Bu sempozyum, Basbakaniik tanitma fonunun katkilaniyla gerceklestirilmistir.MANASTIR'DA OSMANLI DONEMI TURK EGITiM YAPILARI VE ATATURK'UN OKUDUGU ASKERi ipapi Yrd. Dog. Dr. Mehmet Z.IBRAHIMGIL(*) EDUCATIONAL BUILDINGS OF BITOLA DURING THE OTTOMAN RULE ABSTRACT According to the Ottoman pious foundation records 38 educational buildings were constructed in Bitola during the Ottoman period. There were eight types of schools such as medrese, mektep, ristiye, et. In this paper educational buildings of Bitola will be classified, historical infor- ‘mation and architectural characteristics of each building will be given, The Military Secondary School which Atatirk finished will be focused on seperataly. I's history, architectural characteristics and educational program will be specifically evaluated, Moreover, the educational buildings of Bitola will be compared with their equiva- lents in Turkey and value of their place in Turkish art will be analyzed, 1. Tarihte Manastir ‘Mansur, 11. yizytldan itibaren tarih sahnesinde yer alan Onemli bir yerleyim yeridir, Sehir, 1014 ynlda oldukca kiguktir.(1) tpek Yolunun bir uzanust oldugu dliisindlen meshur "Via Egnatia’ ticaret yolunun izerinde bulunan sehir bir ‘middet de Makedonya'nin baskenti konumunda bulunmustur.(2) Antik gagda "Herakleja", Bizans doneminde "Bitola", Osmanl'da "Manastr” olarak adlandinlan bu kigik kasaba, H.784(M,1383 tarihinde TUrk idan katulmistr." Sehir, Osmanh idaresine Katildiktan sonra kisa zamanda nahiye, (*) Gi Fen-Febiyat Faktltesi Arkeoloji- Sanat Tarihi Boluma (1) Kangev, Vasil: Makedonija, etiografijai statistika, Sofja, 1900, s.17 (2) Gopeevig, Spiridon: Stara Sirbija i Makedonija, Beograd, 1890, 5.78. 109sancak ve vilayet merkezi konumuna gelmistir. Osmanlinin son déneminde(3). Kolordy Komutanhginn burada konuslandinimas: sebebiyle sehir, siyasi ve iktisadi alantarda oldugu gibi askeri alanda da Onem kazanmusu. Manasur, Osmankinin bauyya dofru fetiblerinin genislemesiyle, siyasi, sosyal, askeri ve iktisadi alantarinda oldugu gibi, imar, iskan ve sehirlegme alanlannda da hz bir gelisme gistermistir. 1475 yilnda Anadolwun Karaman, Aydin, Konya, Ankara v.d. bolgelerinden Manastu’a iskan edilen Turk aileleri,4) sehrin siyasi, sosyal ve iktisadi alanlanndaki geligme strecine hur kaum ve blge halkinun kisa zamanda Turk - Islam kiltirdnd benimsemesine katkada bulunmustur, Manasur ve civar kiylerinde, Kal, Mecitli, Flekler, Budaklar, Karaman, Serifeler, Hasan Oba, Musa Oba gibi mahalle ve Koy isimlerinin bulunmast Anadolu'dan yapalan iskan hareketini dofrulayict niteliktedir (5) Manastirin, Osmankt idaresine katilmastyla imar faaliyetlerine hz. verilmis ve sa zamanda gehirde geleneksel Turk sehir dokusw anlayist hakim olmustur. 15. ve 16. yuzyuldan itibaren schirdeki demografik yapimin Tiirklerin lehine degismesi, beraberinde yeni imar fualiyetlerindeki deBisikligi de getirmistir. Yeni inga edilen cami, mescit, medrese, han, hamam gibi killiye yapulan ve bunlan etrafinda olasan mahalleler gindmizdeki meveut yehir dokusunun gekirdeini olusturmaktadsr Makedonya'da vakfiyesi bulunan en eski tarihli vakaf eseri, H.838/M.1434 taribli vakfiyesi olan, Manasurdaki Sungur Cavus Bey killiyesidir.