdha dhe të vogla të amplitudave të
mostrave në hyrje të tij. Mostrat e komprimuara pastaj kalojnë nëpër kuantizerin uniform
dhe në këtë mënyrë arrihet që mostrat me amplituda të vogla të kuantizohen më mirë se
ato me amplituda të mëdha . Në marrës, pasi të bëhet dekodimi kryhet procesi i kundërt i
komprimimit i cili quhet ekspandim . Qarku i cili e kryen këte funksion quhet ekspander .
Karakteristika hyrje-dalje e ekspandorit duhet të jetë e njejtë me karakteristikën dalje–
hyrje të kompresorit, sikurse është treguar në figurën e
mëposhtme:
Fig.6 Karakteristika e kompresorit dhe ekspandorit

Që të mos paraqiten deformime duhet që karakteristika e kompandorit (kompresori dhe

ekspandori) të jetë lineare. Kompresori dhe ekspandori realizohen me elemente
gjysmëpërçuese, dioda dhe transistorë. Meqenëse është shumë vështirë të gjenden
elemente që i kanë karakteristikat plotësisht të njejta, atëherë edhe karakteristikat e
këtyre qarqeve nuk do të jenë plotësisht simetrike në kuadrantin e parë dhe të tretë dhe
kompandori nuk e ka karakteristikën plotësisht lineare.
Fuqia e zhurmës së kuantizimit jouniform
Në vazhdim do ta caktojmë vlerën mesatare të gabimit të kuantizimit jouniform dhe për

këtë qëllim do të shërbehemi me fig.7.
Kuantizeri është uniform nëse karakteristika e kompresorit është dhënë më funksionin:
u = F(x)
ku: x – paraqet amplitudën e mostrave në hyrje të kompresorit, ndërsa

u - paraqet ampitudën e mostrave në dalje të kompresorit.
Komprimimi rezulton që të fitohet kuantizimi jouniform në dalje të kuantizerit uniform.

Ta shqyrtojmë intervalin i të kuantizimit. Amplitudat e mostrave x të sinjalit në hyrje të
kompresorit le t’i kenë vlerat në intervalin:
xi ≤ x ≤ xi+1
pas komprimimit ata do të kenë vlerën u dhe do të ndodhen në intervalin :
ui ≤ u ≤ ui+1
Pas kuantizimit të gjitha mostrat e këtij intervali do të marrin vlerën uqi. Pasi të
transmetohet sinjali, mostra e tillë në marrës vepron në hyrje të ekspandorit dhe në dalje
do të ketë vlerën yi. Pra, të gjitha mostrat me amplitudë x, në intervalin xi ≤ x ≤ xi+1, në
marrës reprodukohen me vlerën yi.
Fig.7 Llogaritja e kuantizimit jouniform
Vlera mesatare e gabimit në katror do të jetë :
xi 1
  (x  y ) p( x)dx …(1)
2 2
u Ni i
xi
Të supozojmë se :
yi  ( xi  xi 1 ) / 2  xi
Pra, po e marrim se yi e ndanë intervalin xi+1 … xi, në dy pjesë të barabarta. Ky supozim

do të jetë aq më i saktë, sa më i vogël të jetë intervali i shqyrtuar :
xi  xi 1  xi
e në bazë të kësaj shkruajmë:

xi  xi  xi / 2
xi 1  xi  xi / 2
Meqenëse ∆xi është e vogël, mund të merret se:
p( x)  p( xi ) ; xi  x  xi 1
Duke i pasur parasysh këto supozime, vlera mesatare e gabimit në katror do të jetë:
xi 1 xi  1 xi
2
u   ( x  yi ) p( x)dx  p( xi )  (x  x ) dx  121 (xi )3 p( xi ) …(2)
2 2 2
Ni i
xi xi  1 xi
2
Për ta parë ndikimin e komprimimit në fuqinë e zhurmës së kuantizimit, e derivojmë

karakteristikën e komprimimit u = F(x) :
du = F’(x)dx
nëse ∆x i është mjaft e vogël, mund të shkruajmë :
∆u ≈ F’(x) ∆x
përkatësisht
ui  F ' ( xi )xi
Pra funksionin u = F (x) në intervalin e dhënë e kemi aproksimuar me tangjentën në

pikën xi  x . Më tutje mund të shkruajmë :
u i
xi 
F ' ( xi )
Meqenëse ∆ui =∆u – constant , atëherë ∆u = U / q dhe ∆xi do të jetë :
1 U
xi  …(3)
F ' ( xi ) q
Gabimi i tërësishëm do të jetë :
q 1
1 U q 1 p( xi )xi
u  u 
2
N
2
Ni  …(4)
i 0 12 q 2 i 0 [ F ' ( xi )]2
Meqenëse ∆xi është shumë e vogël, kalojmë në integral:
x/2
1 U2 p ( x)
u N2 
12 q 2 
x / 2
[ F ' ( x)]2
dx …(5)
Zakonisht kompresori projektohet ashtu që :

për x = X / 2 , u = U / 2 dhe X = U
prandaj shprehja për fuqinë e zhurmës së kuantizimit jo uniform përfundimisht është :
U /2
1 U2 p( x)
u   dx …(6)
2
N
12 q 2 U / 2
[ F ' ( x)]2
Prej shprehjes së fundit shihet se fuqia mesatare e gabimit të kuantizimit varet nga ligji i
komprimimit . Ekzistojnë disa ligje të komprimimit prej të cilave zakonisht përdoren:
1. – Ligji kuazilogaritmik µ , dhe

2. – Ligji semilogaritmik A
Për këto dy ligje do të flasim më detalisht në vazhdim .
Ligjet e komprimimit momental
Karakteristikat e komprimimit u = F ( x ) mund të paraqiten analitikisht në forma të

ndryshme . Për zbatimin praktik janë përcaktuar dy kritere për zgjidhjen e karakteristikës
gjegjësisht ligjit të komprimimit , këto janë :
1. Marrëdhënia e fuqive mesatare të sinjalit dhe zhurmës se kuantizimit Ps / PNQ të
jetë konstantë pavarësisht nga vetitë statistikore të sinjalit , ose
2. Kërkohet që marrëdhënia Ps / PNQ të jetë maksimale për një sinjal të dhënë , pra
për një statistikë të caktuar të sinjalit .
Kriteri i parë është mjaft atraktiv kur të kihet parasysh se një prej problemeve të
sistemeve telefonike është që të sigurohet kualiteti i duhur për një brez mjaft të gjërë të
vëllimeve mesatare të sinjaleve . Në vazhdim do ta caktojmë klasën e funksioneve të cilat
e plotësojnë këtë kriter .
Fuqia mesatare e gabimit të kuantizimit është e definuar me shprehjen (6):
2
 dx 
U /2 U /2
1 U2 p ( x) U2
u N2 
12 q 2  [ F ' ( x)]2
U / 2
dx 
12q 2 
U / 2
p( x)  dx
 du 
ndërsa fuqia e sinjalit është :

U /2
x  Ps  x
2 2
p( x)dx
U / 2
Kufijtë e integrimit i kemi marrë në bazë të supozimit se brezi amplitudor i kompresorit

dhe i kuantizerit ( - U / 2 , U / 2 ) është relativisht i madh . Nga ky supozim rrjedh se
gjasa që vlerat momentale të sinjalit në hyrje të jenë jashtë këtij brezi dhe nuk vie deri te
prerja e tyre ( dukuria e clippingut ) është shumë e vogël.
Raporti i fuqive Ps / PNQ do të jetë :
U /2
x
2
2
p( x)dx
x P
 s  3q 2 U / 2
2
…(1)
 U dx 
U /2
u N PNQ
2
 
U / 2 
 p( x)dx
2 du 
Që ky raport të jetë i pavarur nga vetitë statistikore të sinjalit, kusht i nevojshëm dhe i
mjaftueshëm është që :
U dx
 k  x …(2)
2 du
Nga dy barazitë e fundit fitohet se:
x2 3q 2
 …(3)
u N2 k2
për ta fituar shprehjen analitike të lakores së komprimimit e integrojmë barazinë ( 2 ) me

kushte kufitare :
u = ± U / 2 për x = ± X / 2 , dhe fitojmë:
U dx
du 
2k x
U
u ln x  C
2k
e caktojmë konstantën c:
U U /2 U U U /2 U
 ln  C  C   ln
2 k 2 2 k 2
U / 2 x U
u ln   për 0 ≤ x ≤ U/2
 k U /2 2 
U / 2 | x | U 
u ln  sgn( x) për 0 ≤|x|≤ U/2
 k U / 2 2 
Prej shprehjes së fundit shihet se karakteristika e komprimimit që ta plotësojë kriterin e

marrëdhënies konstante Ps / PNQ duhet të jetë funksion logaritmik . Kur x –>0 shprehja
e fundit divergjon , kjo do të thotë se nuk mund të zbatohet në praktikë . Prandaj është e
domosdoshme të bëhet modifikimi i karakeristikës të dhënë me barazimin ( 7 ) .
Modifikimi bëhet ashtu që karakteristika e komprimimit për vlera të vogla të jetë lineare
ose jo lineare por të kalojë nëpër origjinën e sistemit kordinativ, ndërsa për vlera të
mëdha të sinjaleve të jetë logaritmike . Si rezultat i modifikimit të karakeristikës ideale
janë fituar dy karakteristika të cilat kanë zbatim të madh në praktikë, e këto janë :
a) ligji kuazilogaritmik ose karekteristika µ dhe

b) ligji semilogaritmik ose karekteristika A.
Ligji kuazilogaritmik µ fitohet ashtu që bëhet zëvendësimi i funksionit lnx me funksionin

ln ( x + 1 ). Ky zëvendësim është ekuivalent me zhvendosjen e origjinës së sistemit
koordinativ në pikën :
U k
x e
2
d.m.th. në pikën në të cilën karakteristika ideale e prenë boshtin e abshisës.

Karekeristika A fitohet ashtu që për vlerat më të vogla se një vlerë e caktuar U / 2A
karakteristika ideale zëvendësohet me tangjentën në pikën U / 2A ndërsa për vlerat më
të mëdha karakteristika mbetet logaritmike. Karakteristika ideale si dhe dy karakteristikat
e modifikuara janë paraqitur në figurën e më poshtëme :
A µ
Fig.8 Karakteristikat e komprimimit momental
Komprimimi kuazilogaritmik –karakteristika µ
Ligji i kuazilogaritmit ose karakteristika µ, e cila është bazë e sistemit PCM 24 kanalësh,
definohet me shprehjen :
 x 
ln 1  
U / 2 
u  12 U  për 0 ≤ x ≤ U/2
ln[1   ]
 x 
ln 1  
U / 2 
u   12 U  për -U/2 ≤ x ≤ 0
ln[1   ]
µ– është parametër pa dimensione i cili quhet faktori i komprimimit . Për të parë se çka
paraqet parametri µ e derivojmë shprehjen ( 1 ) :

du  dx
 x 
1    ln(1   )
 U/2 
duke supozuar se q >> 1 ( hapat e kuantizimit janë të vegjël ), du dhe dx zëvendësohen

me ∆u dhe ∆x përkatësisht dhe fitohet :
1  
x  1  x  ln(1   )u
  U /2 
hapi më i vogël i kuantizimit fitohet për x = 0 , ndërsa më i madhi për x = U / 2 .

Marrëdhënia në mes tyre është :
(x) x U / 2
 1  për µ>>1 µ+1≈ µ
(x) x 0
Pra µ paraqet raportin në mes hapit më të madh dhe më të vogël të kuantizimit .

Familjet e karakteristikave kuazilogaritmike të komprimimit për vlera të ndryshme të
parametrit µ të paraqitur në shkallën lineare dhe logaritmike duken si në figurë :
Fig.9 Karakteristika µ
Nga këto vizatime mund të vërejmë se për vlera të mëdha të parametrit µ, ndërrimet e
mëdha të sinjalit në hyrje rezultojnë me ndërrime të vogla të sinjalit në dalje të
kompresorit . P.sh. për µ = 1000 , ndërrimet prej 60 dB në hyrje do të reflektohen në
ndërrime prej 20 dB në dalje.
Të caktojmë tani fuqinë mesatare të zhurmës së kuantizimit kur karakteristika e

komprimimit është kuazilogaritmike :
i derivojmë shprehjet ( 1 ) dhe ( 2 ) e pastaj i zëvendësojmë me shprehjen
U /2
U2 p( x)dx
PNQ 
12q 2 
U / 2
[ F ' ( x)]2
Raporti i gabimit të kuantizimit pa komprimim dhe me komprimim quhet fitim i

komprimimit . Fitimi i komprimimit rritet me zvogëlimin e fuqisë mesatare të sinjalit .
Për sinjalet të mëdha fitimi zhduket dhe kthehet në humbje . Për sinjale të vogla fitimi i
komprimimit ipet me raportin e kuanteve amplitudore pas komprimimit dhe para
komprimimit :
 u  
  
 x  x0 ln(1   )
 u  
20 log   20 log
 x  x0 ln(1   )

për µ = 100 kemi 20 log  26dB
ln(1   )
Komprimimi semilogaritmik – karakteristika A
Ligjet semilogaritmike ose karakteristikat A fitohen ashtu që mbi një vlerë të caktuar
|x| ≥ U / 2A mbahet karakteristika logaritmike ndërsa për vlera momentale të sinjalit më
të vogla se |x| ≤ U / 2A lakorja logaritmike zëvendësohet me tangjetën në pikën x =
U / 2A , ashtu që tangjenta të kalojë nëpër origjinën e sistemit në kuadrantin e parë dhe
tretë. Analitikisht, ligji semilogaritmik ipet me shprehjet :
 A| x | U /2
 sgn( x);......0 | x |
1  ln A A
u
 U / 2 1  ln A | x | sgn( x);........ .. U / 2 | x | U / 2
  U / 2 
1  ln A  A
Ndërsa grafikisht, karakteristika A është treguar në fig.:
Fig.10 Karakteristika A
Për vlera të vogla të sinjaleve fitimi i komprimimit do të jetë :
 u  A
20 log   20 log
 x  x0 1  ln A
Për të qenë fitimi i komprimimit përafërsisht i njejtë sikurse te ligji kuazilogaritmik për
µ = 100 , në bazë të rekomandimit të CCITT merret që :
 u  A
    16 
 x  x0 1  ln A
A
20 log  24dB
1  ln A
prej nga fitohet A = 87,6.

Pra vlerat e vogla të sinjalit në hyrje përfocohen për 16 herë ose 24 dB .
Nga shpehja (1b) mund ta caktojmë zonën e vlerave të sinjalit në hyrje , të cilat
përforcohen. Kjo do të thotë se për vlerën x = 0.183 · U / 2 ndahet zona e përforcimit nga
zona e komprimimit të sinjalit në hyrje.
Karakteristika segmentare e komprimimit
Për shkak të vështirësive në realizimin e karakteristikave logaritmike kontinuale,

(vështirësive në gjetjen e diodave me karakteristika identike) në mënyrë që të sigurohet
simetria e karakteristikës së komprimimit në kuadrantin e parë dhe të tretë, komprimimi
momental realizohet me karakteristika segmentare. CCITT i ka dy karakteristika
segmentare :
a) karakteristika µ – 225/15 , për ligjin kuazilogaritmik dhe
b) karakteristika A – 87.6/13 , për ligjin semilogaritmik.
Karakteristika µ fitohet me aproksimimin e karakteristikës kuazilogaritmike µ me 15

segmenta dhe përdoret te sistemet PCM 24 kanalëshe në SHBA, Japoni etj.
Karakteristika A fitohet duke aproksimuar karakteristikëm A me 13 segmente dhe
përdoret te sistemi PCM 30 + 2 kanalsh në Evropë.
Në esencë ( në aspekt të transmetimit digjital të sinjalit të komprimuar ) të dy këto
karakteristika segmentare i kanë nga 16 segmente , mirëpo te karakteristika A, katër
segmentet rreth origjinës së sistemit koordinativ ( dy për vlerat pozitive dhe dy për vlera
negative të sinjalit ) janë kolinear , pra shtrihen në një segment. Ndërsa te karakteristika
segmentare µ, dy segmente rreth origjinës së sistemit koordinativ (një për vlerat pozitive
dhe një për vlerat negative) janë kolineare.
Në figurën e më poshtme është paraqitur karakteristika e normalizuar A-87.6/13.
Në apscisë janë paraqitur vlerat momontale të normalizuara të sinjalit kontinual në hyrje

x /(U/2), ndërsa në oridinatë janë paraqitur vlerat e normalizuara të mostrave të
komprimuara . Konstanta e normalizimit është A = λ· N ku λ tregon numrin e
segmenteve L në kuadrantin e parë ; N tregon numrin e kuanteve amplitudore uniforme
brenda një segmenti .
Karakteristika kontinuale A përputhet me karakteristikën segmentare në pikat ku
bashkohen segmentet , kjo rezulton që dallimi më i madh në mes të karakteristikës
kontinuale dhe segmentare të jetë në mes të segmenteve, mirëpo këto dallime janë të
vogla .
Fig.11 Segmentet e karakteristikes se komprimimit Tabela 1.
Koordinatat e skajeve të epërme të segmenteve janë:
 x 
 2
L 1
….(1) L  0,1,....., (  1)
 U / 2 
 y 1
   ( L  1)
 A1  A, L 
Marrëdhëniet e kuanteve aplitudore të segmenteve fqinje ( përveç segmentet e skajshme )

