การแปลผลการตรวจเคมีของเลือด

ศุภวัชร สิงห์ทอง
แขนงวิชาเคมีคลินิก ภาควิชาเทคนิคการแพทย์
คณะเทคนิคการแพทย์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

1
 การตรวจทางเคมี
• เป็นการตรวจเลือด ปัสสาวะหรือน้าไขสันหลัง โดยเป็น
การตรวจที่เรียกว่า Biochemical examination
• แบ่งออกได้เป็น 2 แบบ คือ
–การตรวจแบบ Routine
–การตรวจแบบ Special tests

2
 ตัวอย่าง (Specimens)
• ตัวอย่างที่ใช้ในการตรวจทางเคมี ได้แก่
–เลือด (Blood)
• เลือดด้าที่เจาะจากเส้นเลือดด้า
• เลือดแดงที่เจาะจากเส้นเลือดแดง
–ปัสสาวะ (Urine)
–น้าไขสันหลัง (Cerebro Spinal Fluid; CSF)

3
 การเก็บตัวอย่าง (Specimen collection)
• เลือด
– เลือดด้า
• เจาะจากเส้นเลือดด้าบริเวณข้อพับที่แขน ข้อมือหรือหลังมือ
– เลือดแดง
• เจาะจากเส้นเลือดแดงที่บริเวณข้อมือ
• ปัสสาวะ
– ปัสสาวะ 24 ชั่วโมงหรือเก็บแบบ random
• น้าไขสันหลัง
– เจาะเก็บจากกระดูกสันหลัง 4
5
6
7
 เลือด (Blood)
• ชนิ ด ของสิ่ ง ส่ ง ตรวจที่ เ ป็ น เลื อ ดที่ น้ า มาใช้ ต รวจใน
ห้องปฏิบัติการส้าหรับตรวจทางเคมี มี 2 ชนิด คือ
–Whole blood (เลือดครบส่วน) มีสารกันเลือดแข็ง
ป้องกันการแข็งตัวของเลือด
–Clotted blood ไม่มีสารกันเลือดแข็ง

8
EDTA blood Clotted blood 9
Serum แตกต่างจาก Plasma อย่างไร

10
11
12
 Routine tests
• Fasting blood sugar (Blood sugar) (FBS)
• Blood urea nitrogen (BUN)
• Creatinine (Cr)
• Cholesterol (Chol)
• Triglyceride (Tg)
• High density lipoprotein (HDL)
• Low density lipoprotein (LDL)
• Very low density lipoprotein (VLDL)
13
• Total protein (TP)
• Albumin (Alb)
• Globulin
• Total bilirubin (TBil)
• Direct bilirubin (DBil)
• Indirect bilirubin (InBil)
• Aspartate aminotransferase (AST หรือ SGOT)
• Alanine aminotransferase (ALT หรือ SGPT)
• Alkaline phosphatase (ALP)
• Uric acid
14
• Electrolyte • Blood gas
–Sodium (Na) –Partial pressure oxygen
–Potassium (K) (PaO2)
–Chloride (Cl) –Partial pressure carbon
dioxide (PaCO2 หรือ pCO2)
–Carbon dioxide (CO2)
–Bicarbonate (HCO3-)
–Calcium (Ca)
–pH
–Phosphate (PO4)

15
 Fasting blood sugar (FBS)
• ระดับน้าตาลในเลือด
• ใช้วินิจฉัยโรคเบาหวาน (Diabetes mellitus; DM)
• DM อาจเกิดจากความผิดปกติในการหลั่ง Insulin หรือ
ความผิดปกติในการออกฤทธิ์ของ Insulin
• ค่าปกติ 70-110 mg/dl

16
17
18
 Blood Urea Nitrogen (BUN)
• เป็นความเข้มข้นของไนโตรเจนในซีรัม
• ความเข้มข้นในซีรัมขึนกับการสร้าง urea (ผลิตที่ตับ)
และการดูดซึมกลับที่ tubules ของไต
• ใช้ประเมินภาวการณ์ท้างานของไต (Kidney function)
• ค่าปกติ 7-18 mg/dl

