Historia Sztuki

Sztuka Prehistoryczna
ciekawa-sztuka.blogspot.com|

Co należy umieć rozpoznać:

- Wenus z Willendorfu

- malowidła z Lascaux

- zespół Stonehenge (plan, bryła)

- zabudowa Biskupina

TRADYCYJNY PODZIAŁ PRADZIEJÓW

- człowiek – od ok. Miliona lat temu (na ziemiach polskich ok. 200 tys. lat p.n.e.)

- paleolit – starsza epoka kamienna (od ok. 550 tys. lat p.n.e.)

- mezolit – środkowa epoka kamienna (od ok. 8 tys. lat p.n.e.)

- neolit – młodsza epoka kamienna (od ok. 6 tys. lat p.n.e.)

- epoka brązu (do 700 r. p.n.e.)

- epoka żelaza (do 450 r. p.n.e.)

- okres wędrówek ludów ( do 650 r. n.e.)

Warunki rozwoju sztuki

- początek sztuki – młodszy paleolit

(już od 25 000 – 10 000 r. p.n.e. można mówić o sztuce na wysokim poziomie artystycznym)

- życie uzależnione od przyrody - koczowniczy tryb życia (lato - szałasy, zima - jaskinie)

- drobna rzeźba, ozdoby pełniące funkcje amuletów (znalezione na terenach dzisiejszej Francji, Rosji, Czech)

- miejsca występowania sztuki prehistorycznej: od Uralu po Ocean Atlantycki; najwięcej południowo – zachodnia
Europa - Pireneje, Góry Kantabryjskie
- mezolit/neolit – ocieplenie klimatu i gospodarka osiadła

· Rozwój rzemiosła – tkactwo, garncarstwo

· Rozwój budownictwa

· Rozwój gospodarki i kultury

· Wynalezienie brązu, potem żelaza

- następował rozwój pierwszych cywilizacji

- neolit / epoka brązu – sztuka mobilna (ruchoma) – drobna rzeźba, ozdoby, ceramika

Cywilizacja – poziom rozwoju społeczeństwa o charakterystycznej kulturze materialnej, rozwijające się na danym
obszarze.

SZTUKA OKRESU PALEOLITU

1. Początki twórczości plastycznej, ale nie dzieła sztuki

- pierwsze relikty, zabytki, twórczości plastycznej – ok. 50 tys. lat temu; kości, płytki kamienne pokryte nacięciami
(nacięcia uszeregowane w celowy, przemyślany sposób – symbol myśli i pojęć)

- znak graficzny – plastyczny

- ok 50 tys. lat temu zaczęto używać barw – smarowano kości ochrą (brunatno czerwona glinka)

- zbierano muszle i kamyki, wywiercano otwory – używano jako amulety (wisiorki)

- koczowniczy tryb życia (zbieractwo, łowiectwo) – obróbka krzemienia – ćwiczenie oczu, ręki, nabywanie
sprawności, biegłość w realizacji pomyślanego zamierzenia

- 25 – 10 tys. lat p.n.e. – istnienie dzieł sztuki; wysoki poziom artystyczny ma malarstwo jaskiniowe i drobna
rzeźba

Malarstwo jaskiniowe (Francja, Hiszpania)

- grota Lascaux (odkryta w 1940 r. przez chłopców z pobliskiego miasteczka) – tematyka zwierzęca

- w malarstwie rzadko występuje postać ludzka (w porównaniu z postaciami zwierząt jest pokazywana
schematycznie)

- późniejsze wizerunki ukazują sceny z polowań, walk i życia codziennego (malowidła naskalne z obszaru Sahary)

- umowne znaki abstrakcyjne (towarzyszące malowidłom) symbole płci lub zawiłe, do dziś nierozszyfrowane ciągi
znaków

2
- nie wiadomo w jakim celu malowano wizerunki zwierząt (wyczucie, podziw dla ich siły, zręczności, piękna;
świetnie uchwycone w ruchu – inne, ukryte znaczenie)

- sposób łączenia gatunków zwierząt: w pary; inne są przeciwstawne, niektóre nakładane na siebie

- groty z malowidłami – miejsca kultu

-wizerunki zwierząt miały znaczenie kultowe (skomplikowany system poglądów na walkę, życie, miłość, śmierć,
zależność między światem zwierząt a światem ludzi)

-sposób symboliczny, umowny, znany tylko ówczesnemu człowiekowi – charakter magiczny (prehistoryczni
myśliwi łatwiej upolują zwierzę mając nad nim „władzę” dzięki utrwaleniu jego podobizny na skale)

Drobna rzeźba – pierwsze ukazanie postaci ludzkiej figurki kobiety-matki (podkreślone cechy macierzyństwa)

Warsztat artysty prehistorycznego

- rysunek ryty w skale, kontur wypełniony farbą

- farba wymieszana z wodą lub tłuszczem, rozmieszczana za pomocą palców, dmuchawek lub pędzli z włosia

- barwniki: ochra - naturalny, trwały barwnik ziemny pochodzenia mineralnego – uwodnione tlenki żelaza przez
prażenie uzyskiwano różne odcienie od żółci przez czerwień po fiolet

Czerń – zwęglanie w zamknięciu kości zwierzęcych

Podłoże – naturalna biel skały wapiennej

- „szkicowniki” (wprawki) – ćwiczenia ręki, wzorce postaci zwierząt wykonane rylcem na małych płytkach
kościanych i kamiennych

- środki artystyczne – kreska, linia (schematyczny kontur, giętka linia o zmiennej grubości) i plama barwna
(początkowo płaska, o jednolitym natężeniu walorowym i jednakowym nasyceniu). Z czasem wnętrze konturu
wypełniły różne tony barwnych plam.

Walor – stopień jasności danej barwy, stosowanie do uwydatnienia mięśni zwierząt

- wrażenie bryłowatości (malowidła z Altamiry w Hiszpanii)

- skupiano się na uchwyceniu ruchu

- stopniowe dokładniejsze dopracowanie wizerunków, szczegółowość, proporcje zgodne z naturą

-Rozwój i bogactwo środków wyrazu – zmiana sposobu przedstawiania postaci (od schematycznych uproszczeń do
coraz większego realizmu; od ilustracji pojęć do obserwacji natury)

Początkowo znaki głowy i części zwierząt potem całe zwierzęta profilem (uchwycone w ruchu, masywne tułowia,
krótkie kończyny)

3
SZTUKA OKRESU NEOLITU I BRĄZU

- ok 10 tys. lat temu malarstwo jaskiniowe w Europie zanika

- pojawia się sztuka użytkowa (ceramika, początek architektury) i sztuka zdobnicza

- życie osiadłe, hodowla zwierząt, uprawa ziemi, tkactwo, wyrób ceramiki (przekształcenie naturalnego otoczenia)

Architektura

Domostwa – prymitywne: szałasy, ziemianki, nawodne budowle na palach

- Początki architektury monumentalnej (olbrzymie, ociosane kamienie – megality – na wybrzeżach Europy

północnej)

- Początki architektury sakralnej – prawdopodobnie kult Słońca, zamknięte komory grobowe, etc.

- Symboliczne bramy wiodące do wnętrza kręgu (dwa pionowe głazy nakryte trzecim – poziomym)

1. Sztuka o funkcji użytkowej (architektura, ceramika, tkactwo)

2. Sztuka o funkcji dekoracyjnej – zdobione naczynia z gliny, narzędzia, broń, biżuteria (wysoka precyzja
wykonania)

- Rozwój rzemiosła – zręczność, wyobraźnia, poczucie formy

- Pasy obiegające naczynia – podkreślają naturalny kształt i wyodrębniają charakterystyczne miejsca

Menhiry – potężne, pionowo stojące, pojedynczo, w szeregach lub kręgach (czasem kręgi zamknięte jeden w
drugim); centrum – miejsce składania ofiar

Scyci – lud pasterski zamieszkujący tereny Europy i Azji (od Karpat po Ałtaj) – IX-IV w. p.n.e. złote wyroby

Motywy składają się na ornament; powtarzające się elementy – motywy: ornamentalne, geometryczne,
organiczne, dekoracyjne, uproszczone postaci ludzi i zwierząt

Ornament – kompozycja rytmiczna, otwarta, czasem o przebiegu pasowym, niekiedy symetryczny; pozostaje w
ścisłym związku z przedmiotem, który zdobi;

Rzeźba

- drobne figurki ludzi i zwierząt

- kamienne posągi bóstw – idole (uproszczone kształty, brak bezpośredniej inspiracji przyrodą, forma uogólniona)

4
WNIOSKI

- od schyłku paleolitu sztuka nie naśladuje natury ale wyraża idee

- podstawowe funkcje sztuki:

- malarstwo jaskiniowe i rzeźba – rola ideowa

- ozdoby rzemiosła artystycznego – funkcja estetyczna

- architektura – funkcja użytkowa i ideowa

Bibliografia:

- Barbara Osińska Sztuka i czas; wyd. WSiP

Malowidło z Lascaux

5
 Wenus z Willendorfu

Stonehenge - rekonstrukcja i plan

6
 Stonehenge

Biskupin - plan

7
Sztuka Starożytnej Mezopotamii

Co należy umieć rozpoznać:

- ziggurat z Ur (rekonstrukcja)

- sztandar z Ur

- figurka złotego kozła z Ur

- posążek Gudei z Lagasz

- stela kodeksu Hammurabiego

- płaskorzeźba Zraniona Lwica – pałac Assurbanipala w Niniwie

- wiszące ogrody Semiramidy

- Brama Isztar w Babilonie

Sztuka sumeryjska i akadyjska

- od ok 4000r. p.n.e. do ok 2400r. p.n.e. (opanowanie Mezopotamii przez lud Akadów)

- w miastach-państwach: Ur, Uruk, Eridu, Lagasz, Girsu, Nippur.

Architektura:

- miasta otoczone murami obronnymi

- domy z izbami skupionymi wokół dziedzińca

- w centrum miasta ośrodek kultowy – świątynia (z której następnie rozwinął się zigurat)

- pałac władcy

Materiały:

- suszona cegła

- w budowlach reprezentacyjnych okładano mur paloną cegłą

- spoiwem był muł oraz smoła bitumiczna.

