•jYl''-'' .

' (""",
' \..-,11/___
'~'c_ ,j,
i'
/
}vIr
, !0
0;'fJ OJ/u)IIC ~S r)c~!
Nosiho Fazlic

PRIRUCNIK
.
IZ

MATEMATlKE

Tuzlo, 2000. godino

(31
~? j.
 Nasiha Fazlit
PRIRUC:NIK IZ MATEMATIKE

Recenzcnti: Predgovor
Dr Sabahet Drpljanin, prof. Ekonomski fakultet, TuzIa
Mr Mehmed Nurkanovi6, v. asis., Ekonomski fakuitet Tuzla
Ahmed Hadiiaganovic, prof. matematike,
Ci(j pisanja ovog "Prirucnika lZ matematike" je
Gimnazija "Dr Mustafa Kamari6" Gracanica hiD da svc vainije formule i pravila, ractena tokOln
Besim Sahbegccic, prof. matematike
osnovne i sredl~je §kole, budu u jednoj knjizi i na
Gimnazija "Mesa Sclimovic" Tuzla
jednom n~iestu) kako hi daei sto brze i la/de prona-
Tchnicka priprema i graficki dizajn: Bego Mchuric
!iii ano sto im U odredenom trenutku zatreha. Pri tom
lzdavac: DOO "Harfograf' Tuzla
trazenjzt uvelika ce im pomoCi deta(jan i preglcdno
Za izdavaca: Safe! Pasic naprav(jn sadriaj na poc'etku /o?jige.
Stampa: DOO ,.Harfograf' TuzIa Fonnule i lJravila su izloiena sistcnzat,r:;ki
~

Tiraz: 1000 primjcraka

sadriaje progrmna po razredima i l!iihovu logiC/at
C1P-Katalogizacija u puhlikaciji
Nacionalna i lIniverziletska bibiioleka
Bosnc i Hcrccgovine,
Nije se iL~lo
na definisa!~je p(~jnlOva i
iskazivCl1~je leorel1W jer v pri,')'tup bi zahUevao
51 (075.:1)

NaSlha
daleko veCi obim prirucnika,
l'nrucnik iz matcmatike! Nasiha Fazlic:; Naravno, "Priruc'::nik" ne moze zamijelliti udibe-
(crteze uradio Begu Mehllric). - I.izd. Tuzla:
Harfograf. 20(lO.-IX, 164 slr :graLprikazi: 14 nike i zbirke zadataka, ali se nadan1 da ce korisno
CIT)
vosluiiti
1
ctaeima i studentin1r..l,
ISBN99.'i~Hm2- I Vi
ZahvaUl,~jeJn
se reeenzentima sto su strpUivo
COBISS/BIH-ID 73259511
pregledali rukopi,r:; 1 dali korisne prirt~jedbe i
Prcrna Odobrenju Minislarstva obrazovanja, nauke, kulture i sparta
Tuzlanskog kantona, broj lOll 15-7]6/00 od 54.2000 godine
sugestlJe.
Prirucnik odobren ,ie za koristenje tl naslavi matcmatike u srednjim
skulam:J.a prema MisljCllJU Fecicrall10g ministarstv;:J obrazovanja , nauke,
kulture i sporta broj cn-JS-J635/00 od 7.4.2000. shodno odredbam:1 clana Tuzla, januara 2000. gOLf.
19. Tacka 12. Zakona () porczu n;] promet proizvoda i usluga, osloboden jc
placanja poreza na promet.
Autor

'I.
,
SADRZAJ
strana
Matematicke oznake --------------------------------------------- 1
Grcki alfabet ---------------------------------------------------
Sku pov i ---------------------------------------------------------
Oznake za relacije---------------------------------------------
Oznake u geometriji ------------------------------------------
Oznake za konstante ------------------------------------------
Oznake u algebri ----------------------------------------------
Matematicka analiza ------------------------------------------
Kompleksni brojevi -------------------------------------------
Sku povi -------------------------------------------------------------- 5
Zadavanje skupova ------------------------------------------- 5
Pods ku p -------------------------------------------------------- 5
Presjek i unija skupova--------------------------------------- 6
Razlika skupova ----------------------------------------------- 7
Dekartov proizvod -------------------------------------------- 8
Skupovi brojeva --------------------------------------------------- 8
Skup prirodnih brojeva N ------------------------------------ 8
Djeljivost u skupu N o----------------------------------------- 9
Prosti i slozeni brojevi---------------------------------------l 0
Najveci zajednicki djelilac (NZD)-------------------------ll
Najmanji zajednicki saddalac -----------------------------11
Skup cijelih brojeva------------------------------------------ 11
Operacije sa cijelim brojevima ----------------------------- 12
Mnozenje i dijeljenje cijelih brojeva ----------·------------12
Upotreba zagrada -------------------------------------------- 13
Skup racionalnih broj eva ----------------------------------- 13
Prosiri vanje razlomaka -------------------------------------- 13
Skracivanje razlomaka -------------------------------------- 14
Uporedivanje razlomaka ------------------------------------14
. strana
Declmalni razlomci --------------------------------------____ 14
1 Operacije sa razlomcima --------------------------------____ 15
1 Mnozenje i dijeljenje razlomaka --------------------------- 16
2 Decimaini brojevi -----------------------------------________ 16
2 Sabiranje j oduzimanje decimalnih brojeva -------------- 17
2 Mnozenje i dijeljenje decimalnih brojeva ---------------- 17
3 Pretvaranje decimalnog broja u razlomak ----------------18
3 Iracionalni brojevi J ----------------------------------------- 19
4
Razmjere i proporcije, brojne sredine ---------------------_ 20
Prosiri vanje razmjere ---------------------------------_______ 20
Aritimeticka, geometrij ska, harmonij ska sredina ------- 21
Postotni racun -------------------------------------------_____ 21
Qtepenl. ---------------------------------------.---------------________ 21
u
Operacije sa stepeni ma -----------------------------------___ 22
Stepeni sa negativnim eksponentom -_____________________ 'J')
Stepenovanje binoma ---------- ______________________________ ~~
"--_l
Rastavljanje na faktore ----------------------------------_______ 23
Razlika kvadrata ---------------------------------------______ 23
Razlika kubova ---------------------------------------________ ')1
Zbi r ku bova ---------------------------------------------______ ;3
Korijeni ----------------------------------------------------________ 24
Operacijc sa korijenima -------------------------------______ 25
Racionali sanje nazi vni ka ---------------------------------___ 26
Skup kompleksnih brojeva --------------------------------____ 28
Stepeni imaginarne jedinice ------------------------------ __ 28
Operacije sa kompleksnim brojevima--------------_______ 29
Graficko predstavljanje kompleksnih brojeva ----------- 29
I
II
 strana
Trigonometrijski oblik kompleksnog braja -------------- 30
Logaritmi --------- ----------------------- --------- ----------------- 31
Operacije sa logari tmi ma ----------------------------------- 31
Lincarne jednacine i sistemi linearnih jednaCina --------32
Linearna jednaCina ------------------------------------------- 32
Sistem linearnih jednacina sa dvije nepoznate-----------32
Metode l~jesavanja sistema jednacina --------------------- 33
Diskusija rjesenja sistema od dvije lineame jednacine - 34
Sistem od tri jednacine sa tri nepoznate ------------------ 35
Linearna funkcija ------------------------------------------------- 36
K vadratne j ednacine -------------------------------------------- 38
Diskusija rjesenja kvadratne jednacine -----------------~- 38
Vi et -ova pra vila ---------------------------------------------- 39
Rasta v \j an je kvadratnog trinoma -------------------------- 39
Diskusija 0 rjesenjima kvadratne jednacine-------------- 39
K vadratna funkcija ---------------------------------------------- 40
Polozaj nule kvadratne funkcije prema datom razmaku 41
.J cd naCine viSeg red a --------------------------------------------- 43
M a tema ticka in d u kcij a ----------------------------------------- 45
Aritmeticki i gcomctrijski nizovi ----------------------------- 46
Ari tmeti cki n iz------------------------------------------------ 46
Geometrij ski ni z---------------------------------------------- 47
Beskonacni geometrij ski red ------------------------------- 47
Binomni obrazac ------------------------------------------------- 48
Ko m bina to rika -------------- -------------------- -- --- ------------ 49
III
strana
V j erovatnoca ------------------------------------------------------ 50
G EO METRIJ A --------------------------------------------------- 51
Tacka, prava i ravan u prostoru ---------------------------- 5 1
Ugl ovi --------------------------------------------------------- ') 2
Kruznica, uglovi kruznice ---------------------------------- 53
Mjerenje uglova ---------------------------------------------- 54
U glovi uz transferzal u --------------------------------------- 55
U glovi mnogougla, zbir unutrasnj ih j spoljasnjih ------- 56
U glovi na kruznici ------------------------------------------- 57
Mnogouolovi
b ---------------------------------------- ------.-------- ~-7
~rou gao -------------------------------------------------------- 57
Cetvero ugao --------- -- ---------------- ---------------- ------- 58
Tangentni i teti vni mnogougao ---------------------------- 60
Broj dij agonala mnogougla --------------------------------- 61
Odnos izmedu stranica trougla ----------------------------- 61
Podudatnos t traugl ova --------------------------------------- 61
Sl icnost trouglova (mnogouglova) ------------------------ 62
Kruznica i hug ----------------------------------------------- 63
GEOMETRIJSKA TIJELA (povrsine i zapremine) ----- 64
Prizma, kocka, kvadar --------------------------------------- 64
Piramida, zarubljena piramidLf ------------------------------ 64
Valjak, siplji valjak ------------------------------------------ 65
Kupa, zarub lj ena ku pa --------------------------------------- 65
Lopta, dijelovj lopte ----------------------------------------- 66
Torus ----------------------------------------------------------- 67
Iracionalne jednacine i nejednaCine ------------------------- 68
1\1
 strana
Eksponencijalna funkcija --------------------------------------- 69
Eksponencijalne jednacine i nejednacine------~---------- 70
- Logaritamska funkcija ------------------------------------------ 70
Logaritamske jednacine ------------------------------------- 71
Logaritamske nejednaCine ---------------------------------- 72
TRI GON 0 METRIJ A ------------------------------------------- 73
Definicija trigonometrijskih funkcija no. pravouglom
troll gl u ---------------------------------------------------------7 3
Trig~nometrijska krllznica ----------------------------------- 74
Svodenj e na prvi kvadrant ---------------------------------- 74
V rijednosti trigonometrijskih funkcija -------------------- 75
Veza izmedll trigonometrijskih funkcija istog ugla ----- 76
Adicione teoreme -------------------------------------------- 77
Trigonometrijske funkcije clvostrukog ugla --------------- 77
Trigonometrijske funkcije polovicnog ugla ------------- 77
I zraza vanj e preko tga - tg -a ------------------------------- -8
1 /
2
Transformacija zbira i razlike u proizvod i obrnuto ---- 78
Funkcije viseslrukih uglova -------------------------------- 79
Rjesavan je pravouglog trougla ------------------------------ 80
S inusna teorcma ---------------------------------------------- 81
Kosinusna teorema ------------------------------------------- 81
Tangensna teorema ------------------------------------------ 82
Uglovi trou b la ------------------------------------------------ 83
(J
~
Poluprecnik opisane i upisane kruznice ------------------ 83
Povrsina trougla ----------------------------------------._----- 84
Grafici trigonomctrijskih f unkcij a ------------------------- 85
Trigonometrij ske j ednacin e--------------------------------- 86
Sferna trigonometrija ------------------------------------------- 87
V VI
" strana
AN ALIT! eKA GEO METRI J A ------------------------______ 89
U daljenost dvije tacke --------------------------------_______ 89
Koordinate tacke koja dijeli duz --------------------------_ 90
Koordinate sredista duzi --------------------------------____ 90
Koordinate tezista trougla ------------------------------____ 90
Povrsina trougla --------------------------------------- _______ 90
Prava i jednacine prave---------------- ______________________ 91
Prava kroz jednu tacku ------------------------------ ________ 92
Prava kroz dvije tacke ------------------------------ _________ 92
U gao izmedu dvije prave ---------------------------________ 93
Uslov paralelnosti dvije prave --------------------------___ 93
U S'I 0'1 OKolmtostJ
1. . - d --
viJe prave------------------- ____________ 93
Udaljenost tacke od prave ----------------------------- _____ 93
Uzajamni polozaj dvije prave -------------------------------94
Jednacina simetrale ugla ------------------------------ ______ 94
KRUZNI CA ---------------------------------------------__________ 95
lednacina kruznice sa centrom u ishoclistu --------------- 9S
lednacina kruznice sa centrom u tacki S(p,q)------------95
Tangen ta kruzn i ce ------------------------------------- ______ 95
Uslov tangenci onalnosti ------------------------------ _____ .__ 96
Palama jednacina kruznice ----------------------------- _____ 96
Parametarska jednacina kruznice -------------------------- 96
E Ii psa --------------------------------------------------_____________ 97
Jednacina tangente j normalc eiipse -------------------- ___ 99
U slov tangencionalnosti ---------------------------- _________ 99
Elipsa sa centrom u tacki M( c,d) ----------------------- ___ 99
Povrsina elipse ---------------------------------------______ 100
Hiperbola ---------------------------------------------___________ 100
 strana
Asimptote hiperbole --------~------------------------------ 102
Us loy tangencionalnosti ----------------------------------- 102
J ednacina tangente i normale----------------------------- 102
Para bo Ia -------------------- ------ ---------- ---------------------- 102
U slov tangencionalnosti----------------------------------- 104
J ednacina tangente i normale----------------------------- 104
Povrsina odsj ecka parabole ------------------------------- 104
VEKTORSKI RACUN --------------------------------------- 105
Operaci je sa vektorima ------------------------------------ 106
RazlagL{nje vektora na komponente --------------------- 107
Vektori u koordinatnom sistemu ------------------------- 109
Linearna zavisnost vektora ------------------------------- 110
Skalarni proizvod elva vektora --------------------------- 113
Vektorski nroizvod dva vektora ------------------------- 115
M jesovi ti ~roizvoc! tri vektora --------------------------- 116
ANALITICKA GEOMETRIJA U PROSTORU--------1l8
Rastojanje dvije tacke u prostoru ------------------------ 118
Koordinate sre d Ista dUZl ----------------------------------
o 'v ° 119
"- .
Povrsina trougla -------------------------------------------- 119
Zapremina tetraedra u prostoru --------------------------- 119
Ravan u prostoru ---------------------------------------------- 120
J ednacina ravni u prostoru -------------------------------- 120
Uslov paralelnosti i okomitosti dvije ravni------------- 121
Scgmentni obli k jednaCine ravni ------------------------- 121
.1ednacina ravni kroz jednu taeku, kroz tri tacke------- 121
Parametarske jednacine ravni ---------------------------- 122
Rastojanje date tacke od ravni ------------------------"-- 122
VII
strana
U gao izmedu dvije ravni ---------------------- ____________ 122
Presj ek tri ravni u j ednoj tacki ------------------ _________ 122
Prava u prostoru ----------------------------------_____________ 123
Parametarske jednacine prave ---------------------_______ 123
Jednacina prave kroz dvije tacke ------------------ ______ 123
U gao izmedu dvije prave ---------------------- ___________ 124
REALNA FUNKCIJA REALNE PROMJENLJIVE __ 125
Zadavanje funkcije-- 125
o - - - ____________________________________
Nula funkcije -------------------------~----------- ___ o _______ 125
Osobine funkcij e -------------------------------____________ 126
In verzne funk cij e ----------------- -----------______ _________ 129
Inverzne funkcije trigonornetrijskih funkcija ------_____ 130
Osnovni odnos izmeciu ciklometrijskih funkcija ---___ 133
Granicne vrij ednosti funkcij a ----------------------_________ 135
Pravila za racunanje sa granicnim vrijednostima---- __ 135
N eki primjeri granicnih vrijednosti ------------- _________ 136
N eprekidnost funkcije -------------------------- ___________ 137
Asimptote krivih iinija u ravni ---------------------__________ 138
~ I v -
DU ERENC JALNI RACUN---------_______________________ 140
lzvodi - geometrijsko znacenje ---------------------- _________ 140
Osnovna pravi la izvoda ------------------------- __________ 141
Tabela izvoda osnovnih funkcija ----------------________ 142
Izvod slozenc funkcij e ---------------------------- ________ 143
Izvoel impl icitne funkcije -------------------- _____________ 144
Di ferencij aJ funkcije -------------------------- _____________ 145
Primjena izvoda u fizici --------------------------- ________ 146
VIII
 strana
[Mat~maticke oznake I
Jednacina tangente i normale----------------------------- 146 1. GRCKI ALFABET
Neodredeni izrazi, Lopitalovo praviio --------------------- 147 Aa alfa It jota Pp rho
B~ beta KK kapa
Rascenje i opadanje funkcije. Stacionarne tacke ------- 148 L (j S; sigma
ry gama AA lambda T't tau
Ekstremi funkcije ---------------------------------------------- 148 Lio delta MJ.l mi Yy
Crtanje grafika ---------------------------------------------- 151 ipsilon
E£ epsilon Nv nl <D<p fi
NEO D RED EN I INTEG RALI ------------------------------- 152 Zs zeta 3~ ksi Xx hi
HTJ eta 00 omikron
Primitivna funkcija ---------------------------------------- 152 '¥\jf psi
813- theta IIn pI
Osobine neodredenih integral a --------------------------- 152 .Qw omega
Tabela osnovnih integraia -------------------------------- 153
2. Skupovi
Osnovne metode integracije ------------------------------ 154
In tegraci j a raci onaln ih funkci j a -------------------------- 155 N Skup prirodnih brojeva
Integracija iracionalnih funkcij a ------------------------- 155 Z Skup cijelih brojeva
Integracij a trigonometrij skih funkcij a ------------------ 157 Q Skup racionalnih brojeva
Integracija transcedentnih funkcij a ---------------------- 158 I Skup iracionalnih brojeva
ODREDENI INTEGRALI----------------------------------- 160 R Skup realnih brojeva
C Skup kompleksnih brojeva
Osobine odredenog integral a ----------------------------- 161 o iIi {} Prazan skup
Newton-Leibnizova formula ----------------------------- 161
k: Podskup
Integrali neogranicenih funkcija ------------------------- 162
u Unija skupova
Izracunavanje povrsine ravnog lika ---------.. ------------- 162 rl_ Presjek skupova
Zaprel'nina i povrsina l'Otacionog tijela ------------------- 163 \ Razlika skupova
E Pripada ( je element)
Duzina Juka krive ------------------------------------------ 164
e: Ne pripada (nije element)
'rj Svaki
3 Postoji
3! Postoji tacno jedan

IX 1
 3. Oznake za relaclje
jednako
=f:: nije jednako J 6 0 zna k e u a!ge
l bn'
identicki jednako I /a / apsolutna vrijeclnost broja a, modul od a
~ priblizno jednako J + sabiranje
< manje ~

oduzimanje
< manje iIi jednako mnozenje
> vece diie1enje .
> vece iIi jednako an
n-ti stepen broja a
=> slijedi
.f kvadratni (drugi) korijen -
~
<=> ekvivalentno ( ako i samo ako) I r
f-. 1\ konjukcija ( i ) rfa l1-ti korijen
V disiunkcija ( ili ) I loga logaritam za bazu a
log logaritam za bazu 10 (dekadski)
4.0znake u geometnJl
-
, 1 pantlclnn I In logaritam za bazu e (prirodnj)
i !
faktor;el
.1* paralelno i jednako
okomito
slicno
I)
J

I
I
(k)
~) I
n
I b1l10mni koeficijem (,,11 nad k")
· JI
~~------------------.
~

I pocluclarno
Ii 7. Matematicka analiza
Lili<t ugao I
lim
1::,. I trougao 1
I
-7
limes (granicna vri'e dnost) l
L pr"vi
o. ucrao
b
tezi k ... -"""------------1
-

--~--.=1
CXJ
-~

duz beskonacno
AB L
-
suma
I AS luk 1 n

[ + siiccc
5. Oznake za konstante
)
I
i L
1=1
f I .
Selma U kOJO] se , l1l1Jenja od I do n
"
I
n -3,14159··· odnos obim akruznice sa precnikom Ir(X),P(x) oznake za funkciju
11~~~~~i-P-I7'il-.a~st~~~~~-----=---- _________~
----1
e 2,71828··· baza priroclnog Iogaritma
I c=O,57722 ... Eulerova konstanta
III --~d----~d~i~fu~re~l~lC~D~'a~l-----------------------________J
~----~--~~~-------------------~
2
3
I
df f
dx
2
, prva derivacija (izvod) l j
d f "
f
dx-" ,
druga derivacija (izvod)
I Skup je osnovni pojam u matematici i ne definira se.
Prirnjeri skupova: Skup ucenika petih razreda jedne skole.
f
b
integral Skup tacaka neke duE
Skup clanova neke sekcije.
f
a
odredeni integral
Skupove najcesce oznacavamo velikim slovima A, B, X,S, ...
Npr. skup ciji su elementi brojevi 2, 3 i 4 mozemo oznaciti
f (k)
krivolinijski integral A={2,3;4}.
Ako neki element a pripada skupu A oznacavamo aE A.
f,f
s v
integral po povrsini s, po volumenu v Ako neki element b nije u skupu A (ne pripada) oznacavamo sa
be:
Zadavanie skupova
Sf dvostruku integral
1. Skupove mozemo zadavati tako Sio napi,~emo svc nJegove
HI trostruki integral elemente npr. S={1,2,3,4}. ~
2. Mozemo zadati neki usiov koji elementi /~_ 4iil4 l.-.
8. Kompleksni brojevi skupa treba da zadovolje. Npr. skup S je \ 3$ /
C skup kompleksnih brojeva skup svih prirodnih brojeva manjih od 5 iIi \~ •.• 2 (
simbolicki S={x I XE N 1\ x<5} \.J..-----'
i imaginarna jedinica
z=a+bi
z = a - bi
kompleksan broj ..
konjugovano kompleksl1l bro] 3.
tIS se: takvih do je iIi sa osobinom
Graficki (crtezom). Crtez se zove Venov dijagram.

