Ebolusyon ng tao

Pagpapakita ng pagkakatulad ng mga kalansay ng

mga bakulaw: (mula kaliwa) gibbon, orangutan,
chimpanzee, gorilla, at modernong tao. Ito ang
frontispiece ng aklat ni Thomas Huxley na Evidence
as to Man's Place in Nature (1863) na nagbibigay
ebidensiya para sa ebolusyon ng ibang mga bakulaw
at tao mula sa isang karaniwang ninuno.
Ang ebolusyon ng tao o ebolusyong
pantao ang proseso ng ebolusyon na
tumungo sa paglitaw ng species na homo
sapiens (tao). Ang proseso ng ebolusyon
ng tao ay nagsimula pa sa huling
pinakakaraniwang ninuno ng lahat ng
buhay ngunit ang paksa ng ebolusyong
pang-tao ay karaniwang sumasaklaw
lamang sa kasaysayang pang-ebolusyon
ng mga primado sa partikular na ang
paglitaw ng homo sapiens bilang isang
species ng genus na Homo. Ang
ebolusyon ng tao ay sinusuportahan ng
maraming mga disiplinang pang-agham
kabilang ang henetika, antropolohiya,
primatolohiya, arkeolohiya, at
embryolohiya.

Ang ebolusyon ng tao ay inilalarawan ng

isang bilang ng mga pagbabagong
morpolohikal, pang pag-unlad, pisiolohikal
at pang-pag-aasal na nangyari mula sa
pakikipaghiwalay ng tao sa karaniwang
ninuno ng mga tao at chimpanzee. Ang
pinakamahalagang mga pagbabagong ito
sa tao ang bipedalismo(paglalakad gamit
ang dalawang hita), pagsasalita, nawalang
balahibo, lumaking sukat ng utak,
humabang ontoheniya, at lumiit na
dimorpismong seksuwal.[1]
Ang mga pagbabagong ito sa modernong
tao ay resulta ng mga mutasyon sa
kromosoma o DNA na napili sa ninuno ng
tao sa pamamagitan ng natural na
seleksiyon sa paglipas ng napakahabang
panahon. Ang mutasyon ang pareho
ngunit hindi ang tanging mekanismo na
nagpalitaw sa mga iba ibang species na
makikita sa mundo ngayon.

Kasaysayan ng pag-aaral
Fossil Hominid Evolution Display sa The Museum of
Osteology, Oklahoma City, Oklahoma, USA

Bago ng kapanahunan ni Darwin, si Carl

Linnaeus at iba pang mga siyentipiko ay
tumuring sa mga dakilang bakulaw o apes
na mga pinakamalapit na kamag-anak ng
mga tao dahil sa mga pagkakatulad sa
morpolohiya at anatomiya. Ang salitang
homo na pangalan ng genus sa biolohiya
na kinabibilangan ng mga tao ay salitang
Latin para sa tao. Ito ay orihinal na pinili ni
Linnaeus sa kaniyang sistema ng
klasipikasyon. Ang salitang "human" ay
mula sa Latin na humanus na anyong
pang-panguri ng homo. Ang salitang homo
naman ay hinango sa ugat na Indo-
Europeo na *dhghem, o lupa. Ang
posibilidad ng pag-uugnay ng mga tao sa
mga mas naunang bakulaw o apes sa
pamamagitan ng pinagmulan ay naging
maliwanag lamang pagkatapos ng
publikasyon noong 1859 ni Charles Darwin
ng On the Origin of Species (Sa
Pinagmulan ng mga Espesye). Ang unang
mga debate tungkol sa kalikasan ng
ebolusyon ng tao ay lumitaw sa pagitan
nina Thomas Huxley at Richard Owen.
Nangatwiran si Huxley para sa ebolusyon
ng tao mula sa mga bakulaw sa
pamamagitan ng pagpapakita ng
maraming mga pagkakatulad sa pagitan
ng mga tao at bakulaw sa kanyang 1863
na aklat na Evidence as to Man's Place in
Nature (Patunay sa Puwesto ng Tao sa
Kalikasan). Gayunpaman, ang maraming
mga sinaunang tagasuporta ni Darwin
(gaya nina Wallace at Lyell) ay hindi
umayon na ang pinagmulan ng mga
kakayahang pang-isip at mga sensibilidad
na moral ng mga tao ay maipapaliwanag
ng natural na seleksiyon. Inilapat ni Darwin
ang kanyang teoriya ng ebolusyon at
seksuwal na seleksiyon sa mga tao nang
kanyang ilimbag ang The Descent of Man
(Ang Pinagmulan ng Tao) noong 1871.
Ang isang pangunahing problema sa
panahong ito ang kakulangan ng mga
pagitang fossil. Sa kabila ng
pagkakatuklas noong 1891 ni Eugène
Dubois ng Homo erectus sa Java noon
lamang mga 1920 nang ang mga fossil ay
natuklasan sa Aprika at ang mga pagitang
species ay natipon. Noong 1925,
inilarawan ni Raymond Dart ang isang
specimen ng Australopithecus africanus na
tinawag na Batang Taung. Ang mga labi
nito ay isang mahusay na naingatang
munting bungo at endocranial na cast ng
utak. Bagaman ang utak ay maliit, ang
hugis ay bilugan hindi tulad ng mga
chimpanzee at gorilya at mas tulad ng
utak ng tao. Ang specimen na ito ay
nagpapakita rin ng maikling ngiping canine
at ang posisyon ng foramen magnum ay
ebidensiya ng lokomosyong bipedal. Ang
lahat ng mga katangiang ito ay humikayat
kay Dart na ang Batang Taung ay isang
bipedal na ninuno ng tao na isang anyong
transisyonal sa pagitan ng mga bakulaw at
tao. Noong mga 1960 at 1970, ang daang
daang fossil ay natagpuan partikular na sa
Silangang Aprika sa mga rehiyon ng
Olduvai gorge at Lake Turkana. Noong
mga 1980, ang Ethiopia ay lumitaw na
mainit na lugar ng paleoantropolohiya
kung saan si "Lucy" na pinakakumpletong
kasapi ng Australopithecus afarensis ay
natagpuan. Ang lugar na ito ang naging
lokasyon ng maraming mga natuklasang
fossil na hominin noong mga 1990 gaya
ng Ardipithecus ramidus.