Rzeźba:

Tematyka przedstawień: sceny mitologiczne, historyczne i kultowe.

8
 - przedstawienia figur w pozie modlitewnej, o uproszczonych geometrycznie kształtach, z charakterystycznie
skrzyżowanymi na piersi rękami i dużą głową z podkreślonymi oczami, nosem i ustami.

- figurki wotywne z terakoty lub alabastru

- kamienne rzeźby przedstawiające zgeometryzowane postacie ludzkie

- kamienne wazy reliefowe (np. waza z Uruk)

- wazy z metalu (np. srebrna waza Entemeny)

- stele pamiątkowe (np. stela Eanatuma) i reliefy o kompozycji pasowej, izokefalicznej, z wyeksponowaną
postacią władcy (twarz i nogi z profilu, tors en face)

Dzieła:

1. Zigurat z Ur (zwany przez Sumerów Etemennigur)

- wybudowany około 2100r. p.n.e. przez Urnammu i Szulgiego w mieście Ur

- budowa schodkowana trójstopniowo, zwężającą się ku górze

- była to wieża sakralna poświęcona bogu księżyca

- pierwotna budowla wzniesiona na fundamencie o wymiarach 65×43 m., była wysoka na ok. 21 m, dziś sięga ok.
13 m.

- rdzeń składał się z cegły suszonej i był obłożony wypalaną cegłą

- przypuszcza się, że na najwyższym tarasie stała niewielka kaplica, do której prowadziły schody

- tarasy połączone były pochylniami

- pochylone ściany zdobione były niszami i ryzalitami

- gruntownej konserwacji został poddany przez sir Leonarda Wooley’a na początku XX w.

2. Sztandar z Ur

- sztandar jest przedmiotem w kształcie grubego klina z drewna o wymiarach 44x20cm odnaleziony w grobach
„królewskich”

- datowany na ok. 2600 p.n.e.

- technika inkrustacji

- jego szersze boki są zdobione mozaiką z lapis-lazuli, kornaliny i macicy perłowej ułożoną na podłożu
bitumicznym

9
- kompozycja podzielona na 3 pasy ukazujące dwa ważne wydarzenia: zwycięską wojnę i ucztę wydaną z okazji
przywrócenia pokoju

- niestety zachowane w bardzo złym stanie

3. Posążek Gudei, władcy Lagasz

- wykonany z diorytu

- zwartą kompozycją

- o przysadzistych proporcjach

- starano się oddać indywidualne rysy twarzy

- posąg siedzącego Gudei przechowywany jest w Luwrze

Sztuka babilońska

Stela – rodzaj pomnika nagrobnego, wykonywany z marmuru lub miękkiego kamienia; głównym motywem
przedstawień był zmarły, najczęściej w scenie pożegnania lub uczty.

4. Stela Hammurabiego (1760r. p.n.e.)

- reprezentuje relief staro babiloński

- wysoki poziom artystyczny

- nowatorstwo formy – portretowe ujęcie twarzy króla oraz próba trójwymiarowego modelunku postaci

- znaleziona w Suzie (wys. 2,25 m) jako pochodzące z Babilonii trofeum wojenne

Hammurabi z ręką podniesioną w geście modlitewnym stoi przed siedzącym na tronie Szamaszem, bogiem słońca i
sprawiedliwości, który wręcza królowi symbole władzy. Król mimo posiadanej potęgi, nie kazał nigdy przedstawić
się jako równy bogom. Przeciwnie, scena ukazuje pełną uszanowania postawę, sugerując, że bóg jest rzeczywistym
prawodawcą. Za bogiem wykwitają promienie, widoczne nad jego ramionami. Szamasz jest odziany w szatę
typową dla bóstw w okresie sumeryjskim. W jednej ręce trzyma berło i pierścień, głowę wieńczy tiara z czterema
rogami. Hammurabi ubrany jest jak Gudea, w płaszcz zarzucony na lewe ramię, prawe ramię pozostaje obnażone.
Wielka broda i profil, w którym zamiast prostego nosa, będącego przedłużeniem linii czoła, pojawia się krzywizna,
podkreślająca odmienność etniczną. Każdy szczegół reliefu opracowany został z niezwykłą pieczołowitością.

10
Temat sacra conversazione – siedzący bóg pogrążony w rozmowie z monarchą – pojawia się wielokrotnie w
reliefowych scenach, których bohaterami są późniejsi władcy babilońscy. Poniżej słup z diorytu pokryty jest
pismem klinowym z tekstem kodeksu ogłoszonego w 32 roku panowania.

5. Brama Isztar

- wzniesiona za panowania Nabuchodonozora II

- poświęcona była bogini Isztar

- otwierała tzw. drogę procesyjną, która ciągnęła się aż do świątyni Marduka – Esagila.

- był to tzw. obiekt bramny (obiekt tworzyły w zasadzie dwie bramy połączone przejściem), składający się z
czterech wież na planie kwadratu, zwieńczonych krenelażem, który zresztą był również na murach łączących wieże

- funkcje obronne

- Brama Isztar oblicowana była glazurowaną cegłą w kolorze niebieskim

- wyobrażenia 575 zwierząt, które symbolizowały poszczególne bóstwa: smoki – Marduka, byki – Adada i lwy –
Isztar

- podobną konstrukcję miała brama Nergala w Niniwie

- charakterystyczną cechą Bramy Isztar jest ogromna paleta barw, jakie były zastosowane w jej dekoracji

- obecnie zrekonstruowana Brama Isztar znajduje się w Berlinie w Muzeum Pergamońskim

- w Iraku natomiast wykonano jej replikę, będącą tam dużą atrakcją turystyczną Babilonu

Sztuka asyryjska

Płaskorzeźba Zraniona Lwica – pałac Assurbanipala w Niniwie

- relief wypukły

- precyzja szczegółu, pomimo generalizacji przejrzysta

- najczęściej pasowa kompozycja

- studium anatomii, zwłaszcza zwierząt

- wyobrażonych z mistrzowską ekspresją i trafną obserwacją ruchu

Sztuka Perska

- sztuka dworska, nacechowana uroczystą powagą i monumentalizmem, świadcząca o potędze władców

11
W architekturze:

- wyróżniały się wspaniałe założenia pałacowe (Suza, Persepolis, Pasargady) z wielkimi salami audiencyjnymi
(apadanami), wspartymi na kolumnach z kapitelami w kształcie dwóch protomów byka, reprezentacyjnymi
schodami zdobionymi reliefami, bramami dekorowanymi postaciami uskrzydlonych byków o ludzkich głowach

- ściany zdobiono glazurowaną cegłą lub kamiennymi reliefami (ortostaty)

Inne

Lamassu to uskrzydlone byki lub lwy o ludzkich głowach.

Bibliografia:

- http://artfolie.wordpress.com/

- D. Stępień, W. Sygut - Sztuka w zasięgu ręki ; wyd. MAC edukacja

- Słownik terminologiczny sztuk pięknych; Wydawnictwo Naukowe PWN

ziggurat z Ur (rekonstrukcja)

12
 sztandar z Ur

figurka złotego kozła z Ur

13
 posążek Gudei z Lagasz

stela kodeksu Hammurabiego

14
 płaskorzeźba Zraniona Lwica – pałac Assurbanipala w Niniwie

wiszące ogrody Semiramidy

15
Brama Isztar w Babilonie

Sztuka Starożytnego Egiptu

Co należy umieć rozpoznać:

- Piramida faraona Dżesera w Sakkara (bryła)

- piramidy Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa w Gizeh

- Sfinks w Giza

- Triada króla Mykerinosa

- faraon Mykerinos z małżonką

- posągi pary książęcej Rahotepa i Nofret

- posąg Sezostrisa I

- Skryba z Sakkara

- kolosy Memnona (posągi Amenhotepa III)

- paleta Narmera

- świątynia królowej Hatszepsut w Deir El Bahari

- świątynia Ramzesa II w Abu Simbel (fasada)

- świątynia Horusa w Edfu (plan, pylony), świątynie w Karnaku i Luksorze

- polowanie na dzikie ptactwo z grobu Menny

- malowidło tancerka i dwie muzykantki, grobowiec Nachta w Tebach

- malowidło przedstawiające płaczki – grobowiec w Tebach

- Gęsi z Meidum

- Złota maska Tutenchamona

- głowa królowej Nefretete

- płaskorzeźba Echnatona z rodziną

- malowidło przedstawiające córki Echnatona

16
WARUNKI ROZWOJU SZTUKI

Warunki geograficzne

- rzeka Nil – wyznaczała rytm zajęć, regulowała tryb życia Egipcjan

- brak lasów, pustynie, duże złoża minerałów, obfitość kamienia (piaskowiec, wapień, bazalt, czarny i czerwony
granit), kamienie półszlachetne (turkusy, agaty, ametysty, kryształ górski), kamień – architektura świątyń,
grobowców i monumentalna rzeźba; kamienie półszlachetne i złoto – wrób biżuterii i zdobnictwo przedmiotów
codziennego użytku.

