6th International Congress on Accounting and Finance Research (ICAFR’19)

23-25 October 2019

Niğde / TURKEY

UZAYDAKİ GELİŞMELER DOĞRULTUSUNDA YENİ BİR

MUHASEBE UZMANLIĞI ÖNERİSİ: UZAY MUHASEBESİ*

SMMM İsmail TEKBAŞ **

Dr. Öğr. Üyesi Ersin KURNAZ ***
Prof. Dr. Murat AZALTUN ****
YMM Arzu AKTAŞ *****

ÖZ
Son dönemde uzay araştırma ve çalışmalarında büyük gelişmeler yaşanmaktadır. Uzay
araştırmalarının ve faaliyetlerinin hesaplanması, belgelendirilmesi, analiz edilmesi ve
raporlanması gibi özellikli konularda mevcut muhasebe bilgi sisteminin ortaya
çıkabilecek ihtiyaçları tam olarak karşılayıp karşılamayacağı tartışma konusudur. Bu
doğrultuda söz konusu özellikli konuları içeren yeni bir muhasebe uzmanlık alanı olan
“Uzay Muhasebesi” tartışılmaya değerdir. Uzay muhasebesi, genel olarak uzayda
yaşanan gelişmelerin muhasebe mesleğini ve muhasebe uygulamalarını nasıl
etkileyeceğini ele alır. Uzay muhasebesi ile muhasebe uygulamalarını uzayda yaşanan
gelişmeler çerçevesinde geliştirmek, ortaya çıkacak olan muhtemel muhasebe sorunlarını
çözerek söz konusu gelişmelerin muhasebe uygulamalarına etkilerini değerlendirmek
mümkün olabilecektir. Bu çalışmada uzay muhasebesinin tanımı, gerekliliği, önemi,
amacı ve kapsamı teorik olarak belirlenmeye çalışılacaktır.
Anahtar Sözcükler: Uzay Madenciliği, Asteroit, Uzay Turizmi, Uzay Muhasebesi
JEL Kodları: M41

A NEW ACCOUNTING EXPERTISE PROPOSAL IN

ACCORDANCE WITH DEVELOPMENTS IN THE SPACE: SPACE
ACCOUNTING
ABSTRACT
Recently, there have been great developments in space research and studies. It is
debatable whether the current accounting information system will fully meet the needs
that may arise in specific topics such as the calculation, documentation, analysis and
reporting of space research and activities. In this context, “Space Accounting”, which is
a new accounting specialization that includes these special topics, is worth discussing.
Space Accounting examines how developments in space affect the accounting profession
and accounting practices. It will be possible to improve the accounting applications with

* 6. Uluslararası Muhasebe ve Finans Araştırmaları Kongresi (ICAFR’19) kapsamında özet olarak kabul edilmiş ve sunulmuş bildirinin
genişletişmiş tam metin halidir.
**
tekbas333@hotmail.com, ORCID: 0000-0002-6520-0754
arzuaktas1977@gmail.com, ORCID: 0000-0002-7840-7922
***
Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Sağlık Yönetimi Bölümü, ersinkurnaz2429@gmail.com, ORCID: 0000-0002-6787-5368
****
Yalova Üniversitesi, İşletme Bölümü, mazaltun@gmail.com, ORCID: 0000-0003-1892-3279
*****
arzuaktas1977@gmail.com, ORCID: 0000-0002-7840-7922

52
 6th International Congress on Accounting and Finance Research (ICAFR’19)
23-25 October 2019
Niğde / TURKEY

space accounting in the framework of the developments in space and solve the possible
accounting problems and evaluate the effects of these developments on the accounting
applications. In this study, the definition, necessity, importance, aim and scope of Space
Accounting will be determined theoretically.
Keywords: Space Mining, Asteroid, Space Tourism, Space Accounting

