Δεύτερη Γραπτή Εργασία ΕΛΠ12

Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες,

Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας

Ακαδημαϊκό έτος: 2019-20

Ιερά Μονή Σινά.

Διαχρονικός τόπος προσκυνήματος και «κιβωτός» της βυζαντινής τέχνης.

Εικ. 1.: Μονή Σινά:

https://www.sinaimonastery.com/images/images_Symeon/moni_Eview_2_08.JPG
[ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 5 Δεκεμβρίου 2019]
Ήδη από τον 4ο μ.Χ. αιώνα, η απομακρυσμένη περιοχή του Σινά (στα νότια της
χερσονήσου του Σινά, μεταξύ Αιγύπτου και Παλαιστίνης) αποτέλεσε προορισμό για
τους προσκυνητές. Στα μέσα του 6ου αιώνα ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός διέταξε την
κατασκευή μιας βασιλικής στον τόπο της φλεγόμενης και μη καιόμενης βάτου. Τον 7ο
αιώνα η περιοχή περιήλθε σε Αραβική κατοχή. Ωστόσο, οι προσκυνητές συνέχισαν να
έρχονται, ενώ γνωρίζει νέα μεγάλη ανάπτυξη ως προσκύνημα μετά την ίδρυση των
«Σταυροφορικών» βασιλείων στην περιοχή.
Σ’ όλη του την ιστορία, το μοναστήρι του Σινά δεν καταστράφηκε και δεν
εγκαταλείφθηκε ποτέ, με αποτέλεσμα να συνιστά ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό σύνολο,
στο οποίο διατηρούνται θησαυροί της βυζαντινής και της μεταβυζαντινής τέχνης όλων
των περιόδων (εικόνες, χειρόγραφα, έργα μικροτεχνίας κλπ.) Το καθολικό, του οποίου
διατηρείται η ξύλινη στέγη με το μοναδικό ψηφιδωτό, αποτελεί και σήμερα προορισμό
για προσκυνητές και τουρίστες από όλο τον κόσμο. Επίσης, η συλλογή εικόνων της
Μονής Σινά είναι η σημαντικότερη συλλογή βυζαντινών εικόνων παγκοσμίως, η οποία
μάλιστα διατηρεί παραδείγματα από όλες τις περιόδους.
Στην εργασία αυτή καλείστε:
1. Να αναφερθείτε στην αρχιτεκτονική του καθολικού της Μονής Σινά (εικ. 4),
εντοπίζοντας τα στοιχεία της παλαιοχριστιανικής βασιλικής.
2. Να εντοπίσετε τη θέση και το ρόλο του ψηφιδωτού της Μεταμορφώσεως στο
τεταρτοσφαίριο της αψίδας (εικ. 2). Να διακρίνετε τις τεχνοτροπικές τάσεις, στις
οποίες εντάσσεται.
3. Από τη συλλογή των εικόνων, να επικεντρωθείτε στις μεσοβυζαντινές και στις
υστεροβυζαντινές εικόνες, να επιλέξετε ένα παράδειγμα από κάθε περίοδο και να τα
παρουσιάσετε σύντομα αναφερόμενοι σε στοιχεία της βυζαντινής τέχνης της εποχής
τους και στις διαφορές μεταξύ τους.
4. Η Σιναϊτική κληρονομιά είναι σημαντική και ως σημείο συναντήσεως των τριών
μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών (Χριστιανισμού, Μουσουλμανισμού και
Ιουδαϊσμού). Η Μονή Σινά κηρύχθηκε μνημείο της UNESCO το 2003. Μάλιστα, στην
εισηγητική έκθεση αναφέρεται ότι η περιοχή του Σινά είναι ιερή για τις τρεις θρησκείες
και επισημαίνεται ότι αποτελεί ευκαιρία για προβολή του μηνύματος της ειρήνης μέσω
της Συνόδου για την Παγκόσμια Κληρονομιά. Θεωρείτε ότι η βυζαντινή τέχνη και η
ανάδειξή της μπορεί να αποτελέσει σημείο επαφής με άλλους πολιτισμούς στην εποχή
μας; Η ανάδειξη ποιων στοιχείων της «σιναϊτικής κληρονομιάς» θα μπορούσε να
συμβάλει σε αυτό το σκοπό;
Η εργασία σας θα πρέπει να έχει έκταση έως 2500 λέξεις (με απόκλιση 200
λιγότερες ή περισσότερες), να είναι καλά δομημένη και τεκμηριωμένη, και να
περιλαμβάνει απαραιτήτως συνοδευτικές εικόνες (βλ. συμβουλές παρακάτω). Οι
σημειώσεις δεν προσμετρώνται στην έκτασή της.

