Jan Barcz

Struktura Unii Europejskiej

1. Rozwój podstaw prawnych UE

2. Strategia rozszerzenia

3. Unia Europejska – organizacja międzynarodowa

4. Wspólne wartości UE

5. Cele UE

6. Członkostwo w Unii Europejskiej

6.1. Państwa założycielskie i przystąpienie do WE/UE
6.2. Wystąpienie z UE
6.3. Wykluczenie z UE
6.4. Zawieszenie w prawach państwa członkowskiego

7. Symbole UE

8. Status języków państw członkowskich

9. Zakres terytorialnego obowiązywania

Traktatów stanowiących podstawę UE

10. Finansowanie UE

Jan Barcz 2016 Prawa 1

autorskie zastrzeżone
 1. Rozwój podstaw prawnych UE

Traktat Paryski
EWWiS 1951/1952

Traktaty Rzymskie
EWWiS EWG EWEA
1957/1958
Euratom

Unifikacja instytucjonalna Traktat fuzyjny

1965/1967
EWWiS EWG EWEA
Euratom

Ustanowienie Unii Europejskiej

I filar II filar III filar Traktat o UE

Traktat z Maastricht
EWG=WE 1992/1993
EWEA WPZiB WSiSW
(Euratom)
EWWiS

Umocnienie spójności Unii Europejskiej

I filar II filar III filar Traktat z

Amsterdamu
EWG=WE 1997/1999
EWEA WPZiB WPiSwSK
EWWiS
acquis Schengen - uwspólnotowienie 1992/1993

Przygotowanie instytucji UE do „dużego” rozszerzenia Unii Traktat z Nicei

2001/2003
1 maja 2004 r. – dziesięć nowych państw członkowskich
1 stycznia 2007 r. – dwa nowe państwa członkowskie

Jan Barcz 2016 Prawa 2

autorskie zastrzeżone
 1. Rozwój podstaw prawnych UE

Unia Europejska Traktat

jednolita organizacja międzynarodowa konstytucyjny
2004
Traktat
z Lizbony
2007/2009

EWEA
Euratom

Środki międzyrządowe podejmowane w sprawie sanacji i konsolidacji

strefy euro:

Traktat ustanawiający Europejski Mechanizm Stabilności (wszedł w życie

27 września 2012 r.)
Traktat o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w Unii Gospodarczej
i Walutowej (wszedł w życie 1 stycznia 2013 r.)

Jan Barcz 2016 Prawa 3

autorskie zastrzeżone
 2. Strategia rozszerzenia

1952/1958
Belgia
Francja
Luksemburg
Niderlandy
RFN
Włochy

1973
Dania
Irlandia
Wielka Brytania

1981
Grecja

1986
Hiszpania
Portugalia

1995
Austria
Finlandia
Szwecja

2004
Czechy
Cypr
Estonia
Litwa
Łotwa
Malta
Polska
Słowacja
Słowenia
Węgry

2007
Bułgaria
Rumunia
2013
Chorwacja

Zob. szczegółowo na temat kontynuacji strategii rozszerzenia – wykład 14

Jan Barcz 2016 Prawa 4

autorskie zastrzeżone
 3. Unia Europejska – organizacja międzynarodowa

ustanowienia UE

− Traktat o UE (Traktat z Maastricht – 1993 r.)

− struktura filarowa

− Wspólnoty: organizacje międzynarodowe

− UE: dyskusyjny charakter prawny

Traktat z Lizbony (1 grudnia 2009 r.)

− przekształcenie UE w spójną organizację międzynarodową

− odrębność Euratomu

− podstawa UE: dwa traktaty

 Traktat o Unii Europejskiej (TUE)

 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)

− zakres regulacyjny Traktatów; wykład 4

Art. 1 TUE
Niniejszym Traktatem WYSOKIE UMAWIAJĄCE SIĘ STRONY ustanawiają
między sobą UNIĘ EUROPEJSKĄ, zwaną dalej „Unią”, której Państwa
Członkowskie przyznają kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów.
Niniejszy Traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz
ściślejszego związku między narodami Europy, w którym decyzje podejmowane
są z możliwie najwyższym poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej
obywateli.
Podstawę Unii stanowi niniejszy Traktat oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej (zwane dalej „Traktatami”). Oba te Traktaty mają taką samą moc
prawną. Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym.

