Professional Documents
Culture Documents
TS en 1011 2 PDF
TS en 1011 2 PDF
TURKISH STANDARD
TS EN 1011-2
Mart 2004
(EN 1011-2/A1 :2003 DAHİL)
ICS 25.160.10
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.
− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.
TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Ön söz
- Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 1011-2:2001+A1:2003 standardı esas alınarak, TSE
Metalurji Hazırlık Grubu’na bağlı Tahribatsız Muayene ve Kaynak Özel Daimi Komitesi’nce hazırlanmış
ve TSE Teknik Kurulu’nun 16 Mart 2004 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek
yayımına karar verilmiştir.
- EN 1011-2/A1:2003 ile yapılmış olan değişiklikler metinde düşey (I) çizgilerle gösterilmiştir.
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
İçindekiler
Giriş................................................................................................................................................................... 1
1 Kapsam...................................................................................................................................................... 1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ............................................................................................ 1
3 Terimler ve Tarifler ................................................................................................................................... 1
4 Semboller ve kısaltmalar ......................................................................................................................... 2
5 Esas metal................................................................................................................................................. 2
6 Kaynak edilebilirlik faktörleri .................................................................................................................. 3
7 Kaynak sarf malzemelerine uygulanan işlemler ................................................................................... 3
8 Kaynak ayrıntıları ..................................................................................................................................... 3
8.1 Alın kaynakları..................................................................................................................................... 3
8.2 İç köşe kaynakları ...............................................................................................................................4
9 Delik ve yarıklar içindeki kaynaklar........................................................................................................ 4
10 Kaynak ağzı hazırlığı ............................................................................................................................ 4
10.1 Genel ............................................................................................................................................... 4
10.2 Ergime yüzeyleri .............................................................................................................................. 4
10.3 Kaynak edilmeyecek yüzeyler ......................................................................................................... 4
11 Alın kaynaklarının kaynaktan önce hizalanması ............................................................................... 4
12 Ön ısıtma................................................................................................................................................ 5
13 Punta kaynakları ................................................................................................................................... 5
14 Geçici bağlantı elemanları ................................................................................................................... 5
15 Isı girdisi ................................................................................................................................................ 5
16 Kaynak prosedürü şartnamesi ............................................................................................................ 5
17 İşaretleme .............................................................................................................................................. 5
18 Kontrol ve muayene ............................................................................................................................. 5
19 Uygunsuz kaynakların düzeltilmesi .................................................................................................... 6
20 Çarpılmanın doğrultulması .................................................................................................................. 6
21 Kaynak sonrası ısıl işlem ..................................................................................................................... 6
Ek A (Bilgi için) Çeliklerin kaynak edilmesi sonucunda meydana gelmesi mümkün olan ve diğer
eklerde ihtiva edilmeyen olumsuzluklar........................................................................................................ 7
Ek B (Bilgi için) Ayrıntılı bağlantı tasarımı için kılavuz (uygulama standardı mevcut olmadığında) ...... 8
Ek C (Bilgi için) Hidrojen çatlamasının (soğuk çatlakların) önlenmesi.................................................... 10
Ek D (Bilgi için) Isıdan etkilenmiş bölgenin tokluğu ve sertliği ................................................................ 34
Ek E (Bilgi için) Katılaşma çatlamasının önlenmesi................................................................................... 40
Ek F (Bilgi için) Lameler yırtılmanın önlenmesi.......................................................................................... 42
Ek G (Bilgi için) Eklerde atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ........................................................ 48
Ek ZA (Bilgi için) Bu standardın AB Direktiflerinin temel özelliklerine veya diğer hükümlerine atıfta
bulunan maddeleri......................................................................................................................................... 49
Kaynaklar........................................................................................................................................................ 50
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Giriş
Bu standard, EN 1011-1’i tamamlayıcı mahiyettedir. Bu standard, ferritik çelikler (Madde 5) için hazırlanmış
Avrupa standardları çerçevesinde imâl edilen farklı tiplerdeki çelikleri kapsayabilmek amacıyla, birkaç ek ile
beraber hazırlanmıştır.
Bu standard, ferritik çeliklerdeki kaynakların kontrolü ve başarılı bir imalât için gereken genel tavsiyeleri
vermektedir. Meydana gelmesi mümkün olumsuz etkiler hakkındaki ayrıntılar, bunlardan kaçınmak amacıyla
kullanılabilecek metotlar konusunda tavsiyelerle beraber verilmektedir. Uygulama standardı ilâve şartlar
ihtiva edebilmesine rağmen, bu standard, imalât tipinden bağımsız şekilde genel olarak bütün ferritik
çeliklerde uygulanabilir.
1 Kapsam
Bu standard, ferritik paslanmaz çelikler hariç, bütün mamul formlarındaki ferritik çeliklerin (Madde 5) elle,
yarı-mekanize, mekanize ve otomatik ark kaynağı için bir kılavuzu kapsar.
3 Terimler ve Tarifler
Bu standardın uygulanmasında EN 1011-1’de verilenlerle beraber aşağıda listelenen terim ve tarifler
geçerlidir:
1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir.
1
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
4 Semboller ve kısaltmalar
Çizelge 1 – Semboller ve kısaltmalar
Semboller ve
Terimler Birimler
kısaltmalar
CE Karbon eşdeğeri (C.2.1) %
CET Karbon eşdeğeri (C.3.1) %
D Çap mm
d Levha kalınlığı mm
dt Geçiş kalınlığı mm
F2 İki boyutlu ısı akışı için biçim faktörü –
F3 Üç boyutlu ısı akışı için biçim faktörü –
HAZ Isıdan etkilenmiş bölge –
HD Yayınabilir hidrojen miktarı ml/100g ergitilen kaynak metali
Q Isı girdisi kJ/mm
Rr Yığma oranı –
t8/5 Soğuma süresi (800°C ilâ 500°C) s
t Bir elektrodun ergitilme süresi s
Ti Pasolar arası sıcaklık °C
Tm Ön ısıtma koruma sıcaklığı °C
To Levhanın başlangıç sıcaklığı °C
Tp Ön ısıtma sıcaklığı °C
UCS Çatlak hassasiyeti birimi –
λ Isıl iletkenlik katsayısı J/cm K s
ρ Yoğunluk kg/m3
c Özgül ısı kapasitesi J/kg K
5 Esas metal
Bu standard, ferritik paslanmaz çelikler hariç olmak kaydıyla, ferritik çeliklere uygulanır. Bunlara, CR ISO
15608 içerisinde Grup 1’den 7’ye kadar verilen çelikler dahildir. Çelik sipariş edilirken, ilgili çelik standardında
verilenlere ilâve olarak, kaynak edilebilirlik hakkında şartlar belirtmek gerekebilir.
2
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Esas metalin özelliklerine kıyasla ve kaynak koşullarına bağlı olarak mekanik ve teknolojik özellikler, özellikle
de ısıdan etkilenmiş bölgeye ait sınırlandırılmış dar bir alanın tokluk ve sertliği az veya çok miktarda
etkilenebilmektedir. Tecrübe ve testler göstermektedir ki, çelik seçimini etkileyebileceğinden kaynaklı
bağlantının sünekliği ve kırılmaya karşı güvenliğini değerlendirirken sadece düşük mukavemetli ve daha
esnek olan etkilenmiş dar bölgenin özellikleri değil, aynı zamanda tokluğu daha yüksek olan komşu
bölgelerin yük dağılımı etkisi de dikkate alınmalıdır.
Kurutma ve tekrar kurutma yapılırken, sarf malzemeleri orijinal kaplarından çıkartılmalıdır. Fırından
çıkartılmasını takiben sarf malzemeler nemlenmeye yol açan şartlara maruz kalmaktan korunmalıdır. Vakum
veya nemlenmeyi önleyici diğer yollar gibi özel metotlarla paketlenmiş kaynak sarf malzemelerinin kurutma
ve tekrar kurutma işlemlerinde gereken ileri aşamalar için sarf malzemesi imalâtçısının tavsiyesi alınmalıdır.
Kontrollü hidrojen seviyeleri talep edildiğinde, kaynakçıların ısıtılmış saklama fırınları veya kapalı kaplarda
saklanan çubuk elektrodları kullanması tavsiye edilir.
Kurutma fırınları, (örneğin kaynak sarf malzemeleri için) fırın sıcaklığını ölçen düzeneklerle donatılmış
olmalıdır.
