Yrd.Dog.Dr.Mehmet IBRAHIMGIL 266 SAMAAEH | VOrAEA OCHOBA Toe ert set —— 95 ase Cizim 8: Cesmenin bati cephesi.XXVIKALKANDELEN (1@TOVO) ALACA-PASA GAmttt Y¥rd.Do¢g.Dr. Mehmet iBRAHIMGiL ehg re deals pm UT cae Tarihge ral dhe Ob a a Sy Jaca Camii veya Pasa Camii olarak da ad- . - A landinlan bu yap1, Makedonya'da ikinci A dee costine WT y 4p aban 5 acl biyuk sehir olan Kalkandelen gehir mer- - kezindedir. Turkce ismi Kalkandelen, yeni ismi PB Uy ode yp oily! OME Tetovo olan bu sehir, Makedonyainin uzey-batr sinda yer almaktadir, PHP Kags Qype dite os 9 Caminin inga tarihi ve banisi haklanda kesin tog Cuba abl Cale y jbo bir bilgiye sahip degiliz. Inga tarihi konusunda a ° a oe Ja98" ve 1675? a a 7 farkl goes var ALONE! 6S OT dank obj! obi ir, Cami insa tarihinin sekilde tartismah olma- fe ., si H.1249/M.1833-343 tarihinde dénemin ma- eles yj! le 9 4,8 Dadlel je halli idarecilerinden Abdurrahman Pasa'nin eski tlar eeu ) tbe yapinin yerine (minare yapisi haric) yeni bir cami ® RP MIS 9 al Cane yaptirmasindan kaynaklanmaktadit Cee pley taey ped al pes y pe a) Kitabenin yazsligt - aba) ISTE ela Joes OI ge 532 i Vish Bo par J ae th Pha Chae 1S y5)2 AY Stel oer ST) gle 5) Se pale ay all pi ABU com JI Le SILT SN yeep 1. Nodi Bilmeoglu, Kalkandelen, Kalkandelentiler Yar- 8 Bacar Nhe EIS Oye gt dimiume Demet, inal 1975, a6; Mehmet Me Gb F be jezzinovic, “Natpis na Sarenaj-pagit i stove", St al Slowest didlar! py! {inate Maas Got if Br30, Sergevos 1981 3.44. Judi « J ols 2. Ivan Zdravkovig, Izbor Gradze za Proncavanje Sj PIMD ictal g eh po OL menica Lolamcke Arhitektura u Jageslavif Boog. we ; fed, 1964, £94 gril ealbee y ayer GUE piney 3, Kitabe 2.20x0.80 cm. ebadindadir. Portal Gzerinde cog a Tale yaa ge le acim Ktabede eet hese le to PE OB atl SF eA thdbgtramistr. Mehmed Muhammed) Mad! aati 518 jaal 599 Fly gen yenlan — fer osurten metin: fear eee cer pil Oy pos urrahman fengin yapti bunu cami". Bu metin OO PPE ANOS ocet hesobleincelenitings 1254 cli peat A ke gles dir. Ancak bir énceki misrada "Gittikge bes” imesin- 99 AS ass) ye er Cae cls den our 1254ten 5 pikarimen geerighanaqlmelce ; . te boyiece 1249 rakatn cide ecimektec, Hich 1249 tle Si a dng sib tari de Milad: 1893/34 tarhirine astlomektadi,250 Yrd.Dog.Dr. Mehmet IBRAHIMGIL pad pe we yah ald Cul 09 059) bls yp tener 2 OU Y CAs 9) SNS py glgl CaS 530 oT a a Als BOG gh) y2 hy don O44) 053! Pw Bab US yp Os GH yp cdot Sy 4 cdr le 20Le O pals eh Nea hal abayT jE a dee tale Glow Opal dS oti SME pile add esti oat 9 35) eotily EB pe dey! pla ald > a 5 eyoe abl SLB) okt path eke otis Gb yS abil pl ao jh alae > ob) glee aslo CI 32 pS ONS (Pr pl erlse O pany S phar 6 IDS cre bah pre 398 0,00 ay ose oly Oly pjlnel IS dul old as! pal od cS ab ol ad ib 9p obey sb ble ab AY Puy 0 pee aby fr aS LS Le (ule sip CLL Sy EL gor Jl er aly dare Gig ule gt alll gb be b) Kitabenin Okunusu Daveri kiréri hasleti namdas lbn-i Auf Emri bi'l-ma'rafa mukaddem miinkerdtin mani‘ Miri minn kibart