është :
x( L  1) 1;....L  0

x( L) 2;....L  [1,2,....  2]
Prej figurës shihet se segmentet L = 0 , L = 1 janë kolinear dhe pjerrtësia e tyre është:
A
tg   16
1  ln A
pra e njëtë me karakteristiken kontinuale .
Ndërkaq çdo segment tjetër e ka pjerrtësinë dy herë më të vogël . Pjerrtësinë më të vogël

e ka segmenti i shtatë, që do të thotë se në këtë interval bëhet komprimimi më i madh i
dinamikës së sinjalit në hyrje .
Sipas rekomandimeve të CCITT për sistemin PCM 30 + 2 kanalësh, çdo segment i
karakteristiks A ndahet në N= 16 kuante të barabarta .
Në bazë të (1) skaji i epërm i segmentit të parë L = 0 e ka vlerën e abshisës :
x / (U/2) = 1 /128 λ = 8
në bazë të kësaj mund ta caktojmë vlerën e kuantit më të vogël amplitudor
(∆x)min të sinjalit në hyrje :
U /2 U
(x) min  
128 16 4096
Nëse i tërë brezi amplitudor U ndahet në q kuante uniforme atëherë fitojmë :
U
q  4096
(x) min
që për dinamikën e sinjalit të të folurit ky numër i niveleve kuantizuese është më i madh

se që kërkohet për transmetim kualitativ ( kuantizimi jo uniform rezulton që
U /2
q  256 ).
8 16
Në tabelën (1) është dhënë vlera e sinjalit (mostrës) së komprimuar në formë binare , e
përbërë prej 8 bitave . Biti i parë tregon parashenjën , tre bitat e tjerë ( 1- 3) tregojnë
segmentin(L), ndërsa katër bitat e fundit tregojnë intervalin e kuantizimit brenda
segmentit .
Analizë të ngjajshme mund të bëjmë edhe me karakteristikën segmentare µ . Koordinatat
e skajeve të epërme të segmenteve janë :
 x  2 L 1  1
    ….(1) L  0,1,....., (  1)
 U / 2   ,L 2 1
y 1
 ( L  1)
A1 
Nga shprehjet e sipërme mund të caktohen koordinatat e segmentit të parë :

L= 0 , (1/255 , 1/8)
Pjerrtësia e segmentit te parë është :
tg α = 32 për µ = 255.
Kjo do të thotë se për sinjale të vogla ligji µ jep marrëdhënien Ps/ PNQ dy herë më të
mirë .
Në përgjithësi mund të themi se dallimet në mes të këtyre dy ligjeve nuk kanë ndonjë
rëndësi të veçantë . Vlenë të theksohet për shembull se procesimi digjital është më i lehtë
për karakteristikën A, ndërsa zhurma e kuantizimit për sinjale shumë të vogla te ligji µ
është për 6 dB më e vogël se te ligji A , por kjo nuk ka ndonjë rëndësi praktike.
Kompandimi digjital
Mënyrë tjetër për realizimin e kuantizimit jo uniform është kompandimi digjital i cili siç
është treguar edhe në fig.12, bazohet në komprimimin digjital në dhënës dhe në
ekspandimin digjital në marrës . Mostrat në dhënës së pari kuantizohen dhe kodohen në
koderin linear (ekziston marëdhënia lineare në mes të vlerës numerike në dalje dhe
amplitudës së mostrës në hyrje të koderit ) e pastaj kalojnë nëpër kompresorin digjital. Në
marrës kryhet procesi i anasjelltë, sinjali digjital sëpari kalon nëpër ekspandorin digjital e
pastaj nëpër dekoderin linear.
Fig.12 Kompandimi digjital
Esenca e komprimimit digjital qëndron në zvogëlimin e numrit të bitave me të cilët

kodohet një mostër e kjo ndikon në zvogëlimin e gjerësisë së brezit transmetues.
Principin e komprimimit do ta shpjegojmë përmes një shembulli :
- Po supozojmë se secila mostër e një sinjali të të folurit kuantizohet me q = 4096

kuante uniforme dhe kodohet në mënyrë lineare. Kjo rezulton që fjala kodike ta ketë
gjatësinë 12 bita. Të supozojmë se në koderin linear është gjeneruar fjala kodike :
Xi = 0 0 0 0 1 1 1 0 1 0 1 0, e cila vendoset në regjistrin dalës të koderit. Numeracioni i
bitave zakonisht bëhet nga e majta në të djathtë :
Pozita e bitave 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Pesha e bitave 210 2 9 2 8 2 7 2 6 2 5 2 4 2 3 2 2 21 20
Përmbajtja e regjistrit 0 0 0 0 1 1 1 0 1 0 1 0
Në pozitën zero vendoset biti i cili tregon parashenjën e mostrës, në pozitën e parë
vendoset biti me peshë 210 , e pastaj ai me peshë 2 9 , etj.
Më tutje do të supozojmë se mostrën e koduar duhet ta komprimojmë sipas ligjit
A-87.6/13, prandaj do ta shfrytëzojmë karakteristikën segmentare të ligjit A (fig.13 ).
Fig.13 Segmentet e karakteristikes se komprimimit
Vlerat në apshisë paraqesin numrin e kuanteve minimale të amplitudës. Duke pasur

parasysh se karakteristika A i ka 16 segmente, vlera e kuantit minimal të amplitudës do të
jetë:
U /2 U
(x) min  
128  6 4096
E shqyrtojmë tani përmbajtjen e regjistrit. Shtatë bitat e parë pas bitit të parashenjës e
përcaktojnë “brezin logaritmik”. Kompresori digjital së pari e cakton këtë brez duke
kërkuar bitin e parë “1” nga e majta në të djathtë. Biti i parë i tillë të cilin e gjen logjika e
kompresorit quhet biti “P”. Në rastin tonë, ky bit ndodhet në pozitën “4” dhe e ka peshën
128. Kjo vlerë e bitit ”P” tregon kufirin e poshtëm të segmentit i cili duhet
të përdoret. Në rastin tonë ky është segmenti i katërt. Në bazë të kësaj, kompresori
digjital pas bitit të parashenjës dërgon në linjën transmetuese tre bita, kombinimi i të
cilëve tregon segmentin e shfrytëzuar. Pastaj transmetohen katër bitat në radhë pas bitit
“P” pa kurrfarë modifikimi. Këta bita tregojnë numrin rendor të kuantit të amplitudës së
përdorur në kuadër të segmentit. Në këtë mënyrë, fjala kodike 12 bitëshe e fituar me
kodim linear, reduktohet në 8 bita. Nëse në brezin logaritmik nuk ka bit “1”, atëherë
kompresori pas bitit të parashenjës i dërgon tri zero e pas tyre 4 bitat më të lehtë, pa
kurrfarë ndërrimi. Kombinimet e mundshme të komprimimit digjital janë dhënë në

tabelën e mëposhtëme :
L Hyrja në kompresor Dalja nga kompresori
7 SPabcd– – – – – – S111abcd
6 S0Pabcd – – – – – S110abcd
5 S00Pabcd– – – – – S101abcd
4 S000Pabcd– – – – S100abcd
3 S0000Pabcd– – – S011abcd
2 S00000Pabcd– – S010abcd
1 S000000Pabcd– S001abcd
0 S0000000abcd S000abcd
Për fjalën kodike Xi = 0 0 0 1 1 1 0 1 0 1 0 = 234(d), në hyrje të kompresorit

në dalje do të fitohet :
Yi = 0 1 0 0 1 1 0 1
Në marrës, në ekspandorin digjital kryhet procesi i kundërt.
Dekodimi kryhet ashtuqë dekodohet segmenti i përdorur (vlera numerike e kufirit të tij)
pastaj 4 bitat tjerë me rradhë nuk ndërrojnë, ndërsa pjesa tjetër e fjalës kodike plotësohet
me zero :
Zi = 0 0 0 0 1 1 1 0 1 0 0 0
Vlera numerike e fjalës kodike :
Xi – Zi
paraqet gabimin e komandimit.
Për vlera të vogla të sinjalit kur të përdoret segmenti L = 0 dhe L = 1, gabimi i

kompandimit është 0. Në bazë të kësaj mund të përfundojmë se me komprimim digjital
arrihet efekti i dëshiruar që për vlera të vogla të cilat paraqiten më shpesh, kuantizimi të
jetë më i mirë.
Në shembullin tonë, pozita e bitit P tregon se për komprimim digjital të informacionit të
dhënë, përdoret segmenti 4 i cili i përfshinë vlerat në intervalin 128 – 256, ky interval 256
– 128 = 128 , ndahet në 16 kuante.
Secili kuant në kuadër të këtij segmenti i përmban 8 kuante minimale të kuantizimit (
128 : 16 = 8 ). Katër bitat e parë (1101 = 13), pas bitit “P” tregojnë se duhet të përdoret
kuanti i 13 –të i segmentit ndërsa tre bitat e fundit (010 = 2) tregojnë se në kuadër të
kuantit 13 përdoret kuanti minimal i dytë. Pra, vlera e mostrës në hyrje është :
128 + 138 + 2 = 234
kurse, në marrës fitohet
Zi = 0 0 0 0 1 1 1 0 1 0 0 0 = 234 (d)
Kodimi
Operacioni i tretë i nevojshëm për fitimin e sinjalit PCM është kodimi. Ta paraqesim
edhe një herë bllok-skemën e thjeshtuar të sistemit për transmetimin e sinjalit analog
përmes kodimit PCM.
Fig.14 Sistemi PCM

Të marrim se pasi që kanë kaluar nëpër kuantizer me 8 nivele, mostrat e një sinjali duken
si në figurën e mëposhtme. Pra, amplituda e secilës mostër ka një vlerë të caktuar, prej
vlerave të mundshme të cilat janë të fundme (në rastin tonë 8).
Fig.15 Kodimi
Këto vlera të mundshme mund të paraqiten me numra (në rastin tonë prej 0 deri në 7),
prandaj në vend se të transmetohen mostrat e kuantizuara, mjafton që të transmetohet një
bashkësi e numrave, e cila si kod i paraqet amplitudat e mostrave. Njësoj mund të
veprohet edhe me ndonjë informacion tjetrë të burimit të njejtë dhe amplitudat e mostrave
të tij do të paraqiten me numra nga bashkësia e njejtë, por me renditje tjetër. Në marrës,
ai që e njeh kodin (dekoderi) e dekodon informacionin. Numri i shifrave në kod ( 2 1 6
7 5 2 …) është i barabartë me numrin e mostrave, kurse numri i mostrave varet nga
kohëzgjatja e sinjalit. Nëse kohëzgjatja e sinjalit është p.sh. Ts, ndërsa frekuenca
maksimale është fm, atëherë për ta paraqitur në mënyrë adekuate sinjalin e tillë, nevoiten
n = 2 fm Ts – mostra.
Numri i informacioneve të një burimi kontinual që mund të paraqiten në këtë mënyrë,

është i barabartë më numrin e variacioneve të mundshme me përseritje të klasës n prej q
elementeve të ndryshme :
  q n  q 2 f mTs
Në praktikë, kodimi i mostrave nuk bëhet në sistemin numerik dekad, sepse ky system
nuk është i përshtatshëm që të paraqitet me ekuivalentë elektrikë, por zakonisht paraqiten
lehtë me dy lloje pulsesh (sinjale elektrike me dy nivele).
Në çfarëdo sistemi numeric me bazë B, një numër N mund të paraqitet :
l
N i   ai B l i
i 1
B – baza e sistemit numerik,

ai – shifrat që e plotësojnë kushtin : 0 ≤ ai ≤ ( B-1 )
Nëse dëshirojmë që amplitudat e mostrave të paraqitura në sistemin dekad t’i paraqesim

në sistemin binary, atëherë duhet të formojmë q variacione të klasës n prej 2 simboleve
të ndryshme.
q  2n p.sh. për q=8 => n=3

Pra, në këtë rast, secili variacion i ka tri simbole binare.
Shifrave decade u pergjigjen fjalët kodike binare të dhëna në tabelën
0 000
1 001
2 010
3 011
4 100
5 101
6 110
7 111
Informacioni binar i fituar mund të paraqitet elektrikisht, me kombinimin e dy llojeve të

pulseve dhe fitohet sinjali PCM binar( sinjali me dy nivele) ose si kombinim i M llojeve
të pulseve dhe fitohet sinjali PCM – mar (sinjali me M nivele).
Transmetimi i informacioneve analoge me sinjale PCM i ka këto përparësi :
1. – Sinjalet gjatë transmetimit munf të regjenerohen sepse informacioni nuk bartet

me ndryshim continual të amplitudës, por vetëm me prezencën apo mungesën e
pulseve (PCM binar), zhurma nuk akumulohet.
2. – Detektimi i sinjalit është i thjeshtë dhe ai reduktohet vetëm në konstatim se a ka
sinjal apo nuk ka sinjal, pra nuk është me rëndësi se a është deformuar sinjali apo
jo, por vetëm niveli i tij.
3. – Mund të përdoren vetëm paisjet digjitale.
4. – Zhurma dhe interference mund të minimizohen duke përdorur kode të
përshtatshme.
5. – Mundësohet krijimi i multipleksit me ndarje kohore.
E metë e sistemeve PCM në krahasim me sistemet analoge, është se brezi frekuencor

është shumë më i gjerë. Mirëpo, duke pasur parasysh zhvillimin e teknologjisë se
mediumeve transmetuese, p.sh. kablloja optike, kjo nuk paraqet ndonjë të metë të madhe,
kështuqë sistemet PCM përdoren gjithnjë e më shumë.
Për të fituar sinjalin i cili paraqet informacion, në marrë, duhet të kryhen procese të
anasjellta.
Koderët
Në të gjitha sistemet PCM të realizuara deri më tani, në hyrje të koderit vijnë mostrat
analoge të cilat në koder njëkohësisht kuantizohen dhe kodohen. Dallojmë tri tipe
themelore të koderëve :
- mostër për mostër
- kuant për kuant
- digjit për digjit
Koderi mostër për mostër
Teknika e kodimit mostër pët mostër është treguar simbolikisht në fig. 1. Koderi përmban
q etalone dhe po aq komparatorë të amplitudes.
Fig.16 Koderi mostër për mostër
Të supozojmë se kuantizimi uniform dhe kodimi binary bëhet ashtuqë ∆a = 1V dhe se në

hyrje është kyqur mostra me amplitudë 13.2 V, ndërsa brezi amplitudor i kuantizerit është
U = 15 V, kështuqë i tërë brezi ampitudor i kuantzerit përmban q = 15 kuante të
amplitudës. Koderi në këtë rast duhet të ketë 15 etalone precize të amplitudës dhe po aq
komparatorë, të cilët njëkohësisht e krahasojnë amplitudën e mostrës në hyrje me
etalonin përkatës. Krahasimi konsiderohet i suksesshëm vetëm në rastet kur amplituda e
mostrës është e barabartë me etalonin me tolerancë ±Δa/2. Varësisht se cili komparator
ka sukses ta bëjë krahasimin, në dalje gjenerohet fjala kodike e cila i përgjigjet vlerës së
etalonit dhe në këtë mënyrë bëhet kuantizimi dhe kodimi. Në rastin e paraqitur, etaloni i
13 voltëve e bën krahasimin e suksesshëm, ndërsa gabimi i kuantizimit do të jetë 0.2 V.
Koderi mostër për mostër praktikisht mund të realizohet me gypa katodik ( tipi më i
hershëm), ose me teknikën gjysmëpërçuese. Bllok skema e modelit të realizuar me
teknikë gjysmëpërçuese duket si në figurën e mëposhtme :
Fig.17 Realizimi i koderit mostër për mostër
Koderi ka q hyrje dhe n dalje. Në pikëprerje të kolonave dhe rreshtave të matricave janë
rë vendosura elementet elektronike, të cilat (sipas ndonjë kodi të caktuar), formojnë
qarkun logjik “ose” në çdo dalje n të matricës. Mostra vepron në hyrje të të gjithë
komparatorëve q-1, amplitudat referente të të cilëve janë ∆a, 2∆a, 3∆a,…. q∆a. Çdo
komparator në dalje gjeneron një impuls, nëse amplituda e mostrës në hyrje e tejkalon
vlerën referente të komparatorit. Meqenëse në këtë mënyrë, mostra do të aktivizonte
njëkohësisht disa komparatorë dhe do të vinte deri te gabimi në kodim, si masë mbrojtëse
përdoret impulsi për lexim.
Po supozojmë se amplituda e mostrës është pak më e madhe se amplituda referente ui e
komparatorit i (fig. 18).
Fig.18 Impulsi i leximit
Për të mos u aktivizuar të gjithë komparatorët uo deri në ui, çdo mostre i superponohet
para komparatorit një impuls më i ngushtë se mostra – “impuls i leximit”, amplituda e të
cilit është sa ndryshimi në mes të dy niveleve fëinjë. Ky impuls me pak vonesë e
aktivizon edhe komparatorin i+1. Në bazë të momentit kohor, koderi vendosë se është
fjala për nivelin ui kur ngacmohet niveli ui+1.
Koderi kuant për kuant
Teknika e kodimit kuant për kuant simbolikisht është treguar në figurën e mëposhtëme :
Fig.19 Koderi kuant për kuant
Koderi kuant për kuant, në mënyrë graduale bën kuantizimin dhe kodimin. Përmban
vetëm një ETALON preciz ∆a = 1 V, një komparator digjital të amplitudës me tension
referent të ndryshueshëm dhe një numërues binar. Krahasohet mostra me tensionin
referent i cili në fillim e ka vlerën zero. Krahasimi konsiderohet i suksesshem, nëse
amplitude e mostrës është më e madhe ose e barabartë me tensionin referent të
komparatorit dhe qdo krahasim i suksesshëm, regjistrohet në numërues. Pas çdo
krahasimi të suksesshëm, rritet tensioni referent. Krahasimi përfundon kur është i
pasuksesshëm. Kur të përfundojë krahasimi, lexohet gjendja e numëruesit e cila paraqet

fjalën kodike.
Bllok skema e koderit kuant për kuant është treguar në figurë :
Fig.20 Realizimi i Koderi kuant për kuant
Kodimi bëhet ashtuqë së pari modulimi PAM shndërrohet në modulim PDM. Në çdo
interval të paraparë për një mostër To/z, shndërruesi PAM / PDM, gjeneron pulse
katërkëndëshe me amplituda të barabarta e gjerësi të ndryshme, që janë proporcionale me
amplitudat e mostrave përkatëse.
Qarku elektronik është i hapur vetëm kur në hyrje të tij vepron impulsi PDM. Në hyrjen
kryesore të qarkut, veprojnë pulset e” kuantizimit”, të cilat i gjeneron oscilatori. Pulset të
cilat kalojnë nëpër qarkun elektronik, e aktivizojnë numëruesin i cili bën regjistrimin e
tyre ne çdo interval To/z.
Modeli matematik i kodimit
Përveç për digjitalizimin e sinjaleve kontinuale, kodimi në rrjetat

telekomunikuese digjitale shfrytëzohet shumë edhe për transformimin e kodeve me
qëllim që sinjalit digjital t’i ndërrohen vetitë statistikore në mënyrë që t’i përshtatet sa më
mirë vetive te mediumit transmetues.
Modelin e përgjithshëm matematik të kodimit, i cili përfshinë të gjitha llojet e
kodeve , mund ta paraqesim si vijon.
Në bazë të ndonjë marrëveshje paraprake të definuar me anë të “tabelës së
kodimit” secilit varg të lejuar të simboleve nga bashkësia {Z} e simboleve në hyrje i
përgjigjet një varg i caktuar i simboleve nga bashkësia {X} e simboleve në dalje.
Zi ; i= 0,1,…….., q-1 Koderi Xi ; i= 0,1,………, q-1