8 Kaynak ayrıntıları
Örtülü elektrodla metal ark kaynağı ve gaz korumalı metal ark kaynağı ile beraber kullanılacak bazı kaynak
ağzı hazırlık örnekleri EN 29692’de verilmiştir.
Tasarım şartnamesine bağlı olarak kısmî nüfuziyetli alın bağlantılarına izin verilebilir. Belirtilen tasarım
kalınlığına ulaşabilmek için kaynak ağzı hazırlığı ve kaynak sarf malzemelerinin seçilmesine dikkat
edilmelidir.
Yorulmaya sebep olan yüklemeler altında, kısmî nüfuziyetli bağlantılar veya kalıcı altlık malzemeleri sakıncalı
olabilir.
Altlık malzemeleri, uygun olması halinde, ana yapıdakinden farklı bir çelikten imal edilmiş olabilir.
Yapının bir parçasının altlık malzemesi olarak kullanılması uygun olmadığı zaman, kullanılacak malzeme
yapı üzerinde zararlı etkilerden kaçınacak şekilde olmalı ve tasarım şartnamesi içerisinde anlaşmaya
varılmalıdır.
Kaynak metali içerisine bakır alma riski bulunduğundan, bakır altlıklar kullanılırken dikkat edilmelidir.
Geçici veya kalıcı altlık malzemesi kullanıldığı yerde, bağlantılar, birleştirilecek parçalar arasında tam ergime
meydana gelmesini garanti altına alacak şekilde düzenlenmelidir.
3
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
İmalât sıralamasının izin verdiği yerlerde, kalıcı altlıkları tutturan punta kaynakları, daha sonra kaynak
içerisinde tamamen ergiyecek şekilde konumlandırılmalıdır (EN 1011-1 Madde 14).
Aksi belirtilmediği sürece, kaynağın başlangıcı/bitişi köşelere yakın yerlerde bulunmamalıdır. Bunun yerine
kaynak dikişi köşelerin etrafında devam ettirilmelidir.
Kaynak işlemini olumsuz yönde etkilemediği ispatlandığı taktirde, önceden uygulanmış astar boyaları kaynak
ağzında bırakılabilir.
Tek ve çift U ile tek J kaynak ağızları, genellikle makineyle işlenerek hazırlanmak zorundadır. Hazırlık
metotları ve birleştirme tipi belirlenirken seçilen kaynak işleminin gerektirdiği şartlar hesaba katılmalıdır.
Yerel sertleşmeler, uygun ısıl işlem ile azaltılabilir veya mekanik işlemle giderilebilir. Kesilen bir yüzeyde 1 ilâ
2 mm’nin işlenerek uzaklaştırılması normal olarak, sertleşmiş tabakayı çıkarır. Termik kesme kullanıldığı
zaman, yerel sertleşme her zamanki kesme hızı düşürülerek veya kesme işleminden önce ön ısıtma
yapılarak azaltılabilir. Gerektiğinde, sertleşme miktarını azaltmak üzere çelik tedarikçisinin tavsiyelerine
başvurulmalıdır.
Bir veya iki kenara birden eğim verilen (V) kaynak ağzı hazırlıklarına kıyasla, U ve J kaynak ağzı hazırlıkları
daha az miktarda kaynak metali gerektirme avantajı sayesinde çarpılmayı azaltmaktadır. Benzer şekilde,
kaynak metalinin bağlantının her iki yüzünde değişimli ilâve edilebilmesi sebebiyle çift taraflı hazırlıklar tek
taraflı hazırlıklardan daha iyidir. Çarpılmanın kontrol altında tutulması konusunda göz önünde
bulundurulacak önemli hususlar, ağız hazırlık hassasiyeti, parçaların uyumu ve dikkatlice plânlanıp kontrol
altında tutulan kaynak prosedürüdür.
4
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Not - 97/23/EC Direktifi’nin uygulanması maksadıyla, bir uygulama standardı, ilgili bir mamul standardı
anlamına gelmektedir.
12 Ön ısıtma
Sıcaklık ölçme noktaları EN ISO 13916’ya uygun olmalıdır. İstisna olarak, bütün kalınlıklar için ölçüm alınan
nokta ile kaynak merkez çizgisi arasındaki en az 75 mm mesafe bulunmalıdır.
Punta kaynakları gibi düşük ısı girdili kaynakların yapılmasında, ön ısıtmanın gerekli olduğu hususuna özel
önem verilmelidir.
13 Punta kaynakları
Bir punta kaynağının uzunluğunun en az 50 mm olması tavsiye edilmektedir. Fakat, kalınlığı 12 mm’den az
olan malzemelerde, bir punta kaynağına ait uzunluk en kalın parçanın kalınlığının 4 katı olmalıdır. Kalınlığı
50 mm’den fazla veya akma mukavemeti 500 N/mm2 üzerinde olan malzemeler için, iki paso tekniğinin
kullanılmasını gerektirebilecek olan, punta kaynaklarının uzunluğu ve büyüklüğünün artırılması hususu
dikkate alınmalıdır. Yüksek alaşımlı çelikleri kaynak ederken, mukavemeti düşük ve/veya sünekliği yüksek
sarf malzemelerin kullanılması hususu da dikkate alınmalıdır.
15 Isı girdisi
Isı girdisi, kaynak hızı kullanılarak hesaplanmaktadır (EN 1011-1 Madde 19). Elle metal ark kaynağında
salınım hareketi yapıldığı zaman, salınım genişliği çekirdek çubuk çapının üç katı ile sınırlandırılmalıdır.
Çok telli ark kaynağı için ısı girdisi, her bir tel için kullanılan ayrı akım ve gerilim parametreleri ile elde edilen
ısı girdilerinin toplamı olarak hesaplanmaktadır.
17 İşaretleme
Metal numaratörle damgalama şeklinde işaretlemenin anlaşmada gerekli görülmesi durumunda, işaretlerin
konumu ve büyüklüğü hususunda bilgi verilmelidir. Radyografik muayenede işaretleme amacıyla kullanılan
baskı izleri için de aynı şartlar geçerlidir.
18 Kontrol ve muayene
Gecikmeli çatlama riski sebebiyle, kaynak edilmiş haldeki mamullerin son kontrolünden önce genellikle en az
16 saatlik bir sürenin geçmiş olması gereklidir. En kısa süre, akma mukavemeti 500 N/mm2’nin altındaki ince
malzemeler için azaltılabilir veya 50 mm’den kalın veya akma mukavemeti 500 N/mm2 üzerinde olan
malzemeler için artırılabilir. Hangi periyodun kullanıldığı muayene raporunda belirtilmelidir.
Hidrojen miktarını azaltmak üzere ısıl işleme tâbi tutulmuş veya gerilim giderme tavlaması uygulanmış
kaynaklarda ısıl işlemi takiben son kontrol yapılmadan önce ilâve zaman aralığına gerek yoktur.
Tungsten asal gaz kaynağı (TIG) ve diğer tekrar ergitme işlemlerinin kaynak sonrası işlem amaçlı
uygulanması gerekli görüldüğünde, bu işlem son kontrolden önce yapılmalıdır.
Kontrol edilip onaylanacak kaynaklarda, kabul işlemi gerçekleşinceye kadar boyama veya başka işlemler
yapılmamalıdır.
5
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Not - Uygun olmayan bir kaynağın düzeltilmesine gerek olup olmadığını belirlemek üzere kırılma mekaniği
veya diğer değerlendirme teknikleri kullanılabilir.
20 Çarpılmanın doğrultulması
Isıtılan bölgelerin uygun metotlarla ölçülen sıcaklığı, malzeme tedarikçisinin tavsiyelerine veya tasarım
şartnamesine uygun olmalıdır.
6
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Ek A
(Bilgi için)
Çeliklerin kaynak edilmesi sonucunda meydana gelmesi mümkün olan
ve diğer eklerde ihtiva edilmeyen olumsuzluklar
7
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Ek B
(Bilgi için)
Ayrıntılı bağlantı tasarımı için kılavuz
(uygulama standardı mevcut olmadığında)
B.1 Genel
Bu ek, bir uygulama standardı içerisinde yol gösterici nitelikte bir bilgi bulunmadığı durumlarda kullanılabilir.
