YAKITLAR VE YANMA

• Giriş
İÇİNDEKİLER

• Yakıtlar
• Katı yakıtlar
• Sıvı yakıtlar
• Gaz yakıtlar
• Yanma
MAKİNA VE TEÇHİZAT
• Yanma çeşitleri
• Yanma için gerekli olan hava Doç. Dr. Kemal ÇOMAKLI
miktarı
• HFK ve adyabatik alev sıcaklığı

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

HEDEFLER

• Yakıtlar hakkında bilgi edinebilecek,

• Yanma olayını çözümleyebilecek
• Yakıtlar ile ilgili riskleri anlayabilecek,
• Yanmadan kaynaklanan kirleticileri
ayırt edilebilecek,
• Yanma sistemleri için gerekli hava
miktarını öğrenebileceksiniz.

ÜNİTE

8
 Yakıtlar ve Yanma

GİRİŞ
Enerji birçok ülke için günümüzün en önemli sorunlarının başında
gelmektedir. Özellikle ülkemiz için en önemli sorun enerji teminidir. Enerji deyince
aklımıza yakıtlar ve yanma gelmektedir. Çünkü kullandığımız enerjinin yaklaşık
%70’ini yakıtları yakarak temin etmekteyiz. Ancak yakıtların kullanılması birtakım
sorunları beraberinde getirmektedir. Özellikle yanma sonucu açığa çıkan zararlı
gazlar gerek çevreye gerekse tüm canlılara zarar vermektedir. Ayrıca yanma
sonucu çeşitli yangınlar ve afetler ortaya çıkmaktadır. Bu zararların aza indirilmesi
için yakıtlar ve yanma konusunda yeterince bilgi sahibi olunmalıdır. Bu ünitede
yakıtlar ve yanma konusu kısaca incelenmiştir.

YAKITLAR
Güneş enerjisini bünyelerinde depolayan ve havada bulunan oksijen ile
yakıldığında enerji veren maddelere yakıt adı verilir. Güneş enerjisi yakıtlar içinde
fosil ve nükleer şekilde depolanmıştır. Yakıtlar tepkime yoluyla ısı üretirler.
Yakıtlar genel olarak hidrokarbon bileşiklerinden oluşurlar. Hidrokarbonlar;
• Elde edilme yöntemlerine göre;
o Doğal
o Yapay
• Fiziksel durumlarına göre
o Katı
20 ve 21. yüzyılda o Sıvı
dünya çapındaki
o Gaz
teknolojik gelişmelerle,
şeklinde sınıflandırılırlar. Bu yakıtları yakmak için değişik tip yakıcılar
fosil yakıtlardan elde
edilen enerjiye olan kullanılmaktadır. Günlük hayatımızda yakıtlar, taşıtlarda, konutlarda, sanayide,
ihtiyaç artmaktadır. enerji üretiminde kullanılırlar.
Fosil yakıtlar kömür, petrol ve doğal gaz olmak üzere üç ana başlık altında
toplanabilir. Bütün fosil yakıtlar tabiatta bitkilerin fosilleşmesi sonucunda
oluşurlar. Fosil yakıtlar, bitkiler öldüğü zaman bünyesindeki karbonhidratlar
oksijen yokluğunda ısı ve basıncın etkisi altında hidrokarbon bileşenlerine
dönüşmesiyle oluşmuştur. Hidrokarbonların genel formülü ise CnHm şeklindedir.

Katı Yakıtlar
Katı yakıtlar için biokütle (odun) ve kömür örnek verilebilir. Katı yakıtların
başında kömür gelir.

Kömür
Kömür, kok, odun, tarımsal ve endüstriyel katı atıklar katı yakıtlara örnek
olarak verilebilir. Kömür, katı yakıtlar içerisinde enerji üretiminde en çok kullanılan
ve doğada bol miktarda bulunan en önemli yakıtlardan birisidir. Büyük ağaç ve
bitki örtüsünün oksijensiz ortamda milyonlarca yıl beklemesiyle oluşurlar. Bitki
örtüsü oksijensiz ortamda basıncın ve sıcaklığın etkisiyle sırasıyla turbaya,

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

 Yakıtlar ve Yanma

kahverengi kömüre, linyite, yarı-bitümlü (yağlı) kömüre, bitümlü kömüre ve en

sonunda antrasite dönüşür. Yaşlanma prosesi ilerledikçe kömür daha sertleşir,
hidrojen ve oksijen kesirleri azalır, nem içeriği azalır ve karbon kesri artar.

Kömürlerin Sınıflandırılması
Antrasit: Sert kömür olarak da bilinirler, %8’den daha az uçucu maddeye sahiptir.
Dumansız bir yakıttır. Ateş alması yavaştır ve kısa mavimsi bir alevle yanar. Ev
ihtiyaçları için genellikle kullanılır. Rezervleri azdır. Sert, parlak, siyah renkte ve
tabaka izleri taşımayan homojen yapıda kömürdür. Uçucu madde oranı az
olduğundan çok yavaş yanar.
Kömür madenlerinde Bitümlü (yağlı) kömürler: En geniş grubu oluştururlar, bileşimleri sabit karbon ve
dikkat edilmesi gereken
bitümdür. Bitüm; ısıtıldığı zaman gazlara, yağlara ve zifte ayrışan bir
en önemli husus grizu
patlamasıdır. hidrokarbonlar karışımıdır. Uçucu madde miktarları fazladır. Bu nedenle kolay
yanarlar ve yüksek ısıl değere sahiptirler. En iyi katı yakıt olarak isimlendirilirler.
Buhar üretimi, endüstriyel amaçlar ve metalurjik kok ve kömür gazı üretimi için
kullanılırlar. Çıkarıldığında %25-40 uçucu madde ihtiva eden (yüksek) kömürlerdir.
Uzun sarı bir alevle yanarlar. Uçucu gazları yakabilecek uygun boyutlu ocakta
yakılmazlarsa zararlı duman gazları çıkarırlar.
Yarı bitümlü kömürler: Genellikle parlak siyah renktedirler. Çıkarıldıklarında
gevşeyip dağılırlar. Yani havaya karşı dayanıksızdırlar ve rutubet oranları yüksektir.
Bu nedenle fazla çıkartılmazlar. Uçucu maddesi az olduğundan nispeten
dumansızdır. Rutubet ve kül oranları düşüktür. Isıl değerleri diğer bitümlü
kömürlere göre daha yüksektir. Tercih edilen kömürlerdir.
Linyit: Ağaç veya kile benzer bir dokuya sahiptir. Çıkarıldığındaki rutubet yüzdesi
Grizu patlaması, belli %30-45 arasındadır. Kuruduğu zaman küçük pullara ayrılır. Yüksek nemden dolayı,
oranlardaki metan çıkarıldığında ısıl değeri düşüktür. Bu nedenle çıkarıldıktan sonra uzak mesafelere
gazıyla havanın taşınması uygun değildir. Bunların büyük termoelektrik santrallerinde kullanılması
karışarak oluşturduğu tercih edilir.
patlamadır. Patlamanın
gerçekleşebilmesi için Türkiye’de linyit çoktur, bütün linyit yatakları iki gruba ayrılır. Bol ve iyi cins
asgari %12 oranında olanları Batı Linyitleri’dir. Kalın tabakalar hâlinde bulunurlar, külleri az, ısıl
oksijen gerekmektedir. enerjileri yüksektir. Doğu Linyitleri ince tabaka hâlinde bulunurlar, külleri çoktur
Havada %5-6 oranında
kükürtleri yüksektir. İçlerinde iyi olanları da vardır. Batı ve doğu linyitleri Kızılırmak
bulunan metan gazı
ile ayrılmıştır.
ancak bir sıcaklık
etkisiyle yanarken, Turba: Endüstriyel açıdan önemli değildir. Yapısı heterojen, rengi esmerimsi olan
metan oranının %5-16 yakacaktır. Su derinliklerinde birikmiş organik maddelerin zamanla oluşturduğu
olması durumunda
kömürdür. Turbanın görünüşü, kömür tabakalarının durumuna göre
patlayıcı özellik kazanır.
En kolay patlama değişmektedir. Dış tabakalar sarı veya gridir. Yapısı lifli ve yosun gibi hafiftir. Turba
metan oranının %8, en ilk çıktığında yüksek miktarda nem içerebilir. 250-270C’de alev verir. Odundan
şiddetli patlama ise daha kısa alevle yanar. Kokulu bir duman verir. Isıl enerjisi 3500-5000 kcal/kg
%9,5 olduğu durumda arasındadır (nemsiz).
gerçekleşir.
Kok: Kömürün havasız bir ortamda 1100oC’ye kadar ısıtılmasıyla elde edilen
gözenekli sağlam kütleli kömürdür. Üretimi sırasında kömür gazı ve benzol da