JEL Codes: M41

1. GİRİŞ
Tarih boyunca Antik Maya’nın astronomisinden Galileo’ya kadar insanlığın uzaya olan
merakı ve ilgisi sürekli artmıştır. Uzaya gitme düşüncesi ve arzusu, insanlık tarihi kadar
eskidir. Aslında insan ırkının yıldızların ötesine ulaşma fikri ve diğer gezegenlerde
yaşama arzusu ilk başlarda imkansız bir arzu olarak kabul edilmiş olsa da yapılan
araştırma ve çalışmalarla günümüzde mümkün hale gelmektedir. 20. yüzyılın başlarına
gelindiğinde teknoloji sadece bir hayal olarak düşünülen uzay yolcuğunu ve keşiflerini
nihayet gerçekleştirebilecek seviyeye gelmiştir. Tüm bu gelişmelerden hareketle bazı
uzay araştırmacıları, uzay uçuşunun önümüzdeki 50 yıl içinde gezegende günlük
seyahatlerimizin düzenli bir parçası haline gelebileceğini ifade etmektedirler. (WEB_1,
2019). Uzay çalışmaları kapsamında araştırma ve geliştirmeden, alan altyapısının
kullanım sahalarına kadar, yer istasyonları, fırlatma araçları ve uydular gibi ilgili ürün ve
hizmetlerin geliştirilme ve üretme aşamalarındaki ekonomik faaliyetlerin düzenlenmesi
uzay endüstrisini oluşturmaktadır.
Günümüzde küresel uzay endüstrisi, yüksek teknoloji pazarının hızlı büyüyen bir sektörü
olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kapsamda 2016 yılında 345 milyar dolar değerinde olan
küresel uzay ekonomisi her geçen gün daha da büyümeye devam etmektedir. 2016
yılındaki söz konusu rakamın önümüzdeki yıllarda uzay madenciliği, uzayda üretim,
uzayda yaşam ve uzay turizmiyle birlikte daha da artması beklenmektedir. Uzay pazarı
ile ilgilenen ekonomistlerin genel tahminine göre uzay ekonomisinin büyüklüğünün
önümüzdeki yıllarda aynı hızla büyümeye devam edeceğini öngörmektedir (WEB_2,
2019). Ekonomik büyüklüklerin ortaya çıkmasıyla beraber muhasebe bilimi de bundan
etkilenecektir ve pek çok sorunun yanıtı aranacaktır. Muhasebe bilimi açısından
yanıtlanması gereken soruların bazıları şunlardır:
• Uzay ekonomisi muhasebe bilimini ve mesleğini nasıl etkileyecektir?
• Sürdürülebilir uzay faaliyetleri için muhasebe ne kadar önemlidir?
• Uzaydaki ekonomik faaliyetlerin muhasebeleştirilmesi ve raporlanması özelinde
mevcut muhasebe sistemiyle sorunlar çözülebilecek midir?
Uzay endüstrisindeki tüm bu ekonomik faaliyetler sonucunda ortaya çıkan büyük
verilerin analizi için günümüz geleneksel muhasebe uygulamalarının ve sistemlerinin
yetersiz kalacağı söylenebilir. Çünkü mevcut muhasebe uygulamalarında uzaydaki
ekonomik faaliyetlere ilişkin dinamiklerin etkisini dikkate alarak kayıt ve raporlama
yapacak bir muhasebe uygulaması ve standardı bulunmamaktadır. Bu nedenle bu
ekonomik faaliyetlere ilişkin muhasebe uygulamalarının ve değerleme yöntemlerinin
belirlenmesi, muhasebe uygulamalarında tekdüzenin sağlanması, faaliyetlerin gerçek

53
 6th International Congress on Accounting and Finance Research (ICAFR’19)
23-25 October 2019
Niğde / TURKEY

mahiyetlerine uygun olarak sağlıklı ve güvenilir bir biçimde muhasebeleştirilmesine

