150 ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ ΛΕΣΒΟΣ

λιθικό τμήμα (ανατολική Λέσβος, Χαμά- και Silene urvillei, είναι πολύ σπάνια στην
ΛΕΣΒΟΣ λη, Πηγή, Ίππειος, Καρήνη), όπου κυρι-
αρχεί η ελιά (Olea europaea), β) Σχιστο-
υπόλοιπη Ελλάδα.
Αξίζει να σημειωθεί ακόμη, ότι στο νησί
λιθικό τμήμα (νοτιοανατολική Λέσβος, συναντάτε το κολχικό, βολβώδες φυτό
Αγιάσος, Γέρα, Πλωμάρι), όπου κυρι- που ανθίζει με τα πρώτα κρύα του φθι-
αρχούν η βελανιδιά (Quercus sp.) και η νοπώρου. Το λουλούδι του είναι τέλειο,
καστανιά (Castanea sativa), γ) Οφειο- έχει δηλαδή και αρσενικά αναπαραγω-
λιθικό τμήμα (κεντρική Λέσβος, δυτι- γικά όργανα, έξι στήμονες και θηλυκά,
κά του Ολύμπου «Τσαμλίκ»), με κυρίαρ- τρεις ύπερους. Όλα τα μέρη του φυτού
Μια αρχόντισσα στο Βορειοανατολικό Αι- χη την τραχεία πεύκη (Pinus brutia), και περιέχουν ένα δραστικό δηλητήριο, την
γαίο. Το τρίτο σε μέγεθος ελληνικό νησί δ) Ηφαιστειακό τμήμα (κεντρική, βό- κολχικίνη. Σύμφωνα με την παράδοση,
και το έβδομο στη Μεσόγειο έχει τα πά- ρεια και δυτική Λέσβος), όπου κυριαρ- με αυτό η Μήδεια, κόρη του βασιλιά της
ντα! Ένα από τα πιο πλούσια οικοσυστή- χούν η βελανιδιά (Quercus pubescens, Κολχίδας, σκότωσε τα παιδιά της και έτσι
ματα της Μεσογείου, ένα δίκτυο εξαιρε- Quercus aegilops), το ροδόδενδρο το φυτό πήρε το όνομα κολχικό.
τικών μονοπατιών, παραδοσιακούς οικι- (Rododendron luteum), η μαύρη πεύ-
Τέλος, συναρπαστικό κομμάτι της χλωρί-
σμούς, μοναδικά δείγματα βιομηχανικής κη (Pinus nigra) και από τα φρύγανα η δας της Λέσβου αποτελούν τα δεκάδες
αρχιτεκτονικής, μοναστήρια και εκκλησί- αστοιβή (Sarcopoterium spinosum) και η είδη σπάνιων και ακριβοθώρητων ορχι-
ες, ύμνους λαμπρότητας και πίστης, λαϊ- κενταύρια (Centaurea spinosa). δέων, ενώ υπάρχει και τεράστια ποικιλία
κή ζωγραφική, αλλά και Πικάσο και Μα- Εντυπωσιακή είναι και η ποώδης βλά- μανιταριών, κυρίως στην περιοχή της
τίς. Και πάνω απ’ όλα ένα φως που κάνει στηση του νησιού. Τα δύο είδη ανεμώ- Αχλαδερής.
τον τόπο αξέχαστο. Ένα φως που πολλα- νας (Αnemone coronaria & A. pavonina)
πλασιάζει την ομορφιά της και μετατρέπει και μαργαρίτας (Anthemis chia & A. Πανίδα
το ταξίδι στη Λέσβο σε πανηγύρι των αι- arvensis), η κόκκινη (Papaver rhoeas) Η πανίδα του νησιού είναι εξίσου πλού-
σθήσεων. Ανακαλύψτε την! αλλά και η πορτοκαλόχρωμη παπαρού- σια με τη χλωρίδα, συνδυάζοντας ζώα της
να (P. Levigatum), καθώς και το φυτό Ανατολής και της Δύσης. Τα σαρκοφάγα
Φυσικός πλούτος των Ηλυσίων Πεδίων των αρχαίων Ελ- που συναντώνται στους ελαιώνες είναι η
Τα ιδιαίτερα πετρώματα του νησιού, η λήνων, ο ασφόδελος ή ασπρόδου- αλεπού (Vulpes vulpres), το κουνάβι ή
γειτνίαση, αλλά και ο -από γεωλογικής λας (Asphodelus microcarpus), ανθοφο- ατσίδι (Martes foina) και η νυφίτσα ή πο-
άποψης- πρόσφατος αποχωρισμός του ρούν σε μεγάλες εκτάσεις και δημιουρ- ντικονύφη (Μustela nivalis). Tο πιο σημα-
Ανατολικού Αιγαίου από τη Μικρά Ασία, γούν ένα πολύχρωμο θέαμα. Το λεσβι- ντικό θηλαστικό της Λέσβου είναι ο περ-
χάρισαν στη Λέσβο ένα μοναδικό φυσι- ακό Άλυσσο (Alyssum lesbiacum) είναι σικός σκίουρος (Sciurus anomalus) ή
κό πλούτο. το μοναδικό, όπως φαίνεται, ενδημικό εί- γαλιά όπως το ονομάζουν οι ντόπιοι, που
δος του νησιού, ενώ τα Rhododendron ζει στα παράλια της Mικράς Aσίας και δεν
Χλωρίδα luteum και Haplophyllum megalanthum συναντάται πουθενά αλλού στην Eυρώπη
Κύριο χαρακτηριστικό της δασικής χλω- είναι φυτά της Ανατολής που στον ελλη- εκτός της Λέσβου. Άλλα είδη που υπάρ-
ρίδας της Λέσβου σήμερα είναι η στενή νικό χώρο έχουν ως αποκλειστικό ση- χουν στο νησί είναι η βίδρα, ο σκαντζό-
συσχέτιση των διαφόρων τύπων βλάστη- μείο εμφάνισής τους τη Λέσβο. Άλλα χοιρος (Erinaceus concolor) και ο λα-
σης με τη γεωλογική δομή του νησιού. πάλι, όπως τα Osmunda regalis, Datisca γός (Lepus capensis). Στη Λέσβο υπάρ-
Η γεωλογική σύσταση της Λέσβου διαι- cannabina, Comperia comperiana, χουν επίσης τα αμφίβια λιμνοβάτραχος,
ρεί το νησί στις παρακάτω περιοχές με Dianthus anatolicus, Elatine alsinastrum, δενδροβάτραχος, πηλοβάτης και πρασι-
την αντίστοιχη βλάστηση: α) Ασβεστο- Corydalis integra, Ranunculus isthmicus νόφρυνος, ενώ το νησί είναι πλούσιο και
^ ^
^ ^
^ ^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^

Πόσα είδη μελισσών έχουν καταγραφεί έως τώρα στην Λέσβο;


