takdim
Prof.Dr. Ali Bardako¤lu
T
arih, geçmiflten gelece¤e kesinti-
siz bir süreçtir. Geçmifle bakan
yönüyle insano¤lunun haf›zas›,
gelece¤e aç›lan yönüyle onun muhayyi-
lesidir. ‹kisi aras›ndaki flimdiki zaman,
haf›za ile muhayyilenin kesiflti¤i somut
gerçeklik alan›d›r. Haf›zaya temas etme-
yen ve gelecek tasar›m› içermeyen flimdi-
ki zaman, somut gerçeklikle örtüflmeyen
bir anlams›zl›k, bir fetrettir.
Milletler, tarihinden ibarettir denilir.
Tarihinden ayr› düflen milletler uzun sü-
re varl›klar›n› koruyamaz. Bu yüzden ta-
rihe yön veren flahsiyetler, kendi kader-
lerinden çok milletlerinin kaderini yaflar
ve yaflat›r. Tarihin kahramanlar› milletin
ruhunu, inanç ve dünya görüflünü bütün
zamanlar boyunca hayata tafl›r. Döne-
minde bar›fl› temsil etmiflse bütün za-
manlarda ve co¤rafyalarda yine onu tem-
sil eder. Kur’an’›n, peygamber k›ssalar›n›
bize takdimi böyle bir espriyi; ibret al›-
nan ve ö¤üt veren yaflant› esprisini içerir.
Milletimizin Müslüman olarak Anado-
lu ve Rumeli’de edindi¤i bilgi ve tecrübe,
onu, insanl›k sahnesinde emsalsiz bir ko-
numa ç›karm›flt›r. Bar›fl›n, güvenli¤in,
hoflgörünün, adaletin egemen oldu¤u bir
3
Diyanet ‹flleri Baflkan›
kültür atmosferi içinde ça¤›na ve di¤er milletlere
›fl›k tutmufltur. Bugün bile Osmanl›n›n Balkanlar-
daki tarihî tecrübesi, etnik ve dinî çat›flmalar›n
yafland›¤› dünyan›n di¤er bölgelerindeki sorunla-
r›n çözümü ve bar›fl›n tesisi için bir model göre-
vi üstlenmektedir.
‹nsanl›¤›n ortak miras› ve milletimizin Balkan-
lardaki mührü mesabesindeki Kosova Sultan Mu-
rad Hüdâvendigâr Türbesini onarmak, bir hay›r
müessesesi olan Türkiye Diyanet Vakf›na nasip ol-
mufltur. Türkiye Diyanet Vakf›, misyonuna uygun
böyle bir hizmeti ifa etmekten gurur duymaktad›r.
Sivil toplum kurulufllar›m›z›n, bu tür hizmetlerde
yar›fl içinde olmas›n› diliyorum. Geçmiflten bugü-
ne Türk-‹slâm co¤rafyas›nda onar›lmay› bekleyen
yüzlerce eserimiz ilgilisinin ve tarihin yeni tan›kla-
r›n›n yolunu gözetliyor. Topyekûn tarihî ve kültü-
rel miras›m›za sahip ç›kmal›y›z. Büyük milletler
camias›n›n sayg›n bir üyesi olman›n yolu, önce ta-
rihine sahip ç›kmaktan, ondan ders almaktan ve
millet olma kaderine tutunmaktan geçiyor.
Burada UNMIK yetkilileri ile Kosova Kültür,
Gençlik ve Spor Bakanl›¤› yetkililerine, Türkiye
Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanl›¤›na, Bafl-
kanl›¤›m›z D›fl ‹liflkiler Dairesi personeli ile Tür-
kiye Diyanet Vakf› personeline, ER-BU flirketine
ve Bilim Komisyonuna katk›lar›ndan dolay› te-
flekkür ediyorum.
4

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

Türbe Restorasyonu Koordinatörü ve

Bilim Komisyonu Baflkan›
Yrd.Doç.Dr. Mehmet Z. ‹brahimgil
•
Haz›rlayanlar
Mehmet Z. ‹brahimgil
Neval Konuk
•
TÜRBE RESTORASYONU
B‹L‹M KOM‹SYONU ÜYELER‹
Prof.Dr. Fejaz Drancolli
‹MMK, Prishtine (Kosova)
Prof.Dr. Hakk› Acun
Gazi Üniversitesi (Türkiye)
Dip.Ing. Mimar Gjejlane Hoxha
MKRS /DTK (Kosova)
Doç.Dr. Mehmet Tunçel
Ankara Üniversitesi (Türkiye)
Yrd.Doç.Dr. Mehmet ‹brahimgil
Gazi Üniversitesi (Türkiye)
Dip.Ing. Mimar Nijazi Haliti
‹MMK, Prishtine (Kosova)
Ö¤r.Gör. Neval Konuk
Marmara Üniversitesi (Türkiye)
Arkeolog Haxhi Mehmetaj
‹MMK, Prishtine (Kosova)
Dip.Ing. Kemal Elflani
Kastriot/Obilic Belediyesi (Kosova)
•
Grafik Tasar›m
Mehmet Öztürk
•
Bu kitap Türkiye Diyanet Vakf›
taraf›ndan bast›r›lm›flt›r. Para ile sat›lamaz.
Dr. Mediha Eldem Sk. No: 72/B 06640 Kocatepe/ANKARA
Tel : +90.312 417 12 35 • Faks : +90.312 418 19 00
www.diyanetvakfi.org.tr

•
Bask›
Türkiye Diyanet Vakf›
Yay›n Matbaac›l›k ve Ticaret ‹flletmesi
Tel : +90.312 354 91 31 • Fax : 354 91 32
 5

içindekiler
içindekiler
Önsöz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
Restaurimi i Tyrbes së Sultan Muratit Kosova 2005 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
Kosovo Sultan Murad Hudavendigar Tomb 2005 Restoration . . . . . . . . . . . . . . . . .10
Sultan Murad Hüdâvendigâr’›n Savafltan Önceki Duas› . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

I. BÖLÜM
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi’nin Tarihçesi . . . . . . . . . . . . . . .13
Ö¤r.Gör. Neval Konuk

II. BÖLÜM
Sultan Murad Türbesi ve Selaml›k Binas› 2005 Y›l› Restorasyonu . . . . . . . . . .23
Restorasyon Bilim Komisyonu
A) Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
- Restorasyonda Yap›lan Müdahaleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
- Türbe’de Yap›lan Arkeolojik Kaz› Çal›flmalar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38
- Türbe Avlusunda Yap›lan Müdahaleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
(Mezarlar, çeflme, a¤açlar ve avlu duvarlar›)
B) Selaml›k Binas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
- Selaml›k Binas› Restorasyonunda Yap›lan Müdahaleler . . . . . . . . . . . .47
- Selaml›k Binas› Avlusuna Restorasyon Müdahaleleri . . . . . . . . . . . . . .50
C) Türbedar Evi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51
D) Kalorifer Kazan Dairesi ve Ziyaretçi Tuvaletleri . . . . . . . . . . . . . . . . . .52
Restorasyonun Sonucu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

III. BÖLÜM
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi ile ‹lgili Arfliv Belgeleri . . . . . . . .53
Yrd.Doç.Dr. Mehmet Z. ‹brahimgil
6
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu
önsöz
T
ürkiye Cumhuriyeti Diyanet ‹flleri Baflkan-
l›¤› taraf›ndan Kosova Sahras›’ndaki Sultan
Murad Hüdâvendigâr Türbesi (Meflhed-i
Hüdâvendigâr) ile Selaml›k Binas› restorasyonu
ve Türbedar Evi’nin infla edilmesi için 2002 / 2003
y›llar› aras›nda haz›rlanan proje, May›s 2003’te
Kosova Kültür, Gençlik ve Spor Bakanl›¤›’nca
onaylanm›flt›r. 2004 y›l›n›n Kas›m ay›nda Kosova
Kültür, Gençlik ve Spor Bakanl›¤›, Türkiye Cum-
huriyeti Kültür ve Turizm Bakanl›¤›, Türkiye Di-
yanet ‹flleri Baflkanl›¤› ile UNMIK aras›nda proje-
nin gerçeklefltirilmesine yönelik protokol imza-
lanm›flt›r. Protokol gere¤i, restorasyonun orijinali-
ne uygun flekilde yap›labilmesi için her iki ülke-
den dokuz kiflilik ortak bir bilim komisyonu olufl-
turuldu. Bilim Komisyonu, bilimsel verilere ulafl-
mak için gerek Türkiye’de gerekse Kosova’da ge-
reken arfliv ve literatür tarama çal›flmalar›n› ger-
çeklefltirdi. Türbede arkeolojik kaz› yaparak, 1389
y›l›na ait türbenin temellerini ortaya ç›kard›. Ko-
misyon, ayn› zamanda, restorasyon projesinde
mevcut eksikliklerin giderilmesinde ve restoras-
yon esnas›nda ç›kan sorunlara çözüm bulunma-
s›nda yard›mc› olmaya çal›flt›.
Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi ve müfl-
temilat›n›n restorasyon giderlerinin tamam› Türki-
ye Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› ve Türkiye Diyanet
Vakf› Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan karfl›lanm›flt›r.
Türkiye Diyanet Vakf› finans› sa¤layan kurum
olarak Kosova makamlar›nca daha önce onaylan-
m›fl Türbe Restorasyon Projesi ihalesini
fiubat 2005’te gerçeklefltirdi. Türbe ve
müfltemilat›n›n restorasyonunu üstlenen
ER-BU ‹nflaat ve Ticaret Koll. fiirketi, res-
torasyon çal›flmalar›n› Mart 2005’te baflla-
tarak Aral›k 2005’te tamamlad›. Restoras-
yondan Sorumlu Bilim Komisyonu olarak
gerek finans› sa¤layan Türkiye Diyanet
Vakf›’na gerekse uygulay›c› firmaya gös-
terdikleri hassasiyetten dolay› teflekkür
ederiz.
Türbe restorasyonunun gerçeklefl-
mesinde, gösterdikleri siyasi dirayetleriy-
le bize güç veren gerek Türkiye Cumhu-
riyeti Kültür ve Turizm Bakan› Say›n Atil-
la Koç’a, gerekse Kosova Kültür, Gençlik
ve Spor Bakan› Say›n Astrit Haraqija’ya
ve UNM‹K eski temsilcisi Say›n Rao Biy-
yalla’ya flükranlar›m›z› sunar›z. Meflhed-i
Hüdâvendigâr’›n Balkanlardaki ehemmi-
yetini en iyi bilen ve bu eserin yeniden
ihyâ edilmesi için gayret gösteren Türki-
ye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakan-
l›¤› Müsteflar› Say›n Prof. Dr. Mustafa
‹sen’e, türbe restorasyonunda bize duy-
duklar› güvenden dolay› müteflekkiriz.
Restorasyondan sorumlu Bilim Komisyo-
nuna manevî desteklerini esirgemeyen
Kosova Kültür, Gençlik ve Spor Bakan
Yard›mc›lar›ndan soydafl›m›z Say›n Ergin
Köro¤lu ile Say›n Aongjelina Krasniqi’ye
teflekkürlerimizi sunar›z. Türbe restoras-
yonun haz›rl›k safhas›nda, ifllerin belirli
siyasi bir prosedür içinde takip edilmesi
aç›s›ndan gayret sarf eden Türkiye D›flifl-
leri Bakanl›¤› Çok Tarafl› Kültürel ‹fller
Genel Müdürlü¤ü ile Kosova’da Türkiye
Cumhuriyeti Temsilcili¤i (Eflgüdüm Büro-
su) yetkililerine en derin teflekkürlerimizi
sunar›z.
1389 y›l›nda Avrupa’n›n kap›lar›n›
açan Sultan Murad Hüdâvendigâr’›n Ma-
kam Türbesi ve Müfltemilat›’n›n restorasyo-
nuna sa¤lad›klar› maddî destekten dolay›,
Devlet Bakan› Say›n Prof. Dr. Mehmet
Ayd›n’a ve Türkiye Diyanet ‹flleri Baflkan›
Say›n Prof. Dr. Ali Bardako¤lu’na ve Türkiye

Diyanet Vakf› Mütevelli Heyeti üyelerine
bu sahada uzman kifliler olarak flükran ve
sayg›lar›m›z› sunar›z. Türbe restorasyonu
esnas›nda karfl›laflt›¤›m›z s›k›nt›lar› en aza
indiren Türkiye Diyanet ‹flleri Baflkan
Yard›mc›s› Doç.Dr. Mehmet Görmez ile
Difl ‹liflkiler Dairesi Baflkan› Doç.Dr. Ali
Dere’ye müteflekkiriz. Restorasyon s›ra-
s›nda bizleri destekleyen Gazi Üniversite-
si Rektörü Say›n Prof.Dr. Kadri Yamaç ile
Ankara Üniversitesi Rektörlü¤üne teflek-
kürlerimizi sunar›z. Restorasyondan son-
ra, müze ve arfliv olarak kullan›lmas› dü-
flünülen Selaml›k Binas›na bilgi, belge ve
yay›n gönderen Türk Tarih Kurumu Bafl-
kan› Say›n Prof.Dr. Yusuf Halaço¤lu’na
ve Baflbakanl›k Devlet Arflivleri Genel
Müdürü Say›n Doç.Dr. Yusuf Sar›nay’a
gösterdikleri ilgiden ve verdikleri destek-
ten dolay› minnettar›z. Özel gayreti ile
sanduka üzerindeki kavu¤u asl›na uygun
flekilde yeniden yapt›rtan ‹stanbul Türbe-
ler ve Müzeler Müdürü Erman Güven’e
ve puflidesinin haz›rlanmas›n› üstlenen
Bursa Y›ld›r›m Belediye Baflkan›’na te-
flekkür ederiz.
Restorasyon s›ras›nda ortaya ç›kan
s›k›nt›lar›m›z›n afl›lmas›nda bizlere destek
veren Türkiye Diyanet Vakf› Genel Mü-
dürü Say›n A. ‹hsan Sar›mert’e, kurumun
‹nflaat ve Emlak Müdürü Say›n Mehmet
Y›ld›r›m ile Prifltine Kastriot Belediye
Baflkan› Say›n Dr. ‹smet Hashani ve Bele-
diye yetkililerine de minnettar›z.
Türbe restorasyonunda bizleri yaln›z
b›rakmayarak manevî güç veren Koso-
va’daki Türk Tabur Görev Kuvvet Komu-
tanl›¤› yetkililerine ve özellikle Mehmet-
çi¤imizin her birine tek tek teflekkür et-
meyi bir borç addederiz. Ayr›ca, Koso-
va’da AG‹T Teflkilat›nda görev yapan
Türkiye Emniyet Genel Müdürlü¤ü men-
suplar›m›z›n türbe ziyaretleri s›ras›nda
restorasyondan duyduklar› sevinçden do-
lay› müteflekkiriz. Restorasyon boyunca
askerimizi ve polisimizi yan›m›zda gör-
mek, bize ebedî bir haz ve mutluluk ver-
7
mifltir. Restorasyonda eme¤i geçen restoratör-mi-
mar Onur Özbaflbu¤’a, mimar Artnet Haskuka ve
mimar Burçin Atalay Haskuka’ya, Türkiyeli ve
Kosoval› ustabafl› ve iflçilerimize, ahflap ifllerini
gerçeklefltiren Ankara Sitelerdeki H›zarc›o¤lu fiir-
ketine, nak›fl ifllerini yapan Edirneli sanatkârlara,
elektrik tesisat›n› yapan mühendis ‹lyas Bey’e en
derin flükranlar›m›z› sunar›z. Türbe restorasyo-
nunda eme¤i geçen ve burada adlar› zikredilme-
yen herkese müteflekkiriz.
Türkiye ve Kosoval› uzmanlardan oluflan res-
torasyondan sorumlu Bilim Komisyonu olarak,
ortak kültür miras› bu ata yadigâr› eserimizin ye-
niden ihyâ edilmesine bilgi birikimimizle katk›
sa¤lamaya imkan veren Türkiye Diyanet Vakf›’na
flükranlar›m›z› sunar›z. Türbe restorasyonunda
bafltan sonuna kadar her iki ülke uzmanlar›, res-
torasyonun en mükemmel flekilde yap›labilmesi
için hiçbir fedakârl›ktan kaç›nmam›fllard›r. Eliniz-
de tuttu¤unuz bu de¤erli kitab›n grafik tasar›m›n›
gerçeklefltiren Mehmet Öztürk’e ise çok teflekkür
ederiz.
Karfl›l›kl› ortak fikirlerin, bilgi birikimlerinin
ve tecrübelerin paylafl›m›ndan mükemmeli bul-
maya fedakârca çal›flan bu ekip, türbenin gelecek
kuflaklara aktar›lmas›na katk›da bulunmaktan
mutluluk ve gurur duymufltur.
Bilim Komisyonu olarak, böylesine önemli
bir projede görev almaktan dolay› gururlu ve
onurluyuz.
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr
Türbesi Restorasyonu
Bilim Komisyonu
8
rezime
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu
Restaurimi i
Tyrbes së
Sultan Muratit
Kosova 2005
Komisioni i Shkencës së Restaurimit
R
estaurimi dhe rehabilitimi i Kompleksit
“Tyrbja së Sulltan Muratit te Pare”,
eshte projekt i realizuar ne kuader të
Marrëveshjes së “Bashkëpunimit Kulturor” të
firmosur në Prishtinë më 26 gusht 2004 midis
Ministrisë së Kulturës dhe Turizmit të
Republikës Turke, Administratës së
Përkohshme të Kombeve të Bashkuara në
Kosove dhe ‹nstitucionet e Perkohshme te
Vetëqeverisjes në Kosovë.
Marrëveshja e “Bashkëpunimit Kulturor”,
e firmosur nga ana e Këshilltarit të Ministrisë së
Kulturës dhe Turizmit Prof.Dr. Mustafa ‹sen,
Zëvendës Kryeadministratori i Misionit të
Përkohshëm të Kombeve të Bashkuara ne
Kosovë, Zt. Charles Brayshaw dhe Ministrit të
Kulturës, Rinisë dhe Sportit të Kosovës Zt.
Behxhet Brajshori, përfshin realizimin e
projekteve lidhur me restaurimin dhe
reahbilitimin e tërësive kulturore historike-
monumente si: “Xhamia e Sinan Pashës”,
“Xhamia e Fatih Sultan Mehmetit” në Prishtinë,
“Xhamia e Kuqe” në Pejë dhe Kompleksi
“Tyrbja e Sultan Muratit te Parë”.
Protokolli përkatës, i parashikuar në
marrëveshjen e bashkpunimit kulturor midis
Ministrisë së Kulturës të Turqise dhe
Administrates se Kosovës, hyri në fuqi me
datën 1 Qershor 2005, pas pranimit në
Parlamentin Turk. Projekti Rehabilitimi dhe
Restaurimi i Kompleksit, Tyrbja e Sulltan
Muratit të Parë’ vijojë sipas Planit te
Teknik, përgaditur nga grupi specialistesh
dhe aprovuar nga Autorite te Kosovës.
Restaurimi i Tyrbes së Sultan Muratit
Në Fushen e Kosovës, afër kryeqytetit
të Kosovës, perkatesisht në Prishtinë, vendi
i njohur ne histori si Beteja e Parë Kosovës,
ku ne vitin 1389 u ndeshën forcat ushtarake
të koalicionit te popujve te Ballkanit dhe
asaj Osmane, gjendet kompleksi kulturor
historik “Tyrbja e Sulltan Muratit të Parë”
me status monument kulture nën mbrojtje.
Gjatë vitit 2005, mbi parime te konservimit
te komplekseve kulturore historike jane
realizuar punimet rehabilituese dhe
restauruese në dy ndërtesa, si ne Konak
dhe Tyrbe, si dhe janë ndertuar ndertesat
ndihmese një apartament për kujdestarin e
Tyrbës dhe toaletet për vizitorë.
Njëkohesisht eshte rregulluar oborri me
muret rrethuese si dhe janë riparuar
varrezat.
Sipas të dhënave dokumentare,
ndertimi i Tyrbës është realizuar
menjëherë pas Betejës së vitit 1389.
Kompleksi në tërësi ka marrë formën e saj
të fundit pas disa lloj riparimesh të kryera
në fillim në shekullin e 17-të, nga Melek
Ahmed Pasha Valiu i Rumelisë dhe më pas
në vite 1848 prej Sultan Abdylmexhidit.
Pas këtij restaurimi me lejen e Sulltan
Abdylmexhidit u vendos si kujdestar Haxhi
Aliu, me origjinë nga Buhara, nga e cila
familje e kanë origjinën edhe kujdestarët e
sotëm.
Sultan Abdylhamiti, në vitin 1896
ndërtoj Konakun- Selamllik, ndërtesën per
pushim dhe kujdesje ndaj vizitorëve. Në
vitin 1906 bëhet restaurimi i kësaj ndërtese
dhe me dtaten 1 shtator bëhet ceremonia e
hapjes, datë kjo kur Abdylhamiti hipi në
fron.