Ang rebolusyong henetiko sa mga pag-

aaral ng ebolusyon ay nagsimula nang
sukatin nina Vincent Sarich at Allan Wilson
ang lakas ng immunological cross-
reactions ng blood serum albumin sa
pagitan ng mga pares ng mga species
kabilang ang mga tao at aprikanong
bakulaw. Ang lakas ng reaksiyon ay
maihahayag ng numerikal bilang
distansiyang immunological na
proporsiyonal sa bilang ng pagkakiba ng
asidong amino sa pagitan ng mga
homologous proteins sa iba't ibang
espesye. Sa paglikha ng isang calibration
curve ng ID ng mga pares ng species na
may alam na panahon ng paghihiwalay sa
fossil record, ang data ay magagamit
bilang isang orasang molekular upang
tantiyahin ang mga panahon ng
paghihiwalay ng mga pares ng mababang
uri o hindi alam na mga fossil. Sa kanilang
papel noong 1967 sa magasing Science,
sina Sarich at Wilson ay nagbigay ng
estimasyon ng paghihiwalay ng mga tao at
bakulaw na apat hanggang limang milyong
mga taong nakakalipas. Ang paglalapat ng
orasang molekular ay nagpabago sa pag-
aaral ng ebolusyong molekular. Ang
ebidensiya ng ebolusyon ng tao ay batay
sa maraming mga larangan ng natural na
agham. Ang pangunahing mga
pinagkukunan ng kaalaaman sa prosesong
ebolusyon ay tradisyonal na fossil record
ngunit sa simula ng pag-unlad ng henetika
noong mga 1970, ang mga analysis ng
DNA ay nagkaroon ng katumbas na
kahalagahan. Ang pag-aaral ng
ontoheniya, piloheniya at biyolohiyang
ebolusyonaryong pagpapaunlad sa
parehong mga bertebrata at imbertebrado
ay nagbibigay ng mahalagang kabatiran sa
ebolusyon ng lahat ng buhay kabilang ang
ebolusyon ng tao.

Ebolusyon ng tao
Ang Notharctus na nabuhay sa Europa at Hilagang
Amerika noong 50 milyong taong nakakalipas. Ang
mga modernong lemur ay nag-ebolb mula sa mga
primadong katulad ng genus na ito.

Ang Proconsul na nabuhay mula 23 hanggang 25

milyong taong nakakalipas noong panahong Miocene.
Ang mga primado ay humiwalay mula sa
ibang mga mamalya noong mga 85
milyong taong nakakalipas.[2][3][4] Ang
pinakamaagang mga fossil ng mga
primado ay mula 55 milyong taong
nakakalipas. Ang mga maagang primado
ay lumitaw sa Eurasya. Ang angkan ng
primado na pinaglitawan ng mga ape na
Aprikano at mga tao kabilang ang
Dryopithecus ay lumipat patimog mula sa
Europa o Kanluraning Asya tungo sa
Aprika. Ang mga populasyong tropikal ng
mga primadong natuklasan sa mga fossil
bed ng panahong Eocene at Oligocene sa
depresyong Faiyum ng timog kanlurang
Ehipto ay nagsanga sa iba't ibang
kasalukuyang nabubuhay na species na
lemur ng Madagascar, mga loris ng Timog
Silangang Asya, mga galago ng Aprika, at
mga anthropoid: platyrrhine (mga Bagong
Daigdig na unggoy), at mga catarrhine na
kinabibilangan ng mga Lumang Daigdig na
unggoy at mga dakilang bakulaw(great
apes) na kinabibilangan ng mga tao.[5]
Noong mga 40 milyong taong nakakalipas,
ang impraorden na Simiiformes ay
nagsanga tungo sa mga pangkat na
Platyrrhini (mga Bagong Daigdig na
unggoy) at Catarrhini (mga hominoid at
mga Lumang Daigdig na unggoy).[6] Ang
mga hominoid(bakulaw) ay humiwalay
mula sa mga Lumang Daigdig na unggoy
sa pagitan ng 29 milyon at 34.5 milyong
taong nakakalipas.[7] Ang
Hylobatidae(mga gibbon) ay humiwalay
mula sa Hominidae(mga dakilang bakulaw)
noong mga 15-20 milyong taong
nakakalipas. Ang Ponginae(mga
orangutan) ay humiwalay mula sa
Hominidae noong mga 12-15 milyong
taong nakakalipas.[8] Ang mga ninuno ng
mga orangutan o mga malapit na
nauugnay rito ay maaaring kinakatawan ng
mga fossil gaya ng Sivapithecus at
Ramapithecus na natuklasan sa mga burol
na Siwalik ng Pakistan. Ang mga gorilya ay
humiwalay sa linya na tumutungo sa
Pan(chimpanzee at bonobo) at tao noong
mga 10 milyong taong nakakalipas.[9] Ang
species na malapit sa huling karaniwang
ninuno ng mga gorilya, mga chimpanzee,
mga bonobo at mga tao ay maaaring
kinakatawan ng mga fossil na
Nakalipithecus na natagpuan sa Kenya at
Ouranopithecus na natagpuan sa Gresya.
Ang linyang Pan(chimpanzee at bonobo)
ay humiwalay sa linya na tumutungo sa
tao noong mga 6 hanggang 7 milyong
taong nakakalipas. Pagkatapos nito, ang
chimpanzee at bonobo ay naghiwalay
noong kaunti sa 1 milyong taong
nakakalipas.[10][11] Ang DNA ng tao ay
99.4% katulad sa DNA ng mga
chimpanzee[12] samantalang ang DNA ng
tao ay 96% katulad sa DNA ng gorilla.[13]
Ang ilang pag-aaral ay nagpapakita na ang
mga chimpanzee at bonobo ay mas
malapit na nauugnay sa mga tao kesa sa
mga gorilla.[14] Dahil sa labis na
pagkakatulad ng mga chimpanzee at
bonobo sa tao, iminungkahi ng ilang mga
siyentipiko na muling uriin ang mga
chimpanzee at bonobo sa genus na Homo:
Homo paniscus at Homo troglodytes.[15]
Ang alternatibong mungkahi ay dapat
muling uriin ang tao bilang Pan sapiens
bagaman ito ay lalabag a prinsipyo ng
prioridad dahil ang Homo ay unang
pinangalanan bago ang Pan. Ang
pinakamaagang hominin na bipedal ang
Sahelanthropus o Orrorin na posibleng ang
pinagsasaluhang karaniwang ninuno ng
parehong tao at chimpanzee. Ang
Ardipithecus ang kalaunang unang buong
bipedal na hominin na posibleng nagebolb
tungo sa henus na Australopithecus.[16]
Ang australopithecus ay nag-ebolb naman
tungo sa henus na Homo. Ang
pinakamaagang kasapi ng Homo ang
homo habilis na nagebolb noong mga 2.3
milyong taong nakakalipas mula sa
Australopithecus. Ang homo hablis ang
unang species na gumamit ng mga
kasangkapang bato. Sa sumunod na mga
milyong taon, ang proseso ng
ensepalisasyon ay nagsimula sa paglitaw
ng Homo ergaster/Homo erectus. Ang
homo erectus at homo ergaster ang unang
mga hominina na lumisan sa Aprika. Ang
mga ito ay kumalat sa Aprika, Asya at
Europa sa pagitan ng 1.3 hanggang 1.8
milyong taong nakakalipas. Ang mga ito
ang pinaniniwalaang ang mga species na
unang gumamit ng apoy at mga
komplikadong kasangkapan. Ang homo
ergaster ay pinaniniwalaang nag-ebolb sa
Homo heidelbergensis at ang Homo
heidelbergensis ay nagsanga naman sa
mga neanderthal sa Europa at mga Homo
sapiens sa Aprika. Ayon sa teoriyang
kamakailang pinagmulang Aprikano ng
tao, ang mga homo sapiens ay nagebolb
sa Aprika mula sa Homo heidelbergensis
noong mga 200,000 taong nakakaraan at
lumisan sa kontinenteng Aprika noong
50,000 hanggang 100,000 taong
nakakalipas. Ang mga ito ang pumalit sa
mga lokal na populasyon ng homo erectus
at Homo neanderthalensis. Ang paglipat
tungo sa pag-aasal na moderno ay
nangyari pagkatapos nito. Ang tumaas na
sopistikasyon ng paggawa ng
kasangkapan at pag-aasal ay mula 80,000
taong nakakalipas. Ang buong modernong
pag-aasal na kinabibilangan ng sining,
musika, paghihiyas sa sarili, kalakal, mga
libingang ritwal at iba pa ay ebidente
noong 30,000 taong nakakalipas. Ang
pinakamatandang mga halimbawa ng mga
prehistorikong sining gaya ng mga
pigurinang Venus at pagpipinta sa kweba
sa kwebang Chauvet ay pinetsahan sa
panahong ito.[17]