{Z}= z1,z1,……., zk {X}= x1,x1,…….., xm
k<q m<q
Fig. 21 Skema e koderit
Të supozojmë se në hyrje të koderit në fig.21, vjen sinjali digjital i paraqitur

përmes vargut të simboleve të bashksisë {Z}. Këto simbole do t’i shënojmë me z i ndërsa
fjalën kodike (vargun e lejuar) me Zi. Po e marrim se bashkësia {Z} ka “k” simbole të
ndryshme dhe se gjatësia e fjalës kodike është “1” simbole, kështu që numri i fjalëve të
lejuara kodike q do të jetë më i vogël ose i barabartë me numrin e variacioneve me
përsëritje të klasës 1 prej k elementeve të ndryshme.
q  k1
Vlerën numerike të fjalës kodike Zi mund ta shprehim përmes ligjit natyral të kodimit:
l I=0,1,…………..,q-1
Z i   zr k l r
r 1
zr{0,1,……….,(k-1)}
ku numri i simboleve të ndryshme k nga bashkësia {Z} paraqet bazën e sistemit numerik.
Prej figurës së dhënë shihet se koderi bën gjenerimin e një sinjali të ri digjital i cili
paraqitet përmes vargut të simboleve të bashkësis {X}. Të supozojmë se bashkësia e
simboleve në dalje të koderit i ka “m” simbole të ndryshme dhe se fjala kodike e ka
gjatësinë n simbole. Për të pasur kodimi kuptim duhet të ekzistojë korrespodenca 1:1 në
mes të fjalëve kodike në hyrje dhe dalje të koderit:
Z i  X i ; i=0,1,……….,(q-1)
Kjo do të thotë se numri maksimal i fjalëve të mundshme kodike në dalje të

koderit mn duhet të jetë më i madhë ose i barabartë me numrin e fjalve të lejuara kodike:
mn  q
Vlera numerike e fjalës kodike Xi në dalje të koderit do të jetë:
n
X i   x j m n j xj{0,1,……………,(m-1)}
j 1
i = 0,1,……………..,q-1
Variablen e kodimit mund ta paraqesim me shprehjet:
l n
Z i   z r k l r  X i   x j m n j …………………………………(1)
r 1 j 1
Përkatësisht në formë tabelare:
Tabela 1.
K=10 m=2
i
Zi Xi
0 00 0000
1 01 0001
2 02 0010
3 03 0011
4 04 0100
5 05 0101
6 06 0110
7 07 0111
8 08 1000
9 09 1001
10 10 1010
11 11 1011
12 12 1100
13 13 1101
14 14 1110
15 15 1111
Nga shprehja (1) si dhe nga Tabela 1, shohim se koderi bën transformimin e bazës
së sistemit numerik. Për transmetim digjital si dhe për përpunim më të lehtë të sinjalit
transformimi duhet të bëhet ashtu që baza e sistemit numerik të zvogëlohet, sepse në këtë
mënyrë zvogëlohet numri i llojeve të pulseve të nevojshme për paraqitjen e cdo simboli
nga bashkësia {Z}. Për transmetimin e sinjaleve të të folurit, të cilat kanë shpërndarje
simetrike të amplitudave përdoret kodi simetrik binar, i cili fitohet me modifikimi të
thjeshtë të kodit binary natyral. Te kodi simetrik binar shifra e parë e fjalës kodike
tregon parashenjën, ndërsa shifrat tjera e kodojnë madhësinë e mostres së koduar.
Sic shihet nga Tabela 2, biti me peshë më të madhe është i njëjtë për dy kodet,
ndërsa bitat therë janë komplementarë në pjesën e epërme të tabeles koduese (prej i = 0
deri i = 8). Përvec bitit të parë që paraqet parashenjën e sinjalit, te kodi simetrik të gjitha
fjalët kodike mbi dhe nën zeron referente janë simetrike.
Tabela 2. Tabela 3.
i Natyral Simetrik i Natyral Grey-it
0 0000 0111 0 0000 0000
1 0001 0110 1 0001 0001
2 0010 0101 2 0010 0011
3 0011 0100 3 0011 0010
4 0100 0011 4 0100 0110
5 0101 0010 5 0101 0111
6 0110 0001 6 0110 0101
7 0111 0000 7 0111 0100
8 1000 1000 8 1000 1100
9 1001 1001 9 1001 1101
10 1010 1010 10 1010 1111
11 1011 1011 11 1011 1110
12 1100 1100 12 1100 1010
13 1101 1101 13 1101 1011
14 1110 1110 14 1110 1001
15 1111 1111 15 1111 1000
Ekzistojnë edhe teknika tjera të kodimit te të cilat është e dëshirueshme që

kombinimet e afërme të dallohen vetëm në një simbol. Kodet e fituara në këtë mënyrë
quhen kode me distancë të njësishme, shembull i rëndësishëm është kodi binar reflektues
i Grayt (Tabela 3).
Shndërrimi kodit binar në kodin e Gray-it mund të bëhet me
barazitë:
g1  b1 2  k  n , gatësia e fjalës kodike
g k  bk  bk 1   mbledhja binare pa mbetje
ndërkaq , shndërrimi i kodit Gray-it në kodin binar me barazitë
b1  g1
br  br 1  g r 2r n
Në tablën 3 është dhënë lidhja në mes të kodit binar natyral dhe kodit të Gray-it,
ndërsa në figuren e më poshtme është treguar bllok-skema e koderit i cili bën shndërrimin
e kodit të Gray-it në kodin binar natyral.
g1 b1
g2  b2
g3  b3
gn  bn
Fig.22 Përdorimi i qarqeve ose ekskluzive

b1  g1
br  br 1  g r
Për n bita nevoiten n-1 qarqe OSE- EKSKLUZIVE
MODELI I KODERIT PCM

Kur dëshirojmë t’i kodojmë mostrat e sinjalit kontinual të të folurit ose ndonjë
sinjali tjetër (p.sh. videosinjalit) , prej modelit të përgjithshëm të koderit kalojmë në
koderin PCM, të treguar në fig.23 .
Bashkësia e simboleve në hyrje përbëhet prej k simboleve të ndryshme dhe çdo
fjalë kodike në hyrje Zi e ka gjatësinë 1=1 që do të thotë se k=q. Kjo do të thotë se te
koderi PCM për çdo fjalë kodike në hyrje Zi e rezervonë nga një simbol nga bashkësia e
simboleve në hyrje. Për koderin PCM mund të shkruajmë:
i z r  {0,1,..........., (k  1)}
Z i   z r q1r  z r
r 1 r , i  0,1,............., (q  1)
Dalja e koderit PCM është identike me modelin e përgjithshëm me kusht
që: m  k  q . Kjo do të thotë se numri i simboleve të ndryshme prej të cilave
përbëhet bashkësia e simboleve në dalje është shumë më i vogël se numri i simboleve të
bashkësisë së simboleve në hyrje, por në anën tjetër gjatësia e fjalëve kodike në dalje
është shumë më e madhe se 1 (gjatësia e fjalëve kodike në hyrje).
Zi=zi Koderi Xi ; i=0,1,…….., q-1

{Z}=z1,z1,……., zk {X}=x1,x1,………, xm
kq mq
Fig. 23 Koderi PCM
mn  2
TERMINALI PCM
Teknologjia digjitale për transmetimin e sinjaleve të të folurit sëpari është
përdorur në sistemet transmetuese e më vonë edhe në sistemet komuntuese. Si rezulatat i
mos përdorimit të njëkosishëm të teknologjisë digjitale, në transmetim dhe komuntim,
janë paraqitur rrjetat hibride me komuntim analog e transmetim digjital. Një rrjet e tillë
është treguar në fig.24.
AD DA
vvCTA
vvCTA
DA
vvCTA
AD
Fg.24 Rrjeti PCM
Siç shihet nga fig. 24 të dy anët e sistemeve komutese (centraleve telefonike)

ekzistojnë shndërruesit A/D dhe D/A. Në rastin konkret shndërruesit A/D dhe D/A janë
terminale PCM të cilët zakonisht janë të vendosur brenda centralit telefonik por mund të
jenë edhe largë centraleve.Varësisht prej sistemit transmetues PCM ekzistojnë dy lloje të
terminaleve PCM , PCM 24 dhe PCM 30+2. Në figuren e më poshtme (Fig.5) është
paraqitur bllok skema e sistemit PCM 24. Sinjali i të folurit vjen prej parapaguesit dhe
hynë në centralin telefonik ku bëhet komutimi. Sinjali sëpari kalon nëpër transformator
diferencial në të cilin bëhet ndarja e drejtime në shkuarje dhe ardhje. Sinjali pastaj kalon
nëpër filtër të frekuencave të ulëat me frekuencë kufitare 4 Khz në mënyrë që t’i
kufizohet brezi frekuencor. Sinjali, me spektër të kufizuar, pastaj hynë në mostrues.
Varsishtë prej sistemit ekzistojnë nga 30 ose 24 transformator diferencial, filtra, dhe
mostrues. Sinjalet prej kanaleve të ndryshme multipleksohen dhe kalojnë nëpër
kompresor, koder e pastaj në formues të kornizës MX (Multiplexer ose Digital
combiner). Informacionet sinjalizuese prej centralit telefonik shkojnë në dhënës të
sinjalizimit e pastaj mostrohen dhe multipleksohen me informacionet sinjalizuese të
kanaleve tjera. Në formues të kornizës bëhet bashkimi dhe radhitja e bitave të
informacioneve burimore, informacioneve sinjalizuese dhe informacioneve
sinkronizuese. Bashkësia e të gjitha këtyre bitave brenda kohës së mostrimit quhet
kornizë. Informacionet sinkronizuese shërbejnë për ta mbajtur marrësin në koordinim
kohor me dhënësinë. Një prej qarqeve më të r,vleren numerike të fjalës kodike zi për
koderin PCM rëndësishme të terminalit PCM është distributori i taktit, i cili komandon
me mostruesin, koderin, formuesin e kornizës si dhe me qarkun për gjenerimin e bitave të
sinkronizimit. Është me rëndësi të theksohet se distributori i taktit përvç taktit themelor i
gjeneron edhe të gjitha taktet tjera të rendësishme të terminalit PCM është distributori i
taktit i cili komandon me mostruesin, koderin, formuesin e kornizës si dhe me qarkun
për gjenerimin e bitave të sinkronizimit. Është me rëndësi të theksohet se distributori i
taktit përveç taktit themelor gjeneron edhe të gjitha taktet tjera të nevojshme. Distributori
i taktit furnizohet prej oscilatorit i cili duhet ta ketë frekuencën shumë stabile. Prej
formuesit të kornizes sinjali PCM shkon në bllokun në dalje, i cili sinjalin PCM unipolor
e transformon në kode të caktuara ashtu që t’i përshtatet sa ma mirë mediumit
transmetues. Sinjali në dalje të këtij blloku shpeshherë është i koduar sipas kodit AMI, i
cili nuk përmban komponenten njëkahore dhe e ka perioden e përsëritjës dy herë më të
madhe (brezin frekuencor dy herë më të ngushtë) se kodi unipolar. Duke e pasur parasysh
se dobësimi rritet me f ndërsa përgjimi në mesë të çiftoreve të kabllos simetrike është 6
dB/oktavë, kodi AMI ka përparësi të madhe ndaj kodit unipolar. Mirëpo kodi AMI
përmban sekvenca të gjata të bitave 0, që për marrës paraqet vështërsi sa i përket
sinkronizimit. Për këtë arësye shpeshherë në transmetimin digjital përdoret kodi HDB3
(Third_order High Density Bipolar), ky kod kufizon numrin e zerove në tre, gjë që ka
rendësi të madhe për marrësin.
Në marrës (në skajin tjetër të mediumit transmetues) sinjali PCM hynë sëpari në
regjenerator ku bëhet shndërrimi i sinjalit PCM në sinjal unipolar dhe prej tij bëhet
ekstraktimi i taktit themelor. Ekstraktori i taktit themelor (sinkronizimit të bitave) e
nxjerrë informacionin për frekuencën dhe fazën e taktit themelor dhe e furnizon
distributerin e taktit, i cili komandon me ndarësin e kornizës DMX (Demultiplexer ose
digital separator) dekoderin, portat e kanaleve në hyrje etj. Në ndarësin e kornizës
(demultiplexer) bëhet ndarja e biteve të informacioneve burimore, sinjalizuese dhe
sinkronizuese. Ekstraktori i bitave sinkronizues të kornizës e identifikon grupin e bitave
të sinkronizimit, në dy kornizat jo fqinje, dhe e informon distributorin e taktit të kanaleve
(demultiplekserin) se ku fillon korniza. Operacionet e tjera në marrës janë të anasjellta
me operacionet përkatëse në dhënës. Pasi të kaloj nëpër dekoder grupi i caktuar i bitëve
formohet mostra e sinjalit PAM përkatësisht i tërë sinjali PAM. Pastaj pas ekspandorit
prej sinjalit multipleks PAM ndahen mostrat e kanaleve veç e veç, të cilat pastaj kalojnë
nëpër filtra të vaçantë të frekuencave të ulta dhe fitohen sinjalet analoge përkatës. Bitat e
informacionit sinjalizues demultipleksohen drejtpërsëdrejti. Qark tjetër i rendësishëm në
terminalin PCM është edhe qarku për alarmim i cili aktivizohet në rastë se:
a) nuk detektohet takti themelor,
b) humb sinkronizimi i kornizës,
c) ka gabim në koder,
d) ka gabim në paisjet për furnizim me energji,
e) gjasa e gabimit për një bit është > 10-4, etj.
Në këto raste mirëmbajtësi i sitemit e shkyq terminalin nga puna.
Terminali PCM:
PCM (AMI,HDB3)
Të dhënat
Dhënësi
i sinali-
zimit
Blloku
Formuesi i
në
Kornizës
dalje

Kompr-
sori Koderi
Sinkron-
zimi
Distributor i
taktit
Oscilator
Centrali
telefonik
Alarm
Distributor i
taktit ?

Ekspan- ?
dori Dekoderi
Ndarsi i Regjën.
kornuzes në
marrës
Marrësi
i
sinjalit Të dhënat PCM
Fig.25 Terminali PCM
Sistemet PCM
Sistemi PCM 24 kanalsh T-1 (D1)
Sistemi T-1 është sistem i parë PCM i përbërë prej 24 kanaleve telefonike.
Mostrimi bëhet me frekuencën f0 = 8 Kh, që rezulton në intervalin T0 = 125 s në mes të
dy mostrave të njëpasnjëshme të të njëjtit sinjal. Intervali T0 ndahet në 24 intevale tjera
kohore (slots) të cilat i quajmë kanale komunikuese. Çdo kanal i përmanë nga 8 bita, 7
bita përdoren për transmetimin e mostres së koduar, që do të thotë se kuantizimi bëhet me
128 nivele, ndërsa biti i 8 përdoret për sinjalizim të kanalit të cilit i takon. Përveç bitave
të informacionit dhe sinjalizimit përdoret edhe një bit për sinkronizim, kështu që në
kuadër të intervalit T0 ekzistojnë gjithësej 24 x 8 + 1 = 193 bita. Bashkësia e të gjithë
bitave apo intervaleve të njëpasnjishme në kuadër të intervalit T0 quhet KORNIZË
(fig. 26). Kapaciteti i një kanali komunikues është 64 Kb/s (8 bita në çdo 125 s) ndërsa
kapaciteti i sistemit ose shpejtësi e transmetimit është 1.544 Mb/s (193 bita në çdo 125
s). Kapaciteti i informacionit sinjalizues për çdo kanal është 8 kbit/s (1/8 e kapacitetit të
kanalit komunikues), kurse kapaciteti i informacionit sinkronizues për tërë sitemin është
8 Kb/s (1 bit në çdo 125 s).
Sistemi PCM 24 kanalsh T-1 (D2)

Sistemi PCM 24 kanalsh D2 është i organizuar në korniza dhe multikorniza.
Korniza përnban 24 kanale, sikurse te sistemi i parë T-1, ndërsa multikorniza përbëhet
prej 12 kornizave. Një multikornizë zgjatë 12*125 s = 1,5 ms, (fig. 27 ). Në dallim prej
sistemit të parë T-1, te ky sistem të 8 bitat e çdo kanali në të gjitha kornizat në kuadër të
multikornizës, përveç kornizave 6 dhe 12, përdoren për transmetimin e amplitudes së
mostres së koduar. Në këte mënyrë zvogëlohet zhurma e kuantizimit sepse kuantizimi
bëhet me 256 nivele dhe arrihet kualitet më i mirë i transmetimit. Në të gjitha kanalet e
kornizave 6 dhe 12, shtatë bitat e parë përdoren për transmetimin e mostrave ndërsa biti i
tetë (biti me peshë më të vogël), përdoret për sinjalizim. Kapaciteti i informacionit
sinjalizues është 1.3 kb/s (nga dy bita për secilin kanal të informacionit në çdo
multikornizë) ose dy kanale sinjalizuese A dhe B me nga 0.65 kbit/s. Pra shihet se në
vend të informacionit sinjalizues prej 8 Kb/s të sistemit D1, e që është kapacitet shumë i
madh dhe i pa nevojshëm, informacioni sinjalizues te sitemi D2 reduktohet në 1.3 kbit/s
në dobi të kualitetit të transmetimit të mostrave. Biti 193 i kornizës përdoret për
sinkronizim të kornizes dhe multikornizës në mënyrë alternative (Tab.1). Meqenëse një
multikornizë i përmban 12 korniza, ekzistojnë 12 bita për sinkronizim. Biti 193 i
kornizave 1,3,5,……., 11 përdoret për sinkronizim të kornizes ndërsa biti i 193 kornizave
2,4,6,…….., 12 për sinkronizim të multikornizës. Informacioni për sinkronizim të
kornizës është 101010 ndërsa për multikornizë 001110, kështu që biti i 193-të në kuadër
të një multikornize do të jetë: 100011011100. Edhe te ky system kapaciteti i një kanali
është 64 Kb/s ndërsa kapaciteti (shpejtësia e transmetimit) e tërë sistemit është
1.544 Mbit/s.
KORNIZA; 193 bita ; 125 s
KANALI 1 KANALI 24 sinkronizim
7 bita për mostër biti për 0,647 s sinjalizim