Siç kuptohet edhe prej një pllak të
datës 1909, Ndërtesa e Tyrbës restaurohet
gjerësisht prej Sultan Reshadit, i cili më
pas, më 16 qershor të vitit 1911 vizitojë
Kosoven, ku pritet me të shtëna topash,
dhe Tyrbja cilësohej si Qabeja e Ballkanit.
Ne kete manifestim, një turmë njerëzish,
që mendohet te këtë qenë 20 deri 100 mijë
veta, u fal namazin ku dhe ‹smail Hakk›
Efendiu prej Manastiri, mbi një minber të
përgaditur posaçërisht, mbajti një fjalim
dhe lexoi fermanin e Sulltanit.
Ne këtë periudhë, për nder të kesaj
vizitë ishte riparuar tyrbja, shtruar oborri i
saj me gurë të copëtuar, ndërtuar një
çezëm e re, vendosur një pllak më
informacione te riparimit, pllak që është
ende edhe sot, si dhe u hodhën themelet
e Medresesë Reshadije.
Në vitin 1911, datë kjo kur dhe filloi
riparimi i Tyrbes dhe ditën kur Sulltani ra
shehid, Prijësit e Kosovës e caktuan ditë
kombëtare dhe u përpoqën që këtë ditë
tyrbeja të vizitohej çdo vit prej gjithë
Osmanllinjve. Veçse pas një viti me fillimin
e luftës së Ballkanit ky organizm-
manifestim ishte penguar nga pushtuesit
Serb.
Në vitin 1912 pas luftës së Ballkanit
kujdesin e tyrbes e mori përsipër Qeveria
Serbe Më datë 14 Mars 1914, sipas pikës
10-të të marrëveshjes së paqes të firmosur
në Stamboll mes Turqisë dhe Serbisë,
Qeveria Turke do të paguante të gjitha
harxhimet që kishin lidhje me kujdesjen e
tyrbes. Me fillimin e Luftës së Parë
Botërore, Marrëveshja e Stambollit u
anullua. Ashtu sikurse në Luftën e Parë
Botërore edhe në Luftën e Dytë botërore të
gjitha elementet e tyrbes u grabitën prej
palëve pushtuese. Pas Luftës së Dytë
botërore tyrbeja u mor përsipër nga
Qeveria Jugosllave dhe u riparuan në vitet
1960-61. Në vitin 1992 edhe Ministria e
Kulturës e Republikës Turke kreu një
riparim të pjesshëm të tyrbes. Në nëntor të
vitit 2004 u firmos protokolli në lidhje me
9
restaurimin e tyrbes së Sultan Muratit dhe punimet
e restaurimit-konservimit filluan më 1 Maj 2005. Me
ndihmën e Ministrisë së Kulturës dhe Turizmit,
Diyanetit Turk dhe Kosovës u krye restaurimi për
një kohë të shkurtër prej 8 muajsh dhe
nenmbikqyrjen e Komisionit të restaurimit, në
perberje shkencor dhe multispecialistike nga
Kosova dhe Turqia.
Anetaret e Komisioni:
Turqia Kryesues
Yrd.Doç.Dr. Mehmet ‹brahimgil,
(Pedagog i Historis së Artit ne Universitetin e Gazit)
Prof.Dr. Hakk› Acun (Universiteti i Gazit)
Doç.Dr. Mehmet Tuncel (Universiteti i Ankarasë)
Ö¤r.Gör. Neval Konuk (Universiteti e Marmara)
Kosova
Prof.Dr. Fejaz Drançolli (‹MMK, Prishtinë)
Dip.ing Gjejlane Hoxha, Arkitekt (MKRS/DTK, Prishtinë)
Dip.ing Njazi Haliti, Arkitekt (‹MMK, Prishtinë)
Arkeolog Haxhi Mehmetaj (‹MM, Prishtinë)
‹ng.Dip.Kemal Elshani (Komuna Kastriot/Obiliç)
Gjatë punimeve të restaurimit morën pjesë gati
njëzet punëtorë dhe ustallarë,
1 inxhinier ndërtimi dhe 2 arkitekt.
Finasimi i punimeve eshte mbeshtetur nga
Drejtoria e Përgjithshme e Vakëfit të Diyanetit ne
Turqi. Realizimin e punimeve, permesë tenderimit
ne Turqi i mori përsipër firma ER-BU, me pervoje
dhe e cila realizoje rikonstrimin e Urës së Mostarit.
Punimeve restauruese ne Kompleksin Tyrbja e
Sultan Muratit e bënë ritheksimin e komponentes
estetike dhe rrendësisë historike meritore.
Ky restaurimi, ështe një nismë e rëndësishme
në marrëdhëniet Turqi-Kosovë dhe në të njejtë
kohë pati karakter arsimimi per punonjesit kosovar
qe ushtrojne detyra ne mbrojtjen e monumenteve.
Përktheu në shqip:
Nurian Ohri (Shqipëri);
Murat Lufli (Maqedon›ja)
10
summary
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

Kosovo K
osovo Sultan Murad Hudavendigar
Tomb was restored in the frame of
the Cultural Cooperation Treaty
signed on August 26, 2004 between ‘the

Sultan Murad Ministry of Culture and Tourism of the

Republic of Turkey and the United Nations
Temporary Mission in Kosovo being the

Hudavendigar representative of Kosovo Temporary Self

Government Institutions (the Culture,
Youth and Sports Ministry of Kosovo). The
treaty, signed by Prof.Dr. Mustafa ‹sen, the

Tomb undersecretary of the Ministry of Culture

and Tourism; Charles Brayshaw, the
Deputy Chief of the United Nations

2005 Restoration
The Scientific Committee for the Restoration
Temporary Mission in Kosovo (UNMIK)
and Behxhet Braysha, the Minister of
Culture, Youth and Sports of Kosovo,
covers the renovation and restoration of
the cultural assets such as Sinan Pafla
Mosque in Prizren from the Ottoman
Period, Fatih Sultan Mehmed Mosque in
Pristina, K›z›l Mosque in Pec and Sultan
Murad Tomb and the project
implementations. The draft related to the
approval of the cultural cooperation
between the United Nations in Kosovo and
Turkey became law in the Turkish Grand
National Assembly and came into force on
June 1, 2005.

The Restoration of Sultan Murad Tomb

A house for the caretakers of the tomb
and modern toilets for visitors were
constructed during the restoration of the
Sultan Murad Hudavendigar Tomb and
Selaml›k Building in Kosovo Plain near
Pristina-the capital of Kosovo where the
1st Kosovo Battle between the Ottoman
and Coulition of Balkans populutious
armies was experienced in 1389.
The tomb went under major repair
first in the 17th century during the time of
Rumelian Beylerbeyli¤i of Melek Ahmed
Pasha and then in 1848 in the time of
Sultan Abdülmecid which gave its present-
day appearance. After this repair, Hac› Ali
from Buhara was assigned as the caretaker

of the tomb upon the warrant of Sultan
Abdülmecid. Today’s caretaker family is of
the same origin.
For giving resting and taking
sheltering opportunities to the visitors of
the Tomb, Sultan Abdülmecid had the
Selaml›k Bulding constructed in 1896. It
was repaired in 1906 and opened with a
ceremony for visitors on September the
1st when Sultan Abdülmecit was
enthroned.
As derived from its repair inscription
dated 1909, the Tomb was repaired to a
large scale during Sultan Reflad’s Kosovo
visit on June 16, 1911. Welcomed with
cannon shot ceremony, Sultan visited
Meflhed-i Hudavendigar which is
considered to be the Kaaba of the
Balkans. Before the visit, a large crowd
performed the namaz (ritual of worship)
in the Kosovo Plain. ‹smail Hakk› Efendi
gave a sermon from the pulpit and
Sultan’s Declaration was read. Because of
the visit, thee Tomb was repaired, its
courtyard was covered with hewn stones,
a new fountain was constructed, its
today’s inscription was placed and the
foundation of Refladiye Madrasa was laid.
In 1911, when the restoration of the
tomb was started, the notables of the
district made an attempt to declare the day
of which Sultan Murad was martyred as
“National Day” and encouraged the
Ottomans to visit the tomb at that time of
the year. But the Balkan War, started the
year after, has prevented this attempt.
The Governance of Serbia has taken
over the responsibility of the restoration
of the tomb after the Balkan War in 1912.
In accordance with the 10th article of the
treaty signed between Turkey and Serbia
in Istanbul on 14th March, 1914, the
restoration and its financing will be
covered by Turkish Governance. But
when the 1st World War came over after a
short while, Istanbul Treaty has annulled.
As it was happened during the 1st World
11
War, all the belongings of the tomb were
plundered by the military occupation forces
during the 2nd World War. The tomb was taken
under the protection of Yugoslavia and was
restored between 1960 and 1961. In 1992,
reparation was made by Ministry of Culture,
Republic of Turkey.
The protocol on Sultan Murat Tomb has
signed on November, 2004 and the restoration has
started on the 1st May, 2005. The Restoration of
the tomb has finished in a short period of time
like 8 months with the contributions of Ministry of
Culture and Tourism and Foundation of Religious
Affairs, Republic of Turkey. The Scientific
Committee for the Restoration in the presidency of
Ass. Prof. Dr. Mehmet ‹brahimgil, Head of
Department of Arts in Gazi University was
consisted of the members: Prof. Dr. Hakk› Acun
from Gazi University, Doç. Dr. Mehmet Tunçel
from University of Ankara, Ogr. Gor. Neval Konuk
from University of Marmara from Turkey; Prof. Dr.
Feyaz Drancolli (IMMK), archeologist Haci
Mehmetay (‹MM) and Ing. Dip. Kemal Elflani
Kastriot from Municipality of Oblilic, Kosovo.
2 architects, 1 construction engineer and nearly
20 master and workers performed in the restoration
of Sultan Murat Tomb for it to be same as original.
ER-BU Contruction Company which had realized
the restoration of the Mostar Bridge undertook the
Tomb’s restoration financed by the Foundation of
Religious Affairs, Republic of Turkey.
After the restoration Sultan Murat Tomb has got
the beauty it deserves and acquired the historical
importance once again. Restoration which is a
starting point in the relations of the Turkey and
Kosovo, at the same time provided chance for the
citizens of the Kosovo to realize applied job
training. Those trained workers will serve in the
restoration of other Kosovo’s cultural heritages in
the subsequent years and therefore it is clear this
restoration will entitle an important acceleration for
Kosovo which is a recovering country.
Translator : Seda Kutluk
12

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

dua

Sultan Murad Hüdâvendigâr’›n

Savafltan Önceki Duas›

“Murad Hân Gazi, herkes yatt›ktan sonra abdest ald›. ‹ki rek’at hâcet namaz› k›ld›.
Yüzünü toprak üzerine koydu. O karanl›k gecede cân ve gönülden Hak Taâlâ
Hazreti’ne yakard›:

-‹lâhi, dedi; bunca kerre hazretine duâm› kabûl eyle.

Bir ya¤mur verip bu karanl›¤› ve tozu def’et.
Âlemi nûrânî k›l.
Tâ ki kâfir leflkerini iyice görüp yüz yüze cenk edebileyim.
Mülk ve kul senindir.
Sen kime istersen verirsin.
Ben dahi bir nâçiz kulunum.
Benim fikrimi ve s›rlar›m› sen bilirsin.
Mülk ve mal benim maksûdum de¤ildir.
Buraya mülk ve kul için gelmedim.
Hemen hâlis ve muhlis senin r›zân› isterim.
Yârab! Beni bu Müslümanlar’a kurbân eyle.
Tek bu mü’minleri küffâr elinde ma¤lûb edip helâk eyleme.
Yâ ‹lâhî, bunca nüfûsun katline beni sebeb eyleme.
Bunlar› mansûr ve muzaffer eyle.
Onlar için ben cân›m› kurbân ederim.
Tek sen kabûl eyle.
Askerim için teslîm-i rûh etmiye râz›y›m.
Tek bu mü’minlerin ölümünü bana gösterme.
‹lâhî, beni civar›nda mihmân edip, mü’minler u¤runa beni fedâ k›l.
Evvvelce beni gazi k›ld›n, flimdi flehâdet nasîb et!

(Kitab-› Cihan-nümâ, Mehmed Neflrî Efendi)

 13

I. BÖLÜM
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr
Türbesi’nin Tarihçesi(1)
Ö¤r.Gör. Neval Konuk*

Hüdâvendigâr Türbesi, Kosova’n›n baflkenti Prifltine’den

yaklafl›k 10 km. uzakl›kta Mitrovica yolu üzerinde, Sultan Murad Hüdâvendigâr’›n
flehit oldu¤u yerde, ilk olarak savafltan k›sa bir süre sonra o¤lu Y›ld›r›m Bayezid
taraf›ndan infla ettirilmifl bir makam türbesidir. Bu makam türbesi, tarih boyunca
pek çok seyyah›n dikkatini çekmifl, baz›lar› eserlerinde yaln›zca
türbenin ismini zikretmekle yetinmifl, baz›lar› da türbe hakk›nda
k›sa bilgiler vermifllerdir.

Ordunun sa¤ kolunda Kütahya ve Hamid San-

K
osova ovas›nda, flakay›k (bojur) is-
minde her y›l ilkbaharda açan al
bir çiçek vard›r. Halk aras›ndaki ri-
vayete göre, bu çiçek rengini Kosova Sava-
fl›’ndaki flehit kanlar›ndan almaktad›r. Bu
nedenle, genellikle kopar›lmaz...
I. Kosova Savafl› (1389)
Osmanl›lar›n Balkanlardaki durumunu
tayin edecek Kosova Savafl›, S›rp kaynakla-
r›na göre 20 Haziran 1389’da, bizim kay-
naklar›m›zda ise 10 A¤ustos 1389 Sal› günü
(hicrî 16 fiaban 791) yap›lm›flt›r(2). Hoca
Sa’deddin ve Hayrullah Efendi bu tarihi
27 A¤ustos olarak vermektedirler.
cak Beyi Bâyezid kumandas›nda Rumeli Beylerbeyi
Kara Timurtafl Pafla ve Evrenos Bey ile di¤er tec-
rübeli kumandanlar, sol kolda ise Karesi Sancak Be-
yi Yakub Çelebi kumandas›nda Anadolu Beylerbe-
yi Saruca Pafla ile Germiyan, Hamid, Teke, Mente-
fle ve Ayd›n kuvvetleri yer almakta idi. Merkezde ise
padiflah bulunuyordu. Ayr›ca ordunun sa¤ ve sol ka-
natlar› önüne biner okçu konulmufltu. Veziriazam
Ali Pafla, Pâdiflah’›n yan›nda yer alm›flt›(3).
Savafla kat›lan taraflar›n kuvvetlerinin say›s›
hakk›nda kaynaklarda kesin ve ittifakla kaydedilen
bir rakama rastlanmamaktad›r(4). Ancak, Osmanl›
kaynaklar› düflman ordusunun çok kalabal›k oldu-
¤unu ifade ederler. Hoca Sa’deddin, Bosna, Macar,
14
tarihçesi
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu
Eflâk, Arnavud, Bo¤dan, Slav kavimlerinin, S›rplarla
anlaflarak iki yüz bin kiflilik bir ehl-i salib ordusu ol-
duklar›n› belirtir(5) Neflrî de daha mübala¤l› rakam
olarak düflman ordusunun üç yüz bin kifli oldu¤unu
kaydeder(6). Müneccimbafl› ise, her iki ordunun as-
ker say›s›n› de¤iflik bir benzetmeyle flöyle ifade eder:
“Küffâr ordusu bu büyük kalabal›kla savafl ye-
rine vard›. Müslümanlar bu orduya karfl› siyah bir
s›¤›r›n vücudundaki nokta kadar olan beyaz bir
benek misali idiler(7)”.
Hammer de düflman ordusunun Osmanl› or-
dusundan kat kat fazla oldu¤unu belirterek Sul-
tan’›n bundan dolay› endifleye kap›ld›¤›n› kayde-
der(8). Neflrî ve Müneccimbafl› da bu endifleden
söz ederler(9).
Oruç Bey’in Osmanl› ordusunun (60.000) alt-
m›fl bin kifliden ibaret oldu¤unu kaydetmesi(10), Ho-
ca Sa’deddin’in düflman›n say›s› için verdi¤i 200.000
rakam›n› do¤rular niteliktedir. Solak-zâde de düfl-
man ordusunun ‹slâm ordusunun befl misli oldu¤u-
nu belirtir ve bu konuda bir rakam vermez(11).
Sultan Murad’›n savafltan önce Allah’a yakar›-
fl› ve etti¤i dua, Mehmed Neflrî Efendi’nin Kitab-›
Cihan-nümâ’s›nda flöyle dile getirilmifltir(12):
“Murad Hân Gazi, herkes yatt›ktan sonra ab-
dest ald›. ‹ki rek’at hâcet namaz› k›ld›. Yüzünü top-
rak üzerine koydu. O karanl›k gecede cân ve gönül-
den Hak Taâlâ Hazreti’ne yakard›:
- ‹lâhi, dedi; bunca kerre hazretine duâm› ka-
bûl eyle. Bir ya¤mur verip bu karanl›¤› ve tozu def’et.
Âlemi nûrânî k›l. Tâ ki kâfir leflkerini iyice görüp yüz
yüze cenk edebileyim. Mülk ve kul senindir. Sen ki-
me istersen verirsin. Ben dahi bir nâçiz kulunum.
Benim fikrimi ve s›rlar›m› sen bilirsin. Mülk ve mal
benim maksûdum de¤ildir. Buraya mülk ve kul için
gelmedim. Hemen hâlis ve muhlis senin r›zân› iste-
rim. Yârab! Beni bu Müslümanlar’a kurbân eyle.
Tek bu mü’minleri küffâr elinde ma¤lûb edip helâk
eyleme. Yâ ‹lâhî, bunca nüfûsun katline beni sebeb
eyleme. Bunlar› mansûr ve muzaffer eyle. Onlar için
ben cân›m› kurbân ederim. Tek sen kabûl eyle. Aske-
rim için teslîm-i rûh etmiye râz›y›m. Tek bu mü’min-
lerin ölümünü bana gösterme. ‹lâhî, beni civar›nda
mihmân edip, mü’minler u¤runa beni fedâ k›l. Evv-
velce beni gazi k›ld›n, flimdi flehâdet nasîb et!
Sultan Murad Gazi bu resmile bafl aç›p yüz ye-
re koyup duâ k›ld›, Hak Sübhânehu Taâlâ duas›n
Sultan Murad’› fiehid Eden Obiliç’in
Tepelenmesini Tasvir Eden Minyatür (Hünernâme - I, varak 94)
müstecâb k›ld›. Hemân gökyüzünü bir bu-
lut çevirdi. Ya¤mur, gökyüzünü rahmete
bo¤du.”(13)
Türk ordusunun gösterdi¤i kahraman-
l›k ve savafl plan›n›n mükemmelli¤i saye-
sinde üstün düflman kuvvetleri bozuldu(14).
Sekiz saat süren savafltan sonra, düflman
tam bir bozguna u¤rad›.
Savafl sonras›nda Sultan Murad gali-
biyet flükranesi olarak, savafl meydan›n›
dolafl›p ota¤›na gelirken, baz› kaynaklarda
yaral› bir S›rp asilzadesi olan Milofl Obi-
liç(15) (Kabiloviç), baz› kaynaklarda ise(16)
Milofl adl› bir S›rp asilzâdesi taraf›ndan, he-
nüz savafl bitmeden Müslüman oldu¤u ba-
hanesiyle, padiflaha yaklafl›p at üzerinde
iken zehirli bir b›çakla hançerlendi¤i kay›t-
l›d›r(17). Milofl, hükümdar›n çevresindeki
askerlerce o esnada yakalanarak tepelen-
mifltir. Buna karfl›l›k Sultan Murad a¤›r
yaral› olmas›na ra¤men savafl› sonuna ka-
dar idare etmifl, ölece¤ini anlay›nca da bü-
yük o¤lu fiehzâde Bayez›d’› ça¤›r›p, dev-
let erkân›n›n da tasvibiyle hükümdarl›¤›
ona b›rakm›flt›r. Neflrî, padiflah›n b›çaklan-
d›¤› yerde flehid oldu¤unu, devlet erkân›
taraf›ndan çad›ra ça¤r›lan Bayez›d’›n tahta
ç›kar›ld›¤›n› yazmaktad›r(18).
Sultan Murad Hüdâvendigâr’›n S›rp
Milofl Obiliç taraf›ndan flehid edilmesi
üzerine cesedi tahnit edilerek (ölüyü bo-
zulmamas› için belirli formül dahilinde ilaç-
lama), Bursa Çekirge’de yapt›r›lan türbesine