I z \= ~a2 + b 2 modul kompleksnog br~ja Prazan skup:Skup koji nema ni jednog ekmenta zove se prazan
skup; Oznacava se sa 0 ili { }.
Rc(z) realni dio kompleksnog broJa
Im(z) imaginarni dio Jednakost skupova: Ako dva skupa A i B sadrze jednc ie iste
elemente kaie sc da su jednaki i pise A=B.

Podskup: Ako svaki element skupa C pripada skupu D onda je

skup C podskup skupa D i pise se CcD. (Svaki
skup je podskup samog sebe AcA, prazan skup je
podskup svakog skupa 0cA . Npr. C= {2,3,4}
D={ 1,2.3,4,5}, C~D, Grafick sc to predstavlja :
4 CeD

5
Brojnost skupa: Broj elemenat~ ne~og .konacnog skupa A
oznacavamo sa k(A) i zovemo kard1l1alm braj skupa A.
Ekvipotentni skupovi:Ako dva konacna sk~pa imaj.u ~sti bro~
elemenata (imaju jednake kardinalne broJe~e) pn. cemu tl
elementi ne moraju biti svi isti kaze se da su ekvlpotent11l.
Razlika skupova: Neka su A j B neki skupovi. Skup kojeg cine
elementi skupa A koji nisu u skupu B nazi va se razlika skupa A j
skupa B i oznacava se A \ B, gdje znak \ Citamo "razlika".
A \ B={xlxEA i XEB}
B

Presjek skupova A i B je skup koji sadrzi .sve elemente ,koji Npr.A={0,1,2,3,4} B={l,2,5}; A \B={O,3,4} ili B \A={5}
istovremeno pripadaju i skupu A i skupu B.TaJ skup se oznacava
sa A (] B, gdje znak (] Citamo: presjek. Vrijedi A \ B:;t B \ A ; A \ 0=A ; 0 \ A=0 (znak ;/: citaj nije
jednako)

Komplement skupa: Ako je A~B moze se

A (] B={x I xEA i xEB} definirati komplement skupa A U odnosu !la
skup B (u oznaci Cs(A)) na sljedeci nacin:
Cu(A)={x IX EB 1\ XE A}, odnosno Cs(A)=B\A.
Npr: A={2,3,4,5) B={3,4,5,6}; A (] B={3,4,5) U slucaju da nije A~B, ne moze se definirati
komplement skupa A u odnosu na B.
V rij edi: A (] B= B (] A; A (] 0=0 ; A (] A= A Partitivni skup: Skup svih podskupova skupa A naZlva se
partitivni skup skupa A. 9?A)={ p I pcA }
Unija skupova A j B je skup sto ga cine svi elementi koji
Primjer: A={ 1,2,3}
pripadaju bar jednom od skupova A iii B. Oznacava se sa A u B,
crdj'e
b . znak U citamo: unija. 9(A)={ 0,{ 1 },{2},{3 },{1,2 },{ 1,3 },{2,3 },A}

Au B={xlxEA Hi XES}
Ureden par (a,b) je skup od
dva elementa kod kojeg se tacno
";; 3tI (1.3)

zna da je a prvi element a b

drugi. Prvi element a uredenog
~i-21
c.
(i.2)
Npr. A={ 1,2,3,4} i B={ 0,1,2,3}, A u B={ 0,1,2,3,4} "
C[)

para (a,b) lOve se jos prva 2 1

"0
(2.1 )

koordinata, dok je b druga

Vrijedi Au B= B u A; Au 0=A; Au A=A koorclinata. I "3 prva poluprava

Vrijedi (a,b);/:(b,a) iIi (2,3):;t:(3,2)

6
7
 DpL-artov (Kartezijev) proizvod .~
-'"
skupova:
\
ure?enih. parov~
Skup svih
nG5.1--I-~------i\!'-----~!
/ (ij (2,5) (3.5)\
a=b (ajednako b);
a<b (a manje ad b);
3=3
5<7
(a,b) Kojima je prva Koordu:at: d. E .,1 __ Li~~.jl_j:~~__ 1(l41 A,,!l a>b (a vcce od b); 8>4
element skupa A, a druga koordlJlala b 4 1 l: i i ) Zbir dva iii vise prirodnih brojeva je prirodan broj.
element skupa B zove se Dekarto~ , I~! ~2 ~jJ 1+3+7=12EN
. d skupa A sa skupom B 1 I\.

prOlZvo . .. B A x Ik{(a,b)laEA i hEEJ ProizYod dva iii vise prirodnih brojeva jt prirodan broj.
oznacava sa: A x B (citaj A puta) Vrijedi: A x B '* B x A 3,4·S=60EN
.
Brojnost Dekartovog prmzvoda: 1(( A~ x B\_l
)-K\(A)·k(B)
" ako su A Zbog toga se kaze da je skup N zatvoren U odnosu na operaeije
sabiranja i mnozenja.
i B konacni skupovi.
Razlika dva prirodna broja nije uvijek prirodan bro].
Skupovi tacaka Kolicnik dva prirodna broja nije uvijek prirodan bro].
Zbog toga se kaze da skup N nije zatvoren U odnosu na operacije
Tacka J'e jedan O ,rl,. ,o','novnihgeometrijskih
- - pojmova. SkupJ oduzimanja i dijeljenja.
tacaka je prostor. Nepr3zne pod""." kLll,JOVe
. r.,rostora
t' zovemu
Djeljivost u skupu No
CTcometrij
b
ske figure,
,
Neki podskupOVI prostora: Za broj aE No kazemo da je djeljiv prirodnim brojel11 b ako posioji
broj qE taka v da jc a=bq.
/ H~
/
/
/ / " Nula je djeljiva svakirn prirodnim brojcm.

a / / /
..
E
Svaki element skupa djeljiv je brojem 1.
Svaki prirodni broj djeljiv je SJ samim subom.

/
prava
j
poluprava
,J
auf
/ J
/
f

L1L...
ravan
f
/ "
" Svaki prirodni broj djeljiv jc sa barem dva priroclna broja. s
brojem 1 i sa samim sobom.
Za prirodall broj kazcmo je pawn ako je djeljiv sa 2,
Npr.parni prirodni brojevj su 2,4,6,8~ .. ,

ISkupovi brojeva ] " Biio koji paran prirodan broj

gdje je n neki prirodan
se uopsteno oznaciti sa

" prirodne brojeve 'j nisu djeljivi sa dva I,tj. 1 msu

S' .
rirodnih broJeva N'=\ 1,-, } pri
'! 3 ,4 ,.... rodnih
',-, , brojeva
,,' 1 pami) kazemo da su neparni. , 1,3,5,7,
imp p
ima beskonacno mnogo.v Sk P
u,sto bC' cine prirodl1l
(]ClDrOjeVl 1 nu a to Bito koji neparan prirocbn broj mozemo oznaciti sa 20-]
gdje je n neki prirodan oroj,
oznacavamosaNo={O,1,2,3,4, ... ): . . . ,,'" b:lo
'" pnrodm. b'lOJ,
Postoii naimanJl :,W Je 1, a ne postoJlI' ..nC1.Jvecl.
, 1 " Prirodan broj je djeljjv ",a J () ako i samo ako mu je cifra
- • J b _.. d' iedna od re aena. jedinica O.
koja dva pnrodna broJa d I VllJC 1"
J • • <'
•

8
9
.. Prirodan broj je djeljiv sa 2 ako samo ako mu Je ci1'ra NajveCi zajednicki djeIilac (NZD)

jedinica jedna od cifara 02,4,6,8. Za pr~rod.an. broj a kazemo cia je sadrZalac prirodnog broja b,
" Prirodan broj je cijeljiv sa 5 ako samo ako mu Je cifra a .za. b da Je ~J~lIl.~c od ~ ako je a cijeljivo sa b. Najveci zajednicki
jeciinica 0 iii 5. d~el~lac dva III VIse ~roJev~ je najveci broj koji je u isto vrijeme
Il Prirodan broj je djeljiv sa 3 ako i samo ako mll je zbir cifara dJehlac svakog oci oVlh broJeva. Npr: Za brojeve 240 i 360
djeljiv sa 3. (Npr. broj 207 je djeJjiv sa 3, jer rnu je zbir cifara 240=(2·2·2·3)·2·5 NZD(240,360)= 2·2·2·3=24
2+0+ 7=9 i 9 je djeJjivo sa 3) 360=(2·2·2·3)·3·5
II Prirodan broj je djeljiv sa 9 ako i samo ako mu je zbir cifara
Npr. Za brojeve 126, 180,84
djeJjiv sa 9.
.. Prirodan broj je djeljiv sa 4 ako i samo ako mu je dvocifreni 126=2·3·3·7
NZD(l26,l80,84)= 2·3=6
zavrsetak djelji v sa 4. (N pr. brojevi 424, 516). 180=2·2·3·3·5
II Prirodan broj je djeljiv sa 6 ako i sarno ako je istClvremeno 84=2·2·3·7
djeljiv sa 2 i sa 3. . Ak~ je. najv.eci. zajednocki djelilac dva iIi vise broieva 1 o11da
I" Prirodan broj je dje\jiv sa 8 ako su mu tri zadnje cifre nule iIi se tl broJevI naZlvaJu rnedusobno prosti. Npr. 4, 10 IS'
cine broj djeJjiv sa 8. 4=2·2 '
'" Prirodan broj je djeljiv sa 25 ako i sarno ako mu je dvocifreni 10=2·5 NZD(4,1O,15)=1
zavrsetak djeljiv sa 25. 15=3·5

Prosti i slozeni brojevi N~jma?ji z~jednicki ~adrZalac dva iIi vise brojeva-NZS je
naJma~JI br~J u kome Je sadrzan svaki od tih brojeva. Ako su
Broj koji je djeljiv sarno sa 1 i sa samim sobom zove se prost
b:'oJevl r~latl1mo prosti njihov najmanji zajednicki sadrzalac je
hroj. (2,3,5,7,11, ... ). I1Jhov prOlzvod.
Brojevi koji osim jedinice i samog sebe imaju i drugih
A~o b:'~je~i. nisu relativno prosti npr. 18, 24 NZS odredujemo na
djelitelja ZOyu se slozeni brojevi. slJedecl naC111; 18=2·3·3, 24=2·2·2·3 NZS(18,24)= 2·2·2·3·3=72.
Svaki slozen broj se moze prikazati U obliku proizvoda
prostib brojeva. Skup cijelih brojeva
Npr: 300 = 2·150 315 = 3·105
=2.2.75 = 3·3·35 Z={ ... -2,-1,0,1,2,3, ... }
=2·2·3·25 = 3·3·5·7 negativni cijeli brojevi nula pozilivni cijeli brojevi
---+I--+f--rl~1r-'f--+--+--t-~r-~-4--+
f f ... brojna osa
=2·2·3·5·5 -3 -2 -I 0 2 3 4

. . Ako se ~ijeli broj a nalazi (na brojnoj osi) lijevo od cijelog

Drop b onda Je a manji od b. ~

11
10
 Svaki negativan cijeli broj je manji od bilo kojeg pozitivnog
cijelog broja. . .
. ~ko p.rili~om mnozenjc imamo vise faktora, proizvod je
. -5 i 5 su suprotni cijeli brojevi.CNa brojnoj osi im odgoyaraJu
poz!tlvan ako JC broj negativnih faktora paran, a negativan ako ih
simetricne tacke u odnosu na nulu.) je neparan broj.
Apsolutna vrijednost (modul) cijelog broja je udaljenost tog
Npr. (-2)·3·(-4)=24 (dVil negativna faktora)
broja od Hule. ( na brojnoj osi).
(-2)·3·(-1)·(-2)::::-12 (tri negativna faktora)
Operacije sa cijeHm brojevima
U skupu cijelih brojevd Z, za svaki cijeli broj a vrijedi:
Sabiranicciielih brojeva istog znaka: saberemo apsolutne lHO=a i <,<+(-a)=O.
vrijednosti rih brojeva i rezultatu dopisemo predznak tih brojeva. Upotreba zagrada
Npr.(-5)+C-2) =-7
-3+(2-11 )=-3+2-11 =-1 1 (zagr::tda se izostavi ako Je
3+5 = 8 ispred znak +)
Sabir:mje cijelih brojeva suprotnog znaka: Oduzmemo
-(7-5+2)=-7+5-2=-9+5=-4
apsoJutne vrijednosti tih brojeva i rezultatu dopisemo predznak
o~og broja koji je po apsolutl1oj vriy:dnosti yeci. Ako je isprcd zagrade - onda sc prilikom iwswvljanja
zagrade moraju prornjeniti predznaci.
Npr. (-7)+2=-5
Npr. -7+[2-(3-1 )+5]=-7+[2- 3+ 1 1=-7+2-3+ 1+5=-2
4+( -8)=-4
(-2)+ I 0=8
Skup racionalnih brojeva
Oduzimanje cijelih brojeva pretvaramo u sabiranje po pravilu
m l
a-b=a+( -b) Q ==.[ _." m "c:: Z·,~. (i'Jl
Npr. (-7)-(-2)=(-7)+(+2)=-5 tn' c=
~-"''-
Z' n::i.e

(-7)-( +8)=-7+( ··8)=-15 Racionalni broj .Ie onaj broj koii sc moze llapisati U obliku
110zcnje i dijeijenje cijelih brojeva razlomka
Ako mnOlJl110 (iIi dijeiimo) dva cijela broja istog znaka onda a.n
Z a raz IomaK1 -:-, " kaze se cia 111
::= (J
pomnozimo (iii podijelimo) njihove apsolutne vrijednosti a b definisan Jer 01JeLenJC sa
," 1 •

rezultatu d
v' k
' oplsemo zna' + .
1/ If
nulom nije moguce (ncdellnisano)
Npr mnozenjc' (-7)·( 14, dijeljenje: (·8):(-2):::+4
a k'il
~ =0
J~ 1, .' 12 : 6 = 2 --::::--
Smijemo
Ako mnozimo (iii dijelimol dya cijela broja suprotnog
nazivnik nekog razlnmka ,..,,,nH-,n·,',,· sa ednim tc istim
predznaka onda pomnozimo (iii podjelimo) njihove apsolutne
d ' (razJicit llule). (razlomak se ne mijenja .
•
vrijednostl. a rezultatu
1
oplsemo
v
znak"-.
If

3 2·3
Npr. - = - - __ _
6
Npr. (-8)-(+2)==-16
(+ 16):( -4)=-4 5 2·5 10
12
13
Skracivanje razlomaka ba = a:k
b: k' k:;t.:O, Smijemo brojnik i
4
Razlornak 100 = 004
, . (nu Ia cijelih i cetiri stotnine),
nazivnik nekog razlomka podijeliti jednim istim brojem (razlicit 3
Razlomak - - = 0 ()03 (llUl a cIJe
1000' III tn'h'"lljadnine),
," l'j'
od nule), (razlomak se nece promjeniti),
f
45 45: 5 9 37 215
Npr. 20 = 20: 5
Uporedivanje razlomaka
="4
l 3,7=-; 2,15=--' 3,034 = 3034 'J
10 100' 1000

Operacije sa razlomcima
uporedivati ako imaju jednake
Razlomke najlakse mozemo i oduzimanie:Mocru
2 5 . I Sabiranje
: .., , .: se naJ'laksve sabl'j'at"
b e l I 0
d" uZlmaU.
Npr. - < - (manji je onaj . 'OrnCI
laZ , kOjl " ImaJU 1St1 nazivnik ,.lrdmO
(Sa·b'· 'j'I
1 0 d uZlmamo
'
nazivnike i1i jednake brojnike, 7 7 blOJl1lke a nazlvl11k ostavimo isti)

razlomak ciji je brojnik manji) i1i : < ~ (manji je onaj razlomak

2
-+-=-
7
3
7
5
7
17
---
15
4 13
IS-iS
ciji je nazivnik veci), Ako razlomci nernaJ'u isti naZiV111'k , on d
a 'lh prosirivanjem
Ako nemaju jednake nazivnike niti brojnike onda ih moramo dovesti n41 z41jednicki nazivnik,
prosirujemo do zajeclnickog nazivnika, Npr, Treba uporediti
N pI'. 2 + ~ = 2, 5 + 3· 7 =.!Q. + 3.! _ 31
razlomke
2 . 3 2 2·5 10
_ I _, _ = - - = -
3 3,3
-=--=-
9
Kako je 7 5 7'5 5'7 35 35 - 35
3 5' 3 3·5 15 5 5·3 15
5 2 5,1 2·2 5 4 1
----=----- ----=-
10 >9- za kl'JucuJemo daJe
_ v' ' ->-,
2 3 6 3 6·1 3·2 6 6 6
15 15 3 5
Decimalni razlomci su oni u kojima je nazivnik jedan od brojeva Zbir prirodnog broja i razlomka, npr. 3 +!5 cVesto se pise bez

10, 100. 1000, .. ,

Razlomak ~ Uedna desetnina) cesto se oznacava sa 0, 1
znaka 1/+" pa se dobije broj 3 ~ (tri cije1a i jedna petina), koji se
10 naziva mjesoviti razlomak
(citaj: nula cijelih ijedna clesetnina),

2- = 02 (nula ci,J'elih i dviJ' e desetnine)

10 '

15
14
Mnozenje i dijelenje razlomaka
Decimalni broj mnozimo sa 100 tako da decimalni zarez
Mnozimo brojnik brojnikom a nazivnik nazivnikom. pomaknemo za dva mjesta u desl1o.
2 2 4 2 6 Npr. 6,275·100=627,5 iIi 0,05.100=5
Npr. -::;'5= 35 3· 7 =-::;
Decimalni broj dijelimo sa dekadskom jedinicom tako da
Kod dijelenja podijelimo brojnik brojnikom a nazivnik
decimalni zarez pomjerimo ulijevo za onoliko mjesta koliko nu!a
nazivnikom ako je moguce; ima dekadska jedinica. .
16 2 16; 2 8
npr. - ; - = - - - = - Decimalni broj clijelirno sa 10 ako mu clecimalni zarez
9 3 9:3 3 pomaknemo za jedno mjesto u lijevo.
Ako nije moguce onda prvi raz10111ak poml1ozimo sa
reciprocnom vrijednoscu drugog razlomka (kad brojnik i nazivnik Npr. 37,58: 10=3,758 ili 0,05: 10=0,005
zamjene mjesta). Decimalni broj dijelinlO sa 100 ako mu clecimalni zarez
. 7 3 7 4 28 pomaknemo za dva mjesta ulijcvo .
-:-=-.. -=-;
9 4 9 3 27 Npr. 236,7: 100=2,367 iii : 100=0,005
8 8 . -1: : : :8-
5 5.3 Sabiranje i oduzinmnje decimal nih brojeva
_ 2 _ 3 15
,",0_=::;._=_
-" 3 2 2 Npr. 0,758 8,67 69,00
+23,1
Decimalni broj se promjeniti mu na kraju dopiserno
- -
23.858
.24 -
---
2,38
5,43 66,62
jednu ili .
Mnozcnje i dijeijenje decimalnih brojeva
Npr. 2,1 10=2,1
Mnozi se kao da nema decimaJnog zareza a zatim 1I
Decimalni mnozimo sa dekadskol11 jedinicom tako proizvodu naznacimo onoliko decimalnih mjesta koliko ih je u
malni zarez pomjerimo nadesno za iko mjesta koliko nub oba faktora zajedno.
Im2t
Npr. 23,7·4.25 0,053 ·0,7 == 0,0371
sa i 0 da decimalni z21rez
1185
474
Npr. 23,75·1 ili 15·lO=OJ 5 948
100,725
16
17
 Kod dijeljenja dva decimalna broja djelilac i dijeljenik
pomnozimo sa 10 ako djelilac ima jednu decima\u, sa 100 ako
39
39=99x ::::} x = -
ima dvije, sa 1000 ako ima tri itd, pa se dijeljcnje decimalnim 99
brojem svodi na dijeJjene decimalnog broja cijelim brojem.
znaci 2,393939 ... =2+0,393939 ... =2+ 39 = 198 + 39 = 237 .
Npr. 5,664: 2,4::: 56,64: 24 2,36 99 99 99'
86
144 2,3939 ... = 2,39
00 Iracionalni brojevi

Pretvaranje decimalnog broja u razlomak .. Decimalni br~j~vi sa beskonacno mnogo decimalnih 111jesta
kOJ~ se ne pona~IJaJu po nekom pravilu ne 1110gU se napisati u
U razlomak se mogu pretvoriti svi decimalni brojevi sa
obhku razlomka 1 takve brojeve zovemo iracionali brojevi.
konacno 111nogo decimalnih mjesta i decimalni brojevi koji imaju
beskonacno mnogo decimalnih mjesta kod kojih se ponavlja jedan
te isti broj (0,33333 ... ) iii grupa od dva iii vise brojeva
Npr. J2 = 1,4142... , .J3 == 1,73205... , e == 2,7182 ... ,
(2,39393939 ... ).
11: = 3,14 ...
235 2 35 .. Skup iracionalnih brojeva se oznacava sa J.
Npr. 235 = - - == - - (mjesovtti broJ)
, 100 100 Unija racionalnih i iracionalnih broieva cini skup realnih
Kako se broj 0,333 ... moze pretvoriti u razlomak? brojeva R.
0,333 ..... ==X /·10
3,33 ...... ==10x
3+0,33 .. ==lOx
3+x =lOx
3 == 10x-x
3 3 '
3=9x ::::} x =- znaci broj 0,333 ... =- ; 0,333= 0,3
9 9
Kako se broj 2,3939 ... pretvara u razlomak?
2,3939 ... =2+0.3939 ...
0,3939 ... =X /·100
39,39 ... =100x
39+0,39 ... =100x
39+x =100x

18
19
 Razlnjere i propordje, brojne sredine 1 Ako je a1: b I = CI : d 1
Odnos izrnedu dva broja ili dvije velicine zove se razmjera. a2 : b 2 = C2 : d 2
Aritimeticka razmjera govori za koliko je jedna veliCina .......................
manja iIi veta od druge i oznacava se a-b.
Geometrijska razmjera govori koliko puta je jedna velicina an : b n = c n : dn
a tadaje (ala2 ... a n) : (b 1b 2 ... b n ) == (CIC2 ... C ) : (d d d)
mania iIi veca ad drupe i oznacava se a:b iIi - , b;t:O.
J 0 •
n Ako je a:b==b:c, tad a 'e b-
. _ _ . J
&. .. n
. I

- ac (b Je geometnJska sredina za a i c)
2··· n

Jednakost dvije razmjere zove se proporcija.