Abdurrahman Pasa kim ‘Olmus ihsdn ile ashabi kiramin tabii Hanedani serbiilend ve hami'i Kalkandelen Fazlu Ca'feri hétemin ct'd ve sehdda rabi' Hayru'l-mesreb kerimu'l-menkibet zatt gtizin Asrinin ezher ciheti odur emiri kani'i Nesetinden semti hayrata silak etmektedir Lutfu yeumiye miisebi’ hezran cami! Himmeti dsari hayrt ingasina ma'rufdur Kalb: paki hep mesubati hayrile tami‘t Iste ez ciimle bu ala ma’bedi tecdid ile Ta temelden oldu pos-side bindnin kéla’i Bir nevin biinydna suret verdigim el-hak budur Besatir ve hGniyet ile hest-behestin tasi‘ Bunda okundukca Kur'én-1 Kerim thlasla 'Arsu ‘aladan ger ve beydn olurlar sami’ San'éti naks ve nigér ile miizeyyen cimle Minber ve mihraba fusu vermis ruham Iami't Deru han mahfeli ziyasin sadan etmede Ruhi pak hazreti kurayt ekmel ndfit Riizede sirayet kanadili sumu'un Zaviidir Rizeninden parlayan bir ceste nar satit Kilsa lillah anda du-rekat olur bir zdiri Uzerinden nice bin tiirlii belanin zafi't Simdi buldu sn bununla belde-t Kalkandelen Halkinin gelsin salddir sacidi ve raki' Miiminine her namaz Grdinca vaciptir du’é Situ amini giizdr etsin semayr sabi't Razu-seb icinde kildtkea musallilar namaz Her miiezzinle imam oldukca savtin rafit Sahibu'l-hayreyn ide ikbdl tle Smran fuzan Ciimle evladiyle ihuaniyla keunin sani 24ti pakin devleti. dareyne mazhar ide hak Ta bi- mahgeri gérmesiin diinyéda emr faci? Bende béyle nadire nan-sim ziyasin gériip Kild: imid gelen ‘icazim beyan vaki'i Kasdi ecr ile sitayes-kiy levhi dviz olup Tab'i sdfim eyledi pasidedir Nabi'i Sevfiyen gittikce bes vakta desun tarihi nds "Abdurrahman Pasa rengin yapti bunu cami" Eser hame-i Dervis Mehmed Muradi Magallah* Kitabe merham Hocem Kemel Ef. Arugitarafindan clunmustur.KALKANDELEN (TETOVO) ALACA-PASA CAMIl 251 ¢) Kitabenin Genel Olarak Tiirkce Acikla- mast (Abdurrahman) Ibn-i Auf ile adas olan hayir se- ver bir idareci Haytr Isleri emreden kétiiliiklerden meneden bir. Miri Miranin en biiyiiklerinden Abdurrahman Pasa Yaptigy hayrr islerle Ashab: Kirémin yolundan gidendir. Samimiyeti ve cémertligi ile Kalkandelen'in ko- ruyucusu Hayrr isler yapmakla Fadil, Cafer ve Ha- tem'den sonra dérdinciisii. Secilmis bir sahsiyete ve karaktere sahip soylu aileden biri O her yéntiyle devrinin gercek bir yoneticisi. Baslangictan beri o hep hayrr islerle ugrasan biri Onun bu giizel davranisi, hergiin burada bin- lerce insanin toplanmasini sagladi Onun biiyikligd, hayra yénelik eserlerin inga siyla bilinmektedir Temiz kalbi, bo! sevaplt hayrr islerle doludur. Iste kisaca 0, bu yiice mabedi yenilemesi Temelden ele alarak yeniden insa etmistir. Gercek o ki, bu binaya yeni bir sekil ve renk verdi Ciinkii yapilan bu yenilikle, (Cami) cennetin dokuzuncusu oldu. Burada ihlasla Kur'an okundukca Argu dla'daki seckin melekler isitecektir. Her taraft nakis isleri ve resimlerle siislii Minber ve mihrabi ise giizel mermerler ile par- lamaktadir. Mabfilin giizelligi gelenlere nese katmakta Buradan Kur'én+ dinleyenler "Nafi" gibi