EN 1708-1, EN 1708-2 gibi diğer dokümanlarda daha fazla bilgi verilmektedir. Katmansal yırtılmadan
kaçınmak için tasarımda kullanılacak özel kılavuz bilgiler, Ek F’de verilmektedir.
Sadece bir taraftan kaynak edilecek kısmî nüfuziyetli alın kaynakları, kaynağın boyuna ekseninde bir eğme
momentine maruz bırakılmamalıdır. Bu durum, kaynak kökünün çekme gerilimi altında kalmasına sebep
olacaktır. Bu nedenle, adı geçen kaynak şeklinden kaçınılmalı ve sadece tasarım tarafından izin verilmesi
halinde kullanılmalıdır. Bu gibi durumlarda, bir uygulama standardı veya anlaşma tarafından izin verilebilir.
Anahtar
1 Eğim yaklaşık 1 : 4
a) Eğim kaynakta
b) Eğim kalın parçada
c) Tahribatsız muayeneyi kolaylaştırmak için özel biçim
8
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Bir basma yükü taşıyan iç köşe kaynaklı bağlantılar için, birleştirilecek parçaların bağlantı yerinde temas
halinde olduğu varsayılmamalıdır. Kritik uygulamalar için kısmî ve hatta tam nüfuziyetli alın kaynağının
kullanılması göz önünde bulundurulmalıdır.
Bir plâka veya parçanın yan kenarındaki köşe kaynağının belirtilen kenar uzunluğu, esas metalin kaynağın
sınırlarının ötesinde çıkıntı oluşturmasına müsaade etmeyecek şekildeyse, esas metalin dış köşe veya
köşelerin ergitilmesine ve böylece dikiş kalınlığının azaltılmasına izin verilmez (Şekil B.2).
a) İstenilir
b) Dikiş kalınlığının azalması sebebiyle kabul edilemez
Kaynak kökünün çekme yükü altında kalmasına yol açacağından, bir tek iç köşe kaynağı, bağlantının
boyuna ekseni etrafında bir eğme momentine maruz bırakılmamalıdır.
Ergitilecek yüzeyleri arasında 120°’den fazla veya 60°’den az bir açı bulunan parçaları birleştirecek iç köşe
kaynaklarının, uygulama standardı tarafından müsaade edilmediği sürece, çalışma geriliminin tamamı
altında hesaplanan kuvvetleri taşıyacağına itimat edilmemelidir.
Ergitilecek yüzeyleri arasında 60° ile 120° arasında bir açı bulunan parçaları birleştirecek düz veya dışbükey
iç köşe kaynaklarının tasarım dikiş kalınlığı, kenar uzunluğunun Çizelge B.1’de verilen uygun faktörlerle
çarpılmasıyla elde edilebilir.
Çizelge B.1 - Düz veya dışbükey köşe kaynaklarında tasarım dikiş kalınlığını elde etmek için kullanılan
kenar açılarına bağlı faktörler
Özellikle kullanım esnasında sadece hafif yük taşıyacak şekilde tasarlanan iç köşe kaynaklarında, imalât,
taşıma ve inşa esnasındaki yüklemelere dikkat edilmelidir.
9
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Ek C
(Bilgi için)
Hidrojen çatlamasının (soğuk çatlakların) önlenmesi
C.1 Genel
Bu ek, hidrojen çatlamasının önlenmesi için tavsiyeler vermektedir.
Bu ekin hazırlanmasında, alaşımsız, ince taneli ve düşük alaşımlı çelik kaynaklarında hidrojen
çatlamasından kaçınmak için ön ısıtma sıcaklığının tahmini için çok sayıda metodun önerildiği gerçeği
tamamen hesaba katılmıştır. Örnekler, IX-1602-90 ve IX-1631-91 numaralı IIW dokümanlarında verilmiştir.
Bu ek içerisinde C.2 ve C.3 başlığı altında iki metot ihtiva edilmektedir. C.2’de verilen Metot A, başlıca
karbon mangan çelikleri için geçerli olan kapsamlı tecrübe ve verileri temel almaktadır; fakat diğer çelik
tiplerini de dışlamamaktadır. C.3’de verilen Metot B, başlıca düşük alaşımlı yüksek mukavemetli çelikler için
geçerli olan kapsamlı tecrübe ve verileri temel almaktadır; fakat diğer çelik tiplerini de dışlamamaktadır. Bu
iki metodun geliştirmekte kullanılan köken ve tecrübelerdeki farklılıklar, bunların uygulanmasında kılavuz
olarak kullanılabilir.
C.4 altında tarif edilen metot, sürünmeye dirençli ve düşük sıcaklık çelikleri için kullanılmalıdır.
Bu tavsiyeler, sadece normal imalât iç gerilimlerinin bulunduğu durumlarda uygulanır. İç gerilimlerin daha
yüksek olduğu durumlarda, hidrojen çatlamasını önlemek üzere daha yüksek ön ısıtma sıcaklığı veya diğer
önlemler gerekli olabilir.
Madde C.2 ve Madde C.3, esas metalin 0°C’nin üzerindeki sıcaklıklarda kaynak edilmesi hususuna atıfta
bulunmaktadır. Kaynak işlemi bu sıcaklığın altında yapıldığı zaman, özel şartlar gerekebilir.
Etkili oldukları kanıtlandığı müddetçe, bu ekten elde edilenlere alternatif olan, daha düşük ön ısıtma
sıcaklıkları gibi, işlemler kullanılabilir. Bunun ispatı, bu ekte verildiği gibi kaynak prosedürleri için de dikkate
alınan bütün faktörleri ihtiva etmelidir.
C.2 Alaşımsız, ince taneli ve düşük alaşımlı çeliklerde hidrojen çatlamasını önlemek
için kullanılan A metodu.
Hidrojen çatlamasını önlemek için ön ısıtma sıcaklığını güvenli fakat ekonomik şekilde belirlenmesi, esas
metal kompozisyonu ve karbon eşdeğeri, CE, ile kaynak metali kompozisyonunun tam olarak bilinmesine
ciddi anlamda bağlıdır (Madde C.9).
Mn Cr + Mo + V Ni + Cu
CE = C + + + (% cinsinden) (C.1)
6 5 15
Madde C.2, karbon eşdeğeri (CE) 0,30 ilâ 0,70 aralığında olan çeliklerde uygulanabilir.
10
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Karbon ve karbon mangan çeliklerine ait imalâtçı kimyasal kompozisyon sertifikalarında, bu formüldeki
elementlerden sadece karbon ve manganın belirtilmiş olması halinde, kalan elementleri sağlamak için
hesaplanan değere 0,03 eklenmelidir. Farklı karbon eşdeğeri veya kalitede çeliklerin birleştirildiği yerlerde,
yüksek olan karbon eşdeğeri kullanılmalıdır.
Bu karbon eşdeğeri formülü, bor ihtiva eden çelikler için uygun olmayabilir.
Kaynağın hidrojen miktarı, hidrojen kontrollü kaynak işlemleri ve sarf malzemeleri ve bir ölçüde önceden
bahsedildiği şekilde kaynak sonrası ısı uygulamasıyla kontrol altında tutulabilir.
Benzer hususlar, sertleşmenin daha az ölçüde olduğu kaynak metalindeki hidrojen çatlamaları için de
geçerlidir. Burada, gerçek hidrojen ve gerilim seviyeleri ısıdan etkilenmiş bölgedekinden muhtemelen daha
yüksektir. Genellikle, ısıdan etkilenmiş bölgedeki hidrojen çatlamasını önlemek için seçilen kaynak
prosedürleri, aynı zamanda kaynak metalindeki çatlamayı da önleyecektir. Fakat, yüksek iç gerilimler, düşük
karbon eşdeğerli (CE) çelikler, kalın kesitler veya alaşımlı kaynak metali gibi bazı şartlar altında kaynak
metali hidrojen çatlaması baskın mekanizma halini alabilir.
Hidrojen çatlamasını önlemekte en etkili metot, kaynak sarf malzemelerinden kaynak metaline hidrojen
girdisini azaltmaktır. Çizelge C.1’deki örneklerde gösterildiği gibi, 20°C’nin üzerinde ön ısıtma sıcaklığı
gerektirmeyen artan sayıdaki olasılıkların sunduğu faydalar, düşük hidrojen miktarı ihtiva eden ilâve
malzemeleri kullanarak artırılabilir.