Iz a.b-c.d=e f=="'-m'n-k .
a:b=c:d; aid su spoljasnji clanovi proporcije, dok su b I c . - . - mogu se Izraziti a==bk, c==dk,. "
(b:;t:O. d:;t:O) unutrasnji 61anov1 proporcije. Aritimeticka sredina A(x
n
) = Xl + x2 + x3 + .. ,x n
Proizvod spoljasnjih clanova proporcije jednak je proizvodu n
unutrasnjih clanova. Geometrijska sredina G(x ) - ne
-yx
Ako jc a:b==c:d tad a vrijedi ;)·d::::b·c i svak! clan proporcije se n 1 'X 2 'x3'''
-
X n , Xj20, (i=1.2, ... n)

moze racunati n _ __
Harmonijska sredina H( xn) = -,;-----:-_
a·d a-d b·c 1 1 1
b::::--; c:.::.:--; d=-- -+-+.,,+-
c b a Xl X2 Xn
fa:c=b:d
I
Kvadratna sredina: K(x n ) = ~xf + xi + .. _x2
Akojea:b=c:d, tada jeiid:b=c:a Vrijedi K ~A~G~H n
ld:c=b:a
Postotni (procentni) racun
f(am): (bm)= c: d (I-postotni iznos, p-postotak (o/c) G J
i
Takode, a:b=c:d, tadaje i (a: m): (b: m)= c: Ii
G.
I=--P G = 100·1
0,
_ 100-1
.
-g avnlca (osnovna vrijednost)
7
.

l(a:m):b=(c:m):d 100' p ' p--G (7%=-=007)

100 '
r(a ± b!; ~c ± = a : c = b : d l Stepeni ]
Ako je a:b=c:d, J(a+ b): ic+d)= (a - b.): Ie-d)
tada je i 1 \; \ { . (' .
l~na + nb): \1Jl.C + nd)= .ma - nb): (me·- ) a-a
'--v-'
2 faktora
=a 2 a -a . a = a 3
~
a . a . a ... -a = an
'-------v----::
3 faktora n faktora
Produzena proporcija: Izraz an se zove n-ti stepen bro'a a d' .
a:b:c=p:q:s izlozilac iIi eksponent stepena. ~ ,g Je Je a baza stepena a n

20
21
 al=a, aO=1 (a:;t:O)
a 2k>0 Npr. 24=16 iIi (-2)4=(-2)-(-2)0(-2)-(-2)=16
a 2k+1>O za a>O; a 2k +1<O za a<O
Vrijedi (:.1\-n = (: In
Npr. 3 3 =27 a (-2i= (-2)·(-2){-2)=-8
(Vrijednost stepena je pozitivan broj ako je eksponent paran bro]
a ako je eksponent neparan broj onda je vrijednost stepena
.
Stepenovanje stepena (a ill r= a m ·n , pr (a 2 ) =a 6
Steponovanje binoma
pozitivna ako je, baza pozitivna a negativna ako je baza
negati vna.)
(a + b)2 = a 2 + 2ab + b 2 kvadrat zbira
Operacije sa stepenima
(a - b)2 = a2 - 2ab + b 2 kvadrat razlike
Moge se sabirati i oduzimaU sarno stepeni jednakih baza
jednakih eksponenta. pr. (2x - 3y)2 = (2x)2 - 2(2x)· (3y) + (3y)2 = 4x 2 -12xy + 9y2
5a3+7a\::lOa 3 , 8b 5-3b 5=5b 5
kub zbira
Mnozenje stepena: - jednakih baza: (a_b)3=a
3
-
2
3a b+3ab 2
- b 3
kub razlike
m "_a m+
a ·a - pr a 2,<> 7=a 2+7=a 9
l1
'co
•
i:t
pr. (2x-y)3 =(2X)3 - 3(2x)2. y + 3(2x)-(yi - i=8x 3 - I 2x2Y+6x/-i
-jednakih eksponenata:
all.b!l=(a·-bt; pi". 2 3 .5 3=(2.5)\::10 3=1000. (a±b)4::::a4±4a3b+6a2b2±4ab3+b4

Dijeljenje stepena ~jednakih baza:

RastavIjanje na faktore nekih poznatih izraza
2 2
a - b = (a - b )(a + b) razlika kvadrata
4 2
pr. 64x - 9/=(8x 3y) (8X2+3y)
-jednakih eksponenata: 3 3
= (a - b)(a 2 + ab + b 2 ) razlika kubova
a": b"~(: J ,pr. 27': 9=(Z;J =3 =81, b*Q
4 4
a
a +b
3
-

27
b
3
= (a + b)(a 2 -ab + b 2 )
r
3 y 9 6y
zbir kubova

Stepeni sa negativnirn eksponentorn pr. 3 -8y

3
= --2y I '-+--+4y
2 '\
I
( ·-2 x ,x A x )
a-ll=~ 2-3=_~=~. '\! I
an
fa-ol-O) or
,r " 2' 8', 3 ) (~ y!
=_1_=..!.=9

as + b
-b 4 =(a-b)(a-'+a
5
"2
b+
= (a+ b)(a 4 -a 3 l;+a 2 b 2 -ab 3 + b4)
2 3
+b")=(a 2 _b 2

22
23
 2 2
a + b 2 = (a + 2a b + b 2 ) - 2a b = (a + b - .J 2ab )( a + b + .J 2ab )
a 4 + b 4 = (a 4 + 2a 2b 2 + b 4 ) - 2a 2b 2 =
f,1 ~ J(3 3 r+31 ;J(3 - b Y~ la _hi ~ { a - b za a ;?: b
-(a-b) zaa<b
2 2 2 2
= (a + b -abfi)(a + b +abfi) J(-7)2 =1-71 =7
opcenito

a 2n _ b 2n = (a _ b )(a 2n - 1 + a 2n - 2b + ... + ab 2n - 2 + b 2n - 1 )= Operacije sa korijenima

= (an _ b n )(a n + b n ) rJb ;

Korijen proizvoda T.l/a. b = rf;.

a 2n + 1 ± b 2n + 1 = npr. )9.25 = /9.!2S = 3·5 = 15

Korijen kolicnika .fa ~ .,;;;

Vb I.{/b' npr ~64 V6i 4
3
2n
+ b 2n +
= (a ± b )(a 2n + a 2n - 1b + a 2n - 2b 2 =+= ... + a 2b 2n - 2 + ab 2n - 1 + b 2n )

n +hn - a%b; J2ll- n + b n + a%b% J2l velicinu).

. \va) -
27 = lf27 == 3

Stepenovanje koriJ'ena' ~1r;;~ - ~ak ( t .

s epenuJemo podkOljenu

IKorijeni I KOljenovanje korijena: ~V; = nV; ; npr. Jv;; = V;;

Za svaki real an broj a:2:0, za svaki prirodni broj n postoji Prosirivanje korijena: ~aP = nVa Pk . 3/2 _ Vi\a 2J\2 ='1a-'
,npr.Va~-
6/4
jedan i sarno jedan realan broj b:2:0, tako da je :
bn=a.
Taj broj b zoverno n-tirn aritirnetickim korijenom broja a
oznacavarno ga b = rf;; .
Skracivanje korijena: ~a k =
-
ill
VJ k
a ill . n . 618 _ 3/4
, pI. Va u - Va"

a-podkorjena velicina iIi radikand Uvlacenje pod korijen: aI.{/b = ~a lib ;

n eksponent korijena
Iz b 3 =a slijedi da je b = ~; V8 = 2 ,jer je 2 =8 3
npr. a
2fu = ~(a2 )~b = ~a 7b
f2 =
"';a~
{a za a;: : 0 , drugacije pisano r:; = a
"';a~
II Mnozenje korijena jednakih eksponenata:
-a zaa<O
'f;. t{t; = rJab

24
25
Ako 11JSU jednaki eksponenti dovedemo ih na zajednicki Ako je u nazivr.iku zbir ili razlika dva iIi vise korijena:
sadrZalac.
;if;. Vb == 1~ .14"b3 = 1~a4b3
Korijen se moze izraziti kao stepen sa racionalnim eksponentom.
k 1 2
~a k = a ~ ; pr. Fa == a 2:; if;2 == a "3 npr.

Za a>O, b>O i a2 -b>0 vrijedi

r--.--;:=====
a) J€li- Jb + Ja - Jb : :; ~ 2a + 2~ a 2 - b 2
b) ~a+Jb -~j{; =~2a-2~a2 _b 2
c) Ja+[b=~a+J:2-b +~a-J:2-b
d)
I
-va-"b -
h _ a+Ja2 2
-b
-,
ja-Ja2 2
-b

e) fa ±.jb =~a ± 2Ja b + b

Racionalisanje nazivnika

26 27
ISkupkompleksnih brojeva!
U skupu realnih brojeva nije mogu6e rijesiti jednacinu oblika
x +1=O <=> x 2= -1, jer ne postoji real an broj koji kvadriran daje
2

negativan broj.
Zato je uvedena imaginama jedinica i ciji je kvadrat broj -1, Modul kompleksnog broja (apsolutna vrijednost)

znaCi vrijedi P=-l pa je i =H . /z/=/a+bi/=Ja 2+b 2 ;

h = i.[; ; (a>O) 2
pr./4-3i/=J4 +(-3)2 =-J16+9 =..fi5 =5
Npr: .J-16 =i.J16 =i·4=4i; (4if =16i 2 =16·(-1)=-16 Za module kompleksnih brojeva vrijedi
Stepeni imaginame jedinice IZl +z2/::;jzll+/z2/
·1 . ·4k+l .
I =l l =1
/Zl-Z2/~I/Zl/-/Z2/1
4k 2
l·2 =- 1 i + =-1
·3 . .4k+3 .
IZl 'Z2/ =/Zl/'/Z2/
I =-l l =-l
Z1 IZI/
·4
I =1 ·4k
1 =1 , (k=O,1,2, ... ) -=-,-,;Z2:;t:O
Z2 Z2
·35 ·4·8+3 .
pr. 1 = 1 =-[ Operacije sa kompleksnim brojevima
Kompleksan broj je zbir realnog i imaginamog broja z=a+bi.
(a+ bi)± (c+di)= (a± e)+ i(b ±d)
a - realan dio kompleksnog broja Re(Z)
b - imaginami dio kompleksnog broja Im(Z) (a + bi). (c+ di)= (ae+ bd)+ i(ad + be)
pr. z =2 - 3i ; Re=2, Im=-3 (a + bi) = (a + hi). (e - di) _ ae + bd . be - ad
Jednakost komplesnih brojeva (e+di) (C+di). (e-di) - c 2 +d2 +1 e2 +d 2
a + bi = c + di ako i samo ako je a =c i b =d Graficko predstavijanje kompleksnog broja
J imaginama 0'3 KompleksllO m b"IOJU z=a+bl.
z
-
= a+ bi} konjugovano komleksni brojevi 2 M(3,2) moze se pridruziti tack a sa
Z = a-hi Z=3+2i
koordinatama (a, b) ravni 1C i
zl obmuto. tacki M sa
koordinatama (a,b) ravni TC
C(O.O) 3 x reaina 05[1
moze se pridruziti kompleksan
broj z=a+bi
28
29
 [L0garitmi .1
Logaritam nekog pozitivnog broja N za bazu a (O<a:;t:l) je
Trigonometrijski oblik kompleksnog broja eksponent k kojim treba stepenovati bazu ada se dobije broj N.
y k
log a N = k ¢:} a == N
b
tg<p =- npr. log2 8 = 3 , jer vrijedi 2 3=8
a
Za logaritme vrijedi
a = p cos <P b == P sin <P loga1=O jer aO=l;
logaa=l jer aJ=a.
x Vrijedi:
1
Ako u z=a+bi zamjenimo a i b koji su odreaeni prema slici a lou x
ba =X loga b = - - -
10gb a
dobijamo trigonometrijski oblik kompleksnog broja.
-logaritam proizvoda loga (xy) = loga x + log a Y
z = p(cos <P + i sin <p)
X
Operacije sa kompleksnim brojevima u trigonometrijskom obliku. -loboaritam kolicnika log a -= ilog a x - Ioga y
y
z 1 = P1(cos <Pl + i sin <PI)' z 2 = P 2(cos <pz + i sin <P2)
-logaritam stepena log a xk = k loga X
zl . 'Zz = PIPZ [COS(<Pl + <pz)+ i sin(<Pl + <pz)]
-logaritam korijena log a ~ =!Jog a x
= -1' rleos (<PI
ZIP
- -<PZ .). . (<PI -<P2 )]
+lSm n
Zz PZ
Ako je baza logaritma broj 10 onda se logaritam zove dekadski i
Stepenovanje kompleksnog broja
tad se baza izostavlja: IOglOX=JOg x.
zn = [P(cos<p+ isin<p)t = pO (cosn<p+ i sinn<p) Ako je baza logaritma broj e=2,718 ... zove se prirodni logaritam:
Specijalno za; logex=ln x.
P = I:::::} (cos<p + isin<p)n = cosn<p + i sinn<p -Moivreov obrazac Veza izmeau dekadskih i prirodnih logaritama.
log x=ln x·log e ; log e=O,434294 ... =M (modul Briggsovih
Korienovanje kompleksnog broja logaritama)

~
nlz ="nCr
p cos <p + 2kn + i sin <0. + 2kn-"J, (k=O,l ,2, .. ., n-l)
~ n n
logx 1
Inx =-;---= logx·--;
loge loge
-
1
loge
= 2,302585 ... = M
-1

31
30
Linearne jednacine i sistemi linearnih jednacina
Iz (1) izrazimo npI'. Y = ----"--~
c1 -alx , ako je bl:tO i zamjen. u (2)
Svaka jednacina koja se moze svesti na jednacinu oblika ax=b bi
zove se linearna jednacina sa jednom nepoznatom.
1. Ako je a:tO jednacina je odredena i ima tacno jedno rjesenje
. b
ob1lka X=-
a
2. Ako je a=O i b:tO onda je jednacina nemoguca tj. nema rjesenja.
3. Ako je a=O i b=O jednacina je neodredena i rjesenje joj je bilo
koji smo dobili kad smo izrazili Y = a 1c 2 - a2 c 1
koji broj x.
31 b 2 -a2 b }

Npr. l. 3 ·x=6, odredena, rjesenje x = i3 = 2 .

2. o ·x=7 , nemoguca, nema rjesenja.
3. o ·x=O , neodredena, Ijesenje \::fx.
Sistem dvije linearne jednacine sa dvije nepoznate
Sistem od dvije linearne jednacine sa dvije nepoznate moze se
napisati u obliku;
alx + b1y = cl alb2x-a2blx=Clb2 -b 1c2
a2 x + b 2y=c2
x=c 1b 2 -b 1c 2
gdje su koeficijenti aj,bt,c},32,b2,C2E R a x Y nepoznate a1 b 2 -a2 b !
veliCine. Dobijenb x zamjenimo u jednu od jednacina sistema odakle
Rjesiti sistem znaCl odrediti uredeni par vrijednosti
.. alc2 - 32 c 1
promjenljivih (a,~)=(x,y) za koje svaka od jednaCina postaje d o bIJemo Y = --::;-=---=-...;~
istinita brojna vrijednost. a1 b 2 -a2 b l

Metode rjesavanja sistema Metoda determinanti.

I metoda zamjene 31X+b 1 Y=Cl
(1) 31x + b1y = cl 32 x + b 2 y =C2
(2) 32 x + b 2y = c2

32
33
Formiramo determinante II reda: Ako su svi odgovarajuci koeficijenti sistema proporcionalni
sistem je neodreden.
al bI
D =a 1b 2 -b 1a 2 (determinanta sistema) 32 b z Cz
a2 b2 -=-=-=k
31 bI Cl

D
x
='I cl

c2
b1
b2
= c}h2 - b 1c 2 (determinanta za nepoznatu x)
3.Ako je D=O j Dx:;t:O iIi Dy:;t:O tada je sistem protivrjecan, on
dakle nema rjesenja.

a1
a2 = b2 ; ~:;t: ~ iIi b 2 :;t: C2
cl
Dy = = aieZ -cIaZ (determinanta za nepoznatu y) 31 bI 31 Cl b1 Cl
a2 c2
Graficki prvi slucaj znaCi da se prave koje su odredene
D'x=D x ,. D·v=D
.; y
jednacmama sistema sijeku u jednoj tacki T,( Dx Dy I).
Diskusija r.iesenja sistema Old dvije Hnearne jednacine I D ' D
\
Drugi slucaj znaci da se prave odredene jednacinama sistema
Da Ii sistem ima iii nema rjesenja zavisi, prvenstveno, od toga da
poklapaju odnosno predstavljaju jednu pravu.
Ii je D:;t:O iIi je D=O.
Treci siucaj znaci da su prave paralelne.
1. Ako je D:;t:O sistem ima jedno i sarno jedno ljesenje.
Sistem od tri iednacine sa tri nepoznate
x=
31X+b 1 Y+CIZ=d 1

Ako je u sistemu C]==:C2=O, za sistem kazemo da je homogen. Tada 32 x + b 2 y + czz = d 2

ie Dx=O i Dy=O, pa ako je D:;t:O jedino l~iesenje homogenog sistema
Je par (0,0): za koji kazemo daje ocigledno iIi trivijalno rjesenje.
33 X +b 3Y+C3 Z =d 3
!31 b I cil ,
Da bi homogeni sistem imao i netrivijalnib rjcScnja, potrebno je i
D =1 a'j b z I - b2 e21 Ib i bI ell
dovoljno da je D=O. I- b
3
Cz =31
h3 C31
-32
Ib 3 C3.1+
33
bz e21
1 3 3 C3 I
2. Aka je D::-:D,=Dy=O, sistem neodreden, tj. im3 beskonacno
mnogo rjescnja ili nema uopste rijesenja.
d 1 b I C1 Ii
I
Dx = d 2 b 2 ezl X· == D x , y-D= 5 z-D=Dz
!
d 3 b 3 c31

34
35
Determinantu treceg reda mogzemo rijesiti i pomocu Sarus-ovog Nula funkcije je vrijednost argumenta x za koju funkcija
pravila. uzima vrijednost 0 (y=O).
y=kx+n; O=kx+n; -kx=n
bxC~
. a 1""'"..~1 /,1
=alb2C3+blC2a3+Cla2b3-clb2a3- n
x = --. nula funkcije
a~b;<C2. '. 'a2 ...... b 2 -a 1C2b 3- b I a2 c 3 k
a3 b3 'C3 "a3 'b 3 Geometrijski (graficki) nula funkcije je tacka u kojoj grafik sjece
x-osu.
Sistem od tri linearne jednaCine sa tri nepoznate mozemo i nekim Specijalni slucajevi
drugim metodama rjesavat. Npr. Metodom zamjene tako sto
y
jedanu nepoznatu izrazimo iz jedne jednaCine sistema y

(najjednostavnije) pa tu nepoznatu zamjenjujemo u preostale dvije y=n

tako da dobijemo sistem od dvije jednacine sa dvije nepoznate. n

x=o x=a
Mozemo metodom suprotnih koeficijenata uzimajuci dva puta po
dvije jednacine i eliminisuci jednu istu nepoznatu dobiti sistem od
dvije jednaCine sa dvije nepoznate.
a=O° k=O; y=n n=O, y=kx
a=1800 r
Linearna funkdja Dvije prave Yl=k 1x+nl i Y2=k 2x+n2 su paralelne ako je k l =k 2 .

Funkcija oblika y=kx+n je linearna funkcija i njen grafik je prava Dvije prave se poklapaju ako je kl=k2 i nl=n2'
linija; k je koeficijent smjera (usmjerava pravu), n odsjecak na y
os!. Dvije prave su ortogonalne ako je k,., =_~
- k'
y 1

'I A(O,n)
n
A(O,n)

k>O, ugo a ostri, funkcija raste; k<O, a-tupi , funkcija opada

36
37
[ K vadratne j edna cine Viet-ova pravila
lednacina oblika ax1+bx+c=O, a:tO zove se kvadratna jednacina. b
xl + X2 ::::: --:::::-p
Nepotpune kvadratne jednacine a
C
1. b=O i c;<o ; ox'+c=o rjeScnje XJ.2 =
.
±~_ ac Xl 'X2 =-=q
a
Rastavljane kvadratnog trinoma
ax1+bx+c::=a(X-XI)(X-Xl) gdje su Xl X2 rjesenja jednacine
b 2
x(ax+b)=O rjesenje Xl=O, X2::::: - - ax +bx+c=0
a
3. b=O i c=O ; ax1=O rjesenje je x=O Diskusija 0 rjeSenjima kvadratne .J'cdnacine
2
Potpuna kvadratna jednacina (opca kvadratna jednacina) X +px+q=O ; neka je Xl::;; X2
2
ax +bx+c=O, a,b,c:tO
I "I
-b±~b~-4ac
Njeno rjesenjeje xI,2 = - - - - - - p > 0, Xl < x2 < 0
2a q > 0 ... {
2
ax +bx+c=0 /:a I cP<O, O<xI <x2
? b c b c
x-+-x+-=o Za -=p, - ::::: q imamo jednacinu 2
a a a D=p -4q>OJ q =O"'X 1 =0, x2=-P
a
,
xk+px+q=O xl,2 =-
p y
2 ± V~- -q fp >0, Xl<O<X2I X ll>x z
Diskusija rjescnja kvadratne jednacinc !q < O'' jP = 0, Xl ::::: -X2

rb 2 -4ac1 l p<O, Xl <O<X2,!Xl!<X2

Diskriminanta D ::::: i 2 ~
4
IL_q j (
l

Ako je D>O rjdenja (korijeni) su realni i razliciti, X (;t:X2 2 Ip>O ... Xl =x, =-p <0
~ 2
D=p -4q =O.j
D=O dvostruki realni korijeni (jednaka rjesenja) XJ=X2
D<O konjugovano kompleksni korijeni lp<o ... Xl =Xz =-~ >0
D=p2_4q<O kOljeni konjugovano kompleksni,

38
39
 Polozaj nule kvadratnie funkcije prema datom razmaku
IK vadratna funkdja Neka su a i ~ realni brojevi i a<~. Da bisrno mogli govoriti 0
polozaju nula XI, X2 kvadratne funkcije f(x)=ax 2 +bx+c odnosno
y = ax 2 + bx + c = J\ x+ ~ \2 + 4ac - b
2a) 4a
2
parabola sa tjernenorn rjesenja kvadratne jednaCine ax 2+bx+c=O prerna razmaku
(intervalu) (a,~) mora diskriminanta biti nenegativna, jer, u
protivnom, ne rnozemo uporedivati imaginarne nule funkcije sa
-b 4ac-b2 J i pravcern x = - -b kao .... realnirn brojevima a i ~.
r\ 2a
u tacki T - ,
\
4
a 2a
OS1 slmetrlJe.