19
 Creatinine (Cr)
• เป็นสาร non-protein nitrogen ในเลือด
• ถูกสังเคราะห์ขึนที่ตับ แล้วเข้าสู่กระแสเลือด
• อัตราการสร้างจะเท่ากับอัตราการขจัดออก
• ใช้ประเมินภาวการณ์ท้างานของไต (Kidney function)
ร่วมกับ BUN
• ค่าปกติ 0.6-1.3 mg/dl

20
 Cholesterol
• เป็นไขมันในร่างกายพบได้ในทุกเซลล์ โดยเฉพาะในเลือด
น้าดี สมอง ในพลาสมาหรือซีรัม
• ในเลือดจะอยู่เป็นสารประกอบเชิงซ้อนกับไขมันอื่นและ
โปรตีน เป็น lipoprotein
• 70-75% จะอยู่ในรูปของ cholesterol ester ที่เหลืออยู่
ในรูป free cholesterol
• Cholesterol จะถูกน้าไปที่ตับโดยกระบวนการ Reverse
cholesterol transport เปลี่ ย นเป็ น น้ า ดี แ ละสาร
สเตอรอยด์
21
 Cholesterol
• ปริมาณโคเลสเตอรอลโดยรวม (Total cholesterol)
หมายถึง ปริมาณโคเลสเตอรอลทังส่วนที่เป็นอันตราย
และส่วนที่จะถูกน้าไปก้าจัดทิงด้วย
• ใช้ประเมินโอกาสเสี่ยงต่อการเกิดหลอดเลือดแข็งและ
กล้ามเนือหัวใจตาย
• ค่าปกติ 150-250 mg/dl

22
 Triglyceride
• เป็นไขมันชนิดหนึ่ง ส่วนใหญ่ได้มาจากอาหารและถูกดูด
ซึมเข้าสู่กระแสเลือด อีกส่วนหนึ่งได้มาจากการสร้างขึน
ที่ตับโดยรวมกับ VLDL แล้วจะถูกย่อยสลายไปเป็น LDL
• ค่าปกติ 35-165 mg/dl

23
 High density lipoprotein (HDL)
• ท้า หน้ า ที่ร วบรวมโคเลสเตอรอลอิ ส ระจากเซลล์ ต่ า งๆ
เพื่อเปลี่ยนเป็น cholesterol ester
• HDL จะส่ง cholesterol ester บางส่วนให้กับ VLDL และ
อีกส่วนจะน้าเข้าตับ (เป็นการก้าจัด cholesterol ออก
จากกระแสเลือด)
• ค่าปกติ เพศชาย 35-55 mg/dl
เพศหญิง 45-65 mg/dl

24
 Low density lipoprotein (LDL)
• LDL จะผ่านเข้าเซลล์ผ่านทาง LDL receptor เพื่อน้า cholesterol
เข้าไปในเซลล์ส้าหรับเสริมสร้างส่วนประกอบภายใน
• LDL เป็นส่วนที่มี cholesterol มากที่สุด สะสมที่เนือเยื่อต่างๆ ท้า
ให้เกิดหลอดเลือดแข็งและกล้ามเนือหัวใจตาย
• ค่าปกติ 66-178 mg/dl
• การตรวจวัดใช้การวัดโดยตรงหรือค้านวณก็ได้
LDL = Chol – (Trigly + HDL) (ถ้า Trigly 400 mg/dl ใช้ไม่ได้)
5

25
 Very low density lipoprotein (VLDL)
• ไขมันชนิดไม่ดี ท้าให้เกิดการอุดตันในหลอดเลือดต่างๆ
• ปกติจะมีจ้านวนน้อย
• ค่าปกติ 7-35 mg/dl
• หาได้จากการค้านวณ โดยเอาค่า triglyceride  5