Muł: wyrabianie cegły, domostwa, wyrób drobnych figurek

Papirus, kwiat lotosu: częsty motyw w malarstwie, reliefie i w architektonicznych detalach (głowice kolumn)

2. Religia

- politeizm (wielobóstwo)

- rozwój religii w ciągu wieków, lokalne bóstwa pod postaciami zwierząt

- powszechny: kult boga słońca Re i Ozyrysa – boga świata podziemnego

- wiara w jednego boga-słońce Atona wprowadzona przez faraona Echnatona (epizod w wierzeniach egipskich,
ważny element sztuki)

- wiara w życie pozagrobowe, sąd Ozyrysa → przejście do wieczności, człowiek składa się z ciała, duszy i imienia

- życie wieczne jest dostępne tylko wtedy, kiedy części ciała nie uległy zniszczeniu

- mumifikacja zwłok – budowanie grobowców zapatrywanych w przedmioty zmarłego oraz amulety

obrzędy religijne:
- uroczyste procesje z posągiem boga z udziałem ludu
-codzienne modły (obmywanie i okadzanie posągu bóstwa przez kapłanów)

3. Ustrój

- charakter hierarchiczny oparty na niewolnictwie

- religia i ustrój w Egipcie były nierozerwalnym związkiem władcy i wierzeń, stanowiły całość, ustalony,
nienaruszalny porządek

Faraon – uważany za boga, czczony na równi z bogami

17
Kapłani i urzędnicy

Rzemieślnicy i chłopi

- początkowo władza faraonów była bardzo silna (budowano dla nich olbrzymie grobowce i pałace) z czasem
wzrosło znaczenie kapłanów

- Nowe Państwo – duży wpływ na rządy mieli kapłani boga tebańskiego Amona-Ra

- kult faraona uległ osłabieniu na korzyść kultu lokalnych bóstw

- koniec budowy piramid – wzrost ilości budowy świątyń

4. Dzieje

Stare Państwo (XXIX – XXI w. p.n.e.)

 królowie – Dżeser, Cheops, Chefren, Mykerinos

1. Rozkwit polityczny, gospodarczy i kulturalny

2. Sztuka; wypracowanie najważniejszych formy dla architektury grobowcowej (mastaba, piramida) oraz dla pełnej
rzeźby i reliefu

 dzieła:

- piramida schodkowa Dżesera

- piramida Cheopsa w Gizie

- piramida, świątynia i sfinks Chefrena w Gizie

- piramida i posąg Mykerinosa

- grobowiec możnowładcy Ti z barwnymi reliefami w Sakkarze

Średnie Państwo (XXI – XVII w. p.n.e.)

Wysoki poziom sztuki złotniczej i jubilerstwa

 dzieła:

- groby skalne w Beni Hasan w Asuanie

- portret Sesostrisa III

Nowe Państwo (XVI - XI w. p.n.e.)

18
 królowie: Hatszepsut, Amenhotep IV Echnaton, Tutenchamon, Ramzes II

1. Szczyt potęgi militarnej, gospodarczej i kulturalnej

2. Zetknięcie się Egipcjan z kulturą basenu Morza Śródziemnego: Kreteńczykami i Achajami (walki morskie,
kontrakty handlowe)

3. Ruch budowlany

4. Potęga kapłanów Amona

5. Najwyższy poziom rzemiosła artystycznego

6. Usamodzielnienie się malarstwa

7. Wypracowanie się ostatecznych form architektury świątynnej

 dzieła:

- świątynia grobowa Hatszepsut w Dejr el-Bahari

- świątynia Amon-Ra w Luksorze orac Chonsu i Mut w Karnaku

- świątynia Totmesa III

- świątynia i pałac Echnatona w Tell el-Amarna

- portrety Echnatona i Nefretete

- świątynia Ramzesa II i Nefertari w Abu Simbel

- grobowiec Tutenchamona w Dolinie Królów

Epoka późna (XI – IV w. p.n.e.)

Epoka grecko – rzymska (IV w. p.n.e. – VII w. n.e.)

- 322 r. p.n.e. – podboje Aleksandra Macedońskiego – władcy macedońscy, miasto Aleksandria, muzeum i
biblioteka aleksandryjska

- powierzchowne wpływy greckie

- dynastia Ptolemeuszów (Kleopatra)

- podbój Egiptu przez Rzymk (30 r. p.n.e.)

- wpływy rzymskie

- początki chrześcijaństwa od II w.

- panowanie i wpływy bizantyjskie

- podbój Egiptu przez Arabów – VII w. n.e. – wpływy kultury islamu

19
ARTYSTA I DZIEŁO

- monumentalna sztuka egipska służyła władcy i religii

- dzieła powstawały na zamówienie klasy rządzącej – gloryfikacja władcy, odtwarzanie zróżnicowania klasowego
społeczeństwa, przekazywanie i umacnianie wierzeń religijnych

- funkcja ideologiczna – odzwierciedlenie stosunków w państwie

- sposób myślenia Egipcjan:

* odwieczny rytm przyrody – wylewy Nilu

* skoncentrowanie na życiu wiecznym

* układ stosunków społecznych

- artysta poprzez dzieło wyrażał wartości powszechne i stałe (nie mówił o przeżyciach, wrażeniach,
upodobaniach)

- charakter obiektywny, stwierdzenie porządku rzeczy

Artysta – rzemieślnik

- wyżej w hierarchii niż chłopi, jednak nadal miał niską pozycję społeczną

- utrzymywał się z pracy rąk

- praca zespołowa (specjalizacja w wąskiej dziedzinie)

- powstawanie rzeźby: jeden tnie kamień, inny go rzeźbi, inny poleruje, inny polichromuje

- praca kolektywna, niska pozycja społeczna, artysta anonimowy

* wyjątek architekci, budowniczowie świątyń i piramid (zabezpieczenie życia pośmiertnego faraona), urzędnicy

- wyższe stanowisko społeczne

- architekt faraona Dżesera – Imhotep

- architekt Nowego Państwa – Amenhotep (otrzymał pozwolenie na zbudowanie sobie świątyni grobowej)

Ptah – bóstwo opiekuńcze artystów i rzemieślników; bóg memficki; mumia mężczyzny z symbolem szczęścia

- berło uas

20
- arcykapłan Ptaha to „przełożony artystów”

ARCHITEKTURA

domostwa – suszona cegła, muł nilowy – nietrwałe i prymitywne

pałace faraonów i rezydencje wielmożów nie zachowały się do dziś

pałac – kompleks niskich pomieszczeń, otoczone ogrodem z sadzawką lub stawem

Ważna była architektura religijna:

- grobowcowa (sepulkralna)

- świątynna (sakralna)

1. 1. Grobowce:

Mastaba

Mastaba – pierwotna forma grobowca – kopiec w kształcie nasypu ziemnego o ukośnych ścianach, z kamienia lub
cegły; komora grobowa zawierająca sarkofag z mumią znajdował się pod ziemią

Grobowce – Piramidy

– piramida schodkowa Dżesera (kamień jako materiał budulcowy zastosowany po raz pierwszy)

– zespół grobowców w Gizie (okres Starego Pańswta): piramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa oraz Sfinks o
twarzy faraona Chefrena; kompleks świątyń grobowych oraz mastaby wyższych urzędników

21
Piramidy – Pomniki władzy

- budowano je posługując się obliczeniami matematycznymi i znajomością praw fizyki

Grobowiec faraona Cheopsa – 146,6 m wysokości, a długość każdego boku wynosi 230, 35 m; podstawa
usytuowana według czterech stron świata

- w centrum piramidy duża, pusta komora – nad nią szereg pomieszczeń odciążających, aby nie zawalił się strop

- szyby korytarzy prowadziły do komory grobowcowej umieszczonej pod ziemią

Okres Starego Państwa - podpora o przekroju koła, początkowo prosty słup, następnie dodano u góry głowicę -
kapitel oraz podstawę – bazę (aby zwiększyć powierzchnię odbierania ciężaru stropu i ciśnienia w dół na podłoże)

- kolumna – funkcja dekoracyjna – zdobienie trzonu, uformowanie głowicy na kształt liści palmowych lub pąka
lotosu

- półkolumna – połówka kolumny rozciętej wzdłuż osi pionowej, zrośnięta z trzonem muru

- krajnik – gzyms – poziomy występ muru naśladujący zwój maty

- fryz – pas dekorujący o motywach kwitnących trzcin

- pozostałe dekoracje – zdobnictwo architektoniczne – malarstwo, płaskorzeźba, pismo (treść religijna oraz funkcja
plastyczna – urozmaicała ciężkie, surowe, geometryczne formy)

Okres Średniego Państwa (grobowce w Beni Hasan)

- kolumna o przekroju wieloboku foremnego z kapitelem w kształcie kostki – kolummna protodorycka

- kapitel hatorycki – ozdobiony po bokach głową bogini Hator

- filar ozyriacki – z postacią boga Ozyrysa

Okres Nowego Państwa

- osoba faraona traciła na znaczeniu – zaprzestano budowy piramid, zastąpiono je grobowcami kutymi w skale z
towarzysząca mu świątynią grobową (Dolina Królów i Dolina Królowych naprzeciw Karnaku i Luksoru)

- nietknięty grób królewski z pełnym wyposażeniem – grobowiec Tutenchamona (odkryty przez Cartera i

22
Carnarvona w 1922 r.)

- schemat budowy świątyń (kapłanów Amona w Tebach wzmogła budowę świątyń)

- koncepcja architekta Amenchotepa syna Hapu – świątynia Chonsu w Karnaku, świątynia Horusa w Edfu

- właściwą świątynię poprzedza aleja sfinksów (od przystani na Nilu do świątyni)

- wejście znajdowało się pomiędzy dwiema wieżami (pylonami)

- każde następne pomieszczenie było mniejsze i ciemniejsze od poprzedniego

- lud miał wstęp tylko na dziedziniec, wyższa klasa społeczna (urzędnicy) zatrzymywali się w sali kolumnowej, do
sanktuarium (znajdował się tam posąg bóstwa) mieli dostęp kapłani i faraon

- cecha architektury sepulkralnej i sakralnej to monumentalizm (formy wielkie, zwarte i uproszczone); budowle
osiadłe, ciężkie i nieruchome – statyczne

Świątynie Skalne

- świątynie Ramzesa II i Nefertari w Abu Simbel (przeniesione)

- świątynia Hatszepsut w Dejr el-Bahari (rekonstruowana przez Polaków)

Świątynie

- Podstawowe tworzywo architektoniczne – kamień (twardy, ciężki, niełatwy w obróbce – narzucał sposób
rozwiązania bryły)

- Zasada konstruowania – prawo działania przeciwstawnych sił i podpierania

- W ogromnych świątyniach stawiano wiele podpór w postaci kolumn i filarów podtrzymujących belki w
miejscach złączeń

- Masywne kolumny i zewnętrzne mury

- Wewnątrz sal mnóstwo kolumn

Filar – podstawowy element konstrukcyjny, potężna, pionowa podpora z kamienia o przekroju czworoboku