1. Da bi jedna j samo jedna nula bila u razmaku (a,~), potrebno je

Mogu6i slucajevi: i dovoljno daje f(a)·f(~)<O

D>O

\ "") \
\
Ddl
/ (a<xl <!3<xl)iIi(Xl <a<x2 <p)qf(a).f(p)<O

a>
x
\, Xj=X2=---
2a
x
II>
\
~/ x
i-

~ _~, 4ac-b 2 ' I /\\

;'
r / \\
! I
f3 ~
. 2a 4a )

/!
" ~/
'----f" ['
\
)'
~a, (a) ,
a)
T b)

\\
x

/
)\b"
XI X 2 = - -
2a
T
x
I!I
f(a)·f(~)<O povlaci uslov 0>0 pa ga ne treba posebno
navoditi, Zelimo Ii, jos preciznije, odrediti uslove LIZ kojc' jedna
Dula u razmaku (a,(3) a druga desHo iii iijevo od tog razmaka, tada

A
/
imamo:
thO /
/ D=O (a<xl <p< q [af(cx»o IdJJ fCf)< 0 ] slikaa
/ \ <0:< < ¢:::? [af(a)<O /\ a f(!3) > 0] slikab
I / \
Ako je jedna nula lijevo . a druga desno od razrnaka tada
imamo:
(xl <a<!3<x2)¢:} [af(a)<O /\ af(f3)<O]slikac
40
41
 \ --- ..... I: IJ ednacine viseg reda
/ I
I
I
I
I
,
b
I:
4 2
I
Bikvadratna jednaCina ax + bx + e = 0 (smjena x 2 = t)
ex ~ x
2
at + bt+c = 0

Rjcsenja bikvadratne jednaCine su onda

c) d)
x 1,2 = ±,Jt; ; X 3,4 = ±Jt; .
3. Ako su dvije nule u razmaku (cx,~) tada imamo
J\af(~»ol

i
D20 /\afCCX»O . Kubna jednacina ax3 + bx2 + ex + d = O. Odredimo jedno
A -"-" b shka d
(CX<xl $x2 < t-'~ A cjelobrojno IjeSenje X, koje mora biti (ako postoji) faktor broja d.
J\CX<--<t-' I
L 2a J Zatim polin om ax 3 + bx 2 + ex + d podijelirno sa X-Xl i dobiveni
4. Ako su obje nule Jijevo od razmaka (cx,~) tada imamo: rezultat Uednacina drugog stepena) dalje rjeSavamo.

xl <;X2 <a"" In;'OAaf(a»o A- :a <a

L
Jslikae Simetricna jednacina treceg stepena

I , --- ....
/

b
b

B
.. X
ex

I
~/

I
I

I
/
I
x
Simetricna jednacina cetvrtog stepena

f)

5. Ako su obje nule desno od razmaka (CX,~) tada irnarno

- b l .
A <v~
I-' < Xl "- L
ft.
¢:::} lD20J\3f(B»O J\B<--I shkaf
2a ..J I

42 43
 1l\1atematicka indukcija !
Zakljucivanjem nazivamo izvodenje jednog stava iz drugog
Binomne jednaCine
iIi vise drugih stavova. Tako izvedeni staY naziva se zakljucak. U
matematici se koriste dva oblika zakljuCivanja ito: deduktivno i
xn±a=O I:a Smjena -=Y
Xll .. d n+1 Ok .
paJeJe nacmay - = oJu
v'
induktivno.
a Dedukcija je zakljucivanje od opsteg ka posebnom.
posmatramo kao l±l n::::o pa rastavljamo na Indukcija je zakljucivanje kojim se iz konacnog broja posebnih
a proste faktore. stavova izvodi opsti stay koji se odnosi 11a sve slucajeve, i1 i haec:
;t
indukcija je zakljucivanje od posebnog ka opstem.
Npr: x3±1::::0 (x ± IHx2 =+= x + 1)=0 Postupak kod zakJjuCivanja opstih stavova pomocu
matematicke indukcije je slede6i:
Trinonme iednaCine a) Utvrdi se da taj stay vrijedi u jednOITl iii nekoliko posebnih
slucajeva iste vfste,
b) Prctpostavi se da taj staY vrijedi za proizvoljan broj k
takvih slucajeva i
c) ako se zatim dokaze da taj stav vrijedi i za vise od k takvih
slucajeva, tj (k+ 1), onda se smatra da taj staY ima opstu vrijednost
i da vrijedi za sve moguce takve slucajeye.

Princip matcmaticke indukcije~ Jedan iskaz (iii stay) 'fen)

cija formulacija sadrzi prirodan broj n je istinit za svaki prirodan
broj:
1. ako je istinit za prirodan broj n::::n(i~l, T(no),
ako iz pretpostavke-da je istinit za prirodan broj n=k>no,
T(k) slijedi da je istinit i za prirodan broj n=k+l, T(k+l)
T(k)=>T(k+ 1)
Svaki dokaz matematickom mdllkci_:~)m sastoji se tri
a) Provjera da je iskaz tacan za n=n(l~l, [T(no)]
b) pretpostayka da je iskaz tacan za n=k>no , [TOe)].
c) Dokaz daje iskaz tacan za n=k+l [T(k+l)]
Primjer: Dokazati da je za svaki prirodni broj n izraz

45
44
 a) Provjera da tvrdnja vrijedi za n=l Geometrijski niz aX, a2, a3, ... am ... ima osobinu
Sl-1 +21 =So +2=I+Z=3 a2 a3 an
b) Pretpostavka da vrijedi za n=k tj.
- = - = ... == - - == q (kolicnik geometrijskog niza)
a1 32 3 n -l
Sk-l+ Zk=3·A, AEZ 31
c) Dokaz da na osnovu pretpostavke vrijedi za n=k+l a2=al'q
2
Sk+l-1 +Zk+l =S.Sk-l +Z.Zk =S.Sk-l +(S-3).Zk == a3=31'q
3
a4=al'q
=S.Sk-l +S.Zk -3.Z k =5(Sk-l +Zk)_3.2 k ==

== S· 3A - 3 . Zk == 3( 5 A - Zk ) 3 n =al·qn.1 -n-ti iIi opsti clan geometrijskog niza

Svaki clan geometrijskog niza OSl111 prvog i zadnjeg je
Aritmeticki i geometrijski nizovi geometrijska sredina svoja dva susjedna clana
Aritmeticki niz a1) a2, a3, ... an, .0. ima osobinu an = Jan-I' 3 n +1 .
32 - a}= 33 - 32= a4-33="'= 3 n - 3 n.l=d (razlika ili diferencija niza).
aJ qfl -1
Zbir prvih n clanova geometrijskog niza S = 3 - __
Ll2=al+d nI l
q-
Ll3=a]+2d
r;-
3 n =31+(n-l)d n-ti iIi opsti clan aritimeticlog niza. Kolicnik interpoliranog geometrijskog niza qj = r+~: ' a-prvi

clan, b-posljednji clan, r-broj umetnutih clanova.

Svaki clan aritmetickog niza osim prvog i zadnjeg je aritmeticka
• • • v 3 n -1 + 3 n +1 Beskonacni geometriiski red (I q I< 1) Njegova sumaje
sredma svoJ3 dva susJedna cIana 3 n == 2

Zbir prvih n clanova aritmetickog niza ; , S

S == Inn'n==31+ 2 3 - 31
3 1Q+alQ +31Q + ... = - -
n~= l-Q
Sn == ~(31 + an) iIi
2
Diferencija d] interpoliranog aritmetickog niza data je sa;
b-a
d1 =- - , a b - krajnji clanovi niza, r- broj umetnutih
r+l
clanova.

46
47
\Binomni obrazac I . 1 1
Stepen binoma
Proizvod svih prirodnih broJeva od I do n oznacavamo n=l
121 n=2
n!=1·2·3·· .. n (En faktorijel) 1 331 n=3
Npr. 6l==1·2·3-4·5·6==720 1 4 6 4 1 n=4
Binomni koeficijent 1 5 10 10 5 1 n=5
("En nad kit) n "1 _
= nen -l)(n - 2) .. · (n - k + 1) ; (n2k;n,kE N) Svaki koeficijent dobijamo tako da sabererno dva koeficijenta
( k) I·Z·3· .. ··k iznad njega (s lijeve i desne strane).
/

, \ (\ /

11 Binornna formula
(nJ=l;i'O 1::::1; 1 )'=1
10 ,l () I ln
n
. .. . . . ., ( n , _
\

n! . n I:::: I n
\ J . ( " (
(a+b f =a +(n}n-l b +l(n\n-2 b 2+.,,+( n \/ab n- 1 +b n
Za binomm koeflclJent vnJedl\ k j- k!(n-k)! '\ k) n-k l (,1 2) n-l
j
\ / Opci clan u razvijenom obliku binoma (a+b)1l je
. . (9)_( 9')=(91= 9.8:::: ( \

N pl.l 7 1-\ 9 _ 7 I
\ ) \ J
I 2)
\, /
1· 2 Tk+l = ~ kn Ja n-k b k
I
(n'l (n 'j (n+li Ir"K-o-m-b-i-n-a-t-or-i-k-a'I
irelaCijal 1+11 11=ik+ I
k! \ K+ ) \ ' 1J
Binomni clementi sejmogu
" 1', ..1 pomOCl
oaredltl / ,. ., tr 1ovo a +r'
". PdSKa la Perrnutacije: Broj permutacija ad n elemenata, od kojih se I1!
b L.oug
jedan ne ponavlja p(n) = 1· 2·3 .... n :::: nl .
(1.\1 (1'1
~o) ~1) Perrnutacije s ponavljanjem elemenata ( I jednakih is jednakih)
/2\ (2') nl
, 0) i'l I
1 2 Pr .s (n) = -,-,
\ / ',/
I.S.

(~J (~J
(
In Kombinacije
'- -

Broj kombinacija [-te klase (r-tog razreda) od n elemenata

(01 (ni (0 a) bez ponavljanja
i\. 1 /1"'1\, k i l k
/ \
+1
, ~\ n+1
n+
.,.. I.....
1) k +1
+1
n+l Kr(n):::: n(n -l)(n - 2)··· (n - r + 1) = (nJ
r! r

48
49
b) s ponavljanjem
IGeometrijal
- _ n(n+l) ... (n+r-l) =(n+r-lj Tacka , prava i ravan u prostoru
KrCn)- ! r To su osnovni geornetrijski pojrnovi koji se ne definisu.
r.
ledna tacka odreduje beskonacno mnogo pravih. Dvije razlicite
Varijacije tacke odreduju jednu i samo jednu pravu.
Broj varijacija r-te Klase (r-tog razreda) od n elemenata •• Sve tacke koje pripadaju jednoj te
A B P istoj pravoj zovu se kolinearne
tacke. Postoje najmanje tri nekolinearne tacke.
a) bez ponavljanja n'l
Tri nekolineame tacke odreduju
v~(n)=n(n-1)."(n-r+l)=(
. -' r
J,r! jednu j same jednu ravan. Sve tacke
koje pripadaju jednoj te istoj ravni
- ! zovu se kompIanarne. Postoje
Vr(n)=K r ( n)'L
najmanje cetiri nekomplanarne
b) s ponavljanjem tacke. Dvije prave koje se sijeku U
r
V;(n)=n jednoj tacki odreduju jednu i samo
jednu ravan.
Dvije prave koje pripadaju jednoj te istoj ravni a nemaju
IVjerovatnoca zajednickih tacaka su paraleine.
Dvije prave koje nemaju zajednickih tacaka a ne pripadaju
Vjerovatnoca elementarnog dogadaja A
jednoj ravni su mimoHazne.
m Dvije prave koje imaju bar dvije zajednicke tacke su
P(A)=-
n identicne ( poklapaju se )
(n je broj jedna. I(Q l'11r,),rTl1hh
s ~ eiementarnih dogadaja, m Je broj
realizacija dogadaja A) . _ Prava a je paralelna ravni 'IT.
P{-:-A
Suprotna vjerovamoca . \,1\;- ,
. . '0 L 1- peA)
'.
Totaina vJerovatnoca (vjerovatnoca " ili - iii ": Prava b lezi u ravni 'IT.

peA) = peAl) + P(A 2 ) + ... + P(An)

Prava c prodire kroz ravan 'IT.
Slozena vjerovatnoca (vjerovatnoca "i - i "
PCA) = P(A l )' P(A 2 )····· P(An) Dvije ravni mogu biti paralelne, mogu da se sijeku u jednoj
Matematicko ocekivanje .. -\ pravoj i mogu da se poklapaju (identicne su ).Identicne ravni
N = C· v (C je svota, v vjerovatnoca dobltka svote). imaju bar tri zajednicke nekolinearne tacke.

51
50
'Duz AB A B P

B ukljucujuCi i te tacke zovemo duz AB.

Dio prave p izmedu tacaka A

CIW
opruzeni ugao

P
•
nulaugao
p.
q
G q
P

: Dio prave p sa jedne strane njene tacke A

P

zove se poluprava. Tacka A je onda granicna tacka te poluprave.

Uglovi
/".H_
konvcksan ugao
~
pum ugao

U gao je dio ravni ogranicen dvjeme polupravama sa Kruznica sa sredistem u tacki 0 i poluprecnikom OP je skup svih
zajednickim pocetko.m tacaka raYni cije su udaljenosti od tacke 0
jednake d(O,P).

Tacka 0- tjeme ugia k

Duz OP je poluprecnik r kruznice k.
Polupraye Op i Oq kraci ugla
<a ili <AGE iii samo a i ~
Krug i prava
l
t Praya a sijece kruznicu k u dvjema

Susjedni ugloyi su oni koji se nalaze u tackama A i B. Duz AB je tetiYa kruznice

istoj ravni i imaju jedan krak zaajednicki. kna={A,B}.
su:-,jcuni Praya t dodiruje kruznicu (tangira) pa
se zoye tangenta kruznice. t n k = {T}

1
Uporedni su susjedni ugloyi cija se a
druga dYa kraka nalaze na jednoj Tangenta t je okomita na poluprecnik r 1I
/
pray oJ. - tacki T. Prava b i kruznica k nemaju zajednickih tacaka;
~! ex
m o p bnk = 0.

Sredisnji (centralni) ugao kruznice

U gao koji je podudaran svom
uporednom je prayi ugao (praye p i q Syaki ugao kojemu je yrh u sredistu
m p kruznice k a kraci ugla sijeku tu kruznicu u
su okomite; p.lq)
tackama A, B zove se centralni ugao te
kruznice. Kaze se da uglu a odgoyara
kruzni luk AB. Ako su centralni uglovi
53
52
a i ~
jednaki onda su i kruzni lukovi i tetive koje im odgovaraju
a + ~ == 90 a i ~ komplementni
0

takode jednake. ' ,

a + ~ == 180 a i ~ supJementni
0
Mjerenie uglova ,
q
Mjera ugla je dio punog kruga koji je
potrebno da prede krak p da bi se W~ Unakrsni uglovi (a i a') su jednaki.
poklopio sa krakom q. Obrtanje kraka u a=a' ~=W
smjeru suprotnom smjeru kretanja p
kazaljke na satu uzima se za pozitivno, a
Uglovi uz transferzalu
u smjeru kretanja kazaljke na satu za
negativno. ab Pb Y2, 02- spoljasnji uglovi
Uglovi se mogu mjeriti (izrazavati) u: a2, fh, Yh OI-unitrasnjsnji uglovi
1.Stepenima pllg
1
Pun ugao (cio krug) je 360° ; 1°=60 =3600" (Xl i (X2
2.Radijanima
Centralni ugao kruznice kod kog je duzina pripadnog mu ~1 i P2 SagJasni uglovi i medusobno
kruzl10g luka jednaka poluprecniku kruznice nazivc.;:no radijan. Y1 i Y2 su jednaki.
360
0
180
0
01 i O2
1 rad =--;:::: 57
0
17'45"; ................ a rad =--. a
21t 1t 1
o 2n 1t0
1 ==--rad: ..................................... a =--·arad ;1 .ii ; : } N' . . v •

alzmJemCl1J uglovi i medusobno su jednaki.

360 0
' 180 Y1 1 (X2

1t
60° = - fad 01 i P2 .J
3 '
al i \~.
~l i;2
>:2 .

Suprotn! uglnv! i suplementni suo

Komplementni (supJementni) uglovi YI i ~z
s:.
01 1 Uz-'
I
Pravi ugao je ugao od 90°, a ispruzeni ima 180°, puni 360°. Dva
ugla su komplementna ako je njihov zbir 90°, a suplementna ako
je njihov zbir 180°.

54
55
U glovi sa para1elnim kracima
Za jedan unutrasnji ugao a pravilnog n-tougla (sve stranice i svi
q' q

~
D

uglovi jednaki) vrijedi a __ (n-Z).180

-'-------T--P' n
U gIovi na kruznici
P ____ ~"'-~-----'-O,_ _

®
__ ~ 0,
a-centralni ugao nad lukom AB
pllp' i qllq' ..--....
(3-periferni (periferijski ) ugao nad Iukom AB
Uglovi sa paralelnim kracima su medusobno jednaki, a=a' i f3=(3'
B A a=Z~
iIi su suplementni a + a' = 180.0 Svi periferijski uglovi nad istim lukom su jednaki. Periferijski
Uglovi sa okomitim kracima ugao nad precnikom (polukruznicom) je pravi ugao (900).
~
la~q q

/
,,

a'~
,,

L./~a1L--_ _ - - - P
~1
\ II
/1:'
l-"
L/u\
I
I
tlr 0,+[3+)'+6=180°
I
, I ugao izmedu tangcntc tctivni cetvorougao
P' q' Pi tangentni cetverougao
i retive
pi .-l P
, I
q -L q =? a=a
I f'/1nogouglovi I
Trougao
U giov! mnoQ:ouQ:la
a, (3, y-unutrasnji uglovi trougla -Pravougli trougao
Y'~ a+ f3+y::: 180°

Jil' ~B' aI, (3', i -spoljasnji uglovi trougla

at +13' +yt =360°
f3' =a+y, at =/3+y, i =a+f3
Za n-tougao:
a l + a2 + a3 + ... + an == (n - 2) ·180° -zbir unutrasnjih uglova, ('
a+b-c
-=R
2 0 - - - = ru
2
l + ai + a 3 + ... + a~
0
a == 360 -zbir spoljasnjih uglova. (poluprecnik opisane kruznice) (poluprecnik upisane kruznice)
56
57
 2 2
a =p·c; b =q·c;

lednakostranicni trougao
0= 2a+2b
_a a J3 , 0 = 3a
h - - 'V 3 ,
r::: P=
2
b
P=a·b
24' d
2 aJ3
Ro=-h=--
R =-
o 2
3 3 2 2 Z
d =a +b
1
fu=-i1=--
a/3 pravougaonuk

3 ()
7 0=4a
Raznostranicni trougao
J\ a+b+c
P = ah = °1 2,0Z
S=---
/(1. \ 2
r
h
=-
a
u 2
p= \)Is(s-a)(s-b)(s-C/l
, ~ (H
\ Ieronov
romb
\ /R( obrazac)
"'- = ru ·s
;1,
\
P

1
B aYe P=a·h
p= abc 0= 2a+2b

p=a.h a =b.h b =c·

4R o
& I a
/ P =ahsina
222 romboid
Cetverolillli

c 0= a+2b+d
= 4a; I
I
im a+c
.
II
a d P=m·h=--·h
r =-' Ro=- ~-·:::-:.-::~:.-~~:.t~~~,~~~;--:r '1
u 2' 2 ._.~.- I '-._._ I I h
a m-srednja linija trapeza
I
0=a",2
kvadrat

jednakokraki trapez
58 59
Centar opisane kruznice je na presjeku simetrala stranica.

tetivni cetvrougao
-(cetverougao oko kojeg se moze opisati kruznica)
p= d 1 ,d 2
2 c O=a+b+c+d
Centar upisane kruznice je na presjeku
S=-
o
simetrala uglova. 2
DijagonaJe se sijeku pod pravim uglom. a P= ~(s -a)(s - b)(s -c)(s -d)
Broj dijagonala nekog mnogougJa je:
") n(n-3) .,
deltoid D ,n = , n-broJ strana.
2
Odnos izmedu stranica i uglova trougla
Naspram jednakih stranica u trouglu nalaze se jednaki llglovi.
Naspram vece stranice je ve(~i. ugao.
Naspram veceg ugJa je veta stranica.
trapezoid Odnos izmcdu stranica trougla
. D Dllzina bilo koje stranice trollgla manja je od zbira duzina
P=-(h
2 1 +h?\
~.
ostalih dviju stranice tog trougla a veca od apsolutne vrijednosti
raz]ike drugih dviju stranica.
tangentni mnogougao a<iHc i 3>lb-c I
-(mnogougao u koji se moz.e upisati kruznica)
Podudarnost trouglova (mnogouuiova)

O=a+b+c+'" Dva trougla (mnogougla) su podudami ako imaju sve stranice

i sve uglove jednake.
O·r Stavovi 0 podudarnosti tromdova
p=-
2 I stav usn
Dva trougla su podudama ako imaju J
iednu stranicu
podudarnu i dva ugla koji leze na toj stranici.

