Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 25

sf7df8f}+ dxfgu/kflnsf

k"j{ k|fylds ljBfno Joj:yfkg lgb]{lzsf, @)&#


-ldlt @)&#÷(÷@% df sfdkf @( cf}+ gu/ kl/ifbaf6 kfl/t_

sf7df8f}+ dxfgu/kflnsf sfof{no,


afub/jf/, sf7df8f}+
sf7df8f}+ dxfgu/kflnsf
k"j{ k|fylds ljBfno Joj:yfkg lgb]{lzsf, @)&#
sf7df8f}+ dxfgu/kflnsf If]qleq k"j{ k|fylds ljBfno :yfkgf, ;Grfng / Joj:yfkg u/L
k"j{ k|fylds sIffx?df Ps?ktf Nofpg], ljBfnosf] u'0ffTds ;'wf/ ug]{, cg'udg d"NofÍg
k|0ffnLnfO{ ;+:yfut ug]{ tyf k"j{ k|fylds ljBfno;Fu sf7df8f}+ dxfgu/kflnsf] ;dGjo,
;xof]u / ;+:yfut ;DjGw :yflkt ug{ cfjZos ePsf]n] :yfgLo :jfoQ zf;g lgodfjnL,
@)%^ sf] lgod @&^ adf]lhd sf7df8f}+ dxfgu/kflnsfsf] c¶fO;f}+ gu/ kl/ifbsf] lg0f{o cg';f/
of] k"j{ k|fylds ljBfno Joj:yfkg lgb]{lzsf, @)&# th'{df u/L nfu" ul/Psf] 5 .
kl/R5]b– !

k|f/lDes

!= ;+lIfKt gfd / k|f/De – -!_ of] lgb]{lzsfsf] gfd æk"j{ k|fylds ljBfno Joj:yfkg
lgb]{lzsf, @)&#Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] lgb]{lzsf sfdkf af]8{af6 :jLs[t ePsf] ldltb]lv nfu" x'g]5 .
@= kl/efiffM ljifo jf k|;+un] csf]{ cy{ gnfu]df,–
-s_ æP]gÆ eGgfn] :yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% ;Demg' kb{5 .
-v_ ælgodfjnLÆ eGgfn] :yfgLo :jfoQ zf;g lgodfjnL, @)%^ ;Demg' kb{5 .
-u_ æ sfdkfÆ eGgfn] sf7df8f}+ dxfgu/kflnsf sfof{no ;Demg' kb{5 .
-3_ æljefuÆ eGgfn] sf7df8f}+ dxfgu/kflnsfsf] ;fdflhs ljsf; ljefu ;Demg' kb{5 .
ª_ æljBfnoÆ eGgfn] sIff Ps eGbf d'lg ;fdfGotM & aif{ d'lgsf afnjflnsfx?sf] zf/Ll/s,
;fdflhs, ;+j]ufTds / jf}l4s ljsfz nufot ;jf{ª\uL0f ljsfzsf nflu ;+rfng ul/g]
;a} k|sf/sf l;sfO{ sIffsf ;fy} l;z'':ofxf/ s]Gb|, ls08/ uf8]{g, d06]Zj/L h:tf
afnljsf; s]Gb| ;d]tnfO{ ljBfno ;Demg' kb{5 .
-r_ æ;ldltÆ eGgfn] k"j{ k|fylds ljBfno cg'udg tyf d'NofÍg ;ldlt ;Demg' kb{5 .

2
kl/R5]b – @
ljBfno :yfkgf tyf ;+rfng
#= ljBfno vf]Ng cg'dltsf nflu lgj]bg lbg''kg]{ – -!_ g]kfn ;/sf/n] afx]s s;}n]
sf7df8f}+ dxfgu/kflnsf If]qleq ljBfno ;+rfng ug{ rfx]df tf]lsPsf] ljj/0f v'nfO{ cg';'rL
– ! sf] 9fFrfdf dxfgu/kflnsfsf] ;DalGwt j8f sfof{no ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 . z}lIfs ;q
z'? x'g' eGbf slDtdf $ dlxgf cufj} lgj]bg lbO{ cg'dlt lng' kg]{5 . lgj]bsn] cfˆgf]
lgj]bgdf lgDg s'/f v'nfO{Psf] x'gk' g]{5 M –
-s_ cfkm"n] afnjflnsfnfO{ pknJw u/fpg k|:tfj u/]sf] ;]jf ;'ljwfx? .
-v_ cfkm"n] ;+rfng ug]{ ljBfnodf egf{ x'g cfpg] afnjflnsfx?sf] pd]/ ;d"x .
-u_ cleefjsx?;Fusf] 5nkmn a}7s tyf lghx?sf] ck]Iff .
-3_ ejgleq / ejg aflx/ -Indoor and Outdoor_ afnjflnsfx?nfO{ pknJw u/fO{g]
;'ljwf tyf l;sfO{ k|s[of .
-ª_ WjgL k|b'if0f, l5d]sLx?af6 x'g ;Sg] k|b'if0f tyf cj/f]w, kmf]xf]/d}nf Joj:yfkg, 9n
lgsf; k|jGw cflb af/] Joj:yfksLo of]hgf / To;af6 k|lts'n k|efj gkg]{
;'lglZrttf .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k/]df j8fsf] k|;fzsLo k|d'vn] ;f] lgj]bg pk/ !) lbgleq
b]xfo adf]lhdsf] sf/afxL ug'k{ g]{5 .
-s_ ljBfno vf]Ng k|:tfljt ejg tyf ejg kl/;/sf] ef}lts cjl:ylt, cfjZos
afnd}qL k"jf{wf/, ljBfnosf nflu cfjZos dfkb08x? eP÷ gePsf] :ynut
lgl/If0f cjnf]sg u/L k|ltj]bg tof/ ug{k' g]{5 .
-v_ k|:tfljt ejg tyf ejg kl/;/sf] aftfj/0f ljBfno ;~rfngsf] nflu pko'Qm
/x]÷g/x]sf] tyf k|:tfljt ljBfno ;~rfng ug{ kof{Kt :yfg /x] ÷g/x]sf] cj:yf
v'nfpg' kg]{5 .
-u_ k|:tfljt ljBfno ;~rfng ug]{ ejg;Dd cfjt– hfjt ug]{ af6f]sf] cj:yf, ;'/Iff
Joj:yf tyf kmf]xf]/d}nf Joj:yfkg / 9n lgsf;sf] k|jGw u/] ÷gu/]sf] :ki6
pNn]v ug'{ kg]{5 .
3
-3_ ;du| z}lIfs jftfj/0f eP÷ gePsf] cflb Joxf]/f ljZn]if0f ug{' kg]{5 .
-#_pklgod -@_ adf]lhd :ynut cg'udg lg/LIf0faf6 k|:tfljt ejg tyf ejg kl/;/
ljBfno ;~rfng ug{ pko'Qm b]lvPdf k|ltj]bg ;lxtsf] l;kmfl/; ljefudf n]lv
k7fpg'kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd l;kmfl/; ;lxtsf] k|ltj]bg k7fpFbf lgj]bsn] k]z u/]sf lgod $ df
pNn]lvt lgj]bg ;lxtsf ;Dk"0f{ sfuhftx? ;d]t ;fy} /fvL kmfOn v8f u/L k7fpg'
kg]{5 .
-%_ pklgod -!_ sf ljleGg v08x?df pNn]lvt cj:yfx? u'0f:t/xLg ePdf jf ljBfno
;~rfng ug{ pko'Qm gePdf ;f]lx Joxf]/f v'nfO{ ljefudf pklgod -$_ adf]lhd
k7fpg'kg]{5.
$= lgj]bsn] k]z ug{' kg]{ sfuhftx? – ljBfno ;+rfngsf] :jLs[lt lng rfxg] lgod #
cg';f/sf lgj]bsx?n] b]xfo adf]lhdsf] sfuhft ;lxt lgj]bg k]z ug{'kg]{5 M
-s_ ;~rfnssf] gful/stfsf] 5fFofk|lt
-v_ sDkgL dfkm{t ljBfno ;~rfng ug]{ eP sDkgLsf] k|jGwkq tyf lgodfjnLsf]
5fFofk|lt .
-u_ ;xsf/L dfkm{t ;+rfng ug]{ xf] eg] ;+:yfsf] ljlgodfjnLsf] 5fFofskL / l8lehg
;xsf/L sfof{nosf] ;xdlt –kq .
-3_ sDkgL afx]s k|rlnt g]kfn sfg"g adf]lhd cGo s'g} lgsfo jf ;+:yfaf6 ljBfno
;~rfng ug]{ p2]Zo /fvL btf{ jf cg'dlt lnPsf] eP ;f] ;DaGwL sfuhftsf]
5fFofk|lt .
-ª_ cfˆgf] 3/ hUufdf ljBfno ;+rfng ug]{ xf] eg] h=w= k|df0f k'hf{, gS;f k|df0fkq /
kfl/t gS;f / lgdf{0f ;DkGg k|df0fkqsf]] 5fFofk|lt .
-r_ afnjflnsf ;DalGw P]g, lgod tyf cGo sfg"gx? ljkl/t sfo{ gul/g], afnlx+;f,
zf]if0f, ck/ffw x'g glbg], afndgf]lj1fg ljkl/t sfo{ gul/g], oftgf glbOg], k"j{
afndgf]lj1fgdf cfwfl/t afn ljsf;nfO{ k|jw{g ug{ tflnd k|fKt hgzlQm kl/rfng
u/L ljBfno ;+rfng ug]{5' eGg] k|lta4tf –kq .
-5_ ljBfno ;+rfng ug{ nfUg] s'n vr{ -k"Flhut nufgL, dd{t ;+ef/ vr{, ;+rfng vr{,
sf]if :yfkgf_ pNn]v u/L tof/ ul/Psf] ljlQo ljj/0f– kq . ;+rfng vr{ cGt/ut
ef8f, z}lIfs ;fdfu|L, k|zf;lgs vr{ tyf sd{rf/L vr{x?sf] cnu –cnu ljj/0f
pNn]v ug{k' g]{5 .