1 1 1 sinjali-
zim
0 0 0 0
1 2 3 4 5 6 7 ……
Fig. 26. SISTEMI PCM T1
MULTIKORNIZA
1.5 ms
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
KORNIZAT
125 s
1 2 3 4 ……………………………. 22 23 24
KANALET
Te kornizat
M M M M M M M M 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11
M M M M M M M S 6,12
Fig. 27 SISTEMI PCM 24 (T1-D2)
Sistemi PCM 30 + 2 kanalash

Edhe te sistemi PCM 30 + 2 (fig.28.),mostrimi bëhet me frekuencën f0 = 8 Khz,
që rezulton në intervalin T0 = 125 s në mes të dy mostrave të njëpasnjëshme të njëjtit
sinjal. Intervali T0 ndahet në 32 intervale të barabarta kohore (slots), të cilat paraqesin
kanale komunikuese. Tridhjetë kanale përdoren për transmetimin e informacioneve
burimore (kanale telefonike) ndërsa 2 kanale (kanali 0 dhe kanali 16) për transmetimin e
informacioneve sinjalizuese dhe sinkronizuese. Çdo kanal i përnban nga 8 bita. Edhe ky
sistem sikurse sistemi D2 është i organizuar me korniza dhe multikorniza. Një kornizë i
përnban 32 kanale dhe zgjatë 125 s ndërsa multikorniza formohet prej 16 kornizave dhe
zgjatë 16x125 s = 2 ms. Kanali zero te kornizat çifte (0,2,4,6,8,10,12,14) përdoret për
sinkronizim dhe e ka përmbajtjen 10011011, ndërsa te kornizat teke (1,3,5,7,9,11,13,15)
përdoret për transmetimin e të dhënave. Katër bitat e parë të kanalit të 16 te korniza 0
përdoren për sinkronizim të multikornizës, ndërsa 4 bitat e tjerë janë të lirë dhe mund të
përdoret sipas nevojë, zakonisht për alarmim të humbjes së sikronizimit të multikornizës.
Kanali i 16 te kornizat 1-15 shërben për transmetimin e informacioneve sinjalizuese për
kanalet telefonike. Tetë bitat e kanalit 16 janë të ndarë në dy grupe me nga 4 bita dhe
shërbejnë për sinjalizim të kanaleve të ndryshme telefonike, p.sh. 4 bitat e parë të kanalit
16 te korniza 1 shërbejnë për sinjalizim të kanalit telefonik 1 ndërsa 4 bitat e tjerë për
sinjalizim të kanalit telefonik 1+16=17, 4 bitat e parë të kanalit 16 te korniza 5 shërbejnë
për sinjalizim të kanalit telefonik 5 ndërsa 4 bitat e tjerë për sinjalizim të kanalit telefonik
21, e kështu me rradhë sigurohet sinjalizim për të gjitha kanalet telefonike (fig.28)
Kapaciteti i informacionit sinjalizues është 2 Kbit/s (4 bita për çdo kanalë në kuadër të
një multikornize). Në kanalet tjera telefonike 1-15 dhe 17-31 të 8 bitët përdoren për
kodim të amplitudës së mostres. Kapaciteti i një kanali telefonk është 64 kbit/s, ndërsa
kapaciteti i sitemit është 32x64 Kb/s = 2.048 kbit/s.
2000 s
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
KORNIZAT
KANALET
125 s
0 1 2 15 16 17 30 31
TE KORNIZAT TE KOR.
MOSTRA
1 0 0 1 1 0 1 1 0,2,4,…,14 0 0 0 0 R A R R 0
3,9 s  AMPLITUDA
R 1 A R R R R R 1,3,5,…,15 S S S S S S S S 1,2,3,….,15
1-15 17-31
0.488 s
Fig .28. Sistemi 30+2 kanalsh
Karakteristikat sistemave PCM primare
Karakteristikat e përbashkëta PCM – 30 PCM - 24
a Frekuenca e mostrimit 8 Khz
b Nr. i mostrave për kanal 8 000 mostra / sek
c Perioda e kornizes ( 1 / b ) = 125 s
d Nr. i bitave në fjalen PCM 8
e Kapaciteti i një kanali b * d = 64 Kb/s
Karakteristikat e veçanta PCM – 30 PCM- 24
f Ligji i komprimimit A – 13  - 15
g Numri i kanaleve në kornizë 32 24
h Numri i bitave në kornizë d * g = 256 bita d * g + 1 = 193
i Kohëzgjatja e kanalit ( c /h ) * d = 3,9 s ( c / h ) * d = 5,2 s
j Kohëzgjatja e një biti 0,488 s 0,65 s
k Kapaciteti i sistemit b * h = 2048 Kb / s b * h = 1544 Kb / s
24 ; Td = 0,65 s , Vl = 1 / Td = 1544 Mb/s

30 + 2 ; Td = 0.488 s , Vl = 2048 Mb/s
Sistemet PCM të rendeve të larta

Në bazë të sistemeve primare PCM – 24 dhe PCM – 30 janë formuar sistemet me
kapacitete më të mëdha, në mënyrë të ngjashme sikurse sistemet multiplekse FDM.
Në tabelen e mëposhtme si dhe në figurat e mëposhtme është treguar mënyra e
formimit të sistemeve multiplekse PCM të rendeve të larta.
Tabela 1: Në bazë të sistemit PCM - 30
Numri i kanaleve telefonike Kapaciteti Kb/s Faktori

30 (E 1) 2.048  2 Mb/s
120 (E 2) 8.448 4 8 4x2
480 (E 3) 34.368 4 34 4x8
1.920 (E 4) 139.264 4 140 4x34
7680 (E5) 565.148 4 560 4x140
1
3x34 Mb/s 2 1x140 Mb/s
3
4
1
3x8 Mb/s 2
3 1x34 Mb/s
4
1
2
4x2M b/s 3 1x8 Mb/s
4
1
.
.
30
64 Kb/s
Fig. 29. Hierarkia e sistemeve PCM të CCITT
1
3x45 Mb/s . DS 4 139.264 Mb/s
.
3 (6)
1
7x6 Mb/s .
. DS 3 44.736 Mb/s
7
1
4x1.5 Mb/s 2
3 6 Mb/s
4 DS 2 6.312
1.544 Mb/s
DS 1
24
Fig.30 Hierarkia e sistemeve PCM të AT & T
Modulimi Delta
Teknika PCM është shumë e zbatuar në transmetimin digjital të të folurit si dhe të

sinjaleve telemetrike. Gjithashtu kjo teknikë është përdorur për transmetimin e video
sinjalit, fotografisë së palëvizshme dhe llojeve tjera të sinjaleve analoge (informacioneve)
të shndërruar në digjitale.
Mirëpo, përveq PCM janë propozuar edhe metoda tjera për transmetimin e
informacioneve analoge me anë të sinjaleve digjitale, me qëllim të reduktimit të brezit
frekuencor , përmirësimit të performancave dhe kostos së sistemit.
Njëra prej këtyre metodave është modulimi delta ordinar (MD), i cili është
posaçërisht i përshtatshëm për tranmetimin e llojeve të informacioneve te të cilat ekziston
korelacioni i madh në mes të mostrave, që do të thotë se në bazë të informacionit të
mëparshëm mud të parashikohet informacioni i ardhshëm. Derisa te PCM transmetohet
informacioni për vlerat momentale në momentet e mostrimit te modulimi delta
transmetohet informacioni për parashenjën e diferencës në mes të dy mostrave të
njëpasnjëshme dhe fjala kodike e ka vetëm një bit me të cilin informohet marrësi se a
është diferenca pozitive apo negative. Ideja themelore e modulimit delta qëndron në
zvogëlimin e numrit të bitave me të cilët paraqitet informacioni. Bllok skema e
modulatorit delta është paraqitur në Fig.31. ndërsa principi i modulimit delta në fig.32.
Hyrja s(t) (t ) Td s M (t ) Dalja
KODERI BLLOKU
KA NË DALJE
sa(t)
DEKODERI LOKAL
Fig.1
Fig. 31. Modulimi Delta

Sinjali s(t) me brez frekuencor të kufizuar vepron në njerën hyrje të komparatorit
të amplitudave ndërsa në hyrjen tjetër vepron sinjali referent sm(t), i cili quhet sinjali
aproksimativ. Nëse në fillim të mostrimit për t  t1 vlera e sinjalit s(t) siç është treguar në
fig.32 është më e madhe se vlera fillestare konstante e sinjalit aproksimativ sa(t) = A0,
sinjali i diferences së amplitudave (t )  s(t )  sm (t )  0 në dalje të komperatorit të
amplitudave për t<t1 do të jetë pozitiv. Në momentin t = t1 mbyllet ndërprerësi N dhe
bëhet mostrimi i sinjalit (t ) . Mostra e fituar, e cila në këtë rast e ka vleren pozitive hynë
në koder dhe shndërrohet në një impuls pozitiv të Dirakut me sipërfaqe a . Ky impuls i
cili paraqet fjalën e parë kodike të sinjalit MD vepron edhe në dekoderin lokal, i cili
është një integrator ideal. Në dalje të integratorit fitohet sinjali i Hivisajdit me amplitudë
a. Kështu që në momentin t = t1+0, sinjali aproksimativ e merr vlerën
sm (t )  A0  a për t  t1  0
Në momentin e ardhshëm t = t1 + Td, (Td-intervali i mostrimit) ndërprerësi prapë

mbyllet dhe koderi do të gjenerojë impulsin tjetër pozitiv të Dirakut siç është treguar në
Fig. 2.b. Ky impuls gjithashtu vepron në hyrje të integratorit dhe vlerës së fundit të
sinjalit aproksimativ i shtohet edhe një sinjal i Hevisajdit me amplitudë a .
sm (t  Td )  sm (t1 )  a për t  t 2
Ngjashëm do të ndodhë edhe në momentet e ardhshme deri te momenti t 5

(mostrimi i pestë). Në këte moment diferenca në dalje të komperatorit të amplitudave
është negative, kështu që koderi tani do ta gjeneroj një impuls negativ të Dirakut. Ky
impuls në dalje të integratorit shndërrohet në sinjal negative të Hevisaidit me amplitudë
a dhe i zbritet vlerës së fundit të sinjalit aproksimativ.
s(t) sa(t)
sa(t)
a
s(t)
Td
A0
0 t1 t2 t3 t4 t5 t6 t7 t8 t9 t
Fig.32.a Sinjali i informacionit dhe sinjali aproksimativ i tij
SMD(t)
t5 t7 t8 t9
0 t1 t2 t3 t4 t6 t
Fig.32.b Sinjali me modulim Delta
Në bazë të këtij shqyrtimi shihet se në çfarëdo momenti ti , vlera e tensionit

aproksimativ sm(ti) rritet ose zvogëlohet për vlerën konstante a në krahasim me vlerën
me momentin paraprak ti-1, e që në mënyrë të përgjithshme mund të shkruhet në këtë
formë:
sm (t i  Td )  sm (t i )  a
Parashenja e a ipet përmes funksionit signum të diferencës së amplitudave në

mes të sinjalit s(t) dhe sinjalit aproksimativ sa(t) në momentin e mostrimit:
Sign[(t i )]  Sign[s(t i )  sa (t i )]; t i  t 0  iTd për i = 0,1,2,……
Në shqyrtimet teorike sinjali MD në dalje të koderit mund të paraqitet si varg i

impulseve të Dirakut (me sipërfaqe a e me periodë Td) dhe ipet me shprehjen:

S MD (t )  a  Sign[ s(t i )  s a (t i )] (t  t i ); t i  t 0  iTd për i = 0,1,……
i  
Pra te MD nuk mostrohet sinjali në hyrje s(t) por sinjali i diferencës a . Nëse
krahasohen sinjalet PCM dhe MD për shpejtësi të njëjtë vb = 1/Td, nuk do të ketë
kurrëfarë dallimi në mes të këtyre sinjaleve. Marrësi i sinjalit MD është mjaft i thjeshtë:
hyrja dalja

REGJENERATORI
NË MARRËS DEKODERI
Fig .33. Marrësi i sinaleve me modulim Delta
Te sistemet praktike filtri në marrës njëherit e kryen edhe funksionin e dekoderit

i cili është një integrator, kështu që nuk ka nevojë për integrator fare. Gjithashtu
integratori në dhënës nuk ka nevojë të jetë ideal, mjafton të jetë filter RC dhe kjo e
thjeshton mjaft hardverin.
Modulatori MD mund të realizohet edhe në mënyra tjera p.sh. sinjali i
informacionit s(t) sëpari krahasohet me sinjalin aproksimativ sa(t) dhe diferenca e tyre
(t )  s(t )  sa (t ), kuantizohet në dy nivele  a ,varësisht nga parashenja e diferencës.
Pastaj, sinjali në dalja prej kuantizerit mostrohet dhe fitohet:

S MD (t )  a  Sign[ s(t i )  s a (t i )] (t  t i ); t i  t 0  iTd për i = 0,1,……
i  
Parametrat themelor të modulimit DELTA
Megjithë faktin se modulatori Delta është mjaft i thjeshtë analiza e tij është mjaft
e vështirë për shkak të qarkut të riveprimit. Performancat e modulatorit Delta varen prej
sinjalit në hyrje, shpejtësisë së mostrimit, niveleve të kuantizimit si dhe formes së sinjalit
aproksimativ. Në vazhdim do t’i paraqesim disa karakteristika të përgjithshme të
modulatorit Delta.
Sikurse te modulimi PCM, edhe te modulimi delta paraqitet zhurma si rezultat i
kuantizimit të sinjalit të differences. Kjo zhurmë quhet zhurmë e kuantizimit ose zhurmë
e granulimit. Derisa te modulimi PCM zhurma e kuantizimit mund të zvogëlohet me
rritjen e numrit të niveleve të kuantizimit, te modulimi Delta kjo zhurmë mund të
zvoglohet ose me rritjen e frekuences së mostrimit për vlera shumë më të mëdha se
frekuenca e përcaktuar me teoremen e mostrimit ose me zvogëlimin e hapit të
kuantizimit. Rritja e frekuencës së mostrimit do të rezultojë që shpejtësia e transmetimit
të jetë shumë më e madhe se që mud të pritet kur përdoret kuantizimi me vetëm dy
nivele. Në disa raste shpejtësia e nevojshme për transmetimit është shumë më e madhe se
sa te teknika PCM, dhe kjo paraqet veti negative të modulimit Delta.
Përveq zhurmës së kuantizimit te modulimit Delta paraqitet edhe “zhurma e mbi
ngarkimit” në rastet kur nivelet e kuantizimit  a janë shumë të vogla për të mundur me
i përcjell ndërrimet e shpejta të sinjalit. Nëse rritet vlera a zhurma e mbingarkimit do të
zvoglohet mirëpo do të rritet zhurma e kuantizimit e cila është proporcional me vlerën e
a .
Duke e pasur parasysh ndikimin e hapit të kuantizimit në këto dy lloje të
zhurmave rrjedhë se patjetër do të ekzistojë hapi optimal i kuantizimit a vlera e të cilit
varet prej karakteristikes së sinjalit në hyrje, shpejtësisë së mostrimit si dhe zhurmës së
tolerushme. Zgjedhja e hapit optimal të kuantizimit është paraqitur në fig.34.
PS
PN
Dominon Dominon zhurma

zhurma e e kuantizimit
mbingarkesës
a optimale a
Fig. 34. Zgjedhja e hapit optimal të kuantizimit
Në figurën e mëposhtme është paraqitur zhurma e tejngarkimit dhe zhurma e

kuantizimit kur a është konstant. Në fig.35a, është paraqitur rasti kur sinjali
aproksimativ sa(t) nuk mund të përcjell sinjalin s(t) për shkak se Tda është relativisht e
madhe dhe paraqitet zhurma e tejngarkimit. Në fig.5b, është marrë shpejtësia e mostrimit
dy herë më e madhe Td2 = Td1 / 2 në këtë rast zhurma ndodhet vetëm brenda kufijve
 a dhe konsiderohet se është zhurmë e kuantizimit.
sa(t) sa(t)
s(t)
s(t)
a a
t t
Td
(t ) (t )
a a
a t a t
Fig.35a Zhurma e tejngarkimit Fig.35b Zhurmë e kuantizimit
Në bazë të fig.35 mund të përfundojmë se për aproksimim të mirë kusht i

mjaftueshëm është që pjerrtësia maksimale e sinjalit të informacionit mos ta kaloi
pjertësin e sinjalit aproksimativ e cila përcaktohet me hipotenuzen e trekëndshit të
vizatuar :
d[s(t )] / dt | max  tg  a / Td
Nëse e marrim se sinjali testues është sinusoidal.
s(t )  Am sin wm t
atëherë do të fitojmë:
d[s(t )] / dt | max  2fmAm  a / Td  f d * a
Prandaj për të mos ardhur deri te tejngarkimi, amplituda e sinjalit të informacionit

duhet të jetë:
Am  ( f d / f m )a / 2
Shprehja e fundit tregon se amplituda maksimale e lejuar e sinjalit të

informacionit te modulimi Delta është në përpjestim të zhdrejtë me frekuencën e sinjalit.
Nga kjo mund të konkludohet se modulimi Delta është i përshtatshëm vetëm për ato
sinjale spektri i të cilave bie me rritjen e frekuencës (për sinjalet me spektër jouniform).
Spektër të tillë ka sinjali i të folurit, prandaj shpeshherë thuhet se modulimi Delta është i
“parapaguar” për sinjalin e të folurit.
Eksperimentalisht është vërtetuar se të folurit mund të transmetohet me modulim
Delta pa tejngarkim të pjertësisë nëse plotësohet kushti që për komponenten sinusoidale
fm = 800 Hz, amplitudae e sinjalit të të folurit mos të jetë më e madhe se U m e sinjalit
testues.
Modulimi Delta i adaptuar

