Professional Documents
Culture Documents
Haracaritacintamani Chapter 21
Haracaritacintamani Chapter 21
Haracaritacintamani Chapter 21
1
evaṃ vadati daityendre nandī yāvad vyadhāt krudham |
uvāca tāvad viśvātmā sāntvayan madhuraṃ vacaḥ ∥2⒈15∥
bhoḥ putra nandinn asthāne na krodhaṃ kartum arhasi |
tapaḥprasannād yatkiṃcin mattaḥ prārthayatām ayam ∥2⒈16∥
manorathaṃ ced aphalaṃ karomy asya tapasyataḥ |
bhaktibhājāṃ tad anyeṣām āśvāsaḥ kena jāyate ∥2⒈17∥
cirād ārādhitā anye dadyuḥ parimitaṃ na vā |
mama vāk sevakābhīṣṭaniṣedhaṃ naiva śikṣate ∥2⒈18∥
kim anyan nandirudra tvaṃ śarīrāntaram eva me |
bāṇasya dvārapālatvaṃ tat karomi tvadātmanā ∥2⒈19∥
iti prabhor vacaḥ śrutvā hṛṣyan bāṇāsuro ’bravīt |
hutapūrvaṃ dadhad bāhusahasraṃ śambhudarśanāt ∥2⒈20∥
jagaty akhaṇḍam aiśvaryaṃ kasyānyasya praśasyate |
tvam eva yan mahādeva vāñchitārpaṇakovidaḥ ∥2⒈21∥
kopito ’si mayā mohāt prasādaṃ vidadhāsi cet |
bhaktāyattatvam etena tavaivaikasya dṛśyate ∥2⒈22∥
bhavanmūrtyantaraṃ nandī prabhur mama bhavān iva |
tan mugdhena mayā deva dhigdhik prārthitam īśvaram ∥2⒈23∥
evaṃ varaṃ na yāce ’ham etenāpratimohitaḥ |
idānīṃ bhagavadbhaktir bhavaty evāstu śāśvatī ∥2⒈24∥
iti bāṇaṃ vadantaṃ taṃ jagāda parameśvaraḥ |
pravartate hi svapne ’pi na me vacanam anyathā ∥2⒈25∥
nandī te dvārapālo ’stu mayi bhaktiś ca niścalā |
ity uktvotthāya viśveśo gaṇaiḥ saha tirodadhe ∥2⒈26∥
nandī śūlāṅkitakaraḥ parameśvaraśāsanāt |
tataḥ prabhṛti bāṇasya dvārapālatvam ādadhe ∥2⒈27∥
bāṇāsuras tataḥ śaṃbhupūjanaikaparāyaṇaḥ |
anyatkartavyasaṃtyāgaṃ cakāra dṛḍhaniścayaḥ ∥2⒈28∥
ādāya narmadāmadhyaṃ sahasreṇa bhujair asau |
ahorātreṇa pāṣāṇalakṣaṃ bhakticamatkṛtaḥ ∥2⒈29∥
anyān apy arcayām āsa vismṛtyeśvarabhāratīm |
lakṣādhikatvam ālokya bāṇānāṃ narmadājale ∥2⒈30∥
atha dvārasthito nandī dānavendram abhāṣata |
dānavaiśvaryam āsādya śarvājñā vismṛtā tava ∥2⒈31∥
15a daityendre ] S L Ked : daityendro D 16a nandinn ] S L Ked : nandin D 17d kena ] S L (B ) Ked : ko na D
19b eva me ] S L Ked : eva ca D (B ) 21b kasyānyasya ] S L (B ) Ked : kāmyānyasya D 22c bhaktāyattatvam ]
S L D : bhaktāyatatvam Ked 23b bhavān iva ] S L : bhayān iva D : bhavān api Ked (: bhavān iti B ) 23c tan
mugdhena ] S L Ked : unmugdhena D • deva ] S Dpc L Ked : devī Dac 24b etenāprati° ] S D Ked : etana prati°