Çizelge C.1 - Ön ısıtma yapmadan kaynak edilebilen azamî birleşik kalınlık (C.2.4) örnekleri
Karbon mangan çeliklerinde hidrojen çatlamasını önlemek için kullanılacak kaynak şartları, normal
kompozisyon aralıkları için, Şekil C.2’de grafik formda çizilmiştir. Bu standarda uygun olarak karbon eşdeğeri
şeklinde ifade edilmiştir. Uygulanabilir olması halinde, bu şartlar bütün bağlantı türleri için takip edilmelidir.
Şartlar, aynı karbon eşdeğerine sahip ve pota ve parça analizleri arasında normal değişme miktarı gösteren
farklı çelikler arasındaki davranış farklarını (sertlikte görülen dağılımı dikkate alarak) hesaba katacak şekilde
hazırlanmıştır. Bunlar, kaynak işlemlerinin çoğunluğunda ısıdan etkilenmiş bölge ve kaynak metali
çatlamasından kaçınmak için geçerlidir (C.2.9).
11
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
C.2.3.1 Genel
Kaynaklı parça imalâtçısı, sarf malzemeleri sarf malzeme imalâtçısının tavsiye ettiği tarzda kullandığını ve
sarf malzemeleri uygun sıcaklık seviyelerinde ve zamanlarda depolayıp kuruttuğunu veya tekrar kuruttuğunu
kanıtlayabilmelidir.
Bazik örtülü elle metal ark kaynağı elektrodları, elektrod imalatçısına ait sarf malzeme sınıflandırmasına bağlı
olarak B ilâ D skalalarıyla kullanılabilir. Elle metal ark rutil veya selülozik elektrodları, A skalasıyla
kullanılmalıdır.
Toz veya metal özlü sarf malzemeleri, imalâtçının tel sınıflandırmasına bağlı olarak B ilâ D skalalarıyla
kullanılabilir. Tozaltı ark tel ve toz sarf malzeme kombinasyonları için en tipik skalanın C olması, fakat bu
nedenle her bir mamul kombinasyon ve şartında değerlendirme gerektirmesine karşın, bu malzemeler B ilâ D
skalalarına karşılık gelen hidrojen seviyelerine sahip olabilirler. Tozaltı ark tozları, imalâtçı tarafından
sınıflandırılabilmektedir, fakat bu, gerçekte uygulanan toz/tel kombinasyonu için de aynı sınıflandırmanın
mutlaka geçerli olacağı anlamına gelmemektedir.
Gaz korumalı ark kaynağı ve TIG kaynağı için kullanılan masif teller, E skalasını karşıladığı kesin olarak
ispatlanıp gösterilmediği müddetçe, D skalası ile kullanılabilir. E skalası, bazı özlü teller ve bazik örtülü elle
metal ark elektrodları için de uygun bulunabilir. Bu düşük hidrojen seviyelerinin elde edilişinde, kaynakta
koruyucu gaz kompozisyonundan ve atmosferik nemden gelen hidrojenin katkısına dikkat edilmelidir.
Birleşik kalınlık, soğuma hızını belirlemek amacıyla, bir bağlantının ısı dağıtma kabiliyetini ölçmek için
kullanılır.
Kalınlığın, 75 mm’den itibaren yüksek miktarda bir artış göstermesi halinde, daha yüksek birleşik kalınlık
değerlerinin kullanılması gerekli olabilir.
Aynı metal kalınlığı için, birleşik kalınlık ve dolayısıyla ısı iletiminin daha fazla olması sebebiyle, köşe
kaynaklarında alın kaynaklarına kıyasla ön ısıtma sıcaklığı daha fazladır.
12
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Kaynak sonrası ısıtma, kısmi nüfuziyetli kaynak kesitlerinin soğutulması için de uygundur.
13
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Bağlantı üzerindeki gerilimler, parça kalınlığı, kaynak ağzı hazırlığı ve mamulün bükülmezliğinin karmaşık bir
fonksiyonudur. Yaklaşık 50 mm üzerinde kalınlığa sahip parçalarda gerçekleştirilen kaynaklar ve her iki
parçaya da ağız açılmış alın kaynaklarında gerçekleştirilen kök kaynakları, daha sıkı prosedürler
gerektirebilir.
Karbon eşdeğeri düşük çelikleri kaynak ederken kullanılan belirli kaynak prosedürleri, kaynak metali hidrojen
çatlamasını önlemek için yeterli olmayabilir. Kalın parçaları (50 mm’den kalın) kaynak ederken ve yüksek ısı
girdileri kullanırken bu durumun gerçekleşmesi daha muhtemeldir.
Yüksek mukavemetli alaşımlı kaynak metali veya mangan oranı yaklaşık %1,5’in üzerinde olan karbon
mangan kaynak metalinin kullanılması, daha yüksek seviyeli etkin gerilimlere sebep olabilir. Bu durum,
ısıdan etkilenmiş bölge çatlaması riskini artırırken, kaynak metali daha sert ve çatlamaya karşı daha hassas
hale gelecektir.
Çelikteki kalıntı miktarını prensipte sülfür miktarını (fakat oksijen miktarını da) azaltılma yoluyla düşürmenin,
çeliğin sertlik alabilme kabiliyetini artırabileceği, tecrübeler ve araştırmalar tarafından gösterilmiştir. Pratik
bakış açısıyla bu etki, ısıdan etkilenmiş bölgenin sertliğini artırabilecek ve muhtemelen ısıdan etkilenmiş
bölge hidrojen çatlaması riskinde küçük bir artışa neden olabilecektir. Bu etkinin hassas bir şekilde ölçülmesi
halen mümkün değildir.
Yukarıdaki faktörleri kapsayan kaynaklarla ilgilenmek üzere, ısı girdisi, ön ısıtma veya diğer faktörlerin
etkilenmesi yollarıyla prosedür değişiklikleri yapılabilse de, en etkili değişiklik kaynaktaki hidrojen seviyesini
düşürmektir. Bu, kaynaklı bağlantıdaki hidrojen girdisini azaltarak (düşük hidrojenli kaynak işlemleri veya sarf
malzemeleri kullanarak) veya kaynak sonrası ısıtma periyodunu uzatma yoluyla kaynak bağlantısından
yayınma vasıtasıyla çıkan hidrojen miktarını artırarak yapılabilir. Kaynak sonrası gereken ısıtma süresi çok
sayıda faktöre bağlıdır, fakat 2 ilâ 3 saatlik bir süre birçok durumda faydalı görülmektedir. Prosedürlerde
yapılması gereken değişikliklerin bağlantıyı uygun biçimde temsil eden örnekler üzerindeki kaynak deneyleri
vasıtasıyla elde edilmesi tavsiye edilmektedir.
14
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Isı girdisi diğer durumlarda, elektrod yığma uzunluğunun kontrolü (Çizelge C.4) veya doğrudan kaynak
parametreleri ile kontrol altında tutulmalıdır.