4
-h_ ljBfnodf sfd ug]{ hgzlQmx? / pgLx?n] ljifout tflnd lnPsf] k|df0fkqx?sf]
5fFof k|lt .
-em_ :jLs[lt dfu ul/Ps} k|sf/ / k|s[ltsf ljBfno j/k/ eP slDtdf @ j6f glhssf]
ljBfnosf] gfd / ;~rfng ePsf] :yfgsf] gS;f ;lxtsf] ljj/0f .
-`_ afnd}qL k"jf{wf/ ;"rsx?sf] ljj/0f, Go"gtd dfkb08, ljBfno ;+rfng ul/g] ejg
tyf cGo ;+/rgfx? ;'/lIft /x]sf] Joxf]/fsf] OlGhlgo/ jf OlGhlgol/Ë k/fdz{ ;]jf
k|bfos ;+:yfsf] lzkmfl/; kq tyf ;f] Joxf]/f emNsfpg] kmf]6f]x?
-6_ lgDg k|ltj4tfx? k'/f ug{ k|ltj4 5' eGg] Joxf]/fsf] k|lta4tf –kq
-c_ sfdkfsf] k'j{ k|fylds ljBfno Joj:yfkg lgb]{lzsf, @)&# k"0f{ ?kdf kfngf
u/L ljBfno ;+rfng ug{]5' eGg] k|ltj4tf
-cf_ sfdkfn] ;do –;dodf ;ldlt dfkm{t lbPsf lgb]{zgx? tyf kl/kq, kqfrf/sf]
k"0f{ kfngf ug]{5' eGg] k|ltj4tf
-O_ cg'udg tyf d"NofÍg ;ldltn] cg'udg d"NofÍgsf qmddf lbOg] lgb]{zg,
;'emfjx? kfngf ug]{5' eGg] k|ltj4tf
-O{_ x/]s jif{ tf]lsP jdf]lhdsf] s/ b:t'/ a'emfO{{ ljBfno gljs/0f ug{ d~h'/ 5'
eGg] k|ltj4tf
-p_ ljBfno ;+rfngsf] qmddf k|To]s jif{ Ifdtf lj:tf/ tyf :t/f]GgtL ub}{ nfg]5'
eGg] k|ltj4tf
-pm_ eljiodf hf/L x'g] ljBfno ;DjGwL sfg"g, ;/sf/L tyf sfdkfsf] ljBfno
;DjGwL lg0f{onfO{ kl/kfngf ug]{5' eGg] k|ltj4tf
-7_ ejg hUuf axfndf lnO{ ;~rfng ug]{ eP 3/ axfn s/ lt/]sf] /l;bsf] 5fFofk|lt .
-8_ 3/ wgL;Fu ePsf] axfn, ejgsf] lgdf{0f ;DkGg k|df0fkq nufotsf ;Demf}tfsf]
k|ltlnkLx?
-9_ ljBfno ;+rfng ug{ k|:tfljt ejgdf ljBfno ;+rfng ug{ ;fFw;Flwof/sf] cfklQ
gu/]sf] kq . o:tf] kq tTsfn k]z ug{ g;s]df j8f sfof{noaf6 ;DalGwt
;Flwof/x?nfO{ kqfrf/ u/L ljBfno ;~rfng ug{ cfklQ gePsf] Joxf]/f k|fKt ug{'kg]{5
.
-0f_ ljBfno ;~rfnsx?sf] b'O{–b'O{ k|lt kf;kf]6{ ;fO{hsf] kmf]6f]
5
-t_ k|:tfljt z'Ns / pknJw u/fpg] ;'ljwfx?sf] nfut ljj/0f .
%= ljBfno ;~rfng ug{ cg'dlt lbg' kg]{ – ljefun] ;DalGwt j8f sfof{noaf6 lgj]bssf]
lgj]bg / lghn] lgj]bg ;fy k]z u/]sf] sfuhftx? ;+nUg u/L cfˆgf] cjnf]sg lg/LIf0fsf]
k|ltj]g ;lxtsf] l;kmfl/; k|fKt ePkl5 bz lbgleq cg';"rL–@ adf]lhdsf] ljBfno ;~rfngsf]
cg'dlt lbg'kg]{5 . t/ o; lgb]{lzsfsf] lgod # -%_ adf]lhdsf] j8fsf] l;kmfl/;sf] xsdf eg]
ef}lts k"jf{wf/ tyf u'0f:t/df pNn]Vo ;'wf/ ePsf] k|ltj]bg k|fKt geP;Dd Ohfht lbOg]5}g.
ljBfno ;+rfng ug{ Ohfht lbbf lgDg s'/fnfO{ cfwf/ dfGg' kg]{5 M
-s_ afnjflnsfsf] cfjf;af6 ljBfno !% b]lv @) ldg]6sf] b'/Ldf x'g' kg]{5 .
-v_ afnd}qL k"jf{wf/ x'g' kg]{5 .
-u_ j8faf6 k|fKt k|ltj]bgdf ljBfno ;+rfng ug{ pko'Qm 5 eGg] b]lvg' kg]5
{ .
-3_ tf]lsP adf]lhdsf] of]Uotf k'u]sf tflnd k|fKt hgzlQm x'g' kg]5
{ .
-ª_ lgod $ df pNn]lvt sfuhftx? k]z u/]sf] x'g' kg]{5 .
-r_ tf]lsPsf Go"gtd dfkb08 k"/f u/]sf] / k"/f ug]{ k|ltj4tf hgfPsf] x'gk' g]{5 .
^= ljBfnosf] gfdfs/0f – k"j{ k|fylds ljBfnosf] gfdfs/0f ubf{ /fli6«o dxTjsf] ef}uf]lns,
wfld{s jf P]ltxfl;s :yn, /fli6«o lje"lt , /fli6«o jf cGt/fli6«o JolQmTjsf] gfd, lzIff If]qdf
dxTk"0f{ of]ubfg u/]sf] lzIffk|]dL tyf ;+rfns ;+:yf cflbsf] gfdaf6 ;+rfng ug]{ u/L gfdfs/0f
ug'{ kg]{5 . ljBfno btf{ eO{ ;s]sf] gfddf csf]{ ljBfno btf{ x'g ;Sg]5}g .
&= kf7\os|d / kf7\ok':ts ;DjGwL Joj:yf – k"j{ k|fylds sIffsf afnjflnsfdf
cGt/lglxt k|ltefsf] ljsf; u/L pgLx?nfO{ cfTdljZjf;L, :jfledfgL, ;xof]uL, cfkm"nfO{
;'/lIft dx;'; ug]{ tyf :jfjnDjL agfpg cfjZos jftfj/0fsf] ljsf; ug]{ lsl;dsf]
kf7\os|d÷ k'l:tsf x'g'kg]{5 . ;fdfGotM k"j{ k|fylds txsf afnjflnsfnfO{ k|f/lDes
afnljsf;sf sIffx?df zf/Ll/s, dfgl;s, ;fdflhs / ;+j]ufTds ljsf;sf ls|ofsnfkx?
;+rfng ug'k{ g]{5. g]kfn ;/sf/ lzIff ljefuaf6 hf/L k|f/lDes afnljsf; lbUbz{gdf cfwfl/t
eO{ kf7\s|d k|of]u ug'{kg]{5 .
*= kf7\o ;fdu|L, kf7\ok':ts tyf l;sfO{ ljlw :jLs[t x'gk' g]{ – ljBfnon] k|of]u ug]{
kf7\o;fdfu|L, kf7\ok':ts tyf l;sfO{ ljlw pNn]lvt jflif{s Sofn]08/ ;lxtsf] lj:t[t ljj/0f
z}lIfs ;q ;'ef/De x'g' cufj} cg'udg tyf d"NofÎg ;ldltdf k]z u/L l:js[t ePsf] x'g'
kg]{5. ljgf l:js[t ljBfnon] s'g} kf7\o;fdu|L, kf7\ok':ts tyf l;sfO{ ls|ofsnfk ;+rfng ug{