temiz kalpli olurlar. Oruclu giinlerde (Ramazanda) Onun kandilleri- rne bir bak! Igigin her tarafa bir nur gibi nasi! yaytldigint goreceksin Burayr ziyaret eden Allah rizast igin iki rekat namaz kilsa Uzerinden nice bin tiirlii belay: defeder. Simdi bu yapiyla Kalkandelen beldesi de tin yaptr Halk: gelsin, namazlarint secde ve rukii yapa rak kalsin, Mi'minlere her namazdan sonra dua yapmak vaciptir Onlarin "Amin" sézleri yedt kat géklere kadar gitsin Namaz kilanlar, giindiiz-gece namaz kildikca Her imam ve miezzin seslerini yiikseltikge. Hayrr sahibi bu zatin mutlu bir sekilde émriinii uzatsin Bitiin aile efradi ve kardeslerinin de. Allah onun tertemiz sahsiyetini her iki cihanda mesut etsin Mahsere kadar diinyada hig kétii bir sey gér- mesin. Bende, onun izerine giydigi simli (guimiis) igle- meli parlayan elbisesini gérdiigtimde Acizane bir sekilde buradaki gercekleri yazma- ya basladim, Bir sevap kazanma umuduyla ona bu kitabede bir medhiye yazdim Ona bu giizel sdzleri yazmak, tabt halime uy- gun bir davranistir. O seyfi, insanlar bes vakit namaza gittikce bu tarihe bir baksinlar: "Abdurrahman Pasa rengin (cok renkli) yapti bu camii" Kitabeyi yazan Dervis Mehmet Muradt Insa tarihini 1495 olarak gésterenler, cami avlusunda H.930/1524 tarihli Hurside Hatun’a ait tdrbe yapist ile bagianti kurarak bu tarihi ver- mislerdir.4 Bu gértisii savunanlar, turbede medfun Hurside Hatun'un turbe kitabesinde élum tarihi olarak ifade edilen H.930/M.1524 tarihinden otuz yil nce cami inga ettirmis olabilecegi ihtimali Gzerinde durmaktadiriar. Insa tarihini 1675 olarak gésterenlerin ise, halk arasindaki bir efsaneden hareketle bu tarihi verdikleri anlagimaktadir. Efsaneye gore, sehrin zengin ve taninmis ailelerinden olan Hiisniye ve Mansure adlaninda iki bekar kuzkardes, 40-50 yas- larnda iken babalanndan kalan mirasia bu camiyi inga ettirmislerdir. Gerek cami avlusunda iki hatuna ait bir tuirbe- nin bulunmasi, gerekse cami yakinindaki Cifte Ha- maminda bu kizkardesler tarafindan insa edilmis olmas, netice itibariyle bu hatun veya hatunlarin cami insaat veya tamiri ile yakindan alakalt olduk- lan ihtimalini akla getirmektedir. Nitekim, her iki farkli gorliste de caminin banisi olarak kadinlar gésterilmistir. Cami aviusunda tiirbenin yaninda gegme ya- pisi da bulunmaktadir. Her iki yap kesme tastan vyapilmistr. 4. MUezinovig, a.g.m., 52 46; Kitabenin dst kasmi kinlmg ‘oldugunden st kismindald musralar_okunamamaktadir. Aneak, son misralannda Hurgide Hatunun &lim tarhi olarak H. 930/1524 tarihi verimistr, 5. Curce Boskovie, Osnovi Sredne Vekovne Arhitek- tura, Beograd, 1947, s.58.252 Yrd.Dog.Dr.Mehmet IBRAHIMGIL_ Mimari Ozellikleri: Alaca Camii, i¢ dlgilleri itibariyle 10.12 x 10.05 m. ebadinda kare’planh bir yapicir (Ciz. 1) Igten ahsap kubbeli olan yap distan ahsap kirma at ile Srtdlmustur. Camii, kuzey cephesinde altta dort, ustte bes; giiney cephesinde altl ustla dér- der; dogu cephesinde altta dort Ustte alti; bati cep- hesinde altta