ПРОСВЕТНО ДЕЛО 72, 5 (2019) 5 - 18

Д-р Мариета ПЕТРОВА Прегледно научен

Педагошки факултет труд
„Св. Климент Охридски“ – Скопје
“ПРОСВЕТНО ДЕЛО“
LXXII,5,2019
UDK:
159.953.5:[615.89-
008.46:51-057.874

ДИСКАЛКУЛИЈА –
ПРИЧИНИ И СПРАВУВАЊЕ ВО РАНАТА УЧИЛИШНА
ВОЗРАСТ

Апстракт. Дискалкулијата претставува специфичен

проблем во учењето, со кој се соочуваат многу ученици.
Дискалкулијата е проблем во развивањето на базичниот концепт
на броеви што е неопходен во создавањето и во развивањето на
математичките академски вештини. Целта на овој труд ќе биде
наведувањето на стратегии што би можеле да му помогнат на
ученикот со дискалкулија да ги надмине бариерите со кои се
соочува во учењето на математиката.
За да се применат овие стратегии, неоходно е точно
дијагностицирање. Идентификувањето на првичнните симптоми,
како и улогата на наставниците е од особена важност. Соодвет-
ната интервенција ќе му овозможи на ученикот со дискалкулија
да успее во совладувањето на основниот нумерички концепт.
Ваквите интервенции имаат големо влијание на афективниот
домен на ученикот. Ја зголемуваат самодовербата и придоне-
суваат за формирање позитивен став за совладување на
математиката. Истражувањата покажуваат дека 5 до 8% од
училишните деца искусуваат тешкотии што им влијаат врз
совладувањето на математичките концепти или процедури
(Geary 2004, Fuchs, Fuchs 2002). Значајноста на истражувањата
за дискалкулијата е значително зголемена во последниве
години.

5
 Д-р Мариета Петрова – Дисклкулија – причини и справување во раната училишна ...

Клучни зборови: ученик со дискалкулија, математичко

образование, тешкотии во совладувањето на математиката.

1. Математиката и дискалкулијата

Математиката преставува симболички јазик. Бидејќи

квалитативни информации постојат во секоја природна средина,
треба да им се даде смисла. Човековите битија се раѓаат со
предиспозиција и капацитет „да им одговорат на овие
информации, односно да им одговорат на нумеричките својстава
на нивниот визуелен свет“ (Butterwort 2005: 5). Определни
истражувања покажуваат дека бебињата се чувствителни на
бројност (Starkey, Cooper 1980; Brannon 2002). Одделни
истражувања илустрираат дека бебињата се раѓаат со чувство
на приближни нумерички вредности, на што подоцна се формира
точна бројност преку употреба на јазикот (Lemer et al. 2003).
Да се вратиме на учениците, кои имаат проблем во
совладувањето на математичките концепти. Некои ученици
имаат тешкотии во совладувањето на сите нумерички задачи
(Landerl et al. 2004), додека други искусуваат тешкотии при
совладувањето на специфични математички концепти и
процедури (Temple 1991). Значајно е на овие учененици да се
изведуваат интервенции. Буквалното значење на зборот
дискалкулија значи ’лошо броење‘ (discalculia – counting badly).

2. Карактеристики на ученикот со дискалкулија

Учениците со дискалкулија можат да пројавуваат

различни карактерни црти. Тие вообичаено немаат чувство за
броеви, поседуваат слаба способност за проценка и не можат да
разберат дали одговорoт на математичката задача е разумен
или не (Bird 2009). Тешкотии со кои се соочуваат учениците со
дискалкулија вклучуваат проблеми со: субјективизирање,
проценување, потсетување на броени факти, броење наназад,
разбирање и примена на концептот за време, разбирање и
манипулирање со пари, секвенционирање, насочување (лево-

