Ang salaysay ng sinaunang Roma ay nagsimula sa pinaniniwalaang pinagmulan ng kanilang lahi ayon sa

alamat. Sina Romulus at Remus ang magkapatid na sinasabing ninuno ng mga Romano. Ayon sa alamat,
sila ay ipinatapon ng kanilang lolo sa 110g Tiber na makikita sa rehiyon ng Roma. Naiwan sila sa
pangangalaga ng isang lobo sa lugar kung saan natagpuan ang labi ng sinaunang pamayanan ng mga
Romano na nasa Roma. N ag-alsa sila laban kay Amulius, ang kanilang lolo, matapos malaman nila ang
katotohanan tungkol sa kanilang pagkatao. Matapos nito, nais ng dalawa na mamuno sa kaharian na
naiwan ng kanilang 1010. Hindi sumang-ayon si Romulus sa mga mungkahi ng kanyang kapatid, kaya
pinatay si Remus at naging hari siya. Noong 753 BCE, sinasabing ang Roma ay pinamumunuan ng pitong
mga hari na mula kay Romulus at ang dalawa sa mga ito ay mula sa mga tribong Etruscan na mula sa
hilagang bahagi ng Roma. Ang monarkiya ang siyang naging tagapagtatag ng mga templo at mga daanan
para sa mga mamamayan. Subalit

noong 509 BCE ay nagkaroon ng pag-aalsa ang mga tao at kanilang ibinagsak ang mOnarkiya. .

Pagtatag ngbRepublika (509 BCE hanggang 27 BCE)

Ang isang pamahalaang republikano ay halaw din mula sa mga turo sa ”The Republic”, na nagpapakita ng
isang uri ng pamamahala ng mga na opisyal ng pamahalaan na magpapatakbo ng isang estado o kaharian
sa isang matiwasay na paraan. Nagrn‘ula ang salitang republika sa salitang Latin na res publica o ”mga
pampublikong usapin”. Ang pangunahing tungkulin ng mga republika ay matulungang makilahok ang
mga mamamayan sa pamamahala ng kanilang nasasakupan. N abuo ang Republika ng Roma mula sa
naunang Kaharian ng mga Etruscan. Noong 509 BCE naitatag ang Republika sa Roma kung saan ang
populasyon ay binubuo ng dalawang pangkat: ang mga patrician na binubuo ng mga mamamayang
panginoong maylupa at mga aristokratikong tao at ang mga plebeian na binubuo ng mga mahihirap na
tao sa Roma. Ang dalawang pangkat na 1' to ay kapwa may asembleya na tumulong sa kam'la na isulong
ang kapakinabangan ng bawat pangkat. Ngunit madalas ang hidwaan ng dalawang pangkat dahil sa nais
na maging kapantay ng mga plebez'an sa mga-patrician pagdating sa larang'an ng politika. Nangyan' ito
mula 494 BCE hanggang 287 BCE. Ang pinakamataas na pinuno ng republika ay ang dalawang consul at
praetors. Ang dalawang consul ay itinalaga upang mamuno sa pamahalaan at pamunuan ang digmaan.
Samantalang ang mga pmetor ay itinalaga upang siguraduhin ang maayos na pagpapatupad ng batas sa
lipunan. Bukod pa sa mga ito ay may Senado na binubuo ng mga matatanda na magsisilbing tagagawa ng
batas habang sila ay nabubuhay.

Ang lipunang Romano ay nakabatay sa pamilya. Ang paterfamilias ay ang itmuturing na pinakapinuno ng
bawat angkan na isang lalaki na may kakayahang pamunuan ang pamilya. Pinahahalagahan ang mga
lalaki sa lipunan, samantalan ang mga kababaihan ay itinalaga upang magtrabaho sa bahay at sumunod
sa asawa Hindi pinapayagan ang pagpapakasal ng mga taong plebeian at patrician sa lipunan at
karaniwang isinasaayos ang pagpapakasal ng babae at lalaki. Ang kababaihan din ay hindi na pinag-aaral
sa sekondarya ng paaralan. Bagkus sila ay itinutulak na mag-asawa nang maaga. Kadalasan ay hindi ito
nakabuti sa kanilang kalusugan Subalit ang mga kababaihan na miyembro ng aristokrasya ay mayroong
higit 11a karapatan kaysa mga kababaihan sa lipunang Griyego. Maaari nilang ipahayag ang kanilang
saloobin hindi tulad ng mga babae sa lipunang Griyego.