Mga genus
Genus Australopithecus

Rekonstruksiyon ng babaeng Australopithecus

afarensis

Rekonstruksiyo
n ng Homo
habilis na
pinaniniwalaan
g ninuno ng
Homo ergaster.
Westfälisches
Museum für
Archäologie,
Herne
Homo ergaster
na
pinaniniwalaan
g ninuno ng
Homo
heidelbergensis

Isang
rekonstruksiyon
ng Homo
heidelbergensis
na
pinaniniwalaan
g ninuno ng
parehong mga
Neanderthal at
mga Homo
sapiens.

Ang genus na Australopithecus ay

nagebolb sa silangang Aprika noong mga
4 milyong taong nakakalipas bago
kumalat sa kontinente. Ito ay naging
extinct noong 2 milyong taong
nakakalipas. Sa panahon ng pag-iral nito,
ang iba't ibang mga anyo nito ay lumitaw
kabilang ang Australopithecus anamensis,
Australopithecus afarensis,
Australopithecus sediba, at
Australopithecus africanus. Ang fossil
record ay tila nagpapakita na ang
Australopithecus ang karaniwang ninuno
ng genus na Paranthropus(ang mga
matipunong australopith) at ng genus na
Homo na kinabibilangan ng mga homo
sapiens. Bagaman ang katalinuhan ng
mga Australopithecus ay malamang na
hindi mas sopistikado kesa sa mga
modernong bakulaw, ang pagtindig nitong
bipedal(gamit ang dalawang hita) ang
mahalagang ebidensiya na nagtatangi ng
pangkat na ito mula sa mga naunang
primado dito na mga quadruped(gamit
ang apat na hita).
Genus Homo

Bagaman ang ilang mga species ng genus

na homo ay maaaring mga ninuno ng
homo sapiens(modernong tao), ang
marami sa mga ito ay malamang na mga
pinsan ng homo sapiens na kapwa
humiwalay sa linya na pang-ninuno. Ang
henus na Homo ay nag-ebolb mula sa
henus na Australopithecus. Ang
Australopithecus garhi o Australopithecus
sediba[18] ay pinaniniwalaang ang
posibleng direktang ninuno ng henus na
Homo. Ang paglitaw ng Homo ay
tinatayang kasabay ng pagsisimula ng
pagyeyelong quartenary. Malawakang
pinaniniwalaan ng mga arkeologo at
paleontologo na ang mga australopithecus
ay gumampan ng isang mahalagang
bahagi sa ebolusyon ng tao. Ito ang unang
hominin na nagpakita ng presensiya ng
isang gene na dinuplikang SRGAP2 na
nagsanhi ng isang tumaas na haba at
kakayahan ng mga neuron sa utak.[19] Ang
homo habilis na nag-ebolb mula sa
Australopithecus ay pinaniniwalaang nag-
ebolb tungo sa homo ergaster na
nagpalitaw sa Homo erectus.
Gayunpaman, ito ay pinagtatalunan dahil
ang ilang mga natuklasang fossil ay
nagmumungkahi na ang H. habilis at H.
erectus ay sabay nabuhay.[20] Ito maaaring
nagpapakita na ang anumang mga
kaugnayang pang ninuno ng H. habilis sa
H. erectus ay isang kladohenetiko sa halip
na anahenetiko na nangangahulugang
kahit ang isang hiwalay na subgrupong
populasyon ng H. habilis ay naging
karaniwang ninuno ng natitirang henus,
ang ibang mga subgrupo ay nanatili bilang
hindi nagbagong H. habilis hanggang sa
kanilang mas kalaunang ekstinksiyon.[21]
Ang homo ergaster ay pinaniniwalaang
nag-ebolb mula sa homo habilis sa
pagitan ng 1.9 at 1.8 milyong taong
nakakalipas. Ang ilang homo ergaster ay
lumipat sa Asya kung saan ang mga ito ay
naging homo erectus sa Asya at homo
georgicus sa Europa. Ang linya ng ergaster
na lumisan sa Aprika at ninuno ng
Asyanong homo erectus ay humiwalay
mula sa linya ng homo egaster. Ang homo
rhodesiensis na nag-ebolb mula sa homo
ergaster ay lumipat mula sa Aprika tungo
sa Europa at naging homo heidelbergensis.
Ang H. heidelbergensis ay nagsanga sa
mga species na Neanderthal at Homo
sapiens at marahil ay pati sa denisova
hominin sa Asya. Ang mga neanderthal ay
nag-ebolb mula sa H. heidelbergensis
noong mga 400,000 taong nakakalipas sa
Europa[22] samantalang ang Homo
sapiens(modernong tao) ay hiwalay na
nag-ebolb mula sa H.heidelbergensis
noong mga 200,000 at 100,000 taong
nakakalipas sa Aprika. Noong mga
100,000 taong nakakalipas, ang ilang
homo sapiens sapiens ay lumisan sa
Aprika tungo sa levant at nakatagpo ang
mga Homo neanderthalensis na may ilang
mga admixture.[23] Kalaunan noong mga
70,000 taong nakakalipas marahil
pagkatapos ng katastropiyang Toba, ang
isang maliit na pangkat ay lumisan sa
levant at pumuno sa Eurasya, Australya at
kalaunan ay sa mga Amerika. Ang isang
subgrupo ng mga ito ay nakatagpo ang
mga denisovan[24] at pagkatapos ng
karagdagang admixture, ay tumira sa
Melanesia. Sa scenario na ito, ang mga
hindi Aprikanong taong nabubuhay sa
kasalukuyan ay halos may pinagmulan sa
Aprika. Gayunpaman, may ilang admixture
ang mga tao sa mga neanderthal at
denisovan na nagebolb ng lokal. Ang
resulta ng pag-aaral ng genome ay
nagpapakita na noong mga 30,000 taong
nakakalipas, ang tatlong mga
pangunahing subspecies ng genus na
homo ay sabay umiral: ang mga
denisovan, ang mga neanderthal at ang
mga anatomikal na modernong tao.[25]
Ngayon, ang tanging H. sapiens sapiens
ang tanging species na natitira ng genus
na ito.
Paghahambing na talaan ng mga species ng henus na Homo
Nabuhay view talk edit
Lugar kung Cranial Pag
(milyong Taas ng Masa ng
Species saan capacity Fossil record pub
taong matanda matanda
nabuhay (cm³)
nakakalipas)