ilişkin esas, usul ve ilkelerin belirlenmesi amacıyla yeni ölçü birimlerini içeren
uluslararası bir muhasebe uzmanlığına ihtiyaç duyulacağı söylenebilir.
2. UZAY ENDÜSTRİSİ
Uzay madenciliği sayesinde dünya üzerindeki kaynakların sınırlılığı her an değişebilecek
bir durumdadır Uzay madenciliği, dünyada nadir bulunan kıymetli olan metallerin
dünyaya yakın küçük gezegenlerden çıkarılması işlemi şeklinde tanımlanabilir (Wetz ve
Larson, 1996: 30). Diğer bir ifade de ise, uzay madenciliği sayesinde; asteroidlerden
mineral ve gaz, uzayda inşa edilecek yapılarda kullanmak üzere demir, nikel ve titanyum,
astronotların bu yapılarda çalışmalarını devam ettirebilmeleri için gerekli su ve oksijen,
roket yakıtında kullanmak için hidrojen ve oksijen temin etmek gibi iş ve işlemleri kapsar.
(WEB_3, 2019) Uzay araştırmalarında bu aktivitelere ‘yerinde kaynak temini’ kavramı
da kullanılabilir.
Günümüze kadar tespiti yapılan 9.000 asteroidin dünyaya yakın bir yörüngede dolaştığı
ve her yıl yaklaşık 1.000 tane yeni asteroidin de keşfedildiği bilinmektedir. Yapılan
araştırmalar, bir kilometrelik çapta bir asteroidin, 150 milyar doların üzerinde ekonomik
değeri olan 7.500 ton kıymetli metal içerdiğini göstermektedir (WEB_4, 2019).
Uzay araştırmalarının yanı sıra uzaydaki diğer gezegenlerden, asteroit ve benzer
yapılardan elde edilen kaynakların kullanımı, dünyanın dışında uzayda gerçekleşen ilk
madencilik faaliyeti olarak kabul edilebilir. Aslında bahsi geçen ‘Uzay Madenciliği’
kavramı 90'lı yılların başında gelişmeye başlamıştır.
Asteroitler gibi gök cisimleri de, platin, demir, altın ve elmas gibi değerli metallere
sahiptir. Dünyaya yakın yörüngedeki asteoritlerin %10'una ulaşmanın Ay'a ulaşmaya
nispeten daha kolay olduğu düşünülmektedir. Bazı asteroitlerin, dünya tarihinin
tamamında elde edilen tüm platinleri içerebileceği ve 3.000 yıl boyunca dünyanın
ihtiyaçlarını karşılamak için yeterli miktarda demir, nikel veya kobalt içerdiği tahmin
edilmektedir. Bu kapsamda, gelişmiş ülkeler ve ticari kuruluşlar bu kaynakları kâr
amacıyla çıkarmayı ve Mars’ta insan kolonileri kurmayı planlamaktadırlar. Ayrıca bazı
girişimciler asteroit madenciliğinin, bazı kaynakların kıtlığını ortadan kaldırmaya
yardımcı olabileceğini belirtmektedir. Böyle bakıldığında; dünyadaki kıt kaynaklar ile
sınırsız olduğu varsayılan insan ihtiyaçlarının karşılamasını inceleyen bilim dalı
‘Ekonomi’nin en önemli dayanağı olan ‘kıtlık’ kavramı kısmen de olsa yeniden
sorgulanacaktır.
Uzayda üretim yapmak, dünyadaki sanayi kapasitesine göre maliyet, hammaddelere
ulaşım gibi faktörler açısından bazı avantajlar sağlayabilir. Zira dünyanın dışındaki
ortamlarda gerçekleşen uzay faaliyetlerinin icrası sırasında ihtiyaç duyulacak hammadde
ve malzemelerin ‘yerinde kaynak temini’ yöntemiyle elde edilmesi ve üretimin bu
kaynakların elde edildiği yerlerde inşa edilecek yapılarda kullanılması, taşıma vb. maliyet
avantajları sağlayacaktır. Ayrıca hem zamandan hem de sınırlı dünya kaynaklarından
tasarruf edilmesi fırsatı elde edilebilecektir. Yani dünyadan uzaya ekipman taşımak
yerine uzayda üretimle birlikte, doğrudan gerekli malzemeler uzayda üretilip
kullanılabilecektir. Bir başka konu; dünya ve uzaydaki malzemelerin temelde aynı yapıda
olduğu düşünülse de içeriklerinde bazı farklılıklar olma ihtimalidir. Örneğin dünyadaki
demir madeninin bileşenleri ile uzaydaki demirin bileşenleri farklı olabilir. Bu farklılıklar

