RUSKE EMIGRACIJE

Postoje oduvijek i uvijek ce postoji. Ova sredina, nazalost, poprilicno upoznata

sa tim pojmom emigracije i emigranta. Postoji nekoliko termina kojima cemo se
koristiti. Nekoliko termina koji su sami pripadnici ruske emigracije sebe
odredjivali, ponekad tacno, ponekad polovicno. Postoji termin izbjeglice.
Postoji termin emigranti. I malo pjesnicki mozda, izgnanici. Izgnanici kao i
izbjeglice su svi ljudi koji su iz odredjenih politickih, kulturnih, vjerskih,
ideoloskih ili nekih drugih razloga morali da napuste odredjenu teritoriju i da ,
kako im navjerovatnije zivot ne bi bio ugrozen, odu na neku drugu.
Izbjeglistvo, medjutim, najcesce podrazumijeva povratak poslije nekog
odredjenog vremena. Izbjeglistvo je privremena kategorija, privremeno
napustanje odredjene teritorije, prije svega, teritorije koju zovemo domovina
zbog ovakvih nekih opasnosti po zivot, po egzistenciju jedinke ili citave jedne
zajednice. Medjutim, ona je uvijek privremenog tipa, status izbjeglistva se na
neki nacin dobija i gubi poslije nekog vremena. U cemu se razlike pojam
izbjeglice od pojma emigranta?
Mi cemo se baviti pojmom emigranta i emigracije, prije svega. Dakle, prirodno
napustanje odredjene teritorije u nekom trenutku kada se situacija promijeni
podrazumijeva i vracanje na odredjenu teritoriju, odnosno nastavak zivota prije
odredjene tragedije koja je desila. Medjutim, postoji izvjestan broj ljudi koji ne
zele da se vrate na odredjenu teritoriju. Oni biraju da u drugoj, novoj sredini
zauvijek ostanu. Iz ovih ili onih razloga. Tada vec osoba koja odluci svojevoljno
da ostane zauvijek na nekoj drugoj teritoriji, da se ne vrati, ona vise nema
status izbjeglice, ona dobija status emigranta. Dakle, emigrant za razliku od
izbjeglice jeste osoba koja je dobrovoljna odlučila da sa jedne teritorije ode na
nekakvu drugu teritoriju. Danas posmatrano, pojam emigrant je širi jer
podrazumijeva u velikoj mjeri i ekonomsku emigraciju. Dakle kad se govori o
izbjeglici, prije svega to su u pitanju politicki, ideoloski, vjerski ili neki drugi
krupni razlozi koji na neki nacin sprijecavaju ili ogranicavaju na neki nacin
opstanak pojedinca ili zajednice. Kada je rijec o emigraciji, osim svih tih razloga,
moze biti najcesce danas ekonomski razlog odnosno potreba za nekim boljim
zivotom, za boljim ekonomskim uslovima u nekoj drugoj sredini. Sa tim se
problemom narocito susrecemo poslije Prvog svjetskog rata , Prvi svjetski rat
velika jedna kataklizma u istoriji Evrope , promjeni o velikoj granice,stvorio
nove drzave , srusio neke do tada postojece drzave i pocinje da se formira u to
vrijeme velii broj nacionalnih drzava, odnosno drzava koje osniva jedan narod ili
odredjena grupa naroda. Medjutim, neki ne zele da zive u takvoj drzavi
nacionalno odredjenoj te napustaju odredjenu teritoriju. Poslije 1918.godine
Evropa se suocila sa velikim brojem ljudi koji su odlucili da jednu teritoriju
napuste ili su pak bili izgnani sa date teritorije. To pitanje moralo da se regulise
na nekakav pravni nacin. I 1922.medjunarodna organizacija koja se zove LIGA
NARODA ,ili liga nacija, organizacija koja je osnovana 1919.godine, preteca
danasnjih Ujedinjenih Nacija , zadatak joj je bio da pokusa mirnim putem da
regulise konflikte, probleme koji su postojali medju zemljama, medju nacijama,
da sprijece nekakvo izbijanje ratova. Koliko je uspjesno, o tome govori cinjenica
da je samo nekih dvadesetak godina kasnije izbio jos jedan veci i strasniji, Drugi
svjetski rat. Ali organizacija pokusala barem da nekakve probleme rijesava.
Jedan od velikih, vaznijih problema bio veliki broj izbjeglica koji su se po
zavrsetku Prvoj svjetskog rata nasli na nekakvim drugim teritorijama. Ko su oni ,
kakva prava imaju, sta dalje sa njima raditi- bili su jako ozbiljna pitanja . Do tada
neregulisana pravnom normom odredjenih zemalja. I tada 1922.zapravo liga
naroda donosi uopste pravno objasnjenje sta je to izbjeglica, ko ima pravo
nazvati se izbjeglicom i kakva prava moze da koristi sa tim zvanjem. Ta neka
pravna osnova se koristi i do danasnjeg dana za odredjivanje pojma statusa i
uopste kategorije izbjeglica.
Ruski emigranti, ruske izbjeglice. To su ljudi koji su Rusiju napustili poslije velike
istorijske, prije svega ideoloske kataklizme a to je bila oktobarska revolucija.
20.vijek,kako obicno zovemo, taj humani 20.vijek jeste vijek sa najvecim
katastrofama u istoriji civilizacije. Rusija, nazalost, bila medju zemljama koja je
stradala najvise. Pocetak 20.vijeka u Rusiji obiljezen trima velikim revolucijama.
Prije svega ideoloske revolucije koje imaju zadatak da promijene socijalni
status, politicki odnos, ideoloske prilike koje su postojale do tada u Rusiji. Ideja
im je bila da se monarhisticki, burzoaski, kapitalisticko-feudalni sistem (Rusija
bila poprilicno zaostala zemlja u to vrijeme) zamijeni po misljenju tih nosioca te
revolucionarne ideje jednim, boljim pravednijim sistemom a to je socijalizam,
odnosno komunizam, odnosno marksizam , odnosno boljševizam kasnije kako
ce se razlicito nazivati. Jednim sistemom , kako se vjerovalo, koji ne bi trebao
da se zasniva na eksploataciji covjeka od drugog covjeka, na podjednakim
pravima,podjednakim slobodama, na ekonomskom oslobadjanju koje bi dovelo
do politickog, socijalnog, kulturnog i svakog dalje oslobadjanja. Prvi pokusaj da
se promijeni status, drzava, ideoloske prilike u Rusiji bio je 1905.godine.
Revolucija 1905.godine. 9.januar 1905.godina. Dogadja koji je prakticno
zapoceo revoluciju 1905.godine. Ponekad se desi da jedna ideologija da bi se
bolje prikazala vrlo cesto koristi znamenja neke druge ideologije , u smislu
religije, socijalisticki pokret, te komunisticko-socijalisticke ideje su u sustini
ateisticke ideje. Te ideje u startu bile, ideoloska osnova za revolucije dvadesetih
godina. Rusenje starog, svega starog, duboko nepravicnog kako se smatralo te
uspostavljanje boljeg, pravednijeg sistema. Rusenje svega starog
podrazumijevalo rusenje monarhije tog principa na kom se zasnivala uopste
ideja drzave u Rusiji, principa privatne svojine i principa crkve kao religiozne
institucije koja osmisljavala ,na neki nacin duhovnu, nadgradnju covjeka. Sve to
trebalo srusiti i zamjeniti idealom humanizma, odnosno ideala covjeka u centru
paznje.Da bi se te ideje priblizile, na neki nacin, obicnom ruskom covjeku koji je
u velikoj mjeri bio nepismen, koji je tesko shvatao ko je taj Karla Maksov ,kako
su ga obicni nazivali,te sta je to uopste ideja komunizma , sta je ideja
ravnopravnosti, klase i ostalog. Nosioci ideologije pokusali da preko poznatih
sistema vrijednosti i njihovih simbola to prenesu. Religija u to vrijeme bila
nekakva opsta, zajednicka, kulturna i drustvena crta citave te zajednice
pokusalo se da se revolucinarne ideje, socijalisticke prekazu preko hriscanskih
ideja. Hristos smatran prvim revolucionarom koji je proklamovao jednakost,
ravnopravnost a da je Crkva zloupotrijebila ideju Hrista, opet namecuci
eksploataciju jedne grupe zarad vecine te sad mi novi apostoli, apostoli nove
revolucije zelimo srusiti duboko nepravedni sistem te bih da uspostavimo
sistem jednakih, pravednih, slobodnih ljudi gdje ideja jednog vladara, cara, oca,
Boga vise nije bitna jer ce sve biti jednaki, ravnopravni te ce donositi zajedno
neke odluke. U tom smislu trebalo revolucionarne ideje u narodu propagirati
prosiriti kroz ideje vec poznate , nekakvog hriscanske poznatog ucenja. Zato
revolucionari 1905.kada su krenuli zapravo trazeci vece slobode , krace radno
vrijeme, socijalne ideje, s druge strane prilicno politicko ideoloske ideje-
ravnopravnost, pravo glasa za sve, slobodu okupljanja, slobodu rijeci, slobodu
govora odnosno religioznu slobodu i sve druge i ostale krenuli tim nekim,
uslovno receno, religioznim putem. Druga vazna kategorija svjesti tadanasnjeg,
ruskog covjeka BOG NA NEBU, CAR NA ZEMLJI to je bila ideja koja je u velikoj
mjeri osmisljavala hiljadama godina ideju ruske drzave. Postoji jedan autoritet,
jedinka na zemlji sa apsolutnom vlascu a to je car kao sto jedna jedinka na nebu
postoji a to je Bog sa opet apsolutnom vlascu. Dugo su se vodile polemike jos
od 19.vijeka da li tu apsolutnu vlast jednog covjeka, cara samodrzca treba
ogranicavati zakonima, ustavom, parlamentom ili nekim drugim oblicima
demokratske vlasti ili ne. Rusija je u to vrijeme prakticno bila , Rusija i Crna
Gora bile 2 jedine zemlje u Evropi koje nisu imale Ustav, koje nisu imale
parlament vec se vlast zasnivala u tim zemljama na principu samodrzavlja
odnosno vlasti jednog covjeka. Zato su dakle kada su krenule delegacije radnika
predvodjene popom Gaponom svestenikom, rascinjenim svestenikom, u velikoj
mjeri nastupale kao delegacije vjernih podanika koji idu caru da se poklone i da
od njega izmole nekakve povlastice za narod, nekakvo poboljsanje teskog
socijalnog, teskog ekonomskog polozaja. Tog 9.januara (nedjelja bila) praznicni
rad kada su se iz razlicitih djelova grada okupljale velike grupe ljudi sa carskim
slikama, ikonama jer se obracaju svome ocu, gospodaru da im nesto ucini.
Medjutim, ocigledno da je doslo do velike provokacije, danas se jos uvijek vode
polemike ko je zapravo tu ucestvovao i ko je sve to organizovao, nazalost
revolucija 1905.kao i neke revolucije kasnije su obiljezene u velikoj mjeri tim
razlicitim pokusajima zloupotrebe. Dakle, 9.januara cara nije bilo u Zimskom
dvorcu, tako da je neizvjesno kome su se uputile uopste sve ove delegacije. Pop
Gapon kao i neke druge vodje delegacija su znali da cara nema. Ocigledno je
bila ideja napraviti provokaciju, sto je moguce vise krvavu provokaciju kako bi
se izazvao bunt, revolucija ili pobuna . Sa druge strane, vojska i policija koje su
se nalazile oko Zimskog dvorca kao i u gradu dobile su naredbu da pucaju u
demonstrante. U svakog ko narusava javni poredak. Tesko da jednu mirnu
povorku porodica sa zenama i djecom mozete nazvati rusiteljima poretka ali
dakle cinjenica je da je policija pucala na mirne demostrante i da je negdje oko
hiljadu ljudi za to vrijeme nastradalo i poginulo. Koji su rezulati svega toga?
