25/09/2019

Paano nakatutulong ang mga Wikang

Katutubo sa pagpapaunlad ng
pambansang wika?

Ano-anong mga gawain ng mga

ahenisyang pangwika ang tutugon sa
ARALIN 3 pagpapaunlad ng pambansang wika?

FIL I: KONTEKTUWALISADONG KOMUNIKASYON SA FILIPINO

Ang mga sumusunod ay tugon sa paglinang Filipino bilang

wikang pambansa:

Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay

Filipino. ito ay
Samantalang nililinang, 1. Paggamit ng iba pang wikang umiiral sa
Pilipinas kabilang ang mga WIKANG KATUTUBO
dapat payabungin at pagyamanin
pa salig sa umiiral na wika sa 2. Pag-iral ng ahenisyang pangwika.
Pilipinas at sa iba pang mga wika.

Sanggunian: 1987 Konstitusyon ng Republika ng Pilipinas

Ayon kay S. Lily Mendoza (2016), makikilala ang mga

katutubo sa pamamagitan ng mga ilang natatanging pananda:

1. madalas nakatira sa relatibong maliliit na mga

komunidad; alam pa kung paano mamuhay sa
lupa labas ng modernong industriyal na
imprastraktura;

Sanggunian: Mendoza, Lily S. 2001. Katutubo. Mga Pangunahing Konsepto sa Dayalogong Interkultural. Key Concepts
in Intercultural Dialogue, No. 31

1
 25/09/2019

2. may sariling wika na kumakatawan sa

napakaraming ugnayan sa lupang ninuno, 3. napananatili ang mga natatanging tradisyong
ekolohiya, mitolohiya, at mga kuwentong kultural;
bumubuo sa isang masalimuot na kosmolohiya;

Sanggunian: Mendoza, Lily S. 2001. Katutubo. Mga Pangunahing Konsepto sa Dayalogong Interkultural. Key Concepts Sanggunian: Mendoza, Lily S. 2001. Katutubo. Mga Pangunahing Konsepto sa Dayalogong Interkultural. Key Concepts
in Intercultural Dialogue, No. 31 in Intercultural Dialogue, No. 31

Ang wika mismo ang patunay ng ating katutubong kultura.

Isang wika itong patuloy na nabuhay sa kabila ng mahabang
4. at kumikilala sa kanilang sarili bilang naiiba sa pananakop at nagtataglay ng kaalaman at katarungan ng
lahi. Ngunit kailangan pang payabungin ang wika. Tulad ng
nakararami. Sa pangkaraniwang diskurso, ang atas sa Konstitusyong 1987, kailangan nitong ilahok ang
salitang katutubo ay kadalasang may ibang katutubong mga wika ng Filipinas upang ganap na
estereotipikal na pakahulugan bilang “primitibo,” matipon ang yaman at salimuot ng kulturang Filipino
(Almario, 2003)
“paurong,” o di kaya’y “napag-iwanan ng
panahon.”

Sanggunian: Mendoza, Lily S. 2001. Katutubo. Mga Pangunahing Konsepto sa Dayalogong Interkultural. Key Concepts Sanggunian: Santos, Benilda S. 2003. Ang Wikang Filipino sa Loob at Labas ng Akademya’t Bansa. Unang sourcebook
in Intercultural Dialogue, No. 31 ng SANGFIL 1994-2001.

MGA TAMPOK NA SALITA SA LUZON

Ang AMBAGAN: IFUGAO

MGA SALITA MULA SA IBA’T
IBANG WIKA SA FILIPINAS 1. Bagol – makapangyarihan o diyos ng mga Ifugao
ay isa sa mga tugon upang
mapagyaman ang wikang 2. Baltung- “foot stamping”. Isa sa mga porma ng rituwal.
Filipino. Layunin nitong
mapasimula at mapabilis 3. Bogwa – rituwal ng mga Ifugao na hinihukay ang bangkay
ang pagpapayaman ng mula sa libingan, linisin at muling ilibing.
wikang Filipino batay sa
umiiral na mga wikang Ang mga nabanggit na salita ay walang katumbas sa
katutubo sa Filipinas. anumang wika sa Pilipinas.