54
 6th International Congress on Accounting and Finance Research (ICAFR’19)
23-25 October 2019
Niğde / TURKEY

geliştirilmiş üretim teknikleri kullanımına olanak sağlayabilecektir. (Webber, 2006: 190-

194).
Uzay turizmi ise, insanların boş zamanlarında kendilerini mutlu edecek aktiviteler yani
rekreasyon amacıyla uzay yolculuğunu da kapsayan faaliyetler bütünüdür. Geçmişte uzay
yolculuğu çok sayıda kişi için bilim kurgu olarak algılanabilecek bir konuydu. Ancak bu
alandaki gelişmeler göstermektedir ki, uzayın yakın zamanda uygun bir tatil yeri olabilme
ihtimali bulunmaktadır (Abitzsch, 1996: 11). Bu kapsamda fütürist bir kavram olan uzay
turizminin aslında köklü bir geçmişi bulunmaktadır. Zira, Rus Uzay Ajansı yörüngesel
uzay turizmini bugüne kadar başarılı bir şekilde gerçekleştiren tek şirket olarak
bilinmektedir ve 2000'li yılların başında yedi kişi uzay turisti olarak uzaya gönderilmiştir.
(WEB_5, 2019)
Uzay turizmi kavramı her geçen gün popülaritesini artırmaktadır. Bu durum, uzay
endüstrisindeki turizm faaliyetlerine katılan ve ilgi duyan işletme sayısını da artırmıştır.
Bu kapsamda, yıllardır sivilleri uzaya götürmekten bahseden Richard Branson'un Virgin
Galactic şirketi, Tesla elektrikli otomobil şirketinin kurucu ortağı olan Elon Musk’ın
kurduğu SpaceX ve Amazon kurucusu Jeff Bezos’a ait olan Blue Origin gibi şirketler
insanları uzaya götürmeye çalışan işletmeler olarak ifade edilebilir (WEB_6, 2019).
Uzay keşiflerinin fiili yönü başlangıçta her ne kadar mühendislik, matematik ve fizik gibi
bilim dallarıyla ilgili olarak gelişse de muhasebe bilimini de yakından ilgilendirmektedir.
Uzayda gerçekleşecek olan ekonomik faaliyetlerin muhasebe bilgi sistemini etkilemesi
kaçınılmazdır. İşte bu noktada İnşaat Muhasebesi, Sigorta Muhasebesi gibi ayrı bir
uzmanlık alanı olarak Uzay Muhasebesi önerilebilir.

3. UZAY MUHASEBESİNİN TANIMI, AMACI VE KAPSAMI

Günümüzde uygulanan muhasebe, binlerce yıllık evrimsel bir süreçten geçerek
günümüze gelmiştir. Zamanla değişen iktisadi ve teknolojik koşullar muhasebe
uygulamalarının da değişmesine ve yeni süreçlere uyum sağlamasına neden olmuştur.
Mühendislik, mimarlık ve avukatlık gibi günümüzde var olan birçok meslek uzay
boyutuna tartışılabilecek yapıya kavuşmaya başlamış, muhasebe biliminin de bu
gelişmelerin uzağında kalması mümkün değildir. Örneğin, 2019 yılında Amerikalı
astronot Anne Mcclain’ın boşanmak üzere olduğu eşinin uluslararası uzay istasyonundan
banka hesaplarına eriştiği iddiasının, uzayda işlenen ilk finansal suç olarak tarihe
geçmiştir (WEB_7, 2019). Bu olay Amerikalı astronotun hangi yasalara göre ve nasıl
yargılanması gerektiği sorularını da gündeme gelmiştir. Bu bağlamda uzaydaki benzer
olay ve sorunların muhasebe alanında yaşanması ya da mali nitelikte sonuçları olması da
muhtemeldir Nihayetinde uzay mühendisliği ve uzay hukuku gibi muhasebenin de uzay
faaliyetlerini kendi alanında incelemesi, değerlendirmesi ve raporlaması gerekliliği
ortaya çıkacaktır.
Uzay keşifleri ve araştırmaları sonucunda ortaya çıkan ticari gelişmeler küresel ekonomi
için önemli bir endüstri haline gelmeye başlamıştır. Bu ekonomik faaliyetler o kadar
önemli bir değer haline gelmiştir ki; ilgili işletmeleri uzay muhasebesi sistemleri ile
raporlama sistemlerini kurmaya zorlamaktadır.
Uzay muhasebesi, aslında uzay faaliyetleri ile muhasebe uygulamalarını uyumlaştırmak
ve yaşanabilecek muhtemel sorunlarını çözmek için geliştirilmesi gereken bir uzmanlık

