Modern forms of terroism environmental terrorism

Eldar Šaljić, International University of Novi Pazar

Zvonimir ĐorĎević, International University of Novi Pazar

One of the factors that endanger world peace, security of states, nations and human lives is
terrorism. Terrorism is a complex social phenomenon that depends on many internal and external
factors. Since they can not achieve their goal using conventional means, terrorists try to send a
message to the public through a certain act. Terrorists try to make a high-profiled public attack on
their enemies by an act of violence towards the target, which is often a symbol or representative
of a nation that is attacked. It is because of the characteristic of violence, fear and horror it causes
that terrorism has always excited strong emotions and contradictory reactions. However,
emotions do not always contribute to the understanding of the problem, so that terrorism
remained one of the topics that is constantly written about, also discussed a lot, yet, little known.
It was not rare in the past, particularly in racist and colonial regimes that the specific power of the
state declared for terrorists all those people who opposed it politically. With constant
modernization of human society, terrorism is becoming increasingly dangerous, as for the lives of
people, material goods, as well as for the constitutional order and security of the state system.
The possibility of nuclear terrorism is the fact that makes us worried. Nuclear terrorism is
actually a term that includes several features that do not necessarily involve nuclear weapons. It
is therefore most appropriate to talk about the use of nuclear materials in terrorist purposes,
which is the most complete review of nuclear terrorism.

Keywords: environmental crime, European Union,security, nuclear terrorism, prevention,

police, motifs.

1 Savremeni oblici terorizma

Savremeni terorizam je nasilni oblik ponašanja. On je generator nasilja ili pretnje nasiljem, sa
ciljem ometanja funkcionisanja vlade, odnosno društveno po-litičkog sistema, promovišući
politička, ideološka ili verska načela totalnog nasilja. Terorizam je moguće podeliti na
konvencionalni i nekonvencionalni, gde se primenjuju i sredstva za masovno uništenje. Bez
obzira što je još uvek u svetu preovladavajuće prisustvo konvencionalnog terorizma, ni
nekonvencionalni se ne sme potceniti niti zanemariti opasnost od njega. Dakle, u odnosu na
oblike, terorizam može biti konvencionalni nekonvencionalni, ekološki i samoubilački.