tig Ustte bes olmak tizere toplam otuzbes pencereden isigini almasina ragmen, ha- tim kism: log bir gértiniime haizdir. Caminin 4.8 m. genisliginde iki kath bir son cemaat yeri vardir (Ciz.2). Kadinlar mahfili olarak degerlendirilen bu bélumde, harime dogru, yanm daire seklinde kor- kuluklarla cevrili tg balkon agilmaktadir (Ciz.3) Ikinci kat mahfil kismina da son cemaat yerinden ahsap bir merdivenle cikilmaktadir. Caminin min- ber ve mihrabi mermerdendir. Her iki yap1 6gesin- de XIX. yizyil isciligi vardir ve geometrik sisieme- ler hakimdir (Ciz.4-5). tlk cami yapisindan tek ayakta kalabilen mi- nare ise bati tarafindaki cami duvarinin tam orta- sinda bulunmaktadir (Ciz.6). Halbuki cami mimari- sindeki gelenege gre, minarenin son cemaat ye~ rine yakin bir yerde insa edilmesi gerekir. Bu da minarenin eski bir yapiya ait oldugunu ve yeniden inga edilen caminin genisletilerek yapildigin gés- termektedir. Cami kitabesinde yazilaniar da bu g6- rigiimiizii dogrulamaktadir. Kesme tastan yapilmis olan minare poligonal bir g6vdeye sahiptir. Caminin ig ve dis duvar yazeylerindeki stisle- meler yapinin en énemli karakteristigidir. Portal iizerindeki kitabeden, cami duvar siislemelerinin, yapinin Abdurrahman Pasa tarafindan yeniden insa edildigi 1833-34 tarihinde yapildig: anlasil- maktadir.® Yapidaki duvar siislemelerini yapan usta ve ustalar haklunda kesin bir bilgiye sahip degiliz. An- cak duvar resimlerinde kullanilan teknik, renk ve tislup ézellikieri bakimmdan Italya'nin Floransa re- sim atélyelerindeki duvar resimleri ile benzerli géstermesi”, bu cami duvar resimlerinin, ya bu sa- ratollar, ya da bu anlayrsta caligan Amavutluk Be- rat ve Korca atélyelerinde calisan sanatcilar tara- findan yapilmis olabilecegini diisiindiirmektedir.& Bunun yaninda, cami duvar resimlerinin 1895 ta- rihinde Kalkandelen'li Nikola Princip tarafindan yapildigin séyleyenler de vardir.? Hatta bu sanat- ginin torunlan, cami duvar sislemelerinde kullant- Jan kaliplann evierinde bulundugunu ileri sirmek- tedirler. Fakat, bu gérisle ilgili verilen 1895 tarihi, camideki 1833-34 tarihli onanm kitabesi ile celis- mektedir. Dolayisiyla, dne stiriilen 1895 tarihi, ancak cami duvar resimlerinin onan: ile ilgili ola~ bilir. Cami duvar siislemelerinde gablon tekniginin kullaniimadigi son olarak 1979 yilinda yapilan res- torasyon calismalannda anlasiimistr. Camideki duvar resimlerinin geleneksel Turk duvar resim anlayisindan uzak ve gayri Islami bir karakter tasimast burada caligan sanatc: veya sa- rnatgilann gayri Muslim olduklan ihtimalini kuwet- lendirmektedir. Caminin duvar siislemeleri Italya (Romayda St. Peter ve St.Maria Kliselerindeki du- var stislemeleriyle benzerlik géstermesi, burada ¢a- hisan sanatgilarin Italya menseli oldugu gériisiimil- zii dogrular niteliktedir. Siisleme: ‘Caminin biitiin dig cepheleri, son cemaat yeri, kemer alinliklan ve tavam, kadiniar mahfilinde ha- rim kismunin ig yiizeyleri, kadinlar mahfilinde hari- me bakan balkan kisinlan, mihrap,kubbe ve kubbe etegsi bos yer kalmamacasna fresco-seco teknigin- de! yapilmis duvar stislemelen ile doldurulmustur. 