defnedilmifltir(19). ‹ç organlar› ise, vefat etti-
¤i yerde, o¤lu Y›ld›r›m Bayez›d taraf›ndan
infla ettirilen türbeye gömülmüfltür.
Afl›k Paflazâde’nin, 15.y.y.’›n ikinci ya-
r›s›nda Fatih Sultan Mehmed’in Novo B›r-
do ve Trepça’y› fethettikten sonra türbeyi zi-
yaret edip, halka hediyeler ve yemek da¤›t-
mas›n› belirtmesi, türbe hakk›ndaki ilk yaz›-
l› bilgidir. Ayr›ca, 1526 tarihli bir hükümde,
türbenin bak›m›ndan sorumlu ailelerin ver-
giden muaf tutulmas›ndan söz edilir.
2005 y›l› restorasyon çal›flmalar› esna-
s›nda türbede gerçeklefltirdi¤imiz kaz› önce-
sinde, Hüdâvendigâr Türbesi’nin orijinal
plan› tam olarak bilinmemekteydi. Bununla
birlikte, Rumeli’nin bir çok yerinde görülen
fetih-flehidlerinin türbeleri gibi dört paye
üzerine at›lm›fl dört kemerden ve bunlara
oturan bir kubbeden ibaret aç›k bir türbe
olmas› pekala ihtimal dahilindeydi(20). Dört
payeye oturan, dört kemer taraf›ndan tafl›-
nan bir kubbenin örttü¤ü bu aç›k türbenin,
sonralar› kemer aralar›n›n doldurulmas› su-
retiyle dört köfle bir türbe hâline getirilmifl
olabilece¤i düflünülmekteydi.
Gerçeklefltirdi¤imiz kaz› sonucunda,
ilk türbenin kare planl› ve üstünün kapal›
oldu¤u ortaya ç›km›flt›r. Bununla birlikte,
Novo B›rdo’nun fethinde esir düflen ve da-
ha sonra yeniçeri olan Konstantin Mihay-
lo Konstantinoviç, hat›ra defterinde, Y›l-
d›r›m Bayez›d’›n babas›n›n flehit oldu¤u
yerde kare planl›, üstü kurflunla kapl› kub-
be ile örtülü bir türbe infla ettirdi¤ini belirt-
mektedir(21). Ayr›ca, Feliks Petançiç’in
1502 tarihli seyahatnamesinde, A.Benedik
Kurupesiç’in 1530 tarihli seyahatnamesi ve
Frans›z seyyah Jean Palerne’nin 16.y.y.’a
ait seyahatnamesinde türbenin varl›¤› ile
kubbesi kurflunla kapl›, kare planl› bir mi-
marîye sahip oldu¤undan bahsedilmekte-
dir(22). Bu belgelerden türbenin ilk plan› ile
15.y.y.’›n ikinci yar›s›ndan, 16.y.y. sonuna
kadarki dönemde mimarisinde herhangi bir
de¤ifliklik olmad›¤› ortaya ç›kmaktad›r.
Türbe, Melek Ahmed Pafla’n›n Rumeli
Beylerbeyli¤i döneminde, 17.yüzy›l›n ikinci
15
tarihçesi
yar›s›nda genifl çapl› bir onar›mdan geçmifltir. 1660 y›-
l›na do¤ru Evliya Çelebi, Sadrazam Melek Ahmed
Pafla ile beraber türbeyi ziyaret ettiklerinde, binan›n
bak›ms›z ve harabe durumunu görürler(23). Evliya Çe-
lebi’nin tavsiyesi üzerine Melek Ahmed Pafla civar-
daki Müslüman halka iki kese kurufl (1000 akçe) ver-
mifl ve türbenin temizlenmesi için getirtti¤i reâyaya,
bir hafta içinde, avluyu yüksek bir duvarla çevirterek
büyük bir kap› yapt›rtm›fl ve yüzlerce çeflitli meyve fi-
dan› diktirtmifltir. Ayr›ca bir kuyu aç›lm›fl, türbeye
bakmak için ailesiyle burada oturacak bir türbedar ve
yeni kurulan vakf› denetlemek için civar yerlerdeki
ileri gelen kifliler de nâz›r olarak atanm›fllard›r(24).
17.y.y.’›n sonundan Sultan Abdülmecid’in
1848’de günümüzdeki mevcut türbeyi inflas›na ka-
dar, seyyah veya elçilerin yaz› ve notlar›nda türbe
hakk›nda de¤iflik bilgilere rastlan›lmaktad›r.
Dubrovnikli flair Jaketa Palmotiç-Dzonoriç,
1667’de ‹stanbul’a giderken türbeyi ziyaret etmifl ve
daha sonra kaleme ald›¤› eserinde Kosova ovas›nda
Türk Sultan›n›n flehit oldu¤u yerde, geceli gündüzlü
aç›k olan ve devaml› kandillerin yand›¤› türbeden
söz etmifltir(25).
Önce Novipazar, daha sonra Dubrovnik tüccar›
olan Nikola Boflkoviç, 18.y.y.’›n bafllar›nda “Eski
Raflka” adl› hat›ra notlar›nda; türbe etraf›n›n duvar-
larla çevrili oldu¤unu, kubbe ile örtülü türbenin
Müslümanlar aras›nda bir kült yeri olarak devaml› zi-
yaret edildi¤ini, belirtmektedir(26).
Seyyah Ami Buea, 1838’de Sultan Murad Türbe-
sini ziyareti s›ras›nda, tek bir yap›dan olufltu¤unu,
içinde beyaz mermer bir sandukan›n bulundu¤unu,
kap›s›n›n aç›k oldu¤unu, bir türbedar›n›n bulunma-
d›¤›n› ve türbede birkaç kandilin yer ald›¤›n› söyle-
mektedir(27). 1848 y›l›nda Türbe günümüzdeki fleklini
16
tarihçesi
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu
alm›fl ve Sultan Abdülmecid’in bir berat› ile aslen
Buharal› olan Hac› Ali 300 kurufl maaflla türbedar
atanm›flt›r(28). Günümüzdeki türbedar, Saniye Türbe-
dar da bu aileye mensuptur.
J.G.Han, 1858’de fleyh olarak yapt›¤› yolculuk-
ta, yeni infla edilen türbeyi ziyaret ederek bina hak-
k›nda baz› bilgiler vermifltir. Türbede Sultan Abdül-
mecid taraf›ndan türbedar olarak tayin edilmifl Bu-
haral› bir Türk ailesiyle karfl›laflan J.G.Han’a göre,
bu yeni türbe eskisine göre, çok süslü bir görünüfle
sahiptir. Ayr›ca; türbenin iç duvar yüzeylerinde ka-
lem ifli süslemelerinin bulundu¤unu, ortas›nda bir
sandukan›n yer ald›¤›n›, sandukan›n bafl k›sm›nda
beyaz tülbentten bir kavuk ile kubbenin orta k›sm›n-
dan afla¤›ya sarkan Frans›z üretimi bronzdan yap›l-
m›fl cam süslemeli ve alt› kandilli bir avizenin oldu-
¤unu, türbenin yan›nda türbedar ailesinin kald›¤› kü-
çük fakat, güzel bir evden bahsetmektedir(29).
1859 y›l›n›n Aral›k ay›nda türbenin haziresine
Silistre kumandan› Rifat Pafla defnedilir. Mezar›,
türbenin giriflinin sa¤ taraf›ndad›r. Sanduka fleklin-
de olan mezar, 50 cm. yükseklikteki kesme tafltan
bir kaide üzerinde bulunmaktad›r. Mezar›n üstü,
R›fat Pafla Mezar›
Sultan Abdülaziz Çeflmesi Kitabesi
yatay mermer bir taflla örtülüdür. Mezar›n
bafl ve ayak tafllar› silindir gövdelidir. Mun-
tazam tafl iflçili¤iyle, adeta bir vazo içinden
yükselen tafllar›n, dar alt k›s›mlar›, yukar›-
ya do¤ru artarak genifllemektedir. Mezar
tafl›n›n kitabesi, mermer üzerine sülüs ile
yaz›l›d›r. Sekiz sat›r yaz› ile tarih sat›r›ndan
oluflan kitabe, 130 x 35 cm. ölçülerindedir.
Rifat Pafla Mezar›’n›n kitabesinin
transkripsiyonu flu flekildedir:
“Lâ ilâhe illallâh
Muhammedün Resulallah
Mukaddema Silistre bafl
Kumandan› olup muahharen
Sofya Ordu-yu Hümâyunu kumandan›
‹ken Prifltine’de irtihal-i
dar-i bekâ eden efahim-i müfliran-›
kirâm-› maal ittisamdan
Rifat Pafla’n›n ruhuna Fatiha
Fî 22 Cemaziye’l-ahir Sene 1276”
Sultan Abdülaziz taraf›ndan hicrî 1283
(milâdî 1866-67) tarihinde, türbe avlu girifli
yan›na bir çeflme infla ettirilmifltir. Çeflme ki-
tabesi, 19.y.y. sonunda çekilen bir resimde
de görüldü¤ü üzere, avlu kap›s› üzerinde
yer almaktad›r. Bu çeflme ve kemer al›nl›kl›
kitabe, muhtemelen 1896’da Selaml›k bina-
s› ve avlusunun inflas›nda y›k›lm›flt›r. Çün-
kü, 1911 y›l›nda gerçeklefltirilen onar›m ça-
l›flmalar›nda kap›n›n bu k›sm› ayakta olma-
makla birlikte, yap›lan onar›m çal›flmalar›-
n›n kapsam›nda bu de¤ifliklik ele al›nma-
maktad›r. 2005’de gerçeklefltirdi¤imiz resto-
rasyonda türbe avlusunda parçalanm›fl hâl-
de bulunan bu çeflme kitabesi, birlefltirile-
rek okunabilmifltir(30).
 17
tarihçesi

Kitabenin eksik transkripsiyonu flu tas›ndad›r. Mermer kitabe kemerli üst k›sm›nda, bir
flekildedir: saks› içerisinden uzanan dallar yer almaktad›r. Kitabe
“Hazret-i Abdû’l-aziz Han-› mekâr›m i’tiyad ortas›nda da bir çiçek dal› tasviri bulunmaktad›r. Çefl-
Nev be-nev âsâr-› hayr ile cihân› eyledi flâd menin kitabesi, mermer üzerine sülüs ile yaz›l›d›r.
Kalmad› mâmuru ihyâ olmad› hiçbir mahal
…………… oldu muntazam cümle-i bilâd Kitabesinin transkripsiyonu flu flekildedir:
Bahr-› eltâf› serâpa k›ld› sirâb âlemi “‹htiyacata muvaffak âsâr-› hayriye vücuda getirmekle
Kat-› ihsân›n flükründen âcizdir ubbâd temeyyüz eden Prifltine’de Yakoval› tüccar Ali Hac› bu mevki-i
Dâr-› cümle bu âlî meflhed-i rûflen-i terin mukaddeste susuzluktan çekilen müflkülat›
Etdi….vâlâ teriniyle flân›n ziyâd ref ile meslek ve ordu-yu celi-i hilâfet-i penâhiye
Kosova sahras› â’dây-› tenin cenk eden muvaffak harekette bulunmufl ve Hüdâvendigâr Gazi
Cedd-i â’lâs›d›r iflte Hazret-i Sultan Murad hazretlerinin ruhunu flad etmifl oldu¤undan dolay›
………….flehâdetle nice ceyfl-i kesîr “Hayr” ile yad olunsa sezâd›r
Hakk-› sahra-y› …………asâb-› cihâd sene 1316”
‹ntikam almak için………………. 1900 y›l›nda Üsküp’teki S›rp konsolos Miros-
Fatr-› savlet ettiler âdâya bir vehb-i murad lav Kurtoviç, türbeye tavus kufllar› ile güvercinler
…………………………………………... hediye etmifl ve bunlar uzun bir süre türbe avlusun-
‹hsân-› hazret-i Rabbü’l-ibâd da dolaflm›fllard›r(33).
Lik âhir hâl bu mezbûhide bir düflman gelub
Buldu f›rsat hançeriyle k›ld›……..murad Hicrî 1321 (milâdî 1903-4) tarihinde Kosova
………………………………………… vilayeti valisi Haf›z Mehmed Pafla vefat ederek,
‹fl bu maksud›nda hâs›l etti ol âlî nijâd türbenin haziresine defnedilmifltir. Mermerden ve
Bu mualla türbe cennetmekân Abdu’l-mecid sanduka fleklinde olan mezar›n yan aynal›klar›nda,
Eyledi infla mukaddem gerçi oldu hayr-› yâd bitkisel süslemeler mevcuttur. Sanduka üzerinde
‹flte……………………………………ide yer alan dörtgen kaideli, bafl ve ayak tafllar› silin-
fievketin bâkî Mevlâ ilâ yevm-it-tenâd dir gövdelidir. Her iki tafl›n üst bölümlerinde güzel
M›sra-i tarihide söyledi Kemter Rauf
‘Pek müzeyyen oldu Türbe-i Sultan Murad’
Ketebehû
Mehmed Tevfik
Kaymakam Livâ-i Üsküb
Sene 1283”
Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi’ni
ziyaret edenlerin dinlenme ve bar›nmalar›n›
sa¤lamak amac›yla Sultan II.Abdülhamid’in
vermifl oldu¤u emir üzerine ‘Selaml›k Binas›’
olarak an›lan iki katl› yap›, 1896 y›l›nda ta-
mamlan›r(31). Ayr›ca türbenin bitifli¤inde bir
cami yap›lmas› için Prifltine sanca¤› mutasar-
r›f› Mustafa Rükneddin Bey, II.Abdülha-
mid’in iradesini elde etmek için yetkili merci-
lere baflvurmuflsa da müsaade alamam›flt›r(32).

Yakoval› Ali Hac› taraf›ndan hicrî 1316

(milâdî 1898)’da Selaml›k binas› avlusuna bir
çeflme infla ettirilir. Tek lülesi olan çeflmenin,
kurnas› kesme tafltand›r. Lüle, kitabenin or- Ali Hac› Çeflmesi
18
tarihçesi
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu
ifllenmifl çiçek motifleri ve üstlerinde bafll›k taklidi
süslemeler bulunmaktad›r. Mezar tafl›n›n kitabesi,
mermer üzerine sülüs ile yaz›l›d›r. On alt› sat›rdan
oluflan kitabenin, manzum tarihinin flairi Muhtar’d›r.
Haf›z Mehmed Pafla Mezar›’n›n bafl tafl›n›n kitabe-
sinin transkripsiyonu flu flekildedir:
“Allah –Bâkî
Haf›z-› lafz-› dilârâ-y› kelam-i ezelî
Kosova vali-i vâlâs› Mehemmed Pafla
Dinine devletine padiflah-› zîflana
S›dk ile hizmete say’eyler idi subh ü mesâ
Nûr-i iffet mütecelli idi dîdâr›ndan
Pertev-i s›dk ü salâh idi yüzünden peydâ
Hangi bir memlekette olmufl idiyse me’mur
Ol yeri eyler idi ad› ile ma’mure sera
Nam›n› hayr ile ibka ederek âlemde
Akibet eyledi gülzâr-› na’îmi me’va
Geçme, bir Fatiha k›l ruhuna yahu ihdâ
Rahmetullahi aleyhi ve ala ehl-i beka
Sevdi¤im zât idi Muhtar dedim tarihin
‘Azim-i bezm-i bihiflt oldu Mehmed Pafla’
Sene 1321”
Ayr›ca, sandukan›n ön yüzünde çerçeve içeri-
sinde bir kitabe yer almaktad›r. Kitabenin transkrib-
siyonu flu flekildedir:
“Fahr-› âver bu vatandafl meâlî perverin
Erzurum halk›n› da bahr-› mükedder eyledi”
Kosova Valisi Haf›z Mehmed Pafla Mezar›
1906 y›l›nda ise türbeyle bitifli¤inde
bulunan ‘Selaml›k Binas›’n›n 28.065 kurufl
sarfiyle onar›m› yap›lm›fl(34) ve II.Abdül-
hamid’in tahta ç›kt›¤› 1 Eylül tarihinde tö-
renle aç›lm›flt›r(35). Ancak, su tesisat› Sul-
tan Reflad’›n Kosova’y› ziyareti esnas›nda,
1911 y›l›nda yap›lm›flt›r.
Türbe daha sonra, 1909 tarihli tamir
kitabesinden de anlafl›ld›¤› üzere, Sultan
Reflad’›n 16 Haziran 1911’deki Kosova’y›
ziyareti münasebetiyle onar›mdan geçmifl-
tir(36). Türbede top at›fllar› ile karfl›lanan
Sultan, Balkanlar›n Kâbe’si say›lan Mefl-
hed-i Hüdâvendigâr’› ziyaret eder(37). Ziya-
retten önce Kosova Ovas›’nda 20 veya 100
bin kifli olarak tahmin edilen kalabal›k bir
toplulukla namaz k›l›nm›fl, özel olarak ya-
p›lan minberde Manast›rl› ‹smail Hakk›
Efendi vaaz vermifl ve padiflah beyanna-
mesi okunmufltur(38). Bu ziyaret dolay›s›yla
türbe de onar›lm›fl, avlusu kesme taflla dö-
flenmifl, yeni bir çeflme yapt›r›lm›fl, türbe-
nin tamir kitabesi konulmufl ve avluya Re-
fladiye Medresesi’nin temeli at›lm›flt›r.
Türbenin kap›s› üzerinde yer alan ta-
mir kitabesi, talik hatla üç sat›r olarak ve
iki sütun hâlinde yaz›lm›flt›r. Kitabe, tür-
bede 1909 y›l›nda yap›lan tamire aittir.
120 x 20 cm. ölçülerinde olan kitabenin
manzum tarihinin flairi fievkat’tir. Kitabede
ebced hesab›yla verilen tamir y›l›, ‘ta’zim
eyleriz’ cümlesiyle verilmektedir. Ebced
hesab›yla, bu sat›r hicrî 1327 (milâdî 1909)
y›l›n› göstermektedir. Kitabeden Sultan
Reflad’›n ziyaretinden iki sene önce türbe-
nin tamir geçirdi¤i, fakat iki sene sonra aç›-
l›fl›n›n yap›ld›¤› anlafl›lm›flt›r.