26
 Total protein (TP)
• เป็นค่าโปรตีนรวมในร่างกาย (ผลรวมของค่า Albumin
และ Globulin)
• ใช้ประเมินภาวการณ์ท้างานของตับ (Liver function
tests; LFT)
• ค่าปกติ 6.4-8.3 g/dl

27
 Albumin (Alb)
• ถู ก สั ง เคราะห์ ที่ ตั บ จากกรดอะมิ โ นในกระเพาะหรื อ
กรดอะมิโนจากการสลายโปรตีน
• เป็นตัวสะท้อนถึงหน้าที่การสังเคราะห์ของตับ
• ใช้ประเมินภาวการณ์ท้างานของตับ (Liver function
tests; LFT)
• ค่าปกติ 3.5-5.0 g/dl

28
 Globulin
• หมายถึง Immunoglobulins (Ig) ทังหมดที่วัดในซีรัม
• Ig มี 5 ชนิด คือ IgG, IgA, IgM, IgD และ IgE
• ใช้วินิจฉัยความผิดปกติของตับ
• ค่าที่สูงอาจเนื่องจากการติดเชือเรือรัง การอักเสบเรือรัง
• ค่าปกติ 2.5-3.5 g/dl
• ค้านวณได้จาก Globulin = Total protein - Albumin

29
 Total Bilirubin (TBil)
• Bilirubin เกิดจากการสลายตัวของเม็ดเลือดแดง ได้เป็น
hemoglobin จากนัน hemoglobin จะสลายตัวได้เป็น
bilirubin
• Bilirubin มี 2 รูป คือ
–Conjugated bilirubin (Direct bilirubin) เป็นรูปที่
ละลายน้าได้ ถูกขับเข้าไปในน้าดี (Bile salt) สุดท้าย
จะเข้าสู่ล้าไส้
–Unconjugated bilirubin (Indirect bilirubin) เป็นรูป
ที่ไม่ละลายน้า จะจับกับ albumin ขณะถูกส่งไปที่ตับ 30
 Total Bilirubin (TBil)
• เป็นผลรวมของ conjugated (direct) และ unconjugated
(indirect) bilirubin
• ไม่ไวต่อภาวะที่ตับท้างานผิดปกติหรือไวต่อการพยากรณ์
โรค
• ภาวะที่ ท้ า ให้ bilirubin สู ง โดยไม่ เ กี่ ย วกั บ โรคตั บ ได้ แ ก่
ภาวะ hemolysis ภาวะอดอาหาร ภาวะอุดกันระบบ
ทางเดินน้าดี ภาวะสูงเทียมจากยา
• ค่าปกติ 0.2-1.1 mg/dl
31
 Direct Bilirubin (DBil)
• Unconjugated bilirubin ที่จับกับ albumin ที่สะสมที่ตับ
จะถูก conjugate กับ glucuronic acid กลายเป็น
conjugated bilirubin
• จะสลายตัวเป็น urobilinogen (บางส่วนจะดูดกลับสู่
กระแสเลื อ ดและกลั บ เข้ า ไปยั ง ตั บ บางส่ ว นในกระแส
เลือดจะถูกขับออกทางไต)
• Unconjugated bilirubin ที่เหลือจะถูกขับออกมาใน
อุจจาระ

32
 Direct Bilirubin (DBil)
• ภาวะ conjugated hyperbilirubinemia เกี่ยวข้องกับการ
ที่เอนไซม์ตับอื่นๆ สูงด้วย และบอกถึงภาวะโรคตับได้
• การแปลผลต้องอาศัยการตรวจเอนไซม์ตับตัวอื่นๆ ด้วย
เช่น AST, ALT, ALP
• ค่าปกติ 0-0.3 mg/dl