(6) Manasur, Makedonya'da giiniimiize kadar ‘irk sehir dokusu anlayssim orijinal haliyle koruyabilen ender sehirlerden bird. ‘Manasur, defisik dénemlerde irk ve yabanct seyyahlar tarafindan ziyaret cedilmigtir, Sebi ziyaret edenler arasinda A.Bemard (1591), Hact Kalfa (17.yy.), Evliya Celebi (1670), Edvard Braun (I7.yy.) ve Ami Bue (1835) gibi tans seyyahlarin isimleri geemektedir.(7) Seyyablar, kaleme aldiklan eserlerinde ziyaret ctikleri donemdeki gehrin durumu hakkinda genis bilgi vermislerdir, ‘Séz konusu seyyahlann verdigi bilgiler, vakif defterleri ve arazi galigmalarinda yaputimiz incelemeler sonucunda, Manastirda 147 vakaf eserinin inga edildi (G) Mehmet Tevfik: Manastur Vilayetinin Taringesi, Manas, 1327, s.26 (4) Konstantinov, Milos: "Bitolski Turci, Prilozi br.2, Dmustvo za nauk, Bitola, 1961, 5.29. (5) Mehmet, Tevfik: age. £29, (6) Tomovski, Krum: "Cami vo Bitola", Godisen Zhomik na Teknigkiot Fakultet, Kn.2, ‘Tom.2, God Il, Skopje, 1957, 31. (1) Kalesi, Hasan: Najstari Vakifski Dokument w Jugoslaviji na Arapskom Jeziku", Pristina, 1972, 5.128. 110‘anlasilmaktadir, Bu rakamlar kesin olmamakla beraber, 79'u dini (cami, tekke, turbe), 38% eBitim (medrese, mektep, zanaat, askeri ve miilkiye idadi ve riistiye okullan), 17's ticari (han, bedesten, carsi), 10 sosyal Chamam, képri, gesme) ve 310 askeri (ocak, kule, kasla) yapilardir, Bu yapilarn buyik bir bolimd yskilmss, ayakta kalabilenlerden bir kismi asti gOrevlerinin diginda farklt amaglar igin (ginimiizde Haydar Kadi, Hact Mahmut ve Serif Bey camileri depo, ‘marangozhane ve ot0 tamirhanesidit) kullamlmakta, bir kasmi da asli_gérevlerini devam ettirmektedir. Bu calismamizda soz konusu eserlerden sadece efitim yapilar iizerinde uracagrz. Tiirk eitim yapularm efitim derecelerine ve kullanim amaglarina gore simiflandiracagz. IL. Fgitim Yapilar Osmankt déneminde Manasurda 15, ve 16, Yuzytldan itibaren efitim amagh yapilarn inga edildigini gordyoruz. Manastr’daki killiye yaprlant iginde medrese ‘ve mekteplere yer verilmistir. Ancak, efitim yapslannin gesidi ve sayist hakkinda kesin bir bilgiye sahip deBiliz, 1591 tarihinde Istanbut'a giderken Manastira ugrayan Venedik clgisi Lorenco Bernard burada bir yiksek seriat okulundan bahsetmektedir.(8) 1670 yilnda ehriziyaret eden Evliya Celebi, seyahamamesinde 9 medreseden ve bunlarin o donemde en taninmist olan Dulbent Kadi medresesinden tafsilath bir sekilde sz etmektedir(9) 17. ve 18. yiizyilda kendinden sé ettiren "Koca Kadi" medresesidir. Bu medresede 1766/67 ojgretim yilinda dini derslerin yanmnda diinyevi derslerin de fretim programina dahil ‘edildifi belirtiimektedir (10) 19, yizyslda sebirdeki Turk efitim yapilan hakkanda daha genig bilgiye sahip bulunuyoruz, Manasur'da Rus konsolosu olarak bulun: Skrabin, 1883/84 dBretim yslinda dort yil eXitim veren 4 stmuft, 9 bocast ve 150 talebesi olan 2 ilkokul ile sekiz yul egitim veren 12 simifi, 350 talebesi olan 8 orta okuldan bahseunektedir.