Çizelge C.3 - Elle metal ark kaynağı yapılan tek pasolu iç köşe kaynakları için ısı girdisi değerleri
15
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Şekil C.2 - Belirli karbon eşdeğerine sahip çelikler için kaynak şartları
16
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Şekil C.2 - Belirli karbon eşdeğerine sahip çelikler için kaynak şartları
17
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Şekil C.2 e)
Şekil C.2 f)
Anahtar
1 Birleşik kalınlık, mm 4 Skala
2 Isı girdisi, kJ/mm 5 En yüksek karbon eşdeğeri için kullanılacaktır
3 En düşük ön ısıtma sıcaklığı, °C
Şekil C.2 - Belirli karbon eşdeğerine sahip çelikler için kaynak şartları
18
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Şekil C.2 g)
Şekil C.2 h)
Anahtar
1 Birleşik kalınlık, mm 4 Skala
2 Isı girdisi, kJ/mm 5 En yüksek karbon eşdeğeri için kullanılacaktır
3 En düşük ön ısıtma sıcaklığı, °C
Şekil C.2 - Belirli karbon eşdeğerine sahip çelikler için kaynak şartları
19
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Şekil C.2 i)
Şekil C.2 j)
Anahtar
1 Birleşik kalınlık, mm 4 Skala
2 Isı girdisi, kJ/mm 5 En yüksek karbon eşdeğeri için kullanılacaktır
3 En düşük ön ısıtma sıcaklığı, °C
Şekil C.2 - Belirli karbon eşdeğerine sahip çelikler için kaynak şartları
20
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Şekil C.2 k)
Şekil C.2 l)
Anahtar
1 Birleşik kalınlık, mm 4 Skala
2 Isı girdisi, kJ/mm 5 En yüksek karbon eşdeğeri için kullanılacaktır
3 En düşük ön ısıtma sıcaklığı, °C
Şekil C.2 - Belirli karbon eşdeğerine sahip çelikler için kaynak şartları
21
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Şekil C.2 m)
Anahtar
1 Birleşik kalınlık, mm 4 Skala
2 Isı girdisi, kJ/mm 5 En yüksek karbon eşdeğeri için kullanılacaktır
3 En düşük ön ısıtma sıcaklığı, °C
Şekil C.2: Belirli karbon eşdeğerine sahip çelikler için kaynak şartları
22
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Çizelge C.4 - Elle metal ark kaynağı için elektrod yığma uzunluğu
Isı girdisi Bir 450 mm elektrodun 410 mm’si ile elde edilen, çapa bağlı yığma uzunluğu miktarı
2,5 3,2 4 5 6 6,3
kJ/mm mm mm mm mm mm mm
Isı girdisi Bir 450 mm elektrodun 410 mm’si ile elde edilen, çapa bağlı yığma uzunluğu miktarı
2,5 3,2 4 5 6 6,3
kJ/mm mm mm mm mm mm mm
23
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Isı girdisi Bir 450 mm elektrodun 410 mm’si ile elde edilen, çapa bağlı yığma uzunluğu miktarı
2,5 3,2 4 5 6 6,3
kJ/mm mm mm mm mm mm mm
Isı girdisi Bir 450 mm elektrodun 410 mm’si ile elde edilen, çapa bağlı yığma uzunluğu miktarı
3,2 4 5 6 6,3
kJ/mm mm mm mm mm mm
(Elektrod çapı)2 x L x F
Yığma uzunluğu (mm) =
Isı girdisi
Burada:
L kullanılan elektrod uzunluğu (mm cinsinden) (normalde, kalan uç miktarı için esas elektrod
uzunluğundan 40 mm eksik).
ve
F aşağıda verildiği şekilde, elektrod verimine bağlı kJ/mm3 cinsinden bir faktör:
Elektrod verimi yaklaşık % 95 F = 0,0368
% 95 < elektrod verimi ≤ % 110 F = 0,0408
% 110 < elektrod verimi ≤ % 130 F = 0,0472
Elektrod verimi > % 130 F = 0,0608
24
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
25
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
C.3 Alaşımsız, ince taneli ve düşük alaşımlı çeliklerde hidrojen çatlamasını önlemek
için kullanılan B metodu.
C.3.1 Genel
Bu metot, CR ISO 15608’de belirtilen 1. ilâ 4. gruba dahil çeliklerin ark kaynağını kapsamaktadır. Bu ekte
verilen tavsiyeler, ilgili WPS (kaynak prosedürü şartnamesi) içerisinde dikkate alınmalıdır.
Kaynaklı bölgenin soğumasını geciktirmek için kaynağın yüksek sıcaklıklara ısıtılması, soğuk çatlamayı
önlemek üzere çok etkili bir yoldur. Böylece, ön ısıtma yapmamaya kıyasla daha kısa sürede daha yüksek
miktarda hidrojen çıkışı desteklenmektedir. Bundan başka, ön ısıtma iç gerilim seviyesini azaltmaktadır. Çok
tabakalı kaynaklarda, uygun bir kaynak etme sırası ile yeteri kadar yüksek bir pasolar arası sıcaklığa ulaşılıp
bunun korunması halinde, kaynağa ön ısıtma yapmadan başlamak mümkündür.
Bu tavsiyenin temeli, çeliklerin kaynakta sergilediği soğuk çatlama davranışları hakkında kaynaklı birleştirme
üzerinde veya uygulanan özel soğuk çatlama deneyleri ile yapılmış kapsamlı araştırmalardır. İç köşe
kaynakları da incelenmiştir. Tek katmanlı iç köşe kaynaklarının alın kaynaklarına kıyasla daha az iç
gerilmelere sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle, alın kaynakları için belirlenen ön ısıtma sıcaklıkları, iç
köşe kaynakları için yaklaşık 60°C kadar fazla yüksek olabilir. İmalâtçı, tecrübesine bağlı olarak bu avantajı
kullanmakta serbesttir. Farklı kalınlıktaki levhaları birleştiren iç köşe ve alın kaynaklarında ön ısıtma sıcaklığı
kalın levhayı temel alarak hesaplanmalıdır. Çok katmanlı iç köşe ve alın kaynakları benzer gerilim şartlarına
sahiptir. Bu sebeple, soğuk çatlaklardan kaçınmak için alın kaynaklarıyla aynı ön ısıtma sıcaklıkları
kullanılmalıdır.
Soğuk çatlamadan kaçınma kapsamında, kaynak esnasında kaynak bölgesinin daha altına düşmeyeceği, ilk
pasoya başlamadan önceki en düşük sıcaklık, ön ısıtma sıcaklığı Tp olarak belirtilir. Çok pasolu kaynakta,
ikinci ve bunu takip eden bütün pasolarda bu sıcaklık için kullanılan terim en düşük pasolar arası sıcaklık Ti
‘dir. Bu iki sıcaklık genellikle eşittir. Bu nedenle, kolaylık olması bakımından aşağıda sadece “ön ısıtma
sıcaklığı” terimi kullanılacaktır.
Mn + Mo Cr + Cu Ni
CET = C + + + (% cinsinden) (C.2)
10 20 40
26
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Şekil C.3’te gösterildiği gibi, karbon eşdeğeri CET ve ön ısıtma sıcaklığı Tp (veya pasolar arası sıcaklık Ti)
arasında doğrusal bir ilişki mevcuttur. Karbon eşdeğerinde CET % 0,01 oranında bir artışın, ön ısıtma
sıcaklığında yaklaşık 7,5°C’lık bir artışa yol açtığı görülebilmektedir.
Anahtar
1 TpCET (°C)
2 Karbon eşdeğeri CET (%)
d
Tpd = 160 x tanh − 110 (°C) (C.4)
35
Anahtar
1 Tpd (°C)
2 Plâka kalınlığı d (mm)
27
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Anahtar
1 TpHD (°C)
2 Hidrojen miktarı HD (ml/100g)
Şekil C.5 - Ön ısıtma sıcaklığının kaynak metali hidrojen miktarına bağlı değişimi
Anahtar
1 TpQ (°C)
2 Isı girdisi (kJ/mm)
28
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
C.3.2.5 İç gerilimler
İç gerilimler ile ön ısıtma sıcaklığı arasındaki ilişki, günümüzde sadece belirli bir nitelik boyutunda
bilinmektedir. İç gerilimler ve gerilim halindeki üç boyutluluğun artışı, ön ısıtma sıcaklığının artmasına yol
açmaktadır. Ön ısıtma sıcaklığını hesaplamak üzere C.8 eşitliğinin çıkartılmasında, kaynak bölgesindeki
mevcut iç gerilimlerin sırasıyla esas metal ve kaynak metalinin akma mukavemetine eşit olduğu
varsayılmaktadır.
Tp = 697 x CET + 160 x tanh (d / 35) + 62 x HD 0,35 + (53 x CET − 32) x Q − 328 (°C) (C.8)
Bu ilişki, akma mukavemeti 1000 N/mm2 ye kadar olan yapı çelikleri için geçerlidir.