33
 Indirect Bilirubin (InBil)
• ผู้ป่วยที่มี unconjugated bilirubin สูงขึนมากกว่า 85%
จะไม่พบอาการหรืออาการแสดงทางคลินิกของภาวะโรค
ตับ และจะพบระดับ aminotransferase ปกติ
• อาจพบภาวะ hemolysis (จากการท้าลายเม็ดเลือดแดง)
ภาวะ Gilbert’s syndrome (ถ่ายทอดทางพันธุกรรม พบ
unconjugated bilirubin สูงเป็นครังคราว)
• ค่าปกติ 0.1-0.8 mg/dl
• คิดจาก Indirect bilirubin = Total - Direct
34
Aspartate aminotransferase (AST หรือ SGOT)
• ใช้บอกความผิดปกติของตับ
• ไวต่อการอักเสบและการตายของตับ
• เป็น เอนไซม์ ภ ายในเซลล์ พบมากที่ ตับ แต่ยั งพบได้ใ น
อวัยวะต่างๆ เช่น กล้ามเนือหัวใจ สมอง ไต ตับอ่อน และ
ปอด
• มีหลายภาวะที่ท้าให้ค่าสูง เช่น Myocardial infraction
ภาวะความผิดปกติของกล้ามเนือและกระดูก hemolysis
• ค่าปกติ 10-42 U/L
35
 Alanine aminotransferase (ALT หรือ SGPT)
• มี ม ากที่ ตั บ จะเฉพาะเจาะจงกั บ ภาวะ hepatocellular
disease มากกว่า AST
• ภาวะอื่นที่ท้าให้ ALT สูง เช่น ภาวะโรคกล้ามเนือ
ภาวการณ์ บ าดเจ็ บ ของกล้ า มเนื อหั ว ใจ ภาวะ renal
infraction ภาวะ hemolysis
• อัตราส่วนของ AST ต่อ ALT ถ้ามากกว่า 2 เท่า ใช้
วิ นิ จ ฉั ย ภาวะโรคตั บ ที่ เ กิ ด จากแอลกอฮอล์ (Alcoholic
liver disease)
• ค่าปกติ 10-40 U/L
36
 Alkaline phosphatase (ALP)
• พบได้ในเนือเยื่อหลายแห่งในร่างกาย เช่น ตับ กระดูก
ล้าไส้เล็ก รก และเม็ดเลือดขาว
• ในผู้ใหญ่เอนไซม์ ALP จะได้จากตับและกระดูก
• ใช้ในการวินิจฉัยภาวะ cholestatic disorders (ภาวะที่
น้าดีไปไม่ถึง duodenum)
• ค่าปกติ 32-92 U/L

37
 Uric acid
• ละลายน้าได้ไม่ดี ในคนไม่มีเอนไซม์ uricase ที่ช่วย
เปลี่ยน uric acid ไปเป็น allantoin (ละลายน้าได้ดี)
• ถ้ามี uric acid สะสมในร่างกายมาก ท้าให้เป็นโรคเก๊าต์
(Gout) มีอาการปวด บวม แดง ร้อน ที่ข้อ
• ถ้าเป็นมากๆ และนานๆ จะเกิดก้อน tophi สะสมตามข้อ
ต่างๆ และที่ติ่งหู ถ้าสะสมมากอาจเกิดความพิการหรือ
อัมพาตได้ เรียกว่า chronic tophaceous gout

38
 Uric acid
• เมื่ อ เจาะข้ อ ที่ มี ก ารอั ก เสบ อาจตรวจพบผลึ ก ยู เ รท
(urate) ในน้าจากข้อที่มีการอักเสบได้
• การ x-ray จะพบเนือกระดูกหายไป (Punched out
area) จากการที่มีก้อน tophi ไปสะสมในบริเวณนัน
• อาจท้าให้เกิดไตวาย (Renal failure) ได้เนื่องจากผลึก
ของเกลือยูเรทในไต
• ค่าปกติ เพศชาย 2.6-7.2 mg/dl
เพศหญิง 2.6-6.4 mg/dl

39
40