55
 6th International Congress on Accounting and Finance Research (ICAFR’19)
23-25 October 2019
Niğde / TURKEY

alanı olarak görülebilir. Bu kapsamda, uzay muhasebesi, uzaydaki ekonomik faaliyetlere

odaklanır ve hem makro hem de mikro boyutta uygulama alanına sahiptir. Mevcut
muhasebe uygulamalarına göre daha karmaşık olacağı düşünülebilir. Ayrıca, uzay ve
asteroit madenciliğinin yanı sıra ‘Uzay Araştırmaları’ harcamalarının da muhasebe
mesleğini nasıl etkileyeceğini kapsamına alır. Uzay muhasebesi uzmanlığı, muhasebenin
bir türevi olarak uzaydaki gelişmeleri yakından takip edebilmelidir. Böylece uzay
endüstrisindeki maliyetleri ve diğer harcamaları doğru ve etkin bir şekilde takip
edebilmek, raporlayabilmek ve kategorilere ayırabilmek mümkün olacaktır. Bu durum da
kurumların uzay araştırmalarının ve uzayla ilgili yatırımlarının doğru ve etkin
yönetilmesine de yardımcı olacaktır.
Uzay muhasebesi şu şekilde tanımlanabilir: Uzayı keşfetme, araştırma, anlama, yönetme
ve kullanma sırasında ortaya çıkan tüm ekonomik faaliyetlerin yanı sıra bu alanda hangi
fonksiyonel faaliyetlerin yürütülmekte olduğunu belgelemek, raporlamak ve uzay
faaliyetleri konusunda kurumların bilinçli kararlar vermelerini ve sürdürebilirliği
sağlamak amacıyla muhasebe bilgi sistemlerinin oluşturulmasını sağlayan muhasebenin
alt uzmanlık dalıdır. Hızla büyüyen uzay araştırmaları ve ekonomisi göz önüne
alındığında uzay muhasebesi uzmanlığı gelecekte talep edilecek meslekler arasında ilk
sıralarda olacağı ve uzay ekonomisinin ayrılmaz bir parçası haline geleceği söylenebilir
(WEB_8, 2019).
Uzay muhasebesinin, karar vericilerin sağlıklı karar verebilmeleri için mali olmayan
olayların mali nitelikte olmayan verilerini de dikkate alan ve sürdürülebilirlik
çerçevesinde durumunu açıklayan entegre raporlamaya da farklı açılardan katkı sunması
beklenmelidir. Tüm bunlara ek olarak ilgililere sadece uzaydaki ekonomik değerlerin
hesaplanması ve kaydedilmesi için değil, aynı zamanda uzaydaki kaynakların doğru ve
etkin kullanımı konusunda paydaşların doğru kararlar vermelerine yardımcı olacak
analiz, sunum, değerleme teknikleri gibi araçları da sunacaktır. Yukarıdaki ifadelerden de
anlaşıldığı üzere çıkış noktası uzay faaliyetlerinin muhasebe ilkelerine uygun olarak kayıt
altına alınması ve elde edilen bilgilerin çıkar gruplarının ihtiyacına ve gerçeğe uygun,
doğru, tarafsız, anlaşılabilir, karşılaştırılabilir ve zamanında raporlanmasıdır.
4. SONUÇ
Uzaydaki ekonomik faaliyetlerin muhasebe kayıtları nasıl olacak, gelir ve varlıklar hangi
hesaplarda, nasıl takip edilecektir? Maliyetleme işlemlerinde hangi yöntem ve prensipler
kullanılacaktır? Bu sektörün kendine has ölçü ve değer birimleri, hatta uzay parası
şeklinde yepyeni bir para birimi mi oluşacaktır? Uzay faaliyetlerinin çeşitli
aşamalarındaki işe başlama, izin, yetkilendirme, sınıflandırma, sınırlandırma ve denetimi
gibi konularda ticaret veya sanayi odaları benzeri birlik veya kuruluşların oluşturulması
ve yapısı hakkındaki karar ve düzenlemeler kimler tarafından nasıl yapılacaktır? İşte tüm
bu sorular uzay muhasebesi ile ilgili makul bir düşünce ve tartışma zemini oluşturmak
amacıyla çoğaltılabilecektir
Bu tartışmaların odağında bugün uygulanmakta olan muhasebe, denetim ve raporlama
standartlarının, uzay endüstrisiyle birlikte gerçekleşmesi hayal edilen ve yakın gelecekte
mümkün görülen yeni ekonomik faaliyetlerin doğru ve ihtiyaca yönelik raporlanması
konusunda yeterli olmayacağının kuvvetle muhtemel olması düşüncesi yatmaktadır. Zira
uzay endüstrisi içinde yer alması beklenen ekonomik faaliyetler ve kavramlar