Εικ.2. Ιερά Μονή Σινά: ψηφιδωτό της Μεταμορφώσεως

https://www.sinaimonastery.com/images/images_Symeon/mosaic_sel42a.jpg
[ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 5 Δεκεμβρίου 2019].
 Προθεσμία
Καταληκτική ημερομηνία για τη δεύτερη Γραπτή Εργασία είναι σύμφωνα με τον
Κανονισμό και το Ακαδημαϊκό Ημερολόγιο η Δευτέρα 13 Ιανουαρίου 2020 και ώρα
23:59.

Αποφεύγετε να αφήνετε την υποβολή για την τελευταία στιγμή. Στην εξαιρετική
περίπτωση που για λόγους υπερφόρτωσης του συστήματος δεν καθίσταται δυνατή η
έγκαιρη υποβολή της εργασίας σας, πρέπει να την υποβάλετε με e-mail στον
Καθηγητή-Σύμβουλό σας αμέσως μετά την αποτυχημένη προσπάθειά σας για υποβολή,
ώστε να κατοχυρωθείτε για την εμπρόθεσμη υποβολή της, και να συνεννοηθείτε την
επόμενη μέρα μαζί του.
Στόχοι της δεύτερης εργασίας της ΕΛΠ12

1. Να γνωρίσετε βασικά χαρακτηριστικά βυζαντινής τέχνης και αρχιτεκτονικής,

μελετώντας αντιπροσωπευτικά παραδείγματα διαφορετικών περιόδων από ένα
κορυφαίο μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς.
2. Να εμβαθύνετε στο διδακτικό σας υλικό.
3. Να διερευνήσετε θέματα διαχείρισης των μνημείων.

Εικ.3. Ιερά Μονή Σινά: εικόνα του Ευαγγελισμού. Πηγή:

https://www.ekklisiaonline.gr/monastiria/spania-ikona-sti-moni-agias-ekaterinis-sina-
12ou-eona/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 5 Δεκεμβρίου 2019).
 Συμβουλές για τη συγγραφή της δεύτερης εργασίας
1. Το ΕΜ2 επαρκεί για να ανταποκριθείτε στην εργασία. Όμως, η αναζήτηση
πρόσθετης βιβλιογραφίας, για την οποία σας δίνονται κατευθύνσεις και πηγές, θα
συμβάλει στην περαιτέρω εμβάθυνση, εφ’ όσον το επιθυμείτε. Υπάρχουν αρκετές
σχετικές διαδικτυακές πηγές, γι’ αυτό είναι σκόπιμο να ζητάτε από τον Καθηγητή
Σύμβουλο τον έλεγχο της αξιοπιστίας τους.
2. Ο καθηγητής σύμβουλος θα σας ενημερώσει αναλυτικά κατά την 2η ΟΣΣ για το
ακαδημαϊκό παράπτωμα της λογοκλοπής, δηλαδή της αντιγραφής από διαδικτυακές
πηγές και βιβλία, που επισύρει αυστηρές κυρώσεις (βλ.
https://www.eap.gr/el/ekpaideysh/48-ekpaidefsi/270-
13a9dad217dd7596b6ae0d7233770d94). Επισημαίνεται ότι πρέπει να αναφέρετε
πάντοτε τις πηγές σας, βιβλιογραφικές και διαδικτυακές. Πρέπει να γράφετε τις
εργασίες σας εσείς προσωπικά, πράγμα που βεβαιώνετε με την ηλεκτρονική υποβολή
σας. Δηλαδή, πρέπει να παρουσιάζετε με συγκρότηση, σαφήνεια και προσωπική
διατύπωση τις απαντήσεις στα ερωτήματα της εργασίας. Επίσης, πρέπει να ασκείτε την
κριτική σας ικανότητα: Να αξιολογείτε τα επιχειρήματα των πηγών και να εξάγετε
δικές σας διαπιστώσεις και συμπεράσματα. Οι εργασίες δεν μπορεί να είναι συρραφές
παραθεμάτων, ακόμη και όταν παρατίθενται οι πηγές των παραθεμάτων αυτών.
3. Η δομή της εργασίας περιλαμβάνει Πίνακα Περιεχομένων, Εισαγωγή, Κυρίως
Μέρος, Συμπεράσματα, Πηγές (1. Βιβλιογραφία, 2. Ψηφιακές Πηγές, 3. Εικόνες). Οι
εικόνες είναι απαραίτητες στις εργασίες της ΕΛΠ12. Στην αξιολόγηση λαμβάνεται
υπ’ όψη η ανάπτυξη κάθε μέρους, η τήρηση του ορίου λέξεων, η σχολαστική
τεκμηρίωση και η ύπαρξη σημειώσεων πλαισίωσης, εμβάθυνσης και σχολιασμού,
πέραν των σημειώσεων για τεκμηρίωση, καθώς και η όλη εικόνα και γλωσσική
ποιότητα του κειμένου (ορθογραφική, συντακτική, εκφραστική).
4. Μην επαναλαμβάνετε την εκφώνηση στην εργασία σας, διότι προσμετράται από το
σύστημα εντοπισμού «κειμενικής ομοιότητας» ως τέτοια.
6. Προκειμένου να αναφέρετε τις πηγές σας, θα πρέπει να τηρήσετε με συνέπεια ένα
σύστημα παραπομπών σε όλη την έκταση της εργασίας, από αυτά που σας έχει
αναφέρει ο καθηγητής σύμβουλος.
7. Εκτός από τις βιβλιογραφικές πηγές, μην ξεχνάτε να σημειώνετε και τις πηγές των
εικόνων σας. Επίσης, πρέπει να χρησιμοποιείτε αρίθμηση και λεζάντες (σύντομους
τίτλους) στις εικόνες, όπως συμβαίνει στην παρούσα εκφώνηση.
8. Κατά τη διάρκεια της σύνταξης της εργασίας είναι σκόπιμο να επανέρχεσθε συνεχώς
στην εκφώνηση για να είσθε βέβαιοι ότι κινείσθε εντός θέματος.
9. Προσπαθήστε να αποδίδετε όσα διαβάζετε με δική σας διατύπωση. Όταν τελειώσετε
τη σύνταξη της εργασίας, καλό είναι να την ξαναδιαβάσετε πολλές φορές,
διορθώνοντας τυχόν λάθη έκφρασης, γραμματικής και συντακτικού.
 Εικ.3. Ιερά Μονή Σινά: εικόνα του Προφήτη Ηλία. Πηγή:
http://vrc.princeton.edu/sinai/files/original/7137/0685.jpg
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 5 Δεκεμβρίου 2019).