Kolumny egispkie – różne formy

23
24
RZEŹBA

- monumentalna rzeźba (posągi władców i bóstw) wykonywano w granicie, bazalcie

- rzeźby mniejsze (portrety – wapień, drewno)

- drobne figurki (wyposażenie grobów) – ulepione z mułu nilowego

polichromia – malowanie rzeźby pełnej i reliefów

Kompozycja bryły rzeźbiarskiej

- poza przedstawionej postaci była umowna, konwencjonalna (dostojna, oficjalna, pełna godności, hieratyczna)

- rzeźby przeznaczone do oglądania z przodu – układ frontalny

- faraon jako bóstwo – przedstawiony w ponadczasowej młodości, bez wad anatomicznych

- brak ukazania charakteru postaci, twarz pozbawiona uczuć, nieruchoma, wyraz obojętny

portret syntetyczny – artysta ogranicza się do oddania najistotniejszych cech anatomicznych

* wyjątek! Portret Sesostrisa III (okres Średniego Państwa) – portret „pesymistyczny” – wyraz znużenia i goryczy

rzeźba oficjalna – portrety książąt i wyższych urzędników – ten sam wyraz twarzy i poza jak portrety faraonów
lecz były bardziej realistyczne – odtwarzały wiernie wszystkie cechy ich wyglądu łącznie z wadami
anatomicznymi. W rzeźbie oficjalnej stosowano hierarchię wielkości postaci uzależnioną od miejsca zajmowanego
w społeczeństwie przez osobę portretowaną (schemat ukształtowany w okresie Starego Pańswta)

Cechy rzeźby egipskiej: surowość, prostota, dostojeństwo, spokój, ponadczasowość, nieruchomość, statyczność

Kierunki w kompozycji: piony i poziomy zrównoważone, bryła nie ma prześwitów i nie współprzenika się z
przestrzenią

Tworzywo rzeźbiarskie: narzuca sposób kształtowania bryły

- rzeźba monumentalna – tworzywo – blok surowego kamienia, oporny i twardy w obróbce

25
 ► bryła rzeźbiarska: blokowa, zwarta, zamknięta, lekko zgeometryzowana

- syntetyzowanie – osiągnięcie maksimum działania przy oszczędnych środkach 

► całość dzieła czytelna, duża, bezpośrednia siła wyrazu

BARWNY RELIEF I MALARSTWO

barwne reliefy – płaskie lub wklęsłe – na murach i kolumnach grobowców i świątyń

malarstwo (początkowo związane z reliefem) usamodzielniło się w okresie Nowego Państwa

- malowidła ścienne na zaprawie gipsowej o podobnej jak w reliefie tematyce i funkcji

Tematyka:

- najważniejsze i najliczniejsze sceny religijne to wyobrażenia bóstw i faraona, przedstawienie rytuału

pogrzebowego, sądu Ozyrysa

- sceny batalistyczne – bitwa pod Kadesz Ramzesa II w Abu Simbel

- sceny przedstawiające zajęcia gospodarskie, polowania w zaroślach papirusów, zwierzęta, drzewa, kwiaty

- sceny z uczt – malowidła przedstawiające tancerki, muzykantki i śpiewaków

Egipcjanie wrażliwi na piękno przyrody:

- reliefy z grobowca możnowładcy Ti w Sakkarze (Stare Państwo)

- reliefy ze świątyni Totmesa III w Dejr el-Bahari – „ogród botaniczny” (Nowe Państwo)

26
Funkcja malarstwa i reliefów

- ideologiczna – tak samo jak w architekturze i rzeźbie (pewien wzorzec) – przekazanie informacji lub utrwalenie
wiadomości religijnych i historycznych w jasny i czytelny sposób

- zdobnicza

schemat postaci ludzkiej

- głowa profilem, oko na wprost, tułów na wprost, nogi profilem

- nie stosowano skrótów perspektywicznych

- perspektywa odrzutowana

– zbliżona do dzisiejszej perspektywy geometrii wykreślnej

przestrzeń (ukazana w sposób umowny) – podział kompozycji na poziome pasy opowiadające o rozwoju akcji w
czasie i przestrzeni

Kanon egipski

proporcje postaci

– pokratkowane wzorniki z kamienia lub gipsu, z ustaleniem ile kratek powinny wynosić wymiary części ciała
postaci siedzącej lub stojącej

znaki pisarskie

– komentarz o określonym znaczeniu, ważna część kompozycji – jedność pisma i obrazu

pismo egipskie – jedno z najstarszych pism świata

- najdawniejsza forma – hieroglify – rozwinięta z pisma obrazkowego

27
- pismo fonetyczne – pozbawione samogłosek, także znaki oznaczające całe wyrazy

- uproszczenie – pismo hieratyczne, a od VII w. p.n.e. pismo demotyczne

- znaki pisarskie kute w kamieniu lub pisane pędzelkiem lub trzcinowym pisakiem na papirusie

- od strony prawej ku lewej lub z góry na dół

- piękny i czytelny układ całości – ważna kaligrafia, a nie ortografia

układy kompozycyjne

– najczęściej pasowe, silnie zrytmizowane, przeważnie otwarte w dwóch kierunkach

- kompozycja otwarta w prawo i lewo (od góry i dołu ograniczona pasami)

środki wyrazu

– płaska plama czystej barwy i cienki barwny kontur; ciepła paleta barw (brązy, żółć, czerwień; urozmaicone bielą,
czernią, zielenią i błękitem)

- barwy lokalne (bez względu na światło i otoczenie), płasko na przedmiocie, ograniczone od siebie

- spokojna, pogodna kolorystyka

- zrytmizowanie układów

- uproszczenie form natury

- charakter dekoracyjny

KANON

Kanon w sztuce egipskiej był stałą, niezmienną zasadą kształtowania dzieł. Uwarunkowany był specyficznymi
stosunkami geograficznymi i społecznymi. Charakteryzował się konserwatyzmem, co z czasem doprowadziło do
schematyzmu i skostnienia form sztuki

Kanony – wzorce, reguły, ustalone sposoby postępowania

istnienie ścisłych przepisów umożliwiał pracę całego zespołu artystów nad jednym dziełem
mistrzowska strona warsztatowa
kanon kształtował się zgodnie z mentalnością, aż do najdoskonalszej formy – przyjętej powszechnie i
stosowanej przez wieki
rzadkie odstępstwa od kanonu potwierdzały regułę

28
 sztuka oficjalna – malarstwo, relief, rzeźba i architektura świątyn
swobodniejsze ujęcie – rzeźby urzędników i figurki wykonane z mułu nilowego przez artystów ludowych
przedstawienie ludzi i przedmiotów – uchwycenie istotnych, niezmiennych cech
proporcje i hierarchie wielkości postaci (wzorniki)
podobieństwo dzieł egipskich na przestrzeni stuleci (podobne pozy i gesty postaci, ten sam wyraz twarzy,
podobieństwo obiektów architektonicznych, ten sam sposób organizowania bryły, przestrzeni i
płaszczyzny)

Stare Państwo – kanon dla rzeźby pełnej i barwnego reliefu

Nowe Państwo – kanon architektury

Egipt – stałe normy i reguły wynikały z regularnego cyklu przyrody i uporządkowanej struktury społecznej

Odstępstwa:

- pesymistyczny portret Sesostrisa III w rzeźbie

- okres panowania Echnatona

Architektura – stałe następstwo, charakter i wielkość pomieszczeń świątynnych, schematy kompozycyjne

SZTUKA ZA CZASÓW ECHNATONA

- przeniesienie stolicy do Tell el-Amarna

- Amenhotep IV – Echnaton (panowanie - 1379 – 1362 r. p.n.e.)

- zerwanie z politeizmem – kult jednego boga-słońca Atona (naruszenie władzy kapłanów)

- faraon-poeta – popierał sztukę wolną od schematów

- nowa stolica – „Horyzont Atona” – zbudowano tam świątynię i pałac królewski

- liczne portrety Echnatona i jego żony Nefretete – realistyczne rysy

- malowidła i reliefy – ukazywały swobodę życia rodzinnego faraona

- sztuka „radosna”, intymność uczuć ludzkich, miłość, wzajemne porozumienie pary małżonków, radość z dzieci,
naturalne traktowanie siebie i swojego otoczenia

- portret Nefretete – polichromowany stiuk pokrywający wapienną głowę

29
- po śmierci króla – powrót do starego porządku, zniszczenie świątyń Atona

- okres czasów Echnatona stał się schematem dla sztuki późniejszej (wydłużony kształt czaszki – typ urody
powielany w sztuce późniejszej).

Bibliografia:
- Barbara Osińska Sztuka i czas; wyd. WSiP
- D. Stępień, W. Sygut - Sztuka w zasięgu ręki ; wyd. MAC edukacja

Piramida faraona Dżesera w Sakkara (bryła)

Piramida Cheopsa

30
Piramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa w Gizie

Sfinks w Giza

31
 Triada króla Mykerinosa

Faraon Mykerinos z małżonką

32
 posągi pary książęcej Rahotepa i Nofret

posąg Sezostrisa I (posąg pesymistyczny)

33
 Skryba z Sakkary

kolosy Memnona (posągi Amenhotepa III)

34
 paleta Narmera

świątynia królowej Hatszepsut w Deir El Bahari

świątynia Ramzesa II w Abu Simbel (fasada)

35
 świątynia Horusa w Edfu

świątynia Horusa w Edfu- pylony

polowanie na dzikie ptactwo z grobu Menny

36
 malowidło tancerka i dwie muzykantki, grobowiec Nachta w Tebach

malowidło przedstawiające płaczki – grobowiec w Tebach

37
 Gęsi z Meidum

Złota maska Tutenchamona

głowa królowej Nefretete

38
 płaskorzeźba Echnatona z rodziną

malowidło przedstawiające córki Echnatona

39
SZTUKA GRECKA
Sztuka rozwijająca się w okresie od XI do I wieku p.n.e. na Półwyspie Bałkańskim, wyspach Morza Egejskiego, w
Azji, płd. Italii oraz na wybrzeżach Morza Śródziemnego i Morza Czarnego; w fazie początkowej sztuka grecka
pozostawała pod wpływem sztuki Bliskiego Wschodu i Egiptu;

PODZIAŁ SZTUKI GRECKIEJ

XI – VI w. p.n.e. Okres archaiczny

V – IV w. p.n.e. Okres klasyczny

III – I w. p.n.e. Okres hellenistyczny

Archajowie

1. Naród wojowniczy, miasta fortyfikowane.

2. 1600 p.n.e,
3. Rozkwit kultury
4. Budowle z kamienia, wzgórza świątynne
5. Kryzys wywołała wojna z Troją
6. Mekeny, lwia brama
7. Grób Agamemnona
8. Kolumny: dorycką, jońska, koryncka
9. Myślenie humanistyczne, podziw ludzkiego ciała
10. Religia, politeizm. Bogowie posiadają cechy ludzkie.
11. Rzeźba; kultywowano ciało i tężyznę fizyczna, gimnazjony, olimpiady. Ideałem ciała ludzkiego był
mężczyzna.
12. Kobiety nie miały prawa głosu.
13. Rozwój filozofii
14. Prawo, alfabet grecki.
15. Teatr, amfiteatr grecki.
16. Handel

Wiele zabytków z Grecji zostało przeniesionych do Wielkiej Brytanii i do Niemiec. Struktura kolumny
Greckiej. Świątynia Grecka, Portal, Akropol, Grecka architektura . Malarstwo greckie się nie zachowało.