(11) 1888/89 Ofretim yilinda sebirde birist askeri olmak iizere 2 idadi (orta dereceli okul), 2 mistiye (Kaz - erkek), 2 Klas lise (ktz ~ erkek kangik) ve 6 ilk okul vardie. Klasik liselerden birinde 26 kaz, 100 erkek ogrenci, diger lisede ise 210 kxz. ve 332 erkek Ofrencinin eBitim gordugd belirtilmektedir, (®) DimovskiGorgis "Bitolskite usilta do 1818 Godina so Posehen Osvirt na Gimnazijata do 1945", Gimnazisko Obrazovanije vo Bitola, Bitola 1965, 54 (®) Evija Getebija, Pulopis, Kn.2, Sarajevo, 1957, 858-59, (10) Konstantinoy, Milos; ag.m., 530 (11) Skrabin, R= "Politigeskija i ekonomigeskija Svedenija 6 Bitolskom Vilajet”, Bitola, 1885, 532. ut(12) Askeri Idadide 1895 yilnda 12 hocamn girey yapugi ve 245. askeri ‘grencinin eBitim gérdigi, I897Ue ise 26's1 Makedon toplam 212 ogrencinin varlfa bildirilmektedir.(13) 19. yiizytlda Manastarda yasayan Turk gocuklaninin sadece Turk okullarinda deil, yabanct okullarda ve Gzellikle Fransiz okulunda efitim g6rdikleri anlasilmaktachr. Tirk okullarinda da dinine milliyetine bakslmakstzin Huristiyan ‘gocuklarina eBitim verildigi gorulmektedir. A. Sibyan Okullarr Mehmet Tevfik Bey, "Manasuir Vilayeti ve Tarihgesi" adit eserde 20 sibyan mekiebinden bahsetmektedir. 1902-1910 yillan arasinda faaliyet gosteren okullar sgunlard:(14) 1. Karadiba Okulu; Gindmizde “helikopter" adiyla adlandinlan yap, Ivan Milutinovig caddesinde bulunmaktadir, Okulun madird Bekir Efendi‘dir. 2), Hact Dogan Okulu: Hass Mustafa Efendi‘dir.(15) Baba Camisinin yakimndadit. Bas OBreumeni 3). Imaret Okulu: Giniimiizdeki yehir hamamimn yakininda oldugu sdylenmektedir.(16) 4), Bayik Sadirvan okulu: Ganimizdeki gehir Kiltir evinin oldugu binanim yerinde id. Okulun mini Semsetin Efendi. 5). Ug Sehiler Okulu: Yapwnan yernitespit edemedik. Okulun mdr Obritt Cela Efendi. 6). Hususi Okul: Ozel okul staistindedir. Cevat Bey trafindan kurulan bu ‘okulda efitim paralidir. Giniimiizdeki “Trifun Panovski lkogretim Okulu” binasidr 7), Namune Okulu: Ginimirde Car Samoil Cadesinde "Pelagonija”sirketinin ‘dai binasmin oldagw yapudir. Sebrin gozde ckullardan biti oldupu, Ofretmeni ve ‘Sjrencisinin segileek indir sylenmektedir.(17) Darw-Mualimin okulunda (12) Dimovski, Gorgi: age. 54 (13) Mehmet Tevfik: “Kratka Istorija Bitolskog Vilajeta", Brastvo. br.27, Beograd, 1933, 8214. (14) Ismail, TAsmail; “Manastirin Tarihi Gepmiginden: Abdulhamit Doneminde Ei ‘Sehre Etkisi", Zaman, (Oskop baskist), 1 Ekim 1997, 8.78, 54 (15) Mehunet, Tevfike age, 45 (16) Dimovski, Gorgi: age. 5 (17) Mebimet Tevfik: ag... 46. 112okuyan Ofrenciler burada uygulama derslerini yapmaktadilar. Buradan_mezun ‘lanlar &renimlerini Muallim Okulu'nda devam ettimekteditler. Okulun bas ‘ogretmeni Navif Bey dir. 8). Cumar Okulu: Cmar mahallesinde bulunan bu okukda sadece krz éfrencilert ‘oprenim gormektedirler, Okul binast, ginumuzde "Gorgi Daskalo Kultur Evi" olarak keullammaktadir, 1898 yilnda faliyete agilan bu okulda 1910 yskndaki ‘ofrenci says 950‘ir, Okulun resmi Kayilardaki ismi ‘Resmi Inasi Rust” olarak secmektedir. 