Πηγές
Βασική βιβλιογραφία/δικτυογραφία
1ο ερώτημα
• Μυριανθέως-Κουφοπούλου Μαρίνα, Βυζαντινά και μεταβυζαντινά
παρεκκλήσια της Μονής Σινά: ιστορία και Αρχιτεκτονική, διδακτορική
διατριβή, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα 2015. και ειδικά 67-
69, σχ. 32-40. Προσβάσιμη εδώ:
http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/36007#page/6/mode/2up
• Δημακόπουλος Ιορδάνης, «Έρευνες στην αρχιτεκτονική της Μονής
Σινά», Δελτίον Xριστιανικής Aρχαιολογικής Eταιρείας 9 (1977-1979),
Περίοδος Δ'. Στη μνήμη της Μαρίας Γεωργίου Σωτηρίου (1888-1979).
Προσβάσιμο εδώ:
https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/deltion/article/view/4551
/4327
• Grossmann Peter, «Αρχιτεκτονική», στο Σινά, οι Θησαυροί της Ι. Μονής
Αγίας Αικατερίνης (επιστ. επιμ. Κ. Μανάφης), Αθήνα 1990, 29-40.
• https://www.sinaimonastery.com/index.php/el/%CF%80%CE%B5%C
F%81%CE%B9%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B7/%C
E%B7-%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%B7/%CF%84%CE%BF-
 %CE%BA%CE%B1%CE%B8%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%
BA%CE%BF%CE%BD (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 5
Δεκεμβρίου 2019).
• Σχετικά με τον τύπο της Βασιλικής δείτε και στα παράλληλα κείμενα 3
(study.eap.gr, ΕΛΠ12,ψηφιακός αναγνώστης ), Krautheimer Richard,
Παλαιοχριστιανική και Βυζαντινή Αρχιτεκτονική, Αθήνα 1991, 129-130.

Εικ.4. Ιερά Μονή Σινά: Το καθολικό της Μονής. Πηγή:

https://www.sinaimonastery.com/index.php/el/%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B
9%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B7/%CE%B7-
%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%B7/%CF%84%CE%BF-
%CE%BA%CE%B1%CE%B8%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%BF%
CE%BD
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 5 Δεκεμβρίου 2019).
2ο ερώτημα
• ΕΜ2, 57-67.
• http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1430 (ημερομηνία τελευταίας
πρόσβασης: 5 Δεκεμβρίου 2019).
• Χατζηδάκη Νανώ, Ελληνική Τέχνη. Βυζαντινά Ψηφιδωτά, Αθήνα 1994,
ιδίως σελ. 232.
• Weitzmann Kurt, «Το ψηφιδωτό της αψίδας» στο Σινά, οι Θησαυροί της
Ι. Μονής Αγίας Αικατερίνης (επιστ.επιμ.Κ.Μανάφης), Αθήνα 1990, 61-
67.
• https://www.sinaimonastery.com/index.php/el/ (ημερομηνία τελευταίας
πρόσβασης: 5 Δεκεμβρίου 2019).
3ο ερώτημα

• Βοκοτόπουλος Παναγιώτης, Ελληνική Τέχνη. Βυζαντινές Εικόνες,

Εκδοτική Αθηνών: Αθήνα 1995, ιδίως σελ. 191-196.
• Γαλάβαρης Γεώργιος, «Πρώιμες εικόνες στο Σινά από τον 6ο έως τον
11ο αιώνα», Σινά, οι Θησαυροί της Ι. Μονής Αγίας Αικατερίνης (επιστ.
επιμ.Κ.Μανάφης), Αθήνα 1990, 91-101.
• Μουρελάτος Διονύσιος, Εικόνα: θέση και λειτουργικότητα, διδακτορική
διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2010,
προσβάσιμο εδώ:
https://www.academia.edu/34076133/%CE%95%CE%B9%CE%BA%
CF%8C%CE%BD%CE%B1_%CE%98%CE%AD%CF%83%CE%B7
_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%9B%CE%B5%CE%B9%CF
%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B3%CE%B9

• Μουρίκη Ντούλα, «Εικόνες από τον 12ο ως τον 15ο αιώνα», Σινά, οι
Θησαυροί της Ι. Μονής Αγίας Αικατερίνης (επιστ. επιμ. Κ. Μανάφης),
Αθήνα 1990, 101-125.
• Παπαμαστοράκης Τίτος, «Η βυζαντινή ζωγραφική», Αρχαιολογία και
Τέχνες 56, 6-20, προσβάσιμο εδώ: https://www.archaiologia.gr/wp-
content/uploads/2011/07/56-2.pdf
• ΕΜ2, 96-98, 105, 116-119.
• Αναζήτηση εικόνων από το αρχείο του Πανεπιστημίου Princeton:
προσβάσιμο εδώ: http://vrc.princeton.edu/sinai/items/browse
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 5 Δεκεμβρίου 2019).
 4ο ερώτημα