Wcześniej artyści byli anonimowi. W mitologii greckiej za postać prawdziwego twórcy można poznać Dedala.
Był bardziej inżynierem, rzemieślnikiem niż artysta. W tym okresie piękno dzieła jest ważniejsze niż artysta,
ale były sygnatury. W 5 tym wieku przed nasza era powstała rzeźba grecka. Grecy byli garncarzami. Rzeźba
jest albo płaskorzeźba albo rzeźba pełnowymiarowa. Rzeźba jest bardzo realistyczna, najczęściej rzeźbiono
mężczyzn. Kuros i Kore, kobieta i mężczyzna. Nagość stawała się kanonem męskiego piękna. Ciało kobiety
było przysłonięte tylko Afrodytę pokazywano nago.

Kontrapost, przełożenie ciężaru ciała na jedna nogę. Próby zatrzymania człowieka w ruchu. Realistyczna
postać człowieka to 1/7 głowy, czyli w ciele mieści się 7 głów.

40
 Kariatydy, kobiety podtrzymujące budowle, jako kolumny. Męskim odpowiednikiem jest atlas. Legenda jest
taka ze kobiety zbuntowały się bogom i zostały zamienione w kamień. Bardzo duże przywiązanie do
szczegółów anatomicznych. Dynamika rzeźby.

Wazy greckie. Stela, typ pomnika stawianego na grobach, płaskorzeźba. Wazy dla zmarłych. Trzy rodzaje
stylów, które obowiązują jeśli chodzi o dekoracje: czarno figurowy, figurowy, geometryczny, czerwono
figurowy.

Rytuały uczt, kraj obfitujący w winko. Winko jest darem Dionizosa. Wino należało wymieszać z woda.
Potrzebne były amfory do transportu winka. Dzbany i kratery na winko. Wazy z gliny i terakoty.

Naczynia stołowe, naczynia toaletowe, naczynia kultowe,

OKRES ARCHAICZNY ARCHITEKTURA:

MEGARON – prostokątny budynek o jednym pomieszczeniu, na krótszym boku, jego wysunięte ściany boczne
zakończone były płaskimi pilastrami, tzw. antami

– domy i małe świątynie w typie megaronu

z czasem plan megaronu stał się podstawową formą świątyni greckiej

– w architekturze sakralnej ustalił się typ świątyni z peristazą – okalającą kolumnadą w odmianach doryckiej i
jońskiej

41
UKŁAD ŚWIĄTYNII GRECKIEJ:

TYPY ŚWIĄTYŃ GRECKICH

42
Świątynie greckie budowano na wzgórzach i dodatkowo podwyższano
je trzystopniową podbudową [krepidoma].

Najstarsze świątynie wznoszono z drewna i cegły suszonej, później

zastąpił je kamień.

Budowle te cechowała duża harmonia i idealne proporcje, które

osiągano za pomocą różnego rodzaju korekt optycznych, jak entasis
czy interkolumnium.

INTERKOLUMNIUM – zasada konstrukcyjna,

według której odległość między poszczególnymi

kolumnami i między ścianą a kolumną miała być takiej samej

wielkości.

PORZĄDKI ARCHITEKTONICZNE

PORZĄDEK DORYCKI:

 ciężkie proporcje, surowość, monumentalność

kolumny bez bazy, wsparte bezpośrednio na
stylobacie

 żłobkowany (kanelowany) trzon [18-20 żłobień – kanelur]

 wprowadzone korektury optyczne:

~ entasis – lekkie wybrzuszenie na wys. 1/3 kolumny

~ kolumna zwęża się ku górze

 głowica złożona z echinusa i abakusa

 belkowanie: gładki architraw + fryz podzielony na tryglify i
metopy + gzyms

43
 PORZĄDEK JOŃSKI:
 lekkość, smukłe proporcje, duża ozdobność
 kolumny mają profilowane bazy, wsparte na
stylobacie
 kanelowany trzon [18-24 żłobień podzielonych
listewkami-stegae]
 obecność wprowadzonych w porządku
doryckim korektur optycznych
 głowica bogato zdobiona z motywem wolut
(ślimacznic)
 belkowanie: trójczłonowy architraw + ciągły fryz
wypełniony dekoracją reliefową + silnie
wysunięty gzyms
 poszczególne części belkowania są podzielone
kimationem z astragalem

PORZĄDEK KORYNCKI:
 posiada większość cech porządku
jońskiego, zasadniczą różnicę stanowi
głowica
 głowica w kształcie kosza okolonego
dwoma rzędami liści akantu, na których
opierają się 4 woluty dźwigające abakus
 porządek ten jest najsmuklejszy i
najbardziej elegancki, wytworny [powstał
w okresie klasycznym – V w. p.n.e.]

44
 TEMENOS – wydzielony, nietykalny
obszar poświęcony bóstwu albo
pr zeznac zony dla celów kul tu;
początkowo były to świątynie, w których
znajdowały się ołtarze, kapliczki, etc.;
z czasem temenosy przekształciły się w
duże kompleksy religijne z wielką liczbą
budowl i , pomników wotywnych,
posągów zwycięzców lub mitycznych
bohaterów;

temenos w Delfach

45
 RZEŹBA:
Materiały rzeźbiarskie to początkowo drewno i wapień, a następnie brąz i marmur,
wykonywano również rzeźby w następujących technikach:

AKROLIT – dzieło wykonywane jest z dwóch materiałów – głowa, ręce i stopy z kamienia, korpus i
części nóg (okryte szatą z bogato zdobionej tkaniny) z drewna; od VII w. p.n.e.;

CHRYZELEFANTYNA – technika polegająca na stosowaniu złota i kości słoniowej w posągach

montowanych na drewnianej konstrukcji; złota blacha (np. inkrustowana kamieniami półszlachetnymi,
pastą szklaną, polichromowana) stanowiła okładzinę szat, włosów i akcesoriów, a płytki z kości słoniowej
- twarzy i obnażonych części ciała; technika rozpowszechniona w Grecji w okresie klasycznym i
stosowana gł. w kolosalnych posągach kultowych;

W końcu VII w. p.n.e. powstała monumentalna rzeźba w kamieniu dążąca do:

– przełamania panujących zasad symetrii i frontalizmu
– prawidłowego oddania ruchu
Pojawiły się szkoły rzeźbiarskie w dwóch głównych kierunkach:
~ dorycki – surowy, postaci muskularne, krępe [ np. Argos, Korynt, Sylion]
~ joński – miękki w modelunku, bardziej dekoracyjny [ np. Milet, Naksos, Paros, Chios]
Typowe formy rzeźbiarskie dla tego okresu to:
kora – posąg stojącej, ubranej dziewczyny
kuros – posąg stojącego młodzieńca, zwycięzcy igrzysk sportowych
Ponadto powstawała rzeźba architektoniczna i stele nagrobne.

46
47
  rzeźba pełnoplastyczna
 kompozycja zwarta (mimo niewielkich
prześwitów), zamknięta, dośrodkowa
 bryła blokowa o ustawieniu frontalnym
 postać statyczna, wyprostowana – ręce
wzdłuż ciała, szerokie barki, wąskie
biodra, ujęta w sztywnej, wykrocznej pozie
 prawidłowe proporcje ciała
 bezosobowa twarz
 uśmiech archaiczny

48
49
50
51
CERAMIKA:

W rzemiośle starożytnej Grecji najważniejsze miejsce zajmowała ceramika; z czasem wykształciły się w niej
następujące style:

 geometryczny – (X-VIII w. p.n.e.) kompozycje pasowe – zygzaki, koła, meandry, wzory i postaci silnie
zgeometryzowane [styl ten poprzedzał okres protogeometryczny XI-X w. p.n.e.]
 orientalizujący – (VII w. p.n.e.) kompozycje pasowe inspirowane Wschodem – liście palmy, lotosu etc.
 czarnofigurowy – (VII/VI w. p.n.e.) motywy figuralne i inne malowane czarną sylwetą na białym lub
czerwonym tle, malarski charakter scen
 czerwonofigurowy – (VI w. p.n.e.) motywy figuralne malowane czerwoną sylwetą na czarnym lub żółtym
tle, przedstawiano gł. sceny mitologiczne [tylko na brzuścu – scena główna]

52
53
54
55
56
LEKYT – wysmukłe naczynie ceramiczne

służące do przechowywania oliwy do

smarowania ciała (jeden z przyborów

toaletowych); powszechnie stosowane w

starożytnej Grecji

OKRES KLASYCZNY

W 2 poł. V w. p.n.e. Ateny, pod rządzami Peryklesa, stały się głównym ośrodkiem sztuki

starożytnej Grecji; działali tu najwybitniejsi architekci: Iktinos, Mnesikles, Kalikrates,

rzeźbiarze: Fidiasz, Poliklet i malarze: Apollodoros z Aten;