U narodu je srusena ideja o pravednom caru, srusena je ideja o ocu, basucki
koji slusa i postuje svoj narod jer otac nacije ne moze da dozvoli da puca u svoje
podanike. Sa druge strane, revolucionari su se i nadali da ce krvoprolice izazvati
jos veci bunt u narodu i citava 1905.je obiljezena pobunama, strajkovima,
paljenjima plemickih imanja po selima , pljackom, citav niz dogadjaja koji je
zapravo najavio ideju bunta protiv vlasti. Sve je pocelo 9.januara krvavom
nedjeljom a zavrsilo se sve , uslovno receno,decembarskim ustankom u Moskvi,
moskovski decembarski ustanak 1905.godine. Nizi slojevi , radnicki slojevi
Moskve se podigli na ustanak, borbe su se vodile s barikadama ulicnim
borbama nekoliko dana. Vlasti su na kraju uspjele da uguse ovu pobunu sto je
najvaznije po vlasti i najtragicnije po revolucionarima pobunama se nije rasirila
kako su oni ocekivali i na druge gradova, prestonicu, prije svega, Peterburg, i na
druga mjesta.
Pobune su tinjale jos tokom 1906. i 1907. godine ali krajnji rezultate te prve
ruske revolucije 1905.bilo mora prolivene krvi potpuno besmisleno jer niko
nista nije dobio. Srusena je ideja pravicne vlasti, autoritet vlasti, pokusao se
uspostaviti parlamentarizam. 1906.sprovedeni su prvi izbori za DUMU ,ruski
parlament , DUMA je pocela da zasjeda medjutim politicari koji su se tamo
pojavili su brinuli, prije svega, o sebi i sopstvenom polozaju i parlamentarne
diskusije su se svele na sveopstu svadju i prepucavanje. Sto je najstrasnije, to je
bilo izuzetno licemjerno formalno jer je svako gledao sebe. Car je pokusavao da
, bio prisiljen da u oktobru 1905.godine donese citav niz tih reformi da omoguci
ustav, parlament sve ostalo, ali u toku narednih nekoliko mjeseci car se trudio
da te odluke sve unisti i ponovo vrati svoju apsolutnu vlast. Parlamentarne
partije su pak se trudile da samo sebe i svoje pozicije na neki nacin zadovolje ,
mnoge revolucionarne, dakle radikalno levicarske partije koje su tada osnovane
SR-a (socijalisti revolucionari) ili boljsevika ili menjsevika- 2 partije koje su se
stvorile iz ruske socijaldemokratske radnicke partije, one cak nisu ni htjele da
udju u parlament smatrajuci da je parlament samo obmana i da se stvarni
rezultati nekakve klasne borbe politicke pobjede nece postici u parlamentu.
Veliki odjek imamo tu i na kulturu, u tom kulturnom preobrazaju koji je izazvala
revolucija 1905.godine, vec pocetkom20.vijeka imamo burne politicke, krvave
dogadjaje koji na neki nacin predvidjaju vrlo tragicnu buducnost Rusiju.
Ocigledno je i sve postaje ocigledno da se razliciti ideoloski pogledi na
buducnost zemlje nece moci na drugaciji nacin mirnim putem dogovoriti
reformama , promijeniti te onda u vrijeme mozda kada je ruska vlast bila
najslabija, a to je za vrijeme Prvog svjetskog rata 1914.godine izbija rat, Rusija
se odmah ukljucuje u rat, ocekivala je da ce se rat vrlo brzo zavrsiti sveopstim
trijumfo. Ruske vojske, nazalost, rat je umjesto da se vrlo brzi zavrsio postao
dugotrajno, visegodisnje mrcvarenje uz more prolivene krvi. U samoj zemlji
ponovo izbijaju neredi. Naime, vlast nije bila sposobna da odrzi red u zemlji. U
Petrogradu 1914.grad promijenio ime te umjesto Peterburgu sto je isuvise
djelovalo njemacko patriotama, dakle slovenski naziv grada PETROGRAD.
Redovi za hranu, osnovne namirnice, vlast nije bila spremna da organizuje. Dok
su na Volgi, tamo u zitnim djelovima trunulo zito ili jecam jer nije imao ko da
preveze hranu do grada, u Moskvi i Petrogradu su ljudi gladovali. Sve se
zasnivalo na strasnoj korupciji, strasnoj pljacki, vojnici su na front slati bez
zimske obuce, bez pusaka, hrane cak. Jedna velika i mocna carevina koja se
vijekovima uspostavljala kao velika mocna drzava, pokazalo se da je zapravo
iznutra potpuno nesposobna da funkcionise u trenutku bilo kakve krize u zemlji.
Sve je to dovelo do velikog nezadovoljstva u nizim slojevima i do izbijanja
tzv.februarske revolucije 1917.godine. Posljednih dana februara i prvih dana
marta 1917.godine, izvedena je u Petrogradu burzoaska revolucija, carska vlast
zbacena, car se odrekao prestola, Romanovi su dakle poslije 3 veka sisli sa vlasti
a u zemlji je uspostavljena burzoaska republika po zapadnoevropskom modelu.
Medjutim, ljevicarske grupe i partije , to sto je uspostavljena kakva takva vlast ,
nije dalo, nazalost, nikakve rezultate jer sukobi i dalje od februara tinjaju i
zemlja se nalazi u nekom latentnom gradjanskom ratu. Jako mnogo
nezadovoljnika, tu tzv.privremenu vladu koja pokusava da vlada zemljom i vrlo
lose to radi, monarhiste koji se ne mire s tim da je monarhija zbacena, da je car
uhapsen i da Rusija vise nije monarhija. Sa druge strane te radikalne levicarske
grupe, partije koji smatraju da je februarka revolucija samo prvi korak ka
nekakvoj potpunoj revoluciji, marksistickoj, komunistickoj revoluciji u Rusiji.
Ovaj konflikt ce kulminirati 25.oktobra(po starom kalendaru), odnosno
7.novembra po novom kalendaru 1917.godine kada izbija nova, tzv.oktobarska
revolucija koju sprovode radikalne levicarske grupe , prije svega, boljsevici.
Boljsevicka partija. U sovjetsko vrijeme je dan oktobarske revolucije slavljen
7.novembra. Inace, kalendar je zamijenjen 1918.godine, Rusija je medju
posljednjim evropskim zemljama 1918.godine , neposredo poslije revolucije ,
presla sa julijanskog na gregorijanski kalendar koji i danas postujemo. Crkva je,
kao i srpska pravoslavna crkva, ostala i dan danas na julijanskom kalendaru.
Dakle, u oktobru 1917.godine u Rusiji se uspostavlja nova ideologija, nova vlast.
Boljsevicka, komunisticka vlast koja proglasava ukidanje privatne svojine,
proglasava sveopsta ravnopravnost, sveopsta jednakost, stvaranje drustva ,
bezklasnog drustva -prilicno utopijski zamisljeno drustvo raja na zemlji. Vec
prvih mjeseci se pokazalo da jedna takva utopija nije moguce da se realizuje.
Prvo, zemlja se nalazila u latentnom ratnom stanju , dakle jos uvijek se rat vodi.
Ekonomski iscrpljena potpuno, obesmisljena sukobima svih sa svima, ni nova
vlast nije mogla da uspostavi nekakvu zemlju, nikako na drugi nacin nego
izuzetnom represijom. Dakle, sudovi, vanredna komisija, strijeljanje na licu
mjesta, pocinje masovni teror nove ideologije tzv.crveni teror, odnosno
boljsevicki teror nad svima onima koji se potencijalno smatraju neprijateljima
nove ideologije.
Neprijateljima nove ideologije smatraju se svi predstavnici starog sistema, stare
vlasti. Dakle, monarhisti burzoaske partije , gradjansko drustvo, inteligencija,
sve ono sto nije socijalno ideoloski vezano za radnicku klasu i djelimicno za
seljastvo iako je seljastvo bilo najbrojnije u Rusiji, gotovo 80% ruskog
stanovnista cinili su seljaci . Nove vlasti, nova ideologija bila je okrenuta, prije
svega, radnickom pokretu i radnickoj klasi.
To je dovelo do borbe nosicala ideje nove ideologije, nove drzave i njihovih
protivnika. Od 1917.godine, od boljsevickog prevrata u zemlji pocinje gradjanski
rat. Sukob tih tzv.crvenih, odnosno boljsevickih komunistickih ideja , ideja koje
su oktobra osvojile vlast, u decembru su pokusali da sprovedu izbore ocekujuci
da ce na izborima, dakle, jedino legitimno, demokratsko rjesenje nesto sto ti
daje pravo na vlast jesu izbori. Dobijas ili ne dobijas. Boljsevici su izbore
katastrofalno izgubili. Dobili su jedva cetvrtinu glasova iako su izbori u velikoj
mjeri bili prilicno namjesteni, naravno, nisu priznali rezultate izbora. U januaru
kada se ustavotvorna skupstina sastala , raspustili su je vec iste noci, prijetili s
oruzjem deputatima (poslanicima) tako da su prakticno od pocetka
1918.uspostavili diktaturu jedne partije i jedne ideologije. Mnogi se sa tim nisu
slozili. Krenuli su na otpor da se suprostave novoj ideologiji, i oni su za sebe
nosili naziv BIJELI. Bijela kao boja cistote i nevinosti, kao boja proslosti,
moralne prije svega cistote. Zato s cesto govori o sukobu bijelih i crvenih.
Osnovni glavna teritorija na koji su se bijeli, antiboljsevicki pokreti grupe
objedinili bio je jug Rusije i istok (Sibir).
Gradjanski rat se vodio sve do 1920.godine u Evropi, odnosno do 1922.na
Dalekom istoku. Gradjanski rat se zavrsio time sto su boljsevici, odnosno nove
vlasti, sovjeti, kako su se nazivali, uspjeli da se obracunaju sa svim nosiocima
bijelog pokreta. Bili to monarhisti, bili to nosioci zapadnog burzoaskog modela
vlasti, republikanci ili bilo koji drugi. Nazalost, antiboljsevicke snage bile prilicno
ideoloski razlicite, bili nosioci razlicitih ideologija , razlicitih pozicija to im je to
otezavalo mogucnost objedinjavanja. Boljsevici su tu nesto koristili i
pojedinacno se obracunavali sa jednima, sa drugima, sa trecima tako da su
dvadesete godine uspjeli da stvar preokrenu u svoju korist. Na jugu Rusije bili
su, za nas mozda najznacniji, oficiri carske vojske koji su organizovali tu
antiboljsevicku borbu, medju prvima, general Aleksejev koga je kasnije
zamijenio general Kornilov pa zatim Denjikin. Poslije velikog poraza krajem
devetnaeste godine Denjikin se povlaci i predaje prakticno vlast Vrangelu, Petru
Vrangelu. To su generali koji su na jugu Rusije pokusavali da se suprostave
boljsevicima. Oko Peterburga, odnosno Petrograda sada vec, vodile su se borbe
sa generalom Judeničem. Judenič je bio komandant sjeverozapadnog fronta i
na na neki nacin njegova ideja je bila osvojiti Petrograd. Na ogromnoj teritoriji
istocno od Urala, Sibir dakle i Daleki istok vlast je drzao admiral Kolčak.