Denisova hominin 0.04 Altai Krai 1 lugar 201

1.75 m 90 kg
H. antecessor 1.2 – 0.8 Espanya 1,000 2 sites 199
(5.7 ft) (200 lb)

H. cepranensis 0.5 – 0.35 Italy 1,000 1 skull cap 199

Africa,
850
Eurasia
1.8 m 60 kg (early) –
H. erectus 1.8 – 0.2 (Java, Marami 189
(5.9 ft) (130 lb) 1,100
China, India,
(late)
Caucasus)

Silanganin
at 1.9 m 700–
H. ergaster 1.9 – 1.4 Marami 197
Katimugang (6.2 ft) 850
Aprika

1.0 m 25 kg
H. floresiensis 0.10 – 0.012 Indonesia 400 7 individuals 200
(3.3 ft) (55 lb)

South 1.0 m
H. gautengensis >2 – 0.6 1 individual 201
Africa (3.3 ft)

1.0– 33–
1.5 m 55 kg 510–
H. habilis 2.3 – 1.4 Aprika Marami 196
(3.3– (73– 660
4.9 ft) 121 lb)

Europe,
1.8 m 90 kg 1,100–
H. heidelbergensis 0.6 – 0.35 Africa, Marami 190
(5.9 ft) (200 lb) 1,400
China

H. neanderthalensis 0.35 – 0.03 Europe, 1.6 m 55– 1,200– Marami (18

Western (5.2 ft) 70 kg 1,900
Asia (121–
154 lb)
 (heavily
built)

H. rhodesiensis 0.3 – 0.12 Zambia 1,300 Napakakaunti 192

H. rudolfensis 1.9 Kenya 700 2 lugar 197

H. sapiens idaltu 0.16 – 0.15 Ethiopia 1,450 3 cranium 199

1.4– 50–
H. sapiens sapiens 0.2 – Buong 1.9 m 100 kg 1,000– Kasalukuyang
—/1
(modernong tao)  kasalukuyan mundo (4.6– (110– 1,980 nabubuhay
6.2 ft) 220 lb)

Paglisan ng mga modernong tao

mula sa Aprika

Pagtawid sa Pulang Dagat

Sa kanyang aklat na Descent of Man, and
Selection in Relation to Sex, iminungkahi ni
Darwin ang mga tao ay nagmula sa mga
bakulaw o apes na may mga maliliit pa
ring mga utak ngunit naglalakad ng patayo
na nagpalaya sa mga kamay nito para sa
mga paggamit na pumapabor sa
katalinuhan. Ang paghulang ito ni Darwin
ay nag-aangkin ng kabatiran dahil noong
1871, wala pang mga anumang fossil ng
mga sinaunang hominid na nakuha.
Pagkatapos ng halos 50 taon mula kay
Darwin, ang mungkahi ni Darwin ay
sinuportahan nang ang mga antropologo
ay nagsimulang makapaghukay ng
maraming mga fossil ng mga sinaunang
may maliit na utak na mga hominid sa
ilang mga lugar sa Aprika. Ito ay
karagdagang sinuportahan sa pag-unlad
ng henetika at sa pagkakatuklas noong
mga 1980 na ang lahat ng mga
kasalukuyang nabubuhay na tao ay
nagmula sa isang babae(o Mitochondrial
Eve na umiral sa Aprika) sa panig ng ina
ng lahat ng mga tao.