6
kfpg] 5}g . ;ldltn] lzIff ljefuaf6 tof/ ul/Psf kf7\os|d k|f?kleq /xL To;sf] k|lts'n
gx'g] u/L kf7\o ;fdfu|L, kf7\ok':ts tyf l;sfO{ ljlw l:js[t ug{k' g]{5 .
(= ljBfno v'Ng] ;do – zlgjf/ / cGo ljbfsf] lbg afx]s jif{df j9Ldf !) lbg ljBfno
aGb x'g ;Sg]5 . !) lbg dWo] slDtdf # lbg k|=c=÷lzIfs÷sd{rf/Lx?nfO{ tflnd -k"g{tfhuL
jf ljifout_ pknJw u/fpg] k|jGw ljBfnotkm{af6 g} ug{k' g]{5 .
!)= afnd}qL k"jf{wf/x? –k|:tfljt ljBfnox?n] cg';'lr–# df pNn]lvt ;'rsx?df pNn]v
eP jdf]lhdsf lgDg afnd}qL k"jf{wf/x? clgjfo{ k"/f u/]sf] x'gk' g]{5 M–
-s_ v'nf sIff sf]7f / ljBfyL{x?sf] pd]/ ;d"xnfO{ cf/fd x'g] u/L tof/ ul/Psf]] pko'Qm
kmlg{r/sf] k"jf{wf/ .
v_ ljBfno ejg aflx/ tyf leq ;'/Iff tyf :jf:Yo ;'ljwfsf] kof{Kt Joj:yf .
-u_ ljBfyL{x?sf] pd]/ / tx cg';f/sf] ljBfno kl/;/ leq v]n d}bfg ÷v]n
;fdfu|Lx?sf] Joj:yf .
-3_ ljBfyL{sf] pd]/, ;+Vof tyf tx cg';f/sf] cf/fd tyf lj>fd sIf .
-ª_ ljBfno kl/;/ leq kf]if0fo"Qm vfg]s'/f, z'4 lkpg]]kfgL / afnd}qL zf}rfnosf]
kof{Kttf .
-r_ slDtdf dWod txsf] :jf:YosdL{af6 lgoldt :jf:Yo k/LIf0f ug]{ Joj:yf .
-h_ afn k':tsfnosf] Joj:yf ;fy} k|To]s sIff sf]7fdf slDtdf %) j6f lrq ;lxtsf]
k':ts, cGo k':ts /fVg] k|jGw .
-em_ ljBfnosf] nflu o; lgb]{lzsfsf] lgod !! n] tf]ss
] f] Go"gtd dfkb08 .
!!= ljBfnosf] Go"gtd dfkb08 – k"j{ k|fylds ljBfnosf] Go"gtd dfkb08 b]xfo adf]lhd
x'g'kg]{5 M–
-s_ ljBfno jfnjflnsfsf] 3/af6 !%–@) ldg]6sf] kxF'rdf x'gk' g]{5 .
-v_ slDtdf k|lt afnaflnsfsf] nflu @=)) ju{ld6/ If]qkmnsf] sf]7f / * lkm6 prfO{,
pHofnf] 9f]sf ePsf]] tfnf nufpg ldNg] sf]7f x'gk' g]{5 .
-u_ sf]7f afnjflnsfsf] :jf:Yo cg's'n tfks|d ePsf] x'g' kg]{5 ;fy} ljBfno ;+rfng
ug]{ ejgsf] rf/}tkm{ v'nf / cGo 3/ ghf]l8Psf] zfGt, pHofnf] tyf bf]xf]/f] xfjf
axg ug{ ;Sg] x'g' kg]{5 . em\ofndf lu|n /fv]sf] x'gk' g]{5 .

7
-3_ sf]7fsf] If]qkmn jfnjflnsfsf] nflu :jtGq ?kn] a:g, rNg, v]Ng tyf ;'Tg k'Ug]
x'gs
' f ;fy} ejgdf kof{Kt kfls{ª ;'ljwf, :yfgLo dflg;x?sf nflu ;xh tl/sfn]
cfjt hfjt ug{ dfu{ ePsf] x'g' kg]{5 . ljBfno ejg cf;kf;df k]6«f]n kDk, d'Vo
;8s, a;kfs{, v'nfd~r, jfrgfno, snsf/vfgf tyf 6«flkms hf]lvd gePsf]
:yndf x'gk' g]{5 .
-ª_ ljBfno kl/;/ v'nf Ogf/, kf]v/L, le/, vf]nf, kmf]xf]/ ;+sng s]Gb|, a;kfs{, WjgL
k|b'ifs pBf]u wGbf, xjfOd}bfgaf6 %)) ld6/ aflx/ x'gsf ;fy} ejgdf cUgL
lgoGqs pks/0f ;d]t x'gk' g]{5 .
-r_ # jif{ d'lgsf afnjflnsfsf] nflu clgjfo{tM e'FOtnf, $–% aif{sf afnjflnsfsf]
nflu al9df klxnf] tnf, ^–& aif{sf nflu j9Ldf bf];|f] tnf ;Dddf sIffsf]7f
;+rfng x'gk' g]{ ;fy} ;xh tl/sfn] tndfly cfjt –hfjt ug{ ;Sg] e¥ofª
x'gk' g]{5 .
-5_ ejgn] cf]u6]sf] hldgsf] efusf] slDtdf b'O{ ltxfO vfln hldg v]nd}bfgsf] ?kdf
x'gk' g]{5 .
-h_ afnjflnsfsf] pd]/ ;'xfpFbf] zf}rfno x'g' kg]{5 . zf}rfno jfnjflnsfsf] ;+Vof
cg';f/ kof{Kt x'g' kg]{5 . ;f}rfnodf clgjfo{tM ;fa'g,?dfn, kfgL,6\jfOn]6 k]k/,
lgoldt ;kmf ;'U3/ ug]{ ;/;fdfgx? tyf lgoldt ;/;kmfO{ ug]{ k|aGw x'g'kg]{5 .
-em_ k|To]s sIff sf]7fdf slDtdf % hgfsf] % j6f ;fgf] ;fgf] ;d"x / @) b]lv @% hgf
afnaflnsfsf] 7"nf] ;d"xnfO{ :jtGq ?kn] a:g, rNg, v]Ng, gfRg, 3]/fdf j;]/
5nkmn ug{ pko'Qm 7fpF /x]sf] x'g' kg]{5 . sf]7f ;kmf, ;'/lIft, cfsif{s / ;lhn}
lx+88'n ug{ ;lsg] x'gk' g]{5 .
-`_ k|To]s sIff sf]7fdf pko'Qm z}lIfs ;fdfu|L, l;sfO{ ;fdu|L, kf7\ok':ts-lrq c+lst
slDtdf %) k':ts ;lxt cGo k':tsx?_, jfnjflnsfsf] JolQmut ;fdfg 5'‘f5'‘}
/fVg] u/L ¥ofssf] k|jGw u/]sf] x'gk' g]{5 .
-6_ afnjflnsfn] tof/ kf/]sf ls|ofsnfkx? ;a} s]6fs]6Ln] b]Vg] u/L afnjflnsfsf]
cfFvfsf] n]jndf leQfdf 6fF:g' kg]{5 . kf6Lsf] ;fO{h tyf em'08\ofOg] :yfg
afnjflnsfsf] ;xh kx'Frdf x'gk' g]{5 .
-7_ l;sfO{sf] nflu k|of]u ug]{ kf]i6/ of lrq /fVgsf] nflu afnjflnsfsf] cfFvfsf]
prfO{df /xg] u/L Pp6f g/d kf6Lsf] Joj:yf x'g'kg]{5 .