6
ПРОСВЕТНО ДЕЛО 72, 5 (2019) 5 - 18

десно), забележување на бројната низа и разбирање и примена

на јазикот по математика (Bird 2009, Dowker 2004, Geary 2004).
Математичката анксиозност може да има клучна улога во
начинот на кој овие ученици ги извршуваат задачите, бидејќи
може да ја блокира нивната способност да се вклучат во
извршувањето на математичките задачи (Emerson, Babtie 2010).
Овие негативни чувства можат да ги спречат учениците со
дискалкулија да го постигнат својот целосен потенцијал.
Некои истражувања покажуваат дека постои разлика
помеѓу дисклакулијата и тешкотиите во совладувањето на
математиката. Можна разлика помеѓу нив е тоа што
дискалкулијата е сериозна тешкотија при разбирање на
основните концепти и вештини на нумерацијата и затоа може да
се рече дека претставува тешкотија со базичниот концепт на
броеви и бројната низа. Тешкотиите во совладувањето на
математиката може да ги опише оние ученици, кои тешко се
справуваат со математиката што ја совладуваат нивните
врсници, но успеале да ги сфатат основните вештини. Се верува
дека тешкотиите во совладувањето на математиката можат да
бидат поврзани со надворешни фактори, како што е, на пример,
нередовното присуство на училиште. Дискалкулијата е поврзана
со разлика во формирањето на мозокот (Sousa 2008, Lemer et al.
2003).

3. Како се дијагностицира дискалкулијата?

Тестови за дијагностицирање на дискалкулијата

Тестовите за дискалкулија мерат различни математички

вештини. Тие вклучуваат вештини како примена на ментална
пресметка или ментална математика и квантитативно
расудување. Тестовите за дискалкулија можат да ги откријат
проблемите со вниманието или со работната меморија, што,
исто така, можат да претставуваат проблем во совладувањето
на математиката. Оценувачите вообичаено разгледуваат колку
добро ученикот може да врши основни математички пресметки,
да се потсети на математичките факти и брзо да ги решава
математичките проблеми. Постојат повеќе видови на тестови за

7
 Д-р Мариета Петрова – Дисклкулија – причини и справување во раната училишна ...

откривање на дискалкулијата. Секој поединечен тест испитува

различни вештини што можат да се оценат како:
 вештини за пресметување,
 математичка флуентност,
 ментална пресметка,
 квантитативно расудување.
Во овој труд ќе се наведат четири типа тестови што
вообичаено се применуваат за проценување на дискалкулијата,
како и примери за секој вид тест.
Тестови што проценуваат вештини за пресметка:
Woodcock-Johnson IV (WJ IV) Calculation subtest. Слични тестови
што мерат Wechsler Individual Achievement Test IV или тестови за
мерење на индивидуални постигнувања (WIAT-III) Numerical
Operations, тестови за мерење на нумерички операции,
Mathematical Fluency and Calculations Tests (MFaCTs) или
тестови за математичка флуентност и пресметки, certain subtests
of the Comprehensive Mathematical Abilities Test (CMAT) или
определени поттестови за сеопфатна математичка способност.
Што се мери? Способноста на ученикот да извршува
математички операции ефикасно и прецизно.
Зошто е важно? Тоа се вештини што им овозможуваат на
учениците да извршуваат точни математички пресметки, кои се
вклучени во сите математички операции од собирање до
тригонометрија.
Што содржат овие тестови? На ученикот му се
задаваат серија основни математички проблеми, т.н. молив и
хартија-тестови. Видот на зададените математички задачи и
проблеми зависи од нивната возраст и од математичкото ниво.
Помалите ученици добиваат задачи за собирање и одземање.
Повозрасните ученици добиваат задачи што вклучуваат
множење, делење, децимални броеви и дропки. Средно-
школците можат да добијат задачи поврзани со алгебра. Овие
тестови не се ограничени со време. Доколку ученикот покаже
слаб резултат, евалуаторот проценува за каков вид грешки
станува збор. Некои ученици прават грешки, бидејќи не го
разбираат математичкиот концепт, додека пак други ученици
грешат дури и кога го разбираат математичкиот концепт. Доколку