1. Dig Siislem: Yapinin dort cephesinde iistiiste dorder sira halinde dikdértgen panolardan meydana gelen son derece renkli ve ¢arpici bir stisleme programt dolasmaktadir (Res.1) Dig duvar yiizeylerinin ku- zey cephesi harig en altta bir metre yiksekliginde subasman ve bunun tzerinde yer alan panolann merkezinde bir daire igerisinde onalti kollu yildw motifi bulunmaktadir. Panolar birbirinden stitun tasvirleriyle ayrilmaktadir. Panolar bir yesil bir kar- mizi miinavebeli olarak caminin her ig cephesini dolasmaktadir. Catt altindaki son sira’panolarda ise onalti kollu yildz motifi yerine serbest firca vu- ruslan ile "S" kivnmlan yapan siislemeler yer al- maktadir Yapinin kuzey cephesinde diger tig cepheden daha farkli bir stisleme program: hakimdir (Res.2). Buradaki duvar siislemelerinde son derece girft ve gézimlenmesi hayli giig bir kompozisyon meyda- na getirecek sekilde rozetler, cicek ve yaprak mo- tifleri tasvir edilmistir. Bu bitkisel agurikl motifler bilhassa son cemaat yeri ikinci katinin dig duvar yiizeylerinde bulunmaktadhr. Son cemaat yerinde portalin her iki yannda birer mihrabiye nisi bulunmaktadir. Gerek mihra- biyeler, gerekse pencereler dzerinde vazolar iceri- sinden ¢ikan cicek motifieri yerlestiriimistir. Tavan kisminin ortasinda 'mihr-i Sileyman" veya altt kollu yildiz motifi varcir (Res.3). 6. Mehmed Mijezinovic, a.g.m., 644-46, 7. Radomir Pethovi, "Sirpsko Sthkarstvo Srednjega Vela", Brastvo, god. 25, Kn.40, Beograd, 1931, 5.37. 8, Theofan Popa, "Considetion Generales sur la Peinture post poyzatine en Albanie", Actes est i premier Cong- res Intemational des Etudes Balkaniques et suetest Europennes, Sofia, 1969, 5.769. 9. Anoniim,"Kalkandeleniée Alaca Cami" Birlik Gazetesi, Soup 495, yl 29,18 Ekim 1962, Usk, 5.4 10, Aol’ K Balsanoy, v., Spomeni na Kulu na Narodna Republica Macedonia, Skopie, oer" s. 202KALKANDELEN (TETOVO) ALACA-PASA CAMIL 253 2. Ie Siisleme: Portalden harim kismina girildiginde, butiin duvar yiizeylerinin bos yer kalmamacasina muhte- lif stslemeler ile dolduruldugu dikkati geker. Her dort duvan farkl tirdeki stislemeleri dikkate alarak ig blumde inceleyebiliriz. Buna gére: a) Zeminden 3,90 m, yiikselen ve ikili sag or- gisii motifi ile son bulan bu birinci béliimiin pen- cere, kapr ve mihrab arasindaki yilzeyler barok ka- rakterli akant yapraklan, cigekler, kumas kivimla- int andiran tasvirler kullaniimistir (Res.4-5). Bu bolamde en énemli husus minber ile batt cephe arasinda kible duvan yilzeyinde Kalbe tasviri bu- lunmasicir (Res.6), b) Birinci béltimiin tizerinde kubbe etegine kadar yikselen 1.90 malik ikinci béliimde, alc: ka- fesli pencerelerin arasinda kalan duvar yizeyierin- de, akant yapraklan icinde yikksek ayakli bir vazo- ya oturtulmus ¢icek tasvirleri islenmistir (Res.7). Burada kartuslar igerisinde bittin peygamberlerin isimleri yazilmistir. c) Harim