9). Adem Mahmut Okulu: Manasur'da Yuka Mahalle olarak adlandirilan yerdedir. Okul, Hact Bey tarafindan insa edilmistir. Yaps iki kathdhe, Kullanilan malzeme moloz tagur. Yapinin Oniindeki situnlu girig kism1 cepheden taskindir (Resim 1). Bu girig béliiminiin her iki yanmnda dershanelikler vardir, Salih Bey {arafindan yaptlan onarimda okula iki oda ilave edilmistir.18) Okul, ginimiizde ‘mesken olarak kullanslmaktadhr Bu saydiklanmiza ilaveten Ishak Celebi, Kadi Mahmut, Hamza bey, Sufi Piri Bey, Yakup Bey, Uluca Halil Aga, Seyit Osman Ridvan, Fatma Sultan, Imaret ve Hacrzade gibi okul isimleri killiye yapilan iginde yer almaktadiflar. Bu yapilardan higbir iz kalmamigur, sadece vakif kayitlarinda isimleri gegmektedir Sibyan okullannda Ofretim alu yildir. Mk iki ys ana sifu, Buray tamamladikian sonra ilk okul sumManna gegilmektedir. Cocuklar epitime bes yasinda baslamaktadir(19) Sibyan okullannda efitim ticretsiz verilmektedi. Bu okullarda Kuran-1 Kerim, Tecvit, Giizel Okuma, Mufassal fimibal, Hesap, Osman ‘Tarihi, Osmanls Cografyast, Genel CoRrafya, Giizel Yaz, Kiraat, Ablak ve tla dersleri okutulmaktadi. Ojreumen kadrosu Manasuir Vilayeti Mufetisigi tarafindan tayin edilmektedir(20). Son vilayet miifettisligini de Talat Bey vyapmasur, B. Orta Dereceli Okullar Tarklerin Manastu'a hak itibarenkurulan kil bil kayut savaslanndan once, bir kismi da bdlgenin Tirk idaresinden gikmasindan a birlikte, 1S.yiizyilin ilk geyreBind yapilart igerisinde egitim yapilarina da yer verill wktedir. Manastu'da kulliye yapilan igerisinde 13 medresenin oldugunu vakif wnndan freniyoruz, Ancak, bu medreselerden buyuk bir kisim Balkan (18) smal, small: 2 gm, 5 (19) Dimovski Gorsis ag.m..6 (20) AsmailAsmail: ag m.s.4 113yilalmistr. Bunlardan ginamiize ulasabilen gok avi da farklt amaglar igin kullaniimaktadur. 4). Medreseler 1). Sungur Gavus Medresesi : Medrese'in, Il, Muratin Amavutluk fethine ‘cavus ritbesiyle katilan ve fetihten sonra padisahin izniyle Manastirda yerlesen Sungur Cavus tarafindan 1434 yilinda ier klliye yapuan ile birlikte inga ‘edildigi sylenmektedir(21) Ancak, 1434 tarihli vakfiyede medrese ismi gepmediiinden harcketle, Medresc’nin Sungur Gavus'un Ofrencileri tarafindan 1468 yulinda inga edilmis olsbilece® gOrigini ileri strenler de vardsr.(22) Bugiin Sungur Cavs Killiyesinde yer alan cami, medrese, mektep, hamam ve han gibi yapilann tamam: yikilms durumdadir. Buolardan caminin 19S0ewe, diger yapilarin ise Balkan savaslarinda yskildyt tahmin edilmektedir 2), Ishak Celebi Medresesi: Medrese, Manastr‘daki Ishak Celebi Klliyesi yapilan. iginde yer almaktadie, Medrese'nin diger Killiye yapulant ile birlikie Manasr Kadist Ishak Celebi trafindan 1508'de inga edildigi vakfiyesinden anlagilmaktadir.23) Medrese'nin on iki hiiere ve bir dershaneden ibaret oldugu aynca mekiep, zaviye ve imaret gibi yapilan ihtiva ettifi belirilmektedir.(24) ‘Vakif mitevellisi tarafindan 1622 yilinda medresenin yaninda okul kitiphanesinin -yapildigs. sOyleamektedir.(25) Killiye yapilanindan cami harig, diger yapilann tamams yikalmis durumdadse. Cami tbadete agikur. 