60 61
 Kruznica i krug
II stav SUS
Kruzni luk Kruzni isjecak
Dva su trougla podudarna ako imaju podudame dvije stranice Kruzni odsjecak
i ugao izmedu tih stranica. !
In stay SSS
Dva trougla su podudarna ako su 11TI sve tri stranice
podudarne.
IV stay SSU
Dva trougia su podudarna ako imaju podudarne dvije stranice
i ugao naSpralTl vece od tih strana.
Slienost trouglova (mnogouglova) P = r 2n
0=2rn
Dva trougJa (mnogougla) su sliena ako su im odgovaraju6i
- rna 1= [2na
uglovi jednaki a odgovarajuee stranice proporcionalne. !=AB=-- 0

c 0 360
180
/~~ /~, a=a'; P=W; Y=Y 1=-
1'.(

~ l

! J "" "-..." a:b:c=a/:b':c 2

"~ b' ~a' " "BC-. AA'B/C' Kruzni prsten Dio kruznog prstena
N (J. ~ "-....'" B,I\' a' B' ~'B' ilfi. '-u
c c'

Dva trougla su sliena :

1.Ako su dva ugla jednag trougla jednaka odgovarajucim
uglovima drugog trougla.
2. Ako imaju po jedan odgovarajuci ugaa jednak i ako su ii11
odgovarajuce stranice koje obrazuju taj ugao proporcionalne.
3. Ako su im sve tri odgovaraju6e stranice proporcionalne.
Odnos obima, visina i povrsina s1i6nih mnogouglova
na ') 2
0= 2nCR+r) I = - - . (R - - r )
Ako su dva trougla (mnogougla) sliena onda vrijedi: 36(r
2
P = (R -r2)n = (R-r)(R + r)n
1 l l
0:0 =a:a =b: b =c:c' I, +t,
ha:h a' =hb:hh' =hc:h,/ =a:a =... l
I =-"-::"(R-r)
2
P: p' =a 2:a,2= ...

62 63
 Valjak Suplji valjak
POlencija tacke na kruzn iell
A o ,
I
I
I

I I
I I
I I
I I
-2 :H :H
OA·OB=OT I
I
I
I
I
I
I
. . ------i------- J- ---___-_-_-J_-_:____:~ ':"
/""" .---!----~' ,; .r I¥ , , - -
~,~
I r .... ,'
l.. ______ ~
_________ ---F
,

eometrijska tijela (povrSine i zapremine

Prizlna Kocka Prnvuugli pJraklupipcd (h. vaJar)

P = 2n(R 2 -r 2 )+2nH(R+r)
tck?1
l/~----lY
• I ~l
P = B + M = 2rn(r + H)
2
V = B . H = r nH
V = n(R -') - r 2·). H
V = nH(R - r)(R + r)
a
Kupa (stozac) Krnja (zarubljena) kllpa (stozac)
B-je povl"sina V=a 3 V=abc
V=B·
P=2B+M
baze prizme.
M-je povrsin<l
omolaca
P=oa
D=a13
/ 2
P = 2(ab + be + ac)
D=W+b +e
2 2
H
\ \

s
Piramida Krnja (zarubljena) piral!lida

1
P=M+B=rn(r+s) P = n [( R 2 + r 2 + (R + r)s J

V=--3-= 3
B·H
r nH
2
V = n· H
3
0 + r ~+
2
2
./
R. r)
B :B} = H;: x 2
B·H
V =----
3 HI ·JB 1
P=B+M X = JB _.jB;-
64
 Lopla Kalota (kuglin odsjel'ak)
Suplja Jopta Torus

P = 4r 2 n P=n(2rH+p2)
P = 2mH povrsina kape
4r3n
V==-- H n2
3
P == 4n(R2 + r2)= n(D2 + d 2)
V = --(3r - H) iii
3 . P == 4n
2
.R . r == n 2 D· d
V= n.H( 3p 2+ H 2)
6 . V =4n (R2 _r2)= n (D2 _d 2) 2 2 n d D
V =2n ·R·r = - - -
2 2
3 6 4
Pojas iii sloj Isjecak

f ~
~,
:II
~ "... ,·-1"
....
' :.',., ,
•
r \\
I
I

~~)
P=2rnH P==rn(2H+p)
n·Hf
V.· =2- f2nH'
2 "
=6\3P +3Pl+ 3

66 67
lracionalne jednacine i nejednacine

JednaCine kod kojih se nepoznate javljaju i pod korijenom su f(X) ~ 0

iracionalne jednacine. Korijen se u tom slucaju uzima sarno { g(x) < 0 iIi
aritmeticki. Rjesavaju se uglavnom "oslobadaju6i", se korijena. 2~f(X) > g(x) ¢::}
rex) > [g(x)f n
{,g(x) ~ 0
1) Vf(x) = ~g(x) <=> f(x) = g(x) ,ako je n neparan broj.
3)
2) Ako je n paran broj vrijedi ~f(x) = Vg(x) <=> f(x) = g(x) u
2n+~f(x) < g(x) <=> f(x) < [g(x)2n+l J
oblasti u kojoj je
2n+~f(x) > g(x) ¢::} f(x) > [g(X)2n+l ]
f(x)~O i g(x)~O
iii
f(x) < ° i g(x) < 0 Eksponencijalne
nejednacine
funkcije, eksponencijaine jednaCine
Specijalno:
Funkcija oblika y = aX (a> 0) je eksponencijalna funkcija.
~f(x) = g(X) <=> ff(x)=g2(X)
19(x) ~ 0 Osobine eksponencijalne funkcije:
Nejednacine
1) Funkcija y = aX je definisana za svako x u skupu R i uz
uslov za baw O<a;i: 1
1) Nejednacina 2~f(x) < g(x) (n E N) ekvivalentna je sistemu
nejednacina: 2) Pozitivna je za svako x (ax> 0 za \:j x E R) .

!r(x) < [g(x)f"

2~f(x) < g(x) <=> ~lf(X.) ~ 0 4) Ako je O<a<l, tad a X1<X2 ¢::? aX, > a X2 tj. monotone
g(x) > 0 opadaju6a.

5) i\.ko je x=O, tada je a x = 1 , za sve a>O.

6) Za a> 1 u intervalu (-cc,O) je O<a x<l, a za O<a<1 je aX> 1. U

intervalu (0,+=) za a>1 je a X >1' a za O<a<l je O<a x <1.

68
69
 \\~ill
i. ______ /_ y=2'
3. Znak funkcij e
za a> 1: Jogax<O za XE (0,1)
I \ I
i \
I \
:
I
logax>O za XE (1,+oc)
:
I
\.\. :
I
za O<a<l logax>O za XE (0,1)
I ~-- I
I I'" I
I I '\. I
I
I
I
I
"'" !
I
logax<O za XE (1,+oc)
I I ....... I I
I - - - --~
__ L ___ ----:--""1=-:n
I
4. Tok funkcije
-I \ ~

Za a>1 funkcijaje strogo rastuca tJ·. x·<x -"-' 10 • I

1 2""""" i gaXj< oga x 2
Jednacine
Za O<a<1 funkcija je opadajuca tj. Xj<X2 ¢::> loga Xl>loga x 2
Prilikom rjesevanja eksponencijalnih jednacina najcesce
Pr. logaritamske funkcije
jednacinu dovedemo na oblik af(x) = ag(x) (O<a:;tl). Ona je
ekvivalentna jednacini f(x)=g(x) .

af(x) = ag(x) ¢::> f(x) = g(x)

Kod eksponencijalnih nejednacina, nejednacinu najcesce

-_ 10 x
svodimo na oblik af(x) < ag(x) , odakle imamo: :1 ' -------- ---~ .. y!!'oJog I x
, 1Il

a
f(x)
<a
g(x)
¢::>
{f(X) < g(x) za a> 1 1
Logaritamske iednacine
f(x»g(x) za O<a<1
rf(x) > 0
Logaritamska funkcija, logaritamska jednacina i nejednaCina Ioga f(x) = log a g(x) ¢:;> i g(x) > 0

Funkcija oblika y = loga x (0 < a :;t 1) je logaritamska funkcija. If(x) = g(x)

Osobine: Ako svi I.ogaritmi ,u j~dn~~ini nemaju istu bazu moramo ih prvo
svestl na lstu bazu Konstecl formulu
1. Definisana je za x>O.
1 fo<a:;tl')
2. lmajednu nulu a to je x=l za bilo koju baw O<a:;tl tj. loga b = - - - iIi
10g b a O<b:;tl
1
y = loga x = 0 ¢::> x =1 [ O<c:;tl)

70
71
Logaritamskc neiednacine ITRIGONOMETRIJA I
Nejednacina oblika iog a rex) < loga g(x) iii loga f(x) < k . Definisanje trigonometrijskih funkcija na pravouglom trouglu.
A ex,~ ostri uglovi pravouglog trougla.
Vrijedi:
a b-naspramna kateta za ugao ~. nalegla za
ugao ex.
ff(x»o
L
b a-naspramna kateta za ugao ex, nalegla za
Za a>l loga f(x) < loga g(x) <=> ig(x) > 0 ugao ~.
ILf(x)'
• < g(x)
\' c-hipotenuza
B II c

ff(x»O . naspramna kateta a b

ig(x) > 0
• A
Slna= =- Sin!-' =-
0<£1<1 toga fIx) < loga g(x) ¢=:? hipotenuza c' c
If(x) > g(x)
\. ' nalegla kat eta b a
cos a == =- cosp =-
hipotenuza c ~ c
Nejednacina loga f(x) < k se uz uslov f(x»O svodi n£1
, naspramna kateta a
f(x)<a k za a> 1 odnosno f(x»a
k
28 O<a<l. rga= =
'~'~',",'" kateta b
nalegla b 1
ctg ex = = :::=> ctg cx = ---
naspramna kateta a tgo:
1z gomjeg se zapaza da za ostre uglove ex i ~ pravouglog trougla
(i za sve komplementne uglove ex i vrijedi:
sin ex = cos ~
cos ex = sin p
ako je a+p=90°
tg ex = ctg p
etg a = tg ~
a
sin cx {' a cos a
Takode vrijedi --=....:::...=-=to cx' dga=--
cos a b b b' sin a
C

72 73
 Ugao orijentisan u smjeru obmutom kretanju kazaljke na satu
sirla+co;a=l
a b je pozitivno orijentisan +a, a ugao orijentisan u smjeru kazaljke
tg a . ctg a = _. - = 1 , tg a·ctg a=l na satu je negativno orijentisan ugao -a.
b a
Vrijednosti trigonometrijskih funkcija negativno orijentisanih
Trigonometrijske funkcije na trigonometrijskoj kruznici
uglova (pamost i nepamost trigonometrijskih funkcija).
y ell! U. sin (-a) :::: -sin a (neparna)
rr2
cos (-a) :::: cos a (pama)
Trigonomrtrijska
tg (-a) :::: - tg a (nepama)
kruznica je kruznica sa
centrom u koordinatnom ctg (-a) :::: -ctg a (neparna)
pocetku poluprecnika 1-1. [Za neku funkciju f(x) definisanu na skupu D kaze se da je:
pama ako vrijedi f( -x)::::f(x) za V XE D
nepama ako vrijedi f(-x)::::-f(x) za \j XE D]
3rr/2 .. d nostI"tn
V. nJe h onometrijskoih funkcija za neke uglove
rrJ6 1114 rrl3 rr12 1t 3rr12 21t
Znaci trigonometrijskih funkcija po kvadrantima. r a 00
30° 45° 60° 90° 180° 2700 360°
,--
I II III IV
- 1 fi
- -
.J3
sin a + + -
sin a 0 -
2 2 1 0 -1 0
- - + 2
cos a +
tg a + - + -

ctg a + - + -
13
- Ii
- 1
cos a 1 2 2 - 0 -1 0 1
2
Svodenje trigonometrijskih funkcija na I kvadrant (izrazavanje
prcko ostrog ugla (x<900) J3
-
90 o ±a 180 0 ±a 270 0 ±a 360 o ±a
tga 0 3 1 13 ±oe 0 =Foe 0

sm +cos ex +sin G. I,. -cos a ±sin (J, I

cos +sin ex. ~ -cos ex ±sin ex. +cos a i
I
J3
-
ctg a ±oe 13 1 0 =Foe 0 ±oe
~I
- ±tg ex 3
ta
0 +clg Ct. I
.....>..--.....
±tg Ct. +ctg ex
crg ::L'g II ±ctg +tg a ±ctg Cl ,
" .ex '
G.
----'- -'

74 75
 Periodicnost trigonometrijskih funciia Adicione formule (funkcije zbira i razlike dva ugla)
sin (a+2kn)= sin a Funkcije sin a; cos a su periodicne sa sin (ex. ± (3) = sin ex cos (3 ± cos ex. sin (3
cos (a+2kn)=cos a osnovnim periodom 2n, a tg a i etg ex cos (ex ± (3) =:: cos ex cos /3 =+= sin 13 sin a
tg (a.+kn:)= tg a imaju osnovni period?t.
ctg (a+kn)=ctg a k-je proizvoljan cijeli broj (k=O±1,±2, .. ) tg (ex. ± B):::: tg a ± tg (3
, 1 =+= tg ex tg f3
Nule trigonometrijskih funkcija
t
' A' ctg ex ctg (3 - 1
cg~ex+l--')= '-----
sin x=O za x=kn rtga +ctg 13
n , ctg ex ctg' f3 + 1
cos x=O za x::(2k-l)·- c t g' (,ex -
, "
.k /3 )::::
ctg/3 -,ctg ex
tgx=O za x=lm
Trigonometriiske funkcllf dvostrukog ugla
n
ctg x=O za x=(2k~1)· -
sin 2ex :::: 2sin a cos 0: • " . 0: 0:
2 SUI ex :::: ""sm -cos-
Veza izmedu trigonometrijskih funkcija istog ugla ex 2 2
cos 'j... 0:, = cos 2 0: - • 2
8m 0: 0:
cos ex = cos~i --sin 20:
-
sin a cos a
+
tg a
tga
1 ±_ ctg1q 2 2

sina sin a ± Jl-cos a

2
I - I
"';1 +tg~a
,
Ji+C~ II
I --I I ---1

:J
+ ctga
cos ex. - ~1+ctg2a
ctg _ 2
a -1 c t g 2 -ex- 1"
ctg 20: = --.::=-.J _
CifE a =-__..J_,-
± Jl-cOS~
a
+ I , I I 1 2ctgex 'ex,
tg a vi-sin'" a cosa tg a 2 ctg-
ctgo:
2
cosa
±-;==== 1 I !
I__c~
ctga -cos 2 a
sina tga
. a II-cos a / . 2 -a
sln-=± 1, - cos 0: = '"L, SIn
L -_ _ _ ~ _ _ _ _ _ _ _ _L -_ _ _ _ _ _ ~ ______ ~

2 V 2 2

76
77
cos':':. ~ ±~1 + cos a , 2 ex
1 + cos ex = 2 cos - cos ex + cos [3 = 2 cos ex + [3 cos ex - f) ct~
sin (a + f3)
a + cto f3 = ----'--
2 2 2 2 2 '" e sin a sin f3
a
tg-=± ~-cosa cos ex - cos f) =-2 s. m
a+f) . ex-f)
--sm-- t
A sin (a-f3)
cga-cgl-'=---_
t
2 l+cosa 2 2 sin ex sin f3
a l+cosa
ctg-=± Proizvod u zbir i razliku
2 1-cos a
a sin a sin B= -.!.[cos(ex + f)) - cos(a - f3)]
lzrazavanje preko tg a i tg 2: 2

ex sin ex: cos f) = ~[sin(a + f)) + sin(ex: - f))]

2tg- 2
2tgex
sin2a=----
] + tg 2 a
sin a =__-:::Z=--
1 + tg 2 ex
cos ex: sin f3= !
...,
[sin(a+f))-sin(a-f3)]
2
cos a cos f) = ~ [cos( ex + B) + cos( a - B) ]

Funkcije visestrukih uglova

. 3 ex: = 3'
sm a - 4·:3
ex 2
sm sm - a sin 4a = 8 sin a cos 3 a - 4sin acosa
I-tg -
1- tg-" a cos3a = 4 cos 3 a - 3 cosa
ctg2a=--- ctg ex = -----'--2 cos 4a = 8 cos 4 a - 8 cos 2 a-1
2tga ex
2tg- 3tga-tg3a 4tg a-4t o \x
Z tg 3 a= 1 tg 4a = e
Transformaciia zbira i razlike trigonometrijskih funkcija u I-3tg-a 1-6tg 2 a+tg 4 a
proizvod 3
-:!
ctg _,a =
ctg a-3ctg a
.-~---
ctg4a - 6 ctg 2 a + 1
a+[3 ex-[3 sin (ex+S) rtg 4 a = ---==-----=--_
sin ex + sin [3 = 2 sin--cos-·- tg ex: + tg B J = . 3 (~tg£a-1
~. . cos ex: cosf:) 4 ctg '\x - 4ctg a
2 2
Stepeni trigonometriiskih funkciia
. ex:+[3 . 0:-13 . R sin (ex-[3)
sin ex - sm [3 = 2 cos - - s m - - tg ex - tg f-J =----'-- . , 1(
sm - ex = - 1- cos 2ex)
...
')i
...
'j
cos ex: <.:os[3 2

78
 1 Pravilni mnogougli
cos 2 ex ='::'(1 + cos 20:) r~-poluprecnik opisane kruznice
2
Pn-poluprecnik upisane kruznice
1
sin 3 0: = -(3 sin ex - sin 3ex) s,,-stranica pravilnog n-tougla
4
r =----
3 1 ~ n 180 0

cos a = -(3 cos a + cos ja) 2sin--

4 n
1
sin4 a =-(cos 40. -4C08 2a+ 3)
8
"I
4
cos ex = ~(cos 40: + 4 cos 2a + 3)
8 180 0
O-S2
P = __n_ctg ---- r", ( r - s- r7~
Po:; ;::: -'-' .-JS + III=- ~ /515 + 2",5
\
RieSavanie pravouglog trought
4. n . 4 \ 10 1J \
Rijesiti pravougli trougao znaci odrediti mu sve stranice
ostre uglove.
a . b su duzine kateta
c' duzina hipOlenuze Kosougli trougao
0: i ~ su uglovi
a, b, c -duzine stranica, a j
{)
p, y -naspramni ugJovi,
katete: a=c·sin a=c·cos !3 R ~poluprecnik opisane kruznice.
h=c·sin ~=c·cos a
a=b·tg a=b·cig !3 Sinusna tcorema:
f3=a'ctg a a : b : c = sin ex : sin p : sin y
abc
hipotenuza: iIi --=--=-·--=2R
sina sin B sin y
a a b b
C=-'-=--=--=-- Kosinusna teorema:
a cos ~ ~ cos 0:
2
a = h 2 + c -') - 2 be cos ex iIi
';
2bc
p= ac be - a~ B
2
B
)=-sina=-tg =-tga;
2 2 2 -
P=-sin2a
2 T
It!