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

 Yakıtlar ve Yanma

üretilir. Kok, metalurji sanayinin temel yakıtıdır. Dumansız olduğundan ev yakıtı

olarak da kullanılmaktadır.
Briketler: Yüksek kaliteli toz kömürün (ince kömür) uygun bağlayıcı ve
karıştırılmasından sonra yumurta büyüklüğünde preslenmesiyle elde edilir.
Kırılmaya karşı dayanıklıdırlar ve ev yakıtı olarak kullanılırlar.

Kömürle ilgili analizler

Kömürlerin niteliklerini belirlemek için bazı analizler yapılır. Kömürü
meydana getiren bileşenler iki farklı analiz yöntemine göre belirlenirler. Bunlar
çabuk analiz ve elementsel analiz olarak adlandırılır. Her iki yöntem farklı şekilde
rapor edilseler de sonuçta kömürdeki bileşenlerin kütlesel kesirlerini verirler.
Herhangi bir kömür damarında damar boyunca önemli derecelerde değişebilecek
iki kömür bileşeni vardır. Bunlar nem ve kül miktarıdır. Kül organik bitkilerin
Kömürün kendiliğinden sıkışması safhasında biriken inorganik maddelerden meydana geldiği için damar
yanması nedeniyle
boyunca değişir. Öte yandan nem içeriği ise kömür çıkarılmadan önce yer altı
ortaya çıkan gazlar
gerek zehirleyici sularının damara yakınlığı ile değiştiği gibi çıkarıldıktan sonra hava ile teması
gerekse patlayıcı neticesinde de değişir. Nem ve kül oranlarının çok değişmesi nedeniyle her iki
konsantrasyonlar analiz sonuçları nem ve kül miktarları düşüldükten sonra rapor edilmelidirler. Nem
oluşturarak maden ve kül dâhil toplam yakacağa brüt yakacak adı verilir. Nem ve kül dışındaki
kazalarına, dolayısıyla yakacağın yanabilen kısımlarına ise net yakacak adı verilir. Analiz sonuçları net
da birçok can yakacağa göre verilir.
kayıplarına neden
olmuştur. Çabuk Analiz: En basit kömür analizidir ve sabit karbon, uçucu madde, kül ve
nemin kömür içerisindeki kütlesel oranlarını verir. Toz hâline getirilmiş az
miktardaki kömür numunesi önce hassas bir şekilde tartılır, sonra 110 oC sıcaklıkta
yaklaşık 20 dakika ısıtılır. Numune tekrar tartılır ve kütle kaybı orijinal kütleye
bölünerek nem kesri hesaplanır. Kalan numune kapalı bir kap içerisinde 954 oC
sıcaklıkta yaklaşık 7 dakika ısıtılır. Numune tekrar tartılır ve bu ısıtma işlemi
neticesinde meydana gelen kütle kaybı orijinal kütleye bölünerek numune içindeki
uçucu madde miktarı bulunur. Sonra açık bir potada 732 oC sıcaklıkta numune
tamamen yakılır. Yanma sonunda kalan kül tartılır ve orijinal kütleye bölünerek kül
oranı bulunur.
Elementsel Analiz: Kömürün yapısındaki nem, karbon, hidrojen, kükürt, azot,
oksijen ve kül miktarları ve üst ısıl değeri tespit edilir. Her iki analiz sonuçları kuru,
külsüz bazda verilirler, yani net yakacak esas alınarak verilirler.

Kömürlerin özellikleri
Belli bir uygulama için kömür seçerken göz önüne alınması gereken birçok
kömür özellikleri mevcuttur. Bunlardan en önemlileri aşağıda açıklanmıştır:
Kükürt oranı: Kömür seçerken dikkate alınması gereken en önemli parametre,
kömürün kükürt içeriğidir. Kömür içerisindeki kükürt yanıcı bileşenlerden biridir ve
yandığında belli bir enerji açığa çıkar fakat yanma sonucu ortaya çıkan birincil
yanma ürünü SO2 dir ve bu da hava kirliliği yaratan en önemli emisyonlardan
biridir. SO2 havadaki su buharı ile etkileşerek asit yağmurlarına (sülfürik asit)