Ang ebidensiyang fossil at henetika ay

nagpapakita na ang mga sinaunang homo
sapiens ay nagebolb tungo sa mga
modernong tao sa Aprika sa pagitan ng
200,000 at 150,000 taong nakakalipas[26] .
Ang mga kasapi ng isang sangay ng homo
sapiens ay lumisan mula sa Aprika sa
pagitan ng 125,000 at 60,000 taong
nakakalipas at sa paglipas ng panahon ay
pumalit sa mas naunang mga populasyon
ng Neanderthal at Homo erectus.[27] Ang
petsa ng pinakamaagang matagumpay na
paglisan mula sa Aprika ay noong mga
60,000 taong nakakalipas. Ang dalawang
mga piraso ng genome ng tao ay
magagamit sa pagtukoy ng kasaysayan ng
mga modernong tao: Ang mitochondrial
DNA at Y chromosome Ang lahat ng mga
taong nabubuhay ngayon ay nagmana ng
parehong Mitochondria[28] mula sa isang
babaeng tao na nabuhay sa Aprika noong
mga 160,000 taong nakakalipas[29][30] na
pinangalanang Mitochondrial Eve(walang
kaugnayan sa Eba ng bibliya). Ang lahat ng
mga nabubuhay na lalake ngayon ay
nagmana ng mga Y chromosome mula sa
lalakeng nabuhay noong 140,000 taong
nakakalipas sa Aprika na pinangalanangY-
chromosomal Adam(wala ring kaugnayan
sa Adan ng bibliya). Ang unang linya na
sumangay mula sa Mitochondrial Eve ang
haplogroup na L0. Ang haplogroup na ito
ay matatagpuan sa mga taong San at
Sandawe ng Silangang Aprikan gayundin
sa Mbuti.[31][32] Ang mga pangkat na ito ay
sumanga sa simula ng kasaysayan ng
mga modernog tao at nanatiling relatibong
hiwalay ng henetikal mula nito. Ang inapo
ng L1-6 ang mga haplogroup na L1, L2 at
L3 at nakarestrikto sa Aprika. Ang mga
makro haplogroup na M at N na mga linya
ng iba pang populasyon ng daigdig sa
labas ng Aprika ay nagmula sa L3. Ang
mga mutasyon na naglalarawan ng makro
haplogroup na CT (lahat ng mga
haplogroup na Y maliban sa A at B) ay
nauna sa paglisan mula sa Aprika. Ang
inapong makro grupo nito ang DE na
nakarestrikto sa Aprika. Ang mga
mutasyon na nagtatangi ng haplogroup na
C from sa ibang mga inapo ng CR ay
nangyari noong mga 60,000 taong
nakakalipas sa sandaling pagkatapos ng
unang paglisan mula sa Aprika. Ang
Haplogroup F ay nagmula noong mga
45,000 taong nakakalipas sa Hilagang
Aprika o sa Timog Asya. Ang higit sa 90%
ng lalake ngayong hindi katutubo sa
Aprika ay direktang nagmula sa linyang
lalake ng unang tagadala ng haplogroup F.
Sa isang pag-aaral ng 53 populasyon mula
sa data ng analysis ng malawakang
genome na SNP at International HapMap
Project (Phase II) at CEPH ay
nagmumungkahi ang ang mga grupong
populasyon ay nahuhulog lamang sa
tatlong mga pangkat henetiko: Mga
Aprikano, Eurasyano(na kinabibilangan ng
mga katutubo ng Europa, Gitnang Silangan
at Timog kanlurang Asya) at mga
Silangang Asya(na kinabibilangan ng mga
katutubo ng Asya, Hapon, Timog
Silangang Asya, Amerika at
Oceania)[33][33][34] Natukoy ng pag-aaral na
ang karamihan ng mga pagkakaiba sa
pangkat etniko ay maituturo sa genetic
drift. Ang mga modernong populasyon ng
Aprika ang may pinakamalaking
pagkakaiba sa henetiko at ang mga
modernong Eurasyano ay medyo higit
kesa mga modernong Silangang
Asyano.[34] Ang pag-aaral ay
nagmumungkahing ang natural selection
ay maaaring humugis ng genome ng tao
ng mas mabagal kesa sa nakaraang
paniniwala at ang mga paktor gaya ng
migrasyon sa loob at sa mga kontinente
ay mas mabigat na nakaimpluwensiya sa
distribusyon ng mga pagkakaibang
henetiko.[35] Ang ilang mga siyentipiko ay
naniniwala na ang tanging kaunting mga
tao ang lumisan sa Aprika sa isang
migrasyon na pumuno sa ibang mga lugar
ng daigdig. Ito ay batay sa katotohanang
ang tanging mga inapo ng haplogrop na L3
ang tanging matatagpuan sa labas ng
kontinenteng Aprika. Tinatayang mula sa
isang populasyon ng 2,000 hanggang
5,000 mga indibidwal sa Aprika, ang
tanging isang maliit na pangkat na
posibleng 150 hanggang 1,000 mga tao ay
tumawid sa Pulang Dagat mula sa
Ethiopia. Sa lahat ng mga linyang umiiral
sa Aprika, ang tanging ang mga babaeng
inapo ng isang linya na mtDNA haplogroup
L3 ang matatagpuan sa labas ng Aprika.
Ang mga babaeng inapo ng L3 na mga
linyang haplogroup na M at N ay
matatagpuan ng napakababang mga
prekwensiya sa Aprika at lumilitaw na mga
kamakailang pagdating. Ang isang
posibleng paliwanag ay ang mga
mutasyong ito ay nangyari sa Silangang
Aprika sa sandaling bago ang paglisan
mula sa Silangang Aprika at sa epektong
tagapagtatag ay naging nananaig na mga
haplogroup. Sa alternatibo, ang mga
mutasyon ay maaaring lumitaw sa
sandaling pagkatapos ng paglisan mula sa
Aprika. Ang ibang mga siyentipiko ay
nagmungkahi ng modelo ng dalawang
mga paglisan mula sa Aprika. Ang
modelong ito ay nagpapaliwanag kung
bakit ang Haplogroup N ang nanaig sa
Europa at kung bakit ang Haplogroup M ay
hindi umiiral sa Europa. Sa alternatibo, ang
isang maliit na tagapagtatag na
populasyong Europeo na sa simula ay
naghayag ng parehong mga Haplogroup M
at N ay maaaring nawalan ng Haplogroup
M sa pamamagitan ng random genetic
drift na nagresulta mula sa isang
bottleneck. Mula sa Malapit na Silangan,
ang mga populasyong ito ay kumalat sa
silangan tungo sa Timog Asya noong mga
50,000 taong nakakalipas at sa Australiya
noong 40,000 taong nakakalipas. Ang
Europa ay naabot ng Cro-Magnon noong
mga 40,000 taong nakakalipas. Ang
Silangang Asya(Korea, Hapon) ay naabot
noong mga 30,000 taong nakakalipas. Ang
Hilagang Amerika ay naabot noong mga
30,000 taong nakakalipas o kalaunan
noong 14,000 taong nakakalipas. Ang
pangkat na tumawid sa Pulang Dagat ay
naglakbay sa kahabaan ng rutang
baybayin sa baybayin ng Arabya at Persia
hanggang maabot ang India na lumilitaw
na unang pangunahing puntong tirahan.
Ang haplogroup M ay matatagpuan ng
mataas sa mga katimugang rehiyong
baybayin ng Pakistan at India at may
pinakamalaking pagkakaiba sa India na
nagpapakita na ang mutasyon ay nangyari
dito. Ang 60 porsiyento ng populasyon ng
India ay kabilang sa haplogroup M. Ang
mga katutubo ng islang Andamanese ay
kabilang rin sa M. Ang mga Andamese ay
pinaniniwalaang mga supling ng ilang
pinakamaagang tumira sa Asya dahil sa
mahabang isolasyon nito mula sa
pangunahing lupain ng Asya. Ang mga ito
ang ebidensiya ng rutang pangbaybayin.
Dahil ang mga Andamanese at New
Guinean ay may maitim na balat at may
teksturang Aprikano ng buhok, ang mga
siyentipiko ay naniniwala na ang lahat ng
mga ito ay bahagi ng ilang mga lumisan
mula sa Ethiopia at tumawid sa Pulang
Dagat noong mga 60,000 taong
nakakalipas. Mula sa Arabya tungo sa
India, ang proporsiyon ng haplogroup M ay
tumaas ng pasilangan. Sa silangang India,
ang M ay mas madami sa N sa rasyo ng 3
sa 1. Ang M ay nananaig sa Timog
Silangang Asya ngunit sa mga katutubong
Australyano, ang N ay muling lumitaw
bilang ang mas karaniwang linya. Ang mga
hindi tuloy tuloy na distribusyon ng
Haplogroup n mula sa Europa hanggang
Australiya ay maipapaliwanag ng mga
epektong tagapagtatag at mga bottleneck
ng mga populasyon.

May mahalagang pagkakaibang biolohikal

sa mga homo sapiens. Ang mga katangian
gaya ng kulay ng balat, kulay ng mata,
kulay at tekstura ng buhok, taas at anyo ng
katawan, at mga katangiang pang bungo
ay iba iba sa buong mundo. Halimbawa,
ang mga gene na nagsasanhi sa mga
matandang tao na magdigest na lactose
ay matatagpuan sa mga populasyon na
may mahabang mga kasaysayan ng
domestikasyon ng mga baka na
nagmumungkahi na ang natural na
seleksiyon ay pumabor sa gene na
nakasalalay sa gatas ng baka. Ang ilang
mga sakit na namamana sa gene gaya ng
Sickle cell anemia ay madalas sa mga
populasyon mula sa mga lugar na ang
malaria ay endemiko sa buong
kasaysayan. Ang mga populasyon na
tumira sa mga spesipikong klima gaya ng
arktiko o tropikal o matataas na altitudo ay
mas malamang na magkaroon ng mga
phenotype na mapapakinabangan sa
pagtitipid ng enerhiya sa mga kapaligirang
ito. Ang pagiging maliit at mataba sa mga
malalamig na klima, ang pagiging
matangkad at payat sa mga maiinit na
rehiyon at ang mga may mataas na
kakayahan ng baga sa mga matataas na
altitudo. Ang pagkakaiba sa kulay ng balat
ng mga tao ay nag-iiba iba na ang mga
may mas matiim na balat ay nasa ekwador
kung saan ang karagdagang proteksiyon
mula sa araw ay nagbibigay ng
kapakinabangang pang-ebolusyon. Ang
mga may mas maputla o puting balat ay
nasa mga taong nasa polo kung saan ang
kaunting liwanag ng araw at ang mas
maputlang balat ay nagpapabuti ng
sintesis ng bitamina D.

Mga ebidensiya ng ebolusyon

ng tao
Dalawang kromosomang nagsanib na naging
kromosoma 2 sa tao.