extra Από τα πιο όμορφα και καλά κρυμμένα μυστικά της Λέσβου: οι καταρράκτες της Αχλαδερής στον κόλπο Καλλονής. Στο
δρόμο από τα Βασιλικά προς την Αχλαδερή, 1.700 μ. μετά τη διασταύρωση, όπου βρίσκεται ένα δασικό φυτώριο, θα
tips βρείτε σχετική πινακίδα και την αρχή του μονοπατιού για τις πηγές της Πέσας. Ύστερα από μια μικρή πορεία 200 μ. μέσα
στο πευκοδάσος, θα καταλήξετε στους θεαματικούς καταρράκτες που σχηματίζονται στο ρέμα Βαθύλακκος.
σε ερπετά (γραικοχελώνα, ποταμοχελώνα,
βαλτοχελώνα, κροκοδειλάκι, τρανόσαυ-
ρα, οφίσιος,ταυρική γουστέρα, φιδόσαυ-
ρα, μολυντήρι, μαύρος ζαμενής, δενδρο-
γαλιά, σαΐτα, οθωμανική οχιά, ψηφιδόφι-
δο, σπιτόφιδο, λαφιάτης, αγιόφιδο, ερη-
μόφιδο, τυφλίνος, σαπίτης).
Ιδανικό μέρος για παρατήρηση που-
λιών, η Λέσβος είναι το νησί με την πλου-
σιότερη ορνιθοπανίδα στο Αιγαίο. Η
μεγάλη ποικιλία των βιοτόπων της, αλλά
και η θέση της, ακριβώς στη μέση των
διαδρομών αποδημίας των πουλιών στην
Ανατολική Μεσόγειο, δίνουν την ευκαι-
ρία σε περισσότερα από 300 είδη που-
λιών να περνούν, να ξεχειμωνιάζουν ή να
φωλιάζουν στο νησί.
Σημαντικές περιοχές για παρατήρηση
πουλιών είναι η περιοχή του Oλύμπου,
η Kαλλονή, ο Kόλπος της Γέρας, το Πρι-
νοβούνι, η περιοχή Aκρασίου, η περιο-
χή γύρω από τα Bατερά, περιοχή Λεπέ-
τυμνου, η Aγιάσος, το Σίγρι, η Eρεσσός,
η Πέτρα, η Σκάλα Πολυχνίτου, η Άγρα, η
Ποταμιά κ.ά.
O τουρκοτσοπανάκος (Sitta Krueperi)
είναι ένα από τα πιο σπάνια είδη, το
οποίο, από όλη την Ευρώπη, επέλεξε να
ζήσει μόνο στους πευκώνες, στην περι-
οχή του Oλύμπου, της Aχλαδερής και
του Aκρασίου. Tο σμυρνοτσίχλονο
(Emberiza cineracea) μπορεί να το παρα-
τηρήσει κανείς στην Eρεσσό, στον Όλυ-
μπο και στην Άγρα. Άλλα σπάνια είδη
που φωλιάζουν στο νησί είναι ο μουστα-
κοτσιροβάκος, η λιοστριτσίδα, η ωχρο-
στριτσίδα, ο παρδαλοπετροκλής, το κου-
φαηδόνι, ο παρδαλοκεφαλάς, ο κλειδω-
ΛΕΣΒΟΣ
νάς, ο βραχοτσοπανάκος, ο σκουρό-
βλαχος, η αετογερακίνα, το σαΐνι, η νη-
σιωτοπέρδικα. H καστανόχηνα (Tadorna
ferruginea) είναι σπάνια στον ελληνι-
κό χώρο και φωλιάζει στην περιοχή της
Aχλαδερής. Επίσης, στο νησί συναντά-
με και λίγα ζευγάρια μαυροπελαργού
(Ciconia nigra).
Στη Λέσβο υπάρχουν και λευκοπελαργοί
(Ciconia ciconia). Στον κόλπο της Kαλλο-
νής φωλιάζουν σπάνια υδρόβια πουλιά,
όπως ο καλαμοκανάς, η αβοκέτα, η πε-
τροτριλίδα, ο μικροτσικνιάς, η αλκυόνη,
το νεροχελίδονο, ο καλαμόκιρκος, το πο-
ταμογλάρονο, το νανογλάρονο κ.ά.
Από τα πιο κοινά πουλιά είναι ο κοσυφάς,
η τσίχλα και το τσιρόνι ή ψαρόνι, που κα-
τοικούν στους ελαιώνες, καθώς και ο κα-
λόγιαννος, ο σπίνος, τα δύο καραμπά-
σια ή παπαδίτσες, η σιταρίθρα, ο κορυ-
δαλλός, ο τρωγλοδύτης, ο δρυοκολά-
πτης, ο μαυροσκούφος και το καλοκαί-
ρι ο ασπρόκωλος. Πιο σπάνια απαντώ-
νται η Sylvia melanocerhala (αποκλειστι-
κά στους ελαιώνες), η Sylvia olivetorum
και εδώ και λίγα χρόνια ο μικρός τρυπο-
κάρυδος. Στους ορεινούς ελαιώνες ακού-
γεται το κακάρισμα της νησιώτικης πέρδι-
κας, η φωνή του κούκου και το κελάηδι-
σμα του αηδονιού στα σύδενδρα με τα
πλατάνια. Ο τσαλαπετεινός φωλιάζει σε
κουφάλες του ελαιώνα, ενώ στα ξερά κλα-
διά τρυπώνει η μικρή Prunellamodularis.
Χειμερινοί επισκέπτες είναι η μπεκάτσα
και δύο άλλα είδη τσίχλας, η γερακότσι-
χλα και η κοκκινότσιχλα, ενώ τη θέση
του τεράστιου μπούφου παίρνει πλέον ο
μικρός μπούφος.
ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ 151
Μια εντυπωσιακή ομάδα εντόμων με με-
γάλο πλούτο ειδών στην Λέσβο είναι οι
λιβελούλες. (Τάξη Odanata). Μέχρι σήμε-
ρα έχουν καταγραφεί στο νησί 45 διαφο-
ρετικά είδη. Οι λιβελούλες ανήκουν στην
πιο αρχαία οικογένεια εντόμων που πέτα-
ξαν στον αέρα.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι στη Λέ-
σβο έχουν καταγραφεί περισσότερα από
530 είδη μέλισσας. Ο κατάλογος μεγαλώ-
νει διαρκώς όσο συνεχίζονται οι έρευνες.
Η εντυπωσιακή αυτή μελισσοποικιλότη-
τα σχετίζεται, φυσικά, με τη μεγάλη ποι-
κιλία φυτών και ενδιαιτημάτων που δια-
θέτει το νησί.
Υγροβιότοποι
Ιδανικοί τόποι για παρατήρηση και φωτο-
γράφηση πουλιών, προσελκύουν ολοέ-
να και περισσότερους λάτρεις του είδους
από όλο τον κόσμο.
Στον υγροβιότοπο του κόλπου της
Καλλονής η θάλασσα δεν έχει ούτε κύμα
ούτε αφρό. Είναι παγιδευμένη σε «τηγά-
νια» και «ψήνεται» για την πήξη του αλα-
τιού. Αυτό ακριβώς το πλούσιο σε ζωή
περιβάλλον διαλέγουν τα πουλιά, ενώ
την άνοιξη και το φθινόπωρο ακολου-
θούν και οι άνθρωποι που τα παρατη-
ρούν. Μάλιστα, η συνύπαρξή τους έχει
φτάσει σε τέτοιο σημείο ώστε τα φλαμίν-
γκο με τα μακριά πόδια και το εντυπωσι-
ακό ροζ χρώμα να μην ενοχλούνται από
την ανθρώπινη παρουσία. Ο υγροβιότο-
πος, που έχει ενταχθεί στο Δίκτυο Προ-
στασίας Natura 2000, εκτός από το θα-
λάσσιο χώρο του κόλπου, περιλαμβάνει
και μεγάλο αριθμό χερσαίων υγροτόπων:
152 ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ ΛΕΣΒΟΣ

τις αλυκές Καλλονής και Πολιχνίτου, τους
χειμάρρους Τσικνιά, Βούβαρη, Μυλοπό-
ταμο, τις Εννιά Καμάρες, την Ποταμιά, τη
λιμνοθάλασσα των Μέσσων κ.ά.
Στα ανατολικά του νησιού, πάνω στη δια-
σταύρωση των δρόμων Μυτιλήνης - Καλ-
λονής και Μυτιλήνης - Γέρας, ο ποταμός
Ευεργέτουλας και το έλος Ντιπίου δημι-
ουργούν άλλον έναν εντυπωσιακό υγρο-
βιότοπο, αυτόν του Ντιπίου- Λάρσου.
Στις εκβολές του βρίσκουν φωλιά πολλά
ερπετά, αμφίβια, πουλιά και έντομα.
Αγριόχηνες και πάπιες, αλκυόνες, ερωδι-
οί και άλλα πουλιά που ψάχνουν για τρο-
φή καταλήγουν στις εκβολές των ποτα-
μών Αλμυροπόταμος και Βούρκος, στον
υγροβιότοπο των Βατερών. Εκεί, το
αργιλώδες έδαφος και το μικρό βάθος
του νερού επιτρέπουν την ανάπτυξη δια-
φόρων φυτικών και ζωικών οργανισμών
σε μικρή απόσταση από την παραλία.
Απολιθωμένο δάσος
Αν ήταν παραμύθι, θα λέγαμε πως μια
φορά κι έναν πολύ μακρινό καιρό ήταν ένα
δάσος στη δυτική Λέσβο. Ένα δάσος που,
με την κίνηση των τεκτονικών πλακών και
την επακόλουθη ηφαιστειακή δραστηριό-
τητα, χάθηκε κάτω από τη λάβα. Σήμερα,
20 εκατομμύρια χρόνια μετά, αποτελεί ένα
από τα ωραιότερα και σπανιότερα μνημεία
γεωλογικής κληρονομιάς σε παγκόσμια
κλίμακα – όμοιό του υπάρχει μόνο στην
Αριζόνα των ΗΠΑ, αλλά είναι μικρότερο
σε έκταση και αξία. Οι φυσικές διεργασίες
και η ανθρώπινη επέμβαση αποκαλύπτουν
εντυπωσιακούς κορμούς, κλαδιά, ρίζες,
καρπούς και φύλλα δέντρων, αλλά και απο-
λιθωμένα οστά ζώων, σε λαμπερά,ζωντανά
χρώματα, ασυνήθιστους συνδυασμούς και
μεγέθη που εντυπωσιάζουν.
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
Πεζοπορία
Δικαίως η Λέσβος μπορεί να χαρακτη-
ριστεί ως ο παράδεισος του πεζοπό-
ρου. Φυσικός πλούτος ανεξάντλητος, δι-
άσπαρτα πολιτιστικά μνημεία, εκπληκτική
θέα στο Αιγαίο πέλαγος και τις μικρασια-
τικές ακτές,αλλά κυρίως ένα δίκτυο καλά
σηματοδοτημένων μονοπατιών την καθι-
στούν ιδανικό προορισμό για περιπατη-
τικό τουρισμό.
Ενημερωτικά αναλόγια, παρατηρητήρια
και κιόσκια για ανάπαυση των πεζοπό-
ρων συμπληρώνουν την σηματοδότηση
των μονοπατιών και εμπλουτίζουν τις δι-
αδρομές στο νησί.
Μπορείτε να περπατήσετε σε, διαδρομές
οικολογικού ενδιαφέροντος, διαδρομές
βασισμένες στο αγροτικό τοπίο, στην γε-
ωλογία και το ανάγλυφο, στον πολιτισμό,
στα έθιμα και παραδόσεις. Υπάρχουν μο-
νοπάτια με διαφορετικούς βαθμούς δυ-
σκολίας που θα ικανοποιήσουν ακό-
μη και τους πιο έμπειρους περιπατητές
(Το υλικό για τα μονοπάτια της Λέσβου
αντλήθηκε από το έργο που υλοποιή-
θηκε στο πλαίσιο της Κ.Π. Leader+ T.Π.
Λέσβου, κατηγορία πράξης: 1.3.3 Ενέρ-
γειες προβολής και προώθησης. Δρά-
ση: 1.3.3.2 Ενέργειες Προώθησης Προ-
βολής. Τίτλος Υποέργου: Ενέργειες Προ-
βολής της Λέσβου και των Περιπατητικών
Διαδρομών της Λέσβου με τελικό αποδέ-
κτη της ΤΕΔΚ Ν. Λέσβου).
Η πορεία του πεζοπόρου καθοδηγείται
από κόκκινους ρόμβους που υπάρχουν
σε εμφανή σημεία, αλλά και από τον κι-
τρινόμαυρο πεζοπόρο Ορέστη. Από τα
προτεινόμενα μονοπάτια που ακολου-
θούν, ελάχιστα δεν διαθέτουν σήμαν-
ση, χωρίς ωστόσο αυτό να αποτελεί ανα-
σταλτικό παράγοντα για την επιλογή των
διαδρομών.
Δίπλα στο όνομα του μονοπατιού σημει-
ώνεται ο αντίστοιχος δήμος της Λέσβου,
ώστε ο πεζοπόρος που δεν είναι εξοικει-
ωμένος με τη γεωγραφία του νησιού να
μπορεί εύκολα να προσδιορίσει τα μο-
νοπάτια, καταρχήν στο γενικό χάρτη της
Λέσβου.
Προφήτης Ηλίας - Άνω Κάμπος (Δή-
μος Μανταμάδου). Από το εκκλησά-
κι του Προφήτη Ηλία στην κορυφή του
Λεπέτυμνου, σε υψόμετρο944 μ. ξεκι-
νά το μονοπάτι μήκους περίπου 2,2 χλμ.
που καταλήγει στο οροπέδιο του Άνω
Κάμπου, στα 756 μ. υψόμετρο. Πρό-
κειται για ένα εύκολο μονοπάτι ανάμε-
σα σε βλάστηση από βελανιδιές. Μέχρι
τα 1.600 μ.είναι κατηφορικό, αλλά μετά
ακολουθεί ομαλή πορεία, ελαφρώς ανη-
φορική. Το χαμηλότερο από το ψηλότε-
ρο σημείο του έχει υψομετρική διαφορά
230 μέτρα και το σημείο εκκίνησης απο-
τελεί επιλογή του πεζοπόρου.
Πελόπη - Άνω Κάμπος (Δήμος Μα-
νταμάδου). Το μονοπάτι, μήκους πε-
ρίπου 2,65 χλμ. ξεκινά από τον οικισμό
της Πελόπης και καταλήγει στο οροπέδιο
του Άνω Κάμπου, στα 756 μέτρα υψόμε-
τρο. Ακολουθεί ανηφορική πορεία, αρχι-
κά παράλληλα με την κοίτη του ρέματος
της Λιγιώνας, και μετά από 1,7 χλμ. κατα-
λήγει στη θέση Μονοπλάτανος. Στη συ-
νέχεια, ανηφορίζει με έντονη κλίση ανά-
μεσα σε χαμηλή βλάστηση, για να φτά-
σει στο οροπέδιο του Άνω Κάμπου. Το
χαμηλότερο από το ψηλότερο σημείο
του μονοπατιού έχει υψομετρική διαφο-
ρά 369 μέτρα και η διαδρομή προτείνε-
ται ως κατάβαση.