Modulimi Delta i adaptuar është rezultat i eleminimit të të metave te modulimit
ordinar Delta. Për shkak se sinjali aproksimativ te modulimi delta për çdo interval Td
rritet ose zvogëlohet për një kuant amplitudor konstant, ai nuk mundet me përcjell
besnikrisht sinjalin në hyrje në rastet kur ndërrimet e vlerave momentale janë të mëdha,
dhe si pasojë e kësaj paraqitet “tejngarkimi i pjertësisë”. Modulimi Delta p.sh.nuk është i
përshtatshëm për video sinjal, te i cili kalimi prej ngjyrave bardhë-zi manifestohet me
ndërrime të mëdha të vlerave momentale. Për tu përdorur modulimi delta edhe për
transmetimin e video sinjaleve, është propozuar një verzion i ri, i cili quhet modulimi
delta adaptive. Ky tip i modulimit delta bazohet në formimin e sinjalit aproksimativ me
teknikë tjetër e cila quhet HIDM (High Information Delta Mod) në bazë të së cilës kur
në hyrje të qarkut për riveprim te modulatori Delta vijnë impulset e diferencës
A(t) = s(t) – sm(t) me polaritet të njëjtë sinjali aproksimativ ndërron sipas ligjit
eksponencial.
Esenca e teknikes HIDM është paraqitur në fig.36. Po supozojmë se sinjali në hyrje e
ka formen e funksionit të Hevisaidit, e cila është tipike për video-sinjale. Po e marrim se
për t < t1 amplituda e sinjalit në hyrje është më e vogël se ½ e njësisë referente, ndërsa në
momentin t = t1 sinjali s(t) e mbërrin vlerën 20*1/2 njësi. Si njësi po e përvehtësojmë
vleren më të vogël të kuantit amplitudor, pra (a) min  1. Derisa sinjali s(t) është i vogël,
sinjali aproksimativ do të oscilojë në mes të vlarave 0 dhe 1. Në momentin t = t1 vjen
deri te rritja e shpejtë e sinjalit në hyrje. Si rezultat i kësaj, koderi do të gjeneroj një seri
të impulsive në mënyrë që sinjali aproksimativ sa(t) ta arrijë vleren e sinjalit në hyrje. Në
qarkun e riveprimit të koderit, qarku HIDM e rritë në mënyrë eksponenciale nivelin e

sinjalit aproksimativ. Në këte mënyrë vlera e sinjalit aproksimativ në momentin t = t1
është 1, në t = t1 + Td është 2, ndërsa në katër momentet e ardhshme të mostrimit sinjali
aproksimativ do t’i marrë këto vlera : 4, 8, 16 dhe 32. Në momentin t = t1 + 5Td sinjali
aproksimativ sa(t) e mbërrin dhe e tejkalon sinjalin s(t) në hyrje. Prej figures shihet se te
Modulimi Delta sinjali aproksimativ do ta mbërrintr këtë vlerë pas 20 intervaleve. Pasi të
tejkalohet vlera e sinjalit s(t) në momentin t = t1 + 6Td koderi e gjeneron një impuls
negativ ndërsa qarku HIDM e zvogëlon sinjalin aproksimativ për 8 njësi. Qarku HIDM
funksionon asisoi që pas ndërrimit të parashenjës së sinjalit të diferences, vleren absolute
të kuantit amplitudor e zvogëlon për dy here në krahasim me vleren e mëparshme.
Rregull tjetër është që vlera absolute e kuantit amplitudor nuk mund të jetë më e madhe
se shuma e vlerave absolute e kuanteve amplitudore të mëparshme të të njëjtit polaritet.
Prandaj në momentin t = t1 + 7Td dekoderi HIDM e zvoglon sinjalin aproksimativ prapë
për 8 njësi. Pasë këtij zvogëlimi sinjali i diferences do të jetë pozitiv, e kështu me radhë
deri në momentin t = t1 + 11Td , kur gabimi zvogëlohet më pak se +1/2.
s(t) sa(t)HIDM
sa(t)HIDM
36 -
32 -
28 -
24 -
20
16 -
12 -
8 -
sa(t)MD
4 -
2 -
t1 t2 t3 t4 t5 t6 t7 t
Td Td Td Td Td
5Td
11Td
Fig . 36 Modulimi Delta adaptiv

Terminali i JAYANTIT
Teknika e përshkruar HIDM ka shërbye si ide e mirë për realizimin e sistemeve të

ndryshme me modulim delta adaptiv. Njëri prej sistemeve të realizuara me këte tip të
modulimit është paraqitur në fig. 37 dhe njihet me emrin terminal i JAYANTIT. Ky
sistem bazohet në përshtatjen e ndërrimit të kuanteve amplitudore vetive statistike të
sinjalit të të folurit si dhe video-sinjalit.
Td KODERI
sMD(t)
s(t) +
HYRJA DALJA
- sa(t)
Db
Bi-1 Bi
NE +P
X
-Q
Da
DEKODERI
Fig. 37 Terminali i Jayantit
Në qarkun e riveprimit ndodhet dekoderi adaptiv, i cili përveç logjikës së

rëndomtë përmban edhe dy qarqe për vonesë. Vonesat e këtyre qarqeve janë të barabarta
me Td . Gjatë punës normale koderi i gjeneron bitat “0” dhe “1” dmth. bitat të cilët
paraqesin sinjalin me modulim delta. Ky sinjal vepron njëkohësisht edhe në dekoder. Po
e marrim p.sh. se në momentin ti = iTd (i = 0, 1, 2, . . .) në dalje të koderit ndodhet biti Bi
ndërsa Td sekonda më parë ka qenë biti Bi-1 . Nëse të dy këta bita, Bi dhe Bi-1 janë “1” ose
të dy janë “0”, kjo do të thotë se sinjali i difernces (t ) nuk e ka ndërruar parashenjen
gjatë dy intervaleve të fundit kohore dhe qarku për adaptim do ta rritë madhësin e kuantit
amplitudor. Ndërsa kur vlerat e bitave Bi dhe Bi-1 janë të ndryshme, sinjali i diferences e
ndërron parashenjen, prandaj edhe qarku për adaptim duhet ta zvogëloi kuantin
amplitudor.
Biti Bi dhe Bi-1 paraqiten njëkohësisht në hyrje të qarkut logjikë “ekskluziv JO-
OSE”. Nëse biti Bi dhe Bi-1 janë me polaritet të njëjtë atëherë në dalje të qarkut logjikë
do të fitohet “1”, e nëse janë me polaritete të ndryshme, atëher gjenerohet “0” . Vlera “1”
e vendos ndërprersin elektronikë në burimin pozitiv dhe në hyrje të shumëzuesit do të
paraqitet impulse i Dirakut Li me peshë P, ndërsa vlera “0” e vendos ndërprersin
elektronik në burimin negativ dhe fitohet impulsi i Dirakut Li me peshë –Q. Vleren e
impulsit të Dirakut analitikisht mund ta paraqesim në këte mënyrë:
P (t – ti) ; Bi = Bi-1

Li =
-Q (t – ti) ; Bi  Bi-1
Impulsi i Dirakut Li pastaj shumëzohet me impulsin e mëparshëm dhe fitohet

impulsi i ri. Ky impuls vepron në integrator dhe fitohet vlera e re e sinjalit aproksimativ e
cila dallohet nga vlera e mëparshme për
(a) i  sa (t i )  sa (t i 1 )  Li (a) i 1
Pra shihet se herësi në mes të dy kuanteve të njëpasnjëshme të amplitudës është

konstant dhe i barabartë me L  ( P;Q) .
Rëndësi të vacantë ka zgjedhja e konstanteve P dhe Q. Që të arrihet efekti i
dëshiruar, të zvoglohet dallimi në mes të s(t) dhe sa(t), duhet që P>1 ndërsa Q<1. Kushti
P>1 do të thotë se dekoderi duhet të gjenerojë kuant amplitudor më të madh kur
parashenja mbetet e njëjtë. Ndërsa kushti Q<1 do të thotë se dekoderi duhet të gjenerojë
kuant amplitudor më të vogël kur ndërrohet parashenja. Vlera më optimale të P dhe Q
janë:
1  Popt  (1 / Qopt )  2
P dhe Q mund të zgjedhen brenda kufijve të caktuar, në varëshmëri prej sinjalit

konkret dhe kushteve të transmetimit. Për sinjalin televiziv vlerat e këtyre konstanteve
janë:
Popt  1.5 ndërsa Qopt  0.66
Marrësi i sinjalit MD përbëhet prej dekoderit dhe filtrit të frekuencave të ulëta.

Dekoderi është i njëjtë sikurse dekoderi lokal.
Modulimi PCM diferencial
Modulimi PCM diferencial është një teknikë tjetër për shndërrimin e sinjaleve
analoge në sinjale digjitale. Te modulimi PCM diferencial kombinohet modulimi Delta
me modulimin PCM. Bllok skemat e modulatorit dhe demodulatorit PCM diferencial janë
treguar në fig. 38
s(t) UPCMD
 PCM
UD(t)
D
sa(t)
UPCMD
D
b) Demodulatori
a) Modulatori
Fig. 38 Modulatori dhe Demodulator i sistemeve me PCM diferencial
Modulimi PCM diferencial, siç shihet edhe në fig.38, e shfrytëzon idenë

themelore të modulimit Delta, që të transmetohet vetëm ndryshimi i amplitudave të
sinjaleve (t )  s(t )  sa (t ). Sinjali diferencial (t ) vepron në hyrje të sistemit PCM, ku
mostrohet, kuantizohet me q nivele dhe çdo mostër e kuantizuar kodoht me n bita. Sinjali
në dalje të sistemit PCM paraqet sinjalin PCM diferencial UPCMD.
Modulatori PCMD e përmban qarkun e riveprimit sikurse modulatori Delta.
Sinjali UPCMD sëpari kalon nëpër dekoder. Në dalje të dekoderit fitohet mostrat me
amplituda të caktuara. Këto mostra veprojnë në hyrje të integratorit dhe si rezultat në
dalje të tij fitohet sinjali aproksimativ sa(t).
Kuanti amplitudor i sinjalit sa(t) është proporcional me madhësinë e mostrave në
hyrje të integratorit. Meqenëse ekzistojnë q = 2m nivele të ndryshme të kuantizimit
atëherë edhe sinjali aproksimativ sa(t) i ka kuantet amplitudore me q vlera të ndryshme.
Nëse me a shënojmë vleren njësi të kuantit amplitudor, atëherë kuantet amplitudore
mund ti kenë këto vlera:
1
A  a,2a,.........., q * a
2
Sinjali aprokimativ sa(t) te modulimi PCMD e përcjell më besnikërisht sinjalin

orgjinal s(t) në krahasim me modulimin Delta, sepse përdoret kuanti amplitudor i
ndryshueshëm. Kjo do të thotë se edhe kualiteti i transmetimit është më i mirë se te
modulimi Delta.
Sistemi për modulimin PCM diferencial për kah ndërlikushmëria i afrohet sistemit
PCM, mirëpo meqenëse te kjo teknikë kodohet sinjali i diferences s(t) – sm(t), është e
qartë se numri i nevojshëm i niveleve kuantizuese q është më i vogël sesa te teknika
PCM, te e cila siç dihet kodohet amplituda momentale e s(t). Kjo rezulton që fjala kodike
të jetë më e shkurtë se te PCM e që do të thotë se sistemi transmetues për transmetimin e
mesazheve me këte teknikë e ka brezin frekuencor më të ngushtë se te PCM-i. Për
shembull transmetimi i të folurit me tekniken PCMD me q = 8 = 23 nivele kuantizuese,
përafërsisht ka të njëjtin kualitet me transmetimin me tekniken PCM me q = 28 nivele.

Në këte mënyrë brezi frekuencor reduktohet për 3/8.
Sistemet praktike PCMD janë shumë më të nderlikuara sesa sistemi i përshkruar.
Te sistemet praktike në qarkun e riveprimit përdoret prediktori (parashikuesi). Ky qark
në bazë të vlerave të mostrave të mëparshme e parashikon vleren e mostres aktuale dhe
pastaj ndryshimi në mesë të vlerës së vërtetë të mostres dhe vlerës së parashikuar të saj
kodohet me sistemin PCM. Logjika e parashikimit programohet paraprakisht.
Krahasimi i teknikave të modulimeve digjitale
Krahasimi i modulimeve PCM, MD, MDA, PCMD është mjaft i ndërlikuar.

Mund të thuhet me siguri se MD është shumë më i thjeshtë se PCM. Nëse kërkohet që
transmetimi i të folurit të bëhet me kualitet të lartë dhe të jetë i njëjtë si për MD ashtu
edhe për PCM, dihet se brezi frekuencor i sistemit duhet të jetë më i gjërë nëse përdoret
MD. Me MD fitohet kualiteti i mire i transmetimit të folurit nëse përdoret frekuenca e
mostrimit f0 = 100 Khz, që i përgjigjet shpejtësia 100 Kb/s. Kualiteti i njëjtë arrihet me
tekniken PCM me 28 nivele. Meqenëse f0 = 2fm = 8 Khz atëherë shpejtësia e
transmetimit do të jetë 64 Kb/s, që do të thotë se brezit frekuencor te MD duhet të jetë
për 1.56 herë më i gjërë se te PCM. Mirëpo mund të arrihet që në llogari të kualitetit të
transmetimit dhe kuptueshmërisë së të folurit sistemi transmetues ta ketë brezin
frekuencor më të ngushtë kur të përdoret MD sesa PCM.
Telekomunikacionet Transmetimi digjital
KA P I T U L L I VII
TRANSMETIMI DIGJITAL
Transmetimi digjital ka të bëjë me transmetimin e informacioneve diskrete, p.sh:

informacioneve të shprehura me kode të ndryshme binare përmes sinjaleve digjtale. Të gjitha
sistemet moderne transmetuese bazohen në transmetimin digjital.
Informacionet diskrete përkatësisht sinjalet digjitale mund të gjenerohen prej ndonjë
paisjeje digjitale p.sh: kompjuteri, printeri, teleprinteri etj, ose fitohen me digjitalizimin e
sinjaleve kontinuale.
Sinjalet digjitale mund të transmetohen në brezin frekuencor themelor me modulimet:
 PAM ( Pulse Amplitude Modulation – Modulimi i amplitudave të pulseve),
 PDM ( Pulse Duration Modulation – Modulimi i kohëzgjatjes së puleve),
 PPM (Pulse Postion Modulation – Modulimi i pozitës së puleve),
 PCM (Pulse Code Modulation – Modulimi i pulseve të koduara),
 ΔM (Delta Modulation – Modulimi delta) etj,
ose në brezin frekuencor të zhvendosur me modulimet:

 ASK (Amplitude Shift Keying – Modulimi digjital i amplitudave ),
 FSK ( Frequency Shift Keying – Modulimi digjital i frekuencës ),
 PSK ( Phase Shift Keying – Modulimi digjital i fazës ) etj,
varësisht prej kanalit transmetues që është në dispozicion dhe zbatimit konkret.