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

 Yakıtlar ve Yanma

neden olur. Gerek yakmadan önce kömürden ve gerekse yandıktan sonra yanma
ürünlerinden kükürdü uzaklaştırmak pahalı ve zor bir iştir. Sonuç olarak sülfür
oranı düşük kömür seçmek en doğru yaklaşımdır.
Serbest genleşme indisi: Kömürün kapalı bir kapta, belirli şartlarda ısıtıldığı zaman
hacmindeki genleşmeyi ifade eder. Bu indeks kömürün serbest yanma veya
herhangi mekanik acitasyona gerek kalmadan sabit bir ocak içerisinde serbestçe
yanabilme kabiliyetini gösterir. Dolayısı ile eğer kömürün yakılacağı sistem sabit
ocaklı bir sistem ise serbest genleşme indisi büyük olan kömür tercih edilmelidir.
Serbest yanma özelliği iyi olan bir kömür yanarken parçalanarak yanar, dolayısıyla
yanmamış kısımlar hava ile iyi temas edeceği için kömürün tamamı yanar.
Kül yumuşama sıcaklığı: Isıtıldığında külün yumuşamaya başladığı sıcaklıktır. Kül
ısıtılırsa önce yumuşar, sonra yapışkan hâle gelir ve sıcaklık artırılmaya devam
edilirse ergir. Bu değerler standart miktarda külden yapılan koni ve piramitlerin
ısıtılarak gözlenmesi ile belirlenir. Kömür külünün ısı transfer yüzeylerinde yapışıp
kalması sorun yaratabilir. Bu yüzden bazı sistemlerde kül yumuşama sıcaklığı
Türkiye’deki kömürlerin
birçoğunun ısıl yüksek olan kömürler tercih edilir.
değerleri düşük kükürt Kömürün reaktivitesi: Tutuşma sıcaklığı üzerinde, oksijenle birleşme hızı olarak
oranlarının yüksek tanımlanır. Bu, kömürün yanma hızı ile eşdeğerdir. Kömür cinsi, tane büyüklüğü,
olmasından dolayı
gözenekliliği ile ilgilidir. Ayrıca kömür içerisindeki O2 miktarı arttıkça kömürün
özellikle ısıtmada
kullanılmasına reaktivitesi de artar.
sınırlamalar Kömürün öğütülebilirliği: Kömürün tozlaşabilme kolaylığının ölçüsüdür. (TS 3536
getirilmektedir. bu ölçüyü verir) Kömür ne kadar sert ise bu değer 100’den itibaren giderek
küçülür. Özellikle pulverize (toz) kömür yakan sistemler (akışkan yataklı kazanlar)
için önemli bir parametredir.
Kömürün ısıl değeri: Kömürün enerji içeriği veya ısıl değeri çok önemli bir
parametredir. Isıl değer birim kütle-kömürün sahip olduğu kimyasal enerji
miktarının bir ölçüsüdür ve kJ/kg birimindedir. Isıl değer, yanma sonu ürünleri
içindeki H2O’nun bulunduğu faza bağlıdır. İki tip ısıl değer vardır;
• Üst-ısıl değer (ÜID); yanma sonu ürünleri içindeki H2O sıvı fazda
• Alt-ısıl değer (AID); yanma sonu ürünleri içindeki H2O buhar fazında
Bu iki değer arasındaki fark kuru hava ile yakılan yakıtın yanma sonucunda
oluşan yanma ürünleri arasında var olan su buharı gizli ısısından kaynaklanır.
Burada söz konusu olan su buharı kömürün neminden ve yanma sonucu
hidrojenin oksijenle reaksiyonundan kaynaklanır. Yani yanma havasının nemini
içermez. Yanma ürünleri içerisindeki su buharı kısmi basıncı yaklaşık olarak 7 kPa
kabul edilirse söz konusu su buharının buharlaşma gizli ısısı 2400 kJ/kg olarak
alınabilir. Buna göre bütün yakıtlar için alt-ısıl değer ile üst-ısıl değer arasında
aşağıdaki bağıntı geçerli olacaktır;

ÜID - AID = 2400(M + 9H ) kJ/kg(1.1)

Burada M ve H yakıtın nem ve hidrojen kesridir (kütlesel). (9 çarpanının

sırrı: 2 H atomu 1 oksijen (O) atomunu bağlayarak 1 H2O su molekülü oluşturur, bu

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

 Yakıtlar ve Yanma

durumda 1kmol H2O (18 kg/kmol-H2O) için 2 kmol H (2 kg/kmol-H) gerekir, yani
yakıttaki her 1 kg H, 9 kg su buharı üretir, dolayısıyla yakıtın kütlesel hidrojen kesri
H ise, 9H kadar su buharı çıkar) Kömürdeki nem oranı rezerve göre değişeceği için
tablolarda genellikle üst-ısıl değer verilir. Üst ısıl değer ise eğer deneysel bir veri
yoksa aşağıdaki formülden yaklaşık olarak hesaplanabilir:

 O
ÜID [MJ/kg] = 33.829 C + 144.28  H −  + 9.42 S (1.2)
 8
Bu eşitlikteki bütün oranlar kütlesel bazdadır. Burada C,H,O ve S
Kömür kapalı yerlerde kömürdeki karbon, hidrojen, oksijen ve kükürdün kütlesel oranlarıdır. O/8 terimi,
stok yapılacaksa yakıt içerisindeki oksijenin hidrojenle H2O olarak bileşik hâlde bulunduğu
depolama kurallarına kabulünden gelir. Yakıtın kendi oksijeni ile bağlı bulunan bu hidrojeni miktarı,
uyulmalıdır. Aksi yakıtın toplam hidrojen içeriğinden çıkarılarak reaksiyona girebilecek serbest
taktirde yangın riski hidrojen miktarı bulunur.
oluşur.
Tablo 8.1. Kömürlerin yaklaşık ısıl değerleri ve bileşimleri

CİNSİ ÜID AID Kül H2 C H N S O

O
kcal/k kcal/k % % % % % %
g g %

Antrasit 7670

Yarıantrasit(Kok 7200
)

Yağlı taşkömürü 7700 7440 6 5 88,5 5 1,57 1,05 3,83

Yağsız 7640 7430 9 3 91,8 4 1,41 0,91 2,5

taşkömürü

Gazlı taşkömürü 6850 6600 6 8 82,0 4,7 1,4 1,2 9,8

Alevli 6330 6100 6 8 8,9 4,7 1,4 1,2 9,8

taşkömürü

Ham linyit 2400 2120 2,4 5,9 56,5 5,5 3,5 0,1 34,4

Linyit 5640 5380 11 10 73,2 5,1 1,5 7,1 13,1

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

 Yakıtlar ve Yanma

Tablo 8.2. Türkiye'de linyit rezervlerinin bölgesel dağılımı ve ortalama kimyasal

özellikleri

ISIL
DEĞER
BÖLGELER REZERV NEM KÜKÜRT KÜL
(%) (kcal/kg
(109 Ton) (%) (%)
)

KUZEY- ATI ANADOLU BÖLGESİ

(Kütahya-Balıkesir-Bursa-Manisa- 1,8 20 1,7 20 3500
Çanakkale)

GÜNEY- ORTA ANADOLU

BÖLGESİ 3,7 50 2,0 20 1200
(Adana-K.Maraş)

İÇ ANADOLU BÖLGESİ
(Ankara-Konya-Çankırı-Çorum- 1,4 30 3,2 25 3000
Yozgat-Sivas)

GÜNEY BATI ANADOLU BÖLGESİ

(Aydın-Muğla-Denizli-Isparta- 0,9 30 2,0 20 2500
Burdur- Afyon)

TRAKYA BÖLGESİ
(Tekirdağ-Edirne-Kırklareli- 0,35 30 3,0 20 2500
İstanbul)

DOĞU ANADOLU BÖLGESİ

0,15 20 1,2 20 3000
(Bingöl-Erzincan-Erzurum-Van)

TOPLAM 8,3

Türkiye olarak
Sıvı Yakıtlar
kullandığımız petrolün
yaklaşık %94’ünü ithal Ham Petrol: Kömür bitkisel örtünün fosilleşmesi sonucunda oluşurken petrol,
etmekteyiz. deniz canlılarının çürümesiyle oluşur. Pek çok organik bileşenden oluşmasına
karşın ham petrolün elementsel analizi genelde sabittir. Örneğin karbonun
kütlesel oranı % 84-87, hidrojenin kütlesel oranı %11-16, oksijen ve nitrojenin
kütlesel oranları toplamı % 0-7, ve sülfürün kütlesel oranı ise % 0-4 aralığında
değişir. Görüldüğü gibi bileşenlerin kaynaktan kaynağa değişim aralıkları gayet
sınırlıdır. Ham petrol ilk kez 1859 yılında Colonet Drake tarafından Pensilvanya’da
burgu ile yerden çıkarılmıştır. Petrol yüksek kalorifik değere sahip, verimli, taşıma,
depolama ve yakma kolaylığı olan bir yakıttır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

Yakıtlar ve Yanma

Ham petrol çok sayıda değişik hidrokarbon bileşiklerinden meydana gelir.