Kolčakove snage. To su neke vodje antiboljsevickog pokreta za vrijeme
gradjanskog rata. Medjutim, kako se '19.godine koja je bila kljucna, presudna
godina i mozda najstrasnije godina u ruskoj istoriji- godina kada se donosila
velika istorijska odluka, ko ce pobijediti. Boljsevici, antiboljsevici. Hoce li se
Rusija vratiti na stari istorijski put do oktobra ili ce pak krenuti u novi svijet,
novu boljsevicku buducnost. Kada je '919.godine vec postalo jasno da bijele
snage gube, da boljsevici jednog po jednog eliminisu. Nosioci bijele ideologije,
nosioci antiboljsevicke ideologije odlucuju da ne ostanu u zemlji. Ne zele da
prihvate novu ideologiju, ne zele da prihvate novu vlast pri cemu i sami
shvataju da su ugrozeni itekako od nove vlasti jer nova vlast prijeti smrcu zbog
razlicitih pobuda. Tako da vec od '919.kako ove armije polako pocinju da gube
na frontovim, pocinje njihova evakuacija, njihov odlazak iz Rusije. Stvari ce se
rijesiti u novembru 1920.godine kada ce posljednje uporiste antiboljsevika
odnosno bijelih, a to je bio Krim, pod upravom Vrangela, pasti.
I tada za svega nekoliko dana imamo evakuaciju od nedgje 200 000 ljudi koji sa
Krima pred naletom crvene konjice bjeze prije svega u Konstantinopolj.
Na Dalekom istoku situacija ce se razrijesiti '21/22.godine kada ce 1922.i
Vladivostok, posljednje uporiste antiboljsevicke snage na Dalekom istoku pasti
u ruke boljsevika, odnosno boljsevici ce zauzeti i posljednji dio teritorije ,
ukljuciti je u Sovjetski sada Savez, drzavu koja je zamijenila Rusiju. '22.godina i
pad Vladivostoka predstavljaju kraj gradjanskog rata.
I to napustanje Vladivostoka je dovelo takodje do velikog broja izbjeglica koji su
sa dalekog istoka otisli u Kinu, Ameriku i druge zemlje. Dakle, ruska emigracija
zapravo predstavlja veliki broj ljudi koji su pocev od 1918.u narednih nekoliko
godina, usljed ideoloskog nemirenja sa novim vlastima u Rusiji morali da
napuste zemlju. Oni su smatrali taj odlazak privremenim, da odlaze na svega
neko vrijeme, krace vrijeme, da ce u izbjeglistvu da se reorganizuju i ponovo
vrate u Rusiju kako bi se borili, kako bi se suprostavili neprijatelju. Po njima
dakle, izbjeglistvo je privremeni status do povratka u Rusiju. Kako je vrijeme
prolazilo i kako polako postaje ociglednije da ce taj privremeni boravak zapravo
postati mnogo duzi , tako se polako svijest ovih ljudi pocela da mijenja: ko smo
mi , sta smo mi, jesmo li Rusi, treba li da ostanemo Rusi, dokle da ostanemo
Rusi i sta sada raditi u toj drugoj, drugacijoj sredini koja ne gleda bas uvijek
blagonaklono, zavisi gdje su se nasli.
Ruska emigracija je fenomen koji je izazvan ideoloskih sukobom u Rusiji,
odnosno sukobom dvaju ideologija. Pobjedom jedne ideologije, odnosno
boljsevizma, komunizma nosioci svih drugih ideologija proglaseni su
neprijateljima. I nove vlasti su se vrlo surovo obracunavali sa njima tako da su
nosioci te ideologije znali da ili ces se pokoriti potpuno novim vlastima, novoj
ideologiji ili ces ako zelis da sacuvas zivu glavu, morati da bjezis.
Fenomen RE vezan za dogadjaj '917.godine i pocinje od 1917/18.godine i traje.
Koliko traje, dokle? Da li RE postoji danas ili se taj fenomen zavrsio? Koji je
razlog za pocetak RE? Ideoloski sukob. Postoji li takav ideoloski sukob i danas?
Razliciti su ideoloski sukobi danas i u ono vrijeme. Fenonem koji je poceo
ideoloski sukob 1917.moze da traje samo do onog trenutka dok postoje
ideoloske razlike zasnovane na revoluciji '917.godine. Devedesetih godina
sovjetski savez se raspao, komunizam. Fenomen RE je jako ogranicen istorijski.
Zavrsice se devedesttih godina kada nestane i ta ideologija, komunisticka u
Sovjetskom Savezu. Raspadom Sovjetskog Saveza, stvaranjem Rusije,
povratkom Rusije zapadno kapitalistickom modelu razvoja zapravo prestaju svi
ideoloski osnovi za RE.
Mnogi pripadnici RE ili njihovi potomci koji su jos uvijek u to vrijeme bili zivi
dobijaju dozvolu da se vrate u Rusiju. Fenomen o kom mi govorimo se zavrsava
devedestih godina. Da li to znaci da novih ideoloskih sukoba i dalje nema?
Apsolutno ne znaci. Svaka vlast ima protivnika, pitanje je kako ce se koja vlast
sa protivnicima nositi. U nekim sredinama je to demokratska, nekad je to s
druge strane, izuzetno radikalno suprostavljanje po cijenu sukoba. I dan danas
imamo razlicite ideologe, razlicite politicare. Medjutim, jedna je prakticno
ideologija i kod nosioca vlasti i kod opozicije, nema te razlike dvaju ideologija.
Komunizam, na primjer, jednog modela drustva i kapitalizma ili nekog drugog
modela drustva. Svi danasnji ideoloski sukobi proizilaze iz jednog istog
ideoloskog modela tako da ideologija kao osnova ovog pokreta koji je nastao
1917.godine se zavrsava devedesetih godina. Dakle, mi cemo se baviti
fenomenom koji traje od '17/18.do negdje devesetih godina konstatujuci da je
emigracija bilo i prije, i bice i poslije ali da fenomen koji je u istoriji poznat kao
RE je vezan prije svega za taj ideoloski sukob boljsevika, odnosno nosiolaca
nove ideologije, ideologije koja je trijumfovala '917.godine i njenih protivnika
koji su bili prinudjeni da zemlju napuste 1917/18/19.i tako dalje. Dakle, to su
neki istorijski okviri kojima cemo da se bavimo. Raspadom Sovjetskog Saveza,
propascu komunizma, boljsevizma kao ideologije, povratkom Rusije i drugih
bivsih sovjetskih republika na put zapadne demokratije, odnosno,
kapitalistickog sistema prakticno se ta ideoloska razlika izgubila , ideoloski
sukob se izgubio i mi tu zavrsavamo fenomen RE.
Rusi koji su odlazili iz zemlje '918/19.godine sebe su nazivali izbjeglicama
smatrajuci da su protjerani iz svoje zemlje, da ih je ideologija nova koja je
pobjedila- protjerala , ne dajuci im nikakvu mogucnost da u zemlji samoj
opstanu, spavasavanje zive glave bio je izlazak, bjeg iz zemlje.
Podrazumijevali su neki skorasnji povratak, smatrajuci da ce to izbjeglistvo biti
privremeno, manje vise, kratkotrajno. Medjutim, kako je vrijeme prolazilo, a s
druge strane kakvi su domacini zemlje koje su ih primile, vec pocelo da
nerviraju zasto toliki broj gladnih usta na njihovoj teritoriji i dalje boravi,
pokusavajuci da rijese na neki nacin taj problem pred emigrante se postavljalo
pitanje - sta dalje? Pomiriti se s novom ideologijom, vratiti se, utopiti se,
asimilovati se u novu sredinu u kojoj si se nasao ili pak i dalje nastaviti sa idejom
nemirenja, sa pobjedom sovjetskog, boljsevickog, komunistickog sistema u
Rusiji. Dakle negdje od sredine dvadesetih godina zapazamo pretvaranje ruskih
izbjeglica u emigrante. Oni sada vec dobrovoljno ali jasno , svjesno, odbijaju da
se vrate u zemlji, smatrajuci da god je nova ideologija tamo na vlasti, njima
nema zivota u Rusiji. Od sredine dvadesetih godina vec izbjeglice pocinjemo
polako tretirati kao emigrante. Ljude koji su dobrovoljno iz ovog ili onog razloga
odlucili da ostanu u zemlji. Same pak ruske izbjeglice, ruski emigranti su sebe i
dalje sve vrijeme nazivali izbjeglicama sve do Drugog svjetskog rata, smatrajuci
da oni nisu emigranti jer nisu dobrvoljno odlucili o svom odlasku iz zemlje vec
su iz zemlje bili protjerani.
Izbjeglice, njihov pravni status bio do sredine dvadesetih godina , od sredine
dvadesetih godina zapazamo da se pravni status mijenja te da se nazivaju
emigrantima. Sebe ali ih i drugi, prije svega, nazivaju emigrantima.
Koliko je zapravo ljudi otislo, o kom broju mi uopste govorimo?
Primjecujemo da je emigracija i izbjeglistva uvijek i svuda bilo , manje ili vise.
Svaki rat dovede do neke takve katastrofe. Sto onda ovaj sukob izdvajamo,
zasto je toliko bitan i vazan da ga mnogi istoricari i posmatraju i govore o njemu
kao o jednom velikom vaznom globalnom fenomenu? Prvo, zato sto je bilo jako
mnogo ljudi koji su izbjegli. Rijec je o milionima. A drugo, fenomen RE vrlo
vazan ,ne samo politicki i ideoloski fenomen, nego kulturoloski fenomen. O
cemu cemo mi zapravo ponajvise i govoriti. Od prvih dana pobjede nove
ideologije, revolucije u Rusiji, od tog prvog izlaska ljudi govorimo o stalnom
talasu ljudi koji odlaze iz zemlje. Dan danas se vode razgovori i sporovi koliko je
zapravo ljudi otislo u to vrijeme, koliko ljudi je stvorilo i formiralo tu tzv.Rusiju
izvan Rusije, odnosno rusku emigraciju. Istoricari daju vrlo razlicite podatke, sve
u zavisnosti od izvora na koje se pozivaju. Danas je to CRVENI KRST, danas su to
zemlje koje su primile ruske izbjeglice i dale im nekakav pravni status o kome
govorimo. Danas obicno uzimamo u prosjeku od 3 do 5 miliona ljudi koji su
prije svega usljed velikih evakuacija, bijelih armija tokom '919/20.godine a
kasnije i tokom pojedincanih izlazaka, napustanja zemlje sve tako negdje do
sredine dvadesetih godina zapravo otisli iz Rusije. Jedan veliki broj. Postavlja se
jos jedno pitanje. Prvi svjetski rat, pobjeda revolucije, stvaranje novih drzava
poslije rata i revolucije u Evropi. Ruske granice se se promijenile. U
medjuvremenu, na teritoriji nekadasnje carske Rusije stvorene su nove drzave:
Finska, Estonija, Letonija, Litvanija, Poljska koja se takodje odvojila- osvojila
veliku teritoriju Rumunije je prigrabila, zapadne granice Ruske imperije su se
poprilicno promijenile. To je dovelo do toga da jedan veliki broj slovenskog
stanovnistva Rusa, Bjelorusa i Ukrajinaca koji su zivjeli na toj teritoriji nekada u
carskoj Rusiji sada se odjednom nadju na tudjoj teritoriji kao podanici Poljske,
podanici Rumunije, Finske, ili nekih drugih zemalja. Postavlja se pitanje hocemo
li i te ljude ukljuciti u ovaj fenomen ruske emigracije? NE.
Oni su ostali na svojoj teritoriji, oni nisu napustili odredjenu svoju sredinu i
preselili se na drugo mjesto ili bili protjerani sa jedne teritorije na drugu. Oni su
igrom politike i politicara su se jednog dana samo probudili s one strane
granice. Dakle, njih ne racunamo. To su nacionalne manjine u drugim zemljama.