8
-8_ afnjflnsfsf] nflu cfjZos v]n ;fdfu|L sIffdf g} x'gk' g]{5 .
-9_ sIff sf]7f leqsf leQfx?df ljifoj:t' ;DalGwt kf]i6/x? 6fF:g] Joj:yf x'gk' g]{5 .
-0f_ afnjflnsfnfO{ eF"Osf] lr;f] / kmf]xf]/n] c;/ gkg]{ u/L a;fO{sf] nflu u'lGb|÷ g/d
rs6L ÷kmNofs ÷sfk]{6sf] Joj:yf ul/Psf] x'gk' g]{5 .
-t_ sfof{no sf]7f, sk8f km]g]{ sf]7f, lj/fdL cf/fd sIf, k|fylds pkrf/ sIf, g'xfpg]
sf]7f, sk8f w'g], efF8f df‰g], vfgf ksfpg] h:tf ef}lts ;+/rgfx? ejg leq
cnUu} x'g' kg]{5 . xftxltof/, cf}ifwL, ls6gfzs cf}ifwLx? tyf jfnjflnsfsf] nflu
xflgsf/s x'g] ;+/rgfx? plgx?sf] kxF'r gx'g] u/L /fVg' kg]{5 .
-y_ afnjflnsfx? Ps csf{;Dd ;xh} k'Ug ldNg] / lx+88'n ug{ ldNg] u/L a:g], v]Ng],
;'Tg] Joj:yf ul/Psf] x'g'kg]{5 .
-b_ k|To]s sIff sf]7fdf /xg] k':ts tyf kf7\o;fdu|Ldf afn syf, sljtf, lrqfTds c+s
tyf cIf/sf] 1fg x'g] k'l:tsf, kmnfl6g af]8{, r/fr'?lË, kz'kl+ If, dflg;sf] d"lt{
cflb x'g' kg]{5.
-w_ l;sfO{sf] dfWod clego, v]ns'b, dgf]/~hg, l;h{gfTds ls|ofsnfk, :jfjnDjg
l;sfO{, lj1fg l;sfO{, tyf cEof;hgs cfjZos l;sfO{ ;fdu|L k|To]s sIff
sf]7fdf Joj:yf ug'k{ g]{5 .
-g_ sIff sf]7fsf] l;sfO{sf] dfWod, uLt, syf, lrq, cGo ls|ofsnfk pd]/ ;d"x
cg';f/sf] b}lgs sfo{tflnsfsf] k|jGw ul/g' kb{5 ;fy} v]n, afn uLt, syf,
s'/fsfgL, cjnf]sg, lrq, gf6s h:tf ls|ofsnfkaf6 cjwf/0ffut ?kdf :ki6
ul/g'kb{5 .
-k_ k|To]s afnjflnsfsf] nflu k'Ubf] ;kmf / z'2 ;'/lIft lkpg] kfgL, ;/;kmfOsf] nflu
kof{Kt kfgL, k|fylds pkrf/sf] nflu cfjZos cf}iflwx?, :jf:Yo rf}sLaf6 pknJw
u/fO{g] lgoldt :jf:Yo ;]jf ;'lglZrt ul/g' kb{5 . vfhf tyf vfgf pknJw u/fpg]
af/ cg';f/sf] :j:y tyf :jf:Yojw{s vfgf vfhfsf] ljj/0f-pd]/ cg';f/_ olsg
u/L cleefjs ;d]tnfO{ pknJw u/fpg'kg]{5 .
-km_ afnjflnsfnfO{ l;sfO{ ls|ofsnfkdf ;ls|o ;xefuL u/fpg jf:tljstf emNsfpg]
vfnsf k"tnL,Jns, dfG5], kz', 3/,r/f, :jf:Yo rf}sL, ljBfno, 6fFs, t'gf, r]g,
t/fh', :s]n, df6f], jfn'jf, sf7sf 6's|f, sfuhftsf 6's|f, km"n, efF8f jt{g,
n'ufkmf6f, afhfufhf, ;fu;AhL, kmnkm"n, df5f, efG5fsf ;fdfgx?, /a/ an,

9
afF;sf 6's|fx?, ds}sf] vf]:6fx?, ljleGg lsl;dsf laofFx?, gl/jnsf] vk8f,
nK;Lsf ljof cflb v]nf}gfx?sf] lgoldt k|of]u ug]{ Joj:yf ldnfpg'kg]{5 .
-a_ egf{ k'l:tsf, b}lgs xflh/ k'l:tsf-sd{rf/L / jfnjflnsfsf] nflu_,a}7s k'l:tsf,
:jf:Yo k'l:tsf, k|To]s afnjflnsfsf] nflu / lzIfs sd{rf/Lx?sf] nflu !÷! j6f
JolQmut kmfOn tyf k"j{ n]vg cEof; k'l:tsf x'g' kg]{5 . cleefjsx?sf] nflu
cfudg tyf ;'emfj k'l:tsf, ljz]if 36gf /]s8{ k'l:tsf, afnjflnsfsf] prfO{ tyf
tf}n gfkhfFr k'l:tsf tyf cleefjs ;Dks{ ljj/0f k'l:tsf cnu cnu} /xg'kg]{5 .
-e_ afnjflnsfnfO{ v]Ng pko'Qm v]n ;fdfu|Lx? h:t} lrKn]]6L, 6fo/sf] 6g]n, l9lsRofpF,
lkª, lrKn]6L, e¥ofª, anx?, l:slkª, cflb x'g' kg]{5 . 3]/fn] af/]sf] rf}/, af]6 lj?jf,
km"naf/L ePsf] au}rf x'gk' g]{5 .
-d_ ljBfyL{ /]s8{, cfDbfgL vr{ /]s8{, ljBfyL{ k|ult clen]v tyf cGo /]s8{x? Jojl:yt
?kdf /fVg] k|jGw ul/g'kg]{5 .
-o_ ljBfnodf sfo{ ug]{ hgzlQmdf lk|lG;kn slDtdf + @ ;/xsf] z}lIfs of]Uotf k|fKt
u/L !^ lbg -k|lt lbg * 306f_ sf] tflnd k|fKt u/]sf] x'g' kg]{5 eg] cGo lzIfsx?
slDtdf S.L.C.plQ0f{ u/L % lbgsf] -k|lt lbg * 306f_ sf] tflnd k|fKt x'g' kg]{5 .
;xhstf{sf] xsdf eg] slDtdf !) sIff plQ0f{ eO{ % sfo{ lbg -k|lt lbg * 306f_
sf] tflnd k|fKt x'g' kg]{5 . k|To]s afnjflnsfnfO{ ;dfg ?kn] dfof / /fd|f] Jojxf/
ug]{, cfjZostf cg';f/ ;xof]u ug{ x/bd tTk/ /xg], k|To]s afnjflnsfsf] nflu
;'/lIft dx;'; u/fpg ;Sg], dfofn' tj/n] gd| Jojxf/ ug]{ ?lr ePsf,
afnjflnsfsf] :jf:Yo cj:yf, dgf]lj1fg, ?lr / cfjZostf a'‰g ;Sg]
afn;ls|otfnfO{ a9'jf lbg], cleefjs;Fu cGt/ls|of ug{ ?lr /fVg], l;sfO{
;fdfu|Lx?sf] plrt k|of]u ug{ ;Sg] ;Lkd"ns, syf, uLt, sljtf eGg tyf g[To ug{
hfGg], g]kfnL ;+:sf/, ;F:s[lt, hfqfkj{, rf8af8 a'em]sf], afnjflnsfsf] zf/Ll/s,
dfgl;s, ;+j]ufTds ljsf;nfO{ ;xof]uL aGg ;Sg] Ifdtf ePsf] d[b'efifL, k]zfk|lt
cf:yfjfg, cg'zfl;t, ;bfrf/L, ;Rrl/q ePsf] Go"gtd cg'ej / ;LknfO{
hgzlQmsf] afG5gLo of]Uotf dflgg]5 . lgo'Qm hgzlQmnfO{ lgo'lQmkq / Go"gtd
tnj ;'ljwf lbg'kg]{5 .
-/_ afnjflnsfx? jLrdf Pscfk;df ;a} –;a};Fu ;dfg ldqjt ;DjGw /fVg x/]s lbg
km/s –km/s ;d"xdf a:g], v]Ng], l;Sg] jftfj/0f agfO{ ;a};Fu ;a}sf] 3'nldn,
;';DaGw / ;xof]uL agfpg] sfo{s|d x'gk' g]{5 .