8
ПРОСВЕТНО ДЕЛО 72, 5 (2019) 5 - 18

некој ученик го решил поголемиот дел од задачите, а згрешил во

решавањето на последните неколку задачи, тоа може да укаже и
на проблеми со концентрацијата.
Тестови што ја проценуваат математичката флуент-
ност: WJ IV Math Fluency subtest. Слични тестови WIAT-III Math
Fluencysubtest, MFaCTs Fluency Test.
Што се мери? Способноста на ученикот да пресметува
математички факти брзо и точно.
Зошто е важно? Пресметувањето на основните матема-
тички факти без прсти овозможува учениците со дискалкулија да
трошат повеќе енергија за учење нови концепти и вештини. Овој
процес може да се забави ако сметаат на прсти или се борат со
основни математички пресметки. Исто така тие најверојатно ќе
бидат збунети и ќе се изгубат во проблемот. За да се изведуваат
математичките проблеми брзо и точно, ученикот треба да остане
фокусиран. Слабиот постигнат резултат може да укажува на
проблеми поврзани со вниманието, покрај тешкотиите во
совладувањето на математичките проблеми.
Што содржат овие тестови? На ученикот му се
задаваат писмени тестови за пресметување на математички
проблеми (слични на вообичаените училишни тестови по
математика, но полесни). На овие тестови целта е ученикот со
дискалкулија да реши што повеќе математички проблеми во
определена временска рамка. Времетраењето варира во
зависност од возраста на ученикот, но генерално овој тест трае
од три до пет минути.
Тестови што ја проценуваат менталната пресметка:
(WISC-V), (PASAT).
Што мерат? Способноста на ученикот да решава
математички проблеми ментално во неговата глава или
способноста да изведува ментална математика.
Зошто е важно? Менталната математика бара од
учениците да прават неколку работи. Тие треба да ги запаметат
информациите што ги чуле, да ги преземат математатичките
факти и потоа да направат пресметки.

9
 Д-р Мариета Петрова – Дисклкулија – причини и справување во раната училишна ...

Слабиот постигнат резултат значи дека тие не ги совладале

основните математички стратегии. Исто така може да значи дека
се борат со работната меморија или со вознемиреноста.
Што содржат овие тестови? Тестот може да се изведе
на два начина: усно или визуелно на компјутер. Во усната
верзија, ученикот слуша низа математички проблеми. Визуелно
тој ги гледа броевите на екранот.
Тестови што го проценуваат квантитативното
расудување: WIAT-III WJ IV, CMAT.
Што мерат? Ги мерат математичките вештини за
решавање проблеми, поточно ја мерат учениковата способност
да ги разбере квантитавните односи и да извршува
пресметување преку поставување и решавање проблем со
зборови.
Зошто е важно? Учениците треба да користат
расудување за да ги решат текстуалните математички проблеми.
Тоа бара способност да се разбираат математичките концепти.
Слабиот постигнат резултат на овие тестови може да
сигнализира проблем во совладувањето на математиката, на
јазикот или на математички вештини од повисок ред. Што значи
дека треба понатамошно тестирање за да се открие вистинската
причина.
Што содржат овие тестови? Тие содржат вербални и
визуелни упатства. Оцеувачот му задава на ученикот серија
проблеми со зборови или усно или му се дава тој самиот да ги
прочита зададените проблеми. Може да се користи и молив и
хартија-тест или писмен тест.
Што се случува по тестирањето за дискалкулијата?
Оценувачот ги разгледува и ги проценува резултатите од
сите тестирања заедно. Проценката може да потрае и неколку
седмици додека не се добие конечното мислење. Оценувачот
пишува извештај во кој ги вметнува својата проценка и
дијагнозата, базирана на сите добиени информации од сите
тестови и сите добиени резултати.