80 81
 . a+b+c
UgIOVl u troug]u; s == • p poluprecnik upisane kruznice.
iIi 2
. a _~'(S-b)(S-C) ~ (s-a)(s-c)
Transformisana kosinusna teorema 8m-- , sin- ==
.Jbc . a 2 be 2 ac
').. be ·sm-
2
b-c
a=--, tgq> =
eosq> b-e Y' (s - a)(s - b)
sin -:::
I . ~ 2 ab
2-..)ac '8m-
a-c 2
- -- .
b- tgq> =
cos <p a-c
a_~s(s-") , cos-=
cos--
P 1!8(8-b) Y _ /'8(S-C)
cos- - 11
2-Jab . sin Y 2 be 2 V ac 2 v ab
a-b . 2
C=--, taq> =
b 3-b
cos<p a (S-b)(5-C) p P (s-a)(s-c) p
t g- = = tg-=
2 s(s-a) s-a 2 s(s-b) s-b
Mollweidove formule:
a-~ . Y
(a+h) :c=cos-Z-:sm
2 tg.l::: (s-a)(s-b) == p
.2 S(8-C) s-c
' b ) :c=sm-
ta- . a-p·co,Y
- · · '-2
2
Poluprecnik oQisane kruznice R i Qoluprecnik IJQisane kruznice 0
Tangensna teorema:
abc s
y+a R= ::: :::-- R==------
[3+y
4cos ex cos~cos y
a+p tg-- tg--- 2sina 2sinp 2siny
tg--- h+c - 2 c+a 2
a+h 2 --:::---- 2 2 2
-a---b - --a-=-'-p- , b-c p-y c-a -a
to-- tg ex . B. Y
to-- 2 p = (s-a) t g "'2 = (5- b) t g =(s-c)tg 2
b 2 b 2
z
J(s-a)(s-b)(s-c) . p
p::: • tJ. p= - (P-povrsina)
s s

83
82
 Grafid trigonometrijskih funkcija
Povrsina trougla
y
p = ~s(s-a)(s- b)(s-c)
y=l ....... .
_ _abc (s-a)(s-b)(s-c)
P -p·s----=------
4R p
ab ac be y=-l········
p =-siny =-sin~ = -sina.
2 2 2
P == 2R 2 sin a sin ~ sin y
sin x=O za x=k1t, kE Z
2 ex ~. y 1t
p == p cto--ctg-ctg.:...
""'2 ~2 -2 cos x=O za x=C2k-l) - , kE Z
2
ex B y
2,
p == s tg-tg-t o --
2 2 b 2
y==ctg x
Veza izmedu trigonometrijskih funkcija uglova u trouglu.

ex+f3+y=180°
"
sin ex + sin ~ + sin y = 4 cos ~cos ~-cosl ~-~nf+----;~---~~----~----~~----l-.x
2 2 2

. ex ~ Y ex+B ex+y ~+'V

cos - + cos - + cos - = 4 cos --cos --cos - - '
2 2 2 4 4' 4

tg ex + tg f3 + tg y = tg ex . tg ~ . tg Y
tg x=O za x=k1t, kE Z

a, 13 y a 13 y ctgx=O za x=(2k-l) ~ ,kE Z

ctg-Tctg-+ ctg...:.. == eto-·ctg_·ctg-
2 2 2 °2 2 2

84 85
 Trigonometrijske jednacine
Jednacine kod kojih' se nepoznata javlja kao argument
trigonometrijske funkcije zovu fie trigonometmjske jednaCine.
Rijesiti trigonometrijsku jednaCinu znaci odrediti sve
vrijednosti nepoznate x za koje je jednaCina zadovoljenja. ctg x=d
x ctg x=ctg a
Kod veceg broja trigonometrijskih jednaCina nastojimo jednaCinu
dovesti na oblik u kome ce sve funkcije biti istog ugla i iste x=a+kn , k=O,± 1,±2, ....
vrste . U glavnom se five svodi na jednostavne trigonometrij ske
jednacine.
Sferna trigonometrija

Duzine stranica sfemog'-- trougla su abc' 1 . f3

, , l U g OVI a, . , y.
sin x=a
sin x=sin a
x Sferni eksces: 8=a+l3+y=1800.
xl=a+2kn
2
x z=(n-a)+2kn, k=O,±l,±2,'H Povrsina sfemog trougla: P =r nC ( I
r po uprecnik lopte)
0
180
Pravougli sferni trOl!O'ao
to'

cos x=b (a,b duzine kateta, c duzina hipotenuze, (.{

cos x=cos a uglovi) a, JJ naspramni
xl=a+2kn Neperovo pravHo
x2=-a+2kn,
Ako se na kruznici oznace dementi
kao
-
na sIici, tad a je kosin us svakoab
,
."
y oznacenog elementa jednak proizvodu
k.otangensa dvaju blizih iIi proizvodu
Sl11usa dvaju daljih elemenata.
tg x=c
tg x=tg a
o
x=a+kn, k=O,±1,±2, ... cos c=ctg a-rtg p=sin (90 -b)-sin (900-a)
cos a=~tg c-ctg (9CJ"-b)·=sin 0'sin (900-a)
cos (90 -b)= ctg a-etg (90 .a)·=sin eosin p
o

86
87
 Kosougli sferni trougao [Analiticka geometrija I
sin a sin b sin c Pravougli koordinatni sistem
Sinusna teorema - - = - - = - y ordinatna osa
sin a sin 13 sin y
Il ,.Jl.(-~,:V._. 2

Kosinusna teorema za stranice

I
1 I, II, III, IV -kvadrant
·-·----·-·-·-·r A(3,!)
I
cos a = cos b . cos c + sin b . sin c . cos a -2 .u 0 ~! " x ap,<,cisna osa

cos b = cos a . cos c + sin a . sin c . cos 13

cos c = cos a . cos b + sin a . sin b . cos Y
/II L-'l
C(-I,-2) i
:
I .-.---.- ... D(2,.3)
IV

Kosinusna teorema za uglo ve :

Polarni koordinatni sistem
cos a = -cos 13 . cos y + sin 13 . sin y . cos a
r- radijus vektor (uvijek
cos 13 = -cos ex· cos y + sin ex . sin y . cos b
cos Y= ~cos a . cos 13 + sin ex . sin 13 . cos c
m/M"'.' pozitivna velicina)
<p- ugao izmedu pol arne ose i
~ • polar-na osa radijus vektora
x
Uglovi u sfernom trougl u :
Veza izmedu pravouglih i polar-nih koordinata
. ex sin(s-b)·sin(s-c)
Sln-=
2 sin b ·sin c
F---------. r
M x=r cos <p
a+b+c
a sin s . sines - a) s= <p =arctg L y=r sin<p
cos-= 2 x
2 sin b· sin c x
I I
Udaljenost dvije tacke
a sin(s-b)·sin(s-c) ptavougli KoonJinami si~LelT1 polarni koordilJatni ~j:-.lcm
tg--=
2 sin s . sin (s - a)
B(c,,'P,)

13 y
Analogne formule vrijede za uglove 2' 2 c,

88 89
 Prava i jednaCine prave
+1
Koordinate tacke koja zadanu duz dijeli u zadanom omieru
eksplicitni oblik y=kx+!
MA
Ako tacka M(x,y) dijeli datu duz AB u omjeru MB =A , k=tg a
! odsjecak na y osi
tad a su koordinate te djelisne tacke,
_ xl - AX2 _ Y1 - AY 2 1. Ako je k=O imamo pravu Y= 1 (paralelna sa x osom)
X=1-~' Y- 1-A
2. Ako je 1=0 imamo pravu y=kx koja prolazi kroz ishodiste.
Ako je A>O tacka M dijeli datu duz AB izvana, a za /",<0 iznutra.
1=0 i k= 1 -simetrala I i III kvadranta
• • V' x 1 +x2 _Y1+Y2 1=0 i k=-l -simetrala II i IV kvadranta
Koordll1ate sredll1e dUZl Xs = , Y2 -
. 2 2
Koordinate tdista trougla. Ako je tacka T (XT,YT) teziste trougla
A(Xl,Yl), B(X2,Y2), C(x}, Y3) onda vrijedi
xl+ x 2+ x 3 . _Yl+Y2+Y3
xT = , YT - 1
3 ~
y=O jednaCina x ose
Povrsina tromda A(Xt,Yl), B(X2,Y:», C(X3,Y3) x=O jednacina y ose
P=!\X 1 (Y2-Y3)+X2(Y3 -Yl)+x3(Yl -Y21
2
Segmentni oblik jednacine prave (preko odsjecaka na
Uslov da tri tacke Ide na jednoj pravoi koordinatnim osama)

x v
-+~=1
Xl Y1 11 rn n
X2 -xl Y2 - Yl
ili = iIi x2 Y2 1 =0
111-odsjecak na x osi
X3 -xl Y3 -Y1
I3 X Y3 1 n - odsjecak na y osi

90
91
 Ugao izmeciu dvije prave
Implicitni (opei) oblik jednaCine prave y
A C C
=
Ax+By+C =0, k -"B' t =-"B=n, m=-A"
Normalni (Hesse-ov) oblik

Ax+By +C =0
x cos f) + y sin f) - p = 0
±JA2+Bz iIi ako su prave u opcem obliku
p-duzina normale na pravu iz izhodista A1x+B1y=C 1 A 2x+B 2 v=C 2
~-ugao koji ta normla zaklapa sa
pozitivnim dijelom x ose. tg <p = AIB2 - A?Bl
-
A . B A1A z +B1B z
cos ~ = , sm ~ = /
x ±~A2+B2 ±VA2+B2 Uslov paraIeInosti dviju pravih
C - prave: y=kjx + t1 y=k 2 x + t2 su paraIeIne ako je
-p=--===
±~A2+B2 = 0: 2 ± 180 0
0:1 tj. kl=k z

iii ako su prave date u opcem obliku

p
r=--..:::...-- A1x+B1y=C 1
cos(f) - <p)
p-udaljenost prave od pola (visina) Al = BI iIi
A2 B2
x f3-ugao Roji p zaklapa sa Ox Us]ov okomitosti
II'

Prava kroz jednu tacku A(Xl,Yl)

kl = __1_
iii u oDcem obliku Al = _ H2
y-Yl=k(x-Xl) k=tg 0: k2 ~ BI A2
UdaIjenost tacke od prave
Prava kroz dviie tacke A(XI,Yl), B(x;?J;;l
Tacka M(Xl,yd i prava Ax+By=C

d = Ax} +BYI +C
d = -(xl cos f) + Y1 sin ~ - p)
±JA2+S2
92
93
 Kruznica
Uzaiamni polozaj dviju pravih
Centralna kruznica (sa centrom u iShodi~tu)
prave A 1x+B 1y+C 1=O

2
X . Y2 =r 2
-l-

x tangenta u tacki (XhYJ) na kruznici

Uslov da prava v-kx+ # bud' t

Jednacina simetrale ugla .J - l e angenta k ruZl11ce r 2 (k -') V·
+ 1) = f2
Ako se prave A 1x+B 1y+C 1 =0 i A 2x+B 2 j'+C 2=O sijeku, Opca iednacina kruznice sa centrom u tacki S(p,q)
Y
jednaCina simetrale uglova koje one obrazuju su:
t
A 1 x+B 1 y+C 1 + A 2 x+B 2 y+C Z =0
y ----~('.yl
±JAr+Bi ±~A~+B~
Znak (+) izmedu razlomaka odgovara simetrali koja prolazi kroz q ---'---------Ld \
\
.
:S(P.q)
I
iii

ugao u kome ne lezi ishodiste koordinatnog sistema, a znak (-) za I

I
2
. Y-') + C x + Dy + E
I

ugao u kome leZi ishodiste, iii za prave y=k1x + II i y=k 2x + 12

I
I
X -l-
=0
koje se sijeku u tacki (xl,YJ)jednacinajedne simetraleje
1 -
Y-Yl =k(x-Xl) adruge Y-Yl =-k(X-Xl)
C =-2p, D=-2q

gdje je k = tg al +a 2 p=--
C
q=--
D
2 2 2
Tangenta u tacki (XID::l) 113 kruznici

(XI-P )(x-p )+(y r-Q)(y-q)=r 2

94
95
U slov da prava y=kx+ t bude tangenta kruznice Polara kruznice
(x_p)2+(y_q)2=r2 Je r2(1+k2)=(q_kp_t)2 Ako je tacka P(xo,Yo) pol kruznice onda jednacina polare je :
(xo-p)(x-p)+(Yo-q)(y+q)=r 2 polara opee kruznice
Jednacina kruznice kroz tf1 tacke: (Xl,YI), (X2,Y2), (X3,Y3) dataje
2
determinantom, XoX - Yoy=r polara centraine kruznice.
2 2 Elipsa
x +Y x Y 1
2 2
xl + Yl Xl Yl 1 Elipsa je geometrijsko mjesto tacaka jedne ravni za koje jc zbir
2 2
=0
x2 +Y2 x2 yz 1 udaijenosti (1'1 i r2) od dvije stalne tacke FI i F2 (zize iIi fokusi
Ix3Z +Y32 x3 Y3 1 DW,hJ
elipse) sta1an (=2a) ; fl+fz=2a
gdje je 2a velika osa e1ipse.
Polama jednacina kruznice
AB=2a -velika osa elipse

CD=2b -mala os eIipse

C«(),-b)
p, <p -tekuee polame koordinate FI i F2 -zize (fokusi) elipse
,z- -2
Po, <po -koordinate centra kruznice
e= -va - b -linearni ekscentricitet.
e
E == - (£<1) -numericki ekscentricitet
r- poluprecnik a
o 2b Z
2p =- - -2izni parametar (tetiva kroz zizu paralelno sa 111a10111
a
Jednacina kruznice u parametarskom obliku
osom).

Osna iedn;;tcina elipse

x=xo+r cos l

Y=Yo+r sin t X,2 yZ

iIi -+-=1
(t je ugao koji cine poluprecnik r a 2 b2
sa +x)

96 97
 Ll nckoi tacki M(c,d) cijc su ose
Jednacina clipsc sa src d lstel!Ll1~'.....22~-=..L..""==
"V

paralelne koordinatnim osama

Velika osa na y osi, mala osa na x osi,
fokusi na y osi

2
(x - c) + (y - d )2 =1
2 2
a b

Tjemena jednacine elipse Uslov tangencijalnosti

Uslo\' da prava y=kx+! bude tangent a elipse b2xL+a2y2::=a2b2 je :

a 2 k 2+b 2=
lednacina tangenle i normale u datoj tacki T(xm) 11<1 elipsi
v~
'1
= 2px--x
P 2
Cel1traJna eJipsa (centar u ishodistu koordinatnog sistema)
, a

~ ~>,~
tangcnta

(/
I!
I
I yO
,/"\1 (XI.Yl)
I~ ) normala
Parametarska jedna(:ina eliJ2.;;~
\
\
C ) , ) \ '"
/ \ A

\ I /
""-."--. I /
--~. I
Pravac Ax+By+C::::O dira
."
ellpsu ak"
·0 Je 11..-a-+ B 2b.2+ C ::= ('f
A 1 1

x=a cos -tangenta

sin t

-normala

98 99
Povrsina elipse JednaCina hiperbole sa centrom u tacki MCc,d) i osama paralelnim
koordinatnim osama
y
P=nab povrsina elipse

Bx x
BMN=abarccos·--xy (odsjecak)
a
(X -c)2
N(x,-y) ab x iii
BOM= -arc cos- (isjecak)
2 a
Hiperbola x

Hiperbola je geometrijsko mjesto tacaka jedne ravni za koje je 1stostrana hiperbola

razlika udaljenosti (rJ i r2) od dvije stahle tacke F 1 i F2 (zize) te y ,
//
Ako asimptote uzmemo za koordinatne ose
ravni stalna (=2a); rl-1'2=2a i rTrJ=2a. Tacke za koje je rJ-r2=2a tada.ie jednacina is(ostranc hipcrboie
"""'"
y
pripadaju jednoj grani hiperbole a tacke za koje je rrrJ=2a

'r<~>11
a2
pripadaju drugoj grani hiperbole. xy=-
2
2a -realna osa hiperbole a
x
-------+-------+x
2b -imaginarna osa

e = ~ a + b -linearni
2

ekscentricitet
2
\
E
e
= -, ,vk'!
-numenc
a 1nverzna hiperbola
ekscentricitet
2
2b- , -parametar ..
.2 p::::: - hIperb0 1e
a
Osna (centraIna )jednacina hiperbole. x

100 101
To su prave kojima se grane hiperbole neograniceno pribiizavaju
i'
I
y

I __ ~ ______ .
r
p>o

;
iif.
..X,y)
p<O r
I
-------1----1
.

pri udaljavanJu u beskonacnost.

d=X=-~ I I
I, II d=2..
10 I 2
____~~--L---------~X
Koeficijent smjera asimptota . 2.. ~'\ F( -"-,Ol

±-
b 2.1·~.
!
a !
:;
y =
y =± xJ otvorena

tJemenom Ll OSOI11

LJ f

h -(1 ,;. tangenta

y
)

zadane
U ovom

103
Uslov tangencionalnosti
IVektorski racun I
2 2 .
Usiov da prava y=kx+t bude tangenta parabole y = px Je Skalama velicina je potpuno odredena jednim brojem
p=2kt (temperatura, masa vrijeme, povrsina geometrijske figure itd).
Vektorska velieina (vektor) je svaka velie ina koja je
jednaCina tangente i normale u datoj tacki T(Xl,Yl) parabole
definisana (odredena) pravcem, smJerOJ11 intenzitetoJ11
y
-tangenta paraboie
(modulom).
Vektori se oznacavaju a, b, ... --
iii AB, MN ... gdje prvo slovo
predstav~ja poeetak vektora a drugo slovo kraj vektora.
y-Yl= - Y1 (x - xl) -normala parabole p 3 = AB , prava p nosac vektora
p
13 1=1 AB lintenzitet vektora je
duzina vektora mjerena
Povrsina odsjecka parabole odredenom mjemom jedinicom,
y Nula vektor: Vektor ciji Je intenzitet jednak 0 zove se nula
4 -
OMN=-xy vektor i oznacava 0 .
3
x Jedinicni vektor: Vektor eiji je intenzitet jednak jednici zove se
jednicni vektor iIi art i oznacava se 30'
Pravac vektora odreduje prava (nosac) na kojoj se nalazi.
Dva vektora imaju isti pravac ako su im nosaci paralelni ili se
poklapaju. Za takve vektore kazemo da su kolineami.

-
b

/ 3 i b kolineami

105
104
Vektori mogu hiti slobodni, vczani za tacku, nadovezani.
Mnozeliie vektora skalarom

---p.
~ Proizvod vektora a i skalara aE R je vektor aa istog prayeD. kao i

y
-'

c
vektor a , a smjer mu je isti kao smjer vektora a ako je (1)0, a
---"!p' suprotan ako je a<O. Intenzitet mu je , a " a I.
a-
Za vektore a i b kazemo da su kolinearni ako vrijedi
slobodni nadnvezani vezani za tacku

Smjcr vektora se uzima od pocetne ka krajnjoj tacki i oznacava se

b= aa iIi a= ab
strelicom. i vise vektora imaju sti smjer ako imaju isti Svaki vektor se moze napisati a =1 a I ao .
pomjeranjem moze mnozenje vektora skalarom vrijede osohile
a irn budu sa iste strane 1. 1-a=a
-l·a =-3
3. O-a=O
- -
4. a·O= ()
5 . (a·l3)a = a(13 . ri) = 13( a . a)
a
6. (a + 13) . = aa + 13 a
7. a(a+ =aa+ab
Razlaganje vektora na kmnponente
a
-komplanami vektori
pravllo poiigona
(p,j(Jovt'Z! vanje-m)
pravi!o il<lfaklograma
tri i vise vektora kazemo da su komplanami ako Ide u
istoj ravni.

- komplanami vektori
man.1e a - b se moze posmatrati kao
sabiranje ~i +( suprotan Dva vektora su uvijek komplanama.

vektoru
-
b. (Imaju pravac a suprotan
smjer)

106 107
 Vektori u koordinatnom sistemu
Neka su data tri komplanama vektora a ,b i r i pri tome vektori Neka su data tri nekomplanama vektora a, b , c sa zajednickim
alb nisu kolineami pocetkom u tacki 0, gdje je prvia vektor, b drugi i c treci
OC=OA+OB vektor. Ta trojka vektora zove se triedar vektora. Kada su ta tri

c --
OC=r, OA=aa, OB=l3b
vektora uzajamno okomiti, triedar je ortogonalan iIi pravougli.

r .
I

I
I
I
I
r = aa + I3b jednoznacno
Relacija c
definise razlaganje vektora r po
I
~--------~7-~a
o A -
nekolineamim vektorima a i b. a-
Vektor OA je

vektor OR
komponenta vektora r u pravcu vektora a,

je komponenta vektora r u praveu vektora

-
b.
a
h
-
lijevi lIiedar
p-- I

desni triedar
b

-
Brojevi ex i 13 zovu se koeficijenti razlaganja vektora r po (smjer rotaeije vektora a
prema vektoru b oko vektora u c
vektorima ai b. smjeru suprotnom kretanju kazaljke na satu je desni triedar).

Neka su data cetiri vektora a, b , c r, prl tome neka su Z PoIoZaj proizvoljne tacke M u
prostoru odreden je vektorom
M, "
vektori a ,b i c nekomplanami. ""
", , polozaja OIv1 koji se moze
"
predstaviti kao zbir vektora
Relaeija r = exa + I3b + yc k " M

definise razlaganje vektora o ~-lI>--T-----"_. y kolinearnih sa i , j , k

r po nekomplanarnim (jedinicni vektori na osama x,

- -
vektorima a , b ,c gdje su ex, y, z). OMI = xi , OM 2 = yj ,
13, y realni brojevi. -
OM3 =zk.
OM = OMI +OM2 +OM3
x, y, z su pravougJe koordinate vektora OM. Prema tome ,
vektor OM , mozemo napisati pomocu pravouglih koordinata u
obliku:

108 109
 -. .~ -
OM == xi + Yj + zk a njegov intenzitet a- = -~
Bb- ,a:;t0 lJl
.,. a- ."b
=A , za 'i
A
~
== - -
(X a
Cinjenica cla se jedan vektor izraza\ra preko drugog govori da a
--+ -
Uvodi se obiljezavanje OM == {x,y, 1'j'I sarno O"'j,,;rJ - 1, A 1'0
Vi tX,y,z J . rU..
b imaju isti pravac. To znaci da su dva linearno zavisna vektora
uvijek kolinearni.
se vektor OM projektuje ortogonalno na koordinatne osc bice: Za dva vektora, razlicita od nula vektora, data svojim

x=\ OM icosa, Y=i OM !cose, z=i OM Icos gdje SLl a, ~, y koordinatama a={x 1'Yl,Zl} i b={X2'Y2,z2},kazclllodasu
kolinearni ako -
a=
koje veklor gracli sa korespodentnim osama, vrijedi
- - - -' , V
i+Yd+z!k= I '.; +z
~\ + cos y = 1
7 2
COS- 0(,+
tj. 2 ' 2 ' = 2
vektora 1m
1
-
a= J
-- 7 : 1
b=x2 1 +Y2J+Z 2'Y2,Z2J
kazemo da su jednaki, ako SL! im odgovarajucc koordinate jednake Za tri vektora a , b , C kazemo su ZaVISl1l

tj. Xl=Xl. Yl 1:1=Z2'

Linearna vektora
Tada se jedan vektor moze izraziti pomocu druga dva
Linearna kombinacija vektora a b je tre6i vektor
-. K_
/-' Y- ->

a=---b--c iIi a=
pa+qb a a
-
gdje su p i q 11l a- b su linearno zavisna vektora su kompJanarna, i obrnuto.
linearno nezavini kada Je pa + qb:;tO ('ip,q:;tO). 1..1 protivnom bi tri vektora bila komplanarna potrebno je i dovoljno da
kada postoje broja koja lstovremeno ZaVISI11.

jednaka nuli, daje Primjer:

aa+ =0
Primjenom vektora dokazati da se tdisne Iinije trougla ABC
-
za vektore a b kazemo da su lmearno zavisni. sijeku u jednoj tacki i da ta tacka dijeli teZisne linije u razmjeri
2:1.