10
-n_ ljBfnosf] dfl;s k|ult k|ltj]bg tf]lsPsf] 9fFrfdf tof/ u/L k|df0fLt u/fO{ /fVg]
k|jGw x'g'kg]{5 .
-j_ k|To]s jif{sf] z}lIfs sfo{s|d k|f/De x'g'k"j{ sfo{/t hgzlQmn] slDtdf # lbgsf]
k"g{tfhuL tflnd clgjfo{ lnPsf] x'g' kg]{5 . o:tf] tflndsf] k|jGw ljBfnon] g}
ug{k' g]{5 .
-z_ kmf]xf]/d}nf tyf 9n Joj:yfkgsf] tl/sf kmf]xf]/d}nf Joj:yfkg P]g tyf lgod
cg';f/ sfdkfn] tf]s] adf]lhdsf] x'g]5 . ljBfno kl/;/ ljkb kbf{sf] avt ;d]t
;'/lIft x'g] tl/sfn] k|jlGwt x'gk' g]{5 .
-if_ ef8fdf 3/ lnO{ ljBfno ;+rfng ug]{ ePdf slDtdf # jif{sf] jxfn ;+emf}tf u/]sf]
x'g'kg]5
{ .
!@= clgjfo{tM b}lgs ug{k' g]{ Go"gtd ls|ofsnfk – ljBfnon] k|To]s lbg slDtdf lgDg
ls|ofsnfkx? clgjfo{ ug{' kg]{5 M–

-s_ afnjflnsfnfO{ Gofgf] :jfut -v_ ;/;kmfO{ cjnf]sg tyf ;/;kmfO{ -u_ Jofofd -
3_ k|fy{gf -ª_ lb;f lk;fj u/fpg] -r_ 3]/f ;do -5_ xflh/L -h_ uLt, syf, clego,
;[hgfTds rfn, afnjflnsfx?sf] df}lns ls|ofsnfk -em_ k"g/fjnf]sg ÷7"nf] ;d"xdf
5nkmn -`_ k"j{ ;fIf/tf ÷k"j{ n]vg ls|ofsnfk -6_ ;fd"lxs :jtGq v]n, ;d"x v]n /
:jfjnDjg ;Lk ljsf; v]n, aflx/L v]n, -7_ vfhf tyf vfgf ;do -8_ k':ts tyf
kf7\o;fdfu|Lsf] k|of]u, -9_cf/fd sIf -0f_ dftflktf / u'?k|lt cfef/L x'g] l;sfO{ -t_
ljbfO{ uLt cflb . o; afx]s yk lqmofsnfk ug]{ xf] eg] lgod @& adf]lhdsf]
ljlgofdjnLdf pNn]v u/L :jLs[t u/fpg' kg]{5 .

!#= ljBfno ;+rfng x'g] ;do / k|lt sIff afnjflnsf ;+Vof – ljBfno ;fj{hlgs
ljbfsf] lbg afx]s ;fdfGotM lbgsf] $ 306f ;+rfng ug'{ kg]{5 . afnjflnsfsf] pd]/ ;d"x
cg';f/ l;sfO{sf] ls|ofsnfk s]lGb|t x'g]5 . o; ;DjlGw Joj:yf afnjflnsf lzIfs cg'kftdf
pNn]v u/] adf]lhd x'g]5 . ljBfnosf] k|lt sIff al9df @% hgf;Dd afnjflnsf x'g ;Sg]5g\ .

11
!$= afnjflnsf lzIfs cg'kft – ljBfnodf egf{ ePsf afnjflnsfx?sf] pd]/ / ;+Vofsf
cfwf/df lzIfs ;xhstf{ lgo'Qm ug'{ kg]{5 . lzIfs ;xhstf{ cg'kft lgDg adf]lhd x'g]5 M–
afnjflnsfsf] pd]/ ljBfyL{ ;+Vof Go"gtd lzIfs÷ l;sfO{ ls|ofsnfksf]
;d"x -clwstd_ ;xhstf{ s]Gb|ljGb'
# aif{ eGbf d'gL ^ !÷! …:ofxf/ s]Gb|Ú -kf]if0f, :jf:Yo,
;/;kmfO{_
# jif{–$ jif{ !@ !÷! zf/Ll/s tyf dfgl;s
ljsf;
$ jif{ – % jif{ !% !÷! ;fdflhs tyf ;+j]ufTds
ljsf;
% jif{ – & jif{ @% !÷! ;[hgzLntf ljsf; -;jf{ËL0f
ljsf;_

!%= hgzlQm kbk"lt{ ;DaGwL Joj:yf – ljBfnon] ;fdfGotM ;fj{hlgs ;"rgf dfkm{t
cfj]bg dfu u/L k|lt:kwf{af6 of]Uo, cg'ejL / bIf hgzlQmsf] kbk"lt{ ug'{ kg]{5 . ;fj{hlgs
k|lt:kwf{af6 5gf}6 gul/Psf sfo{/t hgzlQmx?df tf]lsPsf] Go"gtd of]Uotf k"u]sf] x'g' kg]{5 .
:yfgLo dlxnf tyf ckfËx?nfO{ 5gf}6df ljz]if k|fyldstf lbg' kg]{5 . of]Uotf ;Fu;Fu} ;]jfsf]
zt{ / ;'ljwf ;d]t pNn]lvt x'g' kg]{5 . slDtdf ! jif{ sfd ug]{ sj'lnot u/fO{ hgzlQm
lgo'Qm ug'{ kg]{5 .
!^= ljBfno Joj:yfkg ;ldlt – k"j{ k|fylds ljBfno ;+rfng ÷Joj:yfkg ug{ lgDg
adf]lhdsf] ljBfno Joj:yfkg ;ldlt u7g ug'{ kg]{5 M–
s_ nufgLstf{ dWo]af6 ! hgf – cWoIf
v_ cleefjs dWo]af6 @ hgf -slDtdf !hgf dlxnf_ –;b:o
u_ lzIfs k|ltlglw ! hgf – ;b:o
3_ k|wfgfWofks – ;b:o ;lrj
ljBfno ;+rfng ;DjGwdf gLltut lg0f{o ug]{, cg'dlt cg';f/ ljBfno ;+rfng ug]{ ;Dk"0f{
lhDd]jf/L ljBfno Joj:yfkg ;ldltsf] x'g]5 . ;ldltn] of] lgb]{lzsf tyf ;do ;dodf pknJw
u/fO{g] lgb]{zg ljkl/t gx'g] u/L cfkm\gf] sfo{ljwL cfkm}+ jgfO{ ljBfno ;+rfng ug'{ kg]{5 . of]
lgb]{lzsf tyf ;do ;dodf x'g] lgb]{zgsf] kfngf gu/]df ljBfno Joj:yfkg ;ldlt d"Vo
lhDd]jf/ x'g]5 .