Ποιός είναι ο κιτρινόμαυρος Ορέστης;

^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
 ΛΕΣΒΟΣ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ 153

extra Ο καταρράκτης Μανικάτσα (Μάν’ κάτσα), στο Δήμο Μανταμάδου, θα σας εκπλήξει όχι μόνο για το όνομά του, αλλά
κυρίως για την όαση ομορφιάς και δροσιάς που δημιουργεί. Ακολουθήστε τις οδηγίες και απολαύστε την ομορφιά του!
tips Στο δρόμο Μυτιλήνης - Μανταμάδου, 100 μ. πριν από τη διασταύρωση για Άγιο Στέφανο, στρίβετε στο χωματόδρομο
αριστερά. Μετά από 1.200 μ., αφήνετε το δρόμο και, ακολουθώντας ένα μονοπάτι προς τα ΒΔ, διασχίζεται ένα αραιό
θαμνότοπο και σε 350 μ. θα βρεθείτε ανέλπιστα στον καταρράκτη Μανικάτσα.

Λεπέτυμνος - Συκαμινιά (Δήμος Μή-
θυμνας). Από τον κεντρικό δρόμο, λίγο
πάνω από τον οικισμό του Λεπέτυμνου,
ξεκινά το μήκους 3,15 χλμ. μονοπάτι που
καταλήγει στον οικισμό Συκαμινιά. Πρό-
κειται για ένα ιδιαίτερα εύκολο πλακό-
στρωτο μονοπάτι με πυκνή βλάστηση, το
οποίο στα πρώτα 1.600 μ. είναι κατηφο-
ρικό, αλλά μετά ακολουθεί ομαλή πορεία
ανάβασης. Το χαμηλότερο από το ψηλό-
τερο σημείο του έχει υψομετρική διαφο-
ρά 137 μέτρα και το σημείο εκκίνησης
του μονοπατιού είναι επιλογή του πεζο-
πόρου.
Κρίτα - Συκαμινιά (Δήμος Μήθυμνας).
Η πηγή Κρίτα, στα 505 μ. υψόμετρο, εί-
ναι η αρχή αυτού του μονοπατιού, που
μετά από πορεία 2,5 χλμ. καταλήγει στον
οικισμό της Συκαμινιάς. Το μονοπάτι ακο-
λουθεί αρχικά κατηφορική πορεία σε
αγροτικό δρόμο, παράλληλα με κοίτη ρέ-
ματος, και μετά από 700 μ. ανηφορίζει
ανάμεσα σε χαμηλή βλάστηση και ελαι-
ώνες. Το μονοπάτι έχει έντονη κλίση πριν
φθάσει στον οικισμό της Συκαμινιάς. Το
χαμηλότερο από το ψηλότερο σημείο του
έχει υψομετρική διαφορά 213 μέτρα και
η διαδρομή, λόγω θέας και αναγλύφου,
προτείνεται ως κατάβαση.
Πετρί - κοιλάδα και πηγές Λιγώνας
(Δήμος Πέτρας). Το μονοπάτι, μήκους
περίπου 2,4 χλμ., ξεκινά από τον οικισμό
Πετρί, στα 214 μ. υψόμετρο, από όπου
η θέα προς την Πέτρα και το Μόλυβο εί-
ναι εντυπωσιακή, ιδιαίτερα τις απογευμα-
τινές ώρες. Το μονοπάτι στα πρώτα περί-
που 1.600 μ. ακολουθεί ομαλή ελαφρώς
ανηφορική πορεία προς τα βόρεια ανά-
μεσα σε χαμηλή βλάστηση για να φθά-
σει σε υψόμετρο 250 μ. Το σημείο προ-
σφέρει εξαιρετική θέα προς την κοιλάδα
της Λιγώνας, γεμάτη από ερείπια υδρό-
μυλων, οι οποίοι λειτουργούσαν σε επο-
χές που το ποτάμι είχε άφθονο νερό. Στη
συνέχεια το μονοπάτι ακολουθεί κατηφο-
ρική πορεία πάνω στο πλακόστρωτο που
χρησιμοποιούσαν παλιά οι μυλωνάδες,
για να φθάσει μέσα στην κοίτη του πο-
ταμού, στα 162 μ. από το επίπεδο της
θάλασσας. Από το σημείο αυτό, ο πε-
ζοπόρος ακολουθεί συνεχώς ανηφορι-
κή πορεία για να καταλήξει μέσα από πυ-
κνή βλάστηση με πλατάνια στις πηγές του
ποταμού της Λιγώνας, στα 264 μ. υψό-
μετρο. Το μονοπάτι, που το χαμηλότερο
από το ψηλότερο σημείο του έχει υψομε-
τρική διαφορά μόλις 100 μέτρα, έχει ου-
σιαστικά μόνο μια πορεία κατεύθυνσης,
αυτή από τον οικισμό Πετρί προς τις πη-
γές του ποταμού της Λιγώνας.
Σίγρι - Ερεσός (Δήμος Ερεσού- Αντίσ-
σης). Το μονοπάτι ξεκινά από το Γεωπάρ-
κο, δίπλα στο Μουσείο Απολιθωμένων
στον οικισμό του Σιγρίου, ακολουθεί χω-
μάτινο αγροτικό δρόμο μήκους περίπου
14,2 χλμ. και, αφού περάσει από το Γε-
ωπάρκο της Πλάκας, καταλήγει στον οι-
κισμό της Ερεσού. Πρόκειται για ένα μο-
νοπάτι σε γυμνό έδαφος, που όμως προ-
σφέρει ποικιλία για τον πεζοπόρο, καθώς
εναλλάσσονται ανηφοριές και κατηφοριές
με σημεία εξαιρετικής θέας, ιδιαίτερα στο
σημείο με το μεγαλύτερο υψόμετρο, στα
198 μ., και σε απόσταση 10,6 χλμ. από
το Σίγρι. Το χαμηλότερο από το ψηλότε-
ρο σημείο του μονοπατιού έχει υψομε-
τρική διαφορά 170 μέτρα και ο πεζοπό-
ρος έχει τη δυνατότητα να το περπατήσει
και με την αντίθετη πορεία.
Τσιχλιώντα - Πάρκο Απολιθωμένων
(Δήμος Ερεσού- Αντίσσης). Το Πάρκο
Απολιθωμένων συνδέεται με την κοιλά-
δα του ποταμού Τσιχλιώντα με μονοπά-
τι, μήκους 2,75 χλμ. Το χαμηλότερο από
το ψηλότερο σημείο του μονοπατιού έχει
υψομετρική διαφορά 220 μ. Η διαδρο-
μή προτείνεται να γίνεται από την κοιλά-
δα του ποταμού Τσιχλιώντα προς το Πάρ-
κο Απολιθωμένων, μια διαδρομή με ομα-
λή ανηφορική πορεία. Αν ακολουθηθεί
η αντίθετη πορεία, αν και υπάρχουν ανά
500 μ. πάσσαλοι που καθοδηγούν τον
πεζοπόρο, υπάρχει κίνδυνος να μη βρε-
θεί το μοναδικό ίσως πέρασμα για μετά-
βαση από τη μια όχθη του ρέματος στην
άλλη, λόγω της πυκνής παραποτάμιας
βλάστησης, και ο πεζοπόρος να αναγκα-
στεί να επιστρέψει.
Ποταμιά - Παράκοιλα (Δήμος Καλλο-
νής). Από τη διασταύρωση προς Βατού-
σα και Πτερούντα, σε απόσταση περίπου
3 χλμ. από τον οικισμό της Ανεμώτιας, ξε-
κινά το μονοπάτι που ακολουθεί το χω-
μάτινο αγροτικό δρόμο για να καταλή-
ξει, έπειτα από μια διαδρομή 12,6 χλμ.,
στον οικισμό των Παρακοίλων. Η αρχή
της διαδρομής, είναι ανηφορική ανάμε-
σα σε ενδιαφέροντες γεωλογικούς σχη-
ματισμούς και διασχίζει το μοναδικό δά-
σος μαύρης πεύκης του νησιού. Ύστερα
από 4,45 χλμ., φτάνει σε υψόμετρο 619
μέτρα, στο ψηλότερο σημείο του, απ’
όπου ο πεζοπόρος απολαμβάνει τη θέα