11 () III
 Neka je S presjek tdisnih linija
A !-!
AAI i BBI trougla ABC. A+~-l=O ---=0
Dokazimo da tezisna linija CCj,
2 2 2
prolazi kroz S. odakle je :
B 2
Vektori AS i AA 1, odnosno !-!=-
3
BS i BBI su medusobno kolinearni, to je
Skalarni proizvod dva vektora
AS=AAAI
( 1)

--
i
I
I
pr j)a = I a Icos(a,b) projekcija
( 2) to (1) i ( 2 ) B I
Posto je AS = AB + BS 1Z

dobijamo da je : b
"
,
"
I
I
I
vektora a na vektor b.
'I
~,
AAAI = AB + !-!Blh (3 ) I '
1 "
pr ab = I b Icos(a,b) projekcija
Kako je dalje o A
vektora b na vektor a.
---. I-----+-
----+
- -
AAI =AB+-BC Kako je cos(a, b) = cos(b,a) onda se skalarni prizvod moze pisati
2
---"" -----'10- 1 --- ~ 1 ----+ ----+- 1 ---I!o- --+ , i u obliku a· b = Ia I prab iIi a· b = I b I prba
BBI =BC+-CA =BC+-(-AB-BC)=-(BC-AB)

-- - --
222 _ - a·b
Za ugao izmedu dva vektora vrijedi cos(a,b) = --_
Jer Je AB + BC+ CA = 0 odakle je CA = -AB -BC . lal·lbl
Prema tome jednakost ( 3 ) postaje

'J- ( i
'
( A+--l
l
!-!
2

Posto su vektori AB
J" !-! , -
AB+ .---IBC=O
2 2)

BC linearno nezavisni, jer nisu

(4)
L a
a·b>O a·b <0
a
b

b, -
a

a·b=()
kolinearni, to iz ( 4 ) slijedi cos(a,b) > 0 cos(a, b) < () cos(a,b) == 0 jlj a== 0 iii b == ()

112 113
 okomitosti dva vektora .Ie da je njihov skaiarni prizvod
Kako je
-. - b
cos(a.b) = --_-
a· ) .
. I iii ·1 bl
Skaiarni proi dva vektora ima osobine: - I 7 -; -;
I a I = Vxi' + yj + Zl
a·b=b·a

3.
Vektorski
- -- "-
.-
a b c=a b
k i b rtovoln
c== xb
Inatnom SJ
-+ ~. 2: +

b
-,
-I +
c:
-.
c
--<- -.

'k ==

-
, -(. ort
.,

a b=!ailhl
m v ]ma
no
1.axb=O

x
a(a>(

11
5. Ui + b)x c= (ax c) + (b x c) a
Po,(rsina baze paraJelopipeda je I x Ii i a algebarska vrijednost
6. axa=O njegove visine h, koja odgovara ovoj bazi, je projekcija vektora

Ako su vektori a
i b dati svojim koordinatama u Dekartovom c na vektor axb ,paje :
pravouglom koordinatnom sistemu: (axb)·c =/ axb He Icos (iixb,c) =1 axb I prUXbc =Rh=V
..... _ . . . . . ..... - --<"

a=x1i+Yd+zl k , b=x2 i +Y2j+z2 k Osobine mjesovitog proizvoda tri vektora

tada se njihov vektorski proizvod moze napisatiu obliku 1. Ciklickim pomjeranjem vektora u mjeSovitom proizvodu,
simbolicke determinante vrijednost tog proizvoda se ne mijenja, tj.
- - -
i j k
-
axb= xl Yl Zl
2. Mjesoviti proizvod je jednak nuli ako:
X2 Y2 Zz I
jedan vektora iz proizvoda nula-vektor
- - b) su ma koja kolinearna
pri cemuje i . i = J j=k·k=O
c) su vektori komplanarl1l.
....... -+ -.. -+ -- --<.

i·j=k, j·i=-k, j·k=i, k'j=-i, k·i=j, i·k=-j Ako su vektori ii, b i c dati pravouglim koordinatama:
Mjdoviti proizvod tri vektora -
c=
Neka su a, b, c tri nekomplanarna vektora. onda je njihov mjeSoviti proizvod
Pod mjesovitim proizvodom ta tri
,r---------------------~
vektora podrazumjevamo skalar, YI

~
a xb /// //')'
/ (axb)·c yz
. . ,' -
,..-"
.-:------/---------------;'''
--------------,!------~;-'
"
,,','

C " "",'"
koji je jednak zapremml Y3
h b ,,"/, /' paralelopipeda konstruisanog nad
--_.//
a
tim vektorima i to sa znakom +
ako vektori Cine desni triedar, a
sa znakom - ako cine lijevi triedar vektora.

116 117
 Koordinate sredista duzi
IAnaliticka geometrija u prostoru
Pravougli koordinatni sistem

Povrsina trougla u prostoru

Polozaj tacke je odreden sa tri z
pravougJe koordinate T(XI,YI,zd

Rastojanie dvije tacke u prostoru

r
II TI(~.-.:.:hJ
_ _:!.i(Xl.Y2.Z1)

X1 Yl 1[ I"
., 1 zl 1 [Zl xl 11
)- PI = X2 Y2 1 , P z = Y2 Zz 1 P3 = Izz x2 11
I TT1=
Ix 3 Y3 1 Y} z} 1/ /Zj
I -
x3 11
Za12remina tetraeclra u prostoru

Koordinate tacke S(xo,xQ,l:Qlioja datu duz T j T 2 dijeli u datom

omjeru A

v --Y---
.,0- I-A

Ako je I\, > 0 tacka S je izvan duzi TIT 2' a ako je ),,<0 tatka S je

na duzi Tl T 2 .

118
119
Ravan u prostoru
UsIov paralelnosti i okomiwsti dviie ravni
Za dvije ravni
Opsti oalik jednacine ravni
A I'"v+B,"-,-
1."
z'
"' +c vrijedi
+By+Cz+ =0
1
--=-::::
B1 C1
C konstante (koeficijenti) N={A;B:C} - normajni ~ paralelne
vektor ra vni A2 C2
B C
---I
Ako su neki koeficienti jednaki nuli mogu6i su ovi slucajevi; :=:---= poklapaju se
C
1) Samo jectan koeficijent jednak nuli
=0 tc
+ + =0 ravan kroz ishodiste
+ + :::::0 ravan paralelna osi na
c) + + =0 1-')'l'"'ljelpa
'- 1. (---- osi "jL "
' I
\~- na
, x 'v ,
z
+ .~
=0 paralelna osi na 7'---;--=
, ~'

, m
nuli

+ =0 sadrzi Z OS11 I' :.:::..,- :::: '-'-- n::::: ---

=0 saddi y osu A B
+
By+ =0 :~adrzi x osu
d) +D=O paralelna ravni xOy
+ =0 paralelna ravni xOz
f) + ==0 Daralelna
,
ravni "vOz

3) Tri koeficijenta jednaka nuli 2~

(Ct:O) ravan xOy T~1(X ,J' , .3

b) A=C=D=O By=O (8#)) ravan zOx

c) B=C=D=O (A:;t:O) ravan yOz =0

120
121
Parametarske jednacine ravni

x= Xl + Aal + I-lb 1
Y=Yl + Aa 2 +ll b 2
Z = Zl + Aa 3 +l-lb 3
Prava u prostoru
Rastojanje date tacke od date ravni. Tacka M(Xl,Y1Zj).
Neka prava ! u prostoru, moze biti odredena kao presjek bilo
lAx} + BYl + CZ 1 + DI koje dvije ravni koje tom pravom prolaze. U tom slucaju na
d = -'--~====---'. pravoj tIde sve one tacke prostora koje leze u obje ravni.
JA2 +B2 +C 2
A 1x+H 1 y+C 1z+D 1 =0; Nl =={A1,B1,C 1 }
U gao izmedu dvije ravni Azx+BzY+Czz+D z ==O;N 2 =={A1,B1,C Z }
Za ugao izmedu dvije ravni lIZima se ugao koji zaklapaju njihovi Taj sistem predstavlja opsu jednacinu prave.
normalni vektori.
f
Or---__________+y

a ={p,q,sl= N J xN 2
x a -vektor pravca prave i
Parametarske iednaCine prave Kanonski oblik
presiek tri ravni u jednoj tacki
x = xl + !'P
Tri ravni
lX+U1y+ z+ =0 Y = Yl + Aq
p q s
2x+H + Z = 'l1 + AS
+H + + =0 lednacina prave kroz dvije dateJacke
imace za presjek jednu tacku ako je determinanta sistema njihovih
jednaCina razlicita od nule, tj.

122
123
 Realna funkcija realne promjenljive
X=
X-Xl =J-:rL= Z- Z 1
Neka su D i V skupovi realnih brojeva i f j
XZ-Xl YZ-Yl Z2--1:1 presJikavanje skupa D na simp \1, Tada piscmo y=f(x), XE
i kaZemo da je Y jednoznacna funlccija od rcaine promjenljive x,
Promjenljiva x zOVt: se nezavisno promjenljiva a y
promjenljiva. Skup D se zove definicioni sImp (dornen) iii
definisanosti funkcije y=f(x} a V .
ugao U najjednostavnijim
U gao izmedu dvije
njihovih vektora zatv(;reni

a one

za

sana za \
}.

XoE Z3 f( zove se
, nula funkcije je presjek funkciJc sa x-osom,

1
 neki primjeri:
v
y
f
2
y=ax +bx+c

2a

x -x x

iinearna funkcija kvadratna funkcija

i pama
i
parna

r
y y

y = log" x ,0 < a < 1

eksroncncijalna (nema nub)
Ogranicenost
Osobine funkcija Za funkciju f(x) kazemo da je ogranicena ako postoje brojevi
m za koje vrijedi
Za funkciju f(x), definisanu u intervalL! (-a,a) kazemo da je : m:S;f(x):S;M, \;/XE D

-parna ako je f( -x)=f(x) za \;/XE (-a,a), (grafik simetrican u +Y

I tY
I
odnosu na y OSU) y=a' I y=l
---~~%----JC:5\:::i~-':--- x
ako je za (grafik simetrican u
odnosu na ishodiste)
~---~-
/l ~ ~
-----------~-
I y=-l
m=O m=-j i M:=J
(1<a' -J:>sinx::::l
ogranicenu odozdo ogran iccnu i odozdo i odozgo

126 127
 Tok funkcije (monmonost)

Periodicnost: Nekaje Xl<X2, Xj,X2E [a,b]cD . Ako vriJedi:

a) f(XI)::5:f(X2), funkcija je neopadajuca
funkci ispunjava uslov:
b) f(XI):::::f(xz), funkcija.ie nerastuca
, ((J) konstanta :;;::0), 'dXE c) f(XI)<f(Xl), funkcija je rastuca
d) f(Xl»f(xz), funkcija je opadajuca
da odicna sa periodom 0.1 NajmanjQ pozitivna na intervalu [a,b].
ill za ) zove se funkcije koje zadovaoljavaju . gornjih uslova kaz.emo
da SL! monotone.

f:

a) 'dyE B je sl
se
Za 'dx I,XzE vrijedi' x
(nema ni jednog elementa u skupu B na koji se preslikavaju
iii vise elemenata skupa Je
Ako je funkcija sirjektivna injektivna onda .W ona
bijektivna.
Bijektivne funkcije imaju svoje inverzne funkcije.
Neka je f:A~B bijektivna funkcija.
lednacinom y=f(x) definisano je y kao funkcija ad x,
Aka ovu jednaCinu rijesimo po x dolJicerno x=<p(y).
Ako u jednacini x=<p(y) zamjenimo slova x i y dabi(:erno funkciju
y=(p(x) koja je inverzna funkciji ) i ona se 'cno ozr-2lCaVLl
sa fl(x),
Grafici inverznih funkciJ'a su simetricni U odnosu na nravu
, , v=x
~

(simetrala I i III kvadranta).

Tl-OSnOVfl1
kTt- period Primjer: Datoj funkciji f(x)=2' naci inverznu funkciju.

129
1
lednacinu y=2 x Ijesimo po x i dobijemo x=log2Y· ~ad ~~mjenimo 1
To pisemo arcsin - =? To je inverzna operacija od trazenja
'I 'dobiJ'emo y=log 2x. To je inverzna fmkclJa, Prema 2
s ova x 1 y, , . " [1' ) I '
tome, datoj funkciji f(x)=2 x inverzna Je funkclp (X = Og2 X sinusa a funkciju y=arcsin x zovemo inverznom funkcijom

.,
funkclJe .
y=smx .
na ll1terva Iu [ - 7t 7t]
2' 2 . D omen f'.unkciJc
,

y~arcsin x je (-1.1) a njen kodomcn je [ - ~ ,~ l

funkcije trigonometrijskih funkcija
lnverzne funkcije trigonometrijskih funkcija zov,emo.. ' Grafici ciklo etrij.i~h ~unkcija
cikJometrijske funkcije. Kako trigonometrij~ke f~nkcJJe mSl~.
bijektivne n3 svojim oblastima defimsanostl mozemo se og,amcltJ
Mozemo posmatrat i funkciju y=Arc sin x ciji je domen [-1,1] a
kodomen (-oc, +oc) koja je beskonacno muHiformna (beskonacno
viseznacna) ,[jednoj vrijednosti nezavisno promjenljive x
odgovara beskonacno mnogo vrijednosti y] ,
y=arcsin x je luk hive y=Arc sin x koji se zove glavna
vrijednost funkcije. Slicno se definisu i ostale ciklometrijske
funkcije.
'V"
I I I

na zatvorcm" 111
t
e rval l-- -lJ .
r rc rc
2' 2
' ",
sa sinus 1 tangens 1 mterva.1 [0' '"
rcl I I
sa cosinus i cotangens na kojem zadovoljavaju uslov bijekcije pa
I nr'---'
12
potrazimo njihove inverzne funkcijc.
rc II;~
Z'11"11-1C) na nrimj'cr Ja ie za ugao a =-;--
--' u '>-- .f ~ t) :
~, .

rc 1 sada pitanje koliki je ugao Ciji jc sinus 1)----il

6 2 , I

1 I \1
jednak Y= Arcsin x"
2

131
130
 -------
... y
______ ~------Y:.1L

~
2

x X..
•x
y=arc ctg X

Y=Arc ctg x

Osnovni odnos izmcctu ciklometriiskih funkcija

sin(arc sin X)=X, XE [-1,1] ; arc sin (sin x)=x, XE[-!!-,!:l

2 2J
cos(arc cos x)=x, XE [-1,1] ~ arc cos(cos x)=x, XE [0,11:]
y
11: 1!1
tg(arc tg x)=x arc tg(tg x)=x, XE ( - 2 '2- J
",Y
I
In ctg(arc ctg x)=x arc ctg(ctg x)=x, XE ( 0,11: )
------l;- -------

f'C=~
~In
Veza izmedu ciklometrijskih funkcija istog ugla
,----
arc sin x = arc cos~ 1 - X 2 == arc xEl-l,lj
------1 2 ------
~1_x2
y=:uc X
. r - - -2]
arccosx=arcsmv·-x =arcctg . -X
-' XEL-,
r 1 1J
I 2
-V 1- x
tg x 1
arc tg x = arc ctg- = arc
x

132 133

.-..;... :----""~~=:-:::~~~..,.=~~
- - - - - - - - -- "'1/
 [Granicne vrijednosti funkcija ,

Zbir ciklometrijskih funkcii'! Neka je £>0, proizvoljno mali broj, a konstanta i x promjenljiv
broj. Ako je Ix-al<£ kaze se da x tezi ka a i pise x~a . Ako je x<a
. n i vrijedi Ix-al<£ kaze se da x tezi ka a sa lijeve strane i obiljeZava
arcsmx+arccosx =-
2 x~a~O. Aka je x>a onda x tezi ka a sa desne strane i obiljeZava
IT x-ta+O.
arc tg x + arc ctg x = -
2 Kaze se da funkciJa f(x) tezi ka A (r(x) -t ) kad x tezi ka a

Ciklometrijske funkciJ.~.J}~gmjvnih mdova (x-ta) iIi da je = A , ako za rna kakav proizvoUno

arc sin (-x)=-arc sin x arc (~x)=-arc x broj £>0 postoji broj 0::::0(£»0 takav da je
arc cos (~x)=n-arc cos x arc ctg (-x)=n-arc rtg If(x) - < E Cirn je IX-31<0,
A-granicna vrijednost funkcije u tacki x=a.
Ako postoji lim == - 0) kazemo da funkcija irna .,
X-l-U-O

gmicnu vrijednost za x=a i ako f +

ima desnu granicnu vrijednost.
Da bi postojala granicna vrijednost funkcije u x=a
potrebno je i dovoljno da je, za svaki niz Xli za koji Xn---7a, kad
n-t=, !1 ) ==
x-..,.oo

u x==a 1j

=B tad a

1) c·f

2) [f(x) ± g(x)j= ± lim g(x) == ±B

X-)ll X-l-a X-l-U

134
135
 {+ ~ ::
3) lim [f(x), g(x)]= lim f(x)' lim g(x) = A, B O<a<l
.
x~a x~a x~a
lim a x = a=l
x~-oo
f(x) lim f(x) A o za a>l
4) lim - - = x~a (B i= 0) i g(x)i=O
X~a g(x) lim g(x) B
+ oc za a> 1 }
lim log a x = {
X~+OC .-ex: za O<a<l

Xfi
Hm - = 0 (a> 1, n EN)
r ] Iimf(x) = C A
6) Hm LCf(X) = Cx-,u
X~+= aX

x~a ' loga x

I 1m
!~[Iogh f(x)]= 10gb L~a f(X)] = 10gb A
X~+OC XU
7)
n
lim ~=O
8) x~a if(x) = ~!~~ f(;) = fA n~+=

' sin x
Il m - - = l ,
w'
11m
sinkx
=k, lim sinkx = ~
Neki primjeri granicnih v!:ii.Ydnosti x~o X x~o X X~() mx In
I'sinx "
dm--=u
(broj 718.,.) X~= X

I' tgx
dIll - - =1 , Hm tgkx =~
in = e,
+-)
x~o X X->O ill m
n ->00 n ] n 1 1t
lim arc tg ~ = - , arctg-=--
x~o+ x 2 x~o- x 2

Neprekidnost funkcije
-1 Za funkciju kazemo da je neprekidna za x=a ( iIi u tacki
a
a) ako su ispunjeni sljedeci uslovi:
ex: za a> J 1) Postoji vrijednost funkcije za x=a: f(a) (definisana za x=a)
2) Postoji lijeva i desna granicna vrijednost za x=a tj f(a-O) i
ax = 1 za a =1
f(a+O),
o zaO<a <1 3) Lijeva granicna vrijednost, desna granicna vrijednost i
137
136
 vrijednost funkcije u tacki x=a su medusobno jednake tj. Vertikalna asimptota
f(3 - 0) = Hm f(x) = f(a) = lim = + 0)
x ---7 a - () X ---7 a-l. 0

Ako je funkcija neprekidna za svako xE (a,b) kazemo da je Ako postoji broj a takav da ie
neprekidna na intervalu (a.b). .1

Ako postoje konacne vrijednosti f(a-O), [(a) i f(a+O) i ako

Hm f(x) == too onda je prava
X---7a±O
medusobno nisu jednake tacka a se zove tacka prekida prv'og reda x=a vertikalna asimptota .
(inaee su prekidi drugog reda).
Funkcija f(x) je ravnomjerno neprekidna na nekom skupu
za svako £>0 postoji da za ma koje
IXI => If(x!
Horizontalna asimptota
se za 11 x,J

;;;;_____
::::::::---
....---=t:;::::::::::::::::::::::::::. y=h Ako postoji broj b taka v da je
D.x-prirastaj argumenta x
~ X-t±oa
f(x) = b , onda ie prava
J

y=b horizontalna asimptota.

rI
Prava Ax+By+C=O,zove se
aSlmptota krive y=f(x), aka ima
osobinu da rastojanje tacke koja
Kosa asimptota

01 /
/ se krece krivoj y=f(x) od te
prave teze nub x iii y Ako postoje
I, / I beskonacnosti.
. f(x)
I ! k = hm ~,k;t:O k;t:±oc

i n lim [rex) - kx 1
= fl---t±oo J '
ond"a. .l.e
d _

prava y=kx+n kosa asimptota.