ARCHITEKTURA:

 w urbanistyce wytworzył się nowy typ miasta o funkcjonalnym planie z prostokątną

siatką ulic, np. Milet, Pireus.

 pojawiły się nowe typy budowli świeckich: teatr, buleuterion, odeon, gimnazjon,

stadion; od IV w. p.n.e. postępowała monumentalizacja architektury użytkowej

 powstał nowy typ budowli sakralnej – tolos - na planie koła

 dokonała się synteza porządków doryckiego i jońskiego, np. Partenon
 pojawiła się głowica koryncka

57
 plan Miletu

58
Akropol w Atenach

 wzgórze świątynne, jeden z

najstarszych greckich zespołów

religijnych [V w. p.n.e.]

 znajduje się tam szereg świątyni

poświęconych kultom głównych

bogów Grecji

 kompleks otwierają Propyleje –

reprezentacyjna bramma na planie

prostokąta, w porządku doryckim z

jońską kolumnadą (w środku, w

jednym ze skrzydeł znajdowała się

pinakoteka – pierwsza galeria

obrazów na desce)

rekonstrukcja i plan zabudowy Akropolu

59
Partenon na Akropolu

 główna świątynia Akropolu

poświęcona bogini mądrości – Atenie Partenos

 wzniesiona w V w. p.n.e. na planie peripterosu,

w układzie 8 x 17 kolumn, w porządku
doryckim, wprowadzono też 4 kolumny jońskie
w sali przylegającej do celli, na stylobacie z
zastosowaniem korektur optycznych
 w środku znajdował się monumentalny posąg
Ateny będący, podobnie jak pozostałe dekoracje
rzeźbiarskie, dziełem Fidiasza

60
 Fidiasz – Atena Partenos
 monumentalne dzieło Fidiasza [12 metrów wysokości]
 wykonany w technice chryzelefantyny ze złota i kości
słoniowej
 bogini przedstawiona w statycznej, dostojnej pozie, w prawej
dłoni
trzyma Nike, lewą opiera o tarczę dekorowaną scenami walk
bogów, na głowie ma hełm, szaty drapowane

Erechtejon na Akropolu
 budowla o nieregularnym planie przypominającym amfiprostylos, w środku
znajdowało się kilka sanktuariów i cell
 na zewnątrz ganek kor – kariatydy w luźnych fałdowanych szatach przypominających
kanelowanie kolumn niosące na głowach poduszki i płyty (echinus i abakus), na których wspiera się
przekrycie loży;

61
62
63
 RZEŹBA:
 płaskorzeźba idealizowana, tematyka gł. mitologiczna, kompozycja rytmiczna,
podporządkowana ramom architektury
 pod koniec V w. p.n.e. powstał tzw. „styl mokrych szat”
 rozwija się relief wotywny i nagrobny
 następuje rozkwit monumentalnej rzeźby wolnostojącej w brązie i marmurze
zmierzającej do oddania ruchu (ruch zatrzymany); tematem dominującym są bogowie i atleci
 kształtuje się nowy typ portretowy:
portret syntetyczny – twarz spokojna, pozbawiona emocji, nie wyrażająca żadnych uczuć,
dostojna;

 w V w. p.n.e. Poliklet opracowuje kanon postaci ludzkiej [proporcje 1/8] i wprowadza

kontrapost
 dzieła tego okresu cechuje harmonia, swoboda i idealizacja, kompozycja jest
rozluźniona, następuje odejście od frontalności i przełamanie osi prostych
 w IV w. p.n.e. Praksyteles wprowadza uczłowieczenie bogów, przedstawia ich w życiu
codziennym, odheroizowanych
 IV w. p.n.e. – Lizyp poprawia kanon Polikleta [proporcje 1/9] – smuklejsze postaci powstają
pierwsze akty kobiece:

64
65
66
67
68
69
 KONTRAPOST – zasada kompozycyjna
polegająca na ustawieniu postaci ludzkiej
tak, aby ciężar ciała spoczywał na jednej
nodze i na zrównoważeniu jej lekkim
wygięciem tułowia i ramienia w stronę
odwrotną; pozbawia to rzeźbę frontalności i
uwypukla, np. mięśnie;

Poliklet – Doryforos V w. p.n.e.

70
71
72
73
 Venus Pudica – (Wenus wstydliwa) typ
aktu kobiecego, w którym postać
przedstawiona jest jako młoda
dziewczyna w pozie stojącej; jedną
ręką zasłania łono na znak swojej
wstydliwości i obyczajności

Praksyteles – Afrodyta Knidyjska IV w. p.n.e.

74
75
 Figurki tanagryjskie – niewielkich
rozmiarów greckie figurki z terakoty
produkowane masowo w Tangerze;
były odciskane w formach i polichromowane,
wyobrażały zwykle pełne wdzięku młode kobiety,
np. w scenach rodzajowych, bądź inne
przedstawienia o lekkiej tematyce;

OKRES HELLENISTYCZNY

ARCHITEKTURA:
 nastąpił ogromny rozwój urbanistyki i budownictwa użytkowego
 w miastach zakładanych na planie hippodamejskim [np. Aleksandria],
z wyodrębnionymi dzielnicami (administracyjna, handlowa, itp.); przestrzeń agory
i okręgów świątynnych wytyczały i ograniczały portyki
 wznoszono monumentalne budowle świeckie (m.in. biblioteki) oraz sakralne,
np. okazałe ołtarze architektoniczne
 w budownictwie mieszkalnym pojawiły się domy z perystylem – dziedziniec lub
ogród położony w głębi domu otoczony dookoła portykiem kolumnowym;
skanalizowane, dekorowane malowidłami ściennymi i mozaikami posadzkowymi
 wprowadzono konstrukcję łuku z klińców kamiennych

76
77
RZEŹBA:

 powstały nowe ośrodki rzeźbiarskie w Pergamonie, Aleksandrii, na Rodos

 nastąpiło silne zróżnicowanie i poszerzenie tematyki przedstawień od radosnych scen rodzajowych
po przedstawienia dramatyczne, wręcz drastyczne, pełne emocji
 w rzeźbie o bardzo wysokim poziomie artystycznym przejaskrawienie formy łączyło się z
przesadnym kontrapostem i tendencjami naturalistycznymi (porzucenie idealizacji na rzecz
realizmu), np. : sceny gryloi – przedstawienia ludzie z ułomnościami – garbami, zmarszczkami,
znamionami, głęboki realizm u powstawały coraz liczniej kompozycje wielofiguralne (w
trójkącie), o skomplikowanym układzie, bardzo dynamiczne i ekspresyjne
 w Grecji właściwej rozwinął się kierunek akademickiego klasycyzmu, który pod nazwą
neoattycyzm wywarł wpływ na późniejszą sztukę rzymską

78
Ołtarz Pergamoński (Wielki Ołtarz Zeusa)

 ołtarz poświęcony Zeusowi, ufundowany w II w. p.n.e. przez władcę Pergamonu

 największy ołtarz starożytny, stanowiący samodzielną budowlę architektoniczną
 okalający cokół wypełniony był dekoracyjnym reliefowym fryzem o długości 120 m ukazującym walkę
bogów z gigantami [gigantomachia]
 reliefy przedstawiają chaotycznie skłębione postaci, spiętrzone formy w gwałtownym ruchu, wywołujące
wrażenie wrzawy, niepokoju

Obecnie w Muzeum Pergamońskie, Berlin

79
Polidor i Atenador z Rodos – Grupa Laookona II-I w. p.n.e.

 trzypostaciowa grupa rzeźbiarska zakomponowana w trójkącie (figura piramidale)

 kompozycja dynamiczna, oparta na liniach diagonalnych, skosach
 realistyczne przedstawienie anatomii, dbałość o proporcje i detale
 duża ekspresja, emocjonalność i dramatyzm przedstawienia, wrażenie wewnętrznego napięcia –ukazanie
walki, cierpienia, sugestywna mimika postaci

Obecnie w: Muzea Watykańskie, Rzym

80
FIGURA PIRAMIDALE –
(figura piramidalna) kształt
piramidy, w który zamknięta jest
kompozycyjnie główna grupa
figur w rzeźbie lub na obrazie;
stosowana od starożytności,
popularna w sztuce dojrzałego
renesansu;

Apollonios i Tauriskos z Tralles –

Byk Farnezyjski III w. p.n.e.

Obecnie w: Muzeum Narodowe,

Neapol

Grupa Galów: Umierający Gal

81
82
Nike z Samotraki III/II w. p.n.e.

 rzeźba pełnoplastyczna w marmurze

 kompozycja dynamiczna, otwarta na przestrzeń,
oparta na liniach diagonalnych, swobodna
 realistyczne przedstawienie anatomii i lekka
idealizacja
 delikatny modelunek, niewielkie zróżnicowanie
faktury (skrzydła)
 „styl mokrych szat” podkreślający kształty, w
dolnej partii układ draperii oddający ruch postaci

83
84
85
 MALARSTWO:
 posługiwało się następującymi technikami:
~ ENKAUSTYKA
~ TEMPERA - technika malarska, najpospolitsza i najtrwalsza obok woskowej, znana od
starożytności, szeroko stosowana w średniowieczu, do kon. XV w.; pigment
łączono z dowolnym spoiwem emulsyjnym (żywica, oleje, tłuszcze lub
wosk)
~ MOZAIKA- technika dekoracyjna zaliczana do malarstwa monumentalnego, polega na
układaniu wzoru z drobnych, różnokształtnych barwnych kamieni, szkła i
ceramiki na odpowiednio przygotowanym podłożu (świeża zaprawa
wapienna, cement); poszczególne płytki m. nazywa się tesserami.
 wprowadzono tetrachromię – 4 barwy – biały, żółty, niebieski, czerwony
 Apollodoros z Aten uważany jest za pierwszego malarza greckiego, który stosował
modelunek światłocieniowy, by nadać postaciom i przedmiotom trzeci wymiar (dążenie
do mimesis – sztuka ma naśladować, jak najlepiej imitować naturę)

Pojawiają się nowe techniki i tematy malarskie:

• SKIAGRAPHIA - posługiwanie się światłem i cieniem (Apollodoros)
• MEGALOGRAFIA - malarstwo bardzo monumentalne, wielkich tematów
historycznych i mitologicznych
• RYPAROGRAFIA – sceny rodzajowe
• GRYLOI – karykatury
Najważniejsi malarze greccy – Apollodoros z Aten, Apelles, Mikon (stoapoikile), Zeuksis i
Nikias (malarstwo bardzo realistyczne), Timanes (przedstawianie uczuć, emocji, np. w
portretach)

86
 Apollo i Dafne – mozaika grecka

Timanes – Ofiara Ifigenii mozaika (V w. p.n.e.)

