Professional Documents
Culture Documents
Prva Svetska Vojna - MK
Prva Svetska Vojna - MK
Корици/фотографии: ECPAD
Во 1914 започна војна каква што историјата на
човештвото дотогаш не паметеше. Сто години подоцна,
ги нема веќе непосредните сведоци на овие настани, но
колективното сеќавање на овој светски вооружен судир
сe уште е живо. Првата светска војна и понатаму ги
проникнува мислите на луѓето и остава траен печат
на подрачјата, особено на зоните на фронтот и
окупираните територии. Балканот истовремено беше
и едното и другото.
Грција, Бугарија, Србија (во чиј состав во тоа време
влегува вардарскиот дел на Македонија, денеска
Република Македонија) и Албанија, цели три години беа
во средиштето на еден честопати заборавен фронт.
И покрај тоа, од есента 1915 до септември 1918, таму
се судираат скоро еден милион војници од десетина
различни армии, а меѓу нив и околу 350 000 француски
војници од Источната француска армија. Загинуваат
70 000 од нив.
Оваа брошура ја прикажува историјата на Првата
светска војна што го обележи XX век во овој дел од
Балканот, каде беше платена многу висока цена
во човечки жртви. Таа зборува за наследството од
тоа време, и во неа се претставени повеќе места на
сеќавање во Република Македонија што треба да се
посетат. Брошурата е наменета за посетителот што
е заинтересиран за спомените од минатото или е во
потрага по некој исчезнат роднина.
фотографија 1
3
Источен фронт, наречен и Македонски фронт
Солунски фронт или Јужен фронт
фотографија 3
4
Завојувани страни
фотографија 4 фотографија 5
фотографија 6
5
Главни фази на судирот
фотографија 8
6
Главни фази на судирот
фотографија 10
7
Главни фази на судирот
фотографија 12
8
Главни сектори на фронтот
9
Главни места на сеќавање во Република
Македонија
Гробишта
Главни воени гробишта што може да се посетат се:
¾¾ во Скопје, француски гробишта во кои има 900 регистрирани гробови и
костурница со околу 3 000 посмртни останки како, и британски гробишта
во спомен на 124 британски војници
¾¾ во Прилеп, германски гробишта каде што биле погребани 1 683 германски
и неколку бугарски војници, но исто така и воени заробеници и цивилни
работници од други националности
¾¾ во Битола, француски гробишта, во кои има 6 262 регистрирани гробови
и костурница со околу 10 000 посмртни останки, германски гробишта,
на кои почиваат посмртните останки на 2 123 германски војници, како
и српски гробишта, во кои се погребани посмртните останки на 1 321
српски војник
¾¾ во Раброво, грчки гробишта во сеќавање на 117 грчки војници
¾¾ во Ново Село, бугарски гробишта во кои има повеќе од 110 индивидуални
гробови
фотографија 14
10
Главни места на сеќавање во Република
Македонија
11
Материјални остатоци од Првата светска војна
во Република Македонија
фотографија 19
12
Материјални остатоци од Првата светска војна
во Република Македонија
Транспортна инфраструктура
Во предвечерието на војната, патната
мрежа се состоела од малубројни
поплочени патишта, додека, далеку
од главните правци, мноштво од
земјени патишта и козји патеки ги
поврзувале селата.
Во 1914 постоеле две железнички
линии, изградени за време на
османлискиот период:
¾¾ Солун – Битола
¾¾ Белград – Ниш – Скопје – Солун
фотографија 20
За да се овозможи снабдување на
трупите, од 1915 до 1918, патната и
железничката мрежа се уредувани
од инженериските единици на
завојуваните страни, кои за таа цел
користат работници од месното
население, воени заробеници или
обични осуденици.