duvarini dért yandan kusatan tavan silmesinde 30 cm. lik bordir icerisinde manzara resimleri yer almaktadir. Agaclar arasinda tek ve- ya cok kath binalar, daglar, deniz ve kalyonlar, képri, minareler ve sehir tasvirlerinin islendigi peyzaj mahiyetindeki resimler, adeta yan yana ge- tirilmis yagh boya tuvaller gibi durmaktadir (Res 8) Kubbe yizeyinde, kivnmli akant yapraklan ve muhtelif cigek tasvirleri arasinda toplam oniki dai- re yer alir. Her bir dairede mtinavebeli olarak bir sehir tasviri, bir natiirmort yerlestirilmistir (Res.9). Alaca Camii duvar siislemelerinde malzeme olarak kireg, alct, dévilmds tas, yurnurta aki, kan ve tabii bitkisel boyalar kullanilmistrr.!! Duvar stis- lemelerinde kullanilan teknik ise kuru sva Uzerine yapilan fresko-seko teknigidir.}? Renkler arasinda yesil rengin tonlan, sar, gri ve mor renkler yer almaktadir. Mavi renk bu do- nemde elde edilmesi zor ve pahali oldugundan!? bu yapinin duvar sislemelerinde kullaniimamustir. Duvar resimlerinde manzara tasvirleri, bitkisel motifler ve nattirmontlar olmak tizere tig ana konu islenmistir. Manzara resimlerinde Ka’be, Istanbul ve Venedik tasvir edilmektedir. Bitkisel motifler arasinda muhtelif cicekler ve akant yapraklan vardir. Nattirmortlarda ise vazo icerisinden cikan cicek tasvirleri bulunmaktadir Bu kadar yogun stslemeler ile Alaca Cami Turk Islam sanatinda gérillen tek dmektir. Deierlendirme ve Sonug Gérildag Gzere Kalkandelen Alaca Camii, mimarisinden ¢ok duvar slislemeleriyle tin yapmis- tur. Yapinin ig ve dis duvar ylzeylerinde bos yer bi- rakmayacak sekilde duvar resimleriyle sislenmis olmast, Turk mimarisinde ender rastlanan émek- lerden biti olarak karsimiza cikmaktadir. Makedonya'da XVII ve XVIII. yizyila ait du- var resimlerinde gerek teknik ve kompozisyon, ge- rekse secilen konular itibariyle geleneksel Turk- {slam resim sanati anlayist hakimdir. Nitekim, Us- kip Il. Sultan Murat Cami ve isa Bey Cami duvar resimleri, Istanbul Topkap: Saray: Harem Dairesi duvar resimleri ile buyadk benzerlikler géstermekte- dir. Her iki yapinin duvar resimlerinde teknik ola- rak kalem isi teknigi kullaniidi, secilen konularda ise genellikle bitkise! motifler ve Istanbul tasvirleri (Ayasofya Camii, Sultan Ahmet Camii, Sileyma- niye Camii vb.) oldugu anlagilmaktadir. Ancak, du- var resimlerinde alisilagelmis bir gelenek XIX. ylz- yil Alaca Camii duvar resimleriyle beraber, yerini tamamen Bat kaynakh, mensei Floransa resim atélyelerine dayanan bir duvar resmi anlayigina terketmistir. ‘Makedonya'da Turk-4slam mimarisi duvar re- simlerinde gérilen bu yeni anlayis sadece Alaca Camii ile kalmamig, bu bélgede gerek sivil gerekse dini mimarimizde yaygm bir sekilde kullanilmisti. Nitekim, Kalkandelen Harabati Baba Tekkesi ve Cater Efendi Konag) ile Debre'deki Zlatku Kona- gindaki duvar resimleri, bu anlayistaki émeklerin sadece bir kacidir. Bu duvar resimlerinde secilen konular arasin- da Istanbul ve Venedik manzara tasvirlerinin ya- ninda, hayali