της κοιλάδας της Ποταμιάς και του κόλ-
154 ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ
που της Καλλονής. Το μονοπάτι συνεχίζε-
ται κατηφορικό, ανάμεσα σε πυκνή πευ-
κόφυτη βλάστηση και, αφού αφήσει για
λίγο τον αγροτικό δρόμο, φθάνει έπειτα
από άλλα 4,25 χλμ. σε αλσύλλιο με χώρο
ανάπαυσης. Εκεί βρίσκεται και το ξωκλή-
σι της Ζωοδόχου Πηγής. Από το σημείο
αυτό η διαδρομή του μονοπατιού συνεχί-
ζεται και πάλι σε αγροτικό δρόμο ανάμε-
σα σε ελαιώνες, για να φθάσει μετά από
3,9 χλμ. στον οικισμό των Παρακοίλων.
Το χαμηλότερο από το ψηλότερο σημείο
του μονοπατιού έχει υψομετρική διαφο-
ρά 593 μέτρα. Το μονοπάτι αυτό είναι
δύσκολο να διανυθεί ολόκληρο ως ανά-
βαση και γι’ αυτό προτείνεται ως κατά-
βαση, αλλά για πεζοπόρους με ιδιαίτερα
καλή φυσική κατάσταση.
Θερμές Πηγές - Μονή Δαμανδρίου -
Θερμές Πηγές (Δήμος Πολιχνίτου). Το
μονοπάτι, μήκους περίπου 8 χλμ., ξεκινά
από τις Θερμές Πηγές λίγο έξω από τον
οικισμό του Πολιχνίτου. Ακολουθεί κυ-
κλική διαδρομή και καταλήγει στο σημείο
εκκίνησής του. Ακολουθώντας την αντί-
θετη πορεία, το μονοπάτι ξεκινά σε πλα-
κόστρωτο, ελαφρά ανηφορικό. Ύστερα
από 3,6 χλμ. φθάνει στο ψηλότερο ση-
μείο του, στα 260 μ., όπου βρίσκεται η
εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Κατηφο-
ρίζοντας προς τα βόρεια, ανάμεσα σε
βλάστηση από ελιές, ο πεζοπόρος φθά-
νει στη Μονή Δαμανδρίου, ένα μοναστή-
ρι του 12ου αιώνα με θαυμάσιες τοιχο-
γραφίες. Από εκεί, ακολουθεί τον αγρο-
τικό δρόμο, συνεχίζοντας να κατηφο-
ρίζει μέσα από ελαιώνες και καλλιέργει-
ες, για να καταλήξει πάλι στις Θερμές Πη-
γές, στο σημείο από όπου ξεκίνησε, για
ένα θερμό λουτρό που θα τον ξεκουρά-
σει και θα τον χαλαρώσει από την πεζο-
Πως μπορεί ένας πεζοπόρος να
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
κατακτήσει την ... κορυφή του Ολύμπου, ενώ βρίσκεται στην Λέσβο;
ΛΕΣΒΟΣ
πορία. Το χαμηλότερο από το ψηλότερο
σημείο του μονοπατιού έχει υψομετρι-
κή διαφορά περίπου 200 μ. Είναι εύκο-
λο για τον πεζοπόρο και μπορεί να γίνει-
και με την αντίστροφη φορά όλες τις επο-
χές του χρόνου.
Κάτω Χωριό - Κουρνέλα (Δήμος Πλω-
μαρίου). Το μονοπάτι ξεκινά από τον οι-
κισμό Κάτω Χωριό και καταλήγει στον οικι-
σμό Κουρνέλα έπειτα από πορεία 5,6 χλμ.
Πρόκειται για ένα μονοπάτι με εναλλασ-
σόμενη δυσκολία, ανάμεσα σε βλάστηση,
που για 3,3 χλμ. είναι ανηφορικό, φθάνο-
ντας στα 545 μ. υψόμετρο, στο εκκλησάκι
της Αγίας Ειρήνης. Μετά ακολουθεί ομαλή
πορεία κατάβασης, ανάμεσα σε βελανιδιές,
για να φθάσει στον οικισμό της Κουρνέλας.
Το χαμηλότερο από το ψηλότερο σημείο
του έχει υψομετρική διαφορά 385 μ.
Κάτω Χωριό - Πλωμάρι (Δήμος Πλω-
μαρίου). Το μονοπάτι αυτό, μήκους 1,5
χλμ., συνδέει τον οικισμό Κάτω Χωριό με
τον οικισμό του Πλωμαρίου. Παρουσιά-
ζει συνεχείς εναλλαγές στη διαδρομή του,
με ανηφορικά και κατηφορικά τμήματα,
ανάμεσα σε πλούσια βλάστηση. Είναι
ιδανικό για πεζοπόρους που επιθυμούν
μια ωραία βόλτα στη φύση, οποιαδήποτε
εποχή του χρόνου. Το χαμηλότερο από
το ψηλότερο σημείο του έχει υψομετρι-
κή διαφορά μόλις 100 μ. και το σημείο
εκκίνησης είναι επιλογή του πεζοπόρου.
Πλακάδος - Παλιόκαστρο (Δήμος Γέ-
ρας). Από τον οικισμό του Πλακάδου ξε-
κινά το μονοπάτι που, ύστερα από 3 χλμ.
πορεία ανάμεσα σε ελαιώνες, καταλήγει
στην κορυφή Παλιόκαστρο, στα 400 μ.
υψόμετρο. Πρόκειται για ένα μονοπάτι
που το πρώτο τμήμα του, μήκους περί-
που 1,7 χλμ., μέχρι τη βρύση Σκαρλάτου,
παρουσιάζει ομαλή κλίση, αλλά στο υπό-
λοιπο βραχώδες τμήμα του, μέχρι την κο-
ρυφή Παλιόκαστρο, είναι πολύ ανηφορι-
κό. Η διαδρομή προσφέρει εντυπωσιακή
θέα προς τον κόλπο της Γέρας, στο δεύ-
τερο ιδίως τμήμα της, αλλά απαιτεί από
τον πεζοπόρο καλή φυσική κατάσταση.
Το χαμηλότερο από το ψηλότερο σημείο
έχει υψομετρική διαφορά 365 μ.
Παλιόκαστρο - Παλαιόκηπος (Δήμος
Γέρας). Το μονοπάτι, μήκους περίπου
2,8 χλμ., ξεκινά από την κορυφή Παλιό-
καστρο στα 400 μέτρα από το επίπεδο
της θάλασσας και καταλήγει στον οικισμό
του Παλαιόκηπου. Πρόκειται για μονοπά-
τι που αποτελεί συνέχεια του προηγού-
μενου με πιο ομαλή όμως κλίση, ανάμε-
σα σε ελαιώνες, που απαιτεί από τον πε-
ζοπόρο καλή φυσική κατάσταση, ιδίως
κατά την ανάβασή του. Το χαμηλότερο
από το ψηλότερο σημείο του έχει υψομε-
τρική διαφορά 325 μ. Προτείνεται η εκκί-
νησή του να γίνεται από τον οικισμό του
Πλακάδου προς την κορυφή Παλιόκα-
στρο και να καταλήγει στον οικισμό του
Παλαιόκηπου.
Κορυφή Ολύμπου - Αγιάσος (Δήμος
Αγιάσου). Το μονοπάτι ξεκινά από τη
βραχώδη κορυφή του Ολύμπου, με την
υπέροχη θέα στον καστανιώνα. Η δια-
δρομή έχει μήκος 4,2 χλμ. και, αφού
περάσει από τη βρύση Καδή, καταλήγει
στον παραδοσιακό οικισμό της Αγιάσου.
Είναι ένα μονοπάτι με μεγάλη κλίση, ανά-
μεσα σε πυκνή βλάστηση από ελιές, βε-
λανιδιές, καστανιές, καρυδιές και πεύ-
κα, μοναδική για τα νησιωτικά δεδομένα.
Απαιτεί από τον πεζοπόρο άριστη φυσι-
κή κατάσταση, ιδιαίτερα κατά την ανάβα-
σή του. Το χαμηλότερο από το ψηλότε-
ρο σημείο του έχει υψομετρική διαφορά
550 μ. και προτείνεται ως κατάβαση.