Sanggunian: Zafra, Galileo S. 2010. Ambagan. University of the Philippines Press. Quezon City

2

MGA TAMPOK NA SALITA SA LUZON
Kapampangan
1. Luslus – abnormal na paglawlaw ng organo o bahagi nito.
Tagalog (Binangonan)
1. Buraot – (a) taguri sa taong mahilig sumabit kung saan-
saan, at walang pakiaalam kung saan ipapadpad ng
tadhana. (b) tao na mahilig manghingi nang manghingi
ngunit ayaw o bantulot magbigay sa ibang tao.
2. Mambabakaw – mangunguha o manghihingi ng isda o
anumang bagay sa palengke o baybayin.
Sanggunian: Zafra, Galileo S. 2010. Ambagan. University of the Philippines Press. Quezon City
MGA TAMPOK NA SALITA SA VISAYAS
Cebuano
1. Katarungan – Mula sa salitang-ugat na tarung na ang ibig
sabihin ay tuwid. Wastong pag-iral ng batas.
2. Larawan – imahen ng isang tao, hayop o anumang bagay
na likha ng pagguhit, potograpiya at iba pa. repelksiyon sa
salamin.
3. Hulagway – pagsasalarawan ng panukalang kaisipan o
damdamin sa isang akda.
Sanggunian: Zafra, Galileo S. 2010. Ambagan. University of the Philippines Press. Quezon City
MGA TAMPOK NA SALITA SA VISAYAS
Gabay sa pag-ambag ng salita mula sa Cebuano ayon kay
Teresita Gimenez-Maceda:
4. Salitang madalas nang marinig pero ‘di pa rin naipapasok
sa disiyonaryong Filipino
5. Labas sa sampung salitang iminumungkahi ang ugat na
salita ng ilang terminong matagal nang ginagamit sa Tagalog
at Filipino. (Hal. Katarungan at Larawan)
Sanggunian: Zafra, Galileo S. 2010. Ambagan. University of the Philippines Press. Quezon City
25/09/2019
MGA TAMPOK NA SALITA SA LUZON
Bikol
1. Gimata – ang lima hanggang anim na araw ng bagong
buwan (new moon). Panahon na sinasamantala ng mga
mangingisda na pumalaot dahil madilim ang paligid ng
dagat.
2. Ilawod – patungo sa laot
Sanggunian: Zafra, Galileo S. 2010. Ambagan. University of the Philippines Press. Quezon City
MGA TAMPOK NA SALITA SA VISAYAS
Gabay sa pag-ambag ng salita mula sa Cebuano ayon kay
Teresita Gimenez-Maceda:
1. Wala pa UP Diksiyonaryong Filipino
2. Naipasok ang salita pero hindi kinilalang Cebuano o/at
may natatanging kahulugan bukod sa nakasulat.
3. Salitang katumbas ng isang terminong Ingles na madalas
gamitin o hiramin dahil wala pang katumbas sa Filipino
Sanggunian: Zafra, Galileo S. 2010. Ambagan. University of the Philippines Press. Quezon City
MGA TAMPOK NA SALITA SA VISAYAS
Hiligaynon
1. Tamawo – nilalang na nakatira sa malalakung puno.
Maaaring kasingkahulugan ng engkanto.
2. Palangga – galing sa salitang angga na ang ibig sabihin ay
petting o fondling na nagpapakita ng pagalalambing
(affection).
Sanggunian: Zafra, Galileo S. 2010. Ambagan. University of the Philippines Press. Quezon City
3
 25/09/2019

MGA TAMPOK NA SALITA SA VISAYAS MGA TAMPOK NA SALITA SA MINDANAO

Kiniray-a Magindanawon

1. Tigayon – isang pandiwa na ang mga konotasyon nito sa 1. Halal at Haram – Halal ang tawag sa minamarapat kainin at
ingles ay to facilitate, to coordinate, to support, to gawin ng isang Muslim at Haram naman ang tawag sa
implement at to succeed. ipinagbabawal na kainin at gawin ng isang Muslim.