12
kl/R5]b – #
cg'udg tyf d"NofÍg ;DaGwL Joj:yf
!&= cg'udg tyf d"NofÍg ;ldlt – cg'dlt k|fKt ljBfnon] cg'dlt adf]lhd ljBfno
;+rfng u/] ÷gu/]sf] ;DjGwdf lgoldt ?kdf cg'udg tyf d"NofÍg ug{ ljBfno cg'udg
tyf d"NofÍg ;ldlt u7g ul/g]5 .
-s_ cg'udg tyf d"NofÍg ;ldltsf] u7g b]xfo adf]lhd x'g]5 M
-c_ ljefuLo k|d'v, ;fdflhs ljsf; ljefu, sf=d=kf=– ;+of]hs
-cf_ sfg"g dxfzfvf k|d'v sf=d=kf= – ;b:o
-O_ lhNnf lzIff sfof{nosf] clws[t :t/sf] k|ltlgw – ;b:o
-O{_ lhNnf afnsNof0f ;ldltsf] clws[t :t/sf] k|ltlglw – ;b:o
-p_ ;fdflhs ljsf; ljefu sf=d=kf=sf] clws[t :t/sf] k|ltlglw – ;b:o ;lrj
;ldltdf ;DalGwt j8fsf k|zf;sLo k|d'v ;d]t cfdlGqt ;b:o /xg]5g\ .
-v_ cg'udg tyf d"NofÍg ;ldltsf] a}7s k|To]s aif{ slDtdf % k6s a:g]5 . Ps
a}7s / csf]{ a}7ssf] aLrdf tLg dlxgf eGbf a9Lsf] km/s x'g] 5}g .
-u_ a}7ssf nflu %! k|ltzt ;b:o pkl:yt ePdf u0fk'/s ;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-3_ ;ldltsf] a}7s ;DjGwL cGo sfo{ljlw ;ldlt cfFkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
sfo{ljlw :yfgLo :jfoQ zf;g P]g, lgod / k|rlnt sfg"g k|lts'n x'g] 5}g . a}7s
afkt a}7s eQf tyf cGo ;'ljwf sfdkfsf] lgodfg';f/ x'g]5 .
-ª_ ;ldltn] of] lgb]{lzsf sfo{fGjog u/fpg] 5 / cg'udg tyf d"NofÍg k|ltj]bg tof/
u/L sf=d=kf= ;dIf k]z ug'{ kg]{5 . k|ltj]bgn] l;kmfl/; u/]sf cGo ;'emfjx?
sfof{Gjog ug{ sf=d=kf=n] ;ldltnfO{ lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-r_ cg'udg ;ldltdf cfjZoQmf cg';f/ ljBfno Joj:yfkg ;ldltsf kbflwsf/Lx?
tyf cGo ljifo lj1 ;d]tnfO{ cfdGq0f u/L j}7s ug{ ;Sg]5 .
-5_ ljBfno cg'udg ubf{ cleefjs, lzIfs, sd{rf/L tyf ljBfyL{ ;d]tsf cledt
kmf/dsf] k|of]u u/L jf gu/L ;f]af6 k|fKt hfgsf/L ;d]tnfO{ cfwf/ dflg
ljBfnonfO{ ;'wf/ ug{ lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
13
!*= ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ – cg'udg tyf d"NofÍg ;ldltsf] sfd, st{Jo /
clwsf/ lgDgfg';f/ x'g]5 M–
s_ ljBfno ;+rfng Joj:yfkg ;DaGwL cfjZos ljifout sfo{ljlw, dfkb08,
lgb]{lzsfx? tof/ ug]{ / nfu" u/fpg] .
v_ ljBfnox?sf]] ;do ;dodf cg'udg u/L o; lgb]{lzsfn] lgb]{lzt u/]adf]lhd
;+rfng Joj:yfkg eP gePsf] d"NofÍg u/L lgb]{lzsf cg'?k ug]{ ÷u/fpg] .
cg'udg d"NofÍgsf] 9fFrf cg';"rL –% df pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
u_ cGo lgsfo;Fu ;dGjofTds sfo{ ug]{ .
-3_ ljBfnon] ;+rfng cg'dlt k|fKt ubf{ ul/Psf lnlvt k|ltj4tf k"/f u/] ÷gu/]sf]
cg'udg d"NofÍg u/L sfof{Gjog u/fpg] .
-ª_ cg'udg ubf{ clgoldt ePsf], afnd}qL k"jf{wf/ k"/f gu/]sf], jftfj/0fd}qL gePsf],
ckfËd}qL gePsf], Go"gtd dfkb08 k"/f gu/]sf] kfO{Pdf sf/jfxL ug]{ .
ª_ cg'udg ;ldltn] cfjZjostf cg';f/ k|ltj]bg tof/ u/L l;kmfl/z ug{ ;Sg] .
r_ ;dofg's'n kf7\os|d, z}lIfs ;fdfu|L, l;sfO{ ljlwdf ;'wf/ tyf kl/jt{g ug'{ kg]{
eP l;kmfl/; ug]{ .
!(= k|ltj]bg k]z ug'{kg]{ – sfdkfaf6 cg'dlt k|fKt u/L ;+rflnt ljBfnox?n] k|To]s $÷$

dlxgfsf] rf}dfl;s k|ltj]bg tyf aflif{s k|ltj]bg cg'udg tyf d"NofÍg ;ldltdf k]z

ug{'kg]{5 . ;ldltn] k|ltj]bg ;DaGwdf cWoog ljZn]if0f u/L ljefunfO{ ljj/0f cBfjlws ug{

lgb]{zg lbg]5 ;fy} cfjZostf cg';f/ ljBfnonfO{ o; lgb]{lzsf adf]lhd s'g} sfo{ ug{ jf

gug{ ;d]t lgb]{zg lbg ;Sg]5 . k|ltj]bgsf] 9fFrf cg';"rL – ^ df pNn]v u/]adf]lhd x'g]5 .

14
kl/R5]b –$
ljljw
@)= ;'emfj lgb]{zg kfngf ug{'kg]{ – ljBfnon] cg'dlt lnbf k|ltj4tf hgfP cg'?k ljBfno
;+rfng eP gePsf] ;ldltaf6 lgoldt tyf cfsl:ds ?kdf cg'udg, ;'k/Lj]If0f tyf
k'g/fjnf]sg ul/g]5 . cg'udg ;'k]/Lj]If0f kZrft ;ldltn] lbPsf] lgb]{zg ÷ ;'emfj ljBfnon]
kfngf ug'{ kg]{5 .
@!= jfn Snjx? u7g ug]{ – ljBfnox?n] afnjflnsfsf] ;jf{lË0f lxt ljsf; ug{ tyf
;fdflhs pQ/bfloTj dx;'z u/fpg jftfj/0f ;+/If0f, ;/;kmfO{ tyf ;xof]uL efjgf hfu[t
u/fpg jfnSnjx? u7g u/L afnjflnsfsf] cltl/Qm ljsf; ug{ ÷u/fpg ;lsg]5 .
@@= sf7df8f}+ dxfgu/kflnsfn] ;xof]u, ;Ddfg jf k'/:s[t ug{ ;Sg] – o; lgb]{lzsfsf]
k"0f{ kl/kfngf u/L Go"g z'Nsdf u'0f:t/Lo l;sfO{ sfo{s|d ;+rfng ug]{ pTs[i6 k"j{ k|fylds
ljBfnonfO{ sfdkfn] dxfgu/ lbj;÷lzIff lbj; jf s'g} ;Gbe{ kf/]/ ;Ddfg ug{, k'/:s[t ug{
jf h'g;'s} lsl;dsf] cfly{s tyf k|fljlws ;xof]u ug{ ;Sg]5 .
@#=c;xfo ÷ckfË÷6'x'/f afnjflnsfnfO{ ;xof]u ug'{ kg]{ – sfdkf If]qleq ;+rfng x'g]
k"j{ k|fylds ljBfnon] ;ldltsf] lzkmfl/; cg'?k clt ljkGg, lk5l8Psf , ckfË jf 6'x'/f
afnjflnsfnfO{ lzkmfl/; cg';f/sf] ;xof]u pknJw u/fO{ cfˆgf] z}lIfs sfo{s|ddf ;xefuL
u/fpg' kg]{5 . ;fdfGotM s"n afnjflnsfsf] % % afnjflnsfnfO{ o; k|s[ltsf] ;xof]u
pknJw u/fpg'kg]{5 .