extra Στα ορεινά του Δήμου Καλλονής, μεταξύ των χωριών Παράκοιλα και Ανεμώτια, υπάρχει ένα μοναδικό δάσος μαύρης πέ-
υκης. Σε ένα αλπικό τοπίο συναντιέται η μαύρη πεύκη με το ροδόδεντρο της Ανατολής. Τον Απρίλιο - Μάιο το ροδό-
tips δεντρο ανθίζει και το δάσος γεμίζει ένα μεθυστικό άρωμα.
Αγιάσος - Ασώματος (Δήμος Αγιά-
σου). Το μονοπάτι αυτό ενώνει τα 3,25
χλμ. που χωρίζουν τον οικισμό της Αγιά-
σου με τον οικισμό του Ασώματου. Είναι
ένα μονοπάτι που το πρώτο τμήμα του,
μήκους περίπου 1,5 χλμ., είναι σχετικά
ομαλό, σε αντίθεση με το υπόλοιπο τμή-
μα, αυτό κοντά στον οικισμό του Ασώμα-
του, που έχει σημαντική κλίση. Η διαδρο-
μή του ανάμεσα σε πυκνή βλάστηση από
βελανιδιές, πεύκα και ελιές απαιτεί από
τον πεζοπόρο άριστη φυσική κατάσταση,
ειδικά στο τμήμα με την έντονη κλίση. Το
χαμηλότερο από ψηλότερο σημείο του
έχει υψομετρική διαφορά 217 μ., αλλά
τα τρεχούμενα νερά και τα πλακόστρωτα
τμήματά του κάνουν το μονοπάτι ευχάρι-
στο. Προτείνεται ως κατάβαση.
Ασώματος - Άγιοι Ανάργυροι (Δήμος
Ευαργέτουλας). Από τον οικισμό του
Ασώματου, ο πεζοπόρος, ακολουθώ-
ντας το πλακόστρωτο μονοπάτι μήκους
1,3 χλμ., φθάνει στη μαγευτική τοποθε-
σία των Αγίων Αναργύρων. Πρόκειται για
μονοπάτι με πυκνή βλάστηση από πλα-
τάνια, λεύκες και κυπαρίσσια, δίπλα σε
τρεχούμενα νερά. Μέχρι τα 750 μ. είναι
έντονα κατηφορικό, μετά όμως η πορεία
του γίνεται ομαλή. Το χαμηλότερο από
το ψηλότερο σημείο του έχει υψομετρι-
κή διαφορά 170 μ. Προτείνεται η εκκί-
νηση της διαδρομής να γίνεται από τον
Ασώματο με πορεία προς τους Αγίους
Αναργύρους.
Άγιος Ιωάννης Θεολόγος - Κάτω Τρί-
τος (Δήμος Ευαργέτουλας). Το μονο-
πάτι, μήκους περίπου 1,3 χλμ., ξεκινά
από το λόφο στον οποίο βρίσκεται το ξω-
κλήσι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου,
ΛΕΣΒΟΣ
στα 218 μ. υψόμετρο, με εξαιρετική θέα
προς τον κόλπο της Γέρας, και καταλήγει
στον οικισμό του Κάτω Τρίτους. Το μονο-
πάτι ακολουθεί κατηφορική πορεία, πα-
ράλληλα με κοίτη ρέματος, ανάμεσα σε
πυκνή βλάστηση από πλατάνια και ελιές.
Μετά από 520 μ. πεζοπορία, συναντά
τον αγροτικό δρόμο, κοντά στο σπήλαιο
της Φούσας. Το χαμηλότερο από το ψη-
λότερο σημείο του μονοπατιού έχει υψο-
μετρική διαφορά 145 μ. Η διαδρομή
προτείνεται ως κατάβαση.
Αγία Μαρίνα - Πρόβασμα (Δήμος Μυ-
τιλήνης). Το μονοπάτι, μήκους περίπου
1,8 χλμ., ξεκινά λίγο μετά το γήπεδο της
Αγίας Μαρίνας και καταλήγει στη θέση
Πρόβασμα, στον ορεινό όγκο της Αμα-
λής. Η αρχή του δεν είναι ιδιαίτερα ελ-
κυστική για τον πεζοπόρο, αλλά σύντο-
μα αρχίζει να παρουσιάζει ενδιαφέρον
και συναντά ένα αυτοσχέδιο ξύλινο γε-
φύρι. Για τα επόμενα 15 λεπτά, ο πεζο-
πόρος διασχίζει μια σχετικά ομαλή δια-
δρομή, ανάμεσα σε πεύκα, για να βρεθεί
σε χώρο ανάπαυσης. Από το σημείο αυτό
και για περίπου 10 λεπτά, η διαδρομή γί-
νεται ανηφορική, χωρίς όμως ιδιαίτερες
δυσκολίες, για να φτάσει σε ξύλινο γεφυ-
ράκι, σε υψόμετρο 226 μ. Το μονοπάτι
από το σημείο αυτό γίνεται πολύ ανηφο-
ρικό και στενεύει, απαιτώντας από τον πε-
ζοπόρο ιδιαίτερα καλή φυσική κατάστα-
ση. Η ανάβαση που ακολουθεί για περί-
που 40 λεπτά είναι δύσκολη, όμως κατα-
λήγει σε μια εξαιρετικής θέας θέση, στα
373 μ. υψόμετρο. Εκεί υπάρχει περίπτε-
ρο ανάπαυσης που αποζημιώνει τους πε-
ριπατητές. Το μονοπάτι, που έχει υψομε-
τρική διαφορά 215 μ., προτείνεται ως κα-
ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ 155
τάβαση, καθώς η εναλλαγή της τοπογρα-
φίας είναι πιο ενδιαφέρουσα από το ψη-
λότερο (373 μ.) προς το χαμηλότερο ση-
μείο του (158 μ.).
Κώμη - Οροπέδιο Ταύρου (Δήμος
Θερμής). Το μονοπάτι ξεκινά από τον οι-
κισμό της Κώμης και καταλήγει μετά από
5,25 χλμ. πεζοπορίας στο απόκρημνο
οροπέδιο του Ταύρου, στα 320 μ. υψό-
μετρο. Το μονοπάτι είναι ανηφορικό ανά-
μεσα σε πευκοδάσος, αλλά και σε τοπίο
ξερό και βραχώδες, με σημεία εξαιρετικής
θέας.Σε απόσταση 3,2 χλμ. από τον οι-
κισμό της Κώμης, ο πεζοπόρος θα συ-
ναντήσει τη διασταύρωση προς τον Άγιο
Χαράλαμπο. Το χαμηλότερο από το ψη-
λότερο σημείο του μονοπατιού έχει υψο-
μετρική διαφορά περίπου 210 μ. και
προτείνεται για πεζοπόρους που έχουν
καλή φυσική κατάσταση.
Πηγή - Παλιοχώρι (Δήμος Θερμής). Το
μονοπάτι αυτό, μήκους περίπου 2 χλμ.,
ξεκινά από τον οικισμό της Πηγής και κα-
ταλήγει στη θέση Παλιοχώρι. Είναι πλακό-
στρωτο, ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, με
πυκνή βλάστηση και υψομετρικές εναλ-
λαγές στην πορεία του, περνώντας, σε
πολλά σημεία μέσα από κοίτη ρέματος.
Το χαμηλότερο από το ψηλότερο σημείο
του έχει υψομετρική διαφορά μόλις 80 μ.
Είναι ιδανικό για πεζοπόρους που επιθυ-
μούν μια ωραία βόλτα στη φύση, το δε
σημείο εκκίνησης είναι της επιλογής τους.
Αγία Παρασκευή - Γεφύρι Κρεμαστής
(Δήμος Αγίας Παρασκευής). Το μο-
νοπάτι ξεκινά λίγο έξω από τον οικισμό
της Αγίας Παρασκευής. Βαδίζοντας κυ-
ρίως ανάμεσα σε ελιές και λυγαριές και
σε απόσταση 4,3 χλμ. από την Αγία Πα-
156 ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ ΛΕΣΒΟΣ

ρασκευή, υπάρχει πάνω από την κοίτη ριό Πλαγιά, μπορεί κανείς να απολαύ- Οι Θερμές Πηγές Θερμής κρύβουν,
του ποταμού Τσικνιά το χτισμένο από την σει τη φύση πάνω σε άλογο. Διαδρο- εκτός από ιαματικές ιδιότητες, και λα-
εποχή των Γατελούζων πέτρινο γεφύρι μές μίας και δύο ωρών με ντόπιες ρά- μπρή Ιστορία. Αξίζει να τις επισκεφθεί-
της Κρεμαστής. Η διαδρομή του μονοπα- τσες αλόγων, πάνω στα παλιά μονοπάτια τε ακόμη και αν δεν ενδιαφέρεστε για ια-
τιού είναι ομαλή, με μικρές εναλλαγές του που χρησιμοποιούσαν οι νησιώτες. Κατά- ματικό μπάνιο, για να ψηλαφίσετε το πα-
εδάφους. Το χαμηλότερο από το ψηλότε- φυτοι ελαιώνες, πηγές νερού και ερείπια ρελθόν του τόπου. Η περιοχή άκμασε την
ρο σημείο του έχει υψομετρική διαφορά πέτρινων σπιτιών αποτελούν έναν ιδιαίτε- Ελληνιστική εποχή, ενώ οι Ρωμαίοι έκα-
μόλις 72 μ. και είναι εύκολο για κάθε πε- ρο τρόπο να γνωρίσει κανείς την ενδοχώ- ναν τα λουτρά μέρος της καθημερινότη-
ζοπόρο, ειδικά αν πραγματοποιείται την ρα του Πλωμαρίου. τάς τους. Αρχαίοι ναοί, μέλη των οποί-
άνοιξη ή το φθινόπωρο. ων χρησιμοποιήθηκαν σε μεταγενέστερες
Προς Ιερό Κλοπεδής (Δήμος Αγίας Καταδύσεις κατασκευές, θολωτά κτίρια που χτίστηκαν
Παρασκευής). Το Μετόχι της Ιεράς Μο- Πέρα από τις δραστηριότητες στη στε- επί Τουρκοκρατίας από πασάδες που λά-
νής Ταξιαρχών αποτελεί το ένα από τα ριά, η Λέσβος ενδείκνυται και για θαλάσ- τρεψαν τη Λέσβο, το ξενοδοχείο Σάρλιτζα
δύο σημεία εκκίνησης του μήκους 2,75 σιες εξορμήσεις. Οργανωμένο καταδυτι- Πάλλας σε σχέδια Γάλλων αρχιτεκτόνων
χλμ. μονοπατιού, που συναντά το μονο- κό κέντρο, που λειτουργεί όλο το χρόνο που φιλοξένησε τον Βενιζέλο, ψιθυρίζουν
πάτι από την Αγία Παρασκευή προς το με δύο βάσεις, προσφέρει τη δυνατότη- Ιστορία! Οι σύγχρονες λουτρικές εγκατα-
γεφύρι της Κρεμαστής. Στη διαδρομή του τα γνωριμίας με το βυθό. Στα ανατολικά στάσεις είναι ένα ανακαινισμένο κτίριο με
περνάει από τον αρχαιολογικό χώρο της της Λέσβου, από τη βάση στη Χαραμίδα, ατομικούς λουτήρες δίπλα στο Σάρλιτζα.
Κλοπεδής με τα αιολικά κιονόκρανα, που ιδανικές τοποθεσίες είναι τα νησάκια Άγι- Η θερμοκρασία του νερού είναι 49,9ο C,
βρίσκεται δίπλα στην εκκλησία του Ταξι- ος Βασίλειος και Μερσύνια και η περιο- ενώ η πηγή χαρακτηρίζεται ως σιδηρού-
άρχη και στη συνέχεια από το γεφύρι της χή του Ταρτίου με τα πεντακάθαρα νερά. χος θερμή αλιπηγή.
Πρινής. Πρόκειται για ένα εύκολο μονο- Στην περιοχή των Βατερών ένα ναυά- Οι Θερμές Πηγές Θέρμα Κόλπου Γέ-
πάτι για τον πεζοπόρο που περπατά κυ- γιο προκαλεί για εξερευνήσεις. Στα βο- ρας ή Λουτρά Κόρφου βρίσκονται μό-
ρίως σε αγροτικό δρόμο. Το χαμηλότερο ρειοανατολικά του νησιού, από τη βάση λις λίγα χιλιόμετρα από τη Μυτιλήνη. Σε
από το ψηλότερο σημείο του έχει υψομε- της Πέτρας, στα Τουκμάκια ένα σύμπλεγ- προηγούμενες εποχές, αραμπάδες και
τρική διαφορά μόλις 66 μ. μα νησιών και υφάλων με μοναδική βιο- βάρκες που άραζαν στις προβλήτες του
ποικιλότητα και μορφολογία βυθού είναι ήσυχου κόλπου έφερναν εδώ τον κό-
Ποδήλατο βουνού ιδανικό σημείο τόσο για αρχάριους όσο σμο της πρωτεύουσας για το ζεστό του
Εκτός από παράδεισος της πεζοπορίας, και για έμπειρους δύτες. Το ίδιο κατάλλη- μπάνιο. Η θερμοκρασία του νερού εί-
η Λέσβος ενδείκνυται και για ποδήλατο λο περιβάλλον έχουν και οι νησίδες απέ- ναι 39,7ο C και η πηγή χαρακτηρίζεται ως
βουνού. Από τις πιο γνωστές διαδρομές ναντι από την Πέτρα. χλωρονατριούχος. Εντυπωσιακή είναι η
είναι αυτή που ακολουθεί τις όχθες του χαβούζα, με τα παράθυρα που βλέπουν
ποταμού Σεδούντα, στο Πλωμάρι. Γυρ- Ιαματικές πηγές τη θάλασσα και τους μαρμάρινους και
νώντας το πετάλι με κατεύθυνση την ορει- Οι γεωλογικές ανακατατάξεις προίκισαν πέτρινους κρουνούς.
νή Αγιάσο, απολαμβάνει κανείς τη φύση τη Λέσβο με πολλές ιαματικές πηγές, οι Η θερμοπηγή της Εφταλούς βρίσκεται
μέσω μίας πανέμορφης αλλά και δύσκο- οποίες επηρέασαν τη ζωή του νησιού. στη βόρεια ακτή της Λέσβου, πολύ κοντά
λης διαδρομής. Οι πρώτοι οικισμοί της προϊστορίας δη- στη Μήθυμνα. Τα ιαματικά νερά αναβλύ-
μιουργούνται κοντά στα «θαυματουρ- ζουν δίπλα στη θάλασσα, από ανδεσιτι-
Ιππασία γά» νερά. Σήμερα, εκσυγχρονισμένες ή κούς τόφους και κροκαλοπαγή. Η θερ-
Στο νότιο τμήμα του νησιού, με αφετη- μη, προσφέρουν μια μοναδική ιαματική μοκρασία του νερού είναι 46,5ο C και με
ρία τον οικισμό Μηλιές, δίπλα στο χω- εμπειρία στο σύγχρονο ταξιδιώτη. ραδιενέργεια 14,7 MACHE αποτελεί την
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^