3). Kad: Mahmut Medresesi: Medrese, Kach Mahmut Killiye'si yapulan iginde yer almaktadsr. Kulliye yaprkarindan giniimizde sadece cami ayakta kalabilmistr. Medrese’nin cami yapist ile birlikte 1522 tarihinde insa edildifi belirilmektedir. (26) Digter bir gorts de, 1528 vakif kayttlarnnda Manasta'da bu medresenin ismi gecmedigi ve daha geg dOnemlerde insa edilmis olabileceki geklindedir (27) ‘Yakalms olan bu medresenin 1910'lerdeki milderrisi Nazif Bey i (21) Kalogi Hl: agm. 5.66; TomovskiK: gm. 533 (22) SokolovskiM.:" Bitola i Bitolsko vo XV i XVI vek *, Priloi, br. VI, MANU, Skopie, 1975, 546 (23) Kalegi dL: agam. 5.189 (24) SwryowskiA " Medresite i Medreskoto Ohrazovanije i vospitanije vo Bitola’ ‘Vospitanijew i obrazovanijeto vo Bitola Bitols,1990 885. (25) Steryovski,A.: ag.m. 5.86 (26) TevfikM. age. 5.46. (27) SokolovskiM. apn. 5.49. 144), Koca Kadi Medresesi: Medrese, Manasur Kadist Ahmet Efendi tarafindan 1530 yalinda diger Kiiliye yapslary ile bislikte inga edilmistir(28) 17. ve 18. ‘Yazyillarda Makedonya'daki en giizde medreselerden biti oldugunu, Evliya Celebi ve Bemardo Lorenco gibi seyyahlar seyahatnamelerinde belirtmekteditler. 1766 yilinda medresede dini derslerin yaninda geometri, cebir gibi fen derslerine de yer verilmistir(29). Medrese'nin inga taribinden sonra dért defa onanildiindan sz edilmektedir.(30) Gainimizzde yrkilmy olan medrese odun pazart olarak adlandinan yerdedir. Balkan savaslarindan dnceki son milderrisi Ikicizade ‘Abdulkadir Efendi'dr. 5). Haydar Kadi Medresesi: Manasr Kara Olan mahallesinde bulunan Modrese, Haydar Kadi Killiyesi yaptlan iginde yer almaktadir. Ginimiizde cami hharig: diger yapilar yskilmisti. Medrese difer kulliye yaptlan ile birlikte 1561 ylinda inga edilmistir. Tanmmag muderristerin ders verdifi ve dini derslerin yamnda dinyevi derslerin verildigi medresede, 1689 yshnda, youn talep karyisinda —Orencilerin yerlestirimesinde bari sikinilann —yasandit belirlmektedir.(31) Medresenin baz araliklarla kapandifi ve bes defa ‘onaridyfindan babsedilmektedir, 6). Kadi Mahmut Efendi Medresesi: Medrese, cami ve diger killiye yapilan ile binlkte yer almaktadir. Cami ve diger Killiye yapslan 1551/52, medrese yapust ise 1558/59 tarihinde insa edilmistir. Sehir merkezinde yer alan killiye yapularindan sadece cami ayakta kalabilmistir. Diger yapilar Balkan savaslanndan sonra yakilmisur, Medresenin 1910 yallarindaki miderrisi Nazif Bey'dir.32) 7). Tarkler Medresesi: Medrese’nin, cami ile birlikte act Bey tarafindan 16364da inga edi soylenmekiedir.(33) Yaprya, 19.yiizytlda Manastir esrafindan Salih Beyin maddi katktlar iki oda ilave edilmisti. Balkan savaslanndan sonra yikilan medresenin son miidertisi Timovgalt Mehmet Efendiir, 8). Serif Bey Medresesi: Medrese, Manastu'da sehri iki yakaya bolen Dragor nehrinin sag yakasinda, gundmdzdeki Muzik Okulu'nun yakunmndadie, Serif Bey Camisine bitisik olarak insa edilen medrese, Balkan savaslanina kadar faaliyetini © onal (28) SteryowskiA: aga. 5.87, (29) Konstantino.M.: ag. 829 20) TevfikMs age. 47 QD TevfikM. age. 547, 82) TevfkMs age. 546, (BY SteyovskiAs apm. £87; TevfikMe age. 586, 115devam ettirmig ve 1. Diinya Savasrnda yukilmisur(34), Gerck cami, gerekse medrese Serif Bey vakiflan iginde yer almaktadir. Ayakta kalan cami 1950'lere kadar mektcp olarak kullaniimisur. Gunimizde ise bu cami mesken olarak kullanimaktadit, Balkan savaslant esnasinda Serif Bey Vakfrnn son mitevellisi Manastir esrafindan Kenan Bey'dir.