Itinutur'mg na alipin ang mga bihag ng digmaan at sila ang nagsisilbing mga manggagawa para sa
lipunan. Maaari silang ipadala bilang kinatawan 5a kalakalan at trabahador din sa malalaking lupain ng
mga patrician. Sa kabila ng malaking tulong na ibinibigay sa mga alipin ay may iba pang nagsasagawa ng
pananakit at pang-aabuso sa kanila. Dahil dito, noong 73 BCE ay pinamunuan ni Spartacus, isang aliping
Thracian na mula sa rehiyon ng hilagang-kanluran ng Gresya, na maglunsad ng pag-aalsa laban sa pang-
aabuso ng mga Romano. Pinatay siya noong 71 BCE sa

isang labanan sa timog na bahagi ng Roma.

Ang Law of the 12 Tables ay nagbigay ng karapatan sa mga plebian tulad ng pagpapahjntulot sa
pagpapakasal ng mga taong nabibilang sa magkaibang pangkat. N gunit hindi ito naging sapat upang
mapanatili ang hustiyang panlipunan na para sa mga plebeian.

Naimpluwensiyahan ng mga Griyego ang a Romano sapagkat ang una ay naging hagi ng republika at
malaya din silang nakagagalaw dito. Ang Panitikang Romano umunlad sa panahon ng pamumuno ni
ugustus. Nakilala sa panahong iyon si Virgil sumulat ng epikong tula na pinamagatang meid. Ang kanyang
obra ay naglalayon na pigyan ng ugnayan ang mga Trojan at Romano, kanyang salaysay ay sinabi niya na
matapos mkaligtas ni Aeneas sa pagkasira ng Troy ay lumagi siya sa Latium na nasa gitnang bahagi ng
republikang Romano.

Matapos magapi sa digmaan ay nagplano ng paghihjganti ang mga Carthaginian Dito nagsimula ang
Ikalawang Digmaang Panic. Kaya noong 218 BCE sa pamumuno ni Hannibal ay sumiklab ang Ikalawang
Digmaang Punic. Tinawid ng pangkat ni Hannibal ang Bulubunduking Alps upang magapi ang mga
Romano sa Sarilj nilang lupain. Ginamit niya ang pamamaraang atras-abante upang magapi ang mga
Romano. Pinalabas ng mga Romano ang. puwersa ng mga Carthaginian at unti-unti nang nanghina ito.
Ngunit sa gitna ng labanan, ang pinakamalakas nilang puwersa ay naghihjntay lamang ng pagsalakay ng
mga kalaban dahil sa pag-aakalang maliit na ang kanilang puwersa. Bunga nito ay maraming sundalong
Romano ang namatay. Hindi sumuko ang mga Romano kaya nilusob nila ang Carthage upang
mapuwersang bumalik si Hannibal. Ito naman ang nagpasimula ng Ikatlong Digmaang Punic. Sa labanan
sa Zama ay nagapi ng mga Romano ang puwersa ni Hannibal sa pamumuno ni Heneral Scipio Africanus at
napilitan ang mga Carthaginian na lumagda sa kasunduan at ang teritoryo ng Espanya ay napunta na sa
Roma. '

Noong 146 BCE ay nilusob muli ng mga Romano ang Carthage at matagumpay nilang nagapi ang puwersa
ng mga Carthaginian, sinira ng mga Romano ang maraming lungsod ng mga Phoenician sa rehiyon ng
Lebanon at sa Carthage at kinuha ang tinatayang 50,000 na mga bata, babae, lalaki, at mga matatanda
upang gawing mga alipin sa Roma.

Matapos magapi sa digmaan ay nagplano ng paghihjganti ang mga Carthaginian Dito nagsimula ang
Ikalawang Digmaang Panic. Kaya noong 218 BCE sa pamumuno ni Hannibal ay sumiklab ang Ikalawang
Digmaang Punic. Tinawid ng pangkat ni Hannibal ang Bulubunduking Alps upang magapi ang mga
Romano sa Sarilj nilang lupain. Ginamit niya ang pamamaraang atras-abante upang magapi ang mga
Romano. Pinalabas ng mga Romano ang. puwersa ng mga Carthaginian at unti-unti nang nanghina ito.
Ngunit sa gitna ng labanan, ang pinakamalakas nilang puwersa ay naghihjntay lamang ng pagsalakay ng
mga kalaban dahil sa pag-aakalang maliit na ang kanilang puwersa. Bunga nito ay maraming sundalong
Romano ang namatay. Hindi sumuko ang mga Romano kaya nilusob nila ang Carthage upang
mapuwersang bumalik si Hannibal. Ito naman ang nagpasimula ng Ikatlong Digmaang Punic. Sa labanan
sa Zama ay nagapi ng mga Romano ang puwersa ni Hannibal sa pamumuno ni Heneral Scipio Africanus at
napilitan ang mga Carthaginian na lumagda sa kasunduan at ang teritoryo ng Espanya ay napunta na sa
Roma. '