Najbrojniji su bili u Poljskoj. Jako malo u pribaltičkim zemljama, Finskoj. Nešto
malo ih je bilo u Rumuniji. Njih dakle ne računamo ni u ovu brojku ni u ovaj
fenomen.
Drugo, to stanovnistvo uglavnom nije bilo zainteresovano jer je kao nacionalna
manjina imalo odredjena prava u zemlji u kojoj su, nije bilo zainteresovano za
nekakve velike kulturne politicke ili neka druga istupanja, da brane i stite tu
svoju ideju ruskosti koju su se nosili kako primjecujemo, na primjer, kod
pripadnika ruske emigracije u drugim sredinama zapravo gdje su zaista izbjegli.
Govorimo, dakle, o nekoliko miliona ljudi koji su otisli tih prvih godina ali ne
govorimo o ljudima koji su promjenom granica ostali izvan. Fenomen RE
obuhvata jedan veliki vremenski period. To je gotovo 80 godina. Skoro i više. U
tom periodu opet mozemo primjetiti nekoliko razlicitih epoha a sa druge strane
mozemo primjetili i nekoliko razlicith talasa izlazaka Rusa iz zemlje.
Boljsevizam, Oktobarska revolucija, gradjanski rat, nekoliko miliona ljudi koji je
izaslo. Jedan fenomen koji je trajao od 1917/18.pa do pocetka Drugog svjetskog
rata, '40/41.godine. To je osnova fenomena kojim se bavimo ali to nije sve.
Poslije rata sestdesetih, sedamdesetih godina Rusi su takodje neki bili
prinudjeni da napuste zemlju. Dijelimo na tzv. tri velika talasa RE.
Prvi talas zapocinje Oktobarskom revolucijom, tim ideoloskim sukobom i
zapocinje protjerivanjem iz boljsevicke Rusije svih onih koji se ne slazu sa
novom ideologijom. Veliki talas, brojan. Obuhvata nekoliko miliona ljudi.
Vremenom ce taj broj bivati sve manji i manji jer ce se granice u nekom
trenutku zatvoriti , starost, smrt, bolest ce uticati na to da Rusa bude manje u
emigraciji ali opet to je jedan vazan veliki politicki fenomen. Sa druge strane
fenomen koji je stvorio izuzetno veliku i vaznu kulturu. Ideja prve emigracije je
bila : mi smo nosioci ruske kulture, mi smo nosioci ruskog jezika, nosioci ruske
proslosti, ruske tradicije, gdje god se nalazili, u kako god teskim uslovima zivjeli
nasa duznost, nad zadatak, nasa misija je ocuvanje ruske:kulture, religije, jezika,
tradicije do trenutka kada cemo se vratiti u zemljim. Nove boljsevicke vlasti
smatralo se da su antinacionalne, antireligiozne, kao sto jesu, da zasnivaju ideju
sveopsteg proleterijata i da ce unistiti u Rusiji sve ono nacionalno zato ideja
prvog talasa RE bila ocuvanje kulture, kulturna misija, mi prognanici moramo da
sacuvamo duhovnu Rusiju, kulturnu Rusiju, od propasti koju primjecujemo u
sovjetskoj Rusiji. I upravo ta ideja misije je njih odrzavala, pomagala im da se ne
stope , ne asimiluju, da insistiraju na svojim skolama, svom jeziku, na svojim
novinama, inteligenciji, na svojim knjizevnim vecerima, pozoristima odnosno na
tome da su oni kulturni, osobeni fenomen koji naravno saradjuje sa sredinom u
kojoj su se nasli a onda insistiraju na tome da se ne asimiluju. Tako da u velikoj
mjeri cak kada im je ponudjeno drzavljanstvo odredjenih zemalja, oni su to
drzavljanstvo odbijali da prihvate smatrajuci da su oni Rusi te da ce se jednoga
dana tamo vratiti. Njihova ideja je bila nauciti djecu koja se u RE radjaju ruskom
jeziku, uliti ljubav i postovanje prema Rusiji da kada se tamo vrate budu ucitelji
te nove kulture koja je u Rusiji unistena, zabranjena za vrijeme boljsevicke
vladavine.
Dolazi Drugi svjetski rat- velika nova kataklizma koja u velikoj mjeri mijenja lice
citave Evrope. Veliki broj ruskih emigranata, mladog narastaja, stari su vec
mnogi i umrli, ukljucuje se u borbu protiv Njemaca , okupatora, u lokalne
oslobodilacke pokrete u Francuskoj, prije svega, veliki broj pripadnika RE
ucestvovao je u francuskom pokretu otpora i u drugim zemljama. S druge
strane, poslije rata dolazi do novog prekrajanja granica u Evropi, Sovjetski
Savez-trijumfalni pobjednik u ratu zahtjeva veliki dio Evrope za sebe. Sovjetski
uticaj siri na istocnu Evropu, stvara se taj istocni blok, socijalizam odnosno
komunizam pobjedjuje i u drugim istocnoevrpopskim zemljama. Opet se
pojavljuje odredjeni broj ljudi koji ne zele da zive u tom sistemu. Najveci broj tih
ljudi jesu bivsi vojni zarobljenici. Rat je poceo '39.u Evropi napadom Njemacke
na Poljsku.
Kada govorimo o Rusiji, govorimo o ljetu '41.pa nadalje. Od 22.juna pa u
narednih nekoliko mjeseci zbog izuzetno loseg stanja u ruskoj armiji, zbog
izuzetno loseg stanja u ruskoj zemlji, zbog čistki velikih koje je Staljin proveo
zbog sveopsteg terora koji vlada u zemlji, ruska odbrana bila blokirana i nije
mogla da se suprostavi Njemcima. Tako da su Njemci za svega nekoliko dana
projahali hiljade hiljade kilometara i nasli se pred Kijevom, Minskom, Moskvi,
Lenjingrada. '24.godine poslije smrti Lenjina Peterburg, odnosno Petegrad je
ponovo promijenio ime u Lenjingrad. Za to kratko vrijeme nekoliko miliona
ruskih vojnika, pripadnika crvene armije je bilo zarobljeno. Svi su se oni nalazili
u njemackom zarobljenistvu kao jeftina radna snaga, slati su u Njemacku prije
svega u radne logore. U isto vrijeme u SS se stvara citav sistem koncentracionih
logora jos u vrijeme Lenjina i Staljina, tzv. arhipelag gulag o kome je Slozenjicin
govorio i pisao i neki drugi autori. U velikoj mjeri Staljinova vlast u SS zasnivala
se nad terorom prema sopstvenom narodu. Sto je najstrasnije, najtragicnije,
veliki broj protivnika rezima, ideologija, neprijatelja drzave, nasao se u logoru
zapravo logori su bili odlicno rjesenje za nedostatak radne snage na sjeveru i
istoku zemlje. Niko nece da ide u Sibir i kopa dijamante na -60 iako su zemlji
potrebni dijamanti. Niko nece da ide busi naftu na -60 u Sibiru iako je zemlji
potrebna nafta. Kako nekog ubijediti? Tako sto ces mu uperiti pusku u celo,
ubiti sina i reci da ces ubiti i zenu i drugog sina ukoliko ne odes da radis.
Sistemom terora i sistemom nasilja nekoliko miliona ljudi je proglaseno za
drzavne neprijatelje, izdajnike, za saradnike i spijune Zapada, poslati su za
kratko vrijeme u radne logore, prije svega u Sibiru , na sjeveru. koji je bio
ekonomsko, rudno najbogatiji, neophodno je za ubrzan industrijski razvoj i
zemlju. Tamo ljudi tretirani kao stoka, kao robovi. Tako da se ona utopija o
drustvu jednakih, srecnih, ravnopravnih vrlo brzo rastopila. Istorija je samo
potvrdjivala da je to jedna iluzija odnosno laz. Kada Njemci osnivaju svoje
koncentracione logore - to je zapravo jedan isti model prisilnog rada zarad
nekakve koristi. Jedina razlika u tome sto su Njemci tamo slali pripadnike drugih
nacija. Opet te iste Slovene, opet te iste Ruse. Rat se zavrsava. Sovjetske vlasti i
Staljin '43.donose odluku da ruski vojnik ne moze biti zarobljen. Rus ne postoji
kao zarobljenik. To je znacilo ili ces da pogines ili si izdajnik. Svako ko je dospio
u zarobljenistvo , ko je dospio do toga da bude zarobljen, tim dokumentom je
proglasen izdajnikom zemlje i neprijateljem i znao je sta ce ga cekati kad se
vrati u zemlju. Logor i vjerovatno strijeljanje kao izdajnika. Ili pak Sibir. Zato je
veliki broj ruskih vojnih zarobljenika koji je ostao na teritoriji Njemacke,
zapadne Evrope, odbio da se vrate ' 44/45.u SS. Vec krajem rata doslo do
nesuglasica Staljina s jedne strane i zapadnih saveznika s druge strane tako da
su zapadni saveznici ipak odlucili da veliki broj ovih Rusa i ne vrate Staljinu.
'44/5.godine se formira nova grupa Rusa koji ne zele da se vrate u Rusiju opet
zbog ideoloskih razloga, strepeci da ce nova vlast koja ih je proglasila
neprijateljima opet da se fizicki obracuna sa njima. '44/5/6.imamo stvaranje tog
novog talasa. Na Zapad, Zapadnu Evropu, Ameriku dospjevaju novi Rusi koji ne
zele iz ideoloskih razloga da borave u Sovjetskoj Rusiji. Dakle sada se vec govori
o drugom talasu RE koji se formira negdje krajem Drugog svjetskog rata,
'44/5/6.i traje do '53.kada je umro Staljin. Njegova smrt je najavila nekakve
promjene u zemlji, slabljenje tog strasnog ideoloskog pritiska, obracun sa
kultom licnosti tzv.destaljinizaciju tako da je za pocetak strah od povratka u
domovinu moga u ovom trenutku da bude prevazidjen. Ako smo u prvom
talasu govorili o nekoliko miliona ljudi, o koliko sada govorimo?
Mnogo manje. Nekoliko desetina do nekoliko stotina ljudi. Drugi talas bio
mnogo manji, manje brojan nego prvi talas. Jos jedna bitna razlika. Ko je odlazio
za vrijeme prvog talasa ruske emigracije?
Inteligencija, obrazovani ljudi, filozofi, ljekari, svestenici, umjetnici, dakle,
inteligencija koja na neki nacin nije mogla da se miri sa vlastima koje su
zahtijevale apsolutnu poslusnost, odnosno apsolutno prihvatanje novih dogmi,
nacela, kanona i odricanje od prava samostalnog misljenja, odluke, slobodnog
izbora, sve ono sto nekakav intelektualac podrazumijeva kao osnovu, smisao
zivota. Izuzetan veliki obrazovni i intelektualni nivo pripadnika prvog talasa RE
sto je doprinjelo do toga da oni sebe vide kao nosioce te ruske kulture koju
treba da sacuvaju i spasu. Pripadnici drugog talasa bilo raznovrsniji, sarolikiji po
svom i obrazovnom i kulturnom sastavu. Ruske inteligencije bilo najmanje, to
su obicni vojnici dakle. Mnogo ljudi iz tog srednjeg, uslovno receno, nizeg
staleza. Koliko god govorili o SS, besklasnom drustvu, stalezi su i tamo jos uvijek
postojali. Vecina ovih ljudi, za razliku od pripadnika prvog talasa RE, zeljela je da
pobjegne od svega sto je Rusija i rusko te da sto prije zaboravi tu ideju. Njihova
ideja bila sto prije se stopiti, asimilovati, naci novo mjesto u novoj zemlji koja ce
te primiti. Bilo to Francuska, bila to Njemacka, Amerika ili neka druga zapadna
zemlja. Uglavnom to bile te zemlje. Oni nisu imali tu svijest o pripadnosti ruskoj
kulturi, ruskoj naciji i nisu imali tu potrebu ocuvanja te kultre i nacije. Oni su
pojam Rusije i ruskosti povezivali sa novom ideologijom , sa Staljinom,
boljsevizmom, logorima, terorom - sa svim onim cega su se plasili i od cega su
zeljeli pobjeci. Oni se drugacije formirali. Zato je zanimljivo da kada su se oni
nasli na Zapadu nije bilo nikakvih kontakata izmedju pripadnika prvog talasa RE,
sada vec potomaka i pripadnika drugog talasa RE. Bila to dva svijeta koja se nisu
razumjela. Potpuno drugaciji. Kulturni doprinos pripadnika drugog talasa RE bio
prilicno mali. O njima cemo usputno govoriti, uglavnom se bazirajuci na prvi
talas kao najznacajniji i treci talas.