фотографија 21
фотографија 22
13
Материјални остатоци од Првата светска
војна во Република Македонија
фотографија 24
фотографија 25
14
Патеки на сеќавањето
За да се истакне значењето на
наследството од Првата светска
војна, беа уредени две патеки:
¾¾ во националниот парк
Пелистер, низ шумата, посетителот
може да се движи по патека на која,
со помош на табли со објаснувања,
се прикажани најважните моменти
од Првата светска војна на истите
места низ кои поминувала линијата
на фронтот
¾¾ по ридовите над Дојранското
фотографија 26 Eзеро, посетителот може пеш
да стигне до чешмата на Цар
Фердинанд, сместена меѓу Стар и
Нов Дојран, каде исто така се наоѓа
и спомен-плоча во чест на 22-та
британска дивизија. Мала спомен-
патека беше уредена на местото на
овој некогаш невралгичен центар на
бугарската војска.
фотографија 27
фотографија 28
15
Да се продолжи со работата на сеќавањето на
Првата светска војна во Република Македонија:
фотографија 29
16
Документарни извори на Интернет
Сеќавање на луѓето
http://www.memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr/spip.php?rubrique16
Генерален секретаријат за администрација
http://www.sepulturesdeguerre.sga.defense.gouv.fr/
Патишта на сеќавање
http://www.cheminsdememoire.gouv.fr/
Установа за комуникација и аудиовизуелна продукција на Министерството за одбрана
Etablissement de Communication et de Production Audiovisuelle de la Défense (ECPAD)
http://www.ecpad.fr/mediatheque
Commonwealth War Graves Commission (Комисија за воени гробишта на Комонвелтот)
http://www.cwgc.org/
Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.V. (Комисија за воени гробишта на Германија)
http://www.volksbund.de/kriegsgraeberstaetten.html
Österreichisches Schwarze Kreuz (Австриски Црн Крст)
http://www.osk.at/
Il Ministero della difesa (Министерство за одбрана)
http://www.difesa.it/Ministro/Commissariato_Generale_per_le_Onoranze_ai_Caduti_in_
Guerra/Pagine/default.aspx
Ministero per i Beni e le Attività Culturali (Министерство за културни добра и
активности)
http://www.14-18.it/index.php?1/home
17
Легенди и фотографски референци
Страница 3
Фотографија 1: Француските воени гробишта во Битола, денес. Фотографија: Aмбасада на Франција во Скопје
Страница 4
Фотографија 2: Селанки перат набљудувани од српски војник во рамнината на Монастир (Битола), кон крајот
на 1916.
Фотограф : Биловски Анри. Референтен број: SPA 54 V 1616, ECPAD
Фотографија 3: Француски авион при заминувањето од Србија, крајот на ноември-почетокот на декември
1915. Фотограф : Гастон Шеро. Референтен број: SPA 12 K 785, ECPAD
Страница 5
Фотографија 4: Низ Вардар, чун превезува војници на 57 Пешадиска дивизија и на 284 Пешадиски полк од
логорот на Криволак до Пепелиште, ноември 1915. Фотограф : Гастон Шеро. Референтен број: SPA 8 K 641, ECPAD
Фотографија 5: Војници на Антантата (српски и британски) по улиците на Монастир (Битола), се фотографираат
пред камион, април 1917. Фотограф : непознат. Референтен број: SPA 94 K 6305, ECPAD
Фотографија 6: Колона војници по македонските планини при повлекувањето кон Грција, крајот на 1915.
Фотограф:
Гастон Шеро. Референтен број: SPA 12 K 766, ECPAD
Страница 6
Фотографија 7: Војничка разгледница на којашто е претставен француски војнички логор во близина на
Монастир (Битола). Приватна колекција – Амбасада на Франција во Скопје
Фотографија 8: Француски војници во српскиот дел на Македонија чекаат да се качат на воз за Солун,
ноември 1915. Фотограф : Гастон Шеро. Референтен број: SPA 12 K 834, ECPAD
Страница 7
Фотографија 9: Построени француски војници во село од српскиот дел на Македонија при заминувањето во
ноември 1915. Фотограф : Гастон Шеро. Референтен број: SPA 12 K 813, ECPAD
Фотографија 10: Македонски дечиња со чинии в раце при повлекувањето на 57 Пешадиска дивизија преку
српскиот дел на Македонија. Фотограф : Луј Лафима. Референтен број: D 111 59, ECPAD
Страница 8
Фотографија 11: Војници од Мароко-спахии на задача во албанско-српската гранична област. Фотографски
права: архиви на потомците на полковникот Ордиони
Фотографија 12: Колона за снабдување влегува во Монастир (Битола), декември 1916. Во заден план :
офицерски дом. Фотограф : Дибре. Референтен број: SPA 54 T 2303, ECPAD
Страница 10
Фотографија 13: Април 1917, ранет војник се лекува во болница во Монастир (Битола). Фотограф: непознат.