Jan Barcz 2016 Prawa 5

autorskie zastrzeżone
 4. Wspólne wartości UE

art. 2 TUE:

„Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej,

wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również
poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do
mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim
w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji,
sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn”.

„wymiar społeczny” UE:

Art. 9 TFUE stwierdza: „Przy określaniu i realizacji swoich polityk i

działań Unia bierze pod uwagę wymogi związane ze wspieraniem
wysokiego poziomu zatrudnienia, zapewnianiem odpowiedniej ochrony
socjalnej, zwalczaniem wyłączenia społecznego, a także z wysokim
poziomem kształcenia, szkolenia oraz ochrony zdrowia ludzkiego”.

społeczne klauzule horyzontalne (art. 3 ust. 3 akapit pierwszy i drugi

TFUE):

„Unia ustanawia rynek wewnętrzny. Działa na rzecz trwałego rozwoju

Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz
stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej
konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu
społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska
naturalnego. Wspiera postęp naukowo-techniczny.

Zwalcza wyłączenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera

sprawiedliwość społeczną i ochronę socjalną, równość kobiet i
mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka”.
art. 6 TUE: Karta Praw Podstawowych oraz przystąpienie UE do
Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności

Jan Barcz 2016 Prawa 6

autorskie zastrzeżone
 5. Cele Unii Europejskiej
art. 3 TUE:

− wspieranie pokoju, wartości Unii i dobrobytu jej narodów

− zapewnienie obywatelom Unii Przestrzeni Wolności,

Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w
której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w
powiązaniu z właściwymi środkami w odniesieniu do kontroli
granic zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również zapobiegania
i zwalczania przestępczości

− ustanowienie rynku wewnętrznego, przy czym Unia działa na

rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest
zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen,
społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności
zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz
wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska
naturalnego; Unia wspiera postęp naukowo-techniczny

− zwalczanie wyłączenia społecznego i dyskryminacji oraz

wspieranie sprawiedliwości społecznej i ochrony socjalnej,
równości kobiet i mężczyzn, solidarności między pokoleniami i
ochrony praw dziecka

− wspieranie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej oraz

solidarności między państwami członkowskimi

− szanowanie swojej bogatej różnorodności kulturowej i językowej

oraz czuwanie nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego
Europy

art. 3 ust. 6 TUE: w stosunkach z państwami trzecimi i innymi

organizacjami międzynarodowymi

Jan Barcz 2016 Prawa 7

autorskie zastrzeżone
 6. Członkostwo w Unii Europejskiej

6.1. Państwa założycielskie i przystąpienie do WE/UE

Państwami założycielami Wspólnot było sześć państw:

− Belgia
− Francja
− Luksemburg
− Niderlandy
− Republika Federalna Niemiec
− Włochy

Strategia rozszerzenia: patrz wyżej

Podstawa prawna akcesu: art. 49 TUE

− zob. szczegółowo – wykład 14

Jan Barcz 2016 Prawa 8

autorskie zastrzeżone
 6. Członkostwo w Unii Europejskiej
6.2. Wystąpienie z Unii Europejskiej
uprzednie traktaty nie przewidywały wyraźnie
możliwości wystąpienia ze Wspólnot a następnie Unii
Europejskiej

możliwość wystąpienia istniała jednak na podstawie

ogólnych zasad międzynarodowego prawa traktatów

na mocy Traktatu z Lizbony do TUE (art. 50)

wprowadzono klauzulę dotyczącą „dobrowolnego
wystąpienia z Unii”

− każde z państw członkowskich może podjęć decyzje

o wystąpieniu z UE

− podstawą wystąpienia jest umowa międzynarodowa

− mechanizm „przymuszający” do wynegocjowania

umowy: jeśli nie wejdzie ona w życie w ciągu dwóch
lat od notyfikowania decyzji o wystąpieniu, decyzja
taka staje się skuteczna (choć termin dwuletni może
być przedłużony)