manzaralara da yer verildigi bilin- mektedir.!4 Kalkandelen Alaca Camii manzara resimle- rinde saray, kosk, gemi, kayik, képril ve fiskiyeli havuz gibi konulann secilmesi, Anadolu'daki Soma Huar Bey (1791), Yozgat Bascavusoglu (1800), ‘Amasya Sultan Il, Bayazit Camii duvar resimlerin: de de gérilmektedir.15 Ancak Kalkandelen Alaca Camii manzara resimleri biraz daha detayli ince- lendiginde, Anadolu'da saydigimz bu meklerden 11. A Nkolovski vd., 6.205, 12, Mehmet Iorahimt, "Makedonya'da Turk klam Mimarisin- de Gériilen Duvar Sislemelerinden Orneller (Baslma- ‘mis Doktora Tez), Ankara 1989, s.68, 13. Zravkowg, a.g.e., 5.95. 14, Gonsel Renda, Wall Paintings in Turlash Hauses, Fifth, Intemational Congress of Turskish Art, Budpest, 1978, (6.715) 15. Righan Ank, Batihlagma Dénemi Anadolu Tasvir Sanati, Ankara, 1976, (6.85).254 Yrd.Doc.Dr. Mehmet IBRAHIMGIL gerek teknik, gerekse dslOp ézellikleri bakumindan belirgin farkhliklar gésterdigi kolayca anlasilmakta- dir. Anadolu manzara resmi émeklerinde min- yattir sanatt geleneginin tesirleri gérillurken, Kal- kandelen Alaca Camii ve benzeri drneklerde ise tamamen Bat'nin barok resim anlayist hakimdir. Naturmort 6meklerinde de_bazt farklilklar bulun- maktadir. Ornegin, Alaca Camiiinde vazolar iger sinde ¢igekler yerlestirilmisken, Anadolu'daki na- turmort' émeklerinde ise vazolar icerisinde daha cok meyvalann yerlestiildigi gorilmektedir. Alaca Camii duvar resimlerinde, gerek kom- pozisyon, gerekse uygulanan islap bakimindan “Kalbe” tasviri haric, geleneksel Turk Islam motif- lerinden uzak, Batinin barok resim anlayisina sit sikiya baglik vardir. Duvar resimlerinde gériilen bu ézelliklerden harcketle, bu yapida calisan sa- nalltc. grubunun Turk resim sanati gelenegine ya- banci olduklan kolayea anlagiimaktadir Alaca Camii duvar resimlerinde, gerek kom- pozisyon ve tislip gerekse kullamilan teknik ve se- cilen konular itibari ile benzerlik gésteren Srnek- ler, bilhassa Amavutluk Tiran'da Ethem Bey Ca- mii, Berat'ta Bekarlar Camii ile Il. Beyazit Ca- mifnde yer alan duvar resimleridir. Armavutluk taki bu yapilann duvar resimlerinde kullamlan renkle- inde de Alaca Cami duvar resimleriyle benzerlik- ler gorilmektedir. Sonuc olarak, Alaca Camii duvar resimlerin- de gérillen bu ézelliklerin, daha cok Makedonya ve Amavutluk'taki mimari yapilarda kullanildgy an- lasiir. Bundan hareketle, Alaca Camiindeki duvar resimlerinde calisan sanate: grubunun, Floransa resim anlayisinin etkisinde olan Arnavutluk'taki Korca ve Berat resim okulu atdlyelerine baglt ola- bilecegi ihtimalini kuwetlendirmektedir. Osmanh mimarisinde duvar resimleri, Batt et- kisiyle, XVII. yiizyildan itibaren yayginlasmistir Bu duvar resimlerindeki figurler ve motifier Os- manh sanatinda oldugu gibi kullaniimamus, bir Os- mani kiltir suzgecinden gecirilmistir. Bu degisi- me ugrama veya yerel karakter Istanbuldan Ana- doluya gittikce daha gliclenir. Alaca Cami duvar resimleri ise, muhtemelen ftalya'ya olan cograti yakinligin