2 Uzroci terorizma

Uzroci savremenog terorizma su veoma magloviti, njegove dubinske dimenzije su zamračene još
uvek nevidljivom zavesom, što predstavlja najveći problem za globalnu antiterorističku borbu.
Uzroci terorizma se pothranjuju nagomilanim i veoma dubokim (geopolitičkim, etničkim,
klasnim, verskim, političkim...) protivurečnostima, neprihvatljivim postojećim uslovima života,
kao i neostvarenim ambicijama odreĎenih društvenih grupa.
Za teoriju bi bilo veoma značajno utvrditi uzroke terorizma koji bi imali opštiji značaj. Još uvek
se ovom pitanju pristupa separatno, nema sistematske empirijske analize, pa ni rezultati nisu
pouzdani.
Generalna skupština OUN je davne 1979. godine razmatrala ovu sa aspekta bezbednosti veoma
značajnu problematiku. Tada je posvećena pažnja kako spoljnim, tako i unutrašnjim uzrocima, tj.
izazivačima terorizma koji nastaju usled uticaja sa strane, kao i onima koji postoje unutar jedne
zemlje.
Terorizam mogu podstaći: ekonomske i socijalne razlike unutar država; nacionalna neiživljenost,
odnosno ekstremni nacionalizam i šovinizam; kolonijalna i neokolonijalna zavisnost; nerešena
etnička struktura i granice države; verska zastranjenost - fundamentalizam; želja za ekspanzijom i
hegemonijom (nacionalna, teritorijalna, ekonomska, socijalna, verska i kulturna dominacija) kao i
neostvarene političke ambicije, tj. megalomanska želja za vlašću. U savremenim društvima, gde
kapital igra značajnu ulogu, neminovno se gradi sistem vrednosti prema bogatstvu, pa se često
zamenaruju osnovne ljudske vrednosti, uključujući osnovna ljudska prava prosečnog čoveka
graĎanina, pa je jedan od osnovnih podsticaja savremenog terorizma vrhunska nepravda.
Država, iako savremeno organizovana institucija često zapostavlja srednji i najsiromašniji sloj
ljudi u odnosu na bogati svet koji svojim kapitalom nadoknaĎuje često velike sopstvne mane i
nedostatke. Ovakav način funkcionisanja savremnih društava stvara jedan antagonizam izmeĎu
države i svih onih čija su ljudska prava i lične vrednosti zapostavljeni.
U tom velikom sloju ljudi stvaraju se grupe koje iz političkih motiva žele da promene vlast, kako
bi ispravili nepravdu dosadašnje vlasti, ne birajući sredstva i metode borbe.
Država u tom slučaju primenjuje teror koji još više podstiče terorističke grupe na akcije i tako se
otvara neprijateljstvo, kroz nasilje, putem terora i terorizma.
Uzroci terorizma mogu biti i: krutost sistema, zakona, propisa; osećaj ugroženosti, opasnosti;
osećaj krivice i osećaj manje vrednosti; osećaj beskorisnost očaj; strah od brutalnosti,
egzistencijalni strahov panika; izdvojenost, nemogućnost učešća u donošenju važnih državnih
odluka; netolerancija, progon, napetost; konflikt sa autoritetom; ekonomska politička kriza;
društvena, ekonomska, politička kulturna izolacija, samoća; sprečavanje i netolerisanje prava,
privilegija, ljudska i rasna diskriminacija; sprečavanje izražavanja, štampe, komunikacija;
sprečavanje kretanja; nedemokratičnost, državni teror (strahovlada), neopravdano razjašnjenje,
oduzimanje statusa u hijerarhiji; povreda verskih, nacionalnih manjina) i ljudskih osećanja;
iskustvo patnje, logora, genocid; progona, ubijanja, nemoć da se promeni nepravda i strah.
Ekonomski uzroci terorizma su najmanje podložni ličnim procenama. Opšte siromaštvo se može
lako utvrditi u svetu po regionima.
Terorizam je donedavno bio najizraženiji tamo gde se živi najsiromašni MeĎutim, to više nije
pravilo. Ekonomski uzroci terorizma su veoma kompleksni, raznovrsni su i veoma ih teško
kontrolisati.
Danas živimo u novoj ekonomiji nasilja, u procesu koji okreće oko 1500 milijardi dolara (cifra je,
primer dva puta veća od bruto proizvoda Velike Britanije), suma koja je tri puta veća od ukupne
gotovine dolara u prometu, i koja nastavlja da raste, u nekim trenucima i na kvadrat, upozorava
američki ekonomista Loreta Nepoleoni shvativši da ekonomija daje "naučnija" sredstva za studije
organizovanog terorizma.

3 Konvencionalni-nekonvencionalni terorizam

Deli se na otvoreni i prikriveni. Kod nekonvencionalnog terorizma do izražaja dolazi ideološko-

politička indoktrinacija, izazivanje i korišćenje raznih društvenih kriza, organizovanje i priprema
državnih udara uz sprovoĎenje terorističkih aktivnosti.
Otvoreni terorizam može biti konvencionalni i nekonvencionalni. Njega izvode terorističke
organizacije sa verskim i političkim ciljevima samostalno ili pak pod pokroviteljstvom neke
moćne države u svetu. Osnovni cilj ove vrste terorizma je skretanje pažnje meĎunarodne
zajednice na neku od terorističkih organizacija koja nastoji obelodaniti svoje političke ciljeve i da
za njih dobije podršku od strane većine zemalja u svetu. Ako se za te ciljeve zalaže otvoreno neka
moćna država očito je onda da se njeni interesi poistovećuju sa ciljevima otvorenog terorizma.
Otvoreni terorizam izvode isključivo terorističke grupe i organizacije i javno se deklarišu.
Prikriveni terorizam uglavnom planiraju i izvode države u sklopu strategije posrednog
nastupanja, protiv neke druge države sopstvenim snagama ili posredno preko neke terorističke
organizacije i to u apsolutnoj tajnosti. Uporni teroristički napadi iz nepoznatih pravaca, sa
potpunim iznenaĎenjem za žrtvu, stvaraju velike probleme državi i njenom sistemu bezbednosti,
a kod njenih graĎana defetizam nepoznatog porekla i put za drugu fazu agresivnog terorističkog
nastupa, kada slede otvoreni pojavni oblici konvencionalnog i nekonvencionalnog rata.
Značajna karakteristika prikrivenog terorizma je ta što se koriste sredstva i metodi koji se
maskiraju kroz strukturalne slabosti države žrtve, kao što je na primer izazivanje ekološke
katastrofe zbog tehničkih razloga u fabrici, koja i inače ima problema za zastarelom tehnologijom
i opremom i lošim sistemom bezbednosti. To su za agresivnog teroristu "meke" mete, koje će
vrlo lako osvojiti i tako sebi pripisati uspeh u akciji, a s druge strane dovešće time zemlju
agresora pod firmom spasioca, da otkloni navodnu ekološku katastrofu i da se ukoreni u taj
prostor i da po mogućnosti i zavisno od interesa ostane što duže.
Teroristi mogu prikriveno napasti sve, ljude, biljke i životinje. Da bi se nakon takvih katastrofa
namerno izazvala nacionalna netrpeljivost, sukobi i nasilje.
Sredstva koja se primenjuju u prikrivenom terorizmu su različita, od ekonomskih, hemijskih,
bioloških s jednim strogim pravilom da se podstakne ono što već postoji kao potencijalna
opasnost.
Ovaj oblik terorizma je najtajanstveniji, vrlo se teško otkriva, pa mu je uspešno suprotstavljanje
svedeno samo na verovatnoću.