Tamir kitabesinin transkripsiyonu flu
flekildedir:
“Pek harap olmufl idi türbe-i fiah-i Murad
Emrü ferman eyledi tamirini Sultan Reflad
Bir zafer tarihini yad ettiren millete
Ruh-i pâk-i flad eden âlî himmete
Arz edüp bu cevher-i tarihi ta’zim eyleriz
‘Meflhedin ihyas›n› (fievkat) sa’adet bekleriz (39).”
Sultan Reflad’›n ziyareti an›s›na yap›-
lan çeflme ise, türbe kap›s›n›n karfl›s›nda,
avlu duvar›na bitiflik olarak hicrî 1329 (milâ-
dî 1911)’da infla ettirilmifltir. Tek lülesi olan
mermer çeflmenin, kurnas› da mermerden-
dir. Çeflme, duvara dayal› bir ayna tafl›ndan
oluflmaktad›r. Ayna tafl›n›n her iki taraf›nda
dikdörtgen planl› birer pilast›r ve üstünde
de yar›m daire fleklinde bir al›nl›k nifli bu-
lunmaktad›r. Çeflmenin kitabesi, mermer
levhaya sülüs ile yaz›l›d›r. Kitabe, 38 x 20
cm. ölçülerindedir. Kitabenin manzum flairi
fievkat’tir. Kitabedeki son sat›rdan ebced
hesab›yla çeflmenin infla tarihinin hicrî 1329
(milâdî 1911) oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
19
tarihçesi
Sultan Reflad Taraf›ndan Yapt›r›lan
Tamirin Kitabesi
Çeflmenin kitabesinin transkripsiyonu flu flekil-
dedir:
“fiehriyar-› zihimen flahin flah-› âlî nejad
Teflnigân-› meflhed-i âb-› keremle k›ld› flad
Eyledi ihyâ bu rana çeflmeyi Sultan Reflad
Ç›kt› bir tarih-i fievkat ‘feyzgah-› ittihâd’
sene 1329”
1911 y›l›nda Kosova bölgesinin ileri gelenleri,
Sultan Murad’›n flehid edildi¤i günün, millî gün
olarak ilan edilmesi ve her y›l bütün Osmanl›lar ta-
raf›ndan bu tarihte türbenin ziyaret edilmesini sa¤-
lamak için giriflimde bulunurlar(40). Ancak, bir y›l
sonra ç›kan Balkan Savafl›, bu giriflimin gerçeklefl-
mesini ve Refladiye medresesinin infla edilmesini
engeller.
1912 y›l›nda meydana gelen Balkan Sava-
fl›’ndan sonra türbenin bak›m›n› S›rbistan Hüküme-
ti üzerine al›r. 14 Mart 1914 tarihinde ‹stanbul’da
Türkiye ve S›rbistan aras›nda imzalanan bar›fl ant-
laflmas›n›n 10.maddesi gere¤ince, türbenin bak›m›
ve onunla ilgili masraflar, Türk Hükümeti taraf›n-
dan karfl›lanacakt›r(41). Ancak, k›sa bir süre sonra
Birinci Dünya Savafl› patlak verince, ‹stanbul Ant-
laflmas› yürürlükten kalkar. Buna ra¤men, Yugos-
lavya Hükümeti, türbenin muhafazas› konusunda
sorumlulu¤u üstlenmifl ve Buharal› türbedar ailesin-
den birinin türbedarl›k gelene¤ini devam ettirmesi-
ne izin vermifltir. Birinci Dünya Savafl› s›ras›nda ol-
du¤u gibi, ‹kinci Dünya Savafl› s›ras›nda da iflgal
kuvvetleri taraf›ndan türbede bulunan bütün eflya-
lar ya¤malan›r(42). Türbe, ‹kinci Dünya Savafl›’ndan
20
tarihçesi
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu
sonra Yugoslavya Devleti taraf›ndan himaye alt›na
al›nm›fl ve 1960-61(43) ile 1968-70’li(44) y›llar›nda k›s-
men onar›lm›flt›r.
1992 y›l›nda Türkiye Cumhuriyeti Kültür Ba-
kanl›¤› taraf›ndan yap›lan onar›mda; türbe duvarla-
r›na rast gele as›lm›fl durumdaki tablo, pano ve ha-
l› parçalar› kald›r›lm›fl; yan›k sanduka örtüleri ve
bafl k›sm›ndaki fes al›nm›fl; sanduka civar›ndaki ki-
lise flamdanlar› kald›r›lm›fl; harap vaziyetteki avize
sökülmüfl; türbe baflucundaki ba¤›fl kasas› köfleye
tafl›nm›fl; yaklafl›k yirmi befl y›ld›r boya-badana ya-
p›lmayan iç duvar yüzeylerin (kubbe kasna¤›na ka-
dar olan k›s›mlar›n) s›vas› tamir edilmek suretiyle
krem rengi badanalanm›fl; Türkiye’den getirilen ku-
mafl ve örtülerle sanduka kaplanm›fl; fes yerine,
Konya’da yapt›r›lan, dönemin Osmanl› Sultan kavu-
¤u konulmufl; sandukan›n dört köflesine Osmanl›
üslubunda haz›rlanan yüksek boylu flamdanlar yer-
lefltirilmifl; sandukan›n güney ve kuzeyine ahflap
oymal› rahleler, Kur’an’› Kerim’ler ve tesbihler ko-
nulmufl; türbe ziyaretçi defteri ve bu amaçla kulla-
n›lan ahflap kürsü sandukan›n
ayak ucuna al›nm›fl; türbedeki
otantik havay› bozan tül ve ku-
mafl perdelerle, kornifller, yerler-
deki koyun postlar› kald›r›larak
tekke görünümüne son verilmifl;
türbe, bekçi kulübesi ve türbedar
evinin tüm k›r›k camlar› de¤ifltiril-
mifltir(45).
Yüzy›llar boyunca çeflitli bil-
ginler ve araflt›rmac›lar taraf›ndan
incelenen türbe, Türkiye Diyanet
Vakf›’nca, 2005 y›l›nda restore
Refladiye Medresesinin Temel Atma Töreni ve
Arsan›n Bugünkü Görünümü
edilmifl haliyle günümüzde Balkanlar’da
Türk varl›¤›n›n önemli, tarihî ve dinî bir
sembolü hâlindedir. Hüdâvendigâr Türbe-
si, Kosova d›fl›nda yaflayan Türkler ve Müs-
lümanlar taraf›ndan da önemli bir ziyaret-
gâht›r. Balkanlar›n kap›s›n› 1389 y›l›nda
yap›lan Kosova Savafl›’yla iman ve bilek
gücüyle açan, Osmanl› ordusu ile onun
kumandan› ve hükümdar› Sultan Mu-
rad’›n adaleti ve kahramanl›¤› daha sonra
di¤er milletler aras›nda destanlaflm›flt›r(46).
Tarihçilerin ço¤u, O’nun kumandan-
l›¤›n› yapt›¤› savafllar› ve karakteri üzerin-
de uzun uzad›ya durmufllard›r. Ünlü Os-
manl› tarihi yazar› Hammer’in Sultan
Murad’la ilgili sözleriyle yaz›m›za son ve-
riyoruz: “Murad’›n hayat›, lakaplar› olan
‘Hüdâvendigâr’ve ‘Gazi’nin derin bir ifa-
desinden ibarettir. Cihad yolunda yorul-
mayan bir savaflç›, adaletli bir hüküm-
dard›r(47)”.
Sultan Reflad’›n Selaml›k Avlusundan Ç›k›fl›
 21
tarihçesi

Sultan Reflad’›n 1911 y›l›ndaki türbeyi ziyareti esnas›nda büyük bir kalabal›k taraf›ndan Kosova Ovas›nda k›l›nan namazdan görüntüler
22
tarihçesi
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

Notlar
(*) Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölü- (28) Nimetullah Haf›z, “Sultan Murat Türbesini Korumak
mü, Türk Tarih Kurumu Yurt D›fl›ndaki Türk Kültür Varl›klar› ‹çin Verilen Bir Berat”, Çevren Dergisi, Y›l:II, Sa-
Envanteri Projesi Görevlisi y›:3, Prifltine, Temmuz, 1974, s.39-42.
(1) Bu yaz›, Rumeli Dernek ve Vak›flar›’nca 2002 y›l›nda ‹stan- (29) A.Urosevic, a.g.m., s.234.
bul’da düzenlenen Türklerin Rumeli’ye Ç›k›fl›n›n 650.Y›l Dönü- (30) Kitabe, Yrd.Doc.Dr.Mehmet ‹brahimgil, ilahiyatç›
mü’nde taraf›mdan sunulan tebli¤inin geniflletilmifl fleklidir. Tacettin Bütüçi, ö¤retmen Mehmed Cemal Öztürk
(2) Yusuf Halaço¤lu, “Kosova Savafl›”, I.Kosova Zaferi’nin ve araflt›rmac› Hasan Sevil taraf›ndan Haziran 2005
600.Y›ldönümü Sempozyumu Bildirileri, 26 Nisan 1989, tarihinde türbe haziresinde okunmufltur.
Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1992, s.31. (31) As›r Gazetesi, Y›l:II, Say›:112, Selanik 21 Rebiü’l-
(3) Kosova Fetihnâmesi, (Feridun Bey, Münfleat, ‹stanbul, 1274, ahir 1314 (1896).
I, s.112); Sa’deddin, Tâcü’t-Tevârih, ‹stanbul, 1270, I, s.120. (32) As›r Gazetesi, Y›l:II, Say›:191, 10 Safer 1315
(4) Ahmet A¤›rakça, “Birinci Kosova Savafl› ‹le ‹lgili Kaynaklar”, (1897).
I.Kosova Zaferi’nin 600.Y›ldönümü Sempozyumu Bildirile- (33) A.Urosevic, a.g.m., s.235.
ri, 26 Nisan 1989, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1992, s.25. (34) As›r Gazetesi, Y›l:XII, Say›:1076, 17 May›s 1906.
(5) Sa’deddin, a.g.e., s.114. (35) As›r Gazetesi, Y›l:XII, Say›:1112, 17 Eylül 1906.
(6) Neflrî, Kitab-› Cihan-nümâ, Ankara, 1949, I, s.290-291. (36) Ekrem Hakk› Ayverdi, Avrupa’da Osmanl› Mima-
(7) Müneccimbafl› Ahmed b. Lutfullah, Câmi‘u’d-Düvel, Nuruos- rî Eserleri, III.Cild, 3.Kitab, 1981,s.89.
maniye Kütüphanesi, Nu.:3171, Vr.279a. (37) Sultan Reflad’›n Rumeli seyahati dönemin önemli
(8) Hammer, Devlet-i Osmâniyye Târihi, (Çev.:M.Ata), ‹stanbul, bas›n organlar›nda ayr›nt›l› olarak ele al›nm›flt›r.
1337, I, s.221. fiehbâl (1909-1914) Mecmuas›’nda da gezi foto¤raf-
(9) Neflrî, a.g.e., I, s.278-279; Müneccimbafl› Ahmed b. Lutfullah, larla ifllenmifltir. Bkz.: Neval Konuk, fiehbâl Mec-
a.g.e., 279a. muas›’ndaki Sanat Tarihi Yaz›lar›, Marmara Üni-
(10) Oruç Bey, Tevârih-i Âl-i Osman, Nflr. F.Babinger, Honnover, versitesi, Türkiyat Araflt›rmalar› Enstitüsü, Yay›mlan-
1925, s.25-26. mam›fl Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul, 2001.
(11) Solakzâde, Mehmed Hemdemî, Tevârih-i Âl-i Osman, ‹stan- (38) Selçuk Mülayim, “Sultan Reflad’›n Rumeli Seyahati”,
bul, 1298, s.46. Balkanlarda Kültürel Etkileflim ve Türk Mima-
(12) Neflrî, a.g.e., I, s.285-287; “Osmanl› Tarihçilerinden Seçme- risi Uluslar aras› Sempozyumu Bildirileri, (17-
ler:2, Neflrî, 1.Kosova Zaferi (1389)”, (Sadelefltiren: Y›lmaz Öz- 19 May›s 2000, fiumnu-Bulgaristan),
tuna), Hayat Tarih Mecmuas›, 1 Ekim 1969, Say›:9, s.8-14. A.K.M.Yay.,c.1, Ankara, 2001,s.480.
(13) Tâcü’t-tevârih, I, ‹stanbul, 1279, s.119. (39) Raif V›rmiça, Kosova’da Osmanl› Mimarî Eserle-
(14) Yusuf Halaço¤lu, a.g.m., s.32. ri I, Kültür Bakanl›¤› Yay., Ankara,1999, s.13.
(15) Neflrî, a.g.e., I, s.305. (40) Do¤ru Söz Gazetesi, Say›:31, ‹stanbul, 16 Safer
(16) Oruç Bey, a.g.e., s.25. 1329, (1911).
(17) Sa’deddin, a.g.e., I, s.122. (41) Semavi Eyice,a.g.m.,, s.76.
(18) Sa’deddin, a.g.e., I, s.305-307. (42) A.Urosevic, a.g.m., s.236.
(19) H.Wilde, Brussa, Berlin, 1909, s.61-62; Sedat Çetintafl, Türk (43) ‹smail Eren, a.g.m., s.74. Ayr›ca bkz.; ‹vanovic, Mi-
Mimarî An›tlar›, Osmanl› Devri II, ‹stanbul, 1952, Kaz›m lan, “Konzervatorski Radovi na Spomeicima Kulture
Baykal, Bursa ve An›tlar›, Bursa, 1950, s.27-29; Albert Gabri- Kosova i Metohija u 1961 Godine”, Starine Kosova
el, Brussa, Paris, 1958. i Metohije, Kn.II-III, Prishtina, 1963, s.257-260.
(20) Semavi Eyice, “Kosova’da Meflhed-i Hüdâvendigâr ve Gâzi (44) Foliç, Milutin- Luiç, Miroslav, “‹nformatvni Pregled
Mestan Türbesi”, ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Konzervatorski Radova na Spomenicima Kulture
Tarih Dergisi, c.12, Say›:16, ‹stanbul, 1961, s.71-82. Kosova od 1962 do 1972 Godine”, Starine Koso-
(21) Makalenin tercümesi, Yrd.Doç.Dr. Mehmet Z. ‹brahimgil tara- va, Kn.VI-VII, 1972-73, Prishtina, 1973, s.249-250.
f›ndan yap›lm›flt›r. A.Urosevic, “Proslost Muratovog Turbeta na (45) Akcan, Serhat-Ahmet Ertekin, Kosova I.Murat
Kosovu”, Glasnik Muzeja Kosova i Metohija, Kn.I, Pristina, Türbesi Çal›flmalar› ‹le ‹lgili Rapor, 1990.
1961, s.233. (46) Ayr›nt›l› bilgi için bkz.:Necip P.Alpan, “Arnavut
(22) A.Urosevic, a.g.m., s.233. Halk Edebiyat›ndan: Birinci Kosova Savafl› Desta-
(23) Evliya Çelebi, Seyahatnâme, V, ‹stanbul, 1315, s.551. n›”, Türk Folklor Araflt›rmalar›, c.16, Say›:315,
(24) ‹smail Eren, “Kosova’da I.Murad Hüdâvendigâr Türbesi’ne Ait ‹stanbul, 1975, s.7463-66; fiefket Plana, “1.Kosova
Tarihî Bir Belge”, Güney-Do¤u Avrupa Araflt›rmalar› Dergi- Savafl›’n›n 600.Y›l›nda: Kosova Savafl› (1389) Des-
si, Say›:4-5, 1975-76, s.73. tanlar›’nda Sultan Murad’›n Kiflili¤i”, Türk Kültürü,
(25) A.Urosevic, a.g.m., s.234. c.27, Say›:314, ‹stanbul, 1989, s.41-52.
(26) A.Urosevic, a.g.m., s.234. (47) Joseph von Hammer, Historija Turskog (Os-
(27) A.Urosevic, a.g.m., s.234. manskog) Carstva, 1, Zagreb, 1979, s.76-77.

II. BÖLÜM
Sultan Murad Türbesi ve
Selaml›k Binas›
2005 Y›l› Restorasyonu
K
osova Sultan Murad Türbesi ve Se-
laml›k Binas› Restorasyonu ile Tür-
bedar Evi inflaat› ve çevre düzenle-
mesi hakk›nda verece¤imiz bilgiler, Bilim
Komisyonunun türbe restorasyonu öncesi ve
restorasyon süresince belirli aral›klarla yap-
t›klar› incelemeler ve araflt›rmalar sonucunda
yazd›klar› raporlar›n bir özeti mahiyetindedir.
23
Restorasyon Bilim Komisyonu
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi,
Prifltine’nin takriben 10 km. bat› taraf›nda ve Vuçit-
rin karayolundaki bir kavflaktan güneybat›ya do¤ru
3 km. kadar mesafe ile bir köy yolunun kuzeybat›
kenar›ndad›r. Sultan I. Murad’›n, 1389 senesi S›rp-
lar’la yapt›¤› Kosova Sahras›’ndaki savaflta, flehade-
tini takiben cenazesi tahnit edilerek Bursa-Çekir-
ge’de kendi külliyesine dahil türbeye defn olun-
mufl; fakat iç organlar› flehid düfl-
1911 Y›l› Foto¤raf› tü¤ü yere gömülmüfltür. ‹flte bu
mevki, “Meflhed-i Hüdâvendigâr”
diye isimlendirilmifl ve daha son-
ra o¤lu Y›ld›r›m Bayezid taraf›n-
dan buraya bir makam türbesi de
infla edilmifltir. Türbenin ve muh-
des yap›lar›n infla tarihleri hak-
k›nda tafsilatl› bilgi, kitap盤›n bi-
rinci bölümünde Ö¤r.Gör. Neval
Konuk taraf›ndan ayr›nt›l› bir fle-
kilde anlat›lm›flt›r.
Kosova Sahras›’ndaki Mefl-
hed-i Hüdâvendigâr, bina itibariyle
24
restorasyon
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