(35) 9). Tevfikiye Medresesi: Medrese, eskiden Hamza Mahallesi'nde bulunuyordu, ‘Simdi Stiv Naumov Caddesitnde bulunmaktadir, Medrese, Rabia adinda bir kadimun vakft olarak gegmektedir. Medresenin son miderrisi Hact Ahmet Efendi'dr.(36) 10), Feyzive Medresesi: Medrescvin, Hamza Bey Mahallestnde, Og Seyhler Camisi yakimda oldugu ve daha ge¢ denemiendeyeniden inga edi betiiimektedi.(37) Medresenin son muderisi Yeniceli Mehmet Efendi Yapinn ne zaman ysl bilinnemektedi. Bunlardan baska Ahmet Pasa, Ali Pasa, Sehzade Haun, Dillbend Kad, Ug Seyhler ve Isa Fakin medreselerinin vakif kayilannda sadece isimler ‘ge¢mektedir.(38) ). Mesteki Okullar 1). Tdadi Midkiye Okulu: 1896 yilinda faaliyete agilan okul, Balkan savaslan Sonuna kadar faaliyetine devam eunistr. Osmanh déneminde Idadi Milkiye olarak insa edilen bu binada, guinuimiizde Yosip Broz Tito Lisesi faaliyet géstermektedir. Krz ve erkek gocuklann egitim gordugi bu okulda, 1899 yslinda 332'si erkek, 2100 kuz O@renci olmak dzere toplam 542 ogrenci vardir. Okulda Tiitk gocukkarinin Yanunda gayrx mistim (Makedon, Srp, Bulgar, Yunan, Ula) gocuklara da eBitim verilmistir. Manasur Vilayetine baglt bolgelerden gelen talebeler yatih, sehir merkezinde olanlar ginduzid olarak eBitim gériiyorlards. Okulun alt kat derslikler, fist katt yatakhane olarak kullanslmisur, Yaprya 1921 yilinda dgtined bir kat ilavest Yapiimisur (Resim 2), Okulda calisan tanmms épretmenler arasinda, okul ‘modiirl Sefik Bey, Hayrettin Bey, Salih, Riza ve Mchmet ‘Tevfik Bey gibi isimleri sayabiliriz, 2), Darw't-Muaitimin Okulu: Okul 1899/1900 ogretim yitmnda_faaliyete baglamisu. Gundizld ve yan olmak dzere ikili bir eBitime tabidi. Sehir (34) Steryowski,As a gm. 589 (35) TevfikM. ag, €.5.46, (36) TevfikM: age x47 G7) TevikM. age. $47. (8) AywerdiEM age. 5.104 116merkezinin disindan gelen Ofrenciler yatit, merkezde olanlar ise gindlizli olarak efitim gnnislerdir. Efitime basladyfi ilk yillarda halk tarafindan ragbet ‘g6rmeyen okulu daha cazibeli hale getirmek igin, Ofrencilere askerlikien muaf colma, burs, dcretsiz yeme igme ve bannma imkam gibi kolayliklar saglanarak her yil 400 8grenci kaydedilmistr.(39) Okulun egitim sliresi dirt yidir. O déinemde cksik olan Ypretmen ihtiyact ancak bu sekilde kargilanmisur, Burada okuyan 6Brenciler uygulama derslcrini Numune ilkokulu'nda yapmaktaydilar. Giinimdizde Manasur Adliyesi binasinm arkasinda yer alan yapt yikilmastir. 3), Sanat Okulu: Islahhane olarak da adlandinlan bu okul, ginuimizde Progres Fabrikasimn idaribinast olarak kullanilmaktadw, Terzilik, marangozluk ve gomicksiligin yamnda makinistlik ve telgrafgihk efitimi de verilmigtir, 1900 ytlinda eBitime agtlan bu okul, faaliyetini 1909 yslina kadar devam ettirmistr. 4). Ziraat Okulu; 1908 yilinda faaliyete gegen okul, Makedonya'da ilk ziraat ‘okuludur. Onceleri Ziraat Lisesi, daha sonra Sv.Kliment Ohridski Universitesiine bah Ziraat Fakilltesi olarak faaliyetini devam ettirmektedir, ©). Askeri Okullar Osmanti Ordusu'nun Uguncd Ordu komutantif'nn merkezi Manastir'da olmast yliztinden askeri okullara ayn bir Onem verilmistir. 