Në këtë kapitull do të bëhet fjalë për transmetimin digjital në brezin themelor,
përkatësisht për modulim PAM.
Te modulim – transmetimi PAM informacioni paraqitet përmes amplitudave të
tensionit njëkahor. Në figurat që vijojnë janë paraqitur disa lloje të sinjaleve digjitale.
Llojet e sinjaleve digjitale:
Informacioni binar
sD(t)
0 1 1 0 1 0 0 1 0 0
A
t
a) Sinjali binar unipolar
sD(t)
0 1 1 0 1 0 0 1 0 0
A
t
-A
b) Sinjali bipolar me këthim në zero
sD(t)
0 1 1 0 1 0 0 1 0 0
t
-A
c) Sinjali bipolar ordinar

sD(t)
A 1 1
1 0 1 0
A/2
-A/2 t
0 1 0 1
-A
0 0
d) Sinjali me katër nivele
Fig. 1 Llojet e sinjaleve digjitale
Sinjali (pulsi) me kohëzgjatje më të shkurtë brenda sinjalit digjital quhet sinjal

elementar. Nga figurat e më poshtme shihet se një sinjal elementar mund të paraqet një bit, dy
bita ose më shumë bita (transmetimi me sinjale digjitale me shumë nivele).
Forma valore e treguar në figurën 1.a) quhet sinjal binar unipolar sepse pulset kanë
vetëm një polaritet. Kjo formë valore përmban komponenten njëkahore andaj transmetimi i
këtyre sinjaleve është i vështirë. Në anën tjetër dihet se komponentja njëkahore nuk përmban
informacion ndërsa për transmetimin e saj harxhohet fuqi.
Sinjali bipolar me këthim në zero (Figura 1.b) i tejkalon të metat e sinjalit unipolar
mirëpo distancat e krijuara janë humbje të kohës për transmetim. Nëse kërkohet që sistemi
transmetues të jetë më efikas atëherë përdoret sinjali bipolar ordinar (Figura 1.c).
Te sinjali kuartar ( sinjali me katër nivele fig. 1.d ) çdo sinjal elementar ose puls
përmban nga dy bita të informacionit. Në përgjithësi te sinjalet me M nivele numri i bitave që
përmban çdo puls caktohet në bazë shprehjes:
nr.bitave = 1d2M, M – numri i niveleve të sinjalit
Sistemi për Transmetim Digjital në Brezin Frekuencor Themelor

Sistemin për transmetim digjital në brezin frekuencor themelor mund të paraqitet me bllok
skemën e treguar në fig.2
P.TAKTIT
Hyrja
GJENERAT
I
HT(f)
{d k } PULSEVE
HC(f)
EKST.
TAKTIT
Dalja VENDOSËSI
u(t)
DHE HR(f) +
{dˆk }
MOSTRUESI
Fig.2 . Bllok skema e sistemit transmetues digjital në brezin themelorë
Në hyrje të sistemit vjen informacioni diskret i cili në rastin e përgjithshëm paraqitet

përmes M simboleve të ndryshme (informacioni binar shprehet vetëm me dy lloje të
simboleve). Këto simbole transmetohen me M sinjale elementare të cilat i gjeneron gjeneratori
i pulseve. Sinjali digjital në dalje të gjeneratorit analitikisht ipet në njëren prej dy formave të
paraqitura më poshtë, nën a) dhe b).
a) s(t )   ak p g (t  kTd )
k
pg(t) – paraqet sinjalin elementar, amplituda ak e të cilit varet prej simbolit në hyrje të k-tit
me rrathë.
Pra në bazë të vargut të simboleve në hyrje:
d(k) = ….dk-1, dk, dk+1, dk+2,….. prej të cilëve formohet informacioni, gjeneratori i
gjeneron pulset me amplituda të caktuara. Për sinjalin binar amplitudat e pulseve do të jenë:
a nëse simboli i k-të është 1 d.m.th dk = 1

ak =
-a nëse dk = 0
Numri i sinjaleve të ndryshme elementare është i barabart me numrin llojeve të

simboleve.
b) s(t )   an g (t  nTd )
n
g(t) – forma valore e pulsit e cila mund të jetë katërkëndsh, kosinus në katror etj.
a(n) = an-1, an, an+1, an+2,… - vargu i simboleve me të cilat paraqitet informacioni, ku secili
simbol mund të marrë cilëndo vlerë nga bashkësia 1= { 11, 12,……..,1m}. Për çdo vlerë nga
bashkësia l, gjeneratori gjeneron nga një puls – sinjal elementar me amplitudë të caktuar. Te
transmetimi binarë shfrytëzohen bashkësit {0,1}, pra an Є {0,1}.
Pulset të cilat formojnë sinjalin digjital PAM (PAM binar) kalojnë pastaj nëpër filtrin
transmetues HT(f), i cili bën modifikimin e formës së tyre, e pastaj nëpër kanalin transmetues
HC(f), i cili përveç se bën modifikimin e formës së pulseve, sinjalit digjital ia superponon edhe
zhurmën. Ma së shpeshti merret se zhurma ka shpërndarjen e vlerave momentale Gaussiane.
Sinjali me zhurmë të superponar kalon pastaj nëpër filtrin në marrës HR(f). Sinjali prej daljes
së filtrit kalon nëpër qarkun për mostrim dhe vendosje. Në këtë qark sinjali mostrohet në
momente të caktuara dhe krahasohet me një apo më shumë (varësisht prej niveleve të sinjalit)
vlera të fiksuara të cilat quhen PRAGJE. Në bazë të krahasimeve vendosësi vendosë se cili
sinjal elementar është dërguar në atë moment dhe bëhet regjenerimi i pulsit gjegjësisht i
simbolit përkatës në dalje.
Sinjali në dalje të filtrit HR(f) analitikisht mund të ipet në formën:
y(t )   Ak pr (t  t v  kTd )  n0 (t ) ,
k
Ak = kcak
kcpr( t - tv ) sinjali në dalje kur në hyrje vepron pg(t).
kc – paraqet përforcimin e sistemit.
Format e sinjaleve në pikat e ndryshme të sistemit transmetues pë rastin e

transmetimit të informacionit binar: 1 0 0 1 1 0, janë treguar në figurën e
mëposhtme.
pg(t) forma e impulsit

1
Td
t
BITAT NË
HURJE
SINJALI NË
1 0 0 1 1 0 DALJE TË
a GJENERATORIT
Td 2 Td 5 Td
t
3 Td 4 Td
-a
SINJALI NË
DALJE TË
FILTRIT HT(f)
SINJALI NË
DALJE TË
FILTRIT HR(f)
t INPULSET E
TAKTIT
Informacioni i
pranuar
1 0 0 0 1 0
Gabimi për
shkak të ISI +
Fig.3 Forma e sinjalit nëpër pozita të ndryshme të sistemit zhurmës
Mostrimi i sinjalit bëhet p.sh në momentet: tm = mTd + tv , biti m në dalje gjenerohet

duke krahasuar vlerat e Y(tm) me pragun e caktuar.
Hyrja në vendosës (shndërrues A/D ) në momentin e mostrimit është:
Y (t m )  Am   Ak pr m  k Td   n0 t m 
k m
Në shprehjen e fundit anëtari i parë paraqet bitin e transmetimit, anëtari i dytë paraqet
ndikimin e bitave tjerë në bitin e transmetuar dhe ky ndikim quhet interferencë e simboleve
(ISI ), ndërsa anëtari i fundit paraqet zhurmën Gaussiane.
Deri te vendosja e gabuar mund të vijë për shkak të inteferenës së simboleve e cila
spjegohet në këtë mënyrë: për shkak të brezave të kufizuar frekuencor të filtrave HT(f), HC(f),
HR(f), impulset zgjërohen dhe vije deri te përputhja e pjesëve të tyre të cilat kur të mblidhen
mund ta tejkalojnë pragun e vendosjes dhe vije deri te gabimi. Inteferenca e simboleve mund
të zvoglohet nëse rritet intervali në mes të impulseve, mirëpo në këtë rast do të zvoglohet
shpejtësia e transmetimit. Duke pasur parasysh se te çdo transmetim synohet që të
shfrytëzohet sa më mirë kapaciteti i kanalit transmetues që shfrytëzohet, pra të bëhet
transmetimi me shpejtësi maksimale për fuqi të caktuar të dhënësit dhe brez frekuencor të
caktuar të kanalit.
Shkaktari i dytë i gabimeve është vlera momentale e zhurmës e cila i superpunohet
sinjalit të dobësimit në momentin e vendosjes.
Zakonisht në praktikë gabimet bëhen nën veprimin e kombinuar të interferencës së
simboleve dhe zhurmës. Mirëpo, nëse interferenca e simboleve është më e vogël, atëherë edhe
ndikimi i zhurmës është më i vogël.
Qëllimi parësorë i projektantëve të sistemeve transmetuese PAM është që të
projektohen filtrat HR(f) dhe HT(f) në mënyrë që të zvoglohet ndikimi i zhurmës dhe të
eliminohet (ose të minimizohet) interferenca e simboleve. Përveç kësaj siç u tha edhe më lartë
për fuqi të caktuar të dhënësit (fuqi të sinjalit në dhënës) kërkohet që shpejtësia të jetë
maksimale për brez frekuencor të caktuar të sistemit ose të zvoglohet brezi frekuencor i
nevojshëm për shpejtësi të dhënë. Projektimi i sistemit PAM është mjaft i komplikuar dhe
zakonisht fillohet prej supozimit se janë të njohura: karakteristikat e kanalit
HC(f),karakteristikat statistike të zhurmës dhe të informacionit në hyrje.
Format valore të pulseve pg(t) dhe pr(t) si dhe funksionet e filtrave HT(f) dhe HR(f)
duhet të zgjidhen ashtu që të optimalizohet performansa e sistemit e cila shprehet përmes

gjasës së gabimeve: Pe  P dˆk  d k 
Problemin e caktimit të formës valore të pulseve në dalje, në mënyrë që të eliminohet
interferenca e simboleve, e ka shqyrtuar NIKVISTI. Një formë valore që rezulton eliminimin
sin x
e plotë të ISI është forma , e cila fitohet në dalje të filtrit ideal të frekuencave të ulëta
x
FU dhe njihet me emrin kriteri i parë i NIKVISTIT. Meqenëse kjo formë valore i ka zerot
periodike, me dërgimin e pulseve tjera në momentet e zerove periodike, nuk do të vijë deri te
interferenca e simboleve. Intervalet në mes të zerove periodike quhen intervalet e
NIKVISTIT. Transmetim i NIKVISTIT paraqet shpejtësinë maksimale të transmetimit pa
interferencë të simboleve e cila nëpër filtrin ideal FU me frekuencë kufitare fC është v = 2fC.
Funksioni transmetues i filtrit ideal FU si dhe forma forma valore e sinjalit në dalje te tij janë
dhënë në figurat e më poshtme.
1 ; f ≤ fC
H(f) =
0 ; f ≥ fC
ose
H(f) = rect(f/2fC)
H(f)
1
-fC fC f
Fig.4 Funksioni transmetues ideal i FFU
Transformimi inverz Furie i funksionit transmetues rect(f/2fC) të filtrit është:
h(t)=sinc(2fct)
zerot e funksionit sinc( 2fCt ) janë: 2πfCt = k π ; k  1,2
1 1 1 1 3 1
 , , , , ......;  Td
fc 2 fC 2 fC fC 2 fC 2 fC
h(t)
-1/fC -1/2fC 1/2fC 1/fC 3/2fC 2/fC
Fig. 5 Transformimi inverz Furie i funksionit transmetues rect(f/2fC) të filtrit
Kjo formë valore fitohet kur në hyrje të filtrit të frekuencave të ulëta FU vepron seria
e pulseve  (t).
Realizimi i kriterit të parë të Nikvistit është i përcjellur me vështirësi praktike sepse:
a) Forma valore sinx/x kërkon që e tërë karakteristika transmetuese prej dhënsit
( mostrusit) deri te marrësi ( vendosësi ) të jetë filtër ideal i frekuencave të ulëta. Filtri i tillë
është i pa realizushëm në praktikë madje është vështirë edhe të aproksimohet.
b) Edhe po të realizohej një formë e tillë valore, ajo është shumë e ndjeshme për
sinkronizim për arsye se shuhet shumë ngadalë.
Për shkak të problemeve të cekura më lartë, janë kërkuar forma tjera valore të cilat e
plotësojnë kriterin e parë të Nikvistit. Parimisht format e tilla valore mund të fitohen me
konvulimin e funksionit transmetues FU ( brezit minimal frekuencor të Nikvistit ) me një
funksion çift në domenin e frekuencës. Në këtë mënyrë fitohen shumë funksione transmetuese
të cilat e plotësojnë kriterin e parë të Nikvistit. Disa prej tyre janë të realizueshme në praktikë
kurse disa janë të parealizueshme. Njëri prej funksioneve të realizueshme e i cili ka zbatim të
madhë në praktikë është funksioni – karakteristika ‘’kosinus në katrorë’’ ( raised cosine ).
Forma analitike dhe paraqitja grafike e këtij funksioni janë.
1/4fC ( 1+cosπf/2fc ) ; f ≤ fC
H(f) =
0 ; f ≥ fC
ose
1 T f 1 f
H( f )  cos 2 d  cos 2
2 fC 2 2 fC 4 fC
H(f)
1/2fC
0 fC 2fC f
Fig.4 Funksioni transmetues real i FFU
Kur në hyrje të filtrit me karakteristikë transmetuese ‘’kosinus në katror’’ vepron

impulsi i Dirakut, në dalje të tij do të fitohet h(t), forma analitike dhe grafike e të cilit janë:
h(t)
sin c(4 f C t )
h(t ) 
1  (4 f C ) 2
TN/2 TN 2TN 3TN t
Funksioni ‘’kosinus në katror’’ e plotëson kriterin e parë të Nikvistit dhe në momentet

 TN/2 vlerën e amplitudes e ka sa gjysma e amplitudes për t = 0, ndërsa në momentet
 2k  1 
 TN , k =  1,2 ka edhe zero tjera., dhe paraqet kriterin e dytë të Nikvisitit.
 2 
Përveç karakteristikes ‘’kosinus në katror’’ në praktikë përdoren edhe karakteristika tjera
të ngjajshme të cilat analitikisht mund të shprehen në formë të përgjithshme si:
1
; f  f C  f1
2 fC

H(f) =
1
cos 2  f  f C  f1 ; f C  f1  f  f C  f1
2 fC 4 f1
0; f  f C  f1
B = fC + f1 brezi frekuencor, ndërsa f1 ≤ fC

Me transformim inverz Furie fitohet:
cos(2 f1t ) 2
h(t )  sin c(2 f C t )
1  (4 f1t )
Në figurat e mëposhtme janë paraqitur karakteristikat e funksioneve të transmetimit
dhe format valore të sinjaleve në dalje të tyre kur në hyrje vepron impulsi i Dirakut.
H(f)
f1 = 0
1/2fC
f1 = fC/2
f1 = fC
fC/2 fC 2fC f
Fig.6 Funksioni transmetues për vlera të ndryshme të f1
h(t)
1
f1 = 0
f1 = fC
f1 = fC/2
t
TN 2TN 3TN
Fig.7 Përgjegjja e sistemit për vlera të ndryshme të f1
Gjasa e gabimit te Transmetimi i Sinjaleve Digjitale në Prani të Zhurmës

së Gausit
Për ta shqyrtuar vetëm ndikimin e zhurmës së Gausit në saktësinë e transmetimit të sinjaleve
digjitale, interferencen e simboleve nuk do të marrim parasysh. Pra, do të supozohet se
funksioni transmetues i sistemit: H(f) = H(f)T H(f)C H(f)R , e plotëson kriterin e parë të
Nikvistit ose kriterin praktik për ‘’deformime të vogla’’. Kriteri i fundit formulohet në këtë
mënyrë:
Funksioni transmetues H(f) e plotëson kriterin e ‘’deformimeve të vogla’’ nëse
kohëzgjatja T e impulsit pas kalimit nëpër sistem do të jetë më e vogël se 2T. Në bazë të
kësaj mund të shkruhet se impulsi i pranuar do të jetë:
g(t) , për t0-T < t < t0 + T

v(t) =
0 , për intervale tjera
T – intervali i kohes për transmetimin e një simboli ( int.sinjalizimit )

t0 – mesi i intervalit të shqyrtuar T
Nëse sinjali në marrës v(t) mostrohet mu në mes të intervalit të sinjalizimit atëherë
interferenca e simboleve do të eliminohet. Në vazhdim do të analizohet transmetimi i sinjalit
UNIPOLAR, BIPOLAR dhe TERNAR, dhe do të caktohet gjasa e gabimit gjate transmetimit
të këtyre sinjaleve, përktatësisht..
Transmetimi i sinjalit binar unipolar

Le të jetë sinjali në dhënës:
sdh (t )   an g dh (t  nTd ) ; an  0,1
Pulsi elementar gdh (t) le ta ketë formën e katërkëndshit me amplitudë Adh dhe
kohëzgjatjen T = Td.
Adh ; 0 < t < Td
gdh =
0 ; intervale tjera
sdh(t) SINJALI
NË
DHËNËS
Adh
Td Td Td Td Td Td t
SINJALI I
s(t) PRANUAR PA
ZHURMË
s(t)+n(t) SINJALI I
PRANUAR ME
ZHURMË
Fig.8 Transmetimi i sinjalit binar unipolar
Pulsi g(t) pas filtrimit në marrës le ta mbërrij vlerën maksimale A mu në mes të

intervalit Td ( të plotësohet ‘’kriteriumi i deformimeve të vogla’’), pra:
1
g (t 0 )  A, t 0  Td
2
Në bazë të këtij supozimi janë paraqitur format valore në Figuren .8. Kur të dërgohet
‘’1’’ mostra e sinjalit pas filtrit do të jetë:
vA = A+n(t0)
për ‘’0’’ :
v0 = n(t0)
Meqenëse zhurma Gaussiane e ka vlerën mesatare zero (sepse i takon ansamblit të
proceseve ergodike me vlerë mesatare zero),atëherë edhe vlerat n(t0) paraqesin procese
normale me vlerë mesatare zero.Në bazë të kësaj përfundojmë se v1(t0) është proces normal
me vlera mesatare v1(t0) = A dhe v2(t0) është proces me vlerë mesatare v2(t0) = 0
Funksionet dendësisë së gjasës kur të transmetohet ‘’1’’ përkatësisht ‘’0’’ janë:
( v  A) 2 v2
1  1 
p1 (v)  e 2 2
; p0 (v )  e 2 2
 2  2
 2 - fuqia e zhurmës pas filtrit në momentin e mostrimit.
p(v)
p0(v) p1(v)
P(0/1) P(1/0)
0 b bopt A v
Fig.9 Përcaktimi i pragut optimal
Gjasa e gabimit për një bit, te transmetimi binar d.m.th. gjasa që në vend të bitit 1
pranohet biti 0, caktohet me shprehjen:
P , 2  P(0) P(1/ 0)  P(1) P(0 /1) (1)
P(0) – paraqet gjasën që dhënësi ta dërgoi bitin 0.
P(1) – paraqet gjasën që dhënësi ta dërgoi bitin 1.
P(0/1) – paraqet gjasën që dhënësi ta pranoi bitin 0 kur është dërguar biti 1.
P(1/0) – paraqet gjasën që dhënësi ta pranoi bitin 1 kur është dërguar biti 0.
Në shumë raste në praktikë merret që P(0) = P(1) = ½, andaj shprehja për gjasën e
gabimit shkruhet edhe në formën:
P , 2 
1
P(1/ 0)  P(0 /1) (1)
2
Gjasat e kushtëzuara P(1/0) dhe P(0/1) janë paraqitur me sipërfaqe të vizatuara në
fig.10, ndërsa analitikisht caktohen si vijon:
  v2
1   v  1  b 
P(1 / 0)   p0 (v)dv  e 2 2
d   1   
b  b / 2  2  2   2 
b A
2 ( v  A) 2
 v  A 1   b  A 
b
1 
P(0 / 1)   p (v)dv 

1
 

e 2 2
d   1  
 2  2   2 

x
2
 e dt
t
ku: ( x) 
2
 0
Duke zëvendësuar shprehjet e fituara për gjasat e kushtëzuara në shrehjen (1) fitohet:
1  1  A  b  1  b 
P , 2  1      
2  2  2  2  2 
b – paraqet pragun e vendosjes.
Pragu optimal i vendosjes ( për gabim minimal ) është bopt = A/2, kjo shihet nga fig.9,
sepse për P(0) = P(1) edhe P(1/0) = P(0/1)
Për b = A/2, gjasa e gabimit do të jetë:
1  A 
P , 2  1   
2  2 2 
Transmetimi i sinjalit binar bipolar