10
ПРОСВЕТНО ДЕЛО 72, 5 (2019) 5 - 18

4. Можни позитивни влијанија од изведени интервенции

Голем дел од истражувањата покажуваат дека по

извршените интервенции, учениците со дисклкулија покажуваат
значајно подобрување во совладувањето на нумеричките
компоненти. Покрај другите придобивки, учениците со
дискалкулија стануваат помалку зависни од сметање со прст за
пресметување и на наједноставни суми. Не е невообичаено што
овие деца ја користат оваа стратегија за да ја компензираат
нивната неспособност да пресметуваат суми ментално (Geary
2004, Hopkins, Lawson 2006). По изведените интервенции со
програми, како што се „стигни го бројот“ или „запаметени факти“,
учениците стануваат поефикасни во пресметување едноставни
суми со собирање и одземање ментално. Применетите техники
за метакогниција овозможуваат креирање на програми што им
помагаат на овие ученици да научат да направат рефлексија на
наученото, да го коментираат нивното претходно и новостек-
натото знаење, да се сигурни во разбирањето и во примената на
новостекнатите вештини, преку повратно образложување на
извршената задача за нејзиното разбирање.
Друга важна компонента е влијанието на интервенциите
врз афективниот домен на овие деца. Пред изведување на
интервенциите учениците со дискалкулија вообичаено се
изјаснуваат дека не им се допаѓа математиката. За време на
изведување на интервенциите честопати можат да се слушнат
коментри од учениците како „Ова е навистина многу забавно,
можеме ли повторно да го направиме? „Зарем сесијата е веќе
завршена?“ Забележано е дека самодовербата на учениците со
дискалкулија се зголемува. Можат да ги коментираат своите
достигнувања во секоја сесија од изведените интервенции. Им
помага да ги видат предностите на математиката. Сфаќаат дека
тие не се неуспешни во совладувањето на сите области на
математиката. Поставување на фокусот за совладување на
математичкиот речник како еден дел од сесиите на интервен-
циите може да биде исклучително ефикасен. Учениците со
дискалкулија во оваа сесија можат да го научат значењето на
овој вокабулар и самите да го користат правилно.

11
 Д-р Мариета Петрова – Дисклкулија – причини и справување во раната училишна ...

Употребата на визуелни помагала макар и едноставни

како што се кујнски чепкалки, можат да им помогнат на овие
ученици да создадат ментални претстави за броевите и за
нивната вредност.

5. Стратегии за совладување на нумеричкиот концепт,

на математичките процедири и концепти

1) користете конкретен материјал и започнете со практични

активности,
2) избегнувајте да креирате анксиозност кај овие ученици,
3) препознајте го учениковиот префериран стил на учење,
4) подучувајте повеќе од еден стил за решавање
математички проблеми, базирани на учениковото
постојно знаење,
5) потрудете се да ја разбрерте учениковата грешка, не се
врзувајте за неа,
6) концентријате го подучувањето на еден концепт во
даденото време,
7) јазичната комуникација треба да биде сведена на
минимум, специфичните материјали треба да бидат
дадени за разновидни математички операции како и за
решавање на математички текстуали проблеми,
8) охрабрувајте ги учениците да ги визуелизираат
математичките проблеми. Дозволете им на учениците да
нацртаат слика што ќе им помогне да го разберат
проблемот и овозможете им време за да погледнат во
визуелна информација како што се табелите и
графиконите,
9) ако ученикот не поседува коегзистирачки тешкотии во
читањето, охрабрете го да го прочита поставениот
математички проблем на глас,
10) во раната фаза од подучувањето на нови математички
вештини, избегнувајте математички проблеми со големи
броеви,
11) давајте им практични примери и обидете се да го
поврзете проблемот со секојдневниот живот,

12
ПРОСВЕТНО ДЕЛО 72, 5 (2019) 5 - 18

12) обезбедете им на учениците графички листови и

охрабрете ги да ги пишуваат броевите во иста линија,
13) барајте вербално да ви објаснат како дошле до
решението,
14) објаснувајте ги новите концепти со логичен манир.
Охрабрувајте ги учениците да ги учат концептите и назад
по редослед, за да го разберат нивното значење,
15) намалете го препишувањето од табла,
16) дозволете им на учениците да користат лаптопи, таблети
и калкулатори, особено за себекорегирање,
17) овозможете им на учениците екстра време да ја завршат
дадената задача и овозможете им грубо пресметување,
18) директно подучувајте го математичкиот јазик,
19) секогаш имајте на ум дека математичкиот јазик значи-
телно се разликува од вербалниот,
20) користете константен математички јазик во училницата
за време на целото школување,
21) користете мнемоника и визуелни картички за асистирање
на учениците во меморирање на правила, формули и
табели. Повторувањето е исто така значајно,
22) секогаш прилагодувајте ги стратегиите на учениковите
потреби и способности,
23) користете музика или ритам како средство за подобро
меморирање.