etkisiyle, fazlaca bir degisime ugrama- dan kullaniimistir. Yani bélgede, Osmanh cograf- yasinin diger bilgelerine gére Bati kékeni daha acik bir bicimde beli olan bir resim anlayisindan s62 edilebilir. Nitekim Alaca Camii duvar resimleri ile baslayan bu gelenek, giintimtz dini ve sivil mi- marisinde de devam etmektedir. Tiirbe Yapis Cami aviusunda yer alan tiirbe yapist seki2- gen bir plana sahip ve kubbe ile értilidiir (Ciz.7) Kubbe értiisti bugiin yikilmis durumdadir. Tama- men kesme tastan olan bu yapida kubbeye gecis tromplarla saglanmistir (Res.10). Sekizgen olan bu tdrbenin dért duvar yiizeyi yuvarlak kemer pence- relerle disaniya acik, diger dort duvar yiizeyi ise ka- palt tutulmustur. Penceresi olan duvar yiizeyleri kapalt olanlara nazaran daha genistir (Res. 11). Tuirbenin inga kitabesi yoktur. Ancak, Hurside Ha- tun'a ait bas mezar taginda dltim tarihi olarak H 930/1524 tarihini géstermesi, gerek tUrbenin ge- rekse ilk cami yapisinin inga tarihlerini yaklasik olarak bulmamiza yardimei olmaktadir. Gesme Yapist Turbenin hemen yaninda yer alan gesme yapr- 31 2.47 x 2.60 ebadinda olup tamamen kesme tag- tur (Ciz.8). Inga kitabesi yoktur. Yalak kisminin her iki yaninda sutunceler bulunmaktadir. Yuvarlak ke- merli nisin Uzerinde aynalik kismt yerlestirilmistir. Gerek tlirbe ve cesme yapilannin, gerekse orijinal cami yapisindan tek ayakta kalan minare- nin kesme tas ile yapilmig ol malan, ilk yapisinn da kesme tastan olabilecegi ihtimalini bize hatirlat- maktadir. Ancak, bu gérlistimbzti dogrulayacak bir vesikaya rastlanilmamistir.KALKANDELEN (TETOVO) ALACA-PASA CAMIL 255 Paya yey men Re = Re Pe ip == zs es Cizim 1: Kalkandelen Alaca Camii plani.Yrd.Dog.Dr.Mehmet IBRAHIMGIL 256 [poo Oooo “ysay 11491595 iujsaydaa nBop uju,yuig vanjy % wiZ1) ae aoKALKANDELEN (TETOVO) ALACA-PASA CAMI 257 Res. 1: Alaca Camii giiney cephesi,genel gériintis. Res, 2: Alaca Camii kuzey cephes' ile tiirbe ve cesme yapilariYrd.Doc.Dr.Mehmet [BRAHIMGIL Res, : Alaca Cami duvar siislemelerinden Res, 3: Alaca Camii son cemaat veri bir detay. ClIDELEN (TETOVO) ALACA-PASA CAMII Res. 6: Alaca Camii Ka'be tasviri. Res, 7: Alaca Camii giiney duvarinin tavan alt: bordtirtindeki manzara resimleri,260 Yrd.Dog.Dr. Mehmet IBRAHIMGIL Res. 9: Alaca Camii kubbe yiizeyinde yuvarlak panolar icerisine yerlestirilen noturmort ve manzara resimleri. Res. 8: Alaca Camit tavan alti bordiiriinde Res. 10: Hurside ve Mansure Hatunlara ait manzara resimlerinden bir detay. tuirbe yapist. LI: Tiirbenin ig kisrmndan bir deta KS261 KALKANDELEN (TETOVO) ALACA-PASA CAMIL “yis0¥ 41421808 julsaydao fazny uur vovjy +g WH2I262 Yrd.Dog.Dr. Mehmet IBRAHIMGIL Cizim 4: Alaca Camii minber detayYrd.Do¢.Dr. Mehmet IBRAHIMGIL 262 Cizim 4: Alaca Camii minber detay..263 KALKANDELEN (TETOVO) ALACA-PASA CAMIL Cizim 5: Alaca Camii minber detayi.Yrd.Dog. Dr.Mehmet IBRAHIMGIL 264 Cizim 6: Alaca Camii bat: cephesi.265, KALKANDELEN (TETOVO) ALACA-PASA CAMIL Cizim 7: Hurside Hatuna ait tiirbe plan.