Sinjali bipolar analitikisht mund të shprehet në formën:
sdh   an g dh t  nTd  , an   1,1

n
ndërsa format e tij valore në pika të ndryshme të sistemit transmetues janë paraqitur në figurat
e mëposhtme.
SINJALI
sdh(t) NË
DHËNËS
1/2AΔu
t
-1/2AΔu
Td Td Td Td
s(t) SINJALI I
PRANUAR PA
ZHURMË
1/2A
t
-1/2A
s(t)+n(t) SINJALI I
PRANUAR ME
ZHURMË
1/2A
t
-1/2A
Fig. 10 Transmetimi i sinjalit binar bipolar
Ngjajshëm sikurse te sinjali unipolar sypozojmë se g t0   A / 2 në momentin t0  Td

1
2
dhe se sinjali v(t) = s(t) + n(t) mostrohet në mes të intervalit Td. Në vendosës vie mostra:
v1(t0) = A/2 + n(t0), për ‘’1’’ ; v1(t0) = A/2
v0(t0) = -A/2 + n(t0), për ‘’0’’ ; v0(t0) = -A/2
v1(t0) dhe v0(t0) janë variabla të rastit me shpërndarje normale.
p(v)
p0(v) p1(v)
p(0/1) p(1/0)
v=0 v
v =-A/2 b=0 v = A/2
Fig.10 Përcaktimi i pragut optimal
Meqenëse p0(v) dhe p1(v) janë simetrike ndaj origjinës së sistemit koordinativ dhe
P(0) = P(1), pragu optimal i vendosjes do të jetë bopt = 0.
Për këtë vlerë të pragut gjasat e kushtëzuara janë të barabarta P(0/1) = P(1/0), kështu
që gjasa e gabimit do të jetë:
P , 2 
1
P(1/ 0)  P(0 /1)  P(1/ 0)  P(0 / 1)
2
  v  A / 2 2
1   v  A/ 2  1   A 
P , 2   p0 (v)dv  e 2 2
d   1   
0  A  2  2   2 2 
2 2
Nëse e krahasojmë shprehjen e fundit me shprehjen për gjasën e gabimit te transmetimi
i sinjalit unipolar shihet se ato janë të barabarta për arsye se distanca në mes të nivelit pozitiv
dhe negativ është e barabartë.
Te unipolari është (0,A) te bipolari (-A/2, A/2). Mirëpo për gjasë të njëjtë të gabimit
në marrës fuqia e sinjaleve në dhënës është e ndryshme.
1 2
Psu = P(‘’ 1 ‘’) Adh
2
 Adh
2
A2 A2
Psp  P(0)  P(1) dh  dh
4 4
Pra për gabim të njëjtë, fuqia e sinjalit unipolar duhet të jetë dy herë më e madhe.
Transmetimi i sinjalit binar ternar

Në praktikë është me rëndësi edhe transmetimi i sinjalit polar ternar te i cili informacioni
përbëhet prej bashkësisë: an{ -1, 0, 1 } ose { 0, 1, 2 } –
sdh(t)
1/2Adh
t
-1/2Adh
v(t) = s(t) + n(t)
1/2A
t
-1/2A Td Td Td Td
Fig.11. Transmetimi i sinjalit binar ternar
Në vendosës mostrat mund ti kenë këto vlera:

v1(t0) = A/2 + n(t0), për 1 ; v1(t0) = A/2 + n(t0)
v0(t0) = n(t0), për 0 ; v0(t0) = 0
v-1(t0) = -A/2 + n(t0), për -1 ; v-1(t0) = -A/2

Në vendosës janë të nevojshëme dy pragje b dhe b_. Nëse P(0) = P(1) = 1/3 vlerat e
tyre optimale janë: b_ = -A/4 dhe b = A/4, nërsa gjasa e gabimit do të jetë:
1
P , 2  [ P(0/-1) + P(-1/0) + P(0/1) ]
2
p(v)
p-1(v) p0(v) p1(v)
-A/2 b_=-A/2 0 b=A/2 A/2

Fig.12 Përcaktimi i pragjeve optimale
Prej figurës shihet se edhe:

P(0/-1) = P(-1/0) = P(1/0) = P(0/1)
kështu që gjasa e gabimit do të jetë:
  v2
4 4 1 
 v  4  1 1  A 
P , 2   p0 dv   e 2 2
d      
3 A/ 4 3  A  2  3  2 2  4 2 
4 2
Nëse shprehja e fundit krahasohet me shprehjen e gjasës së gabimit te sinjali bipolar,

shihet se për raport të njëjtë A /  , gabimi te transmetimi i sinjalit ternar është më i madh. Për
krahasim objektiv duhet të kihet parasysh edhe fakti se te transmetimi binar gabimi ka të bëjë
me një bit të informacionit ndërsa te transmetimi ternar gabimi është për simbol. Në anën
tjetër sinjali ternar është më i ndjeshëm në zhurmë për arsye se zhurma mund t’i tejkaloi të dy
pragjet e vendosjes. Pastaj faktor me rëndësi për krahasim është edhe fuqia e sinjalit e cila te
sinjali ternar është:
A2 A2
Ps ( p 3)  P(1)  P(1) dh  dh
4 6
Prej shprehjes së fundit shihet se nëse rritet amplituda për 1.5 herë, fuqitë do të
barazohen mirëpo gabimi për simbol te transmetimi i sinjalit ternar ngel më i madh se sa te
sinjali bipolar.
Për sinjalin me M nivele dhe me distancë A/(m-1), në mes të niveleve, gjasa e gabimit
do të jetë:
2(m  1)  1 1  A 
P ,m     
m  2 2  2(m  1) 2 
Fuqia e sinjalit me M nivele është:
m 1
Ps , m  2
Adh ( polar me M nivele)
12(m  1)
2m  1 2
Ps , m  Adh ( unipolar me M nivele)
6(m  1)
Telekomunikacionet Transmetimi digjital ne brezin frekuencor te zhvendosur
VIII TRANSMETIMI DIGJITAL NE BREZIN FREKUENCOR TE

ZHVENDOSUR
Informacionet diskrete, përveç transmetimit me sinjale digjitale në brezin frekuencor

themelor, mund të transmetohet edhe në brezin frekuencor të zhvendosur ngjajshëm
sikurse informacionet analoge. Si bartës përdoret sinjali sinusoidal i cili siç dihet është i
përcaktuar me tre parametra: amplitude, frekuencë dhe faze. Duke ndërruar njërin prej
këtyre parametrave, sipas sinjalit digjital që përmban informacionin, e duke i mbajtur dy
parametrat tjerë konstant fitohen tri lloje themelore të modulimeve digjitale, të paraqitura
grafikisht në figurat e më poshtme:
 Modulimi digjital i amplitudes

 Modulimi digjital i frekuencës
 Modulimi digjital i fazes
Modulimi digjital i amplituses njihet ne literature me shkurtesen angleze ASK

(Amplitude Shift Keying). Modulimi digjital i frekuences me shkurtesen FSK (Frequency
Shift Keying), nderkaq modulimi digjital I fatzes me shkurtesen PSK (Phase Shift Keying).
FSK
1 0 1 1 0 1
ASK PSK
Fig.1. Modulimet Dgjitale
Modulimet digjital, përkatësisht transmetimi digjital në brezin e zhvendosur ka zbatim

të madh në praktikë për arsye se numri më i madh i mediumeve transmetuese paraqesin kanale
transmetuese në brezin e zhvendosur frekuencor.
Modulimi Digjital i Amplitudës – ASK
Tek modulimit digjital i amplitudes, amplituda e bartësit ndryshon linearisht në varshmëri

prej informacionit diskret përkatësisht sinjalit modulues digjital.
Bllok skema e thjeshtësuar e sistemit telekomunikues për transmetimin e sinjaleve
ASK është paraqitur në figurën e mëposhtme:
Dhënësi Transmetuesi Marrësi
HT (f) HC (f) HR (f)

fk(t) f(t)
n(t)
DEMODULAT.
MODULA. U0cos  0 t Dhe
VENDOSESI
cos  0 t
s(t) dalja
Hyrja
Fig. 2. Sistemi Transmetues i Sinjalit ASK
Sinjali ASK fitohet duke shumëzuaar bartësin sinusoidal:
s0 t   U 0 cos  0 t   0  ; U0=1
me sinjalin digjital, i cili mund të ketë dy ose më shumë nivele.

Në vazhdim do të shqyrtohet rasti kur sinjali digjital është sinjal binar
unipolar, të cilin matematikisht e shprehim në këtë formë:

st   a n g dh t  nTd  ; an  0,1
n  
Adh ; 0<t<Td
gdh =
0 ; Tjera int.
Sinjali elementar ASK, kur të dërgohet ‘’1’’ (për Td =T), ipet me shprehjen:
gdh(t)cos(  0 t   90 ) ; 0  t  T
s ASK (t ) 
0 për intervale tjera
Kur të dërgohet ‘’0’’ në intervalin gjegjës (0-T, të dedikuar për një bit) nuk
dërgohet fare sinjali sinusoidal elementar, ose dërgohet por me një vlerë tjetër të
amplitudes prej rastit kur dërgohet ‘’1’’.
Filtri brez lëshues (BL) HT(f) bënë modifikimin e spektrit të sinjalit ASK. Sinjali
pastaj kalon nëpër kanalin transmetues HC(f). Në dalje të kanalit, gjegjësisht në hyrje
të marrësit sinjalit i superpunohet zhurma Gaussiane. Andaj në hyrje të marrësit
vepron procesi i rastit:
gk(t)cos(  0 t   h )  nk (t ) ; a n  1
f k (t ) 
nk(t) a n =0
Filtri në marrës HR(F), i cili gjithashtu është brez lëshues, e pastron
sinjalin prej zhurmës dhe në dalje të tij fitohet:
g(t) cos(  0 t   )  n(t ) , ‘’1’’
f (t )  (1)
n(t) ‘’0’’
Në figurat e mëposhtme janë paraqitur format valore të sinjalit në dhënës dhe

sinjalit të filtruar duke supozuar se anvelopa e plotëson kushtin për transmetim pa
interference të simboleve.
SASK(t)
Adh në dhënës
S(t)
A
në marrës
-A
Fig. 3 Format valore të sinjalit në dhënës dhe në marrës
Frekuenca e sinjalit bartës duhet të jetë shumë më e madhe se frekuenca e sinjalit

1
digjital: f0>>fd=
Td
Ky kusht do të supozohet vazhdimisht dhe sinjali gdh(t) do të plotësohet mire me
çka mundësohet modulimi dhe demodulimi ideal. Sinjali (1) pastaj vepron në
demodulator (detector) dhe sinjali i detektuar mostrohet në mes të intervalit Td. Në bazë
të vlerës së mostrës vendosësi vendos se a është dërguar ‘’1’’ apo ‘’0’’.
Detektimi mund të bëhet në mënyrë koherente ose jokoherente.
Detektimi jo koherent
Mënyra më e thjeshtë e demodulimit të sinjalit ASK është detektimi jo koherent. Bllok

skema e marrësit me këtë teknikë të detektimit të sinjalit ASK binar është treguar në
figureën e mëposhtme.
Hr(f)
fk(t) f(t) DETEKT r(t) VENDOS

ANVEL
fc b
Fig. 4 Detektimi jo koherent
Në hyrje të marrësit vjen sinjali ASK së bashku me zhurmën fh(t). Meqenëse

sinjali i moduluar ASK përmbanë dy breza frekuencor, filtri HR(f) në marrës duhet të
jetë brez lëshues dhe ta ketë brezin frekuencor dy here më të gjërë se sa filtri përkatës te
transmetimi në brezin themelor. Në detektor bëhet detektimi i anvelopës së sinjalit f(t)
në dalje të filtrit. Pastaj, anvelopa e detektuar mostrohet në mesin e intervalit të paraparë
për një bit Td. Në vendosës bëhet krahasimi i vlerës së anvelopës me vlerën e
përvehtësuar për prag dhe vendoset se a është dërguar ‘’1’’ apo ‘’0’’.
Kur dhënësi e dërgon ‘’1’’ sinjali elementar në dalje të filtrit HR(f), në bazë të
shprehjes (1) , do ta ketë formën:
T 3
g(t)cos  0 t ,   t  T ; 0  0
2 2
s(t)=
Nëse supozojmë se frekuenca qendrore e filtrit HR(f), fc është e barabartë me f0

dhe se në dalje ekzistojnë sinjali s(t) dhe zhurma NB (zhurma e brezit të ngushtë) n(t) me
vlerë mesatare zero, sinjali f(t) mund të shkruhet në formën:
f (t )  s(t )  n(t )  g (t )  x(t )cos  c t  y(t ) sin  c t (2)

Në këtë shprehje zhurma n(t) është paraqitur sipas modelit të Riceut.
n(t )  x(t ) cos  c t  y (t ) sin  c t
Anvelopa e sinjalit f(t) është:

r (t )  [ g (t )  x(t )]2  y 2 (t )
Shpërndarja e vlerave momentale të anvelopës (për t=t0) bëhet sipas shpërndarjes

së Riceut, funksioni i dendësisë së gjases i së cilës është:
r 2  A2
r  rA
p(r )  e 2 2
I0 ( ) ; r0
 2
2
 2  fuqia e zhurmës së filtruar në momentin e mostrimit
I0  funksioni i Besselit i llojit të pare rendit zero.
Kur dhënësi e dërgon ‘’0’’ atëherë në dalje të filtrit paraqitet vetëm zhurma, e cila
vlerat momentale të anvelopës të së ciles kanë shpërndarjen e Rajleit (Rayleigh).
r2
r 
p0 (r )  e 2 2
, r0
2
Vlerat momentale të mostruara të anvelopës krahasohen me pragun referent b.
Nëse r(t0)>b vendosësi vendos se është dërguar ‘’1’’, nëse r(t0)<b vendoset për ‘’0’’.
Funksionet e dendësisë së gjasës për shpërndarjet e përmendura janë paraqitur në
figurën e mëposhtme:
P(r)
0, 6 RAYLEIGH
RICEUT
p(0/1)
0  b b0pt A r
Fig. 5 Shpërndarja e RAYLEIGH dhe e RICEUT
Meqenëse zgjedhja e pragut vendosës është me rëndësi parësore për transmetim të saktë,
në vazhdim do të caktohet lidhja në mes të gjasës së gabimit për një sinjal elementar, që
paraqet një bit, dhe pragut të vendosjes.
Gjasa e gabimit te transmetimi binar për P(0)=P(1) është:
P 
1
P(0 / 1)  P(1 / 0) (3)
2
Gjasat e kushtëzuara janë:

 b b r2 b02
r  
P(1 / 0)  P(r  b)   p0 (r )dr  1   p0 (r )dr  1   e 2 2
dr  e 2
;
b 0 0 2
b
b0  -pragu i normalizuar

Në mënyrë të ngjajshme për P(0/1) fitohet:
b b r 2  A2
r  rA
P(0 / 1)  P(r  b)   p1 (r )dr   )dr e 2 2
I0 (
0 0 2  2 2
Duke i zëvendësuar gjasat e kushtëzuara në (3) fitohet shprehja e përgjithshme për

gjasën e gabimit. Nëse pragu i vendosjes zgjedhet ashtu që P(0/1)=P(1/0) atëherë
fitohet:
b02

P  e 2
S
Kjo shprehje jep gjasën minimale të gabimit kur:  1 
N
Analizat e hollësishme tregojnë se në rastin më të përgjithshëm për çfarëdo
marrëdhënie  pragu optimal është në pikëprerje të dy shpërndarjeve të përmendura.
Detektimi Koherent
Mënyrë tjetër e demodulimit të sinjalit ASK është detektimi koherent. Ngjajshëm
sikurse te modulimet analoge detektimin e quajmë kohorent kur në marrës gjenerohet
sinjali, i cili është në fazë dhe ka të njëjtën frekuencë sikurse bartësi i cili modulohet.
Duke pasur parasysh se zhurma e filtruar përbëhet prej dy komponenteve ortogonale me
fuqi mesatare të barabarta, me detektim koherent prej sinjalit të perbërë nxjerret sinjali i
dobishëm dhe komponentja e zhurmës e cila është në faze me sinjalin (komponenta tjetër
e zhurmës eliminohet).
Bllok skema e marrësit me detektim koherent të sinjalit ASK binar është treguar
në figurën e mëposhtme.
HR(t)
fh(t) f(t) v(t)
VENDOS
fc
cos  0 t f  b
2
Fig. 6 Detektimi Koherent
Në hyrje vjen sinjali së bashku me zhurmën Gaussiane. Në dalje të filtrit fitohet

sinjali ASK dhe zhurma e cila e ka fuqinë mesatare dy here më të madhe se te
transmetimi në brezin themelor (për shkak se HR(f) e ka gjerësinë dy herë më të madhe).
Kur dhënësi e dërgon ‘’1’’ logjikë atëherë në bazë të shprehjes (2) në dalje të
modulatorit të produktit fitohet:
v(t )  f (t ) cos  c t  g (t )  x(t )cos 2  c t  y(t ) sin  c t cos  c t