Заклучок

Дискалкулијата /ˌdɪskælˈkjuːliə/ претставува тешкотија во

учењето или разбирањето на аритметиката, тешкотија во
разбирањето на броевит, неможност да се манипулира со
броеви и да се извршуваат математички пресметки и матема-
тички научни факти. Таа претставува математички еквивалент
на дислексијата. Еден од главните заклучоци е дека со
соодветна про-грама за интервенција, учениците со дискалкулија
можат да направат значително подобрување во совладувањето
на нумеричкиот концепт и броеви.

13
 Д-р Мариета Петрова – Дисклкулија – причини и справување во раната училишна ...

Програмата за интервенција за нумерирање овозможува

да се стекнат основни вештини и концепти во нумерирањето што
не е развиено.
Покрај тоа, може да дојде и до промена на ученичките
ставовови кон математиката. Да се трансформираат од
негативни во позитивни. Можат да се користат програми, како
што се Catch Up Numeracy’s (Evans 2007, 2008) или програмата
што се фокусира на слично нумеричко и концептуално знаење
(Kaufmann, Handl, Thöny 2003).
Тестовите за дијагностицирање на дискалкулијата
испитуваат различни математички вештини, вклучувајќи ги
вештините за пресметување и за решавање проблеми. Тие
можат да утврдат дали главната тешкотија, со која се соочува
ученикот, е совладувањето на математиката или нешто друго.
Само примената на низа тестови наменети за дијагностицирање
на дискалкулијата, можат да ја потврдат оваа дијагноза.
Понатамошни истражувања на ваквите стратегии за
интервенции се несомнено клучни. Но, се чини дека примената
на правилни стратегии за интервенции можат да дадат
охрабрувачки резултати.

Marieta PETROVA, Ph.D

DYSCALCULIA
REASONS AND MANAGEMENT IN EARLY SCHOOL AGE

Abstract. Dyscalculia it is specific learning problem in

learning that many students face. It is a problem in the development
of the basic concept of numbers which is indispensable in the
creation and development of mathematical academic skills. The
purpose of this paper will be outline strategies that could help a
student with dyscalculia to overcome the barriers they face in
learning mathematics.

14
ПРОСВЕТНО ДЕЛО 72, 5 (2019) 5 - 18

In order to apply these strategies, accurate diagnosis is

necessary. Identifying the initial symptoms as well as the role of
teachers is of particular importance. Appropriate interventions will
enable to the learner with dyscalculia to succeed in mastering of the
basic numerical concept. Such interventions have a major impact on
the student’s affective domain. They increase self-confidence and
contribute to the formation of a positive attitude for mastering
mathematics.
Students show that 5 to 8% of school children experience
difficulties affecting them to master mathematical concepts or
procedures (Geary, 2004; Fuchs &Fuchs, 2002). The importance of
research about dyscalculia has increased significantly in recent
years.

Key words: student with dyscalculia, mathematics education,

difficulties in mastering mathematics.

Литература

Bird 2009. R. Bird. Overcoming difficulties with number: Supporting

dyscalculia and students who struggle with maths. London: Sage
Publications.

Brannon 2002. E. M. Brannon. „The development of ordinal

numerical knowledge in infancy“. Cognition 83, 2002, 223–240.

Butterworth 2003. B. Butterworth. Dyscalculia screener: Highlighting

children with specific learning difficulties in mathematics. London:
NFER-Nelson.

Butterworth 2005. B. Butterworth. „Developmental dyscalculia“. In

Campbell, J. I. D. (Ed.). Handbook of mathematical cognition. Hove:
Psychology Press.

15
 Д-р Мариета Петрова – Дисклкулија – причини и справување во раната училишна ...

Catch Up Numeracy (December, 2009). Catch Up Resource File.

Thetford: Keystone Innovation Centre.