Noong 146 BCE ay nilusob muli ng mga Romano ang Carthage at matagumpay nilang nagapi ang puwersa
ng mga Carthaginian, sinira ng mga Romano ang maraming lungsod ng mga Phoenician sa rehiyon ng
Lebanon at sa Carthage at kinuha ang tinatayang 50,000 na mga bata, babae, lalaki, at mga matatanda
upang gawing mga alipin sa Roma.

r_,,_

Am; rvpubllknng Rmnnnu ay unti unting humina dahil sa iba’t ibang 531* Una, m.“ pug unlm) ng mgn
mnguamknng walang lupang sinasakahan laban mp,» pmmimmng mny lupa nu nngmnmay-ari ng mga
laltfundiao malalaki at maha] nu lu'mny, unknhnn nl nu mgr: mnguauaka na nabibilang sa puwcrsang
militar Rnnm m Implmmly, iwmmn (mg knnllamg mga lupain dahil pinahaba ang kanilan pnglilingkmi
pan! pa mgn Ulgmunng I’un/c. Ang ikalawa naman ay ang paglalaban Hg mun l’nlm Inn pnm m
knpnngynrihun.
Upnng mnlugunnn 4mg pug unlua, nagpasa ng bales ang magkapatid n3 pulmknnp, plrhr/ml nn nhm
Calm m Ttlwrluu Gracchuo na magbibigay ng pahintulot m pnmnhnlnnn nn Ihlgny m1 mga m.tgnanakang
walang lupa ang mga pampublikung lupnln rm plumngnngnulwmm ng mga Iatifundia kahit hindi dumaan
ang sinasabing bnlnn m Smmln. No my duh” mammi ng miycmbro ng Scnado ang nagmamay-ari ng
mnlnlang lupa ul namknt sila para sa kanilang mga ari-arian. Dahil dito, inuutos hlln mag pngpnpnpntny
sa magkapatid. Noong 133 BCE ay napatay si Tiberius ng mga miycmhm ng Scnadn at sumunod naman si
Gaius.

Ang knwnlnn ng maayos na rcporma sa lupa ay humantong pa sa Eigit na knmhasan. Si Marius na isang
Romanong hencral ay bumuo ng panibagong militar na binubuo ng mga magsasakang walang lupa,
taliwas sa dating sistema na ang nakakapasnk sa mililar ay yaong mga magsasakang may kaunting lupa.
Ang militar na ito ay hindi nagpasailalim sa republika. Bilang pabuya sa magsasakang ito ay pinangakuan
sila ng cheral ng lupa, kaya humantong ito sa panibagong karahasan at pagsibol ng mga
makapangyarihang magsasaka at karaniwang mamamayan.

Matapos magapi sa digmaan ay nagplano ng paghihjganti ang mga Carthaginian Dito nagsimula ang
Ikalawang Digmaang Panic. Kaya noong 218 BCE sa pamumuno ni Hannibal ay sumiklab ang Ikalawang
Digmaang Punic. Tinawid ng pangkat ni Hannibal ang Bulubunduking Alps upang magapi ang mga
Romano sa Sarilj nilang lupain. Ginamit niya ang pamamaraang atras-abante upang magapi ang mga
Romano. Pinalabas ng mga Romano ang. puwersa ng mga Carthaginian at unti-unti nang nanghina ito.
Ngunit sa gitna ng labanan, ang pinakamalakas nilang puwersa ay naghihjntay lamang ng pagsalakay ng
mga kalaban dahil sa pag-aakalang maliit na ang kanilang puwersa. Bunga nito ay maraming sundalong
Romano ang namatay. Hindi sumuko ang mga Romano kaya nilusob nila ang Carthage upang
mapuwersang bumalik si Hannibal. Ito naman ang nagpasimula ng Ikatlong Digmaang Punic. Sa labanan
sa Zama ay nagapi ng mga Romano ang puwersa ni Hannibal sa pamumuno ni Heneral Scipio Africanus at
napilitan ang mga Carthaginian na lumagda sa kasunduan at ang teritoryo ng Espanya ay napunta na sa
Roma. '