Sultan I. Murad’›n Türbesi ve daha sonra yap›ld›¤›

bilinen Selaml›k ile Türbedar Evi’nden müteflekkil
bir külliye haline gelmifl ve türbe ile selaml›k bina-
s› yüksek duvarlarla s›n›rland›r›lan birbirine bitiflik
birer avlu ile kuflat›lm›flt›r. Türbe ve Selaml›k bina-
s› mevcut ise de, tamam›yla ortadan kalkm›fl türbe-
dar evinin yeri ve d›fl görünüflü hakk›nda birkaç
adet eski foto¤raf vas›tas›yla k›smen fikir edinilebil-
mektedir. Mevcut vaziyette külliyenin güneydo¤u
ve güneybat› yanlar›ndan geçerek bir köy istikâme-
tine devam eden toprak yolun di¤er taraf›nda, ya-
k›n mesafeli arazilere, ço¤unlu¤u son zamanlara ait
az miktarda ev yap›lmas›ndan dolay› ufak bir iskan
sahas› do¤mas›na ra¤men, etraftaki arazinin büyük
bir k›sm› henüz tarlad›r.
Meflhed-i Hüdâvendigâr, halen dahi ehemmi-
yetli bir ziyaretgâh olarak Müslim veya gayrimüs-
lim cemaatin ak›n›na u¤ramaktad›r. Fakat bilhassa
Türbe ve Selaml›k binalar›nda beliren y›pranmaya tan Murad Hüdâvendigâr Türbesi ve müfl-
ra¤men, esasl› bir onar›m›n ihmal edilmesi ve sa- temilat›n›n defalarca incelenmesi sonu-
dece hayli kifayetsiz derecedeki k›smi tedbirler se- cunda, 2002 y›l›ndaki teknik çal›flmalar›
bebiyle, mevcut müfltemilat›yla birlikte uzun za- aksettiren rapor ve çizimlerin mukayesesi
mand›r genifl çapl› bir restorasyona ihtiyaç vard›. ile hem mevcut binalar›n restorasyonu,
Türbenin restorasyonu her hükümetin program›n- hem de yeni infla edilecek türbedar evi,
da yer almas›na ra¤men uzun bir süre gerçeklefle- tuvaletler ve kazan dairesine dair haz›r-
medi. lanm›fl projelerde baz› de¤iflikler yap›lma-
Bu maksatla Türkiye Cumhuriyeti Diyanet ‹fl- s›na lüzum oldu¤unu tesbit etmifltir. Bu
leri Baflkanl›¤› Teknik Hizmetler Müdürlü¤ü tek- itibarla, esasen bahis mevzu projeleri tadil
nik elemanlar›ndan müteflekkil bir heyetin resto- edilmek suretiyle, ihtiyaç ve flartlara daha
rasyon haz›rl›¤› için 2002 y›l›ndaki tetkiklerine is- uygun hâle getirilmifltir.
tinaden, ilk tespit ve
de¤erlendirmelerin bir
raporla ifade edildi¤i,
rölöve çizimlerinin ya-
p›ld›¤›, ayr›ca inflas›
programlanan Türbe-
dar Evi ile ziyaretçile-
re mahsus tuvaletler
ve Selaml›k Binas›n›n
kalorifer kazan daire-
sine ait mimari, statik,
elektrik ve kalorifer
tesisat› projelerinin
muhtelif paftalara çi-
zilmifltir. Bilim Komis-
yonu 9-18 fiubat 2005
tarihleri itibariyle Sul-

Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi
ve müfltemilat›ndan müteflekkil külliye,
kuzeydo¤u-güneybat› istikâmetinde uza-
nan bir arsa üzerine yerlefltirilmifltir. Arsa-
n›n yol taraf›ndaki kenar› boyunca ayn›
hizada olmak üzere biri kare, di¤eri dik-
dörtgen fleklinde iki k›sma ayr›lmas› ve
her ikisinin etraf›na da yüksek duvarlar
yap›lmas› ile birbirine bitiflik konumlu ve
zeminleri efl seviyede iki avlu meydana
getirilmifltir. Her iki avlunun da yol tara-
f›ndaki duvar›nda, orta k›sma rastlayan
büyük birer kap›dan baflka, iki avluyu ay›-
ran ara duvar ortas›na ve ayn› aksla ku-
zeydo¤udaki avlunun d›fl duvar›na yerlefl-
tirilen birer kap› aç›kl›¤› vard›r. Güneyba-
t›daki avlu kare planl›d›r ve merkezî k›s-
m›nda Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbe-
25
restorasyon
si yer almaktad›r. Türbenin çevresi de, baz›lar›
flimdi tahrip olmufl baflka mezarlardan dolay› kü-
çük bir haziredir. Kuzeybat›ya do¤ru biraz daha
genifl ve nisbeten daha büyük ölçülere sahip ku-
zeydo¤udaki avlu, seyrek aral›kl› fidanlar›n yer al-
d›¤› bir bahçe halinde esasen Selaml›k binas›na
aittir. Selaml›k binas›, avlunun kuzeybat› kenar›
ortas›ndan d›fla taflk›n flekilde ve takriben 1 m. ka-
dar düflük kotlu zemine oturtulmufltur. Her iki av-
luda da duvarlar›n iç cephesine bitiflik yap›lan, be-
yaz mermer malzemeli birer çeflme ve ayr›ca tür-
benin avlu duvar›na d›fltan bitifltirilerek yol kena-
r›nda yer alan muhdes bir çeflme vard›r. fiimdi
mevcut olmayan Türbedar Evi, eski foto¤raflardan
anlafl›ld›¤›na göre türbe avlusunun kuzeybat› tara-
f›nda ve bir cephesi de k›smen di¤er avlunun d›fla
taflk›n bölümüne ait güneybat› duvara yaslanarak
yap›lm›flt›r. Mimarîsi hakk›nda pek fazla bilgi edi-
nilemeyen bu binan›n ufac›k bir emaresi dahi
kalmam›flt›r.
Yukar›daki izahat›m›zdan da anlafl›laca¤› üze-
re, Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi ve müflte-
milat›na dair 2005 restorasyonu ile yeni bina infla-
s›nda lüzumlu ifller, ayn› külliye dahilinde yap›laca-
¤› için baz› bak›mlardan irtibatl› olsa bile, mahiyet
ve muhteva itibariyle her biri di¤erinden farkl›d›r.
Bu sebeple külliye içinde yer alan her yap›y› ayr›
ayr› ele alarak, restorasyon faaliyetleri izah
edilmeye çal›fl›lacakt›r.
 26

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

restorasyon
 27
restorasyon
28
restorasyon
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

A) SULTAN MURAD
HÜDÂVEND‹GÂR TÜRBES‹

Restorasyonda Yap›lan Müdahaleler

2005 y›l› Türbe restorasyonunda yap›lan ça-
l›flmalar ve de¤ifliklikler maddeler hâlinde veril-
mifltir.

1. Esas mekân örtü sistemi ve girifl revak›

kubbesinin kurflun kaplamas› tamamen de¤ifltiri-
lerek yenilenmifltir.

2. Türbe d›fl cephe restorasyonunda, son

derece fazla miktarda tafl de¤iflikli¤inin statik teh-
like do¤urmas› ihtimalinden dolay›, yüzeyler 2
cm. raspalanm›fl, fakat daha derin çatlak ve çürü-
meye maruz kalm›fl bütün tafllar boflalt›larak yeni-
lenmifl, saçak profilleri ve yatay kornifller, köfle-
lerdeki pilaster ve pencerelerin söve, kemer ve
denizlikleri as›l fleklinde haz›rlanan yeni tafllarla
de¤ifltirilmifltir.

3. Pencere tafl sövelerinin yenilenmesi için

Kosova’daki tafl oca¤›ndan uygun boyutta tafl te-
min edilemedi¤inden, 38 parça tafl söve Kayse-
ri’deki bir tafl oca¤›ndan getirilmifltir.

4. Binan›n kubbe kasna¤› ve saçaklar› da

dahil, d›fl cephelerindeki erimifl, dökülmüfl veya
çatlam›fl bütün tafllar, matkapla çürütülüp ç›kart›-
larak, renk, ebad, flekil ve derz kal›nl›¤› itibariyle
asl›na göre ifllenmifl yeni tafl malzeme ile de¤iflti-
rilmifltir.

5. Revak kubbesinin kurflun kaplamas›, faz-

la kar ya¤›fl› ve ya¤mur sular›n›n muhtemel zara-
r›n› önlemek için, türbe duvar›n› da kafi miktarda
kapatacak seviyeye (50 cm.) kadar cephede yük-
seltilmifl; ayn› flekilde, türbenin beden duvarlar›
üzerine kaplanan kurflun levhalar da, kubbe kas-
na¤›n›n korunmas› maksad›yla yeterli seviyeye
(40 cm.) ulaflm›fl; kubbenin devrilmifl durumdaki
alemi ise temizlenip yald›zland›ktan sonra tekrar
yerlefltirilmifltir.
 29
restorasyon

Türbe Cephe Çizimleri (Mimar Artnet Haskuka)

30
restorasyon
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

6. Pencere aç›kl›klar›ndaki demir flebeke uç-

lar›, tafl de¤iflikliklerinde de tekrar kullan›larak ve
sapland›¤› deliklerdeki boflluklara kurflun döküle-
rek yeni söveler yerlefltirilmifltir.

7. Pencerelerin do¤ramalar›, eski flekli ay-

nen korunarak, birinci s›n›f som mefle kerestesi
ve renksiz mat vernik kullan›lan imalâtla yenilen-
mifltir.

8. Kubbedeki kalemifli süslemelerin aynen

muhafazas› ve eksik k›s›mlar›n›n oldu¤u gibi don-
durulmas› için gerekli konservasyon ifllemleri için,
bütün yüzeyler temizlenmifl ve derin çatlaklarda
ise mevcut çimento harc› t›rafllanarak ince bir alç›
tabakas›yla kaplanm›flt›r. Eski badanaya yak›n ton-
da renkli kireç badana kullan›larak ve esas süsle-
melere taflmayacak hassasiyetle boyanm›flt›r. Eski
motifi tamamlayacak flekilde yeni süsleme ifllen-
memifltir. Mevcut süslemelere zarar vermeden
kubbedeki tezyinats›z yüzeyler ince z›mpara ile te-
mizlenmifl ve birkaç kat ince boya ile tekrar bo-
yanm›flt›r.
 31
restorasyon

Türbe
Revak Do¤ramas›
Çizimleri
(Mimar Artnet Haskuka)
32
restorasyon
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

9. Türbenin iç mekân›nda beden duvarlar›-

n›n s›va tabakas›n› düzeltilmek maksad›yla, yüzey-
ler z›mparaland›ktan sonra ince bir tabaka alç› çe-
kilerek kaplanm›fl ve kubbenin mevcut eski rengi-
ne uygun tonda krem rengi badana yap›lm›flt›r.

10. Eski avize ve sondaj kaz›s›nda bulunan

parçalar› selaml›k binas›na tafl›narak koruma alt›na
al›nm›flt›r.

11. Kubbe göbe¤inde bulunan mevcut zincire

yeni bir avize as›lm›flt›r. Ancak elektrik tesisat› bu-
lunmad›¤›ndan sembolik olarak konulmufltur.

12. Türbenin ahflap kap› kanatlar› asl›na uy-

gun flekilde yeni imalatla de¤ifltirilmifltir.

13. Türbe taban›nda mevcut çürük tahta kap-

laman›n tamam› sökülmüfltür.

14. Kap› aç›kl›¤›n›n d›fl çerçevesini meydana

getiren süslü mermer kaplamalar, kitabe ve taç k›s-
m› bütünüyle sa¤lamd›r. Bu nedenle, kap› aç›kl›¤›-
n› kuflatan tafl ve mermer söve yüzeyleri aynen ko-
runmufltur.

15. Türbenin girifl revak› tamamen yenilenmifl-

tir. Eski revakta iç ve d›fl yüzlerindeki mevcut ka-
lemifli süsleme kal›nt›lar›ndan nak›fllar›n renk ve
flekilleri tespit edilerek flablonlar› ç›kart›lm›fl ve
hem de 1911 y›l› foto¤raflar› yard›m›yla yeniden in-
fla edilen revaka tatbik edilmifltir. Girifl revak›ndaki
eski sütun bafll›klar›, büyük ölçüde çatlak ve k›r›k-
lar sebebiyle yeniden imal edilmifltir.

16. Revak, eski foto¤raflardaki do¤rama detay-

lar›na göre haz›rlanm›fl yeni camekân yap›larak ka-
pal› hâle getirilmifltir. Böylece, revak ilk görüntüsü-
ne kavuflturulmufl ve türbe de d›fl tesirlere karfl› da-
ha mahfuz hâle gelmifltir.
 33
restorasyon

Türbenin Kaz› Sonras› Kesiti (Mimar Artnet Haskuka)

34
restorasyon
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

Revakta Yenilenen
Kalemifli Çal›flma Safhalar›
 35
restorasyon

Türbe Ön Girifl Cephesi Çizimi

T.C. Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›
Teknik Hizmetler Müdürlü¤ü
 36

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

Türbenin Kaz› Öncesi Kesiti

T.C. Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›
restorasyon

Teknik Hizmetler Müdürlü¤ü

 37
restorasyon
38
restorasyon
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu
Türbe’de Yap›lan Arkeolojik Kaz› Çal›flmalar›
Türbenin iç mekân zemin seviyesi ve as›l du-
rumunu belirlemek amac›yla heyetimiz denetimi ve
gözetimi alt›nda gerçeklefltirilmifl sondajlar neticesi,
farkl› dönemlerde defalarca toprak dolgu yap›ld›¤›
ve ayr›ca birden fazla yan›k tabakadan baflka, muh-
temelen daha önceki s›va, kiremit k›r›¤› vb. yap›
döküntüsünden ibaret tabakalara rastlanm›flt›r. Bu
Türbenin Kaz› Sonras› Plan›
(Mimar Artnet Haskuka’dan ifllenerek Ammar ‹brahimgil)
arada mevcut türbenin zeminindeki çürü-
yen ahflap malzemeden önce kare fleklin-
de tu¤lalarla kaplama bulundu¤u belirlen-
mifltir. Sanduka alt›nda ise eski avizenin
eksiklerinden oluflan ve bir k›sm› sa¤lam
vaziyette cam parçalar› ele geçmifltir.
Tu¤la tabakas› alt›nda tahta kapl›
mevcut zemine göre takriben 50 cm. de-
rinlikte ve 1 m. seviyesine kadar daha afla-
¤› inen, kare planl› bir binan›n duvarlar›
ortaya ç›km›flt›r. Bu kal›nt› büyük bir ihti-
malle burada ilk defa 1389 y›l›nda infla
edilmifl türbeye aittir ve flimdiki binan›n iç
kenarlar›ndan her cephesi takriben 70 cm.
mesafede olmak üzere daha küçük ölçüle-
re sahiptir.
‹lk türbenin iç k›sm›ndaki zemine
ulaflmak için 1.30 cm. derinli¤e inilmifl ve
duvar kal›nt›s› yüzeylerinin horasan harc›
ile s›val› oldu¤u görülmüfltür. Bu kal›nt›ya
göre, günümüzde mevcut 19.y.y.’a ait tür-
be gibi kare planl›d›r ve kubbe ile örtülü

oldu¤u tahmin edilebilir. Bu kaz› sonucun-
da, 1389 y›l›na ait ilk türbe ile mevcut tür-
be binas› aras›nda ki dört as›rl›k bir dönem
ayd›nlanm›flt›r. Bu bilimsel bulufl türbenin
tarihî geçmiflini ve geçirdi¤i de¤iflikliklerin
bilinmesi bak›m›ndan Türk ve Osmanl› Mi-
marisi için çok önemli bir husustur. Böyle-
ce, Balkanlarda Osmanl›lar›n infla etti¤i ilk
yap› tespit edilmifltir. Kaz›n›n her safhas›
çizim ve foto¤raflarla belgelenmifl ve bilim
komisyonu taraf›ndan ayr›nt›lar›yla de¤er-
lendirmeye al›nm›flt›r.
39
restorasyon
Kaz›yla ortaya ç›kan derinli¤i kapatmak için
tahta kaplama zemin yap›lm›fl; eski türbeye ait
duvar kal›nt›s›n› tesviye etmek için (15-17 cm. ci-
var›ndaki düflük kotlu k›s›mlardan baflka), kuzey-
do¤u taraf›ndaki ç›k›nt›l› moloz tafllar›n yükseltisi
dikkate al›nm›fl ve üst yüzeyde 2 cm. kal›nl›¤›nda
mermer levhalarla kaplama yap›lm›flt›r. Mevcut
türbenin eski duvardaki izler ve di¤er her türlü
mevcudu aynen muhafaza edebilmek için hiçbir
müdahale yapmadan önce duvarlar›n üst yüzeyi-
ni tamamen kapatacak flekilde 3-4 kat kal›n amba-
laj ka¤›d›, koruyucu bir tabaka teflkil etmek üzere
serilmifltir. Sonra kireçli harç
ve tu¤la ile gerekti¤i kadar
dolgu yap›larak tesviye ifllemi
gerçeklefltirilmifltir.
40
restorasyon
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

Eski ve mevcut türbe duvarlar› aras›ndaki takri-

ben 70 cm. enindeki bölüm, 5 cm. kot seviye fark›
b›rak›larak ve ince kum dolgusu ile yap›lan tesviye
ifllemlerinden sonra, kare biçimli eski döfleme tu¤-
lalar› kullan›larak kaplanm›flt›r. Tu¤lalar›n derzleri
de kiremit tozu kar›flt›r›lm›fl kireçli harçla ifllenmifltir.
Kaz› sonunda, türbenin bir ziyaretgâh oldu¤u
göz önünde bulundurularak, binaya ait iç mekan
bölümüne kaplanan ahflap tabaka üzerine yeni ya-
p›lan tahta sanduka yerlefltirilmifltir.
 41
restorasyon

‹lk Türbenin
Temel Duvarlar› Üzerindeki Tafllar ve
Tafllar›n Rölövesi
(Mimar Artnet Haskuka)
 42

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

restorasyon
 43
restorasyon

Daha sonra mermerle kaplanan eski duvar

yüzeylerinin üstü ve bu duvarlarla mevcut türbe
duvarlar› aras›ndaki alçak k›sm›n üstü krem rengi
hal›fleksle örtülmüfltür.
1961’de türbenin k›smi onar›m› esnas›nda da
hem iç mekan, hem de bina çevresinde sondaj ça-
l›flmalar› yap›ld›¤› bilinmektedir. Ancak, taraf›m›z-
dan gerçeklefltirilen kaz› seviyesine kadar inilme-
di¤inden ve üstelik de uzman kifliler taraf›ndan ya-
p›lmad›¤›ndan türbenin tarihi geçmifli ile ilgili as›l-
s›z iddialarda bulunulmufltur. Bu kaz›yla ise, ilk
yap›n›n da bir türbe oldu¤u net bir flekilde ortaya
ç›km›fl ve daha önce ileri sürülen as›ls›z iddialar
tamamen çürütülmüfltür. Kaz›da ç›kan küçük bu-
luntular, müze olarak kullan›lacak Selaml›k bina-
s›nda teflhir edilecektir.
44
restorasyon
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

Türbe Avlusunda Yap›lan Müdahaleler

(Mezarlar, çeflme, a¤açlar ve avlu duvarlar›)
1. Avlunun bir k›sm›n› teflkil eden haziredeki
mezarlar›n hepsi tek tek elden geçirilmifltir. Mezar-
lar›n yosunlanm›fl, kirli yüzeyleri tafl veya mermer
malzemeye zarar vermeden özenle temizlenmifltir.
Ayr›ca bir k›sm› devrilmifl veya k›r›k vaziyetteki me-
zar flahideleri derlenip toparlanm›fl ve noksan par-
çalar› tamamlanm›flt›r. Mezarlar›n a盤a ç›kar›lmas›
için sathi bir temizlikde yap›ld›ktan sonra, avlunun
zemini tesviye edilmifltir.
2. Avluda halen k›r›k parçalar› mevcut büyük
bir mermer levhaya yaz›lm›fl kitabe, birlefltirilmek
üzere Selaml›k binas›na tafl›nm›flt›r.
3. Türbe kap›s› karfl›s›nda, s›rt› avlu duvar›na
yaslanarak beyaz mermer malzemeyle yap›lm›fl çefl-
menin çatlak k›s›mlar› yap›flt›r›lm›fl; kir tutmufl yüzey-
leri temizlenmifltir. Bu çeflmenin sa¤ yan›na son za-
manlarda ilave edilerek bitifltirildi¤i anlafl›lan, beton
malzemeli muhdes çeflme ise tamamen sökülerek or-
tadan kald›r›lm›flt›r. Buna mukabil ayn› duvar›n d›fl
cephesine bitifltirilerek, yol kenar›na yap›lm›fl ikinci
bir muhdes çeflme ise halen durmakta, fakat suyu ak-
mamaktad›r. Yolculara hizmet için türbe hayrat› ola-
rak bu çeflme de elden geçirilerek onar›lm›flt›r.
 45
restorasyon