4 Ekološki terorizam

Početkom XXI veka postao je najizrazitija opasnost za čovečanstvo. Ovaj oblik terorizma se deli
na: nuklearni, hemijski i biološki.
Nuklearni terorizam predstavlja upotrebu ili pretnju upotrebom radioaktivnih materijala.
Nuklearno oružje teroristima može omogućiti znatne prednosti u procesu ostvarivanja njihovih
političkih ciljeva, a posebno izazivanje pažnje svetskih medija.
Mogućnost nuklearnog terorizma je činjenica koja veoma zabrinjava. Nuklearni terorizam je u
stvari pojam koji obuhvata više mogućnosti koje ne moraju nužno uključiti i nuklearno oružje.
Zbog toga je najprimerenije govoriti o upotrebi nuklearnih materijala u terorističke svrhe, što je i
najpotpunije razmatranje nuklearnog terorizma.
U tom smislu se mogu definisati tri osnovna principa delovanja: upotreba nuklearne eksplozivne
naprave (nuklearna eksplozija); napad ili sabotaža na postojećim nuklearnim postrojenjima;
upotreba tkz. "prljave " bombe (klasična eksplozija pomoću koje se radioaktivni materijal
raspršuje u okolinu). Procena rizika je veoma bitna u razmatranju svake od navedenih metoda
terorističke akcije.
Prilikom procene rizika, za svaku metodu je bitno veoma stručno predvideti efikasnost dejstva i
posledice, kao i verovatnoću upotrebe ovih metoda od strane terorista.
Pošto je nuklearni terorizam aktivnost koja se sprovodi pomoću visoke tehnologije, smatralo se
skoro do pred kraj XX veka da je to malo verovatna aktivnost, jer su se radioaktivni materijali u
principu dobro čuvali, oni su skupi i opasni, tako da ih je nekada bilo teško nabaviti, imati u
posedu, njima stručno rukovati, i sve to držati u tajnosti. MeĎutim, danas se situacija u tom
smislu u potpunosti promenila. Nivo tehničkog znanja u svetu sve više raste, recepti za izradu
takvih naprava se javno objavljuju u raznim stručnimnaučnim časopisima, a pristup nuklearnim
materijalima postaje sve jednostavniji. To posebno dolazi do izražaja raspadom SSSR-a. U svetu
danas postoji veliki broj kvalitetnih stručnjaka koji su radili na nacionalnim programima država
koje poseduju nuklearno oružje.
Nakon završetka Hladnog rata mnogi od njih su ostali bez posla i postali veoma traženi od strane
onih koji njihovo znanje mogu upotrebiti u praksi, a to su prvenstveno pripadnici terorističkih
organizacija. Nije dakle glavni problem u proizvodnji nuklearnih materijala znanje, već
proizvodnja i značajna finansijska sredstva. Bez obzira što su zalihe nuklearnog oružja u svetu
ograničene, i što njihovu upotrebu prate UN - pričlanjenom meĎunarodnom agencijom za
atomsku energiju, sudski organi ne mogu lako pronaći one koji pomažu nuklearni terorizam.
Odbor američkog Kongresa za bezbednost u svom izveštaju posebno ističe da je od novembra
1993. godine do marta 1996. godine uhapšeno 73 švercera sa radioaktivnim materijalom
sovjetskog porekla.
Dalje se u izveštaju Grejema Alisona, tadašnjeg upravnika Atomskog centra za nauku i
meĎunarodne odnose navodi, da širom bivšeg SSSR-a ima dovoljno ovog oružja za izradau 100
000 atomskih bombi.
Tokom rata u Čečeniji 1994. godine, iz fabrike nuklearnog otpada Radon u blizini Tolstoj Jura
nestalo je najmanje 450 kubnih metara nuklearnog materijala uključujući i "Plutonijum 239" i
"uranijum 235".
Kasnija istraga ruske vlade utvrdila je da je još najmanje 20 skladišta u Čečeniji ostalo bez
čuvara. Mnogim od njih, zbog mina koje su postavili čečenski teroristi, istražitelji nisu mogli da
pristupe. Nisu pošteĎena, a ni potpuno bezbedna ni američka skladišta nuklearnog materijala.
Ministarstvo energetike SAD je 1996. godine ustanovilo manjak od 25 tona plutonijuma, od čega
1200 kilograma samo iz fabrike oružja u Roki Flest, koja se nalazi u blizini Denvera.
Kompjuterska simulacija pokazala je da u 80% pokušaja teroristi mogu da se"provuku" kroz
bezbedonosne provere u fabrici u Roki Flestu.
Pri kraju XX veka u svetu se u civilnim fabrikama proizvodilo godišnje 500 tona plutonijuma
239, a za bombu koja može da uništi grad srednje veličine potrebno je samo 10 kilograma