L 25a vadantaṃ ] S D L (B ) : gadantaṃ Ked 27d ādadhe ] S L (B ) Ked : ādade D 28a bāṇāsuras tataḥ ]
S D L (B ) : bāṇāsurasutaḥ Ked : bāṇāsurastutaḥ T 29c °lakṣaṃ ] em.: °lakṣyaṃ S D L : °lakṣa Ked
30c lakṣā° ] Ked : lakṣyā° S D L 31d śarvājñā ] S D L T : sarvajñā Ked
2
lakṣādhikārcanād bāhucchedam ādiśati sma yat |
prabhuḥ sa śaṃbhuḥ sarveṣām iti kasya na gocare ∥2⒈32∥
tadājñātikramaṃ nānye sahante jātu kecana |
mahādevājñayā so ’haṃ kāryākārye vicintayan ∥2⒈33∥
dehināṃ sthitaye viṣṇur adhikāre vyavasthitaḥ |
kṣīrābdhau śeṣaparyaṅke yoganidrāparāyaṇaḥ |
śivājñollaṅghanaṃ viṣṇuḥ kṣamate na kadācana ∥2⒈34∥
ity ukto nandirudreṇa kupyan dānavapuṅgavaḥ |
na kiṃcid abravīd bāṇo bhrukuṭīm atha nirmame ∥2⒈35∥
asaṃnihitam ālokya muhūrtād atha nandinam |
jagāma bāṇo govindaśayyāmandiram ambudhim ∥2⒈36∥
ālokya tatra nidrāṇaṃ nārāyaṇam anaṅkuśam |
haṭhena bodhayām āsa sahasreṇa bhujair asau ∥2⒈37∥
babhāṣe dānavendraś ca prabuddhaṃ madhusūdanam |
ādāya cakraṃ yuddhāya saṃnaddho bhava satvaram ∥2⒈38∥
tasya tadvacanaṃ śrutvā keśavaḥ sahasotthitaḥ |
jñānena kṛtsnaṃ niścitya nijacakram abhāṣata ∥2⒈39∥
bho bhoḥ sudarśana tvaṃ me datto devena śaṃbhunā |
samastaprabhuṇā hantuṃ nikhilān aparādhinaḥ ∥2⒈40∥
bāṇābhidhena cānena dānavena durātmanā |
ullaṅghya śaṃkarasyājñāṃ kriyate sthitiviplavaḥ ∥2⒈41∥
ayaṃ śivasyaiva girā bhujavicchedam arhati |
anyathā bhagavadbhaktiḥ kathaṃ nāma vijīyate ∥2⒈42∥
iha saṃnihito nandī dvitīya iva śaṃkaraḥ |
asmin prāpte gatir na syāt tavānyasya kathāpi kā ∥2⒈43∥
smaran māheśvaraṃ vīryaṃ sarvatejotiśāyi tat |
bāṇabāhudrumavaṇaṃ lunīhi rabhasād idam ∥2⒈44∥
iti daityārivacasā jvalann iva sudarśanaḥ |
ciccheda bāhūn bāṇasya sphuratkuliśakarkaśān ∥2⒈45∥
chinneṣu bāhuṣu tadā papāta bhuvi dānavaḥ |
tanmūlarudhirasrotaḥpravartitabhujāntaraḥ ∥2⒈46∥
asminn avasare nandī taṃ pradeśam avāptavān |
apaśyad dānavaṃ chinnabhujaṃ bhūmau nipātitam ∥2⒈47∥
īśānavacanaṃ hetuṃ jānantam api nandinam |
43d tatrānyasya kā katheti (Pramāṇavārttikavṛtti ad ⒋115)
32a lakṣā° ] Ked : lakṣyā° S D L 33c so ’haṃ ] S Ked : mohaṃ D (: so yaṃ B ) • vicintayan ] S D Ked :
vyacintayan L 34a sthitaye ] S L (B ) Ked : sthitayaṃ D 35d bhrukuṭīm ] Ked : bhrukuṭim S D L (unmetr.)