@$= a}+s vftf ;+rfng – ljBfnosf] cWoIf / ;b:o ;lrjsf] ;+o'Qm gfddf a}+s vftf
;+rfng ug{k' g]{5 . ljBfnon] cfo, Joo / df}Hbft /sdsf] cBfjlws /]s8{ /fvL kf/blz{tf
sfod ug{k' g]{5 .
@%= n]vf k/LIf0f u/fpg' kg]{ – k|To]s cf=j= ;lsPsf] () lbg leq sfg"g adf]lhdsf]
clwsf/ k|fKt n]vf k/LIfsaf6 n]vf k/LIf0f u/fO{ n]vfkl/If0f k|ltj]bg sfdkfdf k]z ug'k{ g]{5 .
@^= ljBfno ejg km]gk'{ /] :jLs[lt lng'kg]{ – ljBfno ejg ;g'{ k/]df ;g'{ kg]{ sf/0f, ;g]{
ejgdf xfn ljBfnodf /x]sf afnjflnsfnfO{ k|lts'n c;/ gkg]{ Joxf]/f ;d]t ;DjlGwt j8f
sfof{nodf lgj]bg lbO{ j8fn] ;a} dfkb08 / ef}lts k"jf{wf/ hfFr u/L o; lgb]{lzsf adf]lhd
x'g] ePdf dfq ljefunfO{ ljBfno ;g{ jf yk ejg pkof]u -extention_ ug{ :jLs[t lbO{g]5 .
ejgsf] ef}lts cj:yf pko'Qm 5 eGg] ljifodf ljifo lj1, O{lGhlgo/ jf k/fdz{ ;]jf k|bfos
15
;+:yfn] :ynut lg/LIf0f tyf cWoog laZn]if0f u/L o; lgb]{lzsfn] tf]s]sf Go"gtd k"jf{wf/ tyf
ef}lts cj:yf /x]sf] Joxf]/fsf] lzkmfl/; kq clgjfo{tM k]z ug{' kg]{5 . o:tf] lzkmfl/; lbg' k"j{
9n Joj:yfkg, :jR5 / :j:y aftfj/0f, k|b'if0f /lxt jf lgolGqt jftfj/0f, pBf]u,
snsf/vfgf, a;kfs{, k]6«f]n kDk, jfrgfno, v'Nnf d~r, d"n ;8s cflb ljBfno ejg
cf;kf;df g/x]sf] / To;af6 gsf/fTds k|efj gkg]{ cj:yf, cfjZos ef}lts k"jf{wf/, Go"gtd
dfkb08 k"/f u/]sf] jf ug{ ;Sg] ;+efjgf, ejg ;+/rgf, e"sDk k|lt/f]]wfTds ePsf], cUgL
lgoGq0f pks/0f, k|:tfljt afnjflnsf ;+Vofsf] nflu ljBfnosf] If]qkmn k'Ug], Go"gtd
;'ljwfx? pknJw u/fpg] :ynx? /x]sf] cflb pNn]v x'g' kg]5 { . ljBfno ejg km]g'{eGbf slDtdf
! dlxgf cufj} ;Dk"0f{ cleefjsx?nfO{ hfgsf/L u/fpg'kg]{5 .
@&= ljlgodfjnL hf/L ug'{ kg]{ – x/]s ljBfnon] ;+:yfdf sfo{ ug]{ ;j} hgzlQmx?sf] kb,
of]Uotf, ;]jf, ;'ljwf, j9'jf,cfr/0f, tflnd, sfo{ cjwL, jflif{s tyf dfl;s ljbf, :jf:Yo
;'ljwf, jLdf ;'ljwf, sfo{ljj/0f, ;]jfsf] ;'/Iff,cjsfz sf]if tyf cGo ;'ljwf, ljBfno ;+rfng
Joj:yfkgsf cGo k|aGwx?;d]t pNn]v u/L ljlgodfjnL hf/L u/L nfu" ug'k{ g]{5 . o:tf]
ljlgodfjnL of] lgb]l{ zsf k|lts'n x'g] 5|}g\ / nfu" ePsf] ! dlxgfleq ljefudf k]z ug'k{ g]{5 .
@*= lgoldt a}7s – k"j{ k|fylds ljBfnodf lzIfs, sd{rf/Lx?, Joj:yfkg ;ldlt /
cljefjsx? jLr ;s];Dd dfl;s ?kdf / slDtdf q}dfl;s ?kdf a}7s ug'{ kg]{5 . o;
;DjlGw ljj/0f k|ult k|ltj]bgdf v'nfpg' kg]{5 .
@(= z'Ns lng kfpg] – ljBfnox?n] sfdkfaf6 :jLs[t eP cg';f/ dfq z'Ns lng kfpg]5g\.
#)= btf{ tyf gjLs/0f z'Ns –ljBfno btf{ tyf gjLs/0f z'Ns ;DaGwdf sf7df8f}+
dxfgu/kflnsfn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
#!= b08 ;hfo – cg'udg tyf d"NofÍg ;ldltn] lbPsf] k|ltj]bg cg';f/ 5fgljg ubf{
cg'dlt glnO{ jf cg'dlt lnP/ klg nfk/afxL u/]sf], ablgot u/]sf] jf afnd}qL k"jf{wf/ k"/f
gu/]sf], Go"gtd dfkb08 k"/f gePsf] tyf k|lta4tf k"/f gu/]sf] b]lvPdf lglZrt ;do tf]sL
of] lgb]{lzsf kfngf ug{ lgb]{zg lbg ;lsg]5 . o;/L pknJw u/fPsf] ;doleq klg ;'wf/
gu/]df s;'/sf] dfqf cg';f/ !,))). b]lv !%,))). ?k}of ;Ddsf] hl/jfgf jf btf{ vf/]h ug]{
;Ddsf] sf/jfxL x'g]5 .
#@= o; lgb]{lzsf adf]lhd ug{' kg]{ – of] lgb]{lzsf hf/L eO{ nfu" ePsf] ldltn] ^ dlxgf
leqdf sfdkf If]qleq ;+rflnt ;a} k"j{ k|fylds ljBfnox? o;} lgb]{lzsfn] tf]s] adf]lhd
;+rfng x'g' kg]{5 . ;f] adf]lhd geP o; k"j{ k|fKt cg'dlt csf]{ z}lIfs ;qaf6 gjLs/0f ul/g]
5}g . o; lgb]{lzsf adf]lhd ;+rfng ug{ u/fpg ;a} k"j{ k|fylds ljBfnox?nfO{ ljefuaf6
kqfrf/ ug{' kg]{5 .

16
##= afwf c8sfp km'sfpg] clwsf/ – o; lgb]{lzsfn] Joj:yf u/]sf] s'g} k|fjwfg sfof{Gjog
ug{ afwf c8sfp km'sfpg k/]df sfdkf af]8{n] cfjZostf cg';f/ afwf c8sfp km'sfpg
;Sg]5 .
#$= ;+zf]wg ug{ ;Sg] –o; lgb]{lzsfdf ePsf s'g} ljifodf ;+zf]wg ug'{ kg]{ cfjZostf
dxz'; ePdf :yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%%, :jfoQ zf;g lgodfjnL, @)%^, k|rlnt lzIff
P]g tyf lgodfjnL ljkl/t gx'g] u/L ;ldltsf] a}7s a;L z+;f]wgsf] l;kmfl/; ug]{5. ;f]
l;kmfl/; sf=d=kf= jf]8{n] :jLs[t u/L ;+zf]wg x'g]5 .

17
cg';"rL – !
-lgod # ;+u ;DjlGwt_
laBfno ;~rfngsf nflu lbOg] lgj]bg
>L sf7df8f} dxfgu/kflnsf sfof{no,
Dffkm{t
=====j8f sfof{no .

ljifo M k"j{ k|fylds ljBfno ;~rfng ug{ cg'dlt kfpF .


z}lIfs ;q ================b]lv lzz' :ofxf/ s]Gb|÷lsG8/ sf8]{g÷dG6]:j/L ljBfno ;~rfng
ug{ cg'dlt kfpg cleefjs÷;d'bfo÷ljBfno Joj:yfkg ;ldltsf] ldlt===========sf]
lg0f{ocg';f/ tkl;nsf ljj/0f / sfuhft ;+nUg u/L of] lgj]bg k]; u/]sf] 5'÷5f}+ .
s_ k|:tfljt ljBfnosf],
!= gfd M
@= 7]ufgf M j8f g+=
;8s gfd M ==========================3/ g+=M ==================== 6f]n=============================
kmf]g g+===============================
#= ;]jf k'¥ofO{g] afnaflnsfsf] ;+Vof-pd]/ ;d"x ;d]t_ M
v_ ;~rfngsf nflu ;xdlt lbg] glhssf @ ljBfnosf],
gfd M
7]ufgf M
kmf]g g+= M

18
u_ k|:tfljt ljBfnosf] ef}lts k"jf{wf/x? M
!= ejg
c_ sf]7f cf_ sRrL÷kSsL
O_ s] n] ag]sf] O_ ef8f ÷ cfˆg} ÷ ;fj{hlgs
@_ kmlg{r/sf] ljj/0f M
c_
cf_
O_
O{_
#= v]ns'b d}bfgsf] If]qkmn
c_ cfˆg}
cf_ ef8fdf jf ;fj{hlgs
O_ cGo
$= zf}rfnosf] Joj:yf
c_ ;+Vof
cf_ sRrL ÷kSsL
O_ kfgLsf] Joj:yf
%= vfg]kfgLsf] Joj:yf M
c_ af]s]/ Nofpg]
cf_ wf/faf6÷ldg]/n -af]6n÷ hf/_
O_ kof{Kt ÷ckof{Kt

19
^= kf7\o;fdu|L÷l;sfO{ ;fdfu|L s] s] 5g\ M
c_
cf_
O_
O{_
&= cfly{s ljj/0f
c_ crn ;DklQ
cf_ rn ;DklQ
O_ cGo
*= cfDbfgLsf] ;|f]tsf] Joj:yf s;/L ldnfOG5 M
(= afnd}qL k'jf{wf/x? -j'Fbfut ?kdf_M
!)=ljBfnosf] Go"gtd dfkb08-j'Fbfut ?kdf_M
!!=cGo s'g} ljj/0fx? ePM
dfly n]lvPsf] ljj/0f 7Ls 5g\ ÷em'7f 7x/]df sfg'g adf]lhd ;xF'nf ÷ a'emfpFnf .