Drugi talas se zavrsio negdje '53.godine. Poslije Staljinove smrti u Sovjetskoj
Rusiji imamo najave, naznake promjena. Sestdesete godine 19.vijeka posebno
bitne i posebne vazne, sestdesete godine 19.vijeka takodje bile bitne i vazne.
Sada imamo sestdesete 20.vijeka, nosioci nade, novih ideja. Taj period
sestdesetih godina u Rusiji se naziva otopljavanje ili jugovina. Prvi topli talas
koji dolazi poslije zime i topi snijeg i koji najavljuje proljece, budjenje prirode i
zivota. Dakle, nije slucajno sto je takav simbolican naziv uzet za citavu Evropu
jer se smatralo da ce poslije tog leda staljinizma, poslije tog surovog vremena
smrti ruskog covjeka, kulture, naroda sada doci do ponovnog ozivljavanja tih
nekih osnovnih, prije svega humanih vrijednosti. Stvara se citav jedan pokret
mladih ljudi, pisaca, umjetnika, stvaralaca koji traze vise demokratije,vise
prava, pravo za slobodno stvaralastvo, umjetnicko, oslobodjeno bilo kakve
ideologije, bilo kakve kontrole, drzavnog pritiska. Mnogi su se ponadali da ce
novi sistem nove vlasti na cijem celu se nalazio Nikita Hruščov- smatrao se
mnogo liberalniji politicar od Staljina sada nesto promijeniti. Otvaranje veliki
broj novih casopisa , novih izdavackih kuca, stampane su neke knjige na tabu
teme na koje se do tada nije govorilo.Slozenjicin upravo tada objavljuje djelo
koje prvo govori o logorima do tada zabranjenoj temi u ruskom drustvu. Dolazi
do promjena medjutim vec negdje od sredine sestdesetih godina postaje jasno
da vlast, nijedna vlast ne zeli tako lako da izgubi kontrolu nad kulturom jer se
kultura uvijek posmatrala kao dobro polje propagande odredjenih ideja,
odnosno dobro polje ideoloske borbe. Jasno je da ce nove vlasti u opet nekom
blazem obliku vrsiti stalni pritisak na kulturu, na umjetnost, na sloboodne
mislioce, na javnu rijec te da ce, sto je vise moguce, drzati pod svojom
kontrolom. Cenzura se ponovo stroga cenzura vraca. Mnogi pisci se salju u
zatvor ili im se djela zabranjuju, dakle velike nade koje su ulozene u to da ce se
nesto promijeniti vec sredinom 60ih godina se ruse jer nova vlast, ne
drasticnim metodama ali svakako da nastoji stvari drzati pod svojom
kontrolom. Sa druge strane, to ne znaci da ce se ljudi pomiriti, odnosno
inteligencija. Postoji veliki broj buntovnika koji bez obzira na prijetnje ne zeli da
cuti, koji smatraju da je sustina njihovog zivota na zemlji borba za demokratiju,
jednakost, ravnopravnost, slobodu govora. 60ih godina se stvara jedan pokret
koji zovemo DISIDENTSKI , odnosno DISIDENTI. Ko su oni?
Protivnici ocigledno nekog rezima. I revolucionari su protivnici nekog rezima. U
cemu je razlika? U cemu bi se desidenti razlikovali od revolucionara?
I jedni i drugi su buntovnici. Desidenti insistiraju na mirnim, nenasilnim oblicima
borbe. Gandi, na primjer. Najbolji primjer. Ne nasiljem, ne revolucijom, ne
ustankom, ne ubijanjem vec mirnim protestima, demonstracijama ,cak i po
cijenu hapsenja , oduzimanja tvog zivota ali na nasilje neces odgovarati
nasiljem. Nekakva modifikacija Tolstojevih ideja i misli sredinom 20.vijeka.
Vlasti pocinju polako da se obracunavaju sa tim isuvise glasnim opozicionarima,
prije svega disidentima ,umjesto da ih salju u logore i strijeljaju, sada vec druga
situacija, oni ih protjeruju iz zemlje. Druga polovina sestdesetih godina postoji
praksa da nosioci opozicije, nosioci kritike sovjetskog frustva bivaju hapseni, po
kratkom postupku liseni drzavljanstva SS i protjerani iz zemlje. Od 60ih godina
novi talas imamo emigranata koji su opet zbog svojih ideoloskih stavova ,
nemirenja ili glasne kritike sistema, vlasti, ideologije, protjerani iz zemlje. Treci
talas otpocinje negdje od sredine sestdesetih godina('53) i trajace sve negdje
do sredine osamdesetih godina, do najave tih velikih promjena u sovjetskom
sistemu a onda i do raspada samog sovjetskog drustva i sovjetske ideologije.
Treci talas od sredine 60ih pa tamo negdje do 80ih godina. Kakav sastav, kakve
promjene? Primjecujemo da su to uglavnom pojedinci, individualci. Ovom
talasu prikljucujemo jednu veliku i vaznu grupu a to su nacionalne manjine,
naime vec negdje od sredine 20ih godina kada se gradjanski rat zavrsio, kada se
nova ideologija stvarala u Sovjetskoj Rusiji, zemlja je zeljela da se ogradi od svih
neprijatelja spolja. Negdje od sredine 20ih godina mi imamo vjestacko
samoizlovanje, samozatvaranje Rusije gdje je bilo nemoguce izaci iz zemlje ili
uci u zemlju. Niste mogli iz jednog grada u drugi grad. 30ih godina se uvode
registracija mjesta boravka gdje ste vi samo na osnovu registracije mogli da
dobijete da npr zivite u Banjaluci, da morate tu da radite, na toj adresi morate
biti te da ne smijete da odete ni kod svoje tetke u Celinac jer za to morate da
trazite posebnu dozvolu. Dakle, ne smijete da napustite odredjenu teritoriju,
odnosno vlast pokusava da vas kontrolise. Ne mozete da odete iz zemlje, ne
mozete bilo kako da se krecete unutar zemlje. Tu registraciju ste mogli da
dobijete samo na osnovu toga da li ste zaposleni ili idete u skolu, zaposlenje i
odlazak u skolu ste mogli da dobijete samo na osnovu propiski (na ruskom
registracija mjesta boravka), dakle ako ste jednom glasili za neprijatelja ili
izdajnika racunajte da vas sistem vise ne prepoznaje, mrtvi ste i zavrsicete u
nekom jarku ili logoru do kraja. U takvom sistemu iz zemlje nije vise moglo da
se bjezi, masovno odlazi, granice nisu mogle vise tako lako da se prelaze, sve je
postalo zatvoreno i izolovano negdje do 60/70-ih godina. 70ih godina sovjetske
vlasti daju mogucnost nacionalnim manjinama da ukoliko dokazu svoje drugo
nacionalno porijeklo, mogu otici iz SS u maticnu zemlju. To su u najvecoj mjeri
Njemci, Grci i Jevreji iskoristili. Jevrej u Rusiji od 18.vijeka bilo jako puno. Bili
razlicito tretirani, uglavnom su bili vezani, kada govorimo o 20.vijeku, za
nekakvu intelektualnu elitu, medjutim sa druge strane primjecujemo izrazito
neprijateljstvo istocnoslavenskih naroda, i Poljaka, i Ukrajinaca i Rusa prema
Jevrejima za izrazito antijevrejske stavove. Kako u monarhistickoj Rusiji tako i u
vrijeme sovjetske socijalisticke Rusije. Tako da je 70ih godina , dakle iseljavanje
u Izrael kada je pobudjeno, svaki prosjecni Rus ujutru kad se probudi prvo sto je
radio jeste pokusavao pronaci neku babu-tetku ili bilo koga od predaka
jevrejskog porijekla. Jevreji svoj rod odredjuju po zenskoj liniji i onda su svi
kopali ili placali nekakva lazna dokumenta da im je baba ko zna kad iz 18.vijeka
bila neka Greta ili Sara te da bi na osnovu toga dobili papire da odu iz zemlje.
Nesto lakse bilo sa Njemcima, kojih ih je bilo jako puno u evropskom djelu
Rusije iako su za vrijeme Drugog svjetskog rata mnogi nastradali jer ih je Staljin
sve proglasio neprijateljima drzave i protivnicima koji su bili protjerani na Daleki
istok, Sibir, oni koji su prezivjeli su mogli da odu iz zemlje. Grci sa juga takodje u
mnogim ukrajinskim, ruskim, crnogorskim gradovima bile su velike grcke
kolonije jos iz 17/18.vijeka koji su takodje uspjeli da dokazu lako svoje grcko
porijeklo te da odu iz zemlje. Dakle, nekoliko stotina hiljada nacionalnih
manjina ili tzv.nacionalnih manjina koje odlaze iz zemlje. Naravno da su mnogi i
intektualci koristili ovu mogucnost da odu u Izrail potom odatle u Ameriku ili
neke druge evropske zemlje. Ili nacionalne manjine ili disidenti. To su bile 2
glavne grupe nosioci treceg talasa. Nas zanima ona manje brojna ideja, grupa
disidenata jer su oni za nas kulturno jako vazni a to su pisci, umjetnici, stvaraoci
koji su svojim umjetnicki, stvaralacki rad nastavili i u emigraciji i zbog toga vrlo
bitno. Brojnost nije ni priblizno velika kao prve talasa emigracije, opet govorimo
o nekoliko stotina hiljada ljudi ali po znacaju kulturnom, po broju vaznih imena
mozemo ih porediti sa prvim talasom emigracije , bilo zaista tako puno
intelektualaca koji su stvarali ili osvjezili rusku kulturu i knjizevnost u emigraciji.
Jako veliki broj poznatih pisaca danas sveopste prihvacenih i priznatih , zapravo
bili pisci emigracije. Slozenjicin, Brodski, Dovlatov i mnogi drugi. Zanimljivo da
su najveci broj Nobelove nagrade za knjizevnost bili upravo emigranti. Njih
trojica od petoro. Dakle, to su ta 3 talasa.
Primjecujemo da je taj prvi talas izmedju 2 svjetska rata zapravo bio najbrojniji i
u nekakvom stvaralackom smislu najvazniji, najznacajniji jer je dao najvece
rezultate na razlicitim poljima nauke , kulture, ekonomije jer je uopste formirao
, osmislio pojam sta je to RE i cemu ona sluzi, da banalizujemo stvari. Kasnije ce
se taj fenomen razvijati, odnosno obogacivati novim ljudima koji dolaze ,
medjutim, ni 2.ni 3.talas nece moci da stvore tako jednu opseznu zajednicu ,
veliku i vaznu zajednicu jer su se okolnosti promijenile . Brojcano je sve manje i
manje. Od onih nekoliko miliona na pocetku 20ih godina jednostavno
prirodnom selekcije vec negdje sredinom 30ih godina imamo duplo manji broj
ruskih emigranata. Zemlje su napustali muskarci ili pak mladji ili pak stariji.