• https://www.sinaimonastery.com/index.php/el/%CE%BC%CE%BD%
CE%B7%CE%BC%CE%B5%CE%B9%CE%B1-
%CE%BA%CE%B1%CE%B9-
%CE%BA%CE%B5%CE%B9%CE%BC%CE%B7%CE%BB%CE%
B9%CE%B1/unesco (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 5 Δεκεμβρίου
2019).
• https://whc.unesco.org/en/list/954/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 5
Δεκεμβρίου 2019).
• Η οικουμενική διακήρυξη της Unesco για την πολιτιστική πολυμορφία
Προσβάσιμη εδώ:
http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/CLT/CLT/pdf/de
claration_cultural_diversity_el.pdf.pdf (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης:
5 Δεκεμβρίου 2019).

Βιβλιογραφία Β΄
• Ασπρά-Βαρδαβάκη Μαίρη, «Χριστός παντοκράτωρ. Εικόνα
Κομνήνειας τέχνης στη Μονή του Σινά», Δελτίον Xριστιανικής
Aρχαιολογικής Eταιρείας 23 (2002), Περίοδος Δ', 31-40, προσβάσιμο
εδώ:
https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/deltion/article/viewFile/4
190/3965.pdf
• Δρανδάκη Αναστασία, (επιστ. επιμ.), Η δόξα του Βυζαντίου στο Όρος
Σινά, κατάλογος έκθεσης, Αθήνα 1997.
• Δρανδάκη Αναστασία, (επιστ. επιμ.), Προσκύνημα στο Σινά. Θησαυροί
από την Ιερά Μονή της Αγίας Αικατερίνης, κατάλογος έκθεσης, Αθήνα
2004.
• Μουρίκη Ντούλα, «Περί βυζαντινού κύκλου του βίου της Παναγίας
εις φορητής εικόνα της Μονής του Όρους Σινά», Αρχαιολογική
Εφημερίς (1970), 125-153. Προσβάσιμο εδώ:
https://www.archetai.gr/images/pdfs/efimeris/Publ_A.E._1970.pdf
• Σωτηρίου Γεώργιος και Μαρία, Εικόνες της Μονής Σινά, τ.1 Αθήνα
1956, τ.2 Αθήνα 1958.
 • Το Θεοβάδιστον όρος του Σινά, Καθημερινή, Επτά Ημέρες (25-12-1994).
Προσβάσιμο στην ηλεκτρονική
διεύθυνση: https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/2/f/9/metadata-
1513087307-180332-21321.tkl

Δικτυογραφία Β΄
• Για την παλαιοχριστιανική βασιλική δείτε εν γένει και:
http://users.sch.gr//pchaloul/protoxr-texni/architecture.htm (ημερομηνία
τελευταίας πρόσβασης: 5 Δεκεμβρίου 2019).
• Για τη συντήρηση του ψηφιδωτού (στα αγγλικά). Έχει βίντεο για τη
συντήρηση και φωτογραφίες του ψηφιδωτού:
https://ccaroma.org/project/monastery-of-st-catherine/
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 5 Δεκεμβρίου 2019).

Φιλμογραφία
• Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα με τη Μάγια Τσόκλη. Επεισόδιο: Σινά,
προσβάσιμο εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=iG-KgAU02vk
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 5 Δεκεμβρίου 2019).
• Ζερβουλάκος, Γ., 1988. Μονή Σινά (Ελλάδα, ΕΡΤ, έγχρωμο, 54’).
Προσβάσιμο: https://archive.ert.gr/7016/ (ημερομηνία τελευταίας
πρόσβασης: 5 Δεκεμβρίου 2019).
• Παπαδήμας, Κ., 2016. Φωτεινά Μονοπάτια: Η Αγία Αικατερίνη του
Θεοβάδιστου Όρους Σινά (Ελλάδα, ΕΡΤ, έγχρωμο, 54’). Προσβάσιμο
στο: https://www.youtube.com/watch?v=UJcfw08w0pk (ημερομηνία
τελευταίας πρόσβασης: 5 Δεκεμβρίου 2019).