;+:yfsf] 5fk lgj]bssf] ;xL


gfd M
7]ufgf M
ldlt M
;+nUg sfuhft
lgod $ df pNn]lvt sfuhftx? k]z ug'{kg]{5 .

20
cg';"lr – @
-lgod % ;Fu ;DjlGwt_
lzz' :ofxf/ s]Gb| ÷lsG8/ uf8]{g÷dG6]:j/L÷ k"j{ k|fylds ljBfnosf sIff ;~rfng ug{ lbO{g]
cg'dltkq

>L====== =========================================================== sf7df8f}+ .


========================================================================.
tkfO{n] lzz' :ofxf/ s]Gb| ÷lsG8/ uf8]{g÷dG6]:j/L÷ k"j{ k|fylds ljBfnosf sIff ;~rfng
ug]{ ;DaGwdf o; sf7df8f} dxfgu/kflnsf sfof{nodf lbg' ePsf] lgj]bg pk/ sf/afxL x'Fbf
sf7df8f} dxfgu/kflnsf k'j{ k|fylds ljBfno Joj:yfkg lgb]{lzsf, @)&# cg';f/sf] k"j{fwf/
k"/f u/]sf] / o; dxfgu/kflnsfsf] gS;f+Sgdf k/]sf]n] ldlt=============b]lv nfu" x'g] u/L sfdkf
j8f g+= ==l:yt ================7fpFsf]=======================;8sdf hf]l8Psf] 3/ g+= ======sf] 3/df
ljBfno ;~rfng ug{ o; sfof{nosf] ldlt==============sf] lg0f{ocg';f/ cg'dlt k|bfg ul/Psf] 5
.

sfof{nosf] 5fk cg'dlt k|bfg ug]{ clwsf/Lsf]


;lx M
gfd M
kb M
ldlt M
af]wfy{
>L lhNnf lzIff sfof{no
sf7df8f}+ .

21
cg';"rL – #
-lgod !) ;+u ;DjlGwt_
afnd}qL k"jf{wf/sf ;"rsx?
!=ljBfnosf] Go"gtd dfkb08n] tf]s] adf]lhd v'nf sIff sf]7f ÷ pko'Qm kmlg{r/÷sIff sf]7f
leqsf] ef}lts cjl:ylt, pd]/ cg';f/sf] kmlg{r/, gfRg],v]Ng],;'Tg] k|jGw,ejgsf] tNnf tyf
sIff ;+rfng ;DjGwL Joj:yf
@= ljBfno ejg ;'/Iff cj:yf
#= v]n d}bfg ÷v]n ;fdu|L
$= k|wfgfWofks÷ lzIfs ÷ ;xhstf{÷cfof÷;'/IffsdL{sf] of]Uotf tyf tflnd ;DjGwL ljj/0f
%= cf/fd sIf÷pkrf/ sIf,
^= kf]if0f÷vfg]kfgL÷zf}rfno
&= :jf:Yo k/LIf0f ;DaGwL Joj:yf
*= afn k':tsfno÷kf7\o;fdfu|L ÷l;sfO{ ;fdu|L ;lxtsf] k|jGw
(=aflif{s Sofn]08/ ÷ ;"rgfkf6L
!)=afnjflnsfsf] cfjf;af6 ljBfnosf] b'/L
!!=ejgsf] If]qkmn,prfO{ / k|ltsIff ljBfyL{sf] ;+Vof

22
cg';"rL –$
-lgod !!-a_ ;Fu ;DjlGwt_
ljBfno btf{{ kmf/dsf] 9fFrf
afnjflnsfsf] gfd M
a'jfsf] gfd M ;Dks{ g+= M Od]n M
cfdfsf] gfd M ;Dks{ g+= M Od]n M
hGd ldlt M
:yfoL 7]ufgf M
xfnsf] 7]ufgf M
ljBfno egf{ ldlt M
egf{ x'g] sIff M
afnjflnsfsf] lgoldt :jf:Yo kl/If0f ug]{ vf; lrlsT;s eP lghsf] gfd,7]ufgf / kmf]g g+=M
afnjflnsfsf] ?rL tyf c?rLsf] ljifo M
s'g} ljz]if :jf:Yo ;d:of of /f]u eP ;f] Joxf]/f M
pk/f]Qm ljj/0f l7s ;fFrf] xf] em'§f 7x/] sfg"g adf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf

ljBfno egf{ u/fpg] cleefjs


gfd M
afnjflnsf;Fusf] gftf M
7]ufgf M
kmf]g g+= M
ldlt M

23
cg';"rL –%
-lgod !* ;Fu ;DjlGwt_
ljBfno cg'udg kmf/dsf] 9fFrf
!= cg'udg ul/Psf] ljBfnosf] gfd M
@= ljBfnosf] 7]ufgf M
#= k|wfgfWofkssf] gfd M
$= ;Dks{ gDj/ M
%= cg'udg ldlt M
cg'udg ljj/0f
;'/lIft pko'Qm lkpg of]Uo afn pko'Qm pd]/ kf]if0fo'Qm :jf:Yo k/LIf0f afn tflnd k|fKt Go'gtd
afnd}qL sIff vfg]kfgL pkof]uL v]n d}bfg cg';f/sf] vfgf ;DalGw pko'Qm k':tsfno lzIfs tyf dfkb08x?
ljBfno sf]7f kmlg{r/ v]n ;fdfu|L vfhfsf] Joj:yf cfofsf]
ejg Joj:yf Joj:yf
5 5}g 5 5}g 5 5}g 5 5}g 5 5}g 5 5}g 5 5}g 5 5}g 5 5}g 5 5}g 5 5}g

cg'udg d"NofÍgsf qmddf b]lvPsf o; lgb]{lzsf k|lts'nsf s'g} tYo tYofÍ jf cj:yf km]nf
k/]df jf clt u'0ffTds /x]df o; ljj/0fdf yk 9fFrf jgfO{ pNn]v ug{ jf jF'bfut ?kdf Joxf]/f
v'nfpg ;lsg]5 . k|ltj]bgdf cg'udg d"NofÍg ug]{ ;ldltsf ;b:ox?n] gfd n]vL x:tfIf/ u/L
k]z ug'{kg]{5 .

24
cg';"rL –^
-lgod !( ;Fu ;DjlGwt_
sf7df8f}+ dxfgu/kflnsfdf k]z u/]sf] rf}dfl;s k|ltj]bg
!= ljBfnosf] gfd M
@= ljBfnosf] 7]ufgf M
#= k|wfgfWofkssf] gfd M
$= ;Dks{ gDj/ M
%= k|ltj]bg k]z u/]sf] ldlt M
^=ljBfyL{ ;+Vof M
&= sIff ljj/0f M
*= ljBfnosf] ef}lts ljj/0f M
-s_ ejg –-c_ cfˆg} -cf_ ef8fdf
-v_ hDdf cfo
-u_ hDdf Joo
(= dfgj ;+;fwg ljj/0f M
-s_ tflnd k|fKt lzIfs, ;xhstf{
-v_ tflnd k|fKt cfof
-u_ cGo
!)= c;'n ul/g] z'Nsx? tyf pknJw u/fO{g] ;]jf ;'ljwf ;DjGwL ljj/0f M
k|ltj]bs
ldlt M gfd M
x:tfIf/ M

25

You might also like