2. Biray – ito ay isang fluvial parade, na karaniwang gawain 2. Malatabat – tumtukoy sa katayuan ng isang mamamayan sa
tuwing Pebrero sa pista. kanilang pamayanan.

Sanggunian: Zafra, Galileo S. 2010. Ambagan. University of the Philippines Press. Quezon City Sanggunian: Zafra, Galileo S. 2010. Ambagan. University of the Philippines Press. Quezon City

MGA TAMPOK NA SALITA SA MINDANAO MGA TAMPOK NA SALITA SA MINDANAO

Meranaw Tausug

1. Bangsamoro – Mga Muslim sa Pilipinas na binubuo ng 13 1. Haylaya Puasa – katapusan ng Ramadan

etnolingguwistikong grupo ng mga katutubo sa Mindanao
na kinupkop ang Islam bilang paraang ng kanilang
pamumuhay.

2. Malong – isang mahabang damit ng Meranaw na parang

saya o kaya’y parang hugis bariles na bukas sa bahaging
itaas at ibaba.

3. Singkil – Katutubong sayaw ng prinsesang Muslim

Sanggunian: Zafra, Galileo S. 2010. Ambagan. University of the Philippines Press. Quezon City Sanggunian: Zafra, Galileo S. 2010. Ambagan. University of the Philippines Press. Quezon City

Sa pag-aaral nina Marasigan, et al., (2018), inilista

nila ang mga salitang katutubo na ginagamit sa
pakikipagkomunikasyon ng mga mag-aaral sa Oriental
Mindoro.

Marasigan, Loida G., Castillo, Glenda C. at Suizo, Christy D. 2018. Katutubong Salita: Tuon sa Kasanayang Marasigan, Loida G., Castillo, Glenda C. at Suizo, Christy D. 2018. Katutubong Salita: Tuon sa Kasanayang
Komunikatibo. Asia Pacific Journal of Multidisciplinary Research, Vol. 7, No. 1. inakses sa Komunikatibo. Asia Pacific Journal of Multidisciplinary Research, Vol. 7, No. 1. inakses sa
http://www.apjmr.com/wp-content/uploads/2019/03/APJMR-2019-7.1.05.pdf http://www.apjmr.com/wp-content/uploads/2019/03/APJMR-2019-7.1.05.pdf

4
 25/09/2019

Mayaman ang wikang Filipino sa mga

katutubong salita na magagamit sa paglinang at
pagpapayaman ng ating kultura (Marasigan, et al.,
2018).

Marasigan, Loida G., Castillo, Glenda C. at Suizo, Christy D. 2018. Katutubong Salita: Tuon sa Kasanayang Marasigan, Loida G., Castillo, Glenda C. at Suizo, Christy D. 2018. Katutubong Salita: Tuon sa Kasanayang
Komunikatibo. Asia Pacific Journal of Multidisciplinary Research, Vol. 7, No. 1. inakses sa Komunikatibo. Asia Pacific Journal of Multidisciplinary Research, Vol. 7, No. 1. inakses sa
http://www.apjmr.com/wp-content/uploads/2019/03/APJMR-2019-7.1.05.pdf http://www.apjmr.com/wp-content/uploads/2019/03/APJMR-2019-7.1.05.pdf

Ang pambansang wikang tinatawag na

Filipino ay isang kumbinyenteng kasangkapan
para sa pakikipagtalastasan ng mga grupong
etniko. Maaarimg magtungo sa alin mang lugar
sa bansa at makipag-usap sa kapwa Pilipino sa
pamamagitan ng wikang ito.