138
139
IDiferencijalni raCUll , I'Im-~
y= Ll v
t.X-70 LlX
Izvodi
U proizvoljnoj tacki x prvi izvod je
y
-------~---------- y,=d y = lim Lly = lim f(X+LlX)-f(x) =f'(x)
dx t.X-70 Llx t.X-70 LlX
/

Geometrijsko znacenje prvog izvoda je: y'=tg a=k t , gdje je k t

koefieijent pravca tangente na krivoj y=f(x) u tacki x.
Da bi postojao f 'ex) potrebno je (ali ne i dovoljno) cia funkeija
bude neprekidana.
. f un k"
Ak'0 Je elJa y= f(X)
' nepre k'
rldna a ,.
Hm f(X+LlX)-f(x)
.. = too
c,.X-7() LlX
Xi
onda kazemo da funkcija ima beskonacan izvod u tacki x, a
tangenta u tacki x je okomita na x osu.
Ako se argument x, funkcije y=f(x) promjeni od x=x! do X=Xz, Ako je f I(X)=O tangenta u tacki x je pnralelna sa x osom.
onda se razlika LlX=XZ-XI naziva prirastaj nezavisno promjenljive,
Osnovna pravHa izvoda
a razlika Lly=f(Xl+LlX)-f(Xl) prirastaj funke~e. Kolicnik Lly zove Neka je c konstanta, u=f(x) i v=g(x) funkcije koje imaju izvod~
LlX
tada vaze praviJa
sc srednja brzina promJcne funkcijc y=f(x) na intervalu
(Xj,Xl+Llx). 1) c/=O (izvod konstanteje nula)

G.cometrijski, kolicnik ~: ' predstavlja koefieijent pravea sjecice 2) (c -u)'=cou'

s povucene kroz tacke Mj[XI,f(Xl)] i IVIz[x2,f"(X2)]. 3) (u ± v)'=u' ± (izvod zbira iIi razlike)

Lly 4. (u ·v)'=u'v+v'u (izvod proizvoda)

ks =tgp=-A-
L.l.X

(izvod kolicnika)
Granicna vrijednost kolicnika LlY , kad LlX-'tO (kad se tack a M2
LlX
pribli.zava tacki M 1; M 2-'tM 1) ako postoji, naziva se prvi izvod
funkcije y=f(x) u tacki X=Xl, j obiljezava se y'. Znaci da je:

140 141
 Tabela izvoda osnovnih funkdja Funkcija !
P r v i izvod "I
FunkciJa Prvi i Z v 0 d )oga e
y=Iogax
y-c x
y-x I 1
y-kX+m
y=ln x y=-
x Ii
I
y-sh x _ x
y =.r>h I
I
, 1 y-chx y':::sh x
y=-- (x> 0)
2Fx
i
0/

I 1
y=th x
I y=sin x
y=cos x
I y'= -sinx x
y'=cos
I
Y=--
2x
-~-------·I 1I
y=cth x y=---
, 1 I sh
y=tg x .y : : : - - -')

cos M

yf::: _ _1_
y=Ar sh x i
y=ctg x • • 2 I
SIn x

i
y=arc sin x

y=arc cos x y=-

,
f
-VI-x

I
1
2
2

(Ixl < 1) I
I
y=Ar cn x

y=Ar th x y=
I
Jx2--1
1
I-x 2
1
(

Ixl<l)
----- I
'\II-x
I y=Ar cth x y=-
I 1
1 ( Ixl>!)

Ir
y=arc tg x ---
l+x~
")
I l-x 2
---------------------~
I
Izvod slozene funkciie
I y=arc ctg x ----
1 I
2 Je gdje imaju izvod tada .
1+ x I
~
y=a" y'=axlna
y-e" -- ,
j(=e
x
=

142
143
hvod funkcija koje nisu eksplicitno zadane Logaritamski izvod
1) lzvod inverzne funkcije
Logaritamski izvod funkcije y=f(x) je izvod od Iny, tj,
) \lj"l'J'edl' y'(x) .....
Ako za neku funkciju y= f( x, -;- O, onda J'e za nJ'oj;
inverznu funkciju x=f (y): (Iny)' = r = f'(x)
y f(x)
I 1 1
x =-=-- Diferencijal funkcije
Y dv
y~ ,J

dx '
tun ~f(x) = f '(x) vnJe
"d'
I
~f(x) = f'(x
')
+E
,
gdJe Je E----'1
0
Ll.x-+O ~x Llx
2) Izvod implicitne funkcije
kad ~X----'10. Ako izrazimo Llf(x), imamo:
lednacinu F(x,Y)=O treba diferencirati po x smatraju6i da, )~. ~
funkcija od x i iz tako dobijene jednacine na6i ,tj treba flJesltl ~f (x) = f ~ . Llx + EL1X
Izraz f~ . ~x zove se difemcijal funkcije t~x) i oznacava
jednacinu ~[F(X,y)]= 0 po
dx dy=f'(x)~x
Primjer:
kako je prirast argumenta jednak diferencijalu argumenta imamo
~
x-+y 2 -2x= 0
dy=f '(x)dx iii dy=y'dx
2-2x J-x
2x+2y·y' -2=0 ::::} y' = = (y:;t() ) odakle imamo v'
~
= dx
dy pa sc pry! izvod cesto nazi va
2y y
Primjedba: OVdjc izgleda kao da je funkcija od dvijei ditercncijalnim kolicnikom, raCUll sa izvodima zove se
nezavisno promjenljive x,y. Medutim to je same prividno jer diferencijaln! racun a trazenje izvoda zovel11O

izmedu x 1, y postO]1
..
veza x 2 +y 2 - ')
.... x =0 , Geometrijsko znacenje ciifercncijala
1z pravouglog trougla
3. lzvod funkcije date u parametarskom obliku
MNP: tga= - - .
Ako je y funkcija od x zadata posredstvom parametra t:
dy NM=L\X=dx;

Y dt imamo Y' = - -
x=f(t) tadaje y~ =-= d v
• ~ .1\\

x
dt 'l=Y Id x=cIy. Z' naC1
PN "
diferencijal je prirastaj
duzi tangente.
144
145
 I~
lzvodi viSeg reda
Duzina subtangente PT =
lzvod viseg reda funkcije y f(x) se definisu postupno
IY i

y(ll) = (v(n-l))' npr. yU=[yT Duzina subnom1ale PN = Iyy'l

:r'rimjena izvoda u fizici
U polamom koordinatnom sistemu
Ako se materijalna tacka krece po Ox OSl u trenutku t 1ma
koordinate x=f(t) tada je u trenutku t:
Ako je p=f(x) jednacina u
~x dx polamom koordinatnom sistemu, p
brzina v = lim - - = -
L'l.1--t() L:J.t ugao izmedu potega OM i tangente
d p
ubrzanje -=-- MT,ondaje
2 p'
kretanje CVfstOg tijela karakterise se ugiovnom
brzinom
Neodredeni Lopitalovo pravHo
• L:J.<p
W= hm - .
L'l.1--t() Llt ') Neoareaem
. "- ..lzraz 0 bl"Ika -O.i 00
1 _
L:l..w o 00
i ug:lovnim ubrzanjem.
L· •
£ = lim - - gdje (fl rotacije.
Ako su funkcije ·1 cp(x) beskonacno male iii beskonacno
LIJ--tO
·, . 1 . f(x)
krive u tacki ve I Ike za x-)a, tJ. a1(O Je - - . kad x-)a neodreden izraz
y cp(x)
0 00
. f(x) f' (x)
tangenta y - = f' - iIi tada hm---=
0 00 x-."a cp(x) X--til <p'
normala v-v, = -f!- - -
,. ,. >

i kad postoji lim -,,--:-'

2: X--tll <p tX}

I\;loze postojati = - - a da ne postojl

Duzina normale = cp(x)

1 1
2) Neodredeni izraz oblika O·oc i oc-OC fma1110 tri vrste stacionamih tacaka.
Ako je lim f1 (x) == 0 lim f2 (x) == 00 onda proizvod f l (x)·f2 (x)
x-ta X-t8
Ordinata stacioname tacke
veca od okolnih ordinata,
f1 (x) . 0 '.) ili f 2 (x) (tip ~).
[reba napisati U obliku 1 ( tip 0 1 00
kazemo da kriva U 10j tacki ima
maksimu{11. U ovom slucaju
f 2 (x) flex) prvi izvod je lijevo ad
U slucaju OC-o<:, treba izraz f I (x)-f2 (x) transformisari U oblik a stacioname tacke pozltlvan, U
stacionamoj tacki je nula , a

1
r f 2 (x)l desno je negativan.
f (Xll- f1 (x) J'
Ako je lim f 2 (x) := 1 tada je neodredenost svedena na prethodni
X-t3 f} (x) Ordinata stacioname tacke
manja od okolnih ordinata onda
siucaj. je ta tacka minimum funkcije,
()
3) Neodredeni izrazi oblika 1=, = Lijevo od stacioname tacke prvi
izvod je negativan, u stacionar-
Prethodnim logaritmovanjem izraza
noj tacki 0, a desno pozitivan.
svode se na oblik 0·=.
- 0 +

y
funkcije
Tacke krive linije ) u kojima je
3) r /f Lijevo od stacioname tacke
ordinate manje od orclinata

':
tangenW paralelna sa osom Ox stacioname tacke, a desno veee.
nazivamo stacionarnim tackama . /M
I --~--~;I-~----
A: U ovom slucaju stacionama
tacka se zove prevojna iIi
Ci" tangente sa
i j' :tga!>o

-iL
+x stacionarnim , ,
:
I I

i I
1
! tga, > (J tacka infleksije.
tackama cx=O te swcionamih I
'UI
i
!
:
11
/
(Xl
:
i
-
Lijevo od stacionarne tacke
- , y >
a r izvod Je pozitivan,
tacaka dobijamo rjesavanjem I U

jednacine f (potreban uslov da stacionarnoj tacki je Hula, a

~y

+ 0 + desno opet pozitivan.

kriva ima ekstremnc vrijednosti).

148 149

Lijevo od stacioname tacke
ordinata je veta od ordinate
stacioname tacke a desno
manja. Takoae prevojna tacka.
Lijevo od stacionarne tacke
izvod je nega[ivan,
stacionamoj tacki nula, a desno
takode nagativan.
U prevoJ111111 tackama laiva mlJenp konveksnost. Sva ova
razl1lmranja mozemo sematski prikazati.
Ak? j: za neku apscisu C drugi izvod takode jednak nuli pitanje je
ner~Je.seno pa ~~ traze vrijednosti slcdecih izvoda. Pri tom, ako je
prvl lzvod kOJl je razliCit od nulc, parnog reda, funkciia ima
e~stremne vrijednosti ito: maksimum ako je on manji od" nule i
mmumum ako je ve6i od l1ule. Ako je prvi izvod koji je raz!icit od
nule neparnog reda funkcija ima prevojnu tacku.
Crtanje £!rafika.
U
Prilikom crtanja grafika funkcije potrebno Je ispitati sicdece
osobine funkeije:
1. ObIast definisanosti funkcije
A(x)
-- . >0

x a-£ a a+E Ponasanje funkeije na krajevima oblasti definisnosti (dcsne

y
I
+ 0 ! - max Iijeve graniene vrijednosti, asimptote ako
v
I
- 0 + mm 3. Nule funkeije f(x)=O
I,
u
;i + + prevojna tacka
0 4. Znak funkc~je, pamost, nepamost, periodicnost.
.:l - - prevojna tar:ka
5. Ispitaju se stacionarne tacke '(x)=O)
Drugi nacin za ispitivanjc ekstrema funkcije je pomocu drugog
. 1 6. Intervali 1110notonosti f I(X»O rastucCl, za f
lzvoaa.
opadajuca)
RjeSavanjem jednaCine f I(X)=O dobijamo apselse stacionarnih
tacaka. 7. Priroda stacionarne tacke. Ekstremi i prevojne tacke
. . f
m1l11lTIum, <
U tacki x=a kriva ima
m(a, 8. Intervali i konkavnosti
U tacki kriva im3 (Kriva je na intervalu konkavna ako je f na tom
ako f "(b)<O; imervalu, a konveksna ako je f If(x)<O)

Na osnovu gore navedenih osobina efta se grafik funkcije.

150
151
 Tabela osnovnih integrala
IN eodredeni integrali J
Primitivna funkciia
l. II f dx=x+C I
Ako je f(x) neprekidna funkcija i F '(x)=f(x) onda je I I fdx
--;- = Inlx!I + C I
I 2. I
I

f f(x)dx = F(x) + C , gdje je C proizvoUna konstanta.

I

I,
oJ
f . '\fUd " . -x- -+- j - C
u 1
I
II I
'")
J. ~ V - '
n:f:
Funkcija zovc se pmmtlvna funkcija funkcije iJi . n+1 I

! f
!
integral od ).
nalazenja svih primitivnih funkcija I 1 11+x' +('
!
naziva se integracija. ! 4. =-In-- i,
I
I 11 ') " "--' I
II-x
!
I 1.-;.:- k
I
je u nekom intervalu funkcija funkcije I

onda je i funkcija gdje C proizvoljna konstanta

5.
takode funkcija funkciJe f( .

I;I J1 +dxx J(l- arc

Funkcija f(x) naziva se podintegralna funkcija ili integrand. tgx+ C
6.
Osobinc neodredenih integrala: .. ctox + C '
arc 2
b

1. Jdf(x) = f(x) + C 7. f ,dx = f arc sin x+ C 1- Ix 1<1

Ii
~1-x2 , arc cos x + C '

rf
2. dl f(x)dx
l
J= f(x) 8. f ax
x
a =--+C
ina '
(a>O)
1

3. J. f
f(x)dx = C f(x)dx 9. feX =e
'"
x
+C

4. J[f(X)±g(x)}ix= J
f(x)dx± J g(x)dx
10. I f sinx dx = -cosx + C

11. f cos x dx = sin x + C

153
152
rI 12

13.
f sh dx = ch x + C
f ch dx = sh x + C
Integracija racionalnih funkciia

1. Ako je razlomak pod integral om nepravi (stepen brojnika veti

iIi jednak od stepena nazivnika) prethodno treba izdvojiti iz njega
cijeli dio.
14. f
. dx2 =tg X+C
COS X 2. Ako je razlomak pod integralom prayi (stepen brojnika manji
l"-
od stepena naziynika) onda se njegov nazivnik rastavi po
I

I 15. I J.. ---=-ctgx+C

dx
. 2 mogucnosti na Cinioce oblika (x-aYx i (x 2+px+g)f:l, p2-4q<O,
SIn x
(a,pE N) pa se zatim razlomak razlaze na zbir elementamih

I f--2-=cth
razlomaka na sledeci na6in
I
!
16.
!
dx
sh x
x +C
P(x)
=--+
Al
+ ... +
A2
+
Au

17.
r--=-thx+C
dx
2
(x-a)a.(x +px+q)p x-a (x-a)2 (x-a)u

I I J ch x 2
+
MIX+Nl
2 +
Mzx+N z
2
,
T • "
Ml3 x +Nt3
+ ---'._--"-_
x +px+q (x +px+q)2 (x 2 +px+q)t3
Osnovne metocle integracije
1. Metoda dekompozicije. Ako je Integracija iracionalnih funkcija

f(x)=f 1 (x)+f 2 (x) ondaje ff(X)dx=ffI(X)dX+ jf (X)dX

2
1. Integral! oblika

2. Metoda smjene promjenljiyih

Ako se stavi X=<p(t) , gdje su <pCt) i <p'(t) neprekidne funkcije,
dobija se R(x,y) racionalna funkcija. svode se respektivno smjenama
,. ,. U U
ax+b=t i axID+b=t na integraciju racionalnih funkcija.
J J
f(x)dx = f(<p(t»)<p'(t)dt
2. Integral oblika
3.Metoda parcijalne integracije
Ako su u i v diferencijabilne funkcije od x, onda je 1
racuna se smjenom x-a= -.
J
udv =u . v - J
vdu
t

154
155
 Integraciia trigonometriiskih funkciia
3. Integrali oblika JR( x,ia Z -x 2 !dX i
~ ) 1. Integrali racionalnih funkcija po sin x i cos x smjenom

f, x,~a2 rX +x2 svode so respektivoo smjenarna x=a sint x

tg-
2
'.
= t , odkle Je 2t
sm x = ---
2
1+t '
1-_t
cosx == ___
1+t2 '
dx
2:
=:----
1
2dt
-1--,2
J_ , L
x=a tgt na integraciju racionalnih funkcija. svode se na integraciju racionalnih funkcija po t.
I" aox
In
+ a 1x Ill-I + ... I
T a
I
4. Integral
J Jax2+bx+c
·~x moze da se svede na
2. lntegrali oblika f sinn xdx i f cos ll xdx . gdje je n prirodan
integral iz tacke 3. iIi se napise U obliku broj, mogu se izracunati pomocu rek_urentnih formula do kojih se
m m-I .
r a x + x + ... + f m-I dola7:i parcijalnom integracijom
JI.~. ---=tA{lx
, v
+ ... +
n n-1 11-2
xeos
gdje je ~ ax 2 + bx + c , koeficijenti A, se nalaze
(n >.
diferenciranjem zadnje jednakosti, oslobadanjem imenioca
uporedivanjem koeficijenata na lijevoj i desnoj strani uz iste
stepene od x,
1
I
x + -"-_.
n-
n
f
cosn- 2

5. Integral f xrn(a+bxn)PdX, (a,bER; m,n,pEQ)

fax "
a) kad je p cio broj, razlaganjem na sabirke, snjenom t = Vx,
3. Integrali oblika
sinn x r dx
---n- ,
'" cos x
11 prirodan broj,

racunaju se pomocu rckurentnih formula koie se dobiiu metodom

gdje je r najmanji zajednicki sadrhlac nazivnika racionalnih parcijalne integracije. --
brojeva min.
m +1 n s ~..
kad je - - cio broj smjenom a+bx =t l gOJe Je s
.
naZlVnIK
'1

f ,
ax
Ii
- - -cosx
---+--- n-2f dx
(n -1)sin - 1
sm x n
n x n -1 sin n - 2 x
broja p,
!_! f (n > 1)
m+l
c) kad je - - +p cio broj, smjenom ax,n+b=e, gdjc je s
f cosdx x _. ___
ll
s_in_x
(n -1)cos n 1
- x
_ -_2
n -1
dx
cosn- 2 x
n
Jsin
I"
ffi
nazivnik razlomka 4. Integrali oblika x coso x dx, gdje su min cijeJi brojevi.

racunaju se koristenjem pogodnih transformacija iii primjenol11

nekurentnih formula.
156
157
 2. Integrali oblika f xneaxsjnbxdx i f xneaxcosbxdx
· .
SIn m+l x cos 0-1 x n-1 . f _
f izracunavaju se metodom parcijalne integracije stavljaju6i
_ m 0
sin xcos xdx = + smm xcos n 2 xdx
m+n m+n u = xI! i dv =e 3X
sin bx odnosno dv=eilXcosbx.
.
sm m-I xcos n+1 x m-I
r J f
f sin m xcos n xdx = .

za m+n:;t:O
m+n
+
m+n ..
sin m - 2 xcos n xdx 3.Integrali oblika P(lnx)xlldx i P(arcsinx)dx , gdje je P(x)

polin om po lnx odnosno arcsinx, svode se smjenom lnx=t

5. Pri racunanju inlegrala oblika odnosno arcsinx=t na integrale f P(t)e(n+l)t dt j f P(t)costdt _

faxcosbxdX, gdje su a i b realne konstante

koriste se trigonometrijski identiteti

a ~ = ~ [cos(a -~) -cos(a + f)]

cos acos~ = ~ [cos(a - f)) + cos(a +~)]

acos~ = ~[sin(
2 .a - f)) + sine a + f))]

Integracija transceQentnih funkcija

l.Integrali oblika

J
P(x)eaxdx , f P(x)sinaxdx i f P(x)cosaxdx ,

gdje je P(x) polinom n-tog stepena, izracunavaju se metodom

parcijalne integracije.

158 159
Odredeni integrali Osobine integraia

r ~~)
~-~ : : ! I'
1.
a

Jf(x)dx == 0
jO

/
~ _ _ J : '" I ; I
! :! \ I

I:: :1 :I
I
I :
r- --{ i I", a
1- I I I: I I I
I I i I .. ! I I
i
I
I I
1!
I",
~
I
r:.
!
I
I
1
b a
:
~
:f(Q)
:;
I
~
I

; ff(x)dx = - ff(X)dX
01
I . "" I I i
:<;1 : _ _L-~~__~,-~
_ _~___ ~~
Of
a
•

b
I
Xl,'" \YI.'" X.n-U X

""X, b c b
Ib

$'
je funkcija definisana na intervalu
na n dijelova tackama:
Podijelimo 3.
J
a
i

a c

a
n
'"
posmatraJmo sumu Lf(~i gdje
4 funkcija
J
I
i==l -a I)

LlX,=Xi- Xi-i. Ako postoji "'\:' f(~i )t'lXi i ako je konacan, za ma 5. Je neparna funkcija onda =0
B-l-ooL..c
i=l
podjelu intervala[ a,b] zvat cemo ga odredenim integralom

f
b

funkcije u granicama od a do b i oznacavati f(x)dx . Ako je funkcija f(x) neprekidna na ja,bJ, rada postoji na tom
a
odsjecku neodredeni integral: f f(x)dx == F(x) + C i va~i sledeca
jednakost
Znaci daje
b
' = IF(x)J a= F(b) - FI\a)
[r (xjdx r 1 b
.J

U tom slucaju kaze se da je funkcija integrabilna na odsjecku

[a,b]. Da bi funkcija bila integrabilna na [a,b], dovoljno je da je
neprekidna iIi da ima konacan broj prekida prvog reda.

160
161
 y
IntegraH neograniccnih funkcija
Ij\ y
Ako je [(x) neogranicena U x=CE [a,b] i neprekidna za XE [a,c)
b l' i ,;
XE (c,b] onda se j f(x)dx definise na sledec;i nacin
b x
1\1
I~B~
-L
a
h c-£ b ogranicen lukovima krivih
ff(x)dx
J
=:
£~O
J. f(x)dx + lim jf(X)dX
5~O Neka su f(x) i g(x) neprekidne funkcije na illtervalu [a,b], Tada je
a a c+5
postoje i konacni SU, integral konvergna, inace
divcrgira. ~f(X) b
F :
I
I
;
'
I
=: frf(X)-
.~g(X) '"a
AI iB
) tada je I
I
I
I

b
! !:>
a b x

b~coJ
f
a
i povrsina
b ,.
h

f
J
==
a~-=J
I f(x)dx Zapremina tijela nas/ala
a rotacijom ako ose X
krivolinijskog
ogranicenog pravama
x==a, x=b. Inkom ve
na se y==f(x) i x osom je
ogranicenog lukom b
ose za XE [a,b] racuna pO formuli
X
b
v=:nj
iIi P =: _. ff(x)dx ako je f(x)SO
J
a

162 163
Ako krivolinijski trapez ogranicen krivom y=(x) i pravama y=c,
y=d i y-osom rotircl oko y-ose, opisuje tijelo cija je zapremina
d
2
V=n:Jx dY
c
Formula za povrsiflolot-pJohe koja je nastala rotacijOln krivc y=t'(x)
oko ose Ox.

P"-
--

I'
I, izmcdu tacaka sa apscisama x=a i x=b .
, Y
0'\ ~
I
'\
~[t~,,_!'(,")
I ~. .1-'
I ,

~ ~ ~ ?

164