Референтен број: SPA 94 K 6172, ECPAD
Фотографија 14: Реката Драгор тече низ Монастир (Битола), кон крајот на 1916. Фотограф: Дибре. Референтен
број: SPA 54 T 2355, ECPAD
Страница 11
Фотографија 15: Низ улиците на Монастир (Битола), куќа оштетена од гранатирање, јануари 1917. Фотограф:
Данжере Жорж. Референтен број: SPA 80 K 5157, ECPAD
Фотографија 16: По течението на реката Црна, во селото Груниште: персонал на француската планинска
амбуланта од 4 Руска бригада, март 1917. Фотограф: непознат. Референтен број: SPA 93 K 5999, ECPAD
Страница 12
Фотографија 17: Војник на набљудувачка позиција во ров во околината на Монастир (Битола), зимата 1917.
Фотограф: непознат. Референтен број: SPA 86 K 5491, ECPAD
18
Фотографија 18: Црвена Стена, 16 март 1917, војници се одмораат на позициите освоени од 175 Пешадиски
полк Фотограф: непознат. Референтен број: SPA 92 K 5769, ECPAD
Фотографија 19: Полска болница на брегот на Црна Река, во близина на селото Бач, кон крајот на 1916.
Фотограф: Биловски Анри. Референтен број: SPA 54 V 1577, ECPAD
Страница 13
Фотографија 20: Сенегалски војници од стрелачка единица работат на изградба на калдрмест пат.
Фотографски права: архиви на потомците на поковникот Ордиони
Фотографија 21: Работници цивили – воени заробеници работат на поправка на патната инфраструктура.
Фотограф: Дибре. Референтен број: SPA 53 T 2241, ECPAD
Фотографија 22: Конвој за снабдување со камиони на пат кон Монастир (Битола), ноември 1916. Фотограф:
Дибре.
Референтен број: SPA 53 T 2250, ECPAD
Страница 14
Фотографија 23: Војник го набљудува од својот ров нападот на котата 1248 северно од Монастир (Битола), на
18 март 1917. Фотограф: непознат. Референтен број: SPA 93 K 5923, ECPAD
Фотографија 24: По долината на реката Црна : двајца војници излегуваат од ровот при напад, ноември 1916.
Фотограф: Дибре. Референтен број: SPA 53 T 2262, ECPAD
Фотографија 25: 16 март 1917, војници по заземањето на бугарски ров на Црвена Стена. Фотограф: непознат.
Референтен број: SPA 92 K 5772, ECPAD
Страница 15
Фотографија 26: Кон крајот на 1915, железничката станица во Криволак. Фотограф: Гастон Шеро. Референтен
број: SPA 12 K 774, ECPAD
Француски војници спроведуваат реквизиција на фарма кон крајот на 1915. Фотограф: Гастон Шеро. Референтен
број: SPA 12 K 858, ECPAD
Фотографија 27: Ранети војници се враќаат од нападот на котата 1248 на 19 март 1917. Фотограф: непознат.
Референтен број: SPA 92 K 5788, ECPAD
Фотографија 28: Подготовка за стрелба на француски артилериски орудија од 155 mm по течението на Црна
Река. Фотограф: Дибре. Референтен број: SPA 53 T 2217, ECPAD
Страница 16
Фотографија 29: Црвена Стена, 16 март 1917, војници на прва борбена линија се штитат од студот по
заземањето на ровот. Фотограф: непознат. Референтен број: SPA 92 K 5775, ECPAD
19
20