Τι είναι τα «Μεγάλα Βιβλία;»

^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
 ΛΕΣΒΟΣ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ 157

extra Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες αρχαιολογικές τοποθεσίες είναι ο προϊστορικός οικισμός Θερμής Λέσβου, που λειτούρ-
γησε πρόσφατα για το κοινό, 10 χλμ. βόρεια της Μυτιλήνης. Αποτελεί ένα από τα πρωιμότερα παραδείγματα αστικο-
tips ποίησης στη Μεσόγειο και ήδη από τις αρχές της 3ης χιλιετίας π.Χ. παρουσιάζει αστικά χαρακτηριστικά και πολεοδομι-
κή οργάνωση. Η Θερμή αποτέλεσε σταθμό σ’ ένα θαλάσσιο δρόμο που ένωνε το βόρειο με το νότιο Αιγαίο, τη Δύση με
την Ανατολή, ξεκινώντας από την Τροία και φτάνοντας ως την Κύπρο. Επισκεφθείτε και το μικροσκοπικό μουσείο με ευ-
ρήματα της ανασκαφής.

πιο ραδιενεργή πηγή της Λέσβου. Το κτί-
ριο των λουτρών, με το μακρόστενο κα-
μπυλωτό θόλο από το 17ο αιώνα και μι-
κρούς φωταγωγούς, προσφέρει μια πα-
ραμυθένια εμπειρία. Άλλοι τέσσερις λου-
τήρες στο διπλανό ανακαινισμένο κτίριο
προσφέρουν μια πιο σύγχρονη εκδοχή
του θερμαλισμού.
Οι Θερμές Πηγές Πολιχνίτου είναι από
τις θερμότερες στην Ευρώπη, χλωριονα-
τριούχες και με θερμοκρασία να κυμαί-
νεται μεταξύ 62ο C και 86ο C και βρίσκο-
νται 1χλμ. νοτιοανατολικά της κωμόπολης
Πολιχνίτου, με δύο πισίνες και σύγχρο-
νες εγκαταστάσεις. Συστήνονται για τη θε-
ραπεία ρευματισμών και αρθροπαθειών.
Η θερμοπηγή του Λισβορίου, κρυμμέ-
νη μέσα στους ελαιώνες, αναβλύζει από
ηφαιστειακά κροκαλοπαγή και ηφαιστει-
ακούς τόφους. Έχει θερμοκρασία νερού
69ο C και παρόμοια χημική σύσταση με
τις πηγές του Δήμου Πολιχνίτου. Υπάρ-
χουν δύο πισίνες, η μία σε χρήση από
την Τουρκοκρατία!
Σπήλαια
Στην Λέσβο συναντά κανείς πληθώρα
σπηλαίων, λόγω των ασβεστολιθικών πε-
τρωμάτων του νησιού. Πολλά από αυτά
έχουν χρησιμοποιηθεί ως χριστιανικοί λα-
τρευτικοί τόποι. Το μεγαλύτερο σπήλαιο
του νησιού, με μήκος 120μ. είναι αυτό
του Μαγαρά, στην κοινότητα Αλυφαντών.
Τα πήλινα ζωγραφισμένα αγγεία ρωμαϊ-
κής και βυζαντινής εποχής υπογραμ-
μίζουν την αρχαιολογική του αξία. Στην
κοινότητα Ταξιαρχών θα βρείτε το σπή-
λαιο του Αγίου Βαρθολομαίου με ενδι-
αφέρον σταλακτιτικό διάκοσμο. Ακόμη,
διαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον έχει
το σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη ή Φούσα
στην κοινότητα του Μύχου, όπου βρέθη-
καν τάφοι του 5ου αι. π.Χ.
Εκκλησίες και μοναστήρια
Ξωκλήσια διάσπαρτα στους ελαιώνες, πα-
λαιοχριστιανικές βασιλικές, βυζαντινά μο-
ναστήρια ίδια με φρούρια. Οι πηγές ανα-
φέρουν ότι οι μοναχοί που έφυγαν από
την Κωσταντινούπολη τον 9ο αιώνα, λόγω
της εικονομαχικής έριδας, βρήκαν κα-
ταφύγιο στη Λέσβο και θεμελίωσαν λα-
μπρές μονές. Σήμερα, το νησί είναι ένας
από τους πιο γνωστούς προορισμούς για
εκκλησιαστικό τουρισμό. Οι εκκλησίες
και οι μονές αμέτρητες, εδώ περιγράφου-
με ένα ελάχιστο ενδεικτικό δείγμα.
Μια εκκλησία που χρονολογείται στο
πρώτο μισό του 5ου αιώνα και μαρτυ-
ρά την ακμάζουσα χριστιανική κοινότητα
των πρωτοχριστιανικών χρόνων στο νησί
είναι αυτή του Αγίου Ανδρέα στην Ερε-
σό. Αν και η διώροφη βασιλική σώζεται
πλέον σε ερειπιώδη κατάσταση, εξακο-
λουθεί να εντυπωσιάζει το ψηφιδωτό στο
μεσαίο κλίτος.
Από τα ερείπια των πρωτοχριστιανικών
χρόνων στο μεγαλύτερο προσκύνημα
του νησιού! Κοντά στην κωμόπολη Μα-
νταμάδος βρίσκεται το βυζαντινό Μονα-
στήρι Ταξιάρχη Μιχαήλ, που ερημώθη-
κε πιθανότατα με την κατάληψη του νη-
σιού από τους Τούρκους και ανοικοδο-
μήθηκε πλήρως το 1879. Πετρόκτιστο,
με εντυπωσιακό τέμπλο και αμέτρητους
θρύλους!
Η Μονή Λειμώνος βρίσκεται στο κέντρο
της Λέσβου και σε απόσταση 14 χλμ. βο-
ρειοδυτικά της Καλλονής, σε ένα εύφο-
ρο λεκανοπέδιο, που αποτέλεσε καταφύ-
γιο για τους ντόπιους σε δύσκολες ώρες.
Ιδρύθηκε στους βυζαντινούς χρόνους
και ο επίσκοπος Μηθύμνης Ιγνάτιος την
ανασυγκρότησε το 1527. Επισκεφθείτε
την γιατί εκεί ιδρύθηκε και άνθησε η Λει-
μωνιάδα Σχολή τον 16ο αιώνα, θύλακας
γραμμάτων στην τουρκοκρατούμενη Λέ-
σβο, για το πλούσιο μουσείο της και για
τα πάμπολλα εκκλησάκια που την περι-
τριγυρίζουν, αφιερώματα πιστών.
Μουσεία
Από τη «πρωτοείποτη αλήθεια» του Θε-
όφιλου στα Μεγάλα Βιβλία του Teriade.
Από τον κυβισμό του Πικάσο στο σου-
ρεαλισμό του Μιρό. Από τις εξαϋλωμέ-
νες φιγούρες του Τζιακομέτι στη σαφή-
νεια του Λε Κορμπιζιέ. Η απόσταση για
όλα αυτά είναι μικρή. Και μπορείτε να την
καλύψετε στη Λέσβο.
Τo Μουσείο του Θεόφιλου Χατζημιχα-
ήλ στο προάστιο Βαρειά της Μυτιλήνης
ανεγέρθηκε το 1964 με έξοδα του Μυτι-
ληνιού καλλιτεχνικού εκδότη στο Παρίσι,
Στρατή Ελευθεριάδη (Teriade), και στεγά-
ζει 86 ζωγραφικούς πίνακες του πιο διά-
σημου Έλληνα λαϊκού ζωγράφου. Ο Θεό-
158 ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ ΛΕΣΒΟΣ