Burada,
CET = % 0,2 ilâ % 0,5
d = 10 mm ilâ 90 mm
HD = 1 ml/100g ilâ 20 ml/100g
Q = 0,5 kJ/mm ilâ 4,0 kJ/mm
Aşağıdaki şartların yerine getirilmesi koşuluyla, ön ısıtma sıcaklıkları tecrübeye göre sırasıyla C.7 veya C.8
eşitliklerinin yardımıyla hesaplanmaktadır.
a) Esas metalin karbon eşdeğeri CET, kaynak metalininkini en az % 0,03 aşmalıdır. Aksi taktirde, ön ısıtma
sıcaklığı hesabında kaynak metalinin CET değerinin % 0,03 fazlası temel alınmak zorundadır.
b) Tek pasolu iç köşe, punta ve kök kaynakları en az 50 mm uzunluğa sahip olmalıdır. Plâka kalınlığı 25
mm’yi aştığı taktirde, punta ve kök pasolar yumuşak sünek bir kaynak metaliyle iki tabaka halinde
yığılmalıdır.
c) Çok pasolu iç köşe kaynaklarını da kapsayan dolgu pasolarının kaynağında, kaynak dikişi kalınlığı plâka
kalınlığının üçte birine ulaşıncaya kadar pasolar arası soğutma yapılmamalıdır. Aksi taktirde, hidrojen
miktarının kaynak sonrası tavlama işlemi ile azaltılması gerekecektir.
d) Kaynak sıralaması, kısmen doldurulmuş kaynaklarda kuvvetli plastik deformasyonlardan kaçınacak
şekilde seçilmelidir.
Karbon eşdeğeri CET ile tanımlanan belirli bir çelik veya kaynak metali için ön ısıtma sıcaklığı belirlenirken,
mümkün olan en yakın CET ve ısı girdisine sahip diyagram seçilmelidir. Ön ısıtma sıcaklığı bu diyagramdan
ilgili plâka kalınlığı ve hidrojen miktarına göre belirlenmelidir.
Diyagramdaki karbon eşdeğeri ve ısı girdisi gerçek değerlerle uyuşmadığı taktirde, önerilen ön ısıtma
sıcaklığı düzeltilmelidir. CET değerindeki sapmalarda her % 0,01 fark için 7,5°C’lık bir düzeltme yapılmalıdır.
Isı girdisi ile ilgili düzeltme Şekil C.6’dan elde edilebilir.
29
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Anahtar
1 Tp (°C)
2 Plâka kalınlığı d (mm)
30
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Şekil 8, çeliğin alaşım muhteviyatına ve kaynak metalinin hidrojen miktarına bağlı olarak, uygun bir kaynak
sırası ile 50°C ve 100°C pasolar arası sıcaklığı koruyarak normalde bir ön ısıtma işleminden kaçınmanın
mümkün olacağı en yüksek plâka kalınlığı hakkında bilgi sağlamaktadır.
Yeterli ön ısıtmanın uygulanamadığı durumlarda, östenitik veya Ni bazlı sarf malzemelerinin kullanılması
tavsiye edilmektedir. Bu taktirde, kaynaklı bağlantının iç gerilim seviyesinin nispeten daha düşük ve
hidrojenin östenitik kaynak metalindeki çözünürlüğünün daha iyi olması sebepleriyle ön ısıtma işleminden
kaçınmak mümkün olacaktır.
Anahtar
1 Plâka kalınlığı d (mm)
2 Karbon eşdeğeri CET (%)
Şekil C.8 - Ön ısıtma yapmadan kaynak için sınır plâka kalınlığının en düşük 50°C ve 100°C pasolar arası
sıcaklıklar için karbon eşdeğerine CET bağlı değişimi
31
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
En yüksek pasolar arası sıcaklık, uygun biçimde Çizelge C.5 veya C.6’da verildiği şekilde olmalıdır.
Çizelge C.5 ve C.6’daki ön ısıtma ve pasolar arası sıcaklıklar, alın kaynakları için geçerlidir. Isı dağıtımının
yüksek olması nedeniyle iç köşe kaynakları, veya kısmen doldurulan kaynaklar bazen daha yüksek minimum
sıcaklık gerektirirler. Şantiye yerinde kaynaklama, ek önlemler gerektirebilir. Hidrojen çatlamasından
kaçınmak için aşağıdakilerin yapılması tavsiye edilmektedir:
- Çizelge C.5 veya C.6’da verilen minimum sıcaklığı bütün kaynak işlemi esnasında korumak,
- Yavaş soğutmak,
- Özellikle kısmi dolgulu kaynakların soğutulması durumunda, hidrojen giderme tavlaması uygulamak,
- Kaynak sonrası ısıl işlemin kaynaktan hemen sonra yapılıp yapıladığına dikkat etmek (% 12 Cr
çeliklerinde değil).
32
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Çizelge C.5 - Sürünmeye dirençli çelikler – en düşük ön ısıtma ve pasolar arası sıcaklık
o o o o
mm C C C C
0, 3 Mo ≤ 15 20 20 100 250
> 15 ≤ 30 75 75 100
> 30 75 100 Uygun değil
1 Cr 0,5 Mo ≤ 15 . 20 100 150 300
1,25 Cr 0,5 Mo > 15 100 150 Uygun değil
0,5 Cr 0,5 Mo 0,25 V ≤ 15 100 150 Uygun değil 300
> 15 100 200 Uygun değil
2,25 Cr 1 Mo ≤ 15 75 150 200 350
>15 100 200 Uygun değil
5 Cr 0,5 Mo Hepsi 150 200 Uygun değil 350
7 Cr 0,5 Mo
9 Cr 1 Mo
12 Cr Mo V ≤8 150 Uygun değil Uygun değil
>8 200a Uygun değil Uygun değil 300a
350b 450b
a
Ön ısıtma sıcaklığının Martensit başlama (Ms) sıcaklığının altında olduğu ve kaynak esnasında Martensit
dönüşümünün gerçekleştiği Martensitik metot.
b
Ön ısıtma sıcaklığının Martensit başlama (Ms) sıcaklığının üzerinde olduğu ve herhangi bir kaynak sonrası ısıl
işlem yapılmadan önce Martensit dönüşümünü sağlamak üzere bağlantının Ms sıcaklığının altına soğumasına
izin verildiği Östenitik metot.
33
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Ek D
(Bilgi için)
Isıdan etkilenmiş bölgenin tokluğu ve sertliği
D.1 Genel
Bu ek, kaynak şartlarının kaynak esnasında meydana gelen sıcaklık/zaman çevrimleri ve ısıdan etkilenmiş
bölge (HAZ) içerisindeki mekanik özellikler üzerindeki etkilerini tarif etmektedir.
Isıdan etkilenmiş bölge içerisinde mikro yapının değişmesi, başlıca esas metalin kimyasal kompozisyonu ve
kaynak esnasında meydana gelen sıcaklık/zaman çevrimine bağlıdır.
Kaynak esnasında östenit tane büyümesini sınırlandıran herhangi bir element ihtiva etmeyen C ve C-Mn
çeliklerinde, ısıdan etkilenmiş bölgede yeterli tokluğu sağlamak için çoğunlukla sadece soğuma süresinin sıkı
kontrolü gereklidir.
Mikro alaşımlı C-Mn çelikleri için yüksek sıcaklıkta kararlı olan karbür ve nitrür çökeltileri oluşturabilen
dikkatle seçilmiş elementler kombinasyonu, östenit tane büyümesini sınırlandırmayı mümkün kılar ve östenit
dönüşümü esnasında taneler arası ferrit çekirdeklenmesini destekler. Östenit tane büyümesinin kontrolü,
karbür ve nitrür oluşturan elementlerin tip ve miktarına bağlıdır. Bu nedenle, bu tür çelikler tokluğun ısıdan
etkilenmiş bölgede kötüleşmesine karşı daha az hassastır.
Su verilmiş ve menevişlenmiş, sürünmeye dirençli ve düşük sıcaklık çelikleri ve de Ni alaşımlı çelikler gibi
düşük alaşımlı ferritik çelikler, kimyasal kompozisyonlarına göre davranırlar, fakat, genel bir davranış
göstermeleri beklenmemektedir.
Soğuma süresi t8/5‘e ait değerlerin artması, genellikle ısıdan etkilenmiş bölgedeki darbe enerjisinin
azalmasına ve sünek-gevrek geçiş sıcaklığının yükselmesine sebep olur (Şekil D.1). Tokluktaki azalma
miktarı, çeliğin tipine ve kimyasal kompozisyonuna bağlıdır.
Soğuma süresinin t8/5 artmasıyla beraber, ısıdan etkilenmiş bölgedeki sertlik azalmaktadır (Şekil D.2).
Yüksek mukavemetli alaşımsız ve düşük alaşımlı ferritik çelikler için, dolgu ve kapak pasolara ait t8/5 soğuma
süresi, 10 ilâ 25 saniye aralığında bulunmaktadır. Bu çeliklerde, kaynakların başka t8/5 soğuma süreleri ile
yapılmasını engelleyecek bir neden bulunmamaktadır. Burada, her bir durum için EN 288-3’e göre bir kaynak
34
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
prosedürü deneyi veya EN 288-8’e göre ön imalât deneyleri temel alınarak uygun kontroller yapılmalı, ve
kaynaklı yapı elemanı aranılan şartları sağlamalıdır.