Me filter ideal FU eliminohen të gjitha komponentet spektrale p. sh. mbi f0/2. Në
mostrues vjen vetëm sinjali:
v1 (t )  K D g (t )  x(t ) , për ‘’1’’ (an=1)
KD-është konstanta e detektorit e cila në rastin ideal merret KD=1/2.
Meqenëse x(t) është process normal i rastit me vlerë mesatare zero, atëherë edhe
v(t) do të jetë process i rastit me vlerë mesatare v1(t) = KD g(t)
Kur dhënësi e dërgon ‘’0’’ në dalje të filtrit fitojmë:

v0(t)=KD x(t) , sepse për ‘’ v0(t)=0
Procesi v(t) përkatësisht v1(t) ose v0(t) mostrohen në mesin e intervalit Td dhe
supozohet se në momentin e mostrimit t=t0, interferenca e simboleve është e vogël
ndërsa amplituda e g(t0) është A. g (t 0 )  A .
Vlerat e mostruara krahasohen me pragun e vendosjes b dhe nëse v(t0)<b vendoset
për ‘’0’’.
Funksionet e dendësisë së gjasës për ‘’1’’ dhe ‘’0’’ janë paraqitur në figurën e
mëposhtme.
p(v)
p0(v) p1(v)
p(0/1) p(1/0)
v=0 b b0pt v=KDA
Fig. 7 Funksionet e dendësisë së gjasës për ‘’1’’ dhe ‘’0’’
Prej figureës shihet se ky rast është i ngjajshëm sikur rasti i pranimit të sinjalit
unipolar binar në brezin themelor. I vetëmi dallim është se amplitude A shumëzohet me
konstaten KD. Ky dallim është formal sepse për të njëjtën vlerë zvogëlohet amplitude e
sinjalit dhe vlera efektive e zhurmës. K është që raporti S/N nuk varet prej KD.
Në bazë të kësaj mund të përfundohet se të gjitha njohuritë dhe rezultatet e fituara

në lidhje me caktimin e gjasës së gabimit te transmetimi unipolar binar në brezin
themelor mund të shfrytëzohen edhe në rastin e detektimit sinkron të sinjalit ASK binar.
Prandaj gjasa e gabimit do të jetë:
1 1 Ab 1 b 
P , 2  1  ( )  ( 
2 2 2 2 2 
për çfarëdo vlere të pragut b , P(0)=P(1) dhe për shkak se p0(v) dhe p1(v) kanë forma
të njëjta atëherë fitohet se b0pt=KD A/2 .
Detektimi koherent në përgjithësi ka përparësi ndaj detektimit jo koherent në
rastin e detektimit të sinjaleve me zhurëm të filtruar. Zhurma e tillë siç u theksua edhe
më pare përbëhet prej dy komponenteve ortogonale me fuqi të barabarta x2(t)=y2(t) dhe
me veti të njëjta statistike. Kështu që në hyrje të detektorit sinkron fuqia mesatare e
zhurmës është:

1 2
2

x (t )  y 2 (t )  x 2 (t )
Ndërsa pas detektorit sinkron ideal në dalje të filtrit fuqia mesatare e zhurmës
1 1 1
është vetëm: x(t ) ; për KD=1/2 ; ( x 2 (t )  K D x 2 (t ))
4 2 2
Duke pasur parasysh se fuqia e sinjalit, i cili përafërsisht e ka formën e sinusoidës,
në momentin e mostrinit para detektimit sinkron është 1/2A2, ndërsa pas detektorit sinkron
dhe FU është 1/4A2 (KD=1/2), mund të përfundohet se me detektim sinkron raporti S/N
rritet për 3 dB (dy here).
Modulimi Digjital i Frekuencës
Te modulimi digjital i frekuencës, frekuenca e bartësit ndërron linearisht në funksion

të sinjalit digjital të informacionit që do të thotë se informacioni përbahet në ndërrimin e
frekuencës. Frekuenca e sinjalit të moduluar në intervale të caktuara ka vlera diskrete p. sh. te
modulimi FSK binar, frekuenca momentale e sinjalit mund të ketë vetëm dy vlera konstante
f1 ose f2 të cilat paraqesin ‘’1’’ logjik dhe ‘’0’’ logjike, përkatësisht. Meqenëse kalimi prej
njerës frekuencë në frekuencën tjetër është shumë i shpejtë në spektrin e sinjalit 2-FSK (FSK
binar) nuk paraqiten frekuenca të reja. Duke pasur parasyshë këtë sinjali 2-FSK mund të
konsiderohet si superponim i dy sinjaleve ASK siç është treguar në fgurën e më poshtme,
për detektimin e sinjalit 2-FSK mund të përdoren dy marrës të sinjalit ASK me detektim
koherent ose jokoherent.
s1(t)
s2(t)
s(t)=s1(t)+s2(t)
Fig. 8. Sinjali FSK
Modulatori për fitimin e sinjalit mund të realizohet kryesisht në dy mënyra duke

përdorur ndërpresin elektronik i cili e ndërron positën varësisht prej sinjalit digjital sH(t) fig .
9 ose duke përdorur një kondensator me kapacitet të ndryshueshëm, i cili ndryshon në
funksion të sinjalit digjital, në qarkun e oscilatorit fig. 10
Pa marrë parasysh mënyrën e formimit të sinjalit FSK po supozojmë se në hyrje të
filtrit HT(f) kur të dërgohet ‘’1’’ logjik vepron sinjali elementar (pulsi) alternative në formë të
katërkëndëshit:
Agcos 1t ; 0t T

SFSK(t) =
SH(t)
HT(f)
NE
f1 f2
Fig.9 Modulatori me ndërprerës elektronik
HT(F)
SH(t)
fi
Fig.10 Modulatori me një kondensator me kapacitet të

ndryshueshëm
Ngjajshëm kur dërgohet ‘’0’’ sinjali elementar FSK do të jetë :
Agcos  2 t , 0t T
SFSK(t) =
0 , intervalet tjera
Filtri HT(f) bënë modifikimin e formës së sinjalit elementar në mënyrë që spektri i sinjalit të
jetë sa më i ngushtë.
Detektimi Koherent i Sinjalit FSK
Detektimi i sinjalit FSK mund të bëhet me detektor jokoherent duke i përdorur dy

detektorë të anvelopës ose me detektorë koherent kur në marrës ekziston informacioni për
frekuencën dhe fazën e bartësit.
Bllok skema e detektorit koherent është treguar në figureën e mëposhtme:
H1(f) FU
fn(t)= cos  c1t +

VEN
sk(t)+n(t) FU -
b
H2(f) cos  c2 t
Fig. 11 Detektimi Koherent i Sinjalit FSK
Filtrat H1(f) dhe H2(f) janë filtra brezë lëshues me frekuenca qëndrore fc1=f1 dhe
fc2=f2. Supozojmë se: bartësit cos  c1t dhe cos  c2 t janë ideal , filtrat FU janë ideal dhe se
brezi frekuencor i tyre është i barabartë me gjysmën e filtrit H1(f), H2(f) përkatësisht.
Filtri H1(f) e lëshon sinjalin elementar i cili paraqet ‘’1’’ ndërsa H2(f) sinjalin
elementar që paraqet ‘’0’’, brezat e filtrave nuk përputhen (fc1 është e larguar mjaft prej fc2)
dhe se interferenca e simboleve nuk egziston por vetëm zhurma e Gaussit.
Nëse në intervalin e vështruar dhënësi dërgon ‘’1’’, në dalje të filtrit H1(f) fitohet
sinjali s(t) dhe zhurma n1(t) ndërsa në dalje të filtrit H2(t) vetëm zhurma n2(t). Zhurmat n1(t)
dhe n2(t) janë të pavarura.
Në dalje të modulatorit të produktit në degën e epërme fitohet:
f1 (t ) cos  c1t  g (t )  x1 (t )* cos 2  c1t  y1 (t ) sin cc1t cos  c1t
Në të njëjtën kohë në degën e poshtme fitohet:
f 2 (t ) cos  c 2 t  x2 (t ) cos 2  c 2 t  y 2 (t ) sin  c 2 t cos  c 2 t
Në dalje të filtrave të frekuencave të ulta FU fitohen
v1(t)=g(t)+x1(t)
‘’1’’ ; (KD=1)
v2(t)=x2(t)
dhe në rastin tjetër kur dërgohet sinjali elementar nga ‘’0’’ në dalje të filtrave fitohet:
v1(t)=x1(t)
‘’0’’ ; (KD=1)
v2(t)=g(t)+x2(t)
Në momentin t=t0 mostrohet diferenca v1(t)-v2(t) dhe fitohet:
v1(t0)-v2(t0)=A+(x1-x2) ‘’1’’
v1(t0)-v2(t0)= -A+(x1-x2) ‘’0’’
Këto mostra i takojnë ansamblit të procesit normal të rastit x1 - x2 dhe vlera

mesatare e tyre varet prej sinjalit elementar të dërguar:
v1(t0)-v2(t0)=A , ‘’1’’
v1(t0)-v2(t0)=-A , ‘’0’’
Për ta caktuar në tërësi procesin normal të rastit x=x1-x2 duhet të caktohet variansa:
x2=(x1-x2)2=x 12 2 x1 x2  x22  x12  x22  2 2
sepse x1, x2 janë statistikisht të pavarura dhe me vlera mesatare x1= x2=0.
Kur të dërgohet ‘’1’’ mostrat kanë shpërndarje normale me f. d. gj. :
( X  A) 2 ( X  A) 2
1  1 
p1 ( x)  4
‘’1’’ ; p 2 ( x)  4 2
‘’0’’
2
e e
4 2
4 2
p(x)
p2(x)
p1(x)
-A A
B=0
Fig. 12 Funksionet e dendësisë së gjasës për ‘’1’’ dhe ‘’0’’
Kur të dërgohet ‘’1’’ logjikë duhet të jetë v1(t0)-v2 (t0 )>0.

Për shkak të veprimit të zhurmës ekziston mundësia që v1 (t0 )<v2 (t0 ), kjo gjasë
caktohet në këtë mënyrë:
0 0

 X  A 2
P0 / 1 
1 A
 p ( x)dx  

1
 4 2
e 4 2
dx  erfc (
2
)
Të njëjtën vlerë e ka edhe

 

 X  A 2
P1 / 0   p 2 ( x)dx  
1 A
e 4 2
dx  erfc ( )
0 40
2 2
 A  A
P, 2  P(0)  P(1)erfc    erfc  
 2   2 
Modulimi Digjital i Fazës
Te modulimi digjital i fazës, faza e bartësit ndërrohet në varshmëri të informacionit që duhet të

transmetohet. Modulimi digjital i fazës është teknik më e re e modulimit e cila mundëson
transmetim më të shpejtë të informacionit duke i shfrytëzuar disa zhvendosje fazore. Çdo fazë
paraqet kombinimin e disa bitave p. sh. te modulimi dy fazësh çdo fazë paraqet nga një bit,
te modulimi katër fazësh çdo paraqet nga dy bita etj.
Në figurat e më poshtme janë paraqitur disa mundësi të modulimit fazorë.
‘’1’’ 1800 0 ‘’0’’

Modulimi dy fazësh
01
900
10 1800 0 00
katër fazësh
2700
11
010
011 001
tetë fazësh
100 000
101 111
110
Modulimi Digjital Kuadratik i Amplitudës
Modulimi digjital kuadratik i amplitudës është kombinim i modulimit dijital të fazës

dhe i modulimit digjital të amplitudës. Kjo do të thotë se informacioni përbahet në fazë dhe
në amplitudë, p. sh. nëse egzistojnë katër çfazime dhe secili çfazim kombinohet me dy vlera
të ndryshm të amplitudës do të fitohet tetë kombinime të ndryshme. Secili prej këtyre
kombinimeve përmban 3 bita të informacionit.
011
010
101 100 000 001
110
111
Kjo teknikë e modulimit gjithashtu është më e rezistueshme ndajë zhurmave. Duke

pasur parasysh see zhurma ndikpn më së shumti në amplitudë të sinjalit e jo në fazën dhe
frekuencen e tij, modulimi ASK nuk është i përshtatshëm të përdoret i vetëm.
Optimalizimi i filtrit në marrës
Me optimalizëm të filtrit në marrës nënkuptojmë caktimin e funksionit transmetues HR(f) të

filtrit ashtu që të minimizohen gabimet np dalje të sistemin komunikues.
Në përgjithësi mundë të shqytohet optimalizmi edhe i filtrit në dhënës dhe marrës së
bashku, mirpo në këtë rast do të shqyrtohet vetëm optimalizmi në marrës. Për këtë qëllim po
supozojmë se njihen karakteristikat e filtrit në dhënës Ht(f) , funksioni transmetues i kanalit
transmetues Hc(f) dhe se gabimet janë rezultat i interferencës sp simboleve dhe zhurmës.
Supozimi për njohjen e funksionit transmetues të kanalit nukështë plotsisht i saktë por një
supozim i tillë na mundëson t’i caktojmë performancat më të mira që mund të fitohet e të cilat
shërbejnë për t’i krahasuar me rezultatet që fitohen praktikisht.
Filtri optimal në marrës përbëhet prej dy filtrave të lidhur në kaskadë, siç është
treguar në fig. 13. Filtri i parë quhet filtri përshtaës ( Matched Filter ) dhe funksioni
transmetues i tij i përshtatet sinjalit për ta minimizuar fuqin e zhurmës. Ky filtër është i
mjaftueshëm kur nuk egzistonë interfernca e simboleve. Mirëpo meqenëse interferenca e
simboleve realisht paraqitet, sepse njohja paraprake e Hc(f) nuk është reale, atëherë është i
nevojshëm edhe filtri për eliminimin e interferencës së simboleve i cili quhet filtër transverzal
për shkak të konfiguracionit që e ka ose filtër periodik për shkak të formës analitike të
funksionit transmetues.
Ht(f) HC(f) [Ht(f) Hc(f)] V
n(t)
Fig. 13 Filtri optimal në marrës

Nëse zhurmat në kanal janë të mëdha përkatësisht marrëdhënia e fuqive sinjalë-
zhurmë(S/N) është e vogël filtri përshtatës e ka rolin kryesor , ndërsa në rastet kur
marrëdhënia S/N është mjaft e madhe burimi kryesor i gabimeve është interferenca e
simboleve . Në rastin e dytë është i mjaftueshëm vetëm filtri transverzal.
UNIVERSITETI I PRISHTINËS
FAKULTETI I INXHINIERISE ELEKTRIKE DHE

KOMPJUTERIKE
_________________________________
Skripta nga “Telekomunikacionet”
Prof.Dr. Enver Hamiti
______________________________________
Për: www.e-LIBRARIA.com : Mergim Emini
Prishtinë, Prill 2013

Telekomunikacionet Skripta PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Telekomunikacionet Skripta PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

F

Analiza spektrale e sinjaleve të përcaktuara

Analiza e sinjaleve periodike

ku an, bn janë koeficientët e serisë dhe jepen me shprehjet:

Duke i zbatuar identitetet:

shprehja (2) mund të shkruhet në formën:

kështu që mund të shkruajmë se:

Duke i zëvendësuar (11) dhe (12) në (8) fitohet:

Shprehja (13) paraqet serinë Furie në formën eksponenciale, ku:.

Meqenëse Fn është madhësi komplekse, mund ta shkruajmë në formën:

Fn - quhet spektër i amplitudave dhe është funksion çift,

n - quhet spektër i fazave dhe është funksion tek.

Fn - quhet spektër kompleks i funksionit f(t)

-3f0 -2f0 -f0 0 f0 2f0 3f0 f 0 f0 2f0 3f0 f

-3f0 -2f0 -f0

dhe duke zëvendësuar f(t) me:

Korelaconi i sinjaleve periodike

Funksioni i korelacionit R12(t) fitohet me këto veprime:

Më tutje funksionin f2(t) po e paraqesim me seri Furie në formë eksponenciale:

duke e zëvendësuar shprehjen (3) në (1) fitohet:

Nëse më tutje marrim se f1(t)=f2(t)=f(t), funksioni i korelacionit do të jetë:

Funksioni i fituar R11() quhet funksion i autokorelacionit.

Shihet se shprehja e fundit paraqet teoremën e Parsevalit.

Nëse funksioni f(t) paraqet tension ose rrymë, atëherë:

Shembull : Të vërtetohet se funksion i autokorelacionit është funksion çift:

Meqenëse R11() është funksion çift atëherë prej shprehjes:

spektër të fuqisë së gërshetuar.

ku S11(nf0) është madhësi reale ndërsa S12(nf0) është madhësi komplekse.

S12  nf0    Fn 1   Fn 2 e  j( n1 n 2 )

Konvulucioni i sinjaleve periodike

f2(-t) f2(t+) f2(t)

Më tutje nëse matamatikisht veprojmë si te procesi i korelacioni do të fitojmë:

Veti tjeter e funksionit të konvulucionit është:

Funksioni periodik delta

Këtë funksionin periodik po e zbërthejmë në seri Furie të formës ekponenciale:

1 sin 2nf0  1 sin 2nf0 

Funksioni i mësipërm është fituar në bazë të dhprehjes: s t   lim s   t 

Më tutje e zbërthejmë funksionin e fituar në seri Furie:

Forma trigonometrike e funksionit periodik delta do të jetë:

Analiza e sinjaleve joperiodike

Më tutje funksionin G(f) mund ta paraqesim në formën:

 g( t )e dt   g( t ) cos 2ftdt  j  g( t )sin 2ftdt

Korelacioni i sinjaleve joperiodike

Autokorelacioni i sinjaleve joperiodike

ndërsa në rastin e dytë:

Korelacioni i gërshetuar i sinjaleve joperiodike

Për këtë funksion e korelacionit të gërshetuar vlenë:

Konvolucioni i sinjaleve joperiodike

Konvolucioni dy sinjaleve joperiodike jepet me shprehjen:

ndërsa transformimi inverz i funksionit të autokorelacionit do të jetë:

Për konvolucion vlenë:

 Posaçërisht, në rastin e komunikimeve përmes radio – valëve modulimi është proces i

Varësisht nga forma valore e sinjalit të moduluar dallojmë :

- Modulimet analoge dhe

Secili prej këtyre parametrave mund të shfrytëzohet për tu modifikuar në funksion të

Në rastin e modulimeve pulsore, si bartës shfrytëzohet seria periodike e pulseve

Nëse kohëzgjatja e pulseve është në funksion të amplitudës së pulseve të sinjalit

Nëse pozita e pulseve ndryshon kundrejt pozicionit referent në funksion të amplitudës së

1. AM me dy breza anësore (AM – 2BA)

PRINCIPET TEORIKE PËR PËRFITIMIN E AM

U0(t)=U0 cosω0t , U0=const., ω0=2πf0

Fig.1. a) Sinjali modulues, b) Bartësi, c) Sinjali i moduluar

Fig. 2 Spektri i sinjalit u(t)