φιλος γεννήθηκε και έζησε τα παιδικά του σκεψη και μόνο για το κτίριο! Ξεχωρίζουν π.X. Αξίζει μια επίσκεψη, απλά και μόνο
χρόνια στην περιοχή της Βαρειάς, αργό- τα αιολικά κιονόκρανα και οι επιγραφές. για την υπέροχη θέα που προσφέρει.
τερα κατέφυγε στη Σμύρνη και από εκεί Το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο, υπόδειγ- Στη θέση Μόρια σώζεται τμήμα του Ρω-
πήγε στο Πήλιο, όπου επί τριάντα χρόνια μα σύγχρονης μουσειολογικής αντίληψης, μαϊκού Υδραγωγείου, και συγκεκρι-
περιπλανιόταν στα χωριά ντυμένος άλλοτε βρίσκεται στην περιοχή Kιόσκι, εκεί όπου μένα μία τοξοστοιχία μήκους 170 μ. με
τσολιάς και άλλοτε Μεγαλέξανδρος. Στη οι πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες έφε- 17 τόξα. Το υδραγωγείο μετέφερε νερό
Μυτιλήνη επέστρεψε μετά την απελευθέ- ραν στο φως το ιερό της Αφροδίτης. Η έκ- στη Μυτιλήνη από τον Όλυμπο. Αποτε-
ρωσή της και ολοκλήρωσε τον κύκλο ζω- θεση δίνει στον επισκέπτη την εικόνα του λεί εξαιρετικό δείγμα των οικοδομικών τε-
γραφικής του. Στα έργα του με θέμα τη τρόπου ζωής στη Λέσβο από τον 2ο αιώ- χνικών που ανέπτυξαν οι Ρωμαίοι. Η κα-
φύση, την ιστορία, τη μυθολογία και τη να π.X. έως τον 3ο αιώνα μ.X. τασκευή του χρονολογείται στο τέλος του
λαογραφία απέδωσε την ελληνικότητα και Το Βυζαντινό Μουσείο στεγάζεται απέ- 2ου ή τις αρχές του 3ου μ.Χ. αιώνα.
εικονογράφησε την ελληνική λαϊκή παρά- ναντι από το ναό του Αγίου Θεράποντος. Στο βορειοανατολικό άκρο της πόλης, στο
δοση με έναν τρόπο ανεπανάληπτο. Κειμήλια μεγάλης εκκλησιαστικής αξίας, ψηλότερο σημείο της χερσονήσου, βρίσκε-
Το Μουσείο - Βιβλιοθήκη Στρατή φορητές εικόνες, άμφια, εκκλησιαστικά ται το κάστρο της Μυτιλήνης, ένα από τα
Ελευθεριάδη Teriade με τον ελαιώνα σκεύη, χειρόγραφα και παλαιά εκκλησι- μεγαλύτερα της Μεσογείου, στη θέση της
που το περιβάλλει και το Μουσείο Θεό- αστικά βιβλία, περίτεχνα τέμπλα παλαιών αρχαίας ακρόπολης. Η παλαιότερη φάση
φιλου, αποτελούν ένα μοναδικό σημείο εκκλησιών, καθώς και μια εικόνα της Κοι- του χρονολογείται στον 6ο αιώνα και απο-
πολιτισμού στο νησί. Τα «Grands Livres» μήσεως της Θεοτόκου που φιλοτέχνησε τέλεσε τμήμα του οικοδομικού προγράμ-
(Μεγάλα Βιβλία), εκδόσεις του Teriade, ο Θεόφιλος, ξετυλίγουν την εκκλησιαστι- ματος του Ιουστινιανού. Οι κατακτητές και
με πρωτότυπα έργα τέχνης των μεγαλύ- κή ιστορία του νησιού. οι σεισμοί αφήνουν έντονα σημάδια πάνω
τερων καλλιτεχνών της εποχής του, στα του, παρ’ όλα αυτά αποτελεί ένα από τα
οποία ο κάθε ζωγράφος δεν εικονογρα- Μνημεία ιστορικού ενδιαφέροντος καλύτερα δείγματα οχυρωματικής αρχι-
φεί απλώς κείμενα, αλλά δημιουργεί ένα Τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος στη τεκτονικής. Από τη δεκαετία του ’70 επι-
βιβλίο που καταλήγει να είναι ένα έξοχο Λέσβο είναι διάσπαρτα και πολυάριθμα. σκευάζεται και συντηρείται, ενώ ταυτόχρο-
έργο τέχνης, εκτίθενται σ’ αυτό το σπί- Αναφέρουμε ενδεικτικά τέσσερα μνημεία να αποκτά τη λειτουργία μνημείου.
τι του πολιτισμού. Εκτός από τα «Μεγά- από διαφορετικές χρονικές περιόδους, Tο Γενί Tζαμί (το Nέο Tέμενος) είναι το
λα Βιβλία», ο Teriade υπήρξε δημιουρ- που αναδεικνύουν την πολυμορφία του μεγαλύτερο μουσουλμανικό τέμενος της
γός και του περιοδικού «Verve», με λι- πολιτιστικού πλούτου του νησιού. Μυτιλήνης και βρίσκεται στο μέσον της
θογραφίες των Σαγκάλ, Ματίς, Πικάσο, Μία ακμάζουσα κοινωνία, όπως αυτή άλλοτε τουρκικής αγοράς. Στο εσωτερικό
Λεζέ, καθώς και αντίγραφα μεσαιωνικών της Μυτιλήνης, δεν θα μπορούσε να μην του σώζονται τμήματα τοιχογραφιών, ενώ
χειρογράφων. Τέλος, έργα γνωστών Ελλή- έχει το θέατρό της. H πρώτη οικοδομική σήμερα λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος.
νων ζωγράφων, όπως του Τσαρούχη, του φάση του Αρχαίου Θέατρου Μυτιλήνης Και μία έκπληξη: ένας φούρνος με έργα
Κανέλλη, του Βακιρτζή κ.ά., έχουν βρει χρονολογείται στην πρώιμη Ελληνιστική του Θεόφιλου! Στο Μεσαγρό, στο δρό-
μία μοναδική στέγη. περίοδο, αλλά κατά την Yστερορωμαϊκή μο από Μυτιλήνη για Πλωμάρι, ένας ανα-
Ένα Παλιό και ένα Νέο Αρχαιολογικό περίοδο το θέατρο μετασκευάσθηκε και καινισμένος φούρνος με ζωγραφιές του
Μουσείο στη Μυτιλήνη αποκαλύπτουν τα υπολογίζεται ότι είχε χωρητικότητα περί- Θεόφιλου περιμένει «ψαγμένους» επι-
ευρήματα ενός νησιού που έσφυζε από που 10.000 θεατών. O Πλούταρχος, στο σκέπτες. Μοναδικές σκηνές από την καλ-
ζωή από τη νεολιθική εποχή. Το Παλιό κτί- βίο του Πομπηίου, αναφέρει ότι ο Ρω- λιέργεια των σιτηρών και την παρασκευή
ριο, ένα αρχοντόσπιτο με το υποστατικό μαίος στρατηγός θαύμασε το θέατρο της του ψωμιού. Απέναντι από το φούρνο,
του, χτισμένο στις αρχές του 20ού αιώ- Μυτιλήνης και αντέγραψε το σχέδιό του ένα τζαμί με το μιναρέ του ψιθυρίζει τη
να σε εκλεκτικιστικό ρυθμό, αξίζει την επί- για το θέατρο που έκτισε στη Ρώμη το 55 δική του ιστορία.
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^

Ποιο είναι το σούσι της γαστρονομίας της Λέσβου;