Örneğin, bir ham petrol numunesinde 25000 farklı HC bileşeni tespit edilmiştir.
Bileşenler, propan (C3H8), bütan (C4H10) gibi küçük moleküllerden, ağır yağlar,
asfalt gibi çok büyük moleküllere kadar değişebilir. Ayrıca parafinik, naftenik ve
aromatik yapıların karışımından oluşur. Ham petrol damıtma işlemine tabi
tutularak bu bileşenlerine ayrıştırılır, sonra kimyasal işlemlere tabi tutularak
yakıtlar ve diğer petrol türevi ürünler elde edilir. Bileşenlerine ayırma işlemine
damıtma (distilasyon) denir. Damıtma işlemi şematik olarak Şekli-8.1’de
görülmektedir.

LPG 20oC

Benzin

Gaz Yağı

Ham Petrol Dizel

Fuel-Oil

Yağlama yağları
Şekil-1.6 Damıtma sıcaklıkları Parafin
Kazan Asfalt

Şekil 8.1. Petrol rafinerisinin şematik gösterimi

Ham petrolün damıtılması işlemi aslında basit olarak bir ısıtma işlemidir.
Ham petrol ısıtıldığında önce buharlaşma sıcaklığı düşük olan küçük moleküllü
bileşenler buharlaşmaya başlar. Böylece ısıtma ilerledikçe belli sıcaklık
aralıklarında buharlaşan kısımlar tekrar yoğuşturularak benzin, gaz yağı, fuel-oil,
makine yağları gibi ürün grupları elde edilir. Ancak belli sıcaklık aralığında ayrılan
moleküllerden oluşan bu ürün gruplarını da, örneğin benzini, kendi içinde
damıtarak daha uçucu olan hafif benzin (kış benzini) veya standart benzin elde
etmek mümkündür. Ham petrolün damıtılması sonucunda genel olarak % 30
benzin , % 20-40 dizel yakıtı, % 20 ağır yakıtlar, % 10-20 ağır yağlar elde
edilmektedir. Ham petrolden elde edilen yakıtların damıtma aralıkları Tablo 1.5'de
verilmiştir.
Tablo 8.3. Petrol ürünlerinin damıtılma sıcaklıkları
Yakıt Damıtma sıcaklıkları ( °C )
Petrol gazları 0-35
Uçak benzini 25- 150
Taşıt benzini 35-225
Gaz yağı - kerozen 150-260
Dizel yakıt (standart) 180 -360
Ağır yakıtlar, makine yağları 370 -550

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

 Yakıtlar ve Yanma

Kraking (Parçalama) Yöntemi: Kraking işleminde büyük moleküllü

hidrokarbonların yüksek sıcaklık ve basınç altında daha küçük moleküllere
dönüştürülmesidir. Ayrıca parafinik yapıdaki ham petrol bileşenleri kraking sonucu
olefinik yapıya dönüşürler ki, bu da benzinin vuruntuya direncini artırır. Kraking
işlemi iki şekilde yapılır.
Termal kraking: Basıncın 1.5-10MPa, sıcaklığın 500 - 600 °C civarında
tutulması suretiyle gerçekleştirilen parçalama işlemidir. Bu işlemde katalizör
kullanılmaz.
Katalitik kraking: Katalizör (alüminyum oksit vb. metal oksitler ) kullanılan
parçalama işlemine denilmektedir. Burada basınç ve sıcaklıklar termal kraking
işleminden daha düşük tutulabilir. Bu şekilde vuruntu direnci yüksek olan, çatallı
parafinler ve aromatları içeren benzin elde edilir. Ancak bu şekilde elde edilen
benzinin maliyeti daha yüksektir.
Polimerizasyon Yöntemi: Polimerizasyon yönteminde kraking işlemi
sırasında oluşan olefmik yapıdaki gazlar (etilen, propilen, butilen ) katalizörler ve
ısı yardımıyla normal sıcaklıkta sıvı durumda olan daha büyük moleküllere
Sıvı yakıtlar istasyonlara dönüştürülür. Bu sıvı bileşenler, normal benzine katılarak yüksek oktanlı benzin
tankerler ile elde edilir.
taşınmaktadır.
Doldurma ve boşaltma İzomerizasyon Yöntemi: İzomerizasyon yönteminde ise, normal parafinler
işlemlerinde dikkat katalizörler aracılığı ile izo-parafinlere çevrilirler.
edilmelidir.
Benzin
1900’lü yılların başından beri araçlarda yaygın olarak kullanılan yakıttır.
Damıtma esnasındaki hafif hidrokarbonlardan meydana gelir ve bünyesinde
parafin, olefin, naften ve aromatik bileşenler bulunur. Benzinin hidrojen/karbon
oranı 1.6 – 2.4 arasındadır. Benzini karakterize eden tipik formül C8H15 (molekül
ağırlığı 111) veya C7H17’dir. Benzin yakıtında aranan en önemli özellik oktan
sayısıdır. Oktan sayısı, benzinin vuruntu direncinin göstergesidir. Vuruntu, yakıt
hava karışımının kendi kendine tutuşması sonucunda ortaya çıkan istenmeyen bir
olaydır. Benzin yakıtında oktan sayısının yüksek olması istenir.
İzo-oktan C8H18 (2,2,4-trimetilpentan), vuruntuya dayanıklı bir yakıttır ve
oktan sayısı 100 kabul edilir. Diğer yandan n-heptan (C7H16) ise vuruntuya
meyillidir ve oktan sayısı 0 kabul edilir. Bir yakıtın oktan sayısı CFR motorları
Boş yakıt deposu dolu kullanılarak tespit edilir. Ölçülen yakıtın oktan sayısı, CFR motorunda aynı
depoya göre daha vuruntuyu veren izo-oktan ve n-heptan karışımının hacimsel olarak izo-oktan
tehlikelidir!!! yüzdesine eşittir.
Normal benzinlerin oktan sayısı 85 ila 95 arasında değişir. Bazı özel
benzinlerin oktan sayısı 100’den büyük olabilmektedir. Ana yakıta hafif
hidrokarbon, alkol veya Tetraetil gibi çeşitli kakı maddeleri ilave edilerek 100’den
büyük oktan sayısı elde edilebilir. Bu tip yakıtlar özellikle havacılıkta kullanılırlar.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