Ang ebidensiya para sa ebolusyon ng mga

homo sapiens mula sa isang karaniwang
ninuno na pinagsasaluhan rin ng ibang
mga dakilang bakulaw ay kinukumpirma
ng mutasyon sa tao na nagsanhi ng isang
dulo sa dulong pagsasanib ng dalawang
mga kromosomang pangninuno na
pinagsasaluhan ng mga bakulaw.[36][37][38].
Ang lahat ng mga kasapi ng hominidae ay
mayroon 24 pares ng mga kromosoma
maliban sa mga kasapi nitong tao,
neanderthal at denisova hominin na may
23 pares lamang ng mga kromosoma. Ang
mga ebidensiya ng pagsasanib na ito sa
kromosoma 2 ng tao: ang pagtugma ng
kromosoma 2 ng tao sa dalawang mga
magkahiwalay na kromosoma ng mga
malalaking bakulaw gaya ng chimpanzee,
gorilya at orangutan,[39][40] ang presensiya
sa kromosomang 2 ng tao ng mga labi ng
isang ikalawang centromere na sa normal
na kromosoma ay isa lamang[41], at ang
presensiya ng mga bestihiyal na telomere
na normal na matatagpuan lamang sa
mga dulo ng isang kromosoma ngunit sa
kromosomang 2 ng tao ay may
karagdagang mga sekwensiya ng telomere
sa gitna.[42] Dahil dito, ang kromosoma 2
ay nagbibigay ng napakalakas ng
ebidensiya na pabor sa karaniwang
pinagmulan ng mga tao at ibang kasapi ng
hominidae(malalaking bakulaw).[42]

Sa pagsesekwensiya ng parehong mga

genome ng mga tao at chimpanzee, ang
mga kasalukuyang pagtatantiya ng
pagkakapareho sa pagitan ng kanilang
mga sekwensiya ng DNA ay sa pagitan ng
96% at 99%.[12][43][44] Sa pamamagitan ng
paggamit ng pamamaraan na tinatawag
na molecular clock na nagtataya ng
panahong kailangan para sa bilang ng
mga mutasyon naghihiwalay na natipon sa
pagitan ng dalawang mga angkan, ang
tinatayang petsa sa paghihiwalay sa
pagitan ng mga angkan ay makukwenta.
Ang petsa ng paghahati sa pagitan ng
mga linyang tao at chimpanzee ay noong
mga 4-8 milyong taong nakakalipas noong
panahong Miocene.[45][46][47]

Ang istrukturang bestihiyal ang mga

bahagi ng katawan na maliwanag na
nawalan ng karamihan o lahat ng mga silbi
sa isang species. Ang mga istrukturang
bestihiyal ay kadalasang homologoso sa
mga istruktura na normal na gumagana sa
ibang species. Dahil dito, ang mga
istrukturang bestihiyal ay itinuturing na
ebidensiya para sa ebolusyon. Ang mga
halimbawa ng mga istrukturang bestihiyal
sa tao ay kinabibilangan ng appendix,
butong buntot, wisdom teeth, ekstrang
utong, Darwin's tubercle, loob ng sulok ng
mata, mga goose bump, palmar grasp
reflex, nabawasang olpaksiyon at junk
DNA at iba pa. May mga istrukturang
molekular na bestihiyal sa tao na hindi na
ginagamit ngunit nagpapakita ng
karaniwang ninuno sa ibang species. Ang
isang halimbawa nito ang gene na L-
gulonolactone oxidase na gumagana sa
karamihan ng ibang mga mammal at
lumilikha ng enzyme na nagsisynthesize
ng bitamina C.[48] Sa mga tao at ibang
mga kasapi ng suborden na Haplorrhini,
ang isang mutasyon ay hindi nagpagana
ng gene at gumawa ritong walang
kakayahang lumikha ng enzyme.
Gayunpaman, ang mga labi ng gene ay
umiiral pa rin sa genome ng tao bilang
isang bestihiyal na henetikong sekwensiya
na tinatawag na pseudogene.[49] Ang isang
mutasyon ay hindi nagpagana ng MYH16
gene sa tao ngunit gumagana sa ibang
mga primado.[50] Ang mutasyon sa FOXP2
gene sa tao ay maaaring nakatulong sa
ebolusyon ng pagsasalita at wika sa
tao.[51] Ang gene na ito ay umiiral rin sa
mga chimpanzee ngunit iba sa tao sa
paghahalili ng dalawang asidong amino sa
tao.[52] Sa mga tao na nagkaroon ng
mutasyon sa kanilang FOXP2 gene, ito ay
nagsasanhi ng malalang kahirapan sa
kanilang pagsasalita at paggamit ng
wika.[53]

Kasalukuyang ebolusyon ng
mga tao
Ang natural na seleksiyon ay nangyayari sa
mga kasalukuyang modernong
populasyon ng tao.[54] Halimbawa, ang
populasyon na nanganganib sa malalang
sakit na kuru ay may malaking sobrang
representasyon ng anyo ng immune na
prion protein gene G127V kesa sa hindi
mga immune na allele. Ang prekwensiya
ng mutasyon na ito ay sanhi ng survival ng
mga taong immune.[55][56] Ang ibang mga
direksiyong pang-ebolusyon sa ibang mga
populasyon ng tao ay kinabibilangan ng
paghaba ng panahong reproduktibo,
pagbawas sa mga lebel ng cholesterol,
blood glucose at blood pressure.[57] Ang
Lactase persistence ang isang halimbawa
ng kamakailang ebolusyon sa tao. Ang
karamihan ng mga mammal ay normal na
tumitigil sa paglikha ng enzyme na lactase
at nagiging lactose intolerant pagkatapos
ng weaning. Gayunpaman, ang ilang mga
populasyon ng tao ay nag-ebolb ng lactase
persistence kung saan ang produksiyon ng
lactase ay nagpapatuloy hanggang sa
pagtanda ng mga ito. Tinatayang ang 75%
ng mga matatandang tao sa buong mundo
ay may isang nabawasang paglikha ng
lactase.[58] Ang prekwensiya ng
nabawasang gawaing paglikha ng lactase
ay mula 5% sa hilagang Europa hanggang
71% sa Sicily hanggang sa 90% sa ilang
mga bansang Aprikano at Asyano.[59] Ang
distribusyon ng mga pagkakaiba sa
paglikha ng lactase sa mga populasyon ng
tao ay pinaniniwalaan ng mga siyentipiko
na sanhi ng natural na seleksiyon na
pumabor sa mga patuloy paglikha ng
lactase sa mga kultura ng tao na ang
produktong gatas ay pinagkukunan ng
pagkain.[60] Ito ay sanhi ng mga
independiyenteng nangyaring mutasyon sa
ilang mga populasyon ng taong meron
nito.[61]