Türbedar Buharal› Hac› Ali’nin Mezar›

4. Avludaki a¤açlar da, binalar gibi
hayli zamandan beri bak›ms›z kald›¤› için
mevcut bütün a¤açlar elden geçirilerek bu-
danm›fl; kurumufl olanlar ise tamamen ke-
silmifltir. Türbe önündeki tarihi karadut
a¤ac› korunmufltur.
5. Avlunun güney köflesine infla
edilmifl muhdes kulübe ortadan kald›r›l-
m›flt›r.
6. Avlu duvarlar›nda, ufak çapl› ona-
8. Türbe avlusunun duvar›na sonradan aç›l-
d›¤› bilinen güneydo¤udaki kap› aç›kl›¤› mevcut
duvarla efl özellikte örülerek kapat›lm›fl; buradaki
demir kap› kanatlar›n›n bak›m› yap›ld›ktan sonra
Selaml›k binas› avlusundaki kap› aç›kl›¤›na yerlefl-
tirilmesi sa¤lanm›flt›r.
R›fat Pafla Mezar›

r›mlar veya baz› derzlerin dolgusu için yer

yer kullan›ld›¤› görülen çimentolu harçlar
sökülerek boflalt›lm›fl ve avlunun bütün
duvarlar›nda derzler çimentosuz kireçli
harçla yenilenmifltir.
7. Türbe avlusunda k›r›k parçalar ha-
linde bulunan büyük mermer Sultan Abdü-
laziz Çeflmesi kitabesi, kap› kemeri infla
edilene kadar, Selaml›k binas›na konul-
arak, koruma alt›na al›nm›flt›r. Kosova’da
ileride Türkiye Cumhuriyeti taraf›ndan ya-
p›lacak di¤er restorasyonlarda türbe avlusu
ile selaml›k avlusunu birlefltiren kap› ke-
meri infla edildi¤i takdirde yerine tak›lmas›
bir zorunluluktur.
46
restorasyon
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

Sultan Reflad Çeflmesinin Restorasyon Öncesi ve

Sonras› Görünüflü

Cakoval› Ali Hac› Çeflmesinin

restorasyon öncesi ve sonras› görünüflü
 47
restorasyon

B) SELAMLIK B‹NASI
Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbe-
si’ne ait kare planl› avluya kuzeydo¤u
yandan bitifltirilerek ilave edildi¤i anlafl›-
lan ikinci avlunun kuzeybat› kenar›nda,
takriben orta k›sma ve avluya nazaran
1m. kadar düflük kotlu araziye yerleflmifl
Selaml›k binas›, ahflap iskelet aras›na tu¤-
la örgülü “h›m›fl tekni¤i” kullan›larak infla
edilmifltir. Esasen iki katl› yap›lmakla be-
raber, yerleflti¤i arazinin kot fark› ve ayn›
zamanda zemin seviyesini tabandaki rutu-
betten kurtarmak için bas›k bir bodrumu
da vard›r. Marsilya tipi kiremitlerle kapl›
Selaml›k
k›rma çat›yla örtülü bu bina, d›fl kütlesi Binas›
itibariyle epey sa¤lam görünmekle birlik- Üst Kat

te iç mekânlar› az veya çok tadilat geçir- Selaml›k Binas› Plan Çizimleri (Mimar Artnet Haskuka)
mifl; ahflap malzemeden müteflekkil tafl›y›-
c› iskeleti, k›smen çat›s›, tavan ve taban
kiriflleri, bunlara ait kaplama tahtalar› ile
iç kap›lar›n ço¤unlu¤u y›pranm›fl ve baz›-
lar› da k›smen çürümüfltü. Pencere do¤ra-
malar›ndan bir k›sm› tamamen sökülmüfl
oldu¤u için zaten mevcut de¤ildi ve yerin-
de kalabilenler de kullan›lamaz hâle gel-
miflti.

Selaml›k Binas› Restorasyonunda

Yap›lan Müdahaleler
1. ‹ç duvarlar›n s›va tabakas› kald›r›-
larak, tafl›y›c› iskelet ahflap malzemeyle ye-
nilenmifltir. Ayr›ca tavan ve taban döfleme
kiriflleri ile çat›daki ahflap elemanlar yeni- Selaml›k
lenmifl; çürük veya tafl›y›c› niteli¤ini kay- Binas›
Zemin Kat
betti¤i için tavan ve taban kaplama tahtalar›
48
restorasyon
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

de¤ifltirilmifltir. Yenileme s›ras›nda rab›tal› taban tah-

talar› gizli çivilerle çak›lm›fl, yüzeyine renksiz vernik
sürülmüfltür.

2. Odalar›n kap› kanatlar›, mevcutlar›n ebad›

ve flekli esas al›narak, flimdi yerinde olmayan d›fl
kap› kanad› ise bunlara benzer flekilde yap›lm›flt›r.
Pencere do¤ramalar› da tamam› eskisine benzetile-
rek yeniden imal edilmifltir.

3. Katlar aras› düfley sirkülasyonu temin için

yap›lm›fl olan ahflap merdiven, basamaklar› y›pra-
narak ve tornal› balusterlerinden bir k›sm› yok ola-
rak çökmek üzere günümüze gelmiflti. Bu bak›m-
dan merdiven, yeri, flekli ve ölçülerine sad›k kal›na-
rak, tamamen yenilenmifltir. Ayr›ca binan›n girifl so-
fas›ndaki birkaç basamaktan ibaret ahflap merdiven
de ayn› tarzda yeniden imal edilmifltir.

4. Kap› ve pencere do¤ramalar› ile merdi-

venler için kullan›lan ahflap malzeme yüzeylerine
renksiz vernik sürülmüfltür. Bütün cephe pencere-
lerine ve d›fl kap›n›n üst penceresine ›s›cam tak›l-
m›flt›r.

5. Çat›da mevcut kiremitlerin tamam› de¤iflti-

rilmifl; ahflap çat› konstrüksiyon tamamen yenilen-
mifltir. Çat› taban›na, ›s› izolasyonu için cam yünü
serilmifltir. Tahta kaplanan çat› yüzeyine su izolas-
yon malzemesi serildikten sonra kiremit döflenmifl-
tir. fiimdiki ya¤mur oluklar›n›n tamam›, ayn› flekil-
de yerlefltirileren galvanizli saç malzemeyle yeni-
lenmifltir.

6. Bina cephelerinde az miktarda ve küçük

boyutlarda mevcut çatlaklar, katlar aras› yatay silme
ve saçak kornifline mahsus s›va tamirat› as›l flekline
göre yap›lm›flt›r.

7. Binaya ilk defa kalorifer tesisat› döflenmifl-

tir. Ahflap malzemelerin fazlal›¤›ndan dolay›, yan-
g›n tehlikesine maruz kalmas› da muhtemel bu bi-
nan›n, korunmas› için tedbir olarak iç mekân›na ye-
terli miktarda sensör, avluya da iki adet yang›n bo-
rusu yerlefltirilmifltir.
 49
restorasyon

Selaml›k Binas› Cephe ve

Kesit Çizimleri
(Mimar Artnet Haskuka)
50
restorasyon
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

Selaml›k Binas› Avlusuna karfl› tedbir al›nm›flt›r. Ayn› zamanda, Se-

Restorasyon Müdahaleleri laml›k Binas›n›n kuzey köflesine bitifltirile-
cek flekilde devam ettirilmifl, böylece bi-
1. Avlunun kuzeydo¤u kap›s›na çok yak›n nan›n kuzeydo¤u yan›nda mevcut ve ha-
mesafeyle avlu duvar›n›n iç cephesine bitiflik vazi- len muhdes bir ilaveye ait kal›nt›lar›n bu-
yetteki çeflme sökülerek tamirat› yap›ld›ktan sonra lundu¤u arsay› da kuflatm›flt›r. fiubat
tekrar yerlefltirilmifltir. 2005’te büyük bir k›sm› çökmüfl tu¤la du-
var kal›nt›lar› ve rast gele y›¤›lm›fl baflka
2. Avlu duvarlar›n›n örgü malzemesi ekseri- malzemelerin yer ald›¤› mevzubahis arsa,
yetle moloz taflt›r; köfle ba¤lant›lar›nda ise iri bo- Selaml›k binas›n›n restorasyonu ve avlu
yutlu kaba yontu tafl bloklar kullan›lm›flt›r. Buna duvarlar›ndaki eksikler tamamland›¤›nda,
karfl›l›k, Selaml›k avlusunda çeflmenin de yasland›- avlunun dahili bir parças› olarak de¤er-
¤› avlu duvar›nda, kap› aç›kl›¤›ndan itibaren Se- lendirilmifltir.
laml›k hizas›na kadar uzanan bölümü, yaklafl›k 50-
60 cm. yüksekli¤e kadar di¤erleri ile ayn› tarzda
malzemeyle infla edilmesine ra¤men; daha yukar›
seviyeleri muhtemelen bir onar›m esnas›nda tu¤la
kullan›larak örülmüfl ve her iki cephesine saçak
frizi yap›lm›flt›r. Ancak eski haliyle bu duvar, kap›
aç›kl›¤›n›n kuzey taraf›na ait baban›n biraz ilerisin-
den itibaren düfley akstan saparak d›fla meyil ver-
di¤i gibi, muhtelif aral›klarla birkaç yeri, düfley
do¤rultulu derin çatlaklarla yar›lm›fl ve tasman
yapm›flt›r. Avluya bakan cephesine yaslanm›fl mer-
mer çeflmenin bulundu¤u k›s›m da dahil, bu duva-
r›n uzun müddet ayakta kalamayaca¤› belliydi.
Bundan dolay›, kap›ya yak›n sa¤lam k›sm› hariç
olmak üzere, tafl örgü-
lü alt seviyelerini ko-
ruyarak bu duvar y›k›l-
m›fl ve avlunun di¤er
duvarlar›na benzer
malzeme kullanarak
tekrar infla edilmifltir.
Yenilenen duvar›n,
belirli aral›klarla dila-
tasyonlu yap›larak,
oturma çatlaklar›na
 51
restorasyon

C) TÜRBEDAR EV‹
Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› Teknik Hizmetler
Müdürlü¤ü elemanlar›nca 2002 y›l›nda haz›rlanm›fl
rölöve çizimlerinin ve yeni infla edilecek Türbedar
Evi, ziyaretçi tuvaletleri ve kalorifer kazan dairesi-
ne ait projelerin; külliye mahallinde incelenmesi
sonucunda, bir k›sm› zamanla binalarda ortaya ç›-
kan farkl›laflma, bir k›sm› da ilave yap›lmas› lü-
zumlu bulunan de¤ifliklikler olmak üzere, mevcut
çizimlerde tashih mecburiyeti do¤mufltur. Türbedar
Evi proje çizimlerine göre, Türbeye ait avlunun bir
k›sm›n› iflgal edecek flekilde yerlefltirilmifl; avlunun
d›fl›na taflan k›sm›n›n oturaca¤› arazi ise 1m. kadar
düflük kotta oldu¤u halde, arazideki seviye fark›
gözetilmemifltir. Bu nedenle, binan›n biraz geriye
çekilmesiyle türbenin çevresi serbest kalacak flekil-
de türbedar evinin inflas›, türbe avlusunun tama-
men d›fl›nda gerçeklefltirilmifltir. Selaml›k binas›nda
yirmialt› y›l ikâmet eden Saniye Türbedar ise yeni
binaya yerlefltirilmifltir.
52
restorasyon
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu
D) KALOR‹FER KAZAN DA‹RES‹
VE Z‹YARETÇ‹ TUVALETLER‹
Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› Teknik Hizmetler Mü-
dürlü¤ü teknik elemanlar›nca 2002 y›l›nda haz›rlan-
m›fl rölöve çizimlerinde, yeni infla edilecek Kalorifer
Kazan Dairesi ve Ziyaretçi Tuvaletleri, Selaml›k bi-
nas›na ait avlunun kuzeybat› duvar› da kullan›larak
d›fl taraf›na do¤ru taflan ve Selaml›k ile yeni türbe-
dar evi aras›ndaki mesafeyi ortalayacak flekilde yer-
lefltirilen bir bina hâlinde tasarlanm›flt›. Bilim Komis-
yonu, mevcut projede tashihe giderek, bu yeni infla-
at›n tek kütle halinde bir yan› ile türbedar evine, di-
¤er yan› ile de tuvalet grubuna bitiflik olarak, düflük
kotlu araziye yerlefltirmifltir. Bu de¤ifliklik, hem kot
yüksekli¤ini, hem de kazan dairesinin tesisat yerle-
flimini, pis su ba¤lant›s›n›, yak›t tank›n›n doldurul-
mas›n› kolaylaflt›rm›flt›r. Böylelikle, türbedar evine
kalorifer sistemi ve Selaml›k binas›na kanal vas›ta-
s›yla kalorifer da¤›t›m borular›n›n döflenmesi veya
benzeri hususlar çözüme kavuflmufltur. Yap›lan bu
de¤ifliklikle tesisat döflenmesine daha elveriflli ve
daha az masrafl› hâle getirilen iç mekân taksimat›,
kütle itibariyle de k›smen daralm›fl, Selaml›k Binas›-
na biraz daha uzak mesafede yer ald›¤› için, onun
siluetini de etkilemeyecek ve istenmeyen koku vb.
menfi tesirleri de azaltacak flekilde yerlefltirilmifltir.
RESTORASYONUN SONUCU
B ilim Komisyonu, Türbe ve Selaml›k bi-
nas› ile ilgili arfliv ve literatür çal›flma-
lar›n› yaparak, yap›lar›n tarih içinde geçir-
di¤i evreler hakk›nda önemli bilgilere ulafl-
t›. Bu bilimsel araflt›rmalar sonucunda
1848’de infla edilen mevcut türbe ile
1389’da infla edilen ilk türbe yap›s› aras›n-
daki 450 y›l› aflk›n tam olarak bilinmeyen
bir dönem ayd›nlam›fl oldu. Yap›lan arke-
olojik kaz›da ilk türbe temellerinin tespit
edilmesi, flimdiye kadar rivayetten öteye
gidemeyen türbe mimarîsi için bilimsel bir
bulufl niteli¤indedir. Restorasyonun orijina-
line uygun flekilde yap›lmas› için arfliv fo-
to¤raflar›ndan, arfliv belgelerinden ve iki
ülke taraf›ndan oluflturulan bilim komisyo-
nu üyelerinin bilgi ve tecrübelerinden aza-
mi bir flekilde faydalan›ld›.
Türbenin restorasyonuyla, eskiden ol-
du¤u gibi, günümüzde de Türk ve Kosova-
l› bilim adamlar›, teknik elemanlar›, usta-
bafl› ve iflçilerinden oluflan bir ekibin, ortak
çal›flmas›n›n ilk ürünüdür.
Bilim Komisyonu olarak Sultan Murad
Türbesi gibi çok önemli bir yap›n›n resto-
rasyonunda bulunmaktan duydu¤umuz
büyük onur, haz ve mutlulukla yapt›¤›m›z
ifllerin günah ve sevab›yla arkas›nday›z.
Restorasyonda yap›lan her iflin, muhakkak
bilimsel bir sebebi ve mant›kl› bir aç›kla-
mas› vard›r.
Türkiye’nin Kosova ile kültürel iliflki-
leri aç›s›ndan çok önemli bir bafllang›c›
olan bu restorasyon faaliyeti, ayn› zaman-
da Kosoval›lar ile iflbirli¤i gerçeklefltirme
imkan› sa¤lad›. Birbirimizden karfl›l›kl› ola-
rak çok fleyler ö¤rendik. Bu restorasyonun
devlet olma yönünde ilerleyen Kosova’da-
ki di¤er kültürel eserlerimizin restorasyo-
nuna önemli bir ivme kazand›raca¤› aç›k-
t›r. Balkanlarda ki di¤er Osmanl› mimari
eserlerinin de bafllat›lacak ortak onar›m
projeleriyle tekrar aya¤a kalkacaklar›n›
umuyor ve diliyoruz.
 53
arfliv

III. BÖLÜM
Kosova
Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi
ile ‹lgili Arfliv Belgeleri
Yrd.Doç.Dr. Mehmet Z. ‹brahimgil

S
ultan Murad Hüdâvendigâr savafl
meydan›nda flehit ilk padiflah olma-
s› ve Osmanl›y› Balkanlar’da kal›c›
k›lmas› sebebiyle, Osmanl› tarihinde çok
önemli bir yere sahiptir. Osmanl› ordusu
Balkanlara her sefere ç›kt›¤›nda, Sultan I.
Murad’›n makam türbesi ordunun vazge-
çilmez ziyaretgâh› olmufltur. Bu sebeple,
padiflahlar, sadrazamlar, valiler türbenin
bak›m› hakk›nda hükümler, iradeler, ta-
lepler ve beyannâmeler yazm›flt›r. Baflba-
kanl›k Osmanl› Arflivinde Sultan Murad
Hüdâvendigâr Türbesi ile ilgili alt› belge-
ye rastlanm›flt›r.* Arfliv belgelerinden en
eski tarihli olan› 1526 tarihinde yaz›l-
m›flt›r. Siyakat yaz›s›yla yaz›lm›fl bu belge-
de türbenin bak›m›ndan sorumlu olacak
ailelerin vergiden muaf olmas›ndan söze-
dilir. 1791 tarihli ikinci belge, Sultan Mu-
rad ve Gazi Mestan türbelerinin onar›m›
ile alakal›d›r. 1866 tarihli üçüncü belge,
Üsküp Evkaf Müdürü Rauf Bey’in fliirini türbe ka-
p›s›n›n üzerine yazd›r›lmas› hususundaki iradedir.
1893 tarihli dördüncü belgede, türbedeki eflyalar›n
padiflah›n flan›na yak›flmayacak flekilde eski oldu-
¤u, türbenin, selaml›k binas›n›n ve avludaki çefl-
menin acilen tamire ihtiyaç bulundu¤u ve bu du-
rumun acilen yerine getirilmesi hususundaki yaz›-
d›r. Nitekim bunun üzerine 2 y›l sonra, türbenin
tamiri gerçekleflmifltir. 1895 tarihli bu beflinci bel-
ge, türbenin kubbe örtüsü ve selaml›k binas›n›n
harap olan yerlerinin tamiri, türbe avlusundaki
çeflmenin tamiri ile eskiyen eflyalar›n yenilenmesi
hususundad›r. Bu restorasyon, 2005’teki restoras-
yonun adeta 110 sene önce yap›lm›fl bir küçük
fleklidir. Belgede, sat›n al›nan eflyalar›n ölçü birim-
leri, adeti ve para miktar› net bir flekilde belirtil-
mifltir. 1911 tarihli alt›nc› belge ise, Sultan V. Meh-
med Reflad’›n Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbe-
sini ziyareti ile alakal›d›r. Bu bölümde, ele ald›¤›-
m›z belgeleri tek tek incelenerek transkripsiyonu
verilmifltir.