Brojcano ih je bilo vise nego zena. To su bili vojnici pripadnici ovih armija.
Vremenom su starili, razboljevali su se i umirali. Drugo, veliki broj je bio
povrijedjen tokom rata ili je bio bolestan te je i to doprinjelo prirodnom
smanjivanju broja. Kada pogledamo te prve godine, gotovo 70% bilo
muskaraca. I svega negdje 30% zena. To je u velikoj mjeri uticalo na to da djece
u emigraciji bude jako malo. Gotovo sve zene bile vec udate ili su sa
porodicama zajednicki dosle. U uslovima izbjeglistva bilo jako tesko razmisljati o
porodici, odgajati porodicu, brinuti o djetetu ili djeci te je sve to uslovilo jako
mali broj djece u emigraciji. Veliki broj nezenja muskaraca dovelo do toga da
oni nisu bili narocito popularni u sredinama u kojima se zaticu osim u nekim
slovenskim drzavima, kao npr kod nas u Jugoslaviji, Bugarskoj, eventualno
donekle u Cehoslovackoj imate bliskosti kulturne, jezicke ili religiozne kao kod
nas. U Zapadnoj Evropi bili ljudi drugog jezika, druge kulture pa jos i sa dna
ekonomske ljestvice, nimalo isplative djuvegije za brak te uglavnom ostajali
nezenje, ostajali sami do kraja. Sve je uticalo na to da broj ruskih emigranata se
smanjuje. I treci talas kada je vec doveo neki priliv ljudi nije mogao ni na koji
nacin da obogati, uspostavi ono sto je postojalo izmedju dva svjetska rata tako
da kada govorimo o tom periodu poslije rata, uglavnom govorimo o
pojedincima. Mnogo manje govorimo o zajednicama, o kolonijama RE, o
njihovom grupnom organizovanju a mnogo vise o pojedincima, kulturnom
,politickom ili kakvom god drugom doprinosu ovom fenomenu.
Pravni status. Situacija se otezala pocetkom 20ih godina kada se SS poslije
gradjanskog rata stabilizovao i odlucio da jaca i na unutrasnjem i na
spoljnopolitickom planu. Prvih godina gradjanskog rata sovjetska vlast je bila
izlovana, nijedna evropska drzava ju nije priznavala medjutim '22.godine vec
imamo prvu zemlju koja je priznala SS a to je Njemacka koja je porazena u
Prvom svjetskom ratu negdje je bila marginalizovana u Evropi te je nekako
logicno bilo da se iz , prije svega, ekonomskih razloga 2 marginalizovane drzave
Sovjetska Rusija i postvilhelmovska carska Njemacka na neki nacin povezu i
objedine. Od '24.vec imamo postepeno priznavanje i drugih evropskih zemalja
koje su se u pocetku cak i suprostavljale oruzano novim vlastima, novoj
ideologiji, pomagale su bijele pokrete i antiboljsevicke armije. Sve zahvaljujuci
Engleskoj i Francuskoj koje su shvatile da im je ekonomska saradnja sa
boljsevicima mnogo vaznija nego nekakva nacela morala, ideologije itd.
U politici se prvo na moral zaboravi. To obicno onako ostano tamo negdje
sklonjeno. Od sredine 20ih godina imamo sveopstu tendenciju priznavanja
sovjetske vlasti kao jedine legitimne vlasti, mirenje sa situacijom da je u Rusiji
pobjedio boljsevizam, da nove vlasti, kakve god da su, koliko god ih mi voljeli ili
ne voljeli, predstavljaju tu Rusiju te da ih treba ukljuciti u taj sveopsti, pravni,
mirovni poredak. Same sovjetske vlasti jacajuci svoju vlast u zemlju
1921.i1924.godine donose citav niz zakona kojima lisavaju prava gradjanstva,
sva ona lica koja se do odredjenog datuma nisu vratila u zemlju. Dakle, ukoliko
su pripadnici bijelih pokreta organizacija i drugih antiboljevickih snaga koji se
do tog i tog datuma nisu vratili u zemlji niti podnijeli zahtjev za povratak u
zemlju ne vrate svi oni automatski se lisavaju statusa ruskih drzavljana. To
dovodi do toga da od 21.odnosno '24.godine zapravo mi kada govorimo o
ruskim emigrantima, govorimo o ruskim apatridima. Apatridi je pojam za ljude
bez domovine, ljudi koji su izgubili drzavljanstvo zemlje u kojoj su rodjeni, zivjeli
a koji u medjuvremenu nisu stekli nijedno drugo drzavljanstvo. Najveci broj
pripadnika RE bili su upravo apatridi. Zasto?
Lokalne sredine u kojima se se oni nasli su gotovo uvijek vrlo tesko davale
drzavljanstvo strancima pa jos strancima drugog jezika, kulture, ni na koji nacin
bliskima. Nesto laksa situacija bila u slovenskim zemljama, prije svega, na
Balkanu, u kraljevini Jugoslaviji i u carevini Bugarskoj jer su sto iz istorijskih, sto
iz religioznih razloga, oni bili mnogo blizi te su Rusi tu nisu osjecali kao apsolutni
tudjini koji su dosli. Medjutim, u najvecoj mjeri sami Rusi nisu zeljeli drugo
drzavljanstvo smatrajuci sebe gledajuci na sebe kao nosioce ruskosti, na to ,
insistirajuci da njihov status izbjeglice privremen i da ce se vratiti. Cak i onda
kada je nakon 20 godina bilo potpuno iluzorno ali to je bila posljednja nada koja
ih je spasavala ocajanja. I ovaj problem trebalo rijesiti. Medjunarodna
organizacija zahvaljujuci medjunarodnom crvenom krstu, medjunarodnom
gerou rada, zahvaljujuci komitetu za izbjeglice donijela je, oformila je
tzv.nansenonske pasose za apatride, ljude koji nemaju drzavljanstvo odredjenih
zemalja a da bi mogli da se krecu iz jedne zemlje u drugu dobijali su te
tzv.izbjeglicke pasose koji su se zvali nansenovski pasosi po Fridtjofu Nansenu,
velikom norveskom istrazivacu koji je zbog svoje popularnosti i ugleda bio
izabran da bude predsjednik komiteta za izbjeglice koji je tada formiran , dakle
na neki nacin pomognu da se taj dokument prizna kod svih zemalja te da
apatridi dobiju mogucnost da se krecu, da iz jedne sredine idu u drugu sredinu,
da nalaze poslove na nekim drugim mjestima. Kakav je bio slucaj u tom smislu
kod nas? Kraljevina Jugoslavija, odnosno Kraljevina Srba, Hrvata, Slovenaca, od
'29.kraljevina Jugoslavija zbog izuzetno bliskih odnosa koje je imala sa Carskom
Rusijom, zbog istorijskih svega, zbog, prije svega, zahvalnosti zato sto se Rusija
ukljucila u Prvi svjetski rat upravo da bi pomogla Srbiji i Crnoj Gori te sacuvala
njihovu nezavisnost pa su smatrali da je sada doslo vrijeme da se oduze Rusima.
Rusi su uvijek prihvatani rado i davali mogucnost im da se u odredjenoj sredini
snadju, prilagode, cak im je dozvoljavano sa carskim dokumentima, dakle
dokumentima zemlj koji vise ne postoje, sa carskim pasosima, da im to budu
legitimna dokumenta na osnovu kojih ce dobijati izbjeglicke legitimacije.
Jugoslovenske vlasti dakle nisu trazile nikada da moraju da predju na
jugoslovensko drzavljanstvo, tim prije sto jugoslovensko drzavljastvo bilo
poprilicno tesko dobiti. Kao i u svakoj administraciji potrebno milion papira,
milion potpisa razlicitih koji kostaju odredjeni novac a kada dokument dobijete
on vam nista ne garantuje jer necete automatski zivjeti mnogo bolje i
kvalitetnije. Tako da su Rusi uglavnom ostajali bez ovih dokumenata i pocetak
pa i kraj drugog rata su docekali bez drzavljanstva odredjene zemlje. Sto je
stvorilo probleme '45/46.kada nove vlasti socijalisticke Jugoslavije vise nisu
htjele da priznaju njihov status Rusa emigranata. Priznavali su samo one koji su
imali jugoslovensko drzavljanstvo, svi ostali morali napustiti zemlju. U ovoj
zemlji primjecujemo nagli odliv ruskih emigranata '45/46/47.godine. Jedan mali
dio se vraca u Rusiju, a ogroman dio odlazi na Zapad. Za razliku od Evrope i
svijeta gdje o istoriji RE govorimo sve do 90ih godina 20.vijeka u nasoj sredini,
na teritoriji bivse Jugoslavije, kada govorimo o RE govorimo uglavnom samo o
tom prvom talasu RE jer se kod nas on zavrsio '45/6/7.kada je ogroman dio
ruskih emigranata morao da napusti zemlju a onaj mali dio koji je ostao se
uglavnom stopio, asimilovao sa ostalim stanovnistvom kao drzavljani ove
zemlje. Situacija je postala slozena i to je svaka zemlja rijesavala posebno dakle
od onog trenutka kada se priznaje SS kao nezavisna drzava. Kategorija izbjeglica
im davala neki status, jer to nisu sovjetski drzavljani a ne mogu biti ni neki
stranci, ruske izbjeglice- to je najscesce bio pravni status pri cemu kada je doslo
do priznavanju dvaju zemalja, kada se sovjetska ambasada otvara u odredjenoj
zemlji sovjetske vlasti su insistirale da se protjeraju ili ogranici na bilo koji način
djelovanje ruskih emigranata i njihovih organizacija i udruzenja jer su ih vidjeli
kao neprijatelje svoje zemlje. Dakle, tu imamo borbu ne samo za ocuvanje
nacionalnog identiteta , ne samo za ocuvanje od asimilacije vec i za ocuvanje od
ideoloskih neprijatelja, od sovjetskih vlasti koje su i u emigraciji pokusavale da
na sve moguce nacine sprijece ili ogranice djelovanje ruskih emigranata.
Zadrzavamo se jos uvijek na tom prvom talasu kao najvaznijem i najmocnijem.
Obracamo paznju na puteve, kako ruske izbjeglice odlaze iz zemlje. Prvi za nas
mozda najvazniji jeste taj juzni, morski put. Najveci broj antiboljsevickih snaga
bijelih armija bio koncentrisan na jug Rusije. Kako su boljsevici u ofanzivama
sve vise i vise napredovali i potiskivali te bijele armije, one su sve vise i vise
povlacile na jug da bi jedan veliki dio 1919.iz juznoruskih luka Odese,
Novorosiska, bio evakuisan jer je ta teritorija vec pala u ruke crvenih. Kuda su
evakuisani? Prije svega, u Konstantinopolj koji je tada bio glavni centar za
prihvatanje izbjeglica. Konstantinopolj, odnosno Istanbul je imao poseban
status. Turska, bivsa osmanska monarhija je u to vrijeme takodje bila jedna od
porazenih strana, izgubila je rat i bila okupirana. Konstantinopolj, nekadasnju
prestonicu su okupirale saveznicke sile, dakle Francuzi, Englezi. I kao saveznici
Rusi u ratu su kao prvi punkt smjestanja ruskih izbjeglica koristili sto
Konstantinopolj, sto vojne logore oko ovoga grada. Masovni, veliki prilivi ruskih
izbjeglica zapravo pocinju u novembru 1920.godine kada i Krim posljednje
utociste generala Vrangela i tih odbrambenih snaga juga Rusije padaju u ruke
boljsevicima i kada negdje oko 160 do 180 hiljada i vojnika i civila sa Krima bila
evakuisano za svega nedjelju dana u prvu stacionarnu tacku a to je bio
Konstantinopolj. Konstantinopolj je veliki broj tih vojnih logora oko grada.