87
 Bitwa pod Issos – mozaika z Domu Fauna w Pompejach

88
 BUDOWLE UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

TEATR - w pełni wykształconej formie (V w. p.n.e.) składał się z wykutej w zboczu wzgórza,
amfiteatralnej, podzielonej na segmenty spiętrzonych siedzeń widowni (theatron),
okrągłej sceny dla chóru (orchestra) oraz przylegającego do niej, usytuowanego
naprzeciw widowni budynku (skene); budynek ten był poprzedzony podium do
występu aktorów (proskenion); pomiędzy skene a widownią znajdowało się wejście
dla aktorów (parodos)

89
 ODEON - budowla o okrągłym kształcie, przekryta stożkowatym dachem wspartym na
kolumnach, przeznaczona na występy muzyczne i śpiewacze, wewnątrz
znajdowała się amfiteatralna widownia otaczająca estradę dla artystów

teatr Dionizosa w Atenach (VI-V w. p.n.e.)

90
 teatr w Epidauros (III/II w. p.n.e.)

GIMNAZJON - zespół budynków przeznaczonych do ćwiczeń gimnastycznych; początkowo

drewnianych, od IV w. p.n.e. kamiennych, częściowo krytych; stanowił
nieodzowną instytucję każdego miasta oraz tych okręgów sakralnych, w
których odbywały się zawody sportowe; w jego skład wchodziły gimnazjon
właściwy, stadion i palestra, w której mieściły się eksedy do wypoczynku,
szatnie, łazienki
BULEUTERION - miejsce zgromadzeń rady miejskiej, budynek w kształcie dużej hali
hypostylowej, ze spiętrzonymi rzędami siedzeń mającymi pomieścić
kilkaset osób
LESCHE - budowla o charakterze publicznym służąca m.in. jako miejsce do spotkań i
dyskusji mieszkańców miasta, a w nocy za schronisko dla bezdomnych

91
Starożytny Rzym

Wszystkie Rzymskie dzieła przejawiają silne wpływy sztuki greckiej. Pierwsza faza bezpośrednich kontaktów
Rzymu z ośrodkami artystycznymi świata greckiego naznaczona jest licznymi grabieżami. Ekspansja rzymska na
południowe tereny i podbój Grecji wywarło duży wpływ na sztukę.
-Rozwinął się ruch kolekcjonerski i muzealny.
-Sztukę rzymską zdominowały dwa pojęcia: pragmatyzm i realizm.

Państwo podbijało inne narody i zarażało ich swoja kultura. Sztuka Rzymu obejmowała Europę Afrykę i Azje.
Najpierw było republika, która rządził senat a potem cesarstwem, którym rządził cesarz.

Wznoszono świątynie ku czci bogów, które były podobne do Grecji tylko miały imiona pozamieniane. Miasta
posiadały dwie główne ulice które się krzyżowały pod katem prostym, bardzo uporządkowana urbanistyka,
przypominająca siatkę, była także kanalizacja. Na skrzyżowaniu dwóch ulic był rynek, stawiano tam urzędy
świątynie hale targowe.

Atrium. Dziedziniec zamknięty na ozdoby, służył do świetlenia wnętrza. Za atrium mieściły się sypialnie I
pokoje, w których stały rzeźby.

Panteon. Wejście zwane portalem, świątynia wielu bogów.

Bazylika. Okna bazyliki zakończone półkoliście. Do wejścia prowadził portyk podparty kolumnami. W
bazylice nie tylko były świątynie ale tez handel.

Rzymianie potrafili rozłożyć namiot. Rzymianie budowali z kamieni miękkich I niewielkich, wynaleziono
cegłę. Wynaleziono cement z pyłu wulkanicznego i tworzono zaprawy do budowania.

Rzeźba rzymska różni się od greckiej, Rzymianie byli idealistami. Sprowadzano rzeźby greckie masowo.
Tworzono popiersia realistyczne. Realizm powstał w Rzymie. Wynaleziono trwała ondulację. Pojawiło się
malarstwo naścienne. Mozaiki, domy zdobione mozaikami. Malarstwo rzymskie. Primavera, malarstwo
impresjonistyczne. Malarstwo iluzjonistyczne. Iluzja przestrzeni.

Architektura

1. Można zauważyć typowe elementy greckiej architektury jak wznoszenie budowli na planie prostokąta,
występowanie portyków, zastosowanie kamienia i marmuru, budowa miast na planie prostokąta z
regularną siatką ulic (Pompeje). Jednak to właśnie w dziedzinie architektury Rzymianie przejawiali
największą oryginalność.

2. Tworem rdzennie rzymskim są termy czyli łaźnie publiczne, które były ponadto miejscem spotkań,
rozrywki i wypoczynku. Nowość stanowił też system ogrzewania (hypocaustum).

3. Również amfiteatr to czysto rzymski typ budowli – konstrukcja na planie elipsy z centralnie położoną
areną na której rozgrywały się walki, oraz wznoszącą się dookoła widownią.

4. W teatrze rzymskim nowością jest superpozycja – w kolejności na poszczególnych kondygnacjach

porządek dorycki a w zasadzie toskański, joński i koryncki.

92
Realizm objawiał się przede wszystkim w rzeźbie, która odeszła od idealizujących teorii greckich. Jednak
większość rzymskich rzeźb z tamtego okresu to wierne kopie dzieł greckich rzeźbiarzy. W Rzymie rozkwitła
jednak rzeźba portretowa, szczególnie w formie popiersi.
Przejętym z innych kultur ale jakże popularnie używany w Rzymie był łuk. Dekoracje na zewnątrz łuku były
najczęściej wzorowane na greckie. Łączono go także z kolumną – Łuk Triumfalny, Łuk Tytusa – podwójny, Łuk
Sewera i Konstantyna – podwójny. Pojawiły się rotundy i kopuły.

Okres republikański i wczesnego cesarstwa do upadku Nerona

(III wieku p.n.e. – 68 r. n.e.)

Świątynia Westy w Tivoli - fasada i rzut

Świątynia Westy w Tivoli, widok od zbocza

Jest to najstarsza okrągła świątynia, poświęcona bogini ogniska domowego zwanej Westa, wznosiła się na
Forum Romanum, niedaleko Rzymu. Zbudowano ją w pierwszej ćwierci I wieku p.n.e. Podobna powstała w II
wieku p.n.e. na Rynku Wołowym nad Tybrem. Świątynia wzniesiona na wysokim podium dostępna tylko od
frontu.

93
Ma bogatą dekorację: fryz girlandowy i głowice kolumn w porządku kompozytowym tak zwanym koryncko-
jońskim. Świątynia rzymska to budowla wybitnie fasadowa, o wyraźnej przewadze osi podłużnej nad
poprzeczną. Ściany murowano i licowano kamiennymi płytami.

Akwedukt Pont-du-Gard, Nimes, Francja

Akwedukt z języka łacińskiego oznacza wodociąg, które doprowadzały wodę z odległych ujść do miast, układano
na zasadzie powolnego, stałego spadku. Nad dolinami głęboko wyciętymi w korytach rzecznych budowano
wiadukty i mosty służące jako podbudowa. Ta konstrukcja arkadowa miała wiele zalet, nie przecinała szlaków
komunikacyjnych i transportowych, wymagała mniej budulca i była lżejsza od ślepego muru tej samej wysokości.
By uzyskać stabilność, arkady ustawiano w kilku kondygnacjach, nadając im zmienną wysokość, rozpiętość oraz
różną grubość filarów.
Mosty i akwedukty budowano niekiedy z kamiennych ciosów układanych na styk bez zaprawy. Przykładem
takiego akweduktu jest właśnie Pont-du-Gard zbudowany w latach 26-16 r. p.n.e. opodal miasta Nimes w
południowej Francji, wodociąg wzniesiony na wysokość 40m., a woda płynie z odległości 56 km przy spadku
35cm/km. Wydajność wynosi 40.000 litrów dziennie. Rzymscy architekci w ten sposób budując akwedukty
połączyli pożyteczność z piękną proporcją spiętrzonych arkad.

Ara Pacis - Ołtarz Pokoju

Ołtarz Pokoju mieści się na Polu Marsowym w Rzymie. Ukończony i konsekrowany w 91 roku p.n.e. Jego
wzniesienie ślubował cesarz August. Ołtarz właściwy otoczony jest marmurowym ogrodzeniem, pokryty

94
płaskorzeźbami ornamentalnymi, mitologicznymi i historycznymi zaprogramowanymi zgodnie z głównymi
wytycznymi polityki pierwszego cesarza.

Płaskorzeźby wykonane wg greckiej kultury klasycznej stanowią prawdziwy pean na cześć Augusta oraz
realizację wszystkich jego dyrektyw. Na jednej z płaskorzeźb widzimy personifikację Ziemi jako matka
karmicielka siedząca wśród żywiołów: powietrza i wody jest symbolem pokojowych czasów, szczęścia i
dobrobytu. Reliefy historyczne przedstawiają procesję oraz ukończenie ołtarza. Bierze w niej udział
August w towarzystwie najwyższych kapłanów. W ceremonii uczestniczy cała rodzina – wyraz
propagandy dynastycznej. Motywem reliefu ornamentalnego są wici akantu, winorośli i niezwykłych
łabędzi na ogrodzeniach wykonanych z marmurowych płyt. Łabędzie symbolizują boga Apollina,
którego cesarz August szczególnie cenił. W 1939 roku Ołtarz zrekonstruowano, stoi on niedaleko
mauzoleum Augusta.