Brexit
 23 czerwca 2016 r.: referendum w ZK
 30 marca 2017 r.: notyfikacja decyzji ws wystąpienia

problemy proceduralne
Jan Barcz 2016 Prawa 9
autorskie zastrzeżone
 6. Członkostwo w Unii Europejskiej
6.3. Wykluczenie z Unii Europejskiej

traktaty stanowiące Unię nie zawierały i nadal (po

wejściu w życie Traktatu z Lizbony) nie zawierają
żadnych postanowień

zasadniczo wykluczenie nie jest więc możliwe

(możliwość zawieszenia w prawach państwa

członkowskiego – art. 7 TUE)

można się jednak odwołać do powszechnego prawa

międzynarodowego

art. 60 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

z 23 maja 1969 r. przewiduje, że w przypadku
„ciężkiego naruszenia” traktatu wielostronnego
przez jedno z państw członkowskich pozostałe
państwa członkowskie mogą się porozumieć m.in. co
do wygaśnięcia lub zawieszenia traktatu
w odniesieniu do takiego państwa

problem wykluczenia względnie wystąpienia ze

strefy euro (art. 140 ustępy 2 i 3 TFUE)

Jan Barcz 2016 Prawa 10

autorskie zastrzeżone
 6. Członkostwo w Unii Europejskiej
6.4. Zawieszenie w prawach państwa członkowskiego
art. 7 TUE (w powiązaniu z art. 354 TFUE)

− punktem odniesienia oceny zachowania się państwa członkowskiego jest

katalog wartości określony w art. 2 TUE

− na uzasadniony wniosek jednej trzeciej państw członkowskich, Parlamentu

Europejskiego lub Komisji Europejskiej, Rada, stanowiąc większością
czterech piątych swych członków po uzyskaniu zgody Parlamentu
Europejskiego, może stwierdzić istnienie wyraźnego ryzyka poważnego
naruszenia przez państwo członkowskie powyższych wartości

− przed dokonaniem takiego stwierdzenia Rada wysłuchuje dane państwo

członkowskie i, stanowiąc zgodnie z tą samą procedurą, może skierować do
niego zalecenia; Rada regularnie bada, czy powody dokonania takiego
stwierdzenia pozostają aktualne

− Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie na wniosek jednej trzeciej państw

członkowskich lub Komisji Europejskiej i po uzyskaniu zgody Parlamentu
Europejskiego, może stwierdzić, po wezwaniu państwa członkowskiego do
przedstawienia swoich uwag, poważne i stałe naruszenie przez to państwo
wartości, określonych w art. 2 TUE

− w przypadku dokonania takiego stwierdzenia,, Rada, stanowiąc większością

kwalifikowaną, może zdecydować o zawieszeniu niektórych praw
wynikających ze stosowania Traktatów dla tego państwa członkowskiego,
łącznie z prawem do głosowania przedstawiciela rządu tego państwa
w Radzie

− Rada powinna przy tym uwzględnić możliwe skutki takiego zawieszenia dla
praw i obowiązków osób fizycznych i prawnych; obowiązki, które ciążą na tym
państwie członkowskim, pozostają wiążące dla tego państwa

− Rada może następnie, stanowiąc większością kwalifikowaną, zdecydować

o zmianie lub uchyleniu podjętych środków, w przypadku zmiany sytuacji,
która doprowadziła do ich ustanowienia

Jan Barcz 2016 Prawa 11

autorskie zastrzeżone
 Uzupełnienie procedury art. 7 TUE

„Nowe ramy UE nakierowane na umocnienie zasady

państwa prawa” (komunikat KE z 11 marca 2014 r.)
− charakter polityczny
− postępowanie prowadzi KE
− narzędzie wczesnego ostrzegania

Trzy etapy postępowania

(1) Ocena KE:
- (przesłanki) systemowe zagrożenie dla zasady państwa
prawa
- uzasadniona opinia KE (jeśli zachodzą)
- przedstawienie uwag przez państwo
(2) Zalecenie KE:
- zalecenia KE (jeśli sprawa nie znalazła rozwiązania)
- jak rozwiązać i w jakim terminie
(3) Działania w następstwie zalecenia KE:
- monitorowanie przez KE działań państwa
- niezadowalające działania: „uruchomienie” przez KE
procedury art. 7 TUE

Zasada państwa prawa w systemie UE

− zasada legalności
− zasada pewności prawa
− zakaz arbitralnego działania władzy wykonawczej
− niezależność i efektywność władzy sądowniczej
− podział władz (w związku z prawem do
sprawiedliwego procesu)
− równość przed prawem