(: bhrukuṭīr B ) 36a asaṃnihitam ] S D Ked : asannihatam L 42c °bhaktiḥ ] D S L (B ) Ked : °bhaktaḥ
T 43a saṃnihito ] D Ked L : suvihito S 43d kā ] B : vā S D L Ked 44b °tejotiśāyi ] S Ked :
°tejotanāyi D : °tejośāyi L (unmetrical) 45a jvalann ] S D Ked : jvalan L 47d nipātitam ] S L Ked : nipātitat
D
3
upagamyābravīd viṣṇuḥ kupyantaṃ bāṇadarśanāt ∥2⒈48∥
vinā maheśvarasyecchāṃ kasya kutra vyavasthitiḥ |
tad atra kāraṇaṃ śaṃbhur iti tattvena cintyatām ∥2⒈49∥
krodho na tad vidhātavyo nandīśvara tvayā mayi |
tvam api prabhur asmākaṃ maheśvara ivāparaḥ ∥2⒈50∥
ity uktavati govinde nandirudro ’py abhāṣata |
mayy asaṃnihite viṣṇo bhinnāḥ kim iti bāhavaḥ ∥2⒈51∥
tvatkarmaṇā tad etena yātu vṛṣṇikulaṃ kṣayam |
śaptveti kṛṣṇam avadat patitaṃ bhuvi cāsuram ∥2⒈52∥
satyaṃ yadi mahādevaḥ sarvadaiva kṛpāparaḥ |
tad anenaiva dehena gaṇatvaṃ tvam avāpsyasi ∥2⒈53∥
ity uktvā śaṃkaraṃ smṛtvā nandī bhūyo ’py abhāṣata |
uttiṣṭhāṣṭādaśabhujaṃ labhasva vapur uttamam ∥2⒈54∥
ajarāmaratāṃ prāptaṃ yathāhaṃ gaṇapuṅgavaḥ |
tathaiva tvaṃ mahākālaḥ śaṃbhoḥ sevāparo bhava ∥2⒈55∥
yāvanto bāhavaś chinnās tava vikramakarkaśāḥ |
tatsaṃkhyāḥ pramathāḥ santu parivārāya madgirā ∥2⒈56∥
iti nandigirā bāṇas tathaiva samapadyata |
śivabhakticamatkāravigalanmohakālikaḥ ∥2⒈57∥
smṛto ’tha nandirudreṇa śivabhāvitacetasā |
adatta darśanaṃ devo devyā saha maheśvaraḥ ∥2⒈58∥
abhyarthito vinītena nandirudreṇa bhūriśaḥ |
devo ’pi varayām āsa mahākālaṃ kṛtastutim ∥2⒈59∥
athābravīn mahākālo nikṣipya dharaṇau śiraḥ |
bhagavann adya me śānto bahujanmārjito malaḥ ∥2⒈60∥
ye pūjitā mahādeva grāvāṇo narmadājale |
tān pūjayitvā tvallokaṃ bhajantv anye ’pi dehinaḥ ∥2⒈61∥
na mānaṃ digvibhāgo na nānyalakṣaṇavīkṣaṇam |
narmadābāṇaliṅgasya prabhuṇety ucyatāṃ mama ∥2⒈62∥
bāṇaliṅgasya pūjāyāṃ mānabhedabhayaṃ hara |
nirmālyaṃ jātu mā bhūcca mahādeva tvadājñayā ∥2⒈63∥
yatra saṃnihito deva bāṇaliṅgaḥ kadācana |
krīḍa tvaṃ tatra viśvātmā bhuktimuktiphalapradaḥ ∥2⒈64∥
iti sarvaṃ mahādevaḥ kṛpayā pratyapadyata |
abhāṣata ca niḥśeṣabhaktalokābhayapradaḥ ∥2⒈65∥
4
sa mahābhairavo devaḥ sa mantraḥ pāramārthikaḥ |
phalapratiṣṭhite bāṇe ṣaṭtriṃśattattvaśodhanāt ∥2⒈66∥
vaidikair vaiṣṇavaiḥ sauraiḥ śaivaiḥ śāktaiś ca sarvathā |
apy amārgasthitair vāpi bāṇāḥ pūjyāḥ prayatnataḥ ∥2⒈67∥
nityaṃ saṃnihito bāṇe devyā saha bhavāmy aham |
tad etatpūjanān muktir bhuktiś ca karagocare ∥2⒈68∥
varaṃ śvapākaś caṇḍālaḥ pukkaso vadhyaghātakaḥ |
tailikaḥ sauniko vāpi na tu liṅgopajīvikaḥ ∥2⒈69∥
dhanena pūjayaṃl liṅgaṃ yaś ca bhuṅkte tadarpitam |
sa gacched rauravaṃ ghoraṃ sādākhyaṃ vatsaratrayam ∥2⒈70∥
tasmāt prayatnataḥ pūjyā bāṇā ity abhidhāya saḥ |
tirodadhe gaṇair nandimahākālādibhiḥ saha ∥2⒈71∥
jagati khalu carācare maheśaḥ prabhur ayam ity avadhārya śuddhabuddhiḥ |
ghaṭayati yadi bāṇaliṅgapūjāṃ viramati tat svayam eva pāparāśiḥ ∥2⒈72∥