56
 6th International Congress on Accounting and Finance Research (ICAFR’19)
23-25 October 2019
Niğde / TURKEY

çerçevesinde düşünülürse; uzaya yolcu götürecek taşıtların aktifleştirilmesi, uzayda

herhangi bir gezegende veya yıldız üzerinde kurulacak yaşam alanlarının, konaklama
yapılacak otellerin, yakıt alınacak uydu istasyonlarının inşası, aktifleştirilmesi ve
maliyetlerinin belirlenmesi, takibi ve raporlanması söz konusu olacaktır. Bu bağlamda
uzay muhasebesi uzmanlık alanı, uzaydaki faaliyetlerin finansal tablolara aynı şekilde
yansıtılmasını, finansal tabloların tüm taraflarca aynı şekilde anlaşılabilmesi ve benzer
olayların benzer şekilde yorumlanmasını sağlayacaktır. Uzay faaliyetleri mevcut
uluslararası muhasebe standartlarına ekleme ve değişikliklerin yapılmasını, hatta yeni
standartların geliştirilme ihtiyacını da ortaya çıkaracaktır.
KAYNAKÇA
Abitzsch, S. (1996). “Prospects of Space Tourism,” 9th European Aerospace Congress –
Visions and Limits of Long-term Aerospace Developments,
May.http://www.spacefuture.com/archive/prospects_of_space_tourism.shtm
WEB 5. (2019), https://www.revfine.com/space-tourism/
WEB 1. (2019), https://www.space.com/16095-famous-astronomers.html
WEB 2. (2019), https://www.industry.gov.au/sites/default/files/2019-
03/global_space_industry_dynamics_-_research_paper.pdf
WEB 3. (2019), https://cernbilim.blogspot.com/2018/10/japonlarn-ryugu-asteroid-
madenciligi.html
WEB 4. (2019), https://www.digitaltrends.com/cool-tech/beginners-guide-to-asteroid-
mining/
WEB 6. (2019), https://www.space.com/11492-space-tourism-pioneer-dennis-tito.html
WEB 7. (2019), https://tr.euronews.com/2019/08/24/uzayda-islenen-ilk-suc-iddiasi-
astronot-bosanma-davasi-acan-esinin-banka-hesabina-girdi
WEB 8. (2019), https://hbrturkiye.com/blog/muhasebe-endustrisinin-yeni-cagi-uzay-
muhasebesi
Webber, D. (2006). The Changing Role of Spaceports,” Beyond Earth: The Future of
Humans in Space, 190- 194.
Wetz, J. R., Larson, W. J. (1996). Reducing Space Mission Cost, Microcosm Press and
Kluwer Academic Publishers, El Segundo, California/Dordrecht/Boston/London

57