1), Askeri Rustiye Okulu: Osmanki ordusuna astsubay kadrolarit yetistiren bu okul 1896 yilinda faaliycte baslamsur (40) Egitime agildiga yil OBrenci sayast 24Stir. Ofrencilerini ilkokul eBitimini tamamlayan basari ofrencilerden temin imekicydi. Buradan mezun olanlar Askeri Idadi okullanina devam etmekteydiler, ‘Okul, faaliyetine Balkan savaslarmin sonuna kadar devam etmistir. Giintimiizde yykilmus olan yapn, Adiiye Binastnn arkasinda bulunuyorda, 2), Asteri Idadi Okulu: H.1264! M.1847-48 yilinda efitime agilmis olan okul, 1909 yslinin sonuna kadar bu grevini devam ettirmistir.41) Bu okulun diger bir zellifi Turkiye Cumburiyetinin kurucusu Mustafa Kemal Atatik'd mezun eunis olmasidir. Bunun Jon Turklerin Onde gelenlerinden Resneli Niyavi ve Turkiye Cumburiyetinin ilk Londra buyikelgisi Pirlepe Jitose dogumlu Ali Fethi Bey de bu okuldan mezun olmustur. Okul binasinin bir boliimi Schir Anutlar Kurumu ve Mizesi, diger bir bolima Atatirk Koyesi olarak faaliyet gOstermektedir. G9) DimovskiG: age. 56, (40) Ismail: agsm, 54 (A) Tevfik Me age. 349Dikdorigen plank olan okulun ortasinda dikdérigen agik ir avlu vards. Mekanlar avlunun evafinda dizilnisir (Resim 3). Biri kisi, diferi uzun kenar comtasinda olmak izere iki gigi vardir (Cirim 1), Fxsen tzeinde girly mekanlan ‘epheden hafiftaslandrlar (Resim 4). Plan olarak dis duvarlar boyunca odalar, avlu duvan boyunca ise Kordorlar yerlesrilmigtr, Bitin odalar bu koridoriara agiimaktad. Ust kata gikiy-merdivenleri tasa Kenarlardaki Koridorlardan ‘verilmektedir (Cizim 2). Ust at plan ile zemin kat plant arasinda faza bir fark yyokwur. Yapinin diy ve avlu cephelerindcki pencere dizentenisi aymid. Alt ve dst kat pencereleribasik kemerti,pencere sOveler aft taskindir (Resim 5). Esein iki dig kaput ile avluya agian kapilan yavaslak Kemerldir (Resim 6). Dis cephieler avlu cephelerinde iki kat ayian bir silme varir. Cepheler de ayms gekilde basi silmeli saga similanmaktadh Sonvg ititanyla 19.kinci yar ile 20, Yuzyihm ik ceyrefine kadar olan dnemde Manasti’ da 19 sibyan veya ik okul, 16 medrese, 4 mesleki ve 2 askeri Turk okula fealiyet gostermigi, Bu verdigimiz rakamlar satece Manastir rmerkezinde bulunan Turk egitim yapslardie. Bu da bize 1910tw yllarda Manasta? dda Tark nifusonon duramuny agikga ortaya Koymaktadir. Osmants ddeminde sivasi, askeri ve ticari merkez olmasinim yanunda bir efitim merkezi okdugun da 0stermektedir, Gunumilzde ise salece on kadar Tuk ailesikalmistr ve bir Turk itkokulu dahi yoktur. Manastu’ da Tirk okullannu yanmnda Yuran, Makedon, Sup, Ulah ve ‘Yahodilern ilk ve ont deeceltokullan. var Yapugumiz, bu galisma, Osman doneminde Manastr’ in siyasiaskeri ve ticari rmerkez olmasinun yaninda eBitim ve kiltir merkezi oldugunu gostermektedit. Resim listesi: Resim 1: Manasur, Mahmut Okulunun Arka Cephesi Resim 2; Manastr, Idadi Mulki Okulu gine ks Yosip Broz Tio lisesi) Resim 3: Manasur, Askeri ldadi gene! gor Resim 4: Manastr, Askeri Idadi girs cephesi ilavesiyle birlikte (Buganke Resim 5: Manastir, Askeri Idadi ig avlu diizeni Resim 6; Manastr, Askeri ldadi bats cephesi Gizim listest: Gizim 1: Manastr, Askeri Madi zemin kat plan (RZZSK Argivi) izim 2: Manastr, Askeri Madi ust kat plans (RZZSK Argivi) ‘18119Rosim 5 : 121