Darbe enerjisi, sünek-gevrek geçiş sıcaklığı ve sertliğin t8/5 soğuma süresine bağlı değişimini gösteren eğriler
mevcut değilse, EN 288-3 veya EN 288-8’e göre kaynak prosedürü deneyleri tavsiye edilmektedir.
Şekil D.4, herhangi bir kaynak tipi ve kaynak işlemi için geçiş kalınlığı dt, ısı girdisi Q ve ön ısıtma sıcaklığı Tp
arasındaki ilişkiye dair bilgi sağlayan bir diyagramdır. Bu diyagram, belirli bir malzeme kalınlığı, ısı girdisi ve
ön ısıtma sıcaklığı kombinasyonu için ısı akışının iki veya üç boyutlu olduğunu göstermektedir.
Isı akışı üç boyutlu ve soğuma süresi malzeme kalınlığından bağımsız olduğunda, soğuma süresi, D.1
eşitliği kullanılarak hesaplanır.
Q 1 1
t8 / 5 = × − (D.1)
2πλ 500 − T0 800 − T0
Alaşımsız ve düşük alaşımlı çelikler için D.1 eşitliği aşağıdaki şekle dönüşür (Eşitlik D.2) (Burada, Çizelge
D.1’de verilen uygun biçim faktörü F3 kullanılmıştır):
1 1
t 8 / 5 = (6700 − 5T0 ) × Q × − × F3
(D.2)
500 − T0 800 − T0
Isı akışı iki boyutlu ve soğuma süresi malzeme kalınlığına bağlı ise, soğuma süresi D.3 eşitliği kullanılarak
hesaplanır.
Q2 1 1
t8 / 5 = × − (D.3)
4πλρ c d 2 (500 − T )2
(800 − T0 )
2
0
Alaşımsız ve düşük alaşımlı çelikler için D.3 eşitliği aşağıdaki şekle dönüşür (Eşitlik D.4) (Burada, Çizelge
D.1’de verilen uygun biçim faktörü F2 kullanılmıştır):
Q2 1
2
1
2
t 8 / 5 = (4300 − 4,3T0 ) × 105 × × − × F2 (D.4)
d2 500 − T0 800 − T
0
Burada:
Q = ε x E = ε x U x I / v x 1000 (kJ/mm)
U Volt
I Amper
v mm/s
ε kaynak işleminin ısıl verimi
UP (121) ε = 1,0
E (111) ε = 0,85
MAG (135) ε = 0,85
35
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Çizelge D.1 - Kaynak dikişi formunun t8/5 soğuma süresi üzerindeki etkisi
Biçim faktörü
Kaynak dikişi formu F2 F3
İki boyutlu ısı iletimi Üç boyutlu ısı iletimi
Alın kaynaklarında
0,9 0,9
pasoların arasında
Köşe bağlantısı
üzerindeki tek pasolu iç 0,9 ilâ 0,67 0,67
köşe kaynağı
T-bağlantısı üzerindeki
tek pasolu iç köşe 0,45 ilâ 0,67 0,67
kaynağı
Üç boyutlu bir ısı akışındaki soğuma süresi t8/5, ısı girdisi Q ve ön ısıtma sıcaklığı Tp arasındaki ilişki, plâka
üzeri pasolar için D.1 eşitliği temel alınarak Şekil D.5’de verilmektedir. Bu diyagram başka dikiş türleri için
uygulandığı taktirde, uygun biçim faktörü F3 dikkate alınmalıdır. Belirli bir ısı girdisi ve ön ısıtma sıcaklığı için
soğuma süresi belirleneceği zaman, ısı girdisi önce F3 ile çarpılmalıdır. Bunun tersi olarak, öngörülen bir
soğuma süresi ve ön ısıtma sıcaklığına göre ısı girdisi diyagramdan elde edilecekse, değer F3’e bölünmelidir.
İki boyutlu ısı akışında soğuma süresi ve Qt0 arasındaki ilişki ile ilgili bilgiler, D.2 eşitliğini temel alan Şekil
D.6’da farklı malzeme kalınlıkları için verilmektedir. Bu diyagramlar başka dikiş türleri için uygulandığı
taktirde, uygun biçim faktörü F2 dikkate alınmalıdır. Örneğin, belirli bir ısı girdisi ve ön ısıtma sıcaklığı
kombinasyonu için soğuma süresi belirleneceği zaman, ısı girdisi önce F2‘nin karekökü ile çarpılmalıdır.
Bunun tersi olarak, öngörülen bir soğuma süresi ve ön ısıtma sıcaklığına göre ısı girdisi diyagramdan elde
edilecekse, değer F2’nin kareköküne bölünmelidir.
İki boyutlu ısı girdisinde, konu olan plâka kalınlığı Şekil D.6’da gösterilenlerle tam uyuşmadığı taktirde,
gerçek plâka kalınlığına en yakın olan diyagram kullanılmalıdır. Bulunan soğuma süresi, plâka kalınlığı
oranına göre düzeltilmelidir. Bunu yapmak için, diyagramdan elde edilen soğuma süresi, diyagramda temel
alınan plâka kalınlığının karesi ile çarpılarak konu olan plâka kalınlığının karesine bölünmelidir.
36
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Anahtar Anahtar
1 Çentik darbe enerjisi 1 Çentik darbe geçiş sıcaklığı
2 Soğuma süresi t8/5 2 Soğuma süresi t8/5
3 Uygulanabilir soğuma süresi t8/5 için üst sınır 3 Uygulanabilir soğuma süresi t8/5 için üst sınır
değeri değeri
4 Kabul edilebilir en düşük çentik darbe enerjisi 4 Kabul edilebilir en yüksek çentik sünek-gevrek
değeri geçiş sıcaklığı değeri
Anahtar
1 Sertlik
2 Soğuma süresi t8/5
3 Kabul edilebilir en yüksek sertlik
4 Uygulanabilir soğuma süresi t8/5 için alt sınır değeri
Şekil D.2 - Kaynak şartlarının ısıdan etkilenmiş bölgedeki en yüksek sertliğe etkisi
37
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Anahtar
1 Paso
a) Üç boyutlu ısı akışı
Nispeten kalın plâkalar; plâka kalınlığı soğuma süresini etkilemez
b) İki boyutlu ısı akışı
Nispeten ince plâkalar; plâka kalınlığının soğuma süresi üzerinde kesin bir etkisi vardır
Anahtar
1 Geçiş kalınlığı dt (mm)
2 Isı girdisi (kJ/mm)
3 Üç boyutlu ısı akışı
4 İki boyutlu ısı akışı
Şekil D.4 - Farklı ön ısıtma sıcaklıkları için üç boyutlu ısı akışından iki boyutlu ısı akışına geçiş plâka
kalınlığının ısı girdisine bağlı değişimi
38
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Anahtar
1 Soğuma süresi t8/5 (s)
2 Isı girdisi (kJ/mm)
Şekil D.5 - Farklı ön ısıtma sıcaklıklarında, t8/5 soğuma süresinin
üç boyutlu ısı akışı için ısı girdisine bağlı değişimi
Anahtar
1 Soğuma süresi t8/5 (s)
2 Isı girdisi (kJ/mm)
3 Üç boyutlu ısı akışı
Şekil D.6 - Farklı ön ısıtma sıcaklıklarında t8/5 soğuma süresinin
iki boyutlu ısı akışı için ısı girdisine bağlı değişimi
39
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Ek E
(Bilgi için)
Katılaşma çatlamasının önlenmesi
Kaynak metalindeki katılaşma çatlaması, genellikle merkez çizgi çatlaması şeklinde görülür. Çoğunlukla kök
pasolarda bulunur. Sıklıkla yüzeye açık ve cüruf temizleme işleminden sonra görülebilmesine karşın, yüzeyin
hemen altında en fazla 0,5 mm kalınlığında kusursuz metal ile örtülmüş halde bulunabilir. Katılaşma
çatlakları derin olabilirler ve bir birleştirmenin verimini ciddi anlamda düşürebilirler. Karbon mangan
çeliklerinin kaynağında bu çatlama türü çoğunlukla tozaltı ark kaynağı işleminde, nadir olarak da elle metal
ark kaynağı işleminde görülmekle beraber, gaz korumalı ve kendinden korumalı işlemlerde de bazı
durumlarda problem olabilmektedir.