plutonijuma. Vašingtonski Zavod za nuklearni nadzor iznosi podatak da je za bombu snage
jednake onoj bačenoj na Nagasaki dovoljno 14 kilograma visokoobogaćenog uranijuma ili 9
kilograma plutonijuma. U vezi s primenom tih izotopa u terorističkim aktivnostima i opasnošću
po stanovništvo, posebno do izražaja dolazi velika otrovnost plutonijuma. Prema skali fatalnih
otrova, on je 20000 puta opasniji od kobrinog otrova ili od kalcijum-cijanida.
Ako se udahne samo čestica, ne veća od čiodine glave, posle nekoliko dana nastupa smrt, a manje
količine izazivaju kancerogena oboljenja. Atomska komponenta meĎunarodnog terorizma sada je
stvarnost o kojoj sve države moraju mnogo konkretnije da razmišljaju.
Zapravo danas je takav trend da se vrši minijaturizacija savremenog oružja, pa postoje i atomske
mine snage od 0,1 kilotona teške samo 37 kg. MeĎutim, teroristi mogu umesto atomske bombe
trovanje stanovništva obaviti plutonijumskom prašinom.
Jer, ako se samo nekoliko grama plutonijuma ubaci u rezervoar vodovoda voda će postati visoko
radioaktivna, odnosno biće neupotrebljiva za piće i predstavljaće rizik po živote ljudi. Pored
plutonijuma posebno su opasni i dugotrajni radio-nuklidi: stroncijum, polonijum, radijum i
aktinijum. Atomsku bombu zaista nije teško napraviti.
Prema mišljenju Teodora Tejlora, autora studije o opasnosti od "nuklearnog terorizma", jedini
problem u proizvodnji nuklearne bombe jeste nuklearni materijal, a nije problem ni to, jer se taj
materijal može kupiti na crnoj berzi, naravno uz velika sredstva.
Veoma značajan aspekt nuklearnog terorizma čine napad i zauzimanje nuklearnih postrojenja
(elektrane, reaktori) radi ucena, pretnjom, izazivanje straha kod stanovništva i sticanje
sopstvenog publiciteta.
Tada može doći do antropogenih katastrofa velikih razmera i žrtava na širokom prostranstvu. U
svetu je od 1993. godine do 1999. bilo 508 nuklearnih akcidenata, i u proseku više od jednog u
svakoj od 434 nuklearke u svetu.
Poznato je da je prvi komercijalni nuklearni reaktor ugraĎen u Selafildu. Svečano ga je pustila u
rad 1956. godine tadašnja kraljica Elizabeta II.
Objekat je planirano da radi 25. godina, a već je ušao u 49. godinu rada. Britanija je prva
evropska zemlja koja je odlučila da zatvori jedan nuklearni reaktor - Dunrej kraj Tersa na
severnoj obali Škotske. Proces zatvaranja će trajati 100 godina i koštati 740 miliona funti.
Sredinom 70-ih godina XX veka jedan student treće godine nuklearne fizike na Pristonskom
univerzitetu odbranio je sa odličnim uspehom seminarski rad, na temu: "kako napraviti atomsku
bombu u kućnoj radinosti", po sistemu "uradi sam". Rad je opremljen i detaljnim planovima
proizvodnje. Takva bomba ima sferičan oblik prečnika 60 cm, mase 38 kg.
Proizvodnja bi koštala 2000 dolara, a ona bi imala trećinu razorne snage bombe bačene na
Hirošimu. Danas nuklearno oružje poseduju SAD, zemlje bivšeg SSSR-a, Velika Britanija,
Francuska, Izrael, Kina, Indija, Pakistan i Južnoafrička Republika.
Velike sile se ne uzdržavaju od primene nuklearnog oružja prema žrtvi u toku napada agresije i
nikome za to ne odgovaraju. Tokom agresije na SRJ, NATO pakt je primenjivao nuklearno
nasilje prema svim graĎanima SRJ, a američki general Majkl Šort (Michael Short) -
glavnokomandujući vazduhoplovnih operacija NATO snaga tokom agresije na SRJ je izjavio:
"Ne može se dobiti rat ako ne uništimo mogućnosti normalnog života za većinu
stanovništva.Moramo im oduzeti vodu, struju, hranu, pa čak i zdrav vazduh."
Stručnjaci, radiolozi upozoravaju da jedna alfa čestica može da indukuje jednu malignu ćeliju
koja, po teoriji klona, ne uništava samo organ, već i život. Kad je u pitanju teritorija sopstvene
države Amerikanci vode izuzetnu pažnju prema nuklearnom oružju u cilju zaštite sopstevnih
graĎana.
To potvrĎuje činjenica da je u blizini Njujorka zatvorena jedna fabrika zato što je u vazduh
izbacivala mesečno 500 grama uranijuma, a samo jedan metak ispaljen iz aviona A-10 u sebi nosi
300 grama uranijuma.