Yakıtlar ve Yanma

Dizel Yakıt
Damıtma esnasında benzinden daha yüksek sıcaklıkta buharlaşan hafif
hidrokarbonlardır. Dizel yakıtı temsil eden formül C12H26. Dizel yakıtın içinde çok
sayıda izomer bulunur. Dizel yakıt da benzin gibi parafin, olefin, naften ve
aromatik bileşenler ihtiva eder fakat izafi oranları farklıdır. Dizel yakıtın molekül
ağırlığı 170-200 arasında değişir. Alt ısıl değeri 42.5 MJ/kg veya 34.8-36.4 MJ/lt.
Dizel yakıt hacimsel olarak benzine kıyasla %8 daha fazla enerji ihtiva eder.
Setan sayısı: Yüksek sıcaklık ve basınçlı hava üzerine püskürtülen yakıtın
yanmaya başlayıncaya kadar geçen süreye tutuşma gecikmesi denir. Tutuşma
gecikmesi uzadıkça silindire daha fazla yakıt girer ve biriken yakıtın hepsi birden
tutuşarak ani bir basınç artışı oluşturur ve bu durum dizel vuruntusu olarak
tanımlanır. Dizel yakıtlarda en önemli özellik tutuşma meylidir. Dizel motorunda
buji ateşlemesi olmadığından, dizel yakıtların tutuşma meylinin benzinin aksine
yüksek olması istenir. Dizel yakıtın tutuşma meyli setan sayısı ile ölçülür. n-
hexadecane (setan) C16H34, tutuşma meyli (setan sayısı) 100 kabul edilir,
alfametilnaften (C10H7CH3) tutuşma meyli (setan sayısı) ise 0 kabul edilir. Bu
durumda ölçülen yakıtın setan sayısı, CFR motorunda aynı vuruntuyu veren n-
hexadecane ve alfametilnaften karışımının hacimsel olarak setan yüzdesine eşittir.
Dizel yakıtlar için setan sayısı yüksek hızlı motorlarda 50-65, düşük hızlı motorlarda
25-45 aralığında değişir. Dizel yakıtlar ASTM D975 standardı ile
derecelendirilmiştir; (1-D(eurodizel), 2-D(normal dizel), 4-D).

Fuel-Oil
Genellikle ısıtma amaçlı kullanılırlar. Isıtma amaçlı kullanılan Fuel-oiller hafif
yağlar (damıtılmış) ve ağır yağlar (kalıntı) olarak iki genel sınıfa ayrılırlar. ASTM
D396 standardı fuel-oilleri özelliklerine göre derecelendirmiştir. Bu
derecelendirmede yakıcı (brülör) özellikleri önemli rol oynar.
Numara Fuel-oil: Buharlaşmalı tip brülörlerde kullanılmak üzere
damıtılmış (hafif) ve vizkozitesi en düşük fuel-oildir, gaz yağına çok benzer ve
yüksek dereceden uçucu maddeye sahiptir.
Numara Fuel-oi: Damıtılmış (hafif) fuel-oil, basınçlı atomize brülörlerde
kullanılır. Evsel ve ticari endüstriyel amaçlı kullanılır.
Numara Fuel-oil : Hafif fuel-oil, hafif kalıntı veya ağır olarak damıtılmış
fuel-oil’dir. Atomize yakıt yakan brülöler için uygundur. Orta dereceli sıcaklıklarda
ısıtmadan pompalanabilir.
Numara ağır Fuel-oil: Ağır fuel-oil, soğuk iklimlerde yakılabilmesi için
genellikle ön ısıtma gereklidir.
Numara fuel-oil: Ağır, vizkozitesi yüksek fuel-oildir, bazen bunker karbon
olarak isimlendirilmektedir. Genellikle ticari ve endüstriyel tesislerde yakıt olarak
kullanılır. Taşınması ve yakılması için ön ısıtma zorunludur.
Özel Kalorifer Yakıtı: Gerçekte No 4 fuel-oil’e karşı gelmektedir. Ancak
kükürt oranı hava kirliliğinin azaltılması amacıyla % 1’in altına düşürülmüştür.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

 Yakıtlar ve Yanma

Gaz Yakıtlar
Gaz yakıtların çoğu ya fosil yakıttır ya da fosil yakıtların yan ürünüdür. Gaz
yakıtların ısıl değerleri genelde birim hacim cinsinden ifade edilir (kJ/L, kJ/Nm3,
Btu/ft3). Fakat bu değer gaz yoğunluğu ile doğru orantılıdır gaz yoğunluğu ise
mutlak basınçla doğru orantılı iken sıcaklıkla ters orantılıdır. Isıl değer birim kütle
cinsinden de ifade edilebilir (kJ/kg) ve bu durumda gaz basıncı ve sıcaklığından
bağımsız olur.
Volumetrik ısıl değer, gaz bileşenlerinin her birinin hacmi ya da molar kesri
ile bileşenin volumetrik ısıl değerlerinin çarpımlarının toplamına eşittir. Eğer gaz
bileşenlerinin referans basınç ve sıcaklıklardaki volumetrik ısıl değerleri biliniyorsa
gaz karışımının volumetrik ısıl değeri aşağıdaki eşitlikten bulunabilir. Bir genel ilke
LPG sanayide, olarak, mükemmel gaz karışımlarının özellikleri, karışanların özelliklerinin
mutfaklarda ve son
toplamına eşittir.
yıllarda temiz ve
ekonomik olduğundan Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG)
araçlarda
kullanılmaktadır. Esas olarak propan ve bütan içerir. Genellikle petrol rafinerilerinin
prosesleri sırasında veya doğal gazın temizlenmesi işlemleri sırasında elde edilir.
Normal koşullarda gaz hâlinde bulunan bütan ve propan basınç altında
sıvılaştırılarak genellikle ev yakıtı olarak kullanılır. Son zamanlarda benzinli
motorlarda yakıt olarak da kullanılmaktadır. Türkiye’de kullanılan LPG’nin bileşimi:
% 30 Propan, % 70 Bütan’dan oluşmaktadır. Propan ve Bütan’ın özellikleri;
Propan (C3H8) : ρ = 2.38 kg/m3 Hu = 25 900 kcal/m3 Oktan sayısı = 85
Bütan (C4H10) : ρ = 1.81 kg/m3 Hu = 25 900 kcal/m3 Oktan sayısı = 85

Doğal Gaz
Doğal gaz fosil kaynaklı bir gaz yakıttır. Doğal gaz kompozisyonunda büyük
miktarda metan ve az miktarda da diğer gazlar mevcuttur. Doğal gazın bileşimi
Türkiye olarak kaynağa göre değişir. Fakat tipik değerler şöyle verilmektedir; metan, CH4 (%90-
kullandığımız 95); etan C2H6 (%1-4); propan C3H8 (%1-2) ve azot N2 (%0-4).
doğalgazın yaklaşık
%98’ini ithal Isıl değeri 34 - 45 MJ/Nm3 aralığında değişir. Tasarım için tipik değer 8250
etmekteyiz. kcal/Nm3 (34.54 MJ/Nm3) alınabilir. Doğal gazın C/H oranı diğer yakıtlara kıyasla
düşük olduğu için sera gazı salınımı düşüktür, örneğin benzinle karşılaştırıldığında
%20-25 daha azdır. Doğal gaz sıkıştırılmış halde depolanarak (CNG) taşıtlarda
kullanılmaktadır. Taşıtlardaki depolama basıncı yaklaşık 20 MPa civarındadır.
Doğal gazın oktan sayısı 127’dir, dolayısıyla benzine göre daha yüksek sıkıştırma
oranıyla (11:1) kullanılabilir.
Doğalgaz renksiz, kokusuz, zehirsiz bir gazdır. Teneffüs edilmesi durumunda
öldürücü etkisi yoktur. Sadece bir ortamda biriktiği zaman oksijen noksanlığı
nedeniyle boğma etkisi vardır. Kokusu olmadığından kullanılmadan önce koku
verici maddeler ilave edilir.
Yakıtsal Özellikleri:

• Kuru bir gazdır, içerisinde H2O bulunmaz.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

 Yakıtlar ve Yanma

• İçerisinde kükürtlü bileşikler bulunmadığından temiz bir gazdır. Kükürtlü

bileşikler çıkışta boru hatlarına verilmeden önce doğalgazdan ayrılır. Bu
nedenle kazan borularının ömrü uzar.
• Yakıtın yanması sonucu uçucu kül ve partikül oluşmaz. Kazan
borularında kurum birikmediğinden ısı transferi mükemmeldir, borular
daha uzun ömürlüdür.
Doğal gaz; • Yanması tam ve temizdir. Hava fazlalık katsayısı uygun tutulursa CO
• Havaya % 5 ile % 15 oluşmaz, yanmanın kontrolü gaz yakıt olduğundan daha kolaydır. Ancak
arasındaki oranlarda
doğal gaz kazanlarında ocak sıcaklığı yüksek olduğundan NOx oluşabilir.
karışırsa patlayıcıdır.
Bu nedenle alev sıcaklığını düşürmek için ocak içerisine alev soğutucu
• Havadan hafiftir.
Kapalı ortamlarda çubuklar yerleştirilir.
üst kısımlarda • Yakma için ön hazırlama ve depolama gerekmez.
toplanır, • Yakmada gaz yakıt olduğundan otomatik kontrolü kolaydır.
havalandırma • Yatırım ve işletme maliyetleri düşüktür (depolama gereksiz, otomatik
bacaları tavana
kontrol kolaylığı nedeniyle daha az personele ihtiyaç olması nedeniyle).
yakın veya tavanda
yapılır. • Doğalgazın ısıl değeri yüksektir, kazan dönüşümleri sırasında kazan
kapasite artırımı gerekmez.
• Ocak yükü fazla, ocak hacmi küçüktür. Alev boyu fuel-oile göre kısadır.
Yanmayı tamamlamak için 0.4-0.6 saniye gibi zaman yeterlidir. Bu
nedenle doğalgaz kazanlarının ocak hacmi küçüktür.
• Ocak sıcaklığı yüksektir, 1500 oC’ye kadar çıkabilir. Kazan
konstrüksiyonunda özel önlemler almak gerekir. Bu nedenle yukarıda da
belirtildiği gibi doğalgaz kazanlarında soğutma çubukları kullanılır.
• Doğalgaz yakan sistemlerde baca gazları içerisindeki su buharı miktarı
oldukça fazladır. Bacalarda yoğuşma olayına karşı önlemler alınmalıdır.
• Yanma olayında gerekli hava miktarı diğer yakıtlara göre oldukça azdır.

Yanma işlemlerinin
teorik çözümlemesinde
• Katı sıvı ve gaz yakıtların kullanılmasında iş güvenliği
Bireysel Etkinlik

kuru hava kullanılır.

Kuru hava %21 oksijen anlamında nelere dikkat edilmesi gerektiğini düşününüz.
ve %79 azottan
oluştuğu kabul edilir.

YANMA
Bir yakıtın büyük miktarda enerji vererek oksijenle tepkimeye girmesine
yanma denir. Yanma bir kimyasal işlemdir. Amaç kimyasal enerjinin ısı enerjisine
dönüştürülmesidir. Bu işlem genel olarak;
𝑦𝑎𝑘𝚤𝑡 + 𝑜𝑘𝑠𝑖𝑗𝑒𝑛 → 𝑦𝑎𝑛𝑚𝑎 ü𝑟ü𝑛𝑙𝑒𝑟𝑖 + 𝚤𝑠𝚤
denklemi ile belirlenir. Yanma işlemi için oksijen havadan temin edilir. Saf oksijen
sadece kesme ve kaynak işlemlerinde kullanılır. Kuru hava hacimce

• %20,9 oksijen
• %78,1 azot
• %0,9

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

 Yakıtlar ve Yanma

• ve az miktarda karbondioksit, helyum, neon ve hidrojenden oluşur.

Ancak normal havada ayrıca nem vardır.
Yanma işlemi sırasında reaksiyondan önce var olan maddelere yanma
işlemine girenler, yanmadan sonra çıkan ürünlere ise yanma sonu ürünleri denir.
Genel anlamda yanma işlemi;
• Yavaş yanma
• Hızlı yanma
• Patlamalı yanma
• Kendiliğinden yanma olarak dörde ayrılabilir.
Demir gibi paslanma yavaş yanmaya örnek verilebilir. Yakıtların yanması ise
hızlı yanmadır. Gaz yakıtların kontrolsüz yanması patlama şeklinde olur.
Kendiliğinden yanmaya ise en güzel örnek kömür ocaklarında veya depolarında
kömür kendiliğinden yanmasıdır.
Yanma işleminin iyi anlaşılabilmesi için yanmada kullanılan bazı ifadelerin iyi
bilinmesi gerekir. Bunlar aşağıda sıralanmıştır:
• Hava yakıt oranı (H/Y): Yanmanın gerçekleşmesi için yanma odasına alınan
hava ile yakıtın hacimsel ya da kütlesel miktarlarının oranına denir.
Genellikle kütlesel oran olarak alınır. H/Y ile gösterilir.
Yanma odasına giren 𝐻 𝑚ℎ𝑎𝑣𝑎
her mol oksijen için � �= 𝑘𝑔𝐻/𝑘𝑔𝑌
𝑌 𝑚𝑦𝑎𝑘𝚤𝑡
0,79/0,21=3,76 mol
azot bulunur. • Teorik veya Stokiyometrik Hava/Yakıt Oranı: Bu oran yakıtın tamamen
yanması için gerekli olan minimum hava miktarını verir. Buna göre kuru-
hava için teorik kütlesel hava yakıt oranı aşağıdaki gibi hesaplanır;
(𝑂𝑚𝑖𝑛 ) 1 𝑘𝑔 𝑦𝑎𝑘𝚤𝑡𝚤 𝑦𝑎𝑘𝑚𝑎𝑘 𝑖ç𝑖𝑛 𝑔𝑒𝑟𝑒𝑘𝑒𝑛 𝑎𝑛 𝑎𝑧 𝑂2 𝑘ü𝑡𝑙𝑒𝑠𝑖
(𝐻/𝑌) = =
0,232 0,232 𝑘𝑔𝑂2 /𝑘𝑔𝐻𝑎𝑣𝑎

Hava fazlalık
katsayısının tersine
(1/λ) ekivalans oranı
denir ve φ ile gösterilir.
(φ=1/λ)
Burada Omin birim kg yakıtın yanması için gerekli minimum oksijen (O2)
miktarıdır ve 0.232 faktörü ise hava içindeki oksijenin (O2) kütlesel kesridir.
Yani 1kg kuru havada 0.232 kg oksijen bulunur.
• Hava Fazlalık Katsayısı: (HFK), Birim miktardaki yakıt için kullanılacak
gerçek hava miktarının, Teorik tam yanma için gerekli minimum hava
miktarına oranıdır. λ ile gösterilir. Boyutsuz olduğu için kütle ve molar
olabilir.
(𝐻/𝑌)𝑔𝑒𝑟ç𝑒𝑘
𝐻𝐹𝐾 = 𝜆 =
(𝐻/𝑌)𝑡𝑒𝑜𝑟𝑖𝑘