^
^
^
^
^
^
^
^
^

extra Ταβέρνες και μπακάλικα. Αναζητήστε τα, τόσο στα χωριά της ενδοχώρας όσο και στα επίνειά τους, τις σκάλες, για να γευ-
τείτε όλα όσα οικοδομούντην τοπική διατροφική κουλτούρα ενός νησιού με πλούσια γεωργική και κτηνοτροφική παρα-
tips γωγή, αλιεύματα και συνταγές με τον αυτοσχεδιασμό της Ανατολής και την αυστηρότητα της Δύσης.
Παραδοσιακές τέχνες
Στη Λέσβο, λόγω της συστάσεως του χώ-
ματός της (αργιλόχωμα και κοκκινόχωμα)
γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη η αγγειοπλα-
στική. Ακόμη και σήμερα εργαστήρια κε-
ραμικής ή «τσουκαλάδικα» όπως τα λένε
οι ντόπιοι βρίσκονται διάσπαρτα στο νησί.
Επίσης, ανεπτυγμένη είναι και η ξυλο-
γλυπτική, όπου έμπειροι τεχνίτες σκαλί-
ζουν το ξύλο της ελιάς, της καστανιάς και
της κερασιάς, ζωντανεύοντάς το, δίνοντάς
του μορφή, τιμώντας τους αγίους στους
ναούς και στα μοναστήρια και διακοσμώ-
ντας τα σπίτια με τα περίφημα Λεσβιακά
ξυλόγλυπτα έπιπλα.
Γεύσεις
Ο Θεόφραστος, φιλόσοφος και συνεχι-
στής του Αριστοτέλη, στο έργο του «Βο-
τανική» περιέγραψε τις τεχνικές κλαδέμα-
τος, ποτίσματος και ραντίσματος, ανάγο-
ντας την αμπελουργία σε επιστήμη. Ήταν
από τη Λέσβο!
Ο Ρωμαίος στρατηγός Λεύκιος Λευκίνιος
Λούκουλλος, γνωστός για τα… λουκούλ-
λεια γεύματά του, το 84 π.Χ. κατέλαβε το
νησί και, εκτιμώντας τη γαστρονομία του,
έχτισε την έπαυλή του και περνούσε πολύ
καιρό εκεί.
Οι Οθωμανοί το χαρακτήρισαν «περιβόλι
της αυτοκρατορίας».
Οι πρόσφυγες του ’22 έφεραν στο νησί
όλη τη γαστρονομική κουλτούρα της
Ανατολής. Και αυτή ήρθε και συνάντησε
τους Γάλλους μάγειρες που είχαν στα σπί-
τια τους οι Λέσβιες αστές.
Το νησί μεγάλο και εύφορο. Και εγένετο
η γαστρονομική κουλτούρα της Λέσβου!
ΛΕΣΒΟΣ
Το ελαιόλαδο, το ούζο και οι σαρδέλες
της συγκαταλέγονται στα καλύτερα προ-
ϊόντα της Ελλάδας.
Περισσότερα από 11.000.000 ελαιό-
δενδρα καλύπτουν το νησί. Στα νότια
και ανατολικά καλιεργείται η κολοβή, στα
βόρεια και βορειοανατολικά η αδραμυ-
τινή, ενώ υπάρχουν και λίγες λαδολιές.
Όποια και να είναι η ποικιλία τους, κατά
τις περιπλανήσεις σας στο νησί, στρέψτε
το βλέμμα στους πανέμορφους ελαιώνες
που ασημίζουν, στα άνθη που φυτρώ-
νουν στις ρίζες των δένδρων και ακούστε
τους ήχους των πουλιών που αγαπούν
αυτά τα δένδρα. Το λεσβιακό ελαιόλαδο
και όλος ο κύκλος εργασιών που σχετίζε-
ται με το ευλογημένο αυτό προϊόν κλη-
ροδότησαν στο νησί μοναδικά κτίσμα-
τα, όπως ελαιοτριβεία, εργοστάσια απο-
θήκευσης και συσκευασίας λαδιού, σα-
πωνοποιεία κ.ά. Κάποια από αυτά δίνουν
πολύτιμες πληροφορίες για την, περιορι-
σμένη έτσι κι αλλιώς, βιομηχανική και βι-
οτεχνική ιστορία της χώρας μας. Ένα από
αυτά, το παλιό κοινοτικό ελαιοτριβείο του
Δήμου Αγίας Παρασκευής, μετατράπη-
κε υποδειγματικά σε Μουσείο Βιομη-
χανικής Ελαιουργίας, όπου μπορεί κα-
νείς να δει όλη τη διαδικασία ελαιοπαρα-
γωγής. Οι παλιές αποθήκες ελαιοκάρπου,
οι μπατές, στεγάζουν εκθέσεις για τον άν-
θρωπο που αιώνες τώρα δουλεύει τον ευ-
λογημένο καρπό, τα εργαλεία του και τις
αλλαγές που έφερε στην κοινωνία της Λέ-
σβου η εκμηχάνιση.
Ένα ακόμη παραδοσιακό Ελαιοτριβείο,
στον Παπάδο της Γέρας, ένα από τα πιο
χαρακτηριστικά μνημεία της βιομηχανι-
κής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Λέ-
ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ 159
σβου, αναμένεται να υποδεχθεί τους επι-
σκέπτες για ένα ταξίδι στον πολιτισμό της
ελιάς.
Και δίπλα στο λάδι, το περίφημο μυτιλη-
νιό ούζο. Το ούζο δένει τέλεια με τη δι-
ατροφή και την κουλτούρα του νησιού
και δημιουργεί μία ιδιαίτερη γαστρονο-
μική εμπειρία. Για να το τιμήσουν οι Λέ-
σβιοι του έκαναν και μουσείο. Στο Μου-
σείο Ούζου στο Πλωμάρι θα δείτε χάλ-
κινα καζάνια, κατασκευασμένα στην Κων-
σταντινούπολη στο τέλος του 19ου αιώ-
να, και μία πλήρη ανακατασκευή του συ-
στήματος απόσταξης.
Κρασί
Τα κρασιά της Λέσβου ήταν περιζήτητα
από την αρχαιότητα, με τον ποιητή Αρί-
σταρχο να εκθειάζει τον «γλυκύχυμον και
ευωδέστατον» οίνο της Λέσβου και να
τον αποκαλεί «αμβροσίαν». Τόσο η ποι-
ότητα όσο και η ποσότητα του κρασιού
της Λέσβου ήταν εντυπωσιακές, μέχριτη
σταδιακή αντικατάσταση των αμπελιών με
ελαιόδενδρα, κυρίως λόγω της καταστρο-
φικής φυλλοξήρας. Μέχρι σήμερα συνε-
χίζει να παράγεται πολύ καλής ποιότητας
κρασί από μεμονωμένους παραγωγούς,
ενώ στην ηφαιστειογενή περιοχή της δυ-
τικής Λέσβου λειτουργεί επισκέψιμη μο-
νάδα παραγωγής εξαιρετικού βιολογικού
κρασιού.
Τυρί
Η ιδιαίτερη γεύση και ποιότητα των τυρο-
κομικών προϊόντων της Λέσβου έχει ως
αποτέλεσμα να είναι προϊόντα αναγνωρί-
σιμα σε διεθνές επίπεδο. Χαρακτηριστικό
είναι ότι από τα είκοσι είδη τυριών ΠΟΠ
160 ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ
extra Περιδιαβείτε το νησί υπό τους ήχους του σαντουριού. Αναζητήστε τους καταπληκτικούς οργανοπαίχτες του νησιού και
γλυκαθείτε από τους ήχους του. Το μελωδικό αυτό όργανο, από τα μεγάλα αστικά κέντρα της Μικράς Ασίας, «περνά»
tips στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και ριζώνει για τα καλά στη φιλομέλωδη Λέσβο. Μαγική η περιφορά του Επιταφίου
στο χωριό Ασώματος, υπό τους ήχους του σαντουριού!
που έχει σήμερα η Ελλάδα, τρία φτιάχνο-
νται στη Λέσβο: το λαδοτύρι, το κασέρι
Ερεσού και η φέτα.
Ψάρια αλίπαστα
Περίοπτη θέση στις γαστρονομικές συνή-
θειες της Λέσβου έχουν από την αρχαιό-
τητα τα κάθε λογής ιχθυηρά και οστρα-
κοειδή που αλιεύονται καθημερινά από
τα ψαροκάικα του νησιού, τα οποία, πα-
στωμένα με διάφορους τρόπους, είναι ο
ιδανικός μεζές για ούζο. Τα χτένια, τα κυ-
δώνια και η παστή σαρδέλα Καλλονής ή
παπαλίνα αποτελούν το… σούσι της γα-
στρονομίας της Λέσβου.
Και, εκτός απ’ αυτά, μέλι, μαρμελάδες,
σάλτσες, παξιμάδια, από μικρές οικοτε-
χνίες και θαυματουργούς γυναικείους
συνεταιρισμούς, θα νοστιμίσουν την πε-
ριδιάβαση στη Λέσβο. Αξίζει να σημει-
ωθεί ότι ο πρώτος γυναικείος συνεταιρι-
σμός της Ελλάδας δημιουργήθηκε εδώ,
στην παραδοσιακή Πέτρα.
Γιορτές και πανηγύρια
Όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, έτσι
και στη Λέσβο τα πανηγύρια είχαν ανέ-
καθεν πρωταγωνιστικό ρόλο στην κοινω-
νική, πολιτισμική και οικονομική ζωή του
τόπου. Μερικά πανηγύρια έχουν περισ-
σότερο τοπικό χαρακτήρα, ενώ άλλα είναι
πολυήμερα και πολυπληθή, προσλαμβά-
νοντας «υπερτοπική» διάσταση. Μέχρι
το 1922, τα μεγάλα αυτά πανηγύρια συ-
γκέντρωναν πλήθη επισκεπτών από χρι-
στιανικές κοινότητες της Μικράς Ασίας,
κυρίως τη Σμύρνη και το Αϊβαλί. Χαρα-
κτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το
ΛΕΣΒΟΣ
πανηγύρι της Παναγίας στην Αγιάσο, οποίες συνδέονται με τα εκλεκτά προϊό-
καθώς και το πανηγύρι του Ταξιάρχη ντα που παράγει το νησί. Η Γιορτή του
στο Μανταμάδο. Χιλιάδες προσκυνητές Ούζου και το Λεσβιακό Καλοκαίρι στη
προσέρχονται πεζή την παραμονή, δημι- Μυτιλήνη, η Γιορτή της Σαρδέλας στη
ουργώντας μια ατμόσφαιρα που κάθε πι- Σκάλα Καλλονής, η Γιορτή Αγροτουρι-
στός αξίζει να τη ζήσει. σμού στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο
Σιγρί, η Γιορτή του Κερασιού και η Γιορτή
Μετά τη δεκαετία του ’50 εμφανίζε-
του Κάστανου στην Αγιάσο, ο Βατουσια-
ται στην ιστορία της Λέσβου μια δεύτε-
νός Αύγουστος στη Βατούσα, τα Βενιαμί-
ρη ακολουθία εθίμων, που συνδέονται
νεια στο Πλωμάρι και πλήθος ακόμη γα-
με την «κουλτούρα του αλόγου» και
στρονομικών γιορτών συστήνουν τα προ-
σταδιακά αποκτούν μεγάλη διάσταση. Οι
ϊόντα της Λέσβου και γίνονται αφορμή να
αναβάτες στολίζουν τα άλογά τους με ιδι-
αναβιώσουν παραδοσιακές γεύσεις, αλλά
αίτερη καλαισθησία, ενώ συναγωνίζονται
και να στηθούν σπουδαία γλέντια!
μεταξύ τους στην επίδειξη, τις φιγούρες
και το χορό. Μάλιστα, σε πολλά πανηγύ-
Η δική μου Λέσβος:
ρια πραγματοποιούνται ιπποδρομίες με
συμμετοχές από όλο το νησί.
Τα μεγάλα πανηγύρια με υπερτοπικό χα-
ρακτήρα που αποτελούν μέχρι σήμερα
κεντρικό σημείο αναφοράς στην κοινωνι-
κή και θρησκευτική ζωή του νησιού εί-
ναι το πανηγύρι της Παναγίας το Δεκα-
πενταύγουστο στην Αγιάσο, το πανηγύ-
ρι του Ταξιάρχη την Κυριακή των Μυ-
ροφόρων στο Μανταμάδο (τρίτη Κυρια-
κή μετά το Πάσχα), το πανηγύρι του Άγι-
ου Χαράλαμπου ή του «Ταύρου» στην
Αγία Παρασκευή (στα δύο αυτά πανηγύ-
ρια τελείται τελετουργική σφαγή ταύρου
και προσφέρεται το κισκέτσι, πανηγυριώ-
τικο φαγητό από κρέας, αλεσμένο ρε-
βίθι και σιτάρι), καθώς και το πανηγύρι
του Αγίου Ιγνατίου στη Μονή Λειμώνος
στην περιφέρεια της Καλλονής.
Παράλληλα με τα παλιά, παραδοσιακά
πανηγύρια, που κουβαλούν την ιστορία
του νησιού, έχουν καθιερωθεί και πλή-
θος άλλων εκδηλώσεων, πολλές από τις