5 Zaključak

Na početku 21. veka svet je zapljusnuo (ne)očekivani talas terorizma koji u velikoj meri poprima
nove forme i sadržaje. Nisu samo u pitanju savremene tehnologije napada već, pre svega,
masovnost i ekskluzivnost ciljeva. Veoma atraktivno područje potencijalnih dejstava aktuelnih
terorista predstavlja nuklearni industrijski kompleks.
Mada je tragedija "Černobila" još u sećanju s obzirom na odložene posledice, nuklearna
energetika doživljava novu ekspanziju. Iako je tehnologija proizvodnje nuklearne energije u
meĎuvremenu značajno unapreĎena, mnogi bezbednosni problemi nisu u potpunosti rešeni.
Brojne opasnosti kriju se u mogućnostima preduzimanja odreĎenog tipa nuklearne aktivnosti od
terorista kao što su namerno izazivanje nuklearnih akcidenata, napad na nuklearna postrojenja,
skladišta radioaktivnog otpada kraĎa fisionog materijala ili dolazak u posed nuklearnog oružja.
Te potencijalne opasnosti primoravaju meĎunarodnu zajednicu da posveti značajnu pažnju
unapreĎenju sistema kolektivne nuklearne bezbednosti. To zahteva posebne mere saradnje
zemalja koje raspolažu nuklearnim oružjem, kao i nuklearnim energetskim postrojenjima.

6 Literatura

Gaćinović, R. (1998). Savremeni terorizam. Beograd: Grafokart.

Gaćinović, R. (2005). Terorizam. Beograd.

Jović, R. i Savić, A. (2004). Bioterorizam. Beograd: Institut za političke studije.

Vojno delo 1/2004

www.blic.co.rs

www.nin.com

http://www.nedeljnitelegraf.co.rs