• Fazla Hava Yüzdesi: Teorik tam yanma için gerekli minimum hava
miktarına göre gerçek hava miktarının fazlalığı veya azlığı % olarak
verilebilir. Bu tip verilişler genellikle mol esasına göredir (%150-1,5 misli
gibi).
Fazla Hava Yüzdesi = 100 (λ –1)

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

 Yakıtlar ve Yanma

Yanma Türleri
Yanma reaksiyona tamamlanıp tamamlanmamasına göre yanma dört grup
altında toplanır:
• Teorik Tam Yanma (TTY) Reaksiyona giren yakıt moleküllerinin
tamamının yandığı yanma gazları içerisinde sadece CO2 , H2O, SO2 ve
Eksik yanma ürünü olan N2’nin bulunduğu ve yanmada minimum miktarda O2’nin kullanıldığı
CO (karbonmonoksit) yanma şeklidir. Yanmış gazlar içerisinde yanıcı bileşen
zehirleyici bir gazdır. bulunmamaktadır. Hava fazlalık katsayısı (HFK)=λ= 1.
Kokusuzdur. Havadan
• Tam Yanma (TY) Yakıtın yanması için gerekli hava miktarı TTY da
ağır olduğundan
zeminde toplanır. kullanılan hava miktarından fazladır ve yanma gazları içerisinde CO2,
H2O, N2, SO2’den başka hava fazlalığı nedeniyle O2 de bulunur. HFK=λ >
1’dir.
• Eksik Yanma (EY) Yetersiz hava kullanılması nedeniyle yanma ürünleri
içerisinde CO2 , H2, CO2, H2O, SO2, N2 ‘nin yanı sıra noksan yanma
ürünleri olarak bilinen CO, CnHm (yanmamış hidrokarbon) gibi bileşikler
de bulunur. Özellikle içten yanmalı motorlarda, zengin karışım sebebiyle
bazen zorunlu olarak karşılaşılır. HFK= λ< 1’dir.
• Kısmi Eksik Yanma (KEY) Yanma odasındaki hava yakıt karışımının
yetersiz olması, sıcaklık değişiklikleri (tutuşma noktası sıcaklığına
çıkmayan bölgelerin olması) ve yakıtın yanma hacmi içerisinde kalış
süresindeki yetersizlikler gibi nedenlerden HFK= λ> 1 olmasına rağmen
yanma gazları içerisinde CO2, H2O, N2, SO2‘den başka O2 ve CO, H2 C
(hidrojen ve karbon genellikle yanmamış hidrokarbon şeklindedir) gibi
eksik yanma ürünleri görülen yanma şeklidir. Bu sadece lokal olarak
yakıt/hava oranının düzgün dağılmayışından kaynaklanmamaktadır.
Yüksek sıcaklıkta CO2, H2O molekülleri ısıl ayrışma (dissociation) ile CO
ve H2 gibi EY ürünlerini oluşturmaktadır. Bu moleküllerin hızla düşük
sıcaklığa getirilmeleri yeniden birleşme reaksiyonları için yeterli zaman
bırakmamaktadır.

•Soba, kombi ve şohben zehirlenmelerinin nedenlerini düşününüz.

Bireysel Etkinlik

Yanma Denklemleri
İyi bir yanma için aşağıdaki beş şartın sağlanmış olması gerekir. Bunlar;

• Uygun hava-yakıt karışımı

• Yeterli miktarda hava
• Tutuşma sıcaklığının üzerinde bir sıcaklık
• Reaksiyonun oluşması için yeterli süre

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

Yakıtlar ve Yanma

• Alevin ilerleyebilmesi için uygun reaktant yoğunluğu

Mükemmel bir karışım hiçbir zaman sağlanamayacağı için iyi bir yanma
ancak prosese fazla hava sağlamakla elde edilebilir. Fazla hava miktarının
minimum hava miktarına oranı çok dikkatle belirlenmelidir. Çünkü fazla hava
miktarındaki gereksiz artış yanma verimini düşürürken NOx emisyonlarını da
arttırır.
Karışımın iyilik derecesi ve hava fazlalık miktarına bağlı olarak, ekzost gazları
hem tam yanma ürünlerini ( CO2 , H2O, SO2 ) hem de eksik yanma ürünlerini
(yanmamış yakıt, CO, hidroksil ve NOx artık O2, vs.) içerir.
Bir yanma prosesi için sağlanması gerekli gerçek hava miktarının
belirlenmesinde Hava Fazlalık Katsayısı veya Yüzde Hava Miktarı veya ekivalans
Oranı gibi parametreler kullanılır.
Yanma denklemleri kütlenin korunum prensibine göre denkleştirerek
çözülür. Dolayısı ile reaksiyona giren her bir elementin toplam kütlesi sabit kalır.

• CH4+2O2 → CO2 +2H2O

Örnek

12+4+2*32 = 12+32+ 2*18

80 = 80

Tablo 8.4. Bazı element ve yakıtlar için stokiyometrik (teorik) yanma denklemleri
Mol.Kü
t. Reaksiyon Isısı
Yakıt Reaksiyon
kg/kmo kj/kg kj/Nm3
l
Karbon 12 C+O2 → CO2 32.796 ----
Hidrojen 2 H2+0,5O2 → H2O 141886 12109
Kükürt 32 S+O2 → SO2 9300 ----
Metan 16 CH4+2O2 → CO2 +2H2O 55900 37743
Etan 30 C2H6+3SO2 → 2CO2+3H2O 51870 66768
Propan 44 C3H8+5O2 → 3CO2+4H2O 50000 96500
Bütan 58 C4H10+6,5O2 → 4CO2+5H2 49540 125562
CO 28 CO+0,5O2 → CO2 10108 11990

Yanma ürünlerinin hesaplanması

Yakıtın hava ile teorik tam yanması reaksiyonu sonucunda meydana gelen
yanma ürünleri aşağıda gösterilmiştir:

C mHnObNc S f + a(O2 + 3,76N2 ) → xCO2 + yH2 O + zN2 + dO2 + eSO2

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

 Yakıtlar ve Yanma

Teorik hava miktarı oksijen denkliğinden hesaplanır. Denklemdeki x,y,z,d,e

harfleri ürünlerin mol sayılarını (n) göstermektedir.

a = x + e + y2 − b2

Yakıtın hava ile tam yanması sonucunda ise;

C mHnObNc S f + aλ(O2 + 3,76N2 ) → xCO2 + yH2 O + zN2 + dO2 + eSO2

Karbon denkliği; C ⇒m=x

Çiğ noktası sıcaklığı Hidrojen denkliği; H ⇒ y = n 2

bacada su buharının
yoğuşmaması için Azot denkliği; N ⇒ z = c 2 + 3,76 × a × λ
önemlidir. Eğer su
buharı yoğuşur ise
içerisinde bulunan Kükürt denkliği; S ⇒ e = f
asitler kazan ve baca
elemanlarına zarar Oksijen denkliği; O ⇒ d = b 2 + a × λ − x − y 2 − e
verir.
kurularak baca gazı mol miktarları kmol cinsinden bulunur. Toplam baca gazı
miktarı ise