Statua Barberini

95
Rzeźbę portretową można podzielić na dwie zasadnicze kategorie:
 portret statuaryczny, czyli posąg w todze lub zbroi z portretową głowią
 popiersie, które osadzono na niskiej bazie z napisem.

Statua Barberini przedstawia Rzymianina w todze trzymającego dwa popiersia wskazując swoje zacne
pochodzenie. Portret ten ceniono za naturalizm. Pochodzenie łączy się z portretami werystycznymi późno-
hellenistycznymi oraz woskowymi maskami przodków, gromadzonych w arystokratycznych domach.
Statua powstała około 40-30 roku p.n.e. w okresie późnej republiki w Rzymie. Wysokość 1,65m.

Dom rzymski w Pompejach

96
 Był to dom jednorodzinny, stojący przy ulicy w luźnej zabudowie, parterowy lub jednopiętrowy z
wewnętrznym dziedzińcem (atrium), częściowo przekrytym, z którego był dostęp do wszystkich
pomieszczeń. Po skośnie ustawionych płatach dachu nad atrium, woda spływała do basenu (impluvium),
który mógł być otaczany kolumnowym portykiem. Na osi wejścia znajduje się w głębi gabinet pana domu
(tablinum), a po jego bokach dwie jadalnie (triclinia) – letnia i zimowa. Jedno z pomieszczeń frontowych
zajmował przeważnie odźwierny.

Flora – Primavera, fresk z domu w Stabiach

W bogatej sypialni domu w Stabiach znajdują się freski czterech mitycznych postaci: Medei, Ledei, Diany i
dziewczyny, zapewne bogini kwiatów – Flory. Kiedyś uważana za kopię greckiej Wiosny. Dzieło zainspirowało
Botticellego twórcę słynnej Primavery, dlatego malowidło stabiańskie nosi taką umowną nazwę.
Dzieło pochodzi z roku ok. 50-79 r. n.e. Wysokość 40 cm.
Dekoracje ścian w pompejańskim Domu Wettiuszów

97
Dekoracje ścian w pompejańskim Domu Wettiuszów ukazują prawdziwy rozkwit malarstwa iluzjonistycznego.
Pochodzą z drugiej połowy I wieku n.e. Piętrzyły się tu perspektywiczne obrazy przedstawiające ogromne
prześwity, a w nich dalsze komnaty o uchylonych drzwiach i otwartych oknach, loggie, balkony i pergole.
Główny obraz umieszczony został pośród ścian w wymalowanej w łudzący oko sposób niszy przypominającej
kapliczkę, tzw. edikulę. Triclinium w domu Wettiuszów zwane jest salonem Iksjona. Zachowały się dzięki erupcji
wulkanu.

Posąg cesarza Augusta

Posąg cesarza Augusta w pancerzu i płaszczu naczelnego wodza wystawiony był w prywatnej rezydencji
cesarzowej Liwii w Prima Porta pod Rzymem. Powstał w 20 roku p.n.e.
August pragnął pokazać się poddanym jako władca pełny cnót, zwłaszcza dzielności i pobożności. Legendzie o
boskim pochodzeniu przypomina Amorek, syn Wenus, pramatki Juliuszów u nóg Augusta. Bose stopy wodza są
namiastką heroicznej nagości. Korpus wykonany wg kanonu Polikleta, a głowa stanowi kanoniczny portret
cesarza. Reliefy pancerza upamiętniają sukces dyplomatyczny – odebranie od Partów znaków legionowych w 20
roku p.n.e. Wysokość 2.04 m.

Okres średniego cesarstwa, od Flawiuszów do upadku Sewerów

98
Amfiteatr Flawiuszów w Rzymie

Budowla zakończona około 81 r. n.e. przez dynastię Flawiuszów. Od VIII wieku n.e. zwana Koloseum. Mógł on
pomieścić 50.000 widzów siedzących i 23.000 stojących. Był wysoki na 50 metrów, zbudowany na planie elipsy –
dłuższa oś wynosiła 188 m., a krótsza 156 m.
Zapewniał miejsce rozrywki – krwawe walki Gladiatorów, dzikich zwierząt, pseudo polowania oraz pozorowane
bitwy morskie (naumachie). W razie potrzeby nad amfiteatrem rozpinano na 240 masztach oponę przez oddział
marynarzy.

Budowle flawijskie – ogromne, pełne przepychu o wnętrzach urozmaiconych licznymi eksedrami i niszami, suto
dekorowanymi wykładzinami, mozaikami i malowidłami. Fasady w wielkiej liczbie otworów wejściowych i
okiennych, zapewniały efektywną grę światła i cienia na ich powierzchni. Kolumny i pilastry wznoszone w
budowlach kilkupiętrowych w różnych porządkach architektonicznych podpierały architrawy i gzymsy. Elewacja –
zastosowany spiętrzony porządek toskański, joński i koryncki oraz arkadowy, po 80 w trzech dolnych
kondygnacjach co ujmowało Amfiteatrowi ciężaru, której korona ozdobiona jest pilastrami. Podziemne miejsce
było schronieniem dla dzikich zwierząt. Budowle flawijskie – ogromne, pełne przepychu o wnętrzach
urozmaiconych licznymi eksedrami i niszami, suto dekorowanymi wykładzinami, mozaikami i malowidłami.
Fasady w wielkiej liczbie otworów wejściowych i okiennych, zapewniały efektywną grę światła i cienia na ich
powierzchni. Kolumny i pilastry wznoszone w budowlach kilkupiętrowych w różnych porządkach
architektonicznych podpierały architrawy i gzymsy.
Elewacja – zastosowany spiętrzony porządek toskański, joński i koryncki oraz arkadowy, po 80 w trzech dolnych
kondygnacjach co ujmowało Amfiteatrowi ciężaru, której korona ozdobiona jest pilastrami. Podziemne miejsce
było schronieniem dla dzikich zwierząt.

99
Łuk Tytusa

Łuk Tytusa

Zbudowany został po śmierci Tytusa przez Domicjana (81-96 rok n.e.).

Stanowi pamiątkę zwycięstwa w wojnie żydowskiej ukoronowane zdobyciem Jerozolimy i zburzeniem świątyni w
71 roku. Łuk Tytusa z zewnątrz ozdobiony skromnie, wewnątrz posiada niezwykle ciekawą dekorację.

Na sklepieniu ukazana jest apoteoza zmarłego Tytusa unoszonego w przestworza na skrzydłach orła. Natomiast o
triumfie Tytusa przypominają dwie płaskorzeźby w bramie: Tytus wieńczony przez Wiktorie na kwadrydze oraz
najcenniejsze trofea wojenne – menora (siedmio ramienny świecznik) i długie srebrne trąbki (przybory
kultowe używane w świątyni jerozolimskiej). Płaskorzeźby są również ciekawe od strony frontalnej, stanowią
świetny przykład stylu flawijskiego charakteryzującego się malowniczością, światłocieniem wzmagającym iluzje
głębi przestrzennej, wieloplanowością oraz zróżnicowaniem wysokości reliefu.

Kolumna Trajana w Rzymie

100
Monumentalny pomnik wznoszący posąg cesarza na wysokość 100 stóp rzymskich (ok. 30 m) Kolumna została
ukończona w 113 roku n.e.

Budowla była grobowcem, urna z prochami Trajana została pochowana w bazie kolumny, a kroniki dwóch
zwycięskich wojen stoczonych z Dakami zostały wyrzeźbione na trzonie. Relief na spiralnej wstędze zawiera 404
sceny (dł. 250 m). Za czasów Trajana rzeźby tworzono w stylu klasycyzmu, pokryte reliefami historycznymi w
stylu kontynuacyjnej narracji. Celem jest wyeksponowanie głównego bohatera.

Panteon w Rzymie

Panteon w rzymski to świątynia wszystkich bogów. Po raz pierwszy wzniesiona w epoce Augusta.
Najprawdopodobniej zbudowana na planie prostokąta. Wzniesiona jeszcze raz za czasów Hadriana w latach 119-
125 r. n.e., nadając budowli oryginalną, niepowtarzalną formę. Panteon Hadriana jest najwyższym osiągnięciem
rzymskiej architektury sakralnej. Składa się z prostokątnego portyku kolumnowego z trójkątnym frontonem,
niewielkiego przedsionka także z frontonem i rotundy krytej hemisferyczną kopułą z otworem pośrodku.

101
Średnica rotundy i jej wysokość mają ten sam wymiar: 43.2 m. Od frontu rotunda i kopuła były częściowo
przysłonięte wysoką attyką, by stworzyć złudzenie tradycyjnej budowli sakralnej. Kopuła ma kształt regularnej
półkuli. Światło wpadające przez jej okrągły otwór rozprasza się równomiernie, a nisze w ścianach i
kasetony sklepienia skupiają cień, wywołując efekt optyczny. W siedmiu niszach stały posągi bóstw
planetarnych, a w przedsionku statuaryczne portrety Augusta i Agrypy.

Posąg konny Marka Aureliusza

Jeden z najsłynniejszych posągów rzymskich, wykonany ze

złoconego brązu między 166-180 rokiem n.e.
Marek Aureliusz jest tu przedstawiony w charakterze wodza,
jednak wyraz twarzy, miękkość rysów oraz uczesanie wskazują na
filozofa.

102
Łuk Konstantyna

Budowla upamiętniająca zwycięstwo nad Maksencjuszem. Znajduje się na Drodze Triumfalnej w pobliżu
Koloseum. Dokończony w 315 roku n.e.
Łuk zdobią pochodzące z wcześniejszych lat płaskorzeźby, wymontowane z pomników Trajana, Hadriana i
Marka Aureliusza. Z epoki Konstantyna na bocznych fasadach pochodzą dwa medaliony przedstawiające
personifikację wschodzącego słońca i zachodzącego księżyca, a Wiktorie w nadłuczach, barbarzyńcy na bazach, a
przede wszystkim, długi wąski fryz opuszczający boczne przęsła nad przelotami. Fryz ilustruje wojny z
Maksencjuszem, przemówienie w Rzymie Konstantyna do ludu oraz rozdawanie zasiłków.

103