Mga sanggunian
1. Boyd, Robert; Silk, Joan B. (2003). How
Humans Evolved. New York, New York:
Norton. ISBN 0-393-97854-0.
2. Lee, M. (1999). "Molecular Clock
Calibrations and Metazoan Divergence
Dates". Journal of Molecular Evolution.
49 (3): 385–391.
doi:10.1007/PL00006562 .
 PMID 10473780 . Unknown parameter
|month= ignored (tulong)
3. "Scientists Push Back Primate Origins
From 65 Million To 85 Million Years
Ago" . Science Daily. Hinango noong
2008-10-24.
4. Tavaré, S., Marshall, C. R., Will, O.,
Soligo, C. & Martin R.D. (April 18,
2002). "Using the fossil record to
estimate the age of the last common
ancestor of extant primates". Nature.
416 (6882): 726–729.
doi:10.1038/416726a .
PMID 11961552 .
5. Kordos L, Begun D R (2001). "Primates
from Rudabánya: allocation of
specimens to individuals, sex and age
categories". J. Hum. Evol. 40 (1): 17–
39. doi:10.1006/jhev.2000.0437 .
PMID 11139358 .
6. Robert W. Shumaker & Benjamin B.
Beck (2003). Primates in Question.
Smithsonian Institution Press. ISBN 1-
58834-176-3.
7. "Apes, Monkeys Split Earlier Than
Fossils Had Indicated/" .
redOrbit.com. 8 January 2005. Sininop
mula sa orihinal noong 2011-07-15.
Hinango noong 6 February 2013.
 8. http://www.orangutan.org/orangutan-
facts/orangutan-biology
9. http://www.abc.net.au/science/article
s/2012/03/08/3448783.htm
10. Won, Yong-Jin; Hey, Jody (13 October
2004). "Divergence population
genetics of chimpanzees". Molecular
Biology & Evolution. 22 (2): 297–307.
doi:10.1093/molbev/msi017 .
PMID 15483319 .
11. Fischer, Anne; Wiebe, Victor; Pääbo,
Svante; Przeworski, Molly (12 February
2004). "Evidence for a complex
demographic history of chimpanzees".
Molecular Biology & Evolution. 21 (5):
 799–808.
doi:10.1093/molbev/msh083 .
PMID 14963091 .
12. http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/na
ture/3042781.stm
13. http://www.guardian.co.uk/science/20
12/mar/07/gorilla-genome-analysis-
new-human-link
14. Takahata, N.; Satta, Y.; Klein, J. (1995).
"Divergence time and population size
in the lineage leading to modern
humans". Theoretical Population
Biology. 48 (2): 198–221.
doi:10.1006/tpbi.1995.1026 .
PMID 7482371 .
15. http://news.nationalgeographic.com/n
ews/2003/05/0520_030520_chimpanz
ees.html
16. http://news.discovery.com/history/arc
haeology/ardi-human-ancestor.htm
17. "Musical behaviours and the
archaeological record: a preliminary
study" (PDF).
18. http://www.sciencenews.org/view/gen
eric/id/349599/description/News_in_B
rief_Possible_human_ancestor_in_Aus
tralopithecus_sediba
19. Reardon, Sara (2012), The Humanity
Switch, New Scientist (AU/NZ), 12 May
 2012 No2864, Pp. 10-11. ISSN 1032-
1233
20. Spoor F, Leakey M.G, Gathogo P.N,
Brown F.H, Antón S.C, McDougall I,
Kiarie C, Manthi F.K. & Leakey L.N.
(2007), "Implications of new early
Homo fossils from Ileret, east of Lake
Turkana, Kenya", Nature 448(7154): p.
688-691.
21. F. Spoor, M. G. Leakey, P. N. Gathogo, F.
H. Brown, S. C. Antón, I. McDougall, C.
Kiarie, F. K. Manthi & L. N. Leakey
(2007-08-09). "Implications of new
early Homo fossils from Ileret, east of
Lake Turkana, Kenya". Nature. 448
 (7154): 688–691.
doi:10.1038/nature05986 .
PMID 17687323 . "A partial maxilla
assigned to H. habilis reliably
demonstrates that this species
survived until later than previously
recognized, making an anagenetic
relationship with H. erectus unlikely"
(Emphasis added).
22. http://www.theguardian.com/science/
2013/jun/02/why-did-neanderthals-
die-out
23. Green RE, Krause J, et al. A draft
sequence of the Neandertal genome.
Science. 2010 May 7;328(5979):710-
 22. doi:10.1126/science.1188021
PMID 20448178
24. ^ Reich D, Green RE, Kircher M, et al.
(December 2010). "Genetic history of
an archaic hominin group from
Denisova Cave in Siberia". Nature 468
(7327): 1053–60.
doi:10.1038/nature09710 . PMID
21179161 .
25. Reich D ., et al. Denisova admixture
and the first modern human dispersals
into southeast Asia and Oceania. Am J
Hum Genet. 2011 Oct 7;89(4):516-28,
doi:10.1016/j.ajhg.2011.09.005 PMID
21944045 .
26. Reid GBR, Hetherington R (2010). The
climate connection: climate change
and modern human evolution .
Cambridge, UK: Cambridge University
Press. p. 64. ISBN 0-521-14723-9.
27. Meredith M (2011). Born in Africa: The
Quest for the Origins of Human Life .
New York: PublicAffairs. ISBN 1-
58648-663-2.
28. Jones, Marie; John Savino (2007).
Supervolcano: The Catastrophic Event
That Changed the Course of Human
History (Could Yellowstone be Next?) .
Franklin Lakes, NJ: New Page Books.
ISBN 1-56414-953-6.
29. Cann RL, Stoneking M, Wilson AC
(1987). "Mitochondrial DNA and
human evolution". Nature. 325 (6099):
31–6. Bibcode:1987Natur.325...31C .
doi:10.1038/325031a0 .
PMID 3025745 .
30. Vigilant L, Stoneking M, Harpending H,
Hawkes K, Wilson AC (1991). "African
populations and the evolution of
human mitochondrial DNA". Science.
253 (5027): 1503–7.
Bibcode:1991Sci...253.1503V .
doi:10.1126/science.1840702 .
PMID 1840702 . Unknown parameter
|month= ignored (tulong)
31. Gonder MK, Mortensen HM, Reed FA,
de Sousa A, Tishkoff SA (2007).
"Whole-mtDNA genome sequence
analysis of ancient African lineages".
Mol. Biol. Evol. 24 (3): 757–68.
doi:10.1093/molbev/msl209 .
PMID 17194802 . Unknown parameter
|month= ignored (tulong)
32. Chen YS, Olckers A, Schurr TG,
Kogelnik AM, Huoponen K, Wallace DC
(2000). "mtDNA variation in the South
African Kung and Khwe-and their
genetic relationships to other African
populations" . Am. J. Hum. Genet. 66
(4): 1362–83. doi:10.1086/302848 .
PMC 1288201 . PMID 10739760 .
 Unknown parameter |month= ignored
(tulong)
33. Coop G, Pickrell JK, Novembre J,
Kudaravalli S, Li J, Absher D, Myers
RM, Cavalli-Sforza LL, Feldman MW,
Pritchard JK (2009). Schierup, Mikkel
H. (ed.). "The role of geography in
human adaptation" . PLoS Genet. 5
(6): e1000500.
doi:10.1371/journal.pgen.1000500 .
PMC 2685456 . PMID 19503611 .
Unknown parameter |month= ignored