VGD = x + y + z + d + e

şeklinde kmol cinsinden hesaplanır. Baca gazlarını oluşturan bileşenlerin her

birinin mol oranları ise

x
Karbondioksit oranı : xCO2 =
VGD

y
Su buharı oranı : x H 2O =
VGD

z
Azot oranı : x N2 =
VGD

d
Oksijen oranı : xO2 =
VGD
e
Kükürt dioksit oranı : x SO2 =
VGD
Adyabatik alev sıcaklığı şeklinde hesaplanır.
ise yanma odasında Yanma işlemlerinde kullanılan iki önemli sıcaklık vardır. Çiğ noktası sıcaklığı
kullanılan malzemelerin
ve adyabatik alev sıcaklığı.
erime sıcaklıkları için
önemlidir. Çiğ noktası sıcaklığı: yanma ürünleri sabit basınç altında soğutulurken ürünler
içerisindeki su buharının yoğuşmaya başladığı sıcaklıktır. Su baharının kısmi

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

 Yakıtlar ve Yanma

basıncına karşılık gelen sıcaklıktır. Suyun kısmi basıncı Psu,kısmi ve mol sayısı nsu ,
ürünlerin toplam basıncı Ptoplam ve mol sayısı ntoplam ise
𝑛
P𝑠𝑢,𝑘𝚤𝑠𝑚𝑖 = (𝑛 𝑠𝑢 )𝑃𝑡𝑜𝑝
𝑡𝑜𝑝

şeklinde hesaplanır. Termodinamik tablolar kullanılarak bu basınca karşılık gelen

sıcaklık bulunur. Bu sıcaklık çiğ noktası sıcaklığıdır.
Adyabatik alev sıcaklığı: yanma işleminde ulaşılabilecek maksimum sıcaklığa
adyabatik alev sıcaklığı denir.

•Bir motorda bütan (C4H10) % 110 teorik hava ile yakılmaktadır. a-) Kütlesel hava yakıt
oranını b-) Yanma ürünlerinin hacimsel yüzdelerini bulunuz.
Örnek

•Çözüm:C4H10 + 1.1*Omin(O2+3.76N2) → 4CO2+ 5H2O + aO2 + bN2

•Omin=c + h/4 = 4 + 10/4 = 6.5
•O2’denkliğinden a = 7.15 – 4 – 5/2 = 0.65
•N2’ denkliğinden b = 7.15*3.76 = 26.88 ise yanma denklemi:
•C4H10 + 7.15 (O2+3.76N2) → 4CO2+ 5H2O + 0.65 O2 + 26.88N2 olur.

•a-) H/Y = (7.15*4.76*28.88)/(12*4+1*10) = 16.95 kgH/kgY

•b-) nT = 4 + 5 + 0.65 + 26.88 = 36.53 kmol
•yCO2 = nCO2 / nT = 4/36.53 = % 10.95 yH2O = nH2O / nT = 5/36.53 = % 13.69
•yO2 = nO2 / nT = 0.65/36.53 = % 1.78 yN2 = nN2 / nT = 26.88/36.53 = % 73.58

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

Yakıtlar ve Yanma

Özet •Yandığında enerji veren maddelere yakıt denir. Yakıtlar

genel olarak katı, sıvı ve gaz yakıtlar olarak üçe ayrılır.
Yaygın olarak kullanılan katı yakıt kömürdür. Sıvı yakıtlar
ise benzin, mazot, gaz yağı, fuel-oildir. Gaz yakıtlar ise
doğal gaz ve LPG'dir.

•Yanma yakıtların hava ile reaksiyona girerek yüksek

miktarda enerji açığa çıktığı olaydır. Yanma işleminde
oksitleyici olarak havadaki oksijen kullanılır. Bundan dolayı
kuru havanın %79'u azot ve %21'i oksijen olarak kabul
edilir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

 Yakıtlar ve Yanma

DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisi sıvı yakıtlardan değildir?
Değerlendirme a) Benzin
sorularını sistemde ilgili
ünite başlığı altında yer b) Mazot
alan “bölüm sonu testi” c) Gaz yağı
bölümünde etkileşimli d) Fuel-oil
olarak e) Linyit
cevaplayabilirsiniz.
2. Aşağıdaki yakıtların hangisinde patlama riski vardır?
a) Kömür
b) Benzin
c) Doğal gaz
d) Odun
e) Fuel-oil

3. Aşağıdakilerden hangisi yanma için gerekli değildir?

a) Karbondioksit
b) Yakıt
c) Hava
d) Sıcaklık
e) Uygun hava yakıt oranı

4. I. Eksik yanma
II. Kısmi eksik yanma
III. Tam yanma
Yukarıda yanma durumlarının hangisi veya hangilerinde hava fazlalık
katsayısı 1 (HFK>1) den büyük olur?
a) Yalnız I
b) Yalnız II
c) Yalnız III
d) I ve II
e) II ve III

5. Doğalgaz için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

a) Yakıtın yanması sonucu uçucu kül ve partikül oluşmaz.
b) Yanması için hava ile %5-%15 arasında karışması gerekir.
c) Kükürt içerdiğinden bacada filtre kullanılmalıdır.
d) Otomatik kontrolü kolaydır.
e) Baca gazı içerisindeki su buharı yüksektir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

Yakıtlar ve Yanma

6. “Yanma kimyasal bir işlemdir. Amaç ………… enerjinin ………. enerjisine

dönüştürülmesidir”.
Cümlesinde boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi
getirilmelidir?
a) mekanik –ısı
b) ısı-kimyasal
c) kimyasal-mekanik
d) kimyasal-ısı
e) ısı-mekanik

7. Aşağıdaki yakıtlardan hangisi ham petrolden elde edilmez?

a) Benzin
b) Doğal gaz
c) LPG
d) Dizel
e) Fuel-oil

8. Kömürün özelliklerinden hangisi enerji içeriği ile ilgilidir?

a) Isıl değeri
b) Kükürt oranı
c) Nem oranı
d) Kül oranı
e) Serbest genleşme indeksi

9. Aşağıdakilerden hangisi tam yanma ürünü değildir?

a) CO2,
b) CO
c) H2O,
d) N2,
e) O2

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

Yakıtlar ve Yanma

10. I.Uygun hava-yakıt karışımı

II. Yeterli miktarda hava
III. Tutuşma sıcaklığının üzerinde bir sıcaklık
Yukarıdakilerden hangisi veya hangileri iyi bir yanma için gerekli
şartlardandır?
a) Yalnız I
b) Yalnız II
c) Yalnız III
d) II ve III
e) I, II ve III

Cevap Anahtarı
1.E, 2.C, 3.A, 4.E, 5.C, 6.D, 7.B, 8.A, 9.B, 10.E

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

Yakıtlar ve Yanma

YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER

KAYNAKLAR
Acaroğlu M., Ünaldı M., Aydoğan H. (2010). Yakıtlar ve Yanma. Nobel yayıncılık
Çengel Y.A., Boles M.A. (2008). Mühendislik yaklaşımıyla Termodinamik. Güven
yayıncılık
Kara Y.A. (2008) Yakıtlar ve Yanma ders notları. Atatürk Ün. Müh. Fak.
(Yayınlanmamış)
Telli K.(1984). Yakıtlar ve Yanma. Akdeniz Ü. Isparta Müh. Fak. Yayınları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22