Kung gayon, hindi Tagalog ang

pambansang wika at hindi lang Tagalog ang mga
salitang ginagamit sa pagbuo ng pambansang
wika– ang Filipino.

vakul

GAMIT NG WALONG BAGONG TITIK GAMIT NG WALONG BAGONG TITIK

Pangunahing gamit ng mga ito ang

Isang radikal na pagbabago sa pagbaybay pagpapanatili ng mga kahawig na tunog sa
na pasulat ang paggamit ng walong (8) dagdag pagsulat ng mga salita mula sa mga katutubong
na titik sa modernisadong alpabeto: C, F, J, Ñ, Q, wika ng Filipinas. Ang mga titik na F, J, V, at Z ay
V, X, Z. napakaimportante upang maigalang ang mga
kahawig na tunog sa mga katutubong wika.
Hindi tulad noong panahon ng abakada na ang
“Ifugaw” ay isinusulat na “Ipugaw” o ang
“Ivatan” ay isinusulat na “Ibatan.”

Sanggunian: Almario, Vigilio S. 2014. KWF Manwal sa Masinop na Pagsulat. Quezon City: Komisyon sa Wikang Filipino. Sanggunian: Almario, Vigilio S. 2014. KWF Manwal sa Masinop na Pagsulat. Quezon City: Komisyon sa Wikang Filipino.

5
 25/09/2019

MGA HALIMBAWA

alifuffug (Itawes) ipuipo

safot (Ibaloy) sapot ng gagamba
falendag (Tiruray) plawtang pambibig na may nakaipit na dahon sa
ihipan
feyu (Kalinga) pipa na yari sa bukawe o sa tambo
jambangán (Tausug) halaman
masjid (Tausug, Mëranaw mula sa Arabe) tawag sa gusaling
sambahan ng mga Muslim
julúp (Tausug) masamang ugali
avid (Ivatan) ganda
vakul (Ivatan) pantakip sa ulo na yari sa damo
na ginagamit bílang pananggalang sa ulan at init ng araw
kuvat (Ibaloy) digma vuyu (Ibanag) bulalakaw vulan (Itawes) buwan
kazzing (Itawes) kambing zigattu (Ibanag) silangan
Sanggunian: Almario, Vigilio S. 2014. KWF Manwal sa Masinop na Pagsulat. Quezon City: Komisyon sa Wikang Filipino.

MGA TUNGKULIN NG
KWF
 magbalangkas ng mga patakaran, mga
plano, at mga programa upang matiyak
ang higit pang pagpapaunlad,
pagpapayaman, pagpapalaganap, at
preserbasyon ng Filipino at iba pang
mga wika ng Pilipinas;
 magpalaganap ng mga tuntunin, mga
regulasyon at mga patnubay upang
isakatuparan ang mga patakaran, mga
plano at mga programa nito;

MGA TUNGKULIN NG MGA TUNGKULIN NG

KWF KWF
 magsagawa o makipagkontrata sa mga pananaliksik  magpanukala ng mga patnubay at
at iba pang mga pag-aaral upang isulong ang mga istandard para sa mga anyuing
ebolusyon, pagpapaunlad, pagpapayaman at sa
dakong huliý istandardisasyon ng Filipino at iba pang lingguwistiko at mga ekspresyon sa
mga wika ng Pilipinas. Saklaw nito ang pagtitipon at lahat ng opisyal na mga
pagsasaayos ng mga akda para sa posibleng komunikasyon, publikasyon, teksbuk,
paglalakip nito mula sa multilinggwal na diksyunaryo
o ng mga salita, mga parirala, mga idyom, mga
at iba pang materyales sa pagbasa
koteysyon, mga salawikain at iba pang mga wika na at pagtuturo.
sa kasalukuyan ay karaniwang ginagamit o
nakasama na sa lingua franca; at

6
 25/09/2019

MAHALAGANG BISYON AT MISYON NG

TANONG KWF
Gaano kahalaga ang isang Bisyon:
ahensiyang pangwika sa Wikang Filipino: Wika ng Dangal at Kaunlaran
isang bansa, lalo na sa Misyon:
Pilipinas, na may humigit Itaguyod ang patuloy na pag-unlad at paggamit
kumulang 130 wika? ng Filipino bilang wikang pambansa habang
pinangangalagaan ang mga wikang katutubo ng
Filipinas tungo sa pagkakaunawaan, pagkakaisa,
at kaunlaran ng sambayanang Filipino.

