Rối loạn thăng bằng acid – base
Rối loạn Nhiễm base hô hấp
Tổng quan - Do tăng đào thải CO 2 qua đường
phổi làm nồng độ CO2 hòa tan
- -
giảm  tỷ số HCO3 CO 2 (ht)
tăng, giảm nồng độ H+, tăng pH.
- Dễ bù trừ và pH nhanh chóng trở
về bình thường.
Nguyên nhân - Tăng thở do rối loạn hệ thống
thần kinh trung ương: do tâm thần
(lo lắng, hysteria); do sinh lý (có
thai); do bệnh lý (giảm oxy máu,;
não nhiễm khuẩn, chấn thương
hoặc khối u; bệnh do gan; dùng
quá liều salicylat).
- Tăng thở do bệnh phổi: phù (suy
tim sung huyết); hen; viêm phổi.
- Tăng thở do thông khí cơ học.
Cơ chế bù trừ - Giai đoạn 1: đệm tổ chức và hồng - Hệ đệm: H2CO3 thừa được đệm
cầu cung cấp H+ để trung hòa một chủ yếu bằng Hb và Protein, sự
- -
phần HCO3 .
- Giai đoạn 2: nếu thời gian kéo xuất hiện kiềm chuyển hóa ngay
dài, bù chủ yếu do thận, giảm tái sau đó.
-
hấp thu HCO3 .
Nhiễm acid hô hấp
- Do giảm đào thải CO 2 qua phổi
dẫn đến tăng P(CO2) và tăng CO2
hòa tan  tỷ số HCO 3 CO 2 (ht)
giảm  giảm pH.
- Ức chế thần kinh trung ương:
chấn thương, nhiễm khuẩn, tai biến
mạch máu não, dùng thuốc quá
liều.
- Bệnh thần kinh cơ: bại liệt, bệnh
cơ (Mastin Gravis), hội chứng
Guillain – Barrré.
- Giảm thở do: tràn dịch, tràn khí
màng phổi; mảnh ngực vỡ, hô hấp
nghịch thường.
- Bệnh phế quản phổi: vật lạ, hen,
nhiễm khuẩn, COPD, phù phổi
nặng.
đệm này làm tăng nhẹ HCO3 và
- Thận: tăng trao đổi Na+ – H+, tăng
tổng hợp NH3, tăng tái hấp thu
HCO3- .
Nhiễm acid chuyển hóa Nhiễm base chuyển hóa
-
- Dấu hiệu đầu tiên là giảm HCO3 .
- HCO3- giảm do phải đệm cho
lượng acid thừa.
- Cơ thể sản xuất nhiều acid hữu
cơ, vượt khả năng đào thải của
thận: tăng tổng hợp acid
acetoacetic, acid β-hydroxybutyric
trong bệnh đái tháo đường hay tăng
tổng hợp acid lactic trong bệnh
nhiễm acid do acid lactic.
- Giảm đào thải acid (H+) trong suy
thận hay bệnh ống thận do đó tiêu
- furosemide, acid ethacrynic. Chúng
thụ nhiều HCO3 để trung hòa.
-
- Tăng thải quá nhiều HCO3 theo
đường thận do giảm tái hấp thu ở
ống thận hay mất theo đường ruột
trong tiêu chảy, do đo nồng độ
HCO3-
giảm, tỷ số
HCO3- a.P ( CO 2 )
giảm  pH
giảm.
Tăng thông khí để đào thải CO 2 ra - Bù do phổi: pH tăng  ức chế
ngoài làm cho P(CO2) giảm  pH trung tâm hô hấp  giảm đào thải
dần trở lại bình thường.
Rối loạn acid – base hỗn hợp
Khi có từ ≥ 2 rối loạn acid – base
tiên phát cùng xảy ra thì gọi là rối
loạn acid – base hỗn hợp.