Noong 146 BCE ay nilusob muli ng mga Romano ang Carthage at matagumpay nilang nagapi ang puwersa
ng mga Carthaginian, sinira ng mga Romano ang maraming lungsod ng mga Phoenician sa rehiyon ng
Lebanon at sa Carthage at kinuha ang tinatayang 50,000 na mga bata, babae, lalaki, at mga matatanda
upang gawing mga alipin sa Roma.

r_,,_
Am; rvpubllknng Rmnnnu ay unti unting humina dahil sa iba’t ibang 531* Una, m.“ pug unlm) ng mgn
mnguamknng walang lupang sinasakahan laban mp,» pmmimmng mny lupa nu nngmnmay-ari ng mga
laltfundiao malalaki at maha] nu lu'mny, unknhnn nl nu mgr: mnguauaka na nabibilang sa puwcrsang
militar Rnnm m Implmmly, iwmmn (mg knnllamg mga lupain dahil pinahaba ang kanilan pnglilingkmi
pan! pa mgn Ulgmunng I’un/c. Ang ikalawa naman ay ang paglalaban Hg mun l’nlm Inn pnm m
knpnngynrihun.

Upnng mnlugunnn 4mg pug unlua, nagpasa ng bales ang magkapatid n3 pulmknnp, plrhr/ml nn nhm
Calm m Ttlwrluu Gracchuo na magbibigay ng pahintulot m pnmnhnlnnn nn Ihlgny m1 mga m.tgnanakang
walang lupa ang mga pampublikung lupnln rm plumngnngnulwmm ng mga Iatifundia kahit hindi dumaan
ang sinasabing bnlnn m Smmln. No my duh” mammi ng miycmbro ng Scnado ang nagmamay-ari ng
mnlnlang lupa ul namknt sila para sa kanilang mga ari-arian. Dahil dito, inuutos hlln mag pngpnpnpntny
sa magkapatid. Noong 133 BCE ay napatay si Tiberius ng mga miycmhm ng Scnadn at sumunod naman si
Gaius.

Ang knwnlnn ng maayos na rcporma sa lupa ay humantong pa sa Eigit na knmhasan. Si Marius na isang
Romanong hencral ay bumuo ng panibagong militar na binubuo ng mga magsasakang walang lupa,
taliwas sa dating sistema na ang nakakapasnk sa mililar ay yaong mga magsasakang may kaunting lupa.
Ang militar na ito ay hindi nagpasailalim sa republika. Bilang pabuya sa magsasakang ito ay pinangakuan
sila ng cheral ng lupa, kaya humantong ito sa panibagong karahasan at pagsibol ng mga
makapangyarihang magsasaka at karaniwang mamamayan.

Noong 100 BCE ay nakilala ang tatlong mga personalidad na may kaPangyarihang w“, Una sina Marcus
Crassus na siyang nanakop sa Syria, 31 Pompey na mllakop 3a Espanya, at Si Julius Caesar ang nakasakop
sa Gaul na kilala bilan n’ntmang bansa ng Pransya. Sila ay tinaguriang ang ”Unang Triumvirate” n3
Vasikap na isaayos ang humihinang Republika. Subalit sa pagkamatay ni Crassug “6131i gmaa“ noong 53
BCE ay nagkaroon ng kompetisyon sina Pompey at si Caesaf é” humantong din sa hidwaan. Sa paglakas ni
Julius Caesar ay naisip ng mga fiyembro ng Senado ang banta niya laban sa kanila, kaya hinirang nila si
Pompey

‘iiniutos na iSllkO ni Caesar ang kanyang hukbo na tinanggihan naman niya,

Bunga ng pagkilala sa kanya ng ibang Romano ay nagtagumpay Siyang makuhg W3 pamahalaan. Ipinag-
utos niya ang pagbabago ng kalendaryo na nakabatay’ 93 kalendaryo ng mga Ehipsyo na gumag‘amit mg
365 na araw bilang batayan zit ang pagpapalakas ng militar para sa pananakop sa Silangang lupain.
Subalit di nagustuhan ng mga Senador ang kanyang pamumuno kaya ipinag-utos 3119 agpaslang sa
kanya. Noong 44 BC ay pinatay si Caesar nina Brutus at Gaius Cassiug éapamamagitan ng pagsaksak sa
kanya hanggang sa tuluyang siyang mawalan ng thay‘ ' . .