Katılaşma çatlaması, özellikle sülfür ve fosfor gibi safsızlıklarla bağlantılıdır. Mangan, çatlama riskini
azaltırken esas metalden yüksek karışım oranı ile alınan karbon, çatlamayı kolaylaştırır.
Safsızlık oranı ve çatlama hassasiyeti en yüksek olan bölgeler, alın kaynaklarının kök pasoları gibi, genellikle
karışım oranı yüksek olan kaynak pasolarıdır. Çatlama riskini en aza indirmek için, karbon ve safsızlık oranı
düşük, mangan oranı nispeten yüksek olan sarf malzemeleri tercih edilmelidir. Kaynak hızındaki bir azalma,
çatlamayı önlemekte yardımcı olabilir.
Kaynak metalinin katılaşma çatlağı hassasiyeti, hem kaynak metali kompozisyonu hem de kaynak paso
geometrisi (derinlik/genişlik oranı) tarafından etkilenir. Kaynak metalinin kimyasal kompozisyonu, ilâve ve
esas metallerin kompozisyonları ile karışım oranı tarafından belirlenir. Karışım oranı ve kaynak paso
geometrisi, hem bağlantı geometrisine (kenar açısı, kök alnı ve aralığı), hem de kaynak parametrelerine
(akım ve gerilim) bağlıdır.
Tozaltı ark kaynakları için, karbon ve karbon mangan çeliklerinin katılaşma çatlağı hassasiyetini kaynak
metalinin kompozisyonuyla (% (m/m) cinsinden) bağlantılı rasgele bir birim olan çatlama hassasiyet birimi
(UCS) cinsinden veren bir formül geliştirilmiştir. Tozaltı ark kaynağı için geliştirilmiş olmasına rağmen formül,
diğer kaynak işlemlerinde ve diğer ferritik çeliklerde katılaşma çatlaması riskini değerlendirmek üzere
yardımcı olabilir. Formül aşağıdaki gibidir:
Kaynak metalindeki alaşım elementleri ve safsızlıklar Çizelge E.2’de verilen sınır değerlere kadar UCS
değerleri üzerinde belirgin bir etki gerçekleştirmezler.
10 UCS’den düşük değerler, çatlamaya karşı yüksek bir direnci, 30’dan yüksek değerler düşük bir direnci
işaret eder. Bu yaklaşık sınırlar içerisinde, derinlik/genişlik oranı yüksek olan pasolar yüksek hızlarda kaynak
edildiklerinde veya parçalar arası uyum izin verilen en yüksek toleranslara yakın değerlerde bulunduğunda,
çatlama riski daha yüksektir.
40
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Çizelge E.2: UCS formülünün geçerliği için alaşım elementleri ve safsızlıkların sınır değerleri
Nikel oranının % 1’e kadar UCS değerleri üzerinde etkisinin bulunmamasına karşın, daha yüksek nikel
seviyeleri katılaşma çatlaması hassasiyetini artırabilmektedir.
İç köşe kaynaklarında derinlik/genişlik oranının yaklaşık 1,0, UCS değerlerinin ise 20 ve daha yüksek olması
çatlama riskini işaret ederken, alın kaynaklarında 25 UCS civarındaki değerler kritiktir. İç köşe kaynaklarında
derinlik/genişlik oranının 1,0’dan 0,8’e düşürülmesi, izin verilir UCS’yi 9 puan kadar artırabilir. Fakat, kökte
nüfuziyet sağlanamadığında elde edilen çok düşük derinlik/genişlik oranları da çatlamayı teşvik eder.
41
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Ek F
(Bilgi için)
Lameler yırtılmanın önlenmesi
F.1 Genel
Kaynak büzülme gerilimlerinin plâka kalınlığı yönünde etki ettiği belirli bağlantı türlerinde lameler yırtılma
meydana gelebilir. Lameler yırtılma, başlıca plâka malzemesinde meydana gelen bir esas metal olayıdır.
Çatlama riski iki faktörden etkilenir: Plâkanın hassasiyeti ve bağlantıya kalınlık yönünde etki eden gerilimler.
Çok hassas plâka malzemelerinde, düşük gerilimlerde dahi (yani, düşük gerilim altındaki bir bağlantıda)
yırtılma meydana gelebilir. Daha dirençli malzemeler, kalınlık yönünde çok yüksek gerilimlere maruz bırakan
durumlarda kullanılmadığı sürece yırtılmayabilir.
Lameler yırtılma, kullanım esnasında değil çoğunlukla imalât esnasında meydana gelir. Kullanım esnasında
meydana gelen yırtılmalarda önde gelen sebepler periyodik yükler veya darbe yükleridir.
STRA değeri % 20’nin üzerinde olan çelikler, lameler yırtılmaya dirençli olarak dikkate alınır. STRA değeri
garanti edilmiş malzemeler mevcuttur (EN 10164). Bunlar genellikle alüminyumla işlem görmüş düşük sülfür
miktarına sahip çeliklerdir. Fakat, nadir toprak elementleri veya kalsiyum bileşiklerinin ilâvesi ile de hem
kalıntı miktarı azaltılıp hem de kalıntı biçimleri avantajlı şekle dönüştürülebilir.
42
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Anahtar
1 Her tür bağlantı için muhtemelen yırtılma yok
2 Yüksek gerilim altındaki bağlantılarda risk var. Örnek: Düğüm bağlantıları1
3 Orta derecede gerilim altındaki bağlantılarda risk var. Örnek: Kutu kolonları
4 Düşük derecede gerilim altındaki T bağlantılarında risk var. Örnek: I-kirişleri
Şekil F.1 - Farklı yükler altındaki bağlantılarda lameler yırtılma riskini tahmin
etmek üzere önerilen STRA değerleri
Anahtar
1 STRA (%)
2 Sülfür miktarı
3 Alt sınır
Şekil F.2 - 12,5 mm ilâ 50 mm kalınlığındaki plâkalar için sülfür miktarına bağlı STRA değerleri
1
TSE Notu: Düğüm bağlantıları, ikiden fazla parçanın bir kaynak dikişiyle birleştirildiği bağlantılardır.
43
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Anahtar
1 Çekme gerilimi
2 Eğme gerilimi
44
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Anahtar
1 Haddelenmiş plâkadan imal edilmiş nozül 4 Çevresel destekleyici
2 Bükülmez (rigid) plâka 5 Silindir şekilli kap
3 Kritik bağlantı 6 Bükülmez (rigid) uçlar
Şekil F.4 - Yüksek gerilim altındaki büyük yapı elemanlarını imâl ederken lameler yırtılmanın mümkün
olduğu ayrıntılar ve bağlantı biçimleri
45
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Şekil F.5 - Lameler yırtılma hassasiyetinin erime yüzeylerinin büyütülmesi yoluyla azaltılması
Anahtar
a) Hassas
b) Hassas değil
Şekil F.7 - Haddelenmiş plâkanın bütün kalınlığının
kaynak edilmesi yoluyla, lameler yırtılma hassasiyetinin azaltılması
46
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Anahtar
a) Hassas
b) Az hassas
c) Hassas değil
Anahtar
1 Tek katlı tampon tabaka
2 Çift katmanlı tampon tabaka
a) Hassas
b) Hassas değil
Şekil F.9 - Lameler yırtılma hassasiyetinin tercihen düşük mukavemetli sünekliği yüksek kaynak metaliyle
tamponlama yoluyla azaltılması
47
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Ek G
(Bilgi için)
Eklerde atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar
48
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Ek ZA
(Bilgi için)
49
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 25.160.10 TÜRK STANDARDI TS EN 1011-2/Mart 2004
Kaynaklar
Comparison of methods for determining weld procedures for the avoidance of hydrogen cracking in
fabrication.
Yazarlar: Hart P.H.M, Pargetter R.J, Wright M.D, IIW. Doc IX – 1602 – 90.
Determination of the lowest preheat temperature for cold cracking / safe welding of steels.
50
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
TÜRKiYE VAGON SANAYii A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 6.03.2019
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.