- Nôn kéo dài, tắc môn vị, tắc ruột - Acid chuyển hóa + Acid hỗn hợp:
đoạn trên làm mất HCl từ dạ dày ngừng tim ngừng thở; suy hô hấp
và giảm thể tích máu. Na+ được tái có thiếu oxy mô.
hấp thu để làm cho thể tích màu - Acid chuyển hóa + Base hỗn hợp:
-
ngộ độc salicylate; choáng nhiễm
tăng và HCO3 , Na+ được tài hấp
trùng; nhiễm khuẩn/suy tim xung
thu để trung hòa điện tích; H+, K+
huyết + suy thận.
được bài tiết.
- Acid chuyển hóa + Base chuyển
- Dùng thuốc lợi tiểu kéo dài như
hóa: suy thận + nôn; đái tháo
đường nhiễm ceton + nôn; điều trị
ức chế tài hấp thu Na+ và Cl–, làm
thuốc lợi tiểu và toan do ceton.
tăng nồng độ Na+ ở ống lượn xa,
- Base chuyển hóa + Acid hỗn hợp:
kích thích tiết aldosteron và tăng
COPD + ói mửa hoặc dùng lợi
đào thải H+ và K+.
tiểu.
- Thừa mineralcorticoid hay
- Base chuyển hóa + Base hỗn hợp:
glucocorticoid: thừa nội tiết tố vỏ
suy gan/viêm phổi + thuốc lợi tiểu;
thượng thận, K+ hay H+ đào thải ở
suy tim sung huyết.
thận do hiệu quản tăng tài hấp thu
Na+ do kích thích của aldosteron
-
hay cortisol, HCO3 cũng được tái
hấp thu cùng Na+.
- Nhiễm base ngoại sinh: dư
HCO3-
- Nhiễm citrat do truyền một khối
lượng máu lớn hay truyền tĩnh
mạch một lượng lớn bicarbonat,
điều trị loét dạ dày, dùng thuốc ức
chế bơm H+, dùng antacid hay trao
đổi ion trên bệnh nhân suy thận.
 tăng CO2 hóa tan  giảm tỷ số
HCO3- CO 2 (ht) , pH dần dần trở
-
lại bình thường nhưng HCO3 và
P(CO2) vẫn cao.
- Bù do thận: thận giảm trao đổi
Na+ – K+, giảm tạo NH3 và giảm tái
 -
hấp thu HCO3 .
Xét nghiệm - Các thông số CO2 hòa tan, CO2 - Các thông số CO2 hòa tan, - - -
Các thông số pH, HCO3 , P(CO2) - Các thông số HCO3 , CO2 hòa - P(CO2) và HCO3 thay đổi ngược
Nhận biết - -
toàn phần, P(CO2), HCO3 đều P(CO2), CO2 toàn phần và HCO3 đều giảm; EB âm. tan, P(CO2), CO2 toàn phần, tỷ số chiều: acid hô hấp + acid chuyển
giảm. đều tăng, nhưng tỷ số HCO3- CO 2 (ht) đều tăng. hóa hoặc base hô hấp + base
- pH tăng, có thể đến 7,6. Nếu tăng -
HCO3 CO 2 (ht) giảm làm cho pH chuyển hóa  pH thay đổi rất
- Nếu P(CO2) tăng quá cao thì có
cao hơn thường là nhiễm base hỗn nặng.
giảm. nguy cơ nhiễm acid do bù thái quá. -
hợp. -
- P(CO ) và HCO3 thay đổi cùng
- Trong pha cấp HCO3 tăng 2
chiều nhưng vượt quá giới hạn bù
khoảng 1mmol l cho mỗi trừ của cơ thể: acid hô hấp + base
10 mmHg tăng của P(CO ). chuyển hóa hoặc base hô hấp +
2
- Nếu nhiễm acid hô hấp kéo dài có acid chuyển hóa  pH có thể hoàn
toàn trở về bình thường.
thể tăng 3,5mmol l cho mỗi -
15mmHg tăng của P(CO ). - P(CO ) và HCO3 thay đổi rất
2
2
nhiều nhưng pH hoàn toàn bình
- pH có thể thay đổi 0,1 đơn vị/cấp
thường một cách bất thường.
tính và 0,05 đơn vị/mạn tính.
- Anion gap > 30  chắc chắn acid
chuyển hóa tăng anion gap dù pH
bằng bao nhiêu.