Pagkatapos ng 44 BCE, ang kamatayan ni Julius Caesar ay humatong sa ?agkahati ng Roma sa pagitan ng
daléwang kapangyarihan at sa patuloy 1m digmaang-sibil sa Roma. Ang kanlurang bahagi ay nasa ilalim
ng kapangyarihan ng kanyang apo sa pamang-kin na si Octavian; at ang kalahati ng silangang bahagi ay
napasailalilm sa kapangyarihan ni Mark Antony, ang kasama ni Julius Caesar. Subalit nagkaroon ng
hidwaan ang dalawa dahil si Antony ay umibig sa pharaoh ng Ehipto na si Cleopatra VII at nagsanib-
puwersa ang dalawa. Nilusob ng puwersa niOctavian ang hukbo ng dalawa at pinalad siyang magapi ang
puwersa ni Mark Antony. Tumakas sina Cleoptra VII at Antony at nagpatiwakal bago mahuli ng hukbo ni
Octavian. Dito nagsimula ang makapangyarihang imperyo na umiral 5a kasaysayan ng daigdig, ang
Kanlurang Imperyong Romano.

Paglakas ng Kanlurang Imperyong Romano sa Panahon ni Augustus Octavian ' '

Sa pagkamatay Hi Mark Antony ay naiwan kay Octavian ang pamumuno ng Republika. Binigyan n_iya ng
kapangyarihan ang Senado, kaya binigyan siya ng isang bansag ng mga ito bilang Augustus na
nangangahulugang ” the illus trious one”. Binago na din niya ang kanyang pangalan at ginamit din niya
ang Augustus dito. [pinagpamloy ni Octavian ang pagkakaroon ng malaking hukbo sapagkat alam njya
11a mula dito ang kanyang -tunay na kapangyarihan. Mayroon siyang 28 legion o hukbong katihan na
binubuo ng 15,000 na mga sundalo na kanyang ginamjt upang panatilihin ang katahimikan sa loob ng
imperyo at upang higit na mapalawak ito.

Hinati njya ang imperyo sa iba’t ibang probinsya na pinamumunuan ng isang gobernador na nasa ilalim
ng kapangyarihan nito. Binigyan din niya ng pahintulot na makabilang sa mamamayang Romano ang
ibang lahi na nasa ilalim ng kanilang imperyo at nagpatupad siya ng iisang batas para sa lahat ng mga
nasasakupan ng kanyang imperyo upang maging patas.

Paglakas ng Kanlurang Imperyong Romano sa Panahon ni Augustus Octavian ' '

Sa pagkamatay Hi Mark Antony ay naiwan kay Octavian ang pamumuno ng Republika. Binigyan n_iya ng
kapangyarihan ang Senado, kaya binigyan siya ng isang bansag ng mga ito bilang Augustus na
nangangahulugang ” the illus trious one”. Binago na din niya ang kanyang pangalan at ginamit din niya
ang Augustus dito. [pinagpamloy ni Octavian ang pagkakaroon ng malaking hukbo sapagkat alam njya
11a mula dito ang kanyang -tunay na kapangyarihan. Mayroon siyang 28 legion o hukbong katihan na
binubuo ng 15,000 na mga sundalo na kanyang ginamjt upang panatilihin ang katahimikan sa loob ng
imperyo at upang higit na mapalawak ito.

Hinati njya ang imperyo sa iba’t ibang probinsya na pinamumunuan ng isang gobernador na nasa ilalim
ng kapangyarihan nito. Binigyan din niya ng pahintulot na makabilang sa mamamayang Romano ang
ibang lahi na nasa ilalim ng kanilang imperyo at nagpatupad siya ng iisang batas para sa lahat ng mga
nasasakupan ng kanyang imperyo upang maging patas.

N inais ni Augustus na palawakin pa ang kanyang nasasakupanz kaya iPinadalla

niya ang kanyang hukbo hanggang sa silangang bahagi ng Bulubundutlng AIPS,

Balkan Peninsula, at Ilog Danube. Subalit hindi siya nagtagumpay na sa upm ang lupain ng mga Aleman
noong 9 CE. Sa pamumuno ng heneral noa Aleman na 61 Varus ay napatay nila ang tatlong legion ni
Augustus na naging dahllan ng kiimyang pagkalungkot. N agkasakit siya at namatay noong 14 CE, ngunlt
hlnlrang mya 3118 anak ng kanyang asawa na si Tiberius bilang pinuno. '