Najpoznatiji je bio na Galipolju. Cuveni galipoljski vojni logor, zatim su bila neka
druga predgradja, Čataldža na primjer ili tamo ostrvo Lenos. Veliki centri,
medjutim sta je bilo vazno : u Konstantinopolju nisu mogli dugo da opstanu.
Trebalo je hraniti te ljude, oblaciti, odrzavati higijenu, mir na odredjenoj
teritoriji. Turske vlasti za to nisu bili zainteresovane ni na koji nacin za tudjine,
jos tudjine druge vjere. Sama Turska je imala velike unutrasnje sukobe izmedju
monarhista, konzervativaca i kemalista (po Kemalu Ataturku), novih pripadnika
nove snage K.A. koji se bore za novu Tursku. U to vrijeme zapocinje rat izmedju
Grcke i Turske. Veliki broj turskih izbjeglica sa Balkana dolazi u Tursku i Turska
ima velike svoje probleme te ih ne zanimaju uopste nekakve ruske izbjeglice.
Francuzi i Englezi su se prihvatili u to prvo vrijeme brige o ruskim izbjeglicama,
medjutim insistirale su, naravno, na razoruzavanju vojnih formacija smatrajuci,
za razliku od Rusa, da se rat zavrsio, gradjanski rat zavrsio, da su bijele snage
potpuno porazene i zato su oni odlucili da im oduzmu oruzju i da sve ratne
brodove i ratnu tehniku zaplijene kao nekakvu kompenzaciju za hranu i odjecu
koju su im davali. To stanje nije bilo dugo prihvatljivo te je general Vrangel koji
se smatrao jos uvijek nekakvom glavom ruskih emigranata kao i neki drugi
pripadnici , istaknuti pripadnici RE poceli razmisljati sta dalje i kuda dalje jer
ocigledno povratka u Rusiju nema jer nove vlasti kako su osvojile Krim odmah
su pocele sa strijeljanjem i likvidacijom svih onih koji su se na neki nacin
proglasili neprijateljima i izdajnicima zemlje. Pocetkom '21.godine zapocinju
pregovori sa balkanskim drzava, prije svega, sa slovenskim balkanskim drzava,
Bugarskom i Kraljevinom SHS o prihvatu jednog djela ruskih izbjeglica. Juzni,
morski put sa Konstantinopoljom kao prvim, najvaznijim centrom pocetkom
20ih godina nije bio dugog vijeka jer vec poslije nekoliko godina iz
Konstantinopolja primjecujemo dalje iseljavanje Rusa na Balkan,veliku vaznu
tacku, ili pak u zapadnu Evropu. Francuska kojoj je bila neophodna ratna snaga
za industriju, rudnike za autoindustriju je primila velike broj ruskih izbjeglica
izmedju ostalog zato su ih i Bugarska i SHS primile , dakle potrebna je bila ratna
snaga zemljama koje su stradale u ratu. Konstantinopolj koji je u jednom
trenutku imao vise od 200 hiljada Rusa '920.godine vec poslije nekoliko godina
skoro da je izgubio citavo rusko stanovnistvo. Oni su se selili ili na Balkan ili
zapadnu Evropu, prije svega, u Francusku.
Zanimljivo, u Istanbulu, u vrijeme Konstantinopolja jer zvanican njegov naziv je
bio KONSTANTINOPOLJ sve do '23.godine. Tek sa Ataturkom tursko zvanican
naziv postaje Istanbul, do tada se grad zvao grckim nazivom za citavo vrijeme
osmanske imperije. U samom gradu za neko kratko vrijeme bile formirane
ruske skole i ruske bolnice , ruski staracki domovi, ruski restorani, ruske kafane,
ruske horske grupe, dakle, ljudi su pokusavali da zive neki svoj zivot.
Taj kulturni zivot je vrlo brzo zamirao, kako su se prije svega i vojnici, odnosno
bivsi pripadnici tih juznih armija ali i ono gradjansko stanovnistvo koje ih je
pratilo kako su se iseljavali. Medjutim, zanimljivo je da danas u Istanbulu
postoje 3 pravoslavne crkve koje su na krovovima zgrada, na 6.spratu, 8.spratu
ali one i dan danas postoje kao ruske pravoslavne crkve, jedna je cak i aktivna-
crkve Svetog Pantelejmona na Galati. Mozete uci sa ruskim svestenikom koji ce
vam ispricati upravo o tim ruskim kolonijama u Istanbulu.
Posljednji ruski staracki dom prestao da radi 1976.godine kada je posljednja
baka ruskinja u tom domu umrla. Bez obzira sto je 20ih godina najveci broj ljudi
otisao, imamo te neke tragove koji su se provlacili gotovo do danasnjeg dana.
Za nas je ovaj put najznacajniji jer gotovo svi ruski emigranti, sve ruske
izbjeglice koji su dosli na teritoriju kraljevine, dosli su upravo ovim putem,
preko Krima, preko Konstantinopolja ili kopnenim putem ka jugu ili preko
Soluna ili pak iskrcavanjima u Kotoru, u Dubrovniku i u Bakru, to su bile 3 luke
koje su odredjene za prihvat ruskih izbjeglica i njihovo dalje razmjestanje u
zemlji. Dakle, gotovo svi Rusi koji su se kod nas nasli u ovoj zemlji a kojih je bilo
izmedju 40 i 70 hiljada dosli preko juznog morskog puta evakuacije a on je bio
najbrojniji jer govorimo o nekoliko stotina ljudi koji su za kratko vrijeme prosle
kroz Konstantinopolj te logore oko grada i dalje se kasnije naselile ka Balkanu i
zapadu Evrope.
Drugi, veliki vazan put prolaska bio je kopnena granica Sovjetske Rusije i drugih
susjednih zemalja prema Finskoj, pribaltickim zemljama i prema Poljskoj. Ovaj
put je malo slozeniji, gradjanski rat se jos uvijek vodio , '21.godine izbija i rusko-
poljski rat oko granica tako da je ovo bilo vrlo nemirna teritorija, a samim sto je
nemirna i slabo kontrolisana je teritorija tako da su tu mnogi i pojedinci i grupe
nalazili puteve, odlazeci, dakle, prvo u Finsku i pribalticke zemlje i u Poljsku.
Medjutim, sta je zanimljivo?
Nijedna od ovih prvih stanica kao ni Konstantinopolj na jugu nisu bile, nisu za
ogroman dio Rusa postali trajno staniste. Zasto?
Sve zemlje koje su se formirale od nekadasnjih teritorija koje su pripadale
carskoj Rusiji imale su izrazito antiruski stav. Finska je formirana 1917.godine
kao nezavisna drzava jer je iskoristila pravo koje su boljsevicke vlasti, pravo
svakog naroda na samoopredjeljenje do odcijepljenja. Finski narod je izglasao
da ne zeli da zivi u zajednici sa drugim narodima, da zele samostalnost i
proglasili su samostalnost. Jos i ranije tokom 19.vijeka Finska je imala veliku
autonomiju u okviru carske rusije. Autonomija je podrazumijevala zabranu
naseljavanja ruskog stanovnistva na teritoriju Finske, dakle uz samo specijalne
dozvole su Rusi mogli da se naseljavaju na teritoriju Finske sto je dovelo do
toga da je na toj teritoriji prozivljavalo kompaktno finsko stanovnistvo te ni
sada kada su postali nezadovoljni, Finci nisu bili zainteresovani za prihvat talasa
nekih drugih. Primili su samo oni koji su imali neku imovinu u Finskoj ili koji su
se preko Helsinkija kasnije dalje brodovima transportovali u Evropu. U
pribaltickim drzava je bila slicna situacija, pribalticke drzave su malo, brojcano
male te su se plasile velikog priliva ruskog slovenskog stanovnistva na svojoj
teritoriji bojeci se da ce izgubiti svoje a to se i desilo 50ih, 60ih godina. Zasto
danas imamo netrpeljivost pribaltickih zemalja prema Rusiji ? Zato sto danas u
Estoniji jeste jedna trecina stanovnistva jesu Rusi, u Letoniji 40% stanovnistva
su Rusi. To su Rusi koji su se poslije Drugog svjetskog rata naselili na teritoriju. I
Letonci i Estonci se plase gubitka nacionalnog identiteta, naseljavanja velikog
broja drugih naroda i zato kada su se 90ih godina ove tri pribalticke drzave
osamostalile rusko stanovnistvo, nisu dali pravo drzavljanstva tako da i danas
imamo veliki broj stanovnistva Estonije i Letonije koji imaju mjesto boravka ali
nemaju drzavljanstvo , to su uglavnom Rusi, Bjelorusi i Ukrajinci koji su se
naseljavali poslije Drugog svjetskog rata. Ta ista situacija, ta ista politika je bila i
za vrijeme poslije osamostaljivanja izmedju prvog i drugog rata izrazito
nacionalisticki rezimi ovih zemalja nisu zeljeli priliv ruskih izbjeglica na svojoj
teritoriju tako da se osim u Rigi, glavnom gradu Letonije, koji je bio veliki
kosmopolitski grad ni u jednom drugom gradu nije formirala neka vaznija, veca,
znacajnija ruska kolonija. To tu ugl bili tranzitni putevi za odlazak u Zapadnu
Evropu. Jos gora situacija bila sa Poljskom. Istorijsko nerazumijevanje Rusa i
Poljaka, odnosno stalni pokusaji da se na racun onog drugog stvori nacionalni
identitet i nacionalna samostalnost. Dakle, vrlo cesto su najveci neprijatelji u
ruskoj istoriji bili Rusi Poljacima i Poljacima Rusi i to se i dan danas negdje
osjeca izmedju ta 2 naroda, nazalost. U ono vrijeme Poljske kada se formirala
kao nezavisna drzava, formirala se uglavnom sa tom idejom ne nista sa Rusima,
potpuno odvajanje, izdvajanje od Rusije iako je teritorija tadasnje Poljske
zgrabila i veliki dio Ukrajine, Belorusa dakle teritorija na kojoj nije zivjelo poljsko
stanovnistvo vec je zivjelo ukrajinsko i bjelorusko stanovnistvo. Ona je bila
imala izrazito netrpeljiv odnos prema Rusima i prema svemu sto je dolazilo.
Zato nije zeljela da se neki veci broj ruskih emigranata na njenoj teritoriji
zadrzava ili stvara vecu zajednicu. Rusa je bila u Varsavi i toliko uglavnom opet
zbog izrazito nacionalisticke pozicije poljske vlade trudili da sto prije tu
teritoriju napuste i da negdje u Evropi na zapadu nadju neke bolje uslove
zivota. Taj kopneni put je bio uglavnom tranzitni put preko Finske, pribaltickih
drzava, Poljske ka zapadu, zapadnoj Evropi koji je bio glavni cilj velikom broju
ruskih izbjeglica. I najveci broj ruskih izbjeglica izmedju dva rata se zadrzao
upravo s jedne strane na Balkanu a sa druge u zemljama zapadne Evrope :
Francuskoj prije svega i u Njemackoj. U Francuskoj bilo izmedju dva rata najvise
ruskih izbjeglica, govorimo o 300 do 400 hiljada ruskih emigranata koji su se u
Francuskoj nasli. Kada govorimo o Njemackoj, govorimo o nekoliko stotina, 100
do 200 hiljada ljudi koliko ih je bilo pocetkom 20ih godina do svega nekoliko
hiljada koliko ih je ostalo krajem 30ih godina u vrijeme fasizma jer sa dolaskom
Hitlera na vlast mnogi Rusi su odlucili da napuste Njemacku, da se prvo odsele
u Francusku a onda kasnije u Ameriku. Treci, veliki put bio je na Dalekom
istoku. Vec smo pominjali da se gradjanski rat u Rusiji zavrsio 1922.godine,
zapravo kada su i te dalekoistocne teritorije vracene u sastav Rusije, kada je
boljsevicka vlast bila uspostavljena i na Dalekom istoku. To je dovelo do toga da
veliki broj izbjeglica sa te teritorije krene pre svega u Kinu. Zasto bas tamo?