Jan Barcz 2016 Prawa 12

autorskie zastrzeżone
 7. Zmiana (rewizja) Traktatów
stanowiących podstawę UE

• traktaty rewizyjne
- zwykły traktat rewizyjny
- „duży” traktat rewizyjny (odrzucony Traktat
konstytucyjny)

• Traktat z Lizbony (ma charakter mieszany)

- jest „zwykłym” traktatem rewizyjnym
- ustanawia UE jako spójną organizację
międzynarodową

• art. 48 TUE: podstawa prawna zmiany Traktatów

stanowiących podstawę UE
1) zwykła procedura zmiany (zawarcie traktatu
rewizyjnego)
2) uproszczona procedura zmiany
(tzw. procedura kładki)
• zob. szczegółowo – wykład 7

Jan Barcz 2016 Prawa 13

autorskie zastrzeżone
 8. Symbole Unii

• 1986 r. Wspólnoty przejęły od Rady Europy jako swój symbol:

- flagę (12 złotych gwiazd na granatowym tle – liczba gwiazd nie
odpowiada liczbie państw członkowskich, lecz jest stała i ma
znaczenie symboliczne)
- hymn (czwarta część IX symfonii Ludwiga van Beethovena –
Oda do radości)
• 9 maja (dzień ogłoszenia w 1950 r. deklaracji przez Roberta
Schumana) został uznany za Dzień Europejski

• Traktat konstytucyjny (odrzucony)

- wymieniał symbole w Traktacie (art. I-8)
- dodano:
dewizę Unii („Zjednoczona w różnorodności”)
euro jako waluta UE

• Traktat z Lizbony
- „dekonstytucjonalizacja” (nie ma w traktatach)
- regulacje szczegółowe
(1) art. 3 ust. 4 TUE: „Unia ustanawia unię gospodarczą
i monetarną, której walutą jest euro”
(2) deklaracja nr 52
(3) regulaminy wewnętrzne instytucji

Jan Barcz 2016 Prawa 14

autorskie zastrzeżone
 9. Status języków

 Języki autentyczne traktatów (24)

 Języki urzędowe (24)
 Języki robocze

 Zachowanie tożsamości narodowej państw

członkowskich
 Prawa obywatela Unii

Jan Barcz 2016 Prawa 15

autorskie zastrzeżone
 9. Zakres terytorialnego obowiązywania Traktatów
stanowiących podstawę UE

• art. 52 TUE
• art. 355 TFUE
• Załącznik II do TFUE
• art. 349 TFUE

Jan Barcz 2016 Prawa 16

autorskie zastrzeżone
 10. Finansowanie UE
Perspektywa budżetowa 2014-2020 dla U-28:
wysokość 1,23%(płatności) /1.29% (zobowiązania) DNB państw
członkowskich (rocznie)
w środkach na zobowiązania wynosi 959 988 mln EUR, co stanowi 1,00%
DNB
w środkach na płatności – 908 400 mln EUR, co stanowi 0,95% DNB
134-140 mld euro rocznie
Konkluzje (Wieloletnie ramy finansowe) Rady Europejskiej (7-8 lutego
2013 r.)

Struktura zasobów własnych UE

1) Tradycyjne zasoby własne

głównie cła przywozowe nakładane na towary spoza UE

2) Zasoby własne oparte na VAT

określony odsetek zharmonizowanego podatku od wartości dodanej (VAT)
każdego państwa UE

3) Zasoby własne oparte na DNB

0.73 % DNB każdego państwa członkowskiego UE (2/3 budżetu UE)-korekty

4) Zasoby własne oparte na podatku od transakcji finansowych

Składka Polski: w okresie 10 lat członkostwa Polski w UE składka wpłacana do

budżetu UE systematycznie rosła. Podstawową przyczyną tego wzrostu było
wyższe tempo wzrostu gospodarczego w relacji do innych państw
członkowskich, inflacja oraz rosnące wydatki budżetu UE. Łącznie od 1 maja
2004 r. do końca 2013 r. Polska wpłaciła do budżetu UE kwotę wynoszącą
124,8 mld PLN (w cenach bieżących).

Pozytywne saldo transferów w ciągu 10 lat członkostwa: 64.1 mld euro

Finanse UE: artykuły 310-325 TFUE

Procedura uchwalania budżetu UE: por. wykład dot. procedur stanowienia
prawa UE

Jan Barcz 2016 Prawa 17

autorskie zastrzeżone