ADYENDANG PANGWIKA
NG KWF
1. Pagpapalaganap at
pagpapaunlad ng wikang Filipino

Maiangat ang antas ng kahusayan at

pagpapalaganap sa paggamit ng
wikang Filipino at mga wika ng Filipinas
sa iba’t ibang larang ng karunungan at
sektor ng lipunan
Sanggunian: KWF Medyo Matagalang Plano 2017 – 2020

Panoorin ang videong ito tungkol sa pagtuklas ng Salita ng

Taon na itinataguyod ng KWF upang lalong mapayaman ang
talasalitaang Filipino.

https://www.youtube.com/watch?v=h
lVTpY077iA

7

MAHALAGANG
TANONG
Paano kaya mapapaunlad
ang mga katutubong wika
sa Pilipinas, gaya ng
pagpapaunlad sa wikang
pambansa?
Sanggunian: KWF Medyo Matagalang Plano 2017 – 2020
MAHAHALAGANG TANONG
Kung magsasagawa ka ng
saliksik sa iyong larang, anong
paksa ang nais mong
saliksikin? Posible kaya na ang
buong saliksik na ito ay
maisulat sa Filipino?
Ano ang magiging kaibahan?
Sanggunian: KWF Medyo Matagalang Plano 2017 – 2020
25/09/2019
ADYENDANG PANGWIKA
NG KWF
2. Pagpapaigting at
pagpapalawig ng saliksik
Magsagawa ng pananaliksik sa
wikang Filipino, mga wika ng
Filipinas, at sa iba’t ibang disiplina
SALIKSIK-WIKA
KWF MEDYO MATAGALANG
PLANO 2017-2010
3. Pagbuo, pagpapatupad, at
pagsubaybay ng patakarang
pangwika
Bumuo, magpatupad, at magmonitor ng
patakarang pangwika batay sa
malawak na saliksik at ugnayan sa mga
pangunahing kasangkot (stakeholders)
8