* Belgeleri gün ›fl›¤›na ç›kartan, Baflbakanl›k Devlet Arflivleri Genel Müdürü Doç.Dr.Yusuf Sar›nay’a, belgele-
rin okunmas›nda yard›mc› olan Gazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü ö¤retim üyesi Prof. Dr.
Kaz›m Yaflar Kopraman hocaya, ayn› bölümde görevli Dr. Mustafa Alkan, Dr.Altan Çetin ve Arfl.Gör. Alpaslan
Demir’e yaptklar› katk›dan dolay› teflekkür ederim.
 54

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

arfliv
 55
arfliv

Cinsi: Hüküm.
Tarihi: 1526.
Yaz› Çeflidi: Siyakat.
Konusu: Sultan I.Murad’›n Türbesi yak›nlar›nda yerleflip türbenin hizmetinde bu-
lunan ve buna mukabil avar›zdan muaf olan ve çevredeki köylerde ziraatle mefl-
gul olup o köylerin sipahilerine öflürlerini vererek resm-i çift ve resm-i boyundu-
ruk vermeyen ve kimseye raiyet kayd olunmamalar› hakk›nda ellerinde Sultan Se-
lim Han’›n hükmü bulunan görevlilerin isimleri belirtilmektedir.
Fonu ve Tasnif Nu.: BOA. (Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi), Tahrir Defteri, Nu.:133,
s.599.

Cemaât-› müselmanân ki seîd ve flehîd merhûm Sultan Murad Han el-gâzi

aleyhi’r-rahmeti ve’l-gufrân flehid oldu¤u türbe kurbunda mütemekkin edûb tür-
beye hidmet ideler, avâr›zdan müsellemlerdir. Etrafda olan kuralarda zirâ’at idûb
ol kuralar›n sipahilerine âdet ve kanun üzre öflürlerini virûb amma resm-i çift ve
resm-i boyunduruk virmezler, kimesneye ra’iyyet kayd olunmam›fllard›r.
Ellerinde Sultan Selim Han aleyhi’r-rahmeti ve’l- gufrân hükmü vard›r ve def-
ter-i atikte mestûr olma¤›n defter-i cedide dahi vech-i meflrûh üzere kay›d olundu,
bunlard›r ki zikr olunur.

Mevlana Mehmed Ali Veled-i Do¤mufl Pir-i Fani ‹nce Hoca

‹mam Ayas bin Abdullah Karamani

Hüseyin bin Pafla Yi¤it Yahya bin Ramazan Ali Veled-i Do¤an

Kas›m bin Karagöz ‹nal bin Karagöz Küçük ‹smail

Hasan Sinan Dervifl Mehmed ‹skender bin Abdullah

Veli bin Abdullah Yahya bin Eyne Hoca

 56

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

arfliv
 57
arfliv

Cinsi: Hüküm.
Tarihi: 1791.
Yaz› Çeflidi: Divani K›rma
Konusu: Prifltine’de lap nehri üzerinde bulunan köprünün inflas›yla ad› geçen nehrin
Vulç›tr›n önlerinde yata¤› de¤ifltirilerek Mahmud Pafla Köprüsünden ak›t›lmas›, Koso-
va’da merhum Sultan Murad Han ile Prifltine’de Sancaktar Gazi Mestan türbelerinin ta-
miri hakk›nda Prifltine’li Mustafa Bey’e gönderilen hüküm.
Fonu ve Tasnif Nu.: Cevdet Nafia Nu.:95.

Mucebince Amel Oluna kayd flod

Pirifltineli Hüseyin Befle-zâde Mîr Mustafa-zîde mecdehu-ya (hüküm ki) Pirifltine ka-
zâs›nda Bosna caddesinde vâki’ nehr-i Lab üzerine Bapmiyos (?) köprüsünün müced-
deden binas› ve nehr-i mezkûrun Vulçitrin piflgâh›nda sed ü bendi ile Mahmud Pafla
Köprüsünden cereyan etmesi ve Kosova nâm mahalde merhûm ve ma¤fûrun leh Sultan
Murâd Hân-aleyhi’r-rahmeti ve’l-gufrân-›n türbesi ta’mîri ve Pirifltine’ye karîb merhûm-
› müflarun-ileyhin sancakdâr› Gazi Mestan›n türbesi ta’mîri husûslar›n› sen ki mîr-i mû-
maileyhsin hâlen sadr-› a’zam ve serdâr-› ekrem-i mansûri’l-alemim Yusuf Pafla (dâme)
iclâlehu ve ikbâlehu-Bosna’dan hîn-i azîmetinde sana ihâle ve üç bin yüz kurufl itâ ve
kusûru dahi gönderilmek üzere livâl›¤› serdâr-› ekrem-i müflarin-ileyh taraf›ndan mu-
kaddemen lisân-› (münâsible) tenbîh ve ifâde olundu¤una binaen müflârü’n-ileyhin
mukaddemen tenbîh ve irâdesi üzere zikr olunan köprünün müceddeden binâ ve nehr-
i mezkûrun ber vech-i muharrer sed ü bendiyle Mahmud Pafla Köprüsünden cereyân ve
mârrü’z-zikr türbelerin serian ta’mîr ve tekmîlleri emrine dâmen der-meyân gayret ve
ba’de’t-tekmîl kusûr iktiza iden mebl⤠her ne ise defter idüp defter-i mezkûru Ordu-y›
Hümâyûnuma ib’âsa sürat eylemen fermân›m olma¤›n mahsûsen iflbu emr-i flerîfim ›s-
dâr ve(‹sim yeri -bofl) ile irsâl olunmufldur. ‹mdi sâlifü’z-zikr köprünün binas› ve türbe-
lerin ta’mîri ve nehrün irâde olunan mahalden icrâs› ve serian tekmîlleri hayrîsinden
matlûb idü¤ü ve kusûr iktizâ eden mebl⤠defteri vürûdunda irsâl olunmak üzere olun-
du¤u ve te’hîr ve tevakkuflar›na bir vechile r›zâ-y› aliyyem olmad›¤› malumun oldukda
bâlâda zikrolunan köprünün müceddeden binâ ve nehr-i mezkûrun seddi irâde olunan
mahalden icrâs› ve türbelerin ta’mîrleri mukaddemen serdâr-› ekremim müflarun-ileyh
taraf›ndan sana tenbîh ve tefhîm olundu¤u vechile serian binâ ve icrâ ve ta’mîr ve âci-
len tekmilleri emrine dâmen der-meyân-› gayret ve kusûr iktizâ eden masâr›f› her neye
bâli¤ olur ise defter idüp defter-i mezkûru Ordu-y› Hümâyûnuma tesyîre ikdâm u dik-
kat ve i¤maz u tesâhülden ittika vü mücânebet eylemen bâb›nda
Fî Evâhir-i 5 fiaban
 58

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

arfliv
 59
arfliv

Cinsi: ‹rade.
Tarihi: 1 fiubat 1866.
Yaz› Çeflidi: Rik’a.
Konusu: Sultan I.Murad’›n, tamiri biten Kosova’daki türbesi için Üsküp Evkaf Mü-
dürü Rauf Bey taraf›ndan kaleme al›nan fliirin türbe kap›s›n›n üzerine yazd›r›lmas›
hususunda irade.
Fonu ve Tasnif Nu.: BOA. ‹rade Dahiliye Nu.: 37952.

Atufetlu Efendim Hazretleri

Cennet mekân Sultan Murad Hân evvel tâbe serâhu hazretler›n›n Kosova’da
olup Saye’i mîr-i etvaiyye-yi hazreti flehinflâh› de bu kere ta’miri icrâ k›l›nan tür-
be’i muhattaralar› içun Üsküp Evkâf müdürü izzetlu Rauf Bey taraf›ndan inflâd
ve irsâl k›l›nm›fl olan târih-i evkâf-› humâyun nezâreti behiyyesinin tezkiresiyle be-
raber arz ve takdîm k›l›nm›fl ve târih-i mezkûr silisice ifflâd olunmufl olma¤la tür-
be-i flerîfe-i mezkûrenin tak-› bab›na hâk ve tahrîr ettirilmesi hususunda nezâret-
i muflarun ileyhâya havâlesi hakk›nda her ne vechile emir ve ferman hazreti fle-
hinflahî flerefsunuh ve sudûr buyurulur ise ona göre hareket olaca¤› beyân› ile tez-
kire-i senâveri terkîm k›l›nd› efendim.
Fî 14 Ramazân 1282
Mâruz-› çâker-i kemîneleridir ki;
Ziver-i desti tevkîr olan iflbu tezkire-i sâmiyye-yi sadâret penâhileri ile mezkûr
tezkire ve tarîh-i manzûr maallim mevfûr hazret-i padiflâh› buyurulmufl ve husû-
su mezkûrun ber-mûceb-i istizân nezâreti müflârun ileyhaya havâlesi fleref rîzi su-
nûh (fleref saçanlar) ve sudûr buyrulan emru ve irade-i seniyye-yi cenâb› mulûkâ-
ne müktezây› munîfinden olarak mezkûr tezkere ve tarih yine savb-› samiye’i ih-
fâzlar›na i’ade k›l›nm›fl olma¤la ol bâbda emru fermân hazreti men lehu’l-emrin-
dir.
Fî 15 Ramazân 1282
 60

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

arfliv
 61
arfliv

Cinsi: Arzuhal
Tarihi: 18 Ekim 1893.
Yaz› Çeflidi: Rik’a.
Konusu: Sultan I.Murad’›n, Kosova Sahras›’nda bulunan türbesindeki eflyalar›n es-
ki ve padiflah›n flan›na yak›flmayacak derecede basit olduklar›, türbenin kubbesiy-
le yan›ndaki çeflme ve misafir dairesinin tamire muhtaç bulundu¤u ve gece kandil
yak›lmas›na özen gösterilmedi¤i arz edildi¤inden gere¤inin yerine getirilmesi hak-
k›nda.
Fonu ve Tasnif Nu.: BOA.‹rade-i Hususi Nu.:1312.C./107.

Y›ld›z Saray› Hümâyun

Bafl Kitabet Dairesi
4965

Cennetmekân Hüdâvendigâr Hazretlerin›n Kosova Sahras›nda bulunan Mefl-

hed-i mûbareklerinin derunundaki eflya köhneleflmifl oldu¤u gibi Hüdâvendigâr
müflârun ileyh hazretlerinin flân-› âlileriyle gayr› münasib ve adî fleyler oldu¤u ve
meflhedi mukaddesin kubbesiyle civar›ndaki çeflme ve misafir dairesinin muhtac-›
ta’mir bulundu¤u ve derûnunda leylen ikâd-› kanad›yla etimnâ olunmad›¤› sû-
ret-i husûsada arz-› hâk-pây› âli k›l›nm›fl ve icâb›n›n arz-› ube’i âliyen k›l›nmas›
fleref-sudur bulunan irade-i seniyye-i cenâb› hilâfet-penâh› muktezây› âlisinden
bulunmufl olmagla ol bâbda emru fermân hazreti veliyyu’l-emirindir.
Fi 7 Cemadiye’l-ulâ, sene 1312
Ve 24 Teflrini-sânî 1310

fiehr-i yâr Kaz›m Hoca

Serkâtib Hazretleri (‹mza)
62
arfliv
Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

Cinsi: Keflif Pusulas›.

Tarihi: 14 Ocak 1895.
Yaz› Çeflidi: Rik’a.
Konusu: Sultan I.Murad’›n Kosova’daki türbesinin kubbesi ile civar›ndaki çeflme
ve misafir dairesinin harap olan yerlerinin tamir edilerek, eskiyen eflyan›n yenilen-
mesi için gere¤inin yap›lmas›na dair Kosova Valili¤inden gönderilen resmi yaz› ile
keflif pusulas›.
Fonu ve Tasnif Nu.: BOA.fiD Nu.:1974 / 22.
 63
arfliv

Kosova Vilayet-i
Mektubu Kadimi
Adet 100
Huzûru Sâm›-i Cenab› Sadaretpenâh›
Maruzu Çaker-i Kemineleridir

Cennetmekân Hüdâvendigâr Hazretlerinin Kosova’da vaki Meflhed-i mübarekleri de-

runudaki eflyan›n fersûdeleflmifl oldu¤u gibi Hüdâvendigâr-› mûflarun ileh hazretler›n›n
flân› alileriyle gayr-› mûtenasib ve âdi fleyler bulundu¤u ve meflhed-i mukaddesin kubbe-
siyle civar›nda çeflme ve misafir dairesinin muhtac› ta’mir olup derununda leylen ikâd-›
kanad ile itminan olunmad›¤› itibar olunmas›na mebnî icâb›n›n arz-› utbe-i âliyen k›l›n-
mas› muktezay› irâde-i seniyye hazret-i hilâfet-penahîden idü¤ü beyan-› âliyesiyle Mefl-
hed-i mukaddes mezkurun vakf› nekadard›r ve kandil yak›lmamas› sahih midir Öyle ol-
du¤u halde buna evkâf-› muhasebecisi taraf›ndan dikkat olunmamas› sebebi nedir ve fer-
sûde eflyan›n tecdidi ve ta’miri ne miktar masrafamütevekk›zd›r. Buralar›n bi’t-tahkik arz
ve inhas› makâm› sam’i sadâret-penâhilerinden flerefi sudur fi 27 rebiu’l-evvel 1310 tarih
ve altm›fl yedi numaral› emr-i nâme-i sami ile irâde ve ifl’âr buyurulmufl meflhed-i mukad-
desi mezkûr ile ittisal›ndaki selaml›k dairesinin fi’l-hakika müflerrefi harâb olmas›na meb-
ni icra-y› ta’mir içun keflfi mucibince 42.722 kuruflun sarf›na sa’adet-i seniyye-i hazreti
padiflah›m›z istihsal ve tebli¤ buyurulmas› himmetinize ol bâbda yap›lan resm ve keflif pu-
sulalar›yla raâiç mazbatas›n›n lefiyle keyfiyet ikiyüz seksen sekiz numarad›r.
Fi 2 Rebiu’l-evvel 1310 tarihli Meclis-i ‹dare-i Vilayet mazbatas›yla dahiliye nezâreti
celilesine arz ve inhâ olunmufl ve nazâreti müflârun ileyhadan cevâben vuku’ bulan suâl
ûzerine de o gibi mesârifin ötederberi Vilayet-i Evkaf sandukundan tesviye olunageldi¤i
bu kere cevâben arz edilmifl ve ma’mâfih ifl bu emri âliye imtisalen sebk eden istilâma
mebni Prifltine mutasarr›fl›¤›ndan al›nan cevapnâme ile bi’l-havâle muhasebe-i mu’amâ
ileyh taraf›ndan yaz›lan der-kenârda 8 Muharrem sene (1)298 tarihli bir k›t’a berât-› âli
mucibince Hûdavendigâr-› mûflarun ileyh hazretler›n›n türbedar›na Üsküp evkaf sand›-
k›ndan flehri üçyüz kurufl maafl ile altm›fl kurufl revgân› zeyt-› ismâni verilmekte ve vuru-
dun meflhed-i flerifde daimen kandil-i ikâd ve ifl’âl ettirilmekte olup ancak bunun vakf› ol-
du¤una veya baflka bir güne? Varidata bulundu¤una dair kay›d ve ma’lumât olmad›¤›
ifl’âr ve ifâde olunmufl ve meflhed-i mukaddes mezkûrun levaz›m ve tefrifliyes›ne dair ma-
hallinden vurûd eden bir k›t’a keflf pusulas› lef’en takdîm k›l›nm›fl olma¤la sûret-i ma’rû-
zaya göre iktizas›n›n ifâ ve emr ve ibnâs› mûtevakk›f-› râ-î ve irade-i celile-i fehâmet-pe-
nâhileridir ol bâbda ve her hâlde emru fermân hizmeti men lehu’l-emrindir.
Fî 5 Rebiu’l-ah›r sene 313 ve 12 A¤ustos 1311
Kosova Valisi
Mühür
 64

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

arfliv
 65
arfliv

Hal› fial Sitâre (örtü) Cuka

Tavlen Arzan Tavlen Arzan Tavlen Arzan Tavlen Arzen
Metre Metre Metre Metre Metre Metre Metre Metre
8.35 8.20 2.5 1.5 3.15 2..00 3.40 2.80

Sat’an Tersan Tersan Sat’an

Metre Metre Metre Metre
52.92 3.75 6.30 9.52

Kap› Perdesi Pencere Korniflleri Pencere Perdesi

Adet Tavlen Arzen Adet Arzen Arka Adet Tavlen Arzen
1 2.5 1.5 6 1.20 0.15 6 2.5 1.32

Sultan Murad Gazi Hazretlerinin Türbe-i fleriflerinde ferfl idilecek hâle merkâd
hakk›nda sitare-i flerife ve aksam-› sâirenin miktar› balâda müfedân suretiyle gös-
terilmifl olmakta ifl bu pusula bi’ttanzim
Fî 2 Kanun-i sânî sene 310
Mührü Livâ
 66

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

arfliv
 67
arfliv

Cinsi: Beyanname.
Tarihi: Haziran 1911.
Yaz› Çeflidi: Rik’a.
Konusu: Sultan V.Mehmed Reflad’›n Prifltine’ye yapt›¤› seyahat hakk›nda düzenlenen ra-
por ve Hüdâvendigâr Gazi Hazretlerinin hat›ras›yla dolu bir bölgede geçmiflte kan dökül-
mesinin kendisini gönülden yaralad›¤›, seyahati esnas›nda halktan gördü¤ü ba¤l›l›k sebe-
biyle meydana gelen olaylara kar›flanlar›n affedildikleri, kanuna uyulmas› ve kan davala-
r›n›n kald›r›ld›¤›na dair padiflah›n yay›mlad›¤› beyannâme.
Fonu ve Tasnif Nu.: BOA.NGG.Nu.: 907, s.39-42.