Chinn 2004. S. J. Chinn. The trouble with maths: a practical guide to

helping learners with numeracy difficulties. London: Routledge
Falmer.

Dowker 2004. A. Dowker. What works for children with mathematics

difficulties? (RR554) London: DfES. On
http://www.catchup.org/LinkClick.aspx?fileticket=59GXj0uNY1A%3d
&tabid=105, retrieved 30th August, 2010.

Emerson, Babtie 2010. J. Emerson, P. Babtie. The dyscalculia

assessment. London: Continuum.

Evans 2007. A. Evans. Evaluation of the Catch Up Numeracy project

– Interim report on the research and development stage of the
project. School of Social Sciences, Cardiff University. On
http://www.catchup.org/LinkClick.aspx?fileticket=ZUN_oNlUs4%3d&t
abid=105, retrieved 28th August , 2010.

Evans 2008. A. Evans. Evaluation of the Catch Up Numeracy project

– second interim report on the research and development project.
School of Social Sciences, Cardiff University. On
http://www.catchup.org/LinkClick.aspx?fileticket=Up90GzqJNZw%3d
&tabid=105, retrieved 28th August, 2010.

Fuchs, Fuchs 2002. L. S. Fuchs, D. Fuchs. „Mathematical problem-

solving profiles of students with mathematical disabilities with or
without comorbid reading disabilities“. Journal of Learning Disabilities
35, 2002, 563–573.

Geary 2004. D. C. Geary. „Mathematics and learning disabilities“.

Journal of Learning Disabilities 37, 2004, 4–15.

Geary, Hoard 2001. D. C. Geary, M. M. Hoard. „Numerical and

arithmetical cognition: A longitudinal study of process and concept

16
ПРОСВЕТНО ДЕЛО 72, 5 (2019) 5 - 18

deficits in pupils with learning disabilityes“. Journal of Experimental

Pupil Psychology 54, 2001, 372–391.

Gifford, Rockliffe 2008. S. Gifford, F. Rockliffe. In search of

dyscalculia. In M. Joubert (Ed.) Proceedings of the British Society for
Research into Learning Mathematics 28, 2008, 1, 21–27.

Gillham, Hesse 2001. B. Gillham, K. Hesse. Basic number screening

test manual. London: Hodder Education.

Hopkins, Egeberg 2009. S. Hopkins, H. Egeberg. „Retrieval of simple

addition facts: complexities involved in addressing a commonly
identified mathematical learning difficulty“. Journal of Learning
Disabilities 42, 2009, 3, 215–229.

Kaufmann, Handl, Thöny 2003. L. Kaufmann,P. Handl, B Thöny.

„Evaluation of a numeracy intervention program focusing on basic
numerical knowledge and conceptual knowledge: A pilot study“.
Journal of Learning Disabilities 36, 2003, 6, 564–573.

Landerl et at. 2004. K. Landerl, A. Bevan, B. Butterworth.

„Developmental dyscalculia and basic numerical capacities: A study
of 8–9 year-old students“. Cognition 93, 2004, 99–125.

Lemer et al. 2003. C. Lemer, S. Dehaene, E. Spelke, L. Cohen.

„Approximate quantities and exact number words: Dissociable
systems“. Neuropsychologia 41, 2003, 1942–1958.

Messenger, Emerson, Bird 2007. C. Messenger, J. Emerson, R. Bird.

„Dyscalculia in harrow“. Mathematics Teaching 204, 2007, 37–39.

Ott 1997. P. Ott. How to detect and manage dyslexia: A reference

and resource manual. Oxford: Heinemann.

Sousa 2008. D. A. Sousa. How the brain learns mathematics.

California: Corwin Press.

17
 Д-р Мариета Петрова – Дисклкулија – причини и справување во раната училишна ...

Starkey, Cooper 1980. P. Starkey, R. G. Cooper. „Perception of

numbers by human infants“. Science 210, 1980, 1033–1035.

Temple 1991. C. M. Temple. „Procedural dyscalculia and number

fact dyscalculia: Double dissociation in developmental dyscalculia“.
Cognitive
Neuropsychology 8, 1991, 155–176.

18