TUNTUNIN BLG. 4.
PAGBAYBAY NA PASULAT
Sa pangkalahatan,
nasusunod pa rin ang
tutuning:
“Kung ano ang bigkas
ay siyang sulat”
4.9. INGAT SA “SIYOKOY.
Ilang siyokoy ngayon ang “aspeto” na hindi ang Espanyol na
aspecto, “imahe” na hindi ang wastong “imahen’ (imagen),
“pesante” na hindi ang tumpak na paisano ng Espanyol ni ang
peasant ng Ingles, “kontemporaryo” na hindi ang
“kontémporaneó” (contemporaneo) ng Espanyol. Ipinapayo ang
pagkonsulta sa mapagkakatiwalaang diksiyonaryong Espanyol
bago isalin sa Espanyol ang nais sanang sabihin sa Ingles. O
kayâ, huwag ikahiya ang paggamit ng terminong Ingles kung iyon
ang higit na alam: aspect, image, peasant, contemporary. O kayâ,
maaaring higit na maintindihan ng madla kung ang katapat na
salita sa Filipino ang gagamitin: “mukhâ” o “dakò,” “laráwan” o
“hulagwáy,” “magbubukíd” o “magsasaká” “kapanahón” o
“nápápanahón.”
PILIPINAS O FILIPINAS?
Ani Almario, ang Pilipinas ay ibinatay sa lumang
alpabeto ng bansa, ang Abakada, na inalis sa
sistema noong 1987.
Filipinas ang tunay na pangalan ng bansa, ayon
kay Almario, dahil Las Islas Filipinas ang
ipinangalan ng mga Kastila noong ika-14 siglo.
Dagdag ni Almario, ang Filipinas ay nakabatay sa
makabagong alpabeto ng Filipino na binubuo ng
28 titik. Giit niya, ang mga titik na F at V ay ilan
sa mga letrang dati nang ginagamit ng mga
katutubong tulad ng Mëranaw at Ivatan.
25/09/2019
4.9. INGAT SA “SIYOKOY.
Mag-ingat lang sa mga tinatawag na salitang
“siyokoy” ni Virgilio S. Almario, mga salitang hindi
Espanyol ay hindi rin Ingles at malimit na bunga ng
kamangmangan sa wastong anyong Espanyol ng mga
edukadong nagnanais magtunog Espanyol ang
pananalita. Napansin ito nang iuso ni Rod Navarro sa
programa niya sa radyo ang “konsernado,” na
pagsasa-Espanyol niya ng Ingles na concerned. Pinuna
ang artistang anawnser dahil “siyokoy” ang Espanyol.
PILIPINAS O FILIPINAS?
BAGUIO CITY – Walang binabago sa baybay ng Filipinas
kundi ibinabalik ang dati at sinusunod ang batas na ginawa
noong 1987 sa bagong alpabetong Filipino.
Ito ang buod ng pahayag ng Tagapangulo ng Komisyon sa
Wikang Filipino (KWF) at pambansang alagad ng sining na si
Ginoong Virgilio Almario, bilang paglilinaw sa sinasabing
pagbabago ng spelling ng ‘Filipinas’ sa pagbubukas ng unang
Pambansang Kongreso sa Intelektuwalisasyon ng Wikang
Filipino sa Teacher’s Camp, Baguio City kahapon.
Mula sa nakagawiang Pilipinas, layunin ng Komisyon sa
Wikang Filipino (KWF) na maibalik sa orihinal nitong
ispeling ang pangalan ng bansa.
PILIPINAS O FILIPINAS?
Suportado rin ng mga katutubo ang “Filipinas”
sapagkat gusto nilang makilahok sa “nation-
building.”
Upang maiwasan ang pagkalito, Filipino ang
opisyal na itatawag sa mga Pilipino, babae
man o lalaki, at ang Filipinas ang tanging
gagamiting pantawag sa bansa.
Sanggunian: http://kwf.gov.ph/filipinas-di-pilipinas-almario-ituwid-ang-kasaysayan/
9
 25/09/2019

MAHALAGANG
Panoorin ang video tungkol sa ilulunsad na app na
TANONG
Spell Checker ng KWF.

https://www.youtube.com/watch?v=
Sang-ayon ka ba na gawing
Kl1x4x_dPuE estandardisado ang paraan
ng pagsulat sa Filipino?

MAHALAGANG Mga Sanggunian:

Mendoza, Lily S. 2001. Katutubo. Mga Pangunahing Konsepto sa Dayalogong

TANONG Interkultural. Key Concepts in Intercultural Dialogue, No. 31

KWF Medyo Matagalang Plano 2017 – 2020

Marasigan, Loida G., Castillo, Glenda C. at Suizo, Christy D. 2018. Katutubong Salita:
Paano ka makakapag- Tuon sa Kasanayang Komunikatibo. Asia Pacific Journal of Multidisciplinary
Research, Vol. 7, No. 1. inakses sa http://www.apjmr.com/wp-
ambag sa pagtataguyod content/uploads/2019/03/APJMR-2019-7.1.05.pdf

at pagpapalakas ng Santos, Benilda S (Pat.). 2003. Ang Wikang Filipino sa Loob at Labas ng Akademya’t Bansa.
Unang sourcebook ng SANGFIL 1994-2001.

pamamahala ng wikang Almario, Vigilio S. 2014. KWF Manwal sa Masinop na Pagsulat. Quezon City: Komisyon sa
Wikang Filipino.
pambansa? Zafra, Galileo S. 2010. Ambagan. University of the Philippines Press. Quezon City

http://kwf.gov.ph/filipinas-di-pilipinas-almario-ituwid-ang-kasaysayan/

10