Pirifltine’ye Muvâsalât-› Hümâyûn

Zât-› Hazret-i Padiflahî saat beflte Pirifltinaya fleref muvâsalât ve zât-› flâhânelerine
mahsûs olmak üzere istasyon binas› dâhilinde ihzâr idilmifl olan salonda bir müddet isti-
râhat ve ba’dehû dört atl› gerdûnen saltanatlar›na râkiben ve müstakbelinin hâr u sami-
mi alk›fllar› aras›nda nefs-i Prifltine’ye azîmet buyurmufllard›r.
Bir saat kadar imtidâ iderek iflbu flose tarîkin güzergâh›nda asâkir-i Osmaniye iki ta-
rafta safrân ihtirâm teflkîl eyledikleri gibi güzergâh-› hümâyûn flehriyâr-› ulvîyyet fliârla-
r›n› istikbâle kemâl-i ifltiyâk ile flitabân olan Arnavut ahâliyle mâlenmâ bulunmakda ve
kerdûne-i hümâyûn bizzat cer itmek arzûsunu izhâr eylemekte idiler. ‹flbu hürmet ve mu-
habbet mahzûriyet-i flâhâneyi mûcib olmufl ise de bittabi’ tecvîz buyurulmam›flt›r Zât-›
hazret-i flehriyârî âlâ-y› vâlâ ile sürekli alk›fllar aras›nda dâire-i hükûmete fleref muvâsa-
lât buyurmufllar ve akabinde toplar endaht›yla râsime-i selâm ve ihtirâm› ifâ k›l›nm›flt›r
bir müddet istirâhatten sonra resm-i kabûl-i müttehiz program mucebince âyend-i mün-
derîc oldu¤u üzere icrâ idilmifldir. Mebûsân nâm›na Üsküb mebûsu Seyid Efendi bir nutk
îrâd›yla umûm Kosova ahâlisinin hakk-› hümâyûn hazret-i hilâfetpenâhide vâki hissiyât-›
samimiyânelerinden bahisle kûdûm-› hümâyûnlar›n› tebrîk ve hofl âmedî
 68

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

arfliv
 69
arfliv

40
Eylediklerini beyân itmifl ve zât-› hazret-i Pâdiflâhî dahî “milleti” görmek üzere geliflimden ve karîben
meflhed-i ziyâret edece¤imden dolay› pek ziyâde mesrûrûm bu seyâhat-i ihtiyardan maksad›m anâs›r
aras›nda itilâfa hizmettir. Bu maksad›m husülünü görmekle memnûniyet ve mesrûriyetim tezâyüddür
buyurmufllard›r. Ba’dehû erkân-› memûriyet-i mülkiyye ve meclis-i idare ile heyet-i belediye huzûr-› hü-
mâyûna dâhil olduklar›nda vatana millete karfl› hidemât-› mebrûre ve sadâkatkarânede bulunmalar› eâ-
ass-› âmâl-i Hümâyûnda bulundu¤u ve her bir ferd uhdesine muhâvvel vezâif-i tamamen ifâ eylemesiy-
le vatan›n terakkî ve teâlî idece¤i bedihî âflikâr oldu¤u beyân eylemifltir.Erkân ve zâbitân-› askeriyyenin
dahî huzûr-› müllûkâneye dühûllarinde Karaman’dan Câvid Pafla’ya hitâben Sedd-i takdîm etti¤iniz
umerâ-y› gûzendeyi askeriyye ve zâbitâna teflekkür iderim. Ordu devletin ruhudur. Ruhsuz vucud yafla-
yamayaca¤› gibi Ordusuz devlet de yaflayamaz. “‹nâyet-i hakla ordunun günden güne terakkî etti¤ini
gördü¤ümden dolay› minnettâr›md›r. Kelimâtla taltifiyyesini îrâd buyurmufllard›r. ‹flbu merâsimin hitâ-
m›nda Kalkandelenli müderris Hoca Bekir Efendi taraf›ndan bir duâ-y› beli¤ k›ra’at idilmifl ve huzûrdan
emîn-hân olmufllar ve Zât-› fievket Semât Efendimiz Hazretleri iflbu duâya ifltirâk buyurmufllard›r ‹flbu
resm-i kabûl merâsimi saat dokuz raddelerinde hitâm bulmufltur
Gerek Üsküp’te ve gerekse Prifltine’de icrâ buyurulan resmî kabûl listesi ber vech-i zîr derc olunur: Me-
busân-› Vilâyet; Vâli ve Erkân-› Vilâyet; Kolordu Heyeti; Müftî Efendi, Ulemâ ve Meflâyih ve Ruesâ-y› Rû-
hâniye; Meclis -i ‹dâre ve Belediye Heyetleri; Eflrâf ve Mûteberân; mülhakâttan gelen Heyet-i Müntehibe,
Maârif Heyeti; Mülhakât›n-› ‹ttihâd ve Terâkkî Heyâti Müntehibesi; Maârif Heyeti; Konsoloslar; flâyân bu-
yurulan müsâde-i seniyye üzerine Prifltine, Vuçet›rn hâvâlisinden ve k›yâafet-i milliyerini lâbis bulunmufl
olan yüzlerce gençler ikametgâh-› Pâdiflâhî’nin bahçesinde davul; zurna; kaval çalarak millî rakslar ic-
râ iderek ibrâz surûr ve flâd-› mâni eylemifller, nâil-i iltifât-› Padiflâhî olmufllard›r Burada dahî zât-› Haz-
ret-i Padiflâhî, Vâli, Kumandan, Erkân-› Askeriyye ve Mülkiyyeye ve sâir îcâb idenlere hedâya-y› münâ-
sibe ihsân buyurmufllard›r. 26 Haziran’›n üçüncü cuma günü Salât-› Cuman›n Hüdâvendigâr Gâzi
Hazretlerinin Meflhed-i Mübârekeleri kurbunda icrâs› müsammem olma¤la her taraftan fevc fevc gelüb
ifltima’ itmifl muvahhidî ile sahra dolmufltu. Meflhed-i Mezkürede Pîflgâh›nda vâki tepede Zât-› Hazret-i
Hilâfetpenâhî mahsûs ve ecdâd-› ‘azâmlar›n›n muharebâtta istimal etmifl olduklar› Ota¤-› Hümâyûna
rekz idildi¤i gibi yan›nda dahî minber ve mihrâb ve kürsü ihzâr idilmifltir Zât-› Hazret-i Hilâfet Penâhî
saat bir raddelerinde ‹kâmetgâh-› Hümâyûnlar›ndan hareketle yolda ihzâr eylemifl olan bir çad›rda bi-
raz aradan sonra Meflhed-i Mezkûredeki Ota¤-› Hümâyûna teflrîf buyurmufllard›r. Bu esnâda Âyândan
Fâz›l-› Muhterem Manast›rl› ‹smail Hakk› Efendi Hazretlerinin yüzbinlerce cemaate; padiflaha vatana,
meflrûtiyete sadâkat›n dînen ne derecelerde mûceb-i felâh-› dâreyn oldu¤u hakk›nda vûkû bulan ve sa-
atlerce imtidât iderek hâz ve nasîhat› gâyet ulvî bir nazara teflkîl etmekteydi. Mâiyet-i seniyyede gelmifl
olan ûlemâ ile ûlemâ-i mahallîye dahî saflar aras›nda dolaflarak muvahhidîne uhûvvet-i Osmaniyye nâ-
m›na pend itmekte ve fiehîd-i Mu’azzam Hüdâvendigâr Gâzinin Âyat-› Kur’anîyeye ibtinâen vukû bulan
temâsîh tekrar itmekte dâhil-i zimmete ibrâz-› flefkât ve muhâdenet vecîbe oldu¤unu söylemifllerdir. Sü-
leyman Batufl, ‹sa Bulatin ve sâir rüesâ-y› meflhûre ahâli meyân›nda bulundu¤u gibi pek çok H›ristiyan
köylüleri dahî iflbu merâsimde hâz›r bulunmufllard›r. Mâiyyet-i seniyye-i mülükânede flehzâdegân haze-
râtiyle; Sadr-› ‘Âzâm Pafla, harbîye, dâhilîye, Maârif nâz›rlar›yla Mâbeyn-i Hümâyûn Erkân› oldu¤u hâl-
de ba’de’l-hûtbe cemaât-› kübra ile Salât-› Cumâ edâ olunmufltur. Hitâbet ve imâmet vazîfe-i nazîfesi Mü-
flârunileyh ‹smail Hakk› Efendi hazretleri taraf›ndan ikâ idilmifltir. Namaz-›müteâkib yine müflârünileyh
taraf›ndan tilâvet olunan duâya cümleten âmin-hân olduktan sonra Sadr-› ‘Azam Pafla hazretleri Zât-›
Hazret-i Hilâfetpenâhinin nâm-› hümâyûnlar›na beyânnâme-i k›raat itmek üzere kürsiye ç›km›fllard›r.
 70

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

arfliv
 71
arfliv

41
Beyannâme-i Hümâyûn Sûretidir.
Hüdâvendigâr Gâzi Hazretlerinin devletin satveti u¤runda hayat, k›ymetdâr›n› terk ve fedâ eyle-
di¤i yere gelerek Meflhed-i Mübare¤i ziyâret ve devletimin teâli-i flevketi u¤runa vakf-› hayat mebnâ-
k›n› tekrâr eyledim. Hüdâvendigâr Gâzi Hazretlerinin hât›rât›yla mâli bir k›t’ada sene-i sâb›kda de-
mâ vukû’unu beni dilhûn itmifl idi. Fakat bunun müfsidlerin teflvikât›ndan ileri gelmifl oldu¤unu
bu seyahât›m esnâs›nda teb’âmdan gördü¤üm müessir sadâkat kârî nazar›mda isbât eylemifltir. Ifl-
te bu sebebe binâen hadisât-› zâileden manzûm ve mahkûm olanlar›n kânûn-› mahsûsûn da mü-
sâid flerâit dâiresinde Mazhâr-› aff-› flâhâne olduklar›n› ilân iderim. Kan gütmek âdeti memleketi
musâibe dûçar itmekte oldu¤undan bunun ref’-i lâv›n› bi- kudret medyûnlar›n verecekleri deynle-
rin ceyb-i mülükânemden tesviyesini irâde iderim. Arnavut evlâdlar›m›n cümlesi necâmât›n kanû-
nen itaatta oldu¤unu takdîr iderek Bunda hilâf-› ilkaatta bulacak fesîdeye ittibâ’ eylemezler ve kan
gütmek âdetini terk ile haklar›n› kânûnda ararlar ise Hüdâvendigâr Gâzi Hazretlerinin ruh› flerefi
mes’ud olacakt›r. Hemen millet ve vatan›n teâli ve saâdeti hakk›ndaki duâlar›m›n nezd-i ilâhide ka-
rin-i kabûl olmas›n› hâlik-i ‘azâmdan tazarru’ ve niyâz eylerim iflbu beyânnâme-i hümâyûnun hi-
tâm›n› müteâkib Sadr-› ‘azâm Hakk› Pafla Hazretleri irticâlen bir nutk irâd› ile âhâliye nesâyîhde
bulunmufl Zât-› Hazret-i Padiflâhînin eser-i merhameti sene-i sâb›ka vukûât› müessifesinin netâyi-
cini külliyen izâle itti¤ini ve bu iltâf-› âliyyeyi takdîm iderek teb’a-y› sâd›kan›n ilka’at-› müfsîdeye
kap›lmamalar› lüzûmûnu ihtâr eylemifltir Müteâkiben ‹ttihâd ve Terâkkî murahhaslar›ndan Ömer
Naci Bey ile Trabzon ve Erzurum heyetlerinden birer zât taraf›ndan dahî nutklar irâd olunmufl ve
cümlesi Arnavutçaya tercüme ve âhâliye tefhîm idilmifltir
Zât-› Hazret-i Padiflâhî Meflhed-i Hüdâvendigâri ba’de’z-ziyâre taraf-› seniyyelerinden te’sîs olu-
nacak olan Medrese-i ‘‹lmiyyenin vaz’› esâsiyyesini bizzât icrâ buyurmufllard›r. Medresenin inflâ
olunaca¤› mahalle bir Ota¤-› Hümâyûn rekz idilmifl ve zât-› hazret-i maiyyet-i flâhânelerinde fleh-
zâdegân ve züzzâr hazerât›yla Mâben-i Hümâyûn erkân› bulundu¤u halde mahall-i mezûru teflrîf
ve biraz ârâmdan sonra temel mahalline azîmet ve dest-i mekârim Peydest Hümâyûnlar› ve merâ-
sim-i mûtad›yle ilk temel tafl›n› vaz’ buyurmufllard›r. Ba’dehû Zât-› Hazret-i Pâdiflaâhî Ota¤-› Mez-
kûrede bir resm-i kabül icrâ ve hey’et-i erkân-› mahalliyeyi Hüzûr-› Hümâyûnlar›na kabûl ve müm-
sine Bezl-i iltifât buyurmufllard›r. ‹flbu merâsim saat› on raddelerinde hitâm bulmakla azîmette ol-
du¤u vechile avdete dahî ahâlinin sürekli alk›fllar› aras›nda âlâ-y› vâlâ ile ikâmetkâh-› Hümâyuna
muâveret-i seniyye fleref vâkî olmufltur.
‹flbu merâsime dâir Sadr-› ‘Âzam Pafla taraf›ndan sadâret kaymakam› ve adliye nâz›r› beyefen-
di hazretlerine keflîde idilen telgraf sûretidir
Zât-› Hümâyûn Hazret-i Padiflâhî maksad-› aslî seyahatleri olan Murad Hân-› Evvel Hazretleri-
nin meflhed-i Mûbâreklerine bi’l-âfiye vâs›l olarak orada yüz bini mütecâviz cemiyet-i kübrân›n
Kur’an’›n hissiyât-› sâd›kas› aras›nda Sâlat-› Cum’a-y› edâ buyurduklar› ve o s›rada bil’umûm Me-
mâlik ve Millet-i Osmaniyyenin selâmet ve saâdetine duâ-hân olduklar› ve geçen senedeki hâdisât-
tan dolay› mahkûm ve manzûn bulunan Müncim-i siyâsiyenin aff›na vediyet da’valar›n›n sulhen
tasviyesi husûsunda ihsân ve âtifet-i seniyyeyi ve ba’z› ve saya-y› aliyyeye
 72

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

arfliv
 73
arfliv

42
Dâir irâdât-› seniyye taraf-› senâverîde ahâliye tebli¤ ve tefhîm olunarak cümlenin tezâhûrat-›
flevk ve flâdisi ve hissiyât-› umûmîyeyi ubûdiyet tebflîr olunur. Kârisi gayr-i kâbil-i tasvîr idi¤ü teb-
flîr olunur. Zât-› Hazret-i fiehriyârî bu geceyi Prifltinede geçirecek, yar›n sabah hareket buyuracak-
lard›r. Sadr-› ‘azâm Hakk› 3 Haziran 1327
Tarâf-› Hazret-i fiehriyârîden bi-kudret medyûler için otuz bin dânifle idilecek olan medrese için
beflbin ve fukarâya bin lira ihsân buyrulmufltur. Haziran›n dördüncü Cumaertesi günü Zât-› Haz-
ret-i Padiflâhî saat birde Prifltineden muzâderefet buyurmufllard›r. ‹kâmetkgâh-› hümâyûndan ‹s-
tasyona kadar asâkir-i flâhâne-i âyestâde-i mevkî tekrîz olduklar›, ve âhâlinin duâ ve alk›fllar› ara-
s›ndan mürûr ile âlâ-y› vâlâ istasyona vâs›l olmufl ve Zât-› Hazret-i Pâdiflâhî daîre-i mahsûsada
bir müdded ârâm buyurulmufl ve bir ay teflbî-i istasyon ve civâr›nda toplanm›fl olan Arnavut
teb’an›n izhâr eylemifl olduklar› hissiyât-› ihlâskârâne ve tezâhürât-› sadâkat fliâr›na derece-i Ko-
sova’ya vâs›l olmufltur. Zât-› fievketsemât-› Hazret-i Tâcidârînin râkib olduklar› tren güzergâh-› hü-
mâyûndaki istasyonlar›n ekserisinde tevâkuf itmifl ve bu esnâdâ hâk-› ehâkk-› mülükânede fevkâ-
lâde âsâr-› tâzîmden ve tekrîm ibrâz olundu¤u gibi Üsküb ‹stasyonunda hâkipây-› flâhâneye çiçek,
buketleri ve di¤er istasyonlarda dahî mütenevvî hedâya arz olunmufltur. Tren Ustrumca ahâlisinin
vûkû bulan istirhâmât› üzerine mezkûr istasyonda epeyce bir müddet ârâm eylemifltir. Köprülü is-
tasyonunda dahî zât-› flâhâneye Espez ve muhâmid-i seniyye-yi mülûkânelerini mutazamm›n bir
k›t’â arz ve takdîm k›l›nm›flt›r. Bütün hat boyunca azîmet-i hümâyûn esâs›nda vukû bulan merâ-
simin ayn› samimiyet ve muhabbetle tekrar edilmifl ve akflam saat on ikide Selanik ‹stasyonuna mu-
âsâlât buyurulmufl. Ve azîmet-i hümâyûnda icrâ idilmifl olan merâsim-i avdet-i seniyye-yi mülü-
kânede aynen icrâ idilmifl ve Pâdiflâh-› Sutûre-i Sâfvet Efendimiz Hazretleri ‹kâmetkgâh-› Hümâ-
yûnlar›na tahsîs olan dâire-i hükûmeti teflrîf buyurmufllard›r.
74

Kosova Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi Restorasyonu

Kosoval› Türk ressam Ethem Baymak’›n Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi ya¤l›boya tablolar›
S ultan Murad Türbesi’nin restorasyonu, 26 A¤ustos 2004 tarihinde Prifltine'de
imzalanan "Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanl›¤› ile Kosova Geçici
Özerk Yönetim Kurumlar›n› (Kosova Kültür, Gençlik ve Spor Bakanl›¤›)
Temsil Eden Kosova'daki BM Geçici Yönetimi (UNMIK) Aras›nda Yap›lan Kültürel
‹flbirli¤i Anlaflmas›" çerçevesinde gerçeklefltirildi.

Kosova’n›n baflkenti Prifltine yak›n›nda 1389 y›l›nda Osmanl› ile Balkan milletleri
koalisyonu ordular›n›n çarp›flt›¤› Birinci Kosova Meydan Muharebesi’nin yap›ld›¤›
Kosova Ovas›ndaki Sultan Murad Hüdâvendigâr Türbesi, çeflmeleri ile Selaml›k
binas›n›n 1 May›s 2005 - 31 Aral›k 2005 tarihleri aras›nda Türkiye Diyanet Vakf›nca
restorasyonu s›ras›nda gerçeklefltirilen inflaat çal›flmalar› bünyesinde ziyaretçiler için
modern tuvaletler ve türbeyi koruyan türbedar ailesine ev yap›ld›.

Türbe, ilk olarak 17.y.y.’da Melek Ahmed Pafla’n›n Rumeli Beylerbeyli¤i döneminde,
daha sonra ise 1848’de onar›l›r ve Sultan Abdülmecid’in bir berat› ile aslen Buharal›
olan Hac› Ali türbedar olarak atan›r. 1896’da türbeyi ziyaret edenlerin dinlenmeleri ve
bar›nmalar›n› sa¤lamak amac›yla Sultan II.Abdülhamid taraf›ndan “Selaml›k Binas›”
infla ettirilir. 1906’da Selaml›k binas›n›n onar›m› yap›l›r ve II.Abdülhamid’in tahta ç›kt›¤›
1 Eylül’de törenle aç›l›r. 16 Haziran 1911 tarihinde Sultan Reflad türbeyi ziyaret eder.
Top at›fllar› ile karfl›lanan Sultan büyük bir kalabal›kla Kosova ovas›nda namaz k›lar.

Türbenin onar›m›na bafllan›ld›¤› 1911 y›l›nda Kosova bölgesinin ileri gelenleri,

Sultan Murad’›n flehid edildi¤i günün, millî gün olarak ilan edilmesi ve her y›l bütün
Osmanl›lar taraf›ndan bu tarihte türbenin ziyaret edilmesini sa¤lamak için giriflimde
bulunurlar. Ancak, bir y›l sonra ç›kan Balkan Savafl›, bu giriflimin gerçekleflmesini
engeller. 1912 y›l›nda meydana gelen Balkan Savafl›’ndan sonra türbenin bak›m›n›
S›rbistan Hükümeti üzerine al›r. 14 Mart 1914 tarihinde ‹stanbul’da Türkiye ve S›rbistan
aras›nda imzalanan bar›fl antlaflmas›n›n 10. maddesi gere¤ince, türbenin bak›m› ve
onunla ilgili masraflar, Türk Hükümeti taraf›ndan karfl›lanacakt›r. Ancak, k›sa bir süre
sonra 1.Dünya Savafl› patlak verince, ‹stanbul Antlaflmas› da yürürlükten kald›r›l›r.
1.Dünya Savafl› s›ras›nda oldu¤u gibi, 2.Dünya Savafl› s›ras›nda da iflgal kuvvetleri
taraf›ndan türbede bulunan bütün eflyalar ya¤malan›r. Türbe, 2.Dünya Savafl›’ndan
sonra Yugoslavya Devleti taraf›ndan himaye alt›na al›n›r ve 1960-61 y›llar›nda onar›l›r.
1992 y›l›nda da T.C. Kültür ve Turizm Bakanl›¤› taraf›ndan k›smî bir onar›m yap›l›r.

Sultan Murad Türbesi’nin asl›na uygun olarak onar›lmas› için restorasyon

çal›flmalar›nda 2 mimar, 1 inflaat mühendisi ve 20 kadar usta ve iflçi görev yapt›.
Türkiye Diyanet Vakf› Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan finanse edilen restorasyon
çal›flmalar›n›, Mostar Köprüsü’nün restorasyonunu gerçeklefltiren Erbu ‹nflaat fiirketi
üstlendi. Restorasyon çal›flmalar› sonunda Sultan Murad Türbesi hak etti¤i güzelli¤i ve
tarihi önemini yeniden kazanm›flt›r.