Negdje od 19.vijeka kako je Kina postepeno slabila,te drzave pokusavale da
naprave svoje vojne baze , da zauzmu odredjene luke, dobiju nekakve
trgovacke povlastice ili pak da eksploatisu rudno blago Kini, to je isto radila
Rusija. Ona se prije svega zainteresovala za teritoriju sjeverne Kine, danasnje
Mandzurije koja je bila izuzetno rudama bogato, sto ucjenama, sto vojnim
prijetnjama jos u vrijeme carske Rusije rusija je dobila veliki broj koncesija na
rudnike u Mandzuriji, napravila svoju zeljeznicku prugu , dovela svoje cinovnike,
uspostavila svoju administraciju u Mandzuriji tako da je ova teritorija iako nije
usla u sastav Rusije, na neki nacin bila ekonomski povezana s Rusijom. Sto je
dovelo do toga da neki gradovi Mandzurije poput Harbina. Harbin bio
prestonica Mandzurije budu zapravo cisto ruski gradovi. To je i pomoglo da
poslije oktobarske revolucije upravo u Mandzuriji, u Harbinu i nekim drugim
velikim gradovima okupljaju izbjeglice koje bjeze iz Rusije. Tamo vec imamo
rusko stanovnistvo koje se tu nalazi od pre revolucije i sada novo stanovnistvo
koje dolazi bjezeci od boljsevika. Harbin postaje vazan veliki ruski centar na
Dalekom istoku, drugi vazan centar jeste Sangaj. Sangaj u to vrijeme bio
medjunarodni, vazan veliki grad i kao veliki grad , ekonomski centar Kine, u
njemu se takodje stvorila velika, mocna, ruska izbjeglicka kolonija, medjutim
prvo evorpski centri bili mnogo blizi Rusiji. Evropski centri bili povezaniji sa
Rusijom a Daleki istok bio jako daleko pri cemu kulturoloski Daleki istok i Rusija
nisu nailazili na zajednicki jezik , u kulturnom, obicajnom smislu Kina je bila
daleko Rusima koji su se u to vrijeme nalazili tamo. Tim prije sto vec krajem
20ih godina Japan ima izrazite aspiracije prema Kini, zapocinje rusko-japanski
rat. Japanci okupiraju veliku teritoriju Kine i dakle su se Rusi, htjeli ne htjeli,
nasli usljed novog ratnog sukoba zato odlucuju od 30ih godina napustiti tu
teritoriju i uglavnom da se odsele u Ameriku. Daleki istok igrao Harbin prije
svega, donekle Sangaj igrali ulogu podredjenima izmedju dva svjetska rata , vec
od kraja 30ih godina dalekoistocni centri gube svoj znacaj, vaznost jer ih veliki
broj Rusa napusta odlaskom u Ameriku. Po zavrsetku rata, pobjedom
komunizma i u Kini ruska emigracija ce potpuno napustiti i teritoriju Mandzurije
i svih ovih luka i preseliti se u Ameriku.
U Evropi bili najvazniji i najveci , i samim tim kulturno i politicki, najvazniji centri
ruske emigracije. Konstantinopolj je igrao odredjenu ulogu pocetkom 20ih
uloga i vrlo brzo izgubio tu ulogu. Pocetkom 20ih godina stvara se novi,
veliki,vazan centar ruske emigracije a to je bio Berlin. Berlin je citavu prvu
polovinu 20ih godina bio jedini prakticno most izmedju boljsevicke Rusije i
Evrope , jedini prozor u Evropu parafrazirajuci Petra Velikog. Jedino su Berlin
sovjetski umjetnici, knjizevnici, pisci mogli da dolaze, u Berlinu postojale
izdavacke kuce koje su stampale knjige za sovjetsko trziste . Kulturni dijalog,
kulturna saradnja isla postojala izmedju Berlina i Moskve. S druge strane, i
ekonomski polozaj u kome se Njemacka nalazila i ta ekonomska izolovanost
njemackoj dostava evrope, vrlo niske cijene pomogle Rusima na naeki nacin da
im Berlin postane prilicno zahvalno jedno utociste. Opet, pocetkom 20ih
nekoliko stotina hiljada Rusa je zivjelo u Berlinu. Njemac, njemacki jedan pisac
pise kako kada prolazite ulicama samo cujete glas ruski jer samo oni mogu
nesto da kupuje, samo oni imaju para da kupuju u prodavnicama, svuda su
ruski natpisi po prodavnicama, jer samo oni mogu to da kupuju a na nekoliko
prodavnica pise na njemackom: Izvolite, govorimo i njemacki!
Dakle, koliko se stvari promijene tokom istorije. Situacija ta traja vrlo kratko,
negdje od sredine 20ih godina Berlin gubi taj svoj znacaj, vazno mjesto. SS se
polako ali siguruno zatvara prema Evropi. Mnoge izdavacke kuce su
bankrotirale. Ekonomska kriza je pogodila i Ruse koji su se tu nasli. Tako da
polako 20ih godina sve vise Rusa odlazi u Francusku koja se smatra obecanom
zemlje i zbog najboljeg polozaja, politickog i pravnog polozaja koji su Rusi mogli
da imaju tako da i zbog mogucnosti za ekonomski kakav takav suzivot jer
velikim fabrikama, prije svega, fabrikama automobila, Renou, Pežou, bile
potrebne hiljade i hiljade jeftinih radnika kada su zapravo poslije rata sirili svoje
pogone. Veliki broj Francuza, predgradje Pariza gdje su Rusi bili apsolutno
dominantni, svi su radili na odredjenim fabrikama ili Pežoovim ili Renoovim, u
tim kvartovima se mnogo cesce cuo ruski. Mogli ste da zivite mjesecima da ne
cujete francusku rijec, ili da francuski bude za bilo sta potreban.
U Francuskoj bilo 300 do 400 hiljada Rusa i ovaj polozaj je Francuska, Pariz prije
svega kao najveci , najznacajniji kulturni centar ruske emigracije zadrzala sve do
Drugog svjetskog rata, njemacke okupacije cetrdesete godine.
Jos jedan veliki vazan centar ruske emigracije bio je Prag. Poslije Prvog
svjetskog rata raspadom Austrougarske monarhije formirana je Cehoslovacka,
samostalna nezavisna drzava, u kojoj je i u Ceskoj i u Slovackoj za vrijeme
Austrougarske izrazito jak slovenski ili panslavisticki pokret. Panslavisticki
pokret je taj koji je doveo do ideje neophodnosti pomoci slovenskom ratu za
razliku od Poljaka koji nikada nisu imali direktne sukobe sa Rusima koji nikada
nisu bili medjusobno konfrontirani, Cesi su bili negdje tamo sa strane i oni su u
Slovenima vidjeli svoje saveznike, svoju bracu i pomocnike a ne svoje
neprijatelje. Zato se vec prvih godina Cehoslovacke samostalnosti u svijesti pre
svega ceske inteligencije razvila ideja o neophodnosti pomoci Rusima. Stvara se
tzv. ruska akcija. Cehoslovacka vlada, predsjednik, kulturne institucije,
univerzitet, odlucuju da pomognu i da od Praga stvore prosvjetno obrazovni
centar RE, da daju mogucnost ruskim studentima da studiraju, da daju
mogucnost otvaranja ruskih: skola, univerziteta, instituta, naucnih institucija,
da se od Praga stvori naucno-obrazovni centar RE! U Cehoslovackoj nikada nije
bilo tako mnogo ruskih izbjeglica kao u Francuskoj, Njeamackoj, Jugoslaviji ili
Bugarskoj. Bilo ih je malo. Svega desetak hiljada , i manje mozda. Ali je Prag u
tom kulturnom i obrazovnom smislu bio izuzetno bitan, izuzetno vazan prije
svega zahvaljujuci toj drzavnoj akciji na pomoci Rusima. Ruska akcija je trajala
prakticno sve tamo do kraja 20ih godina do pocetka Velike ekonomske krize i
zahvaljujuci njoj zaista Prag postao veliki kulturni i obrazovni prosvjetni centar
RE, iako je Rusa emigranata u samom gradu bilo svega nekoliko hiljada.
Pored ova 3 najveca, najvaznije evropska centra RE: Berlin, Prag, Pariz.
Pominjemo jos dva balkanska centra. To su Beograd i Sofija.Oni su vrlo cesto
imali taj epitet periferije kao sto Balkan ima i dan danas epitet periferije u
odnosu na zapadnu Evropu. Medjutim, zbog velike kulturne istorijske bliskosti i
srodnosti balkanskih Slovena i Rusa, prije svega Srba i Bugara zbog religiozne
bliskosti i Bugarska i Kraljevina SHS, prije svega, njeni istocni djelovi, dakle
naseljeni pravoslavnim stanovnistvom su bili dobro mjesto, utociste za prihvat
ruskih emigranata vec prvih godina rata, dakle vec poslije evakuacije
Konstantinopolja odnosno Krima , Konstantinopoljovih juznih talasa
emigranata. U Bugarsku je doslo negdje oko 50- 60 hiljada a u Jugoslaviju
negdje oko 60 – 80 hiljada ruskih izbjeglica. Nisu se svi zadrzali, mnogi od njih
za neko krace vrijeme otisli dalje na Zapad trazeci bolji ekonomski polozaj
medjutim i Sofija i Beograd igrali vaznu ulogu i kao kulturni i kao prosvjetni
centri, kao politicki centri RE, tokom citavog medjuratnog perioda. U Beogradu
znamo da je zivjelo negdje oko 10 hiljada Rusa izmedju dva rata. Beograd , kada
je '23.popis radjen, imao 120 hiljada stanovnika, a da je '32/3.godine imao 250
hiljada, od toga je 10 hiljada Rusa, pri cemu ne bilo kojih Rusa, zaista
intelektualaca, obrazovanih ljudi koji su dali itekako neki veci, vazan doprinos
gradu. Zato i ova dva centra racunamo kao neka dva bitna i vazne emigracijske
centre pri cemu ukazujemo na razliku izmedju izuzetno desnicarskih i izuzetno
monarhistickih centara kao sto su Bege i Sofija i prilicno demokratskih ili
ljevicarskih, apoliticnih centara kakvi su bili ovi u zapadnoj Evropi. To je uslovilo
ko je dolazio, najveci broj monarhista, nosioca ideje monarhizma se doselio u
vrijeme monarhizma se u Jugoslaviju i Bugarsku naselio upravo u monarhijama
koje su na neki nacin vezane sa ruskom monarhijom najvise dok su Zapadnoj
Evropu odlazili ponajvise oni koji su apolipticni ili oni vise vezani za ideju
zapadne demokratije , odnosno liberalno demokratsku ideju. 1922.i sam
Vrangel, posljednki veliki vodja antiboljsevickog pokreta dolazi u Srbiju zajedno
sa svojim jedinicima i u Srbiji, odnosno u Sremskim Karlovcima (mjesto
nedaleko od NS) ce zivjeti prakticno do 1926.godine. I njegovim dolaskom i
dolaskom crkvenog vrha ruske pravoslavne Crkve u Karlovce i Beograd, crkva
postoje i duhovno vazno srediste ruske emigracije i to na neki nacin odredjuje i
njenu ulogu dalju u istoriji i sudbini ruske emigracije.