(tulong)
34. Brown, David (June 22, 2009). "Among
Many Peoples, Little Genomic
 Variety" . The Washington Post.
Hinango noong 2009-06-25.
35. "Geography And History Shape Genetic
Differences In Humans" . Science
Daily. June 7, 2009. Hinango noong
2009-06-25.
36. http://www.pbs.org/wgbh/evolution/li
brary/07/3/l_073_47.html
37. Human Chromosome 2 is a fusion of
two ancestral chromosomes by Alec
MacAndrew; accessed 18 May 2006.
38. Evidence of Common Ancestry:
Human Chromosome 2 (video) 2007
39. Yunis and Prakash; Prakash, O (1982).
"The origin of man: a chromosomal
 pictorial legacy". Science. 215 (4539):
1525–1530.
Bibcode:1982Sci...215.1525Y .
doi:10.1126/science.7063861 .
PMID 7063861 .
40. Human and Ape Chromosomes ;
accessed 8 September 2007.
41. Avarello, Rosamaria; Pedicini, A;
Caiulo, A; Zuffardi, O; Fraccaro, M
(1992). "Evidence for an ancestral
alphoid domain on the long arm of
human chromosome 2". Human
Genetics. 89 (2): 247–9.
doi:10.1007/BF00217134 .
PMID 1587535 .
42. Ijdo, J. W.; Baldini, A; Ward, DC;
Reeders, ST; Wells, RA (1991). "Origin
of human chromosome 2: an ancestral
telomere-telomere fusion" .
Proceedings of the National Academy
of Sciences. 88 (20): 9051–5.
Bibcode:1991PNAS...88.9051I .
doi:10.1073/pnas.88.20.9051 .
PMC 52649 . PMID 1924367 .
43. Ajit, Varki and David L. Nelson. 2007.
Genomic Comparisons of Humans and
Chimpanzees. Annu. Rev. Anthropol.
2007. 36:191–209: "Sequence
differences from the human genome
were confirmed to be ∼1% in areas
that can be precisely aligned,
 representing ∼35 million single base-
pair differences. Some 45 million
nucleotides of insertions and deletions
unique to each lineage were also
discovered, making the actual
difference between the two genomes
∼4%."
44. Ken Sayers, Mary Ann Raghanti, and C.
Owen Lovejoy. 2012 (forthcoming,
october) Human Evolution and the
Chimpanzee Referential Doctrine.
Annual Review of Anthropology, Vol.
41
45. Dawkins, R. (2004) The Ancestor's
Tale: A Pilgrimage to the Dawn of Life
 ISBN 0-618-00583-8
46. Ruvolo, M. 1997. Genetic Diversity in
Hominoid Primates. Annual Review of
Anthropology , Vol. 26, (1997), pp. 515-
540
47. Ruvolo, Maryellen (1997). "Molecular
phylogeny of the hominoids:
inferences from multiple independent
DNA sequence data sets" . Molecular
Biology and Evolution. 14 (3): 248–
265. PMID 9066793 .
48. Ohta, Y; Nishikimi, M (1999). "Random
nucleotide substitutions in primate
nonfunctional gene for L-gulono-
gamma-lactone oxidase, the missing
 enzyme in L-ascorbic acid
biosynthesis". Biochimica et
Biophysica Acta. 1472 (1–2): 408–11.
doi:10.1016/S0304-4165(99)00123-3 .
PMID 10572964 .
49. Nishikimi M, Fukuyama R, Minoshima
S, Shimizu N, Yagi K (May 6, 1994).
"Cloning and chromosomal mapping
of the human nonfunctional gene for
L-gulono-gamma-lactone oxidase, the
enzyme for L-ascorbic acid
biosynthesis missing in man" . J. Biol.
Chem. 269 (18): 13685–8.
PMID 8175804 .
50. http://www.genecards.org/cgi-
bin/carddisp.pl?gene=MYH16
51. http://www.nature.com/news/languag
e-gene-speeds-learning-1.9395
52. http://www.livescience.com/5463-
mice-human-version-speech-
gene.html
53. MacDermot KD, Bonora E, Sykes N,
Coupe AM, Lai CS, Vernes SC, Vargha-
Khadem F, McKenzie F, Smith RL,
Monaco AP, Fisher SE (2005).
"Identification of FOXP2 truncation as
a novel cause of developmental
speech and language deficits" . Am. J.
Hum. Genet. 76 (6): 1074–80.
 doi:10.1086/430841 . PMC 1196445 .
PMID 15877281 .
54. Darwin Lives! Modern Humans Are Still
Evolving
55. Medical Research Council (UK)
(November 21, 2009). "Brain Disease
'Resistance Gene' evolves in Papua
New Guinea community; could offer
insights Into CJD" . Science Daily
(online). Science News. Sininop mula
sa orihinal noong 2010-11-22. Hinango
noong 2009-11-22.
56. Mead, Simon; Whitfield, Jerome;
Poulter, Mark; Shah, Paresh; Uphill,
James; Campbell, Tracy; Al-Dujaily,
 Huda; Hummerich, Holger; Beck, Jon;
Mein, Charles A.; Verzilli, Claudio;
Whittaker, John; Alpers, Michael P.;
Collinge, John (2009). "A Novel
Protective Prion Protein Variant that
Colocalizes with Kuru Exposure". New
England Journal of Medicine. 361 (21):
2056–2065.
doi:10.1056/NEJMoa0809716 .
ISSN 0028-4793 .
57. Byars, S. G.; Ewbank, D.; Govindaraju,
D. R.; Stearns, S. C. (2009). "Natural
selection in a contemporary human
population". Proceedings of the
National Academy of Sciences. 107
(suppl_1): 1787–1792.
 doi:10.1073/pnas.0906199106 .
ISSN 0027-8424 .
58. Pribila, BA; Hertzler, SR; Martin, BR;
Weaver, CM; Savaiano, DA (2000).
"Improved lactose digestion and
intolerance among African-American
adolescent girls fed a dairy-rich diet" .
Journal of the American Dietetic
Association. 100 (5): 524–8, quiz
529–30. doi:10.1016/S0002-
8223(00)00162-0 . PMID 10812376 .
Sininop mula sa orihinal noong 2012-
05-24. Hinango noong 2009-02-03.
"Approximately 75% of the world's
population loses the ability to
 completely digest a physiological dose
of lactose after infancy"
59. Bulhões, A.C.; Goldani, H.A.S.; Oliveira,
F.S.; Matte, U.S.; Mazzuca, R.B.;
Silveira, T.R. (2007). "Correlation
between lactose absorption and the
C/T-13910 and G/A-22018 mutations
of the lactase-phlorizin hydrolase
(LCT) gene in adult-type hypolactasia".
Brazilian Journal of Medical and
Biological Research. 40 (11): 1441–6.
doi:10.1590/S0100-
879X2007001100004 .
PMID 17934640 .
 60. Beja-Pereira A et al. Gene-culture
coevolution between cattle milk
protein genes and human lactase
genes. Nat Genet 2003; 35: 311−313.
61. Ingram CJ, Mulcare CA, Itan Y, Thomas
MG, Swallow DM. 2009.Lactose
digestion and the evolutionary
genetics of lactase persistence. Hum
Genet. 2009 Jan;124(6):579-91. Epub
2008 Nov 26.

Kinuha mula sa
"https://tl.wikipedia.org/w/index.php?
title=Ebolusyon_ng_tao&oldid=1707099"

Last edited 4 months ago by Lam-ang

Maaaring gamitin ang nilalaman sa ilalim ng CC
BY-SA 3.0 maliban kung nabanggit.